Index: languages/apertium-srd/apertium-srd.srd.dix =================================================================== --- languages/apertium-srd/apertium-srd.srd.dix (revision 81551) +++ languages/apertium-srd/apertium-srd.srd.dix (revision 81553) @@ -3683,6 +3683,8 @@ estanrrere +

estanaiestanàrrere

+

estanarrerestanàrrere

fintzas imbetzes infatis @@ -3715,9 +3717,6 @@ demanerachi difatis duncas - estanrrere -

estanaiestanàrrere

-

estanarrerestanàrrere

finas gai gaichi @@ -39069,7 +39068,7 @@ tigiol tigiola tigione - tigr + tigr tija tilpera tilibri @@ -44472,7 +44471,7 @@ Malachia Malco Malcolm - Malesia + Malèsia Malio Malta Maltese @@ -47217,6 +47216,9 @@ nonb'atite ok oh + ah + bah + hum @@ -56330,7 +56332,6 @@ cuntotuchi finasacando duncas - estanrrere demanerachi tando inantischi @@ -56689,6 +56690,7 @@ Puig Puig Pujol + Poggi chiproveni chifala chiesisti @@ -69914,6 +69916,20 @@ mannìmene macradu + Sàndokan + Yanez + Mòmpracem + Polly + O'Connor + Browne + Keany + Delacour + Shelley + McCloud + Malins + Freddy + + Index: languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.300.txt =================================================================== --- languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.300.txt (nonexistent) +++ languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.300.txt (revision 81553) @@ -0,0 +1,670 @@ +Su preigadore s’at tiradu sas mànigas ampras de su subrapellissu cun unu gestu mannu e elaboradu e a bellu a bellu s’at abbaidadu sa fila de caras. +– aiat preguntadu Sàndokan. +Unu corfu de cannone fiat partidu e sa balla nch’aiat ghetadu sa bandera de sa pirateria, chi Yanez aiat fatu ispinnigare tando. +– aiat tronadu. +«E chi est su Comitadu, pro praghere?». +In cue giosso nche so bidende, in palas de cussos àrbores, sas palitzadas de su parcu. +Su bonu de sa gente naraiat chi Lenehan non si nch’essiat dae sa beste pro cumbidare; ma, belle cun custa fama, s’ischire fàghere suo e sa tzarra chi teniat l’aiant sarbadu dae nch’èssere postu a bandas dae sos amigos. +Non fiat sena cultura. +Pagas pessones teniant sas calidades suas, e galu prus pagas fiant sas chi no las ruinaiat su de àere otentu su chi cheriant. +Perdeu, so faeddende de tene, Joe! +Pro Deus! +– aiat rispostu Sàndokan. +Tziu meu, bidende chi fia abbaidende a fissu, m’aiat naradu: «Tando, s’amigu tuo si nch’est mortu, t’at a dispràghere a l’ischire». +Nono, ma custu sero nch’as a giùghere sas grefas a su pinnetu meu e in cue ant a ischire sas detzisiones meas. +– Ma no ischides chi su coro meu tzocat cando penso chi at a bènnere una die chi bos apo a dèpere lassare pro semper e non bos apo a bìdere mai prus? +Chi bèngiant a bisitare custu logu puru? +Pro Deus e pro sos santos! +Su pantasma s’est pesadu dae su seidòrgiu suo cun unu tzichìrriu dèbile de alligria, e, leende·li sa manu, s’est incrinadu cun sa gràtzia de àteros tempos e bi l’at basada. +– aiat esclamadu sa giovanedda cun unu tonu chi aiat fatu agitare finas su lord. +L’as fatu isetare finas tropu». +Ista a sa muda Sàndokan. +Ma si faeddo deo, tziu meu, chi est semper artis-artis, at a tìmere carchi traitoria e no at a abbandonare sa villa. +Traitores aiant tzintziligadu sos pòpulos, mortores pretziados aiant mortu sa mama, sos frades e sas sorres de Sàndokan; grefas potentes fiant intradas a su regnu in prus de unu logu, corrumpende sas trupas, bardanende, ochiende, faghende crudelidades mai connotas. +Ma a mie no mi praghiant sas paràulas chi l’essiant dae buca, e mi pregontaia pro ite li fiat bènnida sa tzudda, una bia o duas, comente chi esseret timende carchi cosa o l’esseret bènnidu fritu totu in unu. +Non mi l’ammento bene, ma nde so seguru. +Sos ispetadores si cumportaiant male, comente chi su cuntzertu esseret un’isfilada de moda de pagu importu. +L’at abbaidada dormende comente chi no esserent istados mai maridu e mugere. +Est prontu a cumentzare sa cumbata. +Gabriel fiat inchigidu, ma deretu at pesadu sos ogros e at nara- +Aiat torradu a bìdere s’umbra de sa pitzinna torrende a colare in palas de s’inferriada. +Eja – aiat rispostu Sàndokan. +– Ite nche bides? +Benide, benide, o at a èssere tropu tardu. +Cale àteru naviu si diat atrivire a s’acurtziare a sas costas nostras? +Allughe unu cantu de lughìngiu – aiat rispostu Sàndokan. +Un’aposentu de cussa domo est illuminadu, sos muros sunt cugugiados de pannos rujos pesantes, de belludos e de brocados de prètziu, ma inoghe e in cuddae apitzigonados, iscorriolados e mantzados, e su pamentu iscumparet suta unu pìgiu artu de tapetes de Pèrsia, lughentes de oro, ma custos puru istratzulados e fatos a bisera. +«Pitzinnos tenes?» at naradu Igratius Gallaher. +So meledende unu bellu pianu e ispero chi apat una resèssida dèchida. +Nois non nos podimus dare, naraiat sa boghe: nois apartenimus a nois etotu. +«S’idea m’agradat a beru, ma unu letu còmodu cun sas mollas non diat andare bene che a su baule?». +Issa no at rispostu deretu. +Pro bos impedire s’aconcada de la pugnalare cun su kriss bostru. +Ma sos amigos viagiadores no aiant cuadu mai sas orìgines suas. +Su sennor Holohan andaiat cada die a domo sua pro si fàghere cussigiare. +– aiat naradu Sàndokan riende. +Bintu tue! +Abertura in sas costanas de sa nave dae ue s’acarant sas bucas de sos cannones, a su sòlitu beniat tancada cun portellos. +Deo intendia cuddos ogritos nieddos imperelados chi mi fiant osservende cun s’atentzione prus manna, ma no li dia àere dadu su cuntentu pesende·nche sos ogros meos dae su pratu. +Ue? +Sa sennora Kearney no at naradu nudda ma, bidende chi sos nùmeros fiant unu peus de s’àteru e chi sa sala si fiat isboidende, at cumintzadu a s’impudare de s’èssere interessada a unu cuntzertu gasi. +– aiant aboghinadu sos piratas. +Lenehan at cumbidadu una sigareta a s’amigu. +Ite devo fàghere ?». +S’abba est falende a mojos e custu uraganu non s’at a apasigare in presse. +Ajò a bìdere. +Su ministru no at pòtzidu fàghere a mancu de bischisare a cussa conchedda de giòvanu galanu, e l’at cummòvidu meda sa divotzione sua pro Virgìnia; tando, iscampiende·si dae su caddu, l’at tocheddadu cun gentilesa sa pala, e l’at naradu : “Duncas, Cecil, si non cheres torrare in palas pesso chi as a bènnere cun megus ; ma ti devo buscare unu capeddu in Ascot”. +A pustis de unu pagu, s’at iscugugiadu sa cara e s’est pesadu. +Fiat bellu a bìdere cussa bidda, difesa dae unu grustu de balorosos, chi apampaiat dae cada ala rispondende corfu pro corfu, bombende trainos de ballas e de granadas e trumùghines de mitràllia, fraganende sos costàgios de sos navios, bisestrende sas manovras e isparende sos echipàgios. +Eris mangianu nd’apo bidu duos e dia iscummìtere chi fiant benende dae Mòmpracem. +Su viàgiu issoro fiat istadu aparauladu. +Fiat in punna de essire dae sa tupa pro chircare de nche sejare su fuidore, cando in su màrghine de su padente fiat cumpartu unu cadderi. +Nche l’at fata giùghere a sa sala de sos passigeris isetende a arribbare s’ambulàntzia. +Ubbidi e mancu unu mutu si cheres abarrare biu – l’aiat naradu Sàndokan. +Su bonu fuiant cussos tretos, currillados totora dae sos navios corsaros e si manteniant suta sas costas, prontos, a su primu perìgulu, a si nche iscudere a terra pro sarvare a su mancu sa bida. +Cun un’isfortzu disisperadu nch’aiat bortuladu su tabicu, aiat truncadu cun unu corfu de tzimitarra sos presorjos chi astringhiant su pòveru cumandante, aiat agarradu a Marianna leende·la a coddu e fiat essidu currende. +Duos sordados fiant cumpartos petzi a trinta passos e in palas issoro unu drapellu numerosu. +Camerata! +So intradu in punta de pees. +Issa aiat insistidu cun megus pro leare finas galletas crocantes, ma deo apo naradu chi nono ca non cheriat fàghere tropu tzocu mandighende·las. +«Eja» at naradu su sennor O’Connor, chirchende·si in bugiaca su libreddu de sos apuntos. +Proaiat a pesare s’ànima sua pro bìdere si b’aiat s’ànima de su poeta. +In cue nch’ant fatu pesare sa guàrdia rurale, ma non sunt resessidos a otènnere peruna informatzione, e, a pustis de àere inghiriadu in totu su pradu, ant furriadu sos caddos pro ghirare, e nche sunt cròmpidos a Canterville Chase a ora de sas ùndighi, istracos mortos e isanimados. +– Ah! +Non resesso a mi detzìdere a la lassare sola – aiat naradu Sàndokan a su cale sa passione li fiat iscussertende su cherbeddu. +– aboghinaiant totus atrumende·si in dae in antis de sa giovanedda. +«Deo l’ammiro comente pessone. +Se sennor Kernan fiat acogonadu pro su fritu. +Ajò Sàndokan; est totu agabbadu! +Su diàulu! +Igratius Gallaher s’at bogadu su capeddu e at mustradu una conca grussa cun sos pilos segados curtzos curtzos. +Su mere at naradu carchi cosa a propòsitu de un’ispidale e calicunu de sos chi fiant a fùrriu at dadu unu cussìgiu. +Tando issa teniat fundos in sa serra, e l’agradaiat a lis dare cara. +Cun una manu si manteniat sa conchighedda, dae sa cale falaiant che abba de oro cussos pilos ispantosos, chi fiant un’ispantu pro totus, e cun s’àtera nch’istratzaiat a manera nerviosa sos frores chi fiant a curtzu suo. +Agrucare v. +Isse fiat dischissiende a su fele e a su disìgiu, a su puntu chi no l’at intesa cando est torrada dae sa ventana. +Issa fiat corcada, in una posa galana, cun un’abbandonu prenu de amargura, subra de una otomana orientale bestida cun unu pannu de seda chi bogaiat ischintiddas de oro. +Forsis issa non diat àere bidu prus cuddos ogetos familiares dae sos cales mai aiat pessadu de s’ischirriare. +Mary Jane, chi tando fiat una pitzinnedda cun sos bestires curtzos, fiat como sa colunna printzipale de sa domo, ca traballaiat comente organista in Haddington Road. +Segnore! +– Una disaura est tocada a sa Tigre e a su cumpàngiu suo. +Sas cambas e sas fògias, istratzadas de suncuna dae sas manos poderosas de sa bete bèstia, fiant rutas mustrende un’òmine. +Ma conta·mi carchi cosa de tene. +Hum! +Su frade e àteros duos pitzinnos si fiant gherrende pro sos bonetes e deo fia solu a curtzu a su cantzellu. +S’est arressadu a pagos passos dae issa e at naradu: +Eja, pro nde dispònnere comente mègius l’at a agradare. +S’òmine si nch’est pesadu cun fùria e at inditadu su fogu. +Su cumandante, o s’ufitziale de cuartu chi esseret istadu, aiat fatu manovrare a manera de colare petzi a pagos metros dae sa canoa, posca dadu su cumandu de firmare sas tamburas, si fiat incurbadu in sa costana aboghinende:. +Non lu bidides chi nos sunt leende a picu? +In Vitòria oramai ant a ischire de s’intzidida atrivida chi as fatu. +Sa cultura at a èssere bella ma. +Tando issa at sonadu su prelùdiu e at naradu Como Maria!, +Mòidu su tenente, Sàndokan si fiat sètzidu in s’ùrtimu gradinu de s’iscala, cun sa conca astrinta in manos, intrende·si·nche a mesu de pensamentos profundos. +Artziende cara a nord, sighende su letu de unu trainu, su matzone at lassadu sas tratas suas in sos padentes, faghende sa finta de fuire cara a est, posca imbetzes at dadu borta. +Sa bomba fiat iscopiada intre sos rajos de sa tambura de babordu, faghende sartiare, cun violèntzia mai intesa, sas ferramentas de sa roda e sas palas. +CAPÌTULU III. +E deo la dia pòdere odiare a custa? +A isse l’agradaiat a tocare sas coberteddas e a isfogiare sas pàginas de sos libros imprentados dae pagu. +– Podera chi so arribbende. +Deus meu! +Imbetzes de rispòndere a totu cussa preguntas, Sàndokan si fiat postu a lu mirare a fissu a sa muda, a bratzos cunsertos, sa mirada inchigiada e sa cara niedda che pighe. +Retirade cussa manu chi apartenet a unu pirata, a unu mortore! +Prus che seguru, milord. +Non podiat bajulare de dèvere ghirare a domo. +As bardanadu su sultanu de Varauni o sa «Perla de Làbuan» t’at ammajadu? +Calicunu at abertu dae intro sa ghenna de sa sala de istare e una cantas parigas de òmines e fèminas sunt essidas a foras. +Ma issa non m’at mai postu mente». +So prontu a la collire – aiat naradu Sàndokan. +Ais ispogiadu carchi sordadu? +Lu dia cumprèndere si esseres. +Sa cumbata fiat belle pro agabbare. +– Cras as a nàrrere a sos òmines meos chi apo abbandonadu pro semper s’ìsula mea e chi tue ses su capu nou issoro. +Boga·ti·nche·lu dae conca! +Issa abbaidaiat s’abba falende, finas a cando sa tristura de su caminu infustu no nch’at cantzelladu sa cunfiàntzia e s’entusiasmu dae sa cara sua prighigionada. +S’iscuadra issoro si fiat mustrada forte a beru: issos aiant bintu su segundu e su de tres postos e pariat chi su pilota de sa màchina tedesca chi fiat arribbada prima esseret belga. +Fiat sa sennora Umney, sa guvernante chi sa sennora Otis, a pustis chi Lady Canterville bi l’aiat pedidu cun totu su coro, aiat cuncordadu de mantènnere in servìtziu. +Su naviu fiat intradu atrividu in sa caletedda e si fiat acurtziadu a s’incrociadore sighidu dae sos àteros duos a paga distàntzia. +So cuntentu a beru de èssere torradu a bidda, ti lu devo nàrrere. +A ue mi nche ses giughende? +Issa est suta de mene, amparada dae sa tzimitarra mea e dae sos cannones meos. +Si s’esseret tratadu de su sennor Sheridan o de su sennor Mead o de Bantam Lyons li fiat istadu bènnidu prus male. +Mancari s’uraganu esseret in sa mègius violera, sos duos piratas non si firmaiant. +Issos ant faeddadu pagas iscutas, pustis sa pitzoca est falada in sas istradeddas chi nche daiant a sa corte de una domo. +Ite cheres nàrrere? +– aiat preguntadu Sàndokan. +Una boghe tirriosa at naradu: «A intrare!». +Sas zigaenas mutidas finas pisches-marteddu e finas balance-fish est a nàrrere pische-bilantza, sunt rivales perigulosos meda. +Custas cosas mi pariant unu giogu de pitzinnos, unu giogu de pitzinnos lègiu e infadosu. +Non b’at fèminas che a sas pariginas, pro s’istile, pro sa manera de fàghere». +S’impreadu de Terry Kelly at naradu Una corona! +Como chi sa ghenna de sa sala fiat cungiada, sa boghe e su pianoforte si podiant intèndere prus craros. +Isse at naradu cun tonu de cumandu, leende un’atzentu provint- +Yanez cheriat protestare, ma giai Sàndokan s’agataiat fora dae sa serra. +Astrintu, cun sa cobertura de fògias de bananu, postas a pìgios e sos muros de cambas intritzidas a sa grussa. +Deo apo a andare a sa de su lord, l’apo a nàrrere chi bois seis istados assalidos e ispèrdidos, ma chi si sunt bidos àteros praho e l’apo a cussigiare de aprofetare de su momentu bonu pro s’amparare in Vitòria. +S’est arressadu. +Pro ite benides a ballare a inghìriu meu? +E in ue? +Farrington l’at torradu su cùmbidu. +Eja, capitanu. +Sarva·ti, Sàndokan! +22 S’ufìtziu pro liberare dae dèpidos e ipotecas «Ah, totu andat bene cando agabbat bene». +Fatu custu, cussos dimònios, de sos cales sos ogros s’allughiant de bramosia bia, si fiant postos a isperiare chie in sos bastingàgios, chie in sas grisellas, e chie a s’imperriada in sos pinnones, totu bramosos de iscobèrrere sa giunca chi promitiat una bardana rica, benende custas naves, a su sòlitu, dae sos portos de sa Tzina. +Aiat collidu unu pùngiu de pedrigheddas e nd’aiat iscutu una a sos bidros faghende unu istripitu lèbiu. +Ma, de seguru si agatat traballu est finas peus; totu su dinare chi balàngiat si nche lu bufat». +«Torra cras!» at naradu s’òmine antzianu. +O mi so faddende meda o est isse! +Fiat dilicadu meda». +– aiat esclamadu Sàndokan in s’ìnteri chi una cummotzione repentina mudaiat sos lineamentos suos. +Sàndokan l’aiat abbaidadu cun duos ogros chi bogaiant framas e aiat ghetadu un’ispètzie de ùrulu bassu. +Sàndokan, chi no aiat abbandonadu sas tupas, aiat chircadu de badas de ischire ue si fiat cuadu cussu malesu. +«Custu est beru» at naradu su sennor O’Connor. +Fiat artziada subra una crista, posca nche fiat ruta, e tando si fiat intesa una tambada forte meda. +«Fiat s’ùnicu chi li poniant mente cussos gatos agrestes. +Sena lu chèrrere, ma ispintu dae una fortza misteriosa,. +Sa gente la diat àere tratada cun rispetu, tando. +Ajò, malesu – l’aiat naradu. +Aiat afogadu una ghèmida e s’aiat assutadu lestru una làgrima chi li falaiat in su càvanu nieddutzu. +Oh, lu fatzo deretu». +B’aiat unu cuadru de s’issena de su balcone de Romeo and Juliet e, a curtzu, unu cuadru de sos duos prìntzipes assassinados in sa Turre, chi sa tzia Julia aiat frunidu cun cantzos de lana ruja, mèscrina e tabachina cando fiat pitzinna. +Aiat ghetadu un’ograda lestra a su ponte de su naviu suo, un’àteru a cussu cumandadu dae Giro-Batol, posca aiat cumandadu:. +Cumbintu de su pagu profetu de sas chircas, in fines si nche fiat andadu cara a Làbuan. +Note note cantat, e sa luna frita de cristallu pòmpiat a giosso, e s’eni isparghet sas cambas suas mannas mannas subra de sos chi dormint”. +M’est partu de àere intesu persones arresonende. +Ite ses timende? +Frunida de una boluntade tosturruda, a pagu a pagu aiat mudadu sos ìmpetos ferotzes, leados in cussas batallas aspras e crudeles, e cussa grispesa leada in sa bida fitiana cun sa gente de mare. +«Eja» at naradu su sennor Henchy «no l’as intesu mai? +– In su momentu chi deo fia ponende su pee subra sa canoa pro abbandonare sena amparu cussa creadura, apo crèidu chi mi s’esseret isperrende su coro. +L’amus a agatare a pustis? +In fines, s’est furriada chirru a ue bi fiant issos e Gabriel at bidu chi sos càvanos fiant coloridos e sos ogros fiant lughentes. +Sos ogritos suos lugorosos chircaiant sa cara de su cumpàngiu pro tènnere prus seguràntzia. +Totu sos praho meos, sas ìsulas meas, sos òmines meos, sos ascusòrgios meos pro nche ispèrdere custos òmines biancos odiados chi chircant de mi nche leare custu mare! +Mi paret unu progetu de pòdere fàghere. +Custa foresta est ampra meda, segnor Yanez, e finas mala a travigare. +Sos òmines meos non sunt indedda, oje sunt pagos, ma cras o pustis cras ant a èssere medas e tue ischis ite genia de òmines sunt sos meos. +At sa fronte ampra, aumbrada dae duos chìgios ispantosos de grista atrivida, una buca minoredda chi mustrat dentes acutzas che a cussas de sas feras e lughentes che perlas; duos ogros nieddos pìghidos, de unu lugore chi ammajat, chi brùsiat, chi faghet abbassare cale si siat àtera mirada. +Sos duos piratas si fiant abbaidados in cara s’unu cun s’àteru a sa lughe biaita de unu lampu; unu fiat calmu, s’àteru fiat totu leadu dae una emotzione manna. +Aiant in pessu fundadu una bidda fortificada a sa cale l’aiant dadu su nùmene de Vitòria, frunende·la de unos cantos fortes pro impedire chi nch’esseret ispèrdida dae sos piratas de Mòmpracem, chi paritzas bortas aiant giagaradu sas costas. +Una die galana su sennore betzu at pessadu de leare parte in una rivista militare in su parcu». +Giro-Batol – aiat naradu, girende·si cara a su malesu chi si fiat firmadu. +– Ite sunt faghende sos inglesos in Làbuan? +Sàndokan! +Sas undas però l’ispinghiant cara a s’ispiàgia, chi, pro bona sorte, falaiat cun garbu e fiat priva de iscollieras. +Deretu, forsis, si diat èssere agatadu in sa matessi sala de istare, bestidu de nieddu, su capeddu de seda imbaradu in ghenugros. +Difatis, in s’ìnteri chi su piròscafu sighiat sa cursa sua tragadu dae sos ùrtimos corfos de sas rodas, su pirata cun unu corfu poderosu de carcàngiu torraiat a pìgiu de abba e andaiat a largu, pro no èssere segadu in duos dae s’isprone de s’inimigu o leadu a corfos de fusile. +Bostru onore at a èssere serbidu. +EVELINE +Ant cumintzadu a faeddare de sa matessi cosa. +Mi paret chi si mantèngiant semper a largu, beru est Sàndokan? +Unu tempus in cue b’aiat unu campu in ue su sero andaiant a giogare sos pitzinnos. +– aiat preguntadu Yanez a Sàndokan. +Petzi custa idea li morigaiat su sàmbene e li faghiat allùghere sa mirada de un’arrennegu orrorosu. +Finas sos indìgenos a fùrriu no ischint chi inoghe s’agatat un’amparu. +Non fiat prus s’òmine de sa die in antis: fiat sèriu, inchigiadu, de cara mala, e bestiat sa divisa de capitanu de marina. +Chi s’arranget». +S’òmine colaiat in mesu de sa gentòria, abbaidende a totus cun fieresa e fissende cun ogros de dominadore sas giòvanas chi traballaiant in sos ufitzios. +L’as bida pranghende? +At a èssere unu corfu metzanu pro issos, frade. +Nointames isse fiat abarradu in cue, comente incravadu in antis de sa bentana, tratesu dae una fortza prus manna de sa fùria sua, cun sos ogros semper fissos cun ardore subra sa giòvana lady. +In sa contonada de Carrera de George at addoviadu duos amigos e s’est arressadu pro arresonare cun issos. +Cando apo a fruschiare bois atzochiades a su naviu e cumentzades sa cumbata. +Sos sordados si fiant acurtziados a bellu a bellu, ghetende ogradas pistighingiosas in totue. +Sa Tigre est istada binta, eja, ma non galu domada. +Ma fiant totus cosas coladas. +Aiat fatu sa bantzicallera un’iscuta in su cùcuru de s’undada posca fiat ruta a in antis tochende torra, ma sas undas rodulanas l’aiant ispinta galu prus in antis iscudende·nche·la a su truncu de un’àrbore cun una. +– aiat esclamadu afilende a su gabinete de su lord. +«Non che a carchi òrdine religiosu in su continente», at naradu su sennor M’Coy, «indinnos de su nùmene». +«Fiant unu cardinale tedescu chi si naraiat Dolling. +Tando, fiat craru bidende sa cosa, totus ant pessadu chi b’aiat cosa chi no andaiat. +Teniant chimbe fìgios. +Bèngiant a mi chircare a inoghe, a mesu de sa natura agreste – naraiat isse, semper currende. +Ite dias pòdere fàghere tue sena s’agiudu issoro? +– A l’ischis chie so deo? +– l’aiat preguntadu su lord. +S’imbesse de sa manu, pro tene» at naradu sa sennora Kernan, dengosa. +Su capu de sos piratas de Mòmpracem custa borta si fiat ischidadu, mentres unu lampu terrìbile li lughiat in sas ogradas inchigiadas. +– Dade cara chi nos nch’at bidu e chi est girende. +Sa sennora Kerman, ammentende·si sos ufìtzios bonos de su sennor Power in ocasione de sas brias chi b’aiat àpidu in domo, e gasi etotu prestigheddos medas chi lis aiant fatu còmodu, at naradu : +Isse aiat istudiadu in su collègiu irlandesu de Roma e m’aiat imparadu a pronuntziare bene su latinu. +Non fiat oramai pro sa timòria de èssere, da unu momentu a s’àteru, cassadu dae sos inimigos, no essende possìbile chi issos aerent pòdidu agatare cussu pinnetu cuadu gasi bene a totus. +In cussu mamentu fiat sena fàghere nudda. +L’amus a bìdere tra pagu. +Deo non los timo. +Est faladu in s’iscala faghende burdellu. +Ajò a lu chircare aterue. +Nara·mi, malesu – aiat naradu sa Tigre, fichende·li in cara duos ogros chi ghetaiant pore, – a l’ischis comente est mortu s’Arantzolu de mare? +Eja – aiat rispostu su dayako. +Isse at dassadu sos amigos a sas deghe mancu unu cuartu e est andadu a carrera de George. +Galu una paràula, fradigheddu. +Inghiriaiat de continu dae un’ala a s’àtera, abbarraiat oras in sas contonadas arresonende sa cosa e leende apuntos; ma in fines est istada sa sennora Kearney chi at cuncordadu cada cosa. +Ite mi nde narades?». +Sàndokan aiat ghetadu un’ùrulu beru e pròpiu:. +– Ajò a chircare a Sàndokan – aiat murmutadu, cando nche fiat indedda. +Agiudu! +Sos inglesos custrintos dae sa cantidade ruiant unu a unu suta sas istrales de sos piratas e sa Tigre fiat in cue a duos passos. +Leonard lis at faeddadu de unu giòvanu chi si naraiat Weathers e chi traballaiat in su Tivoli comente acròbata e artista de variedade. +Isse oramai disigiaiat gasi pagu sa mugere chi non pessaiat chi calicunu podiat tènnere interessu pro issa. +– Sordados! +Su praho aiat illestridu sa falada, sighende sos ghiroes de su riigheddu. +Isse etotu aiat comporadu sa mobilia chi b’aiat in s’aposentu: unu letu de ferru nieddu, unu lavandinu de ferru, bator cadreas impagiadas, un’apicabestires, unu puale pro su carbone, unu parafogu cun sos ferros e una mesa cuadra cun un’iscritòriu a duos pranos. +S’ourang-outan, a dispetu de sos iscòrrios ispramosos, aiat allonghiadu lestru sos bratzos e aiat agarradu sa coa de sa rivale. +E, macari esserent coladas dae meda sas deghe, galu non si fiant bidos Gabriel e sa mugere. +“In presse, in presse”, at tzichirriadu su pantasma, “o at a èssere tropu tardu” e, in un’iscuta de ogros, su pannellu de linna s’est cungiadu in palas issoro, e sa Sala de sos Aratzos est abbarrada bòida. +Ite bella chi fias o Marianna cussu sero chi deo fia pensende a fuire – aiat murmutadu, colende·si una manu in sa fronte caente. +Sos òmines si sunt pesados pro fàghere sas ùrtimas giogadas, tzarrende e moende sas manos. +In prus, Séguin si bidiat a beru chi fiat ricu. +Sàndokan fiat abarradu unu momentu a sa muda, abbaidende a fissu su tenente comente chi esseret dubitende de sa veridade de cussas paràulas, posca aiat preguntadu:. +Chissai comente at a èssere bardiada! +«Nono» at sighidu sa tzia Kate, «issa non poniat mente a nemos, faghende sa tzerachedda in cussu cuncordu note e die, die e note. +Ca sos annos, si l’intendiat, no nch’aiant mortu sas ànimas de isse e de issa. +Bidende a Yanez avantzende, issa si fiat trèmida colende·si una manu in fronte prus de una borta, comente chi s’esseret ischidende dae unu sonnu e l’aiat abbaidadu cun un’ograda acutza che istillu. +Una boghe de furore fiat iscopiada subra sos duos praho, a cussa retirada. +Su pirata, chi in s’ìnteri chi sa lady fiat faeddende, si fiat acurtziadu, a cussas paràulas fiat torradu in segus totu in unu. +Forsis deo mi nche ismèntigo chi sos cumpatriotas de cussa pitzinna sunt isetende petzi su momentu adatu pro nch’ispèrdere sa potèntzia mea? +Chi s’atrivant a pesare unu pòddighe contra Mòmpracem mea! +Ah! +Non deves fàghere prus custas brullas” +– aiat naradu sa Tigre de sa Malèsia. +Mundade·mi su mare, isbentrade·mi custas naves chi benint a nche furare sa Reina nostra! +Ma deo t’apo a sarvare. +Andat bene, sennor H. +Amus a àere òmines bastantes pro nch’ispèrdere s’iscorta de su lord. +Sa Tigre de sa Malèsia est cun bois! +«Nudda candelas!» at ripìtidu su sennor Kernan, a tostu. +«De totu sas cosas chi apo intesu» at naradu «custa de seguru est sa mègius». +Teniat s’abesu de caminare in presse in carrera finas a de die e, cando s’agataiat intro de bidda a note manna, aumentaiat su passu, timorosu e assucadu. +So chirchende sa pista de una tigre – aiat rispostu su nieddu. +Su sennor O’Connor at fatu chi eja cun sa conca. +– Cando apo bidu cussa conca petzi a pagos parmos dae mene, apo bidu ruju in antis a sos ogros meos e no isco chie m’apat tratesu dae isparare. +Fiat una note de traschia, no essende·si galu apasigadu s’uraganu. +Tando issa at furriadu sos ogros, est intrada a intro de domo e at isboidadu sas bugiacas de su maridu. +– Mantenide imbetzes sos ogros abertos e sas armas prontas. +Patan e Giro-Batol sunt mortos – l’aiat naradu Sàndokan cun un’alenu. +Fiat sa biuda de un’usureri, una fèmina tzarrona, chi colliat francubullos impitados pro los dare a òperas pias. +Ma su sennor Kearney sighiat a si carinnare sa barba e Kathleen abbaidaiat in bassu moende sa punta de s’iscarpa noa sua: non fiat neghe sua. +Issa at fatu a totus una reverèntzia manna cando sunt falados dae sa carrotzedda, e lis at naradu in una manera curiosa e antigòria : “Sos bene bènnidos siais a Canterville Chase”. +Séguin l’aiat presentadu a unu de sos curridores frantzesos e cando isse, totu afusadu, aiat murmuradu carchi paràula pro lu bantare, sa cara suorada de su pilota aiat disserradu una fila de dentes biancas e lughentes. +Totus nos semus assartiados cando Leo Dillon l’at intregadu su giornaleddu e totus amus fatu una cara innotzente. +At leadu su nuscu de sa petza umana – aiat rispostu Sàndokan. +«Deo m’opòngio a sas candelas», at naradu su sennor Kernan, cussente de àere fatu efetu a sos chi lu fiant ascurtende, e sighende a iscotzulare sa conca a dae in antis a a dae segus. +Unu sergente! +Deo dia sighire su piròscafu e lu dia acostiare. +Ite depo fàghere? +Deviamus èssere in domo in antis de sas bator si non cheriamus chi s’esserent abbigiados de s’aventura nostra. +– Oh! +Unu fràigu de su sèculu 18 in ue bi fiant sas cortes supremas de Irlanda +Pro Deus! +In printzìpiu Sàndokan aiat bidu petzi carradeddos, ma a pustis, abbaidende mègius, nch’aiat sejadu una forma umana acogonada fache a su càsseru de s’àrbore maistru. +Gasi est, Sàndokan? +De su restu bos fia isetende. +Gabriel s’est fatu ruju, pessende de àere fatu farta, e, sena l’abbaidare, si nch’at tiradu sas galoscias e, cun cuidadu, at cumintzadu a s’ispatzulare sas iscarpas de vernitze, impitende su mucadore. +Non creo. +Como fiant colende pabassa, e mèndula, e figu, e mela, e arantzu, e tziculates, e caramellas; tando sa tzia Julia at invitadu totu sos òspites a leare o portu o sherry. +Crofton e deo fiamus in palas de. +Las giughia a giru in postale, e pagaia deo, o las giughia a abbaidare sa banda o un’ispetàculu de teatru o comporaia tziculates o caramellas o carchi cosa de àteru. +Sa Tigre de sa Malèsia si fiat acurtziadu a Yanez narende·li:. +Tando su sennor Cunningham at naradu: +– Prima de si nch’istesiare ant chèrfidu averiguare si nois fìamus aprodados. +– aiat esclamadu su portoghesu. +– aiat aboghinadu sa Tigre de sa Malèsia. +Juioko, abarra calmu – aiat naradu Sàndokan. +Isse at abertu sos ogros pro un’iscuta, at suspiradu e los at torrados a cungiare. +S’incràs su mare fiat abbolotadu meda. +Non galu, pitzinna – aiat rispostu sa Tigre. +A l’intendides custu burdellu? +– aiat preguntadu Marianna cun sa boghe tremetreme. +Ello non l’ischis, pitzinna malassortada, chi mi nche sunt giughende a Làbuan pro m’ochìere? +Eja, e in presse puru. +Isse at fatu unu chircu in s’àera cun su bratzu e s’est pasadu. +Sa tigre! +Isse non bidiat sa cara, ma bidiat sas pinnigas de sa gunnedda in colore de terrasanta e de salmone, chi a s’iscurigore pariant nieddas e biancas. +Eja, Tigre. +Pro un’iscuta su pantasma de Canterville est abbarradu sèriu, leadu dae unu disdinnu naturale; tando, iscudende·nche s’ampullita a su pamentu lùghidu, si nch’est fuidu in su passadissu, boghende ghèmidas fundudas e lampende una lughe birde isarbulida. +E non pensades a sos pische-canes, capitanu? +Su praho, ispintu dae unu bentu bonu, in cabu a un’ora fiat arribbadu a pagas mìgias dae s’ìsula e fiat afiladu cara sa cala chi s’aberiat in antis a sa bidda. +Fiat de veras su velieru chi Yanez, tres dies prima, aiat imbiadu cara a Làbuan pro. +Cussos malincrinidos ant àteru ite fàghere in custu momentu che abarrare a molinu inoghe. +Mi paret de èssere devènnidu gasi poderosu, a tretu de firmare cun sas manos meas sas ballas de sas artillierias issoro. +Si fiat istadu isse! +A su mancu bois seis fuidu a su degòlliu. +L’aiat connotu o s’ufitziale aiat unu simpre reselu? +Sa conca sua fiat prena de su sonu de sas campaneddas e de su tzocu de sas rodajas de sos postales, e in nares s’intendiat giai su nuscu de su punch. +Cando s’oràriu de traballu est agabbadu, isse s’est pesadu e s’est dispedidu cun contivìgiu dae s’iscrivania e dae sos collegas. +Sos tres piratas si fiant sètzidos in s’ispiàgia, mantenende sos ogros fissos a su fanale ruju chi aiat mudadu afilada. +– Chie bos at dadu sa libertade de intrare a inoghe? +Su bentu fiat bastante dèbile, ma su mare fiat pàsidu comente chi esseret istadu de ògiu. +Arratza de cuntrastu! +– Sa Tigre de sa Malèsia no at mai tìmidu in dae in antis de sa morte. +Ue l’as fatu presoneri? +At naradu chi pessaiat chi sa bussa fiat prena de cosas bonas pro sos pitzinnos e at naradu chi fiat giustu chi sos giòvanos s’esserent ispassiados finas a cando fiant giòvanos. +Isse non fiat istadu mai violentu dae cando sos pitzinnos fiant crèschidos e issa ischiat chi isse diat èssere andadu finas a s’agabbu de Thomas Street 19 e bi diat èssere torradu finas pro fàghere un’ordinatzione de pagu contu. +B’aiat chèrfidu galu mesora pro. +At bidu sa mugere aberende·si su caminu in mesu de sa gente ballende su waltzer. +Sunt pessones comente si tocat. +No interessat! +Su sennor O’Connor s’est postu a rìere. +Sas làgrimas l’ant prenadu galu de prus sos ogros, e in s’iscurigore at imaginadu de bìdere sa figura de su giòvanu ritzu suta de s’àrbore gutziende abba. +Carchi cosa, est craru, deviat èssere capitada a s’ispetru, ca sa lughe si nche fiat falada de su totu dae sos ogros suos infossados, su farchione lughente nche li fiat rutu dae manos, e si fiat imbaradu a su muru, in un’atitùdine tesa e incòmoda. +Cando sa tzerimònia est agabbada, sos tzeracos, cunforma a una costumàntzia antiga osservada in sa famìlia Canterville, nch’ant mortu sas faras, e, cando nche fiant falende su baule in sa tumba, Virgìnia est andada a dae in antis e b’at imbaradu una rughe manna fata de frores de mèndula biancos e rosa. +Bi lu cheria torrare a nàrrere como, ma isse fiat imbaradu a su bancone contulargende cun Alderman Cowley». +Si nche sunt andados totus». +– Chie cheres chi andet a si cuare in intro de cue? +Fiat arribbadu, pro isse, su tempus de si fàghere unu viàgiu cara a ponente. +Chandler su minore at suspidu chimbe o ses bias dae sa tassa sua. +Custa manera sua de cunsiderare s’argumentu m’at fatu ispantu: mi pariat curiosu chi un’òmine de s’edade sua esseret in favore de totu custa libertade. +Ite est su male chi patis, Yanez? +Sa cumbata sighiat in su ponte de su vascellu e sas boghes retumbaiant prus fortes chi non mai, misturadas a corfos de fusile e de pistolas. +Custa fiat un’idea de Mary Jane, chi aiat finas cussigiadu de pònnere purè de mela; ma sa tzia Kate aiat naradu chi s’oca arrustu sena purè de mela fiat andada semper bastante bene pro issa, e isperaiat de no li capitare mai de mandigare prus male. +Su vascellu si fiat ammaniende a lassare s’ancoràgiu pro assalire su naviu corsaru minoreddu. +– aiat naradu unu sordadu. +Unu de custos sennores fiat O’Madden Burke, chi at agatadu s’aposentu a istintu. +Fiat torradu a ue fiat su caddu e si l’aiat torradu a sètzere. +Nd’apo a aprofitare ca so famidu che tigre geuna dae una chida. +Pòvera Mòmpracem, ti bido in perìgulu. +Una cuntentesa sena làcana lughiat in sa cara sua de mascru e in cussas lavras colaiat unu risu de felitzidade illacanada. +Sàndokan però non cheriat galu tzèdere. +– M’aiant fertu a manera grave, est beru, ma comente bides so sanadu e prontu a torrare a cumentzare sa batalla. +Traitore, t’ochio! +Moe amigu meu nòbile – aiat naradu Marianna. +Fiant pitzinnos geniosos, e, boghende·nche su ministru dinnu, sos ùnicos republicanos beros de sa famìlia. +Ite cheres tentare, Sàndokan? +– aiat esclamadu Yanez. +E s’incrociadore? +Si non lis est capitada carchi disaura. +Issa at prantu pro tene. +Isperamus – aiat naradu Yanez. +– aiat naradu su lord, girende·si cara a Yanez. +Podiat dare informatziones pretziosas e nos fàghere balangiare galu sas chentu isterlinas. +Est s’àrbore prus fache a sa prora de unu bastimentu cun duos o prus àrbores. +Ma… nono, no est un’iscualu! +– aiat pregontadu Sabau. +At curtu chirru a issa e l’at abboghinadu ma, in antis de arribbare a ue fiat issa, sos repulsores de su trenu l’ant còrfida e nche l’ant ghetada a terra. +Tando non so mortu! +Eja, inoghe, Yanez. +«At a andare totu bene cando benit Re Eddie» at naradu. +«Tando su sennore betzu at inseddadu su caddu e s’at postu su mègius capeddu artu chi teniat e su mègius collete, e est tzucadu, cun grandu istile, dae sa propiedade antiga a unu tretu a curtzu a Back Lane, pesso». +Dicky Tierney su tramperi». +Sende chi fiant abbarrados cungiados pro tempus meda, in totu sos aposentos b’aiat fragu de inserru, e s’apartadòrgiu in palas de sa coghina fiat prenu de pabiros betzos chi non serviant a nudda. +E at naradu, cun cunfiàntzia: «Sennoras e sennores. +Nen su sennor Henchy nen s’òmine antzianu ant naradu nudda ma, cando sa ghenna si fiat cungende, su sennor O’Connor, chi est abbarradu fissende su fogu, at tzichirriadu totu in unu: +«Est abbarradu aposentadu inoghe che a su gas 50» at naradu sa tzia Kate cun su matessi tonu, «pro totu sas vacàntzias de Pasca de Nadale». +Bortulende·nche cun una tambada mala a aguantare sos òmines chi l’inghiriaiant si fiat incurbadu subra su cannone chi fiat istadu carrigadu, aiat curretu sa mìria e l’aiat postu fogu. +In sos palatzos o in sas domitas Su coro de Irlanda in ue si siat +– Apo leadu petzi carchi cautela. +«Nono, nono!» at naradu su sennor Browne. +As a isetare? +Su portoghesu aiat ubbididu. +«Polly! +Unu lampu de arrennegu fiat lampadu in sos ogros de sa Tigre de sa Malèsia. +«Ite diàulu nd’ischis tue?», at naradu Farrington neghidadu, furriende·si chirru a s’òmine. +Ite at a èssere andende a fàghere in cue? +Chi siat su lord cun Marianna? +Pariat chi totu cussos òmines istèrridos intre sa prora e sa popa non aerent respiradu prus, timende de istorbare cussa calma. +Sàndokan no at a isetare gasi meda, milady – aiat naradu Yanez riende. +Su bentu sulaiat dae est, est a nàrrere chi prus de gasi non podiat èssere in favore. +– aiat tronadu Sàndokan. +Intesu as? +Su gas in s’apartadòrgiu la faghiat pàrrere galu prus isarvulida. +Pagas dies a pustis, Virgìnia e su cavalieri suo pililorigadu sunt andados a caddu in sos prados de Brockley, in ue issa, colende in una cresura, s’at istratzuladu gasi male su bestire chi, cando est ghirada a domo, at detzìdidu de artziare in s’iscala de segus pro non si fàghere bìdere. +«Però non b’at tassas» at naradu s’òmine antzianu. +Unu malesu, artu meda, cun sos mermos poderosos, nieddutzu e bestidu cun una faldetedda simpre ruja frunida de unas cantas pinnas, fiat avantzadu cun cussa andàntzia bantzigada chi est costumàntzia de sos òmines de mare. +Amus a andare paris, Giro-Batol. +– Torra a su pinnetu tuo, averte sos piratas meos de s’arribu meu, ma nara·lis chi mi lassent in pasu ca in cue susu depo nàrrere tzertas cosas, chi depent èssere unu segretu pro bois. +Sàndokan! +Sos ascusòrgios meos, sos vascellos meos, s’ìsula mea pro li pòdere nàrrere chi sa Tigre de sa Malèsia est galu bia e chi l’at a ammentare pro semper! +«Bos aia naradu de chircare ampullas». +Est isse! +Amigu meu – aiat naradu Marianna abratzende·lu. +– Ite cherides dae mene? +Forsis de trinta mìgia. +Sa giovanedda si fiat abbandonada in bratzos de su pirata narende in mesu a sos sucutos:. +Si fiat torra ammudadu e si fiat acurtziadu a sa bentana abbaidende su sole chi fiat intrinende a bellu a bellu. +Mugere mea at a èssere cuntenta de ti bìdere. +Isse pessaiat a cantu diat èssere istadu bellu a tènnere unu foghile caente pro bi istare a curtzu e unu gustu bonu pro mandigare comente si tocat. +Sas paràulas de su sennor Cunningham ant fraigadu s’imàgine manna de sa Crèsia in sas mentes de sos ascurtadores suos. +Ite cheres? +S’imaginaiat sos amigos faeddende de s’amoròngiu e riende·si·nde. +Custa note apo a abbandonare custos oros de mare de malu acasàgiu, giughende cun megus su giuramentu suos e apo a torrare a s’ìsula mea agreste. +– A su petzu tuo, Sabau! +E posca sos muros de sas fortalesa nostra non mi parent fortes meda. +At cumintzadu a dudare de su chi sa memòria li naraiat. +Cando m’as a pòdere bìdere, deo t’apo a fraganare sas rodas e t’apo a firmare de su totu. +Non chèrgio indagare pro como sos segretos bostros – aiat naradu su lord, riende. +«Deo no isco nudda de sas àteras duas literas» at naradu in manera maca. +Iscusade, prìntzipe, dae meda seis arribadu a Làbuan? +Un’àteru sinniale? +Nono. +«Ma su sennor Shelley at naradu. +Totu fiat andende bene. +– Pro Deus! +Intendiat su bisòngiu de si nche ismeddighinare, pro si nche ismentigare a su mancu pro una paja de oras cussa giovanedda chi l’aiat ammajadu e pro apasigare su pibirighe. +Isco chi Alamba, unu de sos piratas nostros prus ferotzes, l’at bida unu sero passigende suta sos padentes de s’ìsula e chi est istadu gasi corfidu dae cussa bellesa chi at firmadu su naviu suo pro la mirare mègius, in perìgulu de si fàghere massacrare dae sos incrociadores inglesos. +T’amo, Sàndokan, t’amo e comente mai fèmina peruna at amadu in sa terra! +Aiat rugradu che lampu unu tretu de foresta carca de durion, de càules parmitzos,. +Timo chi bi chèrgiat tropu tempus. +Chi Yanez apat agatadu agiutòriu? +Isse fiat andende a bellu in sa faladòrgia. +Ando deretu. +A seschentos metros dae sa costa, unu bete vascellu, de sa cabèntzia de prus de milli chimbighentos tonnelladas e armadu a manera poderosa, navigaiat a pagu papore tanchende sa bia de s’ovest. +– aiant esclamadu, inghenugrende·si in antis suo. +– Est sa pitzinna chi at dadu su corfu mortale a Mòmpracem. +Posca girende·si cara a Paranoa, l’aiat preguntadu:. +E m’ais a apicare? +Tando at furriadu pro intrare a carrera de Dame. +Deo non resessia a agatare s’intrada in ue si pagaiant petzi ses penny e, timende a mi nche fàghere abbarrare in foras, so coladu in presse in una ghenna de sas chi girant in tundu e apo porridu un’issellinu a un’òmine cun sa cara istraca. +A pustis de unu pagu s’òmine est torradu e at naradu chi no aiat agatadu a Miss Virgìnia in logu. +Apo a imbiare a Paranoa. +Fiant coladas duas, tres, bator oras, longas che bator sèculos pro Sàndokan, posca in fines sos sordados fiant intrados a sa villa serrende sa ghenna cun burdellu. +L’ischides bene chi cale si siat aguantu dae parte mea non diat serbire a nudda. +«Beni!». +– Oh! +«Aberi un’àtera ampulla de birra, Jack», at naradu su sennor Henchy. +Beni a mi nche la leare, si nde ses capassu. +Lambabbaun! +M’ammento chi fia prus giòvanu cando. +Non faeddes gosi. +Teniat meda a contu sos pilos suos, chi pariant de seda, e sos mustatzos, e poniat semper unu pagu de profumu in su mucadore. +Fiat a pustis chi su sole si nche fiat imbèrghidu; ma sos bidros de sas domos chi abbaidaiant a ponente rifletiant s’oro incupidu de unu grustu mannu de nues. +Cussas dies, lu naro sena esagerare, si diant pòdere definire dies aerosas: e si nche sunt coladas sena possibilidade chi torrent; isperemus, a su nessi, chi in addòvios che a custu galu nde podemus faeddare cun fieresa e afetu, chi galu mantenemus in coro sa memòria de cussos mannos chi non bi sunt prus, chi sa fama issoro su mundu no at a lassare mòrrere». +In su ponte si bidiant passigende paritzos òmines. +Deretu in intro si nche fiat bidu unu pabiru unu pagu ùmidu, ma ue si bidiant a manera crara unas cantas rigas de una calligrafia fina e elegante. +Ischis bene chi deo so malu a pinnigare. +Isse disigiaiat de artiare a sa cobertura e de si nche fuire a un’àteru logu in ue nemos li diat àere ammentadu sa pelea sua, ma b’aiat una fortza chi nche l’imberghiat a giosso passu passu. +Sos duos navios, cun sos cales sa Tigre fiat pro cumentzare s’impresa atrivida, non fiant duos praho beros, chi su prus sunt minores e frunidos de ponte. +L’at rispostu cun calma chi sa traversada fiat istada bona a beru e chi su capitanu l’aiat dadu cara comente si tocat. +Sa fèmina chindulaiat su paracu prus in presse e giraiat a medade sos tacos. +Cuss’òmine est capassu de totu, amigos meos – aiat naradu su de tres. +Imbetzes de ubbidire, Sàndokan aiat agarradu sa giovanedda a subercos e l’aiat pesada. +«Eja» at naradu su sennor Cunningham. +S’idea est istada bona – aiat rispostu Sàndokan. +Est curiosu meda su sistema impreadu dae sos malesos pro si buscare su fogu sena su bisòngiu. +– aiat preguntadu sa giovanedda cun anneu. +Sa nae at carpidu sa neula cun unu frùschiu longu e prenu de tristura. +Sàndokan, chi fiat sètzidu, si nche fiat pesadu de suncuna abbaidende a manera fiera sas nues e, parende sa manu cara a sud, aiat naradu:. +Marianna! +Òpera de Gaetano Donizetti +Bi semus nois inoghe e non amus a lassare a sa muninca su tempus de lu massacrare. +Pro ite issa pariat gasi distrata? +Pròpiu in dae in antis suo at bidu, in sa lughe isarbulida de sa luna, unu betzu che teniat un’aèrgiu terrorosu. +«Mègius a non mantènnere sa sennora Malins in foras in s’ùmidu». +– Mi lu narat su coro! +E deo apo agarradu su kriss. +Est impossìbile a l’ischire pro como – aiat rispostu Sàndokan chi fiat artziadu in sa costana popiera pro osservare mègius sos duos puntos lughentes. +Pòveru amigu – aiat naradu Marianna corfida dae su dolore chi si bidiat in sa cara de Sàndokan. +Unu sidis ardente si nche lu mandigaiat e sa ferta non prus infriscada, li cajonaiat dolores acutzos, malos a bajulare. +Ti naro chi nois nos amus a ischidare bios e lìberos in su mare lìberu. +– aiat aboghinadu su pirata. +Bi nd’aiat chi istaiant a sa ritza, àteros chi curriant in su caminu, o chi si tragiaiant in sas istradeddas cara cara de sas ghennas ghiradas, o abbarraiant acogonados che a sòrighes in sos limenàrgios. +Essiamus a passigiare, o Gabriel, comente si faghet in sas biddas. +Bah! +So istadu imbiadu a inoghe pro bìdere si ais bisòngiu de carchi cura. +Fiat totu pigadu dae unu tribisu biu. +Deo devo iscotzulare sas cadenas, e ghèmere colende in sos frìschios, e passigiare a de note, si est custu chi cheres nàrrere. +A sas beras, su pantasma pariat gasi disditzadu e gasi postu male chi Virginiedda, chi sa prima idea fiat istada de si nche fuire e de si frischiare in s’aposentu suo, nd’at tentu dolu, e at detzìdidu de proare a l’acunortare. +Nono, ma apo sejadu sas tratas suas. +Issa nos fiat isetende, sa figura sua definida dae sa lughe chi beniat dae sa ghenna mesu aberta. +Non diat àere pòdidu tragiare trumas de gente, ma si diat èssere pòdidu apellare a un’inghiriu minore de mentes fines. +«Sunt totus pessones comente si tocat», at naradu su sennor Cunningham, pro parte sua. +Si fiat acogonadu, che una tigre chi est in punna de si nche ghetare a subra de sa preda e aiat fatu s’atu de brincare, ma una manu robusta l’aiat tratesu. +Iseta, iseta chi deo arribe! +Aiat fatu pro annos medas a cassieri de una banca privada in carrera de Baggot. +M’at bènnidu a conca su mudimene chi b’at in crèsia a pustis de sa missa. +At abbaidadu a giosso, in carrera, pro fàghere a manera chi s’emotzione sua s’esseret asseriada unu pagu. +Isse pensaiat sena duda a cussa ispètzie de pòrrogu chi l’aiat fatu s’ufitziale de marina e chi podiat cuare una trampa parada cun abilidade. +As resone, amigu. +Maria at pessadu chi pariat unu coronnellu e at riflètidu subra de cantu fiat educadu a cunfrontu de cussos giòvanos chi non si fiant trèmidos cando l’ant bida. +Ma pròpiu in cussu momentu s’isciàbula de su portoghesu si fiat truncada a metade. +Est mègius chi deo li nàrgia a boghe cussu chi cheria iscrìere. +Juioko aiat remunidu sas fortzas suas e cun una bete boghe che tronu aiat aboghinadu:. +Chie est? +S’abba sighiat a falare cun violèntzia estrema e in su mare s’uraganu infuriaiat semper a manera orrorosa. +Acò sa domo tua – aiat naradu isse intrende. +Nd’apo bidu petzi in sos cantzellos – aiat rispostu Yanez. +Est essidu a campu un’aposentu isfrunidu, e su fogu at pèrdidu totu su colore suo alligru. +Mantenide·bos prontos, chi forsis su momentu no est indedda. +Su portoghesu aiat isparadu traessu su fogiàmene. +Fiat craru chi, nessi pro sa note, Virgìnia fiat pèrdida pro issos; e est istadu in una cunditzione de depressione sa prus manna chi su sennor Otis e sos pitzinnos sunt intrados a domo, sighidos dae su istalleri cun sos duos caddos e su pony. +Eja, milady, unu vengadore chi pranghet totora sa mama, sos frades e sas sorres rutos suta su ferru de sos mortores, unu vengadore chi mai at fatu atzione infames, chi at rispetadu in cada tempus sos dèbiles, chi at risparmiadu sas fèminas e sos pitzinnos, chi bardanat sos inimigos suos non pro brama de richesa, ma pro ammaniare una die un’esèrtzitu de balorosos e torrare a s’apoderare de su regnu pèrdidu. +Unos cantos giòvanos cun distintivos asulos in sas giachetas istaiant sena fàghere nudda in s’intrada; nemos aiat su bestire de sero. +Frade meu, – aiat torradu a nàrrere su portoghesu – non pòngias tropu a sa proa sa fortuna. +Eja Yanez. +Issa l’at notadu deretu s’atzentu rùsticu e su capeddu modde e tabachinu chi teniat, sena bi fàghere contu, a un’ala de sa conca. +A sa muda fradigheddu meu: ajò a corcare. +Aiat incurbadu sa conca e si fiat intesu un’ispètzie de sucutu, ma posca pesende. +Sa navada manna de sa crèsia de sos gesuitas in Gardener Street fiat belle prena; e galu, in cada mamentu, b’aiat òmines intrende dae sa ghenna de costàgiu e, ghiados dae su giàganu, caminaiant in punta de pee in sas navadas laterales finas a cando no agataiant logu a si sèere. +– aiat aboghinadu Yanez. +Aiant in pessu agabbadu cando fiat intradu unu caporale. +B’at petzi ses rias : +– Inoghe però bos podides pasare a cumbenièntzia bostra sena timòria de èssere istorbadu. +Amus a giùghere cun nois sos prus balorosos, ca depimus giogare una partida suprema. +Chi sa foresta si siat illaschende? +Pariant seguros de cassare, si non como tando, sos duos piratas atrividos chi aiant fatu s’aconcada de nche barigare sas cresuras de su parcu. +De seguru chircaiat de s’orientare e de reconnòschere cussa costa chi forsis aiat giai travigadu in s’ìnteri de sa pasada sua in cuss’ìsula. +Yanez s’aiat intesu ghelende su sàmbene in sas benas. +Cussu bravu òmine m’aiat collidu a bìndighi mìgias dae s’ispiàgia, m’aiat imbarcadu in sa canoa sua e giutu a terra. +Amus a andare nois puru suta s’abba e los amus a afrontare cun atza. +Deo curria a s’anticàmera, aggarraia sos libros e li ponia infatu. +– Calma·ti e forsis l’as a bìdere. +«Deo m’opòngio a su cummèrtziu de sa lumera màgica». +Sa carriera de sa sennorina Kathleen Kearney in Dublinu fiat agabbada a pustis de custu, at naradu. +Sos bidros segados nche los aiant tirados dae cue, s’oraria e sas perlas nche fiant istadas torradas a pònnere in sos parastàgios, sos mòbiles torrados in sestu e acontzados a sa bella mègius. +«Ca», at craridu Freddy Malins, «dia èssere curiosu de intèndere su pàrrere suo. +Totu in unu at pessadu chi forsis Corley l’aiat acumpangiada colende in un’àteru caminu e l’aiat frigadu. +“Deo non tèngio su disìgiu”, at naradu, “de li fàghere male, e devo nàrrere chi, cunsiderende totu su tempus chi s’at coladu in custa domo, no mi paret una cosa pròpiu educada a li ghetare cabitzales a subra” (un’osservatzione giusta a beru, chi però, intendende·la, mi dispraghet a lu nàrrere, sos gremèddighes si fiant postos a rìere a iscracàlliu). +Su capitanu betzu si fiat postu torra a passigiare cun unu tzertu pistighìngiu. +Ma non est possìbile, deo so sonniende o mi nche so ammachiadu! +– Una nave a papore! +Maria at cumpresu chi tocaiat a fàghere torra su giogu, e gasi at fatu: custa bia l’est tocadu su libru de sas pregadorias. +Non ti fides, Sàndokan. +Como iscudiat su bàculu prus a bellu e s’alenu, essende·nche in manera irregulare dae buca, belle a suspiros, si ghelaiat in s’àera frita. +Aiat presu s’animale a un’àrbore e nch’aiat sighidu a Sàndokan chi fiat cumpudende bene su sergente. +Sa Duchessa at leadu unas cantas rosas galanas, chi at ispartu in sa tumba. +L’amus a bìdere. +UNA NUE MINORE +«E finas deo mi cunfesso» at naradu su sennor su sennor M’Coy. +Posca, girende·si cara a sos echipàgios, aiat aboghinadu:. +Eliza at suspiradu torra e at incrunadu sa conca pro nàrrere chi fiat de acordu. +Chi apat gherradu e apat pèrdidu su trinchete? +Gretta fiat caminende in dae in antis suo cun su sennor Bartell D’Arcy; teniat suta de unu bratzu sas iscarpas de ballu imboligadas in unu cantzu de pabiru tabachinu, e cun sas manos si tiraiat sa gunnedda dae terra pro no l’imbrutare su ludru. +A sas ùndighi pretzisas sa famìlia s’est ritirada, e, a pustis de una mesora, totu sas lughes de sa domo nche fiant mortas. +Igratius Gallaher in s’atu de bufare at cungiadu un’ogru in manera espressiva dae subra de s’òrulu de sa tassa. +Sos duos navios corsaros, inghiriados dae nues de fumu carcas, chi ghetaiant lampos, andaiant semper a in antis e in un’iscuta fiant suta sos costàgios de sa giunca. +– aiat esclamadu cun boghe trista. +8 Sunt a sa muda sos bentos, e firmu su nieddore de su sero,/No unu Zèfiru andat feri·feri in su padente,/Como chi torro a sa tumba de Margarita/E gheto frores in su prùere chi amo. +Ambos si nche fiant pesados astringhende sos kriss. +Pro ite fiat fuende? +«Gasi est, o John?». +S’Ùnicu Ispetru Beru e Originale Dade cara a sas Imitatziones Totu sos àteros sunt Farsos +Nara·mi de custa pitzoca. +Assessoradu de s’Istrutzione Pùblica, Benes Culturales, Informatzione, Ispetàculu e Isport +Ajò, chistionamus cun calma, fradigheddu meu. +Intendia chi fia istadu meda ma meda a tesu, in unu logu in ue sas costumàntzias fiant curiosas, in Pèrsia, forsis. +Nàufragos. +Su mere nch’at acumpangiadu sa guàrdia a s’iscala pro ispetzionare su logu de s’intzidente. +Un’artillieri l’aiat carrigadu cun una bomba de oto pòddighes, chi pesaiat bintunu chilos e chi iscopiende nche depiat fèrrere bintoto ascras de ferru. +«Ite bi seis faghende in s’iscuru?» at pregontadu una boghe. +Bi fiat su perìgulu de si pigare una frebba potente. +Ma sa neghe fiat sa sua, ca bias medas si faddiat sas cartas, e fiant sos àteros a contare cantu lis deviat dare. +«Pro ite, ite b’aiat de istraordinàriu in custu Johnny?». +Sa tzia Kate, in presse in presse, nch’at tiradu a Gabriel a un’ala e l’at pispisadu in un’origra: +«Tando, m’apo a birgongiare deo de bostè» at naradu sa sennorina Ivors in manera franca. +Calicunu at tussidu una o duas bias e calicunu àteru at tocheddadu sa mesa, cun grabbu, pro fàghere cumprèndere de istare a sa muda. +E s’ìsula nostra, a pustis de totu sa pompa sua, at a dèpere abarrare deserta comente fiat prima chi èsseres arribbadu tue? +Sa sennorina Delacour fiat una fèmina intrada in edade chi si bidiat chi fiat ebrea. +Tigrotos, a sos remos! +– Seguru ses de cussu chi ses narende? +Cando deo apo a dare su sinniale atzochiade cun s’antigu balore de sas tigres de Mòmpracem a su ponte de su naviu: lu chèrgio deo! +Firma·ti Yanez – aiat murmutadu. +As sa paràula mea. +In pees de s’iscala aiat tambadu contra sos duos crèidos mortos. +Pro s’abèrrere su passu depiant pònnere manu a sos kriss e traballare cun contivìgiu. +«Oh, deo giai l’isco de s’infallibilidade de su Paba. +– aiat murmutadu Yanez. +Su silèntziu est arribbadu, e Gabriel nch’at imbertu sa cadrea a dae segus e s’est postu a sa ritza. +S’aiat agarradu sa conca cun sas manos e sos ogros suos, allutos dae una frama iscura, abbaidaiant su nudda, forsis indedda meda, chirchende de lèghere in su benidore. +Posca, girende·si cara a Sabau, aiat naradu:. +Una frea orrorosa l’aiat astrintu su coro a cussu pensamentu. +Cando fiat seguru chi su contu nche fiat agabbadu, at rìsidu a sa muda pro mesu minutu bonu. +Non pesso chi siat giustu a lu pregontare a mie, apo naradu». +Ascurtade – aiat naradu sa giovanedda, chi pariat assustada male. +Isse s’imaginaiat sos duos amoradores passigende in carchi carrera iscurosa; li pariat de intèndere sa boghe de Corley faghende cumplimentos a sa pitzoca e at torradu a bìdere s’impudèntzia de sa buca de issa. +Ajò! +Finas unas cantas munincas cun su nasu longu, ispantadas dae cussa aparèssida, si nche ghetaiant in presse fache a sos àrbores a curtzu, ghetende boghes de assustu,. +Forsis ti podes faddire. +E a pustis de ti l’àere cojada, l’as a mantènnere in cue pro semper? +Issa at contadu totu sas cartas in antis de mandare Mary a s’aposentu de su sennor Doran pro li fàghere nàrrere chi li cheriat faeddare. +E, belle gasi, isco chi si nch’est andadu e. +Si fiat giradu cara a Paranoa chi lis aiat postu fatu cun ses òmines e l’aiat naradu:. +Chie so deo! +A nos bìdere luego, segnor Yanez. +Mi incàrrigo deo de custu – aiat rispostu Yanez. +Su sennor Fogarty, sèidu in unu tretigheddu de sa cadrea, fiat interessadu in manera particulare. +Sa sennora Kernan at fatu chi eja cun sa conca. +«Su sennor Tierney, non s’ischit cando torrat?», at naradu cun una boghe arrughida e bàrgia. +Non mi bido s’ora de torrare a bìdere sos praho. +Comente si podet ischire cun seguresa? +Ite depo fàghere? +Custu s’at a bìdere. +Amus a andare a ue est isse, unu de custos seros, e l’amus a faeddare». +– aiat preguntadu Yanez. +Isse bidiat su caminu sòrdidu de su vìtziu suo, miserabile e putzinosu. +Su sennor Hoholan s’est fatu ruju e s’est neghidadu. +– aiat esclamadu Yanez. +«A lu connosches cussu mischinu de Malins?». +«In su collègiu sacru de cardinales, archipìscamos e pìscamos bi nd’aiat duos contra cando chi totu sos àteros fiant in favore. +Aiat mandadu sa fìgia prus manna, Kathleen, a unu cumbentu bonu in ue aiat imparadu su frantzesu e sa mùsica; pustis aiat pagadu sas tassas pro s’Acadèmia de mùsica. +«Ma no lu bidides chi so arrughidu che a una corronca?» at naradu su sennor D’Arcy cun pagu grabbu. +– Bos òrdino duncas de abarrare a sa muda pro non nos fàghere cassare prima de s’acumprimentu de sos progetos meos. +Totu sos balorosos chi deo nch’apo trabentadu a s’acòstiu de su vascellu malaitu sunt rutos suta sos corfos de sos leopardos. +Sos ogros de Virgìnia si sunt infustos de prantu, e s’at cuadu sa cara cun sas manos. +«Fiant in cue, totu sos cardinales e sos pìscamos e sos archipìscamos bènnidos dae totu su mundu e bi nd’aiat duos gherrende a sa prus arta finas a cando su Paba etotu non s’est pesadu ritzu e at proclamadu s’infallibilidade unu dogma de sa Crèsia ex cathedra. +At a èssere de dòighi sordados fidados meda e de deghe indìgenos. +Deo so disarmadu, belle solu, e puru si dia àere un’ispera mancari minoreddedda de pòdere sarvare a Marianna, mi dia intèndere capassu de cale si siat isfortzu, finas de abèrrere sos costàgios de custu vascellu pro bos nche mandare totus in fundu de mare! +As a nàrrere a sos sordados de si mantènnere prontos a mòere. +Eo so. +Ite nde li importaiat a isse de Yanez fidele suo, chi forsis lu fiat chirchende cun pistighìngiu in sos oros de s’ìsula, gioghende·si s’esistèntzia sua, cando Marianna cumentzaiat a l’amare? +Pustis sa sennora Donnelly at sonadu pro sos pitzinnos sa mùsica de Miss McCloud e Joe at fatu bufare una tassa de binu a Maria. +Ite b’at, Yanez? +Ehi, cuddu giòvanu, abbassa su fusile chi deo non so ne una tigre ne unu babirussa. +L’ant agiuada a artiare a sa mesa riende e brullende e issa at pesadu sa manu in àeras, comente l’ant naradu de fàghere. +«Tue giai l’ischis chi no mi podes trampare, o Corley» at naradu. +Pròpiu in fundu b’aiat una domo bòida a duos pranos, ischirriada dae sas àteras dae unu tretu de terrinu cuadradu. +Su capeddu suo, acontzadu dae sa mugere, abbarraiat subra de sos ghenugros. +Ochide·mi! +Marianna fiat dormida respirende cun afannu e ghighinaiat sos bratzos comente chi esseret chirchende de nch’istesiare una bisione. +E tando? +Mi cumprago de bos bìdere tranchillu; fiant tres dies chi su delìriu non bos lassaiat unu momentu de pasu. +In s’ìnteri però chi s’acurtziaiat a sa costa, su mare pariat chi esseret addopiende sa fùria, comente chi aeret chertu impedire in onni manera s’isbarcu. +– aiat aboghinadu Sàndokan, cun boghe chi non si podiat cumprèndere. +E bois diais lassare Mòmpracem pro custa ìsula malaita? +Finas Freddy Malins at leadu unu tenaghe de sèllere e si nche l’at mandigadu cun su pudding. +Su sennor Henchy at isetadu unu pagu, pustis at mòidu sa conca ogros sa ghenna. +Apo sa tzertesa chi Yanez nos siat ponende fatu e isse nos nch’at a collire. +E tziu meu? +Totus ridiant, iscacalliaiant, comente chi s’esserent befende de sa fiachesa de sa Tigre de sa Malèsia terrìbile. +Sos duos piratas, sena dare cara a sos ischìllios de trumba chi moiant dae sa villa e a sos corfos de fusile de sos sordados isparghinados in su parcu, corfos isparados a sa maconatzina, no ischende galu cussos òmines ite fiat capitende, fiant giai in mesu de sas pasteras e de sas tupas. +Chie l’aiat naradu chi una die, deo chi no aia mai intesu su coro meu tocheddende; chi no aia mai ischidu amare àteru si non su mare, sas cumbatas orrorosas, sas iscarramatzinas, podia èssere domadu dae una pitzinna, dae una fìgia de cussa genia a sa cale aia giuradu una gherra mortale? +«Nono, gràtzias!». +Teniat unu collete artu artu e unu capeddu largu. +Chi non l’at a artziare a conca de andare a nos chircare in intro de un’istufa. Index: languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.disam.300.txt =================================================================== --- languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.disam.300.txt (nonexistent) +++ languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.disam.300.txt (revision 81553) @@ -0,0 +1,29853 @@ +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "preigadore" adj m sg + "preigadore" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tirare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "màniga" n f pl +"" + "ampru" adj f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "subrapellissu" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "gestu" n m sg +"" + "mannu" adj m sg + "mannu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "elaborare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "a bellu" adv +"" + "a bellu" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "fila" n f sg + "filire" vblex prs p1 sg + "filare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "caru" adj f pl + "cara" n f pl +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "cannone" n m sg + "cannonare" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "partire" vblex pp m sg + "partidu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "balla" n f sg + "ballare" vblex imp p2 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ghetare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "bandera" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*pirateria" +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "ispinnigare" vblex inf + "ispinnigare" vblex pis p1 sg +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tronare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "comitadu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro praghere" ij +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in cue" adv +"" + "giosso" adv +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "in palas de" pr +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"<àrbores>" + "àrbore" n mf pl + "arborare" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"" + "palitzada" n f pl + "palitzare" vblex pp f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "parcu" adj m sg + "parcu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gente" n f sg +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*Lenehan" +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "essire" vblex pii p3 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "beste" n f sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "cumbidare" vblex inf + "cumbidare" n f sg + "cumbidare" vblex pis p1 sg +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "cun" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "fama" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "tzarra" n f sg + "tzarrare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "sarbare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "nche" prn pro adv +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "banda" n f pl + "bandire" vblex prs p2 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "cultura" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "pessone" n f pl + "persone" n f pl +"" + "tènnere" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def f pl +"" + "calidade" n f pl +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "galu prus" adv +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "su chi" rel an f pl +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 f pl +"" + "ruinare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "otènnere" vblex pp m sg + "otentu" adj m sg +"" + "su chi" rel an m sg +"" + "chèrrere" vblex pii p3 pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Perdeu" +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "faeddare" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "tènnere" vblex imp p2 sg + "tene" prn tn p2 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "Joe" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "!" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tziu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "fissu" adv + "fissu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + « +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"" + "tuo" prn pos m sg + "tuo" adj pos m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "dispràghere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "giùghere" vblex inf +"" + "su" det def f pl +"" + "grefa" n f pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pinnetu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "in cue" adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "detzisione" n f pl +"" + "meu" prn pos f pl + "meu" adj pos f pl + "meare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex pri p2 pl + "ischidare" vblex prs p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "tzocare" vblex pri p3 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "pensare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "bènnere" vblex inf +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "dèpere" vblex inf + "dèpere" vbmod inf +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "pro semper" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "mai" adv +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "?" sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bènnere" vblex prs p3 pl + "bènnere" vblex imp p3 pl +"" + "a" pr +"" + "bisitare" vblex inf + "bisitare" vblex pis p1 sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "santu" n m pl + "santu" adj m pl +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "pantasma" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*seidòrgiu" +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tzichìrriu" n m sg +"" + "dèbile" adj mf sg + "dèbile" n mf sg +"" + "de" pr +"" + "alligria" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "leare" vblex ger + "li" prn enc p3 mf sg +"" + "su" det def f sg +"" + "manu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "incrinadu" adj m sg + "incrinare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gràtzia" n f sg + "gratziare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "tempus" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "basare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tonu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "agitare" vblex inf + "agitare" vblex pis p1 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "isetare" vblex inf + "isetare" vblex pis p1 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "istare# a sa muda" vblex imp p2 sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "faeddare" vblex pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "tziu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "semper" adv +"" + "arte" n f pl +- +"" + "arte" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "tìmere" vblex inf +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "traitoriu" adj f sg + "traitoria" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "abbandonare" vblex inf + "abbandonare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "villa" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "traitore" n m pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "*tzintziligadu" +"" + "su" det def m pl +"" + "pòpulu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "mortore" n m pl + "mortore" adj m pl +"" + "pretziare" vblex pp m pl + "pretziadu" adj m pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mama" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "frade" n m pl + "frade" adj mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "sorre" n f pl +"" + "de" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "grefa" n f pl +"" + "potente" adj mf pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "intrada" n f pl + "intrare" vblex pp f pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "regnu" n m sg +"" + "in prus" adv + "in prus" cnjcoo + "in prus" cnjadv + "in prus" pr +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "corrùmpere" vblex ger +"" + "su" det def f pl +"" + "trupa" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "bardanare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "ochìere" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "crudelidade" n f pl +"" + "mai" adv +"" + "connòschere" vblex pp f pl + "connotu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "mie" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pràghere" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def f pl +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "essire" vblex pii p3 pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "buca" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pregontare" vblex pii p1 sg +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "bènnidu" adj f sg + "bènnida" n f sg + "bènnere" vblex pp f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tzudda" n f sg + "tzuddire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "una bia" adv +"" + "o" cnjcoo +"" + "duos" num f sp +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "tìmere" vblex ger +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "bènnidu" adj m sg + "bènnere" vblex pp m sg +"" + "fritu" adj m sg + "fritu" n m sg +"" + "totu in unu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ammentare" vblex pri p1 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "nde" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "seguru" adv + "seguru" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "ispetadore" n m pl + "ispetadore" adj m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "cumportare" vblex pii p3 pl +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "cuntzertu" n m sg +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "isfilare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "moda" n f sg +"" + "de" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "importu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp f sg +"" + "*dormende" +"" + "comente chi" adv +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "istadu" n m pl + "istare" vblex pp m pl + "èssere" vbser pp m pl +"" + "mai" adv +"" + "maridu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "mugere" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "prontu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "cumentzare" vblex inf + "comintzare" vblex inf + "cumentzare" vblex pis p1 sg + "comintzare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cumbata" n f sg + "cumbàtere" vblex prs p1 sg + "cumbatare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "inchigire" vblex pp m sg + "inchigidu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "nàrrere" vblex imp p2 sg +- + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "umbru" adj f sg + "umbra" n f sg + "umbrare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"" + "torrare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "colare" vblex inf + "colare" vblex pis p1 sg +"" + "in palas de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*inferriada" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "bide" n f pl + "bìdere" vblex pri p2 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "bènnere" vblex imp p2 pl +"<,>" + "," cm +"" + "bènnere" vblex imp p2 pl +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "tardu" adv + "tardu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cale" prn itg mf sg + "cale" rel an mf sg + "cale" adj itg mf sg + "calare" vblex prs p1 sg +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"" + "atrivire" vblex inf + "atrivire" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acurtziare" vblex inf + "acurtziare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "costa" n f pl + "costare" vblex pri p2 sg +"" + "nostru" prn pos f pl + "nostru" adj pos f pl +"" + "?" sent + + + +"" + "allùghere" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "de" pr +"" + "lughìngiu" n m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "aposentu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "illuminare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "muru" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "cugugiare" vblex pp m pl +"" + "de" pr +"" + "pannu" n m pl +"" + "ruju" n m pl + "ruju" adj m pl +"" + "pesante" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "belludu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "*brocados" +"" + "de" pr +"" + "prètziu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "inoghe" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "in cuddae" adv +"" + "*apitzigonados" +"<,>" + "," cm +"" + "iscorriolare" vblex pp m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "mantzare" vblex pp m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "pamentu" n m sg +"" + "iscumpàrrere" vblex pri p3 sg +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pìgiu" n m sg +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "tapete" n m pl +"" + "de" pr +"" + "Pèrsia" np top f sg +"<,>" + "," cm +"" + "lughente" adj mf pl +"" + "de" pr +"" + "oro" n m sg + "orire" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"" + "istratzulare" vblex pp m pl + "istratzuladu" n m pl + "istratzuladu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "fatu" n m pl + "fàghere" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "bisera" n f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "tènnere" vblex pri p2 sg +"" + "?" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "*Igratius" +"" + "*Gallaher" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "meledare" vblex ger +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "bellu" adv + "bellu" adj m sg +"" + "pianu" adj m sg + "pianu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "isperare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "resèssere" vblex pp f sg + "resèssida" n f sg +"" + "dèchidu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "no" adv +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "pòdere" vblex pri p1 pl + "pòdere" vbmod pri p1 pl +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"<:>" + ":" sent +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "apartènnere" vblex pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "etotu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "agradare" vblex pri p3 sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lèghere" vblex pp m sg + "letu" n m sg +"" + "còmodu" adj m sg + "còmodu" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "molla" n f pl +"" + "no" adv +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "baule" n m sg +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "impedire" vblex inf + "impedire" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aconcada" n f sg + "aconcare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "*pugnalare" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*kriss" +"" + "bostru" prn pos m sg + "bostru" adj pos m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "*viagiadores" +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "cuare" vblex pp m sg +"" + "mai" adv +"" + "su" det def f pl +"" + "orìgine" n f pl + "originare" vblex prs p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Holohan" +"" + "andare" vblex pii p3 sg +"" + "cada die" adv +"" + "a" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "cussigiare" vblex inf +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "rìere" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bìnchere" vblex pp m sg + "Bintu" np ant f sg +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "abertura" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "costana" n f pl + "costanare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "nave" n f sg +"" + "dae ue" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acarare" vblex pri p3 pl +"" + "su" det def f pl +"" + "buca" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "cannone" n m pl + "cannonare" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "a su sòlitu" adv +"" + "bènnere" vblex pii p3 sg +"" + "tancadu" adj f sg + "tancada" n f sg + "tancare" vblex pp f sg +"" + "cun" pr +"" + "portellu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "intèndere" vblex pii p1 sg +"" + "cuddu" adj m pl + "cuddu" prn tn m pl + "cuddu" det dem m pl +"" + "ogritu" n m pl +"" + "nieddu" n m pl + "nieddu" adj m pl +"" + "*imperelados" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "osservare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atentzione" n f sg + "atentzionare" vblex prs p1 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "no" adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "cuntènnere" vblex pp m sg + "cuntentu" adj m sg + "cuntentu" n m sg +"" + "pesare" vblex ger + "nche" prn enc adv +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pràghere" vblex pp m sg + "pratu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv + "Ue" np org f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Kearney" np cog mf sp +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "nùmeru" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "peus" adv + "peus" adj mf sp +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "isboidare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumintzadu" adj m sg + "cumintzare" vblex pp m sg + "comintzare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "impudare" vblex inf + "impudare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "interessare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cuntzertu" n m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Lenehan" +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumbidare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "sigareta" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "falare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "moju" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "uraganu" n m sg +"" + "no" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "apasigare" vblex inf + "apasigare" vblex pis p1 sg +"" + "in presse" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "ministru" n m sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*pòtzidu" +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "mancu" adv + "mancu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "*bischisare" +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "conchedda" n f sg +"" + "de giòvanu" adj mf sp +"" + "galanu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cummòvere" vblex pp m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*divotzione" +"" + "sùere" vblex prs p1 sg + "suo" prn pos f sg + "suo" adj pos f sg + "suare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "*Virgìnia" +"<;>" + ";" sent +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "iscampiare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "caddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tocheddadu" adj m sg + "tocheddare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "gentilesa" n f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "pala" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<“>" + "“" lquot +"" + "duncas" adv + "duncas" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "Cecil" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "in palas" adv +"" + "*pesso" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "bènnere" vblex inf +"" + "cun" pr +"" + "megus" prn tn p1 mf sg +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "buscare" vblex inf + "buscare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "*Ascot" +"<”>" + "”" rquot +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a pustis de" pr +"" + "unu pagu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "iscugugiare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "bellu" adv + "bellu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "bidda" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "difesu" adj f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "grustu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "balorosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*apampaiat" +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "cada" det ind mf sg +"" + "ala" adv + "ala" n f sg + "alare" vblex imp p2 sg +"" + "rispòndere" vblex ger +"" + "corfu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "corfu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "bòmbere" vblex ger + "bombare" vblex ger +"" + "tràinu" adj m pl + "trainu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "balla" n f pl + "ballare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "granadu" adj f pl + "granada" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "trumùghine" n m pl +"" + "de" pr +"" + "mitràllia" n f sg + "mitralliare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*fraganende" +"" + "su" det def m pl +"" + "costàgiu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "naviu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "bisestrare" vblex ger +"" + "su" det def f pl +"" + "manovra" n f pl + "manovrare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "isparare" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "echipàgiu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eris" adv +"" + "mangianu" n m sg +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "iscummìtere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "benare" vblex ger + "bènnere" vblex ger +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*viàgiu" +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "aparaulare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "punna" n f sg + "punnare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "essire" vblex inf + "essire" vblex pis p1 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tupa" n f sg + "tupare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "chircare# de" vblex inf + "chircare# de" vblex pis p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "sejare" vblex inf + "sejare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fuidore" adj m sg + "fuidore" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "màrghine" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "padente" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cumpàrrere" vblex pp m sg + "cumpartu" adj m sg + "cumpartu" n m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cadderi" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fata" n f sg + "fatare" vblex imp p2 sg + "fàghere" vblex pp f sg +"" + "giùghere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "passigeri" adj m pl +"" + "isetare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "arribbare" vblex inf + "arribbare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ambulàntzia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ubbidire" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "mancu" adv + "mancu" adj m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "mutu" adj m sg + "mutu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "abarrare" vblex inf + "abarrare" vblex pis p1 sg +"" + "biu" adj m sg + – +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "fuire" vblex pii p3 pl + "fùere" vblex pii p3 pl +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "trèghere" vblex pp m pl + "tretu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "currillare" vblex pp m pl +"" + "totora" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "naviu" n m pl +"" + "*corsaros" +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "mantènnere" vblex pii p3 pl +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "costa" n f pl + "costare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "prontu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "primu" adv + "primu" adj ord m sg +"" + "perìgulu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "iscùdere" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "sarvare" vblex inf + "sarbare" vblex inf + "sarvare" vblex pis p1 sg + "sarbare" vblex pis p1 sg +"" + "a su mancu" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "isfortzu" n m sg +"" + "disisperare" vblex pp m sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "bortulare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tabicu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "truncare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "tzimitarra" n f sg +"" + "su" det def m pl +"" + "*presorjos" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "astrìnghere" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def m sg +"" + "pòveru" adj m sg + "pòveru" n m sg +"" + "cumandante" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "leare" vblex ger + "lu" prn enc p3 f sg +"" + "a" pr +"" + "coddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "essire" vblex pp m sg +"" + "cùrrere" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "sordadu" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "cumpàrrere" vblex pp m pl + "cumpartu" n m pl + "cumpartu" adj m pl +"" + "petzi" adv +"" + "a" pr +"" + "trinta" num mf sp +"" + "passu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "in palas" adv +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*drapellu" +"" + "numerosu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "camerata" n f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "intrare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "pùnghere" vblex pp f sg + "puntu" adj f sg + "punta" n f sg + "puntare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "pee" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*insistidu" +"" + "cun" pr +"" + "megus" prn tn p1 mf sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "galleta" n f pl +"" + "*crocantes" +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi nono" cnjsub +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "tzocu" n m sg +"" + "mandigare" vblex ger + "lu" prn enc p3 f pl +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "eja" adv +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "chircare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "in" pr +"" + "*bugiaca" +"" + "su" det def m sg +"" + "*libreddu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "apuntu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "proare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "pesare" vblex inf + "pesare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ànima>" + "ànima" n f sg + "animare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ànima>" + "ànima" n f sg + "animare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "poeta" n m sg + "poetare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in cue" adv +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "pesare" vblex inf + "pesare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "guàrdia" n f sg +"" + "rurale" adj mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma non" adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "resessidu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "otènnere" vblex inf +"" + "perunu" prn tn f sg + "perunu" det ind f sg +"" + "informatzione" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "a pustis de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "inghiriare" vblex pp m sg +"" + "in totu" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "pradu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "furriare" vblex pp m sg + "furriadu" adj m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "caddu" n m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "ghirare" vblex inf + "ghirare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "cròmpere" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "*Canterville" +"" + "Chase" np cog mf sp +"" + "a" pr +"" + "ora" n f sg + "orire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"<ùndighi>" + "ùndighi" num mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "istracu" adj m pl +"" + "mòrrere" vblex pp m pl + "mortu" n m pl + "mortu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "isanimadu" adj m pl + "isanimare" vblex pp m pl +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ah" ij +"" + "!" sent + + + +"" + "no" adv +"" + "resèssere" vblex pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "detzìdere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "solu" adj f sg + "sola" n f sg + "sòlere" vblex prs p1 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "a" pr +"" + "su cale" rel an m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "passione" n f sg + "passionare" vblex prs p1 sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*iscussertende" +"" + "su" det def m sg +"" + "cherbeddu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "aboghinare" vblex pii p3 pl +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "*atrumende" +· +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "in dae in antis de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ammirare" vblex pri p1 sg +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "pessone" n f sg + "persone" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Se" +"" + "*sennor" +"" + "*Kernan" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acogonadu" adj m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "fritu" adj m sg + "fritu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "agabbadu" adj m sg + "agabbare" vblex pp m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "diàulu" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "*Igratius" +"" + "*Gallaher" +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "bogare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mustradu" adj m sg + "mustrare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "grussu" adj f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pilu" n m pl + "pilos" n m sp +"" + "segadu" adj m pl + "segare" vblex pp m pl +"" + "curtzu" n m pl + "curtzu" adj m pl +"" + "curtzu" n m pl + "curtzu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "mere" n mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"" + "a" pr +"" + "propòsitu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispidale" n m sg + "ospidale" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "su chi" rel an m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "a fùrriu" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cussìgiu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "fundu" n m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "serra" n f sg + "serrare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "agradare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "mantènnere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*conchighedda" +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su cale" rel an f sg +"" + "falare" vblex pii p3 pl +"" + "che" cnjsub +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "oro" n m sg + "orire" vblex pri p1 sg +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "pilu" n m pl + "pilos" n m sp +"" + "ispantosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispantu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "totu" prn tn mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "cun" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àtera>" + "àteru" prn tn f sg + "àteru" det ind f sg + "àteru" adj ind f sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "istratzare" vblex pii p3 sg +"" + "in manera nerviosa" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "frore" n m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "a curtzu" adv +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Agrucare" +"" + "*v" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "dischissiare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "fele" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "disìgiu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a su puntu chi" cnjsub + "a su puntu chi" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "intesu" adj f sg + "intesa" n f sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "torrada" n f sg + "torrare" vblex pp f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "ventana" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "corcare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "posa" n f sg + "posare" vblex imp p2 sg +"" + "galanu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "abbandonu" n m sg +"" + "prenu" adj m sg + "prenu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "amargura" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "subra de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "otomanu" adj f sg + "otomanu" n f sg +"" + "orientale" adj mf sg + "orientale" n mf sg +"" + "bestire" vblex pp f sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pannu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "seda" n f sg + "sedare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bogare" vblex pii p3 sg +"" + "ischintidda" n f pl + "ischintiddare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "oro" n m sg + "orire" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "forsis" adv +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "no" adv +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "*bidu" +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "cuddu" adj m pl + "cuddu" prn tn m pl + "cuddu" det dem m pl +"" + "ogetu" n m pl + "ogetu" adj m pl +"" + "familiare" adj mf pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su cale" rel an m pl +"" + "mai" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*pessadu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ischirriare" vblex inf + "ischirriare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Mary" np ant f sg +"" + "Jane" np ant f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "*pitzinnedda" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "bestire" vblex pis p2 sg + "bestire" n m pl +"" + "curtzu" n m pl + "curtzu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "su" det def f sg +"" + "colunna" n f sg +"" + "printzipale" adj mf sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "traballare" vblex pii p3 sg +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "organista" adj mf sg + "organista" n mf sg +"" + "in" pr +"" + "*Haddington" +"" + "*Road" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "segnore" n m sg +"" + "!" sent + +– + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "disàura" n f sg + "disaura" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "tocada" n f sg + "tocare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cumpàngiu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "camba" n f pl + "cambare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "fògia" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "istratzare" vblex pp f pl +"" + "de suncuna" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"" + "poderosu" adj f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "betare" vblex prs p1 sg +"" + "bèstia" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "rùghere" vblex pp f pl + "rutu" adj f pl + "ruta" n f pl + "rutare" vblex pri p2 sg +"" + "mustrare" vblex ger +"" + "unu" det ind mf sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "contare" vblex imp p2 sg + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"" + "de" pr +"" + "tènnere" vblex imp p2 sg + "tene" prn tn p2 mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "hum" ij +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "frade" adj mf sg + "frade" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "gherrare" vblex ger +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "bonete" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "solu" adv + "solu" adj m sg +"" + "a curtzu" adv +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cantzellu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "arressadu" adj m sg + "arressare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj m pl + "pagu" prn tn m pl +"" + "passu" n m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "nde" prn pro adv +"" + "dispònnere" vblex inf +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "agradare" vblex inf + "agradare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "fùria" n f sg + "furiare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "inditare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fogu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "cumandante" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ufitziale" adj mf sg + "ufitziale" n mf sg +"" + "de" pr +"" + "cuartu" adj m sg + "cuartu" adj ord m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "manovrare" vblex inf + "manovrare" vblex pis p1 sg +"" + "a manera de" pr +"" + "colare" vblex inf + "colare" vblex pis p1 sg +"" + "petzi" adv +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj m pl + "pagu" prn tn m pl +"" + "metru" n m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*canoa" +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "cumandu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "firmare" vblex inf + "firmare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "tamburare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "incurbare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "costana" n f sg + "costanare" vblex imp p2 sg +"" + "aboghinare" vblex ger +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "bìdere" vblex pri p2 pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "leare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "picu" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "in" pr +"" + "vitòria" n f sg + "Vitòria" np top f sg +"" + "oramai" adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intzidire" vblex pp f sg +"" + "atrivire" vblex pp f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "cultura" n f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "bellu" adj f sg +"" + "ma" cnjcoo +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "sonare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "prelùdiu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "Maria" np ant f sg +"" + "!" sent + +"<,>" + "," cm + + +"" + "mòere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tenente" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sètzere" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ùrtimu>" + "ùrtimu" adj m sg + "ùrtimu" n m sg +"" + "*gradinu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "astrìnghere" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "manu" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "intrare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp + "nche" prn enc adv +"" + "a mesu de" pr +"" + "pensamentu" n m pl +"" + "profundu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "artziare" vblex ger +"" + "cara a" pr +"" + "nord" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "sighire" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "lèghere" vblex pp m sg + "letu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tràinu" adj m sg + "trainu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "matzone" n m sg + "matzonare" vblex prs p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "lassadu" adj m sg + "lassare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "trata" n f pl + "tratare" vblex pri p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "padente" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "fìnghere" vblex pp f sg + "fintu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "fuire" vblex inf + "fuire" vblex pis p1 sg +"" + "cara a" pr +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "imbetzes" adv + "imbetzes" cnjcoo + "imbetzare" vblex prs p2 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "borta" n f sg + "bortare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "bomba" n f sg + "bòmbere" vblex prs p1 sg + "bombare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "iscopiare" vblex pp f sg +"" + "intre" pr + "intrare" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "raju" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tamburare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "babordu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "sartiare" vblex inf + "sartiare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun violèntzia" adv +"" + "mai" adv +"" + "intesu" adj f sg + "intesa" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"" + "ferramenta" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "roda" n f sg + "rodare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "pala" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "capìtulu" n m sg +"" + "III" num mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "odiare" vblex inf + "odiare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "a" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "agradare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "tocare" vblex inf + "tocare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "cobertedda" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "isfogiare" vblex inf +"" + "su" det def f pl +"" + "pàgina" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "libru" n m pl +"" + "imprentadu" n m pl + "imprentadu" adj m pl + "imprentare" vblex pp m pl +"" + "dae pagu" adv +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "poderare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "arribbare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "imbetzes" adv + "imbetzes" cnjcoo + "imbetzare" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "rispòndere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "pregunta" n f pl + "pregonta" n f pl + "preguntare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "mirare" vblex inf + "mirare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "fissu" adv + "fissu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "bratzu" n m pl +"" + "cunsertu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "miradu" adj f sg + "mirada" n f sg + "mirare" vblex pp f sg +"" + "inchigiadu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "nieddu" adj f sg + "nieddu" n f sg +"" + "che" cnjsub +"" + "pigare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "retirare" vblex imp p2 pl +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "apartènnere" vblex pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "mortore" adj m sg + "mortore" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "che" cnjsub +"" + "seguru" adv + "seguru" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*milord" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "bajulare" vblex inf + "bajulare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "dèvere" vblex inf + "dèpere" vbmod inf +"" + "ghirare" vblex inf + "ghirare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "bardanare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sultanu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "*Varauni" +"" + "o" cnjcoo +"" + "su" det def f sg + « +"" + "perla" n f sg + "Perla" np ant f sg +"" + "de" pr +"" + "*Làbuan" +» +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "ammajare" vblex pp m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abèrrere" vblex pp m sg + "abertu" adj m sg +"" + "dae intro" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "istare" vblex inf + "istare" vblex pis p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cantu" prn itg f pl + "cantu" rel an f pl + "cantu" adj itg f pl + "cantare" vblex pri p2 sg +"" + "pariga" n f pl +"" + "de" pr +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "fèmina" n f pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "essire" vblex pp f pl + "essida" n f pl +"" + "a foras" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mai" adv +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "mente" n f sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "prontu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "collire" vblex inf + "collire" vblex pis p1 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p2 pl + "àere" vbhaver pri p2 pl +"" + "ispogiare" vblex pp m sg +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "sordadu" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Lu" np cog mf sp + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "cumprèndere" vblex inf +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" n m pl + "èssere" vbser pis p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "cumbata" n f sg + "cumbàtere" vblex prs p1 sg + "cumbatare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "agabbare" vblex inf + "agabbare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "cras" adv +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "abbandonadu" adj m sg + "abbandonare" vblex pp m sg +"" + "pro semper" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "capu" n m sg +"" + "nou" adj m sg +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bogare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg + "nche" prn enc adv + "lu" prn enc p3 m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "conca" n f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "abbaidare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "falare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "finas a cando" cnjsub + "finas a cando" cnjadv +"" + "su" det def f sg +"" + "tristura" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "caminu" n m sg +"" + "infustu" adj m sg +"" + "no" adv +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cantzelladu" adj m sg + "cantzellare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cunfiàntzia" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "entusiasmu" n m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "prighigionadu" adj f sg + "prighigionare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscuadra" n f sg +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "mustradu" adj f sg + "mustrare" vblex pp f sg +"" + "forte" adv + "forte" adj mf sg + "forte" n m sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"<:>" + ":" sent +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "bìnchere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "segundu" cnjadv + "segundu" pr + "segundu" n m sg + "segundu" adj ord m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "de tres" adj ord mf sp +"" + "pònnere" vblex pp m pl + "postu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "pilota" n m sg + "pilota" n f sg + "pilotare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "màchina" n f sg +"" + "tedescu" adj f sg + "tedescu" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "arribbadu" adj f sg + "arribbare" vblex pp f sg +"" + "primu" adj ord f sg +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "belga" adj mf sg + "belga" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "*Umney" +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "guvernante" n mf sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Otis" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "a pustis chi" cnjadv +"" + "lady" n f sp +"" + "*Canterville" +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pedire" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "cuncordadu" adj m sg + "cuncordadu" n m sg + "cuncordare" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "mantènnere" vblex inf +"" + "in" pr +"" + "servìtziu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intrare" vblex pp m sg +"" + "atrivire" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*caletedda" +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acurtziare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*incrociadore" +"" + "sighidu" adj m sg + "sighidu" n m sg + "sìghidu" adj m sg + "sighire" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj f sg + "paga" n f sg + "pagu" prn tn f sg + "pagare" vblex imp p2 sg +"" + "distàntzia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "cuntènnere" vblex pp m sg + "cuntentu" adj m sg + "cuntentu" n m sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "bidda" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "giugare" vblex ger + "giùghere" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "suta de" pr +"" + "mene" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "amparadu" adj f sg + "amparadu" n f sg + "amparare" vblex pp f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tzimitarra" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "cannone" n m pl + "cannonare" vblex prs p2 sg +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "tratare# de" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Sheridan" np cog mf sp +"" + "o" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Mead" +"" + "o" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "*Bantam" +"" + "Lyons" np cog mf sp +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "bènnidu" adj m sg + "bènnere" vblex pp m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mancari" adv + "mancari" cnjsub + "mancari" cnjadv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "uraganu" n m sg +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "*violera" +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pirata" n mf pl +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "firmare" vblex pii p3 pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "faeddare" vblex pp m sg +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "iscutu" adj f pl + "iscuta" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "pustis" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "pitzocu" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "falada" n f sg + "falare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*istradeddas" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "dare" vblex pii p3 pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "corte" n f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "?" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "tirriosu" adj f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + « +"" + "a" pr +"" + "intrare" vblex inf + "intrare" vblex pis p1 sg +"" + "!" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "*zigaenas" +"" + "mutire" vblex pp f pl + "mutida" n f pl +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "pische" n m pl + "piscare" vblex prs p2 sg +- +"" + "marteddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "*balance" +- +"" + "*fish" +"" + "est a nàrrere" cnjcoo +"" + "pische" n m sg + "piscare" vblex prs p1 sg +- +"" + "*bilantza" +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "rivale" n mf pl + "rivale" adj mf pl +"" + "perigulosu" adj m pl +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f pl + "custu" det dem f pl +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 pl +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "giogu" n m sg +"" + "de pitzinnos" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "giogu" n m sg +"" + "de pitzinnos" adj mf sp +"" + "lègiu" adj m sg + "lègiu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "infadosu" adj m sg + "infadosu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fèmina" n f pl +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "pariginu" n f pl + "pariginu" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "istile" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "manera" n f sg +"" + "de fàghere" adj mf sp +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "impreadu" adj m sg + "impreadu" n m sg + "impreare" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "Terry" np ant m sg + "Terry" np cog mf sp +"" + "Kelly" np ant f sg + "Kelly" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "corona" n f sg + "coronare" vblex imp p2 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cungiare" vblex pp f sg + "cungiadu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "pianoforte" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pòdere" vblex pii p3 pl + "pòdere" vbmod pii p3 pl +"" + "intèndere" vblex inf +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "craru" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "tonu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "cumandu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "leare" vblex ger +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "atzentu" n m sg +"" + "*provint" +- + +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "chèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "protestare" vblex inf + "protestare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "giai" adv +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agatare" vblex pii p3 sg +"" + "fora" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "serra" n f sg + "serrare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "astrìnghere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cobertura" n m sg + "cobertura" n f sg +"" + "de" pr +"" + "fògia" n f pl +"" + "de" pr +"" + "bananu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pònnere" vblex pp f pl + "posta" n f pl +"" + "a" pr +"" + "pìgiu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "muru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "camba" n f pl + "cambare" vblex pri p2 sg +"" + "intritzidu" adj f pl + "intritzida" n f pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "grussu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "èssere" vbser pri p2 pl +"" + "istadu" n m pl + "istare" vblex pp m pl + "èssere" vbser pp m pl +"" + "*assalidos" +"" + "e" cnjcoo +"" + "ispèrdere" vblex pp m pl + "ispèrdidu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "*bidos" +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "*praho" +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "cussigiare" vblex inf +"" + "de" pr +"" + "aprofetare" vblex inf + "aprofetare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "amparare" vblex inf + "amparare" vblex pis p1 sg +"" + "in" pr +"" + "vitòria" n f sg + "Vitòria" np top f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "arressadu" adj m sg + "arressare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"" + "bènnere" vblex pri p2 pl +"" + "a" pr +"" + "ballare" vblex inf + "ballare" vblex pis p1 sg +"" + "a inghìriu" adv + "a inghìriu" pr + "a inghìriu" adj mf sp +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "?" sent + + + +"" + "*Farrington" +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "cùmbidu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "capitanu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "sarvare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg + "sarbare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"<22>" + "22" num +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ufìtziu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "liberare" vblex inf + "liberare" vblex pis p1 sg + "lìberare" vblex inf + "lìberare" vblex pis p1 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "dèpere" vblex pp m pl + "dèpere" vbmod pp m pl + "dèpidu" n m pl + "dèpidu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "ipoteca" n f pl + "ipotecare" vblex pri p2 sg + « +"" + "ah" ij +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "andare" vblex pri p3 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "agabbare" vblex pri p3 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "dimòniu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "su cale" rel an m pl +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "allùghere" vblex pii p3 pl +"" + "de" pr +"" + "bramosia" n f sg +"" + "bia" adv + "bìere" vblex prs p1 sg + "biu" adj f sg + "bia" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "pònnere" vblex pp m pl + "postu" n m pl +"" + "a" pr +"" + "isperiare" vblex inf + "isperiare" vblex pis p1 sg +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "*bastingàgios" +"<,>" + "," cm +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*grisellas" +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "imperriada" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pinnone" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "*bramosos" +"" + "de" pr +"" + "iscobèrrere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "*giunca" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "promìtere" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "bardana" n f sg + "bardanare" vblex imp p2 sg +"" + "ricu" adj f sg + "ricu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "benare" vblex ger + "bènnere" vblex ger +"" + "custu" prn tn f pl + "custu" det dem f pl +"" + "nave" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "a su sòlitu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "portu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tzinu" adj f sg + "Tzina" np top f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "collire" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pùngiu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "*pedrigheddas" +"" + "e" cnjcoo +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "iscutu" adj m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "bidru" n m pl +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*istripitu" +"" + "lèbiu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "de seguru" adv +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "agatare" vblex pri p3 sg +"" + "traballu" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "peus" adv + "peus" adj mf sp +"<;>" + ";" sent +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "dinare" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "balangiare" vblex pri p3 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "bufare" vblex pri p3 sg +» +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "torra" adv + "Torra" np cog mf sp + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "cras" adv +"" + "!" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "antzianu" adj m sg + "antzianu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "o" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "*faddende" +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*dilicadu" +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +» +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cummotzione" n f sg +"" + "repentinu" adj f sg + "repentina" n f sg +"" + "mudare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "lineamentu" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "ogru" n m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bogare" vblex pii p3 pl +"" + "frama" n f pl + "framare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ghetare" vblex pp m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispètzie" n m sg + "ispetziare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"<ùrulu>" + "ùrulu" n m sg +"" + "bassu" adv + "bassu" adj m sg + "bassu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi no" cnjsub +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "abbandonadu" adj m sg + "abbandonare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "tupa" n f pl + "tupare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "chircare# de" vblex pp m sg +"" + "badas" adv +"" + "de" pr +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cuare" vblex pp m sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "artziare" vblex pp f sg + "artziadu" adj f sg + "artziada" n f sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "crista" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "rùghere" vblex pp f sg + "rutu" adj f sg + "ruta" n f sg + "rutare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intesu" adj f sg + "intesa" n f sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tambare" vblex pp f sg +"" + "forte" adv + "forte" adj mf sg + "forte" n m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ùnicu>" + "ùnicu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "pònnere" vblex pii p3 pl +"" + "mente" n f sg +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "gatu" n m pl +"" + "agreste" adj mf pl + "agrestare" vblex prs p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "sena" adv + "sena" pr + "Sena" np cog mf sp + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "chèrrere" vblex inf +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "ispìnghere" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fortza" adv + "fortza" n f sg + "fortzare" vblex imp p2 sg +"" + "misteriosu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "gente" n f sg +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "tratare" vblex pp f sg +"" + "cun" pr +"" + "rispetu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"<,>" + "," cm +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg + – +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "afogare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "ghèmere" vblex pp f sg + "ghèmida" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "assutare" vblex pp m sg +"" + "lestru" adj m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "làgrima" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "falare" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "càvanu" n m sg +"" + "nieddutzu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "oh" ij +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "fàghere" vblex pri p1 sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cuadru" adj m sg + "cuadru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*issena" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "balcone" n m sg +"" + "de" pr +"" + "Romeo" np ant m sg + "Romeo" np cog mf sp +"" + "*and" +"" + "*Juliet" +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "a curtzu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cuadru" adj m sg + "cuadru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "prìntzipe" n m pl + "prìntzipe" adj mf pl +"" + "assassinadu" n m pl + "assassinadu" adj m pl + "assassinare" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "turre" n f sg + "turrare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Julia" np ant f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "frunire" vblex pp m sg + "frunidu" adj m sg +"" + "cun" pr +"" + "*cantzos" +"" + "de" pr +"" + "lana" n f sg + "lanire" vblex prs p1 sg +"" + "ruju" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "mèscrinu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "tabachinu" adj f sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ghetare" vblex pp m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ograda" n f sg + "ograre" vblex pp f sg +"" + "lestru" adj f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "ponte" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu àteru" prn tn m sg +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "cumandare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "Giro" np cog mf sp + "girare" vblex pri p1 sg +- +"" + "*Batol" +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "cumandare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cumbìnchere" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "profetu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "chirca" n f pl + "chircare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "in fines" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "andare" vblex pp m sg +"" + "cara a" pr +"" + "*Làbuan" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "cantare" vblex pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "luna" n f sg +"" + "fritu" adj f sg + "fritire" vblex prs p1 sg + "fritare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "cristallu" n m sg +"" + "pompiare" vblex pri p3 sg +"" + "a giosso" adv +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*eni" +"" + "ispàrghere" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "camba" n f pl + "cambare" vblex pri p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"" + "mannu" n f pl + "mannu" adj f pl +"" + "mannu" n f pl + "mannu" adj f pl +"" + "subra de" pr +"" + "su chi" rel an m pl +"" + "dormire" vblex pri p3 pl +"<”>" + "”" rquot +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pàrrere" vblex pp m sg + "partu" n m sg +"" + "de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "intesu" adj m sg +"" + "persone" n f pl +"" + "arresonare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "tìmere" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "frunire" vblex pp f sg + "frunidu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boluntade" n f sg +"" + "tosturrudu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "a pagu a pagu" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "mudadu" adj m sg + "mudare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m pl +"<ìmpetos>" + "ìmpetu" n m pl +"" + "ferotze" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "leare" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "batalla" n f pl +"" + "aspru" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "crudele" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "*grispesa" +"" + "leare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"" + "fitianu" adj f sg + "fitianare" vblex imp p2 sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gente" n f sg +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "eja" adv +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Henchy" + « +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "intesu" adj m sg +"" + "mai" adv +"" + "?" sent + +– + +"" + "in" pr +"" + "su momentu chi" adv +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "pònnere" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "pee" n m sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*canoa" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "abbandonare" vblex inf + "abbandonare" vblex pis p1 sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "amparu" n m sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "creadura" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "crèere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "isperrare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "agatare" vblex inf + "agatare" vblex pis p1 sg +"" + "a pustis" adv +"" + "?" sent + + + +"" + "in fines" adv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "furriare" vblex pp f sg + "furriadu" adj f sg + "furriada" n f sg +"" + "chirru a" pr +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "bidu chi" cnjadv +"" + "su" det def m pl +"" + "càvanu" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "colorire" vblex pp m pl + "coloridu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "lughente" adj mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "ogritu" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"" + "lugorosu" adj m pl +"" + "chircare" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cumpàngiu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "tènnere" vblex inf +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "seguràntzia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"" + "*praho" +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"<ìsulas>" + "ìsula" n f pl + "isulare" vblex pri p2 sg +"" + "meu" prn pos f pl + "meu" adj pos f pl + "meare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "ascusòrgiu" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ispèrdere" vblex inf +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "biancu" n m pl + "biancu" adj m pl +"" + "odiare" vblex pp m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "chircare# de" vblex pri p3 pl +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 sg + "parare" vblex prs p3 sg + "parare" vblex imp p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "progetu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "fàghere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "foresta" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "ampru" adj f sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*segnor" +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "malu" adj f sg + "malu" n f sg +"" + "a" pr +"" + "travigare" vblex inf + "travigare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "indedda" adv + "indedda" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "*oje" +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "pagu" adj m pl + "pagu" prn tn m pl +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "cras" adv +"" + "o" cnjcoo +"" + "pustis" adv +"" + "cras" adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "meda" adj mf pl + "medire" vblex prs p2 sg + "medas" prn tn mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "genia" n f sg +"" + "de" pr +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "su meu" prn pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "fronte" n m sg + "fronte" n f sg +"" + "ampru" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "aumbradu" adj f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "chìgiu" n m pl +"" + "ispantosu" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "*grista" +"" + "atrivire" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "buca" n f sg +"" + "minoreddu" adj f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mustrare" vblex pri p3 sg +"" + "dente" n m pl + "dente" n f pl +"" + "acutzu" adj f pl + "acutzare" vblex pri p2 sg +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "fera" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lughente" adj mf pl +"" + "che" cnjsub +"" + "perla" n f pl +"<;>" + ";" sent +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "ogru" n m pl +"" + "nieddu" n m pl + "nieddu" adj m pl +"" + "pìghidu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lugore" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "ammajare" vblex pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "brusiare" vblex pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "faghet" adv + "fàghere" vblex pri p3 sg +"" + "abbassare" vblex inf + "abbassare" vblex pis p1 sg +"" + "cale" prn itg mf sg + "cale" rel an mf sg + "cale" adj itg mf sg + "calare" vblex prs p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"<àtera>" + "àteru" prn tn f sg + "àteru" det ind f sg + "àteru" adj ind f sg +"" + "miradu" adj f sg + "mirada" n f sg + "mirare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pirata" n mf pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "abbaidare" vblex pp m pl +"" + "in cara" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "biaitu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lampu" n m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "calmu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "emotzione" n f sg + "emotzionare" vblex prs p1 sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "in pessu" adv +"" + "fundare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "bidda" n f sg +"" + "fortificadu" adj f sg + "fortificare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "su cale" rel an f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "nùmene" n m sg + "numenare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "vitòria" n f sg + "Vitòria" np top f sg +"<,>" + "," cm +"" + "*frunende" +· +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "de" pr +"" + "unos cantos" prn tn m pl +"" + "forte" n m pl + "forte" adj mf pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "impedire" vblex inf + "impedire" vblex pis p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "ispèrdere" vblex pp f sg + "ispèrdidu" adj f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "de" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "paritzu" adj f pl +"" + "borta" n f pl + "bortare" vblex pri p2 sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "giagarare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "costa" n f pl + "costare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"" + "galanu" adj f sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sennore" n m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*pessadu" +"" + "de" pr +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"" + "parte" n f sg +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "rivista" n f sg +"" + "militare" vblex inf + "militare" adj mf sg + "militare" n m sg + "militare" vblex pis p1 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "parcu" adj m sg + "parcu" n m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Giro" np cog mf sp + "girare" vblex pri p1 sg +- +"" + "*Batol" + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "firmare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "inglesu" n m pl + "inglesu" adj m pl +"" + "in" pr +"" + "*Làbuan" +"" + "?" sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "unda" n f pl +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ispìnghere" vblex pii p3 pl +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ispiàgia" +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bonu" adj f sg +"" + "sorte" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "falare" vblex pii p3 sg +"" + "cun" pr +"" + "garbu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "privu" adj f sg + "privare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "*iscollieras" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "forsis" adv +"<,>" + "," cm +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "agatare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "matessi" adv + "matessi" adj mf sp + "matessi" prn tn mf sp +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "istare" vblex inf + "istare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "bestire" vblex pp m sg + "bestidu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "nieddu" adj m sg + "nieddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "seda" n f sg + "sedare" vblex imp p2 sg +"" + "imbaradu" adj m sg + "imbarare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "ghenugru" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "difatis" adv + "difatis" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "piròscafu" n m sg +"" + "sighire" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cursa" n f sg + "cursare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "tragadu" adj m sg + "tragare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"<ùrtimos>" + "ùrtimu" n m pl + "ùrtimu" adj m pl +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "roda" n f pl + "rodare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "poderosu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "carcàngiu" n m sg +"" + "torrare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "pìgiu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "andare" vblex pii p3 sg +"" + "a largu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "no" adv +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "segadu" adj m sg + "segare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "isprone" n m sg + "ispronare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "inimigu" adj m sg + "inimigu" n m sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "fusile" n m sg + "fusilare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bostru" prn pos m sg + "bostru" adj pos m sg +"" + "onore" n m sg + "onorare" vblex prs p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "serbire" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*EVELINE" + + +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "cumintzadu" adj m sg + "cumintzare" vblex pp m sg + "comintzare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "faeddare" vblex inf + "faeddare" n m sg + "faeddare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "matessi" adv + "matessi" adj mf sp + "matessi" prn tn mf sp +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 sg + "parare" vblex prs p3 sg + "parare" vblex imp p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "mantènnere" vblex prs p3 pl + "mantènnere" vblex imp p3 pl +"" + "semper" adv +"" + "a largu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "in cue" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "campu" n m sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "su" det def m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"" + "andare" vblex pii p3 pl +"" + "a" pr +"" + "giogare" vblex inf + "giogare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "a" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "petzi" adv +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "morigare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sàmbene" n m sg + "sambenare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "fàghere" vblex pii p3 sg +"" + "allùghere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "miradu" adj f sg + "mirada" n f sg + "mirare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "arrennegu" n m sg +"" + "orrorosu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "indìgenu" n m pl + "indìgenu" adj m pl +"" + "a fùrriu" adv +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex pri p3 pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "inoghe" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agatare" vblex pri p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "amparu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "die" n f sg +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"<:>" + ":" sent +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sèriu" adv + "sèriu" adj m sg + "sèriu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "inchigiadu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "de cara" adv +"" + "malu" adj f sg + "malu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "bestire" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "divisu" adj f sg + "divisa" n f sg + "divisare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "capitanu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "marinu" adj f sg + "marina" n f sg + "marinare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "arrangiare" vblex prs p3 sg + "arrangiare" vblex imp p3 sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "colare" vblex pii p3 sg +"" + "in mesu de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gentòria" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "cun" pr +"" + "fieresa" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "fissare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "ogru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "dominadore" adj m sg + "dominadore" n m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "giòvanu" n f pl + "giòvanu" adj f pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "traballare" vblex pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ufìtziu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"" + "prànghere" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "metzanu" adj m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"<,>" + "," cm +"" + "frade" adj mf sg + "frade" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nointames" adv + "nointames" cnjadv + "nointames" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "abarrare" vblex pp m sg +"" + "in cue" adv +"<,>" + "," cm +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "incravare" vblex pp m sg +"" + "in antis de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bentana" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "tratesu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fortza" adv + "fortza" n f sg + "fortzare" vblex imp p2 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "fùria" n f sg + "furiare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "semper" adv +"" + "fissu" adj m pl +"" + "cun" pr +"" + "ardore" n m sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "giòvanu" adj f sg + "giòvanu" n f sg +"" + "lady" n f sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "contonada" n f sg + "contonare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "carrera" n f sg + "Carrera" np cog mf sp + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "George" np ant m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*addoviadu" +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "arressadu" adj m sg + "arressare" vblex pp m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "arresonare" vblex inf + "arresonare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "fruschiare" vblex inf + "fruschiare" vblex pis p1 sg +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "*atzochiades" +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "cumentzare" vblex pri p2 pl + "comintzare" vblex pri p2 pl +"" + "su" det def f sg +"" + "cumbata" n f sg + "cumbàtere" vblex prs p1 sg + "cumbatare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "sordadu" n m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "acurtziare" vblex pp m pl +"" + "a bellu" adv +"" + "a bellu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ghetare" vblex ger +"" + "ograda" n f pl + "ograre" vblex pp f pl +"" + "pistighingiosu" adj f pl +"" + "in totue" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "bìnchere" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ma non" adv +"" + "galu" adv +"" + "domare" vblex pp f sg + "domadare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"" + "coladu" adj f pl + "colare" vblex pp f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*bantzicallera" +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cùcuru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "undada" n f sg +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "rùghere" vblex pp f sg + "rutu" adj f sg + "ruta" n f sg + "rutare" vblex imp p2 sg +"" + "a in antis" adv +"" + "tocare" vblex ger +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "unda" n f pl +"" + "rodulanu" adj f pl +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "ispìnghere" vblex pp f sg +"" + "galu prus" adv +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "iscùdere" vblex ger + "nche" prn enc adv + "lu" prn enc p3 f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "truncu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "afilare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "gabinete" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "no" adv +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"<òrdine>" + "òrdine" n m sg + "ordinare" vblex prs p1 sg +"" + "religiosu" adj m sg + "religiosu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "continente" adj mf sg + "continente" n m sg +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "*Coy" +"<,>" + "," cm + « +"" + "*indinnos" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "nùmene" n m sg + "numenare" vblex prs p1 sg +» +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cardinale" adj mf sg + "cardinale" n m sg +"" + "tedescu" adj m sg + "tedescu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "*Dolling" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "craru" adv + "craru" adj m sg +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "*pessadu" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "cosa chi" rel an nt +"" + "no" adv +"" + "andare" vblex pii p3 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tènnere" vblex pii p3 pl +"" + "chimbe" num mf sp +"" + "fìgiu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bènnere" vblex prs p3 pl + "bènnere" vblex imp p3 pl +"" + "a" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "a inoghe" adv +"<,>" + "," cm +"" + "a mesu de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "natura" n f sg + "naturare" vblex imp p2 sg +"" + "agreste" adj mf sg + "agrestare" vblex prs p1 sg + – +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"<,>" + "," cm +"" + "semper" adv +"" + "cùrrere" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "dare" vblex prs p2 sg +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agiudu" n m sg +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "?" sent + +– + +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "?" sent + +– + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "s'imbesse" adv +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "manu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "tènnere" vblex imp p2 sg + "tene" prn tn p2 mf sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "*Kernan" +"<,>" + "," cm +"" + "dengosu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "capu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "de" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"" + "custa borta" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "ischidadu" adj m sg + "ischidare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "mentres" adv + "mentras" cnjadv +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lampu" n m sg +"" + "terrìbile" adj mf sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "lùghere" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "ograda" n f pl + "ograre" vblex pp f pl +"" + "inchigiadu" adj f pl +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "*Dade" +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*bidu" +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "girare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "*Kerman" +"<,>" + "," cm +"" + "ammentare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "ufìtziu" n m pl +"" + "bonu" n m pl + "bonu" adj m pl + "bonus" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Power" np cog mf sp +"" + "in ocasione de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*brias" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"<àpidu>" + "àere" vbhaver pp m sg + "àere" vblex pp m sg +"" + "in domo" adv +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "gasi etotu" adv +"" + "prestigheddu" n m pl +"" + "meda" adj mf pl + "medire" vblex prs p2 sg + "medas" prn tn mf pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "còmodu" adj m sg + "còmodu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "istudiare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "collègiu" n m sg +"" + "irlandesu" adj m sg + "irlandesu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "Roma" np top f sg + "Roma" np cog mf sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "imparare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "pronuntziare" vblex inf + "pronuntziare" vblex pis p1 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "làtinu" adj m sg + "latinu" adj m sg + "latinu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "oramai" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "timòria" n f sg +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*da" +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cassare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "inimigu" n m pl + "inimigu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser ger +"" + "possìbile" adj mf sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "àere" vblex pis p3 pl + "àere" vbhaver pis p3 pl + "aerare" vblex prs p3 pl + "aerare" vblex imp p3 pl +"" + "pòdere" vblex pp m sg + "pòdere" vbmod pp m sg +"" + "agatare" vblex inf + "agatare" vblex pis p1 sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "pinnetu" n m sg +"" + "cuare" vblex pp m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "a" pr +"" + "totu" prn tn mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "mamentu" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "tra" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "tìmere" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "falare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "burdellu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "aterue" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nàrrere" vblex imp p2 sg + "mi" prn enc p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "fichire" vblex ger + "li" prn enc p3 mf sg +"" + "in cara" adv +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "ogru" n m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "ghetare" vblex pii p3 pl +"" + "pore" n m sg +"<,>" + "," cm + – +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*Arantzolu" +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "eja" adv + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*dayako" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dassare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "dèghere" vblex imp p2 sg + "deghe" num mf sp + "deghe" n m sg +"" + "mancu" adv + "mancu" adj m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cuartu" adj m sg + "cuartu" adj ord m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "andare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "George" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "galu" adv +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "paràula" n f sg + "paraulare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*fradigheddu" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "inghiriare" vblex pii p3 sg +"" + "de continu" adv +"" + "dae un'ala" adv +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àtera>" + "àteru" prn tn f sg + "àteru" det ind f sg + "àteru" adj ind f sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbarrare" vblex pii p3 sg +"" + "oras" adv + "ora" n f pl + "orire" vblex prs p2 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "contonada" n f pl + "contonare" vblex pp f pl +"" + "arresonare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "leare" vblex ger +"" + "apuntu" n m pl +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"" + "in fines" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Kearney" np cog mf sp +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cuncordadu" adj m sg + "cuncordadu" n m sg + "cuncordare" vblex pp m sg +"" + "cada" det ind mf sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nde" prn pro adv +"" + "nàrrere" vblex pri p2 pl +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ghetare" vblex pp m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"<ùrulu>" + "ùrulu" n m sg +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "*Ajò" +"" + "a" pr +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmutare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "indedda" adv + "indedda" adj mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "agiudu" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "inglesu" n m pl + "inglesu" adj m pl +"" + "custrìnghere" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cantidade" n f sg +"" + "rùere" vblex pii p3 pl +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "istrale" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "in cue" adv +"" + "a" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "passu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Leonard" np ant m sg + "Leonard" np cog mf sp +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "faeddare" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "giòvanu" adj m sg + "giòvanu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "*Weathers" +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "traballare" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*Tivoli" +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "acròbata" n mf sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "artista" n mf sg +"" + "de" pr +"" + "variedade" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "oramai" adv +"" + "disigiare" vblex pii p3 sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mugere" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "*pessaiat" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "tènnere" vblex inf +"" + "interessu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "sordadu" n m pl +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*praho" +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "illestrire" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "falada" n f sg + "falare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "sighire" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "ghiroe" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "riigheddu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "etotu" adj m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "comporare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mobìlia" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aposentu" n m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lèghere" vblex pp m sg + "letu" n m sg +"" + "de ferru" adj mf sp +"" + "nieddu" adj m sg + "nieddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lavandinu" n m sg +"" + "de ferru" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "bator" num mf sp +"" + "cadrea" n f pl +"" + "impagiadu" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*apicabestires" +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "puale" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "carbone" n m sg + "carbonare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*parafogu" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ferru" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "mesu" adj f sg + "mesa" n f sg +"" + "cuadru" adj f sg + "cuadrare" vblex imp p2 sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscritòriu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pranu" n m pl + "pranu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ourang" +- +"" + "*outan" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "dispetu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "iscòrriu" n m pl +"" + "ispramosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "allonghiare" vblex pp m sg +"" + "lestru" adj m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "bratzu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "coa" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "rivale" adj mf sg + "rivale" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "*macari" +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "coladu" adj f pl + "colare" vblex pp f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "dèghere" vblex imp p2 sg + "deghe" num mf sp + "deghe" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "galu" adv +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "*bidos" +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "mugere" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"<“>" + "“" lquot +"" + "in presse" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in presse" adv +"<”>" + "”" rquot +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tzichirriare" vblex pp m sg + "tzichirriadu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pantasma" n m sg +"<,>" + "," cm +"<“>" + "“" lquot +"" + "o" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "tardu" adv + "tardu" adj m sg +"<”>" + "”" rquot +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"" + "de" pr +"" + "ogru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "pannellu" n m sg +"" + "de linna" adj mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "cungiare" vblex pp m sg + "cungiadu" adj m sg +"" + "in palas" adv +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "sala" n f sg + "salire" vblex prs p1 sg + "Sala" np cog mf sp +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "aratzu" n m pl +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "abbarrare" vblex pp f sg +"" + "bòidu" adj f sg + "bòidu" n f sg + "boidare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "bellu" adj f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p2 sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "pensare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "fuire" vblex inf + "fuire" vblex pis p1 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmutare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "colare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "fronte" n m sg + "fronte" n f sg +"" + "caente" adj mf sg + "caentare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "pesare" vblex pp m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "su" det def f pl +"<ùrtimas>" + "ùrtimu" n f pl + "ùrtimu" adj f pl + "urtimare" vblex pri p2 sg +"" + "giogada" n f pl + "giogare" vblex pp f pl +"<,>" + "," cm +"" + "tzarrare" vblex ger +"" + "e" cnjcoo +"" + "mòere" vblex ger +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in prus" adv + "in prus" cnjcoo + "in prus" cnjadv + "in prus" pr +"<,>" + "," cm +"" + "Séguin" np cog mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "ricu" adj m sg + "ricu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "abarrare" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "fissu" adv + "fissu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tenente" n m sg +"" + "comente chi" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "dubitare" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "veridade" n f sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chissai" adv +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "bardiare" vblex pp f sg + "bardiadu" adj f sg + "bardiadu" n f sg +"" + "!" sent + +« + +"" + "no" adv +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "sighidu" adj m sg + "sighidu" n m sg + "sìghidu" adj m sg + "sighire" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Kate" np ant f sg +"<,>" + "," cm + « +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "no" adv +"" + "pònnere" vblex pii p3 sg +"" + "mente" n f sg +"" + "a" pr +"" + "nemos" prn tn mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "*tzerachedda" +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "cuncordu" n m sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "die" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "die" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "annu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "intèndere" vblex pii p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "su" det def f pl +"<ànimas>" + "ànima" n f pl + "animare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bìere" vblex ger + "bìdere" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "avantzare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "trèmere" vblex pp f sg +"" + "colare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "in" pr +"" + "fronte" n m sg + "fronte" n f sg +"" + "prus de" cnjadv +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "borta" n f sg + "bortare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "ischidare" vblex ger +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sonnu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ograda" n f sg + "ograre" vblex pp f sg +"" + "acutzu" adj f sg + "acutzare" vblex imp p2 sg +"" + "che" cnjsub +"" + "*istillu" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "furore" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "iscopiare" vblex pp f sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "*praho" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "retirare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "lady" n f sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "faeddare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acurtziare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "in segus" adv +"" + "totu in unu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "forsis" adv +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ismentigare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "cumpatriota" n mf pl +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "isetare" vblex ger +"" + "petzi" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "adatu" adj m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ispèrdere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "potèntzia" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atrivire" vblex prs p3 pl + "atrivire" vblex imp p3 pl +"" + "a" pr +"" + "pesare" vblex inf + "pesare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "poddigare" vblex prs p1 sg + "pòddighe" n m sg +"" + "contra" adv + "contra" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "ah" ij +"" + "!" sent + + + +"" + "no" adv +"" + "dèvere" vblex pri p2 sg + "dèpere" vbmod pri p2 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "custu" prn tn f pl + "custu" det dem f pl +"" + "brulla" n f pl + "brullare" vblex pri p2 sg +"<”>" + "”" rquot + +– +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mundare" vblex imp p2 pl + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*isbentrade" +· +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "custu" prn tn f pl + "custu" det dem f pl +"" + "nave" n f pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bènnere" vblex pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "furare" vblex inf + "furare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "re" n f sg + "reina" n f sg + "Reina" np cog mf sp + "reinare" vblex imp p2 sg +"" + "nostru" prn pos f sg + "nostru" adj pos f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "sarvare" vblex inf + "sarbare" vblex inf + "sarvare" vblex pis p1 sg + "sarbare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "andare" vblex pri p3 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*sennor" +"" + "*H" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "bastante" adj mf pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ispèrdere" vblex inf +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscorta" n f sg + "iscortare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "cun" pr +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "!" sent + +« + +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "candela" n f pl + "candelare" vblex pri p2 sg +"" + "!" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*ripìtidu" +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Kernan" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "tostu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "de" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f pl +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "intesu" adj m sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg + « +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "de seguru" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*abesu" +"" + "de" pr +"" + "caminare" vblex inf + "caminare" vblex pis p1 sg +"" + "in presse" adv +"" + "in" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "finas a" pr +"" + "de" pr +"" + "die" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agatare" vblex pii p3 sg +"" + "intro de" pr +"" + "bidda" n f sg +"" + "a" pr +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "aumentare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "passu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*timorosu" +"" + "e" cnjcoo +"" + "assucare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "chircare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "pistu" adj f sg + "pista" n f sg + "pistire" vblex prs p1 sg + "pistare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tigre" n f sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "nieddu" adj m sg + "nieddu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "eja" adv +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "petzi" adv +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj m pl + "pagu" prn tn m pl +"" + "parmu" n m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "mene" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "ruju" adj m sg + "ruju" n m sg +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "tratesu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "isparare" vblex inf + "isparare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "traschia" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "galu" adv +"" + "apasigare" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "uraganu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "furriare" vblex pp m sg + "furriadu" adj m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "intrada" n f sg + "intrare" vblex pp f sg +"" + "a intro de" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "isboidare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "*bugiacas" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "maridu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "mantènnere" vblex imp p2 pl +"" + "imbetzes" adv + "imbetzes" cnjcoo + "imbetzare" vblex prs p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "abèrrere" vblex pp m pl + "abertu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "arma" n f pl + "armare" vblex pri p2 sg +"" + "prontu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Patan" +"" + "e" cnjcoo +"" + "Giro" np cog mf sp + "girare" vblex pri p1 sg +- +"" + "*Batol" +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp m pl + "mortu" n m pl + "mortu" adj m pl + – +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "alenu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "biudu" adj f sg + "biudu" n f sg + "biuda" n f sg +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*usureri" +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fèmina" n f sg +"" + "tzarrone" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "collire" vblex pii p3 sg +"" + "francubullu" n m pl +"" + "impitare" vblex pp m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"<òperas>" + "òpera" n f pl + "operare" vblex pri p2 sg +"" + "pia" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Kearney" np cog mf sp +"" + "sighire" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "carinnare" vblex inf + "carinnare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "barba" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "*Kathleen" +"" + "abbaidare" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "bassu" adv + "bassu" adj m sg + "bassu" n m sg +"" + "mòere" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "pùnghere" vblex pp f sg + "puntu" adj f sg + "punta" n f sg + "puntare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscarpa" n f sg + "iscàrpere" vblex prs p1 sg +"" + "nou" adj f sg +"" + "sùere" vblex prs p1 sg + "suo" prn pos f sg + "suo" adj pos f sg + "suare" vblex imp p2 sg +"<:>" + ":" sent +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "neghe" n f sg + "negare" vblex prs p1 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "reverèntzia" n f sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "falare" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*carrotzedda" +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manera" n f sg +"" + "curiosu" adj f sg + "curiosare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "antigòriu" adj f sg +"<:>" + ":" sent +"<“>" + "“" lquot +"" + "su" det def m pl +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "bènnidu" adj m pl + "bènnere" vblex pp m pl +"" + "èssere" vbser prs p2 pl + "èssere" vbser imp p2 pl +"" + "a" pr +"" + "*Canterville" +"" + "Chase" np cog mf sp +"<”>" + "”" rquot +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Séguin" np cog mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "presentare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "curridore" n m pl +"" + "frantzesu" n m pl + "frantzesu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "afusadu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmuradu" adj m sg + "murmurare" vblex pp m sg +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "paràula" n f sg + "paraulare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "bantare" vblex inf + "bantare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "suorare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pilota" n m sg + "pilota" n f sg + "pilotare" vblex imp p2 sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "disserradu" adj m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fila" n f sg + "filire" vblex prs p1 sg + "filare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "dente" n m pl + "dente" n f pl +"" + "biancu" n f pl + "biancu" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lughente" adj mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "semu" n m pl + "èssere" vbser pri p1 pl +"" + "assartiadu" adj m pl +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "Leo" np ant m sg + "Leo" np cog mf sp + "leare" vblex pri p1 sg +"" + "*Dillon" +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "intregare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "giornaleddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "innotzente" adj mf sg + "innotzente" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "nuscu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "petza" n f sg +"" + "umanu" adj f sg + "umanu" n f sg + "umanare" vblex imp p2 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "opònnere" vblex pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "candela" n f pl + "candelare" vblex pri p2 sg +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Kernan" +"<,>" + "," cm +"" + "cussente" adj mf sg +"" + "de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "efetu" n m sg +"" + "a su chi" rel an m pl +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "ascurtare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "sighire" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "iscotzulare" vblex inf + "iscotzulare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca a" pr +"" + "dae in antis" pr +"" + "a" pr +"" + "a dae segus" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sergente" n mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "sighire" vblex inf + "sighire" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "piròscafu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "acostiare" vblex inf + "acostiare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "dèpere" vbmod pri p1 sg + "dèpere" vblex pri p1 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "?" sent + + + +"" + "dèvere" vblex pii p1 pl + "dèpere" vbmod pii p1 pl + "deviare" vblex pri p1 pl +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "in domo" adv +"" + "in antis de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "bator" num mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pii p1 pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "abbigiare" vblex pp m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aventura" n f sg +"" + "nostru" prn pos f sg + "nostru" adj pos f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "oh" ij +"" + "!" sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "fràigu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "sèculu" n m sg +"<18>" + "18" num +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "su" det def f pl +"" + "corte" n f pl +"" + "supremu" adj f pl +"" + "de" pr +"" + "Irlanda" np top f sg + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "in printzìpiu" adv +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*bidu" +"" + "petzi" adv +"" + "*carradeddos" +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "a pustis" adv +"<,>" + "," cm +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "sejare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "forma" n f sg + "formare" vblex imp p2 sg +"" + "umanu" adj f sg + "umanu" n f sg + "umanare" vblex imp p2 sg +"" + "acogonadu" adj f sg +"" + "fache" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*càsseru" +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "maistru" adj m sg + "maistru" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "de su restu" cnjadv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "isetare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "ruju" adj m sg + "ruju" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*pessende" +"" + "de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "farta" n f sg + "fartare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "abbaidare" vblex inf + "abbaidare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tirare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "galòscia" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "cuidare" vblex pp m sg + "cuidadu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumintzadu" adj m sg + "cumintzare" vblex pp m sg + "comintzare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ispatzulare" vblex inf + "ispatzulare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "iscarpa" n f pl + "iscàrpere" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "vernitze" n f sg + "vernitzare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "impitare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "mucadore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "crèere" vblex pri p1 sg + "creare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "colare" vblex ger +"" + "pabassa" n f sg + "pabassare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "mèndula" n f sg + "mendulare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "figu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "mela" n f sg + "melare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "arantzu" adj m sg + "arantzu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "tziculate" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "caramella" n f pl +"<;>" + ";" sent +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Julia" np ant f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "invitare" vblex pp m sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"<òspites>" + "*òspites" +"" + "a" pr +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "portu" n m sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "*sherry" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Crofton" +"" + "e" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "*fiamus" +"" + "in palas de" pr +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 f pl +"" + "giùghere" vblex pii p1 sg +"" + "a" pr +"" + "giru" n m sg +"" + "in" pr +"" + "postale" adj mf sg + "postale" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "pagare" vblex pii p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 f pl +"" + "giùghere" vblex pii p1 sg +"" + "a" pr +"" + "abbaidare" vblex inf + "abbaidare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "banda" n f sg + "bandire" vblex prs p1 sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispetàculu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "teatru" n m sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "comporare" vblex pii p1 sg +"" + "tziculate" n m pl +"" + "o" cnjcoo +"" + "caramella" n f pl +"" + "o" cnjcoo +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"" + "de" pr +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acurtziare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "nàrrere" vblex ger + "li" prn enc p3 mf sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Cunningham" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + +– +"" + "Prima" np ant f sg + "primu" adj ord f sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "istesiare" vblex inf + "istesiare" vblex pis p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "*chèrfidu" +"" + "averiguare" vblex inf + "averiguare" vblex pis p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "èssere" vbser pii p1 pl +"" + "*aprodados" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Juioko" +"<,>" + "," cm +"" + "abarrare" vblex imp p2 sg +"" + "calmu" adj m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abèrrere" vblex pp m sg + "abertu" adj m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "suspirare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "cungiare" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "s'incràs" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*abbolotadu" +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "galu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "intèndere" vblex pri p2 pl +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "burdellu" n m sg +"" + "?" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "*tremetreme" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ello" adv +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"" + "malassortadu" adj f sg + "malassortadu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "giugare" vblex ger + "giùghere" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "*Làbuan" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "ochìere" vblex inf +"" + "?" sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "in presse" adv +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "chircu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àera>" + "àera" n f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "bratzu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pasare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "no" adv +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "pinnigu" adj f pl + "pìnniga" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gunnedda" n f sg +"" + "in" pr +"" + "colore" n m sg + "colorare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "terrasanta" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "salmone" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscurigore" n m sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 pl +"" + "nieddu" n f pl + "nieddu" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "biancu" n f pl + "biancu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "tigre" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pantasma" n m sg +"" + "de" pr +"" + "*Canterville" +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "abbarrare" vblex pp m sg +"" + "sèriu" adv + "sèriu" adj m sg + "sèriu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*disdinnu" +"" + "naturale" adj mf sg + "naturale" n m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "iscùdere" vblex ger + "nche" prn enc adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ampullita" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pamentu" n m sg +"" + "lùghidu" adj m sg + "lùghidu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "fuire" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "passadissu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "bogare" vblex ger +"" + "ghèmere" vblex pp f pl + "ghèmida" n f pl +"" + "fundudu" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lampare" vblex ger +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "birde" adj mf sg + "birde" n m sg + "birde" n mf sg +"" + "*isarbulida" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "pensare" vblex pri p2 pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pische" n m sg + "piscare" vblex prs p1 sg +- +"" + "cane" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "capitanu" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*praho" +"<,>" + "," cm +"" + "ispìnghere" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "bentu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "cabu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ora" n f sg + "orire" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "arribbadu" adj m sg + "arribbare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "milli" num mf pl + "mìgia" n f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "afilare" vblex pp m sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cala" n f sg + "calare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bidda" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "de" pr +"" + "veras" adv + "vera" n f pl +"" + "su" det def m sg +"" + "velieru" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "tres" num mf sp +"" + "die" n f pl +"" + "primu" adj ord f sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "imbiare" vblex pp m sg +"" + "cara a" pr +"" + "*Làbuan" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "malincrinidu" adj m pl +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "in" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "che" cnjsub +"" + "abarrare" vblex inf + "abarrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "molinu" n m sg + "mòlinu" adj m sg +"" + "inoghe" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 sg + "parare" vblex prs p3 sg + "parare" vblex imp p3 sg +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "devènnere" vblex pp m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "poderosu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "firmare" vblex inf + "firmare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"" + "meu" prn pos f pl + "meu" adj pos f pl + "meare" vblex pri p2 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "balla" n f pl + "ballare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "artillieria" n f pl +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "a su mancu" adv +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "èssere" vbser pri p2 pl +"" + "fuire" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "degòlliu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "connòschere" vblex pp m sg + "connotu" adj m sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ufitziale" adj mf sg + "ufitziale" n mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "simpre" adj mf sg +"" + "reselu" adj m sg + "reselu" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "prenu" adj f sg + "prènere" vblex prs p1 sg + "prenare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "sonu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*campaneddas" +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "tzocu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*rodajas" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "postale" n m pl + "postale" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "nare" n m pl +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intèndere" vblex pii p3 sg +"" + "giai" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "nuscu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*punch" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "oràriu" adj m sg + "oràriu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "traballu" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "agabbadu" adj m sg + "agabbare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "dispedire" vblex pp m sg + "dispedidu" adj m sg +"" + "cun" pr +"" + "contivìgiu" n m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscrivania" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "collega" n mf pl + "collegare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "tres" num mf sp +"" + "pirata" n mf pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "sètzere" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ispiàgia" +"<,>" + "," cm +"" + "mantènnere" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "fissu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "fanale" n m sg +"" + "ruju" adj m sg + "ruju" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "mudadu" adj m sg + "mudare" vblex pp m sg +"" + "afilare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "libertade" n f sg + "libertare" vblex imp p2 pl +"" + "de" pr +"" + "intrare" vblex inf + "intrare" vblex pis p1 sg +"" + "a inoghe" adv +"" + "?" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "bentu" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "bastante" adv + "bastante" preadv + "bastante" adj mf sg +"" + "dèbile" adj mf sg + "dèbile" n mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pàsidu" adj m sg +"" + "comente chi" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "de" pr +"<ògiu>" + "ògiu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "arratzare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "cuntrastu" n m sg +"" + "!" sent + +– + +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mai" adv +"" + "tìmere" vblex pp m sg +"" + "in dae in antis de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "morte" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv + "Ue" np org f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "presoneri" adj m sg + "presoneri" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*pessaiat" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "bussa" n f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "prenu" adj f sg + "prènere" vblex prs p1 sg + "prenare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"" + "bonu" adj f pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "giustu" adv + "giustu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "giòvanu" n m pl + "giòvanu" adj m pl +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "ispassiare" vblex pp m pl +"" + "finas a cando" cnjsub + "finas a cando" cnjadv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "giòvanu" n m pl + "giòvanu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "mai" adv +"" + "violentu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "crèschidu" n m pl + "crèschidu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "ischire" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "andare" vblex pp m sg +"" + "finas a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "agabbu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "Thomas" np ant m sg +"" + "*Street" +"<19>" + "19" num +"" + "e" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ordinatzione" n f sg +"" + "de" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "contu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*chèrfidu" +"" + "galu" adv +"" + "mesora" n f sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*bidu" +"" + "su" det def f sg +"" + "mugere" n f sg +"" + "abèrrere" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "caminu" n m sg +"" + "in mesu de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "gente" n f sg +"" + "ballare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "*waltzer" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "pessone" n f pl + "persone" n f pl +"" + "comente si tocat" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "interessare" vblex pri p3 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "rìere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "làgrima" n f pl +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "prenare" vblex pp m sg +"" + "galu" adv +"" + "de prus" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscurigore" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*imaginadu" +"" + "de" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "figura" n f sg + "figurare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "giòvanu" adj m sg + "giòvanu" n m sg +"" + "ritzu" adv + "ritzu" adj m sg +"" + "suta de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "*gutziende" +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "carchi cosa" prn tn nt sg +"<,>" + "," cm +"" + "est craru" adv +"<,>" + "," cm +"" + "dèvere" vblex pii p3 sg + "dèpere" vbmod pii p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "capitare" vblex pp f sg + "capitadu" adj f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ispetru" +"<,>" + "," cm +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "falada" n f sg + "falare" vblex pp f sg +"" + "de su totu" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"" + "*infossados" +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "farchione" adj m sg +"" + "lughente" adj mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "rùghere" vblex pp m sg + "rutu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "manu" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "imbaradu" adj m sg + "imbarare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "muru" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "atitùdine" n f sg +"" + "tesu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "*incòmoda" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tzerimònia" n f sg + "tzerimoniare" vblex imp p2 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "agabbadu" adj f sg + "agabbare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "tzeracu" n m pl + "tzeracu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "cunforma a" adv + "cunforma a" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "costumàntzia" n f sg +"" + "antigu" adj f sg +"" + "osservare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "famìlia" n f sg +"" + "*Canterville" +"<,>" + "," cm +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "*faras" +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "falare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "baule" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tumba" n f sg + "tumbire" vblex prs p1 sg + "tùmbere" vblex prs p1 sg + "tumbare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*Virgìnia" +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "andare" vblex pp f sg +"" + "a dae in antis" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "imbaradu" adj m sg + "imbarare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "rùghere" vblex imp p2 sg + "rughe" n f sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "fata" n f sg + "fatare" vblex imp p2 sg + "fàghere" vblex pp f sg +"" + "de frores" adj mf sp +"" + "de" pr +"" + "mèndula" n f sg + "mendulare" vblex imp p2 sg +"" + "biancu" n m pl + "biancu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "rosa" adj mf sg + "rosa" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "chèrrere" vblex pii p1 sg + "chèria" n f sg +"" + "torrare# a nàrrere" vblex inf + "torrare# a nàrrere" vblex pis p1 sg +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "imbaradu" adj m sg + "imbarare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "bancone" n m sg +"" + "contulargiare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "*Alderman" +"" + "*Cowley" +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "andare" vblex pp m pl +"" + "totu" prn tn mf pl +» +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "andare" vblex prs p3 sg + "andare" vblex imp p3 sg +"" + "a" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "cuare" vblex inf + "cuare" vblex pis p1 sg +"" + "in intro" adv + "in intro" pr +"" + "de" pr +"" + "cue" adv + "cuare" vblex prs p1 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "arribbadu" adj m sg + "arribbare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*viàgiu" +"" + "cara a" pr +"" + "ponente" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Chandler" +"" + "su" det def m sg +"" + "minore" adj mf sg + "minore" n mf sg + "minorare" vblex prs p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "suspire" vblex pp m sg +"" + "chimbe" num mf sp +"" + "o" cnjcoo +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "bìere" vblex prs p2 sg + "biu" adj f pl + "bia" n f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tassa" n f sg + "tassare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "manera" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "de cunsiderare" adj mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "argumentu" n m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "ispantu" n m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "curiosu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "unu" det ind mf sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "edade" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "in favore de" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "libertade" n f sg + "libertare" vblex imp p2 pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "patire" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "cumbata" n f sg + "cumbàtere" vblex prs p1 sg + "cumbatare" vblex imp p2 sg +"" + "sighire" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "ponte" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "vascellu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "boghe" n f pl + "bogare" vblex prs p2 sg +"" + "retumbare" vblex pii p3 pl +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "forte" n m pl + "forte" adj mf pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "mai" adv +"<,>" + "," cm +"" + "misturare" vblex pp f pl +"" + "a" pr +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "fusile" n m sg + "fusilare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "pistola" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "Mary" np ant f sg +"" + "Jane" np ant f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "cussigiare" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "pònnere" vblex inf +"" + "*purè" +"" + "de" pr +"" + "mela" n f sg + "melare" vblex imp p2 sg +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Kate" np ant f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "oca" n f sg + "ochire" vblex prs p1 sg +"" + "arrustu" n m sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "*purè" +"" + "de" pr +"" + "mela" n f sg + "melare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "andare" vblex pp f sg +"" + "semper" adv +"" + "bastante" adv + "bastante" preadv + "bastante" adj mf sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "isperare" vblex pii p3 sg +"" + "de" pr +"" + "no" adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "capitare" vblex inf + "capitare" vblex pis p1 sg +"" + "mai" adv +"" + "de" pr +"" + "mandigare" vblex inf + "mandigare" vblex pis p1 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "vascellu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "ammaniare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ancoràgiu" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "*assalire" +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "*corsaru" +"" + "minoreddu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sordadu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"" + "sennore" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "o" cnjcoo +’ +"" + "Madden" np cog mf sp +"" + "Burke" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "agatare" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aposentu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "istìnghere" vblex pp m sg + "istintu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "caddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "torrare# a sètzere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "aprofitare" vblex inf + "aprofitare" vblex pis p1 sg +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "famidu" adj m sg +"" + "che" cnjsub +"" + "tigre" n f sg +"" + "geunu" adj f sg + "geunare" vblex imp p2 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "chida" n f sg + "chidare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pòveru" adj f sg + "pòveru" n f sg +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "bìdere" vblex pri p1 sg +"" + "in" pr +"" + "perìgulu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cuntentesa" n f sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "làcana" n f sg + "lacanare" vblex imp p2 sg +"" + "lùghere" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "de" pr +"" + "mascru" adj m sg + "mascru" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "lavra" n f pl +"" + "colare" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "rìere" vblex pp m sg + "risu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "felitzidade" n f sg +"" + "illacanadu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "galu" adv +"" + "tzèdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "fèrrere" vblex pp m sg +"" + "in manera grave" adv +"<,>" + "," cm +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "bide" n f pl + "bìdere" vblex pri p2 sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "sanadu" adj m sg + "sanare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "prontu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "cumentzare" vblex inf + "comintzare" vblex inf + "cumentzare" vblex pis p1 sg + "comintzare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "batalla" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "traitore" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "ochìere" vblex pri p1 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "moe" adv + "mòere" vblex imp p2 sg +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "nòbile" adj mf sg + "nòbile" n mf sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "geniosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "bogare" vblex ger + "nche" prn enc adv +"" + "su" det def m sg +"" + "ministru" n m sg +"" + "dinnu" adj m sg + "dinnu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"<ùnicos>" + "ùnicu" adj m pl +"" + "repùbblicanu" n m pl +"" + "beru" n m pl + "beru" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "famìlia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "tentare" vblex inf + "tentare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "?" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*incrociadore" +"" + "?" sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "capitare" vblex pp f sg + "capitadu" adj f sg +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "disàura" n f sg + "disaura" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "prànghere" vblex pp m sg + "prantu" adj m sg + "prantu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "tènnere" vblex imp p2 sg + "tene" prn tn p2 mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "isperare" vblex pri p1 pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<,>" + "," cm +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "informatzione" n f pl +"" + "pretziosu" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "balangiare" vblex inf +"" + "galu" adv +"" + "su" det def f pl +"" + "chentu" num mf sp +"" + "isterlina" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "fache" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*prora" +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "bastimentu" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "o" cnjcoo +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"<àrbores>" + "àrbore" n mf pl + "arborare" vblex prs p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +… +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*iscualu" +"" + "!" sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pregontare" vblex pp m sg +"" + "*Sabau" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "curtu" adj m sg +"" + "chirru a" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*abboghinadu" +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "in antis de" pr +"" + "arribbare" vblex inf + "arribbare" vblex pis p1 sg +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "repulsore" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "trenu" n m sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "còrfere" vblex pp f sg + "còrfidu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "ghetare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "mòrrere" vblex pp m sg + "mortu" adj m sg + "mortu" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "inoghe" adv +"<,>" + "," cm +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "bènnere" vblex pri p3 sg +"" + "re" n m sg +"" + "Eddie" np ant m sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "sennore" n m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "inseddare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "caddu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "capeddu" n m sg +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "collete" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "tzucare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "grandu" adj m sg +"" + "istile" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "propiedade" n f sg +"" + "antigu" adj f sg +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"" + "a curtzu" adv +"" + "a" pr +"" + "*Back" +"" + "Lane" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "*pesso" +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Dicky" +"" + "*Tierney" +"" + "su" det def m sg +"" + "tramperi" adj m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "sende chi" cnjsub + "sende chi" cnjadv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "abbarrare" vblex pp m pl +"" + "cungiare" vblex pp m pl + "cungiadu" adj m pl +"" + "pro tempus meda" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in totu" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "aposentu" n m pl +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fracu" adj m sg + "fragu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "inserru" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "apartadòrgiu" n m sg +"" + "in palas de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "coghina" n f sg + "coghinare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "prenu" adj m sg + "prenu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "pabiru" n m pl +"" + "betzu" n m pl + "betzu" adj m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "*serviant" +"" + "a" pr +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "cunfiàntzia" n f sg +"<:>" + ":" sent + « +"" + "sennore" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "sennore" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ne" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Henchy" +"" + "ne" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "antzianu" adj m sg + "antzianu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cungiare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "O'Connor" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "abbarrare" vblex pp m sg +"" + "fissare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "fogu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tzichirriare" vblex pp m sg + "tzichirriadu" adj m sg +"" + "totu in unu" adv +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "abbarrare" vblex pp m sg +"" + "aposentare" vblex pp m sg +"" + "inoghe" adv +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "gas" n m sp +"<50>" + "50" num +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Kate" np ant f sg +"" + "cun" pr +"" + "su matessi" adv +"" + "tonu" n m sg +"<,>" + "," cm + « +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f pl +"" + "vacàntzia" n f pl +"" + "de Pasca" adj mf sp +"" + "de" pr +"" + "nadale" adj mf sg + "nadale" n m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bortulare" vblex ger + "nche" prn enc adv +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tambare" vblex pp f sg +"" + "malu" adj f sg + "malu" n f sg +"" + "a" pr +"" + "aguantare" vblex inf + "aguantare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "inghiriare" vblex pii p3 pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "incurbare" vblex pp m sg +"" + "subra" adv + "subra" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cannone" n m sg + "cannonare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "carrigare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "curretu" adj m sg + "curretu" n m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mìria" n f sg + "miriare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pònnere# fogu" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "palatzu" n m pl +"" + "o" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "domita" n f pl +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "de" pr +"" + "Irlanda" np top f sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg + +– +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "petzi" adv +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "cautela" n f sg + "cautelare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "!" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Browne" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "isetare" vblex inf + "isetare" vblex pis p1 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ubbidire" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "Polly" np ant f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lampu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "arrennegu" n m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "lampadu" adj m sg + "lampare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "diàulu" n m sg +"" + "nde" prn pro adv +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "?" sent +» + +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "*Farrington" +"" + "neghidare" vblex pp m sg + "neghidadu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "furriare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "chirru a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "andare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "in cue" adv +"" + "?" sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"" + "cun" pr +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "istèrrere" vblex pp m pl +"" + "intre" pr + "intrare" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*prora" +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "*popa" +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pis p3 pl + "àere" vbhaver pis p3 pl + "aerare" vblex prs p3 pl + "aerare" vblex imp p3 pl +"" + "respirare" vblex pp m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "tìmere" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "istorbare" vblex inf + "istorbare" vblex pis p1 sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "calmu" adj f sg + "calma" n f sg + "calmare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "isetare" vblex inf + "isetare" vblex pis p1 sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*milady" + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "rìere" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "bentu" n m sg +"" + "sulare" vblex pii p3 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "est a nàrrere" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "prus de" cnjadv +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "no" adv +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "in" pr +"" + "favore" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tronare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "intesu" adj m sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "gas" n m sp +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "apartadòrgiu" n m sg +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "fàghere" vblex pii p3 sg +"" + "pàrrere" vblex inf + "pàrrere" n m sg +"" + "galu prus" adv +"" + "*isarvulida" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pagu" adj f pl + "paga" n f pl + "pagu" prn tn f pl + "pagare" vblex pri p2 sg +"" + "die" n f pl +"" + "a pustis" adv +"<,>" + "," cm +"" + "*Virgìnia" +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "cavalieri" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "*pililorigadu" +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "andare" vblex pp m pl +"" + "a caddu" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pradu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "*Brockley" +"<,>" + "," cm +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<,>" + "," cm +"" + "colare" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cresura" n f sg + "cresurare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "istratzulare" vblex pp m sg + "istratzuladu" adj m sg + "istratzuladu" n m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bestire" vblex inf + "bestire" vblex pis p1 sg + "bestire" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "ghirare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "detzìdere# de" vblex pp m sg +"" + "artziare" vblex inf + "artziare" vblex pis p1 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "segus" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tassa" n f pl + "tassare" vblex pri p2 sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "antzianu" adj m sg + "antzianu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "malesu" adj m sg + "malesu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "mermu" n m pl +"" + "poderosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "nieddutzu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "bestire" vblex pp m sg + "bestidu" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "*faldetedda" +"" + "simpre" adj mf sg +"" + "ruju" adj f sg +"" + "frunire" vblex pp f sg + "frunidu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "unos cantos" prn tn f pl +"" + "pinna" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "avantzare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "*andàntzia" +"" + "bantzigare" vblex pp f sg + "bantzigadu" adj f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "costumàntzia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "paris" adv + "pare" adj mf pl + "pari" adj mf pl + "paris" n m sp +"<,>" + "," cm +"" + "Giro" np cog mf sp + "girare" vblex pri p1 sg +- +"" + "*Batol" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "torra" adv + "Torra" np cog mf sp + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pinnetu" n m sg +"" + "tuo" prn pos m sg + "tuo" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "avèrtere" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "arribu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "nàrrere" vblex imp p2 sg + "li" prn enc p3 mf pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "lassare" vblex prs p3 pl + "lassare" vblex imp p3 pl +"" + "in" pr +"" + "pasu" n m sg +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "in cue" adv +"" + "susu" adv + "susu" pr +"" + "dèpere" vbmod pri p1 sg + "dèpere" vblex pri p1 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "tzertu" adj f pl + "tzertu" det ind f pl +"" + "cosa" n f pl + "cosire" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "dèpere" vblex pri p3 pl + "dèpere" vbmod pri p3 pl +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "secretu" adj m sg + "segretu" adj m sg + "segretu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "ascusòrgiu" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "vascellu" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "galu" adv +"" + "bia" adv + "bìere" vblex prs p1 sg + "biu" adj f sg + "bia" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "ammentare" vblex inf + "ammentare" vblex pis p1 sg +"" + "pro semper" adv +"" + "!" sent + +« + +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "ampulla" n f pl +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "abratzare" vblex ger + "lu" prn enc p3 m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "mene" prn tn p1 mf sg +"" + "?" sent + + + +"" + "forsis" adv +"" + "de trinta" adj ord mf sp +"" + "milli" num mf pl + "mìgia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "abbandonadu" adj f sg + "abbandonare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "bratzu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"" + "nàrrere" vblex ger +"" + "in mesu" adv +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "sucutu" n m pl +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "ammudare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acurtziare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bentana" n f sg +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "sole" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intrinare" vblex ger +"" + "a bellu" adv +"" + "a bellu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mugere" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "cuntènnere" vblex pp f sg + "cuntentu" adj f sg + "cuntentare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "*pessaiat" +"" + "a" pr +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "bellu" adv + "bellu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "tènnere" vblex inf +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "foghile" n m sg + "foghilare" vblex prs p1 sg +"" + "caente" adj mf sg + "caentare" vblex prs p1 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "istare" vblex inf + "istare" vblex pis p1 sg +"" + "a curtzu" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "gustu" adv + "gustu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "mandigare" vblex inf + "mandigare" vblex pis p1 sg +"" + "comente si tocat" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Cunningham" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "fraigare" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*imàgine" +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "crèsia" n f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "mente" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ascurtadore" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*imaginaiat" +"" + "su" det def m pl +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "faeddare" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "amoròngiu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "rìere" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp + "nde" prn enc adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "abbandonare" vblex inf + "abbandonare" vblex pis p1 sg +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"" + "oro" n m pl + "oru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"" + "de" pr +"" + "malu" adj m sg + "malu" n m sg +"" + "acasàgiu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "giugare" vblex ger + "giùghere" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "megus" prn tn p1 mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "giuramentu" n m sg +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "agreste" adj mf sg + "agrestare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "petzu" n m sg +"" + "tuo" prn pos m sg + "tuo" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "*Sabau" +"" + "!" sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "muru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "fortalesa" n f sg +"" + "nostru" prn pos f sg + "nostru" adj pos f sg +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 pl + "parare" vblex prs p3 pl + "parare" vblex imp p3 pl +"" + "forte" n m pl + "forte" adj mf pl +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumintzadu" adj m sg + "cumintzare" vblex pp m sg + "comintzare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "dudare" vblex inf + "dudare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su chi" rel an m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "memòria" n f sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "nàrrere" vblex pii p3 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "bìdere" vblex inf +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "*fraganare" +"" + "su" det def f pl +"" + "roda" n f pl + "rodare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "firmare" vblex inf + "firmare" vblex pis p1 sg +"" + "de su totu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "chèrrere" vblex pri p1 sg +"" + "indagare" vblex inf + "indagare" vblex pis p1 sg +"" + "pro como" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "secretu" adj m pl + "segretu" n m pl + "segretu" adj m pl +"" + "bostru" prn pos m pl + "bostru" adj pos m pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*lord" +"<,>" + "," cm +"" + "rìere" vblex ger +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"<àteras>" + "àteru" prn tn f pl + "àteru" det ind f pl + "àteru" adj ind f pl +"" + "duos" num f sp +"" + "litera" n f pl + "lìtera" n f pl +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "in manera maca" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "iscusare" vblex imp p2 pl +"<,>" + "," cm +"" + "prìntzipe" adj mf sg + "prìntzipe" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pri p2 pl +"" + "arribare# a" vblex pp m sg +"" + "*Làbuan" +"" + "?" sent + + + +"" + "unu àteru" prn tn m sg +"" + "sinniale" n m sg + "signale" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "no" adv +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Shelley" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "andare" vblex ger +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "deus" n m sg + "Deus" np ant m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "intèndere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bisòngiu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "*ismeddighinare" +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ismentigare" vblex inf + "ismentigare" vblex pis p1 sg +"" + "a su mancu" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "paja" n f sg +"" + "de" pr +"" + "oras" adv + "ora" n f pl + "orire" vblex prs p2 sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "ammajare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "apasigare" vblex inf + "apasigare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pibirighe" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*Alamba" +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pirata" n mf pl +"" + "nostru" prn pos m pl + "nostru" adj pos m pl +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "ferotze" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"" + "passigiare" vblex ger +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "padente" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "corfire" vblex pp m sg + "còrfidu" adj m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "bellesa" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "firmare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "mirare" vblex inf + "mirare" vblex pis p1 sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "perìgulu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "massacrare" vblex inf + "massacrare" vblex pis p1 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "*incrociadores" +"" + "inglesu" n m pl + "inglesu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "amare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "amare" vblex pri p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "mai" adv +"" + "fèmina" n f sg +"" + "perunu" prn tn f sg + "perunu" det ind f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "amare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rugradu" adj m sg + "rugrare" vblex pp m sg +"" + "che" cnjsub +"" + "lampu" n m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "foresta" n f sg +"" + "carcu" adj f sg + "carcare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "*durion" +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "càule" n m pl +"" + "parmitzu" n m pl +"<,>" + "," cm +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tìmere" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "chèrrere" vblex prs p3 sg + "chèrrere" vblex imp p3 sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "tempus" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "agatare" vblex pp m sg +"" + "*agiutòriu" +"" + "?" sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "andare" vblex ger +"" + "a bellu" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "faladòrgia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "andare" vblex pri p1 sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "seschentos" num m sp +"" + "metru" n m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "costa" adv + "costa" n f sg + "costare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "betare" vblex prs p1 sg +"" + "vascellu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cabèntzia" n f sg +"" + "de prus" adv +"" + "de milli" adj ord mf sp +"" + "chimbighentos" num m sp +"" + "tonnellada" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "armare" vblex pp m sg +"" + "in manera poderosa" adv +"<,>" + "," cm +"" + "navigare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "papore" n m sg +"" + "tancare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "bia" adv + "bìere" vblex prs p1 sg + "biu" adj f sg + "bia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ovest" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "inghenugrare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "corfu" n m sg +"" + "mortale" adj mf sg +"" + "a" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "*Paranoa" +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p2 pl + "àere" vbhaver pri p2 pl +"" + "a" pr +"" + "apicare" vblex inf + "apicare" vblex pis p1 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "furriare" vblex pp m sg + "furriadu" adj m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "intrare" vblex inf + "intrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "Dame" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "resèssere" vblex pii p1 sg +"" + "a" pr +"" + "agatare" vblex inf + "agatare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intrada" n f sg + "intrare" vblex pp f sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pagare" vblex pii p3 pl +"" + "petzi" adv +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "*penny" +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "tìmere" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "abbarrare" vblex inf + "abbarrare" vblex pis p1 sg +"" + "in foras" adv +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "coladu" adj m sg + "colare" vblex pp m sg +"" + "in presse" adv +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su chi" rel an f pl +"" + "girare" vblex pri p3 pl +"" + "in tundu" adj mf sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "porrire" vblex pp m sg + "porridu" adj m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*issellinu" +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "istracu" adj f sg + "istracare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a pustis de" pr +"" + "unu pagu" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi no" cnjsub +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agatare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "miss" n f sp +"" + "*Virgìnia" +"" + "in logu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "imbiare" vblex inf + "imbiare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "*Paranoa" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "coladu" adj f pl + "colare" vblex pp f pl +"" + "duos" num f sp +"<,>" + "," cm +"" + "tres" num mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "bator" num mf sp +"" + "oras" adv + "ora" n f pl + "orire" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "longu" adj f pl + "longare" vblex pri p2 sg +"" + "che" cnjsub +"" + "bator" num mf sp +"" + "sèculu" n m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "in fines" adv +"" + "su" det def m pl +"" + "sordadu" n m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "intrare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "villa" n f sg +"" + "serrare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "cun" pr +"" + "burdellu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 pl + "ischidare" vblex prs p2 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "cale" prn itg mf sg + "cale" rel an mf sg + "cale" adj itg mf sg + "calare" vblex prs p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "aguantu" n m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "parte" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "no" adv +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"" + "serbire" vblex inf + "serbire" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "bènnere" vblex imp p2 sg +"" + "!" sent +» + +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "oh" ij +"" + "!" sent + +« + +"" + "abèrrere" vblex imp p2 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"<àtera>" + "àteru" prn tn f sg + "àteru" det ind f sg + "àteru" adj ind f sg +"" + "ampulla" n f sg +"" + "de" pr +"" + "birra" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "Jack" np ant m sg +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Henchy" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bènnere" vblex imp p2 sg +"" + "a" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "leare" vblex inf + "leare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "capassu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Lambabbaun" +"" + "!" sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "ammentare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "giòvanu" adj m sg + "giòvanu" n m sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "faeddare" vblex prs p2 sg +"" + "gosi" adv + "gosi" preadv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "a" pr +"" + "contu" n m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "pilu" n m pl + "pilos" n m sp +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pàrrere" vblex pii p3 pl +"" + "de" pr +"" + "seda" n f sg + "sedare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "mustatzu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "pònnere" vblex pii p3 sg +"" + "semper" adv +"" + "unu pagu" adv +"" + "de" pr +"" + "profumu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "mucadore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "a pustis chi" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "sole" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "imbèrghidu" adj m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "bidru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "domo" n f pl + "domu" n f pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "abbaidare" vblex pii p3 pl +"" + "a" pr +"" + "ponente" n m sg +"" + "riflètere" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "oro" n m sg + "orire" vblex pri p1 sg +"" + "*incupidu" +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "grustu" n m sg +"" + "mannu" adj m sg + "mannu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "nue" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cussu" prn tn f pl + "cussu" det dem f pl +"" + "die" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "nàrrere" vblex pri p1 sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "esagerare" vblex inf + "esagerare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "dare" vblex prs p3 pl + "dare" vblex imp p3 pl +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "definire" vblex inf + "definire" vblex pis p1 sg +"" + "die" n f pl +"" + "aerosu" adj f pl +"<:>" + ":" sent +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "coladu" adj f pl + "colare" vblex pp f pl +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "possibilidade" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "torrare" vblex prs p3 pl + "torrare" vblex imp p3 pl +"<;>" + ";" sent +"" + "isperare" vblex prs p1 pl + "isperare" vblex imp p1 pl + "isperare" vblex ifi p1 pl +"<,>" + "," cm +"" + "a su nessi" adv +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "in" pr +"" + "*addòvios" +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "galu" adv +"" + "nde" prn pro adv +"" + "*podemus" +"" + "faeddare" vblex inf + "faeddare" n m sg + "faeddare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "fieresa" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "afetu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "galu" adv +"" + "*mantenemus" +"" + "in" pr +"" + "coro" n m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "memòria" n f sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "mannu" n m pl + "mannu" adj m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "fama" n f sg +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "mundu" n m sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "mòrrere" vblex inf +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "ponte" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "bìere" vblex pii p3 pl + "bìdere" vblex pii p3 pl +"" + "passigiare" vblex ger +"" + "paritzu" adj m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"" + "in intro" adv + "in intro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*bidu" +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pabiru" n m sg +"" + "unu pagu" adv +"<ùmidu>" + "ùmidu" adj m sg + "ùmidu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "ue" adv + "ue" cnjadv + "ue" adv itg + "ue" rel adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "bìere" vblex pii p3 pl + "bìdere" vblex pii p3 pl +"" + "in manera crara" adv +"" + "unos cantos" prn tn f pl +"" + "ricu" adj f pl + "riga" n f pl + "rigare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "calligrafia" n f sg +"" + "finu" adj f sg + "finire" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "elegante" adj mf sg + "elegante" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "malu" adj m sg + "malu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "pinnigare" vblex inf + "pinnigare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "disigiare" vblex pii p3 sg +"" + "de" pr +"" + "*artiare" +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cobertura" n m sg + "cobertura" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "fuire" vblex inf + "fuire" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "unu àteru" prn tn m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "nemos" prn tn mf sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "ammentare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "pelea" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fortza" adv + "fortza" n f sg + "fortzare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "imbèrghere" vblex pii p3 sg +"" + "a giosso" adv +"" + "passu" n m sg +"" + "passu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "naviu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "cun su cale" rel an m pl +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "cumentzare" vblex inf + "comintzare" vblex inf + "cumentzare" vblex pis p1 sg + "comintzare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "impresa" n f sg +"" + "atrivire" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "*praho" +"" + "beru" n m pl + "beru" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "minore" n mf pl + "minore" adj mf pl + "minorare" vblex prs p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "frunire" vblex pp m pl + "frunidu" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "ponte" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "cun" pr +"" + "calmu" adj f sg + "calma" n f sg + "calmare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "*traversada" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "bonu" adj f sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "capitanu" n m sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "comente si tocat" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "fèmina" n f sg +"" + "chindulare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "paracu" n m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "in presse" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "girare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "*medade" +"" + "su" det def m pl +"" + "tacu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cussu" det dem m sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "capassu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "amigu" n m pl + "amigu" adj m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "de tres" adj ord mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "imbetzes" adv + "imbetzes" cnjcoo + "imbetzare" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "ubbidire" vblex inf + "ubbidire" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "a" pr +"" + "subercu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pesare" vblex pp f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "eja" adv +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Cunningham" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "bonu" adj f sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "curiosu" adj m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sistema" n m sg + "sistemare" vblex imp p2 sg +"" + "impreadu" adj m sg + "impreadu" n m sg + "impreare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "malesu" n m pl + "malesu" adj m pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "buscare" vblex inf + "buscare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fogu" n m sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bisòngiu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"" + "cun" pr +"" + "anneu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "nae" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "carpire" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "nèula" n f sg + "neulire" vblex prs p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "frùschiu" n m sg +"" + "longu" pr + "longu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "prenu" adj m sg + "prenu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "tristura" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sètzere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "de suncuna" adv +"" + "abbaidare" vblex ger +"" + "in manera fiera" adv +"" + "su" det def f pl +"" + "nue" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "pàrrere" vblex ger + "parare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "cara a" pr +"" + "sud" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "!" sent + + + +"<Òpera>" + "òpera" n f sg + "operare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "Gaetano" np ant m sg +"" + "*Donizetti" + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "semu" n m pl + "èssere" vbser pri p1 pl +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "inoghe" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "muninca" n f sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "de" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "massacrare" vblex inf + "massacrare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "distratu" adj f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "in dae in antis" adv +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*bidu" +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "*isarbulida" +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "luna" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"" + "che" cnjsub +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "aèrgiu" n m sg +"" + "terrorosu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "a" pr +"" + "no" adv +"" + "mantènnere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Malins" np cog mf sp +"" + "in foras" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ùmidu>" + "ùmidu" adj m sg + "ùmidu" n m sg +» +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "nàrrere" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*kriss" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "impossìbile" adj mf sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "pro como" adv + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "artziare" vblex pp m sg + "artziadu" adj m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "costana" n f sg + "costanare" vblex imp p2 sg +"" + "*popiera" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "osservare" vblex inf + "osservare" vblex pis p1 sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pùnghere" vblex pp m pl + "puntu" n m pl + "puntu" adj m pl +"" + "lughente" adj mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pòveru" adj m sg + "pòveru" n m sg +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "corfire" vblex pp f sg + "corfida" n f sg + "còrfidu" adj f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "dolore" n m sg + "dolorare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "de" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sidis" n f sp +"" + "ardente" adj mf sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "mandigare" vblex pii p3 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "fèrrere" vblex pp f sg + "ferta" n f sg + "fèrta" n f sg +"" + "no" adv +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "infriscare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "cajonare" vblex pii p3 sg +"" + "dolore" n m pl + "dolorare" vblex prs p2 sg +"" + "acutzu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "malu" n m pl + "malu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "bajulare" vblex inf + "bajulare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "nàrrere" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "ischidare" vblex inf + "ischidare" vblex pis p1 sg +"" + "biu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lìberu" adj m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "lìberu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pirata" adj mf sp + "pirata" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "istare" vblex pii p3 pl +"" + "a sa ritza" adv +"<,>" + "," cm +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "cùrrere" vblex pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "caminu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "tragiare" vblex pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "*istradeddas" +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "ghenna" n f pl +"" + "ghirare" vblex pp f pl +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "abbarrare" vblex pii p3 pl +"" + "acogonadu" adj m pl +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "sorigare" vblex prs p2 sg + "sòrighe" n m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "*limenàrgios" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "essire" vblex pii p1 pl +"" + "a" pr +"" + "passigiare" vblex inf +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "Gabriel" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "faghet" adv + "fàghere" vblex pri p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "bidda" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bah" ij + "Bah" np cog mf sp +"" + "!" sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "imbiare" vblex pp m sg +"" + "a inoghe" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p2 pl + "àere" vbhaver pri p2 pl +"" + "bisòngiu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "cura" n f sg + "curare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "pigare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tribisu" n m sg +"" + "biu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "iscotzulare" vblex inf + "iscotzulare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "cadena" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "ghèmere" vblex inf +"" + "colare" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "frìschiu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "passigiare" vblex inf +"" + "a de note" adv +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pri p2 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "beru" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "pantasma" n m sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "disditzadu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*Virginiedda" +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "sa prima" adv +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "fuire" vblex inf + "fuire" vblex pis p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*frischiare" +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aposentu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tènnere" vblex pp m sg + "tentu" n m sg +"" + "dolu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "detzìdere# de" vblex pp m sg +"" + "proare" vblex inf + "proare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "acunortare" vblex inf + "acunortare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "sejare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "trata" n f pl + "tratare" vblex pri p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "isetare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "figura" n f sg + "figurare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "definire" vblex pp f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "lùghere" vblex imp p2 sg + "lughe" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bènnere" vblex pii p3 sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "mesu" adj m sg + "mesu" n m sg +"" + "abèrrere" vblex pp f sg + "abertu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "pòdere" vblex pp m sg + "pòdere" vbmod pp m sg +"" + "tragiare" vblex inf +"" + "truma" n f pl + "trumare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "gente" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "dare" vblex prs p3 sg + "dare" vblex imp p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "pòdere" vblex pp m sg + "pòdere" vbmod pp m sg +"" + "apellare" vblex inf + "apellare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "inghìriu" n m sg +"" + "minore" adj mf sg + "minore" n mf sg + "minorare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "mente" n f pl +"" + "fine" n m pl + "fine" n f pl + "fine" adj mf pl + "fines" n m sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "pessone" n f pl + "persone" n f pl +"" + "comente si tocat" adv +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Cunningham" np cog mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "parte" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "acogonadu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "che" cnjsub +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "in" pr +"" + "punna" n f sg + "punnare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ghetare" vblex inf + "ghetare" vblex pis p1 sg +"" + "a subra de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "preda" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "brincare" vblex inf + "brincare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "robustu" adj f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tratesu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "isetare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "isetare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "arribare" vblex prs p1 sg +"" + "!" sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "annu" n m pl +"" + "meda" adj mf pl + "medire" vblex prs p2 sg + "medas" prn tn mf pl +"" + "a" pr +"" + "cassieri" n m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "banca" n f sg +"" + "privadu" adj f sg + "privadu" n f sg + "privare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "*Baggot" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "bènnidu" adj m sg + "bènnere" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "conca" n f sg +"" + "su" det def m sg +"" + "mudìmene" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "in" pr +"" + "crèsia" n f sg +"" + "a pustis de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "missu" adj f sg + "missa" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "abbaidare" vblex pp m sg +"" + "a giosso" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "a manera chi" cnjadv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "emotzione" n f sg + "emotzionare" vblex prs p1 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "asseriare" vblex pp f sg + "asseriadu" adj f sg +"" + "unu pagu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "pensare" vblex pii p3 sg +"" + "sena duda" adv +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "ispètzie" n m sg + "ispetziare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "pòrrogu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ufitziale" adj mf sg + "ufitziale" n mf sg +"" + "de" pr +"" + "marinu" adj f sg + "marina" n f sg + "marinare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "cuare" vblex inf + "cuare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "trampa" n f sg + "trampare" vblex imp p2 sg +"" + "parare" vblex pp f sg +"" + "cun" pr +"" + "abilidade" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "resone" n f sg + "resonare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Maria" np ant f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*pessadu" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*coronnellu" +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "riflètere" vblex pp m sg +"" + "subra de" pr +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "educare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "cunfrontu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"" + "giòvanu" n m pl + "giòvanu" adj m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "trèmere" vblex pp m pl +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "bida" n f sg + "vida" n f sg + "bìdere" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "in" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*isciàbula" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "truncare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "metade" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "nàrrere" vblex prs p1 sg +"" + "a" pr +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "chèrrere" vblex pii p1 sg + "chèria" n f sg +"" + "iscrìere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Juioko" +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "remunire" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "fortza" n f pl + "fortzare" vblex pri p2 sg +"" + "sùere" vblex prs p2 sg + "suo" prn pos f pl + "suo" adj pos f pl + "suare" vblex pri p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "betare" vblex prs p1 sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "che" cnjsub +"" + "tronu" n m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "sighire" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "falare" vblex inf + "falare" vblex pis p1 sg +"" + "cun violèntzia" adv +"" + "estremu" adj f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "uraganu" n m sg +"" + "infuriare" vblex pii p3 sg +"" + "semper" adv +"" + "in manera orrorosa" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Acò" +"" + "su" det def f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "tuo" prn pos f sg + "tuo" adj pos f sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "intrare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "petzi" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "cantzellu" n m pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "essire" vblex pp m sg +"" + "a campu" adv +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "aposentu" n m sg +"" + "isfrunire" vblex pp m sg + "isfrunidu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "fogu" n m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pèrdere" vblex pp m sg + "pèrdidu" adj m sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "colore" n m sg + "colorare" vblex prs p1 sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "allegru" adv + "allegru" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mantènnere" vblex imp p2 pl + "bos" prn enc p2 mf pl +"" + "prontu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "forsis" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "no" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "indedda" adv + "indedda" adj mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "isparare" vblex pp m sg +"" + "traessu" adj m sg + "traessu" n m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fogiàmene" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "craru" adv + "craru" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "nessi" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*Virgìnia" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pèrdere" vblex pp f sg + "pèrdidu" adj f sg + "pèrdida" n f sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"<;>" + ";" sent +"" + "e" cnjcoo +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "in" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cunditzione" n f sg + "cunditzionare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "depressione" n f sg +"" + "su" det def f sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Otis" np cog mf sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "intrare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "sighidu" n m pl + "sighidu" adj m pl + "sìghidu" adj m pl + "sighire" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*istalleri" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "caddu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "*pony" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv +"<,>" + "," cm +"" + "*milady" +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "vengadore" adj m sg + "vengadore" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "prànghere" vblex pri p3 sg +"" + "totora" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "mama" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "frade" n m pl + "frade" adj mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "sorre" n f pl +"" + "rùghere" vblex pp m pl + "rutu" adj m pl +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "ferru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "mortore" n m pl + "mortore" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "vengadore" adj m sg + "vengadore" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mai" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "atzione" n f sg + "atzionare" vblex prs p1 sg +"" + "infame" adj mf pl + "infamare" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "rispetare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "cada" det ind mf sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "su" det def m pl +"" + "dèbile" n mf pl + "dèbile" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "risparmiare" vblex pp m sg + "risparmiadu" adj m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "fèmina" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "bardanare" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "inimigu" n m pl + "inimigu" adj m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"" + "no" adv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "brama" n f sg + "bramare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "richesa" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "ammaniare" vblex inf + "ammaniare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "esèrtzitu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "balorosu" adj m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "apoderare" vblex inf + "apoderare" vblex pis p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "regnu" n m sg +"" + "pèrdere" vblex pp m sg + "pèrdidu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unos cantos" prn tn m pl +"" + "giòvanu" n m pl + "giòvanu" adj m pl +"" + "cun" pr +"" + "distintivu" adj m pl +"" + "asulu" n m pl + "asulu" adj m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "giacheta" n f pl +"" + "istare" vblex pii p3 pl +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intrada" n f sg + "intrare" vblex pp f sg +"<;>" + ";" sent +"" + "nemos" prn tn mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bestire" vblex inf + "bestire" vblex pis p1 sg + "bestire" n m sg +"" + "de" pr +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "frade" adj mf sg + "frade" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "torrare# a nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "portoghesu" adj m sg + "portoghesu" n m sg + – +"" + "no" adv +"" + "pònnere" vblex prs p2 sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "proa" n f sg + "proare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "fortuna" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "eja" adv +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "notare" vblex pp m sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atzentu" n m sg +"" + "rùsticu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "modde" adj mf sg + "modde" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "tabachinu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "contu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ala" adv + "ala" n f sg + "alare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"" + "*fradigheddu" +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "*ajò" +"" + "a" pr +"" + "corcare" vblex inf + "corcare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "incurbare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intesu" adj m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispètzie" n m sg + "ispetziare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "sucutu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"" + "posca" adv + "posca" pr +"" + "pesare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "navada" n f sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "crèsia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "gesuita" n mf pl + "gesuita" adj mf pl +"" + "in" pr +"" + "*Gardener" +"" + "*Street" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "prenu" adj f sg + "prènere" vblex prs p1 sg + "prenare" vblex imp p2 sg +"<;>" + ";" sent +"" + "e" cnjcoo +"" + "galu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "cada" det ind mf sg +"" + "mamentu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "intrare" vblex ger +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"" + "de" pr +"" + "costàgiu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "ghiare" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "giàganu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "caminare" vblex pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "pùnghere" vblex pp f sg + "puntu" adj f sg + "punta" n f sg + "puntare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "pee" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "navada" n f pl +"" + "laterale" n mf pl + "laterale" adj mf pl +"" + "finas a cando" cnjsub + "finas a cando" cnjadv +"" + "no" adv +"" + "agatare" vblex pii p3 pl +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "sèere" vblex inf +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "in pessu" adv +"" + "agabbadu" adj m sg + "agabbare" vblex pp m sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "intrare" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "caporale" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "petzi" adv +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "rìere" vblex prs p2 sg +"<:>" + ":" sent + +– +"" + "inoghe" adv +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "pòdere" vblex pri p2 pl + "pòdere" vbmod pri p2 pl +"" + "pasare" vblex inf + "pasare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "cumbenièntzia" n f sg +"" + "bostru" prn pos f sg + "bostru" adj pos f sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "timòria" n f sg +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "istorbare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "giùghere" vblex inf +"" + "cun" pr +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "su" det def m pl +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "balorosu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "dèpere" vblex pri p1 pl + "dèpere" vbmod pri p1 pl +"" + "giogare" vblex inf + "giogare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "partire" vblex pp f sg + "partida" n f sg +"" + "supremu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def f sg +"" + "foresta" n f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "illascare" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "pàrrere" vblex pii p3 pl +"" + "seguru" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "cassare" vblex inf + "cassare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pirata" n mf pl +"" + "atrivire" vblex pp m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aconcada" n f sg + "aconcare" vblex pp f sg +"" + "de" pr +"" + "nche" prn pro adv +"" + "barigare" vblex inf + "barigare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "cresura" n f pl + "cresurare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "parcu" adj m sg + "parcu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "de seguru" adv +"" + "chircare# de" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "orientare" vblex inf + "orientare" vblex pis p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "reconnòschere" vblex inf +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "costa" adv + "costa" n f sg + "costare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "forsis" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "giai" adv +"" + "travigare" vblex pp m sg +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "pasada" n f sg + "pasare" vblex pp f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"" + "in" pr +"" + "cussu" det dem m sg +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "intesu" adj m sg +"" + "ghelare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "sàmbene" n m sg + "sambenare" vblex prs p1 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "bena" n f pl + "benare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "bravu" adj m sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "collire" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "bìndighi" num mf sp +"" + "milli" num mf pl + "mìgia" n f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ispiàgia" +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "imbarcare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*canoa" +"" + "sùere" vblex prs p1 sg + "suo" prn pos f sg + "suo" adj pos f sg + "suare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "giùghere" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "nois" prn tn p1 mf pl +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "afrontare" vblex inf + "afrontare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "atza" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "cùrrere" vblex pii p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "anticàmera" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "*aggarraia" +"" + "su" det def m pl +"" + "libru" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "pònnere" vblex pii p1 sg +"" + "*infatu" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "calmare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "forsis" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "opònnere" vblex pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "cummèrtziu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "lumera" n f sg +"" + "màgicu" adj f sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "carriera" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*sennorina" +"" + "*Kathleen" +"" + "Kearney" np cog mf sp +"" + "in" pr +"" + "Dublinu" np top m sg + "Dublinu" np top f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "agabbadu" adj f sg + "agabbare" vblex pp f sg +"" + "a pustis de" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "bidru" n m pl +"" + "segadu" adj m pl + "segare" vblex pp m pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "tirare" vblex pp m pl +"" + "dae cue" adv +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "oràriu" adj f sg + "oraria" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f pl +"" + "perla" n f pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "istare" vblex pp f pl + "èssere" vbser pp f pl +"" + "torrare# a pònnere" vblex pp f pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "parastàgiu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "mòbile" n m pl + "mòbile" adj mf pl +"" + "torrare" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "sestu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "acontzare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "bellu" adj f sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "crarire" vblex pp m sg +"" + "Freddy" np ant m sg +"" + "Malins" np cog mf sp +"<,>" + "," cm + « +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "curiosu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "intèndere" vblex inf +"" + "su" det def m sg +"" + "pàrrere" vblex inf + "pàrrere" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu in unu" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "*pessadu" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "forsis" adv +"" + "*Corley" +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "acumpangiare" vblex pp f sg +"" + "colare" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "unu àteru" prn tn m sg +"" + "caminu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "frigare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"<“>" + "“" lquot +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "tènnere" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "disìgiu" n m sg +"<”>" + "”" rquot +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"<“>" + "“" lquot +"" + "de" pr +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "dèvere" vblex pri p1 sg + "dèpere" vbmod pri p1 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "cunsiderare" vblex ger +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tempus" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "coladu" adj m sg + "colare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pri p3 sg + "parare" vblex prs p3 sg + "parare" vblex imp p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "educare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "ghetare" vblex inf + "ghetare" vblex pis p1 sg +"" + "cabitzale" n m pl +"" + "a subra" adv +"<”>" + "”" rquot +"<(>" + "(" lpar +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "osservatzione" n f sg +"" + "giustu" adj f sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "intèndere" vblex ger + "lu" prn enc p3 f sg +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "dispràghere" vblex pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "gremèddighe" adj m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "pònnere" vblex pp m pl + "postu" n m pl +"" + "a" pr +"" + "rìere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "iscracàlliu" n m sg +"<)>" + ")" rpar +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "capitanu" n m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "a" pr +"" + "passigiare" vblex inf +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tzertu" adv + "tzertu" adj m sg + "tzertu" det ind m sg +"" + "pistighìngiu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma non" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "possìbile" adj mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "sonniare" vblex ger +"" + "o" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "ammachiare" vblex pp m sg +"" + "!" sent + +– + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "nave" n f sg +"" + "a" pr +"" + "papore" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Maria" np ant f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cumpresu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tocare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "giogu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "bia" adv + "bìere" vblex prs p1 sg + "biu" adj f sg + "bia" n f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "tocare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "libru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "pregadoria" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "fide" n f pl + "fidare" vblex prs p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "iscùdere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bàculu" n m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "a bellu" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "alenu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser ger + "nche" prn enc adv +"" + "in manera irregulare" adv +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "buca" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "a" pr +"" + "suspiru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "ghelare" vblex pii p3 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àera>" + "àera" n f sg +"" + "fritu" adj f sg + "fritire" vblex prs p1 sg + "fritare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "presu" adj m sg + "presu" n m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "animale" adj mf sg + "animale" n m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"<àrbore>" + "àrbore" n mf sg + "arborare" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "sighidu" adj m sg + "sighidu" n m sg + "sìghidu" adj m sg + "sighire" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "cumpudare" vblex ger +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sergente" n mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "duca" n f sg + "duchessa" n f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "unos cantos" prn tn f pl +"" + "rosa" n f pl + "rosa" adj mf pl +"" + "galanu" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "ispàrghere" vblex pp m sg + "ispartu" adj m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tumba" n f sg + "tumbire" vblex prs p1 sg + "tùmbere" vblex prs p1 sg + "tumbare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "nue" n f sg +"" + "minore" adj mf sg + "minore" n mf sg + "minorare" vblex prs p1 sg + +« +"" + "e" cnjcoo +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "cunfessare" vblex pri p1 sg +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "*Coy" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "posca" adv + "posca" pr +"<,>" + "," cm +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "echipàgiu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Eliza" +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "suspirare" vblex pp m sg +"" + "torra" adv + "torrare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "incrunadu" adj m sg + "incrunare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "pro nàrrere" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere# de acordu" vblex pii p3 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "gherrare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "pèrdere" vblex pp m sg + "pèrdidu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "trinchete" n m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "*Gretta" +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "caminare" vblex ger +"" + "in dae in antis" adv +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Bartell" +"" + "de" pr +"" + "*Arcy" +"<;>" + ";" sent +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "suta de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "bratzu" n m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "iscarpa" n f pl + "iscàrpere" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "ballu" n m sg +"" + "imboligare" vblex pp f pl +"" + "in" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*cantzu" +"" + "de" pr +"" + "pabiru" n m sg +"" + "tabachinu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "tirare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "gunnedda" n f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "imbrutare" vblex inf + "imbrutare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "ludru" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "a" pr +"" + "su" det def f pl +"<ùndighi>" + "ùndighi" num mf sp +"" + "pretzisu" adj f pl + "prètzisu" adj f pl + "pretzisare" vblex pri p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "famìlia" n f sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "ritirada" n f sg + "retirare" vblex pp f sg + "ritirare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "a pustis de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "mesora" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f pl +"" + "lùghere" vblex pri p2 sg + "lughe" n f pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "mòrrere" vblex pp f pl + "mortu" n f pl + "mortu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Igratius" +"" + "*Gallaher" +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "atu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "bufare" vblex inf + "bufare" vblex pis p1 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cungiare" vblex pp m sg + "cungiadu" adj m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ogru" n m sg +"" + "in" pr +"" + "manera" n f sg +"" + "espressivu" adj f sg +"" + "dae subra" adv +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òrulu>" + "òrulu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tassa" n f sg + "tassare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "naviu" n m pl +"" + "*corsaros" +"<,>" + "," cm +"" + "inghiriare" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "nue" n f pl +"" + "de" pr +"" + "fumu" n m sg +"" + "carcu" adj f pl + "carcare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "ghetare" vblex pii p3 pl +"" + "lampu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "andare" vblex pii p3 pl +"" + "semper" adv +"" + "a in antis" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "in" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "costàgiu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*giunca" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "tristu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"<8>" + "8" num +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "bentu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "firmu" adj m sg + "firmu" n m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "nieddore" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "sero" n m sg + "serare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +/ +"" + "no" adv +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*Zèfiru" +"" + "andare" vblex pri p3 sg +"" + "feri·feri" adv +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "padente" n m sg +"<,>" + "," cm +/ +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "torrare" vblex pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tumba" n f sg + "tumbire" vblex prs p1 sg + "tùmbere" vblex prs p1 sg + "tumbare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "margarita" n f sg + "Margarita" np ant f sg + "Margarita" np cog mf sp +/ +"" + "e" cnjcoo +"" + "ghetu" adj m sg + "ghetare" vblex pri p1 sg +"" + "frore" n m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "prùere" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "amare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ambu" n m pl + "ambos" prn tn m pl + "ambos" det ind m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "pesare" vblex pp m pl +"" + "astrìnghere" vblex ger +"" + "su" det def m pl +"" + "*kriss" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "fùere" vblex ger +"" + "?" sent + +« + +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "John" np ant m sg +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<Ùnicu>" + "ùnicu" adj m sg +"" + "*Ispetru" +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "originale" adj mf sg + "originale" n mf sg +"" + "*Dade" +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "imitatzione" n f pl +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "farsu" adj m pl + + +"" + "nàrrere" vblex imp p2 sg + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "de" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "pitzocu" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "assessoradu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "istrutzione" n f sg +"" + "pùblicu" adj f sg + "publicare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "bene" n m pl + "benare" vblex prs p2 sg +"" + "culturale" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "informatzione" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ispetàculu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "isport" n m sp + + +"" + "*Ajò" +"<,>" + "," cm +"" + "chistionare" vblex pri p1 pl +"" + "cun" pr +"" + "calmu" adj f sg + "calma" n f sg + "calmare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "*fradigheddu" +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "intèndere" vblex pii p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "ma" cnjcoo +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "a tesu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "su" det def f pl +"" + "costumàntzia" n f pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "curiosu" adj f pl + "curiosare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "Pèrsia" np top f sg +"<,>" + "," cm +"" + "forsis" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "nàufragu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "mere" n mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "acumpangiare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "guàrdia" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "ispetzionare" vblex inf + "ispetzionare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "locu" adj m sg + "logu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intzidente" adj mf sg + "intzidente" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*artillieri" +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "carrigare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "bomba" n f sg + "bòmbere" vblex prs p1 sg + "bombare" vblex imp p2 sg +"" + "de oto" adj ord mf sp +"" + "poddigare" vblex prs p2 sg + "pòddighe" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pesare" vblex pii p3 sg +"" + "bintunu" num m sp + "bintunu" det def m pl +"" + "chilu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "iscopiare" vblex ger +"" + "nche" prn pro adv +"" + "dèpere" vblex pii p3 sg + "dèpere" vbmod pii p3 sg +"" + "fèrrere" vblex inf +"" + "bintoto" num mf sp +"" + "ascra" n f pl +"" + "de ferru" adj mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p2 pl +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscuru" adj m sg + "iscuru" n m sg +"" + "?" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pregontare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "perìgulu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pigiare" vblex pis p1 sg + "pigare" vblex inf + "pigare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "frebba" n f sg +"" + "potente" adj mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "neghe" n f sg + "negare" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "su suo" prn pos f sg +"<,>" + "," cm +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "bìere" vblex prs p2 sg + "biu" adj f pl + "bia" n f pl +"" + "meda" adj mf pl + "medire" vblex prs p2 sg + "medas" prn tn mf pl +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "faddire" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "carta" n f pl + "cartare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "su" det def m pl +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "a" pr +"" + "contare" vblex inf + "contare" vblex pis p1 sg +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "dèvere" vblex pii p3 sg + "dèpere" vbmod pii p3 sg +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"<,>" + "," cm +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere# de" vbmod pii p3 sg +"" + "istraordinàriu" adj m sg +"" + "in" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "Johnny" np ant m sg +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "tziu" n f sg +"" + "Kate" np ant f sg +"<,>" + "," cm +"" + "in presse" adv +"" + "in presse" adv +"<,>" + "," cm +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tirare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "a" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ala" adv + "ala" n f sg + "alare" vblex imp p2 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pispisare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "origra" n f sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "birgongiare" vblex inf +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "de" pr +"" + "*bostè" +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "*sennorina" +"" + "*Ivors" +"" + "in manera franca" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tussire" vblex pp m sg + "tussidu" adj m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "o" cnjcoo +"" + "duos" num f sp +"" + "bìere" vblex prs p2 sg + "biu" adj f pl + "bia" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "calicunu àteru" prn tn m sg + "calicunu àteru" det ind m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "tocheddadu" adj m sg + "tocheddare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mesu" adj f sg + "mesa" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "*grabbu" +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "cumprèndere" vblex inf +"" + "de" pr +"" + "istare# a sa muda" vblex inf + "istare# a sa muda" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "nostru" prn pos f sg + "nostru" adj pos f sg +"<,>" + "," cm +"" + "a pustis de" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f sg +"" + "pompa" n f sg + "pompare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "dèpere" vblex inf + "dèpere" vbmod inf +"" + "abarrare" vblex inf + "abarrare" vblex pis p1 sg +"" + "desertu" adj f sg +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "primu" adj ord f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<èsseres>" + "èssere" n m pl +"" + "arribbadu" adj m sg + "arribbare" vblex pp m sg +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "?" sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "*sennorina" +"" + "Delacour" np cog mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fèmina" n f sg +"" + "intrada" n f sg + "intrare" vblex pp f sg +"" + "in" pr +"" + "edade" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "ebreu" adj f sg + "ebreu" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Tigrotos" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "remu" n m pl +"" + "!" sent + +– + +"" + "seguru" adv + "seguru" adj m sg +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "nàrrere" vblex ger +"" + "?" sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sinniale" n m sg + "signale" n m sg +"" + "*atzochiade" +"" + "cun" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "antigu" adj m sg +"" + "balore" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "tigre" n f pl +"" + "de" pr +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "ponte" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "naviu" n m sg +"<:>" + ":" sent +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "chèrrere" vblex pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "firmare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg +"" + "Yanez" np cog mf sp + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmutare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "paràula" n f sg + "paraulare" vblex imp p2 sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "pee" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscala" n f sg + "iscalare" vblex imp p2 sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tambare" vblex pp m sg +"" + "contra" adv + "contra" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "crèere" vblex pp m pl +"" + "mòrrere" vblex pp m pl + "mortu" n m pl + "mortu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abèrrere" vblex inf +"" + "su" det def m sg +"" + "passu" n m sg +"" + "dèpere" vblex pii p3 pl + "dèpere" vbmod pii p3 pl +"" + "pònnere" vblex inf +"" + "manu" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "*kriss" +"" + "e" cnjcoo +"" + "traballare" vblex inf + "traballare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "contivìgiu" n m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "oh" ij +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "giai" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "infallibilidade" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "paba" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "murmutare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "silèntziu" n m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "arribbadu" adj m sg + "arribbare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "Gabriel" np ant m sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "imbèrghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cadrea" n f sg +"" + "a dae segus" adv +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "a sa ritza" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "agarradu" adj m sg + "agarrare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "suo" prn pos m pl + "suo" adj pos m pl +"<,>" + "," cm +"" + "allùghere" vblex pp m pl + "allutu" adj m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "frama" n f sg + "framare" vblex imp p2 sg +"" + "iscuru" adj f sg + "iscurire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbaidare" vblex pii p3 pl +"" + "su" det def m sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<,>" + "," cm +"" + "forsis" adv +"" + "indedda" adv + "indedda" adj mf sp +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chircare# de" vblex ger +"" + "lèghere" vblex inf +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "benidore" adj m sg + "benidore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "posca" adv + "posca" pr +"<,>" + "," cm +"" + "girare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "cara a" pr +"" + "*Sabau" +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "frea" n f sg +"" + "orrorosu" adj f sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "astrìnghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "a" pr +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "pensamentu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "seguru" adv + "seguru" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "contu" n m sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "agabbadu" adj m sg + "agabbare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "rìsidu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "mesu" adj m sg + "mesu" n m sg +"" + "minutu" adj m sg + "minutu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "*pesso" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "giustu" adv + "giustu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "pregontare" vblex inf + "pregontare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "mie" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ascurtare" vblex imp p2 pl + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "giovaneddu" adj f sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "assustare" vblex pp f sg +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*imaginaiat" +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "amoradore" n m pl + "amoradore" adj m pl +"" + "passigiare" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "carrera" n f sg + "carrerare" vblex imp p2 sg +"" + "iscurosu" adj f sg +"<;>" + ";" sent +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "de" pr +"" + "intèndere" vblex inf +"" + "su" det def f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "*Corley" +"" + "fàghere" vblex ger +"" + "cumplimentu" n m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "pitzocu" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*impudèntzia" +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "buca" n f sg +"" + "de" pr +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Ajò" +"" + "!" sent + + + +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "unos cantos" prn tn f pl +"" + "muninca" n f pl +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "nasu" n m sg +"" + "longu" pr + "longu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ispantare" vblex pp f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "aparèssere" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "ghetare" vblex pii p3 pl +"" + "in presse" adv +"" + "fache" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"<àrbores>" + "àrbore" n mf pl + "arborare" vblex prs p2 sg +"" + "a curtzu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ghetare" vblex ger +"" + "boghe" n f pl + "bogare" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "assustu" adj m sg + "assustu" n m sg +"<,>" + "," cm +"<.>" + "." sent + + + +"" + "forsis" adv +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "pòdere" vblex pri p2 sg + "pòdere" vbmod pri p2 sg +"" + "faddire" vblex inf + "faddire" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "a pustis de" pr +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "*cojada" +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "mantènnere" vblex inf +"" + "in cue" adv +"" + "pro semper" adv +"" + "?" sent + + + +"" + "Issa" np ant m sg + "Issa" np cog mf sp + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "contadu" n m sg + "contare" vblex pp m sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f pl +"" + "carta" n f pl + "cartare" vblex pri p2 sg +"" + "in antis de" pr +"" + "mandare" vblex inf + "mandare" vblex pis p1 sg +"" + "Mary" np ant f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "aposentu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "Doran" np cog mf sp +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "chèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "faeddare" vblex inf + "faeddare" n m sg + "faeddare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"<,>" + "," cm +"" + "ischire" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "andare" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "girare" vblex pp m sg +"" + "cara a" pr +"" + "*Paranoa" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "a" pr +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "luego" adv +"<,>" + "," cm +"" + "*segnor" +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "incarrigare" vblex pri p1 sg +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "de" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg + – +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Fogarty" +"<,>" + "," cm +"" + "sèere" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*tretigheddu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cadrea" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "interessare" vblex pp m sg +"" + "in" pr +"" + "manera" n f sg +"" + "particulare" adj mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "*Kernan" +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "eja" adv +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Tierney" +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ischire" vblex pri p3 sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "torrare" vblex pri p3 sg +"" + "?" sent +» + +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "arrughida" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "bàrgiu" adj f sg + "bàrgia" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "bìdere" vblex pri p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ora" n f sg + "orire" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def m pl +"" + "*praho" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pòdere" vblex pri p3 sg + "pòdere" vbmod pri p3 sg +"" + "ischire" vblex inf + "ischire" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "seguresa" n f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "dèpere" vbmod pri p1 sg + "dèpere" vblex pri p1 sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "?" sent + + + +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "bìdere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"<,>" + "," cm +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "custu" prn tn m pl + "custu" det dem m pl +"" + "sero" n m pl + "seru" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amu" n m pl + "àere" vblex pri p1 pl + "àere" vbhaver pri p1 pl +"" + "a" pr +"" + "faeddare" vblex inf + "faeddare" n m sg + "faeddare" vblex pis p1 sg +» +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "preguntare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "bìere" vblex pii p3 sg + "bìdere" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "caminu" n m sg +"" + "*sòrdidu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "vìtziu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "miseràbile" adj mf sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "putzinosu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Hoholan" +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "ruju" adj m sg + "ruju" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "neghidare" vblex pp m sg + "neghidadu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "esclamare" vblex pp m sg +"" + "Yanez" np cog mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "connòschere" vblex pri p2 sg +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "*mischinu" +"" + "de" pr +"" + "Malins" np cog mf sp +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "collègiu" n m sg +"" + "sacru" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "cardinale" n m pl + "cardinale" adj mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "archipìscamu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "pìscamu" n m pl +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "contra" adv + "contra" pr +"" + "cando chi" cnjadv +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"<àteros>" + "àteru" prn tn m pl + "àteru" det ind m pl + "àteru" adj ind m pl +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "in" pr +"" + "favore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "mandadu" n m sg + "mandare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "figiare" vblex imp p2 sg + "fìgiu" n f sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "*Kathleen" +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "cumbentu" n m sg +"" + "bonu" adj m sg + "bonu" n m sg +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "imparare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "frantzesu" adj m sg + "frantzesu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def f sg +"" + "mùsicu" adj f sg + "mùsica" n f sg + "musicare" vblex imp p2 sg +"<;>" + ";" sent +"" + "pustis" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pagare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "tassa" n f pl + "tassare" vblex pri p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acadèmia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "mùsicu" adj f sg + "mùsica" n f sg + "musicare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "bìdere" vblex pri p2 pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "*arrughidu" +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "*corronca" +"" + "?" sent +» + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "de" pr +"" + "*Arcy" +"" + "cun" pr +"" + "pagu" adv + "pagu" adj m sg + "pagu" prn tn m sg +"" + "*grabbu" +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"<òrdino>" + "ordinare" vblex pri p1 sg +"" + "duncas" adv + "duncas" cnjadv +"" + "de" pr +"" + "abarrare" vblex inf + "abarrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "no" adv +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "cassare" vblex inf + "cassare" vblex pis p1 sg +"" + "primu" adj ord f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acumprimentu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "progetu" n m pl +"" + "meu" prn pos m pl + "meu" adj pos m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"" + "balorosu" adj m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "trabentare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*acòstiu" +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "vascellu" n m sg +"" + "malaitu" adj m sg +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "rùghere" vblex pp m pl + "rutu" adj m pl +"" + "suta" adv + "suta" pr + "sutu" adj f sg + "sutare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "leopardu" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "ogru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "*Virgìnia" +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "infustu" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "prànghere" vblex pp m sg + "prantu" adj m sg + "prantu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "cuare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "manu" n f pl +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "in cue" adv +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"" + "cardinale" n m pl + "cardinale" adj mf pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "pìscamu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def m pl +"" + "archipìscamu" n m pl +"" + "bènnidu" adj m pl + "bènnere" vblex pp m pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "mundu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "gherrare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "artu" adj f sg + "artu" n f sg + "artare" vblex imp p2 sg +"" + "finas a cando" cnjsub + "finas a cando" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "paba" n m sg +"" + "etotu" adj m sg +"" + "no" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "ritzu" adv + "ritzu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "proclamadu" adj m sg + "proclamare" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "infallibilidade" n f sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "dogma" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "crèsia" n f sg +"" + "ex" adj mf sp + "ex" n mf sp +"" + "*cathedra" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "de dòighi" adj ord mf sp +"" + "sordadu" n m pl +"" + "fidadu" adj m pl + "fidare" vblex pp m pl +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "de deghe" adj ord mf sp +"" + "indìgenu" n m pl + "indìgenu" adj m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "disarmare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "belle" adv + "belle" preadv +"" + "solu" adv + "solu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "puru" adv + "puru" cnjadv + "puru" adj m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ispera" n f sg + "isperare" vblex imp p2 sg +"" + "mancari" adv + "mancari" cnjsub + "mancari" cnjadv +"" + "minoreddeddu" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "sarvare" vblex inf + "sarbare" vblex inf + "sarvare" vblex pis p1 sg + "sarbare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "Marianna" np ant f sg +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "intèndere" vblex inf +"" + "capassu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "cale" prn itg mf sg + "cale" rel an mf sg + "cale" adj itg mf sg + "calare" vblex prs p1 sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "isfortzu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "abèrrere" vblex inf +"" + "su" det def m pl +"" + "costàgiu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "vascellu" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "mandare" vblex inf + "mandare" vblex pis p1 sg +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "in" pr +"" + "fundu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "mare" n m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "sordadu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "mantènnere" vblex inf +"" + "prontu" adj m pl +"" + "a" pr +"" + "mòere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "importare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "de" pr +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "fidele" adj mf sg + "fidele" n mf sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "forsis" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "chircare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "pistighìngiu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "oro" n m pl + "oru" n m pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "giogare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "esistèntzia" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "cumentzare" vblex pii p3 sg + "comintzare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "amare" vblex inf + "amare" vblex pis p1 sg +"" + "?" sent + + + +"" + "pustis" adv +"" + "su" det def f sg +"" + "sennore" n f sg +"" + "Donnelly" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "sonare" vblex pp m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "su" det def f sg +"" + "mùsicu" adj f sg + "mùsica" n f sg + "musicare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "miss" n f sp +"" + "McCloud" np cog mf sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "Joe" np ant m sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "bufare" vblex inf + "bufare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tassa" n f sg + "tassare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "binu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "Maria" np ant f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "?" sent + + + +"" + "*Ehi" +"<,>" + "," cm +"" + "cuddu" adj m sg + "cuddu" prn tn m sg + "cuddu" det dem m sg +"" + "giòvanu" adj m sg + "giòvanu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbassare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "fusile" n m sg + "fusilare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "ne" cnjcoo +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "ne" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "*babirussa" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "agiuare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "*artiare" +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mesu" adj f sg + "mesa" n f sg +"" + "rìere" vblex ger +"" + "e" cnjcoo +"" + "brullare" vblex ger +"" + "e" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "pesare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "manu" n f sg +"" + "in" pr +"<àeras>" + "àera" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "de fàghere" adj mf sp +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "giai" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"" + "chi no" cnjsub +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pòdere" vblex pri p2 sg + "pòdere" vbmod pri p2 sg +"" + "trampare" vblex inf + "trampare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "o" cnjcoo +"" + "*Corley" +» +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "in" pr +"" + "fundu" n m sg +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "bòidu" adj f sg + "bòidu" n f sg + "boidare" vblex imp p2 sg +"" + "a" pr +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pranu" n m pl + "pranu" adj m pl +"<,>" + "," cm +"" + "ischirriare" vblex pp f sg + "ischirriadu" adj f sg + "ischirriada" n f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"<àteras>" + "àteru" prn tn f pl + "àteru" det ind f pl + "àteru" adj ind f pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "terrinu" n m sg + "tèrrinu" adj m sg +"" + "cuadradu" adj m sg + "cuadradu" n m sg + "cuadrare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "acontzare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "mugere" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "abbarrare" vblex pii p3 sg +"" + "subra de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "ghenugru" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ochire" vblex imp p2 pl + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "!" sent + + + +"" + "Marianna" np ant f sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "dormire" vblex pp f sg +"" + "respirare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "afannu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "ghighinare" vblex pii p3 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "bratzu" n m pl +"" + "comente chi" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "chircare# de" vblex ger +"" + "nche" prn pro adv +"" + "istesiare" vblex inf + "istesiare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "bisione" n f sg + "bisionare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "?" sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "cumpràghere" vblex pri p1 sg +"" + "de" pr +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "tranchillu" adj m sg +"<;>" + ";" sent +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "tres" num mf sp +"" + "die" n f pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "delìriu" n m sg +"" + "no" adv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "lassare" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "momentu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "pasu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in s'ìnteri" adv + "in s'ìnteri" cnjsub +"" + "però" cnjcoo + "però" cnjadv +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "acurtziare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "costa" adv + "costa" n f sg + "costare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "addopiare" vblex ger +"" + "su" det def f sg +"" + "fùria" n f sg + "furiare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "àere" vblex pis p3 sg + "àere" vbhaver pis p3 sg + "aerare" vblex prs p3 sg + "aerare" vblex imp p3 sg +"" + "chèrrere" vblex pp m sg + "chertu" n m sg +"" + "impedire" vblex inf + "impedire" vblex pis p1 sg +"" + "in" pr +"" + "ogni" det ind mf sg +"" + "manera" n f sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "isbarcu" n m sg +"<.>" + "." sent + +– + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "aboghinare" vblex pp m sg +"" + "Sàndokan" np ant m sg +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"" + "cumprèndere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "dare" vblex prs p2 pl +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "Mòmpracem" np top m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"<ìsula>" + "ìsula" n f sg + "isulare" vblex imp p2 sg +"" + "malaitu" adj f sg +"" + "?" sent + + + +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "Freddy" np ant m sg +"" + "Malins" np cog mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "leare" vblex pp m sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "tenaghe" n m sg +"" + "de" pr +"" + "sèllere" vblex inf +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mandigare" vblex pp m sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*pudding" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "*sennor" +"" + "*Henchy" +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "isetare" vblex pp m sg +"" + "unu pagu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "pustis" adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "mòere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "conca" n f sg +"" + "ogru" n m pl +"" + "su" det def f sg +"" + "ghenna" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tzertesa" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "Yanez" np cog mf sp +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "pònnere" vblex ger +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "collire" vblex inf + "collire" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "tziu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "?" sent + + + +"" + "totu" prn tn mf pl +"" + "*ridiant" +"<,>" + "," cm +"" + "iscacalliare" vblex pii p3 pl +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pis p3 pl +"" + "befare" vblex ger +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*fiachesa" +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tigre" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "Malèsia" np top f sg +"" + "terrìbile" adj mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "duo" n m pl + "duos" num m sp +"" + "pirata" n mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "*ischìllios" +"" + "de" pr +"" + "trumba" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mòere" vblex pii p3 pl +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "villa" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "corfu" n m pl +"" + "de" pr +"" + "fusile" n m sg + "fusilare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "sordadu" n m pl +"" + "isparghinare" vblex pp m pl +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "parcu" adj m sg + "parcu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "corfu" n m pl +"" + "isparare" vblex pp m pl +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "maconatzina" adv +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex ger +"" + "galu" adv +"" + "cussu" prn tn m pl + "cussu" det dem m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "capitare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "giai" adv +"" + "in mesu de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "pasteri" adj f pl + "pastera" n f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "de" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "tupa" n f pl + "tupare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "chi no" cnjsub +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "mai" adv +"" + "intesu" adj m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "coro" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "tocheddare" vblex ger +"<;>" + ";" sent +"" + "chi no" cnjsub +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "mai" adv +"" + "ischidu" adj m sg + "ischidu" n m sg + "ischire" vblex pp m sg +"" + "amare" vblex inf + "amare" vblex pis p1 sg +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "su" det def m sg +"" + "mare" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"" + "cumbata" n f pl + "cumbàtere" vblex prs p2 sg + "cumbatare" vblex pri p2 sg +"" + "orrorosu" adj f pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f pl +"" + "iscarramatzinare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "pòdere" vblex pii p1 sg + "pòdere" vbmod pii p1 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "domare" vblex pp m sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "pitzinnu" n f sg + "pitzinnare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "figiare" vblex imp p2 sg + "fìgiu" n f sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "genia" n f sg +"" + "a" pr +"" + "su cale" rel an f sg +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "giuradu" adj m sg + "giuradu" n m sg + "giurare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "gherra" n f sg + "gherrare" vblex imp p2 sg +"" + "mortale" adj mf sg +"" + "?" sent + +« + +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "gràtzia" n f pl + "gratziare" vblex pri p2 sg +"" + "!" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tènnere" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "collete" n m sg +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "artu" adj m sg + "artu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "largu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "artziare" vblex inf + "artziare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "conca" n f sg +"" + "de" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "in intro" adv + "in intro" pr +"" + "de" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "istufa" n f sg + "istufare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + +"<.>" + "." sent + + + Index: languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.txt =================================================================== --- languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.txt (revision 81551) +++ languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.txt (revision 81553) @@ -1,5 +1,4 @@ Pàgina printzipale: -Not Sardinian? Sc-0? Casteddu: Casteddu de Callaris (In italianu : Cagliari e In ispagnolu e cadelànu: Càller) est su cabulogu e sa tzitade prus manna de sa Sardigna. Inoghe s'agatant su Cussìgiu, sa Giunta Regionale, e sos corpos prus importantes de su Istadu (Corte d'Apellu, Cumandu Militare, Cumandu Regione Carabineris, etc.). Bivent oe in Casteddu a giru de 170.000 Sardos (Casteddajos) e istràngios, ma bi triballant o bi benint ongi die casi su dòpiu. @@ -15,8 +14,10 @@ Fintzas a sa gherra tzivile de su 1700-1714 sa Sardinna est abarrada asuta de s'Aragone a innantes e de sa Ispanna apustis, cun pagu noas ma importantes: s'Universidade (1626), sa Cadirale (pisana, ma torrada a fare in stile barrocu), sa Festa de Sant' Efis, etz. Pigada de sos Austrìacos in su 1708 e torrada a cunchistare dae sos Ispannolos in su 1717, est assinnada cun totu sa Sardinna a su Duca de Savoia in su 1720. Su primu guvernadore est istadu su barone de Saint-Rémy (su de su Bastione). Semper abarrada cun sas Savoias, oe est su capulogu de sa Regione Autònoma de sa Sardigna de sa Repùbrica Italiana. + Capitale: Una capitale est sa tzitàde inue funt sos corpos de guvernu de una comunidade (manna o pitica, lìbera o sutaposta). Sa paraula benit de "capita" (campidanesu "cabitza"): comente custa, sa tzitade in ogetu est apitzos de sas àteras, in artu. + Sardigna: Sa Sardigna est sa segunda ìsula prus manna de su Mare Mediterràneu. Est posta a otzidente a unos 200 km a ovest de sa penìsula italiana, unos 300 km de sa Liguria, 500 de s' Ispagna e a sud a unos 184 km. dae sa Tunisia. Sa terra prus a probe est sa Còrsica o Còssiga, petzi 11 km. Sa Sardigna est una Regione Autònoma (Regione Autònoma de sa Sardigna) pro reconnoschimentu de sa Costitutzione Italiana e pro resones istòricas e linguìsticas. @@ -48,11 +49,13 @@ Sos sardos impare a s'italianu faeddant su sardu, limba nou-latina reconnota comente ufitziale paris cun sa de istadu in su 1997, a pustis de medas peleas chi punnaiant a cust'iscopu, ma puru ateras limbas chi sardas no sunt e costituint minorias, comente a su galluresu, cunsideradu dae unos cantos che unu limbazu autònomu, o unu cossu simile a cussu de sa tzidade 'e Sartene, o isulas linguisticas a sese, che a s'aligheresu, una variante de su catalanu orientale, su venetu in Fertilia, Maristella, Arborea e Tanca Marchesa (bell'iscumpartu, peroe). Sicund'e un'istudiu reghente de sa regione, su sardu lu diant connoschere unos 1.495.000 pessones e faeddare unos 1.000.000, a fronte de su 3% ebbia chi naraiat de no lu connoschere, de no lu cumprender e de no lu cherrer a imparare. Ant sinnaladu chi, peroe, b'at s'arriscu chi su sardu diat poder andare intre pagu tempus ind unu protzessu de estintzione, si no si ponet remèdiu, ca no b'est galu su bilinguismu, bistu chi b'at unu stigma assotziadu a custa limba e in sos ufìtzios pùblicos no s'impreat a favore, oje, de s'italianu ebbia: sa majoria de sardos est oe in die italianitzada. Turismu. S'ìsula est fentomada pro sas localidades turisticas suas, e intra custas podimus ammentare sa Costa Smeralda, sas isulas de Madalena e Cabrera, sa tzitade de S'Alighera, pro sas calas ispantosas de s'Ogiastra incastradas in sas falèsias calcàreas artas: Cala Goloritzè, Cala Luna, Cala Gonone e puru pro s'internu sou, e in particulare su Gennargentu. In sos ùrtimos annos in su Sud ant fraigadu paritzas locandas e sìtios turìsticos (a SE Crabonaxa e Murera a SO Santa Margarida e Guàrdia de is Morus de Pula, Chia). Interessantes pro su turismu, s'archeologia de sas Ìsulas de s'Arcipèlagu sulcitanu (Santu Antiogu e San Pietro): in custu arcipèlagu in su perìodu Maju - Làmpadas faghent oe galu sa pisca de su Tunnu Ruju (Tunnus Tynnus) cun sos brancos de tunnos chi benint dae s'Atlànticu, in fase riprodutiva. + Limba corsicana: Sa limba corsicana est una de sas Limbas Romanzas. Su logu printzipale de manigiu de su Corsu est sa Còssiga e in sighida su nord de sa Sardigna. Custu limbazu appartenet a su gruppu italu-romanzu, e s'assimizat tantu a su toscanu chi sos limbistas cussideran a bortas su cossu comente unu dialettu italianu, mancari s'evitet de lu narrer gai pro chestiones de tipu politicu. Custu est cantu naraiat a propositu Niccolò Tommaseo: S'istadu frantzesu reconnoschet su corsicanu che limba rezonale. Sicund'e cantu narat una cherta sientifica, a die de oe sos cossos allegan in sa limba 'e su logu semper prus pagu, difatis est in perigulu de estintzione, un'arriscu prus grave de su chi curret su sardu. Variantes. Sa limba cossa tenet 6 o 9 variantes ma, comente accadit puru in sa sarda, bi nd'at duas chi dian partzire s'isula in duos: sa de su cabu 'e susu, o comente narana sos cossos etottu de sa ""Corsica suprana"", chi si narat "corsu supranacciu", e sa de su cabu 'e jossu chi si narat "corsu suttanacciu" e tenet meda ite bider cun su galluresu (antzis, a parrer de limbistas medas su limbazu faeddadu in sa Sardigna setentrionale est una variante de cossu). + Launeddas: Is launeddas (reuleddas in logudoresu) sunt un'istrumentu musicale a alenu sighidu, de impreu populare fintzas dae sos tempos prus antigos. Unu brunzeddu agatau in su sartu de Ìtiri, chi amostat unu sonadore de launeddas, nde testimonzat s'esistèntzia giai in su tempus nuraghesu. Est fatu de canna de arriu segada in su mentras de sa luna manna de freàrgiu e lassada sicare pro nessi tres annos. S'istrumentu. @@ -76,18 +79,24 @@ Sa Scola de su Campidanu ‘e Casteddu no at lassau nisciuna documentazioni discografica, funt abarradas sceti is registrazionis chi iat fatu AF Bentzon de Pasqualinu Erriu (Punt’’e organu), scienti de Giovanni Pireddu. Gratzias a is registratzionis de Bentzon funt stetias allogadas una pariga de sonadas de cresia de Efisio Cadoni (Messa) Su Campidanu de Oristanis puru at tentu unu sonadori nomenau: su Brichi, de Crabas, ma nemus tenit arregordu de is sonadas suas. Oi in diri sa traditzioni benit poderata de Giovanni Casu (Paui) chi secundu AF Bentzon sonada in d’una manera prus antiga de is sonadoris de is atras scolas. (Passu ‘e tresi) Unu sonadori chi tenidi unu stili diversu est Beppe Cuga de Ovodda, bidda de sa Barbagia, chi sonat ballus chi assimbillant a i cussus de cabu ‘e susu sonaus a sonettu. In custus urtimus annus at bessiu a pillu medas sonadoris nous, chi funt unu bellu spettu po is launeddas, po is annus chi ant a benni. + Calendàriu: Unu calendàriu est una manera de calculare sas dies, sas chidas, sos meses, sas festas chi capitant in s'annu. Esistint varios calendarios, pro es. su calendariu cinesu, su calendariu musulmanu e ateros. Nominamos su calendariu romanu, ca at apidu importantzia pro nois otzidentales. Sos Romanos aiant unu calendariu chi s'est mustradu imperfetu. In su calendariu romanu si faeddaiat de calendas, sas primas dies de su mese, e de “idi”, idas chi indicaiant sa medade de su mese (su 15 in tzertos meses, su 13 in ateros). Giuliu Cesare l'at cherfidu riformare. S'est leadu comente puntu de riferimentu s'equinotziu de beranu fissendelu a su 25 de martzu, e s'annu fut de 365 dies e 6 oras. Su contu s'est mustradu isbagliadu, ca ognia annu si depiat bogare 11 minutos e 12 segundos. Passende sos annos e sos sèculos custu isbagliu aumentaiat. In sos seculos prus bortas s'est presentada s'intentzione de lu cambiare, spetzialmente dae parte de sos Pabas, chi s'agataiant su problema de fissare sa data de tzertas festas. Su problema fut tocadu puru dae carchi Conciliu. Su Conciliu de su Lateranu 1518 e su Conciliu de Trento (1545-1563) chi at impostu sa riforma de su calendariu). Su Paba Gregoriu XIII (Ugo Boncompagni, elegidu in su 1572) s'est impignadu pro riformare su calendariu. Pro 10 annos sunt esaminadas varias propostas. Una pariat rispondere bene a su bisonzu. Fut fata connoschere a sos res, principes, Universidades. Sa decisione fut chi in su mese de santuaine de s'annu 1582 in su calendariu nou si saltaiant 10 dies, e a su 4 de santuaine sighiat su 15 de santuaine. S'equinotziu de beranu depiat essere su 21 de martzu, e no si nche depiat allontanare meda, e pro custu s'est introdusidu s'annu bisestile. Ligada a su calendariu est sa chistione de su contu de sos annos in Otzidente. Su monacu Dionisi su Minore, chi est bividu in su sèculu V-VI at fissadu su contu de sos annos dae sa naschida de Gesu Cristu, ponindela in su 753 dae sa fundatzione de Roma, ma paret chi epat fatu un'errore, e custa data si depet antitzipare de 4-7 annos. + Porcu: Su porcu est unu animali tipicu de su sartu; A segunda si podet narrer in sardu finamentra: ""Sue"" (femina 'e porcu, fizada), ""Erre"" (mascu 'e su porcu), ""Mannale"" , ""Busatzu"". + Bàca: Sa bàca esti unu mamiferu, allevadu po sa produtzione de su latte ( bacca de fruttu) e po sa petta. Benidi allevadu lassendelu pasculare in campagna o tenindelu in istallas o in sos duos modos. Esistini varia ratzas de 'accas; calicuna est allevada po su latte, ca nde produede meda. Ateras sunu allevadas po sas petta. Un'acca, cando anzada dada unu 'itellu (bitellu, biju). Su masciu de custu tipu de memiferu est su 'oe (boe), su masciu castrau. Unu tempus boes e baccas funi meda usados po tribaglios, po arare, po tirare su carru, po triulare. Su masciu adattu po sa riprodutzione est su trau. Dae boes e baccas maselladas si ogada puru sa pedde e -i su corzu chi servidi in s'industria. + Àinu: + Canisca: Su canísca (in italianu "verdasca") est unu animale de su mare. + Limba sarda: Su sardu est una de sas limbas romanzas, faeddada mescamente in su logu de orìgine, sa Sardigna, e dae sos disterrados. Datos generales. @@ -125,15 +134,20 @@ In su chimbichentos e seschentos, su sardu diat aer appidu faeddos medas chi beniant dae su catalanu e ispagnolu, pro more de sa dominadura. Vocabolarieddu. Inoghe si podet ghettare un'ograda a carchi vocabolu a manera de lu ponner a cunfrontu in sas limbas romanzas. + Polìtiga: Sa Polìtiga, est s'arte de guvernare sa sotziedade. + Limba italiana: Sa limba italiana est una limba romanza, faeddada in Italia, in San Marino, in su Vaticanu, in su Cantone Ticino in Isvìtzera e in àteras partes de su mundu (inue bivint disterrados italianos, comente est s'Amèrica de su Nord e s'Amèrica Latina). Raighinas importantes de sa limba italiana las agatamos in Toscana de sos seculos passados, cun Dante Alighieri, Giovanni Boccaccio, Francesco Petrarca e ateros meda. Pustis: Giacomo Leopardi, Alessandro Manzoni, Niccolò Tommaseo. Medas paraulas s'italianu las at leadas dae sos dialettos varios chi esistint in Italia. S'intrada de paraulas in s'Italianu dae sos dialettos italianos est aumentada cun sa televisione. Ma sa televisione at puru livelladu s'italianu in totas sas regiones de s'Italia. + Limba romuna: Sa limba romuna est una de sas Limbas Romanzas. Si faeddat in Romania, in sa Moldova, e in medas ateras isulas limbisticas de minoria in tota sa Penisula Balcaniga. + Limba frantzesa: Sa limba frantzesa est una de sas Limbas Romanzas. + Nùgoro: Nùgoro est sa sea de sa Provìntzia de Nùgoro e est su tzentru prus mannu de sa Barbàgia de Nùgoro, in sa Sardigna. Posta a sos pedes de su Monte Orthobene, in unu tacu de granitu a unos 600 m.s.m., Nùgoro est crèschida comente tzentru aministrativu a cumintzare dae sa segunda metade de s'800. @@ -142,6 +156,7 @@ Sas primas evidèntzias de sa presèntzia de òmines in Nùgoro sunt de su II millenniu a.C., sun sos restos de una biddichedda chi s'agatat a curtzu a su nuraghe Tanca Manna. In su Monte Orthobene in sos tretos de "Sedda Ortai" b'at tratzas de fortificatziones chi si pensat siant de s'edade 'e su Ramine. De s'edade nuràgica bi sunt medas nuraghes (a su mancu trinta) chi istant a supra de sos montes de sa tzitade. + Fìsica: Movimentos: Movimentos in caminos derettos, in caminos curvos, bantzigadores, relativos, cumpostos, vettores. @@ -165,9 +180,11 @@ Campos, flussu, movimentu de una garriga in d'unu campu eletrigu, forza de Lorentz, condutzione, tzircuitos. Eletromannetismu: Indutzione eletromannetiga, generadores, tzircuitos in currente alternada, undas eletromannetigas. + Provìntzias de sa Sardigna: In sa Regione Autònoma de sa Sardigna b'at 8 provìntzias: Provìntzias noas: + GNU Free Documentation License: Sa GNU Free Documentation License (GNU FDL) est unu permissu de copyleft pro contènnidos lìberos, creadu dae sa Free Software Foundation pro su prozetu GNU. S'iscritu ufitziale de su permissu est disponìbile a s'URL http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html, e puru a s'URL http://www.softwarelibero.it/gnudoc/fdl.it.html est disponìbile sa tradutzione no ufitziale in Italianu. Su GNU FDL l'ant creadu pro dispensare sas iscrituras de software e materiale de imparu. Narat chi onzi esemplare de su materiale, modificadu puru, cheret dispensadu cun su matessi permissu. Custos esemplares faghet a bender·los e, si riproduidos in cantidade manna, cherent produidos puru de una manera chi siat fàghile de los modificare torra. Sa Wikipedia est sa incunza prus manna de documentos chi utilizat custa impronta de permissu. @@ -192,6 +209,7 @@ Totus sos artìculos de sa Wikipedia sunt distribuidos cun su GNU Free Documentation License. Pro una mezus informatzione faghet a abaidare . Sa còpia locale de su permissu, comente chèrfidu dae su GNU FDL, est in . Materiale chi est proibidu a lu distribuire a mercadu. Nissunu materiale chi est proibidu a lu distribuire a mercadu podet esser impreadu in unu documentu suta permissu GNU FDL, pro esempru unu artìculu de Wikipedia, ca su permissu non proibit unu utilizu cumertziale. Comuncas, in unos acasos ispetzìficos, s'impreu cumertziale diat poder esser onestu e in cuddu acasu cussu materiale no at abisonzu de esser distribuidu suta GNU FDL si custu impreu pertocat a totu sos utentes potentziales de su documentu orizinale. Unu esempru craru est dadu dae sas parodias. + Itàlia: S’Itàlia, tzerriada ufitzialmente sa repùblica italiana (in Italianu: Repubblica Italiana), est una repùblica parlamentare de su sud de s’Europa. Alindat cun sa Frantza ,s'Isvìtzera, s’Àustria e s'Islovènia addae de sas Alpes a su nord. Atinat fintzas a totu sa penìsola italiana a su sud, in prus de sas ìsulas de Sardigna e de Sitzìlia , sas prus mannas de su Mediterràneu. Annotamala atinat paritzas ìsolas prus piticas . Sos istados indipendentes de San Marino e de sa tzitade de su Vaticanu sunt enclaves a intro de s’Itàlia, inbetzes sa comuna de ‘Campione d’Itàlia’ est una esclave a intro de s'Isvìtzera. Sa cussorza italiana carrargiat unos 301,338 km2 in sos chi bivènt unos 60 milliones de abitantes . Est su de chimbe paisu prus populadu de s’Europa e su de bintitrès de su mundu. Sos oros de su mare sighint pro 8.000 km a sa grussera. @@ -215,6 +233,7 @@ Ipòtesi printzipale: dae su annigru. Sende chi bi sunt paritzas ipòtesis pro su chi atenet sa orìgine de su fueddu, pro sa majoria de sos istoricos e de sos linguìstas est dae sos grecos ca su nòmene benit. Aìci parret chi tzerriant sa regione e custu parret chi benit dae sa paraula ‘’Viteliù’’ de sa limba oscana, una limba iscumpàrrida chi si faeddaiat in su sud de sa penìsula. Su fueddu cherit nàrrere ‘sa terra de sos annigros’ , est a nàrrere de sos traos giòvanos. Su trau fiat unu sìmbulu sagradu pro custas popolatziones. + Wikipedia: Wikipedia est una entziclopedia multilìngue a cuntènnidu lìberu, iscrita dae boluntàrios chi traballant paris e sustenta dae sa Wikimedia Foundation, unu comitadu chi non pedit cumpensu . Ae como, est pubricada in 200 limbas (unas 100 in ue sos sotzios sunt ennanghinde paràulas, cun sa ingresa chi est sa prus cumprida) e cuntenet "boghes" cale siet una entziclopedia traditzionale, almanacu, ditzionàriu geogràficu, entziclopedia de novas. Sa tarea sua est de iscriere e fagher connoschere una entziclopedia internatzionale lìbera, bortada in d'unu rigòre 'e chistiònos, gai chi siet lèggida in cada zassu de su mundu . Wikipedia est giai unu de sos sitos de consultatzione prus impreados in su web, rezzinde nessi 60 miliones de compudadas pro die. Wikipedia cuntenet gasì 1,8 miliones de artìculos. Prus de 700.000 de custos sunt in ingresu, prus de 280.000 in tedescu, prus de 150.000 in frantzesu e prus de 130.000 in zaponesu. Sa versione italiana at coladu sos 67.000 artìculos. Wikipedia est nàschida su 15 ghennàrgiu 2001 comente progetu complementare de Nupedia (unu progetu cun tarea sìmile ma fattu dae espertos). Sende semper crèschida in popularidade, at dadu bida a medas progetos frades comente Wikitionary, Wikibooks e Wikinews. La contivìgiant boluntàrios a sa manera wiki, in su sentidu ca sos artìculos podent èssere modificados dae chie si siat o gasi. Sos boluntàrios de Wikipedia sustenent sa polìtica de su "a bisura neutrale" chi narat ca sas opiniones presentadas dae personas de importu o dae operas literàrias cherent contadas comente benin allegadas, ae mutu postu, chena manizzos. No c'at de s'ispantare si compudande Wikipedia s'agatant faddinas o aligarzas,si gasi, cherent zerriados sos sotziòs chi an'a bier issos si c'at de ite mendare, o si est abile, lu mendat su chi est leginde e totu. @@ -258,14 +277,17 @@ Cumenti cheret pronuntziada Wikipedia. Non esistet una pronùntzia ufitziale. Una preguntadedda intra sos "wikipedianes" italianos at portadu a pizu ca unzi unu la pronùntziat a comente cheret. Sas pronùntzias finas a oe connotas sunt: + Lege: Definitzione. In s' àmbitu giuridico o isperimentale, duncas sa lege èst una fòrmula chi at lòmpidu a s'eficàtzia espressiva netzessària pro registrare e/o prebìere andàinas e/o cumportamentoos, una sìntesi fata "ex ante" incasu chi sa lege siat giurìdica (ca sa lege pretzedit s' osservàntzia sua ), o "ex post" incasu chi sa lege siat empìrica (ca sa lege sighit sa rilevatzione isperimentale de una regularidade). Sas leges matemàticas ebia, de su restu, tenent unu balore assuludu e atempurale chi no torrat a sa definitzione narada innantis. + Limba Sarda Unificada: Sa Limba Sarda Unificada (LSU) est una proposta de norma iscrita pro sa limba sarda. Sas normas sunt istadas publicadas in su 2001 dae sa Rezione Autònoma de sa Sardinna (RAS), Assessoradu de sa Cultura, cun su tìtulu "LIMBA SARDA UNIFICADA / Sìntesi de sas Normas de base: ortografia, fonètica, morfolozia, lèssicu". Sa LSU est su resurtadu de su traballu de una Cumissione de espertos de limba sarda incarrigados dae sa RAS: Eduardo Blasco Ferrer, Roberto Bolognesi, Diego Salvatore Corraine, Ignazio Delogu, Antonietta Dettori, Giulio Paulis, Massimo Pittau, Antoninu Rubattu, Leonardo Sole, Heinz Jürgen Wolf, e Matteo Porru (su segretàriu). Su primu incàrrigu a sos membros de sa Cumissione est istadu atribuidu cun una prima Cunventzione n. 59/117 de su 29 de nadale de su 1998 (Zunta de tzentru-manca cun Assessore de sa Cultura Ballero) e cunfirmadu cun una segunda Cunventzione n. 52/105 de su 28 de nadale de su 1999 (Zunta de tzentru-destra cun Assessore de sa Cultura Onida). Sa Cumissione at traballadu finas a su 28 de frearzu de su 2001. In totu custu tempus ant traballadu pro 21 riuniones. Comente resurtat in sa Premissa de su libreddu ""Sa norma istandard unificada deliberada dae sa cumissione cheret mediare intro de sas variedades tzentru-orientales, prus cunservativas e sas meridionales de s'ìsula, prus innovativas, e est rapresentativa de sas variedades prus a curtzu a sas orìzines istòricu-evolutivas de sa limba sarda, prus pagu esposta a interferèntzias esternas, meda documentadas in testos literàrios, e in foras de sa Sardinna prus insinnadas e rapresentadas in sas sedes universitàrias e in su mundu sientìficu."" E, comente ponet sa Presentada: ""Sa norma elaborada podet esser impreada liberamente dae chie si siat, mescamente dae sas aministratziones pùblicas e privadas, ma finas dae sas impresas de onzi casta, dae sos sòtzios, dae sos òrganos de informatzione, etc."" + S'Alighèra: S'Alighèra (in saligheresu L'Alguer, in tàtaresu "L'Aliera", in italianu "Alghero") est una tzitade situada in sa Provìntzia de Tàthari in sa Sardigna nord-otzidentale. B'at 40.461 tzitadinos. Istòria e Limba. @@ -297,6 +319,7 @@ Caraterìsticos sunu sos burgos (Borgate) in sas campagnas de s'Alighera: Santa Maria la Palma, Guardia Grande, Loretella, Sa Segada, Maristella. Fertilia, est fundada in periodu fascista e abitada dae su 1948 dae istrianos. Ateros datos de interessamentu tzivile. S'Alighera tenet unu presone, s'Ispidale Tzivile e s'Ispidale Marinu. Dae pagu est sa sea de sa Facultade de Architetura de s'universidade de Thàthari e de una sea de s'Universitat Oberta de Catalunya. + Futei: Futei (nùmene ufitziale in sardu) o Furtei est unu comunu de unos 1.700 bividores de sa Meria de su Campidanu de Mesu. Sa bidda e su sartu. @@ -314,11 +337,14 @@ In su sartu, sa crèsia de Santu Nartzisu naschet in unu montigheddu acanta de sa bidda e sa crèsia de Santu Brai fiat sa filigrèsia de sa bidda issussada de Nuraghe. Bibliotecas. S’ùnicu biblioteca de Furtei est in Via Madre Teresa di Calcutta n°1, e tenet unus 3.500 lìberos. + Bolzanu: Boltzanu (in tedescu: Bozen; ladinu: Bulsan) est sa tzitade capitale de sa provìntzia autònoma de Boltzanu (Alto Adige). B'at 100.000 bividores (98.311 -mayu 2005-), pro su prus de sa limba italiana, cun una forte minoràntzia zermana (pagus prus de unu cuartu de sa popolatzione). Sa popolatzione istrannera in sa 31.12.2004 arribàt a 7% de sa popolatzione totale (6.856), sa mazoràntzia de s'Europa extracomunitària. Bolzanu at otènnidu su deretu de tzitade in su 1268. + Decraratzione Universale de sos Deretos de s'Òmine: Sa Decraratzione Universale de sos Deretos de s'Òmine est unu documentu, firmadu in Parigi su 10 de nadale de su 1948, sa redatzione fit istada promovida dae sas Natziones Unidas pro aer aplicatzione in totu sos Istados Membros. + Nintendo World Cup: Nintendo World Cup est unu videogiogu chi simulat su giogu de pallone. In custu giogu nche sunt 13 iscuadras natzionales (Argentina, Brasile, Camerun, Frantza, Germània, Giappone, Inghilterra, Italia, Mèssicu, Logos Bascios, Russia, Ispagna, Istados Unidos de Amèrica) chi chircant de bìnchere sa Cupa de su Mundu. @@ -329,14 +355,19 @@ A s'acabu de onni partida bìnchida essit a foras una crae de lìteras. Su giogu acabat cando una partida finit cun una pata o cun una pèrdida. Si si binchet sa finale s' iscuadra si aunit in una festa e a su capitanu benit donada sa cupa. + Fotografia: Sa fotografìa est sa tecnica de produìre una imagine artifitziale dae unu mezzu mecànicu o digitàle. Issa faghet parte de sas artes visivas. A parte sas finalidades artistigas sa fotografia est impreada finas, atoratora, pro àere imagines pro usos pratigos. + Provìntzia de Casteddu: = Comunas de sa Provìntzia de Casteddu = + Bennàlzu: Bennàlzu ("bennarzu" in nuoresu e "gennargiu in campidanesu") est su nòmene de su primu mese de su calendàriu gregorianu. + Freàrgiu: Freàrgiu (dae su latinu "februum", purificatzione) est su segundu mese de su calendàriu gregorianu. Est s'ùnicu mese cun 28 dies e 29 onnia bator annos. + Limbas: Sas limbas sunt sistemas de sinnos vocales cuncordados pro comunigare imparis sos òmines. Cando chistionamus de limba devimus pensare innantis de totu a sas limbas faeddadas, e no a cuddas iscritas: s'òmine at cumentzadu a faeddare innantis de iscrier. Parit chi totu sas limbas de su mundu tèngiant sa matessi raighina, ma como faghet petzi a las agrupare in "eredeos" (o familias), chi si sunt formados in mìgias de annos po resones diferentes: isulamentu, disterru, ispostamentu voluntàriu etc. @@ -344,14 +375,18 @@ Bi sunt àteros eredeos minores che sas limbas caucàsicas, austronesianas, dràvidas, amerindianas, e bi sunt finas limbas isuladas, chena de parentela peruna in sas limbas oe connotas, comente e su bascu. No bi at diferèntzia bera intra de "limba" e "dialetu". Pro su prus intendimus pro limba unu dialetu postu apitzus de sos àteros pro lege o pro cuncordu, formale o informale, de sa gente. Est de importu mannu amentare ca "limba" e "iscritura" (grafia) sunt cosas diferentes: faghet a iscrier sa matessi limba cun sistemas de iscritura meda diferentes. + Atzara: Atzara est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in su Mandrolisai, s'agatat a 540 metros subra su mare e jughet 1.310 bividores. + Enciclopedia: S'entziclopedia esti una òbera ki boddit e amustrat totu su chi s'agatat apitzus de un'argumentu calisisiat, po su prus in òrdini alfabèticu. Su nùmene benit dae su grecu "enkyklopaideia", est a nai "imparu cumpridu". Sa prima enciclopedìa de s' istòria moderna (sa Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) l'aiant pubricada sos Illuministas frantzesos dirizidos de Denis Diderot e Jean Baptiste d'Alembert intra de su 1751 e su 1772. + Martzu: Martzu est su de tres mese de su calendàriu julianu e gregorianu. + Limbas romanzas: In logudoresu. Sas limbas romanzas sunt sas limbas caladas de su Latinu a pustis de sa fine de s'Imperu Romanu de Otzidente. @@ -361,19 +396,24 @@ Is lìnguas arromanzas funt is lìnguas caladas de su Latinu a pustis de sa fini de s'Imperu Arromanu de Ocidenti. Is lìnguas arromanzas funt: Su Dalmàtigu est mortu su sèculu passau. Du fueddànt in is ìsulas de su mari Adriàtigu ki oi s'agatant in Croàtzia. + Provìntzia de Nùgoro: Datos generales. Sa Provìntzia de Nùgoro o Meria de Nùgoro est in sa Regione Autònoma de sa Sardigna. Creada in su 1927 cun comunes de sas provìntzias de Tàthari e de Casteddu, ismenguada in su 1974 (nàschida de sa provìntzia de Aristanis) e in ùrtimu in su 2005. At làcanas cun sa Provìntzia de Tàtari a nordovest, cun sa Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu a nord, cun su Mare Tirrenu a est, cun sa provìntzia de Casteddu a sud, cun sa Provìntzia de Aristanis a ovest e cun sa Provìntzia de s'Ogiastra a sudest. Cun lege regionale n. 9 de su 12 Arzolas 2001, 23 comunes chi fint in sa provìntzia de Nùgoro ant formadu sa provìntzia noa de Ogiastra e duos comunes (Budoni e San Teodoro) sunt andados a fàghere parte de sa de Terranòa-Tèmpiu. In prus 13 comunes chi fint in sa provìntzia de Nùgoro sunt passados a sa de Casteddu (Iscalapranu, Iscroca, Istretzili, Gergei, Ìsili, Nuragus, Nuradda, Nurri, Orroli, Sàdali, Serri, Seulu e Biddanoa Tulu) e 10 a sa provìntzia de Aristanis (Bosa, Flùssio, Genoni, Làconi, Magomadas, Mòdolo, Montresta, Sàgama, Suni e Tinnura). Sa seu est Nùgoro. Si faeddat Sardu nugoresu printzipalmentu + Ispagna: S'Ispagna (Castiglianu e galegu España; catalanu e balentzianu Espanya; bascu Espainia; aranesu Espanha) est una natzione in s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Madrid. A oriente est infusta dae su Mare Mediterraneu, a nord dae su Oceanu Atlanticu, in parte. Ca pro un'atera parte, a nord lacana cun sa Frantza e sa micronatziòni de Andorra, pro su mediu des Sos Pireneos, una cadena montagnosa chi arrivat a sos 3.000 metros. A Ovest lacana cun su Portugallu, e pius a nord con s'Oceanu Atlanticu. A sud mesu mesu, cun s'Oceanu e-i su Mare Mediterraneu. Faghent parte de s'Ispagna sas Isolas Baleares in su Mediterraneu, e-i sas isolas Canarias, in s'Atlanticu, a nord ovest de s'Africa. + Frantza: Frantza ("France", in frantzesu) est una natzione de s'Europa otzidentale, chi cumprendet puru s'ìsula de sa Còssiga e tenet dipendèntzias (Territoire) fora de s'Europa comente tzertas ìsulas de s'Oceanu Pacificu, Oceanu Indianu e de s'Atlanticu, e in su Sudamèrica sa Guyana Frantzesa. Sa Frantza est un'istadu membru de s' Unione europea. Sa capitale sua est Parigi, is tzìtades printzipales sunu: Marsiglia, Lione, Tolosa, Lilla, Bordeaux, Strasburgu, Nitza, Nantes, Rennes, Montpellier. + Germania: Sa Germània (in tedescu "Bundesrepublik Deutschland") est una natzione in s'Europa occidentale, cun unos 82.5 milliones de abitantes. Este unu Istadu Federale cumpostu dae 16 istados e sa capitale est Berlinu. + Portogallo: Portugallu est una natzione in s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Lisbona. Tzitade printzipales. @@ -384,17 +424,21 @@ Pico, Estrela, Larouco, Peneda, Geres, Marao, Gardunha, Lousa, Caramulo, Coroa, Montesunho. Persones de ammentare. Paco Bandeira, Ary dos Santos, Carlos do Carmo, Candida Branca Flor, Ababela, Linda de Suza, Roberto Leal, Jorge Ferreira, Lena D`Agua, Marie Myriam, Mariza, Micia, Vitor Espadinha, Lenita Gentil, Camoes, Pessoa, Miguel Torga, Antonio Nobre, Florbela Espanca, Agustina Bessa Luis, Sophia de Mello Breyner Andresen. + Lisbona: Lisbona (in portughesu: Lisboa) est sa capitale e, cun unos 565.000 abitantes in s'area urbana e unos 2.650.000 in sa Grande Lisboa, sa tzitade prus manna de su Portugallu. Est cunsiderada una Global city (tzitade globale) est a narrere una tzitade chi este unu nodu importante in su sistema economicu globale. + Òmine: S'òmine o òmini est unu mascu umanu mannu, imbetzes sa fèmina manna la tzerriamus fèmina. Su nòmene "òmine" l'impreamus pro indicare sa distintzione biològica intre sos sessos, sa distintzione culturale ligada a su tipu, o ambos duos. S'edade virile o "adulta" est su perìodu in sa bida de su mascru a pustis de sa transitzione sua de sa pitzinnia. A largu naramus "òmines" pro indicare totu s'umanidade, est a nàrrere totu sos èsseres umanos. + Diego Salvatore Corraine: Diegu Sarvadore Corràine (nàschidu in Nùgoro in su 1949) est istudiosu de limba sarda e tradutore in limba sarda. Est presidente de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda e diretore de sa sotziedade editoriale Papiros. Dae meda s'interessat de problemas de polìtica linguìstica, normativa de sa limba sarda, terminologia. Est istadu membru de s'Osservatoriu de sa Limba Sarda; est istadu finas membru de sa Cumissione incarrigada dae su Guvernu Sardu de ammaniare una proposta de limba sarda de referèntzia: sa LSU e, pustis, de sa LSC Dae su 2001 a su 2006 Diegu Corràine est istadu diretore de s'Ufitziu de sa Limba Sarda e coordinadore de su Master de "Tradutzione in limba sarda e Istùdios interculturales", fatu in Nùgoro in sos annos acadèmicos 2003/04, 2004/05, 2005/06 dae Provìntzia de Nùgoro, Universidade Autònoma de Bartzellona, Cunsortziu Universitariu de Nùgoro. + Europa: S'Europa est unu de sos sette cuntinentes de su mundu e unu de sos continentes chi fachen s'Eurasia. Sas lacanas naturales suas son: a otzidente s'Otzeanu Atlanticu, a nord su Mare Articu, a chirru 'e bassu su Mare 'e Mesus e a oriente sos montes Urales e su riu Ural. Est su sigundu cuntinente prus minore de sa Terra chin 11.000.000 de chilometros cuadratos de superficie (7% de sas terras essitas) e mancari non siet meta mannu istan in tretos suos unas 800.000.000 de pessones chi fachen de s'Europa unu de sos cuntinentes prus populatos de su mundu a pustis de Asia e Africa. @@ -402,6 +446,7 @@ Intre 'e sos seculos 'e 15e su de 20, sas natziones europeas an controllatu belle che tottu su mundu (Americas, su prus de s'Africa, Otzeania e cantzos de gabbale de Asia); custu fintzas a sas gherras mundiales, cunflittos chi an sinnatu s'achirrata de du su dominiu europeu in su mundu po lassare locu a superpotenzias che a sos istatos Unitos e s'Unione Sovietica. In tempos de gherra frita intre Usa e Urss, s'Europa est istata dividita dae sa cortina de ferru fraicata dae sa Nato e su Pattu de Varsavia. S'integratzione europea at permissu sa naschita de su Cussizu de Europa e de s'Unione Europea chi s'est irmanniata a pustis de s'iscontza de s'Unione Sovietica in su 1991. + Assèmini: Sa panada de angioni e patatas Assèmini est una bidda e comunu de su Campidanu de Casteddu, in sa Provìntzia de Casteddu. @@ -415,17 +460,21 @@ Su sartu fait a du pratziri in tres partes: sa de sa bidda, sa de Makiareddu, sa de Gùturu Mannu. Coxina Tipica de Assemini. Sa Panada cun anguidda e prisucci + Provìntzias de sa Sardinna/campidanesu: In sa Arrejoni Autònoma de sa Sardinja dui funt 8 provìntzias: Provìntzias noas: + Provìntzia de Carbònia-Igrèsias: Sa Provìncia de Carbònia-Igrèsias, su nòmini ufficiali est in italianu Provincia di Carbonia-Iglesias (in tabarkinu Provinsa de Carbònia-Igréxi e in sardu logudoresu "Provìntzia de Carbònia-Igrèsias"), podit essiri nomenada comenti Contau de Carbònia-Igrèsias, o puru Meria de Carbònia-Igrèsias, est è una provìncia italiana de sa Sardigna o Sardinia in su territòriu de sa Maurreddia o Sulcis e s'Igresienti, e sa prus piticca comenti estensioni in sa Regioni Sarda. Custa noa provìncia, fatta de pagu tempus (istituida in su 2001 e attivada da su 2005), tirat 1.494,95 km², hat 129.840 bividoris o habitantis residentis (in su 2010) e tenit 23 comunus o municìpius (cittadis e biddas), tiraus de su Contau de Casteddu Mannu, o Provìntzia de Casteddu Mannu o Provìncia de Casteddu Mannu, o puru Meria de Casteddu Mannu. Confinat cun sa Provincia de su Mesu Campidanu (in italianu Provincia del Medio Campidano) a settentrioni, cun sa Provìncia de Casteddu Mannu (in italianu Provincia di Cagliari) a orienti e a meridioni, infini a occidenti is costas suas funt in su Mari de Sardigna o Mediterràneu, aundi s'accattant puru is isulas de Sant'Antiogu e Santu Perdu (e attras isulas minoris), chi fun parti de su territòriu provinciale. Cun un PIL pro capite nominali pari a 14.346 € in su 2009 risultat essiri sa provincia prus pòbera de s'Itàlia. No tenit po immoi una seu unica definida comenti capulogu provinciali, ma is comunus o municìpius prus mannus, chi funt Crabònia e Igrèsias, funt is seus: su primu de sa Giunta Provinciali e sa segundu de su Consìliu Provinciali. Po custa rexioni Carbònia est considerada diaderu su capulogu provinciali. = comunus o municìpius (cittadis e biddas) = + Provìntzia de Aristanis: Sa Meria de Aristanis fut creada in su 1974 cun is comunes tirados de is Merias de Tàtari, Nùgoro e de Casteddu, amanniada de pagu cun àteros comunes de sa provìntzia de Nùgoro. Oe contat 88 comunes. Tirat 82.433 km², e contat 167.971 bividores (2001). = Comunas = + Provìntzia de su Campidanu de Mesu/campidanesu: Generalidadis. Creada de pagu cun 28 comunus tiraus de sa provìntzia de Casteddu. @@ -432,6 +481,7 @@ No tenit ancora una seu definidia. Po imoi sa seu est in Seddori. Tirat 1.516,19 kilòmetrus cuadraus e contat 105.400 bividoris (2001). Sa targa est VS po una lei noa, ma innantis est stètia MD. + Sardinnia/campidanesu: Sa Sardìnnia est un'ìsula de su Mari Mesu-terràniu ocidentali, posta a unus 200km de sa penìsula italiana, su propriu de sa Tunisia, unus 300km de sa Ligùria e 500 de sa Spannya. Sa terra prus acanta est sa Còrsiga, 11km.feti. Sa forma de s'ìsula est sa de un'arretàngulu longu, de unus 260km in deretura NS e unus 120 in sa EO. Sa punta a N est sa bidda de Lungoni (Santa Teresa de Gaddura), sa de S su Cabu de Teulada. Is maris ki d'ingìrianta funti su Mari Tirrenu a E e su Mari de Sardìnnia a O. Sa tirada est de unus 24.000km², s'oru de mari de unus 2400 km. Monti po su 13,5 %, montixeddu po su 68 % e pranu po su 18,5 %. Su monti prus artu tìrat 1834m (Punta de La Màrmora), in sa serra de su Gennargentu, in su mesu de s'ìsula. @@ -439,14 +489,17 @@ Du-i at unu lagu naturali feti, su lagu de Baratz, in su NO de s'ìsula, acanta de Tàtari e de s'Alighera. Is frùminis (cambas de àcua sempri prenus) funti pagus: de N a S su Coghinas, su Mannu (de Tàtari), su Temu, su Cedrinu, su Tirsu, su Frumindosa, su Mannu e su Cixerri. Is atrus funt arrius, sicus in parti de s'annu. Su frùmini prus longu est su Tirsu, chi tìrat 159km e bessit in su Mari de Sardìnnia a pustis di essi tocau sa tzitadi de Aristanis. Sa Sardìnnia est parti de s'istadu italianu est regioni autònoma e tenit una populatzione de 1.680.000 personis. Is lìnguas chistionadas funt s'italianu e su sardu in duas bariedadis prus mannas campidanesu e logudoresu. Est fueddau puru s'inglesu a livellu cumerciali e turìsticu po is medas basis americanas chi ddui funt in totu s'isula. + Cabuderra: Cabuterra est una bidda de sa Provìntzia de Casteddu con 24.000 abitantisi. Cennusu Generali. Das colliasa prù attasa de sa fasci monatana chi fairi de corona a sa zona pianeggianti de su brazzu occidentali de su Golfu des Angelusu, s'estendiri su territoriu chi pigara su nomini de Cabuderra. Sa bidda de Cabuderra esti a 17 km de Casteddu. Situara trai mari e muntagna e su stagnu, est principalmenti una bidda agricula. Nutevoli esti sa sua crescita demugrafica des utimusu 50 annusu. In sa sua Historia funti importantisi sa cresia de sant'Efisi de santa Brabara e de santu Girolamu. + Armùngia: Armùngia (fintzas connotu comente Armùnja, in italianu "Armungia") est unu comunu de 584 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Est su logu aundi est nàsciu Emilio Lussu. + Limba de Mesania: Sa Limba de Mesania est sa proposta de Màriu Pudhu (Puddu), e sa grafia dha impreant in su "Ditzionàriu de sa Limba e de sa Cultura Sarda", chi fait a ligi e buscai in s'Arretza a su giassu www.ditzionariu.org. Dha impreant in su giassu www.condaghes.com puru. A prou de custa proposta dhui est sa disponibbilidadi de ainas informàtigas prontas e in partigulari de unu curregidori ortogràfigu. @@ -459,6 +512,7 @@ Caraterìstigas de sa grafia de Pudhu, diferentis de sa LSU, funt: Cullegamentus de foras. Fait a agatai atras iscedas e ainas in su giassu www.condaghes.com/limbasarda, cun artígulus de atrus istudiosus puru. + Grafia sarda autònoma: Est sa proposta, cun is annus unu pagu arranjada, de Antoni Lèpori (e de atrus innantis de issu). Pensada po su campidanesu ma bona a su pròpiu po is atras bariedadis, est nasça in is annus '70, candu unus cantu scriidoris ant tentu barrancus a scriri su sardu in grafia italiana. Is chi scrint cun custu sistema po su prus pensant ca no dui bollat una bariedadi feti de sardu calada de s'artu, ma una agualadura fata de sa genti a partiri de una grafia comuna chi donjat a totus sa possibilidadi de scriri sa bariedadi locali insoru. Castiendi a sa polìtiga, sa Arrejoni Sardinja iat a podi arriciri calisisiat bariedadi de sardu e arrespundi in d-una de is duas bariedadis mannas (Logudoresu e Campidanesu), e provìntzias e comunus impreai sa bariedadi de sa cussorja insoru. De s'impreu fitianu e pùbrigu iat a nasci a giru de pagu tempus (unus cantu annus) unu "modellu" chi fatzat a puntu càncaru: s'idea de fundu est ca sa lìngua est una moda, e da fait sa genti chi da fueddat, no unus cantu professoris sètzius a giru de una mesa. @@ -469,6 +523,7 @@ Acàpius de foras. Podeis agatai prus scedas in custa pàgina e in is acàpius chi eis a agatai innia. Da impreant in medas jassus web comenti e custus (e atrus ancora): + Regione Autònoma de sa Sardigna: Sa Regione Autònoma de Sardigna est una regione a istatutu ispetziale de sa Repùblica Italiana, istabilida in sa Costitutzione e nàschida in su 1948. Òcupat s'ìsula de Sardigna e sas isuleddas minores a inghìriu suo, comente s'artzipèlagu de La Maddalena, s'ìsula de Malu Entu, de s'Asinara... Su primu Cussìgiu Regionale l'ant eletu in su 1949. @@ -477,6 +532,7 @@ S'Istatutu. Aprovadu dae sa "Assemblea Costituente" su 31 ghennàrgiu 1948, l'ant ufitzializadu cun lege costitutzionale n.3 de su 26 de freàrgiu 1948. Est partzidu in oto "tìtulos": + Provìntzia de Tàtari: Generalidades. Sa Provìntzia de Tàtari o Sassari o Meria de Tàtari o Sassari est una provìntzia de sa Sardigna sa prus antiga imparis cun sa de Casteddu. At làcanas cun sa Provìntzia de Aristanis e sa Provìntzia de Nùgoro a meridione, cun sa Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu a oriente, e cun su Mare de Sardigna a tramuntana e otzidente. @@ -484,6 +540,7 @@ Segundu sa lege regionale n. 9 de su 12 Arzolas 2001, 24 comunes chi fint in sa provìntzia de Tàtari ant formadu sa provìntzia noa de Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu (Agghju, Santu Franciscu d'Aglientu, Alà, Altzachena, Badesi, Berchidda, Bultigghjata, Buddusò, Caragnani (Calanzanos), Figari, La Maddalena, Loiri Portu San Paoli, Locusantu, Lurisi (Luras), Monti, Tarranóa (Terranòa), Òschiri, Padru, Palau, Sant Antoni, Lungoni, Telti, Tèmpiu, Trinita). Apustis de sas eletziones de su 2005, su Presidente de sa Provìntzia est Alessandra Giudici in Fogu. Tirat 4.281km² e contat 336.636 abitantes. + Linguìstica: Sa linguìstica est s'istùdiu de sa limba segundu sos mètodos de sa iscièntzia moderna. Sa linguìstica òperat in sos campos de: fonologia, morfologia, sintassi (chi imparis formant sa chi in su connotu la narant gramàtica), mètrica (chi istùdiat s'istrutura rìtmica e sa tècnica componidora de sos versos), semàntica, lessicografia (chi abratzat s'etimologia). Sutadissiprinas suas podent esser cunsideradas sa dialetologia, sa sotziolinguìstica, s'etnolinguìstica e sa psicolinguìstica. @@ -495,9 +552,11 @@ Sa linguìstica duncas pertocat innantis de totu a sa "langue", chi est un'astratzione reduiditza a unu sistema de sinnos, ue onzi sinnu est solidale a s'àteru: si introduimus in su sistema unu sinnu nou, s'ispàtziu de denotatzione de su sistema at a mudare totu cantu est; a sa fine, una "langue" de duos sinnos at a denotare unu mesu de sos "denotata" cun unu sinnu e s'àteru mesu cun s'àteru. In sa limba s'inghitzada est reduida a su prus pagu: su momentu de su cumbentu pro sos sinnos (cuntratu primitivu), finas pùbricu comente in s'acasu de s'esperanto, sas generatziones de pustis lu retzint de manera passiva: sa limba intrat in sa "bida semiològica" sua e non faghet prus a torrare agoa. No est duncas de interessu resonare de s'orìgine de sas limbas prus de cantu siat a resonare de s'orìgine de su Ròdanu (Saussure). Sa noidade de Saussure pertocat a sas cosas e a sas cosas de sa linguìstica: dae inoghe sa distintzione intra linguìstica sincrònica e linguìstica diacrònica e sa nàschida de sa linguìstica comente iscièntzia moderna. + Limbas de sa Sardigna: Limbas de sa Sardigna: Bae puru a bidere + Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu: Sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu o Meria de Terranoa-Tèmpiu est una de sas provìntzias de sa Regione Autònoma de sa Sardigna. = Generalidades = @@ -506,6 +565,7 @@ Sa seas definitivas de sos òrganos e sos ufìtzios sunt Terranoa e Tèmpiu. Tirat 3.397 chlòmetros cuadros e contat 157.859 bividores (2010). = Comunas = + Provìntzia de Ogiastra: Generalidadis. Sa ""'Provìntzia de s'Ogiastra o Meria de s'Ogliastra est stetia creada de pagu cun 23 comunus tiraus de sa Provìntzia de Nùgoro. @@ -512,10 +572,13 @@ Su nòmini ufitziali est Provìntzia de s'Ogiastra""'. Tenit duas capitalis: Lanusèi (auba si reunit sa Giunta) e Tortuelie (auba si reunit su Cussìgiu). Tirat 1.854,24 chilòmetrus cuadraus e contat 57.974 bividoris (2010). + Lussemburgu: Lussemburgu est una natzione in s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Lussemburgu. + Isvetzia: Isvètzia, ("Sverige"), est una natzione in s'Europa setentrionale. Sa capitale sua est Stoccolma. + Matemàtica: Finalidades de sa Matemàtica. Sa paràula "matemàtica" benit de su gregu μάθημα ("máthema"), tradusiditzu cun sas paràulas "iscièntzia", "connoschèntzia" o "imparu"; μαθηματικός ("mathematikós") cheret narrer "disizosu de imparare". @@ -549,6 +612,7 @@ Mecànica -- Anàlisi numèrica -- Otimizu -- Probabilidade -- Istatìstica -- Matemàtica siendale Fondamentos e mètodos. Filosofia de sa matemàtica -- Lògica matemàtica -- Teoria de sos modellos -- Teoria de sos umpares -- Teoria de sas categorias -- Tàula de sos sìmbulos matemàticos -- Lògica + Geografia: Sa geografia (dae su latinu "geographia", e custu dae su gregu, γη/γεια (terra) e γραφειν (iscrier), de manera literale, "iscritura de sa terra") est s'iscièntzia chi istùdiat, intèrpretat, descriet e rapresentat sa Terra in sos aspetos suos fìsicos e in sos organismos ispatziales de su pizu suo. Sa geografia est meda prus de sa cartografia, est a narrer s'istùdiu de sas mapas, e no est nemancu s'istùdiu de cabos e calas, no iscrucuzat petzi ite e ue est in sa Terra, ma finas ca est ingune e non a carchi àtera banda, relatende·si a sa 'postura in s'ispàtziu' sua. Istùdiat custu chi sa càusa siat naturale o umana, e istùdiat sas cunsighèntzias chi custos fatos detèrminant. @@ -572,23 +636,30 @@ Àfrica - Amèricas - Antàrtica - Àsia - Europa - Otzeània Boghes ligadas. Istados de su mundu. + Iscièntzias de sa Terra: Sas Iscièntzias de sa Terra sunt totas sas disciprinas chi istùdiant s'istrutura interna, sa morfologia de pìgiu e s'evolutzione de su pianeta Terra. S'istùdiu de su pianeta nostru est unu campu de sa Planetologia, chi in generale istùdiat sos pianetas presentes in su sistema solare nostru. Sas disciprinas printzipales sunt: Àteras disciprinas cumpartint cun sas iscièntzias de sa Terra unos cantos campos de interessu: pro esempru sa speleologia e sas iscièntzias naturales. + Ballau: Ballau est unu comune de 971 bividores de sa Provìntzia de Casteddu. + Istados de su mundu: ATENTU: custa pàzina benit de sa wiki italiana. Cheret acabada de traduire, in ispètzia sos nòmenes de sos istados. Lista in òrdine alfabèticu de sos istados de su mundu cun indicatzione de su nùmene interu. Bi sunt iscritos sos 191 istados de sas Natziones Unidas prus : + Istòria: S'istòria est sa disciprina chi istùdiat sos fatos de su passadu cun sos documentos iscritos (o trascritos, si sunt testimonias orales) lassados dae comunidades e tziviltades umanas. Sa paràula medas bortas la impreamus in generale pro indicare una regorta de informatziones a pitzus de ite est sutzessu in unu tempus lontanu meda. Su nòmene "istòria" benit dae su gregu "ιστορία" (in latinu "historia"), ""unu relatu de sas informatziones de una persona"". Sos istòricos impreant fontes de tipu diferente, registratziones iscritas o imprentadas, intervistas (istòria orale) e archeologia. Modalidades diferentes podent esser impreadas a segunda de su perìodu suta esàmene, e s'istùdiu de s'istòria at sas modas e manias suas. Sos fatos sutzessos antis de s'assentadura umana sunt connotos comente antistòria. + Porto Alabe: Porto Alabe est sa fratzione marina de sa bidda de Tresnuraghes in sa Provìntzia de Aristanis. + Tresnuraghes: Tresnuraghes est una bidda de 1.296 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Sotziologia: Sa sotziologia est una iscièntzia chi s'òcupat de sas relatas sotziales e de totus sa cosa fata in pari cun àteros/àteras, est a narrere chi cheret ispricare sa vida partende dae su raportu chi esistit a intro de onniunu de noisàter*s cun s*s àter*s. Difatis, sa pessone umana no podet èssere cunsiderada che una mònade, e onniunu de noisàteros si podet cumprèndere petzi cumprendende su mundu inue isse bivet. Onniunu de noisàteros est s'àteru suo, su bighinu, s'isprigu in ue si rifletet s'identidade sua. E custu est beru in una manera particulare chi si cherent cumprender totus sos fenòmenos chi podent esistire petzi cun sas fainas collaboradoras de pessones diversas. @@ -608,6 +679,7 @@ In Sardigna sa sotziologia s'est isboddicada pagu e male, sèmpere atzeracada a sa sotziologia italiana, chi est una de sas prus peus chi si podiat agatare in su mundu. Impèdida a suta de su fascismu, sa nàschida sua apustis de sa liberatzione est istada cunditzionada dae sa sotziologia funtzionalista americana e dae su marxismu. Ideolòzica, irraighinada in unu mundu parafeudale che s'universidade italiana, sa sotziolozia sarda est pòbera e chene prestìgiu sotziale. S'istòria sua, comuncu, tocat a l'iscrier. Isfortunadamente, sa sotziedade sarda est istada s'ogetu de àteras disciplinas, massimamente s'antropolozia, chi ant partitzipadu a fraigare un'immàgine de sa Sardigna che unu pòpulu antigu e acapiadu a su connotu, inimigu de sa modernidade chi podiat benner solamente dae sos terramannesos e dae sos 'progressistas', e chi meritaiat una sorte de museu ebia. E sos antropòlogos sardos sunt macos de museos. Medas sotziòlogos cunfirmativos sunt de custu partidu, e sighint a cooperare pro fraigare un'imàgine de sa sotziedade sarda che inimiga de sa modernidade e de su progressu (assùmidos che unu bene in se e assoludu, ma descritos segundu sos prezuìtzios issoro), mentres medas àteros sunt proende a isboddicare una sotziologia chene pregiuìtzios ideològicos. Aintro de sas chircas de sa sotziedade sarda prus importantes nosi nde podimus amentare "La famiglia esclusiva" de Luca Pinna (1971), "Proletariato e ceti medi in Sardegna" de Marcello Lelli (1974), "Famiglie di pastori" de Benedetto Meloni (1984), "Le lingue dei sardi" incurada dae A. Oppo (2006). Una parte de Sardigna est istada istudiada cun una chirca manna fata in sos Chimbanta aintro de su "Progetu Sardigna" finantziadu dae s'OCSE, chi est istada torrada a èssere publicada in custos ùrtimos annos ("Socialità e organizzazione in Sardegna", inc. dae A. Anfossi, torrada a s'imprenta in su 2008). Comente si podet bìere, niunu de sos libros de sa sotziologia sarda at influidu in sa cuntierra pùbrica comente, naramus, a "La vendetta barbaricina come ordinamento giuridico" de A. Pigliaru, "La rivolta dell'oggetto" de M. Pira o a s'òbera de Antoni Gramsci, chi sunt traballos chi pertennent a àteras traditziones disciplinares. No bi sunt mai istados traballos de sotziologia iscritos in sardu. + Rennu de Sardigna: Su Rennu de Sardigna (nùmene uffitziale: "Rennu de Sardigna, Cipru e Gerusalemme, Ducadu de Savoja e Monferrato, Printzipadu de Piemonte) "fiat su rennu chi de su 1720 fiat suta podèriu de sa dinastia Savoja, annu cando s'ìsula de Sardigna fiat istada tzedida a su re Votòriu Amedeu II de Savoja, in cambiapare cun s'Austria-Ungheria de sa SItzìlia. Sa Sardigna fiat difatis istada assignada a custos ùrtimos in su tratadu de Utrecht (1713). Su rennu fiat formadu foras de Sardigna de sa regione oe frantzesa de Savoja, de su Piemonte, Nitza e de su 1815, annu de su cungressu de Vienna nde faghiat parte fintzas sa Liguria e sa capitale sua Genova. @@ -639,6 +711,7 @@ Sos Piemontesos, torrados in s'isula cun su gradimentu de sos nobiles e de sos ecclesiasticos, ponent ordine in s'isula sena peruna piedade. Biddas intreas finint derruttas e sas populatziones issoro pessighidas che sos pejus bandidos, finas feminas, betzos e pitzinnos. Sos amigos de Zommaria Anzoi, chie ind unu momentu, chie pagu a pustis, sunt cundennados a morte e bochidos in pratta. Cando Napoleone intrat cun sas troppas suas in Piemonte, sos Savoia matessi podent acatare amparu in Casteddu, chi pro carchi tempus est sa capitale unica de su rennu. Su Rennu de Sardinna addurat finas a su 1861, cando mudat numene, diventande Rennu de Italia. + Elianora de Arbarèe: Elianora de Serra-Bas (Molins de Rei, Cadalunnia, 1347 – Aristanis, 1404) , segunda filla de su gìuighe Mariane su de bator, Judikessa de Arborea. Biografia. @@ -652,8 +725,10 @@ Non s’ischit pro cantu tempus Elianora tèngiat su potere. Fìgiu suo Federicu, chi fiat su gìuighe numenadu da sa Corona de Logu, devet esser mortu chito, ca non at mai leadu sa ghia de s’istadu. Unu segundu fìgiu, Mariane, fortzis est istadu numenadu gìuighe pagu tempus a pustis, ma a custu puntu, in sos annos a inghìriu de su 1405, Eleonora est giai morta. Fortzis de peste niedda. De sa bida sua no ischimus àteru. Sa figura sua est diventada unu sìmbolu in su sèculu de XIX, cando fiant fortes sas ideas romànticas e medas pòpulos chircaiant de otenner sa libertade e s’indipendèntzia dae sos istranzos. Fiat pintada che a una eroina de sa libertade, ghia de su pòpulu suo contras a sos invasores e su mitu suo galu a die de oe sighit a pràghere a medas sardos. + Regiones Autònomas de s'Itàlia: Regiones Autònomas de s'Itàlia: + Chìmica: Sa chìmica (dae s'arabu "al kimiaa", الكيمياء) est s'iscièntzia chi istùdiat sa cumpositzione, sas propiedades e sas trasformatziones de sa materia. S'àtomo, est sa parte prus pitica de sa matèria. Sa chímica istùdiat sos síngulos átomos in sas caraterìsticas e propiedades issoro, e in prus comente custos si unin tra issos a frommare sas moléculas. Sa frommatzione o sa truncadura de unu ligàmene tra átomos o tra moléculas sunt a sa base de sa trasformatzione de sa materia. @@ -663,11 +738,14 @@ Custa definitzione l'aian abandhonada cando aian iscobertu sa síntesi de s'urea partinde da cumpostos inorgánicos, dimostrande chi cumpostos criados in laboratòriu tenian sa matessi cumpositzione e istrutura de cussos produidos dae s'organismu animale o vegetale, cuntrastande sa ipótesi chi sos elementos orgànicos depian tenner pro fortza orígine biològica. S'atmosfera est fata po su 79 po centu de azoto, pò su bintunu po centu de ossìgenu, e s'atru pagu chi abarrat est fatu de argon, anidride carbònica e atrus gas. In natura s'ossìgenu esistet comente molècula de O2. + Biologia: Sa Biologia (de su grecu βίος, biòs= bida e λόγος,logos= istudiu) est s'istùdiu de sa bida segundu sos mètodos de sa sièntzia moderna. Sa biologia includit medas materias ispissu funt cunsideradas indipendentis, is primus a proponi custu tremini fuint, in sos comintzos de XIX securu, Jean-Baptiste de Lamarck e Gottfried Reinhold Treviranus. + Sessualidade de s'òmine: Sa sessualidade est un'aspetu fundamentale de su cumportamentu de sas personas, chi cumprendet sos atos (finalizados a sa riproduzione, a chircare su praghere, ma puru sociales) chi si funt isvilupados in base a sas propriedades tìpicas de s'aparadu riprodutivu. Difati s'ambitu sessuale investit in meda maneras totu s'evolutzione 'e sa creschida de sa persone e pigat in consideratzione tottu sas relatziones de sa vita sua. + Samugheo: Samugheo est una bidda de 3.509 bividores e s’agatat in sa Provìntzia de Aristanis in sa Barbagia de su Mandrolisai. Geografia. @@ -676,36 +754,50 @@ Est connota pro su tessinzu e s’arranda, pro sos bellos costùmenes de fèmina e de òmine, ricos e bene repuntados. Su costùmene de s’omine est cumpostu dae sa "camisa", de linu o codone, dae sa "berrita", de orbatze o pannetu nieddu, dae su "cosso", chi est repuntadu cun sos rollos azurros e interamente fatu de veludu blu, dae su "bragallitu" (nomenadu "chintzullu" o "‘raga niedda") chi podet essere fata de orbatze o pannetu nieddu, dae sas "bragas biancas" (o canudas) fatas de linu o codone, dae sas "cartzas"e a bortas nche fut fintzes su "apotinu" de orbatze e velludu, e su "gabbanu", longu-longu de orbatze niedda. Su dee sa fèmina est meda bellu, cun sas "chintas" de orbatze niedda o rubia, sas chintas sunt duas: sa "‘e ‘nantis" e sa "‘e palas". Sa "‘e palas" est tenta a fni, e jughet fitas de seda, e a su fundu unu rollu de seda birde, sa "chinta ‘e ‘nantis", imbetzes, est totu de orbatze, ma no est tenta, pro ite andat repuntada, e est rollada, custa puru, dae seda birde. Jughet sa "camisa", repuntada, e tenta firma dae su "cropitu", de brocadu o de velludu, cun rollos rubios, subra su "cropitu" e sa camisa andat postu su "Cipone", de brocadu nieddu, blu o druchesadu, e est a manigas longas. Su "liongiu" fu' fattu in origine dea 11 mucadores, ma cun su passare de su tenpus sunt passados a 4. Sos ballos de sa bidda sunt: s’"orrosciada", sa "dantza", su "ballitu", sos "tres passos", su "passu torradu", su "ballu sadru", sa "treghenta", chi sunt sonados a sonete, a fisarmòniga, trunfa, pitariolu, launeddas e cun su tenore. In Samugheo s’agatant fintzes sos "Mamutzones", sos "‘omadores", s’"Urtzu", e su "Carru 'e Santu Minchilleo", mascheras traditzionales de su Carrasegare samughesu. + Aba potàbile: Aba adata pro su consumu umanu e pro su tratamentu de sos alimentos ca tenet unu livellu bastante artu de puresa chìmica e microbiològica. + Aba proja àtzida: Aba proja chi trazat cumpostos àtzidos causados dae reatziones chìmicas in s'atmosfera. + Aba proja radioativa: Su Nuclear fallout est unu depòsitu de partìculas sicas o ùmidas chi si sunt fatas radioativas ca b'at àpidu un'esplosione nucleare o un'intzidente in una tzentrale nucleare. + Abas residuales: Sas Abas residuales sun abas chi cuntenent resìduos diferentes chi provenint dae s'indùstria, dae sos nùcleos urbanos o dae sas atividades agropastorales. + Dejetziones lìcuidas: Produtu lìcuidu formadu dae unu misturu de dejetziones sòlidas e lìcuidas, e dae produtos de alimentatzione animale, in cantidades variàbiles, a su sòlitu cun unu cuntenutu de aba superiore a su 85% in pesu. Sa regorta de dejetziones lìcuidas in depòsitos no adeguados, s'usu comente ingrassa in èpocas no adatas a su cultivu o s'iscàrrigu non controlladu podent provocare contaminatzione de sas abas suterraneas e superfitziales. + Ambiente: Cumplessu de sos elementos biòticos (flora e fauna) e abiòticos (energia solare, abba, àera e terra minerale) in un'ispatziu determinadu, chi interessant s'isvilupu e sa supravivèntzia de un'organismu, e chi permitent s'isvilupu de ecosistemas. + Diòssidu de carboniu: Su diòssidu de carboniu (CO2) est unu gas incolore, inodore e insàbidu, formadu dae protzessos biolòzicos naturales de ossidatzione totale de su carboniu, resurtadu de sa deforestatzione, o dae sa combustione de combustìbiles fòssiles e de sa matèria orgànica in ue b'at tropu ossìzenu. Sos efetos prus craros de custu contaminante atmosfèricu sunt sos cambiamentos climàticos e s'aumentu de s'efetu serra. Sa denominatzione anidrìde carbònica no est amìtida dae sas normas de nomencladura de chìmica inorgànica de s'Unione Internatzionale de Chìmica Pura e Aplicada (UICPA). + Antiparassitariu: Sustàntzia, o misturu de sustàntzias, orgànicas e/o inorgànicas, destinadas a prevenner o controllare onzi ispètzia non disizàbile de fundos o animales. + Arga: S'arga o àliga est unu cumplessu de cosas chi si nde fùliant, mescamente de domo, che a restos de màndigu, cantzos de pabiru, plàstica o roba. + Arsènicu: S'arsènicu est unu metàllicu, de colore grisu, de lughentesa metàllica, fràzile, chi s'agatat in natura in forma de sulfuros o de arsenosulfuros. Est unu contaminante tòssicu pro bia orale e pro inalatzione. Provenit mescamente dae atividades metallùrzicas determinadas o dae sa fabricatzione de antiparassitàrios a s'arsènicu. + Atmosfera: Pizu de gasu chi imbòligat sa Terra. Sos gasos printzipales chi cumponent s'atmosfera sunt su nitròzenu (N2 - 78,08%), s'ossìzenu (O2 - 20,95%), s'argon (Ar - 0.93%), su vapore acueu (H2O - 0,33%) e su diòssidu de carboniu (CO2 - 0,032%). + Magumadas: Magumadas est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 596 bividores. + Aba: Cumpostu lìcuidu ki tenet sa molecola formada dae duos àtomos de idrogeno e unu de ossìgenu, netzessàriu pro protzéssos kìmicos meda siat in su mundu orgànicu ki in cussu mineràle. S'aba leat formas diversas in sa naturalesa. A s'istadu solidu est nodida comente biddìa o astragu, a s'istadu gassosu est connota comente papore acueu. Sunt connotas finas ateras duas formas solidas, sa de s'astragu bidriosu e sa de su solidu amorfu, no cristallinu, simizante a su 'idru. A subra de tzertos balores de temperadura e pressione (nados criticos), ki sunt pro s'aba 647 K e 22,064 × 106 Pa, s'aba etotu nk'intrat in d'unu istadu nadu supercriticu, in ue aunidos de aba ai s'istadu simil-licuidu curren a intro una fase de simil-papore. S'aba pesante est aba in ue sos atomos de idrozenu sunt bistados sostituidos dae su deuteriu, s'isotopu sou ki at pesu atomicu 2 uma. Su cumportu kìmicu sou est azummai uguale a su de s'aba; agatat aplicu comente mediu pro allentare sos neutrones emitidos dae sa fissione nucleare. + Papiros: Papiros est una sotziedade editoriale sarda, cun sede in Nùgoro, ispetzializada mescamente in libros in sardu pro pitzinnos. Sos libros suos sunt presentes in totu sas librerias de sa Sardigna. Editziones Papiros est connota finas pro àere organizadu e organizare cuncursos literàrios e didàticos pro sas iscolas, pro dare s'ocasione a sos iscolanos sardos de praticare sa limba sarda iscrita. Unu de sos prus connotos est "iscrie una lìtera a sos Tres Res", chi cunsistit in una lìtera in sardu chi s'iscolanu de sas iscolas elementares de sa Sardigna imbiat a sos TRES RES de sa traditzione cristiana. Sa premiatzione la faghent semper su 6 de ghennàrgiu de cada annu in una bidda de Sardigna. Cada annu sas Ed. Papiros pùblicant in unu libru sas 100 lìteras mègius iscritas dae sos pitzinnos. @@ -724,6 +816,7 @@ • "Prèmiu Max Leopold Wagner, pro tesis de làurea in/de sardu (una editzione), in cursu Atividade linguìstica. • "Ditzionàriu Sardu de su Tempus Nostru", ditzionàriu in Internet italianu-sardu-italianu, cun intradas in Lsc, variedades locale, tèrmines ispetzialìsticos, in cursu + Carta de Logu: Sa Carta de Logu est su còdighe de leges, emanadu dae Eleonora de Arborea, cun s'intentu de dissiplinare in manera orgànica, coerente e sistemàtica unos cantos setores de s'ordinamentu zurìdicu. Cumprendet unu còdighe tzivile e penale e unu còdighe rurale. Su bisonzu de una codificatzione b'est semper istadu, pro nche superare situatziones dissiplinadas in manera non crara e cumplessa, a manera de render difìtzile meda e a bias arbitrària s'atuatzione de su deretu e s'aministratzione de sa zustìtzia. Sa Carta de Logu in prus, sinzat una tapa fundamentale pro sa costitutzione prena de s'istadu de deretu, est a narrer, un'istadu in ue totus devent rispetare e osservare sas normas zurìdicas. Pro sas temàticas tratadas, comente sa tutela e sa positzione de sa fèmina, s'usura e sa defensa de su territòriu, sa Carta est galu oe de atualidade manna. Est abarrada in vigore, in su Rennu de Sardigna, finas a su 1827, cando fiat istadu emanadu su còdighe felitzianu. @@ -731,6 +824,7 @@ S'incipit de sa carta de logu est meda famau: Bibliografia. Birocchi I. e Mattone A., La carta de logu d'Arborea nella storia del diritto medievale e moderno, Laterza, 2004. + Emìliu Lussu: Biografia. Laureadu in sa Facultade de Giurisprudèntzia de Casteddu, fiat in favore de sa gherra contras a s'Austria. Gai chi dae istudente "interventista" partètzipat a sa Prima Gherra Mundiale, comente capitanu de fanteria in sa Brigada Tataresa. @@ -742,10 +836,12 @@ In su 1936 est ricoveradu in un'ospidale de s'Isvìtzera, pro si fàghere operare a sos purmones. Inoghe, sigomente depiat istare in pasu pro tempus meda, iscriet duas òperas de valore, sa Teoria de s'insurretzione chi est un'istùdiu subra de sas caraterìsticas de sa gherra partigiana, e su libru suo prus connotu Un anno sull'altipiano chi est unu contu autobiogràficu subra de s'esperièntzia sua de un'annu in trintzea (dae su mese de làmpadas de su 1916 a su mese de Trìulas de su 1917) in sa "Gherra Manna" de su "15/18". A pustis de chimbe annos de esìliu, torrat a Itàlia in su mese de Austu de su 1943 gherrat in sa Resistèntzia. In su 1945, a pustis de sa fine de sa gherra, intrat comente ministru in sos guvernos Parri e De Gasperi, e deputadu in sa Costituente comente senadore de deretu. A pustis de sa fine de su Partidu Sardu de Atzione (1947), intrat in su Partidu Sotzialista ma, in su 1964, mustrat un'àtera bia su temperamentu rivolutzionàriu suo e partètzipat a sa costitutzione de su Partito Socialista di Unità Proletaria. + Raimondo Carta Raspi: Raimondo Carta Raspi (Aristanis, 1893 - Casteddu, 1965) fiat istòricu, libràriu, editore e organizadore de cultura sarda. Laureadu in Iscièntzias Sotziales, fiat istadu in sa tzitade nadia sua finas a su 1911. Si nche fiat tramudadu a Casteddu e a pustis a Firenze. Fiat torradu a Casteddu in su 1922 e aiat cumintzadu deretu sa fundatzione de Il Nuraghe, aunida a sa rivista omònima ghiada da isse matessi pro sete annos, una libreria (in pratza Màrtiri in Casteddu), una biblioteca itinerante, una butega de arte e una domo de imprenta cun tìtulos de paritzos autores. Si fiat ocupadu finas de literatura, teatru e novellistica. In su 1936 e in su 1937 aiat publicadu sas chi, a parrère nostru, sunt sas òperas suas megius e galu bàlidas: Ugone III d'Arborea e le due ambasciate di Luigi I d'Anjou e sos duos condaghes a tando inèditos de Santa Maria de Bonàrcado e de Santu Nigola de Truddas. In su 1944 fiat essidu s'opùsculu antizipadore: "Verso l'autonomia". + Francesco Alziator: Francesco Alziator (Casteddu, 1909 - 1977) est istadu unu iscritore, giornalista e istudiosu de traditziones populares. Biografia. @@ -753,10 +849,12 @@ Fascista cumbintu, at fatu parte de s'organizatzione culturale de su "G.U.F." (Gioventù Universitaria Fascista); at leadu parte finas a sos prelitoriales e a sos litoriales de sa cultura. At cumbàtidu in sa segunda gherra mundiale e, essende sordadu, at collaboradu cun paritzas testadas: L'Unione Sarda, Il giornale d'Italia, Marzocco, Tempo di Roma, Mediterranea e Sud-Est. Sa morte de su babu, in su 1943, suta de sos bombardamentos americanos li faghet cambiare ideas polìticas. Una olta cungedadu, in su 1945, aiat cumintzadu sa carriera de professore de lìteras in sos istitutos superiores de Casteddu; aiat traballadu in s'Istitutu magistrale Eleonora d'Arborea e in s'Istitutu tècnicu agràriu Duca degli Abruzzi. In s'universidade de sa capitale isulana est diventadu assistente de Lìteras italianas. Su cuotidianu L'Unione Sarda non bi l'at chèrfidu pius comente collaboradore pro su passadu sou de fascista. Tando at collaboradu cun L'Arcobaleno e Il convegno. In su 1954 publicat "Storia della letteratura di Sardegna". A pustis publicat unas cantas òperas subra de sas traditziones populares isulanas: "Storiografia delle tradizioni popolari di Sardegna" e "Il folklore sardo", publicadas ambas in su 1957. torrat a collaborare cun L'Unione Sarda finas a su 1963, comente espertu de demologia. Su 14 de trìulas de su 1961 est nominadu membru de s'"Acadèmia de Buenas Letras" de Barcellona. In su 1969 at otentu s'incàrrigu in s'Universidade de Tàtari comente lìberu dotzente de Traditziones populares. + Anzelinu Carta: Anzelinu Carta (Durgali, 1946) est unu iscritore sardu. Biografia. In su 1968 andat a Roma, in ue adurat belle un'annu. In su 1969 est in Torinu, in ue, a inghìriu de su 1970, intrat a traballare a sa FIAT. Si torrat a dedicare a sos istùdios, chi l'ant a cunsentire de si diplomare e a pustis de si laureare in Matemàtica. Sas dificultades mannas de sa carrera, sinnada dae sas peleas pro megiorare sa calidade de sa bida sua, e s'intensidade de sas esperièntzias diferentes ant a èssere su fundamentu de Anzelinu chi est su contu de una gioventude turmentada, a pustis de una pitzinnia colada in su mundu de sos pastores. Est s'istòria de unu riscatu sotziale tràmite s'istrutzione iscolàstica, dae su cuile durgalesu a s'Universidade de Torinu, ma cun sa cussèntzia de non dèvere e de non pòdere denegare sos patimentos de su tempus coladu. + Albino Bernardini: Albino Bernardini (Finiscole, 1917) est unu iscritore. Biografia. @@ -764,6 +862,7 @@ Dae su 1945 insinnat a tempus prenu in iscola. In su 1960 dassat sa terra sua e andat a istare a probe de sa capitale, in ue cumintzat unu capìtulu nou de sa bida sua: intrat a fàghere parte de su MCE (Movimentu de Cooperatzione Educativa) in ue connoschet su poeta-iscritore pro sos pitzinnos Gianni Rodari devenende amigos carrales. In su 1968 publicat Un anno a Pietralata, su primu libru suo, e dae ue faghent sa pellìcula Diario di un Maestro. Dae tando at a iscriere unu libru in fatu de s'àteru, su bonu paristòrias e contos pro pitzinnos. At bisitadu iscolas medas in Itàlia e in s'èsteru: Istados Unidos, ex Unione Soviètica, Isvitzera, Polònia, etz.. At retzidu deghinas de prèmios e reconnoschimentos. Est su Presidente de sa giuria Prèmiu Natzionale de Literatura Infantile Sardigna chi si faghet cada duos annos in Ortzai (Nu) e prèmiat contos èditos e inèditos. Dissìpulu de su frantzesu Prenet e de s'isvìtzeru Jean Piaget est s'ideadore de s'imbentu "didàticu- educativu" fatu dae sas «istòrias sena fine»: est a narrere contos e paristòrias chi non sunt cungruidas a manera chi sos letores minores podant imbentare un'agabu issoro. At collaboradu cun paritzos cuotidianos: l'Unità, Paese Sera e l'Unione Sarda. + Salvatore Cambosu: Salvatore Cambosu (Oroteddi, 1895 - Nùgoro, 1962) est istadu unu iscritore sardu. Biografia. @@ -774,6 +873,7 @@ Si podent ammentare finas àteras òperas de Cambosu, comente Lo Zufolo de su 1932, Il carro publicadu a puntadas in su 1934 in L'Unione Sarda, Una stagione a Orolai sinnaladu dae sa giuria in su prèmiu Grazia Deledda de su 1954. Fontes bibliogràficas. Mameli G. , Bua M., Lo scrittore nascosto. Il meglio di Salvatore Cambosu, Edizioni Della Torre, + Sigismondo Arquer: Sigismondo Arquer (Casteddu, 1530 - Toledo, Ispagna, 1571) fiat unu avogadu. Biografia. @@ -788,14 +888,17 @@ Sos tentativos de nche dispatzare Arquer dae sa bida polìtica pariant destinados a faddire, cando, a su cumintzu de su 1563, arrestant in Pedralba Gaspar Centelles, de sa famìlia de sos contes de Oliva, capitanu de sos casteddos de Tàtari e de Castedduaragonesu, chi teniat unu giru de pessones suspetadas de eresia. Gasi chi, a s'incuisitzione de Valenza l'intrat in manos sas lìteras iscritas a Centelles dae Arquer, durante s'amighèntzia longa issoro, e dae su canònigu valentzanu Jeroni Conques, arrestadu pagu a pustis. Siat Centelles, mandadu a su rogu in su 1564, siat Conques, aiant acusadu Sigismondo Arquer de eresia, gasi chi intre su mese de austu e su mese de cabudanni de su 1563, fiat nche l'arrestant e nche l'inserrant in sa presone de s'incuisitzione in Toledo cun s'imputatzione de aer mantesu raportos cun sos luteranos Münster e Centelles, e de difunder in Sardigna e in Ispagna ideas erèticas. Sena bi resessire Arquer tentat de evitare su protzessu, chi durat dae sa fine de su 1563 a su mese de làmpadas de su 1571, in antis apellende·si a su Cussigiu Mannu de Ispagna; a pustis proende a si nche fuire dae presone. Lu torturant ma, addurat firmu iscurpende unas cantas pessones numenadas in sas currispondèntzia cun Centelles. Lu cundennant e, a pustis de sete annos e oto meses, pagu prus o mancu, de presonia nche lu ponent in su rogu su bator de làmpadas de su 1571. + Limba latina: Su latinu est una limba morta chi fit naschida in s'antiga Roma e fit faeddada in totu s'imperu romanu, finas a su XIX seculu est istada sa limba internazionale impidada in tota s'Europa pro sa diplomazia e pro sas publicatziones iscientificas. Dae su latinu sunt naschidas sas limbas romanzas, chi sunt s'italianu, su frantzesu, s'ispagnolu,su portughesu, su catalanu, su sardu, su romunu e medas influentzias si agatant puru in s'inglesu e in su tedescu. Latinu Becciu. Su primu innetu de latinu becciu iscritu edi unu retulu in d'una broscia de su VII securu a.C., chi narat : in latinu classicu ""Manius me fecit Numerio"" (Manio mat fatu pro Numerio). Su primu ad iscriri literatura in latinu fut Livio Andronico in su 240 a.C., sighiu dae Nevio e Ennio. In su II securu incumenzo a nasci su triatu cun is commedias de Plauto e Terenzio. + Cìnema: S'istòria de su cìnema est comintzada in s'annu 1895, candu sos frades pariginos Lumière ana realizadu sa prima projetzione cinematografica de s'istòria. In generale si podet nàrrere che su cìnema est una forma de arte-tecnica moderna nàschida verso sa fine de su XIX sèculu; connota puru comente sa 7º arte, est tecnicamente una projetzione lestra de immàgines chi dana s'impressione de su movimentu. Su cìnema faghet parte de sas artes visivas. + Religione: Una religione o religioni est una pratica organizada de creetzias, cumportamentos, attos rituales e culturales che servint a sos adeptos o fideles pro intrare in contattu cun una o prus entidades ispirituales o deus o pro intrare in rapportu cun una realidade supranaturale o ultraterrena. Sa religioni che creiri in unu deus si tzerriat "religioni monoteista", o meda deus si tzerriant "religioni politeista"). No tottas sas religionis creenti in unu o prus deus. Ci funti religionis che creinti in ispiritus de sa natura commenti sas religionis animistas de calincunas gentis primitivas e @@ -802,6 +905,7 @@ Sas religiones monoteistas prus mannas atualis funti cattru: sa Buddista, sa Cristiana, sa Islàmica, sa Giudea. Cristianesimu e Islam funti sas prus mannas commenti numeru de praticantis: 2,2 miliardus e 1,8 miliardus rispettivamenti. Sa religioni politeista prus manna atuali est s'Induismu. In pasadu c'indi fiant meda prus commenti su paganesimu classicu o religionis precolombianas ma immoi funt estintas. No tottas sas religionis creenti in unu o prus deus. Ci funti religionis che creinti in ispiritus de sa natura commenti sas religionis animistas de calincunas gentis primitivas e religionis sentza deus o ateas commenti su taoismu, Scientology e Wicca. + Nuraghe: Sos nuraghes o runaghes (in logudoresu, in campidanesu si naran "nuraxis") sun fraigos de fromma conica fattos de pedra, chi s'agatan petzi in sa Sardigna, de unu fonte prestu de 8000 (ma medas sun istados dirrutos, massimu in su periodu de dominatzione piemontesa, e s'agatan solu istigas de sos fundamentos). Sos prus mannos e imponentes furent costruidos appresu de su 1500 a.c. e poden tennèr un altesa fintzas a 19m - ma est casi tzertu ca de printzipiu furent calincunu metros prus mannos. Sos nuraghes curriponden a una tipologia costruttiva, ma bi nd'at de divescias frommas e mesuras, a segunda de s'impleu chi si nde faghiat. Difattis b'at nuraghes monoturre, bilobados, cumplessos cun tres turres o battor, cun bastiones, bi nd'at de tipu allongadu, ellissoidales, e gai sighinde. @@ -811,9 +915,11 @@ S'etimologia de sa paràula est intzerta, ma sa prus segura est dae "nurra" ca cherìat narrer "muntone de pedras". Totus sos nuraghes giughen una janna ca est semper orientada a sa matessi diretzione, ca meda bortas est a sud/oest. In origine fian fattos po si nche abbadiare unu cun àteros tres, comente de agiudu contraa sos inimigos. + Prima gherra mundiale: Sa prima gherra mundiale est su lumen chi at picau sa pelea chi at imputau paris belle tottus sas ptentzias mundiales, e puru medas de cuddas minores, tra s'istiu de su 1914 e s'acabbu de su 1918. A s'incumintzu muttìa "gherra europea", cando b'an intrau nassiones chi fachian parte de su Commonwealth, sos Istados Unidos e atteros istaos chi fin foras de calesisiat lacana europea, at picau su lumen de "gherra mundiale" siat pro sa mannesa siat pro sas caratteristicas de "gherra totale" chi at tentu: difatis est istada sa gherra prus manna mai peleada fintzas a su 1939, ovverosiat a s'incumintzu de sa segunda gherra mundiale. Sa gherra, cando in s'11 de Sant'Andria de su 1918 sa Germania at firmau s'armistitziu chin sas fortzas inimicas, at cambiau sa cartina geopolitica de s'Europa intrega: sos imperos prus mannos de su mundu - su tedescu, s'austro-ungaricu, s'ottomanu e su russu - an acabbau de esistire, naschinde dae sa morte issoro paritzos atteros istaos. + Adelàsia de Torres: Adelasia de Torres (? 1207 - Su Burgu, 1259) est istada Reina de Torres (o Logudoro) e de Gallura in su mesuevu, e Reina de Sardigna puru. Biografia. @@ -825,6 +931,7 @@ In su 1246 otenet dae su paba su divòrtziu dae Entzu, e, segundu sa paristòria, si diat dever esser torrada a cojuare cun su vicàriu giudicale Micheli Zanche. S'ùrtimu mentovu documentàriu suo, essende bia issa, est de su 1255. Paret chi siat morta in su 1259 sena eredes, cunfirmende una donatzione de s'Istadu suo a sa Crèsia, giai espressada dae su mese de martzu de su 1237. A custa donatzione si fiat apostu Entzu, chi pretendiat galu su Rennu de Torres trasmitende sos deretos soberanos suos a sos nebodes - fìgios de sa fiza -Arrigo e Nino de sa Gherardesca; ma sena cunseguèntzias. Segundu su Libellus iudicum turritanorum fiat istada interrada «dae antis de su altare majore» de sa catedrale de Nostra Sennora de su Rennu in Àrdara; àteros, imbetzes, pessant chi siat istada interrada in sa crèsia de Santu Bainzu Màrtire in Isprollatzu. + Vittorio Angius: Vittorio Angius (Casteddu, 1797 o 1798 - Torinu, 1862) fiat unu istòricu e geògrafu. Biografia. @@ -834,6 +941,7 @@ Est istadu finas diretore de su giornale "Dagherrotipo". A pustis est coladu a sa diretzione de su "Liceo", giornale chi aiat sustituidu su de in antis ma chi est faddidu belle deretu. Sos cuntributos suos, mancari pòveros de crìtica e caràtere iscientìficu beru, sunt pretziosos pro sa cantidade de datos subra de sas costumàntzias e sas traditziones, de sa limba, de su deretu, de s'archeologia e de s'istòria, de sa geografia e de s'economia de sa Sardigna, comente s'àtera òpera importante sua: "Sulle famiglie nobili della Monarchia di Savoia: narrazioni fregiate dei rispettivi stemmi incisi da Giovanni Monneret ed accompagnate dalle vedute dei castelli feudali disegnati dal vero da Enrico Gonin" publicada in Torinu in su 1841-57. In su 1848 est eletu deputadu in su collègiu de Lanusè. + Alfonsu I de Sardigna: Alfonsu I de Sardigna (Nàpule, 1299 - Barcellona, 1336) fiat su fìgiu minore de Giagu su Giustu e de Bianca de Angiò. In su 1319, pro sa renùntzia a sos deretos subra de su tronu de su frade prus mannu (cramadu Giagu, est decraradu primu fìgiu e logutenente generale de su babu pro totus sos Istados de sa corona de Aragona. Gasi chi otenet su mandadu de realizare in pràtica su Rennu de Sardigna ocupende sos territòrios pisanos de s'ìsula. A capu de una armada potente ghiadu dae s'amiràlliu Francesco Carròs (o Carroz), cumpostu dae chimbanta galeras, binti cocas, chimbe linnas e àteras naes medas de gherra in ue b'aiat imbarcados ùndighi mìgia òmines intre cavalleris, fantes, balestreris e iscuderis, partit cun sa mugere dae Portfangos, in sas foghes de s'Ebro, su 30 de maju de su 1323. In manera atrivida, atzetat su cussìgiu interessadu de su "giùighe" Ugone II de Arborea de no atacare deretu Casteddu, e su 13 de làmpadas de su 1323 isbarcat in Canyelles de Palma de Sulcis, oe Portu Vesme, in su sartu de Santuanni Suerxu, pro ponner suta assèdiu Bidda de Crèsia (Igrèsias) domada a pustis de sete meses e oto dies de resistèntzia. @@ -842,6 +950,7 @@ Devènnidu re a sa morte de su babbu, su 2 de santandria de su 1327, Alfonsu, cramadu su Benignu pro su caratere modde suo. In Sardigna intervenit petzi pro minetzare sos etzessos de sos feudatàrios e de sos ufitziales règios chi non si faghiant iscrùpulos a degumare biddas intreas, comente sa bidda de Ariagono, distruida pro rapresàllia in su 1329. A pustis intrat in parte sua, non sena cuntrastos, su fìgiu de sa prima mugere Pedru I su Tzerimoniosu. + Giorgio Asproni: Giorgio Asproni (Vitzi 1809 - Roma 1876) est istadu unu polìticu e giornalista. Biografia. @@ -851,11 +960,13 @@ In sos annos 1863-1867 tenet cuntatos medas cun su movimentu operaju, partitzipende finas a su cungressu X de sas Sotziedades operajas in Parma. Est su mamentu chi s'acurtziat de prus a sas ideas maginianas. In su 1865 intrat in cuntatu finas cun Bakunin chi si fiat istabilidu in Nàpule. In su 1869 est reconnotu comente unu de sos cuspiradores chi ant organizadu un'insurretzione generale, minetzende su guvernu. Sos diàrios suos, agatados dae su giornalista e istòricu Bruno Josto Anedda, sunt publicados in Collettanea Calaritana (testos e documentos inèditos o raros publicados dae sa Facultade de Iscièntzias Polìticas de Casteddu). + Sergio Atzeni: Sergio Atzeni (Cabuderra, 1952 - Ìsula de Santu Pedru, 1995) est istadu iscritore e giornalista. Biografia. A 14 annos iscriet su primu artìculu, e pro tempus meda at a collaborare a sa pàgina sarda de l'Unità e cun sos giornales isulanos (at a iscrìere retzensiones e contos in La Nuova Sardegna dae su 1975 a su 1984). Cun su contu "Gli amori, le avventure e la morte di un elefante bianco" at bintu in su Mystfest de su 1981 (s'annu imbeniente at a essire in sos Gialli Mondadori). Cando Sellerio li publicat, in su 1986, "Apologo del giudice bandito", dassat su traballu in s'Enel e comintzat una vida de iscritore de professione, moende a logos diferentes de s'Europa, faghende traballos medas, ma mescamente su tradutore e su consulente pro sas domos de imprenta italianas prus de importu. In su 1997, dae su segundu romanzu suo, Il figlio di Bakunin (1991), Gianfranco Cabiddu nde bogat una pelìcula. "Il quinto passo è l'addio" est su de tres, editadu dae Mondadori. Su 6 de cabudanni de su 1995, iscumparet in mare a probe de s'ìsula de Santu Pedru. Pagas dies a pustis de sa morte essit su de bator romanzos suos, "Passavamo sulla terra leggeri". Àteras òperas medas, sunt publicadas pòstumas + Honorè de Balzac: Honorè de Balzac (Tours, 1799 - Parigi, 1850) est istadu unu iscritore. Biografia. @@ -862,6 +973,7 @@ A pustis de aer publicadu sa prima òpera sua iscrita in versos, Cromwell, un'amigu de famìlia li cussigiat de dassare sa carrera literària. Isse sighit a iscriere ma sena resurtadu. Sa situatzione econòmica sua est mala etotu, galu peus a pustis de su fallimentu de sa tipografia chi aiat comporadu. Pro custu est obrigadu a iscriere sena pasu. Pessende de faghere fortuna, benit a Sardigna pro isfrutare sas iscòrias de sa prata de sas minas de sa Nurra. Dae su biagiu no otenit su chi isperaiat, difatis s'isfrutamentu de sas iscòrias fiat giai istadu assinnadu a su genovesu Pezzi, arribadu in antis suo. Prenu de amargura andat tando a su Sud de s'ìsula, a Domusnoas, cun s'isetu de otennere s'isfrutamentu de sas iscòrias de sas minas de cue, ma non tenende prus mancu una sesina est custrintu a torrare a Frantza. In una lìtera chi aiat iscritu a sa fèmina sua, Hanska, su 17 de abrile de su 1838, descriet sa Sardigna comente una terra agreste, sena cultivatziones cun òmines bestidos de istratzu e cun fèminas chi faghiant su pane dae sa farina de lande. Una terra desèrtica cun savanas de pramas agrestes e cun cabras in totue chi distruiant totu. A costagios de custa miseria, descriet biddas cun bestires de richesa manna e cun terrinos cultivados. Duncas una terra prena de cuntraditziones. Dassat s'ìsula tristu e discuntentu ma semper cun s'isperu de torrare pro s'irrichire. + Bachisio Bandinu: Bachisio Bandinu (Vitzi 1939 - ) este unu antropologu, giornalista e publitzista sardu. Biografia. @@ -868,6 +980,7 @@ Istudiosu de cultura populare dae su 1972, animat in manera originale sa kistione supra de s'identidade ponèndesi in sa prospettiva de su diàlogu intre antropologia e iskièntzias sotziales. In su 1976 iscrivet, cun G. Barbiellini Amidi, su sàziu "Il Re è un feticcio", ube analizat su rapportu intre su mundu traditzionale de su pastoriu e sa tzivilitade de sos consumos. In su 1980 iscrivet "Costa Smeralda", un'àtteru cuntributu a s'anàlisi de su rapportu traditzione/innovatzione. In su 1993 binket su prèmiu Funtana Elighes e in su 1999 lu fakent direttore de "L'Unione sarda". Est presidente de sa "Fondazione Sardinia". Unos cantos traballos suos sunt de cussiderare unu contributu mannu pro sa lettura de s'istòria cuntemporànea de Sardigna. + Camillo Bellieni: Biografia. Laureadu in Leges in Tàtari e in Filosofia, in Roma. At bìvidu in Nàpule, frecuentende sos tzìrculos culturales partenopeos; e, in ie, s'est cojuadu cun Margherita Ciampo. @@ -875,21 +988,27 @@ A pustis de su 1943 torrat a Sardigna, a Tàtari, ue faghet su bibliotecàriu de s'Universidade. Cròmpidos sos limites de edade, si ritirat in Nàpule in ue abarrat finas a sa morte. At collaboradu a sas rivistas "Volontà", "Critica politica" e "Il Nuraghe" de Remundu Carta Raspi. Òperas. Sa mezus òpera istòrica sua est "La Sardigna nella civiltà dell'Alto Medioevo", imprentada in duos volùmenes dae sos tipos de Fossataro in su 1973. + Orgòsolo: Orgòsolo est una bidda de s'ìsula de Sardigna de 4538 bividores de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai. S'economia sua est basada in sa pastoria e in su turismu, mascamente pro bisitare sos Murales, oe si at sa connoscentzia de sa bidda in Italia e in foras de Italia. Custa traditzione de sos murales est naschida in sos annos '60, paris cun sa protesta polìtiga contras a s'idea de s'Istadu de ponner bases de addestramentu militare in sa localidade de Pratobello, a mesu caminu dae Orgòsolo a Fonne. Sos Murales sunt rappresentados disignos politigos, problemas antigos, iscenas quotidianas de sa bidda o tradiziones antigas. Mancari su Patronu de sa bidda siat Santu Perdu e sa sua festa siat meda intesa e tzelebrada, sa festa chi si faghet de prus est "Nostra Segnora de Mesaustu", propriu sa die de mesaustu, su 15 de Austu de cad'annu. In custa festa si faghet una manna protzessione, cun prus de 100 caddos e medas costùmenes tradizionales orgolesos. In sa protzessione bater ommines pigant sa Madonna drommia, chi est meda pesante. Sa festa sighit cun sa Vardia, sa famosa cursa de sos caddos. Sa festa cumentzat su 13 e accabat su 23, e su 23 si faget una atera protzessione, a de notte, peroe bi sunt sempere medas costùmenes e caddos. + Luras: Luras (in galluresu "Lurisi") est una bidda situada me sa Gallura in sa Meria o Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu, subra a una lada de granitu a nord de su Monte Limbara, a 508 mt de altitudine a pagus kilometros dae Tèmpiu. Sa terra sua tenit una superfizie de 90kmq cun una populatzione de 2657 abitantes. + Roma: Roma est sa capitale e sa tzitade pius manna de s'Itàlia cun unos 2.700.000 abitantes collocados in d'un'area de 1.285 km², est su comune pius populadu e pius mannu de tota s'Italia. Roma est istada sa capitale de s'Imperu Romanu e su centru de sa cristianidade cattoliga. Cun pius de 26 miliones de visitadores in su 2007, Roma est sa tertza tzitade in Europa e s'ottava in su mundu comente numeru de presentzias turistigas. Su tzentru istoricu de Roma est iscrittu in sa lista de sos Patrimonios de s'Umanidade (World Heritage Sites) de s'UNESCO. + Natzione: Una natzione, pro esistire, depit tennere unu populu e unu territoriu. + Macintosh: Macintosh, incurtzadu comente Mac, est una famìlia de carculadores personales connotos meda, fabricados dae su 1984 dae sa Apple Computer Inc. (Cupertino, California) chi isfrutant su sistema operativu MacOS (como Mac OS X). Su Mac originale est istadu su primu elaboradore cun una interfaghe gràfica e unu sorighitu de sèrie, chi at interessadu una cantidade manna de utentes in totu su mundu, proponende una manera avantzada e in su matessi tempus fàtzile de impreu de s'informàtica personale. Cun su Mac, sa Apple at mediadu s'èsitu negativu de sos primos Apple Lisa, chi l'aiat pretzèdidu, sena otenner su resurtadu isperadu. Cun custu aparadu informàticu nou, Apple aiat mustradu chi s'idea de su cuntzetu de iscriania virtuale chi si fundaiat in una interfaghe WIMP (Windows, Icons, Mouse, Pointer) fiat su mègius e su chi teniat prus fortza de torrai a nou. + Stanis Dessy: Stanis Dessy (Àrthana, 1900 - Tàtari, 1986) fiat unu pintore sardu. Biografia. @@ -907,6 +1026,7 @@ Zio Paolo, 1939 La Giustizia, 1943-45 Fonte bibliogràfica: ALTEA, G. - MAGNANI, M. Stanis Dessy, Ilisso, Nùgoro, 2002. + Bonaccattu: Bonaccàttu (o "Bonàrcadu" in sa forma italianitzada) est una bidda sarda de 1700 abitantes de sa provintzia de Oristanis, chi s'azzappat in s'artura de su Monteferru. S'economia est agropastorale. Sa bidda est connota mescamente pro sa festa de Nostra Sennora de Bonacatu, su 18 e 19 de cabudanni. Sa variante de limba sarda bonarcadesa est una limba de Mesania, agattandesi in su tempusu giudicale in sa lacana in mesu a su giudicau de Torres e cussu de Arborea. Istoria. @@ -916,15 +1036,19 @@ S'azzappant fintzas tumbas de zigantes, derrutas pro differentes motivos in s'edade de Mesu. Su passazzu de sos romanos est istettidu azzertadu, cun sos tribaglios de restauratzione de su Santuario de Nosta Sennnora de Bonaccattu, inue est istettidu acatadu, in terra, unu mosaico chi a ponner mente a sos istudios fattos, datan sa pesadura de sa cresiedda a su 400 a pustis de Cristos. Acurtzu a Bonaccattu b'aiat sa cresia de Santu Jorgi de Caecaria, tzitada in su Kondaghe de Santa Maria de Bonaccattu, ischeda n. 25. Est importante a l'amentare ca tratat de su kertu de su priore Nicolaus contra de Bera de Zori,fiza de Pretu Seke,liberu maiorali e de Alene de Zori, libera, chi at tentadu, chene bi resesire, de difender sa libertade de sos duos fizos, dae sa "serbitude" a sa "ditta cresia" e sa libertade sua matessi ca su Priore Nicolaus non la cheriat reconoscher comente libera.Totu sende chi Bera e sa famìllia sua fiant cristianos e catolicos e su priore, periissu cristianu,los at cherfios, e sa "corono de curatoria l'at dadu resone, serbos de sa cresia de Santu Jorgi. + Calcio: Su calcio o jogu de su pallone (o de sa bocia oburu a segunda de zertos ditzionàrios fùbalu) est un'isport imbentadu dae sos inglesos (football) in su sèculu XIX. Su calcio comente si joga como est istadu codificadu in Inghilterra cando in su 1863 sun istadas istabilidas sas regulas de su jogu (Laws of the Game). Su calcio a livellu internatzionale est guvernadu dae sa Fédération Internationale de Football Association connotta dae tottu cun sa sigla FIFA. Sa cumpetizione pius importante est su campionadu mundiale chi si jogat ogni battor annos. Custu eventu este su pius sighidu de totu su mundu difattis s'audience este su doppiu de sa de sas Olimpiades. Su jogu. Si acarant duas trumas de ùndighi giogadores, chi chircant onzi una de ghetare sa botza a intru de sa retza de s'atra. + Isoglossa: Un'isoglossa est una lìnia ideale in una mapa linguìstica otenta aunende sos puntos chi currispondent a unu matessi fenòmenu fonèticu, chi sinnat sa làcana de duas àreas distintas: lìnia de i. + Acrònimu: Vocàbulu formadu ponzende umpare partes de nessi duas paràulas, costituidu dae su cumintzu de sa prima e dae s'agabu de sa segunda, p. es., informàtica dae infor(matzione auto)màtica, o dae su cumintzu de ambas paràulas, p. es., modem dae s'ingl. mod(ulator) dem(odulator) o, a su sòlitu, dae àteras cumbinatziones, p. es., radar, dae s'ingl. ra(dio) d(etection) a(nd) r(anging) o, finas, p. es., sonar dae so(und) n(avigation) a(nd) r(anging). + Gosos: Sos gosos o gòggius sun cantos devotzionales e/o paralitùrzicos in onore de sos santos o de Nostra Sennora. Sa paràgula "gosos" e sas variantes suas "gotzos" e "cotzos" diffusas in su capu 'e susu de s'ìsula benin dae su castillanu "gozos", cando chi sas variantes de sa parte meridionale "goggius", "goccius", "coggius" benin dae su catalanu "goigs". Ambas paràgulas ibèricas, benin derettas dae su latinu gaudium «cuntentesa». In sa zona tzentrale de sa Sardigna est impreada finas sa paràgula "grobbes" chi arribbat dae su catalanu cobla/cobles; mancari non siet impreada petzi pro cumponimentos devotzionales e/o paralitùrzicos ma finas pro cumponimentos satìricos chi no an forma de gosos. Est unu cantu monòdicu, est a narrer cantadu petzi cun una tonalidade. @@ -932,6 +1056,7 @@ S'ùrtima istrofa est una cuartina. Cada istrofa est serrada dae sa torrada chi est ripìtia duas bortas. S'aspettu prus de importu de custa tipolozia de cantu est chi, mancari siat unu pacu monòtonu comente melodia, azudat sos fideles pro sa retentiva e s'esecussione de sa torrada. Pro su chi pertoccat sa mètrica, s'ùrtimu versu de cada istrofa tenet sa matessi rima de su secundu de sa torrada e annùntziat a sos fideles cando est su mamentu de cantare. Intre sas attestassiones de sa paràgula gosos in Sardigna s'ammentat sa de Juan Espina Velasco, s'incuisidore, in su 1640, in sa relassione sua subra de su viazu Tàtari-Casteddu, Casteddu-Tàtari. Firmandesi in Sueddi in sa crèsia de Santu Zorzi aiat ordinau de cantare sos gozos. De cussos cantos non s'ischit nen sa limba nen s'istruttura istròfica. De su cumponimentu Gosos chi si narran cun su ufìtziu de sos mortos, imbetzes, tenimus su testu cumpletu iscritu in sardu. A dolu mannu, cun sa documentassione chi tenimus est diffìtzile meda a facher una cale si siat ipòtesi subra de s'orìgine issoro. + Cantu a tenore: Su cantu a tenore, ki est unu cantu polifònicu, est s'espressione musicale prus antiga de sa Sardigna e est sa proa de s'esistèntzia in s'ìsula de sa pràtica polifònica, giai dae èpocas antigas. Cufforma a su giassu, leat su nùmen de qussertu (in Mamuyada e in sa Baronia arta), cuncordu (in Cùllieri, Santu Lussurzu, Fonne, in sa Barbàgia de Ollolai, in Bolòthana e Orane), cuntratu (galu in Fonne e Sèneghe), cuntzertu o cuncertu in su Guilcier e in su Barigadu. Sos cantadores sunt bator: su Bassu, sa Contra, sa Mesu Boghe, sa Boghe. Sunt postos a chircu rapresentende, gasi, sa forma architetònica prus importante de tzivilidade de sa Sardigna: su nuraghe. @@ -940,6 +1065,7 @@ Sa Mesu Boghe chi irrichit su cantu cun virtuosismos de sa boghe, mutidos "giradas", si aunit a sas duas boghes guturales faghende in paris unu acumpanzamentu armònicu pro sa boghe solista, chi ghiat su tenore intonende e cadenzende su cantu belle totu in manera sillàbica. Est diftzile meda a istabilire sas origìnes de su cantu a tenore ki, a párrer de unos cantos, diat dever ténner prus de 4000 annos. Su cantu a tenore diat parrer ligadu a sa bida pastorale, a sa solidade de su pastore in su sartu cun su bestiàmen e cun sa natura matessi. Diant esser sos animales ei sa natura chi ant ispiradu sas boghes. Diat poder esser chi sa Contra siat nàschida dae s'istrochidura de sa berbeghe, su Bassu dae sa 'e sa baca e sa Mesu Boghe dae sa 'e su bentu. + Remundu Piras: Piras, Remundu (Biddanoa Monteleone 1905 - 1978). Poete, improvisadore. Autodidata, at cumintzadu a cantare in sas festas locales cando teniat petzi deghennoe annos. Pro trèighi annos, dae su 1932 a su 1945, l'aiant custrintu a abarrare a sa muda pro more de su divietu de cantare impostu dae su rezìmene fassista a totus sos cantadores. @@ -946,6 +1072,7 @@ Reconnotu dae totus comente unu de sos cantadores prus mannos, fiat dotadu de unu sensu crìticu naturale e de un vocatzione ispantosa a cumponner poesias in su mamentu; cumpeter cun isse in subra de su palcu fiat difìtzile meda. Est cunsideradu su cumponidore prus mannu de "modas", tipu de cumponimentu chi cumparit in sas garas a inghìriu de sa medade de sos annos Binti, e chi est cunsiderada sa proa poètica prus distintiva de s'abilidade de s'improvisadore. Sos versos de "tziu Remundu" sunt una testimònia ùnica finas dae su puntu de bista linguìsticu, pro sa richesa de su lèssicu, sa bundàntzia e s'orizinalidade de sas imàzines. Una produtzione interessante meda finas suta su puntu de bista sotzio-antropolòzicu, pro sas noas subra de sos raportos sotziales, de sas cunditziones econòmicas e de sas superstitziones. Non si connoschet totu sa produtzione intrea sua. Petzi a pustis de sa morte est istada curada una regorta de poesias, chi sunt però de tipu meditativu: Mistèriu, regorta de sonetos; Bonas Noas, sàtiras e tertzinas; Sas Modas, cantos longos chi congruiant sas garas poèticas; A bolu, otavas improvisadas. + Melchiorre Murenu: Fizu de Batista Ledda, aiat leadu su sambenadu de sa zaja materna. Biografia. @@ -954,6 +1081,7 @@ Gasi chi, aiat cumintzadu a andare a sas festas de sas biddas, improvisende cunforme a comente l'ispiriaìant sa bena artìstica sua de moralista abistu e s'umore sarcàsticu chi teniat. No est de badas chi una de sas poesias prus famadas est "Sas isporchìtzias de Bosa", una sàtira prena de benenu contra de sa bidda de sa Planargia. Non mancant sas poesias de impinnu sotziale, che a "S'istadu de Sardigna, o sa batorina", iscrita in ocasione de sa Lege de sas tancas de su 1820, chi at a abarrare a amentare sos dannos de un'isvilupu capitalìsticu sena règulas: «"Tancas serradas a muru / fatas a s'aferra aferra / si su Chelu fiat in terra / l'aiant serradu puru"». Sa morte sua fiat istada su cuncruimentu tràzicu de una bida prena de anneos: una note de Santugaine tres òmines si fiant presentados a domo de unos cantos amigos chi lu fiant istranzende, mandados, naraìant issos, dae su poeta Maloccu, aversàriu mannu in sas garas poèticas e, in su matessi tempus, amigu carrale de Murenu. A pustis de l'aer postu in fatu, nche l'aiant ghetadu dae una pèntuma, ochiendelu. + Condaghe de Santa Maria de Bonàrcado: Rezistru patrimoniale de su monastèriu de Santa Maria de Bonàrcado in su Rennu de Arvarè, chi cuntenet ischedas in limba sarda arboresa dae su sèculu XII a su sèculu XIII . Editadu pro sa prima bia in su 1937 dae Raimondo Carta Raspi, e torradu a publicare dae Maurizio Virdis in su 1982. @@ -961,8 +1089,10 @@ Su manoscritu pergamenàtzeu est formadu dae 95 cartas numeradas ma cun s'òrdine cronolòzicu internu alteradu, ca nche l'aiant copiadu a pustis dae ischedas iscapas e sena òrdine. Sos primos documentos sunt, pagu prus o mancu, de su 1180 ca, in sas ischedas 33 e 37, sunt amentadas «donna Agalbursa regina d.Arborea » e maridu suo «iudice Barusone d.Arborea» de cussa època. Sos ùrtimos sunt de su 1261. + Cuntratu a cumpàngios: Unu cuntratu a cumpàngios est unu assòtziu intre duos pastores, propietàrios minores o mèdios, chi duraiat un'annu. Est unu tipu de cuntratu chi esistiat petzi in Sardigna e galu impreadu in carchi zona finas a sos annos Sessanta. A su sòlitu si poniant paris duos pastores minores chi si partziant su traballu in manera ratzionale e s'agiudaiant in sa gestione de su cuile. Fiat basadu totu in su tziclu de su late, est a narrer, sa prima die chie faghiat prus pagu late lu daiat a su chi nd'aiat murtu de prus e custu si faghiat su casu, s'àteru pessaiat a sos imperios de su traballu. Cando su chi faghiat prus pagu late nche superaiat cun sa cantidade versada a s'àteru, sa cantidade de su cumpàngiu, tando fiat custu ùrtimu chi deviat dare su produtu suo, a manera chi s'àteru si poderet fagher su casu. Cando a unu li tocaiat sa die pro fagher su casu, s'àteru paschiat su bestiàmene. Sas ispesas fiant individuales, s'afitu de sa pastura fiat pagadu in base a sa cantidade de su bestiàmene chi teniat onniunu. Sa comodidade de custu assòtziu fiat chi su pastore non fiat semper ligadu a su cuile, ma teniat sa possibilidade de si moer e andare a fagher àteros imperios. + Gianfranco Zola: Zola, Gianfranco (Ulìana 1966 - ) est unu giogadore de pallone. Segunda punta, est istadu unu nùmeru deghe clàssicu; lestru, fantasiosu, malu a lu marcare, e capatzu de sinnare in onzi manera. Sena duda peruna, est istadu su giogadore sardu prus forte de semper e unu de sos mezus in Itàlia, in sas ùrtimas decadas. Cun su cumportamentu suo semper curretu, est istadu unu campione in intro e in foras de su campu. @@ -970,11 +1100,13 @@ In su 1996/97, a istajone giai cumintzada, at dassadu s'Itàlia andende a giogare in Inghilterra cun su Chelsea; in pagu tempus est devènnidu su bandelariu de s'iscuadra londinesa, istimadu dae cumpàngios e tifosos e respetadu dae sos aversàrios. Cun sa màllia de sos "blue's", chi dae annos medas non binchiant nudda, cunchistat sa Copa de Inghilterra in su 1996/97 e in su 1999/2000, sa Copa de sas Copas e sa Copa de Lega Inglesa in su 1997/98, sa Supercopa Europea in su 1998/99 e sa Supercopa Inglesa in su 2000/2001. "Magic Box", comente lu mutint sos tifosos de su Chelsea, est istadu nominadu su mezus giogadore de su campionadu inglesu in su 1997; in su 2003 est istadu elèghidu su mezus giogadore de semper in s'istòria de su Chelsea. In su 2003 si nche est torradu a Sardigna pro giogare cun su Casteddu; profeta in sa terra sua, in su 2003/04 at bintu su campionadu de Sèrie B ghiende s'iscuadra chi torrat a artiare a sèrie A. S'annu imbeniente est torradu a giogare in sèrie màssima a pustis de oto annos ritirende·si dae s'atividade agonìstica a sa fine de s'istajone. In su 2004, pro sos mèritos suos, est istadu nominadu dae sa reina Lisabeta de Inghilterra "Membru onoràriu de s'Imperu Britànnicu", tìtulu onorìficu massimu pro sos istranzos. Cun sa màllia de sa natzionale italiana contat 35 partidas e 8 retes. In su 1994 at leadu parte a sos Mundiales, in manera pagu fortunada mancari s'Itàlia fiat arribada segunda; finas in sos Europeos de su 1996 non est fortunadu meda. No est istadu cunvocadu pro sos mundiales de su 1998, mancari sas retes suas de importu in sas cualificatziones. At giogadu 238 partidas, cun 90 retes, in sèrie A e 312 partidas, cun 90 retes, in Premier League. + Sartiglia: Sa Sartìglia est una cùrta a caddu, a sa manera de sas ziostras de s'Edade Mèdia, chi si faghet in Aristanis s'ùrtima domìniga de Carrasegare e su martis imbeniente. Sos cadderis chi bi leant parte, currende a parafua, devent inferchire cun un'istocu un'isteddu istampadu in mesu, chi est apicadu a unu filu, in artu, in sa pista de sa cursa; segundu sa traditzione, prus sunt sos isteddos inferchidos, prus bona at a esser s'annada in sos campos. Sa festa est amaniada dae sos grèmios artesanos de sos massajos (Santu Zuanne) e de sos maistros de linna (Santu Zosepe), chi si partzint s'aparitzu de sas duas dies de cursa. Sa cursa est s'ùrtimu mamentu de sa festa, antibitzada dae àteros ritos sighidos meda dae sa zente aristanesa, mescamente sa bestidura de su capu de sa cursa, connotu cun su nùmene de componidori. Custu, sètzidu in una cadrea posta subra de una mesita, in unu logu frunidu cun frores e trigu, est bestidu dae duas pitzocas, mutidas massajeddas, ghiadas dae una massaja manna, chi est sa muzere de su presidente de su grèmiu. Su bestire de su componidori s'assimizat meda a su costùmene de sos massajos aristanesos de su Setighentos: sa camisa, bianca e a mànigas ampras, est presa a su bratzu cun tres fetas coloradas; su tzingheddu est largu, de pedde e cun una fìbia de prata pro regher sos cartzones. Sa cara est cuguzada dae una caratza de linna, chi non tenet bisura nen de mascru nen de fèmina, mantesa dae unu mucadore de seda annodadu in su gatzile; sa conca imbetzes est cuguzada dae unu belu brodadu e dae unu capeddu nieddu tzilìndricu chi at sustituidu sa berrita ruja, prus antiga meda. Su cojetu, una casta de gropete longu sena mànigas e serradu cun butones de prata, chi falat finas a sos ghenugros, cuguzat su restu de su bestire. Àteros mamentos de sa festa chi antibitzant sa cursa a s'isteddu sunt s'isfilada de sos costùmenes, cun sos tumbarinos e sos trumbiteris, e sa beneditzione de sa zente, fata dae su cumponidori cun unu màtzulu de violetas infustas de aba; su màtzulu est cramadu sa pipia de maju. Sa Sartiglia tenet orìzines antigas meda. Paret chi siat istada introduida in Otzidente dae sos Crotziados intre su 1118 e su 1200, cando chi in Aristanis podet esser datada a inghìriu de sa medade de su sec. XIII. In sa festa aristanesa elementos de sa traditzione sarda, che a su ritu de sa fecundidade espressadu dae s'isteddu, sa mustra de s'abilidade a caddu e sa caratza de su componidori, si miscrant a elementos ispannolos, che a unas cantas partes de su bestire e, mescamente, su nùmene de sa festa chi benit dae s'ispannolu "sortija", derivadu dae su latinu "sorticula" diminutivu de "sors" chi cheret narrer sorte, fortzuna. Finas su nùmene de su capu de sa festa, su componidori, derivat dae s'ispannolu "componedor" chi fiat su mastru de campu, figura militare tìpica de sa sortija ispannola. + Pedru Casu: Pedru Casu (Bilchidda 1878-1954) fit unu iscritore. Est istadu unu de sos iscritores importantes de sa literatura sarda de sa prima medade de su Noighentos. @@ -982,6 +1114,7 @@ At collaboradu cun medas cuotidianos e rivistas, siat de Sardigna siat de su continente. At bortadu in sardu sa Divina Commedia in su 1929 e, semper in sardu, at iscritu poesias medas e bortadu in limba autores medas, non petzi natzionales. Pro totu sa bida at isetadu sa fine de sa cumpilatzione de su "Vocabolàriu sardu-logudoresu/italianu", publicadu dae pagu. At iscritu meda finas in italianu: in deghe annos at deghe romanzos e chimbe libros de contos. Su tema prus importante chi cumparit de prus est s'augùriu a sa Sardigna pro unu cras prenu de lughe. + Antoni Cossu: Antoni Cossu (Santu Lussurzu, 1927 - 2002) est istadu unu romanzieri e poeta sardu. Biografia. @@ -990,6 +1123,7 @@ A pustis, est crèschidu s'interessu e s'impinnu pro sa limba sarda e pro su bilinguismu. In sardu at publicadu su romanzu "Mannigos de memoria" (1984), binchende su primu prèmiu in su cuncursu "Festa della poesia sarda", setzione romanzos, promòvidu dae s'Istitutu Superiore Rezionale Etnogràficu, e "A tempos de Lussurzu" (1985), bortadu in catalanu dae Antonio Arca. In s'ìnteri, in su 1968, cun "Cantzone de chie ch'est fora" aiat otentu su prèmiu ispetziale de sa zuria de su cuncursu de poesia sarda de Othieri. Sas poesias suas sunt regortas in duos volùmenes "I Monti dicono di restare" (1987) e "Il vento e altri racconti" (1993). Est istadu diretore de su periòdicu "Il Montiferru", redatore capu de sa rivista "Il Bogino", redatore de "La via del Piemonte", e mescamente diretore de sa rivista culturale "La grotta della vipera", fundada dae isse etotu in su 1975, devènnida su mèdiu de una batalla a profetu de sas limbas e de sas culturas locales. In su 2002, in antis de si nche morrer, at publicadu su romanzu "Il sogno svanito". + Giuseppe Fiori: Giuseppe Fiori (Silanos, 1923 - Roma, 2003) est istadu unu iscritore e giornalista. Biografia. @@ -997,21 +1131,25 @@ At sestadu sa biografia de duos capos liberales sotzialistas mannos, Ernesto Rossi ("Vita di un italiano", 1994) e Carlo Rosselli. In su 1996 at sestadu in "Il Venditore sa carrera imprenditoriale", e a pustis polìtica de Silvio Berlusconi. Dae un'àteru libru-inchiesta subra de sa Sardinna, "La società del malessere" (1968), est istadu ispiradu su film "Barbagia" de Carlo Lizzani. Cun su romanzu "Uomini ex" subra de unu grupu de comunistas chi si nche sunt cuados in Praga in sos annos de sa Gherra Frita, at bìnchidu in su 1993 su "Prèmiu Nàpule". "Sonetàula" est istadu giai publicadu in su 1962, ma pro s'editzione essida in su 2000 l'at cambiadu meda, faghende logu mescamente a sa realidade dolorosa e dramàtica de sos fatos personales de su protagonista. + Salvatore Niffoi: Salvatore Niffoi (mutidu Carrone) (Orane, 1950) est unu iscritore. S'est laureadu in lìteras in Roma in su 1976 cun d'una tesi subra de sa poesia dialetale sarda (sos relatores fiant Carlo Salinari e Tullio de Mauro). Como insinnat matèrias literàrias in sas iscolas mèdias de Orane. At esordidu in su 1997 cun su romanzu "Collodoro"; a pustis, at publicadu "Il viaggio degli inganni" in su 1999, "Il postino di Piracherfa "(in su 2000, custu bortadu fintzas in frantzesu) e "Cristolu" (2001). S'ùrtima òpera sua est "La sesta ora" publicada, che a sas àteras, dae sa domo de imprenta Il Maestrale. Cun Adelphi at torradu a publicare, rinnovadu, "La leggenda di Redenta Tiria". In sos romanzos suos impreat unu limbàzu espressivu meda. Resessit a trasmiter a chie leghet, un'idea de sa Sardinna chi non est petzi bella, ma finas areste e misteriosa. Iscriet in italianu, però in sos romanzos suos impreat finas paràulas sardas e sardismos sintàticos. Carchi òpera est istada presentada finas in teatru (mescamente dae Bocheteatro e Cada die teatro) comente "Cristolu" e àteros contos ("Il maestro pazzo" e "La balente"). + Gianfranco Pintore: Zuanne Frantziscu Pintore (Irgoli, 31 de agustu de su 1939 - Orosei, 24 de capidanne de su 2012) est istadu unu iscritore e zornalista. Zornalista professionista, at traballadu pro Il Mondo Nuovo, Giorni-Vie Nuove, Abc, L'Unità in Firenze, Roma e Varsavia. Torradu a Sardinna, at fattu su currispondente pro L'Espresso, Tempo Illustrato e àteros periòdicos. At fundadu Sa Sardigna e Liberatzione, diretu Ràdiu Supramonte e Il Solco e, at traballadu in Telesardegna, faghende su Telediàriu. Editorialista de L'Unione Sarda e de Sardigna.com . Dae su 2002 a su 2004 est istadu su consulente de su presidente de su Parlamentu sardu. Est ispiradu in su 2012 pustis de una longa maladia, teniat tando 73 annos. + Antonio Cano: Antonio Cano (fine sèc. XIV - 1476/1478) fiat unu religiosu. De sa bida sua si connoschet pagu. Fiat istadu abate de Sacarza e retore de sa bidda de Giave. In su mese de triulas de su 1436 fiat istadu ordinadu pìscamu de Bisàrtziu. Trasferidu a sa igrèsia metropolitana de Torres, aiat leadu, comente sutzessore de Pietro Spano, dinnidade de archipìscamu in Santu Nigola dae su 1448 a su 1476. Est nodidu pro aer iscritu sa prima òpera literària in limba sarda chi si connoscat: Sa vitta et sa morte, et passione de sanctu Gavinu, Prothu et Jaunariu. + Antioco Casula: Antioco Giuseppe Casula nodidu comente Montanaru (Dèsulu, 1878 - Dèsulu 3 marzu 1957) fiat unu poete sardu. At frecuentadu sas iscolas elementares in Dèsulo. A pustis si fit ispostadu a Casteddu e a Lanusè pro fagher su Liceo ma aiat dèvidu dassare sos istùdios. Sa famìlia fit pòvera e si nch'est dèvidu torrare a sa bidda sua pro azuare su babu in und'atividade cumertziale minore. @@ -1021,19 +1159,23 @@ Intre su 1926 e su 1927 at proadu s'esperièntzia de sa presone, cun s'acusa de tenner ligàmenes cun sos bandidos de sa Barbàzia. In su 1933 at publicadu Cantos de sa solitudine. Finida sa gherra s'est iscritu a su Partidu Sardu d'Atzione, sende prus 'e acordu chin s'ala indipendentista. In su 1949 at bìnchidu su "Cuncursu nazionale de poesia dialetale", cun sa cantzone "S'olia". In su 1950 at publicadu "Sa lantia". In su 1953 l'at faladu una paralis. At a morrer bator annos a pustis. In su 1978 est essida sa regorta pòstuma "Sas ultimas canzones, Cantigos de amargura". + Maria Giacobbe: Dae su 1958 istat in Copenaghen. Maria iscriet in italianu e in danesu. At retzidu reconnoschimentos medas pro s'òpera sua de difusione de sa curtura italiana in Danimarca e de sa curtura danesa in Itàlia. Dae sos annos 1970 paritzos libros suos sunt istados pubricados in antis in Danimarca e a pustis in Itàlia. At publicadu treighi libros, contende sos romanzos, sas regortas de contos e chimbe antolozias de lìricas. Cun su primu libru suo, Diario di una maestrina, pubricadu in su 1957, at bìnchidu su Prèmiu Viareggio-Òpera primma e sa Prama de Oro de s'Unione Donne italiane a pustis, e est istadu bortadu in prus de bìndighi limbas. In Piccole cronache (1961) at contadu sos drammas de sa bida familiare cando, in su 1937, su babu, s'inzenieri Dino Giacobbe est espatriadu in manera clandestina pro andare a cumbatere in defensa de sa Repùblica Ispannola, sas lìteras suas de cussa època sunt istadas pubricadas dae sas fizas Maria e Simonetta e dae su nebode Thomas Harder). In su 1975 at pubricadu Le radici, ammentos de sa Nùgoro de sos zajos chi torrat finas in Maschere e angeli nudi (2000). Dae su romanzu Gli arcipelaghi (1955), prèmiu ispetziale de sa zuria in su Prèmiu "Giuseppe Dessì", su rezista Giuanne Columbu nd'at fattu, in su 2000, una pelìcula. At finas collaboradu a revistas de importu, danesas e italianas ("Il Mondo" de Pannunzio) e at bìnchidu in su 1978 su Prèmiu Igrèsias de giornalismu. Est presidente de su Comitadu de sos Iscritores danesos pro sa defensa de sa libertade de espressione e membru fundadore de su Comitadu pro sa coesistèntzia israelo-palestinesa. + Heinz Jurgen Wolf: Heinz Jurgen Wolf (Düsseldorf, Germània 1936 -) est una linguista. At istudiadu romanìstica, anglìstica e filosofia in sas universidades de Colònia e de Aix-en-Provence, laureende·si in frantzesu e inglesu in su 1962. A pustis at cungruidu unu dotoradu de chirca in s'universidade de Colònia cun unu traballu subra de sos nùmenes ètnicos frantzesos, "Die bildung der französischen Ethnica" (1967). Cunsighida sa dotzèntzia lìbera in su 1970, est ordinàriu de Linguìstica romanza in s'universidade de Bonn dae su 1974. At iscritu paritzos traballos subra de sas limbas romanzas, mescamente s'itàlianu e su frantzesu e, dae su 1983, finas su sardu; in particulare s'est ocupadu de fonètica istòrica, formatzione de sas paràulas, dialetològia e toponomàstica. Intre sas publicatziones suas tocat de mentovare Glosas Emilianenses (1991), una monografia subra de s'ispagnolu antigu, e "Französische Sprachgeschichte" (1979), un'istòria de sa limba frantzesa. In particulare, subra de su sardu at publicadu Studi barbaricini (1992), una regorta de istùdios e Toponomàstica barbaricina (1998), subra de sa toponomàstica de noe biddas de sa Barbàgia. + Bustianu Satta: (Nùgoro, 1867 - 1914). Poeta, avogadu e ziornalista. Laureadu in zurisprudèntzia in Tàtari, aiat esertzitadu sa professione de avogadu penalista, in su foru de Nùgoro, distinghende·si pro sa cumpetèntzia e s'elocuèntzia sua. Poeta in limba sarda e in limba italiana, fiat istadu unu de sos animadores de sa bida culturale nugoresa intre s'agabu de s'Otighentos e su printzìpiu de su Noighentos. Aiat esordidu in su 1893 cun Versi ribelli, regorta de poesias cumpostas in Bologna cando fiat milìtare in ie; in custa cajone aiat connotu s'òpera poètica de Carducci. S'annu matessi fiat intradu in sa redatzione de su cuotidianu tataresu L'Isola; s'annu imbeniente aiat publicadu, cun trìulu mannu, un'intervista fata dae isse a sos bandidos Derosas, Delogu e Angius. Aiat sighidu a iscrier versos e a collaborare cun rivistas literàrias finas a cando, in su 1908, li fiat falada una paralisi e non fiat torradu mai in salude, tantu chi si nch'aiat coladu sos ùrtimos ses annos de bida martùriu; disgràtzias familiares, dificultades econòmicas e una salude mala ant sinzadu sa bida de su grandu poeta nugoresu. Poeta intre sos prus mannos de Sardinna, est istadu su cantore de sa trazèdia de sa terra sua marturiada, bida che a una mama-atitadora. Sa poesia sua, rica de ideales umanitàrios, s'ispirat mescamente a sa realidade sarda ma, in su tempus matessi, est finas aberta a sas esperièntzias de sos poetas italianos prus mannos de su tempus, dae Carducci a Pascoli. Sas lìricas suas benant dae un'umanidade profunda e dae una cussèntzia sotziale forte. Sas mezus lìricas suas sunt regortas in Canti barbaricini (1910) e in Canti del salto e della tanca (1924), publicados pòstumos che a Canti della culla (1924). Unas cantas òperas: + James Henry Bennet: James Henry Bennet (Inghilterra, 1816 - ?) fiat unu mèigu e iscritore. Biografia. @@ -1040,6 +1182,7 @@ Inglesu pro nàschida, at bìvidu semper in Frantza in ue at istudiadu laureende·si in Meighina in sa Sorbona. At traballadu in paritzos ospidales inglesos e frantzesos. In su 1859, malàidu a purmones, si nch'est tramudadu a Menton pro cambiare àera e semper pro custu motivu at fatu unu biàgiu a sos paisos de su Mediterràneu. In custa manera naschet in isse sa passione pro descrier sos logos pro dare una ghia a sos biagiadores imbenientes. Iscriet "Winter and spring on the shores of the Mediterranean", publicadu in Londra in su 1875 e s'annu matessi est publicada in Parigi sa versione bortada in frantzesu. Unos cantos amigos corsicanos li cussìgiant de publicare a banda sa parte chi pertocaiat sa Còrsica, isse sighit su cussigiu ma pùblicat finas sa parte ue faeddat de sa Sardigna cun su tìtulu "La Corse et la Sardaigne". A Sardinna est bènnidu in su mese de abrile de 1864 cun s'azudu e s'amparu de paritzas autoridades de s'època e finas de Crispo, professore de sa Facultade de Meighina de s'universidade de Tàtari. Sa parte dedicada a sa Sardigna, in intro de custa òpera, cumintzat in sa pàgina 161. A banda unos cantos isbàllios, comente su de creder chi sos nuraghes fiant òperas de sos Fenìtzios, cuntenet osservatziones de importu subra de s'economia, de sa bida, de sas costumàntzias e impressiones subra de localidades diferentes. + Gaddhuresu: Su gadduresu ("gaddhuresu") est una limba faeddada in sa regione istòrica de sa Gaddura ("Gaddhura"), in sa banda nord-orientale de sa Sardigna. Est unu limbàgiu meda pròssimu a cussu faeddadu in sa Còrsica meridionale, pretzisamente in sos distretos de Sartène e de s'Alta Rocca. Sa documentatzione literària prus antiga risalit a sa prima metade de su setighentos. In su galluresu si podent notare sas istigas de su sardu, ca su 20% de su ditzionàriu est de orìgine sarda, ma sa pronùntzia, sa sintassi e sa grammàtica sunt de tipu corsicanu. Impare a su tataresu apartenit a su grupu de sas limbas sardu-corsicanas e est connotu dae sos linguìstas cun su nùmene de "corsu gadduresu". @@ -1071,11 +1214,14 @@ "La piú bedda di Gaddura (Nostra Singjora di Locusantu, Regina di Gaddhura)" di Ciccheddhu Mannoni: Ascurta in Gadduresu [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/c/c5/Locusantu.ogg] + Grazia Deledda: Maria Grazia Cosima Deledda (Nùgoro, 27 de cabidanni in su 1871 – Roma, 15 de austu in su 1936) est istada una iscrittora chi hat binchidu su Premiu Nobel pro sa literadura in su 1926. + Ortobene: Sa genna 'e Nùgoro. ""Nono, no est beru chi s'Ortobene si podat cumparare cun àteros montes; s'Ortobene est unu ùnigu in su mundu intreu: est su coru nostru, s'ànima nostra, su caràtere nostru, totu su chi b'est de mannu e de minore, de durche e tostu, de àspidu e dolorosu in nois."" -- Grazia Deledda + Andorra: Andorra est un'Istadu natzioni de s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Sa Vella. Cunfinat a setentrioni cun sa Frantza e a meridioni cun s'Ispanna e s'estendit totalmenti in sa cadena de is Pirenèus. S'Andorra, mancai siat meda piticcu, est su "microistàdu" prus mannu de is 6 europeanus (Santu Marinu, Liechtenstein, Malta, Tzitade de su Vaticanu, Printzipàdu de Monaco). @@ -1083,6 +1229,7 @@ Su clima est de montagna. Sa popolatzioni andorresa est, ironicamenti, una minorantza in su istadu: su 33% sceti de is andorresus tenit sa tzitadinàntzia: s'arrestu est cumpostu pro sa prus parti dae ispannolus, portughesus e frantzesus. Sa limba prus foeddada est su catalanu, perou funt foeddaus su ispannolu, su portughesu e su frantzesu aici e totu. S'economia est mera fròrida e si basat printzipalmenti in su turismu. Sa religioni prus sighia est su catolicèsimu. + Islanda: Islanda (in islandesu: Ísland; ['islant]) est una natzione insulare de s'Europa chi s'agatat in norti-uestu istremu de su cuntinente. Su territòriu suo est fomadu dae s'ìsula omònima e de àteras ìsulas minores o isuleddas chi dd'istant a curtzu, in s'otzèanu Atlànticu intre s'Europa e sa Groenlàndia. Sa capitale sua Reykjavík, sa limba uffitziale s'islandesu. In su 2009 s'Islanda at abiadu sas tratativas de adillidura a s'Unione Europea. @@ -1100,12 +1247,15 @@ Demografia. Sa sotziedade islandesa est isvilupada e tecnologicamente adelantada. Sa cultura sua s'apoderat subra su patrimòniu nordicu e sa populatzione est de origine tzelta e iscandinava. Sa limba uffitziale est s'islandesu, limba germànica setentrionale meda aprossimada a su norvegesu otzidentale. S'istadu assegurat libertade de cultu prena a sos tzitadinos, mancari sa religione de istadu siat sa crèsia natzionale de Islanda, de apartenèntzia luterana, de chi s'80% de sos islandesos est membru. + Nicolò Copernico: Nicolò Copernico (pol. Mikołaj Kopernik, Nicolaus Copernicus in sos liberos antigos e internatzionales - 19 freargiu 1473 - 24 maju 1543) est istadu s'astronomu polacu chi adi portadu a su sutzessu sa teoria de s'Eliocentrismu. Est istadu puru unu Canonicu, unu giurista, unu governadore, unu astrologu e unu medigu. Sa teoria sua - chi narrada chi est su Soli chi est in su centru de su sistema de orbitas e de pianetas de su sistema solare - pigada torra sa teoria greca de Aristarco da Samo. Su bantu suu no est duncas s'idea, ma sa dimostratzione rigorosa chi issu adiada fatu partende de osservatziones. + Isport: S'Isport est s'atividade motoria praticada pro mantenere su corpus dekidu, forte e in salude. + Anela: Anela est una bidda de 817 abitates, chi si naran anelesos. Faghet parte de sa provìntzia de Tàtari. Anela s'agatada in su Goceanu a sos pes de Masiennera e Masiedda, sos montes prus altos de su territoriu sou carculadu in 36,96 km². @@ -1114,9 +1264,11 @@ Sendesi irricchida meda, in su tempu de sos Ziudicatos Anela fiat sede de sa Curatoria de su Goceanu, pro paritzos seculos. Però a poi de una grave pestilentzia su compitu est passadu a Bono ei sa bidda at connoschidu tempos malos. Infattis a poi de sa isconfitta de su marchese de Oristani Anela est istada finas a su 1839 unu feudu rezu. + Tiesi: Tiesi est una bidda in provintzia de Tattari. Tiesi est affacca (4 km) a sa istrada numeru "131" o "Carlo Felice". In sa regione de su Mejlogu. Sa limba chi si faeddat a Tiesi est su "Logudoresu" Sa festa printzipale est cussa dee sa madonna de Seunis. + Limba Sarda Comuna: Sa Limba Sarda Comuna (LSC) est una norma de iscritura de sa limba sarda, pensada cun sa punna de trascrìvere sas variantes faeddadas de sa limba sarda e adotada cun caràtere isperimentale in su 2006 dae sa Regione Autònoma de Sardigna pro s'iscritura de sos documentos ufitziales in essida, in co-ufitzialidade cun s'italianu. Piessignos. @@ -1142,12 +1294,16 @@ Intre custas propostas mentovamus sa de su prof. Francisco Xavier Frias Conde, filòlogu e romanista ispagnolu in s'Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED), chi est istadu coordinadore de sa Revista de Flilologìa Romànica "Ianua," èdita dae "Romania minor". Est iscritore in galitzianu e in ispagnolu e autore di paritzos sàgios in italianu e in sardu subra de is problemas di linguìstica sarda. Custu sàgiu suo est intituladu "Proposte di miglioramento dello standard sardo LSC" Un'àtera proposta est sa de su prof. Roberto Bolognesi, chi proponet calicunu arrangiamentu chi diat permìtere a totu is sardos de lèghere s'istandard segundu sa pronùntzia issoro, impreende unas cantas règulas simples de letura. + Iscroca: Iscroca est unu comune de 692 bividores de sa Provìntzia de Casteddu. + Urtei: Urtei (in italianu Bultei) est una bidda de 1.206 abitantes in sa provincia de Tathari.Este una idda de costera( Goceano) + Parigi: Parigi est sa capitale e sa tzitade pius manna de sa Frantza. In s'area metropolitana de Parigi bi campan pius de dòighi milliones de persones. + Saint-Dié-des-Vosges: Saint-Dié-des-Vosges est una tzidade de sa regione Lorena de Frantza. Istòria. @@ -1154,6 +1310,7 @@ 1507 : "Cosmographiae Introductio" e prima carta geogràfica de America, "Universalis Cosmographia" (Martin Waldseemüller) Ammistratzione. Universidade : Institut universitaire de technologie (IUT) + Limba grega: Sos populo grecioso et proto-grecioso ana connoschidu 3 limbas in s'epoca antiga; sa prima naschidi cun sos miceneos chi gia dae su secundu millenniu a.c cando custu populu falat in sa penisola greca.'Ustu alfabettu antizipada s' istoria greca ca mostrada chi sos populos grecos aiant una forma de iscriere chi pretzedidi a'utilizzo de su alfabettu feniciu.In su 1450 a.c circa sa lineare b arrivit a Creta graziasa a sa conquista micenea, inifatti a Creta si usaiada sa lineare A chi no est ancora tetzifrada.Cun sa conquista Dorica, Eolica e Ionica sa lineare B iparidi. IIX seculu @@ -1178,6 +1335,7 @@ Un nuovo impulso alla lingua greca è dato solo nel XIX secolo dall'indipendenza, anche se il nuovo Stato crea una barriera tra la lingua parlata (o "dhimotikì"), con i suoi dialetti, e la lingua ufficiale, la "katharevousa" (o "Katharévussa") , una forma artificiale, "purificata" di greco, adottata come lingua ufficiale dello stato. Per tale motivo era fatto comune che un oggetto avesse due nomi, uno ufficiale e uno usato comunemente dalla gente. Tale situazione si mantenne sino al 1976, anno in cui, grazie ad una riforma linguistica, la dhimotikí diviene lingua ufficiale. La pronuncia etacistica è quella utilizzata per lo studio del greco classico ovunque, tranne che nella Grecia stessa, dove la lingua antica viene studiata adoperando la stessa pronuncia di quella moderna, per via della ininterrotta trasmissione testuale che dall'epoca antica arriva fino a oggi per tramite della fase bizantina. In effetti è molto difficile risalire alla pronuncia effettivamente in uso in età classica, specie se consideriamo che la lingua greca classica non è altro che un insieme di dialetti (eolico, dorico, ionico e attico oppure eolico, dorico e ionico-attico) unificati da Alessandro Magno con la "κοινή διάλεκτος" ("koinè diálektos", idioma comune). + Aritmètica: S'aritmètica est unu campu de sa matemàtica chi istùdiat sas propriedades elementares de tzertas "operatziones" cun sos nùmeros, in ispètzia sos nùmeros intreos. Operatziones aritmèticas. @@ -1188,18 +1346,23 @@ In generale in s'iscola de sos pitzinnos sos mastros imparant sos algoritmos de càrculu manuales pro fagher sas bator operatziones in s'umpare de sos nùmeros naturales e de sos nùmeros ratzionales positivos in sa forma deghimale; in sas de sos pitzocheddos sos algoritmos de custas operatziones matessi fatas cun fratziones e introduint s'umpare de sos nùmeros ratzionales e su de sos nùmeros reales. Semper sos pitzocheddos istùdiant sas operatziones de innartziamentu a podèntzia, de estratzione de raighina, de pratzidore comunu mannu e de multiplu comunu piticu. Umperaiat a imparare s'algoritmu manuale de estratzione de raighina cuadrada, ma como non lu faghent semper, ca medas professores preferint a imparare s'impreu de sas tàulas numèricas o su de su carcoladore tragaditzu. Sos istudiantes imparant finas a aprossimai sos resurtados. In sas iscolas de sos pitzocos istùdiant sos logaritmos; inoghe puru sunt passados dae s'imparu pro impreare su règulu carculadore a su de su carculadore o de s'elaboradore. Ambaduas custas ainas las impreant meda cando finint sos istùdios pro fagher càrculos numèricos. + Bidda: Una bidda est una tzitadi pitikedda. Su fueddu benit da su latinu "villa". Candu si narat bidda, si podit inditai una bidda in particulari (comente "sa bidda de Benetutti"). Si podit nai bidda fintzas in generali (comenti "inui est ki fias?" "in bidda"). Is ki bivint in d-una bidda si tzerriant cun su nomini chi benit de sa bidda (comenti "unu benetuttesu"). + Tèmpiu: Tèmpiu (in italianu Tempio Pausania, in gaddhuresu Tèmpiu), est una tzitade de 14.100 ab. in su nord de sa Sardigna, in sa Caddura, sede (chin Terranoa) de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. Sede de Pìscamu (Diotzese de Tèmpiu-Ampùrias) e de Tribunale. + 'Onne: Corcada acanta de "Monte Ispada", Fonne at 1000 metros de artitudine, in Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai, est sa bidda prus arta de totu sa Sardigna. Jughet 4500 abitantes e s'economia est fundada pro meda parte subra sa pastorìa, e in custos urtimos annos fintzes subra su turismu de yerru. In "Monte Ispada" e "Bruncu Spina" bi sunt defatu sos unicos impiantos de pigada pro sos isportes yerriles e medas albergos e agriturismos pro sos turistas. Ateras atividades sunt sos forros de pistocos de Fonne e de pane carasau. Sa prima dominiga de Lampadas b'est sa festa pro "Nostra Sennora de Sos Martires" cun ballos sardos e protzessiones in costùmenes e arribant medas pellegrinos dae totus sas biddas de su tzircundariu. Atera festa manna pro su patronu ca de "Santu Jubanne Batista". + AMM: Sos artes martziales ammisturadas funt sas artes martiales chi portanta aintru meda corpos e meda de luttas a terra. Su pankration fiat una betziu istile de lutta cun sos manos. Sos Gregos antigos hanno introdotu custa disciplina in sos Giogos Olimpicos in su 648 AC. Calincuna mostra pubrica de luttas est istada fata a su printzipiu de su XIX segulu. Fiant rappresentados su ju-jitsu, sa lutta gregu-romana e ateras in sos torneos europeos. Sos artes martziales ammisturadas nascint dae sos eventes de Valetudo in Brasile, e de su Shootwrestling giapponesu. + Oroteddi: Oroteddi est una bidda de 2.314 abitantes de sa Provìntzia de Nùgoro, est posta a 470 m.s.l.m.,in sa Barbagia de Ollolai. su tzentru de Oroteddi est naschidu meda probabilmente in epoca romana, galu oe si poden bidere sos restos de duas istradas romanas in s'essida de sa idda, chi fintzas a primos de su 900, innanti de faghere sas istradas chi oe connoschimus fint sas unicas istradas de atzessu. In d'unu de sos trettos prus artos de sa idda, b'est sa cresia de Santu Juanne Battista, fraicada innanti de su 1139, (de tale data est sa prima attestatzione de sa cresia), e ampliada in su 1966 chin sas duas navadas laterales. Sa cresia, accontzada dae pacu, est particulare pro su campanile a vela, ue bi sunt galanos artos rilievos, (unicos in Sardigna) in sa pratza de Santu Juanne b'est finzas un'arcu, chi fit sa janna de su monasteru anticu. In sos campos de Oroteddi no bi mancana sos nuraghes,comnte su de Calone e su de Aeddos (in sa serra de idda) @@ -1208,38 +1371,52 @@ Sas mascheras de Oroteddi sunt: sos "Thurpos" e sos "Eritajos". Una tradizione particolare de Oroteddi est cussa de su cantu a Cuncordu (Tenore) pro su modu de cantare chi est unicu in Sardinna, mescamente pro su cantu "a sa seria" e a "traccheddu". Io sono quello che l'ha scritto e sono gay. + Astronomia: S'Astronomia (dae su gregu: αστρονομία = "astron" (ἄστρον), "istedda" + "nomos" (νόμος), "lei"= lei de is isteddas) est sa sièntzia ch'istùdiat is acuntèssius de su celu e is ogetus celestes (isteddas, pranetas, cometas e galàssias). + Norvegia: Norvegia est una natzione in s'Europa.Sa capitale sua est Oslo. + Finlàndia: Sa Finlandia est una natzione de s'Europa. Sa capitale sua est Helsinki. + Danimarca: Danimarca est una natzione in s'Europa. Sa capitale sua est Copenaghen. + Ulìana: Ulìana (nòmene italianu: Oliena) est cara a Nùgoro, in Barbàgia de Ollolai, a una ala de su massitzu calcàreu de su "Supramonte". Su Supramonte de Ulìana est ricu de pinnetos originales, chi sunt peroe belle totu abandonados. Su territòriu at medas testimoniàntzias de sa cultura nuràgica, at medas nuraghes abandonados e puru una fonte nuràgica in sa badde de "Lanaitu". Su cannonau de Ulìana est su nepente, unu binu forte e durtze che su mele. + Pubusa: Sa pubusa ("Upupa epops") est unu pugione cun piculu longu,sa conca pubusada, su tuju de colore rujittu, e-i sas alas e sa coa de colore biancu e nieddu. Vivede in logos cun arvures. Est unu pugione migradore. Este su sìmbulu da sa LIPU. + Iscièntzia: Iscièntzia in su sentidu prus ampru si referit a calesisiat connoschèntzia o abilidade, mascamente (ma no petzi) cando faghet a la mesurare. Sa faedda "iscièntzia" descriet puru calesisiat campu de istùdiu sistemàticu o sa connoschèntzia tirada de unu istùdiu de gai. Prus a s'istrinta, "iscièntzia" si referit a unu sistema de achirire connoschèntzia fundadu in sa isperimentadura, e finas a su corpus de connoschèntzias organisadas chi sos òmines ant tiradu dae chircas de gai. Sos campos de iscièntzia sunt pro su prus classificados segundu duas lìneas printzipales: + Taulara: Taulara est un'ìsula de sa Sardigna, in sa rezone istoriga de sa Gallura. + Austis: Austis est una biddha de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 750 metros subra su mare e jughet 959 bividores. Est connota pro s'"orroca de sa Crabarissa". + Archeologia: S'Archeologia(dae su gregu ἀρχαιολογία, archaiologia – ἀρχαῖος, archaīos, "antigu, ezzu"; e -λογία, -logia) est s' iscièntzia chi istudiat sa culturas de s'omine cun su recuperu, sa catalogatzione, sas analisis e sas interpretatziones de restos materiales e datos ambientales, chi cumprenden s'architetura, manufatos, caratteres e configuratziones e paesaggios. + Sarule: Sarule est una bidda de 1800 bividoris, posta a 6 km dae sa bidda 'e Orane a suta de su Monti Gonare, e contat 600 m.s.l.m. Sarule est connota in totu sa Sardigna po sa "burra" e "s'aranzada". De importu meda est sa festa de Nostra Sennyora de Gonare, àteras festas sunt: Santu Micheli (Santu Miali), Santu Bernardinu (Santu Bernadeddu) e Santa Luchia (Santa Luxia). Un'àtera cosa de amentare est sa Funtana e Gaghisi. sa careta tìpica de Sarule est sa màschera 'a gatu. + Òsile: Òsile est una bidda de 3.498 abitantes (Osilesos) de sa Provìntzia de Tàtari, pagu pis' a mancu, affacca a Tàtari (12 Km.). Est postu in una de sa tres puntas de su Monte Tuffudesu a 650 m. s.l.m. ed est dominadu dae su Casteddu de Malaspina, oramai derruttu. Osile est sempre istadu famosu pro su casu, su fresi e pro sa bellesa de su costumine de gala de sas feminas: "Sa Cappitta". + Achern: Achern est una tzitade in sa Repùbrica Federale Tedesca, in su istado de Baden-Württemberg. Bivint oe in Achern 24.681 persones. + Alà: Alà est una bidda e unu comunu de guasi 2000 abitadores de sa provintzia de Terranoa-Tempiu. Si isterred in sos settiles chin su mantessi lumene de sa bidda, a 700 metros subra s’atta ‘e su mare. S’erettu alaesu arribada sitos importantes de archeologia nuragica (Su pedrighinosu, Balare, Su Posidu, Malagarrucca, Sos Nurattolos, Chidade) testimonìas de una origine antiga meda. Si pessad chi su lumene “Alà” bendzad’ dae “Balare” chin sa peldentzia de sa B ass’incomintzu (ancora oje est tipicu de su faeddhu alaesu sa peldentzia de sa B a printzipiu de paraula, a paragone de su logudoresu genericu) chelfende narrere duncas “bidda de sos Balares”. Oppuru si attuidi chi benzat dae su lumene “Ilienses” (unu populu antigu de ratza greca), e dae cue Alaenses e a pustis Alà, ma sos limbistas no atzettana custa teoria. A donzi manera sia sos Balares, sia sos Ilienses fini sos antigos abitadores de sos logos alaesos, ambos duos populos mai assugetados in tottu a sos Romanos. A cumprobu de cantu nadu, unu nummeru abberu mannu de toponimos pre-romanos in sas cussorzas de Alà (Boddò, Serì, Laccaralò, Senè, Istenolì...), comente forsis in perunu ateru logu in Sardigna. @@ -1247,10 +1424,12 @@ A pustis de unu tempu de disterradas a truma, a fine de su seculu passadu, chi atteidi su minimu istoricu de abitadores pro Alà, sa bidda est resessida a torrare in posse, gratzias a s’isviluppu turisticu gadduresu. Sos mastros’e muru ‘e pedra alaesos sono sos pius chilcados e montovados, tantu chi si pessad’ a unu sotziu de tutela. Puru sa forestale est meda cumbeniosa pro Alà: meidade ‘e su comunale este a domaniu. Ojè Alà ad’un’acolomia chi est creschendhe arreu, che-i neune in Italia. In su 2004 est istada sa ‘iddha chin pius asiendhas cunfromm’a sos abitadores, chin una creschida de sas impreas de su 18% in su 2003. Tottu custu gratzias a sos mastros de muru, a s’oltiju bogadu in sas cussoldzas alaesas - su mendzus de Saldigna – e su contone chi, mancari s’istrobbu de sa Cina, resessid a muntennere su melcadu mondiale. Pro tottu custu su numeru de sos arressos est prossimu a su nuddha, e vivini e trabaglian in Alà, 150 e piusu de istranzos affeltos dae onzi palte’e logu. Su peccu de tottu custu est unu numeru de laureados basciu abberu, forsis su pius minore de sa Saldigna intrea. Unu ‘antu mannu de Alà est una realidade sociale pagu abbelta a sas malidades de sos tempos de oje. Alà est de seguru una de sas pagas ‘iddhas ithalianas in’ue mai s’est appida una denuntzia pro droga. Sa bendida e su cossumu de sustantzias tossicas no b’est mai istadu, e sos alaesos si bantan de custu, comente est zustu. In pius, sa limba salda è bia comente no mai, a s’imbesse de atheras iddhas saldas, tantu chi no si poded faeddhare mancu de bi-limba italianu-saldu pro Alà, ma sia diad faeddhare de mono-limba salda: cale si siad arrejonu - dae sas faeddhadas lebias in su tzilleri, a sas preigas crejastigas, fentzas sas chistiones in consizu cumunale - est pelferidu guasi tottu in saldu, siad dae palte de sos giovanos che-i dae sos mannos. Donz’annu si curred’in Alà sa cursa campestre Alasport, chi pro sa calidade de chie bi currede est oramai sa prima in Europa, appende-che coladu pro impoltantzia sa leggendaria “Cinque Mulini”. In beranu de onz’annu colad’in sos tirighinos alaesos calchi tappa de su rally mondiale Sardinia-Italia. Su 4 de Sant’aine si festad’in Alà Santu Frantziscu’e Assisi, chin ‘ustu a petta e brou pro pius de 10.000 accudidos dae tottu s’isula. + Cussorgia: Sa Cussòrgia est unu antigu istitutu, tipicu de sa Sardigna, a trassa de Adempriviu, unu deretu prus forti de is cussorgialis, a pitzus de unu territòriu de monti, chi nci bogat is atrus comunistas (is componentis de una comunidadi de una bidda). A diferèntzia de is Ademriprìvius, chi fiant sceti una usàntzia de is comunistas de arregolli is frutus de is padentis e cassai is animalis arestis, su deretu de cussòrgia si tramandat de babbu in fillu e si cumpriat in su deretu de fai e possidiri sa barraca, de fai e possidiri is furriadroxus de su bestiàmini, de pasci in is filadas chi fiant parti de sa cussòrgia. Medas cussorgialis si passant tali deretu cun atus notarilis e bantant, de ai otènniu "ab immemore" permissus de su Feudatàriu. Custu deretu s'est trasformau, in basi a leis precisas, siat in Gallura che in is biddas de Sìnnia, Maracalagonis e Burcei, giai po totus, in propriedadi perfeta (duncas trasmitiu de babbu in figiu), mancai sempri is Consillus Comunitativus apant arrebronau talis afeterius e imbudrugus po tutelai is interessus de usu ademprivili de totus is comunistas. + Filosofia: Sa filosofia (dae gregu φιλείν (fìleìn) = "amare" e σοφία (sofìa) = "sapienzia", est a nàrrere "amore pro sa sapienzia") est definida comente s' istùdiu de sa possibilidade e de is làcanas de sa connoschèntzia umana e fintzas de s'anàlisi de s'òmine che sugetu de custa connoschèntzia, cussideradu in isse matessi in sa relatadura sua, teòriga e pràtiga, cun s' ogetu connotu. Su pensamentu filòsofigu otzidentale naschet dae sa "meravìgia" naraiat Aristotele est a ischire cando s'òmine incumintzat a si preguntare chie siat isse etotu e su mundu chi ddu inghiriat. Custu, chi in filosofia est tzerriadu su problema de su raportu intra su sugetu e s'ogetu, e est tratadu segundu duas bisuras: sa prima est su de sa filosofia teorètica chi narat chi si cheret "connoschere" s'ogetu, su segundu est su de sa filosofia pràtiga o morale o ètiga, cando si cheret ischire comente nos depimus cumportare, ite fàghere in is cunfrontos de cuss'ogetu chi podet èssere un individuu che a mie etotu. @@ -1259,6 +1438,7 @@ No tenende sa filosofia unu campu materiale de indagadura ispetzìfigu, comente sas sièntzias empìricas, podet èssere cussiderada siat in crae istòrica chi in crae sistèmatica, comente "mama de sas sièntzias". Sa passione pro sa connoschèntzia de cada cosa, de su mundu, de s'umanidade, de su pensamentu pròpriu, chi at semper tentadu s'òmine in cada logu e in cada tempus. S'isfortzu de cumprèndere su ite est, su pro ite, de is cosas. Sa filosofia est duncas una manera de si pònnere innantis de is cosas de sa vida e de su mundu; naschet cun su cumprendòniu de s'òmine. Non est beru chi est nàschida in sa Grètzia antiga: est nàschida in cada logu ue un'òmine s'at preguntadu cale si siat cosa e at chircadu, chentza de ispantos, una respusta isceti cun s'agiudu de s'atibidura sua. + Igrèsias: Igrèsias esti una cittàdi de 27.773 abitàntis de sa Sardìnia sud-occidentàli, in su Sùlcis-Igresiènti. Esti capoluògu in pari cun Carbònia de sa provincia de Carbònia-Igresias e sedi vescovìli (Diocesi de Igresias). @@ -1325,8 +1505,10 @@ Sindigu: Luigi Perseu cunniscidu Ginetto (Centrodestra) dal 30/05/2011 Centralinu de su comunu: 0781 274300 Posta elettronica: sindaco@comune.iglesias.ca.it + Abbasanta: Abbasanta est una bidda de 2.888 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Terranoa: Terranoa (in italianu Olbia, in gadduresu Tarranoa), est una tzitade cun 56.701 ab. bene aposentada in sa mantessi pianura in su nord est de sa Sardigna, in Gallura, Est istada sa capitale antiga e istòrica de su Giudigadu de Gallura, sede de sa "Curia Regnum", cioè sa residèntzia de su Zuighe, capulogu de sa curatoria de Fundimonte, unu de sos dipartimentos territoriales chi fit divisu su Giudicadu. E pro pius de 1500 annos sede de su pìscamu. Oe est su capulogu e sede (chin Tèmpiu) de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. Essende sa pius manna tzitade de sa provìntzia e una de sas pius importantes de sa Sardigna. Istòria. @@ -1338,14 +1520,19 @@ In su perìodu Aragonesu sa tzitade fit pagu populada. In su ‘800 aiant fatu a nou su portu, e Terranoa comintzat a crèschere; In sa segunda Gherra Mondiale sa tzitade est istada bombardada, unos 22 òmines mòerent. In su ‘900 est istada bogada sa malària, sa tzitade passat da 14700 pessonas de su 1951 a 45500 de su 2001. Oe est sa pius manna tzitade de sa Gallura e de sa provìntzia de Terranoa-Tèmpiu, ei una de sas prus importante de sa Sardigna. In su 2006 su comune de Terranòa est istadu "“comune d’eccellenza del sistema amministrativo italiano”" pro capatzidade aministrativa e gestionale. + Bortigale: Bortigale (510 metros) est una bidda de sa provìncia 'e Nùgoro, abitada dae mill'e chimbighentos ànimas, posta a pes de su monte Santu Padre (1030 metros) e chi faghet parte de sa zona de su Marghine, in s'ala "centru-ocidentale" de sa Sardigna. Est unu centru chi podet bantare orìgines antigas meda ; b'ant boghes chi narant chi in s'època Pùnicu-Romana sa bidda bi fit giai, e fit numenada "Berre". Cando sa bidda de Berre est istada isfascada, paret chi si sient salvadas solu sete famìglias, e gràtzias ai custas sa bidda est potida torrare a nàschere: oe e totu, in Bortigale, su rione pius antigu si narat "sete padeddas", ca bi sun sete domitas derrutas una in fila a pare cun s'àtera. In su territòriu tot'a inghìriu de sa bidda, b'at itineràrios interessantes e ricos meda, chi sunt bistados valorizados dae Pro Loco, Comune e setzione de zona de su C.A.I.. In mesu de custos cheret chi s'ammentet su "Sentiero Natura", chi dae Bortigale che leat a Mularza (sa fratzione de sa bidda), colande·che tot'in mesu a monumentos naturales e archeològicos. Àteru tretu dignu d'esser ammentadu est cussu chi, colande peri tancas e zassos de rara bellesa, giompet fintzas a su monte Santu Padre, unu de sos cucuros pius altos de su Màrghine, dae inue faghet a bier unu panorama comente pagos, chi abbratzada un ala manna meda de sa Sardigna de bassu; in sas percas de su monte bi vivint fintzas paritzos “benturzos”. Una de sas zonas pius caraterìsticas de sa bidda est de siguru su centru istòricu, atraessadu dae deghinas de uturos in impedradu, adornadu dae unu muntone de architraves iscarpeddados dae sos "picapedras" in istile "catalanu-aragonesu". Sa carrela principale de Bortigale est su cursu Vittorio Emanuele, ue si pesan paritzos palatos burghesos de sos primos annos de su noighentos. Non podent mancare sas crèsias; in sa bidda si nde contant sese; sa de Santa Maria de sos Ànghelos est sa crèsia mazore, poi bi sun sa de su Rosàriu, sa de Santu Prameri e sa de Santa Rughe (in custas ùrtimas tres bi sunt galu organizadas sas cunfrarias, a ùrtimu bi sunt sa de Santu Antoni e sa de Santu Zusepe. Totu sas crèsias sunt regoltas in perfetu istadu e sunt ricas de prendas artìsticas, comente sos cuadros de sa crèsia mazore, chi paret chi sient bistados fatos dae s'iscola de su "Maestro di Ozieri". In su terrinu de sa bidda b’at barantatres "nuraghes", deghe "domus de janas", duos "dolmen" e duas "tumbas de gigantes". Po totu s'annu, in Bortigale b'at unu muntone de momentos traditzionales, chi sunt meda sentidos dae su populadu intreu chi los mantenet vivos a cantu podet. In bennarzu b'est sa festa de S. Antoni, ue si atidi una "tuva" (unu truncu mannu de àrbure bòidu in mesu, chi benit segada e batida in su mese e Santu Gaini) pro la brusiare in su "passizu"; in dies de Pasca poi bi sunt totu sos ritos de sa "chida santa" e sas cerimònias chi nde faghent parte sunt curadas dae sas cunfrarias; in martu b'est sa purtissione de Santu Marcu (sos pitzinnos bi andant cun sas "cogoneddas" de pane pintadu) poi in austu b'est "sa festa": ses dies de afestos civiles e religiosos pro sa Vèrgine Assunta; e a ùrtimu b'est sa sagra de santa Maria de Saucu, chi at mantesu totu sa genuinidade e sas maneras de sèculos de traditzione, comente sa purtissione a pes e a caddu dae sa bidda a su santuàriu de Saucu, ch'istat in sa zona de Campeda, una bindighina de chilòmetros dae sa bidda e ube sos bortigalesos colant sas nuinas in sos muristenes, in mesu a momentos dedicados a sa religione e àteros a su spàssiu cun mùsica e ballos, in su passizu chi atòbia zente de cale si siat etade. + Ilartzi: Ilartzi (o Bilartzi) est una idda de 4.622 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Norghiddo: Norghiddo est una bidda de 1.223 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Paulle: Paulle o Paule est una bidda de 2.517 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Santu Lussurzu: Santu Lussurzu est una bidda de 2.578 tzitadinos, colloada in su versante orientale 'e su Montiferru, in sa Provìntzia de Aristanis. Territoriu. @@ -1357,17 +1544,22 @@ Santu Nenaldu. Su burgu 'e Santu Nenaldu est bividu de paga zente in s'ierru ma si populat de turistas e furisteris in s'istiu, in sa cale istaione, sas dominigas e sas dies nodidas, si prenat de zente in crica 'e su friscu 'e sos montes suos. Est naschidu propriu cun su fraigu 'e Sa Cresia romanica de su XII seculu e a costazu s'antigu ispidale, sede de s'ordine de Santu 'Anne in Gerusalemme.In cussu tempus Santu Lussurzu faghiat parte de su Giudicadu de Torres chi tra su 1127 e su 1182 fuit cumannadu de Gonario II chi ìat leadu parte a sa sigunna Crociata. Su burgu est como famosu po sas sete funtanas (siete fuentes), s'abba e sas cales, pura, cristallina e famosa in totu sa Sardigna po sas propriedades salubres suas, alimentat unu riu chi calat fintzas a sa pian'e Abbasanta. Su zassu est propriu a intro 'e unu buscu de elighes e suerzos. No est raru bier albures seculares, in particulare a unu chi teniat prus de 200 annos est istada posta una targa. Propriu in Santu Nenaldu oldinzant d'ogni annu sa Fiera regionale 'e su caddu, chi attìrat totu sos amantes de sa cultura lussurzesa ligada a su munnu 'e sos caddos. + Ardaule: Ardaule est una bidda de 1.158 bividores, situada me sa Meria o Provìntzia de Aristanis. + Kurów: Kurów (pron. ['kuruf]) est una bidda in su sud-est de sa Polonia, atraversada dae su riu Kurówka. Format unu comune autonomu in su Voivodadu de Lublin e tenet una popolatzione de aprossimadamente 2800 abitantes (in su 2005). + Tàtari: Tàtari o Thàthari (in italianu e tàtaresu Sassari, in catalanu Sàsser), est una tzitade de 130.000 ab. in su Cabu 'e subra (tàtaresu Cabbu di sobbra, e in campidanesu Cabu de Susu) de sa Sardigna, sede de sa Provìntzia de Tàtari. Sede de Piscamu (Diotzese de Tàtari) e de Tribunale. Est sa secunda tzitade de sa Sardigna. Istoria. Una de sas massimas espressiones culturales e politicas de sa zittade est istada siguramente sa emanatzione in su XIIImu seculu de sos Isthatudos Thatharesos, iscrittos in latinu e in sardu logudoresu. Su documentu, chi est arribadu in duas copias una in latinu e s'attera in sardu (in cussa in sardu b'est sa data de su 1316), est divisu in tres partes: sa prima est dedicada a su derettu pubbricu, sa segunda a su derettu zivile e sa tertza a su derettu penale. Custu codighe de derettu est bistadu pagu a pagu adottadu dae meda comunes de Sardigna. Pro custu motivu podimus nàrrer chi custu est unu documentu identitariu de tottu sos sardos. + Aristanis: Aristanis (in logudoresu Oristanis, in italianu Oristano, in ispagnolu, Oristan, in catalanu Oristany) est una tzitadi de sa Sardigna, cun 32.936 bividoris, seu cun su matessi nomini de sa Meria o Provìntzia de Aristanis. Est situada in sa parti prus a nord de sa cèa de Campidanu in sa Curadoria anomenada Campidano de Aristanis. + Patada: Patada est unu comune de 3.364 abitantes de sa Provintzia 'e Tathari (Regione Agraria n.1: Montes de sa Costera e de Elà), in su Montacutu. Chin un'altària chi andat dae 794 a 828 metros s.l.m. est sa bidda pius arta de sa Provintzia 'e Tathari. @@ -1386,42 +1578,55 @@ Su lagu 'etat 72 miliones de metros cubos de abba e, in parte at cambiadu su clima 'e sa bidda: innantis no si b'idiat neulas chi como in ijerru b'est guasi 'onzi die. Patrimoniu archeologicu. Nuraghes + Armènia: S'Armènia est una natzione de su Caucaso, segundu sa geografia in Asia ma po cultura considerada Europa. Sa capitale est Erevan. S'Armènia lacant cun sa Turchia a ovest, sa Georgia a nord, s'Azerbaigian e sa repubrica "de facto" de Nagorno Karabakh a s'est, s'Iran e s'exclave azera de Nakhchivan a sud. Est unu istadu chentza bessida a mare. + Oniài: Oniai est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 766 bividores. + Firenze: Firentze o Frorentzia est una zitade de 370.580 abitantes e su capoluogo de sa provinzia de Firenze e de sa Toscana. Est famosa in su mundu ca est istada sa patria de Dante Alighieri, de Giovanni Boccaccio e de medas pintores, iscultores, architettos tra sos prus mannos chi sunt esistidos. In su Medioevo est istadu unu zentru importante pro sa cultura, su cummèrtziu, s'economia e sa finàntzia: in s'etade moderna est istada sa capitale de su "Granducato di Toscana", a ditada de sas familias de sos Medici e de sos Lorena. Dae su 1865 a su 1871 est istada capitale de s'Italia, a pustis de s'unidade de s'istadu (1861). Bi est un'universidade importante e sa zitade este patrimoniu de s'umanidade UNESCO: est apreziàda pro essere su logu in ue est naschidu su "Rinascimento" e una de sas prus bellas zitades in su mundu, gràzias a sos monumentos e sos museos chi tenet, commente su Duomo, Santa Rughe, sos "Uffizi", "Ponte Vecchio", sa piatta de sa Signoria e "Palazzo Pitti". + Gènova: Gènova ("Genova" in Italianu, "Zena" in limba ligure) est unu comune italianu, capitale e tzitade prus manna de sa Provìntzia de Gènova e de sa regione Liguria. Su comune tenet 608.015 bividores, s'area metropolitana 1.400.000. Est sa sesta zitade italiana pro popolamentu, este su terzu zentru industriale natzionale e sa terza zitade prus manna de su Nord Itàlia. Cun Torinu e Milanu faghet su Triangolo industriale Milano-Torino-Genova de su Nord-Ovest. Su tzentru istòricu de Gènova este patrimoniu de s'umanidade UNESCO. + Perugia: Perugia est sa capitale e sa tzitade prus manna de sa Umbria. + Gottfried Leibniz: Gottfried Wilhelm Leibniz (Lipsia 1 de triulas 1646 – Hanover 14 de santandria 1716) est istadu unu scientziadu e filosofu tedescu. Issu est istadu educadu in leges e in filosofia. Adi serbìu cumente factotum pro duas mannas domus tedescas de nobiles (una nci bessire cumente domu reale britannica). Leibniz est istadu unu diplomaticu e politicu importante in su tempu suu. Est istadu importante meda puru pro sa filosofia e pro sa matematica. Adi inbentadu su "calculus" indipendentemente de Isaac Newton, e sa notatzione sua est cussa chi est usada immoi puru. Adi inbentatu su sistema binariu puru, cussa chi est sa base de sos carculadores. In filosofia, est arrecordadu pro s'otimismu. Sa conclusione sua est chi s'universu de nosus est su prus bellu chi Deu podia faghere. Leibnitz est istadu unu de sas ratzionalistas prus importantes de su seculu 17. Sa filosofia sua castiat a sa traditzione scolastica, e anticipat sa logica e s'analisi de oe. Leibniz adi donadu puru sos prus mannos contributos pro sa fisica e pro sa tennica, e adi postu sos bases pro s'artras materias, cumente sa biologia, sa meighina, sa geologia, sa teoria de is probabilitades, sa psicologia e s'informatica. Issu adi iscritu puru de politica, de lege, de etica, de teologia, de istoria e de filologia. Adi iscritu puru poesias. + Oslo: Oslo est sa capitale de sa Norvegia + Copenaghen: Copenaghen est sa capitale sua de sa Danimarca. + Psicologia: Sa psicologia est sa disciplina ki istudiat su compurtamentu de is individuos e is prozesos mentales insoro. Cust'istudiu castiadat a is dinamicas internas de s'individuo, is raportos ki passant intra cust'urtimu e s'ambiente, su cumpurtamentu umanu e is prozessos mentales ki passant intra is istimulos sensoriales e is relativas arrespustas. Etimologia. Sa peràula "psicologia" benit dae su gregu psyché (ψυχή) ki bolli narai ànimu, ispìritu, e dae logos (λόγοςm) = istùdiu, arrejonu. Si podet duncas nàrrere ki sa Psicologia siat s'istùdiu de s'ispìritu o de s'ànima. + Madrid: Madrid est sa capitale de s'Ispagna. Cun 3.213.271 de abitantes est sa prima tzitade ispagnola prus populada. + Stoccolma: Stoccolma est sa tzitade pius manna e capitale de s'Isvetzia. + Berlino: Berlinu est sa capitale e unu de sos seighi istados de sa Germània. Ada una populatzione de 3,4 milliones edd'est sa tzitade pius manna de sa natzione. S'agatat in su nordest de sa Germania subra su Riu Spree, edd'est in su centru de s'area metropolitana de Berlinu/Brandeburgu, chi contat 4 milliones e mesu de abitantes. Unu terzu de s'area de sa tzitade est cumposta de parcos, giardinos, rios e lagos. + William James: William James (New York, 11 de ghennàrgiu 1842 - Chocorua, New Hampshire, 26 de austu 1910), est istadu unu psicologu e filosofu de sos Istados Unidos. Sa familia. @@ -1435,17 +1640,22 @@ Innoi, prus che ingunis, 'nci bessidi s'influenzia de su filosofu protopragmatista Emerson. S'incontru cun Sigmund Freud. Candu ca William James fiada su filosofu prus famosu de sos Istados Unidos, in su 1909, incontaada su medigu de Vienna Sigmund Freud. + Polonia: Sa Polonia est una natzione in s'Europa. Sa capitale sua est Varsavia. + Meana: Meana (in italianu Meana Sardo) est una 'idda de sa provìntzia de Nùgoro cun 2.000 bividoris. + Nurighe: Nurighe est su logu chi dat su nomene a una grutta de su Logudoro-Mejlogu, e prezisamente de su territoriu de su comune de Cheremule, in provìntzia de Tàtari, in su cabu de susu de sa Sardigna. Sa grutta, iscoberta e esplorada dae sa Truma de Arkeo-Gututulugia "Monte Maiore" (TAG) de Thiesi, est piena de ossos fossilizados de una ispetzie de chervu estintu de su pleistocene. + Bonuighinu: Bonuighinu est unu locu chi s'incontrada in su territoriu de Mara, in su Meilogu. Este printzipalmente conoschidu pro sa gai nada "tziviltade de Bonuighinu" e sos repertos archeologicos incontrados in una grutta nada Sa ucca de su Tintirriolu. Su santuariu de Nostra Segnora de Bonuighinu este una creja de su milli e settighentos chi puru s'incontrada no lontanu dae sa grutta. E no lontanu dae inoghe bi fut su castellu de Bonvehì o Bonuighinu fraigadu dae sos Dorias segnores de custos logos in su sec. XIII. + Ballu: Su ballu, est cussa dantza fata po ispàssiu, in mesu a sa genti, fata po comunigai, o in dies de festa. Su ballu, no est fatu po amostu, ma est prus una cosa de crica, chentza andai a iscola po ddu imparai. @@ -1455,10 +1665,12 @@ Su ballu de sos tres passos fudit meda sèriu e lentu e si ballaiat a boghe fintzas de tenore ca su prus de sas bortas non nche aiat sonadore e si ballaiat in totube: messonzos, marronzos, pustis tribulau e fintzas torrande a bidda pustis de sa zornada. Po sas festas totu cantos torraiant a bidda po sa missa e sos ballos in pratza de crèsia chi si faghiant a pustis, totus sos pastores, massajos e acudiant fintzas sos mannos. Como, po Sant'Antoni, si ballat ancora a pustis de sa beneditzione de su preide, a fùrriu de su fogu, si papat su druche traditzionale po onorare su santu, sighinde a festare a ispuntinu mannu e meda binu nieddu. In pagas biddas de Barbàgia si ballat fintzas su mèrculis de lessiu, fintzas si nche est intrada sa caresima. In sos annos chimbanta e sessanta, cando sa crèsia sortiat sas feminas in sas associatziones (a logos ddi naraiant sas circulinas) non cheriant chi si esseret ballau ca non fudit bellu po sa religione, tando sos zòvanos, mascos e fèminas si sortiant in coghinas mannas e ballaiant a fura. Sos mannos nos contant ca su ballu fudit fintzas unu modu po fàghere fronte cun allerghia a sos perìodos lezos de bisonzu meda, cando s'incunza de labore, o de orzu fudit istada pagu po s'annada mala, sos bighinos si sortiant, un'òmine tiraiat sa boghe e ballaiant fintzas a s'ismarrire ismentigande sa gana. + Danza populare: Sa Danza popolare, est sa danza ke pertenessit a sa genti e a sà traditzioni, is prus de is bortas ballau de balladoris no professionalis. Me s'Italia, ci funt distintzionis medas, intra su nord e su sud; ci funt, unas bintina de ballus differentis. Sa "Tarantella" e "pizzicata" (cust'urtima est paressia a sa tarantella etotu) me sa Pulya, Calabria e sud Italia, Saltarella, me sa parti nord de sa Campania e me sa "Ciociaria", ballu tundu me sa Sardinnya, "tamurriata", me sa Campania,(ca est sempiri una tarantella), "balli staccati" , e is ballus de is baddis me su Nord de sa penisula. + Nutritzione: Sa nutritzione est una scientzia émpirica, ole narre chi est fata abaidanno cussu che suzzedede con ispiritu scientificu, ma non est sempere possibile dae su narre cussu chi podede suzzedere prima chi sia suzzediu. Commente narrada su numene servidi a cumprennere comente est a pappare, e buffare, pro bode bivere in salude o cussu chi est megnusu a pappare e buffare (mancare abba frisca) canno unu est malaidu e est puru sa manera de faere custu cun cussu chie s'agattada in d'unu logu, poite non si pode narre a chie bividi in Siberia chi deppede pappare cussu chi inie non creschede o chi si podia agattare puru ma est meda caru. @@ -1466,22 +1678,30 @@ A sa fine de su seculu passau du' est istetia meda atentzione pro custa cosa in sos Istados Unios, ca poite meda gente fia ingrassannosi e ammalaidannosi de custas maladias metabolicas. Sos iscentziaos americanos anta cumpresu che su chi di bisognaiada fiat una manera de pappare cummente haeus sempere fatu noso chi biveusu in su Mediterraneu Otzidentale: pane, oggiu hermanu, tomatas, pische, ognia calidade de birdura e de frutta e mancare unu tantigheddu de inu. In custa manera hanta nau chi sa megnu cosa est a sighire sa "piramide alimentare". Chi chele narre chi bisognada pappare unu muntune de birdura e frutta (a su nessi kimbe tantos a sa die) unu pagu de pane e pasta, pische, fasolu, fae, pisurtze, unu tantigheddu de casu (s'arrescotu est megnusu), pagu petza e pagu tzuccuru. Non si pode non narrere chi non a tottusu servidi ischire custas cosas, o megnus, pro meda gente non parede possibile de sighire custa manera de pappare. Custu poite su numeru de chie est obesu (grassu meda) o sobraepesu (grassu ebbia) est creschenno dae dogna parte: a cummintzaere da sos Istados Unios e a accabbare in s'Africa, pro non narrere de logos cummente sa Cina. Cussu chi deppeus crerre, est che non bastada ischire cummente pappare si unu bivede a cudda manera e pappada a tipu "fast fudu". Custu est unu problema prus mannu e non est prusu de biere dae sa cara de sa nutritzione poite est una cosa chi dipendede da sa sozziedade. + Gdańsk: Gdańsk est una tzitade de 464.000 ab. in su nord de sa Polonia. + Seui: Seui est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra in sa Barbagia de Seulu, s'agatat a 800 metros in pitzu su mare e jughet 1.460 bividores. + Adam Mickiewicz: Adam Mickiewicz (Zaosie, 24 de nadale 1798 - Costantinopole, 26 de santandria 1855) est consideradu su prus famosu poete polacu. + Limba ladina: Su tèrmine ladinu, a sa prima difùndidu in sa Badde de Badia arta, est impreadu, como, pro definire unu grupu de limbas bastante omogèneas faeddadas in s'àrea dolomìtica. Mancari siet puru su numene de un ateru grupu linguisticu conottu puru comente Limba Ebraicu-castilliana faeddada dae sos ebreos sefraditas in s'antighidade in sa penisula Iberica e pustis in su nord Africa e in Oriente 'e Mesu. + Tabarchinu: Su Tabarchinu ("tabarchin") est una bariedadi de s'antigu idioma liguri, fueddau me is biddas de Carloforte (U Paize) e Calasetta (Cadeseda), e in dd-una parti de is isulas de Santu Pedru e Sant'Antiogu, in sa Meria o Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. Su Tabarkinu est considerau un'isula linguistica ainturu de su macrosistema linguisticu Italianu, sa particularidadi de custa kistionada locali est sa de tenni aguantau medas arcaitzismus de lu liguri prus antigu. + Międzyrzec Podlaski: Międzyrzec Podlaski est una tzitade de 17.300 ab. in su east de sa Polonia + Due Fantagenitori: Dusu FantaDiddinus (in italianu: "Due Fantagenitori", in inglesu: "The Fairly OddParents") est unu cartoni americanu (imbentadu de Butch Hartman). In custu cartoni c'est unu pitzinneddu de 10 annos, Timmy Turner, chi tenet su babbu e sa mamma chi traballant totu sa die e du trascurant meda. Candu issos no bi sunt, a domu sua andat una pitzoca chi si tzerriada Vicky. Issa est mala de diaderos e lu tratat meda male. Pro fortuna una die arribant pro issu "Dusu PantaDiddinos", Cosmo e Wanda. Issos podent faghere casi totus sas magìas pro acuntentare a su pitzocheddu. Tzertos disijus sunt proibidos e c'est unu libru (Da Rules) chi ispiegat beni beni totu. + Limba bèrbera: Su bèrberu est sa lìngua de is Bèrberus, est una lìngua camìtica chi fait parti de sa familla linguìstica camito-semìtica, e est parenti cun s'egìtziu antigu e cun s'arabu. Is prus momentus antigus de su bèrberu funt rappresentaus de su lìbicu antigu. In italianu, "berbero" benit de su frantzesu "berbère", chi pigat torra sa pronùntzia magrebina de su arabu "barbar". Su fueddu arabu probabilmenti benit de su latinu "barbarus", nòmini po is popolatzionis de lìngua no latina. Una etimologia populari, arrelatada giai de Ibn Khaldūn, narat chi is Arabus, chi no cumprendiant chini fueddàt su bèrberu, narant chi "faiant sonus chi no si cumprendiant" ("narai sonus chi no si cumprendint" si narat in arabu "barbar"). @@ -1489,8 +1709,10 @@ Estensione de su bèrberu e bariedades suas. Is limbas bèrberas ddas faeddant 40-50 miliones de persones. A pustis de àere gherradu pro otènnere su reconnoschimentu de sa limba e de sa cultura bèrbera, in Marrocu, su bèrberu s'imparat in iscolas meda e como est limba ufitziale. Su bèrberu s'imparat finas in Algeria e in unas cantu universidades. Sa limba bèrbera tamazight de su Marrocu at unu alfabetu suo chi est antigu meda e chi si narat tifinagh, in àteros logos dd'iscrient cun is alfabetos latinu o àrabu. Is bèrberos sunt is abitantes originàrios de de s'Africa mediterrànea e oe sunt ispartzigninados in unu territòriu mannu de su nord de s'Africa, chi andat dae s' Egitu, Libia, Tunisia, Algeria, Marrocu, Mauritania, finas a su Mali, Niger e Burkina Faso (Tuareg); fintzas is antigos abitantes de is isulas canarias in capas faeddaiant su berberu. Aende in contu sa mannària de su territoriu in ue istant, si cumprendet chi esistint dialetos meda de su berberu (unos 300). In custos territòrios faeddant mescamente su bèrberu e s'arabu, limbas chi si sunt unu pagu ammesturadas cun su tempus. Pro su chi pertennet a is faeddadas podimos nàrrere ca in su sud de su Marrocu est faeddadu su Chleuh, in su nord su Rif su Tuareg chi est sa limba berbera de is nomades de su Sahara. + Narabuia: Narbulia (in su logudoresu de i Narabugliesusu è zerriada Narabhuya) est una bidda de 1.803 bividoris, s'agatada a bassu de su Montiferru et tennidi territorio de mari e de monti. + Santeru: Santeru (fintzas Sant'Eru o Santu Eru, in italianu San Vero Milis) est una bidda de 2.532 bividoris (santeresus) de su Campidanu de Mibhis, in provìntzia de Aristanis,collocau asutta 'e su Montiferru. Su territoriu arribat fintzas a mari, innui tenit 25km de prayas (Putzu Idu, S'Arena Scoada, Mandriola, Su Pozzosu, Sa Rocca Tunda, Su Crastu Biancu). @@ -1497,11 +1719,13 @@ Is biddas lacarantis funtis Tzedhiani, Boatiri, Arriora, Narabuya, Senighi, Mibhis e Tramatza. Sant'Eru tenit su campanilu prus artu de Sardigna et est connotta po sa crannazza, s'artigianau cun su juncu (chibirus, etc.), is prayas e sa zent'arrubia chi bivit in is paulis de Sinnis (Sal'e Purcus, Sa Salina Manna, Sa Marigosa e Is Benas. Is domus funti de ladiri (domus campidanesas), e pighendi de Aristanis esti sa primma idda chi tenidi domus a poatziu antigas. Su santeresu fait parti de is dialectus Arboresus: est unu dialectu campidanesu cun medas infruentzas logudoresas in sa pronuntzia (fizu po fillu, deghi po dexi) e in is fueddus (chimbi po cincu, battru po cuattru, abba po aqua). + Genetica de sos Sardos: Sa zenetica de sa popolatzioni ominali sarda consistidi in unus cantu de genti ki istudiant sa genetica de sa genti ki bividi in s'Isola cun duus printzipalis obietivus. Su primu tenit unu iscopu prettamenti iscientificu e culturali, i est cussu de reconstruiri s' istoria naturali de sa populatzioni. Issa consistidi in sa comprensioni de s'entidadi, de is tempus e de is modalidadis de s'effettu de sa fondatzioni impari a sa sucessiva o concomitanti dinamica demografica i evolutiva. S'atera est inzarasa aplicativu e tenit sa finalidadi de cumprendi is causas zeneticas de unas cantus de patologias, cunfrontendi is peculiaridadi de sa popolatzioni sarda, ki da rendidi in pitzus po istudius ki prevedinti s'utilizu d... + Macumere: Macumere est una importante bidda de sa Sardigna, posta in sa Provìntzia de Nùgoro. Postu a 572 metros supra de su livellu 'e su mare, in sa cadena de su Màrghine; in s'oru bi colat su Rio s'Adde, ed est a 57 kilometros dae Nùgoro. Istòria. @@ -1559,6 +1783,7 @@ s’insinniamentu universitàriu a tesu, Tzentru Polifuntzionale pro su tempus liberu, campos polivalentes e una discoteca. Sa idda de Melchiorre Murenu connottu comente s'Omero de sos sardos. + Meighina: Sa meighina o meixina est una parte de sa connoscientzia de s'omine chi tratat de averguare puite sa zente s'irmaladiat, de chircare de iscoperrere meixinas e ateros medios pro sanare sos maladios o po los agiudai a tirare a innantis chin sa malattia, de imparare a sa zente cales son sas maneras pro no s'irmaladiare (custu est su chi in italianu si narat "profilassi"). Sa meixina tenet una istoria chi est vezza chei s'istoria de s'omine, puite ca sa zente at pessatu sempere a azuare su maladiu e a chircare de lu sanare, o de l'azuare,chin ervas o tzerimonias a che colare sa malattia. @@ -1565,9 +1790,11 @@ Sa meighina moderna otzidentale naschit de sas raichinas de sa meighina greca, romana, araba. Chin s'iscoperta de sa manera da atuare iscientifica de Galileo, chin esperimentos e dedutziones, sa meighina colat de pratica empirica a iscienzia aplicada, i a pacu a pacu disfrutat de sas connoschenzias de sas materias chi si naran iscienzias basicas,comente sa chimica,sa biologia,sa microbiologia i s'ottighentos, sa biochimica e sa genetica i su novighentos. A dias de oie sa meichina est una de sas materias prus istudiatas e supra sa cale si gastat prus dinari, i die chin die avanzat chircande de sanare sas malatias prus importantes de custu seculu novu, chi son sos tumores e sas malatias de su coro. + Irlanda (isola): Irlanda (Èire in irlandesu) est un'ìsula europea de s'Atlanticu de Susu, chi format impare a sa Britannia Manna, Man e àteras ìsulas, s'artzipelagu de is Ìsulas Britannicas. Politicamente s'agatat pratzìda peri sa Repùblica de Irlanda, istadu de s'Unione Europeana, e s'Irlanda de Susu, chi s'agatat ancora asuta de su Regnu Unidu de Britannia Manna. S'ìsula tenet istèrrida de 84.421 km2 e populatzione totale de unos 6.478.000 bividores. + Dublinu: Dublinu ("Baile Átha Cliath" in gaelicu, "Dublin" in inglesu) est sa capitale de s'Irlanda, est sa tzitade prus manna non petzi de sa Repùblica ma de totu s'ìsula de Irlanda. Su nùmene "Baile Átha Cliath" cheret nàrrere "Tzitade de su bau fortificadu", su nùmene "Dublin" derivat dae su nùmene pagu giustu "Dubh Linn" chi cheret nàrrere "Paule niedda". @@ -1574,35 +1801,48 @@ Sos abitantes sunt 505.739 (dae s'ùrtimu tzensimentu) e si contamus fintzes sos abitantes de totu s'àrea metropolitana arribant e superant su millione. Sa tzitade est in continu creschimentu urbanu e econòmicu dae unos deghe annos e prus. Dublinu est istada fundada dae sos Vichingos comente tzentru pro bèndere sos ischiavos, s'agatat in sa foghe de su riu "Liffey", a su tzentru de sa costa de oriente de s'ìsula, custa regione est mutida "Dublin Region", est istada sa capitale dae sos tempos medievales. Sa tzitade est cumposta dae sa zona amministrada dae su "Dublin City Council" e dae sos soborgos chi unu tempus fiant sa "Contea de Dublinu" e in die de oe sunt sas conteas de: "Dun Laoghaire-Rathdown", "Fingal" e "South Dublin". Sa "Greater Dublin Area" est cumposta dae custas conteas prus cussas de "Kildare", "Meath" e "Wicklow". + Aerospàtziu: S'Aerospàtziu est una iscièntzia ki istùdiat tottu sas attividades chi pertocant su bolu umanu, in s'aèra (in sa bascia atmosfera) e in s'ispàtziu interplanetàriu. Disciplinas chi intrant in custu campu sunt: aerodinamica - iscentzia k'istudiat sos fenomenos ligados a su movimentu (dinamica) in s'aera ki nos respiraus; meccanica de su bolu - parte de sa meccanica k'istudiat sos fenomenos meccanicos (fortzas, acceleratziones, velocidade, potentzia e àteros) ligados a su bolu e sa tecnologia de is veìculos ispatziales. Podent èssere veìculos pro s'òmine (cumente su LEM, Mòdulu Lunare) ki est caladu in sa Luna in su 1969. + Due Fantagenitori/campidanesu: Dusu PantaDiddinus (in italianu "Due Fantagenitori", in ingresu "The Fairly OddParents") est unu cartoni americanu (imbentau de Butch Hartman) chi donanta in television, a Videolina chi s'attaccada a K2 de Jetix. In custu cartoni c'est unu piçocheddu de 10 annus, Timmy Turner, chi tenidi su babbu e sa mamma chi traballanta totu sa dì e du trascuranta meda. Candu issus no ci funti, in domu sua andada una piçiocca chi si tzerriada Vicky. Issa est mala de diaderus e du trattada meda mali. Po furtuna una dì arribanta po issu "Dusu PantaDiddinus", Cosmo e Wanda. Issus podinti fai casi totus is maxias po accuntentai a su piçocheddu. Calincunu disiju esti proibiu e c'est unu libru (Da Rules) chi spiegada beni beni totu cumenti si faidi. + Femmina accabadora: + Butch Hartman: Elmer Earl Hartman IV, prus connotu comente Butch Hartman, (Highland Park, Michigan, 10 de ghennàrgiu 1965) est unu disegnadore e regista americanu, chi adi imbentadu is cartones "Due fantagenitori" e "Danny Phantom". + Pompu: Pompu est unu cumunu de sa provìntzia de Aristanis. + Timmy Turner: Timothy "Timmy" Turner esti su personaggiu principali de su cartoni Dusu PantaDiddinus. Storia. Timmy esti unu piçocheddu de 10 annus chi deppidi afrontai situazionis meda traballosas: Francis, unu cumpanju de scola meda malu, Denzel Crocker, unu professori meda maccu, ma prima de tottu Vicky, una "babysitter" porfiosa, mala e crueli. Po furtuna una dì arribanta po issu Cosmo e Wanda, Dusu PantaDiddinus chi podinti fai casi totus is maxias po du accuntentai. + Francesco Totti: Giogada cumente attaccante in sa Roma dae candu fidi unu pitziocheddu. + A.S. Roma: Sa A.S. Roma ("Associazione Sportiva Roma") est una sotziedadi de palloni de Roma. + Simone Perrotta: Simone Perrotta (Ashton-under-Lyne, 17 de cabudanni 1977) est unu giocatore de calcio italianu. Jogada cumente atacante in sa Roma. + Alessandro Faiolhe Amantino: Alessandro Faiolhe Amantino (Belo Horizonte, 1 de austu 1980) prus notu cumente Mancini, est unu giocatore de pallone brasilianu. Giocada cumente atacante in su A.C. Milan. + Christian Panucci: Christian Panucci (Savona, 12 de aprile 1973) est unu giocatore de pallone italianu. Giogada cumente difensore in sa Roma. + Otzana: Otzana (su nomene in Limba italiana est Ottana) est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 185 metros subra su mare e jughet 2.526 bividores. + Gùspini: Guspini (13.000 cristianusu) esti sa segunda bidda po numeru de abitanti de sa provinza de su Campidanu de Mesu. In annusu '90, anti serrau is minierasa, ca fianta sa ricchezza de sa bidda, infatti po cussu sa bidda ari importau genti de tottu su Campidanu de Mesu. Su sindigu ei Rossella Pinna. @@ -1611,16 +1851,20 @@ Sa parrocchialli teiri un organo de su 1700 costau mera francusu po is dimensionisi de sa bidda in cussu periudu (2000 cristianusu circa); e teniri i sembianzasa de un armadiu, e teniri una tastiera e una dexina de registrusu, e ei pintau cun composizionisi floreallisi semplicisi birdisi e giallusu cu is contornusu nieddusu. In su mesu de sa bidda do'i ei ua collina zerriada "su Cuccuru e'Zeppara", atta crca 150 metrusu e sa perd chi da compoiniri ei beccia de 3 millioisi de annusu. Importanti interessi storicu esti sa miniera de Montibecciu, prazira cun su Cantieri de Levanti, abì in passau si sceberara su mineralli, e cun su centru abitau de vetti 100 cristianusu, ma ca prima ospitada meda pru genti ca trabballada in sa miniera. Tottu is attrasa minierasa funti distribuirasa intottu su terrenu arburesu e guspinesu finzasa a sa costa Arburesa. + Bera Cresia de Gesu: Sa "Bera Cresia de Gesu" esti una cresia non-confessionali (indipendenti) criada in su 1917 in sa cittadi de sa Tzina Beijing. In su 2005, sa cresia portada unu tanti de fidelis de 1.5 - 2.5 milionis, chi bivinti in 45 paisus e 6 cuntinentis. Sa cresia esti bessida prus manna kizi in su bintesimu seculu partendi de su movimentu Pentecostali bixinu a su Cristianésimu. Sa cresia narrada custu chi esti iscrittu in su "Vangelu" a tottas is nazionis prima de su segundu arribu de Gesu. In su 1967, est nascia a Los Angeles s'Assemblea Internazionali de sa Bera Cresia de Gesu Is dexi dottrinas printzipalis. Is dexi dottrinas essentzialis de sa Cresia funti: + Cagliari Calcio: Cagliari Calcio est sa sociedadi calcistica de Casteddu, est sa prus connota de sa Sardigna in Italia. Est nàscia in su 1920. Unu de is momentus prus importantis de s'istòria sua est sa bitoria de su "Scudetu" in su campionau de sa serie A Italiana in s'annu 1969/1970. In su "Cagliari Calcio" at giogau Gigi Riva puru, unu de is prus mannu campionis de su calciu mondiali de totus is tempus. Poi de Massimo Cellino, su presidenti de oi est Tommaso Giulini e s'allenadori Massimo Rastelli. + Idrogeno: S' Idrogeno est su primu elementu de sa tavola periodica de sos elementos, ada simbulu H e numeru atomicu 1. Esistit prus de atteru comente molecola formada dae duos atomos. Est s' elementu prus abbundante, tantu chi est presente fintzas in s'abba. A temperadura ambiente esistit comente gas, chentza colore e meda aframiante. + Ortueri: Ortueri est una bidda de 1.437 bividores de sa Provìntzia de Nùgoro in su Mandrolisai. Territoriu. @@ -1639,6 +1883,7 @@ Sa festa in onore de su Santu funti: su sese de Nadale, cun crufessones, coros e ballos sardos. Sa terza Dominiga de Maju. Santa Maria, s'agatada in pizzu de unu montigheddu daenue domina sa idda, anca prima, in is tempos antigos s'agataiada unu tempiu paganu. Sa festa religiosa si festada s'otto de Cabudanni cun sa Santa ki benidi leada de sa Cresia de su Patronu fintzas a Santa Maria. In onore suo, seganta una matta arta e a pustis da pulinti de is naes e in sa punta benidi posta una bandela de linna cun in aintru una pariga de puddas. A pizzu de sa bandela s'accappiada unu pane tundu fattu in dommo e beneidu "su Pitzudu". Ancora oe is piccioccos faente a gara po artziae a "nde lompede sa Bandela". + Su patriottu sardu a sos feudatarios: Su patriottu sardu a sos feudatarios (nodidu finas comente Procurade 'e moderare) est unu cumponimentu patriòticu e antipiemontesu iscritu in su 1794-1796 dae Frantziscu Inniàtziu Mannu, magistradu de s'Audièntzia Riale. Su cumponimentu est iscritu in 47 otavas, cun s'ischema mètricu "a bb cc dd e". S'istòria de custu innu comintzat in su 1793, cando sos Istamentos detzident de imbiare a Torinu 6 delegados, in rapresentàntzia de sa Natzione Sarda, pro preguntare a su rei s'approvàda sua de sas "Chimbes preguntas", unu documentu chi diat a serbire pro megiorare unu pagu sa situatzione sarda. @@ -1647,13 +1892,16 @@ Petantis chi in Sardigna fudint isetande s'arrespusta de su rei, su visurrei incumintzat a fagher ponner in presone una loba de cuddas persones chi aiant traballadu pro iscrìere sas dimandas; a mesudie de lunis, 28 de Arbile 1794, fiant postos in presone Bissente Cabras et Bernardu Pintor. Pagas oras a pustis cumentzàat sa Sarda Revolutzione, ki dia durare pro tres annos. Totu su populu, sos possidentes e medas de sos istamentarios, armados, intrant in Casteddu e in una chida ebbia, prus de 500 piemoneses fiant açapados, carriados, imbarcados e imbiados torra a domo. Pro custu in Casteddu custa die est amentada che "dii de s'açapa", e oe etotu regordada che "Die de sa Sardìnnia" a manera ufitziale dae sa Regione sarda. S'Innu est su Cantu natzionale de is Sardos. Custu cumponimentu est istadu bortadu in limbas agenas: in inglesu dae John Warre Tyndale in su 1849 cun su titulu "Endeavor to moderate...", in frantzesu dae Augusto Boullier in su 1864 cun su titulu "Songez à modérer...", in italianu in su 1896 dae Bustianu Satta e in tedescu dae B. Granzer e B. Schütze in su 1979 cun su titulu "Die Tyrannei". + Cuartu Sant'Aleni: Cuartu Sant'Alèni (iscrittu fintzas comente Quartu Sant'Aleni, in italianu "Quartu Sant'Elena") est una tzitade de 70 000 abitantes e comunu de su Campidanu, in sa Provìntzia de Casteddu. Su sìndigu est Mauro Contini. Cuartu pigat su nùmene da sa perda mulla romana. Sa tirada de Cuartu cumprendit bona parte de Molentàrgius, 26 km de su Puettu, Margine Rosso, Sant'Andrea, Capitana, Is Mortòrius, Mari Pintau, Cala Regina, Geremeas-Kal'e Moru. + Thalía: Ariadna Thalía Sodi Miranda (Tzitade de Messicu, su 26 de austu de su 1971), prus conoschida popularmente commente Thalía o uffitzialmente cumenti Thalía Sodi, est una cantante e attora messicana ki bivit me is Istados Unidos. Est filla de su dotore e criminologu messicanu Ernesto Sodi Pallares e de Yolanda Miranda. Est conoschida pro is discos mùsicales in limba ispagnola e telenovelas suas fatas me is annos 1990. Su maridu suu est su produtore Tommy Mottola cun kini tenit una filla, Sabrina Sakaë Mottola Sodi, naschida su 7 de santugaine de su 2007. Cun unos 25 miliones de discos bendidos, est una de is cantantes prus de importu de su mundu ispanicu. Sa boghe est mezzosopranu e tenit unu rezistru de tres ottavas (segundu una interbista fata cun issa in 2006). + Monte Lerrono: Est su monte prus artu de Pattada [http://sc.wikipedia.org/wiki/Pattada] (1094 metros); In su demaniu forestale b'at cherbos, muvras, porcrabos; in sas puntas prus artas bolat s'abila reale. Sa Funtana de Rode' connota pro sas abbas friscas e jaras. Ateros zassos de biere: serra 'e chelos; tratascias. @@ -1660,24 +1908,30 @@ Dae carc'annu si bi curret una de sas menzus tapas de su mondiale de rally. A in basciu b'est su lagu de su Riu Mannu, una diga de 72 miliardos de litros de abba. A curtzu a sa diga b'est su Nuraghe de Lerrono, chi si podet biere in mamentos de sicagna ebia, ca s'abba nche l'at cobertu. + Bantina: Bantìna (it. Bantine) est una fratzione de Pattada chi contat pius pagu 'e 100 aminas. L'agatamus a 3 chilometres dae sa 'idda, a 640 metres de altària, in sa carrera chi andat a Oscheri. Mentovada sa "mata 'e Antina", ue b'at terrinos bonos meda pro oltaliscias. Su pius connotu 'e sos Bantinesos est Pedru Pesutzu, poete mannu de su 1700. + Pesutzu Pedru: Poete mannu de su '700, connotu finas comente Pisurci o Pisurtzi, nàschidu in Bantina. In mesu a su chi at iscritu signalamus: "Cantone de su cabaddareddu", "Su cazzadore, sa chelva e ‘i su pastore", "Malissias e difettos de sas feminas", S'abe, e bai nende. + Othieri: Othieri o "Otieri" o "Utieri" (in italianu "Ozieri") est una bidda de sa Provìntzia de Tàtari cun 10.829 abitantes. Tratas de sa cultura prenuragica de su neoliticu las agatamus in sas grutas de "Santu Miali", a sa 'essida de sa tzitade. Andamentu demograficu. Segundu sos datos de su censimentu 2001 in su Comune de Othieri b'aiat 11.334 abitantes residentes, de custos 8.024 abitantes (su 71%) in sa Zittade de Othieri. Sos ateros logos ue b'istat zente de su terrinu cumonale sunt Santu Nigola chin 1.627 abitantes e Chilivani chin 294 abitantes, tando chi sos ateros abitantes ispartos sunt 1.389. + Limba ispagnola: Sa limba ispagnola est una limba romanza otzidentale, commente su sardu, faeddada in Ispagna e in una parte manna de América. Est sa limba romanza prus faeddada in su mundu. Atualmente la faeddant como 500 miliones de pessonas commente limba mama e unos 60 miliones commente segunda limba. Sa limba ispagnola benit de su latinu vulgare faeddadu in sa Penìnsula Ibérica septentrionale e tenit influèntzias de sas limbas faeddadas antigamente in cudda penìnsula. Sas bariedades. Su ispagnolu faeddadu tenet duas bariedades fundamentales: septentrionale et meridionale. Sa bariedade septentrionale est carateritzada dae sa pronuntzia de totu sas "s" da chi sunt in antis de consonantes et in fine de peràula et dae sa pronùntzia de sas sìlabas "ce/ci" e sa "z" commente . Sa bariedade meridionale si caraterizat pro no pronuntziare sempre sa "s" finale in antis de sas consonantes. + Tunisia: Tunisia est una natzione in s'Àfrica. + Padre Luca Cubeddu: Juanne Pedru Cubeddu (dae totu connotu che a Padre Luca Cubeddu) est istadu unu de sos prus mannos poetes in limba sarda (calecunu lu cramat su Dante sardu). Naschidu in Pattada in su 1748, mortu in Oristanis in su 1828. Imbiadu a Tathari dae criadura, at istudiadu chin sos Iscolopios; diventadu padre, pro carchi annu est andadu totu bene finas chi no b’apeit una morte in cheja; calecunu penseit chi fit gurpa sua e tando isse si deit a bandidare in sas campagnas de Pattada e de Bitti; si contat chi pro annos, donzi dominiga, narait missa sutta unu cherzu posca de aer fatu accudire totu sos bandidos de sa leada. Isteit su primu poete de s’arcadia sarda. In sos urtimos annos de sa vida che torreit a s’ordine torrende a preigare e a issinzare. @@ -1684,15 +1938,19 @@ In mesu a sas operas suas ammentamus: Isculta, Clori ermosa - Sos ingannos de su mundu - Sos piagheres mundanos - Su leone e-i su molente, Paris e s’hermosa Elena: ossiat sa distruzione de Troja - S’amante e-i sas deas de Parnasu. Elogiu de nostra Signora - Sa cantone de sardos, Sa femina onesta - Sa cantone de Paris - Amore esaltadu – Su Cucu e-i sa rundine, e bai nebde. Tocat de narrer chi cando fit bandidende, ja s’ischit, bi cheret dinari, tocat de manigare e de si cuverenare dae su fritu e-i s’abba. Seguramente Padre Luca Cubeddu, in su bandidonzu, at dadu medas de sas poesias suas in cambiu de piagheres e de ajudigheddos; e bai s’agatat poetes chi poetes no sunt mai istados chi ant publicadu a lumene issoro operas chi no fint a manera de ponnere a pari e b’at per esempiu unu bitichesu chi, istranu ma ‘eru, iscriet a sa pattadesa. Pro che l’agabare cherimus narrer chi a su ‘arriu de operas a isse “atribuidas” tocat de b’agianghere totu cussas chi che l’ant obigadu. + Juànne Marìa Asàra: Juànne Marìa Asàra (Pattada, 23 austu 1823 - Pattada, 19 freàrgiu 1907), est istadu unu poète sardu. Dae totu connotu chin s'improverzu de Limbudu. Poete mannu, buglista e realista fit a manera de descriere sos pecos de sa sotziedade in manera lughida e pretzisa; iscuru su chi si poniat suta ca che l'atzantaraiat dae conca fin'a pes. Grascias a su tribagliu innantis de Enzo Espa e posca de Angelo Carboni chi ant acoglidu sas operas suas, no est sutzessu comente pro ateros poetes mannos chi totu o guasi anderet perdidu. In mesu a sas operas signalamus: Su barantinu; Su 'izadolzu 'e Canemalu + Portescusi: Portescusi est unu comunu de 5.392 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Tommaso d'Aquino: Tommaso d'Aquino (Aquino/Roccasecca, provintzia de Frosinone, 1225 – Fossanova, 1274).Santu. Dominicanu o de s'Ordine de sos Preigadores. Est istadu unu filosofu italianu ( ada valorizadu sa filosofia de Aristotele applichendela po sa teologia cristiana) e unu teologu, de sos mannos. Discipulu de Sant'Alberto Magno, ada insegnadu in Parigi, Roma e Napoli. Ada iscrittu sa Summa Theologiae, unu monumentu de dottrina teologica; Summa contra Gentiles ( un'atera opera importante) e ateros Trattados. Sa festa sua su 28 de bennalzu. Scolasticu e teologu, nomenau ""Doctor Angelicus"" o ""Doctor Universalis"" + Nanni Moretti: Nanni Moretti (Brunico, 19 de austu 1953) est unu regista italianu. Sas operas suas funt caraterizzadas pro comentzare de una visione, in crai ironica e sarcastica, de sos logos comunos e de sas problematicas de su mundu de sos giovanos de su tempu, po si bortare in sa diretzione de una critica, de sa sotzietade. @@ -1708,6 +1966,7 @@ A pustis dei is filmis ki ari derettu e/o prodottu, Nanni Moretti ari rexitau in cussus filmis: Produtori. A pustis de is filmis de issu, Nanni Moretti ari prodottu: + Ecce Bombo: Ecce Bombo esti stettiu su secundu longumetraggiu de Nanni Moretti, girau in presa diretta e in 16 mm, e a pustis ristampau in 35 mm. Trama. @@ -1715,6 +1974,7 @@ Michele tennidi rapportis difficilis in da familla, una relazioni complicada cun sa sposa sua Silvia (chi traballada in su cinema cum'enti aiuto regista) e cun is femminas in generali, e meda de problemas esistentialis; Mirko, unu piccioccu assillau de meda problemis, tennidi in domu sua Olga, una picciocca schizofrenica; Vito esti unu impiegau sganau; Goffredo unu studenti universitariu sganau issu puru. S'arribu de s'estadi accabada s'esperimentu de autocoscienza, ma is quattrus amigus sighinti a si biri; una borta biendisindi, piganata sa decisioni de andai a acattai Olga; ma a sa fini esti scetti Michele chi bandara a d'acattai. Su film accabada cun Michele e Olga castiendisindi. + Silver Surfer: Silver Surfer est unu personi de is fumettes criau de Stan Lee i Jack Kirby in su 1966, pubricau de sa Marvel Comics. Personi chi no est normali, de su mundu de sa Marvel, bessiu de is avventuras de is Fantastic Four. Silver Surfer est unu araldu extraterrestri de Galactus, un entidadi istravanàda meda, abili de si papai is mundus, chi du furat po sarvai su pianeta suu (Zenn-La) e du donat poteris ke su scudu de prata, chi du fait essi forti meda i abili de biaxai lestru lestru in s'universu, a pitzus de una taula de surf. Arribau a sa fini in sa Terra, po sa pietade chi issu intendit pro is omines, Silver Surfer si furriat a su meri suu, andendi in pari cun is Fantastic Four pro circai de du bati. Galactus detzidit tando de du lassai in su su pianeta chi issu aiat sarvau. Carateristicas de custu personi funti is arrelatas ki tennit cun su sentidu de "beni" e su sentidu de "diferentzia", tipicus de is eroes disacataus de sa Marvel. @@ -1721,11 +1981,14 @@ S'inimigu suu est Mefistu, unu dimoniu chi bollit s'anima sua i chi, po da ottenni, ndi furat sa pitzinna Shalla Bal, isposa de Silver etotu. Acapios. Su Jassu Ofitziali de sa Marvel + Shōhei Imamura: Shōhei Imamura (Giaponesu: 今村昌平; Tochiu, 15 de triulas 1926 – Tochiu, 30 de maju 2006) fiat unu regista giaponesu. At bintu duas bortas sa Prama de Oru in su Festival de Cannes, in su 1983 e in su 1998, e fiat su primu giaponesu a bintzire custu premiu. + Orune: Orune est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia, s'agatat a 745 metros subra su mare e contat 2.936 abitantes. + Orosei: Orosei est una comuna de 6.790 pessones in sa provìntzia de Nugòro, crèschidu in sa costera cara a sole de sa Sardinna, a bell'e che 2 chilometros dae su mare (Marina de Orosei - Isporoddhai). De economia bell'e che petzi agrìcola finzammentas a carchi deghina de annos a oje, a pustis at àpidu una crèschida econòmica manna cun s'imperonzu de sas cavas de marmaru e de su turismu in mare (Marina, Cala Liberotto cun sas ispiaggias de Sas Linnas Siccas, Cala Ghiniperu, Sa Mattanosa, Bidderosa). @@ -1733,11 +1996,14 @@ A bell'e che 2 km dae sa costa , Orosei est crèschida in sa vadde de su riu Cedrino. In sos 15 km de costas chi b'at si potent atzappare siat plagias mannas (Marina de Orosei - Isporoddhai, Su Barone, Osala, Cala Ghiniperu, Sas Linnas Siccas, Sa Curcurica) siat artos trèmmenes chi ghettant a mare. Orosei at dadu su nùmmene suo a sa cala in uve est nàschida. Collegamentos istranzos. Orosei in su Web + Irgoli: Amèna bidda de Sa Baronia de 2.333 abitantes, postu in sa piana de su Tzedrinu pius o mancu a 8 km dae su mare. A un'economia chi ainnantis fit subra 'e tottu agropastorale si azunghen medas forros pro sa produtzione de su "pane carasatu", s'industria de su turismu e de s'artijaneria. + Chichimeca: Is Chichimeca funti una band sarda, nascinti in su 2000, criaus da Claudia Crabuzza, chi iscriiri is testus e cantada (sonara ge in is Tazenda), Fabio Manconi, chi iscriiri sa musica e sonada sa fisarmonica, e Andrea Lubino, chi sonada is percussionis e sa bateria. Su nomini Chichimeca bennidi de sa lingua antiga olmeca messicana e boi nai “barbarus”. + Ardecore: Ardecore est unu progetu musicale naschidu de s'incontru artisticu aintru de sa band post-rock de is Zu, su cantautori Giampiero Felici e su chitarrista americano Geoff Farina, ex-frontman de is Karate. S'intentzioni de su grupu musicale est cussu de elaborare torra in crai moderna is cantos de sa traditzione popolare romanesca, arrispettendi is particolaritadis stilisticas de custu stile. Biografia. @@ -1746,18 +2012,24 @@ b'an a cherrer duos annos prima chi su progettu si cuncretizet ei su primu discu,omonimu,bessit in su2005,pro sa collana Il manifesto. su filu conduttore de sas nobe cantzones chi cumponint s'album est bighinu a s'ala piùs iscura e trista de sa traditzione popolare romana. Sos temas printzipales,duncas,sun s'amore, in sa bisura pius tragica, sa morte,sa traittoria; sas insidias de su Tevere ei sa presone. In su 2007 est bessidu su segundu discu issoro, Chimera semper pro sa collana Il Manifesto: tonos pius allirgos de su de prima,ei,atera cosa noa rispettu a su primu lp, tres cantzones originales. + Francesco Totti/campidanesu: + Jogada cumenti attaccanti in sa Roma de candu fiada unu piçiocheddu. + Limba cadelana: Sa limba cadelàna (in cadelanu: "català" o "valencià" — in Valèntzia) est una de sas limbas romanzas otzidentales. La faeddant unos 9.100.000 pessonas in Ispagna in sa Comunidade Autònoma de Catalogna, Valèntzia e sas Ísulas Baleares, s'este de s'Aragona ("Franja de Ponent"), in Frantza in sa Catalogna Nord numenàda puru Russillione, e in Andorra. In sa Sardigna est faeddada in sa tzìdade de S'Alighèra. Sa limba cadelana si assimìzat meda a s'otzitanu. + Limba basca: Sa limba basca ("euskara" in limba basca) est una limba non indoeuropea faeddada in su Paisu Bascu (Euskal Herria). La faeddant unos 1.033.900 pessonas in sa Comunidade Autònoma de Paisu Bascu e Navarra (Ispagna) e Paisu Bascu frantzesu (in su dipartimentu de sos Pireneos Atlànticos, Frantza). Est ufitziale in sa Comunidade Autònoma de Paisu Bascu e in su nord de sa Navarra. Limba basca unificada. Sa Limba basca unificada o Euskara batua est sa limba regulada dae Acadèmia de sa Limba Basca (Euskaltzaindia) + Movimentu: Su movimentu de unu corpu, in fìsica, est su mudare de su logu in su colare de su tempus. Est unu de sos contzetos pius fàtziles e printzipales de sa mecànica. A segunda de sa fromma e de sa proportzione intro de logu e tempus bi sunt tipos divressos de movimentos. Sos chi ant dadu s'azudu pius mannu a sa formulatzione de sos movimentos (e de sa mecànica) fint prima Galileo Galilei, a pustis Isaac Newton e sas lezes suas de sa dinàmica. Intra sos movimentos clàssicos, bi sunt: Est importante meda finas su movimentu armonicu chi pro sa lezes de sa mecànica est acumonadu a su movimentu tzirculare. + Movimentu in caminu deretu: Unu corpu si movet in unu movimentu in caminu deretu si sa sua velotzidade no cambiat in diretzione e vessu. Si mancu s'intensidade cambiat su movimentu si giamat paremighe. Su movimentu uniforme in caminu deretu est a sa base de su printzipiu primu de sa dinamica (printzipiu de inertzia). =Movimentu paremighe= @@ -1771,6 +2043,7 @@ S'integrale si podet simpilificare in unu modu fazile si, pro esempiu, s'acradiadura no cambiat in su passare de su tempu. S'ecuatzione duncas est: Sicomente cun "a" chi est s'intensidade e "û" sa diretzione de s'acradiadura (e de su movimentu). + Rugby: Su rugby est unu sport de squadra meda difùndiu in totu su mundu, specialmenti in Francia, Irlanda, in is paisus britannicus e in is ex-colonias de s'Inghirterra, cum'enti s'Australia, sa Nuova Zelanda e su Sudafrica. Est praticau meda in Argentina e in Italia puru. Su giogu de su rugby est dividìu in tres codicis de regolamentu: su rugby a 15, su prus diffùndiu, su rugby a 13 e su rugby a 7, gestius de 2 federazionis e organismus internazionalis diversus ca no funti collegaus fra issus, is variantis a 15 e a 7 dipendint de sa propriu federazioni internazionali (Rugby Football Union), invecis sa varianti a 13 dipendit de sa Rugby Football league. Est definiu unu sport de combattimentu e de situazioni. Est unu sport de toccamentu e de combattimentu poitta sa cumparanzia fisica fra is giogadoris ddu at sempri in su giogu. Est definiu peri unu giogu de situazioni poitta cun is annus est sempri prus importanti sa capacidadi de cumprendiri su contestu de su momentu (momentu tatticu) aundi ogna parti de sa partìa si svilupat in manera cuncreta. Sa definizioni de is ruolus, candu su giogu torrat a partiri de una situazioni firma, parit, in su rugby de oi, limitanti, bitta sa necessitadi, po ogna giogadori, de s'adattai a ogna posizioni in campu e a ogna fasi de giogu. @@ -1851,6 +2124,7 @@ =Affroddius= In is partìas de Rugby no benit mai sonada sa canzoni "We are the champions" de su grupu inglesu Queen, comenti invecis si fait in medas atrus sport, poitta tenit sa fràsia "No time for losers" ("No ddu'at tempus po chini perdit") ca est cunsiderada de arreulu po is avversarius. Eppuru a pustis de sa finali de su mondiali de rugby de su 2003 bintu de s'Inghilterra, custa canzoni est istetia sonada. + Movimentu in caminu chirculare: Unu corpu si movet de movimentu in caminu chirculare candu si movet in unu chircu. Sigomente sas dimensiones sunt duos no si podet pius bogare sa fromma vetoriale si sa velotzidade cambiat in intensidade (est giamadu su mattessi "paremighe" puru si sa velotzidade cambiat in diretzione e vessu). =Logu= @@ -1871,13 +2145,17 @@ =Movimentu acradiadu paremighemente= Comente pro su movimentu in caminu deretu, custu est su solu movimentu non paremighe chi si podet istudiare. Podimus bogare ancora sos vetòres in unu istudiu fazile. Sigomente podimus faghere duas integratziones: + Anàlisi numèrica: S'anàlisi numèrica est sa parte de sa matemàtica ke imperant is ordinadoris po computai problemas matemàticos e aère resurtadas numèricas, impreada sempre candu amus carculos comente integrales, ecuatziones differentziales chi no se podent faghere cun sas manos. + Lo Spettro: Lo Spettro ("The Spectre") est unu personagiu de s'universu DC Comics inbentadu in su 1940, at essere in prena "golden age" (etade de oru), de Jerry Siegel e Bernard Baily. Bessit pro sa prima bia in su numeru 52 de "More Fun Comics", pro brintare a pustis in sa Justice Society of America in sas paginas de "All Star Comics", mentras in Italia bessit pro sa prima bia in su numeru 16 de sa "Collezione Uomo d'Acciaio". Est pratigamente onnipotente, e podet cambiare s'istessa cara de su mundu, gai comente est in beridade. + Alhazen: Numene populare de Ibn Al-Haytim (Bassora 965 d.C. - ca. 1039 in Cairo) filosofo persianu. Consideradu unu de sos prus importantes scientziados de su mundu islamicu (e, particolarmente, de s'initziu de su segundu millenniu). Est consideradu de calincunu s'inventore de s'otica moderna. Est istadu nomenadu puru al-Basrī (cussu de Bassora) e al-Misrī (s'egitzianu). + Sardigna/logudoresu: Sa Sardigna est un'ìsula de su Mare Mediterràneu occidentale, posta a unos 200 km dae sa peninsula italiana, su matessi de sa Tunisia, unos 300 km dae sa Ligùria e 500 dae s'Ispagna. Sa terra prus a probe est sa Corsica, appenas 11km. Geografia. @@ -1917,9 +2195,11 @@ Sa die de sa Sardigna - Festa de su populu Sardu Turismu. S'isula est portada a nùmene pro sas localidades turisticas suas, e intra custas podimus amentare sa Costa Smeralda, sa tzitade de Terranoa (Olbia) e totta sa Gallura, sas isulas de Sa Madalena e Caprera, sa tzitade catalana de S'Alighera, pro sas calas ispantosas de s'Ozastra incastradas in sas falèsias calcàreas artas: Cala Goloritzè, Cala Luna, Cala Gonone e puru pro s'internu sou, e in particulare su Gennargentu. In sos ùrtimos annos in su Sud ant fraigadu paritzas locandas e sìtios turìsticos (a SE Crabonaxa e Muraera a SO Santa Margarida de Pula, Chia). Interessantes pro su turismu s'archeologia sas Ìsulas de s'Arcipèlagu sulcitanu (Santu Antiogu e San Pietro): in custu arcipèlagu in su perìodu Maju - Làmpadas faghent oe galu sa pisca de su Tunnu Ruju (Tunnus Tynnus) cun sos brancos de tunnos chi benint dae s'Atlànticu, in fase riprodutiva. + Basìlica de Santu Simplìtziu: Sa crèsgia de Santu Simprije est istada fraigada a giru de su XI-XII, in onore de Santu Simprije, píscamu et màrtire sa die 15 maju de su anno 304 d.C. e patronu de Terranòa e de sa Gaddura. Est su monumentu pius importante de sa Gaddura, inoghe s’agatant duos affrescos de su XII sec., e sos reliquias de su santu e de sos cumpagnos suos. + Judicadu de Gallura: Su Judigadu de Caddura est uno de sos bator Giudigados de sa Sardigna, sos primos testimonias s'ant a giru de XI seculu. Fiat de sos Judigados su prus a norti, sa capitale fiat Civita o Ulbia, o Ulpia, pesada a susu de sas ruinas de s'antiga Olbia. Civita oe est narada Terranoa.In Locusantu bi fit una residentzia/casteddu de su Zùighe. Lacanaiat a ovest cun su giuigadu de Torres, a sud cun giuigadu de Calaris. =Istoria= @@ -1926,9 +2206,11 @@ Meda pagu s'ischet de custu rennu, e sas novas in propositu s'incrarent isceti a partire de su XII seculu, cun su commentzu de s'acarpamentu pisanu. Su primu judighe de chi si ischìet su nommene est Torchitoriu de Zori. =Curadorias= Su judigadu de Caddùra teniat undighi curadorias: + Caddura: Sa Caddura (in italianu Gallura, in galluresu Gaddura), est una regione istòrica e geogràfica de sa Sardigna, est posta in su nord de s’ìsula, dae su riu Coghinas a su Monte Nieddu in Santu Tiadoru. Sas tzitades prus importantes sunt Terranòa (it. "Olbia") e Tèmpiu (it. "Tempio Pausania"). In s'edade de mesu fiat unu de sos battor Giuigados de sa Sardigna, su Giuigadu de Gaddura. + Carbònia: Carbònia o Crabònia (in italianu Carbonia) est una cittadi sarda, ufficialmenti comunu o municìpiu italianu de casi 30.000 habitantis, posta in sa parti meridionali e occidentali de sa Sardigna, est capulogu, impari cun Igrèsias, de sa Provìncia de Carbònia-Igrèsias (CI), istituida in su 2001 e attivada da su 2005. Su nomini suu indicat su "logu o sa terra de su craboni", testimoniendi sa vocatzioni sua mineraria. Principali centru abitadu de su Sulcis, Carbònia est s'ottava cittadi po numeru de habitantis in Sardigna, e puru sa prus popolada de sa provìncia noa e in generali de sa parti sarda meridionali e occidentali. Su centru urbanu est nàsciu in is annus trinta de su Noixentu, a casi 65 km a occidenti de Casteddu Mannu, po hospitai is maistrantzas impiegadas in is mineras de craboni, chi fiant avviadas in custus annus in sa zona da su regimi fascista po is necessidadis energeticas de s'Itàlia in is annus de s'autarchia. In particolari Carbònia fiat edificada accanta a sa Minera de Serbariu, inglobendi s'omonimu comunu ottocentescu, chi est immoi unu rioni meridionali e orientali de sa cittadi. Accabada s'epopea minerària, Carbònia est diventada centru de servitzius po su territòriu, basendi s'economia sua principalmenti in is settoris terziarius e industrialis, poita accanta a s'àrea industriali de Portuvesme, in su Comunu de Portuscusi. @@ -1943,12 +2225,15 @@ Medaglia d'argentu o pratta a su mèritu civili Boxis correladas. Provìncia de Carbònia-Igrèsias + Curitiba: Curitiba est sa capitale de s'istadu de Paranà e sa tzitade prus manna de su sud de su Brasile. Bivint oe in Curitiba 1.797.408 pessones. + Orane: Orane est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai a cursu de Onieri e de Sarule. Jughet 3.560 bividores e su 13 de ottobre b'est sa festa de "Santu Tanielle". Jughet una genna: sa "Genna 'e Gonare" artuìa 1.080 metros. Su personazu prus notu est Salvatore Niffoi. + Fordongiani: Fordongianus est una bidda antiga e rica meda de istòria de su Barigadu. Sa bidda est de orìgine romana (e si giamaiat Forum Traiani): est abitada de 1050 ànimas, e sa prus parte triballant (traballant)in sa pastoria e in sa messarìtzia, ma su triballu (traballu) chi at fatu Fordongianus famada in su mundu est sa perda de Trachite, chi si prestat po s'alasciamentu de totu is domus, po is pratzas e is crèsias. Sa genti benit numerosa in custa bidda po biri is famadas termas romanas, inue s'abba arribat a sa temperatura de 60°. @@ -1955,10 +2240,13 @@ S'ospidàgiu de is fordongianesus si podit biri su bintunu de austu po sa festa de Santu Lussùrgiu, recurrèntzia meda sentida in sa bidda, chi in sa processioni acumpàngiant su santu cun is cuaddus in sa crèsia de monti chi pigat su lùmini de su santu patronu. De pagu tempus est naschiu unu centru termali, chi pigat s'abba de is termas, po sa cura de su corpus, e chi at fatu de Fordongianus su centru po sa riabilitatzione de is malàidus. No mancat s'arti de sa mùsica, coltivada de sa gioventude fordongianesa; est naschiu unu grupu tzerriau Hypsia in arregordu de is orìginis antigas de sa bidda. + Àllai: Àllai est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis. + Biddanoa Truschedu: Biddanoa Truschedu est una bidda de 321 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. + Foghesu: Foghesu est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 600 metros in pitzu su mare e jughet 1900 bividores. Perdasdefogu est unu nòmene cumpostu de tres faeddos: "Perdas de fogu", in limba sarda, bolet nàrrere siat "carbone", siat "pedras pro fàghere su fogu" o finamentas "perdas chi ghetant fogu", est a nàrrere "diamante". @@ -1967,9 +2255,11 @@ Nòmenes de rios e bighinados de Foghesu: "Piss'e Tacu", "S'Argidda", "Perd'e Palassiu", "Sa Mura Gessa", "S'Antonalai", "S'Orgioledda", "Su Cucuru 'e sa Furca", "Is Orgiolas", "Su Mont' 'e s'Argidda", "Sa Serra", "Maraidda", "Santu Serbestianu", "Santa Barbara", "Su Cungiau de is Morus", "Frùmini", "Funtana 'e Mariarraspa", "Abbamessi", "Su 'runcu", "Su Tac'e s'Olu", "su Nuraghe Sa Domu è S'Orku", "Martinusala", "Sa peddi 'e cani", "Tueri", "Arruin'e puligi", "Fumia" [...de mancant medas, de agiùnghere...]. + Milanu: Milano (Italianu: Milano, in milanesu:"Milàn" ) est sa tzitade pius manna e sa capitale e de sa Lombardia e de s'omonima provìntzia. Contada 1.308.975 abitantes edd'est sa segunda tzitade pius populada poi de Roma, est in su centru de s'area metropolitana pius manna de s'Itàlia e una de sas pius populada de s'Europa. Sa tzitade est istada fundada in su IV seculu prima de Cristos. + Juanne Maria Angioy: Juanne Maria Angioy o Giovanni Maria Angioy, nàschidu in Bono in su 1751, est istadu unu polìticu, revolutzionariu, indipendentista e patriotu sardu. At ghiadu sos motos rivolutzionàrios sardos contra a su feudalesimu, e a pustis de su degogliu de su moimentu est istadu custrintu a s'esiliu, in Frantza inue est mortu, in sa tzitade de Parigi, in su 1808. @@ -1986,22 +2276,29 @@ Is 5 preguntas no fianta preguntas rivolutzionarias: sa nobilesa e is funtzionarius preguntànt sceti de tenni prus importu in s'amministratzioni de sa Sardigna. Mancai is preguntas no fiant rivolutzionàrias e no costrantànt s'autoritadi de su Rei e de su governu piemontesu, su Rei iat narau no a tottu is 5 preguntas. Custu ch'at pesau una tale discuntentèsa, chi una dìe, connotta in Casteddu comente "sa dì de s'acciàppa" (oje comente Sa die de sa Sardigna), su populu ch'at bocàu tottus sos funtzionarios sabaudos, vicerè cumpresu, catzandechèlos a foras de sa Sardigna. Sa situatzione fit bulluzàda abberu: su populu in sas campagnas non cherìat pacare imposta nen decima perùna e attaccabat sas domos aristocraticas e sas sèas de su gubernu piemontesu. Est tando chi in Casteddu si mandabat in su capu de susu s'Angioy, pro appachiàre sa populassione. Ma s'Angioy, cando Napulione Bonaparte invadìat s'Italia, traballabat chin emissarios frantzesos pro illiberàre sa Sardigna dae su jugu piemontesu. Chin sa pache de Cherasco e cussa de Parigi in su 1796, comùncas, est bènniu a mancare s'appòzu e s'Angioy promòghet una màrtza revolutzionaria in Casteddu, chi s'at fattu inìmicu nobiltade, crèsia e burghesìa; s'Angioy fit custrìntu a sìche firmare in Aristanis in s'òto de làmpadas, cando su chi lu appozabat lu aìat lassau, ca su re aìat atzettau sas chimbe precuntas de sos Istamentos Sardos. Angioy aìat tando dèpiu disterràre andandesìche a Parigi, in ube fit mortu in povertade in su 1808. In su mentras sos piemontesos aìan attaccau sas biddas chi galu resistìan, cundannande a sa furca tottus sos chi fachìan parte de su movimentu antifeudale revolutzionariu. + Roy Thomas: Roy Thomas (nasciu su 22 Novembre de su 1940, in su Missouri, Istados Unidos) est unu iscritori de fumetos e editor, e su ki adi sighìu cumenti editor-in-chief Stan Lee me sa Marvel Comics. Est istetiu connotu mellus poita ca adi portau su personagiu de is arrivistas pulp Conan il Barbaro in is fumettos americanus, cun una serie chi partiada de is istorias de Robert E. Howard e in custa manera adi ghettau su generi sword and sorcery in is fumettos. Thomas est connottu puru poita ca adi iscrittu istorias de sa Justice Society of America, de is "X-Men" e de is "Vendicatori", in sa Marvel e de "All-Star Squadron", pro sa DC Comics. + Barry Windsor-Smith: Barry Windsor-Smith, nomenadu candu chi fìara cumentzende sa carriera cun su nomine donadu de su babu e sa mamma Barry Smith (Londra su 25 de maju 1949) est unu pittadore de fumetos ingresu ma sa parte prus manna de su traballu suo est istada criada in sos Istados Unidos. Sos clamores funt arribados pro issu cun su fumettu Marvel "Conan il Barbaro" pittadu de su 1970 a su 1974 e iscritu de Roy Thomas. + Rùssia: Sa Federatzioni Russa (rus. Российская Федерация, Rossijskaja Federacija, /rʌs'sijskəjə fʲɪdʲɪ'raʦijə/, tzerriada puru Россия, Rossija, /rʌs'sijə/) est unu stadu chi si sprundit intre s'Europa e s'Asia. Sa capitale sua est Mosca. Cun una tirada de 17.075.200 chilòmetrus cuadraus est sa prus natzioni manna de su mundu. Est lacananti cun Norvegia, Finlandia, Estònia, Lettonia, Bielorussia, Lituània, Polonia, Ucraina, Georgia, Azerbaigian, Kazakistan, Cina, Mongolia e Corea de su Nord. Est sfusta a su nord ovest de su Mari Balticu, a su Nord de su Mari Glatzali Articu, in s'est de s'Oceanu Pacificu e a su sud de su Mari Nieddu e de su Mari Caspiu. Sigumenti est su prus stadu de importu chi benit de s'Unioni Sovietica, sa Rùssia est oindii una natzioni cun d-una fortza polìtiga manna, po su prus aintru de sa CSI, chi abratzat totu is natzionis de sa ex Unioni Sovietica bogadas is tres repùbricas bàlticas - Letònia, Estònia e Lituània - e sa Geòrgia. + Predi de arrìu: Su predi de arrìu ("Libellula" Linnaeus, 1758) esti unu babbalottu. + Sìsini: Su sìsini esti unu pilloni chi bibidi in s'aqua. Esti unu anatide e si conoscidi po zugu longu. Una specie de sìsini australianu esti su sìsini nieddu + Sìsini nieddu: Su sìsini nieddu ("Cygnus atratus") esti unu sìsini australianu chi portada sa particolaritadi de ad'essi nieddu + Sestu: Sestu s'agatada a 10 kilometrusu de Casteddu, in sa Sardigna de iossu in su Campidanu. Contat 18.237 bividoris,s'economia de su logu si faidi prima de tottu a s'agricoltura(arraiga, latia etc), fruta (axina) e trigu. In Sestu dui funti cincu cresiasa: Santu Millanu (13° sec.); Santu Jorgi (16° sec.); Santu Srabadori (13° sec.); Santu Antoni (annus 30 de su 900) e Nosta Sinniora de is Gratzias (annus 80 de su 1900). S'istòria. @@ -2010,10 +2307,13 @@ Prus ananti esti passada a is Aragonesus ki in su 1324 fadiat patti de su feudu de Berengario Carroz. In su 1363 esti stetia criada sa Contea de Quirra e sa bidda de Sestu esti intrada a fai patti de sa Baronia de Santu Migheli, sempri feudu de is Carroz. In su 1603 fadiada patti de su feudu de is Centelles e prus ananti esti passada a is Osorio ki d'anti tenta fintzas a s'abolitzioni de su feudalesimu (1839). De su 1840 Sestu esti comunu liberu. Oi sa bidda de Sestu contada 18.113 bividoris. + Biddacidru: Biddacidru (connotta fintzas comente Biddexidru o Bidda de Cidru, nòmene italianu Villacidro) est unu comunu de 14.586 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. Ischitu est pure pro Istregas segundu sa traditione. + Almazán: Almazán est una bidda de s'Ispagna. Tenet una popolatzione de 5.727 abitantes (in su 2006). + Tom Waits: Thomas Alan Waits, nòdidu Tom Waits, nàschidu in Pomona (California) su 7 de Nadale 1949, est unu cantautore, componidore e atore istadunidesu. Biografia. @@ -2046,8 +2346,10 @@ Nel 2004 esce "Real Gone", opera in cui Tom estremizza la propria personalissima ricerca musicale senza tuttavia dimenticarsi di quei brani dolci e riflessivi che lo avevano portato al successo negli anni settanta. Nel Natale dello stesso anno, durante un mini-tour italiano, si esibisce assieme al musicista Cristiano Testa in alcuni pub della capitale. Tom Waits definisce Testa come "un amico sincero". Nel 2005, Waits appare nel film italiano "La tigre e la neve", diretto dal suo amico Roberto Benigni, con cui aveva già lavorato anni prima in "Down by Law". Nel film canta un suo pezzo "You Can Never Hold Back Spring" tratto dal suo ultimo triplo cd "Orphans: Brawlers, Bawlers & Bastards" + X-Men: Is X-Men funti una banda de supererois mutantis chi dònanta su titulu a meda bessìas de fueddus pubblicadas de s'editori statunitensi Marvel Comics. + Franti: Nascinti cum'enti Guerrilla's Band a iscola, a Torino. Si zerrianta Franti in su 1982. Piganta su nomini de su protagonista de "Cuore" de Edmondo De Amicis. Cussu chi 'n ci ghettada is cogorrus a is birdis e arridi candu ca morridi su rei. @@ -2055,14 +2357,18 @@ Po issus su copyright esti una forma de fascismu. A pustis de "Luna Nera" sighinti is autoproduzionis, cun sa collaborazioni de etichettas e distribuzionis de su mundu 'e s'autogestioni, ma sempri controlladas in tottus is aspettus de is cumponentis. Sa banda fit cumposta dae Stefano Giaccone (sassofono, chiterra, boghe), Vanni Picciuolo (chiterra), Massimo D'Ambrosio (basciu), Marco Ciari (baterìa) e Lalli (boghe). + Fumetu: Su fumetu est unu manera de espressare, unu limbàgiu formadu de prus codigos, a intras sos cales si podent acatare printzipalmente cussos de s'imàgine (illustratzione: colore, prospetiva, montagiu...) e de tempu (armonia, ritmu, narratzione...). Faghet parte de sas Artes visivas. Will Eisner biat su fumetu comente un'arte sequentziale. In Itàlia, su fumetu at tentu e tenet immoi puru un'importàntzia meda manna. S'aiat pòdere nàrrere ca sa cultura fumetìstica italiana incumentzat chentos annos faghet cun sa nàschida de su gazzettinu de sos piticos (il corriere dei piccoli) aundi est istadu publicadu su primu fumetu italianu: Tziu Bonaventura. In sos annos a pustis fiant nàschidos àteros giornales de fumetos comente Il Vittorioso, Il Giornalino e Topolino. + Gerxei: Gerxei o Xrexei est unu comune in sa Provìntzia de Casteddu. Est una bidda famada ca ddui est sa crèsia de Santu Idu. In Gerxei bivint 1.457 personas. + Istados Unidos de Amèrica: Sos Istados Unidos d'América (abbreviadu IUA; in inglesu: "United States of America", abbreviadu "USA") sun una repùblica federale e constitutzionale integrada pro 50 istados e unu distritu federale. Sa repùblica est situada printzipalmente in su centru de su subcontinente nord-americanu, ue s'agatant sos 48 istados continentales e Washington DC, su distritu capitale, chi sunu a làcana a su nord cun su Canada e a su sud cun su Mèssico. S'issextadu de s'Alaska si agatat in su nord-ovest de su subcontinente a su nord de su Canada a s'est e a su sud e cun Rùssia a s'ovest in rujant s'Istrintu de Beringu. S'istadu de Hawaii si agatat a su centru-nord de s'Oceanu Pacìficu. Sos Istados Unidos administran finas diversos territòrios e areas insulares de su Pacìficu e su mare de sos Caraìbes. + Rennu Unidu: Su Rennu Unidu de Britànnia Manna e Irlanda de su Nord o Rennu Unidu (in inglesu: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland), mera bortas nomenau sballiendi cun sa sineddoche "Inghilterra", esti unu istadu de s'Europa Occidentali. Sa capitale est Londra. Esti stettiu formau de meras Attus de Unioni ki aunianta custas natzionis costitutivas: Inghilterra, Galles, Scotzia e Irlanda de su Nord. sa parti prus manna de s'Irlanda sinci bogaara a foras in su 1922 criendi di aicci sa Repùbrica de s'Irlanda), sa parti chi nun si fiara bogara esti immoi parti de su Rennu Unidu e esti narara Irlanda de su Nord e benit a essi sa manna parti de sa regioni de s'Ulster. @@ -2071,28 +2377,37 @@ Po totu sa durada de su de 19 sèculus, su Rennu Unidu s'est impostu in su mundu che sa potèntzia prus manna, solu istadu intra de is atras cosas a rennesci a non si fai invadi ni de is tropas napoeònicas a primìtziu de s'800, ni de is tropas nazistas in sa Segunda Gherra Mundiale. Is ispesas poderadas pro cumbati is duas gherras mundialis, impari a su scònciu de s'impèriu coloniali, nd'ant menguadu s'influèntzia in su mundu. Cun tantu custu fatu, est in dii de oi sa de cincu potèntzias econòmicas mundialis a fatu de Istadus Unius, Cina, Giaponi e Germània; est duncas su segundu stadu prus potenti de Europa ( a fatu de sa Germània). Tenit fintzas unu de is inditus de isvilupu prus artus de su mundu. Est membru fundadori de s'ONU e de sa NATO, membru de s'Unioni Europea de su 1973, de su G8 e de su G7. Non fait però parti de s'unioni econòmica monedària de s'Unioni Europea, sighit duncas a impreai sa sterlina in logu de s'euro. + Conan il Barbaro/campidanesu: Conan su Bràbaru (Conan the Barbarian) est unu personi literàriu criau dei su scriidori "heroic fantasy" Robert Ervin Howard. Sa portadura a fumixeddus est de Roy Thomas i Barry Windsor-Smith po sa Marvel. Acàpius. su jassu ofitziali de su scriidori Robert E. Howard + Catalão: Catalão est una tzitade de Brasile. Tirat 3.777,8 kilòmetros cuadrados e contat 75.623 abitantes (2007). + Bugerru: Bugerru est unu comunu de 1.163 bividores de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Cala Seda: Cala Seda (Câdesédda in tabarchinu) est unu comunu de 2.500 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Carbònia-Igrèsias postu in s'isula de Sant'Antiogu. Est un'isola linguistica innui si fueddada su tabarchinu. + Carloforte: Carloforte (U Pàize = "Sa Bidda" in tabarchinu) est unu comunu de 6.444 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias postu in s'isula de Santu Pedru. Est un'isola linguistica e si fueddara su tabarchinu. + Domunoas: Domunoas est unu comunu de 6.504 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. http://www.comune.domusnovas.ca.it/ + Frùmini Majori: Frùmini Majori est unu comunu de 3.004 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Giba: Giba est unu comunu de 2.093 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Gonnesa: Gonnesa est una bidda de 5.169 abitàntis de sa Provintzia de Carbònia-Igrèsias. Calas, costas e spiaggias de Gonnesa. @@ -2101,20 +2416,27 @@ Gonnesa, popolau finzas in su 1000 - 1200, vera una domus, un'unioni de aggregatusu ruralisi. Finzas a su 1257 vera de su Giudicau di Casteddu. Finzas a sa fini de su XVIII seculu Conesa viara senz'e abitàntis. Prestu però, sa popolazioni ari incuminzau a aumentai de numeru, finzas a su 2003 candu si contanta prus de 5.000 abitàntis. + Masainas: Masainas est unu comunu de 1.500 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Musei: Musei est unu comunu de 1.506 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Narcau: Narcau est unu comunu de 3.365 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. http://www.comunenarcao.it + Nuxis: Nuxis est unu comunu de 1.703 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Perdaxius: Perdaxius est unu comunu de 1.465 bividores de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias in su Sulcis. + Mela pirongia/campidanesu: Sa mela pirongia ("Cydonia oblonga", Mill. 1768) est una mata de sa familla de is Rosaceae comenti sa mata de sa mela ("Malus domestica") e cussa de sa pira ("Pyrus"). Est una de is matas chi portant frutu prus becias, cultivada giai 4000 annus fait de is babilonesus. + Turkia: Sa Repùbrica de Turkia () est una natzioni chi s'estèndit in dus continentis: sa parti prus manna est in sa penìsula de Anatòlia, in s'Àsia, e una parti prus piticca est in s'antiga Tracia, in s'Europa. Cunfinat a setentrione cun sa Bulgaria, su mari Nieddu e sa Geòrgia, a orienti cun s'Armènia, s'Azèrbaigian e s'Iran, a meridioni cun s'Iraq, sa Sìria e su mari Mesuterràneu Orientali, a otzidenti cun sa Grèghia e su mari Egeu. @@ -2121,27 +2443,36 @@ Ìntras sa parti europea e sa parti asiàtica de sa Turkia ddui est su mari de Màrmara, chi dividit is dus continentis cun dus istrintus: is Dardanellus e su Bòsphoru, aundi s'agatat sa citadi de Istanbul (in limba turca ), chi est sa prus manna e importanti de sa natzioni, mancari sa capitali est Ankara (in s'Anatòlia). Sa religioni prus sighia est s'Islam, ma ddui funt fintzas minorantzas cristianas, ortodossas e giudeas. Su fundadore de s'istadu turku e su primu presidente fidi istadu Atatürk + Cordolinu de pezza: Su Cordolinu de petza ("Pleurotus") est unu tipu de cordolinu basidiomiceti cun una cunsistenzia tipu de petza, mannu meda, cultivau a livellu industriali puru. No si connoscint cordolinus de cussa ginia chi fatzant morri o chi tengiant fenenu. + Gela: Gela est una tzitade de 77.311 ab. in sa Sitzìlia septentrionale, sede de sa Provìntzia de Caltanissetta. Sedu de Tribunale. Est sa sesta tzitade de sa Sitzìlia. + Piscinas: Piscinas est unu comunu de 886 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Santu Giuanni Suergiu: Santu Giuanni Suèrgiu o Santu 'Anni Sruexu est unu comunu de 6.116 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Bloody Mary (fumettu)/campidanesu: Bloody Mary esti su titulu de unu fumettu de fantascienza. Esti una miniserie scritta de Garth Ennis e pittara de Carlos Ezquerra. Esti stettiu pubblicau in su 1994 de sa divisioni Helix de sa DC. + Murra/campidanesu: Sa murra esti unu giocu meda populari in Italia e specialmenti in Sardinia. Si giocara circhendi de cassai su totali de is numerus ghettaus cun is manus de is sfidantis. Po sa lei italiana esti unu giogu de azzardu. + Santadi: Santadi est unu comunu de 3.767 bividores me sa Meria o Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Arresi: Arresi ("Sant'Anna Arresi" in italianu) est unu comunu de 2.715 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. Esti importanti mera po su festival jazz nau Sant'Anna Arresi Jazz e po sa prax' 'e Porto Pino. http://www.comune.santannaarresi.ca.it + Santu Antiogu: Sant'Antiogu. Santu Antiogu esti unu comunu de 11.730 abitantisi de sa Meria o Provìncia de Carbònia-Igrèsias postu in s'insula de Santu Antiogu. @@ -2199,42 +2530,54 @@ Est sa cidade aundi est nàscida Lisa Masia, chitarrista e cantanti de sa band Lilies on Mars , supporter de s' ùrtimu tour de Franco Battiato Est sa ciitadi de orìgini de su senadori Antonello Cabras, segretàriu regionali sardu de su Partidu Democràticu. http://www.comune.santantioco.ca.it/ + Tratalias: Tratalias est unu comunu de 1.121 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Bidda Matzràxia: Bidda Matzràxia (connota fintzas comente Bidda Matzràxa, Biddamatraxa o Biddamassàrgia, in italianu "Villamassargia") est unu comunu de 3.713 abitantes de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. + Sa Baronia: Sa "Baronìa" esti una bidda de su Sulcis ki s’agatara a 60 km de sa tzidari de Casteddu e a 15 de su mari. Oi Bivinti in Baronia a giru de 1117 Sardus (Baroniesus) e stranjus. Sa bidda esti parti de sa Provìntzia de Carbònia-Igrèsias. Esti importanti mera sa necropoli prenuragica de Montessu. Sa Baronia est comunu a sei de su 1979. + All-Star Squadron: All-Star Squadron est una banda de supereroes DC Comics chi ari cumenzau a 'nci bessire un su numeru 193 de "Justice League of America". Criau de Roy Thomas, Rich Buckler e Jerry Ordway. + Lingua wu: Sa lingua wu (chinesu semplificau: 吴方言; chinesu tradizionali: 吳方言; pinyin: "wú fāngyán"; o: chinesu semplificau: 吴语; chinesu tradizionale: 吳語; pinyin: "wú yǔ") est una de is bariantes printzipales de sa limba chinesa a pustis de su mandarinu. Est chistionara ispetzialmente in sa provìntzia de Zhejiang, in sa munitzipalidade de Shanghai, a meridione de sa provìntzia de Jiangsu, e in banas piticheddas de sas provìntzias de Anhui, Jiangxi e Fujian. Est una limba faeddada de 77 miliones de òmines, ma nun tennere traditzione iscrita. Chinni da fueddara iscriere in mandarinu. + Limba tzinesa istandard: Su Mandarinu standard est sa lìngua tzinesa fueddada ofitziali impreada in sa Repùbriga popolari de sa Tzina, sa Repùbrica de Tzina o Taiwan, Malaìsia e Singapura Sa pronùncia de su mandarinu standard dda ghiat su dialetu de Pechinu (tradizionali: 北京話, simpli: 北京话, pinyin: běijīnghuà) , chi est parti de su mandarinu, unu grupu mannu e vàriu de dialetus tzinesus fueddaus de su nord a su sudovest de sa Tzina. Sa gramàtiga de su mandarinu standard dda donat su linguàgiu tzinesu scritu standard, custu puru po su prus fundau in su mandarinu. + Cina: Sa Cina (, a sa lìtera «Terra de Mesu») est unu stadu de s'Àsia Orientali (, , capitali Pechinu); est su prus populosu de su mundu e su chi tenit làcanas cun prus Stadus (14). Làcanat difatis a nord cun sa Rùssia, sa Mongòlia, a est cun sa Corea de su Nord, a sud cun su Vietnàm, sa Birmània, su Laos, su Bhutan e su Nepal, a ovest cun s'Ìndia, su Pàkistan, su Kazàkistan, su Tagìkistan, s'Afghànistan e su Kirghìzistan. A est si afàciat a su Mari Grogu, e a su Mari Tzinesu Orientali e a sudest a su Mari Tzinesu Meridionali. Sa capitale sua est Pechino. + Giappone: Su Giappone (日本, にほん、"Nihon" o "Nippon") est una natzione insulare de s'Asia Orientale, edd'est un arcipelagu e sa bator ìsulas printzipales sunt Honshu, Kyūshū, Shikoku e Hokkaidō. S'agatat in su Ocèanu Pacìficu, a est de sa Cina, Corea e Russia s' allongat dae su mare de Okhotsk a nord fintzas a su Mare Cinesu Meridionale a sud. Sos caràteres chi cumponent su nùmene de su Giappone cherene narrer literalmente "Accantu naschet su sole", pro custu su Giappone est connotu finas comente «Terra de su Sole Levante», unu nùmene chi derivat dae sa positzione orientale de s'istadu rispetu a sa Cina. Sa capitale e tzitade printzipale est Tōkyō. Si creet ca su nùmene impreadu in otzidente siat derivadu dae su de unu dialetu de sa Cina meridionale su cale est pronuntziadu/jāk-bəng/. Su nomene ufitziale est "Nihon-koku" o "Nippon-koku" Organizadura polìtica. Su Giappone est una monarchia costitutzionale. S'imperadore (como Ahikito), segunde sa costitutzione de su 1947, est "su sìmbulu de sa Natzione e de sa unidade de su pòpulu", fattende de issu mascamente una figura simbòlica. Su podere efetivu est ténnidu dae su Primu Ministru (como Shinzō Abe) e sos àteros elezidos in sa Dieta. + Offlaga Disco Pax: Is Offlaga Disco Pax funti una banda new wave italiana. Bida. Benninti de Reggio Emilia e narranta d'ad'essi unu "collettivu neosensibilista contrariu a sa democrazia in is sentimentus". Pubblicanta in su 2005 su primu discu "Socialismo tascabile". Su 2 freargiu 2008 est cumenzau su tour de s'album nou, "Bachelite", chi est bessìu s'8 freargiu. + Ernst Mayr: Ernst Mayr (Kempten, Germània -5 de triulas 1904 - Bedford, Massachusetts, USA 3 de freàrgiu 2005) fiat unu isientziadu e filosofu tedescu. Issu est istadu educadu in leges e in Biologia. + Barì: Barì Sardo est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra e tenit 3.871 bividoris. Est a tres km de mari, esti circundada de teccu, su pranu, su crastu. + Miles Davis: Miles Dewey Davis III (Alton, 26 maggio 1926 – Santa Monica, 28 settembre 1991) esti stettiu unu cumponidori e trombettista jazz statunitensi. Discografia essenziali. @@ -2244,19 +2587,26 @@ Cun Gil Evans Segundu Quintettu Epoga elettriga e elettroniga + Baunei: Baunei est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra de 3.866 bividores. A 8,8km de Baunei b'est sa fratzione de Santa Maria Navarrese, in s'oru a su mare. + Cardedu: Cardedu est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 49 metros in pitzu su mare e jughet 1.465 bividores. + Aves: Is pillonis o putzones ("Aves", Linnaeus 1758) funti una classe de animales. + Partidu Indipendentista Portoricanu: Su Partidu Indipendentista Portoricanu o PIP (in spagnolo: Partido Independentista Puertorriqueño) est unu de sos tres partidos politicos prus mannos de Porto Rico. S'ideale de fundu de su partidu est sa lutta pro s'indipendentzia. Su partidu est de tipu socialdemocraticu e fairi parti de su "COPPPAL" ("Conferencia Permanente de Partidos Políticos de América Latina") e de s' Internatzionale Sotzialista. Su PIP denunciara sa associatzione libera cun sos Istados Unidos comente unu istadu de colonialismu. Est naschidu su 20 ottobre 1946 a Bayamón. Su fundadore de su PIP est istadu Gilberto Concepcion de Gracia. Immoi su presidente de su partidu est Rubén Berríos. + Elini: Elini est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra de 553 bividores. Est posta a un'artària de 472 metros in pitzu de su mare. Est sa bidda prus pitica de s'Ogiastra. In mesu bidda s'agatat s'istatzione de is trenos, chi imoe portat is turistas de su "Trenino Verde". Su sartu suo, ricu de ulivàrios e èlighes betzas, tirat pro 11 ha e inserrat peri su jassu naturalìstgcu de su "Parcu de su Cramu". Est a làcana cun àrthana, Irbonu, Lanusè, Loceri, Barì e Tortuelie. In bidda b'est peri una sea ischiliada de sa facultade de Giurisprudèntzia de s'Ateneu de Tàtari. Sa funtana mutida "Funtana manna" bogat a totu annu su matessi tzurru de abba. + Gàiru: Gàiru est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 690 metros in pitzu su mare e jughet 1.678 bividores. + Gelisuli: Gelisuli ("Girasole" in italianu) est una comuna de 1.198 abitantes de sa pronvìntzia de s'Ogiastra e @@ -2278,44 +2628,60 @@ no podent ca èssere atribuidos a unu fràigu cartaginesu, datàbile tra su IV e su III sèculu a.C, cun d'ogna possibilidade antepostu dae unu àteru edifìtziu fenicio prus antigu. + Paolo Benvenuti: Paolo Benvenuti (Pisa, 1946) est unu regista italianu. + Straub e Huillet/campidanesu: Jean-Marie Straub, nasciu su 8 Gennaio 1933 a Metz (Moselle) e Danièle Huillet, nascia su 1936 a Parigi e motta su 10 Ottobre a Cholet (Maine-et-Loire) funti duas registas franzesus. Funti stettius mulleri e pobidu finzas a sa morti de sa Huillet e anti trabbalau sempri impari. + Aritzu: Aritzu est una bidda de 1.544 abitantes de sa Provìntzia de Nùgoro. + Stanley Kubrick: Stanley Kubrick (New York, 26 luglio 1928 – Harpenden, 7 marzo 1999) esti stettiu unu regista, sceneggiatori e produttori cinematograficu statunitensi naturalizzau britannicu, considerau unu de is prus importantis de su XX segulu. + Chablis (binu): Su Chablis est unu inu biancu sicu fatu in Borgogna in su comunu de Chablis. + Romano Prodi: Romano Prodi (pronùntzia: /ro'mano 'prɔdi/) (Scandiano, 9 Austu 1939) est unu polìticu, economista e istatista italianu, Presidente de su Cossìgiu de sos ministros de sa Repùbrica Italiana dae su 17 de maju 2006, disessidu su 24 de ghennargiu 2008 a pustis de sa refusada de sa confiàntzia a su Guvernu suo. Dae su 17 ghennàrgiu 2008, a pustis de sa disessida de su Guardasigilli Clemente Mastella, at leadu fintzas sa gàrriga de Ministru de sa Giustitzia ad interim. Docente universitàriu de "Economia e politica industriale" in s'Universidade de Bologna, est istadu in su 1978 ministru de s'Indùstria e, a pustis, presidente de s'IRI. Intradu in su 1995 in s' issena polìtica, est giai istadu Presidente de su Cossìgiu (1996-1998) e Presidente de sa Cumissione Europea (1999-2004). Dae su 23 de maju 2007 est istadu Presidente de su Comitadu natzionale pro su Partidu Democràtigu, e cun sa fundada de custu est devènnidu Presidente de s'Assamblea Costituente Natzionale. + Silvio Berlusconi: Silvio Berlusconi (Milano, 29 de cabudanni 1936) est unu politicu italianu, at fundadu e tenet sa sotziedade multimediale Fininvest (oe giamada Mediaset), su partidu politicu Popolo della libertà, e tenet, comente presidente su club de fubalu de su Milan. Est connottu puru comente "Il Cavaliere" ca l'ant dadu s'onorefitzentzia de "Cavaliere del Lavoro" (Cavaglieri de su trabagliu). Comente politicu setzit a sa Camera de sos Deputados dae su 1994, dae sa prima sua eletzione. At tentu tres mandados de presidente de su Cossizu, su primu in sa XII legisladura (1994) e sos ateros duos, consecutivos, in sa XIV (2001/2005 e 2005/2006), lende in custa occasione puru sos ingarrigos ad interim de ministru de sos Esteros, de s’Economia, de sa Salude e de sa Funtzione Pubbrica. + Ed Brubaker: Ed Brubaker (naschidu su 17 de Santandria de su 1966) est unu fumetista et iscritore istadunidense et unu de sos binchidores de su Premiu Eisner. Est naschidu a su National Naval Medical Center, Bethesda, Maryland. Est connotu particularmente comente iscritore de fumetos, ispetzialmente de "Batman", "Daredevil", "Capitan America", "Iron Fist", "Catwoman", "Gotham Central", "Sleeper", "Uncanny X-Men", "", e "The Authority", e pro ite ca at fatu nàschire torra su fumetu de gènere de crimine. De su 2007 bìvet a Seattle, Washington. + Paùli: Pauli est unu comune de 20.829 bividores de sa Provìntzia de Casteddu. + Tortolì: Tortolì ò medas voltas puru Tòrtuelie o Tòrtuele (italianu : Tortolì) est una bidda de 10.310 bividoris, esti cun Lanusèi capoluogo de sa Provìntzia de s'Ogiastra. Est sa bidda prus manna de s'ogliastra, e est connotta po is ispiaggias. Cun s'aeroportu e su portu est beni collegara su "Continenti" . + Lotzeri: Loceri est una bidda de 1.336 abitantis de sa Provìntzia de s'Ogiastra. + Lotzorai: Lotzorai est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 16 metros in pitzu su mare e jughet 2.150 bividores. + Osini: Osini est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 645 metros in pitzu su mare e jughet 947 bividores. + Talana: Talana est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 682 metros in pitzu su mare e jughet 1.129 bividores. + Babbalottu: Is Babbalottus funti una classe de animalis invertebraus. Sa scientza chi studiara is babbalottus esti s'entomologia. + Tertenia: Tertenìa est una bidda de 3.726 abitantes de sa Provìntzia de s'Ogiastra. S'agatat a is pees de su monte "Tacu Mannu "in sa badde de su riu de Cirra a 130 metros subra su mare, giughet unu territòriu de 177,17 Km^2. Su territòriu suu arribat a su mare peroe sa bidda non godet sa bida de su mare pro ite ca b'at sa serra de "sa Piodadi" chi dda dibidet de sa marina chi si narat "Sàrrala". Is montes prus artos sunt su "Monti de Ferru" (875m) e su "Monti Arbu" (811m) a is pees de su cale b'at su notu padente de "su Crabiolu", is rios prus importantes sunt su "riu Mannu" o "riu de Cirra" e su "riu de Corongiu". Tertenìa allacanat cun is biddas de: Cardedu, Gàiru, Iersu, Lanusè, Loceri, Osini e Ulassa. Istòria. @@ -2329,121 +2695,168 @@ Is festas printzipales. Is festas printzipales de Tertenìa sunt partende dae Ghennàrgiu: In s'istiu si faghent medas festas, intra custas sunt dae ammentare sa + Ulassa: Ulassa est una bidda de 1.613 abitantes de sa Provìntzia de s'Ogiastra. Geografia. Ulassa est posta in su coro de sa Ogliastra, in mesu is montes. Su territoriu cumonale est de 122 Km2, chi andat dae sa bidda a sa làcana de sa Provìntzia de Casteddu.Sa bidda est posta intra mesu su "Tacu" a nord e su monte "Tisiddu" a sud: in is pees de su "Taccu" bi sunt una bella pariga de grutas, sa prus connota e sa "Gruta de Su Màrmuri" chi est longa prus de 800 metros, issa est sa printzipale logu pro is turistas de zona. + Orthullè: Orthullè est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 511 metros subra su mare e jughet 1.443 bividores. + Biddamanna Istrisàili: Bidda Manna Istrisàili est una bidda de 3.697 abitantes de sa Provìntzia de s'Ogiastra. + Lingua wu/campidanesu: Sa lingua wu (xinesu semplificau: 吴方言; xinesu tradizionali: 吳方言; pinyin: "wú fāngyán"; o: xinesu semplificau: 吴语; xinesu tradizionali: 吳語; pinyin: "wú yǔ") est una de is bariantis printzipalis de sa lingua xinesa a pustis de su mandarinu. Dda chistionant spetzialmenti in sa provìntzia de Zhejiang, in sa munitzipalidadi de Shanghai, a meridioni de sa provìntzia de Jiangsu, e in banas piticheddas de is provìntzias de Anhui, Jiangxi e Fujian. Est una lìngua fueddada de 77 millionis de òminis, ma non tenit traditzioni iscrita. Chini dda fueddat scriit in mandarinu. + Whizzer (Timely Comics): Whizzer est unu personaggiu de fantasia de is fumettus Marvel Comics. Sa prima borta che esti bessìu fiara in su numeru 1 de sa serie antologica de sa Timely Comics, U.S.A. Comics de su 1941, in prena Golden Age. + Arbus: Arbus est unu comunu de 6.779 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. Sa bidda esti famosa po su pelleggrinaggiu de Sant'Antoni a Santadi, una frazioni de Arbus. + Aidumajore: Aidumajore (connotu fintzas comente Bidumajore) est unu comunu de 542 bividores de sa Provìntzia de Aristanis. + Ollasta Useddus: Ollasta Useddus est unu comunu de 289 bividores de sa Provìntzia de Aristanis. + Abas: Abas (nòmene ufitziale Ales) est unu comunu de 1.571 bividores de sa Provìntzia de sa Provìntzia de Aristanis. In Abas est naschidu Antonio Gramsci. In sa bidda si agatat sa seu e s' episcopau + Arborea: Arborea est unu comunu de 3.927 bividores de sa Provìntzia de sa Provìntzia de Aristanis. Limba. In Arborea, particularmenti is beccius, chistionant su veneto tragau de is emigrantis de Treviso, Rovigo, Vicenza, Padova e Venezia, arribaus mentris ca si fariat sa bidda candu ca ci fiat su fascismu. + Tristan da Cunha: Tristan da Cunha est unu gruppu sperdidu de isulas de s'Oceanu Atrantigu meridionali, distanti 2816 km (1750 miglias) de su Sud Africa e 3360 km (2088 miglias) de su Sud Ameriga. fairi pati de is Territorius britannicus de s'Atrantigu e sa seu amministrativa est s'isula de Sant'Aleni, ki est 2161 km (1350 miglias) prus a nord. Su territoriu est cumpostu de s'isula principali, Tristan da Cunha (98 km²), e de una pariga de isulas senne abitantis: s'Isula Inaccessible e is Isulas Nightingale. Puru s'Isula Gough, posta a 395 km a sud est de s'isula principali, fairi parti de su territoriu. + Battle Hymn (fumettu): Battle Hymn esti una miniserie a fumettus pubblicau de sa Image Comics in is annus 2004 e 2005, criara de B. Clay Moore e pittara de Jeremy Haun. Chistionara de una banda de supererois inantis a su cumenzu de sa Segunda Gherra Mundiali. + Kamandi: Kamandi est unu personaggiu de unu fumettu de sa DC Comics criau de s'artista Jack Kirby. Sa parti prus manna de is apparimentus suus funti stettius in "Kamandi: The Last Boy on Earth", de su 1972 a su 1978. Kamandi est unu eroe goivunu de unu crasi post-apogalittigu. A pustis de unu fattu mera importanti, nau "The Great Disaster" (Su carraxu mannu), is umanus dibenninti una minorantza perseguitara de animalis dibennius intelligentis. + Dziecinów (powiat otwocki): Dziecinów est una bidda in Polonia. Tenet una popolatzione de aprossimadamente 704 abitantes (in su 2007). + Seada: Sa Sebàda est unu druche sardu fattu de farina, casu, limone e mele (o tuccaru). Caliccune bi ponet puru oos. In pitzu b'andat tzùcaru o mele. In is ùrtimos annos tziculate puru. + Le cinque vite di Hector: Le cinque vite di Hector ("Being Human") est unu film de su 1993 cun Robin Williams. Su film narara s'esperientza de un'anima umana (interpretara de Robin Williams) longu tottas is cinquas incarnatzionis suas. Su film est girau e scrittu de Bill Forsyth. Innoi est sa prima borta chi recitara Ewan McGregor. + Uetersen: Uetersen est una tzidade in sa Repùbrica Federale Tedesca, in su istadu de Schleswig-Holstein. Bivint oe in Uetersen 17.865 pessones. Uetersen at otènnidu su deretu de tzitade in su 1224. + Ìndia: S' Ìndia, nòmini ofitziali "Repùbrica de Ìndia", est unu istadu (3.287.590 km², 1.095.351.995 ab., capitali Delhi Noa) de s'Àsia e cumprendit sa parti prus manna de su subcontinenti indianu. + Conan il Barbaro: Conan il barbaro est unu personagiu leterariu pensadu du su iscritore de "heroic fantasy" Robert Ervin Howard. Est istado fatu a fumetos de Roy Thomas e Barry Windsor-Smith pro sa Marvel. + Bloody Mary (fumettu): Bloody Mary est su tìtulu de unu fumettu de fantascienza. Est una miniserie iscrita de Garth Ennis e pitara de Carlos Ezquerra. Est istadu publicadu in su 1994 de sa divisione Helix de sa DC. + Murra: Sa murra est unu giogu meda populare in Itàlia e ispetzialmente in Sardigna. Si giògat chirchende de cassare su totale de sos nùmeros ghetados cun sas manos. Pro sa lege italiana est unu giogu de azardu. + Straub e Huillet: Jean-Marie Straub, naschidu su 8 ghennargiu 1933 a Metz (Moselle) e Danièle Huillet, naschida su 1936 a Parigi e morta su 10 santugaine a Cholet (Maine-et-Loire) funt duos registas frantzesos. Funt istados pobiddu e mulleri fintzas a sa morte de sa Huillet; anti trabbalau sempere impare. + Cannonau: Su Cannonau est siat su numene de una calidade de sarmenta autòctona de sa Sardigna siat su omonimu inu chio si nde produit. + Binu: Su binu est una bevanda arcòlica chi s'alcansat dae sa fermentatzione de su mustu de aghina. + Dino Campana: Dino Campana (Marradi, 20 de austu 1885 – Scandicci, 1 de martzu 1932) fiat unu poeta italianu. Connottu de manera ispetziale pro sa raccolta poetica connotta cumente Canti Orfici. + La Nuova Sardegna: La Nuova Sardegna esti su paperi prus diffundiu in su nord Sardigna, criau in su 1891 a Tàthari, aundi est immoi, de Enrico Berlinguer, iaiu de omonimu segretariu de su PCI. + Assolu: Assou est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 255 metros in pitzu de su mare e tenet 485 bividores. + Asuni: Asuni est una bidda de sa Meria o Provìntzia de Aristanis de 425 bividores. + Dragon Ball: Dragon Ball (ドラゴンボール (Doragon Bōru)) est unu de is manga prus popularis in su mundu, criau dae Akira Toriyama in su 1984. + Nexus: Nexus est unu fumettu iscrittu de Mike Baron e pittau de Steve Rude, pubricau in is Istadus Unidus in printzipiu de s'editori First, e a pustis de sa Dark Horse. In Italia est stettiu pubricau in printzipiu de s'editori Star Comics, a pustis de sa Lexy e immoi de sa Bottero Edizioni. + Civraxiu: Su civràxiu o civraxu (dae su latinu "cibarius") est unu pani tipicu de su Campidanu, tzerriadu fintzas "pani 'e Seddori". Tenit forma tunda e podit pesai fintzas dus o tres chilus. + Steve Gerber: Stephen Ross "Steve" Gerber (20 cabudanni 1947 - 10 freàrgiu 2008) est istètiu unu iscritori de fumettus americanu connottu in mannera spetziali po ita ca est stettiu su co-criarori de su personaggiu comicu de saMarvel Comics Howard the Duck, nau, in italianu, Orestolo il Papero. Artrus traballus: "Man-Thing", "Omega the Unknown", "Void Indigo", "Tales of the Zombie", "Marvel Spotlight: Son of Satan", "The Defenders", "Marvel Presents: Guardians of the Galaxy", "Foolkiller", "Nevada", "Sludge", "A. Bizarro", e "Hard Time". + Sosòga: Sa Sosòga "(Chalcides ocellatus)" est unu sauru pitticcu de sa familla de is Scincidis. Est diffundiu in Grecia, Sardigna, Sitzilia, Malta. + Aressa: Aressa esti una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 849 abitantes. + Sedegliano: Sedegliano ("Sedean" in friulanu) est unu comunu de 3.852 abitantis de sa Provìntzia de Udine. + Trullu: Su trullu ("Turdus philomelos", C.L. Brehm 1831) est unu pilloni de sa familla de is Turdidae. + Sturru: Su Sturru ("Sturnus vulgaris", Linnaeus 1758) est unu pilloni de s'ordini de is passeriformis. In sardu logudoresu,isturulu. + Orziara: Is orziaras (Actiniaria) funti unu ordini de Celenteraus antozois, ki bibint appodaus a su fundu de su mari. + Estònia: Estònia est una natzione in s'Europa. Sa capitale sua est Tallinn. + Lettonia: Lettonia (lettonu: Latvija) est una natzione in s'Europa e sa capitale sua est Riga. + Boroneddu: Boroneddu est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 184 abitantes. + Bosa: Bosa est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 8000 abitantes. Naramos chi est una tzitade in sun nord ovest de sa Sardigna, in una regione giamada Planargia ( o Pianalza) e de origine antiga meda. Portu de mare, po barcas de pisca, subra unu riu su Temo, po tres o battoro Km navigale dae barcas de piscadores. B'est unu antigu castellu, su castellu Serravalle, de sos Malaspinas, signores de su logu. In seculos passados Bosa ada fattu parte de su giudicadu de Torres e a poi de Arborea. Unu pagu fora de Bosa sa creja de santu Pedru, s'antiga cattedrale de Bosa. Bosa est istada sea de Diotzesi dae su seculu XI, fintzas a su 1972. Est istada logu de commerciantes, logu de binzas, e si produede sa Malvasia in terrinos de Bosa e de sas biddas a s'inghiriu, logu de olivarios. Bi funi Sas Conzas, e ancora si idene sos dominarios, po su tribagliu de sas peddes e de su colzu. Oe Bosa est impignada a si presentare comente localidade turistica. + Busache: Busache est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.629 abitantes. + La cagna: La cagna ("Liza") est unu film de su 1972 de Marco Ferreri girau in Itàlia e in Frantza de gènia dramàticu. Sa pellicola durat 100 minutus e est a coloris. + Marco Ferreri: Marco Ferreri (Milanu, 11 de maju 1928 – Parigi, 9 de maju 1997) fiat unu regista italianu. Su film sou pius connottu est La Grande Bouffe o La grande abbuffatta, cun Marcello Mastroianni, Michel Piccoli, Philippe Noiret e Ugo Tognazzi. + Ingmar Bergman: Ernst Ingmar Bergman (Uppsala, 14 de triulas 1918 – Fårö, 30 de triulas 2007) fiat unu regista isvedese, sia teatrale che cinematograficu. Est consideradu una de is personalidades prus eminentes de sa cinematografia mundiale. Tra sos film suos de ammentare: S"u setimu sizigliu" (1956) e "Su logu de sas fragulas" (1957), (Såsom i en spegel) Comente ind'un'ipiju(1961), (Töre’s dotter i wänge) sa funtana de sa vergine(1960), Fanny e Alexander (1982) cun custos ultimos tres at binchidu s'Oscar, + Chachapoyas: Chachapoyas est una idda de su Perù, capitale de sa provintzia de Chachapoyas e de sa regione de Amazonas, in sa sierra nord de su Peru'. Toponimu. @@ -2473,9 +2886,11 @@ Naran chi a su tempus de sos incas sa zente mala che la leaian attesu de sa capitale (Cusco), in sas terras de Huancas. Cascata di Gocta: sa terza cascada prus manna de su mundu e una de sas prus bellas est in su departamentu de Amazonas. Est sa cascada Gocta, chi no b'est in sas cartas e chi no si connosched ca' ch'est troppu attesu. Si unu b'andat dae San Pedro Valera o Cocachimba bi supprit in 3-5 oras. Sa cascada est ind'unu planu de buscu tropicale, e contat 22 cascadas de abba. + Giru de is Fiandras: Su Giru de is Fiandras (Ronde van Vlaanderen in neerlandesu) ust una clàssiga ciclìstiga de prestìgiu ki si fait in Belzu, in is Fiandras, e est una de is cincu clàssigas naradas clàssigas monumentu. Pensada de su giornalista Karel Van Wynendaele, sa primu editzioni de sa "Ronde van Vlaanderen" est de su 1913: fiat longa 330 kilòmetrus e passada in totu is biddas prus caraterìsticas de su Belzu cumenti Gand e Bruges ki funt in su coru de is Fiandras. + Palermo: Palermu est una tzitade de 660.832 abitantes, cabu-de-logu de provìntzia e de sa Regione Sitzìlia. Su territoriu inghiriu est connottu comente “La conca d'oro” po sa coltivatzione de arantzos e limones. Fundada dae sos Fenicios, est istada a poi grega, e romana. Conchistada dae sos barbaros Bandalos e Ostrogotos. A poi po tres seculos sutta sos Bizantinos e apoi sutta sos Arabos. Conchistada dae Ruggero d'Altavilla, Normannu, su 1071 a poi de unu assediu. Passat poi sutta sos Angioinos. Su 1442 Palermo e sa Sizilia intrea passat sutta sos Aragonesos. Su 1504 sutta sos Ispagnolos, e apoi sutta sos Borbones e sos Savoias. Sos Normannos ant fraigadu monumentos importantes: sa Cattedrale de santu Giuanne de sos eremidas : incomintzada comente basilica, a poi mudada in moschea dae sos Arabos; tòrrat a essere creja cristiana (1184) Monumentu imponente e de bellesa manna. @@ -2484,6 +2899,7 @@ Ateras crejas chi meritant un ammentu: San Giuseppe ai Teatini – Santa Caderina e Alessandria – Sa creja de su Gesù a Casa Professa (Gesuitas), creja meravigliosa, rinascimentale e prebarocca - Sa creja gotico catalana Santa Maria de sa cadena. Affaca a Palermo su Duomo de Monreale, fraigadu sutta sos Normannos dae mastroa Arabos o de iscola araba ( XII-XIII sec.) Un ispantu! Riccu de mosaicos. Attaccadu a su Duomo unu chiostro in istile arabu. + Sitzìlia: Sa Sitzìlia est un'ìsula de su mare Mediterràneu otzidentale, e una regione autònoma a istatutu ispetziale de sa Repùbrica Italiana. Est sa regione prus manna de totu s'Itàlia e s'isula prus manna de su mari Mediterraneu, dui bivint prus de chimbe milionis de personas e sa seu est Palermu. Su presidente de sa Regione est Rosario Crocetta de su Il Megafono - Lista Crocetta (Partidu Democraticu) eligiu in uttubri 2012. @@ -2491,6 +2907,7 @@ Sa Provintzias sonu 9: Politigas. In Sitzilia la pulitigas est in Assimbrea Riggiunala Siciliana. + Cavaliere splendente: Cavaliere splendente est su nomini de tres supererois de s'universu DC Comics. Storia de is personaggius. @@ -2501,12 +2918,15 @@ Justin est stettiu sposu de sa segunda Firebrand. Sir Ystin. In su 2005, unu nou Cavaliere splendente est cumparsu in sa megaserie de is Setti Suldaus de sa Vittoria de Grant Morrison. + Vincent van Gogh: Vincent Willem van Gogh (Groot Zundert, 30 de martzu 1853 – Auvers-sur-Oise, 29 de triulas 1890) fiat unu pintore olandesu. Museos. Elencu de sos museos chi portanta sas operas de Van Gogh: + Baulau: Baulau est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 736 abitantes. + Crabas: "Crabas" est una bidda de sa provìntzia de Aristanis de 9.134 bividoris. Geografia. @@ -2570,52 +2990,72 @@ Atrus fueddus, me in is ùrtimas deghinas de annus prus de totu, benint italianizaus, aici a esempru: Paris a totu sa zona de Campidanu de sus, fintzas in Crabas s'agatat s'elisioni de sa -n- intra vocallis (pani→paĩ; beni→beĩ; manu→maũ), de sa -l- intra vocallis (soli→soi; colori→caori; meloni→maoĩ), de sa -r- in is sillabas cun -rt- intra vocallis (portu→potu; murta→muta; martis→matis) e prus chi non in atrus logus un'inversioni de literas (cherbeddu→crabeddu; marxani→mraxaĩ; barca→braca). In is sèculus passaus su sadru crabarissu - comenti totu is chistionaus in is biddas de sa zona - taniat seguramenti caràteris meda prus simbillantis a su logudoresu, mancai sempiri in ammesturu cun atrus tìpicus campidanesus. + Crucuris: Crucuris est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 317 abitantes. + Cordolinu: A su rennu de is cordolinus in sensu strintu fainti parti organismus, de mera facilis (unicellularis) a prus difficilis, pluricellularis, cun struttura begetativa organizzara in cellulas filamentosas naras ife o micelio primariu. + Sardigna Natzione Indipendentzia: Sardigna Natzione Indipendentzia, s'abbreviat comununemente cun sa sigla SNI, est unu partidu polìticu indipendentista sardu, fundadu in su 1994 in Nùgoro cun su nùmene de ""Sardigna Natzione"" dae Anghelu Caria e dae àteras baranta pessones chi beniant de su PSIN Partidu Sardu Indipendentista; A pustis de su primu cungressu tentu in su mese de arjolas de su 2002 at pigadu su numene attuale. Sa comunicatzione ufitziale, intra sos organos de su movimentu e de sos militantes, benet praticada casi esclusivamente in sardu. S'imperu de s'italianu est limitadu a sa comunicatzione cun sos chi sunt a foras de su movimentu e pro sos arajonus polìticos cun cussa gente chi no intendet su sardu, chirchende in custa manera de fomentare s'impreu de sa limba, siat in sas bariedades istitutzionales LSC (Limba Sarda Comuna) siat in cussas sub-bariedades locales. + Girona: Girona (in castillanu Gerona est una citadi (86.672 bividoris) de s'Ispagna posta in sa parte nord de sa Catalugna. Sea de sa provintzia omonima e de sa matessi comarca, est puru Sea Diotzesana. In custus urtimus tempus Girona est crescendi de popolatzioni e de importantzia in paris a totu sa provintzia sua, puru gratzias a s'aeriuportu sceberau de sa Cumpanzia Aeria "Ryan Air" cumenti basi comertziali po s'Europa Meridionali. + Mojácar: Mojácar est unu comune ispagnolu de 4.291 abitantes postu in sa comunitade autonoma de s'Andalusia. + Georg Wilhelm Friedrich Hegel: Georg Wilhelm Friedrich Hegel (Stoccarda, 27 de austu 1770 – Berlinu, 14 de santandria 1831) est istadu unu filosofu tedescu, cunsideradu su filosofu prus importante de s'Idealismu tedescu. + Flùssio: Flussìo est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 464 abitantes. + Geroni: Geroni (o Jaròi), in italianu Genoni est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.006 bividores. + Ludwig Carl Christian Koch: Ludwig Carl Christian Koch (Regensburg, 8 de santandria 1825 – Nuremberg, 1 de santandria 1908) fiat unu aracnologu tedescu. + Gonnacodina: Gonnacodina est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Marmilla e tenet 542 bividores. + Gonnonnò: Gonnonnò est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 835 abitantes. + Lola Ponce: Lola Ponce (Capitán Bermúdez, 25 de làmpadas 1982) est una cantante argentina. Filla de unu cantadori, Hector Ponce, cun su nonnu genovesu chi faiat parti de s'Orchestra de Osvaldo Fresedo, giai de picioca at dimostrau de essi bona meda a cantai. At bintu su Festival de Sanremo 2008 cun Giò di Tonno. + Jethro Tull: Jethro Tull est unu gruppu rock originariu de Blackpool, in su Rennu Auniàdu, fundau de su scotzesu Ian Anderson (pifferu traversu e polistrumentista). Sa band pigara su nomini de su pioneri de s'agricurtura moderna, Jethro Tull (1674-1741). + Britney Spears: Britney Jean Spears (Kentwood, 2 de nadale 1981) cantante de sos Istados Unidos, est una de sas artistas feminas cun prus sutzessu de sa istoria de sa musiga. + Gonnostramatza: Gonnostramatza est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 945 abitantes. + Santos: Santos esti una tzitade de Brasile. Tirat 280,3 kilòmetros cuadrados e contat 418.375 abitantes (2006). + Brasile: Su Brasile est una republica federale democratica de s'America Meridionale. A oriente est bagnadu de s'Oceanu Atlanticu. Sa capitale est Brasilia. + Manaus: Manaus est sa capitali de s'istadu de Amatzonas i est posta a manca de su Rio Negro, a 18 km de sa confluentzia cun su Rio delle Amatzoni. Tirat 1.644.690 bividòris. + Làconi: Làconi est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 2.302 abitantes. + King Crimson: Is King Crimson funti una banda progressive rock ingresa, nascia in su 1969 e ancora in attivitadi. Discografia. @@ -2624,12 +3064,16 @@ Collectors' Club Raccoltas Videos + Padova: Padova ("Pàdoa" in venetu) est una cittadi de 210.301 abitantis, area metropolitana 403.923, capitali de s'omònima provìntzia, postu in sa regioni Veneto. Seu de una prestigiosa Universidadi, Padova bantat meda testimoniantzas de unu passau gloriosu culturali e artisticu. + Marrùbiu: Marrùbiu esti una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 4.962 bividores. + Masuddas: Masuddas est una comuna minore de sa provìntzia de Aristanis de 1.150 abitadores, situada a 129 metros de artària. Ostentat in su sartu suo una tzerta richesa de pedras fontomadas: croniola, amatista, cuartzu, àgata, chi a dolu mannu sighint a esser assachizadas. In sa leada tenent bastante interessu sa crèsia bigariale de Santu Bustianu, fraigada in istilu gòtigu tardiu in su de XVI sègulos, peroe remodellada ampramente in su milliseighentos, comente testimonzat sa fatzada barroca, e sa crèsia romàniga de Santu Lionardu. + The Clash: The Clash est su nòmini de una banda inglèsa de sas prus importantis de sa mùsiga punk rock. Discografia. @@ -2638,50 +3082,70 @@ Formatzione. 1977 - 1982. Sa formatzione printzipale: + Ollastincu/campidanesu: S' Ollastincu ("Pistacia lentiscus", L. 1753) est una pranta sempribirdi de sa familla de is Anacardiaceae. + Zinnìpiri: Juniperus (Zinnìpiri) - generi de is Cupressaceae, cumprendiri specias arboreas e arbustivas, a intru is callis ci funti mera spontaneas de sa flora italiana e bellas po sa selvicoltura. + Shakira: Shakira Isabel Mebarak Ripoll (Barranquilla, 2 febbraio 1977) est una cantanti Colombiana. + Milis: Milis est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.670 abitantes. connota pro sa produzioni de aranzus e mandarinus. Istòria. Milis esti stetia fundada in su 1200 ,sfruttendi una zona arricca de abba e de terra bella da is paras camaldolesusu chi ianta prantadu i primus aranzus in una zona chi poi ianta zerriau s'ortu de is paras,in prusu ianta cuminzau a fabricai is pontisi e cresiasa,in tempusu pru modernusu Milis è diventada una provintzia de su campidanu de aristanis e si zerriada "campidanu de Milis" is'atrasa biddasa fuantasa santeru,senighi,baullau,tramatza,bronacudu e narabullia,fu sedi de pretura e de cumandusu de carabinerisi e polizia. + Mòdolo: Mòdolo est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 181 abitantes. + Mogoredda: Mogoredda est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 480 abitantes. + Barùmini: Barùmini est unu comunu italianu de 1.413 bividoris de sa Provìncia de su Campidanu de Mesu in Sardigna, in sa curadorìa storica de sa Marmidda. In is làcanas de sa bidda s'agattat "Su Nuraxi", su molimentu nuragicu prus famau de sa Sardigna, connottu de s'UNESCO cumenti Sienda de s'umanitadi (iscrittu in su 1997). + Aristotele: Aristotele (in gregu antigu: Ἀριστοτέλης, Aristotélēs) (Stagira, 17 làmpadas 384 a. C.- Calcide, 7 martzu 322 a. C.) est istadu unu filòsofu, lògicu, e iscientìficu de sa Greghia Antiga. Sas bideas suas an influentzadu s'istòria intelletuale de su Otzidente pro pius de dua miza annos. Aristotele at iscritu 200 tratados —de sos cales esistint oe petzi 31— a propòsitu de una enorme variedade de temas, comente sa lògica, sa metafìsica, sa filosofia de sa iscièntzia, s'ètica, sa filosofia polìtica, s'estètica, sa retòrica, sa fìsica, s'astronomia e sa biologia. Aristòtele at trasformadu medas, si non totus, sas àreas de sa connoschentzia chi at contivizadu. Est cunsideradu su babbu de sa lògica e de sa biologia. Intre medas àteras contributziones, Aristòtele at formuladu sa teoria de sa generatzione ispontànea, su printzìpiu de non contraditzione, sas notziones de categoria, sustàntzia, acto, potèntzia, etc. + Rihanna: Robyn Rihanna Fenty (Saint Michael, Barbados, 20 febbraio 1988), prus conotta comente Rihanna, est una cantante barbadiana. + Giuseppe Giovanelli: Giuseppe Giovanelli (Venezia, 5 nadale 1824 – Lonigo, 11 cabudanni 1886) est istadu unu politigu italianu. + Giambattista Giustinian: Giambattista Giustinian (Venezia, 25 nadale 1816 – Venezia, 1 abrile 1888) est istadu est unu polìtigu italianu. + Bettino Craxi: + Wladimir Belli: Wladimir Belli (Sorengo, 25 de triulas 1970) est unu ciclista italianu (naschidu in Isvitzera), professionista de su 1992. Scalatori, altu 179 cm e grai 64 kg. + Justin Timberlake: Justin Randall Timberlake (Memphis, 31 gennaio 1981) est unu cantanti statunitensi. + Entropia: In termodinamiga s'entropia est una funzioni de istadu ki si introduiri impari a su segundu printzipiu de sa termodinamiga e ki est interpretara cum'enti una misura de su carraxu de unu sistema fisigo o prus in generali de s'universu. Sighendi custa definitzioni si poi nai, in forma non rigorosa ma esplicativa, ki candu unu sistema passara de un'istadu ordinau a unu disordinau s'entropia sua bessiri prus manna. In su Sistema Internatzionali si misurara in joule per kelvin (J/K). + Kris Kristofferson: Kristoffer "Kris" Kristofferson (Brownsville, Texas, USA 22 giugno 1936) est unu iscrittore, cantautore, attore e musicista americanu. Issu est meda connottu pro cantones comente Me and Bobby McGee, Sunday Mornin' Comin' Down, ecc. + Ivan Graziani: Ivan Graziani (Teramo, 6 ottobre 1945 – Novafeltria, 1 gennaio 1997) fiat unu cantautori italianu. + 7125 Eitarodate: 7125 Eitarodate est unu asteroidi de su sistema solari. Scopertu in su 1980, portat un'orbita caratterizzada dae unu semiasse mannu de 2,4130070 UA e dae un'eccentricità de 0,1163679, croccada de 2,25457° arrespettu a s'eclìtica. + Mòguru: Mòguru est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 4.779 abitantes. Sos Mogoresos faveddant su Mogoresu , una zinìa de Campidanesu simbile a su chi faveddant in su Campidanu de Aristanis e in sa Parte Montis . + Islam: S'Islam (in arabu إسلام de pronuntziai "Islàm", chi boli nai "sottomissioni", "abbandoni" Deu), est una religione monoteista nascia a Mecca (Penisula Araba) in su VII segulu a pustis de sa predicatzioni de Maometto (in arabu محمد , "Muhammad"), considerau de is musulmanus s'urtimu profeta mandau de Deu (in arabu الله, "Allāh") a totto su mundu. A propòsitu de su nùmeru de is fidelis s'Islam (unu milliardu e otoxentu de personas @@ -2688,46 +3152,64 @@ ) sighint isceti is de su Cristianesimu (dus milliardus e dus de personas Grupus religiosus. Is musulmanus si diferèntziant printzipalmenti in: + Montresta: Montresta est una bidda de sa Meria o Provìntzia de Aristanis de 650 bividoris. + David Suazo: Óscar David Suazo Velasquez (San Pedro Sula, 5 novembre 1979) est unu calciatori honduregnu chi giogara cumente attaccanti in s'Inter e in sa Natzionale honduregna. Esti connottu poitta ari giocau in su Cagliari + Stan Lee: Stanley Martin Lieber (New York, 28 de nadale 1922), prus connotu comente Stan Lee, est unu autore de fumetos istadunitense. + Biddobrana: Biddobrana ("Biddobrà") esti una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1794 abitantes. Est collocada tra su Monti Grighine e su Monti Arci. Is abitantisi bivinti principalmenti de pastorizia e agricoltura, ma s'agattanta meda maistus de muru e ferrerisi. + 18697 Kathanson: 18697 Kathanson et unu asteroidi de su sistema solari. Scopertu in su 1997, presentat un'òrbita caratterizada dae unu semiasse maggiore de 3,1083092 UA e dae una eccentricitari de 0,1280601, croccada de 1,18971° respettu a s'eclittica. + Alicia Keys: Alicia Keys (New York, 25 de ennalzu 1981) est una cantante e cumpositrice americana. + Simmelsdorf: Simmelsdorf est unu comunu todescu de 3.237 bividores, postu in su land de sa Baviera. + Nughedu Santa Itòria: Nughedu est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 578 abitantes.Est posta a 550 m slm. + Robbie McEwen: Robbie McEwen (Brisbane, 24 de làmpadas 1972) est unu ciclista australianu. + Milano-Sanremo: Sa Milano-Sanremo est una de is prus importantis corsas de su circuitu internatzionali, e est sa prima manna classiga in su calendariu de sa stagioni ciclistiga. + Per Degaton: Per Degaton est unu personagiu de is fumetus de sa DC Comics. Est unu "malu" ki poidit viagiai me su tempus. Per Degaton s'est biu sa prima borta me "All Star Comics" #35 (Giugno-Luglio 1947) e est fut criau de John Broome e Irwin Hasen. + Còssiga: Sa Còssiga est un'insula de su Mare Mesuderraniu et est una regione chi appartenit a sa Frantza. S'agatat in subra de sa Sardigna e a zòsso de sa Liguria e de sa Provenza. Sa capitale sua est Ajaccio sa segunda tzittade est Bastia. Est sa cuarta insula pius manna de su Mesuderraniu. Omines de importu mannu pro s'istoria tenint origine còssa, cumente Napoleone Bonaparte. A diferentzia de sas ateras regiones de Frantza, gòsat de una autònomia majore e pro custu si tzerriat "Coletividade Territoriale de Cóssiga". S'insula est dividida in duas partes: Còssiga arta e Còssiga bascia. Sa limba de sa populatzioni cossa est su corsicànu, limba noulatina. Su corsicanu est unu limbàzu toscanu; de s'atteru, s'italianu est istadu limba ufitziale finas a su 1859. Dae su tempus de s'intrada a suta 'e su guvernu frantzesu, is cossus tennint però a limba ofitziale su frantzesu. + Cork: Cork (in irlandesu: "Corcaigh") est sa segunda tzitade pro abitantes et pro economia, de s' Repùbrica de s'Irlanda. + Londra: Londra est sa tzitade prus manna e capitale de su Regnu Unidu. Tenit pius de 7 miliones de abitantes. Est unu de sos centros pius importantes de s'economia europea. + Biddanoa de Forru: Biddanoa de Forru (fintzas connotta comente Biddanoa Forru, in italianu Villanovaforru) est unu comunu de 700 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Forru: Forru est unu comunu de 1.014 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Giauni: Giauni o Jauni (Genuri in italianu) est unu comunu de 386 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Buddhismu: Su Buddhismu, iscritu puru "buddismu", est sa disciprina ispirituali nascia de s'esperièntzia mìstica bivia de su personagiu istoricu Siddhārtha Gautama, ca si podit cumprendiri me is letzionis suas, fundadas a susu de is «Cuatru Nobilis Beridaris». Cun Buddismu s'indicat puru totugantas is tradusiduras, sistemas de pentzamentu, praticas e tecnicas spiritualis, individualis e devotzionalis chi tenint in comunu su chi at cicau de imparai Siddhārtha Gautama, Buddha, a s'umanidadi intrea; s'istoria de su buddhismu chistionat de s'isvilupu suu cumintzendi de su séculu VI a.C., in Asia orientali in manera printzipali, (India, Tibet, Tzina, Corea, Giaponi, Indotzina), e, de su séculu XX in Europa e me is Istadus Unius de America puru. Siddhārtha Gautama, nominau "Shakyamuni" (su sabiu de sa tribù Shakya), at biviu me s'India de su Nord a intru de su 563 a.C. e su 483 a.C. (is urtimus istudius, a pustis de is annus noranta, proponint commenti datas de nascimentu e mòrti de su Buddha is annus 480 a.C. e 400 a.C.). Buddha, est a nai «su chi est scidu», est nasciu duranti su biagiu ca depiat potai s'arreina Maya, pobidda de su nobili gherradori Suddhodana, a iscendiai su primu fillu in sa dommu de su babbu. Ma sa traditzioni narat ca sa giovana no arrannescendi a lompiri in sa dommu aiat depiu iscendiai in unu boschixeddu (a Lumbini in su sud de su Nepal), ponendi a su mundu su chi at a bessiri su Buddha. A innantis de cummintzai sa cica sua spirituali, issu biviat in s'arrichesa e in sa comodidadi, in su palatziu de su babbu. Candu fiat acanta de fai trint'annus bessit de su palatziu e in cuatru ocasionis diferentis bit unu pipieddu, unu mobadiu, unu omini beciu, e un'interru. Custas esperièntzias ca po issu fiant noas dd'ant a fai arraxonai a susu de sa vida cummintzendi a elaborai su chi at a essìri su fundamentu de su pentzamentu buddista: arrisolviri is cuatru "sunfrimentus" fondamentalis de sa vida: nascimentu, mobadia, beciesa, mòrti. @@ -2784,8 +3266,10 @@ Funt is testus cunsideraus canonicus de totugantas is iscolas buddhistas. Tocat arragodai ca s'iscola Theravāda cunsiderat "canonicas" sceti is operas cuntennias in su Canoni pāli. Testus canonicus po su Buddhismu Mahāyāna. Funt testus cunsideraus canonicus sceti de is iscolas de su Buddhismu Mahāyāna e de su Buddhismu Vajrayāna. No funt cunsideraus canonicus de s'iscola Theravāda e de is atras is iscolas de su Buddhismu de is Nikāya, cust'urtimas funt totugantas sparessias. + Gèsturi: Gèsturi est unu comunu de 1.430 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Gonnos: Gonnos (Gonnosfanàdiga in italianu) est una bidda de 6.970 bividoris me sa Meria o provintzia de Casteddu (CA) fintzas a s'annu 2005; imoi pertenessid a sa Meria de Campidanu de Mesu (VS). Is biddaius de Gonnos si tzerriant 'gonnesus'. @@ -2795,8 +3279,10 @@ Sa genti bivia de masseria (ortus, olivarius e bingias), e cun su traballu in miniera (Ingurtosu e Monti Becciu) fintzas a is annos '60. S'arriu Piras nascidi a Perda de Pibera, aundi ci fiat sa miniera beccia de 'molibdenite' serrada me s'annu 1952. Oi, Perda de Pibera est parcu naturale. + Antonello Venditti: Antonello Venditti (Roma, 8 de martzu de su 1949) est unu cantautore italianu. + Provìntzia de su Campidanu de Mesu: Generalidades. Provìntzia de su Campidanu de Mesu o Meria de Campidanu de Mesu. @@ -2804,67 +3290,98 @@ No tenet galu una seu definitiva. Sa bidda prus manna est Biddexidru, sa prus pitica est Setzu. Sa seu provisòria est in Seddori aunde diat dèpere abarrare su Presidente, Fùlviu Toccu. Sas seus ofitziales sunt duas: Seddori e Biddexidru. Tirat 1.516,19 chilòmetros cuadros e contat 102.435 bividores (2010). + Is Pratzas: Is Pratzas est unu comunu de 269 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Lunamatrona: Lunamatrona est unu comunu de 1.821 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Pabillois: Pabillonis est unu comunu de 2.978 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Pauli Arbarei: Pauli Arbarei est unu comunu de 685 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Samassi: Samassi est unu comunu de 5.274 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Santu 'Èngiu: Santu 'Èngiu (fintzas connottu comente Santu 'Ainju, in italianu "San Gavino Monreale") est unu comunu de 9.460 abitantes de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Seddori: Seddori est unu comunu de 8.566 bividores de sa Meria de su Campidanu de Mesu. + Sàrdara: Sàrdara est unu comunu de 4.350 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Segariu: Segariu est unu comunu de 1.358 bividores de sa Meria o Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Sandinista!/campidanesu: Sandinista! est su cuartu arbum de sa banda ingresa The Clash, pubbricadu in su 1980. Tottas is cantzonis funti de is Clash si no est specificadu diversamenti. + Luigi Riva/campidanesu: + Bibiri in Casteddu. + Sandinista!: Sandinista! est su cuartu album de sa banda inglesa The Clash, publicadu in su 1980. Totas is cantzones fiant de is Clash si no est specificadu diversamente. + Giuseppe Cianciafara: Giuseppe Cianciafara (Messina, 14 freàrgiu 1801 – Messina, 22 màgiu 1886) fiat unu polìtigu italianu. + Massimo D'Alema: Massimo D'Alema (Roma, 20 de abrile 1949) est unu politigu italianu, giai Presidenti de su Consigliu de is Ministrus de su 21 ottobre 1998 a su 25 aprile de su 2000. Est stetiu ministru de is Esterus e vicepresidenti de su Consigliu de su guvernu Prodi II (de su 17 maggio 2006). + São Benedito do Rio Preto: São Benedito do Rio Preto est unu munitzipiu de 17.235 abitantes (2007) de s'istadu de Maranhão in Brasile. + Serramanna: Serramanna est unu comunu de 9,433 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Serrenti: Serrenti est unu comunu de 5.174 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Setzu: Setzu est unu comunu de 166 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Siddi: Siddi est unu comunu de 799 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Tuili: Tuili est unu comunu de 1.185 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Turri: Turri est unu comunu de 533 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Ussaramanna: Ussaramanna est unu comunu de 611 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Mara Arbarei: Mara Arbarei (fintzas connotta comente Bidda Mara, in italianu "Villamar") est unu comunu de 2.960 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. Inoghe ch'est naskidu, su 28 de frearzu de su 1950, Antonello Salis, fisarmonicista e pianista de jazz. + Biddanoa Franca: Biddanoa Franca est unu comunu de 1.441 bividores de sa Provìntzia de su Campidanu de Mesu. + Tiziano Ferro: Tiziano Ferro (Latina, 21 freàrgiu 1980) est unu cantautore italianu. + Mariah Carey: Mariah Carey (Istadu de New York, 27 de martu 1970) est una cantante americana. + Sigmund Freud: Sigmund Schlomo Freud (Příbor, 6 màgiu 1856 – Londra, 23 cabudanni 1939) est istadu unu neurologu austriàcu, fundadori de sa psicoanalisi. + Pibiri: Su Pibiri ("Piper nigrum") est una matta de sa familla de is Piperaceae, coltivara po is fruttus suus, ki benninti assiccorraus po dus usai cum'enti spetzias. Custu fruttu est usau po fai su pibiri biancu, su pibiri nieddu e su pibiri birdi. + Leonardo da Vinci: + Giotto: Giotto di Bondone, fortzis incrutzadura de Ambrogio o Angiolo di Bondone, connottu simplemente che Giotto (Vespignano, 1267 – Firenze, 8 ghennàrgiu 1337) est istadu unu pintore italianu. Pintore de sos pius mannos. In sos annos '90 de su 1200 trabagliat in Assisi in sa Basilica Superiore, inue pintat istorias de Santu Frantziscu. Dante in sa "Commedia", in su Cantu XI de su "Purgadoriu" narat de Giotto: @@ -2872,29 +3389,40 @@ Tra su 1303 e su 1305 trabagliat a Padova in sa cappella nada degli Scrovegni, o de s'Arena, e dedicada a Nostra Segnora, inuie Giotto at illustaradu sos Misterios de sa vida de Cristos e de Maria. B'est s'iscena de sAnnuntziatzione de s' Anghelu a Maria". Sa freguras si mustrant intro duas ediculas cun evidentzias de sa prospettiva, una novidade. Sighini ateras iscenas marianas. Tota sa Cappella est pintada. Si devet notare: s' Adoratzione de sos Tres Res, s'istrage de sos Innotzentes, sa fuidura in Egittu, sa resurretzione de Lazzaru, s'Ultima Chena, su tradimentu de Giuda ( iscena ricca de particulares), Gesus denanti a Anna e Càifa, s'iscena de Gesus mortu (cun meda anghelos chi mustrant dolore), se resurretzione de Cristos, s'iscena de su Giuditziu finale ( Cristos zuighe sètzidu in tronu inghiriadu dae anghelos e santos: sutta, una rughe rezida dae duos anghelos; pius in basciu s'offerta de sa Cappella a sa Madonna. Sa rughe dividet sos santos dae un'ala, dae sos diaulos e dannados dae s'atera. Dae su 1313 Giotto trabagliat a Firenze in sa Creja de Santa Rughe po decorare tzeltas cappellas (Bardi, Peruzzi). Su 1334 incomintzada su trabagliu po su campanile de su Duomo de Firenze dende proa de essere unu architettu. Giotto morit su 1337 e-i su campanile no est finidu. Lu continuat Andria Pisano e lu finit Frantziscu Talenti. + Hurritas: Is hurritas funti stettius una popolatzioni insediara a nord de sa Mesopotamia candu ca ci fiara s'Etadi de su Bruntzu. + Dago: Dago est unu pessonàgiu de is fumetos creadu dae Robin Wood e Alberto Salinas, pessonàgiu printzipale de sa sèrie in biancu e nieddu gai nada, pubricada a pustis de su 1980 in sa revista argentina "Nippur Magnum", imprentada dae S'Editorial Columba. Benit pubricadu in Italia a pustis de su 1983 in su chidàriu "Lanciostory", pubricadu dae sa "Edizioni Lancio", a pustis debennidas grupu Eura Editoriale. Est istadu torradu a imprentare in divressos insertos de "Skorpio", in su mensile "Ristampa Dago" e in sa cannaca de volùmenes cartonados a colores "Euracomix". Àteras aventuras de su pessonàgiu sunt pubricadas dae su 1995 in su monogràficu bonellide dae edicola "Dago". + Alan Ford: Alan Ford est su titulu de unu fumetu publicadu dae su maggiu de su 1969, ki narat sas aventuras de una banda strolica de agentes segretos: su Grupu TNT. + Sa die de sa Sardigna: Sa die de sa Sardigna est una festa istituìda dae sa RAS su 14 de Capidanne de su 1993 comènte festa de su popolu sardu. Sa festa serbit pro ammentare sa sommossa de su 28 de aprile de su 1794. In cussa die su vicerè Balbiano sìch'est dèpiu fughìre dae Casteddu, ca su guvernu torinesu aìat refudàu de reconnòscher sos derèttos de sos sardos chi tenìan dae seculos. Sos sardos bolìan puru unu cunsìzu de s'Istadu issoro, sa sede de su vicerè e unu ministèrju pro sos affares de sa Sardigna in Torinu. Sos piemontesos no aìan atzettàu nudda de tottu custu, e pro cussu bi aìat àpiu s'attu de rebellìa chi est acabbàu cund'una momentanea tuccàda de su vicerè chi peròe, pagu tempus a pùstis, est torràu ca lu aìan cramàu sos "nobiles" sardos. + SC Kuban Krasnodar: SC Kuban Krasnodar (rus. "Футбольный клуб "Кубань" Краснодар / Futbol'nij klub Kuban' Krasnodar") esti sa socedari calcistica de sa Krasnodar in Russia. È nascia in su 1928. Su presidenti attuali esti Alexander Tkaciov. + Ad Apostolorum Principis: Ad Apostolorum Principis est sa XXXIX enciclica de Papa Pio XII. Criada su 29 giugno 1958. Chistionat de regulas po sa Cresia Catolica in Tzina. + Nurachi: Nurachi est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.619 abitantes. + Nureci: Nureci est una bidda de sa Meria o Provìntzia de Aristanis de 393 bividoris. + Ollasta: Ollasta est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 1.274 abitantes. + Rinite: Rinite est un termine dessa medihina i desriede s'irritazione e, bell'e sempere, s'infiammazione de zertas partes internas dessu nasu. Sa rinite si viede issa rinorrea, i este una produzione troppu manna de muone dae su nasu, i essidi afforasa issos isturridos e medas vortas assa sola. Vi suni tipos de rinite daos dae virus, batterios, o varias irritaziones. Medas vortas, in pessones i ana una sensibilidade prur manna, sa rinite daede catarru. Daede problemas de sonnu, de intendinzu e de imparonzu. + Ubuntu: Ubuntu est una Distro Linux de sas prus famadas de sos urtimos annos. Ubuntu est una distro de su sistema obrativu GNU/Linux naschida in su 2004, e fata partinde de sa Debian. @@ -2906,6 +3434,7 @@ S'idea est de no fai pagai pro su sistema obrativu e totu, ma sceti pro su serbitziu tennigu. Comente ateras distros de Linux, Ubuntu tennet virtudes ke: est a gratis, est stabili et donnat seguresa. Ubuntu impreat sos paketos debian *.DEB pro azorronare o installai programas nous. Dae su menu grafigu, podis impleai su programa Synaptic pro agatare i installare dae sa lista ofitziali Donnia programa ki ti podit serbiri (ki siet de multimedia, de ofitziu o de seguresa). + Linux: Cumentzu. Linux est unu sistema obrativu lìberu, cumentzau in su @@ -2933,19 +3462,26 @@ pro traballare o s'ispassiare cun sa computèra. Aici etotu, s'agatant distribuiduras de Linux prus pagu craras i bonas pro is prus spertus. + Bir Ganduz: Bir Ganduz "bi'r qandūz" (o Bir Gandouz, Bir Gandús, Anzarane) est una bidda de su Sahara Occidentali, a làcana cun sa Mauritania. + Bir Lehlu: Bir Lehlu est una bidda pitticchedda in su Nord-Est de su Sahara Occidentali, a oriente de su di aicci nau "Muru Marocchinu", aintru a is territorius "liberaus" (est a nai a sutta su controllu de su Fronti Polisariu). Bir Lehlu est sa capitali ad interim de sa Repubblica Democratica Araba de is Sahrawis. + Prammas: Prammas est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 1.335 bividores. + Barrali: Barrali "Barrabi" est unu comunu de 1.076 abitantes de sa Provìntzia de Casteddue fai parti cumente a zona de sa Trexenta,e posizionadu ais peisi de monte Uda, ed esti finchegiadu de su riu Mannu.Is abbitantis de Barrabi si naranta Barrabesusu, ancora prima in sa antighidadi si naranta arrabesusu.Sa bidda de Barrabi s'agatada in unu crocivia geograficu,tra tresi zonasa diversasa,infati fai lacana cun sa idda de Donori, chi esti in sa zona de su Parteola,faidi lacana cun Samatzai, chi esti in su campidanu,e a sa fini fai lacana cun sant'Andria e Frius, Ortacesus e Pramantellu, chi funti in trexenta,cumenti esti Barrabi e tottu.Studiososo ante stabilidu,a Barrabi esistiada gia fida de 4700 annos prima de Cristu.Su territoriu este riccu de logos de importanzia archeologica, de differenti periudusu storicusu:nuraxi de Monte Uda, nuraxi de su guntruxiu,sa domu de s'orcu,natabi, muridinas,s'aruta, sa rocca de sa trinidadi,sa terra de is aurras, e aterusu logos puru.STORIA Barrabi in su periudu mediuevali,fadiada parti de sa curatoria de Dolia, cun sedi un Santu Pantaleu.In cusu tempusu Barrabi fiada una Bidda meda pittica.Dopu chi is' aragonesusu invadinti sa Sardigna, a metadi de su 14° seculu,Barrabi passada a is feudusu de sa trexenta.Su territoriu de Barrabi esti attraversadu da nord a sud de su riu Mannu.In s'antighidadi, su riu a contribuiu a s' economia agricola, is agricoltorisi usanta,is carropusu po acquai is terrenusu.Barrabi esti stetiu sempri serbiu de sa ferrovia Casteddu Lanusei Arbatax e Casteddu Sorgonu, ponendidu in una situazioni de collegamentusu meda favorevolisi. + Burcei: Burcei est unu comunu de 2.978 bividoris de sa Meria de Casteddu. + Castiadas: Castiadas est unu comunu de 1.310 bividoris de sa Provìntzia de Casteddu. + Deximumannu: Deximumannu (connottu fintzas comente Dèximu Mannu, in italianu" Decimomannu") est unu comunu de 7.042 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Is festas. @@ -2955,57 +3491,82 @@ Sa festa de Sant’Antoni si fait a Ghennàrgiu, su dexiaseti, sa notti innanti de su 17 in ònnia bixinau alluint su fogadoni: si pappat, si baddat, e si cantat a giru a giru e su fogu. Sa di in fatu a sa missa manna donant su pani beneditu a totus. Santu Sidoru. Sa festa de Santu Sidoru si fait in su mesi de làmpadas, peri a sa fini de su mesi de maju. Custa est sa festa de is massàrgius e de chini bivit de sa terra. + Deximeputzu: Deximeputzu (fintzas connotu comente Deximuputzu o Dèximu Putzu, in italianu Decimoputzu) est una bidda e comunu de sa Sardinja de 4.025 bividoris, in sa Meria o Provìntzia de Casteddu + Patiolla: Patiolla (fintzas connota comente Partiolla, in italianu Dolianova) est una bidda de sa Provìntzia de Casteddu. S'agatat a 212 metros in pitzu su mare e tenet 8.806 bividores. + Domus de Maria: Domus de Maria est unu comunu de 1.545 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Est mellu connottu cumenti "Bidd'e Maria". + Donori: Donori est unu comunu de 2.138 abitadoris de sa Provìncia de Casteddu. + Cappella de Santa Maria in Piantasala: Sa cappella de Santa Maria in Piantasala o cappella de sa Tagliata est unu edifitziu sacru postu in sa bidda de Piantasala a Murlo. + Adu Ogyinae: Adu Ogyinae, in sa mitologia de su populu Ashanti de su Kenya est su primu omini. + Olimpo de Bahía Blanca: S'Olimpo de Bahía Blanca, nau de solitu scetti Olimpo, est una societadi polisportiva cun seu a Bahía Blanca, in Argentina. Est connottu in particulari po sa squasdra sua de palloni, ki giogara in sa Primera División, sa serie prus importanti de su campionau argentinu. + Bustuchin: Bustuchin est unu comunu de sa Romania de 3.647 bividoris, postu in su distrittu de Gorj, in sa regioni istorica de s'Oltenia. Su comunu est fattu de s'unioni de 8 medaus: Bustuchin, Cionţi, Motorgi, Nămete, Poiana-Seciuri, Poieniţa, Pojaru, Valea Pojarului. + Alessandro de Afrodisia: Alessandro de Afrodisia (Afrodisia, ? – III seculu) est istadu unu filosofu gregu, nomenadu comente une de sos prus mannus cummentadores aristotelicos de s'antichitade. + Romano Guardini: Romano Guardini (Verona, 17 freàlzu 1885 – Monaco de Baviera, 1° cabidanni 1968) est istadu unu predi italianu, catòlicu, de cultura tedesca. Fut unu filòsofu de sa religione, teòlogu e crìticu literàriu. Istudiosu de su Medioevu. S'est agatadu a vìvere in d-unu perìodu meda agitadu, su tempus de su "modernismu". At leadu positzione contra su modernismu, cun sos lìberos, "Formazione liturgica", "Lo spirito della liturgia", "La fine dell'epoca moderna". + Quino: Joaquín Salvador Lavado prus connotu comenti Quino (Mendoza, 17 luglio 1932) est unu autori de fumettus argentinu. Est connottu po su prus po sa creatzioni de su personaggiu de Mafalda. + Gârla Mare: Gârla Mare est unu comunu de sa Romania de 3.278 abitantes, postu in su distrittu de Mehedinţi, in sa regioni istoriga de s'Oltenia. + Epitoma rei militaris: S' Epitoma rei militaris (connotta puru cum'enti De re militari o cun su titulu italianu de "L'arte della guerra") est un'opera latina scritta de Publio Flavio Vegezio Renato tra sa fini de su IV e sa prima metari de su V segulu DC. + Su Masu: Su Masu est unu comunu de 7.930 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Innui s'acattara s'aeroportu "Mario Mameli" + Peppinu Marotto: Peppino Marotto (Orgosolo, 1925 – Orgosolo, 29 de nadale 2007) fiat unu poeta sardu. Su 29 de nadale 2007 est istadu bocciu cun seis corpos de pistola a Orgosolo in prenu dì mentris fiara andende a si comporare su papere. + Scalepranu: Scalepranu (connota fintzas comente Iscalepranu, in italianu "Escalaplano") est unu comunu de 2.532 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Istersili: Istersili est unu comunu de 844 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu in sa Barbagia de Seulu. + Gèsigu: Gèsigu est unu comunu de 988 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Goni: Goni est unu comunu de 556 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Inoi s'acattara su cumpressu megaliticu de Pranu Muttedu. + Hüntwangen: Hüntwangen est unu comunu isvitzeru de su Canton Zurigo de 866 abitantes. + + Carlo VII de su Sacru Romanu Imperu: Carlo Alberto di Baviera (Bruxelles, 6 austu 1697 – Mònacu de Baviera, 20 gennàrgiu 1745) est istadu est unu imperadori de su Sacru Romanu Imperu e Rei d'Itàlia tedescu. + Gomajori: Gomajori (connottu fintzas comente Guamajori, in italianu Guamaggiore) est unu comunu de 1.082 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in Trexenta. + Guasila: Guasila est unu comunu de 2.968 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in Trexenta. + Ìsili: Ìsili est unu comunu de sa Provìntzia de Casteddu, seu de sa Comunidade Montana de su Sarcidanu e de sa Barbàgia de Seulu. Istoria. @@ -3015,8 +3576,10 @@ Isili est postu a is peis de unu artipranu, a s'estremidai de susu de sa provìntzia de Casteddu e a lacana cun is provìntzias de Nuòru e de su Campidanu de Mesu. Su sartu est prenu de baccus e coddus, sa terra est fertili gratzias a is medas flumineddus e arrius, est coltivada in grandu parti a trigu, ojru, avena e bellus erbaius de foraggiu. Isili est nodia pro sa produtzioni ortalitzia poita due faidi beni sa temata, su pisolu, su pisoleddu, su pisucci, su cixiri, sa patata, sa crucuriga, s'aeda, sa latia, su perdingianu, su piberoni, s'appiu, e in misura prus pitìa sa sìndria e su melòni. Duus arrius funti incungiaus in sa diga "Is Borrocus", su prusu importanti esti s'arriu "Mannu" e formada aici su lagu artifitziali de Santu Srebestianu. Su lagu pigat su nòmini dae sa cresia posta in pitzus de s'isuledda ca s'est formada a su tzentru de su pauli. Curtura. A Isili dui est sa traditzione de su traballu de s'arramini e de sa tessidura antiga. Sa tessidura còntada una tradizioni importanti; Isili tenìada una scola de tessidura chi ia qualificau sa genti e donau calidadi a is trebballus. Si dui trebbàllada s'oru, ma non po tradizioni ca is maistus anti cummenzau pagus annus. Su trebballu de sa linna po fai cascias sardas e atrus mobilis s'esti sperdiu. Pagus abitantis fueddant un dialetu, nadu Arromanisca, ca si crei bengiada de is zingarus. + Mandas: Mandas est unu comunu de 2.700 abitantis de sa Provìntzia de Casteddu, in sa Trexenta. + Maracalagonis: Maracalagonis o Mara est unu comunu de 6.731 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. A 17 chilometrus de Casteddu, a 82 metrus impitzus de su mari, prus o mancu, ddoi est Mara cun 7.150 bividoris (maresus) in d-unu territòriu de 101,62 chilometrus cuadraus. Maracalagonis est nasciu dae s'unione de duos locus ruralis bixinus, "Mara" e "Kalagonis". @@ -3066,12 +3629,16 @@ In su centru de sa bidda ddoi est su prus de is entis aministrativus e de is fainas cumercialis. In mesu de is monumentus depeus arregordai su de su ‘Milite ignoto’ (po arregordai a is mortus de sa gherra) in pratza de crèsia e su de su para Sarbadori Vidal in sa bia Natzionali. A lestru ant a acabai su centru po is antzianus puru. Tocat a arregordai finas unus cantu centrus sòtziu-culturalis comenti a su ‘Centro di recupero Il Samaritano’, chi est in su comunu bèciu, sa Pro-loco, is assòtzius culturalis ‘Signium’ e ‘Nuova Realtà’ (chi si donat meda ita fai finsas pubrichendi su giornali ‘Hamara’ dònnia duus mesis, in paperi e in internet puru http://www.hamara.it/), sa ‘Assoc. Cult. Musicale S. Stefano’, sa ‘Ass. Combattenti Reduci di Gherra’, sa Ludoteca Comunali, sa Biblioteca Comunali, s'Informagiovani Comunali e totu is assòtzius sportivus chi nci tenit Mara. + Muristenis: Muristenis (nòmene ufitziale Monastir) est unu comunu de 4.496 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + ATPasi trasportanti H+ in mesu a dùas settoris: Sa ATPasi trasportanti H+ in mesu a dùas settoris est unu compressu enzimatigu ki catalizzara s'arreatzioni ki sighiri: + Mùsiga/campidanesu: Sa mùsica est s'arti de sa generatzioni e de sa combinatzioni de sonus chi, sighendi determinatas liggis fisicas e conventzionis formalis, espressadat unu stimulu fisicu e emotivu passendi pro s' apparau uditivu. Sa generatzioni de sonus succedidi, solitamenti, cun sa boxi umana (cantu) o cun instrumentus artifitzialis (strumentus) + Murera: Murera (in lingua italiana Muravera) est una bidda de 5.000 e prus bividoris in sa Meria de casteddu. Sinnalis. @@ -3086,69 +3653,98 @@ Sa bidda oiindii, si presentat che una bidda crescia in dd-unu spatziu obertu, su de sa piana, chena de peruna barrera naturali, e tambeni acapiada a su mari. A palas de basciu, funt segadas de is strintas vaddis de su Riu Picoca (Arriu Picoca), s'antigu "Saerpus" ki cun probabilidadi meda podit-ai donau su nomini a sa micro-regioni-storica de su Sarrabus. Po aterus, amantiosus de is paristorias, sa boxi "Sarrabus" iat-a depi lompi inderetura de is fitianas incursionis de is piratas saratzenus (árabus), diaici: "is arabus = is-arrabus = (i)sarrabus, o po aterus, iat-a podi derivai puru (cun meda prus probabilidadi) de sa prus antiga tzitadi Punica de Sarcopos, situada oi in su cumunu acanta de Biddeputzi chi po richesa e influentzia depiad controllai in cusus tempus unu logu bastanti prus mannu, chi cumprendiat Murera e Cirra puru. + Minucciano: Minucciano est unu comunu de 2.521 bividoris me de sa Meria o provìntzia de Lucca. + Tishri: Primu mesi de su calendariu ebraicu, segundu sa sequentzia ordinaria. In ebraicu : תשרי. + Vassouras: Vassouras est una cittade de 33.522 abitantes de s'Istadu de Rio de Janeiro, in Brasile. + Gulen: Gulen est unu comunu norvegesu de sa contea de Sogn og Fjordane. + Baldassarre Negroni: Baldassarre Negroni (Roma, 21 de ghennàrgiu 1877 – Roma, 1948) fiat unu regista italianu. + Harly: Harly est unu comunu frantzesu de 1.803 abitantes posti in su dipartimentu de s'Aisne de sa regioni de sa Piccardia. + Fléron: Fléron est unu comunu belga de 16.139 abitantes, posti un sa provintzia vallona de Liegi. + Geoff Shipton: Geoffrey Shipton (4 de làmpadas 1941) est unu nodadori non prus in attividari australianu. + Dewey Redman: Dewey Redman (naschidu Walter Redman in Fort Worth, 17 de maju 1931 – New York, 2 de cabudanni 2006) fiat unu sassofonista de sos Istados Unidos. + Grobleben: Grobleben est unu comunu todescu de 102 abitantes, postu in su land de sa Sassonia-Anhalt. + Joseba Sarrionandia: Joseba Sarrionandia Uribelarrea (Iurreta, Bizkaia, Paisu Bascu, 13 aprile 1958). Iscritore in limba basca. + Nuragus: Nuragus est unu comunu de 1.025 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu in sa regione istòrica de su Sarcidanu. + Nuradda: Nuradda o Nuradha (in italianu Nurallao) est unu comunu de 1.431 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Casteddu. Stòria. Su territòriu ‘e Nuradha est arricu de arregodus, de su tempus de sa preistòria finzas a su medioevo, importantis meda po s'archeologia. Su monumentu prusu importanti est, prus che siguru, cussu de sa seportura megalitica de Aiodda, de s'edadi ‘e su brunzu, po' da fai iant umperau is statua menhir de epocas foras de arregodu scrittu. In localidadi Nieddìu s'agatat ancora un'aposentu "a tholos" chi iat appartènniri, parit, a unu tempiu a putzu de una citadi nuragica prus manna. Arregodus de su tempus nuràgicus funt finzas is duas seporturas de gigantis in localidadi "Sa cott'e sa tella" forrogadas cun iscàvus fattus a fura. In custu territòriu nci funti bivius is romanus puru, in su monte ‘e "Cannedu" du at ancora fàbbricus chi faiant parti de is bàngius romanus de s'edadi imperiali. De pagu anti agatau tres seporturas de s'epoca imperiali in localidadi "Aravoras" de acciungi a cussas giai connottas de Pibitzoi e Pranu ‘e fa, arriccas de tottu s'assortimentu de munèras, broccàs, làntias e pratus. S'omini a sighiu a bìvi in cussu logu in i seculus appustis puru, comenti testimòngias sa sepoltura tardo-medievali e sa necropoli (campusantu antigu) agatada ultimamenti a "Sa Coronedda", accanta de sa crèsia antiga de Santu Sarbadori, arrutta e scarèscia. + Nuràminis: Nuràminis est unu comunu de 2.822 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Nurri: Nurri est unu comunu de 2.431 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Arrolli: Arrolli (connottu fintzas comente Arroli, in italianu Orroli) est unu comunu de 2.647 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Est connottu po su Nuraghe Arrubiu. + Ortacesus: Ortacesus est unu comunu de 1.009 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in Trexenta. + Cipro: S'ìsula de Cipru (in gregu "Κύπρος", "Kypros" o "Kıbrıs" in turcu) est posta in su Mari Mediterràneu Orientali i est sa tertza isola de custu mari pro estensioni, pùstis de sa Sitzìlia e de sa Sardigna. S'ìsula tenet istèrrida de 9,251 km2 e populatzioni de unus 1.141.000 bividores. Est situada a meridioni de sa Turchia e a otzidenti de sa Siria e de su Lìbanu.Sa capitali sua est Nicosia (in gregu Λευκωσία, "Lefkosia" e in turcu Lefkoşa), chi est posta in su tzentru de s'ìsula etotu.S'ìsula est occupada pro dus de tres partis dae sa Repùbrica de Tzipru, chi fait parti de s'Unioni Europea; pro s'arrestu est occuppada dae sa Repùbrica Turca de Tzipru Nord dae su 1974 e chi est un'istadu arreconnotu dae sa Repùbrica de Turchia sceti. Sa collocatzioni sua fait allegare is studiosus: si geograficamenti podit essi considerara Àsia, politicamenti e culturalmenti est considerada Europa (Tzipru est difati in sa UEFA, in s'Eurovisioni e in mèdas organizaduras europeas). + Deià: Deià est unu comunu de 718 abitantes de sa Mallorca. + Nughedu Santu Nigola: Nughedu Santu Nigola "(Nughedu San Nicolò)" este una bidda de sa provìntzia de Tàtari a battoro chilomitroso a Sud dae Othieri in s'adde de su Riu Mulinu, ada 940 abitantes chi si zamana nughedesoso. Su territorio est mannu 68,07 kmq. Benidi zamadu Nughedu Santu Nigola pro lu distinghere dae Nughedu Santa Vittoria in provìntzia de Aristanis. + Gavoi: Gavoi est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai, s'agatat a 777 metros subra su mare e jughet 3.011 bividores. + Pistilloni: Gekkonidae (Gray, 1825) funti una famiglia de rettilis pittichededdus comunementi nominaus pistillonis. Mera scientziaus anti studiau sa capacitari de is pistillonis de s'appodai in d'onnia tipu de superfici. + Pramantellu: Pramantellu (connottu fintzas comente Pramentelu, in italianu Pimentel) est unu comunu de 1.238 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Pula: Pula est unu comunu de 7.200 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Varsavia: Varsovia (o Warszawa) est sa capitale de sa Polonia. + Gadoni: Bidda de sa Provìntzia de Nùgoro fundada in su 1400 circa dae unu pastori artzanesu, contat a su mancu 8-900 personas. Su nòmini suu derivat dae s'espressioni "Gàudiu 'onu"; godu de saludi bona. Gadoni est famosa pro sa minera de arràmini in localidadi Funtana Raminosa, ca in passau at garantiu benesseri et trebbaxu a sa bidda (Gadoni est arribbada a tènniri a su mancu 2000 personas, fra sa bidda e su villàggiu minerariu). Comu, purtroppu, sa minera non est prus in atividadi, ma funtzionat comenti parcu geomineràriu apertu pro is visitadoris e is turistas. Sa zona de Gadoni est bellìssima, et specialmenti sa zona de Coròngia, unu fra is prus bellus boscus de su mundu. Su territòriu de Gadoni partit dae su monti Artzanadolu (1200 m) a su confini cun Aritzo e arribat fintzas a su Flumendosa, confinanti cun Seulu. Gadoni at tentu medas personas famosas, comenti Antiogu Polla, illustri filòsofu sardu, e Marc'Antoni Ghiani, su chi at ocitu su visurrei spagnolu. Gadoni, bidda de genti orgoliosa, at tentu medas bandidus, fraitzus e malus ad aciapari, in mesu a cui su prus chi at fatu penari sa giustìtzia istràngia est istètiu Torracorti, bandidu fra is prus fraitzus et chi at fatu amachiari metadi de is carabineris de s'esèrcitu italianu. Sa mèngius ora pro bisitari Gadoni est a is primus diis de Nadali (Dicèmbri), candu ddu est sa festa de Prèndas de Ierru; et su 29 de Trèulas, pro sa festa de Santa Marta. + Quartùcciu: Quartùcciu o Cuartuciu (in italianu "Quartucciu") est unu comunu de 11.418 abitantes de sa Meria de Casteddu. + Sàdili: Sàdili (in italianu "Sadali") est una bidda de sa Provìntzia de Casteddu in sa Barbagia de Seulu, s'agatat a 705 metros in pitzu su mare e jughet 1.054 bividores. + Samatzai: Samatzai (nòmene antigu "Santu Maccari") est una bidda posta in sa Sardigna de giossu, in su territòriu de sa Provìntzia de Casteddu, tenit 1.746 personis e est a 30 km de sa capitali sarda, Casteddu. Giografia. @@ -3182,16 +3778,22 @@ Festas. Sa Candelera. Custa festa arregordat s’arrituali po purificai a sa Madonna, agoa chi at tentu a Gesùs, comenti fiat sa lei in su tempus. Sa festa est su 2 de su mesi de friaxu, de sèmpiri. Dònnia annu scioberant 4 fèminas, sa Priorissa (chi depit essi sa mulleri de unu Cunfrari de sa Madonna de s’Arrosàriu), duas Priorisseddas (chi depint essi piciocas) e una Suta-Priorissa. S’arrituali est longu e bellu meda, est abarrau su pròpiu de s’antigòriu: innantis de sa missa manna, sa Suta-Priorissa si fait acumpangiai de is Priorisseddas a nche sa Priorissa, anca cuncodrant is cìrius e ponint duas trutureddas e un’ampudda de binu in d-unu cofinu, po ddu donai a su predi. Agoa totu s’acumpangiamentu andat a s’oratòriu bèciu, anca si mudant de bistiri e si ponint is bistiris tìpicus de sa festa; fatu custu andant a ndi pigai a su predi po andai totus imparis a s’oratòriu anca ddoi est sa stàtua de sa Madonna, po s’arrituali de sa beneditzioni. In sa Missa Santa, su predi beneixit is stiàricas chi agoa ddas donant a sa genti e acabada sa Missa, totu is cumbidaus andant anca bivit sa Priorissa po si donai is “Presentis”. Su mengianu acabat cun d-unu pràngiu mannu. Sa dii de sa festa sighit a de noti puru, e acabat cun sa cena manna in sa domu de sa Priorissa. + Santu 'Asili 'e Monti: Santu 'Asili 'e Monti est unu comunu de 1.400 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in Trexenta. + Pauli Gerrei: Pauli Gerrei (connotta fintzas comente" "Paùli Xrexèi, in italianu "San Nicolò Gerrei") est unu comunu de 977 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Santu Sparau: Santu Sparau (connottu fintzas comente Santu Sperau, nùmene impreau dae sas àteras biddas, in italianu "San Sperate") est unu comunu de 6.821 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Sant'Andria 'e Frius: Sant'Andria ‘e Frius (ufitziale), Santu Andria Frius o Sant'Andria Friusu (in italianu "Sant'Andrea Frius") est unu comunu de 1.892 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Santu Idu: Santu Idu o Santu 'Idu est unu comunu de 3.895 bividoris de sa Provìntzia de Casteddu. + Sarroccu: Sarroccu est unu comunu de 5.244 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Nùmene @@ -3199,6 +3801,7 @@ chi diat esser Sargon de Akkad, chi at rennatu in Mesopotamia dae su 2334 a su 2279 A.C. in uve naschiti sa jenesi de sos URIM. In su 2450 A.C., Sargon de Akkad at fundatu su sambenatu Sargonide (Sandanide o Sardanide). In su 2300 AC, sa carestia manna, at custrintu sos pobulos de s'Asia minore a sa migratzione in s'ozzidente (Libanu - Palestina e isolas mannas de su Mediterraneu ozzidentale). + Ceraxius: Ceraxius (o Ceraxus, in italianu "Selàrgius") est unu comunu de 27.911 bividoris, in sa Provìntzia de Casteddu, postu in su cabu de giossu de Sardigna, in Logu de Campidanu. Monumentus e logus de interessu. @@ -3205,43 +3808,60 @@ Sa domu campidanesa. Su centru istòricu de Ceraxius at allogau medas testimoniàntzias de importu culturali. Cunsideradas patrimòniu artìsticu/culturali de sa comunidadi, funt is domus campidanesas fatas de làdiri (de su latinu "later") e caraterizadas de su potali mannu de linna, de sa pratza stèrria in mesu a sa domu e, ananti de is aposentus, sa lolla chi castiat a sa pratza. In s'architetura si podit tenni contu de s'influèntzia ispagnola, ca das fait assimbillai a s'hacienda tìpica de s'Andalusia. Po sa mellus pati, custas domus funt ancora imperadas po nci bivi, mancai siant pagus is chi d'imperant fintzas po traballai, cumenti fiat su costumu de una comunidadi de messàjus e patoris che cussa de Ceraxius in s'antighidadi. + Saint-Hilaire-sur-Benaize: Saint-Hilaire-sur-Benaize est unu comunu frantzesu de 303 abitantes postu in su dipartimentu de s'Indre in sa rejoni de su Tzentru. + Happurg: Happurg est unu comunu todescu de 3.679 abitantes, posti in su land de sa Baviera. + Sèligas: Sèligas (in italianu "Selegas") est unu comunu de 1.523 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Casteddu, in sa Trexenta. + Senorbì: Senorbì est unu comunu de 4.419 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu, in sa Trexenta. Senorbì esti sa patria de Carlu Lonis, famosu piccapedreri bivviu prusu de duxentus annus faidi. In su zentru storicu 'è sa bidda s'agattada su museu sù. + Serdiana: Serdiana est unu comunu de 2.279 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Serri: Serri est unu comunu de 760 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Sètimu: Sètimu est unu comunu de 5.949 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Seulu: Seulu est unu comunu de 1.023 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Silìcua: Silicua est unu comunu de 4.150 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Tuvixeddu: Tuvixeddu est unu monte e unu campusantu Punicu-Romanu postu in tzentru bìvidu de Casteddu, tra su Viale Sant'Avendrace e Via Is Maglias. Est sa rapresentatzione prus manna de is fenicios in totu su Mari Mediterranau. + Heavy metal: S'Heavy Metal (chi cheret nàrrere "metallu grae") est sa genia musicale pius tzacosa de su rock. Est naschidu intra de is annus setanta e de is annus otanta che ebolvimentu de s'"hard rock" (una bersione meda prus cravosa de su blues bessida in is primos annos settanta in Inghilterra pro mesu de grupos musicales che is "Black Sabbath" e is "Deep purple"). S'heavy metal at ritmos meda agressivos e sonos meda potentes, otennidos pro mesu de s'amplificatzione e de sa recracadura de sas chiterras eletricas, de sos bassos e carchi borta finas dae is boghes e in is annos otanta e noranta s'est divididu in diversas sutagenias. Is grupos suos pius famados ancoras ativos sunt is "Iron Maiden" (birghine de ferru), is "Judas priest" (Predis de Giuda) e is "Metallica". + Lo Spettro/campidanesu: Lo Spettro ("The Spectre") est unu personagiu de s'universu DC Comics inbentau in su 1940, at a essi in prena "golden age" (edadi de oru), de Jerry Siegel e Bernard Baily. Bessit po sa prima borta in su nùmeru 52 de "More Fun Comics", po brintai a pustis in sa Justice Society of America in is paginas de "All Star Comics", mentris in Italia bessit po sa prima borta in su numeru 16 de sa "Collezione Uomo d'Acciaio". Est praticamenti onnipotenti, e podit cambiai s'istessa faci de su mundu, diaici cument'est in beridadi. + Silius: Silius est unu comunu de 1.385 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Sìnnia: Sìnnia (Sinnai in italianu) est unu comunu de 16830 abitantis de sa Provìntzia de Casteddu. + Seurgus Donigala: Seurgus Donigala o Sriugus Donigala (in italianu "Siurgus Donigala") est unu comunu de 2.189 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Solèminis: Solèminis est unu comunu de 1.587 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Ollollai: Ollollai (Ollolai in italianu) est una bidda de sa Sardigna, in Provìntzia de Nùgoro. Sea antiga de curadoria e capitale se de sa Barbagia chi dae issa leat su nomene, s'agatat a s'artària de 960 metros subra su mare, jughet 1.579 bividores e su territoriu suo est mannu 2.734 etaros. Istoria. @@ -3254,11 +3874,13 @@ Particulare est su sardu chi si faeddat in Ollolai, paris cun sas biddas de Ovodda, Mamoyada, Orgòsolo, Ulìana, Fonne, Lodine, Ortzai e Gavoi, su cale est caraterizadu dae una oclusione laringale su "corpu de glotide" pro sas literas K e F, paris fintzas cun sas biddas de su Sarrabus, est s'unicu casu intra totu sas limbas romanzas. Festas printzipales. Sas festas printzipales sunt "Santu Mighele" su 29 de cabudanni e s'8 de mayu, "Santu Basili" sa primu die de cabudanni, "Santu Antoni" su 17 de Jannarzu. Sa festa prus importante in die de oe est "Santu Porthulu" sa cale durat batto dies dae su 23 de austu. Meda importante est su "Carrasegare" cun sas "Mascheras Lìmpias", sos "Intintos" e sos "Bumbones". Totu sas festas de s'istiu sunt caraterizadas dae sas protzessiones a caddu. + Giuseppe Garibaldi: Giuseppe Garibaldi (Nizza, 4 de triulas 1807 – Isola di Caprera, 2 de làmpadas 1882) fiat unu generale italianu. Tzeriau eroi de is duos mundoso (eroi dei due mondi) adi donau sa vida sua a cumbatti is prepotenziasa de is potentisi contrasa is poburusu ei debilisi,iada gherrau piusu de una borta cum sa Roma de is papasa e de is predisi de is paras e is mongiasa. Garibaldi est una figura importante de su Risorgimento italianu, e zertamente est istadu e d'est su personaggiu chi pius de tottu ada istimuladu s'immaginazione de medas italianos e non solu. Sa vida sua est istada meda avventurosa e issu est'istadu autore de memorabiles impresas in Europa e Sud America. Garibaldi est sepultadu in s'isola de Caprera in Sardigna inue si fit retiradu pro passare sos ultimos annos de sa vida. + Antonio Gramsci: Antonio Gramsci (Abas, 22 de ghennàrgiu 1891 – Roma, 27 de abrile 1937) fiat unu filosofo, iscrittore, politigu e teoricu de sa polìtiga italianu. Est istadu unu de sos fundadores e leader de su Partito Comunista Italiano. Sos iscrittos suos sunu meda interessados a s'analisi de sa leadership culturale e politiga e dd'est cunsideradu comente unu pensadore altamente originale in sa traditzione Marxista. Unu de sos contributos suos pius importantes est istadu su cunzettu de egemonia culturale comente 'e mesu de sas classes dominantes pro imporre a sas classes subalternas sos valores, fatendelos passare comente universales, chi servini a mantenne' s'istadu de sa soziedade capitalista. @@ -3269,8 +3891,10 @@ Antonio Gramsci est oe unu de sos autores italianos pius connottos e istudiados in su mundu. Ma, a parte in calchi raru casu, in sa sinistra e in su mundu accademicu in Italia custu produidi indiferentzia. Beru est chi non mancana sos omaggios e sas cerimonias istitutzionales in sos anniversarios, ma in sa realtade s'obera de Gramsci non benit leada in cunsidèru edd'est ignoradu s'omine e su politigu, e duncas in sos fattos non sun regoltas s'eredidade politica e culturale suas. Agganzos dae fora. Sas publicatziones de Antoni Gramsci + Abel Ferrara: Abel Ferrara (New York, 19 de trìulas 1951) est unu regista de sos Istatos Unidos, de origines italianas. + Shri Nirmala Mata ji Devi: Shri Nirmala Mata ji Devi, nascia a Chindwara sa primu die de Benai (21.03.1923). Coiada cun su sennori Srivastava (Sir C. P. Srivastava). @@ -3279,11 +3903,14 @@ De su 1970 si dedicada a fai connosci a tottu su mundu su bentu friscu de sa "kundalini"("" fueddu in sa lingua Sanscritto) cun d'unu movimentu de Issa e tottu fundau : "Sahaja yoga" mellus nau "su scimbullamentu de s'enegia primordiali", sa "kundalini", (atrotosciada in issa e tottu,"Sanscritto"). A totu oi girada su mundu ad donnya etnia po fai connosci a tottus sa bellesa de su scimbullamentu de sa kundalini. Si poderi narre (nai) ca in prus de setanta natzionis est connotu e in meda biddas in totu su mundu ddu at omminis e femias ki si spasiant a fai conosci, a ki'ndi tenidi praxeri su sciumbullamentu de sa kundalini tzerriau me inglesu "self realisation" + Sahaja yoga: Sahaja yoga est una disciplina fundada dae Shri Nirmala Mata ji. + Sueddi: Sueddi est unu comunu de 1.171 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. Su patronu sù esti Santu Giorgi de Sueddi ca in su Medioevu è stettiu puru su vescuvu candu sa bidda fiada ancora vescovalli. + Teulada: Teulada est unu comunu de 3.988 Bividoris de sa Provìntzia de Casteddu. Istòria. @@ -3292,59 +3919,83 @@ Seculus a pustis, fortzis po is bardanas chi lompiant dae su mari, sa bidda s'est movia, cumenti amostant unus cantu arrestus archeologicus agataus acanta de sa cresia de Sant'Isidoriu, in sa prana de sa "Tuerra" chi est unu logu prus atesu de su mari. Sa bidda, perou, no ada abarrai po meda tempus innoi e, biendi ca is bardanas de is Saracenus sighiant, is teuladesus a s'acabu de su Seixentus s'ant torrai a movi stesiendisiri de su mari. In custu tempu difatis, is teuladesus anta incumentzai a aproillai in su logu aundi s'agatat oi in diri sa bidda, aundi ci fiant giai unas cantu domus nascias acanta de sa cresia de Santu Franciscu. Propriu poita si timiant is bardanas de is piratas si nci aziant in totu sa costa de sa baìa de Teulada, anci cumenti in totu sa Sardigna, turris de posta, ca s'agatant ancora oi (mancai no si potzat stichiri a intrus) a Mrafidanu, Pixinnì, Potu Budellu, Potu Scudu e Cala Prumu. In s'Otuxentus e in s'incumintzu de su Noixentus s'acolumia de sa bidda est casi totu in sa messarítzia, ma meda genti traballa fintzas in is minièras de su Sulcis. A pustis de is gherras mundialis, sa bidda lompit a su numeru prus mannu de bividoris, pustis unu numero mannu de giovunus patint in disterru fendi arribai is bividoris a is 4.000 de oi. In is annus cincuanta 7500 ha (75 milionis de m²) de su comunu benint secuestraus dae sa basi militari Nato ca no permitit a sa bidda de sfrutai de manera acolumica sa mellus pati de sa costa. Oi Teulada est una bidda chi circa, mancai is strobus mannus de sa basi militari, de ndi bessiri de sa crísi cun su turismu de calidadi, ponendi impari su mari de sa costa cun su monti de aintrus. Po custu s'est aconcendi su potu turisticu, ca fiat stetiu fatu a patiri de su 1956, po ddu fai essi una frimada de is medas turistas chi, prus che totu in s'istadi, benint in Sardigna in bàrca. + Ùssana: Ùssana est unu comunu de 4.250 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Uda: Uda o Uta est unu comunu de 6.676 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Serra Pedace: Serra Pedace est unu comunu de 1.050 abitantes de sa Provìntzia de Cosenza. + Turismu: Su turismu est sa pràtica, s'atzione assolta dae sos chi biàgiant e bìsitant logos a iscopu de divagu, connoschèntzia e istrutzione. A su tzentru de s'esperièntzia turìstica ddu est su "turista" definidu dae s'organizatzione mundiale de su turismu ("World Tourism Organization", Agentzia ispetzializada de is Natziones Unidas) comente su chi biàgiat in logos diversos dae cussos chi bivet a foras de s'ambiente suo cuotidianu, pro unu tempus de a su mancu una note ma non prus de un'annu e su cale iscopu abituale siat diversu dae s'esertzìtziu de cada atividade remunerada a intro de s'istadu bisitadu. Cun custa paràula sunt inclùdidos cussos chi biàgiant pro: isvago, reposo e licanza, bisitas a amigos e parentes, motivos de aziendas e professionales, de salude, religiosos. + Agricultura: S'agricultura est sa attividade económica cunsiste in su cultivu de ispètzias vegetales. Su iscopu printzipale de sa agricultura est cuddu de otènnere produtos de sas prantas dae impreare a iscopu alimentare o non, ma sunt possìbile fintzas àteros iscopos chi non previdint netzessariamente sa bocadura de sos produtos. S' agricoltura est istada una de sas attividaes pius antigas de s'omine, a poi de sa regolta de sos frutos comente si agataiana in natura. Sunu cambiados meda sos modos de trabagliare sa terra: su tzappu, arados de linna, de ferru tirados dae animales fintzas a sos tempos modernos cun su trattore e ateras machinas agricolas. Fruttu importante de s'agricoltura est sa produtzione de trigu po alimentatzione, de su risu, de trigumoriscu po mànicu po animales, e ateros produtos: irduras varias,cartzofas, pummattas, caules, fenujos, corcorijas, sindrias, melones. Importante est puru s'erva po nde faghere fenu po su bestiamene. In tempos retzentes si faeddada de Agricoltura biologica, cando si produidi a su naturale,chena impreare fertilizantes e pesticidas. + Biogas: Su biogas est unu combustibile chi si podere ottenire de is muntonaxiusu, de ladamini o de trigusu e de tottu sa sotanza organica. Sa sostanza organica s'immattidi chena de ossigeno (anaerobico) fadendu naghe u batteriu tzerriadu metanigeno, si podire cumprende de su nomine ettottu ca faidi metano CH4. + Abrile: Abrile est su de bator mese de su calendàriu julianu e gregorianu. + Maju: Maju est su de chimbe mese de su calendàriu giulianu e gregorianu. + Làmpadas: Làmpadas est su de ses mese de su calendàriu gregorianu. + Trìulas: Trìulas est su de sete mese de su calendàriu gregorianu. Comente narat sa paraula est su mese de sa triulera, in tempos cando no bi fint sas trèbbias e triulaiant cun sos animales (boes, caddos o ainos). + Austu: Austu o Agustu est su de oto mese de su calendàriu gregorianu. Su bíndhighi de austu est sa festa nódida (s'Assunta), tzerriada fintzas mesaustu. + Cabudanni: Cabudanni est su de noe mese de su calendàriu gregorianu. + Santugaine: Santugaine (o ladàmine) est su de deghe meses de su calendàriu gregorianu. + Santandria: Santandria (o Donniasantu) est su de ùndighi mese de su calendàriu gregorianu. + Nadale: Nadale (o Meseidas) est su de dòighi mese de su calendàriu gregorianu. Est craru ca custu nòmene faghet riferimentu a sa naschida de Gesùs Cristu. + Linia: In geometria, sa lìnia est unu de is fondamentus si podet narri ca una continuidadi de puntus est una lìnia. + Końskowola: Końskowola (pron. [kɔɲskɔ'vɔla]) est una bidda in su sud-est de sa Polonia, atraversada dae su riu Kurówka. Format unu comune autonomu in su Voivodadu de Lublin e tenet 2 188 abitantes (in su 2004). + Italianu porcheddinu: Manera de nàrrere, cando unu keret faeddare in italianu ma mèlciat paràulas meda in sardu reduinde-las a unu italianu "porkeddinu"; comente narat sa paràula non est italianu sìnkeru, e gai si impreat unu manera curiosa de faeddare, chi boltas meda est usadu dae còmicos sardos cun resultados "esilarantes". (es: "ti scramento io"). A sa Campidanesa: "italianu proceddinu": manera de nai candu unu fuèddat in italianu ma, giai ki no connoscit totu is fueddus, ddus amesturat cun fueddus in sardu, italianizendi-ddus (es: "ti scramento io") faendi unu carraxu de lìngua. + Gesùs: Gesus de Nazaret, pro sos cristianos est su Fillu de Deus, e benit tzerriau cun tantos ateros nomenes: est a narrere, "su Nazarenu", "su Messia" o "Cristu", "su Sarbadore", "su Redentore". Propriamente su nòmene Gesus bolit nai Sarbadore. Segundu is cristianus Gesus est bennidu in custu mundu dusmila annus fai. A su tempus in su cale fiat imperadore Cesare Augustu, comente narat su Vangelu de Luca. Est naschidu in Betlem, pro batire sa paghe, sarbamentu a sos òmines chi lu fint isetende, comente si leghet in sa Bibbia. Ischimus su nòmene de sa mama, Maria de Nazaret. Gesus at bividu in pitzinnia e gioventude in Nazaret. Inoghe at trabagliadu faghinde su mastru de ascia e cando teniat trint'annos at comintzadu a preigare. Si leghet in sos Vangelos chi s'incomintzu fut: "Su regnu de Deus est vicinu, cunbertidebos e creide a su Evangelu". In sos vangelos si leghet su chi Cristu at fatu e s'insegnamentu chi at lassadu. S'insegnamentu sou lughede in sas parabulas o contos chi at contadu pro faghere cumprendere medas cosas de Deus, de s'òmine, e de su destinu de s'òmine, chi bivet subra sa terra ma est destinadu a una vida chi non acabat mai. Cristu mutiat Deus " Su Babbu meu", e cando faeddaiat de sos òmines de Deus naraiat " Su Babbu bostru". + Àrthana: Àrthana o Àrtzana (in italianu "Arzana") est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra de 2.730 abitantes. + Jersu: Jersu est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra e jughet 3.352 bividores. + Irvonu: Irvonu, Irbonu o Irbono (in italianu "Ilbono") est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra e jughet 2.293 bividores. + Ussassa: Ussassa est una bidda de sa Provìntzia de s'Ogiastra in sa Barbagia de Seulu, s'agatat a 670 metros in pitzu su mare e jughet 763 bividores. + Sarrabus: Su Sarrabus est una istorica e giografica de sa Sardinna sud-orientali, pertenessidi cumenti a s'aministrazioni a sa Provìntzia de Casteddu. S'origini de su nomini "Sarrabus" portad unas cuantas interpretatzionis ma po sa parti manna de is istudiosus derivat de s'antiga tzitadi Punica de Sarcopos, posta oi in su cumunu de Bidd'e putzi chii po richesa e influentzia depiat controllai in cuddus tempus una zona bastanti manna, chii cumprendiada prus o mancu su Sarrabus de oi in dii. @@ -3351,6 +4002,7 @@ Su sardu ki si fueddat innie tenit sa particularidadi de su "corpu de glotide. Allàcanat cun s'Ogiastra, su Gerrei e sa Parteolla. Is biddas ki ddu cumponint funt: Murera, Biddeputzu, Santu 'Idu e Castiadas. + Biddeputzi: Biddeputzi ("Villaputzu" in limba italiana) est una bidda de 5.090 bividoris in su Sarrabus, in sa Provìntzia de Casteddu e fait parti de sa diocesi de s'Ogiastra Su comunu est postu 8 metrus apitzus de si livellu de su mari. Su territoriu suu tenit un'isterrida de Ha. 17.429 e allacanat cun is Comunus de Murera, Santu 'Idu, Tertenia e Foghesu. Sa bidda est posta in dd'un brevi tretu formau cun is aremaduras de sa foxi de su Flumendosa, a canta de is cucurus de su Sarrabus. @@ -3360,6 +4012,7 @@ Biddeputzi est connota po sa cuxina sua rapresentada de is culixonis e de is malloreddus, de su casu, de is arrustus de petza e de pisci e de durcis traditzionalis che is pardulas, is pabassinas e is amaretus. Est difondia sa produtzioni de arangius e agruminis in generali. Sonadoris de launeddas. Istoricamenti est sa bidda innui si funt distintus particularmenti is prus mannus sonadoris de launeddas de su tempus passau ma in is urtimus tempus no at perdiu sa traditzioni sua. + Biddesatu: Biddesatu esti una bidda de 1.353 animasa de su Gerrei in sa Provìncia de Casteddu. Geografia. @@ -3434,14 +4087,19 @@ Sangunausu. I 10 sangunausu ca s'agattanta demprusu funti: Congiu, Cotza, Lusso, Melis, Cappai, Cinus, Murtas, Angius, Gessa, Usai, Spagnesi. + Biddaramosa: Biddaramosa est unu comunu de 2.010 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Biddanoa 'e Tulu: Biddanoa 'e Tulu ("Villanova Tulu" in italianu) est unu comunu de 1.208 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Crabonaxa: Crabonaxa o Biddasimius est unu comunu de 3.319 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Biddesorris: Biddesorris o Bidda de Sorris (in italianu "Villasor") est unu comunu de 7.065 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. + Biddaspitziosa: Biddaspitziosa est unu comunu de 2.193 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. S'agatat in sa parti de bàscius de Campidanu, in su tretu intru de Casteddu e Igrèsias, a prus pagu de 20 km. de sa capitali. @@ -3454,33 +4112,47 @@ Fintzas a pagus annus a oi s'agàtant pagus fàbricas: unu casefìciu, tres de mobìlia, una po traballai mineralis. Ma cumenti ant amanniau su logu industriali, chi ddu nant PIP, oi s'agàtant atras siendas: una fàbrica de salàmini, una butega de linna industriali e aici nendi. Anti giai donau 36 de 40 lotus aprontaus. Su 78% de sa populatzioni chi traballat est in is setoris de duus (secondario) e de tres (terziario), ca sa bidda est acanta de Casteddu. + Michelangelo Merisi da Caravaggio: Michelangelo Merisi, naradu il Caravaggio (Milanu, 29 de cabudanni 1571 – Porto Ercole, 18 de triulas 1610), est istadu unu pintore italianu. Ativu a Roma, Napoli, Malta e in Sitzìlia intre su 1593 e su 1610, est cunsideradu su primu mannu esponente de sa iscola barocca e unu de sos prus tzelebrados pintores de su mundu. + Masturbatzione: Masturbatzione, o pugneta, est una pràtica autoerotica cunsistente in sa solitzitasione manuale de sos òrganos sessuales a iscopu de otènnere praghere. + Doctor Who: Doctor Who est su titulu e su nomini de su protagonista du una populari serie televisiva britanniga de fantascienza criara de sa BBC in su 1963. Narara de is avventuras de unu viaggiarori de su tempu, cun tramas ki bandanta de sa fantascienza a su contu goticu. + Wald am Schoberpaß: Wald am Schoberpaß est unu comunu de 654 abitantes de sa Stiria (Austria). + Àldara: Àldara est una bidda de 847 abitantes in sa Provìntzia de Tàtari. + Agghju: Agghju (in galluresu) e Azos o Aggius in sardu, est una bidda de 1.686 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Santu Franciscu d'Aglièntu: Santu Franciscu d'Aglièntu (in galluresu) est una bidda de 1.175 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Altzaghèna: "Altzaghèna" (Alzachena (in galluresu) est una bidda de 12.552 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Badesi: Badesi (in galluresu) est una bidda de 1.853 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Bilchidda: Bilchidda (in galluresu) e "Belchidda" in sardu, est una bidda de 3.177 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Bultigghjata: Bultigghjata (in galluresu) e Bortigiadas in sardu, est una bidda de 896 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Svenskøya: Svenskøya est un'insula posta in s'arcipelagu de is insulas Svalbard, in Norvegia. S'insula de Svenskøya est sa segunda po estensioni de s'arcipelagu de is insulas Kong Karls Land a pustis de Kongsøya. Svenskøya potara un'area de 137 km². + Campionau de palloni rumenu 1979-1980/campidanesu: S'editzioni 1979-80 de sa Divizia A ari biu sa vittoria finali de s'Universitatea Craiova. Capocannonieri de su torneu est stettiu Septimiu Câmpeanu II (U Cluj), cun 24 rezzas. + Santa Maria Navarrese: Santa Maria Navarrese est sa fratzione in soru de mare de su cumunu de Baunei in sa Provìntzia de s'Ogiastra, in Sardigna. Santa Maria Navarrese est a presu a sa biddighedda de Tancau, in su cumunu de Lotzorai. Sunt angasi a presu s'unu cun s'atera ca parent chi sunt una bidda petzi in d'unu ùnicu tretu de costa, connotu comente logu de villegiadura. Geografia. @@ -3491,6 +4163,7 @@ Istòria. Su nòmene de Santa Maria Navarrese est unu imbescuru intra istoria e traditzione: paret chi bengiat de una printzipessa de sa Navarra ispagnola. In su 1052, in d'unu biàgiu in nave, l'aiat ingollida su tempus malu e in custu puntu de sa costa sarda aiat agatadu logu a prigu. Tando, pro rengratziamentu aiat fatu costroire una crèsia. E propriu in sa pratza "Principessa di Navarra" b'at una crèsia de su XI seculu, ristruturada in su 1960. + Diplomatzia: Su trataméntu in sa cultura de sa bidda In sa cultura de sa bidda a tentu semper importanzia manna su tratamentu,como diamus podet narrer s'amistade,s'amicizia. @@ -3502,6 +4175,7 @@ Su tratamentu fudit unu dovere de donni unu, po aghet torrare in bonu murrunzos tra familias e istrantzire, tzertu fintzas a inube si dia podet, batallas e odios. Fudit un'impegnu fintzas po sas biddas de afurriu ca su tratare cheriat narrer a esser rispetau e difendiu mascamente si s'ofesa beniat de foras. Su tratamentu, a bisu meu, aghiat òmines e feminas chi essen, pessonas de valia. Como su tratamentu est perdendesi. + Abicultura: S'abicoltura est a pesare abes, est unu de sos traballos cunsideraos agricolos, s'ùnicu abberu eco-cumpatibile chi si basada in s'isfrutamentu de risorsas rinnovabiles chi non si poden isfrutare de àteru modu (nètare, galureu, cherapighe). == Abicoltura e ambiente. @@ -3517,53 +4191,76 @@ S'Abe mellifera ligustica est ispartzinada in totu su mundu, e in sas zonas chi funt presentes àteras arratzas sunt naschidos incròcios e duncas àteras abes selezionadas.Sas arratzas de importu mannu economicu sunt: Sas abes mellifera sunt insetos sotziales e bivent in familias o colonias de pariga de milliaias de individuos (dae 10.000 a 100.000) sas familias de sas abes bivene in sos panes de chera costruidos o in bucos naturales comente truncos tuvudos etz. o in domos fatas de s'òmine (arnia). In sa sotziedade de sas abes esistidi s'abe mascu e duas castas de abes feminas: sas fecondas, chi sunt sas reginas e sas isteriles chi sunt sas operaias. De su puntu de vista geneticu non ca peruna diferentzia tra custos duos tipos de feminas, de unu obu fecondadu, difatis si podet isviluppare siat un'operaia siat una regina. Sa diversidade est depiu a sa cosa de papare chi ddis giant cando sunt galu larvas in su tempus de s'isviluppu issoro. Sa regina est prus manna de sas operaias e su traballu suo est a ponner sos obos. Podet bivere fintzas a bàtero o chimb' annos. Su ruolu de s'abe mascu est de fecondare sa regina e bivet paghu prus o mancu un'istagione. S'abe tenet diversos compitos in sa vida sua e sunt: + Lily Allen: Lily Rose Beatrice Allen (Londra, 2 mayu 1985) est una cantadora pop ingresa a suta a s'eticheta Regal/Parlophone (EMI). Su singulu de su cumentzu "Smile" est arribau a su numeru 1 in is classificas de is singulus in Inghilterra in su 2006. + Uddusò: Uddusò est una bidda situada in Gallura in sa Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu, cun una populatzione de 4.145 abitantes. Geografia. Si podet narrer sa bidda de sas abbas o de sos buddos. Devatu, est in s'altupianu de Sa Pianedda chi ogat sos primos buddos de sas abbas chi originan su Tirsu e in sos montes de s'Ena sos afluentes de su Riumannu e forsis su nome de Buddusò. Ca a parte cussu, totu su territoriu est pienu de rios, trainos, putos e medas funtanas. Sa pius importante pro sa naschida de su burgu, isteit sa funtana de sos Arestes, chi alimentait su primu molinu e duas iscias de terras bundarosas nomadas: Ortumannu e Ortuminore; sighiat Funtananoa, Su Bucu, Olostris, Birolo, Donufreale. Poi, in giru de su vastu territoritoriu: Culipertuntu, De Sos Bandidos, Mesumata, Pentzima, Su Linnarzu, Filighemasciu, Lughida, Pedracana, Secretore, De Pirastros, bidolzu, Martine, Sas Iscias, Sa Zura, Su Lizu, Esedrele, Codinepedra e ateras medas. Sas funtanas in medas casos dana su nome a sos trainos. Sos afluentes de su riu mannu, in Buddusò, sono: Bitzolu, S'additzola, Coltzucaddinu, Sas Concheddas, Mesumbrosu, De S'abbanoa, De S'Ajana, De Sa Roca, Sos Cucuros, Su Fraile, Filigheri, Aramamò, De Sas Trotas, Tertu, Sos Trainos, De Pedru Cossu. Afluntes de su Tirsu, sempre in territoriu uddusoinu sono: Enamajale, Baddefadosa, Baddetuvuda, Lughiaeroma, Sa Zura. + Budoni: Budòni (in galluresu) e "Budùne" in sardu, est una bidda de 5.125 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Ágreda: Ágreda est una bidda de s'Ispagna. Tenet una popolatzione de 3215 abitantes (in su 2004). + Alconaba: Alconaba est una bidda de s'Ispagna. Tenet una popolatzione de 165 abitantes (in su 2006). + Aldealafuente: Aldealafuente est una bidda de s'Ispagna. Tenet una popolatzione de 120 abitantes (in su 2006). + Les Noës: Les Noës est una bidda de sa Frantza. Tenet una popolatzione de 163 abitantes. + Ambierle: Ambierle est una bidda de sa Frantza. Tenet una popolatzione de 1.728 abitantes. + Noailly: Noailly est una bidda de sa Frantza. Tenet una populatzione de 719 bividoris. + Arcon: Arcon est una bidda de sa Frantza. Tenet una popolatzione de 107 bividoris. + Renaison: Renaison est una bidda de sa Frantza. Tenet una popolatzione de 2.653 abitantes. + Opfenbach: Opfenbach est una bidda de sa Germània. Tenet una popolatzione de 2.247 abitantes. + Bodolz: Bodolz est una bidda de sa Germània. Tenet una popolatzione de 3.125 abitantes. + Gestratz: Gestratz est una bidda de sa Germània. Tenet una popolatzione de 1.220 abitantes. + Grünenbach: Grünenbach est una bidda de sa Germània posta in sa Baviera. Tenet una popolatzione de 1.462 abitantes. + Heimenkirch: Heimenkirch est una bidda de sa Germània. Tenet una popolatzione de 3.721 abitantes. + Agedabia: Agedabia est una tzidade de sa Lìbia. Tenet una popolatzione de 140.000 abitantes. + EL Azizia: Al 'Aziziyah est una tzidade de sa Tripolitania in Lìbia. Tenet una popolatzione de 32.000 abitantes. + El-Abiar: Al Abyar est una tzidade de sa regione de sa Cirenaica in Lìbia. Tenet una popolatzione de 33.390 abitantes. + Beida: Al Bayda (in gregu: Ελπίδα) est una tzidade de sa Lìbia. Tenet una popolatzione de 250,000 abitantes. + Homs (Lìbia): Al Khums est una tzidade de sa Lìbia. Tenet una popolatzione de 192.000 abitantes. + El Merj: Al Marj est una tzidade de sa Lìbia. Tenet una populatzione de 120.000 abitantes. + Malu entu: Malu 'Entu (in italianu Mal di Ventre) est un'ìsula de su Mari de Mesu chi est posta 7 km (3,5 mìglias marinas) a illargu de sa Peninsula de su Sinis, in sa costa tzentru-otzidentali de sa Sardigna. S'agatat in sa Provìntzia de Aristanis a intru de su territòriu de su comuni de Crabas. De su 1997 est parti de s'area mania Peninsula de Sinis-Insula de Malu Entu. Sa tradutzione in limba italiana de su nòmini, chi torrat a coa a su sèculu de 19, si depit a su dominadori piemontesu e non correspondit in significau cun su chi tenit in sadru, sendi istetia fata chentza critèriu limbìsticu e filolòzicu. @@ -3575,6 +4272,7 @@ Zeolozicamente s'ìsula est meda antiga e rappresentat un relittu de sa prus remota orozenesi Sardu-Corsa chi hat dividiu definitivamenti is duas insulas gemellas de s'àrea intra s'attuali Catalugna e sa Provenza, comenti testimonzant is formatzionis impedradas de cristallus de quarzu de sa fini de su Mesuzoicu. Tenit una tirada de 0,8 km² e s'artiori massimu est de 18 metrus subra su mari. A causa de su bentu de maistrai chi suat de NO po manna parti de s'annu, sa costera est arenosa in su chirru orientali, in cuddu otzidentali est imbetzis de rocca sendi custu parau in fachi a su bentu. S'isula est disabitada, mancai turistas no n'di mancant mai spetzialmenti in s'istadi candu cun imbarcatzionis piticas e mannas fattas po su diportu illompint de is localidadis costeras de acanta. + Elisabetta Canalis: Elisabetta Canalis est nàschida in Tàtari su 12 de Cabidanni de su 1978. Est una showgirl, attrice e modella italiana. Biografia. @@ -3598,30 +4296,39 @@ Narat fintzas de èssere una fan de su rapper Eminem e s' at fatu tatuare su nòmene suo in su bratzu ca narat chi l' apet fatu cumpangia cun is cantzones suas in sas dies tristas (mancari imoe su tatuàgiu siat istadu tramudadu in una canaca de rosas). At tentu relatziones cun tzelebridades nòdidas, che a su fubaleri Christian Vieri e a su diretore cinematogràficu Gabriele Muccino. In su 2008 s' est nadu chi esseret istada fastigiende cun fubaleris de Serie A in atividade , che a su romanu Manuele Blasi (chi giogat in sa Napoli) e su brasilesu Reginaldo Ferreira da Silva (de su Parma). Innantis si fiat finamentas faeddadu de aventuras, semper negadas, cun su fubaleri Didier Drogba, su campione de mototziclismu Valentino Rossi e s'imobiliarista Niccolò Minardi. + Trigu: Trigu est su nomini generigu po nominai parti dei is spetzias de su generi "Triticum" de sa familla de is Graminacee o Poacee. È usato per indicare sia la pianta che le cariossidi di tali piante. + Campofelice di Fitalia: Campofelice di Fitalia (Campufelici di Fitalia in sitzilianu) est unu comunu de 595 abitantes de sa provìntzia de Palermu. + Rabia Kazan: Carriera. Rabia Özden Kazan est nascia a Malatya su 25 de Lampadas de su 1976. Est una giornalista e scritora turca. Ari cumenzau sa carriera sua cum'enti currispundenti televisiva in su 1996, cun su programma "Later hosting Istanbul", po sa"Turkish Flash Tv" aundi est aparrara duas annus. A pustis ari fattu sa giornalista po Ortadoğu, po seis annus. In custu tempu issa est bennia famosa in Turkia po s'intervista a su terrorista c'ari provau a boccì su Papa Giuanni Paulu II, Mehmet Ali Ağca., Sa Kazan ari fundau, a pustis, s'arrivista Haber Revizyon e est s'editrixi. In su 2007, ari scritu unu reportage a pitzus 'e sa conditzioni de sa femmina a Teheran, intitolau "Tahran Melekleri" ("Is angelus de Teheran"), aundi si kistionara puru de sa coja a tempu ("mut‘a") ki poiri cuai una spetzie de prostitutzioni legalizzara. Cussu libru ari giai provocau reatzionis de parti de su Orienti de mezu e de sa Turkia. + Prepotto: Prepotto (Prepòt in friulanu, Prapotno in slovenu) est unu comunu de 851 abitantes de sa Provìntzia de Udine. + Tramonti di Sopra: Tramonti di Sopra (Tramònç Disòre o Vile Disòre/Vildisòre in friulanu) est unu comunu de 393 abitantes de sa Provìntzia de Pordenone. + Tramonti di Sotto: Tramonti di Sotto (Tramònç Disòt in friulanu) est unu comunu de 456 bividoris de sa Meria o Provìntzia de Pordenone. + Lunada: Lunada est su títulu de su discu d'istudiu de undighi de sa cantante messicana Thalía, produchidu pro su mùsicu cubanu Emilio Estefan. Issu contenit 11 cantziones, intre issos sa "cover" de sa famosa cantzione italiana "Sarà perché ti amo" (in ispannolu: "Será porque te amo") de su grupu musicale Ricchi e Poveri. Custu discu est istadu publicadu in su 2008; su primu singulu suu est "Ten paciencia". Su tìtulu. "Lunada" in ispannolu significat "festa noturna cun mùsica e luna prena". + Louvre: Su Louvre ("Musée du Louvre") est unu museo meda famadu de Parigi. Est naschidu in su 1793, tenet una tirada de 60 000 m² e in su 2007 at tentu pius de oto milliones de visitadores. Tenet òperas meda importantes comente: "Sa Gioconda", "The Virgin and Child with St. Anne", "Sa Venere de Milo", "Codice de Hammurabi", "Sa Nike de Samotracia" + Monti: Monti ("Monte" in sardu, "Mònti" in gadduresu) est una bidda in su nord-est de sa Sardigna, posta a lacana de su Logudoro cun sa Gallura in sa regione de su Montacuto e chi faghet parte de sa noa provintzia de Olbia-Tempio. Est abitada dae 2500 animas, contende puru sas fratziones de Su Canale [http://sites.google.com/site/sucanalesardegna/] Sos Rueddos, Cuccuruedre, Stazione, Chirialza. A s'ala nord agatamus sa bidda de Telti, a est una parte de su logu de Olbia (o Terranoa), a sud Alà dei Sardi e a ovest Berchidda. Su logu montinu presentat cuccuros in totue e una paia de flumineddos chi current fintzas a su lagu de su Coghinas. @@ -3634,21 +4341,27 @@ B'at pois su setore printzipale de s'economia montina: sas binzas. In Monte si narat chi "fintzas chie no tenet binza est binzateri" dae cantu sa cultura de s'ua est irraighinada in sa mentalidade montina; sas binnennas diventant gasie unu momentu de aunione e de festa pro tota sa comunidade. Connotos in meda istados europeos sunt sa Cantina Del Vermentino e sos licchitos binos suos rujos, rosados e biancos, dae s'Abbaia ae su Thaora, passende pro su Galana e su Funtanaliras, apretziados fintzas a s'estèriu. Sa chentina, d'onzi annu, ammanizat sa "sagra del vermentno", ue si podent assazare sos produidos tipicos de sa bidda. S'acciapant puru atividades artejanales chi tribagliant sa linna e su oltiju. A livellu limbistigu su sardu montinu, logudoresu a s'incumintzu, leat medas influentzias dae su Galluresu. Tantas paraulas sunt in comunu o bortadas in logudoresu. Pro fagher s'esempiu "su mezoradu" (su gioddu), "su coltzu" (s'iscuru); sa moda de impreare, ancora de pius de sas biddas acultzu, sa "L" imbetzes chi sa "R" in medas paraulas, comente "sos Saldos", "s'alveschida". + Ten paciencia: Ten paciencia (in sardu: "Porta pasiénsia") est su tìtulu de su primu singulu de "Lunada", discu de Thalía. Sos autores suos sunt Descemer Bueno, Magilee Álvarez e Cynthia Salazar, su produtore est su mùsicu cubanu Emilio Estefan. Est una cantzione cumbia e cun una lìtera meda eròtica. Su videoclip suu est istadu filmadu in Miami Beach, Florida e contenit meda dantza. + Francesco Cocco Ortu: Francesco Cocco Ortu est naschidu in Casteddu, dae sambenadu benetuttesu, su vintiduos de Sant'Andria de su 1842. Est istadu sindigu de Casteddu e prus vortas Ministru in sos gubernos de Starabba, Giolitti e Zanardelli. Liberale de manca (sa montovada "Manca Istorica") est istadu unu de sos pagos liberales chi si sunt distintos pro savios prinzipios antifassistas in sos primos annos mussolinianos. Est mortu in Roma su battor de martu de su 1929. + Giovanni Francesco Fara: + Karol Józef Wojtyła: Papa Giuanni Paulu II, nasciu cun su nomini Karol Józef Wojtyła e nomenau a pustis "Ioannes Paulus II", est nasciu a Wadowice su 18 de maju de su 1920 e est mortu in s'istadu de su Vaticanu su 2 de abrile de su 2005. Est stetiu su 264° vescuvu de Roma e papa de sa Cresia catoliga e cabu de su Vaticanu. Est stesti nomenau papa su 16 de santuaine de su 1978. + Linus Torvalds: Linus Torvalds est unu inginieri infromaticu de s'Unibersidade de Helsinki, in Finlandia. Fit naskidu in su 1970 i est famau meda pro aer criadu su sistema gratuitu Linux. + Lissentzia GPL: Sa GPL est una lissentzia infromatiga criàda in su 1989 de s'Hacker Richard Stallman. @@ -3658,6 +4371,7 @@ est su sistema Linux. Acàpios. Sa pazina de su progetu GNU + GNU: GNU est unu progetu cumentzau in su 1983 de s'hacker Richard Stallman, a pustis de essi lassau su traballu sou in su Massachussetts Instutute of Tecnology. @@ -3672,6 +4386,7 @@ Microsoft Windows o Apple Mac OS X. Acapios. Sa pazina ofitziali de su progetu GNU + HURD: Hurd est unu "kernel" de sistema operativu de arratza UNIX criau de su progetu GNU in su 1984 i progetau cumenti micro-kernel. @@ -3680,6 +4395,7 @@ No sendi mai istadu acabau, is distribuiduras de su sistema operativu GNU ant preferriu a oberai aterus kernel de aterus sistemas, tamen de su kernel HURD. + UNIX: UNIX est unu sistema operativu criau in su 1969 de unas cantu de programmadoris de sa Bell Laboratories in su New Jersey. Su sistema UNIX est famau meda pro essi impreau cumente server, fintzas ki, prus etotu in tempus modernus, s'est ispainadu meda in is sistemas workstation. @@ -3687,6 +4403,7 @@ Su nomini UNIX est unu marku arregistrau de sa Open Group, sotziedade ki traballat pro criai standard comunus. Acapius de foras. Sa pagina Unix in su jassu Open Group + Solaris: Solaris est unu sistema operativu UNIX criau in su 1992 de sa Sun Microsystems, a su postu de SunOS. Dae cumentzu, Solaris est andau cun is arkiteturas SPARC i x86, fintzas ki posca sunt bessidas @@ -3693,11 +4410,13 @@ versionis a posta pro PowerPC. Dae sas primas bessidas at tentu una cara grafica cun suportu pro X Window System: a cumentzu oberaiat OpenWindows, tando CDE i posca sa JDS (JAVA DESKTOP SYSTEM) criada de sa Sun etotu a pitzus de GNOME, fintzas a arribai a sa portadura de KDE i XFCE. Sa lissentzia de Solaris est sa Common Development and Distribution License (CDDL). + BSD: BSD est unu sistema obrativu de sa familla UNIX criau in su 1977 in s'unibersidade de Berkeley, in California. A cumentzu fiat unu sistema serrau a pagamentu, ma, in su 1994, benniat ispainàda sa bersioni 4.4BSD-Lite, oberta a sa programadura. Dae 4.4BSD-Lite funti naskidas medas distribuiduras, comente FreeBSD, NetBSD, OpenBSD i Darwin (su sistema basicu de Mac OS X). BSD est sempiri istau unu sistema meda innantis: est istau su primu a tenni su suportu po su Internet Protocol, tennit unu codighe de programadura limpiu i craru, ei, gratzias a su layer de compatibilidade, podet impleare programas criaus pro aterus sistemas ke Linux, a prena lestresa. Pro custas arrexones s'agatant portaduras de BSD po donnia arkitetura. BSD impleat la Lissentzia BSD. + Mac OS X: Mac OS X (ki si narat "Mac Ou Es Ten") est su sistema obrativu bendidu dae sa Apple Inc. po is computers suus etotu. Mac OS X bennet a pustis de s'originali Mac OS, ma sa diferentzia de cussu, est ki tennet unu coru UNIX (BSD)i una tecnologia adelantàda dae sa NeXT dae is annus 80 fintzas a su 1996, s'annu ki sa Apple Inc. at comporau sa NeXT. Sa primu versioni de Mac OS X fiat bessia in su 1999. Criau a cumentzu pro s'arkitetura PowerPC, in su 2005 su sistema est istau portau a is processoris Intel. Sa tenta est sa de criai unu sistema modernu, cun d-una bella cara grafiga i simpli meda de oberai, istudiau pro su multimedia. Carateristicas. @@ -3704,6 +4423,7 @@ Sas carateristicas de Mac OS X variant a segunda de sa bersione impleàda. Una de sas carateristicas comuna a totas sas bersiones est sa cara grafiga "Aqua GUI" ki tennet funtziones comente s'Anti-Aliasing, unu motori grafigu OpenGL (nomenau Quartz) et unu sistema de output de s'imagine ke PDF. Una de is carateristicas prus famadas est su Dock, una barra transparenti in sa parti 'e basciu de su Desktop ki cuntennit iconas amostadas peri efetus grafigus. Acapius de foras. Sa pagina de Mac OS X in su giassu Apple + Mac OS: MacOS est unu marcu cummertziali impreau de sa Apple Inc. po inditai su software de sistema pro is computeras Macintosh. Su MacOS fiat naskidu in su 1984 i fiat unu de is primus a impleai una cara grafica et su mouse. Is primus bersionis de custu sistema andaiant scèti cun carculadoris Motorola 68000, fintzas a candu sa Apple aiat detzidiu de impleare s'arkitetura PowerPC. Fintzas a su 1997, s'annu de sa torràda de Steve Jobs a sa Apple, fiat possibili comporai su MacOS pro ateras computeras cun carculadori PowerPC. @@ -3711,10 +4431,12 @@ In Mac OS X pro PowerPC s'agatat una utilidade ki permitit de impleare MacOS betzu, cun su nomini de "MacOS Classic". Acapius de foras. The Vintage Mac Museum + Apple Inc.: Sa Apple Inc. est una sotziedade americana de eletròniga fundàda in su 1976 dae Steve Jobs. Famada meda pro produtos comente sas computeras Macintosh i su ligidori de musica iPod. Acapius de foras. su jassu ofitziali de sa Apple Inc. + Gaelicu Irlandesu: S'Irlandesu o Gaelicu Irlandesu ("" in Irlandesu) est una limba tzèltica, ofitziale in sa Repubrica de Irlanda. Sa connoschentzia de custa limba si fit perdende pro more de su domìniu de s'inglesu (chi est una limba germanica) in s'isula. S'Irlandesu, in pare a s'Iscotzesu e a su Gaelicu de Man, faghet parte de su rampu Goidelicu de is limbas tzelticas, e tenet sa literadura prus antiga de s'Europa a pustis de s'Aregu e de su Latinu. @@ -3721,39 +4443,55 @@ In totu s'isula, bi sunt unas 100.000 persones petzi, chi faeddant su gaelicu comente limba mama, e s'agatant prus de totu in cussas terras nomenadas "Gaeltachtaí". In prus de 4 miliones de bividores, 1.600.000 ischint faeddare sa limba, su rastu podet petzi cumprendere pagas cosas o tenet petzi una connoschentzia generale de sa limba. S'Irlandesu est obrigatoriu in is iscolas pubricas e bi l'ant dedicadu fintzas unu canale de telebisura, "TG4". Comente totus is limbas, fintzas s'Irlandiesu tenet dialetos populares, su de susu ("Ulaidh o Dun na Ngall") su tzentrale ("Connachta") e su de josso ("An Mhumhain"). + Massimo Cellino: Massimo Cellino (Casteddu, 1956) est un imprendidore edd'est istadu su presidente de su Cagliari Calcio. + Lucy Lawless: Lucille Frances Ryan (Auckland, Noa Zelanda 1968), prus connota comente Lucy Lawless, est una cantante e attrice newzelandesa. + Lodine: Lodine est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai, s'agatat a 850 metros subra su mare e jughet 408 bividores. + Ovodda: Ovodda est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai, jughet 1.732 bividores. + Brebì: Brebì o Brevie (in italianu "Belvì") est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro chi dat su nòmene a sa Barbagia, jughet 741 bividores. + Bìroro: Bìroro est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro, s'agatat a 450 metros subra su mare e jughet 591 bividores. + Vitzi: Vitzi o Bitzi est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Vitzi, s'acatata a 550 metros supra su mare e bistana 3.149 pessonese. Istoria Su printzipiu de sa idda cheste in sa preistoria. Sa prima via chi eniti numenata este i su 1170 chin su numene Bitthe. I su Medioevo Vitzi este sa capitale de sa curatoria de su Giudicatu de Gaddura, dopo i su XIV seculu intrata in su Giudicatu Turritanu. + Bolòtana: Bolòtana est una idda de sa Provìntzia de Nùoro e zughet 3.276 abitantes. + Bòrore: Bòrore est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 2.352 bividores. + Dèsulu: Dèsulu est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Brevìe, s'agatat a 886 metros subra su mare e jughet 2.887 bividores. + Durgali: Durgali est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro, s'agatat a 400 metros subra su mare e jughet 8.514 bividores. + Duarche: Duarche est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 764 bividores. + Garteddi: Garteddi (in italianu "Galtellì") est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 35 metros subra su mare e jughet 2.471 bividores. + Lei: Lei est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro, s'agatat a 500 metros subra su mare e jughet 601 bividores. + Lodè: Lodè est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 345 metros subra su mare e jughet 2,164 bividores. + Lùvula: Lùvula (connotta fintzas comente Lùgula, in italianu "Lula") est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in Barbagia, s'agatat a 521 metros supra de su mare e jughet 1.647 de popolatzione. Est istada un'importante tzentru minearàriu, sa mina de "Guzzurra" est istada abberta dae sos Romanos, sa mina de "Sos enattos" at serradu de produire unos deche annos faghet. @@ -3766,8 +4504,10 @@ Un istudiu narat chi sa maschera de su Batileddu est un ritu anticu ritu Dionisiacu de lebeddu, Zente connota de sa idda e Luvula: Pauleddu Calia scenografu de Federico Fellini, istat in Parigi inuve sichit in s'arte sua. Libros: "Le bacchette di Lula" de A. Bernardini. + Noragugume: Noragugume est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 378 bividores. + Ortzai: Ortzai est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai e jughet 1.046 bividores. Orzai est una vidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai e istana 903 pessones. @@ -3782,14 +4522,19 @@ sos numeros suni -ustos: unu, duos, trese, battoro, -imbe, sese, sette, otto, nove, deghe. vinti, trinta, baranta, -imbanta, sessanta, settanta, ottanta, novanta, -entu. + Onanie: Onanie est una bidda me sa Meria o Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'acatat a 482 metros supra de su mare e jughet 473 bividores. + Onieri: Onieri est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 478 metros subra su mare e jughet 959 bividores. + Osidde: Osidde est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e jughet 266 bividores. Famosa est pro suas construcsiones de pedras e bias desertas. + Pasada: Pasada est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 37 metros subra su mare e jughet 2.394 bividores. + Silanos: Silanos (Silanus in limba italiana) est unu comune italianu e est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro. Naschet subra 'e una sedda a 432 metros subra 'e su mare, in d'unu zassu de 48 kmq e faghe parte de sos montes de su Màrghine e jughet 2.181 abitantes. Dae su 16 de maju de su 2011, su sìndigu 'e sa 'idda est Luigi Morittu. @@ -3810,10 +4555,13 @@ Istemma de sa 'idda. S'istemma de Silanos est de su matessi tipu de tottus sos istemma araldicos de sos comunes sardos. Infattis est cumpostu da unu iscudu franzesu (sannitico) postu subra de duos rampos de chercu e de lavru, presos dae unu presorzu de tres colores: 'irde, biancu e ruju, sos colores de sa Repubblica Italiana. Subra 'e tottu best posta una corona fatta commente una turre de pedra con fundu ruju. S'iscùdu est divìsu in dùas pàrtes: una in susu e una in bassu. In sa 'e subra si che 'ìede sa crèsia de Santa Sarbana cun su nuraghe in palas, in d'una bella die cun su chelu lìmpidu e s'erba 'irde in pese; sa parte 'e bassu est in colore ruju e in mesu si bìede unu màttulu de trigu cun sette ispigas in colore 'e oro, presu dae unu presorzu in colore 'e chelu. + Sindia: Sindia est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Planargia e jughet 1.971 bividores. + Thiniscole: Thiniscole est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia e jughet 10.954 bividores. + Sòrgono: Sòrgono est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in su Mandrolisai, s'agatat a 700 metros subra su mare e jughet 1.761 bividores. L'agatamus propriu in su centru geograficu de s'isula e podet essere cunsiderada sa bidda sa prus importante de su Mandrolisai. Difatis b'est s'ispidale, sa pretura, s'ufisciu de collocamentu, s'isetoria, e ateros servitzios de riferimentu pro tota sa leada coment'e sas iscolas: @@ -3832,10 +4580,13 @@ Logu de mesania de sa Sardigna zassu Funtana de Meurra e foresta Massanì, cheja fora de bidda de San Mauro chin sos “muristenes”, cheja fora de bidda de santu Giagu, cheja fora de bidda Nostra Segnora de Itria, foresta S.Loisu e-i s'oasi naturalistica in sa leada de Bardacolo (logu ue si pesat su chervu sardu), foresta monte “Littu”, “Serra Longa”, funtana de “Perda 'e manza” . Zassos culturales Museo de sa linna(in fase di allestimento), Istazione ferroviaria de sa linea Casteddu-Sorgono (architettura de ingegneria ferroviaria de sos urtimos 'e s'800 chi che colat in logos galanos e ispetaculares. Cantaru Pisanu de su 1600 in su 'ighinadu “Funtana Lei”. B'at, pius de totu in su 'ighinadu “Forreddu”, paritzos esempios di architetura domestica aragonesa ; Domo Carta 'e su 1600 propriedade Sias. Di istraordinaria bellesa sa cheja fora 'e bidda de S.Mauro chin su rosone de istile Pisanu pius mannu 'e tota s'Italia, e-i sos "Muristenes" impitados sas dies de sa festa pro espositzione de sas cosas fatas in su logu. Sa cheja 'e Santu Jagu, fata dae sos Romanos. La cheja de s'Itria chi dae un'altaria dae pius a mancu de 1000 metres permitit una panoramica istraordinaria. + Teti: Teti est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 714 metros subra su mare e jughet 807 bividores. + Tìana: Tìana est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Ollolai, s'agatat a 564 metros subra su mare e jughet 584 bividores. + Tonara: Tonara est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Brevìee de su Mandrolisai, s'agatat a 950 metros subra su mare e jughet 2.397 bividores. In Tonara est naschidu su poeta Peppinu Mereu e s'avvocau e rivoluzionariu in Casteddu in su 1732 Vicenzo Cabras. Es connotta po sa produtzione de su turrone e de sos sonaggios. Populatzione. @@ -3870,34 +4621,47 @@ Sa cardagula de furesi niedda Sos carzones de linu arbu Sas carzas de furesi niedda + Torpè: Torpè est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 24 metros subra su mare e jughet 2.719 bividores. + Pau: Pau est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de sa Marmilla, s'agatat a 315 metros subra su mare e jughet 326 bividores. + Arriora: Arriora est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 9 metros subra su mare e jughet 2.137 bividores. + Bobadri: Bobadri o Baradile est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 165 metros in pitzu de su mare e tenet 95 bividores. Est famadu pro essere su comunu minore de sa Sardigna. Ligas a foras. Giassu Ufitziale de su Comune de Baradìle + Boàtiri: Boàtiri (nòmene ufitziale Baratili San Pietro) est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 1.251 bividores. + Bidoniu: Bidoniu o Biduniu est una bidda de 159 bividores, situada in sa Provìntzia de Aristanis. Est su comune prus pitsiriddu de tota Sardinia. + Cùllieri: Cùllieri est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e jughet 3.146 bividores. + Mragaxori: Mragaxori est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 351 metros in pitzu de su mare e tenet 892 bividores. + Arruinas: Arruinas est ua bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 365 metros in pitzu de su mari e teidi 825 bividorisi. Ruinas est' u idda situada in sa regione storica de sa Barbaxiana. Sa cultura Arruinesa e'prossima a cussa de sa Barbagia(Barbagia-Mandrolsai. Cun Samugheo funti i biddasa de su cunfini naturalli de sa provizia de oristanisi .Sa limba e' de su centru de sa Sardignia, cun appartenenzasa a su Barigadu.Sa idda prusu accanta esti Samugheo. + Sàgama: Sàgama est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Planargia, s'agatat a 347 metros subra su mare e jughet 204 bividores. + Arcidanu: Arcidanu (fintzas Acidrànu), in italianu "San Nicolò d'Arcidano "est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 2.912 bividores. + Santa Justa: Santa Justa est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 4.408 bividores. + Iscanu: Iscanu est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Montiferru, s'agatat a 385 metros subra su mare e jughet 1.600 bividores. Naschet a sos pes de su Montiferru, ind una de sas zonas prus sanas de s'isula a 380 mt. subra su livellu 'e su mare, da in ue ch'est attesu solu pagos chilometros. Creschidu in su cratere de un'antigu vulcanu mortu, ponet fundamentos subra roccas basalticas e trachiticas. Su territorriu sou est ispartu tra montes, montrigos e baddes pittorescas in mesu 'e cales current bundantes rios. @@ -3911,22 +4675,31 @@ Sa coltivazione de s'olia e sa 'ide dat un'ozzu saboridu e unu 'inu de calidade superiore. Su pane e sos druches (amaretos, tiricas, pabassinos, pane 'e saba), benint ancora fattos cun metodos artigianales. Tra tottu sos casos, su chi prus tenet meritu est su "casizzolu 'e su montiferru", da sa fromma caratteristica a pira, derivadu da su latte de 'acca e su "pilotu", s'autenticu casu de arbeghes sardas. + Sèdilo: Sèdilo est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu, s'agatat a 288 metros subra su mare e jughet 2.445 bividores. + Sèneghe: Sèneghe est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Montiferru, s'agatat a 305 metros subra su mare e jughet 1.972 bividores. + Senis: Senis est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 256 metros in pitzu de su mare e tenet 576 bividores. + Sinnariolo: Sinnariolo est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Montiferru e jughet 173 bividores. + Siamajori: Siamajori o Siimajori est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 996 bividores. + Siamanna: Siamanna est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 863 bividores. + Siapicia: Siapicia o Siipicia est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 376 bividores. + Simaba: Simaba o Sìmala est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 366 bividores. + Simaghis: Simaghis est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis, s'agatat a 12 metros in pitzu de su mare e tenet 2.157 bividores. Cultura. @@ -3944,68 +4717,96 @@ Istoria. Su territoriu de Simaghis fudi bividu giai dae sa Preistoria, commente testimongiant is repertos archeologicos agatausu innìa. Is zonas archeologicas funtis: In su periudu Giudicali Simaghis fadiat parti de s'omonima Curadoria aintru de su Giudicau de Arborea. + Sini: Sini est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Marmilla e tenet 564 bividores. + Siris: Siris est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 249 bividores. + Soddie: Soddie est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu e jughet 135 bividores. + Sabarussa: Sabarussa est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 2.493 bividores. + Sorradile: Sorradile est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu, s'agatat a 350 metros subra su mare e jughet 497 bividores. + Sune: Sune est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Planargia e jughet 1.237 bividores. + Tadasune: Tadasune est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu, s'agatat a 180 metros subra su mare e jughet 179 bividores. Fintzas a s'annu 2008 bi fit su museu de sos instrumentos musicales anticos de don Juvanne Dore, chi fit connottu dae medas istudiosos de su mundu intreu. Como, dae cando don Dore es mortu, su museu es cunzau proite sas amministratziones publicas, sa diocesi e sa familia Dore no si ponen de accordu pro lu torrare a aperrere. + Terraba: Terraba o Terrarba est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu, s'agatat a 9 metros in pitzu de su mare e tenet 10.332 bividores. + Tinnura: Tinnura est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in sa Planargia, s'agatat a 328 metros subra su mare e jughet 272 bividores. + Tramatza: Tramatza est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu, s'agatat a 19 metros in pitzu de su mare e tenet 998 bividores. + Ula: Ula est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu, s'agatat a 348 metros subra su mare e jughet 634 bividores. + Uras: Uras est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu, s'agatat a 23 metros in pitzu de su mare e tenet 3.084 bividores. + Useddus: Useddus esti ua bidda de sa Provìncia de Aristanis, s'agata a 289 metrusu inpitzu de su mari e teidi 933 bividorisi. + Santu Antoni Arruinas: Santu Antoni Arruinas est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 454 bividores. + Bànari: Bànari est una bidda de 677 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Tàtari. + Zeddiani: Zeddiani (fintzas Tzeddiani o Zeddiai) est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 1.190 bividores. + Zrofolliu: Zrofolliu (fintzas connotta comente Tzorfoliu o Tzorfuliu) est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Campidanu e tenet 1.157 bividores. + Ogiastra: S' Ogiastra (in s'antigoriu puru Barbagia Trigònia, immoe in campidanesu Ollastra e in logudoresu Ozzastra) est una zona chi s'agatat in sa banda tzentru-orientale de Sardigna inoghe si faeddat unu sardu chi est unu imbescuru intra campidanesu e logudoresu, allàcanat cun sa Barbàgia de Ollolai, su Mandrolisai, sa Barbàgia de Brevìe, sa Barbàgia de Seulu e su Sarrabus. Saa biddas chi la cumponent sunt: + Barbàgia de Ollolai: Sas biddas chi la cumponent sunt: + Barbàgia de Brevìe: Sa Barbàgia de Brevìe (mutida puru Barbaza) est una de sas tres Barbagias, allàcanat cun s'Ogiastra, sa Barbagia de Ollolai, su Mandrolisai, su Barigadu, sa Barbàgia de Seulu e su Sarcidanu. Sas biddas chi la cumponent sunt: Brevìe, Aritzu, Dèsulu, Tonara, Gadoni, Meana. + Barbàgia de Seulu: Sa Barbàgia de Seulu est una de sas tres Barbagias e est s'ùnica in ue si faeddat unu sardu de tipu campidanesu, allàcanat cun s'Ogiastra, sa Barbàgia de Brevìe e su Sarcidanu. Sas biddas chi la cumponent sunt: Seulu, Seui, Ussassa, Sàdili, Istertzili. + Baronia: Sa Baronia est una zona de sa Sardigna nord-orientale e allacànat cun sa Barbàgia de Nùgoro, sa Gallura, su Montacuto e sa Costera. Sas biddas chi la cumponent sunt: + Lòcula: Lòcula est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Baronia, s'agatat a 26 metros subra su mare e jughet 540 bividores. + Mandrolisai: Su Mandrolisai (o Barbagia 'e Mandrolisai) est una regione de sa Sardigna tzentrale chi allacanat cun s'Ogiastra, sa Barbàgia de Brevìe, sa Barbàgia de Ollolai e su Barigadu. Sas biddas chi lu cumponent sunt: Atzara, Sòrgunu, Ortueri, Samugheu, Tonara, Dèsulu. + Barigadu: Su Barigadu est una regione de sa Sardigna tzento-otzidentale, allàcanat cun su Mandrolisai, sa Barbàgia de Ollolai, su Màrghine, su Campidanu de Aristanis, sa Marmilla, su Sarcidanu e sa Barbàgia de Brevìe. Sas biddas chi lu cumponent sunt: Abbasanta, Bidumajore, àllai, Ardaule, Biduniu, Boroneddu, Busache, Fordongianus, Bilartzi, Neunele, Norghiddu, Nughedu, Paule, Sèdilo, Soddie, Sorradile, Tadasune, Ula, Biddanoa Truschedu. + Neunele: Neunele est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis in su Barigadu e jughet 791 bividores. + Màrghine: Su Màrghine est una regione de su tzentro-nord de Sardigna e allàcanat cun sa Planargia, su Meilogu, sa Costera, sa Barbàgia de Ollolai, su Barigadu su Campidanu e su Montiferru. Sas biddas chi lu cumponent sunt: Macumere, Silanos, Bolòtana, [puru Birori,Lei, Bòrore, Duarche, Noragugume. + Martin Weinek: Martin Weinek est nasciu a Leoben su 11 de làmpadas de su 1964. Est attori, doppiadori, enologu, viticoltore, regista e imprenditori austriagu. Carriera. @@ -4013,12 +4814,16 @@ In su 1987 si pigara una pati in s'opera teatrali "Der Lechner Edi schaut ins Paradies" de Jura Soyfer a sutta a sa regia de Georg Mittendrein po su festival "Ruhrfestspiele Recklinghausen" e sa pati de su spazzinu in su film "Müllomania" de Dieter Berner. In mesu a su 1988 e a su 1989, est stettiu ingaggiau a su Jura-Soyfer-Theater a Vienna e puru po traballus prus pitticcheddus, e traballara cumenti regista, direttori artistigu e produttori. In su 1989 est in sa serie televisiva austriaca "Calafati Joe". De su 1990 a su 1991 est direttori artistigu de su Hernalser Stadttheater a Vienna. De su 1999 arribat sa popolaridadi sua in Italia gratzias puru a sa serie televisiva austriaca "Il commissario Rex". + Stampaxi: Stampaxi est unu de is cuattrus cuartieris de Casteddu. + Sìligo: Sìligo est una idda de su Meilogu in sa provinzia de Thattari. Su nomene de sa idda est fentomadu (dae su XImu- a su XIIImu sec.) in sos condaghes de santu Nigola 'e Truddas (Semestene e de Santu Migheli de Salvennor Piàghe), in cussos documentos su nomene est registradu in diversios modos tipu: "Siloque, Siloce, Silogi, Siloke, Siligo, Silogue, Sologe, Silogne, Sologe, Diloche, Siloghe, Syloge, Siliche, Siloche, Siliguis, Siliguo, Sjloghe, ecc." + Germersheim: Germersheim, sa tzidadi de is "lillus" e de is "arrossinyolus", esti un centru cun prus de 20.000 bividoris in sa rejoni de sa Renania-Palatinau, in Germània. Esti una tzitadi libera de is ligas cumenti una tzitadi principali de su propriu distretu. In su passau fuet una tzitadi de sordàus. + Gavinu Còntene: Tiu "Gavinu Contene" (Gavino Luciano Contini) fit naschidu in Siligo su 12 'e nadale de su 1855, in d'una domitta (chi est ancora intrea) in sa parte pius antiga de sa idda in sa zona 'e “su Runaghe”, ed e' mortu su 27 de triulas de su 1915. Est istadu forzis su poete de gala pius mannu de Sardigna, de seguru su pius bene cherfidu. @@ -4053,6 +4858,7 @@ mantenese a Thiesi a binu un annu; e si ti ponzo un'iscetta in renes a Thiesi un annu a binu mantenes " + Literadura sarda: Est sa literatura iscrita in cale si siat bariante de sa limba sarda o de sas limbas faeddadas in Sardigna, ma finas sos iscrittos de autores sardos in atteras limbas. Origines. @@ -4060,6 +4866,7 @@ Testos identitarios. Unu de sos primos documentos pubbricos, iscrittu cumpletamente in sardu, est su codice de sas Legges comunales de Tàtari (Statuti Sassaresi). Sas versiones pius antigas sun duas, una iscritta in latinu, s'attera in sardu. In sa pergamena iscritta in sardu b'est marcada sa data 1316. Custu documentu est de grande valore pruite testimonzat de comente fit regulada sa cosa pubbrica in su comune liberu de Tàtari. Custu codice est bistadu pois adottadu dae atteros comunes sardos. Sempre in su XIVmu seculu Mariano IV haiad promulgadu sa Carta de Logu, chi ateru no est si no su Codice de sas legges de s'Istadu de s'Arborea. Sa carta est bistada poi modificada e aggiornada dae sa fiza de Mariano Eleonora. Sa legges de Arborea sunu cunsideradas tra sas pius interessantes in su panorama internatzionale de i-cussu tempus. + Barore Sassu: Tiu Barore Sassu fit naschidu in Bànari (1891-1976). Fit unu poete de grandes abilitades, fit meda ironicu e punghinosu, in d'unu zertu sensu ammentaìat a tiu Gavinu Còntene. In gioventude haìat cumbattidu in sa Ima gherra mondiale e l'haian fattu puru presoneri. De sa presonia tiu Barore hat raccontadu unu tentativa de fuga cun d'una serie de ottavas. Una ottava de tiu Barore. @@ -4072,6 +4879,7 @@ chi cun sos pes contaiat s'aranzu, e cantos semenes jughet sa pumata, t'intren ferros de punta e de atta. + Elena Ledda: Naschida in Selargius in su 1959, Elena Ledda ja dae minore hat contivizadu s'istudiu de sas artes e de pretzisu de sa musica. Difattis hat istudiadu in su conservatoriu de Cagliari s'oboe e su cantu. Cun sos annos cando est bennidu su momentu de seberare issa hat preferidu a una carriera de soprano su cantu sardu. In su 1979 hat bogadu su primu discu ""Ammentos"", umpare a Mauro Palmas chi est istadu su cumpagnu de trabagliu de sempre. Cun isse creeidi su gruppu jamadu Suonofficina, in cui hant isperimentadu formas noas de su cantu sardu cun arrangiamentos noos. Paret chi sos istudios chi hant fattu Mauro e Elena siant in calchi modu cullegados cun cussos fattos dae Luciano Berio in su 1964 in sos Folk Songs chi haiat iscrittu pro sa muzere sa cantante mesusopranu Cathy Berberian, cantos populares de varias natziones de su mundu. In mesu ai cussos cantos b'haiat puru unu muttu sardu intitoladu Mottettu de tristura cantadu dae sa Berberian cun originalidade e sentimentu. In cussu cantu si notant ja unu zertu tipu de arrangiamentu chi hat a influenzare isperienzias de su crossover chi si sunt isviluppadas in sa musica folcloristica dae sos annos 80 in poi. @@ -4079,30 +4887,37 @@ Poi 'e sa morte 'e Maria Carta in su 1994 Elena est diventada s'erede naturale de sa cantante de Siligo. Ultimamente in su 2006 Elena e Mauro Palmas hant iscrittu e prodottu unu progettu nou jamadu "Visioni di Sardegna", inue sunt assemblados filmados antigos de Sardigna recuperados in s'Istituo Luce restaurados sutta sa direzione de Rodolfo Roberti han sonadu 18 musicistas. Umpare a Sonos, Elena hat collaboradu cun diversos artistas tipu: Fabrizio De André, Lester Bowie, Don Cherry, Andreas Vollenweider, Savina Yannatou, Maria del Mar Bonet, Paolo Fresu, Noa , Andrea Parodi, Antonello Salis, Rita Marcotulli, Riccardo Tesi e Gavino Murgia. + Nostra Segnora de Mesumundu: Sa cheja de Nostra Segnora de Mesumundu (jamada finas Santa Maria di Bubalis) est collocada in s'omonima area archeologica, in territoriu de Siligo in Provìntzia de Tàtari. Su tempiu est istadu fraigadu in su VI sec. d.C., a sos tempos de su paba Gregoriu su Mannu subra de sos avanzos de unu insediamentu de epoca romana (II sec. d.C.). In su 1063 fit in s'elenco de sos benes cuntennidos in s'attu de donazione fattu dae Barisone I a favore de sos padres Benedettinos de Montecassino, umpare a sa cheja de sos Santos Elies e Enoc e terrinos e teraccos. Fidi istada modificada poi de i-su 1065 dae sos padres chi l'aian adattada a sas esigentzias issoro e sas regulas de sa liturgia. + Maria Carta: Maria est istada sa chi at fattu connoschere su cantu sardu peri tottu su mundu. At fattu s'attora e at iscrittu unu liberu de poesias (Canto Rituale de su 1975). Maria Carta est istada una rappresentante de su Cantu a chiterra. In su 1985 l'an cunsignadu sa Targa Tenco pro sa mùsica folk S'ultimu cunzertu Maria l'at fattu in Tolosa in Frantza in su 30 de làmpadas de su 1994. + Antoni Cuccu: Tziu Antoni Cuccu (Santu 'Idu 1921-2003) fit un'editore e unu endidore de liberos. Tziu Antoni fit unu appassionadu de poesia sarda, pro cussu, bidu chi niunu lu faghiat, haiat dezisu de faghet s'editore po pode' pubbricare sas poesias sardas, chi, comente hat iscritu issu e totu, l'haian ajuadu a cumprende' sa vida. Isse pubbricaiat sos libereddos cun sas garas poeticas antigas e issu los bendiat. B'hat de pensare chi, pro la pode' pubblicare, tziu Antoni sas poesias l'has aiat puru regoltas e iscritas. Su chi pubbricaiat tziu Antoni lu endiat diretamente girende per i-sas biddas de s'isola intrea, cun d'una valigia e unu lentolu chi poniat in terra pro poggiare sos libereddos. In custa manera issu hat contribuidu a faghe' connoschere sa poesia sarda de sos poetes chi cantaian a bolu. Cun custos libereddos pretziosos nos hat tramandadu garas e otavas chi divertsiamente haimis appidu perdidu pro sempre. S'atividade de tziu Antoni est bistad leada in eredidade dae Cheikh Tidiane Diagne, chi est bennidu dae su Senegal edd'est contribuende a faghet connoschere custu patrimoniu culturale. S'istoria de kustos duos Homines Mannos, est contada in'd'unu bellu Documentariu de sos Registas Nugoresos Antoni Sanna e Umberto Siotto : "LA VALIGIA DI TIDIANE CUCCU" ArKaosfilm2009 + Efisio Melis: Efisio Melis (Bidda de Putzu 1890 – Casteddu 1970) fit unu sonadore de launeddas. Fit cunsideradu dae Bentzon su mezus sonadore de su seculu passadu. Aiad imparadau dae su mastru Giuanniccu Cabras. Est istadu unu innovadore in su modu e sonare sas musicas traditzionale, e haiat una tecnica chi fit una meraviglia. Est istadu su primo chi fit istadu registradu in discu in sos annos '30. In su 1930 diffatis aiad realizadu sa prima registrazione accumpagnende su cantu de Gavino De Lunas e calchi annu daboi aiat incisu cun su cullega sou Antoni Lara. + Antonello Salis: Totu s'amore pro sa musica de Antonello est cominzadu cando, ancora criadura, su tiu l'haiat regaladu una fisarmonica de giocattulu. In su 1973 cun sa mama si trasferin a S'Alighera e in cue, Salis cun Riccardo Lay (basso elettrico) e Mario Paliano (bateria) frommat su trio jazz jamadu Cadmo. + Su Connottu: Sa rivolta de Su Connottu est sutzessa in Nùgoro e in Sardigna in su XIX sèculu. Sos fatos sun dipesos dae secustanzias chi fin cominzadas cun s'aprovatzione, dae parte de su guvernu sardu-piemontesu, de zestas legges a cominzare dae su 1823 finas a su 1858, pro jambare su sistema de s'agricoltura e de sa pastorizia. Sa legge jamada Editto delle Chiudende, emanada su re de Sardigna Vittorio Emanuele I, autorizzaiada de serrare sos terrinos, chi finas a tando fini de proprietade colletiva, pro creare sa proprietade privada. Sa legge non est mai istada atzetada dae sa populu e tando su guvernu at fatu tzestas modìficas in su 1831 e in su 1833, ma in debadas. Sa zente at comintzadu a s'aponner in varios modos in totue. Su chi at fatu prezipitare sos fatos est istadu sa legge de su 1858 cando sun bistados bendidos sos terrinos de sos demanios comunales, inue finas a prima, cun su sistema de s'ademprivio, sos abitantes aiant deretu de pasculare e faghere sa provista de sa linna. Sa zente s'est ribellada in totue, in Nùgoro in su 1868 sa zente s'est revostada cun su motu "Cherimos torrare a su connotu" chi cheriada narrer a torrare comente fit primu. Sa zente guidada dae Paskedda Zau in cussas dies ant assastiadu su comune e at postu fogu a sos documentos de compravendita de sa terras de su demaniu. Giorgio Asproni, chi tando fit unu de sos polìticos chi contaiat de pius in zona, fit a favore de sa riforma e intantu chircaiat de chi etare sas neghes a sos preideros pro sos disordines, pero daboi de custo fatos graves, umpare a àteros deputados sardos, at preguntadu a su guvernu italianu de fàghere un indàgine subra sas condiziones econòmicas e sotziales de s'ìsula. + Wrestling: Su Wrestling, pius prezisamente su professional wrestling, est una disciplina naschida in sos Istados Unidos a sa fine de s'Ottoghentu. Naschidi da s'isporte de sa lotta libera (in inglesu, amateur wrestling), galu che pare a s'istrumpa sarda, comente una liga profescionale de lotta organizzada prezisa a sa boxe, cun titulos fattos de chintolzas chi sos campiones gighiana (e gighene finza como) in onzi incontru. In su Noeghentu su wrestling est divennidu fintu, pru itte sos chi organizzaìana sos incontros si sun abbizzados chi a differentzia de sa boxe, onzi incontru de wrestling podìa essere meda noiosu. Gai ana dezzisu de pre-determinare sos chi devìana binchere, s'istoria de onzi incontru e carchi ozza finza onzi mossa, fattende naschere unu de sos ispettacolos pius sighidu in tottu su Noeghentu. @@ -4115,6 +4930,7 @@ In America Tom Jenkins faghet medas incontros cun Frank Gotch, chi resessidi a lu binchere in su 1905. Cussos duos s'ana a gherrare su titolu americanu pro parizzu tempu. Su 3/03/1908 Gotch resessidi a binchere Hackenschmidt e divenidi su nou campione mondiale, cominzende unu longu periodu de imbattibilitate. Pianu pianu s'intelligentia de su wrestling s'est abbizzende chi custu isporte chere pre-determinadu pro essere sighidu de abberu (chere de divennere work) e in sa segunda midade de sos annos deghe cominzada a divennere comente est como. Fintzione spettacolare! + Editto delle Chiudende: S’editto delle chiudende (ò edittu de sas chiudendas in sardu), fiat una reforma agraria chi, emanada in su 1820 da su re de Sardigna Vittorio Emanuele I, at permissu in Sardigna de faghere sas tancas serrende sos terrinos, chi finas a tando fini a cumone. Gai est istada introdotta sa propriedade privada, cun s’iscopu de modernizzare (mezorare) e iviluppare s’agricoltura. Reformas de degai fini istat fattas in ateras partes de s’Europa, comente a esempiu in s'Inghilterra, ue sas tancas fin jamadas enclosures. @@ -4122,8 +4938,10 @@ In tzertas biddas de s'isula (in Logudoro e in Campidanu) sa leze calicunu l’aiat accolta cun s’isperanzia de mezorare, finas pro fu fattu chi b’aiat meda massaios e, serrendesi su logu, podian istare pius serenos ca no bi fit su periculu chi b’intrerana bestiamine, ma custos fini pagos, sa mazore parte de sa zente non fit cuntenta. In sas Barbagias e in Ozzastra sa cosa non fit atzettada pro nudda pruite privatizzende sos terrinos, chi poi fini sos pasculos, sa risorsa principale de sa zona issoro, sos pastores aian ite malu passare. A manu a manu chi sos cambiamentos benian postos in essere, sas protestas e sas atziones de sabotaggiu aumentaian. Zente meda, chi fit restada chena nudda, aiat cominzadu a bandidare. Tando sos Sabaudos aian modificadu s’edittu in su 1830 e in su 1831, ma su malumore fit meda, in custos annos es' chi Melchiorre Murenu aiat cantadu custos versos chi sun subra. + Literadura italiana: Sa literadura italiana + Bulgaria: Sa Bulgaria (in búlgaru: България, "Bǎlgarija", ), ufitzialmente Republica de Bulgaria, est una natzione in sos Balcanos in s'Europa sud-orientale. Sa capitale est Sofia. Est membru de sa NATO, de su Cussìgiu Europeu e de s'Unione Europea dae su 2007, ma non at adotadu s'euro. @@ -4139,16 +4957,20 @@ Demografia. Sa majoria de is bùlgaros, su 72,5%, bivent in àreas urbanas. Unu bùlgaru de ses bivet in Sofia. Etnicamente is bùlgaros rapresentant s'84,8 de sa popultzione totale, is turcos s'8,8% e is rom su 4,9%. Àteras minorias formant su 0,7% de sa populatzione e su 0,8% non s'identìficant in grupu ètnicu perunu. Sa Bulgaria est un'istadu in crise demogràfica. Tenet crèschida de populatzione negativa dae su 1990, causada de su collassu econòmicu chi at ativadu unu protzessu de emigratzione a manu de àteros istados. + Freddie Mercury: Freddie Mercury (Stone Town, Zanzibar 5 settembre 1946- Londra, 25 Novembre 1991) est istetiu unu cantadori de su gruppu rock Queen. Freddie Mercury est istetiu unu de is prus mannos cantantis de s'istoria de su rock, in primu po sa boxi peculiari i ermosa, e in sa de dus po sa tecnica e sa fortza istravanada ki portada. Unas de is prus bellas cantzonis iscrita e interpretada po issu e stettia "Bohemian Rhapsody", perou de importu meda podemus arremonai puru "We Are The Champions" e "Barcelona", cantada paris cun su sopranu ispannyolu Montserrat Caballè. Freddie Mercury est istetiu su 'frontman' de su gruppu Queen, ki a bendiu medas discos me is annos '70 e '80, e si podit nai ki sighid bendendi meda puru mancai Freddie Mercury est mortu. Sa bravura de Freddie est connotta in tottu su mundu, e s'istampa lu lummenada commente su 'prus bravu cantadore de semper'. Comenti composidori at iscritu branus comenti Bohemian Rhapsody, Crazy Little Thing Called Love, Don't Stop Me Now, It's a Hard Life, Killer Queen, Love of My Life, Play the Game, Somebody to Love e We Are the Champions. + John Carew: Carew, John (Lørenskog 1979 - ). Zogadore de pallone norvegesu. + Josè Zatrilla y Vico: Josè Zatrilla y Vico Dedoni y Manca (Casteddu 21 de austu 1648 - fortzis in Frantza 1720), est istadu unu poete e iscritore sardu chi at iscrittu in ipagnolu (castiglianu). Fit unu nobile de cultura chi aiat puru leadu parte a sa vida politica de su tempus sou, fit istadu in su Parlamentu dae su 1688 a su 1698. Nominadu Marchesi de Villaclara in su 1701, pagos annos appoi, in su 1706 l'aiana accusadu de traimentu in sos cunfrontos de sa Corona 'e Ipagna e custrintu a s'esiliu inue est mortu, fortzis in Frantza. Hat iscrittu solu duas operas una intitulada Poema heroico chi est dedicadu a una monza poetessa messicana chi si naraiat Juana Inés De la Cruz e unu romanzu Engaños y desengaños del amor profano. + Juana Inés De la Cruz: Juana Inés de la Cruz (su nomene beru fit Juana de Asbaje y Ramírez de Santillana) (12 de Sant'Andria, 1651 1648, segundu zertos biografos – 17 de abrile 1695) fit naschida in d'una idda San Miguel Nepantla in s'istadu de su Messico, dae una mama chi non si fit mai cojuada finzas si aiad appidu 6 fizos dae omines diverscios. Juana fit una pizzinna meda intelligente e bella chi a 3 annos ischiat già iscriere e chi fit appassionada a s'istudiu. Aiat imparadu a legere comente autodidatta e at cominzadu a istudiare sas testos antigos in latinu, teologia e poesia. Gai, in pagu tempus sa fama de custa pisedda fit arrivida a Tzitade de su Mèssico e a 13 annos su vicerè ipagnolu l'aiat jamada comente dama 'e corte de sa muzere. @@ -4156,29 +4978,38 @@ A-i custa poetessa, un'iscritore e poete sardu Josè Zatrilla y Vico Dedoni y Manca l'aiat dedicadu unu poema intituladu: "Poema heroico al merecido a/plauso del el unico Oraculo de/las/Musas, glorioso assombro de los Ingenios, y/Ce/lebre Phenix de la Poesia, la Esclarecida y Ve/ne/rable Señora, Sor Juana Ines de la Cruz Religiosa Professa en el Monasterio de San Geronimo de la Imperial Ciudad de Mexico ," Barcelona, 1696 Sitos subra s'argumentu. Biografia + Sòssu: Sossu est una bidda de 14.613 abitantes in sa Provìntzia de Tàthari. + Inter: Internazionale Football Club este una de sas prus importantes isquadras de s'Italia po coppas e tifosos,puitte de tenede 7 milliones in tottu sa Penisola e dechinas de milliones peri su mundu. S'Inter este connotta po essede istada Campione d'Italia ortas meda e po no essede mai calada in Serie B. + Anarchia: Sa peraula anarchìa derivat dae su gregu αναρχία (anarchia), chi cheret narrere 'chenza guvernu'. S'anarchia est una idea libertaria de un ordine naschidu dae s'autonomia e sa libertade de s'omine contras a donnia forma de podere. S'anarchicu sardu prus famosu si tzerriada Tamasu Serra. + Democratzia: Democratzia est una peraula chi derivat dae su gregu "δημοκρατία" chi cheret narrer "potere de su populu". Democratzia est unu forma de guvernu in ue su potere est gestidu dae unu parlamentu cumpostu dae rappresentates (o delegados) elègidos cund unu sistema elettorale dae su populu. + Monarchia: Monarchia est una peraula chi derivat dae su gregu monárchìs, cumposta dae mónos (μόνος) 'solu, unicu' e -árchìs (ἄρχειν), dae árchein, 'guvernare, cumandare'. Sa monarchia est unu ordinamentu pulitigu chi prevedit chi a cumandare siat una persone sola, pro tottu sa vida o finas a cando isse e tottu renunziat abdicatzione. Cussa persona si narat re, in Sardigna judike, e d'est cunsideradu diversu dae tottu sos atteros chi sunu sudditos. Cando su re benit a mancare benit sostituidu da unu re nou, de solitu, pro eredidade, dae unu parente e comunque dae calicunu de famiglia, e cando est gai si narat dinastia. + Dittadura: Sa dittadura est una fromma autocratiga de guvernu inue su potere est amministradu dae unu dittadore o dae unu grupu minoritariu. Quindi dittadura cheret narrere dominiu assolutu ed est una fromma de autoritarismu. + Barry Windsor-Smith/campidanesu: Barry Windsor-Smith, nomenau candu ki fìara cumenzendi sa carriera cun su nomini donau de su babbu e sa mamma Barry Smith (nasciu su 25 Maggio 1949) esti unu pittadori de fumettus inglesu ma sa parti prus manna de su traballu suu esti stetia criada in is Status Unidus. Is clamoris funti arribaus po issu cun su fumettu Marvel "Conan il Barbaro" pittau de su 1970 a su 1974 e scrittu de Roy Thomas + Bruno Venturini: Bruno Venturini (Pagani, 1945) est unu grande cantante napoletanu est istadu cunsideradu s'ambasciadore de sa musica napoletana in su mundu. In su 1995, su presidente de sa Repubblica italiana, Oscar Luigi Scalfaro, l'at nominadu “Grande Ufficiale della Repubblica italiana”. Est su cantante de sa cantone classica napoletana chi at bendidu pius de tottu in su mundu, 80 miliones de copias. + Enkidu: Enkidu est una figura de sa mitologia sumera. In sos testos est jamadu puru Enkimdu, Eabani ou Enkita. In su raccontu issu fit una persone areste allevadu dae sos animales e chi non connoschiat sa esistenzia de sa soziedade de sos omines. Dapoi de ae' cumbattidu contra a Gilgamesh, fit diventadu s'amigu sou pius fidadu. Su raccontu de sas avventuras issoro constituidi s'Epopea de Gilgamesh. Sa creazione de Enkidu. @@ -4195,6 +5026,7 @@ Enkidu ajuada a Gilgamesh in sa gherra sua contra a Humbaba, su mostru guardianu de su buscu de sos cedros. L'ajuat puru pro catziare su Trau celeste mandadu dae sa dea Ishtar. Sa morte de Enkidu. Poi de unu sonnu feu, Enkidu cominzat a si deprimere: at malaittu su catziadore e sa cortigiana mandadali pro lu civilitzare. Primu 'e morrer, addietro a sas peraulas de su deus Shamash, los at reabilittados. Gilgamesh pianghet disiperadamente s'amigu. Sa dipartida de Enkidu ispinghet Gilgamesh a partire pro chircare s'immortalidade. + Epopea de Gilgamesh: S'Epopea de Gilgamesh este unu poema epicu sumeru, iscrittu 4500 annos faghede subra taulittas de terra cotta. S'epopea non est'atteru chi sas contascias de sas impresas de su re de sa zittade de Uruk Gilgamesh e de s'amigu sou Enkidu. Sa Bibbia at leadu cosas meda dae custu poema. @@ -4202,18 +5034,22 @@ In su XIX seculu un inglesu Austen Henry Layard durante unu viaggiu in Mesopotamia aiat incominzadu a faghere iscavos archeologicos e aiat acciappadu duas zittades antigas: Ninive e Nimrod. In sos iscavos est istada agatada sa biblioteca de Ninive chi fit cumposta de taulittas in iscrittura cuneiforme. su Diluviu Universale. In s'epopea de Gilgamesh b'est su contu de su diluviu universale chi ada a esse' raccontadu sucessivamente puru in sa Bibbia. Sa differentzia fra sas duas versiones est chi sos deos sumeros l'aian fattu solu po capricciu inveces su deus de sa Bibbia (Genesi) lu provocat pro punire sos omines chi ant peccadu. + Uruk: Uruk (oe jamada Warka) est una tzitade de s'antiga Mesopotamia, a sud de s'attuale Iraq). Sa tzitade, fundada in su 5.000 i. C. circa, fit collocada in sa piana alluvionale de su riu Eufrate. In sa mitologia e in sa litteratura Uruk est famosa pro esse' sa tzitade de Gilgamesh s'eroe de s'Epopea de Gilgamesh. Si pessat puru chi curripondat a sa biblica (Genesi 10:10) Erech, sa tzitade fundada dae su re Nimrod in su Shinar. + Gilgamesh: Gilgamesh fit su fizu de Lugalbanda (in sumeru « Re furiosu ») est istadu su quintu re de Uruk e at guvernadu in su 2.600 a. C. In sa "Epopea de Gilgamesh", est nadu chi Gilgamesh at ordinadu sa costruzione de sas legendarias muraglias de Uruk. + Bibbia: Sa Bibbia (dae su gregu "βιβλία" = "biblìa", plurale de "biblìon", chi cheret narrere "liberos") est su liberu sagradu de sa religione de sos ebreos e de sos cristianos. Sos liberos chi cumponen sa Bibbia sun istados iscritos in d'unu periodu de tempus chi andat dae su 900 a. C. a su 100 d. C. Sos testos pius antigos sunu in su Liberu de sos Juighes ("Cantu de Débora") e de su Pentateuco, chi sun datados in s'época de sos duos regnos (dae su X a su VIII sec. a. C.). Bibbia cristiana. Si cumponede de duas partes, Antigu Testamentu e su Nou Testamentu. S'Antigu cumprendet 46 liberos o libereddos. Sos pius nodidos sunt Genesi, Esodu,su liberu de su profeta Isaia, de Geremia; su liberu de sos Salmos. Su Nou Testamentu cumprenedet 27 liberos: ammentamos sos Vangelos: de Mateu, Marcu, Luca e Giuanne. Sas Literas de Santu Paulu, de Santu Padru, s'Apocalisse. S'Antigu Testamentu est istadu iscritu in ebraicu (pagos liberos in gregu). Su Nou Testamentu est istadu iscritu in gregu ("koinè") in su primu seculu de s'era cristiana.Sa bibbia po seculos est istada "trascrita" a manu dae sos amanuenses, in sos monasterios. Est su primu liberu istampadu dae Gutemberg in su 1400. Oe est traduida intrea o in parte in guasi totas sas limbas. Sa Bibbia est istada bortada in limba sarda (nugoresa) dae Bobore Ruju (Salvatore Ruju, Salvatore Ruiu).Est unu liberu fondamentale po sa cultura occidentale e no solu. Suggetos de sa Bibbia sunt istados presentados in sa pintura, iscultura, literatura, in mùsica e in su tzìnema. In su Medioevu, iscenas de sa Bibbia beniant pintas in sos muros de sas crejas, cando zente meda non ischiat legere, e fut sa Bibbia de sos poberos. + Çatal Hüyük: Çatal Hüyük est una tzitade neolitica de s'Anatolia, in Turchia, fundada in su 6500 a.C.. Sa tzitade est istada iscoperta dae sos archeologos a sa fine de sos annos 1950, dapoi in su 1961 e in su 1965 at iscavadu s'archeologo James Mellaart. @@ -4223,10 +5059,12 @@ In Çatal Hüyük sa' domos fini divisas in duas cameras. In sa pius manna, in centru, bi fit su foghile e in tundu sos sezzidosos e pianos rialzados pro drommire, in d'unu muru bi fit su furru pro cogher su pane e i sos alimentos. Sa camera minore fit usada pro conservàre sa provvistas de su manigu. In zertas cameras sun istados agatados muros decorados cun pinturas e bassorilievos supra su ghiju, e fortsis custas fini dedicadas a cultos religiosos. Tra sos repertos sunu de signalare sas ceramicas e sos oggettos in pedra, subra tottu ossidiana, chi fit bundante in cussa regione. su Cultu 'e sos Mortos. Sos abitantes de Çatal Hüyük sepultaian sos ossos de sos mortos, mascios e feminas distintos, sutta su lettu. Pero, prima de esse sistemados intro 'e domo, sos cadaveres benian lassados a s'aria pro chi sos unturzos apperen devoradu sa petta. Custu sistema est usadu ancora in India e in Persia, inue sos mortos sunu lassados in sas Turres de su selenziu. + Su Nuraxi: Su Nuraxi est una tzitade nuragica affacca a Barumini in Sardigna. Dae su 1997 este iscritu in sa lista de sos Patrimonios de s'Umanidade (World Heritage Sites) de s'UNESCO. s'Urbanistica. Sa tzitade at comente puntu generadore sa turre a tres pianos costruida verso su 1500 a.C. edd'est impiantada a segunda de una organizadura gerarchica de s'ipaziu. Sas domos (o pinnettas) pro sa mazore parte sun totu a pianta circolare. + Ninive: Ninive (Ninuwa o Ninua) fit s'antiga capitale de s'Assiria, sa tzitade est istada fundada in su VI millenniu a.C., subra s'isponda de su Tigri. Su documentu pius antigu inue est fentomada sa tzitade risalit a su 2280 ca. a.C. In su II millennio, cando passeit sutta su dominu de su regnu de Mitanni, sa tzitade fit unu centru religiosu, cun un importante tempiu de Ishtar. @@ -4233,11 +5071,14 @@ Durante su regnu de su re Sennacherib (704 - 681 a.C.) Ninive diventat capitale de su regnu assiru. In su 612 a.C. sa tzitade est istada dirrutta dae sos Babilonesos e sos Medios decretande sa fine de s'impèru assiru e de sa tzitade. De Ninive restan sas muraglias de sa tzitade chi sun longas 12 km. + UNESCO: UNESCO (akronimu de "United Nations Educational Scientific and Cultural Organization") est un'agentzia ispetzializada de is Natziones Unidas (United Nations) Pesada su 16 de sant'Andria me su 1945. Su propositu de custa organisadura est de agiudu a sa paghe e sa siguresa promovende collaboraduras internatzionales me su campu de is istudios, de s'iscentzia, e de sa cultura pro ki b'eppat prus arrispettu de sa justitzia, de sa leges, de is deretos umanos e de sa libertades fundamentales proclamadas dae sas UN. Una de is missiones de s’UNESCO est cussa de mantenni una lista de Patrimonios de s'Umanidade. Custos funt logos de importu dae su puntu de vista culturale istoricu o naturale, ki keren amparados e mantennidos in siguresa poite est de importu pro sa comunidade mundiale. + Micene: Micene est una tzitade de sa Grecia antiga. Est iscritta in sa lista de sos Patrimonios de s'Umanidade (World Heritage Sites) de s'UNESCO. + Harry Potter: Harry Potter est una saga literaria fantasy in seti librus, ideada de sa scritora ingresa Joanne Kathleen Rowling a s'incumentzu de is annus noranta e iscrita me is annus sighintis intru de su 1997 e su 2007. S'opera descrit is aventuras de su magu Harry Potter e de is mellus amigus de issu, ki tenint totus sa pròpia edadi, Ron Weaslsy e Hermione Granger. S'istoria s'ambièntat in sa Scola de Maxìa e Bruscerìa de Hogwarts innui is magus e is bruscias ingresus impàrant sa maxìa. @@ -4247,12 +5088,15 @@ Ambientatzioni de s'opera. Is istorias de s'ambientanta casi totus in sa Scola de Maxìa e de Bruscerìa de Hogwarts, unu casteddu in mesu de monti, ki si podit sorigai pighendi su trenu espressu po Hogwarts in su binariu 9 e 3/4 de sa statzioni de King's Cross in Londra. Is altrus logus a parti Hogwarts funti: Atrus logus no funti meda importanti, ma ki si podinti biri medas bortas in totu sa saga. Cancunatru logu aparessit scéti in d'unu libru, atrus no funti mancu frecuentatus de su protagonista. + Patrimonios de s'Umanidade: Sa lista de su patrimoniu mundiale est istabilida dae su Comitadu de su patrimoniu mundiale de s’Organizatzione de sas Natziones Unidas pro s'Educatzione, s'Iscentzia e sa Cultura (UNESCO). S'iscopu de su programma est de catalogare e arribare sos sitos (logos) chi jamamus "culturales" ou "naturales" de importu pro su patrimoniu (héritage) comune de s’umanidade. A zertas cunditziones sos sitos catalogados poden ottènnere fundos de s'organizatzione "World Heritage Fund". Su programma est istadu criadu cun sa "Conventzione pro sa Protetzione de su Patrimoniu Culturale e Naturale Mundiale", chi est istadu adottadu in sa cunferentzia generale de s’UNESCO su 16 de s.Andria de su 1972. A su 2006 cussa cunventzione fit istada ratificada dae 184 Istados Membros. Segundu s'ultima lista aggiornada a sa riunione de s'UNESCO in sa tzitade de Québec s'8 de triulas de su 2008, b'at 878 sitos (de i custos 679 sun benes culturales, 174 naturales e 25 de varias calidades) presentes in 145 Natziones de su mundu. + Musica sarda: Sa Sardigna tenet una traditzione musicale chi, cunfromma a su continente italianu, la distinghet culturalmente in manera jara pius de ogni atera cosa. Sas printzipales manifestadas sun su "cantu a tenore" chi est unu cantu polifonicu, sas launeddas, un istrumentu antigu, a tres boghes, fattu de canna, e su cantu a chiterra. + Cantu a chiterra: Su cantu a chiterra est unu tipu de cantu praticadu in Sardigna massimu in su cabu 'e subra in su Logudoro, Goceano, Planargia e in Gallura. Si cantada a boghe sola cun s'ccumpagnamentu de s'istrumentu. Cun meda probabilidade sos cantos esistian dae primu chi arriveret sa chiterra. Origines. @@ -4260,6 +5104,7 @@ In sos documentos resultat chi sa chiterra est presente a su nessi dae su seculu XVI, difattis in su Statuto de su Gremiu de sos Mastros de ascia de Aristanis sunu zittados “i chitarrari” (chi fin sos chi faghian sa chiterras). Sa chiterra sarda, comente la connoschimus, est particulare siat pro sa fromma de sa cascia echi pro sas mesuras chi sunu pius mannas de sa chiterra classica. Finas s'accordadura chi si narat a sa sarda est divescia in cantu s'intonatzione est pius bascia. + Logudoro: Su Logudoro est una regione istòrica e geogràfica de su nord de sa Sardigna. Istoria. @@ -4268,17 +5113,21 @@ Su Logudoro fisicamente at comente confines sos montes de Osile-Nulvi a su Nord, su riu Coghinas a s'Est, e su sistema Montiferru-Marghine-Goceano (sa Costera) a su Sud. Faghent parte de su Logudoro sas sub-regiones de su Tattaresu, su Coros, su Monteacuto, su Meilogu, sa Nurra e sa Planargia. Sas biddas printzipales sunt Uttieri, Ittiri, Bosa, Ossi, Bonorva, Piàghe, Puthumajore e Thiesi. Ateras biddas importantes sunt Pattada, Buddusò, Oschiri, Berchidda. + Pompeo Calvia: Pompeo Calvia (Tathari, 1857-1919) fidi un'iscritore sardu. Este cunsideradu su massimu esponente de sa poesia in tattaresu. Fit grande amigu de Enrico Costa, e sos iscritos suos sun istados regoltos in "Sassari Mannu" (1912), in "Lu vinu nobu", gai comente su dramma istoricu "Rosa Quiteria", ambientadu in su Judicadu de Arborea. + Giovanni Spano: Giovanni Spano (Piàghe, 3 de Martzu 1803 - Cagliari, 3 de Abrile 1878), fit unu preideru, unu linguista, un archeologo e unu collezionista est istadu unu de sos primos archeologos a istudiare sas antighidades de sa Sardigna. In su 1812 dae Piàghe partit a Tàtari a istudiare in s'iscola de sos padres Scolopi. In su 1820 rezeit su titulu de Magister artium liberalium e in su 1825 si laureat in Teologia. In su 1827 si ordinat preideru. In su 1830 si trasferit a Roma, e continuat a istudiare su gregu antigu e incomintzat a istudiare s'arabu e s'ebraicu. In su 1834 benit numenadu docente universitariu de teologia e limbas orientales in s'Universidade de Casteddu e direttore de su Museo archeologicu. In su 1854 est elegidu retttore de s'Unioversidade de Casteddu. In su 1871 diventat senadore de su Regno d'Italia. + Bharrat Jagdeo: Bharrat Jagdeo est nàskidu in Unity Village (Guyana) su 23 de frealzu de su 1964, de religione induista. In su 1990 Jagdeo s'at leadu unu master de Economía in Mosca (Russia), cando est torradu in Guyana at trabagliadu comente economista in sa Segretería de Istadu de Pianificatzione finas a sa vittoria de su Partidu Populare Progressista (Partidu Socialista) in sas eletziones de su 1992. In su 1993 est diventadu Ministru de s'Economia, dae su 1999 est su presidente de sa Guyana. Su presidente Jagdeo s'est distintu pruite, pro frimmare sa deforestazione, chi est sa mazore attividade economica de sa natzione, at propostu de dare sa foresta tropicale a pagamentu a organitzaziones publicas e privadas, a tales chi issa restet intrea e potat servire comente frenu a s'effettu serra, chi oramai est diventadu unu problema seriu. In pius sa foresta podet essere utilizzada pro ecoturismu e pro istudios farmaceuticos. + Guyana: Sa Guyana est una repubblica (su nomene justu est "Co-operative Republic of Guyana") (214.970 km², 697.181 abitantes, sa capitale si narat Georgetown). Este sa pius a ovest de sas Guayanas, este una natzione de su nord de s'América de su Sud. Est a lacana cun su Surinam, cun su Venezuela e cun su Brasile. @@ -4293,15 +5142,19 @@ Sa Guyana est una natzione meda povera. Una de sas printzipale' risorsas de sa natzione este sa deforestatzione de sa foresta tropicale chi coperit su 75% de su territoriu. Ultimamente su presidente Jagdeo, pro frimmare sa deforestazione, at propostu de dare sa foresta tropicale a pagamentu a organitzaziones publicas e privadas, a tales chi issa restet intrea e potat servire comente frenu a s'effetto serra, chi oramai est diventadu unu problema seriu. In pius sa foresta podet essere utilizzada pro ecoturismo e pro istudios farmaceuticos. Una sotziedade inglesa de Londra sa Canopy Capital at frimmadu pro mantennere intatta Iwokrama chi est un'area de 370.000 ha. Pro custu affare in sa Guyana ana a bintrare 60 milliones de dollaros americanos a s'annu. + Ishtar: Custa dea est jamada Inanna dae sos Suméros, Ishtar dae sos Babiloneses et Ashtart in limba fenicio-punica. Su fattu chi at tantos numenes est determinadu dae s'importantzia de s'attividade culturale e mitologica chi no est mai istada aggualada dae niunattera dea in su Medio Oriente. + Kristin Asbjørnsen: Kristin Asbjørnsen est nascia su 12 de maju de su 1971. Est una cantanti e componidora norvegesa specializzara in musiga gospel. + Jamison Young: Jamison Young est unu cantautori e musicista australianu. Immoi bibiri a Praga. Sonara sa ghitarra e s'armoniga. Cantara sa cantzoni finali de su film . Discografia. "Shifting Sands Of A Blue Car" (2005) + Ñico Saquito: Ñico Saquito (su nomene justu Benito Antonio Fernández Ortiz, Santiago de Cuba, 17 ennarzu 1901 - Havana, 04 Austu 1982) fit unu chitarrista, cumposidore e cantante Cubanu. In totta sa carriera at cumpostu pius de 500 cantones. Est istadu s'inventore de su tipu 'e cantu jamadu guaracha. sa Vida. @@ -4310,6 +5163,7 @@ Poi de sa rivolutzione de Fidel Castro issu torreit a Cuba ma sos atteros componentes de su gruppu nono. sa Mùsica. Issu at cumpostu printzipalmente guarachas ma finas medas guajiras e sons. Sas cantones suas pius famosas sunu: + Bruno Martino: Bruno Martino (Roma, 11 de santandria 1925 — Roma, 12 làmpadas 2000) fit unu compositore de jazz, cantante e pianista italianu. A livellu internatzionale esty meda connotu pro su pius pro sa cantone Estate, cumposta in su 1960, chi est diventadu unu jazz standard chi est istadu ripresu dae meda jazzistas e non solu comente Joao Gilberto e Michel Petrucciani. Sa vida. @@ -4319,30 +5173,42 @@ Fit connotu cun s'isunzu "Principe dei nights" ("prinzipe de sos night clubs") e sas cantones suas chi andaian de pius fini "Sono stanco", "Sabato sera", "Cos'hai trovato in lui" e "Baciami per domani". Su sucesso pius mannu est istadu - "E la chiamano estate" - chi fit istada registrada finas dae Fred Buongusto e dae pagu Laura Pausini. Ma sa cantone chi l'at resu famosu in totu su mundu est istada " Estate, in italianu l'ana interpretada Mina, Joao Gilberto Mia Martini, Ornella Vanoni, Vinicio Capossela, La Crus, Irene Grandi, Andrea Bocelli e ultimamente Sergio Cammariere. Estate est diventadu unu standard chi ana eseguidu diversos jazzistas comente Joe Diorio, Chet Baker, Toots Thielemans, Mike Stern e Michel Petrucciani. In sos annos a sighire at giradu cun s'orchestra sua totu sos mezus Night clubs de su mundu dae Monte Carlo a Las Vegas. Bruno Martino est mortu de infarto su 12 de lampadas de su 2000 a 74 annos + Angola: Angola est una natzione in s'Àfrica. + Benin: Benin est una natzione in s'Àfrica otzidentale. Sa limba ufitziale est su frantzesu. + Botzuana: Botzuana est una natzione in s'Àfrica. + Burkina Faso: Burkina Faso est una natzione in s'Àfrica. + Burundi: Burundi est una natzione in s'Àfrica. + Camerùn: Camerùn est una natzione in s'Àfrica, sa capitale sua Yaoundé est. Isterrit 75.000 km cuadrados, e 15.000.000 de abitantes. Est una repubblica e si allegat su frantzesu, s'ingresu e su bantu. Religione animista, cristiana e musulmana. Clima ecuatoriale. Riccu de forestas a sud e de territoriu de savanas e istepas. A sud unu vulcanu, su Camerùn de 4070 m. + Cabu Birde: Cabu Birde est una natzione in s'Àfrica. + Chad: Sa Repùbrica de su Chad est una natzione in s'Àfrica. + Comoras: Comoras est una natzione me s'Àfrica. + Repùbrica Democràtiga de su Congo: Repùbrica Democràtiga de su Congo est una natzione in s'Àfrica, sa capitale sua est Kinshasa. + Costa de Avòriu: Costa de Ivòriu est una natzione in s'Àfrica e sa capitale uffitziale est Yamoussoukro, ma sa tzitade pius manna est Abidjan. + Eritrea: S'Eritrea est un istadu multilingue, multietnicu e multi religiosu. Limbas faeddadas. @@ -4350,93 +5216,134 @@ Sa mazore parte de sas limbas faeddadas in Eritrea sunu de origine semitica comente s'arabu (faeddada dae sos indigenos Arabos Rashaida), tigre e tigrigna e s'ultima reconnotta su Dahlik, custas limbas sun faeddadas dae pius de s'80% de sa populatzione. Medas sun puru sas limbas de origine Cushitica chi includini: Afar, Beja, Blin, e Saho. Unu terzu gruppu est formadu dae limbas chi appartenin a sa famiglia Nilo-Saharianas comente sas limbas Kunama e Nara. + Etiòpia: Etiòpia est una natzione in s'Àfrica ofitzalmenti connotta comenti Sa Republica Federali de Etiòpia e s'agattara in su Corru d'Africa. Sa capitali est Addis Abeba. + Gabòn: Gabòn (in frantzesu:République Gabonaise)est una natzione de s'Àfrica, situada in s'equadore in sa costa ovest de s'Africa Centrale. Sa capitale sua est Libreville. S'economia de su Gabon est printzipalmente ligada a su petroliu, difattis custu settore rappresentada su 46% de sas bintradas de su guvernu e s'81% de sas esportaziones. Meda importantes sunu puru sas risorsas de su linnamine, diffattis ada 20 milliones de ettaros de foresta tropicale. Attualmente b'ada conflittos in attu pruite sa popolazione est chirchende de frenare sa deforestazione chi sun ponzende in attu zertas multinatzionales, in su matessi tempus su guvernu est ponzende in attu unaserie de iniziativas de produtziones de linnamine rispettosa de s'ambiente + Gàmbia: Gàmbia est una natzione in s'Àfrica. + Ghana: Su Ghana est una natzione in s'Àfrica. + Gibuti: Gibuti est una natzione in s'Àfrica. + Guinea: Guinea est una natzione in s'Àfrica. + Guinea-Bissau: Guinea-Bissau est una natzione in s'Àfrica. + Guinea Ecuadoriale: Guinea Ecuadoriale est una natzione in s'Àfrica. + Algerìa: Jasìria ("Repùbrica Populare Democràtiga Jasira") est una natzione in s'Àfrica e sa capitale sua est Algeri. + Kènya: Kénya est una natzione in s'Àfrica sa capitale sua est Nairobi. + Libèria: Libéria est una natzione in s'Àfrica. + Lìbia: Lìbia est una natzione in s'Àfrica sa capitale sua est Tripoli. + Madagascàr: Madagascàr est una natzione in sa terramanna de s'Àfrica. + Malawi: Malawi est una natzione in s'Àfrica. + Mali: Malì est una natzione in s'Àfrica. + Marocco: Marrocu est una natzione me s'Àfrica. + Mauritània: Mauritània est una natzione in s'Àfrica. + Mauritzius: Mauritzius est una natzione in s'Àfrica. + Mozambico: Mozambighe est una natzione in s'Àfrica. + Namìbia: Namìbia est una natzione in s'Àfrica. Sa capitale est Windhoek. + Nixèr: Nixèr est una natzione in s'Àfrica. + Nigéria: Sa Nigéria est una natzione in s'Àfrica. + Ruanda: Ruanda est una natzione in s'Àfrica. + São Tomé e Príncipe: São Tomé e Príncipe est una natzione in s'Àfrica. + Senegal: Senegàl est una natzioni in s'Àfrica. Sa capitali sua est Dakar. Funt linguas ufitzialis su frantzesu e su wolof e is artras linguas natzionalis: Jola; Mandinka; Pulaar; Serer; Soninke. + Seychelles: Seychelles est una natzione in s'Àfrica. 115 isolas de corallu e granitu in s'Aceanu Indianu. Su 50 % de su territoriu est patrimoniu mundiale de s'Unesco po sas piantas e animales raros. Sa temperatura est temperada, tra sos 24° centigrados e solu raramente superat sos 32°. B'est una istajone in cue pioet (bennalzu- frealzu) e una istajone asciutta (maju -santuaine) Populadas dae frantzesos a sa fine de su 1700, dae biancos e africanos, sunt istadas sutta su dominiu frantzesu fintzas a su 1814 cando sunt passadas sutta a sos inglesos. Est una repubblica indipendente dae su 1976. Sa popolatzione est de 90.000 abitantes. Isviluppadu su turismu e s'artigianatu. Sa religione est in prevalentzia cattolica; sunt presentes anglicanos e musulamanos. + Sierra Leone: Sierra Leone est una natzione in s'Àfrica. + Somàlia: Somàlia est una natzione in s'Àfrica. + Sudàfrica: Sa repubblica de su Sudàfrica est una natzione in s'Àfrica australe. Su Sudàfrica b'at tres capitales, difattis Pretoria est sa capitale esecutiva, Bloemfontein cussa giudiziaria e Città del Capo legislativa, sa tzitade prus manna est Johannesburg. B'at guasi 50 milliones de abitantes. Sas limbas. Sas limbas uffitziales sunt 11: s'Afrikaans, s'Inglesu, su Ndebele de su sud, su Sotho de su nord, su Sotho de su sud, su Swazi, sa Limba Tsonga, sa Limba Tswana, sa Limba Venda, sa Limba Xhosa e sa Limba Zulu. + Sudan: Sa Repùbrica de Sudan (arabu: جمهورية السودان الديموقراطية) est un'istadu de s'Àfrica sub-sahariana. + Swaziland: Swaziland est una natzione in s'Àfrica. + Tanzània: Sa Tanzània, formalmente Repùbrica Unida de Tanzània (Jamhuri ya Muungano wa Tanzania in swahili, United Republic of Tanzania in inglesu) est un'istadu de s'Àfrica sud-orientale. + Togo: Togo est una natzione me s'Àfrica. + Tzentràfrica: Su Tzentràfrica est una natzione de s'Àfrica. + Uganda: Uganda est una natzione in s'Àfrica. + Zàmbia: Zàmbia est una natzione in s'Àfrica. + Zimbabwe: Zimbabwe est una natzione in s'Àfrica. + Sahara Otzidentale: Sahara Otzidentale est una natzione in s'Àfrica. + Mia Martini: Mia Martini seconda de battor fizas, sorre de Loredana (1950) - issa puru cantante de sucesso. Su babbu, Giuseppe Radames Berté (1921), fit professore de latinu e gregu antigu, sa mama Maria Salvina Dato, morta in su 2003, fit mastra de sas elementares. Este siguramente una de sas interpretes pius mannas de sa cantone italiana de sempre. + Andrea Parodi: Andrea Parodi (Portu Turre, su 18 de triulas de su 1955 – Casteddu su 17 santu aine 2006) est istadu unu cantadore sardu. Si fit diplomadu "Allievo Capitano di Lungo Corso" in s'Istituto Tecnico Nautico de Portu Turre. In su 1977 aiat fundadu cun atteros kimbe de Tàtari su gruppu Coro degli Angeli, e cun su numene Sole Nero in sos annos 1980 aìana fattu de "spalla" e incisu in istudiu cun Gianni Morandi. Fit sa oghe 'e sa band Tazenda. + Nâzım Hikmet: Nazım Hikmet Ran (Salonicco 20 de santandria 1901 – Mosca 3 de làmpadas 1963), connotu comente Nazım Hikmet, est istadu unu poeta e iscritore turcu. Est cunsideradu su primu e pius modernu poete turcu e in su mundu comente unu de sos poetes pius mannos de su 20mu sèculu. @@ -4448,6 +5355,7 @@ In su 1938 fit istadu arrestadu un'àtera orta e cundennadu a 28 annos e 4 meses de galera pro « "atividades anti-nazistas e anti-franchistas"». At passadu àteros 12 annos in presone e in cussu tempus si fit cojuadu cun Münevver Andaç. In su 1955 at rezidu su premiu internatzionale pro sa paghe. Perdida sa tzitadinàntzia turca, s'ùltima parte de sa vida l'at passada comente tzitadinu polacu edd'est mortu in Mosca de infartu. + Bombay: Mumbai (Marathi: मुंबई, Mumbaī), est s'antiga zittade de Bombay, est sa capitale de s'istadu indianu de su Maharashtra e d'este sa capitale finanziaria de s'India. Ada guasi 13 milliones de abitantes, e d'est una de sa zittades pius populadas de su pianeta. Ma contende sos subúrbios de Navi Mumbai e Thane arrividi a 19 milliones, chi est sa quinta area metropolitana pius populada de su mundu. @@ -4454,6 +5362,7 @@ Mumbai est in sa costa ovest de s'India, supra su Mare Arabicu e in su portu sou passat oltre su 50% de su trafficu de sa merces via mare de sa natzione intrea. Mumbai est su centru commerciale e de sos ispettaculos de s'India, ada su 25% de sa produtzione industriale, su 40% de su cummerciu marittimu, e su 70% de sas transaziones de s'economia indiana. Pro su flussu finantziariu custa tzitade est in sos primos deghe centros de cummerciu mundiale, est sede de importantes istitutziones finantziarias comente sa Reserve Bank of India, sa Borsa printzipale de s'India jamada Bombay Stock Exchange, e sa sede printzipale meda cumpagnias indianas e multinatzionales. In pius in sa tzitade b'est su centru pius importante de s'Asia de produtziones cinematografigas e televisivas, connottu comente Bollywood. + Amèrica: S'Amèrica est unu continenti, chi est s'unioni de s'Amèrica setentrionali e de s'Amèrica meridionali. Trèmini. @@ -4494,14 +5403,17 @@ Lìnguas. Su numeru in totu de is lìnguas de sAmèrica bincit de meda 500, intr'e lìnguas e dialetus. Is principalis lìnguas funti is correspundentis a is ca funti istetius postus de is colonizadoris europeus, sighius de is lìnguas de is principalis culturas amerindias. Calincuna atra lìngua tenit una importantzia demográfica chenza chi siat offitziali, intr'e cussas: + Limba amarica: S'amaricu (አማርኛ āmariññā) este sa limba uffitziale de s'Etiopia. Est una limba de origine semitica e s'alfabeto est cumpostu dae 260 signos sillabicos, divisos in sette ordines a segunda de su sonu. S'amaricu est faeddadu finas in Egitu, in Israele, in Isvetzia e in Eritrea. + Van Jones: Van Jones (naskidu in Jackson, Tennessee in su 1968) est un'avvocadu de derettos ziviles e ambientalista in sa tzittade de Oakland, in California, chi trabagliat pro acciappare solutziones chi sian a su matessi tempus ripettosas de sa justiscia sotziale e ambientale. Jones est presidente e fundadore de sa Green For All, chi est un'organitzazione natzionale dedicada a costruire una economia ripettosa de s'ambiente e chi a su matessi tempus siat gai forte de ndi ogare sa mazore parte de sa popolatzione dae sa povertade. Custas teorias Van Jones las ada presenmtadas cun d'unu liberu intituladu The Green Collar Economy sa peraula green-collar economy cheret narrer chi sunu trabaglios chi servin a mezorare s'ambiente. In sa matessi linea s'agatan puru Nancy Pelosi,Tom Daschle e Al Gore, pro fentomare sos pius famosos. Su mese de martu de su 2009 su Presidente de sos Istados Unidos Barack Obama l'aiat nominadu cunsizeri ipeciale in su Consizu de sa White House pro sa Calidade de s'Ambiente, inue aiat tribagliadu cun varias agentzias e dipartimentos pro aumentare sas initziativas de s'amministratzione de Obama subra su clima e s'energia. + Wang Yongchen: Wang Yongchen ()(provintzia de Anhui, 1954) est un'avvocadu ambientalista e una giornalista cinesa de sa Radio Natzionale Cinesa subra s'Ambiente. In 1996 Wang at fundadu sa Green Earth Volunteers una ONG chi si interessat de s'ambiente, e a su mamentu issa est su presidente. Sas bideas. @@ -4514,6 +5426,7 @@ Sos ifortzos de s'organitzazione at custrintu su premier cinesu Wen Jiabao a annuntziare in su 2004 chi sos progettos de sas digas fini frimmos pruite b'aiat meda oriolos sia pro s'ambiente chi pro sas miniranzas etnicas de cussas zonas. Sos premios finas ai como. Wang at rezidu meda premios pro sos reportages suos cumpresu su Asia-Pacific Broadcasting Union prize in su 1993, 1999 e 2001, e su Condé Nast Traveler Environmental Award in su 2004, e su Earth award or Globe award in su 2001. S'ultimu est su premiu pro s'ambiente de sa Cina pius prestigiosu. + David Suzuki: David Takayoshi Suzuki (Vancouver, British Columbia - Canada su 24 de martu de su 1936) est unu divulgadore iscentificu e attivista ambientalista. @@ -4523,6 +5436,7 @@ Attivista dae sempre pro frimmare su cambiu climaticu de su pianeta, in su 1990 Suzuki est istadu fra sos fundadores de sa David Suzuki Foundation, pro chircare "de acciapare modos de fagher a tales chi sa soziedade potat vivere in armonia cun su mundu naturale chi nos allattada" Sas prioridades de sa Fundazione sunu: oceanos e sa pisca sustenibile, cambios climaticos e energia pulida, sustenibilidade. Dae su 1982 a su 1987 Suzuki est istadu direttore de sa Canadian Civil Liberties Association (Associatzione Canadesa pro sos Dirittos Tziviles). + Shai Agassi: Shai Agassi (naskidu in su 1968) este su fundadore e su Amministradore delegadu de sa Better Place. Diplomadu a su Technion, sa famosa universidade de Haïfa in Israele, in su 1992 at fundadu sa sotziedade TopTier Software, in cui fit direttore tecnicu e poi Direttore Generale. @@ -4534,8 +5448,10 @@ Agassi at regoltu 200 milliones de dollaros pro custu progettu, sa cumpagnia in custu mamentu este in trattativas cun pius de 25 natziones in su numdu. S'iscopu de sa sotziedade Better Place est de produrre machinas elettricas cun sa idea chi sos costos de sa mobilidade ana a miminare de su 20% e a su matessi tempus sas emissiones de su carbonio. Segundu Agassi in Israele in su 2015 non bi det aere pius macchinas a petroliu. + Israele: S'Istadu de Israele (in ebraicu: מדינת ישראל, Medinat Yisra'el; in arabu: دولة اسرائيل, Dawlat Isrā'īl) est un'istadu chi cunfinat cun s'Egittu a Sud, sa Giordania a Est, e su Libano a Nord e sa Siria a Nord-Est. Sa capitale sua est Gerusalemme, sas tzitade pius populada est Tel Aviv. + Persefone: Persefone, o Kore, jamada finas Kore (chi cheret narrere pisedda), est una figura de sa mitologia grega, fondamentale in sos Misterios Eleusinos, chi curripondet a Proserpina in sa mitologia romana. In sa mitologia grega, Persefone este sa dea de sa fertilidade de sa terra e a su matessi tempus fit sa Reina de su mundu 'e sos mortos e muzere de Ade. @@ -4543,9 +5459,11 @@ Fiza de Zeus e de Demetra, fit istada rapiada dae Ade, su deus de su mundu se sos mortos chi, pro si la cojuare, contra a sa volontade 'e sa mama, che l'aiat leada in sos inferos. Una olta in su mundu 'e sos mortos Persefone non cheriat manigare nudda, finas si Ade la pregaiat e li offriat tantas calidades de manigu, a sa fine in d'unu momentu de debilesa manigheit calchi ranu de melagrenada. Issa pero non ischiat chi manighende cussos ranos si fit ligada in eternu a sos inferos e a Ade. Sa mama, dea de s'agricoltura, comente reazione a su rapimentu fit impedende a sas piantas de creschere, creende un ierru duru chi pariat non epperat mai fine. Intantu domandeit s'interventu de Zeus, chi non potende faghere atteru, arriveit a un'accordu cun Ade, e sigomente Persefone non aiat manigadu unu fruttu intreu, deviat restare in s'atteru mundu solu pro unu numeru 'e meses curripondente a sos ranos chi aiat manigadu, potende gai passare cun sa mama su restu 'e sos annos. Gai Persefone dae tando deviat passare 6 meses cun su maridu e 6 meses cun sa mama. Demetra tando ogni annu aisettaiat cun cuntentesa sa torrada e sa fiza subra sa terra e faghiat fiorire sa natura in beranu e in istiu. + Zeus: In sa mitologìa grega Zeus (in gregu Ζεύς gen. Διός) est su re de sos deos, soberanu de s'Olimpu, su deus de su chelu e de sos tronos. Sos simbolos suos sunt su lampu, su trau, s'abile e su chercu. Fizu de su titanu Cronos e de sa titana Rea, est su maridu de sa sorre Era. Est babbu de meda deos e eroes. + Limba gallesa: Sa Limba Gallesa (nòmene nativu "Cymraeg" o "Gymraeg"), faede parte de su gruppu britonicu de is limbas celticasa. Esti fuedhadu me sa natzione occidentale de sa Bretagna Manna, connota cummente Galles (Cymru) e in sa valle de sa Provintzia de Chubot, una colonia gallesa aintru de sa Patagonia Argentina. Doi funti fintzes personas ca fuedhant gallesu in meda atrus logus puru, prus ca totu in su arrestu de sa Bretagna Manna, is Istados Unidos De America e s'Australia. Gallesu Antigu. @@ -4556,6 +5474,7 @@ Gallesu Modernu. Segundu su censimentu de su 2001, su 20,5% de sa gente totalle gallesa (3 miliones de personas) naraiada de fuedhai su gallesu (de prusu de su 18,5% de su 1991). Custa percentuali pigat una importanza manna chi si pentza chi su 25% de sa gente totale fiat composta de naschidos a foras de su Galles. Me sa gente gallesa ca fuedha sa limba gallesa arribat a su 30%. Su numeru de sa gente ca fuedha su gallesu cummente limba veicolare o chi connoscit talli limba in s’arrestu de sa Bretagna Manna no est connota, ma si agatat gente ca dda chistionat me is printzipales tzitades inglesas de sos confines aroru de su Galles e s’Inghilterra. Pagus Gallesus chistionant isceti una limba, ma sa mellus parte de issos narant ca fueddhant mellus su gallesu de su inglesu. Sa scioberada se limba de fuedhai est a segunda de s’argumentu de chistionai (custu fenomenu est tzerriau “commutazione de codici”). Mancai su gallesu siat una limba asuta de su predominiu de s’inglesu, me su XX seculu crescit su sustentamentu de sa limba impare a sos partidos natzionalistas cummente su partidu Plaid Cymru e sa sotziedade de sa limba gallesa (Cymdeithas yr Iaith Gymraeg). Su gallesu cummente prima limba est fuedhada me sas partes de su Galles ca tenint prus pagu inurbatzione, tra sas calles Gwynedd, Denbighshire, Merioneth, Anglesey (Ynys Môn), Carmarthenshire, Nord Pembrokeshire, Ceredigion, e me sa parte occidentale de su Glamorgan, ma gente cun bona cunoscentzia de su gallesu si podet accathare in totha sa natzione Gallesa. + Limba gaelica scotzesa: Su gaelicu scotzesu (Gàidhlig), est una limba chi fait parte de su gruppu goidelicu de sas limbas celticasa. Talli gruppu tenit su gaelicu irlandese e su manx (sparessiu) e si diferentziat de su ateru gruppu gaelicu brittonnicu ( su gallesu, su cornicu e su bretone). Scottzesu, irlandesu e Manx naschint tottus de su Irlandesu de masanìa. Istòria. @@ -4608,35 +5527,49 @@ Medas de custos nomes funt antigas e no benint adoperaus prus. Sigumente doe funt pagus nomes gaelicus traditzionales, medas tzenias me is comunidades de limba gaelica ant decidiu de adoperai nomes de su inglesu po is fillus. Custos nomes no tenint traduzione in gaelicu. is opiniones po custas chistiones funt pretziasa, calencunu penzat ca custu fait diventai debilli sa ereditade de curtura e de limba soru, atrus invetzas, pentzant ca su gaelicu, cummente donnia atera limba moderna,si deppit cuncordare po vivere me su mundu modernu. Sa forma comuna po sos sangunaus gaelicus est cussa ca cummentzat cun mac (Gaelicu po fillu), cummente in MacGillEathan (Maclean). Su Femminille est nic, duncas Catherina MacPhee, in gaelicu, est Caitrìona Nic a’ Phì. Medas caboris aint donadu s’origine a nomes scotzesus comunes: bàn (Bain – bianco), ruadh (Roy - arrubiu), dubh (Dow - nieddu), donn (Dunn - marrone). + Aga Khan: Karīm Āgā Khān IV connotu comente Aga Khan (Ginevra 1936) est un prìntzipe de religione ismailita. At passadu sa pitzinnia in Nairobi in Kenya, at istudiadu prima in Isvìtzera, in su 1959 s'est laureadu in s'Universidade de Harvard in "Istòria Islamica" . In su 1962 in Sardigna a curtzu a Terranoa at criadu sa Costa Smeralda. + Miami Beach: Miami Beach est una tzittade vicinu a Miami in sa contea de Miami-Dade in s'Istadu de sa Florida, in sos Istados Unidos de America. Este una tzittade distinta dae Miami, finzas si sunu meda affacca. Fundada in su 1915 su nomene de Ocean Beach, at leadu su numene attuale ja in su 1917. Segundu su censimentu de su 2004 b'at 89.104 abitantes, su 55.5|% de sa populatzione est naskida a s'estero. + Aquaman: Aquaman est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Garth: Garth, nau puru Aqualad o Tempest est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Lori Lemaris: Lori Lemaris, est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. Est stettia una picciocca de Superman. + Superman: Superman est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau in su 1938 de Jerry Siegel e Joe Shuster. Est stettiu nau in Italia puru Nembo Kid. + Flash: Flash est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau in su 1940 de Gardner Fox e Harry Lamper. + Lanterna Verde: Lanterna Verde est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Batman: Batman est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau in su 1939 de Bob Kane e Bill Finger. + Aiello del Friuli: Aiello del Friuli ("Daèl" in friulanu) est unu comunu de 2.217 abitantis de sa Provìntzia de Udine. + Freccia Verde: Freccia Verde est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau in su 1941 de Mort Weisinger e George Papp. + Uomo Ragno: S'Omini Arangiolu in italianu Uomo Ragno est unu de is personaggius de is fumettus de sa Marvel Comics, criau in su 1962 de Stan Lee e Steve Ditko. + Dottor Strange: Dottor Strange est unu de is personaggius de is fumettus de sa Marvel Comics, criau in su 1963 de Stan Lee e Steve Ditko. + Over the Rainbow: Over the Rainbow (trad. addae de s'arcuparadu) est su titulu de una cantone iscritta dae Harold Arlen cun sa peraulas de E.Y. Harburg. Sa versione originale cantada dae Judy Garland in su 1939, fit sa colonna sonora de su film "The Wizard of Oz" (su Magu de Oz). sas Peraulas. @@ -4655,6 +5588,7 @@ Custa cantone ad apidu unu sucessu subitu ma chi at duradu finas a oe. Meda cantantes l'ana cantada in d'ogni epoca. Lista de sas atteras versiones. Danielle Hope + Siena: Siena est una tzittade de 54.066 bividoris de sa Tuscana, este capoluogo de Meria o provintzia. Siena ada unu centru medioevale: Piazza del Campo cun sa Turre del Mangia, e palattos e crejas: magnificu su Duomo (1226-1260) cun su pulpitu de Nigola Pisano (Pisa 1200- Siena 1270). Iscultore mannu. In su sec.XII diventada liberu Comune. Sighini lottas tra guelfos e ghibellinos. Meda boltas in gherra cun Firenze e Pisa. Siena est sede de Universidade fundada in su 1240. Ada fattu parte de su Granducadu de Toscana. Famadu su Palio de Siena. @@ -4661,52 +5595,75 @@ Persones de ammentare. Siena est connotta dae tottu pro su patrimoniu artisticu e pro sa forma urbana ki pro sa mazore parte est restada comente fit in su medioevo e in su Rinascimento. Pro custos motivos est istada declarada dae s'UNESCO patrimoniu de s'umanidade. + Vincenzo Maenza: Vincenzo Maenza est nasciu a Imola su 2 maggio de su 1962 e est stettiu unu luttarori, prus bortas campioni olimpigu. + Andrea Minguzzi: Andrea Minguzzi este naschidu in castel santu predu termasa su primu de frealzu de su 1982 este unu istrumpadore de sa categoria de sos 84 kiloso. este puru unu binchidore olimpicu ca ada retiradu sa medaglia de s'oro in pechino in su 2008 + Hawkman: Hawkman est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Dottor Fate: Dottor Fate est unu de sos personagios de sos fumetos de sa DC Comics. + Plastic Man: Plastic Man est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Elongated Man: Elongated Man est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Black Canary: Black Canary est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Martian Manhunter: Martian Manhunter est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Zatanna: Zatanna est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Atomo (fumettu): Atomo est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Marketing: Su Marketing (numene ingresu meda bias inculziadu in "mktg" e, imbagliende, in "mkt", chi in realidade chere narrere "market", malcadu) este una palte de sa iscientzias economicas chi istudiada sos malcados e sas dinamicas tra sas impresas e sos clientes. Sa peraula benit dae su inglesu, "market", chin s'agnanta de sa desinentzia -ing pro dare a bidere s'attividade fatta. Marketing, tando, cheret narrere ispecificamente "ponnere calchi cosa in su malcadu + Cappellaio Matto (fumettu): Cappellaio Matto est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Brainiac: Brainiac est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Capitan Marvel: Capitan Marvel est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Changeling: Changeling est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Due Facce: Due Facce est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, nemigu de Batman. + Etrigan: Etrigan est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau de Jack Kirby. + Impulso (fumettu): Impulso est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Man-Bat: Robert Kirkland "Kirk" Langstrom connòschidu comente Man-Bat est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, nemigu de Batman. Est cumpàrviu sa prima borta in su nùmeru 400. + Poison Ivy: Poison Ivy est unu de is personagius de is fumetus de sa DC Comics. + Supergirl: Supergirl est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, sorresta de Superman. + Dottor Fate/campidanesu: Dottor Fate est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics. + Donnie Darko: Donnie Darko est su film de cumentzu de Richard Kelly, scritu e prodùsiu in su 2001 e torrau a trasmiti in su 2004 in is cìnemas in sa versioni "director’s cut" prus longa de 20 minudus. Custu “torrai a nasci” est po su suportu mannu chi ddis ant donau is fans, chi cunsiderant custu film unu cult, gràtzias a sa amistura de esoterismu e fantaiscientzia, mancai is guadàngius in is box-office fessint partus, in is tempus de sa primu bessida, bàscius meda (517.375 de dollarus), cosa custa chi no si torrat a presentai candu su film bessit po sa segundu borta tenendi sucessu mannu. @@ -4740,13 +5697,16 @@ Importante meda po s’andamentu e sas atmosferas de su film est sa colonna sonora, aroru de pop e new wave de sos annos ’80. Agatausu dunquas gruppus de importu meda cummente Joy Division, Tears for fears, Duran Duran, Echo and the Bunnyman e sa cover de su classicu de sos Tears for Fears “Mad World” torrada a fai de su cantautori Gary Jules. Custas sunt sas cantzones de sos artistas: S’arrestu de sa colonna sonora est de generi "ambient", de sos tonos iscuros, funt stetias fatas de Michael Andrews e donant supportu a sas scenas prus oniricas. + Giappone/campidanesu: Su Jiaponi (日本, にほん、"Nihon" o "Nippon") esti una natzioni insulari de s'Asia Orientali. S' agattara in s' oceanu Pacìfigu, a hest de sa Chìna, Korea y Rusìa s' allongara in su mari de Okhotsk a norti fintzasa a su Mari Chinesi Ardionali a sur. Is carateres que cumponinti s'alfabétu de su Jiaponi boliri narai literalmenti "Accantu nasciri su soli", po custu su Jiaponi esti cunnosciu cummenti «Bidda de su Soli Lebànti», unu nomini que deribara da sa positzioni orientali de s'istadu rispetu a sa China. Sa capirali o cirari principali esti Tōkyō. Si creeiri que su nomini donau in ocidenti fiara deribadu da unu dialetu de sa Chìna ardionali cussu cali esti pronunzau/jāk-bəng/. Su nomini uficiali esti "Nihon-koku" od "Nippon-koku" + Frantza/campidanesu: Frància (France, in francesu) est una natzioni in s'Europa ocidentali, chi cumprendiri puru s'ìsula de sa Còrsica e tenit sa dipendèntzia ("territoriali") a fora de s'Europa comenti is atras ìsulas de su Oceanu Pacìficu, e de s'Oceanu Indianu e in s'Atlanticu, e in su sudamèrica in sa Guaìana Françesa. Sa Frància est un'istadu ca fait parti de s'Unioni europea. Sa capitali est Parigi, e is tzitadis principalis funt: Mresella, Lìon, Tolusa, Lyllà, Bordeaux, Strasbùrgu. + Portugallu/campidanesu: Portugallu esti una natzioni in s'Europa ocidentali. Sa capitali esti Lisbona. Cirarisi principalisi. @@ -4779,6 +5739,7 @@ Linda de Suza,Roberto Leal,Jorge Ferreira,Lena D`Agua, Marie Myriam,Mariza,Micia,Vitor Espadinha,Lenita Gentil, Camoes,Pessoa,Miguel Torga,Antonio Nobre,Florbela Espanca,Agustina Bessa Luis,Sophia de Mello Breyner Andresen. + Conservatoria de sas Costeras: Sa Conservatoria de sas Costeras de sa Sardigna, "Conservatoria delle Coste della Sardegna" in italianu, est un'agentzia de sa Regione Autònoma de Sardigna istituida cun sa Lege Regionale 29 maju 2007, n. 2. Compitos. @@ -4795,6 +5756,7 @@ Sa Conservatoria determinat comente depent èssere amministrados e gestidos sos territòrios, in manera chi sa natura de cuddos logos siat mantènnida semper bella e rica comente in origine. Definit in fines sos usos, in particulare agricolos e turisticos compatibiles cun custos obietivos. Imàgines. Paesàgios de sas costeras sardas + Saṃsāra: Su fueddu Samsara (de su sanscritu "iscùrriri imparis") indicat, me is religionis de s'India commenti s'Induismu, su Buddhismu e su Giainismu, su ciclu de vida, moti e arrenàscida (torradura a vida) nau puru, mancai impropriamenti, ciclu de trasmigratzioni de is animas. Est meda botas rafigurau commenti un' arroda. In su sensu no literàriu podit indicai puru "s'oceanu de s'esistèntzia", sa vida in terra, su mundu materiali, ca est prenu de daori e de sunfrimentu, i est, innantis de totu, privu de sustàntzia: su mundu commenti nosu ddu bideus, e innui bivveus, no est atru ca unu mistérimentu, una chimèra māyā. Aciufau in custa chimèra, s'omini est afrìgiu duncas de una genia de ignoràntzia metafisica ("avidyā"), est a nai de una bisioni no adeguada de sa vida in terra e de cussa a pustis: custa ignoràntzia condusit s'omini a si movviri tratenendi•ddu aici in su "Saṃsāra". @@ -4806,16 +5768,19 @@ Buddhismu. Po su Buddhismu de is Nikaya est su ciclu de vida a su cali funt custrintus is esseris chi tenint sensibilidadi po curpa de sa conditzioni indisciprinada de sa menti insoru. Ammuntonendi karma negativu is esseris chi tenint sensibilidadi si "cundannant" a una arrenàscida noa de sunfrimentu in unu livellu inferiori de s'esistèntzia (es. in su "rennu arimai" o de is "ispìritus") ammaniendi aici sa probabilidadi de essiri prus fatzilmenti vìtima de is emotzionis trumbulladoras e nci arruiri duncas in unu livellu prus in basciu ancòra de s'esistèntzia. Puru s'ammuntonamentu de kamma (pāli, "karma", sanscritu) positivu cumportat una arrenàscida in su ciclu, mancai siat in conditzionis prus a favori, e, de su momentu chi est sa vida atotu ca fait sperimentai su sunfrimentu (castia Cuatru Nobilis Beridadis), sa conditzioni prus bella est cussa de unu abbandonu de su Samsāra (Nibbāna). Po is iscollas de su Buddhismu Mahayana no ddui est diferèntzia a intru de samsara e nirvana. Est in su rennu innui sa vida torrat a nasciri ca si realizat su nirvana, tot'e duus is mundus funt sbudius (sunyata) de calisisiat propriedadi inerenti. Sa realizatzioni de custa profunda beridadi potat a sa liberadura cumpleta (bodhi). Aici Nagarjuna: + Indro Montanelli: Indro Montanelli (Fucecchio, 22 aprile 1909 – Milano, 22 luglio 2001) est stettiu unu giornalista, scrittori e divulgatori storigu italianu. Ari traballau finzas a su 1973 po su Corriere della Sera e, a pustis, in su 1974, ari criau Il Giornale Nuovo. Est aparrau a Il Giornale nuovo fintzas a su 1993, candu Silvio Berlusconi, s'editori finzas a su 1990 e frari de s'editori nou Paolo Berlusconi ari dezidiu de fai politiga e ari domandau a Il Giornale nuovo de du sighi in politiga. Po cussu, Montanelli ari dezidiu de si 'n d'andai e, in su 1994, criaara un'artru giornali, La Voce, bessìu po un annu in edicola. + Gordian: Gordian est su titulu de una serie de animatzioni giapponesa comporau de sa Rai chi d'ari trasmittiu po sa prima borta in su 1981. Gordian est unu super robot. Su protagonista est Daigo chi brintara in tres robot differentis: Protezer, Deninger e Garvin, mandaus de su babbu de Daigo, su Dottor Otaki. Is nemigus funti is Madokter, alienus. + Nirvana: Su Nirvāṇa (sanscritu: निर्वाण, trasliterau ; pali: निब्बान nibbāna, cinesi: 湼槃 niepan, giaponesi: 涅槃 nehan, let. "estintzioni") est unu fueddu presenti in s'Induismu, in su Giainismu, ma fundamentali meda est prus chi atru in su Buddhismu. In s'Induismu. @@ -4832,25 +5797,35 @@ In su Buddhismu su "nirvāṇa" est s'umiadroxu urtimu de sa pratica propia de su Dharma. Su "nirvāṇa" intendiu commenti "agabbadura" est espostu, praticau e realizau de is praticantis de s'Eréntzia Theravada e tali "nirvāṇa" benit realizau gratzias a sa realizatzioni de sa Sbuidesa de su Sei de sa persona mentris benit ignorada sa Sbuidesa de su Sei de is fenomenus; su praticanti Theravāda praticat e realizat su Nobili Caminu de Otu Partis e is Cuatru Nobilis Beridadis, de su sunfrimentu, de s'origini sua, de s'agabbadura sua e de su caminu chi potat a s'agabbadura sua e, realizendi s'ammancàntzia de su Sei de sa persona sua in unu istadu de cumpleta suspidura gratzias a su de aì dominau sa pratica de su "shamata" e de su "vipashyana" in custa realizatzioni scrufit su "nirvāṇa" cun arrestu: po "arrestu" in custa ocasioni s'intendit ca esistit ancòra un'arrestu giau de is cincu "skanda", agregaus. Cun sa morti s'Arhat scrufit sa Liberadura de is cincu agregaus e bivvit in unu istadu no manciau o contaminau de nisciuna impuridadi depida a su Karma o a is Afrigimentus Mentalis e sa natura de custu "nirvāṇa" est Paxi, commenti narat su cuartu de is Cuatru Sigillus de su Buddhismu "Su "nirvāṇa" est Paxi". + Casteddu de Matsue: Su Casteddu de Matsue (松江城, Matsue-jō) est unu casteddu feudali in Matsue in sa prefettura de Shimane, in Giapponi. + Amaro: Amaro ("Damâr" in friulanu) est unu comunu de 801 abitantis de sa Provìntzia de Udine. + Ampezzo (UD): Ampezzo ("Dimpeç" in friulanu) est unu comunu de 1.080 abitantes de sa Provìntzia de Udine. Giai capitale de sa Repubbrica libera de Carnia. + Aquileia: Aquileia ("Acuilêe" o "Aquilêe" in friulanu) est unu comunu de 3.480 abitantis de sa Provìntzia de Udine. De origine romana, fundada in su 181 a.C. a sos confines a est de s'Italia. Inghiriada dae muros de difesa, suta Cesare Augusto est diventada una de sas tzitades pius importantes de s'Imperu Romanu, comente Capitale de sa Regione Augustea Venetia et Histria. Est istada residentzia de divescios imperadores. Attaccada boltas meda dae sos Barbaros: Alarico (401 e 408), Attila (452), Sos Longobardos (558), decadidi. Conchistada dae sos Venetzianos in su sec.XV. Su 1509 passada suta su Sacru Romanu Imperu. A longu est istada sede Patriarcale. Restada : sa Cattedrale sec.IV, cun su campanile sec.XII; bellos mosaicos in su pavimentu, e pinturas in “affresco” in sa cripta (sec.XII). Restat unu Foro Romanu, cun pagas colunnas. Su Museo Archeologicu, riccu de repertos de epoca romana. + Arta Terme: Arta Terme ("Darte" in friulanu) est unu comunu de 2.287 abitantis de sa Provìntzia de Udine. + The Pusher: The Pusher ("Layer Cake") est unu film de generi gangster thriller de su 2004 deretu da Matthew Vaughn, cun protagonista Daniel Craig. + Daniel Craig: Daniel Craig (Chester, 2 marzo 1968) est unu atòre britanicu. + Linea 77: Is Linea 77 funt unu grupu musicali rock italianus. Si funt formadus in su 1993 in Venaria Reale (TO). Is testus de is cantzonis funt in ingresu, a bortas in italianu. + Alatri: Alatri est una bidda de unos 29.600 bividores de su Lazio, posta in sa provìntzia de Frosinone. + Kenze Neke: Sos Kenze Neke, sunt unu grupu musicale de genere rock cantatu in Sardu, naschint in Thiniscole in su 1989. Su numene "Kenze Neke" (chentza neghe) est dedicatu a Michele Schirru, anarchicu sardu chi aiat pessatu de bocchire a Benito Mussolini. @@ -4864,6 +5839,7 @@ In su 1998 essit "Liberos, rispettatos, uguales", chi idet in istudiu sonare sa bateria Giampaolo Conchedda. Dal vivo su discu l'at a sonare Carlo Sezzi. Custu discu tenet branos importantes, comente sa matessi "Liberos," de Peppino Mereu, "Pantanu", de su gruppu corsu Cinqui sò, "Entula", e "Pratobello" de su gruppu Rubanu de Orgosolo, e peri "Black Panther", dedicata a su Movimentu de liberazione de sos nieddos de America. Su 2000 est s'annu de "Kenze Neke", discu antologicu de dech'annos, sonatu e cantatu paris chin Lalli, Francesco di Giacomo, Picchio e Sigaro de sa Banda Bassotti, Max Furian at a sonare sa bateria. Su discu torrat a proporrere branos istoricos comente "Zente", "Americanos", cantatos peri in frantzesu, bascu e ispagnolu, paris chin cover de sa Banda Bassotti "Barboni" cantata dae Lalli (sa canthone Zente l'at a cantare in sardu), de sos Franti ("Sa oke tua") e Francesco di Giacomo chi cantat in sardu "Black Panther"; Picchio e Sigaro de sa Banda Bassotti cantana in italianu "Kenze Neke". A pustis de "Kenze Neke", chimbe annos chenza sonare, fintzas a sa detzisione de torrare paris pro unu cuncertu in su mese de austu de su 2006 in Solarussa, e sa registratzione de unu discu dvd live dae su titolu "Artziati entu", cun tottus sos musicistas istoricos torra in su parcu. + Renato Soru: Renato Soru (nasciu in Seddori su 6 de austu de su 1957) est unu impresàriu e politicu sardu; at fondadu sa Tiscali. Biografia. @@ -4877,14 +5853,19 @@ In su 2003 at detzidiu de intrari in polìtiga cun d'unu partidu suo (Progetto Sardegna) aintru de sa coalitzioni de tzentru-manca. Ne is eletziones regionales de su 12 e 13 làmpadas 2004 bincit cun su 50,13% (487.692 botus) e diventat Presidente de sa Regione Sardigna. Su 25 santandria 2008 at presentadu sas dimissiones pro aprentos cun sa magiorantzia sua etotu a propositu de urbanistica de is fascias de intru Sardigna. Eletziones regionales de su 2009. Si candidat comente guvernadori pro is eletziones regionales de su 15 e 16 freàrgiu 2009, pigada 415.600 botus (42,9%) ma bincit su candidau de su partidu de tzentru-dereta Ugo Cappellacci cun su 51,8% (502.084 botus). + Arctic Monkeys: Is Arctic Monkeys funt unu gruppu ingresu de generi indie rock, benint dae Sheffield; si formant in su 2003 e funt capitanadus dae Alex Turner. + Bateria: Sa bateria est unu istrumentu musicale de tipu rìtmicu, formadu dae tumbarinos, pratos e àteros istrumentos a tzòchidu. + William Cameron Townsend: William Cameron Townsend (9 trìulas 1896 - 23 abrile 1982) est istètiu unu missionariu cristianu americanu chi ari cumenzau su ministeru suu a s'iniziu de su ventesimu segulu. Is oraganitzatzionis chi ari criau, Wycliffe Bible Translators e Summer Institute of Linguistics (SIL International), funti ancora attivas, e funti cuncentraras a tradui sa Bibbia in linguas minoris e a facilitai s'alfabetitzatzioni in linguas minoris. + Edward Cave: Edward Cave, (27 freàrgiu 1691 – 10 ghennàrgiu 1754), est istètiu unu editori e imprentadori ingresu. Cun The Gentleman's Magazine at creau sa prima rivista de interessi generali in su sentidu modernu. + Wycliffe Bible Translators: Sa Wycliffe Bible Translators est un'organitzatzioni internatzionali paraecclesiastica posta in Orlando, Florida. C'est po sa tradutziokni de sa Bibbia in d'onnia lingua de su mundu. Wycliffe est stettia criara in su 1942 de William Cameron Townsend. Ci funti seus in 46 paisus. WBT narara chi nun ci funti gruppus curtularis e linguas di aicci pitticus de nu arrinesci a das usai. @@ -4894,19 +5875,25 @@ Unu gruppu de sostegnu, JAARS, nau inantis Jungle Aviation And Radio Service, donara su trasportu e su servitziu tennigu po is missionarius. Sa Wycliffe Associates est un'associatzioni de supportu chi acattara dinai. The Seed Company, est una noa generatzioni de sa familla de is organitzatzionis de sa "Wycliffe Bible Translators" chi donara sostegnu a is traduittoris localis in is areas aundi s'ambienti difficili complicara su traballu de sa tradutzioni. + Logusantu: Logusantu in sardu (Locusantu in galluresu) est una bidda de 1.908 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Sarcidanu: Su Sarcidanu est una sub-regione de sa Sardigna, allacanat cun sa Trexenta, sa Marmilla, su Mandrolisai, sa Barbàgia de Brevìe, e su Gerrei; est cumposta da is biddas de + Arromanisca: S'Arromanisca (o "Arbareska") est una limba suspadada faeddada in Ìsili dae is bendidoris de arramine pro non si fàghere cumprèndere dae sa barrochiania. + Babbu nostru: Su Babbu nostru (in latinu Pater Noster, in gregu Πάτερ ἡμῶν) est sa prus connota de is pregadorìas cristianas. Innoe unas cantas versiones: Campidanesu. Amen. + Trexenta: Sa Trexenta est una sub-regione de sa Sardigna in sa Provìntzia de Casteddu, est cumposta da 13 comunes e portada una tirada de 412,4 Km². + Curadorias: Sa Sardigna est partzia istoricamente in sub-regiones ca naschent in deretura, in numenatzione e tirada, dae is partes amministrativas-giuditziàrias-eletorales-geogràficas de is rennos judicales, is curatorias. In s'Edade de Mesu sa curadorìa fiat sa printzipale partidura aministrativa, fiscale e giuditziaria de onnia giuigadu. A su gubernu suo bi fiat unu "curadore", nomenadu de su giuighe intra de sa arèntzia sua o de famillias de "majorales". @@ -4914,45 +5901,63 @@ Siat su majore de curadorìa siat su majore de bidda teniat unu cunsizu chi ddu susteniat in su gubernu: sa "corona". Segundu s'istoricu Francesco Cesare Casula, sa tiràda de onnia curadorìa fiat tanti prus manna cantu prus prus pagus fiant is abitantes suos. Cun sa fine de sos giuigados, a pustis de su 1420, su sistema de sas curadorìas beniant abandonadu in logu de cussu feudale, ma manna parte de sas regiones chi ispartzint s'isula in die de oe, ndi mantennent sos nomenes. Isceti su corpus de guardias at sighidu a bivere in sas cumpanzias barracellares, chi ancora s'agatant. + Malos Cantores: Sos Malos Cantores funt unu gruppu rap nasciu a pustis de su scappiamentu de Sa Razza. Istoria. Su gruppu nascidi in su 2004 dae duos rappers/cantadores sulcitanos Quilo e Micho P ca impreant su sardu campidanesu accumpangiau dae s' italianu. Su primu discu bessidi in su 2005, est s'album "Un Gran Raap Sardo" aundi si podet agattare sa collaboratzioni cun CapaRezza "Nella stessa casa". Sighidi unu album nou in su 2006, "Musica Sarda", e custa borta si notada sa partecipatzioni de sas Balentes in "Peppucciu" e de is Stranos Elementos in "Peccados e Peccadores". Sas tematicas funt a bortas impegnadas a livellu sotziale ma fintzas prenas de sarcasmu e ironia. + Musica rap: Su rap est unu stile musicali nasciu ne is istados unidos in sa metadi de is annus settanta. Su numene est stettiu imbentau da su cantante nieddu Joe Tex. Su rap est sa componenti cantada de sa curtura hip hop e pigada corpus kistionendi in d'unu certu tempus, custa tecnica de boxi est esecutada da unu (MC, freestyler), in su mentris su DJ (turntablist, beatmaking, scratching) accumpangiada su MC. Custa est una lista cun certus artistas rap americanos: + Rock and roll: Su Rock and roll (iscritu fintzas rock'n'roll oppuru R&R, o prus semplicementi rock) est unu generu musicali nasciu me is Istados Unidos e a pustis s'est difundiu de pressi in tutu su mundu. + Monreale: Su Monreale (o Campidanu de Seddori) est una subregione istorica de sa Sardigna, allacanat cun su Campidano de Aristanis , sa Marmilla, su Campidano de Casteddu e s'Igresienti + Anglona: S'Anglona est una subregione in su Nord de sa Sardigna. Sas biddas chi la cumponent sunt: + Nurra: Sa Nurra est sa subregione a s'estremu Nord-Ovest de sa Sardigna. Sas biddas chi la cumponent sunt: + Tataresu (subregione): Su Tataresu est una subregione de sa Sardigna nord-occidentali. Sas biddas chi la cumponent sunt: + Sa Razza: + Iscalada: S'Iscalada est una ativitade isportiva, derivada dae s'alpinismu, ca cunsistit in artziare in tzertus murus, de rocca naturale o fabricadus dae s'omine, usendi is manus e is peis. + Bàini: Bàini (o "Bànnari") est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis e tenet 354 bividores. + Enya: Eithne "Enya" Patricia Ní Bhraonáin (Gweedore, County Donegal, 17 maju, 1961) cantante de sos irlandesos, est una de sas artistas fèminas cun prus sutzessu de s'istòria de sa mùsiga. + Calanzanos: Calanzanos (in galluresu Caragnani) est una bidda de 4.489 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Sa Madalena: Sa Madalena (in galluresu A Madalena) est una bidda de 11.668 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Figari: Figari (in italianu Golfo Aranci) est una bidda de 2.206 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Loiri-Poltu Santu Paolu: Loiri-Poltu Santu Paolu est una bidda de 2.508 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Lu Palau: Lu Palau est una bidda de 4.310 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Lungoni: Lungoni (in italianu Santa Teresa Gallura) est una bidda de 5.043 bividores me sa Meria o Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Oscheri: Oschiri (in cadduresu Oscari) est'un'idda de sa provincia de Tempiu-Terranoa, b'abbitant 3749 pessonas. Territoriu. @@ -5296,33 +6301,46 @@ Cunsizzos. Si cherides'idere fotografias de 'idda chilcadelas in o in su situ de su Comune [http://www.comune.oschiri.ss.it o si cherides'ischire cosas pius'ispecificas e palticulares cuntattade s'associazione onlus de promozione turistica in bidda chi si jamat "Su Furrighesu". + Padru: Padru (in galluresu Patru) est una bidda de 2.109 abitantes in sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Sant'Antoni de Calanzanus: Sant'Antoni de Calanzanus (in italianu "Sant'Antonio di Gallura") est una bidda de 1.626 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Santu Tiadoru: Santu Tiadoru est una bidda de 4.020 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Telti: Telti est una bidda de 2.072 abitantes de sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Trinitai e Vignola: Trinitai e Vignola in galluresu, Trinidade e Binzola in sardu (in italianu "Trinità d'Agultu e Vignola") est una bidda de 2.134 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu. + Album: Cun sa peraula Album, si ìndicat unu dìscu (o un àtteru suportu) cun incisas cantones e branos musicales. + Wessisla: Wessisla est un album bessiu in su mese de santandria de su 1996 de is Sa Razza a is tempus connoscius comente "Sr Raza", est istetiu publicadu dae sa "Undafunk Records". + E.Y.A.A.: E.Y.A.A. est s'album prus importanti de is Sa Razza bessiu in su 2001 cun 18 tratzias. + Un Gran Raap Sardo: Un gran raap sardo primu album de istudiu de is Malos Cantores, est bessiu in su 2004 cun 23 tratzias. Is "beats" funt produsius de Micho P. + Musica Sarda (Album): Musica Sarda est su secundu album de is Malos Cantores bessiu in su 2006 cun 18 tratzias. Discu impretziosiu dae sa boche de Maria Carta. + Balentia: Balentia est unu grupu musicàle rap sardu arribau dae Mòguru. Funt nàscius in su 1995 dae sa divisione de su grupu istòricu "Mogoro posse". + Iscravamentu: S'iscravamentu indicat su ritu de sa depositzione de Cristos dae sa rughe. Est una Sagra Rappresentatzione chi si faghet su sero a taldu de sa Chenabura Santa in medas crejas in Sardigna. Su chi sighit si faghet ind una 'Idda de su Tataresu. In sa creja printzipale, sa chenabura, a sas tres de sero, si preparat una rughe manna, posta rea in su presbiteriu, e subra sa rughe unu crucifissu, mannu, e adattu po nd' essere caladu. Custu crocifissu de solitu istat ind'una creja secundaria. Sa rappresentatzione si riferidi a su chi narant sos Vangelos, cando Gesu Cristu est istadu depostu mortu dae sa rughe. In custa rappresentatzione bi sunt duos personagios, Zuseppe d'Arimatea e Nicodemu, bestidos secundu una traditzione; accanta a sa rughe b'est una istatua de Nostra Signora de sos Sete Dolores, bestida de nieddu. S'incomintzada cund'una preiga de unu predi subra sa passione e morte de Gesu Cristu e a unu tzertu puntu su predi si rivolget a Zuseppe e li dat s'ordine de nde 'ogare dae subra sa conca de su crocifissu sa corona de ispinas...Custa benit calada e posta supra sa conca de Nostra Segnora. Pustis dat s'ordine de nde ogare su jau de sa manu dresta, pustis dat s'ordine po su jau de sa manu manca, e pustis ancora s'ordine po su jau de sos pes: sos jaos chi 'enint calados sunt presentados ogni olta a Nostra Segnora e postos in unu cestinu. Primmu de nde 'ogare sos jaos Zuseppe e Nicodemo ant fattu passare una fascia de tela, suta sos bratzos de su crocifissu po nde lu poder calare. Cando l'ant caladu lu presentant a Nostra Segnora, a su populu e lu ponent in d'una andìa (portantina). Tando, a de note, cun tota sa zente presente, omines e feminas, cuffrades e cussorres, pizzinnos e pizzinnas ecc.,partit sa processione peri sas istradas de sa 'Idda. In processione sos cuffrades giughent s'andia cun su Cristu mortu; unu cuffrade giughet a palas una rughe bastante manna; ateros giughent s'istatua De Nostra Segnora de sos Sette Dolores. Si pregada e si cantada; su Coro Sardu de sa 'Idda, ogn'intantu cantada una cantu religiosu: su Miserere, su Stabat Mater, e ateros cantos adatos in sardu. Guasi a sa fine de sa processione si giughet s'andia cun su Cristos mortu in sa creja inue istat de solitu, e si ponet a sos pes de s'altare. Sa processione rientrat in creja dae inue est partida, però una processione minore si faghet dae sos cuffrades e cussorres chi giughent Nostra Segnora in sa creja sua. + Vangelu: Su Vangelu est una paraula chi s'incontrat in sos liberos de sa religione cristiana. Sa paraula dae su gregu significat bona noa, buona notizia, e custa bona noa est sa naschida de Gesus Cristu e-i s'insegnamentu chi at lassadu. Cando Gesus Cristu ha comintzadu a preigare, sa sintesi fut: Su regnu de Deus est vicinu, cunvertidebos e creide a su vangelu. Sa paraula servidi a indicare puru battoro libereddos, sos Vangelos o Evangelios, inue si podet connoschere su chi Gesus Cristu ha fattu e su sou insegnamentu.Una traditzione meda antiga narat chi sos autores de ognunu de sos battoro libereddos sunt Matteu, Marcu,Luca e Giuanne. @@ -5333,6 +6351,7 @@ At iscrittu su vangelu po sos paganos, non ebreos. Est su pius cultzu de sos libereddos; est su primu chi est istadu cumpostu. Meda de su materiale sou s'agatat in sos vangelos de Matteu e Luca. Luca,no fut de sos doighi discipulos de Cristos. At iscrittu unu Vangelu, riccu de parabulas, raccontos che deviant illustrare s'insegnamentu de Cristos: sa parabula de su Samaritanu, s'atera de su fizu prodigu,e ateras ancora. Luca est s'autore de un ateru liberu: Sos Attos de sos Apostulos,chi raccontat sos primos annos de sa vida de sa creja cristiana e in particulare fattos de sa vida de santu Pedru e de sa vida de santu Paulu. S'ateru Vangelu est de santu Giuanne, unu de sos doighi. Custu vangelu tenet unu ateru modu de presentare a Gesù Cristu; s'ischema est divesciu dae sos ateros tres. + Benetutti: Benetutti est una bidda de duamìgia personas; est a batorchentos e ses metros subra su mare. Làcanat cun sos comunales de: Nule, Ortei, Oniferi, Oroteddi, Orane, Patada, Bono, Orune, Nùgoro. Vivent de pastorìtzia e b'at meda mastros de muru, carchi mastru ferreri, e unu mallifìtziu famadu. Meda tancas e bìngias faghent unu territòriu mannu chi si estendet pro norantabattor chilòmetros cuadrados dae sos terrinos de ""Mariane"" cun Bono a ""Contra De Revorte"" cun Nùgoro-Orune. @@ -5339,6 +6358,7 @@ Su logu prus chircadu e visitadu de Benetutti est "Su 'anzu" inue bi sunt sas termas romanas. Su monte a dae segus de Benetutti est ""Monte Sisine"" , su nuraghe prus famadu est ""S'aspru"" ; Benetutti est posta a trintasès chilòmetros dae Nùgoro, a batòrdighi dae Ortei , a tres dae Nule (sa bidda prus a curtzu) a norantaduos chilòmetros dae Tàtari e a trintabator dae Otzieri. Sas crèsias de Benetutti sunt noe, su santu patronu de sa bidda est Sant'Elene Imperadora. Fit de sambenadu de custa idda Frantiscu Cocco Ortu, sindigu de Casteddu in su sigundu mesus de S'ottiqhentos e prus bortas parlamentari e ministru de su Gubernu Regiu in sos primos annos de su Noighentos. Est istadu unu de sos prus agganidos anti-fassistas in sos primos annos dei su Regime de Mussolini cando, mancare ja ezzu, no at esitadu a s'opponnere a sos abusos e a sos malos usos mussolinianos. + Bessude: Bessude est una bidda de 501 abitantes in sa provincia de Tathari, in s'antiga regione de su Meilogu . Distat 32 km dae su capoluogu. Istoria. @@ -5356,6 +6376,7 @@ Sìndigu: Sechi Giuseppe Numeru de tzentralinu 'e su Comune: 079 886157 e-mail: comune.bessude@actaliscertymail.it + Biddanoa Monteleone: Biddanoa Monteleone est una bidda de 2.588 abitantes in sa provincia de Tathari. Geografia. @@ -5363,66 +6384,97 @@ Curtura. Sa cultura, in custos ùrtimos annos ada postu passos in custa Idda. Su Palatu e sa Iscolas, fut s'iscola elementare, imponente e fraigada in su 1896. Como est usada comente logu inue faghent espositziones ispetzialmente de fotografia de autores italianos e istranieros. Sa Domo Manna, est un àteru logu espositivu. In d'un ala b'est unu Museu etnograficu cun trastes e istelzu po faghere su pane, po faghere su casu e po trabagliare sa lana cun su telalzu (tapetos, mantas, fressadas ecc). Sa idda est imminorighende: in unu seculu at perdidu 3.000 abitantes! Meda biddanoesos sunu calados a s'Alighera. In Biddanoa esistit una Banda musicale dae paritzos annos, b'est puru unu Coro maschile chi cantat in sardu e s'est esibidu in logos meda in Sardigna a a fora, e esistit puru unu Coro de solu feminas po su cantu in sardu. Esistit puru unu Gruppu folcloristicu, bravu po sos ballos sardos. Sa 'idda est divisa in duas partes, su centru istoricu, cun domos in pedra, de unu tzeltu valore, ma domos meda como sunt boidas e in abbandonu, e sa parte noa a nord e a sud de sa idda e una zona po attividades produdittivas. In su centru istoricu bi sunt tres crejas: Santu Neneldu, sa parrocchiale,in istile goticu aragonesu, ma at tentu diversos interventos; Santa Rughe, de su 1600, e su Rosariu puru de su 1600, in s'una e in s'atera, altares de linna de unu tzeltu valore. A 3 Km dae sa idda su santuariu de Nostra Segnora de Interrios. Sa festa, manna, su 8 de cabidanni. Affacca a sa creja, unu fraigu mannu, una olta colonia po pitzinnos in s'istiu, como a poi chi l'ant acconza e mezorada, logu de incontros po pitzinnos e giovanos. In Biddanoa est naschidu Remundu Piras, poeta improvvisadore de sos pius mannos de Sardigna. Ateros poetas improvvisadores naschidos in Biddanoa: Bucianu Nieddu (1879-1929), Salvatore Mortello (1881-1950), Angelinu Pedrete (1890-1913), Barore Riu (1911-1978). + Bunnànnaru: Bunnànnaru (in italianu "Bonnanaro") est una bidda de 1.127 abitantes in sa provincia de Tathari. + Bono: Bono est una bidda de 3.800 abitantes in sa provincia de Tathari. + Bonolva: Bonolva est una idda de 3.883 abitantes in provintzia 'e Tathari. + Bultzi: Bultzi est una bidda de 634 abitantes in sa provincia de Tathari. + Boruta: Boruta est una bidda de 318 abitantes in sa provincia de Tathari. + Bottidda: Bottidda est una bidda de 760 abitantes in sa provincia de Tathari. + Carzeghe: Carzeghe est una bidda de 606 abitantes in sa provincia de Tathari. + Casteddu Sardu: Casteddu Sardu (in tataresu Caltheddu Saldhu) est una bidda de 5.679 bividoris me sa Meria o provincia de Tathari. + Cherèmule: Cherèmule est una bidda de 466 abitantes in sa provincia de Tathari. + Codaruina: Codaruina (nòmene italianu Valledoria) est una bidda de 4.002 abitantes in sa provincia de Tathari. + Codronzanu: Codronzanu (fintzas Codronzanos) est una bidda de 1.281 abitantes in sa provincia de Tathari. + Cossoine: Cossoine ("Cossoyne" in ispagnolu antigu) est una bidda de 982 abitantes in sa provincia de Tathari. + Cuzina: Cuzina (o Santa Maria Coghinas) est una bidda de 1.439 abitantes in sa provincia de Tathari. + Èrula: Èrula est una bidda de 807 abitantes in sa provincia de Tathari. + Fiolinas: Fiolinas est una bidda de 1.574 abitantes in sa provincia de Tathari. + Giave: Giave est una bidda de 692 abitantes in sa provincia de Tathari. + Illorai: Illorai ò Illurai est una bidda de 1.121 abitantes in sa provincia de Tathari. + Isporlatu: Isporlatu est una bidda de 475 abitantes in sa provincia de Tathari. + Istintinu: Istintinu est una bidda de 1.570 abitantes in sa provincia de Tathari. + Itireddu: Itireddu est una bidda de 586 bividoris me sa Meria o provincia de Tathari. + Ìtiri Cannedu: Ìtiri Cannedu est una bidda de 8.928 abitantes in sa provìntzia de Tàtari. + Laerru: Laerru est una bidda de 1.029 bividoris me sa Meria provincia de Tathari. + Maltis: Maltis (o Martis) est una bidda de 630 abitantes in sa provincia de Tathari. + Mara: Mara est una bidda de 808 abitantes in sa provincia de Tathari. + Monteleone: Monteleone Rocca Doria est una bidda de 134 abitantes in sa provincia de Tathari. S'agatat subra unu montiju, isolada. Affacca b'ant costruidu unu lagu artificiale subra su Fiume Temo. Roccadoria, ca in su Medioevo fut sutta su dominiu de sos Doria che bi aiant fraigadu unu casteddu. Sa creja de sant'Istevene est de de cussos tempos. + Mores: Mores est una bidda de 2.025 abitantes in sa provincia de Tathari. + Muros: Muros est una bidda de 754 abitantes in sa provincia de Tathari. + Nujvi: Nujvi est una bidda de 3.007 abitantes in sa provincia de Tathari. + Nule: Nule est una bidda de 1.573 abitantes in sa provincia de Tathari. + Ossi: Ossi est una bidda de 5.735 abitantes in sa provincia de Tathari. + Pàdria: Pàdria ("Padria" in italianu) est una bidda de 836 abitantes in sa provincia de Tathari. S'antiga tzitade de Gurulis Vetus. @@ -5429,12 +6481,16 @@ Sa bidda 'e oe istat subra unu situ chi accasazzat sèmidas 'e insediamentos umànos de s'època punica e fit identificadu cun Gurulis Vetus, chi currispondet a sa "Gourulis Palaia" zitada dae su geografu grecu Tolomeu. In su territoriu 'e Padria b'istan sos restos de tres pontes romanos, giamados Ponte Ettòri, Ponte Ulumu e Ponte Enas e non lontanu dae custu ponte s'incontrat un'antiga miniera 'e argentu ghiamada Salghertalzu. In s'antichidade sos abitantes han lassadu custu situ pro fondare Gurulis Nova, sa Cullieri 'e oe, in sa rezone 'e su Montiferru. Sa tzitade in s'Etade de Mesu. Sa bidda 'e Padrìa este documentada in s'època giudicale e faghia parte 'e sa curatorìa 'e Cabudabbas. + Pèifugas: Pèifugas (in galluresu "Pelfica", in tataresu "Pèifigga", "Perfugas" in italianu) est unu comune de 2.488 abitantes de sa Meria o provincia de Tathari in s'Anglona. + Piaghe: Piaghe est una bidda de 4.816 abitantes in sa provincia de Tathari. + Portu Turre: Portu Turre ("Pòlthu Tòrra" in tàtaresu, "Porto Torres" in italianu) est una bidda de 22.265 abitantes in sa provincia de Tathari. + Putumajore: Putumajore ("Pozzomaggiore" in Italianu, Pottumaggiore in sa bariante locale e fintzas Puthumajore) est una bidda de 3.011 abitantes in sa Provìntzia de Tàtari, in sa antiga regione de su Meilogu. Faghet parte de sa Diotzese de S'Alighera-Bosa. @@ -5443,38 +6499,54 @@ In su territoriu 'e Puthumajore b'istana 40 Nuraghes. Limba. In sa bidda este faeddadu su Logudoresu. + Potuvigari: Potuvigari est una bidda de 732 abitantes in sa provincia de Tathari. + Rumana: Rumana est una bidda de 619 abitantes in sa provincia de Tathari. Allacanat cun Biddanoa Monteleone, Cun Thiesi e Monteleone R.D. B'est praticada sa pastoritzia. In su territoriu restos archeologicos, domos de janas e nuraghes. In sa idda sa creja da Santa Maria de sos Anghelos in formas goticas, e i sa creja de santa Rughe (sec. XVI). A calchi km dae sa idda sa Grutta- santuariu de santu Lussulzu, martire, e inue sunt venerados puru sos santos Cesello e Camerino. Po sa festa de santu Lussulzu accudit zente meda, su 21 de austu. + S'Ulumedu: S'Ulumedu est una bidda de 3.887 abitantes in sa provincia de Tathari. + Séddini: Séddini est una bidda de 1.403 abitantes in sa provincia de Tathari. + Semèstene: Semèstene est una bidda de 227 abitantes in sa provincia de Tathari, in su Logudoro e in sa subregione 'e su Meilogu. + Sènnaru: Sènnaru est una bidda de 7.365 abitantes in sa provincia de Tathari. + Su Burgu: Su Burgu est una bidda de 1.068 abitantes in sa provincia de Tathari. + Tergu: Tergu (in tàtaresu Zèrigu) est una bidda de 570 abitantes in sa provincia de Tathari. + Tissi: Tissi est una bidda de 1.875 abitantes in sa provintzia de Tathari. + Tula: Tùla est una bidda de 1.665 abitantes in sa provincia de Tathari. + Tzaramonte: Tzaramònte est una bidda de 1.915 abitantes in sa provincia de Tathari. + Turalva: Turalva est una 'idda in provintza de Tattari de 988 abitantes. S' acciapat in su mejlogu, affaca Bonnannaro e Cheremule. Sa zona si narat "Badde 'e vulcanos" ca proite bi sunu meda vulcanos istudados, meda addattos pro sa produtzione de inu. Comente Monte'oes (monte dei buoi in italianu) e su monte cuccureddu inue est situadu Cheremule. Turalva est prus chi ateru assotziada e connoschida cun su nuraghe Sant'Antoni. Su patronu est s' ipiritu santu chi est a su cominzu d s'istitiu. + Uri: Uri est una bidda de 3.050 abitantes in sa provìntzia de Tàtari. In custa bidda b'este unu lagu artificiale chi si jamada Lago del Cuga. + Ùsini: Ùsini est una bidda de 4.097 bividoris me sa Meria o provincia de Tathari. + Viddalba: Viddalba (in galluresu Vidda Eccia o Vidda 'ecchja) est una bidda de 1.719 abitantes in sa provincia de Tathari. + Tex (fumettu): Tex esti su pru mannu fummettu italianu, esti stettiu inventau de Gianluigi Bonelli (patti scritta) e Aurelio Galeppini (patti disegnada). Custu dusu fumettistasa anti pottau ainnantisi su fumetu assolusu de su 48 po medas annus. Immoi medas fumettistasa trabballanta po Tex, is prusu importantisi funti: Claudio Nizzi, Fabio Civitelli, Josè Ortiz, Mauro Boselli, Fernando Fusco e attrusu. Tex Willer esti su protagonista, tenidi un' edadi accanta de is coranta annus e de trabballu faidi su Ranger (cummenti unu politziottu de immoi), esti coiau cun d' una indiana Navajo Lilith (chi è motta boccìa de criminalis e chi non c' esti in sa serie regolari), tenidi unu fillu de bint' annusu: Kit Willer chi d' aggiudada in is avventuras suas. @@ -5483,230 +6555,341 @@ Tex non esti mai assolu ma esti sempri accanta sua su goppai Kit Carson (chi non esti su Kit Carson storicu), esti pru becciu de Tex (accanta de is sessant' annus)e tenidi pilus e mustazzus biancusu (is indianusu du tzerrianta pilusu de pratta), funti meda ammigusu e funti meda nomenadasa in su fumettu is scenasa aundi Tex e Kit Carson si sfuttinti. Si Tex esti meda seguru de sei Karson esti meda inseguru (cummente tottu i becciusu). Un' antru amigu de Tex esti s' indianu Navajo Tiger Jack, esti sempri cittiu, esti meda bonu a sparai cun sa scuppetta e a arresisti a su dolori. Cummenti tottu is eroisi de is fummettusu Tex non tenidi scetti amigusu ma finasa meda inimigusu, su pru nomenau esti seguramenti Mefisto, unu maghiarxiu chi in is primas istoriasa fiada unu semplici brusceri poi prus ainanntisi unu para tibetanu d' adi imparau a fai magiasa pru mannasa finasa a ndi essiri unu maghiarxiu meda potenti, adi tentu meda scontrusu cun Tex chi esti sempri arrennesciu a du binci, in d' un istoria tex d' adi finasa mottu ma cun s' aggiudu de sa sorri (Lily) esti torrau biu. + Arrosàriu: S'Arrosàriu est una pregadoria devotzionale a caratere litanicu tìpica de su ritu latinu de sa Crèsia catòlica dividia in chimbe postas o pàsias de avemmarias, babbonnostros e glórias. In dies de sa chida si meditana sos misterios de sa fide cristiana (e chi s'agatana in sos Vangelos). Sos misterios de allegria su lunis e-i su sapadu; sos mistèrios de su dolore su martis e-i sa chenabura; sos misterios de sa lughe su joja; misterios de sa gloria du mercuris e-i sa dominiga. A poi chi enidi presentadu su misteriu si incomintzada cun su Babbu nostru, sighini deghe Ave Maria, si concruede cun su Glòria. A sa fine de sas chimbe postas de sa die, si narada sa Salve Regina, e de solitu si aggiunghene sas Litanias lauretanas. + Litanias lauretanas: Sas Litanias lauretanas funt una pregadorìa a caratere ripetitivu, funt dedicadas a sa Biada Vergine Maria. + Litania: Sa Litania est una zenia de pregadorìa de sa Crèsia catòlica. S'esempiu prus nodidu funt sas Litanias lauretanas.In sa litania si narada una invocatzione e si rispondet cund'una atera invocatzione chi de solitu est sempre sa matessi. Esistini diversas litanias: in onore de Nostra Segnora, e-i sas pius nodidas sunu sas litanias lauretanas; esistini puru sas litanias de su Coro de Gesus, e ateras + Agira: Agira est unu comunu de 8.358 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Aidone: Aidone est unu comunu de 5.272 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Assoro: Assoro est unu comunu de 5.326 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Barrafranca: Barrafranca est unu comunu de 13.084 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Calascibetta: Calascibetta est unu comunu de 4.797 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Catenanuova: Catenanuova est unu comunu de 5.069 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Centuripe: Centuripe est unu comunu de 5.714 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Cerami: Cerami est unu comunu de 2.463 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Enna: Enna est unu comunu de 28.106 bividores seu de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzìlia tzentrale. + Gagliano Castelferrato: Gagliano Castelferrato est unu comunu de 3.767 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Leonforte: Leonforte est unu comunu de 14.007 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Nicosia (EN): Nicosia est unu comunu de 14.762 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Nissoria: Nissoria est unu comunu de 2.951 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Piazza Armerina: Piazza Armerina est unu comunu de 20.766 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. Importantes'iscoberta de una villa romana cun mosaicos de bellesa manna + Pietraperzia: Pietraperzia est unu comunu de 7.307 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Regalbuto: Regalbuto est unu comunu de 7.636 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Sperlinga: Sperlinga est unu comunu de 906 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Troina: Troina est unu comunu de 9.822 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Valguarnera Caropepe: Valguarnera Caropepe est unu comunu de 8.372 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Villarosa: Villarosa est unu comunu de 5.445 bividores de sa Provìntzia de Enna in sa Sitzilia tzentrale. + Provìntzia de Enna: Sa Provìntzia de Enna est una provìntzia de sa Sitzilia de unas 173 mila bividores cun seu Enna, istituida in su 1926 da su governu Mussolini. + Provìntzia de Palermu: Sa Provìntzia de Palermu est una provìntzia de sa Sitzilia de 1.243.218 bividores (2008). Portada una tirada de 4.992 km², est formada dae 82 comunes. + Alia: Alia est unu comunu de 4.184 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzilia. + Alimena: Alimena est unu comunu de 2.494 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Aliminusa: Aliminusa est unu comunu de 1.334 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Altavilla Milicia: Altavilla Milicia est unu comunu de 5.257 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Altofonte: Altofonte (o "Parcu" fintzas a su 1930) est unu comunu de 10.077 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Bagheria: Bagheria est unu comunu de 55.682 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Balestrate: Balestrate (o "Sicciara" fintzas a su 1820) est unu comunu de 6.070 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Baucina: Baucina est unu comunu de 2.033 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Belmonte Mezzagno: Belmonte Mezzagno est unu comunu de 10.305 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Bisacquino: Bisacquino est unu comunu de 5.220 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Blufi: Blufi est unu comunu de 1.208 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Bolognetta: Bolognetta est unu comunu de 3.438 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Bompietro: Bompietro est unu comunu de 1.750 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Borgetto: Borgetto est unu comunu de 6.240 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Caccamo: Caccamo est unu comunu de 8.526 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Caltavuturo: Caltavuturo est unu comunu de 4.571 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Campofelice di Roccella: Campofelice di Roccella est unu comunu de 1.750 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Campofiorito: Campofiorito est unu comunu de 1.401 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Camporeale: Camporeale est unu comunu de 3.711 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Capaci: Capaci est unu comunu de 10.342 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. In territoriu de Capaci est istadu mortu Giovanni Falcone, cun sa muzere e s'iscorta. + Carini: Carini est unu comunu de 33.087 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Castelbuono: Castelbuono est unu comunu de 9.298 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Casteldaccia: Casteldaccia est unu comunu de 10.465 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Castellana Sicula: Castellana Sicula est unu comunu de 3.677 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Vedbaek: Vedbæk est una bidda in sa munitzidade de Rudersdal in sa natzione de Danimarca. + Castronovo di Sicilia: Castronovo di Sicilia est unu comunu de 3.409 bividores de sa Meria o Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Cefalà Diana: Cefalà Diana est unu comunu de 992 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Cefalù: Cefalù est unu comunu de 13.777 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Cerda: Cerda est unu comunu de 5.359 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Chiusa Sclafani: Chiusa Sclafani est unu comunu de 3.293 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Ciminna: Ciminna est unu comunu de 4.016 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Cinisi: Cinisi est unu comunu de 11.267 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Collesano: Collesano est unu comunu de 4.254 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Contessa Entellina: Contessa Entellina est unu comunu de 1.981 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Corleone: Corleone est unu comunu de 11.355 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Ficarazzi: Ficarazzi est unu comunu de 10.938 bividoris me sa Meria o Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Gangi: Gangi est unu comunu de 7.449 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Geraci Siculo: Geraci Siculo est unu comunu de 2.101 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Giardinello: Giardinello est unu comunu de 1.891 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Giuliana: Giuliana est unu comunu de 2.303 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Godrano: Godrano est unu comunu de 1.146 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Gratteri: Gratteri est unu comunu de 1.081 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Isnello: Isnello est unu comunu de 1.922 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Isola delle Femmine: Isola delle Femmine est unu comunu de 6.915 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Lascari: Lascari est unu comunu de 3.125 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Lercara Friddi: Lercara Friddi est unu comunu de 7.386 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Marineo: Marineo est unu comunu de 6.948 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Mezzojuso: Mezzojuso est unu comunu de 3.567 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Rughe: Sa rughe (in logudoresu, ruche in nuoresu, gruxi in campidanesu), dae sa paraula latina crux crucis, indicat unu istrumentu de tortura chi fut connotu in s'antighidade. Beniant cundennados a morrere in rughe sos assassinos, sos chi si funt machiados de delitos mannos, sos avversarios politicos e ateros. Sa rughe fut formada dae unu palu verticale che beniat piantadu in terra e dae uni palu orizontale. Su cundennadu beniat appiccadu a sa rughe cun giaos, postos in sas manos e in sos pes, o ligadu a sa rughe. Subra una rughe est mortu Gesus Cristu, cundennadu dae s'autoridade romana (Pontiu Pilatu) e de s'autoridade ebrea. Subra sa rughe, narant sos Vangelos, Pilatu at fatu ponnere un'iscrita in latinu: "Iesus Nazarenus Rex Iudeorum" (I.N.R.I). Sa rughe est su simbulu pius importante de sa religione cristiana, ca ammentat sa morte de Gesu Cristu, chi est mortu subra una rughe, innotzente, pro essere istadu fidele a sa missione sua, chi li fut dada dae Deus, chi Gesus giamaiat "Babbu meu". Sos cristianos catolicos incomintzana sa Missa e guasi totu sas preghieras cun si sinnu de sa rughe, tocchende sa fronte e nende "in nomine de su Babbu", tocchende sas pettorras e nende "de su Fizu", e tocchende sa punta de sa pala manca e dresta nende "de s'Ispiritu Santu". In sas natziones cristianas sa rughe s'agatat in totue: subra sos campaniles, subra sas crejas e intro sas crejas, sos crocifissos e puru in sas domos. In medas logos de s'Italia sas rughe s'agatat in logos panoramicos, montes ecc. Meda capolavoros de pintura ant comente sugetu Gesu Cristu in rughe (pro es. su crucifissu de Cimabue, de Grunewald, de Guido Reni ecc). In architetura si faeddat de "rughe latina" (su palu verticale est pius longu de su palu orizontale, ed est sa pius comune) e de "rughe grega" (sos bratzos de sa rughe sunt uguales). E tando una creja podet esser "a pianta" a rughe latina o "a pianta" a rughe grega. + Misilmeri: Misilmeri est unu comunu de 27.063 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Monreale (PA): Monreale est unu comunu de 36.395 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Montelepre: Montelepre est unu comunu de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia e ada 6.306 abitantes. + Montemaggiore Belsito: Montemaggiore Belsito est unu comunu de 3.866 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Palazzo Adriano: Palazzo Adriano est unu comunu de 2.330 abitantes de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Partinico: Partinico est unu comunu de 31.762 abitantes de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Petralia Soprana: Petralia Soprana est unu comunu de 3.685 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Petralia Sottana: Petralia Sottana est unu comunu de 3.330 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Piana degli Albanesi: Piana degli Albanesi est unu comunu de 6.214 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. Comente narat su nomene, in custa idda vivent abitantes de origine albanese, chi faeddant sa limba albanesa e sighini traditziones sotziales e religiosas albanesas. + Polizzi Generosa: Polizzi Generosa est unu comunu de 4.142 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Pollina: Pollina est unu comunu de 3.122 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Prizzi: Prizzi est unu comunu de 5.711 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Roccamena: Roccamena est unu comunu de 1.796 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Roccapalumba: Roccapalumba est unu comunu de 2.843 bividores de sa Meria o Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + San Cipirello: San Cipirello est unu comunu de 5.016 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + San Giuseppe Jato: San Giuseppe Jato est unu comunu de 9.361 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + San Mauro Castelverde: San Mauro Castelverde est unu comunu de 1.854 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Santa Cristina Gela: Santa Cristina Gela est unu comunu de 926 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Santa Flavia: Santa Flavia est unu comunu de 10.318 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Sciara: Sciara est unu comunu de 2.712 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Scillato: Scillato est unu comunu de 679 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Sclafani Bagni: Sclafani Bagni est unu comunu de 506 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Termini Imerese: Termini Imerese est unu comunu de 7.758 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Terrasini: Terrasini est unu comunu de 11.129 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Torretta (PA): Torretta est unu comunu de 4.007 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Trabia: Trabia est unu comunu de 9.176 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Trappeto: Trappeto est unu comunu de 2.771 bividores me sa Meria o Provìntzia de Palermu me sa Sitzìlia. + Ustica: Ustica est unu comunu de 1.324 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Valledolmo: Valledolmo est unu comunu de 4.148 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Ventimiglia di Sicilia: Ventimiglia di Sicilia est unu comunu de 2.193 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Vicari (PA): Vicari est unu comunu de 3.076 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Villabate: Villabate est unu comunu de 21.942 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Villafrati: Villafrati est unu comunu de 3.364 bividores de sa Provìntzia de Palermu in Sitzìlia. + Corèa: Sa Corea est una penisula insulare de s'Asia Orientale partida in duas natziones: Corea de su Sud e Corea de su Nord. S'agatat in mesu a sa Manciuria e su Giappone. + Regiones de s'Itàlia: (*) Regiones a istatutu Ispetziale + Cile: Su Cile (in ispagnolu: "República de Chile") est un istadu de s'America meridionale. Ada unos 17 milliones de abitantes. Sa capitale est Santiago. + Apocalisse: S'Apocalisse est s'ùltimu lìberu de sa Bìbia cristiana, una paràula grega chi cheret nàrrere "rivelatzione". S'autore de custu lìberu narat issetotu su nòmene sou, Giuanne, e narat chi in su momentu chi iscriet s'agatat esiliadu in d-una ìsula, Patmos, a motivu de sa fide sua in Gesus Cristu. In custu lìberu est meda presente su numeru sete: si faeddat de sete lìteras po sete comunidades cristianas. Chie narat a Giuanne a iscrìere est Gesu Cristu chi narat de se medas cosas, chi est "su Primu e s'Ultimu, chi fut mortu ma est torradu in vida. Su Fizu de Deus. Su Santu, su chi narat sa veridade". Gesus Cristu est presentadu comente s'Anzone chi fut sacrificadu e est dignu de retzire potentzia, richesa, sabiduria e fortza. Sunt presentados pustis sete sizìglios, chi Gesu Cristu isolvet. Ogni sizìgliu est ricu de imàgines difitziles a interpretare. @@ -5713,16 +6896,21 @@ Pustis bi sunt sete ànghelos chi si preparant a sonare sete trumbas. A ogni sonu de trumba si verìficant fenòmenos terrìbiles in chelu e in terra, chi no si devent leare a sa lìtera, ma ant significados simbòlicos. In su capìtulu 12 si narat de unu sinnu mannu: una femina bestida de sole cun sa luna suta sos pes, e subra sa conca una corona de dòighi istellas. Sa femina est ràida e tichìrriat po su dolore de su partu. Cumparit un'àteru sinnu: unu dragu ruju, mannu, cun sete concas e chi cheret divorare su pitzinnu apena chi naschet; ma sa femina si che fuit in su desertu. In su capìtulu 15 si faeddat de sete copas, copas de s'ira 'e Deus. Sas copas sunt pienas de sos castigos chi sunt po Babilònia (custos castigos paret chi fetan riferimentu a sas sete piaes de Egitu). Babilònia est presentada comente sa Bagassa Manna (Roma? Gerusalemme?). In su capìtulu 21 benit presentada sa Gerusalemme Noa, chi est "sa tzitade santa", chi calat dae su chelu, parada che un'isposa po s'isposu sou. + Chin sas armas o chin sas rosas: Chin Sas Armas O Chin Sas Rosas est su primu demo tape de su gruppu sardu Kenze Neke, bessidu in su 1990. + Naralu! De uve sese: "Naralu! De uve sese" est su primu album ufitziale de sos Kenze Neke, pubricadu in su 1992. + Marlene Kuntz: Is Marlene Kuntz funt unu gruppu alternative rock italianu naschidu in su 1990 in sa provìntzia de Cuneo. Si faint aconnoschere in sa metade de is annus noranta. Stilisticamente s'accostiant a is Sonic Youth e a su sonu de genia noise rock abarrende in s'arrastu originale issoru de imprenta "cantautoriale italiana". + Pregadoria: Sa Pregadoria est una de sas praàticas comunas a totu sas religiones. Est su modu de se rivòlgere a Deus o a Nostra Segnora o a sos Santos dae parte de unu credente, unu chi eppada una fide religiosa. Sos modos de pregare sunu varios: po ringratziare, po pedire agiudu, po retzire una grascia. Custas podene essere preghieras personales, individuales, o bi sunu sas preghieras in cumone (comunitarias). In sa Religione cristiana catolica sa preghiera pius manna est sa Missa. Ateras preghieras nodidas a sos catolicos sunu: s'Arrosàriu, sa Via Crucis, s'adoratzione de su Santu Sacramentu, sas novenas e in Sardigna sos Gosos. In tempos pius vicinos sa preghiera de sas Lodes o de sos Pesperos, puru po chi non est predi. + Sant'Efis: Sant'Efis (Antiochia, 250? - Nora, 15 gennàrgiu 303) est unu Santu e Martiri de sa crèsia Catòlica Apostolica Romana, est connotu me tota sa Sardigna. De Sant' Efis esistit una "Passio" o contu de sa vida e de su martìriu suu, ki s'agatat in Acta Sanctorum, una arregorta de contos subra de sa vida de Santos, incumentzada in Bèlgiu; su 1643 da e J. Bollandus e atrus, gesuitas. Esistint prus de 60 volumines e benit sighia fintzas a oe. Is noas (cun meda interrogativos) parent custas: Efis fut orientali, fortzis originàriu de Efeso, insandus in sa "magna Greghia" oi in Turchia. Fut unu militari a su tempus de s'imperadori Diocletzianu (243-313 d.C.). Benit in Itàlia. Innoi si cunvertit a sa fidi cristiana. Partit dae Gaeta cun soldaus e a cabu de una flotta de navis e diretu a Tarros in Sardigna.Una tempesta manna at fatu fàghere naufràgiu a 15 naves; cun sas ateras est arribadu a Tharros, che fut su portu prus acanta a Forum Traiani (Fordongianus) inui bi fut su cumandu po controllare su territòriu dae sos barbaricinos. A poi Efis calat a Casteddu, fortzis a raportu de sos superiores suos. A Casteddu si professat cristianu ananti a sos zuighes e benit mandadu a Nora, tando tzitade importante po su portu. A Nora, si narat, Efis est istadu scabitzau. @@ -5729,54 +6917,75 @@ Sa Passio paret ki siat stètia iscrita in su seculu XI. In Casteddu esistit una crèsia,in Stampaxe unu bixinau de Casteddu, dedicada a Santu Efis; un'atra in Nora, e atras. In Casteddu dae su 1657, donni annu si tzelebrat sa Festa de Santu Efis. Oi est una cosa manna meda. Su 1 de mayu, si tenit una processioni cun sa stàtua de su santu ki essit dae sa crèsia de Stampaxi. A sa processioni b'at zentoria meda: bi sunu sos gruppos in costumu (òminis, fèminas pitzinnos, pitzinnas) de medas biddas de Sardigna, e cun carros, tragaus dae sos boes e subra zente in costumene. Sas Autoridades andant a cuaddu. Unu spetàculu mannu, e trasmìtidu dae sa televisioni, cun zente meda chi assistit. Sa processioni durat paritzas oras, finsas a cando su santu essit fora'e tzitade, po andare a Nora. Pagas dies a pustis, torrat in forma privada, a sa crèsia de Stampaxe. + Chida: Sa chida (o xida in campidanesu) est unu gruppu de dies o una divisiòne de unu gruppu prus mannu comente su mese o s'annu. Sas dies de sa chida in sardu logudoresu sunt: lunis, martis, mercuris, joja, chenebura, sapadu, dominiga. In campidanesu sunt: lunis, martis, merculis, jovia, cenabra, sabadu, dominigu. Est evidente chi tzertos nomenes derivant dae su latinu: sa die de sa luna (lunae dies), sa die de Marte (Mars dies), sa die de Mercuriu (Mercurii dies), sa die de Jove (Jovi dies). Chenabura o cenabra podiri benni de su latinu coena pura, sa cena sacra prima de su sabadu po is ebreus. Sabadu/sapadu est de origine ebraica (dae su fueddu ebraicu shabat) e dominiga/dominigu est de origine cristiana (dies dominica: sa die de su Segnore). + Santu Lussurgiu: Santu Lussurgiu (in italianu San Lussorio, in logudoresu Santu Lussulzu) est vividu a su tempu de Diocletzianu. Dae sa "passio" ischimos che fudi unu "apparator" un'ispecie de bandidore, a servitziu de unu magistradu, po tresmittere s'ordine de si presentare a denanti de su magistradu. Cunvertidu a sa fide cristiana fut cundennadu a essere decolladu in Forum Traiani (Fordongianus). Sos Pisanos ana giuttu relichias de santu Lussulzu a Pisa. In Toscana su santu est connoschidu comente San Rossore. Est meda veneradu in Sardigna: a Fordongianus, Santu Lussurzu, Nuràminis, Ceraxus, Romana e in ateros logos. In sas campagnas de Romana esistidi una grutta-santuariu. Po sa festa bi accudidi zente meda dae sa biddas affaca. + Lunis: Lunis est sa die de sa chida frae sa Domìniga e su Martis, dae su latinu "lunae dies", die de sa luna. + Martis: Martis est sa die de sa chida frae su Lunis e su Mèrcuris, dae su latinu "Martis dies", die de Marte. + Mèrcuris: Mèrcuris est sa die de sa chida frae su Martis e su Giòvia, dae su latinu "Mercurĭi dies", die de Mercuriu. Unu mèrcuris famadu est su Mèrcuris de sas Chijinas. + Gioja: Gioja est sa die de sa chida frae su Mèrcuris e su Chenàbura, dae su latinu "Iovis dies", die de Giòve. + Chenàbura: Chenàbura o cenabra in campidanesu est sa die de sa chida frae su Giòvia e su Sàbadu. Chenabura/cenabra podiri benni de su latinu coena pura, sa cena sacra prima de su sàbadu po is ebreus. + Domìniga: Domìniga (dae su latinu "dies Dominica", die de su Segnori) est sa die de sa chida intre su Sàbadu e su Lunis. + Mèrcuris de sas Chijinas: Su Mèrcuris de sas Chijinas est su mercuris chi in sa religione catolica signat s'incomintzu de sa Caresima. In custa die durante una tzelebratzione in sas crejas, si retzidi unu pagu de chijina in conca, chi su predi ponede nende sas paraulas: "Cunvertidì e cree a su Vangelu". Su Mèrcuris de sas Chijinas ne is àterus annus at a capitare ne is dies: + Via Crucis: Via Crucis, sa via de sa rughe. Po sos cristianos catolicos custa est un a pregadoria subra sa via dolorosa chi Gesus Cristu at fattu, cando cun sa rughe in palas est pigadu, cun dolore, a su Calvariu. Sa Via Crucis est formada dae 14 episodios, giamados "istatziones", subra sa via dolorosa de Cristos. In d'ogni istatzione s'ammentada un episodiu de sa Passione de Cristos, dae cando est istadu cundennadu dae Pontziu Pilatu a morrere subra una rughe, fintzas a cando l'ana crucifissu, est mortu e l'ana sepultadu. S'agatana meda libereddos po faghere una Via Crucis, e chi agiuana a meditare e a pregare. In d'ogni creja si podene biere so quadros po sa Via Crucis: podene essere in brunzu, in maiolica, in terra cotta o in pintura. + Chilòmetru cuadradu: Su chilòmetru cuadrau o chilòmetru cuadru (sìmbolu km²) est una unidade de mesura de s'àrea, est pro definitzione s'àrea a inturu de unu cuadradu o cuadru cun ladu de unu chilòmetru. Su chilòmetru cuadrau est una unidade derivada dae su Sistema internatzionale de mesuras, multiplu de su metru cuadrau (sìmbolu m²). S'impreat prus che totu pro mesurare is territorios de comunas, regiones, Istados e in generale pro is estentziones mannas. + Monte Sinai: Su monte mentuadu medas boltas in sa Bibbia, e inue Mosè ada retzidu dae Deu sa duas taulas cun sos deghe cumandamentos. Est unu monte cun 2100 metros de altaria, in sa penisola de su Sinai, bagnada dae su Mar Rosso, dae su Golfo de Aqaba e dae su Mediterraneo. Affacca a custu monte b'est su monasteru de Santa Caderina, in su desertu, inserradu intro muros altos, chi parede una fortezza, betzu de 17-18 seculos, ancora abitadu dae monacos cristianos ortodossos. In su monasteru s'agatada una ricca biblioteca con volumenes antigos e una creja cun iconas bellas medas e antigas. + Etna: S'Etna est unu vulcanu, in sa Sitzilia nord orientale, in provìntzia de Catania. Ancora attivu, e ogni tantu s'ischidada e bi sunu coladas de lava: unu ispettaculu chi sa televisione nos mustrat. S'Etna est unu monte altu (3.343 m.). In s'ierru, sa palte alta s'ammuntada de nie, e bi sunu impiantos po su sci. + Galilea: Sa Galilea est una regione de sa Palestina antiga e de Israele oe. S'agatada a nord de Israele. Connoschida in sa Bibbia, spetzialmente in sos vangelos. In Galilea bi sunt sas tzitades de Nazaret, Cafarnao e Tiberiade. B'est unu Lagu, su Lagu de Galilea nadu puru Mare de Galilea. A nord confinat cun su Libanu, e a est cun su Fiumene Giordanu, a ovest cun su Mare Mediterraneu. Sa Galilea tenet terrinos adattos a s'agricoltura (pianura di Esdrelon). A Nazaret b'est bividu Gesù Cristu. E in Galilea at incomintzadu sa sua missione. De Galilea funt sos apostulos, sos primos discipulos de Gesù Cristu. + Scraffingiu (bidda de inventzione): Scraffingiu est una bidda imaginaria imbentada dae Alessandro Pili impare a su Sindigu de Scraffingiu, figura comica de sa trasmissione telebisiva "Lapola Show" de Videolina. Su Sinnigu de Scraffingiu faede meda erriede poite nada fesseriasa Su patronu de sa bidda est Sant'Arrungiosu Martire. + Vesuvio: Su monte Vesuviu, est unu vulcanu ancora ativu, affacca a Napoli. De ammentare sa erutzione de su 79 d.C. chi at ruinadu Pompei e Ercolanu. + Tabor: Su Tabor, est unu monte in territoriu de Israele, in Galilea, affacca a Nazaret. Segundu una traditzione antiga est su monte de sa trasfiguratzione de Gesùs Cristu. + Marc-Antoine Laugier: Marc-Antoine (Abbé) Laugier (22 de Ennarzu, 1713, Manosque, Provence - 5 de Abrile, 1769, Parigi) est istadu unu Gesuita preideru e teòricu de s'architetura. Laugier est connottu pro su "" ("Saggiu subra de s'Architetura") pubricadu in su 1753. + Olimpu (mitologia): Su Monte Olimpu est in Grèghia, a su confine tra sa Macedonia e-i sa Tessaglia. Est altu guasi 3000m. e affacca a mare, e si mustrat imponente. Famosu in s'antighidade poite si pensaiada chi fudi sa dimora de sas deidades se sa Grecia antiga (Zeus, Era, Ares, Artemide, Pallade, Persefone e ateros e ateras). + Tirsu: Su Tirsu est s' arriu prus mannu de sa Sardigna (152 Km). Naschet dae sa giara de Buddusò, e format unu lagu artifiziale (s'Omodeo). Atraversat sa parte a nord de su Campidanu e sicch'ettat in mare affacca de Aristanis. + Credo: Su Credo est una formula chi tenet autoridade manna pro sa fide cristiana catolica. Sunt regoltas sas veridades pius importantes de sa fide, comente sunt istadas definidas dae divescios Concilios Ecumenicos in sos seculos passados, ispetzialmente in sos primos 4 seculos de s'istoria de sa Creja catolica. @@ -5811,6 +7020,7 @@ po su perdonu de sos peccados. Aisetto sa risurretzione de sos mortos, e-i sa vida de su mundu chi ada a bennere. Amen" + Cristianèsimu: Su Cristianesimu est una religiòne monoteista, originada in su I seculu, intzentrada in s'impostu de Gesùs Cristu, e lu riconnoschene comente su Figiu de Deus fattu omine. Istòria e orìzine. @@ -5828,8 +7038,10 @@ At devidu affrontare cuntierras cun s'imperu romanu, poite sos cristianos rifiutaiana de venerare sos deos paganos e s'imperadore, comente si pretendiada sutta pena de morte. Meda sunt istados bocchidos in sas persecutziones contra sos cristianos (pabas, piscamos, predis, diaconos e cristianos simplitzes, omines e feminas). Ritos. Sa Creja o sa comunidade de sos chi creene in Gesu Cristu est una realtde importante de su cristianesimu. Si intrada a nde faghere parte po su mediu de su battijimu (retzidu dae minores o dae. mannos). Ateros Sacramentos accumpagnana sa vida de unu membru de sa creja. Importante po sa religione cristiana catolica est sa celebratzione de sa Eucaristia o Missa chi est su sacrificiu de Cristos po sa salvascione de sos omines. Festas importantes de su cristianesimu sunu: Nadale, Pasca; e tempos importantes: Avventu, Caresima, Pentecoste. Veridades importantes: unidade de Deus in tre personas: Babbu, Fizu, Ispiritu santu (sa Trinidade). Incarnatzione, Passione, Morte e risurretzione de Gesù Cristu. + Confcommercio: Sa Confcommercio est unu sotziu de imprendidores de su setore comertziale chi at sedes in tutu s'isula de sardigna. + Missa: Sa Santa Missa est sa celebratzione Eucarìstica impreada in sa Crèsia Catòlica, sa Crèsia Ortodossa, s'Anglicanèsimu e in su Luteranèsimu. Su nòmene "Missa" benit dae su latinu "missa". Ritu Romanu. @@ -5964,25 +7176,34 @@ R/ AMEN. V/ Andade in paghe. Est sa missa. R/ Torremus gràtzias a Deus. + Pìscamu: Su pìscamu, dae su gregu "episcopòs" (sorvegliante), gradu e autoridade in sa gerarchia de sa Créja católica chi tenet su contivizu de una diótzesi, chi est unu territoriu chi cumprendet divescias parrocchias. Su piscamu cun sos predis de una diotzesis formana su Presbiteriu. Tzertas diotzesis sunu mannas atera minores. In sa creja catolica sos piscamos sunu sutzessores de sos apostulos. Ana su dirittu de partecipare a su Conciliu Ecumenicu. + Tzitade de su Vaticanu: Sa tzitade de su Vaticanu est unu istadu naschidu in su 1929 po su mediu de Sos Pattos Lateranesos tra s'Italia e-i su Paba. No faghet parte de Sa Comunidade Europea, est guvernadu dae sa Creja catolica; est s'istadu pius minore chi esistit in su mundu (pro tirada e populatzione). Como su Vaticanu est sa sea de su Paba, su sucessore de s'apostolu Pedru, su Piscamu de Roma e po cussu su Capu de sa Creja catolica. In sa tzitade de su Vaticanu b'est sa basilica de Santu Pedru, unu capolavoro de architettura, cun sa cupola pius manna in muradura, opera de Michelanghelu Buonarroti. Sa piatta de santu Pedru est famosa po su colonnadu de Bernini, e ca dae unu balcone de s'istudiu sou, su Paba faeddada e saludada a sos fideles chi bi acudini dae totu su mundu. Bi sunu sos Museos Vaticanos, istraordinaria regolta de capolavoros de pintura scultura aratzos e de ateru, dae s'antighidade a oe. In sos palatos de sa tzidade de su Vaticanu s'agatana Salas monumentales cun operas de sos massimos pintores; no si podede irmentigare sa Cappella Sistina, costruida suta su Paba Sisto IV a sa fine de su 1400 e inue sunu pinturas de Botticelli, Luca Signorelli, Ghirlandaio, Perugino, e ateros, e s'opera manna de Michelanghelu chi b'ada tribagliadu po deghe annos. Da ammentare Su Giudisciu Universale. + Santu Pedru: Santu Pedru podit èssere: + Avventu: S'Avventu, dae su latinu "adventus" (bènnida), est unu tempus de s'annu liturgicu de sa creja cristiana catolica. Est su tempus prima de sa festa de Nadale, e cumprendede battoro dominigas, in praparatzione a su Nadale chi ammentada sa ennida de Gesùs Cristu, sa naschida sua. Su Avventu cheret puru preparare a sa segunda bennida de Cristos,a sa fine de sos tempos, comente creede sa fide cristiana e comente narana sos Vangelos. + Chida santa: Sa Chida santa est sa chida prima de sa Festa de Pasca de abrile (o de resurretzione). Po sa religione cristiana catolica custa est sa chida pius importante, ca in custa chida si tzelebrant sos mistèrios sos pius mannos de sa fide cristiana: sa gioja santa s'istitutzione de s'Eucaristia, sa chenabura santa sa Passione e-i sa morte de Cristos in rughe, sa dominiga sa risurretzione de Cristos dae morte. Importante su izadolzu de Pasca (Veglia Pasquale), a de note, tra su sapadu santu e sa Dominiga de Pasca. + Dante Alighieri: Dante Alighieri, naschidu in Firenze su 1265, mortu in Ravenna su 1321. S'obera sua prus importante est "Sa Comedia", compositzione poetica in tres cantigos : S'Ifferru, Su Purgadoriu e su Paradisu. Onzi cantigu cuntenet 33 cantos in tertzinas. Dante immaginada unu viaggiu in s'ultres tumba, guidadu in s'Ifferru dae Virgiliu, poeta latinu, in su Purgatoriu dae Beatrice e in su Paradisu dae Santu Bernardu de Chiaravalle. In custu poema si tratat de personagios printzipalmente de Firenze e tuscanos e in genere personaggios istoricos o de sa cronaca de su tempus. Ma s'obera est puru unu trattadu de politiga, de filosofia, de teologia, de astronomia, de literadura. Sa limba est su fiorentinu, chi poi de su XVI seculu diventat s'italianu. Ca Dante l'ischiata chi sa vera religione itti su Lafer. + Olidone/logudoresu: Olidone (o Lidone, Meludidone) (Arbutus unedo), de sa Familia Ericacee; mata, ma crescet puru comente un' arvure cun fozas sempre birdes; faghet parte de sa flora Mediterranes. Sos frutos sunu tundos, e cando sunu maduros diventana rujos e bonos a mandigare. Creschede ispontaneu in campagna soliana. + Sirbone: Su sirbone / -i o sriboni porcrabu est su porcu areste (Sus scropha) de sa familia Suidi. Difusu in Europa, e numerosu in Sardigna, ispetzialmente in sos ùltimos tempos, proite s'est incrociadu cun sues masedas. No tantu mannu, de colore murru e iscuru, cun tuddas longas e unu pagu duras. Mandigat landes e raighinas. Girat e isforrojat in totue, cun su runcu e-i sas sannas, faghinde dannos. In su periodu de sa catza trumas de catzadores li dana sa catza e nde occhini meda. + Plauto: Sa Biografia. De sa vida de Plauto sciesu meda pagu, fudi nasciu in su 255-251 a.C, a Sàrsina, si fiiat trasferidu a Roma e incumenzò a iscriri dopu sa segunda gherra punica (202 a.C.)y edi mottu in su 184 a.C. Su "nomen Maccus" faidi pensai ca in sa piseddidade ia fattu s'attori de attellanas, innui su "maccus" viada unu de is personaggius printziparis. @@ -5990,6 +7211,7 @@ Vudi aicci meda famosu ca agoa de sa motti sua, ci venta 130 cemmedias a nomini suu, Marco Terenzio Varrone, 150 annus dopu, das adi istudiadas e adi fattu una classifica: nd'adi reconnottu 21 seguramenti de issu, 19 ca no si scidi beni de chini sianta e 90 falsas. Is Commedias. Is commedias plautinas porint essi dividias in sesi gruppus: + Socrate: Socrate. Socrate no s'adi lassau nudda de iscrittu, poitta creia ca sa beridadi deppiat essi ciccada in su "dialegesthai" (discursu) e no podia essi iscritta, ca sinunca ia tentu unu valori dogmaticu. Tottu cussu chi sciesu de sa bida e de sa folosofia sua si danti nau, printzipalmenti, Platone e Senofonte chi funti istaus alunnus suus e Aristotele. Nasciu in su a Atene in Grèghia, fillu de Sofronisco e de Fenerete, in su piseddidade ia istudiadu sa "physis"cun Anassagora, e agoa, no appanadu de custu, incumenzò a istudiai s'omini, commenti is "sophisteis". Adi spendiu totu sa bida po sa filosofia, i edi mottu po issa, in su @@ -5997,16 +7219,21 @@ Socrate e is Sofistas. Socrate arribada in d'unu momentu particolari po sa filosofia gréga, sa presentzia de is Sofistas. Communti issus, Socrate, si cuncintrada in s'omini e aintru de issu ciccada sa veridadi, + Murta: Sa murta ("Myrtus communis") est una mata chi creschet areste e calchi borta, ma non a s'ispissu, brincat sos duos metros de artesa; Est una mata cun sas fozas semper birdes e lùghidas, e in beranu cumintzan a ispuntare tottus sos frores, chi sun biancos e de colore rosa. Tando si intendet unu fragu bellu meda chi nde prenat tottu su logu in ue creschet. Sa murta faghet parte a prennu titulu de sa flora mediterranea, cund unu frutu chi si tinghet a nieddu cando est bellu maduru e si podet collire finas a bennarzu. In Sardigna creschet in tottue, a curtzu e attesu dae su mare, francu in montes artos meda. Est una pranta chi istat menzus in terrinu friscu, mancari chi timat meda su bentu malu chi, a s'ispissu, la iscontzat. Subratottu si nde agattat meda a chirriu de su lagu Omodeo e in ambasduas sas alas a costazu de su Tirsu. Ponendechèlu in alcolo a 90°, de su frutu, fattu buddire in abba e tuccaru, nde faghen impitu meda sos sardos po fàghere unu licore caraterìsticu traditzionale. + Caresima: Caresima, dae su latinu "quadragesima", in sa liturgia catolica est su tempu de 40 dies, dae su mèrcuris de sas Chijinas a su sapadu santu. Est unu tempu de penitentzia po si preparare a sa Pasca. Su mercuris de sas chijinas est die de deunzu, e gai sa chenabura santa. In caresima non si narada s'Alleluia nè su Groria. Su colore de sos paramentos liturgicos est su viola. + Alleluia: Alleluia, Allelujah o Halleluyah, dae s'ebraicu הַלְּלוּיָהּ (ebraicu traditzionale Halləluya, ebraicu de Tiberiade Halləlûyāh) e significada "lodade a Deus", e s'agatada medas boltas in sa Bibbia.Sa paraula est passada a su latinu , a s'italianu e in ateras limbas. Si usada in sa liturgia, e medas boltas benidi cantada. + Dominiga de sas prammas: Sa Domìniga de sas prammas, in sa liturgia catòlica est sa dominiga chi incomintzda sa chida santa. S'ammentada in custa die s'intrada de Gesùs Cristu a Gerusalemme. Sa zente l'ada accoglidu faghindeli festa agitende ratos de olia e de pramma. In custa die in medas crejas si beneighene sos ratos de olia e sas prammas (chi sunu istadas tribagliadas), e si partetzipada a una processione. + Fortzas: Is fortzas podinti cambiai sa velocidadi de unu corpu. Ci funti fortzas de contattu, cummenti cussa de su ventu in d'una vera o un'omini chi spingiri una potta, e cussas de attesu, cummmenti cussa de una calamida o de su campu gravitatzionali de sa terra. Chi un corpu aparra frimmu oli nai ca sa summa de tottus is fortzas edi parili a zeru, chi si movidi edi diversa de zeru. @@ -6020,14 +7247,19 @@ Si calculada moltiplichendi sa fortza chi craccada po unu numuru variabili chi dipendidi de is materialis de is corpus. formula_2 formula_3 + Scraffingiu (sensatzioni): Su scraffingiu est una reatzioni de sa peddi chi portat a si nci scraffai. + Flumendosa: Su Flumendosa est su de duus arriu prus mannu de sa Sardinnia, longu casi 130 Km. Nascit da su Gennargentu, i lompit fintzas a sud, format varius poetus artifitzialis e si ghetat a su Mari Tirrenu a soru de sa bidda de Murera me sa Meria de Casteddu. + Asphodelus ramosus: S'isciareu (Asphodelus ramosus), pianta de sa familia de sos lizos (Liliacee), creschede ispontanea in terrinos poberos. Sas fozas sunu longas, e partini dae basciu; su truncu, no meda russu, podet essere de 60-80 cm de altaria e faghede fiores biancos. Creschede bundante in sas campagnas e pasculos de sa Sardigna. + Cardilloni: Su generi Asphodelus cumprendiri differentis species de erbas ertas connottas cun su nomini vulgari de cardilloni. + Sambucu mascu: Su sambucu mascu, samuccu badesu, sabuccu, sauccu, o samucciu ("Sambucus nigra" L.) est una mata de sa familia Caprifoliacee. Pianta chi podet creschere in altaria. @@ -6034,69 +7266,97 @@ Su truncu bastante russu giughet su meuddu. Fiorit ne is meses de abrile/maju. Faghet frutos, ne is meses de cabudanni/santugaine, de colore nieddu a maturitade, ca si podent mandigare. + Melachidonza/logudoresu: Sa melachidonza (Cydonia oblonga) de sa familia Rosacee; arvure, chi no creschede meda. Sas fozas e-i su frutu sunu unu pagu lanidas. Su frutu no si mandigada cruu, ma cottu. Bonu po faghere marmellata. + Melagranada: Sa Melagranada (Punica granatum), de sa familia Punicacee, est un arbure e unu frutu. S'arbure no creschet meda, su frutu bastante mannu tenet su corzolu duru, chi s'aberit cando su frutu est maduru. Su frutu tenet sèmenes meda, de colore granatu e chi si podent mandigare. + Olidone: S'olidone o olioni o lioni ("Arbutus unedo" L., 1753), est una mata de sa familia de is Ericaceae, e si podet agatare in totu sa zona mediterranea. + Oliandru: S'oliandru o lionaxi o leunaxi o belladonna ("Nerium oleander", L. 1753) de sa familia apocinacee, est una pianta cun fògias sempri birdes, longas, coriatas. Sa linna, de pagu contu, si segada bogada unu late, belenosu. Podet creschere comente un'arvure e produere fiores de meda colores. Creschet ispontanea, in terrinos poberos, in letos de rios cando sunu siccos. S'agatat puru in su bordo de sas istradas, pro ornamentu. + Antiogu de Sulcis: Santu Antiogu de Sulcis, est de pònnere in su tempus cando sos Bandalos, unu populu Germanicu, cun Genserico, in su V seculu, dae su nord Europa s'est mòvidu in chirca de terras, est intradu in Gallia, e l'at sutamissa, pustis àteros populos germanicos che lo s'ana ispintos in Ispagna e in Nord Àfrica e l'ant ocupada assumancu po 80 annos. Sicomente fiant Arianos (e negaiant sa divinidade de Cristo), ant perseghidu a sos cristianos catolicos, e meda los ana esiliados in Còrsica, in Sitzilia e in Sardigna. Paret tzertu chi santu Antiogu fut de custos esiliados in Sardigna, e chi inoghe est mortu, ma no martire comente narat una Passio, tardia de su XI-XII seculu, unu contu de su protzessu e de su martiriu, in cue ant adatadu su contu de un àteru Antiogu, Antiogu de Sabaste (martire). Antiogu est unu nòmene meda difùndiu in Sardigna, e puru su nòmene de un'ìsula minore a sud ovest de sa Sardigna. + Melachidonza: Sa Melachidonza (n. i. "Cydonia oblonga" Philip Miller 1768) est una pianta de sa familia de is Rosaceae coltivada pro frutu. In logudoresu si narat "Melachidonza", in campidanesu "Mela pirongia". + Chessa: Sa chessa o modditzi (Pistacia lentiscus), appartenit a sa familia de sas Anacardiacee, est una mata cun fozas corriattas e fiores ruios. Semenes minores e nieddos cando sunu maduros. + Romasinu: Su Romasinu ("Rosmarinus officinalis"), de sa familia Labiatee, est una mata cun fozas sempre birdes, minoreddas, e fiores de colore biancu-celeste. Pianta aromatica, usada meda in coghina. + Quercus ilex: Su elighe o ìlixi ("Quercus ilex"), de sa familia Fagacee, est unu arbure cun fogias sempere birdes de colore iscuru. Creschet me is buscos de sa regione Mediterranea, e creschet a bellu. Produssit landes unu pagu longas. Benit prantada pro faere biales, o me is pratzas de biddas e tzitades. + Coghinas: Su Coghinas est unu lagu e unu fiumene, e sunu in su nord de sa Sardigna. Su Lagu est alimentadu dae varios rios minores, su pius importante est su "Riu Mannu" che naschede dae s'altipianu de Alà, formada su lagu Riu Mannu e continuada alimentende su lagu Coghinas, su secundu po mannaria in Sardigna. Dae su Lagu essidi su fiumene Coghinas chi si ch'ettada in mare in su Golfu de s'Asinara, affacca a Codaruìna. + Ses Natzionis 2009: Su RBS Ses Natzionis 2009 (ingl. "RBS 2009 Six Nations Championship") est sa 10ª editzioni de su torneu rugbystigu chi biri d'onnia annu s'incontru de is Natzionalis de , , , , e , e est stettiu giogau de su 7 febbraio a su 21 marzo 2009. Po sa prima borta in sa storia 'e su torneu, unu incontru est stettiu giogau de xenabura. Si trattara de - giocara su 27 febbraio 2009. + Grutas de Nettunu: Sas Grutas de Nettunu s'agatant in su promontoriu de Capu Catza chi serrat su golfu de Portu Conte, in su nord-ovest de sa Sardigna. Intrende in sa Gruta s'agatat unu lagu minoreddu. E pustis si poden visitare salas cun istalatites e istalagmites meraizosas. Si podet lompere a sas grutas dae mare, ca s'intrada s'agatat a pagos metros subra su livellu de su mare etotu. E si podet arrivare dae terra, pro mèdiu de una iscala de pius de 600 iscalinas, chi dae s'altu de Capo Caccia calat fintzas a s'intrada de sas Grutas. + Gruta del bue marino: Sa gruta del Bue Marino est in su Golfu de Orosei, affacca a Calagonone, Dorgali. A sa gruta s'arrivada dae mare. Su "boe marinu" est un'ispecie de foca, sa foca monza (Monachus monachus), chi fintzas a pagos annos faghet viviat in gruttas de custa zona, ma oe paret iscumparsa. + Temu: Su Temu est unu riu chi naschede in territoriu de Iddanoa Monteleone, ind'unu zassu giamadu Corru Andalu. Affacca a Monteleone Roccadoria formada unu lagu artificiale. Est longu 55 Km. e si ch'etada in mare a Bosa. In Bosa po unu tretu de 3-4 Km. su fiumene est navigabile dae barcas de piscadores. + Merula: Sa merula, (Turdus merula, Linnaeus 1758) de sa familia Turdidi, est unu puzone de unu prammu de longaria. Su masciu ada pumas de colore nieddu, e-i su picculu de colore grogu. Sa femina est de colore grigiu e-i su picculu, nieddu. Su cantu de sa merula est melodiosu. + Figu morisca: Sa Figu morisca o Figuindia o Figu moru ("Opuntia ficus-indica") est una matta de sa familia Cactacee. Creschet ispontanea, e si nd'agatat meda in Sardigna. Truncu pulposu, cun sas "palas", inue creschent sas ispinas chi sunt sas fozas. Su frutu, cando est maduru diventat guasi ruju, e si podet mandigare. Creschet azzumai in tottu sa Sardigna fiszas a alturas de 350/400 metros dae su mare, andada a cumprimentu a s'agabàda de s'istadiale, a coa de su mese de capudanne e cominzu de su mese de sant'aine, innantis de l'ingollere s'accostumada a illimpiare sa figu morisca cun nd'un'iscova fatta de murdegu (o de atteru linnamene chi si zappada)pro che li ogare s'ispina, pro l'ispuligare cun discanzu, sa figu morisca es prupposa e ranulosa de semenes, saboria e sustanziosa, sos menzus sabores si podent intendere papandodda a manzanu, daghi est galu frisca, pro l'ingollere si manizzat una canna, in sa punta s'isperrada e s'illascada in chimbe limbas, appustis pro fagher abbarrare apertas sas limbas si che istichidi un biculu de ortigu, su lumene de custu atrezzu est "cànnau". + Sindigu de Scraffingiu: Su Sindigu de Scraffingiu est unu personagiu, naschidu in s'accabbu de su 2007, interpretadu dae Alessandro Pili in sa trasmissione telebisiva comica "Lapola Show" de Videolina. Ligas de foras. MySpace de su sindigu + Lipice: Lipice est una bidda de sa Provìntzia de Lika in Croatzia, s'agatat a 617 metros in pitzu de su mare e tenet 254 bividores. + Croàtzia: Croatzia est una natzione de s'Europa. Sa capitale sua est Zagàbria. Dae su 1mu de làmpadas de su 2013 est un'Istadu chi faghet parte de s'Unione europea. + Zagàbria: Zagàbria (croatu: Zagreb) est sa capitale e sa tzitade prus manna de sa Croatzia, cun prus de 1.106.000 abitantes postos in una tirada de 641,355 km². Est attraessada dae su riu Sava. + Caddu: Su Caddu ("Equus caballus" Linneo 1758), de sa familia Equidae, est unu mammìiferu connoschidu dae s'antighidade et usadu pro su trasportu, su trabagliu, et in passadu puru in sos esércitos (sa cavalleria) e duncas in sa gherra. Est un animale muscolosu. Conca manna, tuju longu cun sa jua, coa longa, ancas robustas, un'ungia (o zocculu) pro pe. Pòdet èsser de varios colores. In Sardigna est presente meda su caddu de ratza "anglo-arabu-sarda", adattu pro sas cursas. In s'altipianu de sa Jara de Gèsturi bi sunt trumas de caddos arestes. + Turture: Sa Turture ("Streptopelia turtur", Linnaeus 1758) de sa familia Columbidae. Puzone de colore grigiu cun isfumadura de marrone, sa conca unu pagu giara. Simile a sa columba, unu pagu pius istrizile. Vivet in sos buscos e in sas campagnas, como si nd'agatant in sas tzitades. Mandigat semenes o farfaruzas de pane o de ateru. + Cardoglinu: Su Cardoglinu o Cadranera ("Carduelis carduelis", Linnaeus 1758), de sa Familia Fringuellidi. Puzone mannu cantu unu furferarzu. De colore grigiu cun unu pagu de grogu in sas alas, e de ruju in bula. Mandigat semenes, ispetzialmente de ardu areste. + Futtientu: S'astoreddu cudduventu o futtientu o tilibriu ("Falco tinnunculus", Linnaeus 1758) de sa Familia Falconidi. De colore brunu. Pettalzu e catzadore de animales minores chi si movene subra su terrinu. Istat pompiende dae s'altu, guasi immobile,lassendesi trasportare dae su entu (dae inoghe su nòmene futtientu). Tenet farrancas acutas e picculu forte. + Cynara scolymus: Sa cartzofa (Cynara cardunculus, sutaispecie scolymus) est una ortaliscia cultivada de sa familia "composite". Si presentat comente una mata. Arrivat puru a 1 metro de altaria, truncu robustu, cun fozas longas, cun ispinas. Produet varios frutos, chi sunt sos fiores; su frutu si presentat cun fozas subrapare, ispinosas in sa caltzofa de tipu sardu, chena ispinas, in su tipu nadu romanu. Sa produtzione est in sos meses de ierru. Sa cartzofa si mandigat cotta o crua. Galleria. Est meda coltivada in Sardigna (Campidanu, sa zona de su Coghinas, in su Tataresu). + Corroga: Sa , corroncia, o corronca ("Corvus corone cornix", Linnaeus 1758) est unu pixone de sa familia 'e is corvidis. Is pinnias de sa entre e de sa schina funti murras, nieddas in conca e in is alas. Es pius minore de su crovu. Vivete in trumas, siada in sos montes comente 'e in biddas e in sas tzitades. Mandigat 'e tottu. + Dindu: Su Dindu ("Meleagris gallopavo") de sa Familia Meleagridi. Est su dindu comune. Si allevat po sa petta. Podet pesare unos 12-15 chilos. Su colore de sas pumas est brunu melciadu a ateros colores. Sa conca est ruja e nuda. + Santu Antoni Abadu de sa Marina: Santu Antoni Abadu de sa Marina est una crèsia in su tzentru de Casteddu. Istòria. @@ -6130,9 +7390,11 @@ Is botzetus de is afriscus de su pintori emilianu Guglielmo Bilancioni po is tìtulas de sa cùpula de sa crèsia esistint ancora e funt spratzinaus in-d’unas cantu de arregotas privadas de sa citadi. Custus afriscus ddus at comissionau s’Arcicunfraria de sa Madonna d’Ítria in su 1884 e acabaus de su pintori in su 1886. In su 1890 s’afriscu “Sa Morti de Santu Antoni” arresurtat jai dannejau, e a su pintori ddu tzerriant po dd’arranjai. S’umididadi perou sighit a arruinai custus traballus finsas a candu, in su 1914, Antoni Scano sinnalat sa necessidadi trista de fai scrostai is arrebussus africaus ki arriscànt de nci arrui a pitzus de sa genti. Is botzetus ki s’agatant ancora perou s’amostant sa grandu cualidadi ki depiant tenni custus afriscus. Sa cosa de prus grandu ecisu est s’ambientatzioni de is scenas, in-d’unu Orienti mìtigu e evocativu. + Furferarzu: Su furferarzu o furfurarzu ("Passer domesticus", Linnaeus 1758) est unu pigione de sa familia passeriformes. Puzoneddu de colore unu pagu marrone e cun grigiu e nieddu. Vivet affacca a logos abitados e faghet nidu in bucos de muros betzos o suta sas teulas de sas domos. Vivet in trumas e si bidene in sos campos de trigu o de olzu o ateros semenes. In s'ijerru, cando ada famine benit a chircare farfaruzas de pane puru subra sos balcones. + Tostoine: Su Tostóine est un'arretaliu de s'òrdine Testudines o Chelonia. In Sardigna esistet su tostoine de sicu, de 20–30 cm de mannària. S'habitat est afaca a mare. Mandigat birdura. B'est puru su tostoine de abba, chi bivet in sos pojos, in rios de abba currente non incuinada. Onzi tantu bessit dae s'abba pro s'iscaldire a su sole. Est prus minore de su de sicu, e est fatzile biere sos minoreddos, naschidos dae pagu. Esistent sos tostoines de mare. @@ -6142,26 +7404,38 @@ Sutaòrdine Paracryptodira (estintu) Sutaòrdine Cryptodira Sutaòrdine Pleurodira + Gioga: Gioga ("Arion", Férussac 1821), de sa familia arionidae. Su corpu est modde intro a unu conchizu. Sa conca cun corros si retirat cando agatat unu ostàculu. Pasculat in su fenu, in atunzu, cando comintzada a piore. In s'istiu bivet sizigliada, in letargu. B'est sa gioga manna e-i sa gioga minuda, unu pagu pius minore (gioghitta). Una gioga s'agatada in sos ortos (Arion hortensis) e faghet dannos, mandighende s'ortaliscia. Esistit puru su coccoide, pius mannu de sa gioga) cun su conchizu o chena conchizu. + Nostra Segnora de Baluvirde (santuariu): Unu Santuariu dedicadu a Nostra Segnora de Baluvirde ("Nostra Sagnora de Vaivelt" in s'aligaresu, "Nostra Signora di Valverde" in italianu) s'agatada a 7 Km. dae S'Alighera, in su nord ovest de sa Sardigna. Sa creja est de su XVI seculu. Est a una navada, cun tres cappellas dae un'ala e dae s'atera. A denanti de sa creja unu porticadu. S'altare in marmaru, riccu e imponente, est de sa medade de su 1700. Sas cappellas sunu riccas de quadros mannos e de calchi valore. Duos quadros sunu de Pantaleo Calvi e risalini a su 1600. S'istatua de sa Madonna est minore, de 33 cm. Sa cara est unu pagu niedda, cun su Fizu in bratzos. S'istatua est posta in d'unu nicciu, in s'altare mazore. Subra in d'un ateru nicciu, un' istatua de sa Madonna de sa fritza, ca tenede una fritza inn manu. In sa creja medas ex votos, chi devene passare in unu museu. Nostra Segnora de Baluvirde est sa Patrona de sa Diotzesi de S'Alighera, e cun santu Micheli Patrona de sa tzitade. Est unu santuariu meda frecuentadu dae sos s'aligaresos e dae zente de sas biddas de su circondariu, ispetzialmente in su periodu de sos pellegrinagios dae sa prima domìniga a pustis de Pasca fintzas a sa prima dominiga de làmpadas. + Chiroptera: Sos Chiropteros sunt un òrdine de mamìferos tzerriadu de sòlitu Alipedde. Mamìferu, chi parede unu sorighe cun alas. Vivede in grutas, o in domos betzas disabitadas. Neulas de custos animales si movene bolende in custos logos chena tzumbare in ostaculos. Giughede "alas de pedde", chi sunu puru farrancas, chi servini po s'appiccare a conca in giosso cando dromidi o est in letargu. Dromidi a de die e bolada a de note a catza de muschitas. Est unu ispantu comente resessada a de note a fàghere custu, po su mèdiu de s'eco, chi issu produidi, e chi servidi a s'animale po evitare sos ostaculos o ischire de sa muschita chi issu est chirchende. Est un animale meda istudiadu po custas suas carateristicas. + Tony Lavelli: + + + + Attoccadorza: S'Attoccadorza ("Dendrocopos major") de sa Familia Picidi est unu puzone non tantu mannu, presente in sos buscos. Su colore est nieddu cun màchias biancas in conca e in sas alas, e una màchia ruja in sa 'entre. Sas farrancas sunu robustas pro poder istare attaccadu a su truncu de s'arvure cando trabagliat. Su picculu est robustu e servit a tzoccheddare sa linna de arvures, faghinde bucos pro nde bogare e mandigare fromigas, bermes e àteros insettos. + Rundine: Rundine o rùndiu ("Hirundo rustica") de sa familia Irundinidi. Puzone minore, de colore nieddu cun d'unu pagu de biancu; sa coa est a furchidda. Arrivada in sas nostras regiones a s'incomintzu de su 'eranu. Vivede in sas tzitades e biddas mannas e minores. Fraigada su nidu cun ludu, suta sos corniciones de sas domos. A sa fine de s'atunzu emigrada in logos caldos; e s'annu a poi torrada a su matessi logu. Est unu puzone utile ca mandigada muschittas. Sos bolos de sas rundines sunu un ispantu. + Zinzinu: Su zinzinu o arrescioni o aritzu de mari ("Echinodermata", Klein 1734) est de sa familia Echinodermi. Un'ispecie de iscatula tunda, bastante dura: intro bi sunu sos osos de colore rosa, postos a s'in giru, e chi si mandigana. Custu animale tenet medas ispinas attaccadas a sa pedde, e sunu dolorosas si punghene. Su zinzinu s'agatada in abba pagu profunda. + Paone: Su Paone (Pavo cristatus), de sa Familia Fasanidi. Est originariu de s'India. Sas pumas sunu de colore biaittu. Connottu dae s'antighidade dae sos Gregos e dae sos Romanos, chi lu mandigaiana. Ispantosa sa coa de su masciu, cun pinnas longas fintzas unu metro, de su colore 'e su brunzu; in d'ogni pinna ada "un oju" de colore'irde, e de ateros colores. Sos paones faghene un'ispecie de "danza" adenanti de sas feminas ( sa paonissas); e faghene sa roda, cun sas pinnas a ventagliu. In logos meda s'agatana paones in su zoo. Sunu animales chi vivene a longu. + Torinu: Torinu ("Turin" in piemontesu) est una tzitade italiana, cabu de logu de sa Provìntzia de Torinu e de sa Regione Piemonte. Est sa quarta tzittade de italia po abitantes. In pianura, inue su Po retzidi sa Dora Riparia. Est una de sas tzitades pius attivas in su campu de s'editoria est sede de una de sas casas editrices pius prestigiosa chi est sa Giulio Einaudi Editore. Istoria. @@ -6168,46 +7442,61 @@ Fut unu centru de sa popolatzione gallica de sos Taurinos. Est diventada colonia romana cun su nomene de "Augusta Taurinorum". In sos seculos est passadas sutta dominatziones divescias: est istada puru unu ducadu longobardu, e a s'incomintzi de su seculu XIII est pasada sutta sos Savoias. Pius a tardu sutta sos Frantzasos e dae su 1814 est torrada sutta sos Savoias. Dae su 1861 au 1865 est istada capitale de su Regnu de Italia. In Torino at incomintzadu sa FIAT chi est istada sempre importante po s'economia de sa tzitade e de su Piemonte. Importante s'Universidade de Torino(sec.XV). Monumentos e palatos. In tzitade divescios palattos rinascimentales : Palatu Reale, Palattu Madama, Palattu Carignano. Tzelebre sa Mole Antonelliana de s'architettu Alessandro Antonelli. In sa cattedale, in d'una Cappella dae su 1578 si cunservat sa Sindone. Ateras crejas : sa Consolata, Maria Ausiliatrice, La Gran Madre, Superga e ateras. In Torino b'est “La Casa della Divina Provvidenza” connotta puru comente su Cottolengo. Torino est un importante nodu ferroviariu e istradale tra s'Italia e sa Frantza. + Mangoni: Su mangoni o mangone ("Phoenicopterus", Fürbringer 1758) est unu pilloni mannu de sa familia Phoenicopteridae. Esistit fintzas su de colore ruju: e in logudoresu si narat puru "zente ruja", in campidanesu "genti arrubia". Sas pinnas sunt biancas cun d'unu pagu de ruju, tenet ancas longas e istriziles de colore rosa, su tuju longu e curvu, picculu mannu e curvu, cun custu iscavat e sedattat su ludu de sos istagnos, chirchende su 'e mandigare, algas e cambareddus. Su corpu no est tantu mannu. In Sardinnia bibint in sos istagnos, inue faghet puru su nidu. Su nidu est altu, fraigadu cun su ludu, e sa forma comente unu secchiu rovesciadu. Est puzone migratore. Curiosu però, ca arrivat inoghe in s'istiu, e partit in beranu (a diferentzia de àteros puzones). In Sardigna meda s'inde bident in s'Istagniu de Molentargius, e in s'Istagniu de Santa Gilla, affacca a Casteddu. + Cau (pigione): Su Gabbianu (Larus argentatus) de sa familia Laridi. Est su gabbianu reale, e si agatat in Sardigna. Sas pumas sunt biancas a s'ala 'e sutta. Sa conca est bianca in ijerru, niedda in beranu; sas alas sunt grigias.Est de 50-60 cm. de longaria-Difendet s'ispatziu vitale po sa coppia, puru si est minore. Vivet a trumas, affacca a mare. Piscat a pizu de s'abba. Como s'agatat meda in tzitades vicinu a mare, ispetzialmente si unu riu unidi sa tzitade a su mare. Faghet su nidu subra iscoglieras unu pagu isoladas, o subra rocchittas solitarias. Faghet 2 0 3 osos. S'ind agatant in campagnas e visitant sos muntonalzos (discariche)in chirca de cosas de mandigare. + Sorighe: Su sòrighe o topi ("Mus musculus", Linnaeus 1758), de sa familia Murudi, est unu mamìferu rotzigadore. Si tzerriarat puru topi comuni e topi domesticu po du differentziai de su topi selvaticu, Apodemos sylvaticus. Domesticu po ita esti associau a s'òmine e a suus domu. Animaleddu de colore grigiu, cun runcu appuntidu, mustatzos, e coa longa. Topis funti onnivurus. Sunt preda de sos puzones predatores, de cussos chi catzanta a de note e de sos chi catzanta a de die. Su rapportu con s'òmini est importanti po ita custa ìspetzias est considerada una pesti. Su topi est utilitzau po s'istùdios sièntificos in tottus is traballadorios (laboratorios) de su mundu po ita sciemmus sa sua genetica meda beni e po ita est pitticcu e si accoppiara allestru. + Istrìa: S'Istrìa (Tyto alba) de sa Familia Tytonidae. Est unu puzone notturnu. Cun pumas de colore biancu, e cun unu pagu de marrone subra sas alas. Sa fache cumparidi tunda, cun su picculu minore. Sas farrancas sunt robustas. Vivet in campagna ma s'ind agatant puru in tzitzade. Est unu catzadore a de notte de animales minores: puzones, sorighes, e ateros rotzigadores,nocivos. Ada una vista 'ona a de notte, e paret chi eppada orijas finas, e-i custu l'agiudada in sa catza. Duncas, est unu puzone utile. Ma s'omine, cun sos disbuscamentos, e fraigos de domos e de istradas est imminorighende s'abitat de custos puzones, ed est provochende s'iscumparsa issoro. In Sardigna custu puzone non godit de bona nomea. + Perdija: Sa Perdija ("Alectoris barbara") de sa Familia Alectoridi, est sa perdija sarda, ca vivet in Sardigna e in nord Africa. Su nomene scintificu enit dae su gregu "alectoris" (pudda). Est puru connotta comente "pudda de mata". Caraterìsticas morfològicas e habitat. Su corpu est regoltu, ancas robustas, coa curtza. Sa pumas sunt pintirinadas, e si cunfundent cun su terrinu o sas fozas siccas. Vivet in sos campos, in mesu a sas matas. Mandigat semenes, bermes, insetos, formigas. Faghet su nidu subra su terrinu cun paza e chiccajos. Faghede una vintina de osos, chi benint ciocchidos dae sa femina. Appena naschidos, sos puddighinos sunt in movimentu a dasegus de sa mama. Sa femina, su masciu e -i sos puddighinos formana una familia, e bistana umpare. Sa perdija est unu puzone areste, chircadu meda dae sos catzadores, po sa petta bona e saporida. + Columbidae: Sa famìlia de is columbus ("columbidae", Illiger 1811) est dividia in prus de 300 spetzias, 5 subfamìlias, e 42 generes. B'est su columbu areste, chi vivet in sas campagnas, in sos buscos, e mandigat semenes. B'est su columbu masedu, chi vivet in tzitade. S'inde ident subra sas domos, subra campaniles, crejas, turres. S'ind 'ident medas in sas piattas cando lis dana a mandigare. Faghet su nidu in totue. Sa femina faghet duos osos e los ciocchit. Su colore de sas pumas est variu: iscuru, colore 'e chijina, biancu, cun una istriscia bianca chi inghiriat totu su puzone, alas nieddas e conca niedda. Su tuju de custos est colore 'e brunzu cun isfumaduras de 'irde. + Prammittu: Su prammittu (Chamaerops humilis) est unu tipu de pramma chi creschet ispontanea in Sardigna e in sas regiones de su Mediterraneu. Nada puru "pramma nana" o "pramma de Santu Pedru". Fozas a ventagliu. Frutu birde e marrone iscuru. Creschet che una mata regolta, ma podet creschere bastante alta, in terrinos poberos affaca a mare. Est una pianta protegida. Benit cultivada puru in giardinos po ornamentu. Unu tempus dae custa pramma si faghiat su crine, chi serviat comente imbuttidura pobera po tramattas. + Forittu: Forittu, est unu mamiferu, pettalzu (Mustela putarius furo), de sa Familia Mustelidae. Su corpus est allongau, farrancas curtas, est meda agile. Usadu po sa catza a sos coniglios e ateros animales, ca intrat in sas tanas. + Ana e mele: Ana e mele, o janna 'e muru ("jana 'e muru"), o bucameli (Mustela nivalis). De sa Familia Mustelidae. Mamiferu pettalzu. Tenet unu corpu allongau, agile in sos movimentos. De colore iscuru. Mandigat puzones, sorighes, e si li resessit puddas. Si cuat intro sos muros a siccu e in mesu a sas roccas. + Ghiru: Ghiru (Glis glis), de sa Familia Gliridae Mamiferu, rotzigadore. Animale minore de 15-20 cm. De colore grigiu, vispu, cun sa coa longa. Vivet subra sas arvures in zonas de montagna. Passat dae un'arvure a s'atera, dae unu rattu a s'ateru cun meda agilidade. Mandigat semenes, frutta, landes, osos de puzones. In s'ijerru andat in letargu. Chircat rifugiu puru in domos disabitadas, intrendeche appena agatatat unu bucu o faghindelu. + Bougainville: Bougainville originaria de su sud America, de sa Familia Bougainvillea. Pianta rampicante, vigurosa, cun ramos longos chi ant ispinas; cun fozas de meda colores, rosa, ruju, viola. Usada comente ornamentu, creschet appoggiada a muros e a ringhieras. Creschet bene in s'istiu. Bella meda cando est fiorida. + Pittosporo: Pittosporo de sa Familia Pittosporacee. Arbustu originariu de sa Cina, cun fozas sempre 'irdes, lughidas e unu pagu corriattas. Faghet fiores biancos a mattuleddos, unu pagu profumados. Pianta ornamentale po siepes; creschet puru comente arvure. Est meda resistente. + Formiga: Formiga o frommiga est unu insettu de sa Familia Formicidae. Conca triangulare, mandibulas robustas. Vivet in sotziedade. Bi sunt sas formigas oberajas, sos mascios, sa regina. Sos mascios sunu po sa fecundatzione, sas feminas po continuare s'ispetzia, sas oberajas, chi sunu neutras e chi devent solu trabagliare a servitziu de sas ateras. Sas formigas pitigana e dana malighinzu. Fraigant formigalzos suta terra, inue ammuntonant sas provvistas e inue vivet sa regina e-ì sas larvas. Sas formigas regoglint semenes, fozigheddas, e bicculos de fozas, chi carrant a su nidu in longas camineras e cun meda trabagliu. Sunu fortes e carrana pesos chi sunu superiores a s'insettu matessi. Meda diffusa sa frommiga conca ruja, chi vivet in sos buscos, ed'est utile ca distruet insettos nocivos. Est connottu su contu de La Fontaine, "sa chigula e sa frommiga", inue si narat de sa frommiga trabagliadora in s'istiu, po sas provvistas de s'ijerru. + Limba lionesa: Sa limba lionesa (Llionés) est una de sas limbas romanzas otzidentales. Est faeddada dae unas 25 mìgia personas. + Pasca: Pasca. Dae s'ebraicu "Pesach", passazu. S'in de faeddat meda in sa Bibbia spetzialmente in sa Bibbia ebraica o Antigu Testamentu. Sa paraula indicat su passazu de s' Anghelu de su Segnore chi at colpadu sos fizos primogenitos de sos Egitzianos e at risparmiadu sos Ebreos. Sa tzelebratzione de custu eventu si aiat 'occhinde s'anzone pascuale, chi si mandigaiat cun pane azimu, no lievitadu, e irduras amaras. Sa Pasca cheriat tzelebrare s'essida (su passazu) de sos Ebreos dae s'isciaidudine se s'Egittu. Sa festa duraiat sete dies. @@ -6217,31 +7506,40 @@ veru anzone pascuale, sacrificadu (cun sa morte in rughe), po liberare sos omines dae s'isciaidudine de sa culpa e de su peccadu. Sa pasca ebraica fut una fregura, una antitzipatzione de sa vera Pasca chi fut cudda cumprida dae Gesu Cristu. A s'incomintzu sos cristianos, chi funt ebreos, tzelebraiant sa pasca issoro in sa matessi data de sa Pasca ebraica. Pius a tardu cando puru sos paganos , non ebreos, ant aderidu a sa fide cristiana,in otzidente si comintzat a tzelebrare sa pasca sa Dominica a poi de su 14 de Nisan, in sa die in cue si mentuaiat sa risurretzione de Gesus dae morte. Ma medas crejas de s'Oriente ant continuadu a la tzelebrare in sa matessi data de sos ebreos. Custa situatzione est durada fintzas a su mesu de su II seculu. Bi funt cuntierras subra sa data de sa Pasca tra sos Piscamos de Roma, est a narrere sos Pabas e tzertos Piscamos de s'Oriente. Paba Vittore at reunidu sos Piscamos de Italia (s'annu 196) po affrontare sa chistione, e fut detzisu de tzelebrare sa Pasca sa prima dominiga a poi de su pleniluniu de 'eranu. Custu no fut chena cuntierras. Sa die de sa tzelebratzione de sa Pasca indicada dae Paba Vittore, fut confrimmada dae su Conciliu de Nicea in su 325. + Pudda: Su puddu comunu ("Gallus gallus domesticus" o "Gallus sinae", Linnaeus 1758) tenet sa cogorosta ruja bastante manna, isprones, alas unu pagu longas, cun pinnas subra sa coa longas e falcadas. Raspada chilchende ite mandigare;mandigada semenes, insetos, e irdura. Carateristicu su chichirichì de su puddu. Sa pudda est sa fèmina de su puddu. Est pius minore de su puddu; podet mancare de sa cogorosta o la tenede minore; mancat de isprones. Est allevada po sos osos e po sa petta. Sa pudda ciocchidi sos osos po 21 dies, e cando naschent sos puddighinos sa pudda si leada cura de issos. Sa pudda mandigada semenes, insetos, irdura e erva. Sa petta de pudda est connota comente “petta bianca”. + Jara de Gèsturi: Sa Jara de Gèsturi (tzerriada fintzas "jara manna") est un artipranu de sa Sardigna tzentrale, a mesu tra Sarcidanu e Marmilla, de 4500 ettaros de tirada in territoriu de Gèsturi, Genoni, Tuili, e inue vivent trumas de caddos arestes. Unu territoriu de pasculos, cun arvures e matas e pojos de abba pioana. Po deghe meses sos caddos vivent inie e po duos meses de s'istiu benint trubados in pianura, inue si faghet puru sa marcadura. Si faeddat de "sos cadditos de sa Giara", ma oe no sunt gai minores. Unu tempus sos caddos beniant impreados po trabaglios, come de mancu. + Turrone: Su turrone est unu produtu a base de mele. Su turrone est su resultadu de trabagliu de varios ingredientes (mele, sas jaras de s'ou, mendulas). Si presentat biancu, tostu o unu pagu pius modde, e podet essere fatu cun mendulas, rintzolas, o nughes. In Sardigna sunt espertos a faghere turrone in Tonara, Dèsulu e in Aritzu. Turrone in cunfetzione o segadu a cantigheddos s'agatat in sas bancarellas in sas festas paesanas, o in logos turisticos, in s'istajone turistica. + Meli: Su meli o mele est un alimentu prodotu dae sas abes peri s'abicultura. Esistint diversas ispetzias de mele, mele de arantzu, de acacia, de olidone, de romasinu e de àteras piantas. Dipendet dae sos frores chi sas abes visitant. Pro custu si ispostant puru sos casiddos a secunda de su tempus de sa froridura de sas arvures. + Quercus: Su chercu ("quercus", L., 1753) est un arvure de sa familia "fagacee" meda comune in Sardigna e in Europa. Podet creschere mannu e vivere a longu. Creschet in totue ma in modu ispetziale in collina e montagna non tropu alta. Produit landes, chi servint po nutrimentu de animales, porcos e porcrabos. Ogni noe annos dae su chercu si regoglit su suelzu, e tando su truncu de s'arvure cumparit de colore marrone. Su chercu perdet sas fozas in atunzu e ijerru. + Ovis aries: S'arveghe ("Ovis aries", Linnaeus 1758) est unu mamìferu ruminante de sa familia de is "bovidae", de genere "ovis". In Sardigna bi nd'at meda. Benit allevadu po su late, sa lana, e sa petza. Su late de arveghe benit trattadu po fàghere casu de mandigare o casu po ratare. Onnz'annu sas arveghes benint tusas po sa lana. Est prejada sa petza de anzone, demancu sa petza de s'animale mannu. Però in Sardigna si usat mandigare “s'arveghe buddida”. S'arveghe mandigat erva pasculende in sas tancas. Est un animale masedu, cun istintu gregariu. Si murghet po su latte, etzetu cando allatat s'antzone. Su pastore po sa notte recuit su masone de arveghes in su cuile. S'arveghe non tenet corros, ma los tenet su masciu, su "beccu". Maneras de la tzerriare in Sardigna: + Murone: Su murone o mugrone (sa fèmina mugra) ("Ovis musimon", Pallas 1762) est unu mamìferu ruminante cun ungias de sa familia "bovidae"; est s'unica arveghe chi vivet areste, in montagna, ed est presente in Sardigna e Corsica. De colore rujittu, biancu in sa entre e in sas ancas. Su pilu est unu pagu ruvidu. Su masciu at corros robustos curvados a s'issegus e a punta. Connoschidu dae s'antighidade comente animale chi vivet in Sardigna. Nde faeddat Plinio. Tzerriau fintzas "murvoni", "craba areste", "mùvara", "bìttara", "mruva" o "muvra". + Novena: Sa Novena est una pregadoria a Deus, a sa Madonna o a unu Santu po noe dies primmu de sa festa. In sas dies de sa novena si podet partetzipare a sa Missa. Unu predi podet preigare subra sa vida de su Santu e invitare a imitare sas virtudes suas. Calchi novena appartenet a sa traditzione seculare de sa Creja, comente sa novena de Nadale, o sa novena de s'Ispiritu Santu. Ateras novenas sunt ligadas a sa devotzione populare po unu Santu o una Santa o sa Madonna. In calchi logu in sas dies de sa novena si faghet unu pellegrinaggiu a pe', a unu Santuariu, preghende e cantende. In sas novenas e in sas festas po sa Madonna o po unu Santu si cantant sos gosos. + Casu: Casu (dae su latinu caseus), est unu prodottu de su latte. Su casu lu faghet su pastore cun medodu traditzionale o in su casifitziu cun metodu industriale. Unu passazu est sa saladura e s'istajonadura. Su casu si faghet cun latte acchinu, latte eveghinu (de arveghe), de craba o de bufala. Su casu si podet consumare friscu o istajonadu. B'est puru su casu po rattare. Unu tipu de casu est sa mozzarella fatta cun latte de bufala. @@ -6249,26 +7547,34 @@ Sos tipos de casu in Sardigna. In Sardigna si produet casu friscu o casu chi si faghet istajonare, in formas minores (pischeddu) o in formas mannas ( casu romanu). Unu sutaprodottu de su latte trabagliadu po su casu est su regottu. Bi sunt varios tipos de casu. Unu casu caretteristicu est su casizolu, de latte de 'acca, chi si lassat puru istajonare unu pagu. Su fiore sardu, de latte de 'acca. Ateros tipos: su casu giampagadu, o casu marzu, cun sos bermes de su casu. Su gorgonzola, unu pagu piccante, e chi si faghet in nord Italia. Famadu est su parmigiano reggiano, e-i su grana padanu. Un ateru casu piccante est su provolone. Calchi tipu de casu si faghet affumare. Su istracchinu est una crema de casu. E ateros meda. + Calvariu: Calvariu est unu montiju affaca a Gerusalemme inue beniana giustisciados sos cundennados a morte e inue Gesu Cristu est mortu subra una rughe. Est giamadu puru "Golgota ("(dae s'aramaicu "Gûlgaltâ:" logu de sa calavera). Como cussa altura s'agatada intro a Gerusalemme chi est creschida a inghiriu. Subra su Calvariu b'est sa basilica de su Santu Sepulcru, fatta fraigare dae Costantinu imperadore. In mesania de sa navada b'est su santu Sepulcru de Cristos, rivestidu de marmaru biancu. Colunnas minores rezzene una cupula minore. In sa creja varias cappellas, e una appartenede a sos ortodossos, un' atera a sos coptos , un'atera a sos armenos, un'atera a sos catolicos. + Benedettinos: Sos Benedettinos sunt un'ordine monasticu fundadu dae santu Beneittu, naschidu a Norcia in su 480. Tzentru de su monachesimu benedettinu est istada s'Abatzia de Montecassino. S'Ordine s'est diffusu, in Italia e in Europa cun medas cunventos, inue sos amanuenses ana trascrittu sos testos de sas oberas antigas, sa Bibbia e-i sos testos classicos. Ana creadu bibliotecas e iscolas. Sos benededittos ana isviluppadu s'agricoltura bonifichende terrinos, e difendinde sa popolatzione a su tempus de sas invasiones barbaricas."Ora et labora", prega e trabaglia, fudi su programma dadu dae santu Beneittu. Sos benedettinos sunu ancora presentes cun divescios monasterios in varia natziones. In Sardigna b'est unu monasteriu benedettinu a Santu Pedru de Sorres, affaca a Borutta, in su Tataresu. + Battisteru: Su battisteru est su logu o s'edifitziu inue si retziat su battijimu (dae su gregu baptisma). Unu battijimu fut praticadu dae Giuanne Battista comente narat su Vangelu. Gesùs Cristu at retzidu su battijimu de Giuanne Battista in su riu Giordanu. Po su battijimu cristianu in sos primos tempos si usaiant sos rios, inue b'aiat aba o puru sas domos in tempos de persecutzione. Cando sas persecutziones sunt finidas e-i sos cristianos ant tentu sa libertade de praticare sa religione ant fraigadu battisteros. Funi edifitzios de una tzerta mannaria, de forma circolare o poligonale. Funt mannos ca su batijimu si daiada a sos adultos, si daiada po immersione, e in occasione de sa Pasca. In su battisteru b'aiat una baltza (vasca) e bi funt iscalinas po calare in s'aba inue si eniada immersos (est su significadu de sa paraula baptisma) e àteras iscalinas dae s'àtera ala po nde essire dae s'abba. In sos muros internos bi funt pinturas o masaicos cun iscenas chi ammentaiana su battijimu e su significadu de su battijimu. Ancora oe si podet bidere su Battisteru de Firenze, su de Pisa e ateros. Sos battisteros funitaffaca a sa cattedrale, est a narrere in tzitades sede de su Piscamu. Como in sas crejas parrocchiales esistit su “fonte battesimale”, chi podedt essere in una Cappella o in su presbiteriu, inue si retzit su batijimu “per aspersione”, bettende unu pagu de aba subra sa conca. + Camaldolesos: Camaldolesos Odine monasticu. Su nomene derivada dae Camaldoli, localidade in provintzia de Arezzo. Inoghe santu Romualdu ada fundadu unu monasteriu a s'incomintzu de su XII seculu. Sighiada sa Regula de santu Beneittu. Ana adottadu su istile de vida cumunitaria, ma assumancu po unu tzeltu tempus fudi possibile sa vita eremitica. Oe sos monacos camaldolesos sunu pagos de numeru. + Cistercensos: Cistercensos, padres de una Congregatzione benedettina. Su nomene derivada dae Cistercium, in latinu, e dae Citeaux, in frantzesu, logu inue fit istadu fundadu su monasteru. S'ordine aiat retzidu s'approvatzione dae su Paba in su 1100. In su 1113 si fit presentadu a su monasteriu Bernardu de Clairvaux (Chiaravalle) cun 30 cumpagnos e tre frades suos. Custu esempiu ada ispintu ateros giovanos a bintrare in sa Congregatzione, tantu chi fudi istadu netzessariu aberrere ateros 4 monasterios. Unu dei custos fit cussu de Clairvaux, de su cale fudi s'abade, santu Bernardu, puru chi esserat giovanu. S. Bernardu est istadu unu teologu e omine de preghiera; est istadu unu cossizeri de pabas e beniada mandadu po ponnere paghe tra principes in briga o in gherra. Est istadu proclamadu Duttore de sa Creja ( Doctor mellifluus) po sa dottrina e po sas operas chi ada iscrittu. S'Ordine est intradu in crisi a sa medade de 1300. A medade de su 1400, cund'unu interventu de su Paba Alessandru VII chi ada convocadu a Roma unu Capitulu Generale s'ordine si est ripresu. Como sunu pagos sos monasteros de s'Ordine. Sunu esistidos monasteros cistercenses feminiles. Ma su Conziliu de Trento las ada fattas diventare monzas de clausura. + Pinnetta: Pinnetta (dae pinna, reparu). Costrutzione in pedra a siccu a pianta tunda, in tempos passados impittada dae pastores e massaios. Siguramente de origine antiga meda, dae su tempu de sos nuraghes. In sa pinnetta su pastore teniada reparu, bi drommiada subra una istoja, bi faghiada su fogu, e trabagliaiada su latte po su casu, e bi funi istelzos (labia, labiolos, buales). A su muru bi fudi sa cannitta po su casu; calchi roccu piantadu in su muru po appiccare sa beltula e atera cosas. Bi fudi una banca ruza, calchi banchittu de oltiju. Sa copeltura de sa pinnetta fudi cun cannas e rattos de arvure e no bi pioiada. Su pavimentu fudi guasi sempre de terra e calchi olta a impedradu. Como, pinnettas s'ind'agatana pagas. + Pàgina printzipale/2014: Not Sardinian? Sc-0? + Creja: Creja, cun custa paraula chi derivada dae su gregu ἐκκλησία ("ekklēsía"), e dae su latinu "ecclesĭa", si intendet indicare sa comunidade. In su grecu classicu si intendiada sa comunidade tzivile. In su Nou Testamentu si intendet sa comunidade de fide, reunida po tzelebrare sos ritos religiosos o su cultu, po iscultare sa paraula de sos profetas o de Cristos, chi beniat annuntziada a su populu. Cun custa paraula s'intendet puru su fraigu inue sos cristianos si reuniant e si reunint. In sos primos tempos sos cristianos no aiant crejas. Si reuniant in sas domos, o in sas catacumbas in tempu de persecutzione. A poi de s'Edittu de Costantinu imperadore (Edittu de Milanu, 313) chi daiat libertade a sa creja cristiana, s'est incomintzadu a fraigare crejas mannas e minores. @@ -6275,21 +7581,28 @@ Como presentamos una creja manna comente bi nd'aiant in Roma, Costantinopoli e in ateros logos. A denanti de sa creja bi fut su vestibulu, dae su vestibulu si intraiat in su chiostro, e in su tzentru bi fut una funtana; s' intraiat in sacreja, in sa navada (ca fut allongada comente una nave); sa navada podiat essere unica o divisa dae colunnas. In fundu a sa navada bi fut presbiteriu, su logu riservadu a sos preideros. In su presbiteriu bi fut s'altare, e a dasegus de s'altare su coro. Crejas meda funt pius semplitzes (cun sa navada e-i su presbiteriu). Sas formas de sas crejas ant variadu in sos seculos. Bi sunt istadas crejas in istile bizantinu, romanicu, goticu, baroccu. In tzeltas crejas b'est su transetto, sa gupula, cappellas, e s'abside (in fundu a forma de semicerchiu). + Campusantu: Si faeddat puru de cimiteriu, dae su gregu "koimeterion", e dae su latinu taldu "coemeterium", est a narrere su logu in ue reposan (o pasan) sos mortos. Po sos romanos antigos fut proibidu de interrare intro sa tzitade. Sos cristianos an sighidu custa lege. Ma an fraigadu cappellas e crejas subra su sepulcru de sos martires, e cherian essere sepultados affaca a custos sepulcros. Fraighende crejas noas si fraigaiat affaca unu campusantu. Napoleone at proibidu de interrare a sos mortos intro sa tzittade in Frantza e in ateros istados in Europa. Dae tando su campusantu benit fraigadu fora. E an incomintzadu a interrare in su matessi campusantu siat sos cattolicos siat mortos de atera religione. Como su campusantu est de propriedade de sos cumones. In su campusantu si usaiat e si usat interrare, comente narat sa paraula, ponnere suta terra sa cascia cun su mortu. Sas familias riccas aian sa tumba cun tantu de losa; in tempos retzentes si usan puru sos loculos, unu accantu a s'ateru in fraigos cun deghinas e deghinas de loculos. + Architetura romanica in Sardigna: Su romanicu sardu est un'istiliu architetonicu chi s'est iviluppadu in Sardigna. S'architetura romanica in Sardigna at appidu unu grande iviluppu dae sas origines e pro diversos seculos. Su romanicu sardu, finas sende autonomu, no est classificabile in d'una immagine reconnoschibile, difatis in Sardigna su romanicu s'est manifestadu cun resustos unicos ma in frommas diversas. Custu est devidu a su fatu chi in sa Sardigna de sos juighes, ogni juighe at fatu arrivire padres de diversos ordines monasticos dae varias regiones italianas e dae sa Frantza. Pro custu fatu in sas architeturas de s'epoca si poden notare influssos pisanos, lombardos e provenzales e in pius istigas de su passazu de mastros, chi enian dae s'Ispagna, de cultura araba. + Cariasa: Cariasa o cerèsia ("Prunus avium") de sa familia rosaceae. Un arvure e su fruttu. S'arvure creschede in collina e de 12-15 metros de altaria. Truncu robustu, cun fozas ovale seghettadas. Faghet fiores biancos, su fruttu madurat in beranu.Su fruttu est gustosu, de colore granatu -ruju cando est maduru. Esistint medas tipos de cariasas. Si mandigana gai comente si regoglini o suta ispiritu. Sa linna de s'arvure, iscura, est bona po mobiles. + Nughe: Nughe o nuxi ("Juglans regia") de sa familia juglans. Dae su Latinu "nux-nucis". Arvure chi creschede meda altu. Truncu deretu, fozas birde giaru. Su fruttu est imboligadu dae unu colzu chi, diventada marrone cando est siccu e nde lassada ruere su fruttu, chi est serradu dae unu colzu duru, chi si devede ischitzare poite nde essada su chiu. Bonu po mandigare, e po faghere druches. Sa linna de sa nughe, iscura e dura, est meda pretziada po faghere mobiles. De sa familia est fintzas sa nughe americana. + Fernando Atzori: Fernando Atzori (Abas 01.06.1942, Aristanis) est unu ex pugile professionista e Medaglia de oro a sas Olimpiades de Tokio 1964 pro s'Italia. Acapios foraneos. Elenco de sos incontros de Fernando Atzori dae professionista + Elvis Presley: Elvis Aaron Presley (Tupelo, 8 ennàlzu de su 1935 – Memphis, 16 de austu 1977) est istadu unu cantante e atore americanu. Est istadu su cantante pius rapresentativu de su Rock and roll de sempre e medas musicistas si sunu ipirados a issu, tant'est chi lu jamana The King (su re de su Rock & Roll). + Lester Bowie: Fit membru de su AACM (Association for the Advancement of Creative Musicians) e est istadu unu de sos chi haian fundadu su gruppu de s'Art Ensemble of Chicago. Lester Bowie in Sardigna che fit bennidu tantas bortas, in sos annos '70 e '80, e at sonadu in Tathari in su cinema teatro Verdi siat cun s'Art Ensemble of Chicago chi cun atteros musicistas comente Antonello Salis e in Uttieri in su De Candia (prima chi l'epperana arruinadu). Aiat collaboradu cun Marcello Melis in su discu Free to dance @@ -6303,20 +7616,26 @@ Bowie est mortu in su 1999 de cancro a su fidigu. Agganzos dae fora. Musica, concertos e fotos de Lester Bowie + Bide: Bide, (Vitis vinifera) de sa Familia Vitacee. Arbustu rampicante, linna debile e torta, cun fozas largas e comente prammadas; sos fiores sunt minores de colore biancu e birde. Sos fundos de sa 'ide in Sardigna funt tentos bascios po su 'entu e po su calore; como si piantana bides a perguladu, chi benint puntelladas e-i sa pianta est alta. Su frutu de sa ide est sa ua, budrones de ua, chi podet essere bianca o niedda, po mandigare o po fagher binu. Binos famados de Sardigna sunu: cannonau, vermentinu, "monica"; malvasia, vernaccia, muscadellu. S'Italia est famada po sos binos de varias regiones , ispetzialmente Sicilia, Puglia, Toscana, Veneto, Piemonte. Operatzione importante po sa ide est sa pudadura. Sa binnenera si faghet in cabidanni. Unu tipu de ide est sa ide americana chi faghet sa ua fragola. In su 1800 unu parassita, sa fillossera, at distrutu sa bides europeas, chi sunu istadas innestadas in bidighinzos noos. In atunzu sas fozas de 'ide diventant grogas e rujitas, e poi nde ruene. + Cuffraria: Una cuffraria est unu assòtziu de fideles laicos, de fide cattòliga, chi si ponent umpare po faghere oberas de caridade e de servitziu po motivos religiosos. Sas cuffrarias funi meda numerosas in su seculu XIII. E funi a s'origine de atividades cristianas caritativas po sos poberos, orfanos, malaidos, presoneris, e po interrare sos mortos. S'origine est pius antiga ca s 'in de faeddada in dispozitziones dadas dae Carlo Magno. Boltas madas faghiana riferimentu a una creja, fata fraigare dae sos cuffrades, o ligados a issa. Oe puru esistint cuffrarias antigas comente sa Cuffraria de sa Misericordia naschida a Firenze, in su Mediovo, po assistentzia a sos malaidos e po sa sepultura de sos mortos. Oe però ana “aggiornadu” s'atividade issoro: cun sas “ambulantzas”, continuana unu servitziu po malaidos e poberos. Ateras cuffrarias ana cunservadu su caratere religiosu, e faghene unu servitziu in occasione de festas e de tzelebratziones religiosas ( sas processiones de sa chida santa, e sunu ativos in sa Sagra Rappresentatzione de S'Iscravamentu; sa processione de su Corpus Domini, o ligadas a su Santu Patronu de sa cuffraria). Esistint puru cuffrarias de feminas. + Northstar: Northstar, ma su beru nomini est Jean-Paul Beaubier, est unu personaggiu de is fumettus criau de Chris Claremont (testus) e John Byrne (pitturas) in su 1979, pubblicau de sa Marvel Comics. Bessìu po sa prima borta in su numeru 120 de "Uncanny X-Men" (abrile 1979). Est unu supereroe mutanti membru inantis de s'Alpha Flight e a pustis de is X-Men. Custu personaggiu est stettiu su primu supereroe Marvel a nai in pubbricu (in sa fintzioni letterara) d'a d'essi omosessuali in "Alpha Flight" n. 106, 1992. + Laru: Laru ("Laurus nobilis") de sa Familia Lauracee. Est una mata sempere birde de sa flora mediterranea. Sas fozas a punta de lanza, coriattas, aromaticas, e si usana in coghina. Podet creskere ke un arbure de 10-12 metros. Truncu deretu cun sa colza grizia. Sa frutta ke un'olia minore, pulposu de colore nieddu cando est maduru. Dae un infusu de sa frutta e fozas in alcol si faghet unu licore. Sa fozas de laru funt impreadas pro incoronare is poetas. + Figu: Figu ("Ficus carica") de sa Familia Moracee. Arvuree e fruttu. S'agatat sa figu areste e sa figu cultivada in ortos, chi produet fruttos chi si mandigant. S'arvure vivet a longu. Su truncu de s'arvure est russu si s'arvure est betza, pagu altu e tendet a si dividere in diversos rattos. Sas fozas sunu largas. Sa linna non balet. Sos ramos si benint segados catzana unu latte. Su fruttu est gustosu e podedt essere de colore biancu o nieddu. Madurat in s'istiu. Si consumat frisca o cando est unu pagu sicca (sa cariga); de s'una e de s'atera s'ind agatat in commerciu. Su fruttu est unu pagu modde cando est maduru, cun d'una buccia issa puru modde. Su fruttu est impreadu puru po faghere marmellata. + Canada: Su Canada est un'istadu chi òcupat sa parte a nord de s'Amèrica setentrionale, e est delimitadu dae s'Oceanu Atlantigu a est, dae su Pacificu a ovest e dae s'Oceanu Artigu a nord. A sud e a nord-ovest (Alaska) confinat cun sos Istados Unidos. Pustis de sa Russia est su paese pius mannu de su mundu. @@ -6331,12 +7650,15 @@ Sa terra de su Canada est istada abitada pro millènnios dae medas grupos de populatziones indìgenas. Depustis de su 1492 sun comintzadas sas esploratziones de sos europeos, sa prima de Giovanni Caboto chi in su 1497 fit arrividu in Canada (forsis in Nova Scotia. Fit istada poi frequantada màssimu dae issos frantzesos chi aian comintzadu a si frimare in sa costa Atlantiga. In su 1793 depustis de una gherra durada sete annos sa Frantza aiat tzèdidu casi totu sas colònias in Amèrica. In su 1867, cun s'unione de tres de sas colonias inglesas de su Nordamèrica e cun sa colònia frantzesa, cun sa creatzione de sa Confederatzione Canadesa, est istadu formadu unu domìniu federale de 4 provìntzias. Su sistema polìtigu e s'organizatzione de s'istadu. Su Canada est un'istadu federale, istituidu comente e dominiu in su 1867, e dae su 1926 apartenente a su Commonwealth. Sa natzione est divisa in 10 Provìntzias e 3 Territòrios. + Toronto: Toronto est sa zittade pius populada de su Canada e ada 2.503.281 abitantes (5.555.912 in s'area metropolitana) edd'est sa capitale de sa Provintzia de s'Ontario. Acapios foraneos. Fotografias de Toronto + 2009: S'annu 2009 (MMIX in nùmeros arromanus) est un annu incumentzau giòvia segundu su calendàriu gregorianu. + Casteddu/campidanesu: Cagliari, Casteddu de Callaris o a sa lestra Casteddu in sardu, est unu comunu italianu, cittadi cabu de s'isula de Sardingia, una Parti Autonoma de s'Italia. Tenit assumancu 150.000 abitadoris, intamis chi sa Curadoria Metropolitana sua (chi abarcat is comunus de Elmas, Su Masu in Sardu, Assèmini, Capoterra, Cabuderra in sardu, Selargius, Cerargius in sardu, Sestu, Monserrato, Pauli in sardu, Quartucciu, Quartu Sant'Elena e atrus 15 comunus) tenit prus de 450.000 abitadoris. Cittadi antiga cun d-una storia longa, Casteddu at connottu unus cantu de civiltadis. Fiat sa cittadi cabu de su Rennu de Sardingia (chi in su 1861 est bessiu a Rennu de Italia) de su 1324 a su 1848, candu Torinu est bessia a cittadi cabu de su Rennu. EEst su logu de s'Universidadi de Casteddu de su 1607 e de s'Arcidiocesi de Casteddu, titulari de sa Primatzia de Sardingia de su de cincu segulu A.C., sa cittadi est centru de sa cultura, de s'educatzioni, de sa politica e de s'arti de s'isula, connotta po is molimentus romanus, po s'Acropoli de s'edadi de mesu, de sa cittadi Barocca, de sa cittadi moderna umbertina e Art nouveau e atrus molimentus meda. Est puru su centru economicu e de s'industria, ca tenit unu portu de is prus de importu de su Mediterraneu, unu aeruportu accappiau cun medas cittadis italianas e europeas e sa de 28 prus arta arrenda a intru de i cittadis italianas, ca si podit cumparai cun cussa de cittadis comenti Torinu, Vicentza e Genua. A sutta de is palatzius de sa cittadi moderna ddoi est unu sterrimentu continuu de biddas de 5000 annus, de su neoliticu a is diis de oi. Nci funt calincunas Domus de Gianas addannadas meda de is cavas, una necropoli cartaginesa, unu anfiteatru romanu, una Basilica bizantina, duas turris pisanas, unu sistema de fortificatzionis chi iat fattu de sa cittadi su coru de su poderiu de s'imperiu Spagnolu-Asburgicu in sa parti de scurigadorgiu de su mari mediterraneu. Is arrendas suas de su logu funt sempiri stetius su portu suu amparau, su moguru fortificau poderosu de Monti Castru, su bixinau modernu de Casteddu de Susu, su sali de is paulis suus, e, de sa parti de aintru de s'isula, su trigu de su planu de su Campidanu e is mineras de Bidda de Cresia e logus acanta. @@ -6354,9 +7676,11 @@ Sempri abarrada cun is Savòias, oi est su capulogu de sa arrejoni Sardinja de sa Arrepùbriga Italiana. Demografia. Censimentus + De rerum natura: De rerum natura (traduidu dae su latinu cheret narrer "Subra sa natura de sas cosas" o "Subra sa natura de s'Universu"), este unu poema, iscrittu dae sa bonanima de Tito Lucrezio Caro in su I seculu a.C., edd'est cumpostu dae ses liberos. Su filosofo e poete latinu cun cust'opera aiat divulgadu in s'imperu sas teorias epicureas. + Giovanni Caboto: Giuanne Caboto (Gaeta, 1450 – Inghilterra, 1498) est istadu unu navigadore e esploradore italianu, aiat sighidu sas istigas de Cristoforo Colombo edd'est famadu pruite at iscopertu su Canada su 24 de lampadas de su 1497. Sa Vida. @@ -6363,141 +7687,195 @@ Paret chi Giovanni Caboto sia naschidu in Gaeta in su 1450, dae una familia de diplomatigos, navigadores e mercantes. In su 1461, poi chi Gaeta est istada conchistada dae sos Aragonesos, Giuanne cun sa familia, si fin rifugiados in Venezia. Bindighi annos appoi in su 1476, Giuanne aiat ottennidu sa cittadinantzia dae su Senadu de Venezia. S'arrivu in Canada. S'ispeditzione de Giovanni Caboto fit arrivada in Nord America , ma non s'ischit bene in cale puntu fit approdadu in Canada. In varias secustantzias sun istadas propostos, comente logos de arrivu, dae sos istudiosos Bonavista, St. John's in Newfoundland, Cape Breton Island in Nova Scotia, Labrador e Maine. + Gaeta: Gaeta est una tzittadina meda antiga, est collocada in su golfo omonimu subra su Mare Tirreno, in sa provintzia de Latina in su Lazio, edd'est a una 80na de km dae Napoli e 120 dae Roma. Attualmente at 21.705 abitantes. + Venetzia: Venezia /veˈnɛtʦja/ (in venezianu Venesia /veˈnɛsja/) est una tzittade italiana de 270.439 abitantes, provintzia e capitale de su Veneto. Sa tzittade est subra de una laguna e sas bias praticamente sunu sos canales, custu sistema urbanisticu est gai particulare chi faghet de Venizia una de sas Tzitades prus bella de su mundu, pro custos motivos s'UNESCO l'at declarada patrimoniu de s'umanidade. + Lìbbaru de Mormòn: Su Lìbbaru de Mormòn est unu de is testos sagrados de su mormonismu. Pubbricadu pro sa prima borta su 26 martzu 1830 dae Joseph Smith a Palmyra, in s'Istadu de New York (IUA). Su nòmene de su lìbbaru benit dae Mormon, unu profeta chi, segundu su lìbbaru etotu, aiat iscritu s'istòria de su populu suo a pitzu de taulas de oru. In su 1982 est istadu aciuntu su sub-tìtulo "Un àteru testamentu de Gesus Cristu" pro ponner in evidèntzia sa testimònia chi is iscritos de is profetas antigos ant amostau a pitzu de sa divinidade de Gesus Cristu. + Carmelitanos: Carmelitanos Ordine monasticu de su XII seculu. Si narat ki unu tzertu Bertoldo de Calabria partetzipendi in dd-una gruxiada in Terra Santa, in ocasioni de una battalla, iada fattu unu votu, ki si fiat istada bittoriosa si cunvertiada a su Cristianismu. A pustis de sa battalla si fiat retirau apitzu de su Monte Carmelu, in su nord ovest de sa Palestina. In cussu monti bi funt medas grutas e secundu una traditzioni in dd-una iat biviu su profeta Elia. Bertoldo cun pagus cumpajus iad costruiu barracas i a pustis unu monasteriu. Su Papa Onorio III iada approvau unas arregulas severas meda. Su logu perou no fiat seguru dae is amenatzas de is Saracenos. Tando sos monacos sunu ennidos in Europa, e ana fundadu diversos monasterios. A motivu de cambiamentos in sa Regula s'Ordine s'est divisu tra monacos de s'osservantzia e-i sos conventuales. Una riforma importante l'ada fatta Santa Teresa d'Avila cun Santu Giuanne de sa Rughe in su 1582. Sos chi ana aderidu a custa riforma si giamana Carmelitanos iscultzos, sia monasterios de omines che de feminas. Medas monasterios carmelitanos femininos sunu de clausura. + Àfrica: S'Àfrica est su segundu prus continente estesu apustis de s'Asia. Sa tirada sua est de 30.227.467 km², chi est paris a su 20,2% de sas terras emersas de su pianeta. Sos abitantes sunt prus de 920.000.000 (a su 2005) chi sunt paris a sa de sete partes de sa populatzione mundiale. S'Àfrica est delimitada a Nord dae su Mare Mediterraneo, a Ovest dae s'Oceano Atlantigu, a Sud dae s'Oceanu Antartigu e a Est dae s'Oceanu Indianu. A Nord-Est est separada dae s'Àsia dae su Canale de Suez. Est atraessada dae s'Equadore. + Wynton Marsalis: Wynton Learson Marsalis (New Orleans, 18 de santu aine de su 1961) est unu trumbetista e cumposidore americanu. Est unu de sos pius importantes musicistas de jazz de s'epoca contemporanea edd'e' puru unu istimadu instrumentista de Mùsica clàssiga. + New Orleans: New Orleans (in frantzesu: "La Nouvelle-Orléans") est sa tzittade cun su portu pius mannu de sos Istados Unidos e sa pius manna de s'istadu de sa Louisiana. New Orleans est collocada in sa parte pius a sud de sa Louisiana, subra sa foce de su Mississippi. Sa tzittade at leadu su numene dae Filippu II, Duca de Orléans, edd'est una de sas pius antigas de sos Istados Unidos. New Orleans est connotta pro sa traditzione multiculturale e multilingue, pro su manigu, s'architettura, e sa musica (in primis pro esse' sa patria de su Jazz, e pro sa grande festa de carrasegare jamada Mardi Gras). + Jazz: Su Jazz est unu genere musicale originariu de s'America naskidu a su comintzu de su XX seculu in sas comunidades afro-americanas de su sud de sos Istados Unidos pro s'incontru de traditziones musicales africanas e europeas. S'istiliu est cussu derivadu dae sa tyradizione de su Blues, su Folk, sa Musica de sas Marcias americana e su Ragtime. Sas caratteristicas de su jazz sunu s'improvvisatzione, sa poliritmia, sos ritmos sincopados. + Botànica: Sa botànica (dae su gregu: "βοτάνη" = ebra, mata) est s'iscièntzia chi istùdiat is formas de bida de su mundu vegetale (frora), ispetzifichende s'anatomia, sa fisiologia, sa classificatzione, e s'ecologia. Su primu chi at istudiau su mundu vegetale est istadu Teofrasto (371 a.C. - 286 a.C.). + Lucrezio: Tito Lucrezio Caro est istadu unu de sos primos epicureos a iscriere in latinu. De sa vida sua non si ana datos zertos, ma solu calchi notiscia in litteras e cronacas. Su documentu pius vicina a s'epoca sua est una littera de su 54 d.C. de Cicerone a su frade Quintus, inue su zelebre oradore iscriet chi est curende una editzione postuma de su De rerum natura su poema de Lucrezio, e affirma chi ""Sos poemas de Lucrezio sunu comente iscriet tue: b'at meda lampos de geniu e in pius dimostrada abilidade manna"" Virgiliu in su segundu liberu de sas Georgicas iscriet, faeddende de Lucreziu, ""Felice est chie at iscobertu sa causas de sas cosas e s'at postu sutta sos pes tottu sas timòrias, su fatalismu, e su rumore impressionante de s'Inferru abbramidu"" Ateras notiscias sunu presentes in su Chronicon de Santu Zirominu, iscrittu battoro seculos poi e'e sa morte de su poete, inue est iscrittu chi Lucrezio fit naskidu in su 99 a.C. e si fit mortu a s'edade de 44 annos. Paret chi fit naskidu in sa Campania o in Pompei o in Ercolano. + Ernst Junger: Ernst Jünger (Heidelberg, 29 de martu 1895 – Riedlingen, 17 frealzu 1998) est istadu unu filosofo e iscrittore tedescu. + Thomas de Quincey: Su babbu fit unu riccu omine de affares chi fit meda appassionadu de literatura e fit mortu cando Thomas fit meda giovanu. Appena naskidu sa famiglia si fit ipostada a The Farm e daboi a Greenhay, in d'una domo manna de campagna vicinu a Manchester. In 1796 sa mama de De Quincey, como battia, moveit a Bath e iscrieit su fizu a s'iscola de King Edward's School. In su 1800, Thomas, mancari aiat appena bindighi annos, fit prontu pro s'Universidade de Oxford. + Universidade de Oxford: S'Universidade de Oxford (jamada finas Oxford University, o solu Oxford), s'agatat in sa tzittade de Oxford, in sa regione de s'Oxfordshire, in s'Inghilterra. Fundada in su 1096, este s'universidade pius antiga de su mundu de limba inglesa. In dies de oe est cunsiderada una de sos mezus istitutziones accademicas de su mundu. + Compostela: Su nomene paret chi derivede dae "Campus stellae". Inoghe est meda veneradu santu Giagu apostolu. Una traditzione narat chi Santu Giagu est istadu in Ispagna po bi preigare su Vangelu, e est sepultadu in Compostela. Custa traditzione però presentat calchi difficultade. Santu Giagu su Mazore fut martirizzadu a Gerusalemme in su 44 comente raccontat su liberu de Sos Attos de sos Apostulos , cap.12. Santu Paulu in sa Littera a sos Romanos, in su 58, narada chi at intentzione de andare in Ispagna po annuntziare su Vangelu, senza mentuare Santu Giagu. Né de santu Giagu faeddant Autores antigos né sos Concilios particulares chi si sunu tentos in Ispagna. Sa traditzione incomintzat in su seculu IX. Probabilmente cando calchi relichia importante de Satu Giagu, est arrivada in Ispagna. Su re Alfonsu su Castu ada fattu fraigare una imponente santuariu in onore de Santu Giagu, e inghiriu a su santuariu est naschida sa tzitade de Sant'Iago de Compostela, chi fut una de sas metas pius importantes de pellegrinagios in su Mediovo e a poi. Famadu “El Camino de Sant'Iago” , chi dae su confine ispagnolu cun sa Frantza giughiat a Compostela sos pellegrinos chi arrivaiant da tota Europa. + Dominicanos: Sos Dominicanos sunu unu ordine religiosu fundadu dae santu Dominigu de Guzman in su 1216 e approvadu dae Onoriu III. S'iscopu printzipale fudi sa preicatzione de sa Paraula de Deus e po custu si giamana s'Ordine de sos Preigadores. Santu Dominigu aiat fattu esperientzia de cantu fudi diffusa e perigulosa po sa fide cristiana s'eresia de sos albigesos in su sud de sa Frantza. Po duos annos cun cuffarentzias e incontros cun sos capos albigesos ada difesu sa fide catolica cun resultados mannos. Ada reunidu unu gruppu de cumpanzos ca continuerant s'opera ispetzialmente cun sa preigatzione de sa paraula de Deus. S'Ordine est crechidu subitu offrinde a sa creja unu servitziu importante. Ada dadu 4 Pabas a sa Creja e meda Piscamos. Funi Dominicanos teologos mannos, Sant'Alberto Magno e Tommaso d'Aquino. + Ru: Su ru ("Rubus fruticosus") est unu arbustu ispinosu de sa familia Rosacee. Creschede comente una mata e manna puru, cun ramos longos e ispinosos. Frecuente creschede affacca a muros betzos e peri sos caminos de campagna, in terrinos poberos. Creschede ispontaneu. Faghede fiores biancos o rosa, minoreddos. Produede unu frutu, "sa mura", chi si mandigada. Cando est madura est de colore nieddu. + Tool: Is Tool funt unu grupu alternative metal nàschidu a Los Angeles in California. S'istile issoru est unu amisturu de heavy metal e neoprogressive e àteros de custu tipu etotu; est po custa bariedade ca tenent tra is istimadores ascurtadores de onnia tipu de mùsica. Su lider de su grupu, "frontman" pro is esibiduras e iscritore de is testus est su cantante Maynard James Keenan. Si faint abiri me su panorama alternative rock cun su primu album ("Undertow" de su 1993) in su mentris ca custu fiat tzerriau movimentu "trash", si faint balere comente alternative metal cun sa pubbricatzione de su segundu album issoru, "Ænima" in su 1996. A fùria de traballare in isperimentatziones musicales, arte bisuale, evolutzione personale de is testos (ca agatant s'apice cun "Lateralus" in su 2001 e "10,000 Days" in su 2006), su grupu arrenexit a guadangiare criticas bonas e fama in totu su mundu. + Gesuitas: Istòria. Ignatziu de Loyola, ispagnolu bascu, in gioventude est istadu òmine de corte e de armas. A 30 annos at tentu unu cambiamentu profundu, una cunversione religiosa. At fatu un' esperientzia de vida eremitica e de penitentzia (1522-1523), e a poi est andadu a Parigi a istudiare a sa Sorbona, famada Universitade de su tempu. Inoghe resessit a conchistare 6 cumpagnos chi cherene condividere unu progettu de vida sou. Andana a Roma e otenint s'approvatzione de s'Ordine nou "Cumpagnia de Gesus" dae su paba Pàulu III (27 trìulas 1540). S'Ordine creschet in presse e a poi de pagos annos bi sunu Gesuitas in divescios logos in Europa e fora de Europa. Aberini Collegios po s'istrutzione de sos giovanos. Una novidade est chi s'iscola est gratis, ma unu principe, unu piscamu, una tzitade devene approntare sos locales e frunire su mediu po vivere a sos insegnantes. Sos Gesuitas ana tentu unu numeru mannu de missionarios: de custos, Frantziscu Saveriu in Ìndia e Giappone, Matteo Ricci in Tzina, Eusebio Chini in Mèssicu e Califòrnia, e àteros meda in Ìndia, Giappone, Àfrica, in Amèrica. In America meridionale ana avviadu una impresa manna, nodida comente "Sas Ridutziones de su Paraguay", durada 150 annos: ana regoltu in comunidades sos indigenos Guaranì, e ana isviluppadu sa vida sotziale, economica e culturale de cussas popolatziones. ( cfr The Mission, unu film subra sa vida in Sas Ridutziones. Regia, Roland Joffé. Cast: Robert De Niro,Jeremy Irons e ateros. Musicas de E. Morricone. 1986). Su chi sos Gesuitas faghiant at provocadu una forte oppositzione de ministros e guvernos Illuministas, de varios istados Europeos ispetzialmente de Portugallu e de Ispagna. Custos ana fattu pressione subra su paba Clemente XIV chi in su 1773 ada suppressu s'Ordine. Calchi cosa de sos Gesuitas però est restada in vida in Russia, ca sa Czarina Caterina II no ada atzetadu de si brivare de sos Gesuitas chi funi in sos Collegios po sa gioventude. Pio VII in su 1814 ada de nou recostituidu s'Ordine de sos Gesuitas, chi sunu torrados a sas atividades issoro. Sos Gesuitas ant tentu òmines eminentes in varios campos: teologicu, filosoficu, astronomicu. + Haïfa: Haifa (in ebraicu:חֵיפָה; in arabu:حَيْفَا) est sa tzitade pius manna de su nord de s'Israele e sa tertza de sa natzione, cun d'una populatzione de pius de 264,900 abitantes. Sa popultzione de Haifa est misciada, cumposta de Ebreos e Arabos. Su portu, chi occupat un'area de 63,2 kmq, est su pius mannu de sa natzione. Est puru sa sede de su Bahá'í World Centre (su centru mundiale de sa religione Bahá'í) chi est istadu classificadu dae s'UNESCO comente Patrimoniu de s'Umanidade. + Carruba: Sa carruba ("Ceratonia Siliqua L.") est una àrvure chi s'agatat in sa zona de su Mediterraneu orientale e nord Africa, creschet alta meda. Cultivada dae s'antighidade po foraggiu po sos caddos e ateros animales. Su truncu deretu, iscortza de colore murru, fozas corriatas, non tantu mannas. Produet “bacelli a grappolo”, de 15-20 cm de longaria, birdes, chi diventant marrones cando sunt maduros, e cun semenes. Fiorit in beranu. Sos Arabos ant leadu su semene comente unidade de misura ( unu cuintu de grammu e l'ant giamadu karat) e dae inoghe benit "carato" usadu po indicare sa lega de oro). + Cercide: Su cercide, nadu puru "arvure de Giuda", ("Cercis siliquastrum") est un arvure no tantu altu de sa familia "Papilionacee". S'agatada in giardinos e parcos. A s'incomintzu de su 'eranu, ponede fiores viola o rosa subra sos ramos, e primu de sas fozas, chi sunu de colore irde giaru. Su frutu est “a bacello”. Sa linna unu pagu niedda est pretziada po trabaglios de ebanisteria. + Zabid: Zabid (in arabu: زبيد) est unu tzitade de su Yemen chi contat 23.000 abitantes. Sa tzitade est una de sas pius antigas de su Yemen edd'est istada capitale dae su XIII a su XV seculu e in pius fit unu centru de riferimentu pro su mundu arabu e mussulmanu devidu pro sa mazore parte a sa famada Universidade de Zabid chi fit appuntu unu entru de educatzione islamica. In dies de oe Zabid est a banda dae sas areas de iviluppu intelletuale e economicu de su Yemen contemporaneu. De sa tzitade antiga si podet ancora ammirare sa Moskea manna chi est su monumentu pius importante de sa tzitade, avantzos de s'Universidade e sos avantzos de sas muraglias cun sas battor jannas. Zabid est istada declarada dae s'UNESCO Patrimoniu de s'Umanidade e dae su 2000 est istada inserida in s'elencu de sos patrimonios de s'umanidade in perigulu. + Teo Macero: Teo Macero (Glens Falls, 30 de santu aine 1925 – Riverhead, 19 frealzu 2008), su numene intreu fit "Attilio Joseph Macero", est istadu unu sassofonista jazz americanu, composidore e produttore discograficu. Est istadu produttore in sa Columbia Records pro vint'annos. Sa produtzione pius importante est istadu s'album de Miles Davis Kind of Blue chi est istadu su discu jazz chi at bendidu de pius in s'istoria de su jazz. Macero at prodottu finas s'ater'album de Davis Bitches Brew e Time Out de Dave Brubeck chi umpare a Kind of Blue sunu cunsiderados sos album pius influente de sempre. + Kind of Blue: Kind of Blue est su titulu de un album de jazz de su jazzista americanu Miles Davis incisu in istudiu su 17 de austu de su 1959 in sa Columbia Records, in ambas versiones mono e stereo. Sos musicistas chi an sonadu umpare a Miles fini Bill Evans a su pianu, Jimmy Cobb a sa batteria, sos sassofonistas John Coltrane e Julian "Cannonball" Adderley. S'album est istadu prodottu dae Teo Macero e Irving Townsend. Est istadu s'lbum chi at bendidu de pius de totta s'istoria de su jazz. + Barnabitas: Sos Barnabitas sunu un'ordine religiosu chi est istadu approvadu dae su Paba Clemente VII in su 1533. Comente fundadores si nomenana Portolu Ferri, Giagu Antoni Moriggi, Frantziscu Zaccaria, amigu de Santu Carlo Borromeo, Gasparu Taeggio. Su nomene benidi dae sa creja de Santu Barnaba in Milanu inue Taeggio fudi parrocu. Sos Barnabitas si sunu occupados de s'istrutzione a sa giovanos, cun collegios, de sa preigascione, de missiones a su populu. + Paolo Fresu: Paolo Fresu (Bilchidda, 10 de frealzu 1961) est unu trumbettista, flicurnista e composidore sardu de musica Jazz. Natu in su 1961,in sa Provintzia 'e Tattari a Bilchidda, como pitzinnu campau normalmenti, cando a 11 annos cumintzau su studiu de sa Trumba, como tottus sos composidores 'e su Jazz in sa Sardigna sa vida 'e pitzinnu cambiat cumpletamenti, cun bintannos cussu arribau a faghere sos cuntzertos a libellu internatzionali in multas cabidales. + Cipressu: Cipressu, ciparissu (Cupressus sempervirens) de sa Familia Cupressaceae: arvure derettu e puru altu, piantadu in giardinos e parcos, medas boltas s'agatada in sos camposantos. Arvure elegante, cun fozas iscuras e minores. Produede ladderas duras meda. + John Beatty: Biografia. John Beatty ari traballau po sa Marvel Comics e po sa DC Comics e est importanti in particulari po sa rifinitura de is disegnus a matita de Mike Zeck in una serie mera longa de Captain America a s'iniziu de is annus '80. Ari fattu puru is chinas po sa miniserie Guerre segrete, po is fumettus de is Ninja Turtles e po is matitas de Kelley Jones in mera istorias de Batman. + Appara: Appara ("allium triquetrum") de sa Familia Liliacee. Azu areste. Pianta ervosa chi creschede in campagna. Su frore est biancu, comente campaneddas, e frorit in beranu. + Avena: Avena o ena ("Avena sativa"), de sa Familia Graminacee. Pianta ervosa chi benit semenada, e podet creschere fintzas a unu metro. Produet una ispiga cun semenes chi sunu impreados pro mangime pro su bestiamine (e chi si narada puru biada). + Anis: Anis, anice (Pimpinella anisum), de sa Famillya Ombrellifere. Est una mata ervosa. Producidi semenes aromaticus imperaus po licoris e drucis. + Appiu: Àpiu ("Apium graveolens") Familia Ombrellifere. Pianta ervosa, cun fozas subrappare chi si mandigana cruas o cottas, e sunu unu pagu aromaticas.Cultivada comente ortaliscia. Creschede puru ispontaneu in logos cun abba. + Fenugu: Su fenugu o frenugu ("Foeniculum officinale" o "vulgare") fàghet duas crezes de erba: + Tirìa: Sa tirìa ("Calycotome spinosa") de sa Familia Leguminose. Arbustu o mata cun ramos ispinosos.Sas fozas minoreddas, e-i sos fiores grogos; fioridi chitto in beranu. Creschede in terrinos aridos. + Cagarantu: Cagarantu, ("Chrysanthemum coronarium") de sa Familia Composite. Flore, bundante in campagna e in sos pasculos; comente una margarida, de colore grogu. Floret chitto in beranu. + Limone: Limone (Citrus × limon), de sa Familia Rutacee. Arvure minore, sempre irde, cun fozas a ou, birde giaru, coriattas; sos fiores biancos e rujos, meda profumados. Sos fruttos, cantu un ou o pius mannos, cun buccia russa de colore grogu: po rattare, o po faghere limonada e impreadu in coghina. + Aranzu: Aranzu (Citrus aurantium) de sa Familia Rutacee. Arvure e frutu. Arvure de una deghina de metros de altaria, chi creschede in sas regiones de su Mediterraneu. Cun ramos ispinosos. Fozas sempre irdes, coriattas. Fiores biancos, minoreddos e profumados. Su fruttu est tundu e a ispijos, cun buccia de colore arantzone, gustosu po mandigare, o po faghere s'arantzada. + Murichessa: "Murichessa (Morus nigra"'), de sa Familia Moracee. Pianta e frutu. Pianta non tantu alta, robusta, cun fozas bastante mannas. Produet frutos, comente una mura allonghiada, de colore nieddu, gustosa, e si mandigat. Sas fozas s'impitant pro mandigu de sa ruga de sa seda (mandiga solu sa foza de sa Murichessa). Unu tempus binde fint meda in sas lacanas de sos ortos in Thathari ca faghiant allevamentos pro produire sa seda. + Mandarinu: Mandarinu (Citrus reticulata), Familia Rutacee. Arvure no tantu mannu, creschde in climas caldos de s'Europa; fiores biancos, profumados, e fozas unu pagu coriattas; su fruttu est pius minore de s'arantzu, a ispijos, cun buccia fina, arantzone, e chi si mandigada. Madurada in s'ijerru. + Mèndula: Sa Mèndula (Prunus dulcis) est un arvure non tantu manna. Creschet in s'Europa meridionale ma puru in Amèrica, in terrinos siccos. Frores biancos, e fiorit chito in beranu. Su frutu: s'iscortza est tostada e si depet ischitzare: intro bi est su chiu (chi podet èssere druche o ranchidu a segunda de s'ispètzia) e si impreat po fàghere druches e po su turrone. + Salighe: Sàlighe o sàlixi (Salix babylonica) de sa Familia Salicacae. Arvure chi creschede in terrinos umidos. Sa linna no est tantu dura, sos ramos sunt longos chi calana fintzas a terra, fozas minores; s'agatada in giardinos e parcos; est una pianta po ornamentu. + Rintzola: Rintzola o nitzola, (Corylus avellana) de sa Familia Betulacee. Mata, cun meda ramos chi partini dae terra. Fozas bastante mannas cun tenache longu. Creschede in collina o in montagna no tantu alta. Su fruttu: su chiu chi si mandigada o s'impreada po druches e po turrone o cicolatte, s'agatada intro una iscortza dura, tunda chi cherede ischitzada. + William Wilson: William Wilson (13 santandria, 1844, Londra – 1 làmpadas, 1912, Glasgow) est stettiu unu giornalista, maistru de noru e inventori de tecnicas de noru scotzesu. In su 1883, Wilson ari pubblicau "The Swimming Instructor," unu libru de tecnicas e sicurezza in su noru. + Michela Murgia: De formatzione catòliga, at fattu istudios de teologia edd'est istada pro varios annos un'insegnante de religione in sas iscolas medias superiores; est istada puru educatrice e animatrice in s'Atzione Catòliga. In su 2009 at bintu su Premio Campiello po sa literadura. + Betulla: Betulla (Betula) de sa Familia "Betulacee". Arvure chi creschede in buscos de montagna. Truncu derettu cun colza grigia cun macchias, cun ratos chi ana fozas no mannas, birdes, cun tenaju longu. Sa fozas tremulana a ogni moida de entu, puru lizeri. + Pira: Pira (Pyrus communis) de sa Familia "Rosacee". Arvure e frutu. Arvure chi creschede fintzas a una deghina de metros. S'agatada areste (pirastru) e cultivadu. Creschede in Europa e puru in America meridionale (Argentina). Sa linna est dura e est appretziada po faghere mobiles. Sa pira est cultivada in modu intensivu in tzeltas regiones in Itàlia e in ateros logos. Su frutu, de varias ispetzias, est postu in commerciu. + Mela: Mela (Malus communis) de sa Familia Rosacee. Cultivada meda. S'arvure non si faghet creschere in altaria. Sos fiores, biancos e rosa. Su fruttu est tundarinu, unu pagu ischitzadu e est de diversas ispetzias, e de diversos colores e sabore.Su fruttu servit puru po marmellatas e druches. + Otis Redding: Otis Ray Redding Jr. (Dawson, 9 de capidanni 1941 – Madison, 10 de Nadale 1967) est istadu unu zelebre cantante americanu de Gospel, mùsica soul e de Rhythm and blues. Sas cantones pius notas sunu I've Been Loving You Too Long de su 1965 e (Sittin' on) the Dock of the Bay bessida poi chi issu fit mortu. + (Sittin' on) The Dock of the Bay: + Acacia: Acacia ("Rubinia pseudoacacia") de sa Familia Mimosacee. Arbustu e arvure chi creschede puru altu. Su truncu est ruvidu, grigiu. Sos ramos cun ispinas. Fiores a matuleddos, biancos; fozas minores, tentas umpare dae unu tenaju unu pagu longu. Su fiore est visitadu dae sas abes. In commerciu est appretziadu su mele de acacia. S'acacia creschet meda in tremas in s'oru de sa ferrovia e de sas istradas. + Antianti: Antianti est su progeto solista de Dade, su toccadore de bassu de sos Linea 77. Su 15 de cabudanni 2006 pùblicada s'ùnicu album suo "Il tappeto dava tono all'ambiente". + Vulpes vulpes: Su matzone o marxani ("Vulpes vulpes") est unu mamìferu de sa famìlia Canidae non mannu meda (a su màssimu 140 cm). Orijias a punta, runcu a punta, colore rujitu, pilu unu pagu longu, coa longa. Pettalzu, ma màndigat puru calchi frutu. Essidi a catzare a s'iscurigada. Si podede bocchidi e mandigat puddas e àteros puzones. S'agatada in totue in Europa e in sos àteros continentes. B'est su de su desertu e-i su de su nie. Mentuada sa catza a su matzone, cun canes de catza e fata dae cadderis in Inghilterra. In Sardigna e in Còrsica s'agatat sa sutaispètzia "Vulpes vulpes ichnusae". + Baseball: Su baseball est unu isport chi si jogada cun d'una mazza e una palla fra duas isquadras cumposta de noe elementos dognuna. Sos puntos si marcana ogni orta chi unu jogadore iscudet a sa palla cun sa mazza e faghet su giru tocchende sas battor bases, postas in sos angulos de unu quadratu chi enit jamadu diamond (diamante), e torrada a sa base de partenzia home base. Sos jogadores, de s'isquadra chi battidi cun sa mazza, iscudene a turnu contra a sa palla lanciada dae su pitcher (su chi lanciat sa palla) de s'attera isquadra, chi tentat in dogni modu de impedire a sos primos de marcare puntos eliminende sos battidores in tantos modos. + Enrico Mattei: Enrico Mattei (Acqualagna, 29 de abrile 1906 – Bascapè, 27 de santuaine 1962) est istadu un imprendidore e dirigente pubblicu italianu. Daboi de sa segunda gherra mundiale fit istadu ingarrigadu dae su guvernu de immantellare s'Agip, fundada in su 1926 dae su regime fascista. Mattei, cunvintu chi pro poder aere una industria forte in Italia fit nezessariu mannu de àere diponibilidade de energia autoprodotta, invece de sighire su mandadu de su guvernu, non solu de la liquidare ma aiat fattu de s'Agip sa soziedade subra sa cale aiat fundadu in su 1953 s'ENI (Ente Nazionale Idrocarburi). Mattei aiat finas dadu un ispinta forte a sas perforaziones pro agatare petroliu in sa Pianura Padana, in pius aiat realizzadu una rete de gasdottos pro sa produtzione de energia dae su metano. @@ -6504,56 +7882,74 @@ In campu internatzionale, comente e presidente de s'ENI, fit resessìdu a ottenne' divescias cunzessiones petroliferas in su Medio Oriente, finas ca issu aiat introdottu su prinzipiu chi sos paeses proprietarios de sos puttos devian rezire su 75% de sos profittos pro s'estrazione de su petroliu, e un'importante accordu cummerciale cun s'Unione Sovietica. Comente partigianu aiat cumbattidu contra a su fascismu e fit vicinu a sa sinistra democristiana, edd'est istadu parlamentare dae su 1948 a su 1953. Enrico Mattei est mortu in d'un'incidente de aereo chi, a sos resultos de su 1997, pare sia istadu de origine dolosa. + Ajaccio: Ajaccio (in còrsu: "Aiacciu", in italianu: "Aiaccio") est una tzittade frantzesa de 52.880 abitantes, sede de sa prefettura de su dipartimentu de sa Corsica de su Sud ("Corsica suttana") e capitale de sa regione de sa Corsica. + Cane: Cane (o Cani in campidanesu) ("Canis familiaris") de sa Familia Canidi. Est su cane domesticu, chi vivet cun s'omine dae sos tempos preistoricos. Mamiferu. Animale pettalzu, ma mandigat guasi de totu. Nde esistint de ratzas divescias, e sunu divescios po mannaria, fromma, po su pilu, sas orijas, sa conca, sa coa. Esistit su cane de catza, de guardia ( e chi calchi olta si devet tennere a sa cadena ), su cane pastore o de coile, su cane de slitta, su cane de cumpagnia, meda presente in sas domos, e sunu meda divescios. Cando sa femina anzada faghet divescios catteddos, chi naschent nudos e e cun so ojos serrados. De su cane si narat chi est s'amigu de s'omine. Ma boltas meda s'omine abbandonat s'amigu sou. Po cussu s'agatant trumas de canes randagios, chi sunt puru perigulosos po sas personas. Su cane appeddat. Unu diciu narat: “cane chi appeddat no mossigat”. + Pìbera: Pìbera ("Vipera aspis") de sa Familia Viperidi. Velenosa, s'ùnicu serpente velenosu in Italia. Longa 60/70 cm. Sa pedde niedda e bianca, a triangulos. Sa conca bastante manna, unu pagu a triangulu. Vivede in logos solianos asciutos e pedrosos. Reposada a de die e catzada a sero, sorighes, ranas, e àteros animale minores. Atacat s'òmine solu solu si benit catigada. Andat in letargu. Spaniamentu. Est comuna in totu s'Itàlia e in parte de s'Europa otzidentale. No est presente in Sardigna. + Lèpere: Lèpere ("Lepus europaeus") de sa Familia Leporidi. Su lepere comunu. Mamiferu. Longu unos 60 cm. Orijas mannas, ojos mannos, cun pilos sensibiles in su runcu (vibrisse). Pilu longu e soffitze de colore rujittu. Sas ancas dasegus sunu longas e robustas, poite potat fuire cun saltios longos. Animale areste e vivet in campagna e mandigat erva e fenu. Est animale meda chircadu dae sos catzadores. Esistit su lepere de su nie chi vivet in sas zonas articas, ma puru in altu, in sas Alpes, e chi cambiat colore de su pilu, longu e soffitze, biancu in s'ijerru, e grigiu, colore de su terrinu in sas ateras istajones. + Conigliu: Su conillu o conillyu ("Oryctolagus cuniculus") est unu mamìferu de sa famìlia Leporidae. Est su conillyu areste, simile a su lèpere ma unu pagu prus minore: origas mannas, runcu tundu, duos dentes a denanti, e mandigada erva e fenu. Sas ancas de segus prus longas, po si movere saltiende. De colore grigiu e unu pagu biancu suta sa bentre. Sa femina cando anzat faghet divescios conillyeddos, chi naschene nudos e cun sos ogos serrados. Spaniadura. S'in de agatada in Europa, nord Àfrica e Austràlia. In Austalia, inue vivet a trumas, iscavat gallerias suta su terrinu: po cussu in tzertos logos faghet dannos meda. Su conillyu benit allevadu po sa petza e po sa pedde. + Felis: Felis est una gènia de mamìferu de sa famìlia Felidae tzerriadu de solitu battu o attu o gattu o pisittuin campidanesu. Animale pettalzu, ma mandigada meda su pische. Ne esistini de varia ispetzias, chi sunu divescias po mannaria, pilu e colore. In sa lara de subra tenet pilos sensibiles (vibrisse). Sa coa est longa. Tenet farrancas acutas. Su attu miaulat. Animale catzadore de sorighes, puzones e àteros animaleddos. Como vivet meda in sa domos che animale de cumpagnia e no at bisonzu de sorigare. Cando anzat faghet divescios battolinos, chi naschent cun sos ojos serrados. Esistint battos de ratza: de Angora, siamesos e ateros. Bi sunu sos battos arestes chi vivene in campagna e in sos buscos in Europa e in Àfrica. Sunu pius mannos de sos battos domesticos. Ispètzias. Ispètzias de attu: + Limba sitziliana: Sa limba sitziliana ("lu sicilianu" in sitzilianu) est sa limba faeddada in Sitzìlia, apartenet a sa famìlia de limbas romanzas.
    Benit faeddada dae unas deghe milliones de persones, su mesu in Sitzìlia, sos àteros spaniados in s'Itàlia de giossu e in d'unas cantas isulas minores. In Ameriga sos disterrados sitzilianos ant creau una limba noa derivada dae su sitzilianu e amesturada a s'ingresu ca si tzèrriat "Siculish". + Puddu cedrone: Su Puddu cedrone ("Tetrao urogallus") est unu puzone chi apartenet a sa famìlia de Phasianidae. Mannu pius de se puddu comunu. Est areste e vivede in sos buscos in montagna in Europa e in sas Alpes. Bistada subra sas arvures e bolada. Benidi catzadu po sa petta e-i su numeru est miminende. Sistemàtica. Su Puddu cedrone tenet 16 sutaispètzias: + Faraona: Faraona ("Numidia meleagris"). Pudda originaria de s'Egittu, est allevada po sa petta. Pumas grigias pintirinadas de biancu. Est una pudda, pius minore de sa pudda comuna. + Girasole: Su Torrasoli ("Helianthus annuus") de sa famillya Asteraceae. Est una mata annuali de unu metru de altura (ma podit arribai fintzas a tres metrus de diametru de 30 cm), cultivada po sa produtzioni de ollu de semeni de torrasoli ki s'agatada in cummerciu. Bellas sas isterridas de su torrasoli fioriu. Comenti narada su nomini, custu frori girada sighendi su movimentu de su soli. + Giraffa: Giraffa ("Giraffa camelopardalis") de sa Familia Giraffidae. Mamiferu. Vivede in Africa, in sa savana, logu aridu cun arvures no meda numerosos. Animale mannu, cun ancas longas cun tzocculos, tuju longu, e corros minores sutta sa pedde de sa conca; sa pedde est lija e giara cun macchias pius iscuras. Mandigada sas fozas de sas arvures (acacia e ateras piantas). Po s'alteria, buffare est munza manna po sa giraffa, e cun su perigulu de sos coccodriglios. + Phalacrocorax carbo: Su crovu e mari ("Phalacrocorax carbo") est unu pixoni mannu, artu, sas pinnias e sas pinnas de colore murru furriandu a nieddu, cun calencuna furriada a biancu in is alas. Su tuju 'e longu strintu e a farranca. Sos pedes sunu prammados e mannos. Es' presente in Europa e in Asia. Vivede in Sardigna in Italia, in Sitzìlia . Emigrata ma no' attesu quasi istantziale. Es' unu bonu piscadore. In Asia d' ammaistrant' pro piscare, ma po no' l'ingurtìre e lu giùtare a su mere, li ponene unu latzu bastante istrintu in su tuju. + Papàile: Su Papàile ("Papaver roheas"), de sa famillya Papaveraceae. Est una mata ervosa, no meda alta, ki faid froris arrubius, e crescidi abbundanti me is campus e in mesu a su messonzu. Papàile de oppiu ( Papaver sonniferum), originariu de s'Asia. Calicunu ddu cultivada puru innoi, ma est proibidu. + Mudeju: Mudeju ("Cistus") de sa Famiilia Cistaceae. Arbustu e mata sempre irde, propriu de sa mata Mediterranea. Faghede fiores minoreddos biancos. S'in d' agattada meda in Sardigna, in terrinos aridos e poberos. + Edra: Edra ("Hedera helix"), de sa Familia Araliaceae. Pianta rampicante, chi istrìsciada subra su terrinu si est unu pagu umidu e in su suta buscu. S'attàccada puru a ateras arvures e muros. Fozas birdes, pintirinadas. Calchi ispetzia faghede fiores biancos. Sutaispètzias: + Softball: Su Softball est unu jogu de isquadra meda populare in sos Istados Unidos, chi nde derivat dae su baseball e diffatis sas regulas sunu meda similes. Su Softball est istadu inventadu dae unu zertu George Hancock in sa tzitade de Chicago in s'istadu de s'Illinois. In Sardigna. In Sardigna b'at diversas sotziedades de softball chi militana in sos campionados italianos in varia categorias, in su massimu campionadu jogat s'isquadra nuoresa Nuoro Softball Terra Sarda. + Pèssighe: Prunus persica est s' arvure fruttiferu de sa familia de sas "Rosaceae" cultivadu pro sa produtzione de su fruttu, chi in sardu tenit su nomene de pèssighe o prèssiu o pènsiu. S'arvure no est tantu mannu. Est cultivadu in totue in Italia pro sos fruttos, mannos, colore de sambene, o bianchittos, pulposos e saboridos. Su fruttu madurat e si regoglit in s'istiu. Si mandigat friscu o in marmellada o in isciroppu. Intro su fruttu b'est unu semene duru (cun su chiu). Su fruttu hat una buccia fine, vellutada chi si si podet puru mandigare. + Barracoco: Su barracoco o piricocu ("Prunus armeniaca") est un àivure de frutu 'e sa Familia Rosacee. S'àivure est altu 7-8 metros, cun fozas coriatas. Fiorit chito in beranu. Sa pianta est cultivada in Europa tzentru meridionale e in àteras zonas temperadas: s'àivure supportat su fritu, però si preférit a lu piantare in zonas asciutas ca s'umididade l'arruinzat. @@ -6564,6 +7960,7 @@ Su barracoco si guastat sùbitu, e cheret mandigadu in presse dae candu enit comporadu. Valores Nutritzionales. Su barracoco tenet tantas vitaminas, ispetzialmente vitamina A, B, C e PP. Tenet puru magnesiu, fosforu, ferru, calciu e potassiu. + Adriano Olivetti: Adriano Olivetti (Ivrea, 11 de abrile 1901 – Milano, 27 frealzu 1960) est istadu unu imprendidore italianu. Issu fit connottu in tottu su mundu comente unu produttore de macchinas de iscriere, calcolatrices e computers. Biografia. @@ -6572,13 +7969,17 @@ Adriano Olivetti aiat coinvoltu e ingarrigadu tantas bias sos artistas sardos Costantino Nivola e Giovanni Pintori e po s'asienda sua aiat trabagliadu finas s'artista tattaresu Eugenio Tavolara. Agganzos esternos. Fondazione Adriano Olivetti + Rododendru: Su Rododendru ("Rododendron") est una gènia de sa famìlia Ericaceae. Bellu arbustu o matighedda cun fozas birdes, iscuras e minores, e faghede fiores rujos a matuleddu. Creschede in montagna alta, in mesu a sa roccas, e inue in s'ijerru bi faghet nie meda. + Istella alpina: S'Istella alpina ("Leontopodium alpinum") est una piantighedda chi creschede in sas tremas de alta montagna, in Europa, in Asia e in America. In Itàlia s'nd'agatada in sas Alpes e in calchi logu de sos Apenninos. Sas fozas sunu minores e pagas, e faghede fiores biancos chi parene un' istella, e sunu unu pagu lanidos. Est una pianta protetta. + Ugo Cappellacci: Ugo Cappellacci (Casteddu, su 27 de Santandria 1960) est unu polìticu italianu; est istadu elìgiu in su freàrgiu 2009 Presidente de sa Regione Autònoma de sa Sardigna. Fillu de Giuseppe su commercialista de Silvio Berlusconi ne is annus '80. + Computer: [[File:Personal computer, exploded.svg|thumb|Partes de unu personal computer modernu: 1. Monitor @@ -6604,23 +8005,31 @@ Sos elaboradores sunu formados dae una cumponente fisica ("hardware"), e dae su software. Pro su chi s'atenet a s'hardware, su modellu in su cale si fundant is elaboradores de oe est s'architetura de Von Neumann, chi distinghet 4 cumponentes: Pro su chi s'atenet a su programariu ("software") tocat a narrere chi sas istrutziones nadias chi sas CPU podent esecutare sunt meda sèmplitzes: summare unu nùmeru a un ateru, iscostiare unu datu dae unu logu a un ateru, imbiare datos a ateros dispositivos, etc. Pro custu sos programmas de oe, chi sunt cumpostos dae milliones de istrutziones, sunt disvilupados guasi semper cun limbagios de programatzione prus sofisticados, chi unu programa compiladore o interprete, traduet in su còdighe machina chi sa CPU podet esecutare. + Gesminu: Gesminu ("Jasminum officinale"), est una matta arrampicante originaria de s'oriente, cun fozas minores birdes giaras, e frores brancos a matuleddos, profumados meda. Impreada comente matta de ornamentu in giardinos. + Ippocastanu: S'Ippocastanu o Castanza de India ("Aesculus hippocastanum") est unu arvure robustu de sa Famìlia "Sapindaceae". No tantu altu, cun fozas chi s'assimizana a sas fozas de s'arvure de sa castanza e gai su fruttu: custu, no si mandigada, e ada una iscortza dura e ispinosa. Cust'arvure s'agatada in viales e parcos. + Anna Politkovskaya: Anna Stepanovna Politkovskaja (in russu, А́нна Степа́новна Политко́вская;) naschida in New York su 30 de austu de su 1958 - Mosca, 7 de santugaine de su 2006, est istada una giornalista russa, meda connota pro s'impignu de sos deretos umanos e pro sos reportages chi issa aia fatu dae sa e pro s'opositzione chi aiat fatu a sa polìtica de su presidente de sa Federatzione Russa Vladimir Putin. Su 7 de santuaine de su 2006 est istada morta in s'ascensore de su palatu ue issa istaiada, cun 4 colpos de pistola dae unu sicariu. + Rundinone: Rundinone ("Apus apus"), est de sa Familia Apodidae. Puzone chi s'assimizada a sa rundine, unu pagu pius mannu e de colore nieddu pidigu, cun alas a punta. In sas nostras regiones arrivada in beranu e si 'ch' andada a cabidanni. Bolada tota die subra sas tzitades e sas biddas in chirca de muschittas e faghinde tzirrios. + Craba: Craba ("Capra hircus" o "Capra aegagrus hircus") De sa Familia Caprini. Mamìferu ruminante. Sa craba si allevada po su latte, sa petta e-i sa pedde. Tenede corros, girados a s'issegus in sos mascios (beccos), e in sas feminas. Un'arva fatta de pilos, e manteddu cun pilos unu pagu longos e lijos de colore biancu, o biancu cun macchias nieddas. Vivede a masones e mandigada erva, fenu e fozas de mata e de arvureddas. Andada pasculende in logos isperrumados. Sa craba faghede melidos. Est un animale briosu, sàltiat e ispetzialmente sàltiana sos crabitos. Bi sunu crabas de ratza, comente sa de Angora appretziada po sa lana. + Fustialvu: Su Fustialvu ("Populus alba") est un arvure de sa famìlia de sos Salighes. Arvure chi creschet altu, cun su truncu grigiu e rugosu. Fozas birdes giaras, unu pagu a triangulu, cun tenaju longu, e chi tremulana a ogni entu. Faghet semenes lanidos, chi bolant in s'aria. In atunzu cust'arvure catzat un'ìspetzia de lanivitu chi calat a terra. Cust'arvure benit cultivadu in logos umidos, po sa linna, chi benit impreada po imballaggios. + Tilia: Su tigliu o tilliu ("Tilia") est una gènia de arvure de sa Familia Tigliaceae. Arvure robustu, cun fozas mannas, a fromma de coro. S'agatat in viales e in parcos. In beranu e in istiu ramos e fozas, creschent puru dae su pe de s'arvure, dae raighinas superficiales. Ispètzias. Lista de sas ispètzias de tilia: + Mohandas Karamchand Gandhi: Prus chi àteru fiat connotu cun su nòmini de Mahatma Gandhi ([महात्मा], ""àmina manna"" in sanscritu) allomìngiu donau po primu dae su poeta Rabindranath Tagore. In Ìndia ddu tzèrriant "Bapu" (in devanagaresu: બાપુ "bāpu", "Babbu"). Gandhi est istadu unu de is primus a teorizari e pònniri in pratica sa "satyagraha", sa resistèntzia a s'opressioni disubidiendi a modu civili totu su pòbulu impari sighendi su printzìpiu de sa non-violèntzia. Proprio custu at portau s'Ìndia a s'indipendèntzia e at inspirau medas àterus movimentus pro is deretus civilis in totu su mundu e medas àterus polìticus in totue. Est onorau ufitzialmenti in Ìndia comente "Babbu de sa Natzioni" tantis chi ant detzìdiu chi sa die sua de nàscita siat festa natzionali ("Gandhi Jayanti") e in totu su mundu est sa Die Internatzionali de sa non-violèntzia. Biografia. @@ -6690,26 +8099,36 @@ De importu meda po sa vida de Gandhi est istadu s'atòbiu cun su poeta mannu Rabindranath Tagore in su 1916 in su mentris de su viàgiu in trenu po totu s'Ìndia. Bibliografia. Sa chi sighit est sa bibliografia in limba italiana: + Teletubbies: Teletubbies est unu cartoni americanu (imbentadu de Anne Wood) chi donanta in telebisione, a Videolina chi s'attaccada a K2 de Jetix. + Trota: Trota ("Salmo trutta"), est sa trota comuna. Pische de abba druche de unos 30 cm de longaria. Vivede in sos rios de montagna in abba currente e pulida. Est unu pische appretziadu dae sos piscadores. Calchi ispetzia s'agatada in mare. + Caelifera: Su chi si tzèrriat comunemente Tilipische est sa Caelifera, unu sutaòrdine de insetu connoschidu dae s'antighidade po sos dannos chi fàghene milliones de tilipisches famidos cando calana subra su messonzu, s'erva de sa campagna, sas arvures. Reduini su logu a unu desertu. Sas ancas desegus de custu animale sunu pius mannas e robustas po saltiare. Tenede alas po bolare. Sa ucca est adatta a trinciare s'erva e a si la mandigare. Giughede duas antennas subra sa conca. In Sardigna de tilipische s'in de agatada in s'istiu, ma no meda: sas invasiones benini dae fora. + Vietnam: Su Vietnam, nùmene ufitziale "Repùbrica socialista de su Vietnàm", est unu istadu de s'Àsia (sa tirada sua est de 331.690 km², cun una populatzione de 86.116.559 (2008) pessones, e cun capitale Hanoi, sa tzitade prus manna est Ho Chi Minh. Làcanat a nord cun su Laos, sa Cambogia, a est cun su Mare Tzinesu Orientali. + Canarinu: Su Canarinu,de sa Familia Fringillidae, originariu de sas isolas Canarias inue b'i nd'at arestes, est unu bellu puzoneddu de colore grogu. Est tentu in gabbia in sas domos, po su cantu melodiosu. Mandigat semenes e irdura.Vivede fintzas una deghina de annos. + Eucalyptus: S'equalitu o eucalitu (Eucalyptus) est una gènia de matas de sa Familia de sa Murta. Arvure originariu de s'Australia. S'in de agatana meda in Sardigna, in logos affaca a mare. Arvure chi creschede in logos siccos. Piantadu po reparare dae su entu, ada ratos chi si segana fatzilmente. Est un arvure bastante mannu, cun fozas minores birdes chi tirana a su biancu. Puru su truncu est de colore birde bianchitu. Linna debile de pagu valore. + Nespula: Nespula, de sa Familia de sas Rosas. Arvure e fruttu. Arvure originaria de su Giappone. Faghede fiores biancos, chi fiorini in ijerru, e faghede fruttos in beranu. Su fruttu mannu cantu una nughe, est de colore grogu cando est maduru. Nde produede meda. S'ossu est bastante mannu e de colore marrone. Unu diciu narada: Cun su tempu e cun sa paza madurana sas nespulas. + Sardu campidanesu: Su Campidanesu est sa bariedadi de sa lingua Sarda fueddada in su "Cabu de Giossu" de sa Sardìnnia; si liaus sa Gallura e is logus acanta de Tàtari, totu is àterus sardus chistiònant su Cabesusesu, sa "limba de Cabu de susu". Podeus pentzai ca totu is chi bivint prus a basciu de Aristanis fueddint a sa manera campidanesa. Tòcat a narai ca, in beridadi, no est aici sentzillu a pratziri is biddas in Cabesusesas e Campidanesas, poita ca, biddas a tipu Gadoni, Meana, Seulu, mancai siant giai giai prus a basciu de Aristanis, fueddant dialetus ammesturaus cun su Cabesusesu. Si scit poi ca dui at logus medas innui is fueddus, e sa pronùntzia de-i cussus, est una ispeci de amesturu de is duas bariedadis chi eus nau, cumenti sutzedit in calincuna bidda de s'Ollasta, a tipu Jersu e Lanusè, o in biddas a tipu Làconi, innui nant "ogiu" po "ollu", ca assimbillat a su Cabesusesu "ozzu", "abba" po su Campidanesu "akua" ma no nant "chibudda", ma "cibudda". A inturu de su Campidanesu e totu, ddu-i at calincuna diferèntzia pitichedda dai bidda ai bidda, ma custas funt seguramenti prus pagus de is chi dui at dai Campidanesu ai Cabesusesu. Ndi podeus arremonai medas: me in logus acanta de Casteddu, ai sa -d- ki tenit innantis e a palas una boxali, ddi nant -r- ("meda" ddu nant "mera"); in sa Marmilla ai una -l- chi puru tengiat innantis e a palas una boxali ddi nant -b- ("soli" ddu nant "sobi"); sempri inni', ai sa primu personi a su tempus passau de su verbu dda faint bessiri cun -ìa o cun -à (deu "tenìa", "andà", "bufà", "scidìa"), candu me in atrus logus bessit cun -emu (deu "tenemu", "andamu", "bufamu", "scidemu"). Ndi at atras medas, ma seguramenti duus Campidanesus, de cali si bollat chi siant biddas, si iant a cumprendi chentza problema perunu. Po biri unu esèmpiu de Sardu Campidanesu, bai a su Mogoresu. + Rosa: Rosa o Orrosa, Familia Rosacee, est unu arbustu, meda presente in sos climas temperados. Calchi tipu est areste e rampicante cun fiores minores (rosa canina). Sos ramos de sa rosa creschene meda, cun pagas fozas, e sunu ispinosos. Esistini diversas ispetzias de rosas e sunu diversas po colore, fromma, e mannaria de su fiore. Sas rosas benini cultivadas e ana unu commerciu mannu. Unu diciu: no b'at rosa chena ispina. + Sardu logudoresu: Su Sardu logudoresu est su limbazu sardu de su Logudoro, giamadu puru "Cabu de Susu" pro una chestione istorica. Difatis, unu campidanesu narat "Cabesusesu" a unu chi sa bidda sua siat pius in artu de Aristanis, mancari in carchi bidda, sende pius a josso de Aristanis, b'at paraulas chi de seguru sunt in logudoresu e nono in campidanesu. Difusione. @@ -6733,6 +8152,7 @@ "9" Et nesit ad ipsos: Eo so Hebreu, et eo timo su Segnore Deus de su chelu, qui factesit su mare, et i sa terra. "4" Dominus autem misit ventum magnum in mare, et facta est tempestas magna in mari, et navis periclitabatur conteri. "5" Et timuerunt nautae et clamaverunt unusquisque ad deum suum et miserunt vasa, quae erant in navi, in mare, ut alleviaretur ab eis. Ionas autem descenderat ad interiora navis et, cum recubuisset, dormiebat sopore gravi. "6" Et accessit ad eum gubernator et dixit ei: " Quid? Tu sopore deprimeris? Surge, invoca Deum tuum, si forte recogitet Deus de nobis, et non pereamus ". "7" Et dixit unusquisque ad collegam suum: " Venite, et mittamus sortes, ut sciamus quare hoc malum sit nobis ". Et miserunt sortes, et cecidit sors super Ionam. "8" Et dixerunt ad eum: " Indica nobis cuius causa malum istud sit nobis. Quod est opus tuum, et unde venis? Quae terra tua, et ex quo populo es tu? ". "9" Et dixit ad eos: " Hebraeus ego sum et Dominum, Deum caeli, ego timeo, qui fecit mare et aridam ". "4" Ma il Signore mandò sul mare un forte vento che scatenò una grande tempesta. Tutti pensarono che la nave stesse per sfasciarsi. "5" I marinai ebbero paura e ciascuno chiese aiuto al suo dio. Per non affondare gettarono in mare il carico della nave. Giona, invece, era sceso nella stiva e dormiva profondamente. "6" Il capitano gli si avvicinò e gli disse: “Come? Tu dormi? Alzati! Prega il tuo Dio! Forse avrà pietà di noi e non moriremo.” "7" I marinai si dissero l’un l’altro: “Tiriamo a sorte per sapere chi di noi è la causa di questa disgrazia.” La sorte indicò Giona. "8" Allora gli chiesero: – Dunque sei tu la causa di questa disgrazia? Che cosa fai qui? Da dove vieni? Qual è il tuo paese? Qual è il tuo popolo? "9" – Io sono Ebreo, – rispose Giona, – e credo nel Signore, Dio del cielo, che ha fatto la terra e il mare. + Mogoresu: Su Mogoresu est su chi fueddant in Mòguru, una bidda de sa Provìntzia de Aristanis. Comenti àteras biddas medas in su Campidanu, a su Mogoresu is chi innantis studiànt sa lìngua sarda (a inghitzai de Wagner) ddi narànt in italianu chi fessit unu "Campidanese rustico", unu Campidanesu "furesau", de is messajus, cunfrontendi-ddu cun su Campidanesu "tzivili", chi no fiat àteru che su chi si fueddàt in Casteddu. Is studiaus prus modernus, chi partzint su campidanesu in suta-bariedadis ("M. Virdis, Fonetica del dialetto sardo campidanese, Della Torre, Cagliari 1978; A. Lepori, Dizionario Italiano - Sardo Campidanese, Castello, Cagliari 1988"), ponint su Mogoresu aìnturu de sa bariedadi ocidentali, chi si distinghit pruschetotu po sa labialisadura de sa L intervocàlica, po sa nasalisadura (pronùntzia "a carighedda") de sa N intervocàlica, po sa metàtesi de sa R in acabu de sìllaba serrada e po s'assimiladura de su liòngiu RT a T (càstia prus ainnantis po is esemprus). Tocat a nai ca is chi bivint in Mòguru tenint maneras de nai, fueddus e pronùntzias bortas medas allenas a àteras biddas de su Cabu de Bàsciu. Su Mogoresu e sa Marmilla. @@ -6870,134 +8290,183 @@ Atòngiu (m.) [a'tondʒu] Ierru (m.) [i'erru] Boxi giai presenti, amanniada cun is trascriduras IPA de Stèvini Cherchi (mogoresu) + Daikengo: + Fràgula: Fragula, o "fragarza", de sa Familia Rosacee. Piantighedda, chi s'agatat areste in sos buscos umbrosos e unu pagu umidos, in montagna, e faghet fruttos minores, saporidos. Sa fragula benit puru cultivada e si nd'agatat in commertsu. Su fruttu in custa occasione est mannu. Si mandigat frisca o a marmeddada, o a bicculeddos in su gioddu (yogourt). + Pedrusìmula: Pedrusìmula (Petroselinum crispum). Piantighedda ervosa e aromatica, cultivada in sos ortos o in domo in vasu. Sas fozas benint impreadas in coghina cando sunt friscas, o siccas a bicculeddos. Durat dus annus. + Torra di Sagone: Sa Torra di Sagone est una turre chi si agatat in su comune de Vico in Corsica chi est istada costruida dae sos genovesos. Edd'est unu Monumentu Ufitziale Istòricu de sa Frantza. + Chibudda: Sa Chibudda (Allium cepa) est de sa famìlia de sos "Lizos". Si nde produede meda. Sas concas de chibudda (bulbos) creschent suta terra e madurant in s'istiu, e cando sunt maduros ant una bùcia fine de colore biancu o grogu iscuru. Sa conca de sa chibudda est formada dae fozas subrappare. Isbuccendela o seghendela podet fàghere lagrimare. Si nde consumat meda cota o crua in s'insalada.Impreada meda in coghina. In comèrciu s'agatant puru sas chibudditas in agru dulche. + Cicadidae: Cicadidae est sa famìlia de sas chi benint tzerriada de sòlitu Chìgula. Insettu de pagos centimetros. In s'istiu su versu de sa chigula si intendede in sos campos assoliados. Custu versu lu faghene sos mascios frighende una parte de su corpu. + Lista de sos anniversàrios istòricos: + Grigliu: Grigliu (Gryllus campestris), insettu, chi s'agatat in tottue. De 2-3 centimetros, sa conca bastante manna, niedda, cun antennas; sas ancas desegus longas po saltiare, alas de colore grogu iscuru, sa ucca adatta po trinciare s'erva e su fenu. Est unu animale canterinu, e in s'istiu cantat a de die e a de notte, cun su versu solitu, chi produet cun dun'ala. In calchi logu (Giappone) sos griglios los allevant in gabbia e los bendent. + Lizu: Lizu (Lilium candidum), pianta e fiore. Sa pianta ada bulbos chi creschene suta terra e faghede fiores biancos, profumados meda. Est connoschidu comente lizu de sant'Antoni. S'agatana lizos chi creschene ispontaneos, cun fiores coloridos. + Calabria: Sa Calabria ("Calàbbria" in dialetu calabresu, "Calavrìa" in grecànicu, "Καλαβρία" in gregu) est unu Logu de s'Itàlia de jossu cun . Sa capitale est Catanzaro ma su consillu de Logu si reunischet in Reggio Calabria. Est su logu pius in jossu de s'Italia peninsulare e allacanat in su nord cun sa Basilicata. In su sud-ovest tres chilometros de mare la isseberant dae sa Sitzilia. Est insùndia in s'ovest dae su mare Tirrenicu e in s'est dae su mare Jonicu. Cumprendit is provintzias (o merias o partes) de Catanzaro, Cosenza, Crotone, Reggio Calabria e Vibo Valentia. + Riformatori Sardi: Is Riformatori Sardi - Liberaldemocratici sunt unu movimentu nàschidu in Sardigna. Is arraighinas suas sunt sa catòlica e sa liberale e proponet is reformas intro de sa polìtica sarda. Is "Riformatori" sustenent su sistema polìticu bipolare, sunt alternativos a sa manca ma sunt indipendentes dae su "Popolo delle libertà": intra de issos bi sunt diferèntzias importantes chi pertocant pro esèmpiu sa relata intra de su potere e sas istitutziones. Is "Riformatori" tribagliant pro ebolvire sa dereta de oe in una manera prus liberale cun unu progetu autonumu e sunt prontos a cunfrontare·si cun is àteros partidos de sa matessi àrea. Sos polìticos suos pius importantes sunt Michele Cossa (chi est istadu deputadu), Massimo Fantola (chi est istadu senatore), Gavino Cassano, Sergio Pisano, Pierpaolo Vargiu, Attilio Dedoni. Ana finas collaboradu cun su "Patto dei Liberaldemocratici" de Mariotto Segni. + Tennis: Su tennis est un'isport in su cale s'oponent duos giogadores in is incontros singulares o bator in is incontros duos contra'e duos. Sos giogadores impunnant una "racchitta" chi in su tempus coladu aiat su bastimentu'e linna, a pustis de ligas lebias e oe de "materiales polimericos". Intra de sos giogadores b'est una retza tètia chi est fata cun dd'unu bastimentu aunidu cun cordas ritzas e paris. S'aresurtadu a ue is giogadores chèrent lòmpere est su'e fèrrere una bocita non permitende a is aversarios (chi sunt postos in s'atera metade de su campus in ue si giogat) de dd'arrematzare a pustis de su primu rimbotu o chi, addobbàndela, issos acabent pro faltare. + Chrysantemum leucanthemum: Margarida (Leucanthemum vulgare, sin. "Chrysantemum leucanthemum"), pianta e fiore chi creschede in campagna, in sos pasculos. Est sa margarida comuna bianca e groga. Bi sunu margaridas cultivadas, cun fiore mannu e s'anca longa. + Geraniu: Geraniu (Pelargonium). Sa pianta de su geraniu podet creschere bastante manna, cun ramos cun fiores de varios colores. Benidi piantada in vasu o in sas fiorieras. Su fiore podet essere singulu, o tres o battoro o a mattulu. Tzeltos geranios sunu rampicantes, creschene meda e sunu un ispantu po sos fiores e-i sos colores. Creschene bene in logos friscos in collina e in montagna, ma puru in tzitade e affaca a mare si benint abbados. + Sìndria: Sìndria o forastiu (Citrullus lanatus) da sa Familia Cucurbitacee. Originaria de s'Africa meridionale. Benit cultivada e si nde produet meda. Sa pianta istrisciat subra su terrinu. Est una pianta ervosa cun fozas no tantu mannas. Su fruttu est mannu, pesat fintzas 8- 10-12 chilos! Sa sindria at una buccia birde; est dura ma no tantu: si aberit fatzilmente. Sa pulpa est ruja e druche cando est madura. At semenes de colore nieddu. Po l'assazare si est bona, sa sindria benit "intatzada". + Melone: Melone (Cucumis melo). Appàrtenet a sa Familia Cucurbitacee. Pianta ervosa. Sos ramos istrisciant subra su terrinu. Est cultivadu in sos campos e si nde consumat meda in s'istiu. Su fruttu est mannu, unu pagu allongadu, ma si nde agatat puru tundu; sa pulpa si mandigat, est bastente druche e de colore grogu giaru. Tenet semenes meda, biancos. Sa buccia est birde. + Tabacch' 'e maraxani: Lycoperdon Pers., "Synopsis Methodica Fungorum" (Göttingen): 140 (1801). Lycoperdon est unu tipu de cordolinu Basidiomiceti de sa familla de is Lycoperdaceae. Ispètzias de Lycoperdon. Sa ispetzia tipu est "Lycoperdon perlatum" Pers. (1796), àteras ispetziss funt: + Trigumoriscu: Trigumoriscu (Zea mays), de sa Familia Graminacee. Pianta ervosa, chi creschet meda in altaria, si benidt abbada. Cultivada in sos campos, servit comente foraggiu o po mangime po su bestiamene. Produet una ispiga (pannocchia) cun sos ranos attaccados a s'ossu. Sos ranos sunt tundos e cando sunt maduros, de colore oro. Maghinadu a farina si faghet sa pulenta, impreada meda in nord Italia. Cun su trigumoriscu si faghet puru s'ozu de semenes de mais (e si nd' agatat in commerciu). + Phytolacca dioica: Phytolacca dioica, de sa Familia Phitolacacee. Arvure originaria in su sud America. Podet creschere manna meda. Sos ramos sunu fozudos, cun fozas bastante mannas chi creschent fintzas in basciu in su truncu. Cust'arvure s'agatada in viales affaca a mare poite resistit bene a s'àera marina. S'arvure perdet sas fozas in ijerru. Su truncu e -i sos ramos sunu gobbosos. Su truncu a su pe de s'arvure s'allargada meda fintzas 1-2 metros de diametru. Sa linna de cust'arvure no tenet valore. + Patata: Patata (Solanum tuberosum) de sa Familia Solanacee. Unu fruttu tra sos pius importantes po s'alimentatzione umana. Originariu de s'America Meridionale, est arrivadu in Europa a poi de s'iscoberta de s'America. In Europa est coltivada in totue. Est unu tuberu de una pianta ervosa, e creschede suta terra. Sa patata benidi coltivada e si nde produede in cantidade manna, e si nd consumada meda. B'est sa patata bianca sa pius comuna, e -i sa ruja. Si mandigada cotta, buddida, cotta a furru, arrustu. Sos cicciones (gnocchi) sunu de patata. Est impreada meda in coghina. + Ortensia: Ortensia ("Hydrangea hortensia"). Pianta o mata de fiores chi naschede coltivada in sos giardinos. Podede creschere manna, pius de unu metro. Fozas mannas seghettadas e fiores a bulbu mannu, bellos meda, formados dae fiorittos numerosos de colore biancu, rosa, biaittu e de ateros colores. Pianta originaria de su Lontanu Oriente, ma creschede bene in Europa e sa zona mediterranea, in logos unu pagu umbrosos e friscos, e ada bisonzu de abba. Sa pianta creschede puru in vasu. + Pitigaìa: Pitigaìa (Urtica), de sa Familia Urticacee. Pianta ervosa, debile, chi creschede in logos no coltivados, affaca a muros betzos, in sas manchìnas de sas istradas. Ada ramos e fozas cun pilos chi si si tòccana cun sas manos o cun ateras partes nudas de su corpu procùrana pistighinzu e fastizu chi durada unu pagu 'e tempus. + Corcoriga: Corcoriga, de sa Familia Cucurbitacee. Pianta ervosa, coltivada, cun fozas mannas e fiores grogos. Su fruttu de custu tipu de corcorija no est tantu mannu, e bi nd ada de diversas misuras, allongau, cun buccia irde o bianchitta. Si nd agatada meda in beranu e in istiu. Usada meda in coghina. Si consumada buddida, frissa, o cotta in su furru. + Basolu: Basolu, (Phaseolus vulgaris) de sa Familia Leguminose. Piantighedda annuale chi est coltivada in ortos e produede fruttos chi parene corrittos, de una vintina de centimetros. Si si coglini birdes si mandigana cottos a insalada o in ateros modos. Si no si coglini berdes sos semenes madurana e diventana siccos e duros. Bosolu siccu s'i nd agatada in commerciu, de diversas ispetzias, po mannaria fromma e colore. + Càule: Caule (brassica) de sa Familia Crucifere. Pianta coltivada, chi creschede bene in sa zona mediterranea ( ma puru in su nord Europa). Bi nd' ada de divescias ispetzias: caule a fiore, unu fruttu chi parede unu fiore e chi si mandigada cottu; caule a foza, tundu cun fozas suprappare, sas de fora pius duras, sa de sutta pius teneras. Caule a conca, bastante duru, cun buccia. Cauleddos de Bruxell, minoreddos cantu unu mandarinu, si consumana cottos. + Lattuca: Lattuca (lactuca sativa), faghede parte de s'ortaliscia. Pianta birde, minore o pius manna, a fozas chi creschene dae basciu, dae sa raighina e s'aberini unu pagu in altu. Si mandigada crua, a insalada. + Bertrand Russell: Bertrand Arthur William Russell, (Trellech, 18 de maiu 1872 – Penrhyndeudraeth, 2 de frealzu 1970), est istadu unu filosofu, unu logicu, matematicu, un'istoricu e unu pacifista. Fit unu importante attivista contra a de sas gherras, sustenidore de su liberu cumerciufra sos istados e antimperialista. Durante sa prima gherra mundiale Russell est istadu arrestadu pro s'attividade sua de pacifista. Calchi annu a poi at fattu una campagna contra a Adolf Hitler, pro su disarmu nucleare, at criticadu su regime sovietigu e s'intrada in gherra de sos Istados Unidos contra a su Vietnam. In su 1950 at binkidu su Premiu Nobel pro sa literatura. + Premiu Nobel: Su premiu Nobel est una onorificentzia chi enit assegnada dae su guvernu ivedesu, chi enit cunsegnadu ogni annu a persones chi si sun distantas in sa ricerca o in sas artes o pro aer contribuidu a mezorare sa sotziedade. Su premiu fit istadu criadu pro voluntade de Alfred Nobel, chi fit unu industriale ivedesu chi aiat inventadu sa dinamite. Su primu premiu Nobel est istadu assignadu in su 1901. + Malcolm X: Malcolm X (pronuntzia /ɛks/) (naskidu Malcolm Little; Omaha 19 de Maiu 1925 – New York, 21 Frealzu 1965), connottu puru comente El-Hajj Malik El-Shabazz (in arabu: الحاجّ مالك الشباز ‎), fit unu Afro-Americanu de religione Mussulmana e un'attivista pro sa difesa de dirittos umanos. Segundu sos ammiradores suos fit un'avvocadu coraggiosu pro sos deretos de sos Afro-Americanos, pro sos detrattores suos inveces fit unu chi alimentaiada ratzismu e violèntzia. In d'onnia casu est istadu cussideradu comente unu de sos Afroamericanos pius influentes e importantes de s'istoria. Malcolm X fit naskidu in Omaha, Nebraska. Cando issu aiat 13 annos fit mortu su babbu e issa mama fit istada reclusa in d'unu manicomiu. Poi de ae' vividu pro diversos annos in orfanatrofios e collegios, issu at comintzadu a bintrare in cuntatu cun su mundu de sa criminalidade in Boston e New York. In su 1945 Malcolm X est istadu cundennadu a passare dae otto a deghe annos in galera. Mentre fit impresonadu Malcolm X es diventadu unu membru de s'organizadura musulmana jamada Nation of Islam. In su 1952 fit ja unu de sos leader de su movimentu e pro guasi 12 annos est istadu su personaggiu pius rapresentativu de sa Nation of Islam. In su mese de Martu de 1964 pro tensiones cun Elijah Muhammad lasseit s'organiazzatzione. In cussu issu est diventadu unu musulmanu sunnita e aiat fattu unu pellegrinaggiu a sa Mecca. In pius aiat viagiadu meda in Africa e in Medio Oriente. Gai fundeit sa Muslim Mosque, Inc., una organizadura religiosa e sa natzionalista Organization of Afro-American Unity. Mancu aiat fatu un annu dae cando aiat lassadu sa Nation of Islam, chi Malcolm X est istadu assassinadu in New York in su mentris de unu comìtziu. + New York City: York Nòa, (New York City in inglesu) est istada sa tzitade pius populada de sos Istados Unidos dae su 1790 (como ada 8,336,697 milliones de abitantes (2012)), e s'area metropolitana est una de sas prus mannas de su mundu. Custa metropoli ada una influentzia subra su cumerciu mundiale, sa finanza, sa cultura, sa moda e s'ipetaculu. + Muhammad Ali: Muhammad Ali (naskidu Cassius Marcellus Clay Jr.; Louisville, su 17 de ennarzu 1942) est unu ex pugile americanu, fortzis su pius famadu e amadu de s'istòria moderna. In su 1960 at bìnkidu sa medaglia de oro in sas , comente pugile prfessionista at apidu su tìtulu de campione mundiale de sos pesos màssimos dae su 1964 a su 1967 e dae su 1974 a su 1978. + Olìa: Olìa (Olea europaea) de sa Familia oliacee. Arvure 'e fruttu tipicu de sa zona mediterranea. Creschede affaca a mare ma puru lontanu, fintzas a 500-600 metros subra su mare. Arvure no tantu mannu, cun fozas birdes unu pagu coriattas. Sa linna est dura e bona po trabaglios. Po produere, s'arvure devede essere pudadu in beranu. Su fruttu est s'olia. Si nd'agatada de divescias variedades. S'olìa de s'ozu, no tantu manna, birde, chi diventada niedda e viola cando est madura. Unu pagu allongada, cun sa pulpa e unu semene. Po s'ozu si faghede sa molidura de sas olias in su molinu. Dae sa prima molidura si ada s'ozu extra vergine, su pius prejadu. Cun sa segunda molidura si ada un ozu de preju inferiore. B'at olìas de cufetare e si nde agatada in commerciu. + Spinacia oleracea: Ispinacciu (Spinacia oleracea), pianta minore, ervosa, cultivada in sos ortos, cun fozas bastante mannas, birdes; fiores minoreddos. Est una ortaliscia delicada, creschede in ijerru e in beranu. Sas fozas si mandigana cottas e sunu riccas de ferru. + Porru: Porru (Allium porrum) de sa Familia de sos Lizos. Su bulbu, no est tantu russu, allongadu , cun fozas birdes. Est una ortaliscia. S'assimizada a una chibudda, ma su sabore est divesciu e no pitigada. Impreadu in coghina: si mandigada buddidu o in roba frissa. + Liliaceae: Is Liliaceae funti una familia de Monocotiledonis de s'ordini de is Liliales. De sa familia de is Liliaceae fainti pati mera species arestis e cultivaras, mera bortas bulbosas o rizomatosas. Ci funti mera prantas utilizzaras po cuxinai (sparau, allu, xipudda, porru, erba xipuddosa) e mera prantas po bellesa (gigliu, tulipanu, mughettu, giacintu). + Akira Kurosawa: Akira Kurosawa (黒澤 明) (Ōta, 23 de martu 1910 – Setagaya, 6 de cabidanni 1998) est istadu unu regista, isceneggiadore e produttore cinematografigu giapponesu. Su primu film (Sanshiro Sugata) chi aiat realizzadu comente e regista fit de su 1943, s'ultimu (Madadayo), in su 1993. De sos tantos premios chi aiat erzidu in sa carriera sua bi fini puru sa Légion d'honneur e unu Oscar a sa carriera in su 1989. + Piberone: Piberone (Capsicum annuum) de sa familia Solanacee. Pianta ervosa annuale, cultivada in sa zona temperada. Sos fruttos sunu pulposos, mannos, cun una buccia lija, fine; de colore birde, o ruju o grogu. Si mandigana cottos ma puru cruos. Su fruttu ada semenes meda, minores e de colore biancu. B'est puru sa variedade piberone piccante: sos fruttos sunu minores, e creschede a forma de corrittu; rujos cando sunu maduros. Si impreana in coghina a bicculeddos o reduidos in piubere. + Frabica: Frabica (Ocimum basilicum), piantighedda coltivada in s'ortu o in vasu. Pianta aromatica, sas fozas benint impreadas meda in coghina. Una bagna est a base de frabica, su "pistu a sa genovese". + Isuli Sanguinari: Isuli Sanguinari (in corsu) Isole Sanguinarie (in italianu) est un’arcipelagu chi est cumpostu dae battor isuleddas collocada in s'intrada de su golfo de Ajaccio. Subra sa pius manna de sas isolas de s'arcipelagu b'ada una turre Torra di a Parata (La Tour carrée in frantzesu) de su 1550, sos avantzos de unu lazareto de su 1807, su faru de su 1845 e un'atera turre (La Tour Génoise) costruida dae sos genovesos. De custu arcipelagu es famosa sa descritzione chi nd'aiat fattu Alphonse Daudet. + Arcipelagu de sa Maddalena: S'arcipelagu de sa Maddalena est collocadu a nord-est de sa Sardigna. Sas isolas printzipales sunu: sa Maddalena, Caprera, Santo Stefano, Santa Maria, Razzoli, Budelli e Spargi. Caprera est nota pro essere istada sa residentzia de Garibaldi in s'esiliu. Santo Stefano at ospitadu una base pro sommergibiles americanos dae su 1972 a su 2008. Dae su 1994 s'arcipelagu de sa Maddalena est unu parcu natzionale. + Henry Kissinger: Henry Kissinger (a s'anàgrafe Heinz Alfred Kissinger) (Fürth, Germània 27 de maju 1923) est unu polìticu istadunidensu de orìgini tedesca. Est stetiu su de 56 Segretariu de Istadu de is Istadus Unìus durante is presidèntzias de Richard Nixon e de Gerald Ford. At bintu su Nobel po sa paxi in su 1973. Biografia. Nascit in-d una famìlia ebràica tedesca originària de Bad Kissingen, lassat sa Germània in su 1938 in fatu a is persecutzionis antisemitas de is nazistas e s'istabiliscit in New York, in Washington Heights (Upper Manhattan); innoi po sighiri cun is istudius a su merì de ingresu, a su mengianu traballada cumenti operaiu. Kissinger, chi no at a pèrdiri a pustis su marcau atzentu tedescu... + Gilbert Bécaud: Gilbert Bécaud est su numene de arte de François Gilbert Silly (Tolone, 24 santugaine 1927 – Parigi, 18 nadale 2001) est istadu unu cantante, pianista e composidore frantzesu. + Tolone: Tolone (fr.: "Toulon") est una tzitade de su sud est de sa Frantza, capitale de su dipartimentu de su Var, in sa regione Provenza-Alpi-Costa Azzurra. A oe est su printzipale portu de sa marina militare frantzesa. In su 2006 aiat 167.816 abitantes mentre in su 2009 s'area metropolitana b'at 500.000 abitantes. Su portu de Tolone umpare a su 'e Marsiglia fin sos approdos printzipales de su cummerciu sardu in su XIX seculu. + Marsiglia: Marsiglia (in fr. Marseille) est una tzitade de su Sud-Est de sa Frantza, capitale de sa regione Provence-Alpes-Côte d'Azur. Fundada in su 600 a. C. dae marinaios grecos originarios de Focea in s' Asia Minore. Su 'e Marsiglia est su primu portu frantzesu e de su Mediterraneo e su quartu portu europeu. Su portu de Marsigliaumpare a su 'e Tolone fin sos approdos printzipales de su cummerciu sardu in su XIX seculu. + Franco Pinna: Franco Pinna (Sa Madalena 1925, Roma 1977) est istadu unu fotografu. Aiat publicadu sas fotos suas in rivistas internatzionales comente "Life", "Stern", "Sunday Times", "Vogue", "Paris Match", "Epoca", "L'Espresso" , "Panorama" e “Noi Donne”. In sos annos 50 aiat trabagliadu umpare a Diego Carpitella chi issu aiat sighidu in sa campagnas de regolta de materiale folkloristigu. Dae su 1965 fit diventadu su fotografu de iscena de Federico Fellini a cominzare dae su film "Giulietta degli spiriti", finas a "Casanova" in su 1976. + Federico Fellini: Federico Fellini (Rìmini, 20 de ennarzu 1920 – Roma, 31 de santu aine 1993) est istadu unu regista e isceneggiatore italianuu. In su 1993 l'aiana assignadu su Premiu Oscar pro sa carriera. Calchi film de Fellini chi si devet ammentare: I vitelloni (1953), La strada (1956,Oscar), Le notti di Cabiria (1957, Oscar), La dolce vita (1960), Otto e mezzo( 1963, Oscar), Amarcord (1973, Oscar). + Life (rivista internatzionale): Life est una rivista americana. Su primu numeru de s'editzione noa fit bessidu su 23 de sant'andria de su 1936 dae s'editore Henry Luce chi fit cunvintu chi sas fotografias podian raccontare sas istorias mezus de sas illustratziones. + Gavino Murgia: Gavinu est unu saxofonista, cantante e sonadore de Launeddas e cumpositore de musica jazz. + Zeppara: Zeppara est una fratzione de su comunu de Abas chi contat agiumai 200 bividores. Su nòmene pare chi siat derivau dae "Cipparas" po s'orìgine de is logos in is calis surgidi ca fiant coltivaos a chibudda a is tempos dei romanos. @@ -7004,6 +8473,7 @@ In Zeppara s'agatat s'ùnica crèsia intitulada a Santu Simeoni chi bade in Sardigna e in tempos recentes un omine nomadu Simeoni etotu at bintu is chent'annos. Prima de issu isceti un òmine, antigu mere de una domo museo abarrada identica nei seculos, aiat passadu su sèculu. Museo de su giogàtulu traditzionale de sa Sardigna. Est in Zeppara su "Museo de su giogàtulu traditzionale de sa Sardigna" ue si podent agatare is giogàtolos antigos comente cuddos chi faiant is pitzinnos de unu tempu cun sa canna. + Ignatziu de Loyola: Ignatziu de Loyola (Loyola, 24 de nadale 1491 - Roma, 31 de trìulas 1556) est su fundadore de sos Gesuitas, e in su 1622 est istadu proclamadu santu dae su paba Gregorio XV. Biografia. @@ -7020,24 +8490,31 @@ Sos cumpagnos si agatan umpare a Roma, e Ignatziu benit nomenadu su primu Superiore Generale. Si frimmada a Roma, e dae Roma sighidi e guidada sos cumpagnos chi àndana missionarios in Europa e fora de Europa, iscrinde litteras e Istrutziones. Ignatziu a Roma, si occupada puru de pitzinnos orfanos, de poberos, de feminas in difficultade. Ignatziu ada iscrittu unu libereddu "Esercitzios ispirituales", libereddu de istrutziones po unu caminu de vida ispirituale, "po ponnere ordine in sa propia vida". Moridi a Roma su manzanu de su 31 de triulas 1556. Est istadu proclamadu santu, umpare a unu de sos primos cumpagnos Francisco de Xavier, su 1622. + Bonaventura de Bagnoregio: Giovanni Fidanza connòschidu comente Bonaventura de Bagnoregio (Bagnoregio, 1221 - Lione, 15 trìulas 1274) est unu religiosu, filòsofu e teòlogu italianu. Santu. De familia distinta. In su 1243, a 22 annos, intrat in s'Ordine frantziscanu. A poi de su novitziatu, benit mandadu a istudiare a Parigi a s'Universidade de sa Sorbonne. Su 1255 deventat Dutore in teologia, umpare a Tommasu d'Aquino. S'annu a poi est fatu superiore generale de s'Ordine de sos Minores frantziscanos. Cumpridi s'uffciu cun abilidade e sapientzia, e umpare resessit a iscriere liberos de impignu mannu. Su paba Gregoriu X lu faghet piscamu de Albano e cardinale. Devet accumpagnare su Paba a su Conciliu de Lione. Bonaventura partitzipat a sa prima sessione de su Conciliu (7 maju 1274). Ma una grave maladia lu giughet a sa morte su 14 de triulas 1274. Su paba Sistu V l'at nomenadu "Duttore de sa Creja". S'òbera sua est istada appretziada meda po dotrina e po ricchesa ispirituale. Sos iscritos suos sunt istados regoltos in 8 volumenes (1588). Sunt mentuados sos iscritos : "Itinerariu de sa mente in Deum" e sa "Vida de Santu Frantziscu" e àteros iscritos subra sa Bibbia, e de teologia. Proclamadu santu in su 1482. Est connoschidu comente “"su dutore seraficu"”. Sa festa sua est su 15 de trìulas. + FIFA: Sa Fédération Internationale de Football Association (in frantzesu pro Federatzione Internatzionale de s'Associatzione de su Calcio), notu cun sa sigla FIFA est s'istruttura chi guvernat su calcio mundiale. Sa sede printzipales est in Zurigo, Ivitzera e s'attuale presidente est Sepp Blatter. Sa FIFA, dae su 1930, organizzat su torneo de sos mundiales ue enit assignada sa FIFA World Cup. Sa FIFA est cumposta de 208 associatziones, chi sunu 16 pius de s'ONU e tres in pius de su Commitadu Olimpicu Internatzionale, ma chimbe in mancu de su International Association of Athletics Federations sa Federatzione de sas Associatziones de Atletica]]. + Santu Bonifatziu (pìscamu màrtire): Bonifatziu (680-755), santu. Wynfrith, custu su nomene sou. De familia nobile, est naschidu in Inghilterra. Est istadu monacu benedettinu. Fu fattu piscamu e mandadu in Germania. Su Paba Gregoriu II l'at dadu su nomene Bonifatziu (boni facere). Meda at fattu po sa Creja in Germania. Est istadu piscamu de Magonza e s'est occupadu de preigare su vangelu in Baviera, Assia, Turingi e Sassonia. At fundadu s'importante abbatzia de Fulda. L'ant bocchidu cun 53 cumpagnos in Frisonia, s'Olanda de oe. Sa fest sua su 5 de làmpadas. + Brunu de Querfurt: Brunu (puru Brunone), santu. Fundadore de s'Ordine Certosinu. Naschet in Colonia su 1040, de familia distinta. Istudiat litteras, e po si perfetzionare andat a Reims, inue arrivat a sos grados pius altos e diventata cancellieri, e rettore de s'iscola. Ma idinde sa corrutzione chi regnaiat in su mundu, cun pagos amigos detzidit de si retirare in un logu solitariu, giamadu Chartreuse (Certosa) e de fundare unu ordine monasticu ( sos Certosinos). Paba Urbanu II, alunnu sou, lu giamat a Roma, e inoghe puru aberit unu monasteriu ( in sas termas de Diocletzianu). A poi de unu pagu 'e tempu si trasferit in Calabria e fundat unu monasteriu, inue morit santamente su 6 de santuaine 1101. At iscrittu unu cummentu a sos Salmos e unu a sas Litteras de santu Paulu, e litteras. Sas festa, su 6 de santuaine. + Roberto Murolo: Roberto Murolo (Napoli 19 de bennarzu 1912 - 13 martu 2003) est istadu unu musicista, giornalista e autore de cantones napuletanas. Est istadu unu de sos protagonistas printzipales de sa cantone napuletana. Aiat istudiadu chiterra e diffattis sunt meda famosas sa versiones suas de sa cantones napuletanas ue cantaiat e s'accumpagnaiat cun sa chiterra. + Chico Buarque: Chico Buarque, numene cumpletu "Francisco Buarque de Hollanda" (Rio de Janeiro, 19 lampadas 1944), est unu musicista, iscrittore e cantadore brasilianu. Est unu de sos interpretes printzipale de su samba e de sa mùsica brasiliana umpare a Vinicius de Moraes e Tom Jobim. + Classificatzione sientìfica: Ne is sièntzias biologicas sa classificatzione est una manera cun su cale is biòlogos amuntonant, assestant e classìficant diferèntes ispètzias de organismos biventes o fòssiles. Sa classificatzione biològica est una forma de tassonomia sientìfica. Su primu a chircare de atrumare is ispètzias segundu caraterìsticas morfològicas similares est istadu Carolus Linnaeus chi aiat creadu unu sistema de classificatzione pubricadu in su 1753 cun su nòmene "Systema naturae". Custa est istada riesaminada e rimanegiada de sighidu fintzas a sa nàscita de sa teoria evolutzionista de Charles Darwin. Sa classificatzione sientìfica est s'arresultadu de is sièntzas evolutzionistas e derivat meda dae sa tassonomia e sa sistematica a prus chi totus is istùdios e is chircas fatas a pitzu de is biventes, siat dae sa biologia siat dae is àteras sièntzias. @@ -7048,9 +8525,11 @@ Sa "Magnolia virginiana" est istada sa prima ispètzia de-i custa gènia nomenada e rapresentada, a prus chi sa ispètzia tìpica de custa gènia. Sufissos de is trumas. Is taxon subra sa gènia tenent de sòlitu unu nòmene chi benit dae sa gènia etotu. Is sufissos imperadus pro formare custos nòmenes benent dae su rennu, e, in unos casos fintzas dae su phylum e dae sa classe, a sa manera de sighidu: + Nàpoli: Nàpoli (in gregu: Νεάπολις; in napolitanu: Napule, IPA: oppure [ˈnaːpulə) est una tzitade italiana edd'est su capoluogo de s'omonima provintzia e de sa Campania. Cun 963.522 bividores est sa terza tzitade italiana prus populada. Sa tzitade de Napoli est situata subra su mare in su zentru de s'omonimu golfo, intre su Vesuvio e s'area de sos Campi Flegrei. Pro su patrimoniu artisticu e arkitetonicu mannu est tuteladu dae s'UNESCO, difatis dae su 1995 su zentru istoricu de Napoli est istadu cunsiderau patrimoniu mundiale de s'umanidade. + Sant'Ambrosu de Milanu: Aurelio Ambrogio, menzus connoschidu che Sant'Ambrosu (Treviri, 334/339 – Milanu, 4 abrile 397), santu e dotore de sa creja catòlica. Biografia. @@ -7060,16 +8539,21 @@ Sa festa sua su 7 de nadale. Òberas. At iscritu meda: + Oberon (librugame): Oberon ("The World of Lone Wolf") est una serie de cuattrus librusgames, criaus de Joe Dever e Ian Page, ambientaus in su proppiu mundu de Lupo Solitario, su Magnamund. + Zagor: Zagor est unu personaggiu de is fumettus criau in su 1961 dae Sergio Bonelli, e graficamenti dae Gallieno Ferri. + Mister No: Mister No est unu personàgiu de is fumettus, protagonista de sa sèrie chi portat custu nòmini e totu, publicada in Itàlia dae Sergio Bonelli Editore. Nascit in su 1975 dae sa fantasia de Sergio Bonelli. Mister No est stetiu unu sordau statunitensi e su nòmini beru est "Jerry Drake". Est andau in Amazzonia poita ca fiat grisau de sa segunda gherra mundiali. Su traballu suu est pilota de piper. + Ermete Trismegisto: Ermete Trismegisto o Mercurio Termassimo bolit narri "Ermes tres bortas mera mannu" e benit dae su gregu "Ερμης ο Τρισμεγιστος". In s'atmosfera sincretiga de s’Imperu arromanu, a su deu Ermes fiat stètiu donau cumenti epitetu su nòmini gregu de su deu egìtziu Thot. Totus is duus fiant deus de s'iscrittura e de sa magia. Segundu Athanasius Kircher "Is àrabus ddu tzerrianta "Idris", dae s'ebraicu "Hadores"(...), is fenìcius (...) "Tauto", is egìtzius (...) "Thot" ma ddu tzerrianta puru "Ptha" e is gregus Ermete Trismegisto" (Obeliscus Pamphilius:91) + Austinu de Ippona: Austinu de Ippona, jamadu erroneamente "Aurelius" in su medioevo, est connòschidu comente Sant'Austinu, (latinu: "Augustinus Hipponensis"). Fizu de una cristiana, Mònica, e de unu paganu, Patrìtziu. De cultura latina. A Cartàgine istùdiat retòrica. Insegnante de retorica a Tagaste, Cartagine e Roma. In gioventude s'est avvicinadu a sa dottrina de sos manicheos, chi a poi hat refiutada. Su 384 est a Milanu insegnante de retorica. Inoghe connoschet Ambrosu, piscamu de Milanu. Austinu no est ancora cristianu. Sas preigas de su piscamu e sa lettura de oberas neoplatonicas l'agiuant a si cunvertire, e retzit su batijimu su 387 dae Ambrosu. Partit po s' Àfrica. Tzelebres sos arrejonos cun sa mama, Monica, a Ostia, prima de partire. Diventat predi su 391 e comintzt a preigare cun sutzessu; su 395 est cunsacradu piscamu de Ippona. Elocuente, de cultura manna, s'est dedicadu a cumbàtere sas dotrinas erèticas de manicheos, donatistas, pelagianos. At partetzipadu a divescios Concilios e sinodos, e sempre est istadu unu faru de dotrina. Sos Vandalos aiant occupadu su nord Àfrica e si funt avicinende a Ippona. Est istadu Piscamu po 35 annos. Morit a Ippona su 28 de austu de su 430. @@ -7077,19 +8561,25 @@ Unu de sos pensadores pius mannos. Est diffitzile faghere s'elencu de sos iscrittos suos. Unu incompletu: Sos iscrittos de Austinu sunt istados regoltos in 11 vol. in -fol., dae sos Benedettinos de Saint Germain a Parigi in su 1700. + Caselle Landi: Caselle Landi est unu comunu italianu de 1.765 bividoris de sa Meria o Provìntzia de Lodi, postu in su "Lodigianu Basciu" a manca de su Po. Acàpius de foras. + + Basiliu de Cesarea: Basiliu de Cesarea (o Basile) nadu "su Mannu", (in gregu: Βασίλειος ο Μέγας; Cesarea in Cappadocia, 329 – Cesarea in Cappadocia, 1° bennalzu 379), est istadu unu piscamu gregu, Dutore de sa Creja e veneradu comente santu. Est naschidu a Cesarea in Cappadocia (in s'Asia Minore, sa Turkia de oe) s'annu 329, dae una famìlia cristiana esemplare. At istudiadu gramàtica e lìteras a Cesarea, Costantinopoli e Atene. Inoghe at incontradu unu amigu, e amigos sunt istados po tata sa vida, Gregoriu de Natziantzu. Torradu a Cesarea istudiat cun meda impignu sa Bibbia. Si retirat in unu logu solitariu ma meda bellu, e fundat unu monasteriu. Basiliu cun unu frade sou e àteros amigos vivet in una comunidade religiosa cun sas regulas chi at iscritu isse. Ordinadu predi e poi piscamu de Cesarea, at guvernadu po 10 annos. Sos discursos e-i sas preigas de Santu Basiliu sunt bellas meda, po sos contenudos, s'istile e-i sa limba. Po so poberos e sos istranieros at fattu una ispetzia de ispidale, e cun buttegas po trabagliare, e abeltu iscolas. At devidu lottare contra a sos arianos chi funt meda e potentes. At iscritu un "Exameron", ispiegatzione subra su liberu de sa Genesi. Unu tratadu subra sa fide. Sas Regulas monasticas, chi sunt a sa base de su monachesimu orientale. Dutore, e unu de sos Padres de sa Creja orientale. Est mortu in su 379. Sa festa est su 2 de bennalzu + Anna Magnani: Anna Magnani (Roma, 7 martu 1908 – Roma, 26 cabidanni 1973) est istada un'attrice teatrale e cinematografica italiana. In su 1956 aiat binchidu s'Oscar comente e mezus attrice cun su film "La rosa tatuata" ("Sa rosa tatuada"). + Premiu Oscar: Is Academy Awards, prus connotos cun su nùmene Premiu Oscar, sunt presentados ogni annu dae s'americana Academy of Motion Picture Arts and Sciences (AMPAS) comente reconnoschimentu pro meritos de professionalidade manna me s'indùstria tzinematografica, cumpresos registas, atores, etc. Sa primu tzerimònia est istada fata su 16 de maju de su 1929, in Hollywood, California. + Azerbaigián: Sa Repùbrica de s'Azerbaigián (in limba azera Azərbaycan Respublikası) est una natzioni chi s'estendit in sa cadena de is mòntis de su Càucaso. Sa capitali sua est Baku. Est arriccu mera de petròliu. Mancai siat una repùbrica làica, sa prus parti de sa popolatzioni sighit sa religioni de s'Islam. Est sa natzioni prus manna de su Càucasu pro popolatzioni e mannària. S'Azerbaigián est unu de is fundadoris de sa Comunidadi de Istàdus Indipendentis e fait parti de su Cunsillu Europeu dae su 2001. @@ -7102,6 +8592,7 @@ In is primus annus de s'indipendèntzia c'est stètia una gherra intra s'Azerbaigián e s'Armènia pro is logus de su Nagorno-Karabak ca funt ancora controllaus dae is fortzas armadas de s'Armènia: est de su 1994 ca is resolutzònis de s'ONU pro su ritiru de is fortzas de ocupatzioni Armènas no funti arrispetadas. Economia. Sa prus parti de is esportatzionis funt de petròliu: dae su 1997 fintzas a oi, s'estratzioni de custu combustìbili est aumentada costantementi. Nci funt crèscidas in s'estratzioni de ferru, sali, rame e prumu puru.Is bias de comunicatzioni e s'indùstria de s'estratzioni, perou, funt insufitzentis. Su PIL est aumentau de su 7,4% in su 1999, de su 11,4% in su 2000 e de su 9,9% in su 2001. + Repùblica de Matzedònia: Sa Repùbrica de Matzedònia (in limba matzèdone "Република Македониjа", "Republika Makedonija") est unu istadu de sa penìsula de is Balcànus. Cunfinat a setentrioni cun sa Sèrbia e su Kosovo, a orienti cun sa Bulgaria a meridioni cun sa Grèghia e a otzidenti cun s'Albania. Sa capitali est Skopje. Fintzas a su 1993 faiat parti de sa "Federatzioni de Iugoslàvia": fiat s'istadu prus meridionali e mancai prus pòburu de sa federatzioni. @@ -7108,15 +8599,19 @@ Sa Repùbrica de Matzedònia est arreconnota dae sa prus parti de is istàdus de su mundu, ma in tempus coladus at tentu problemas pro su nòmini chi aiat sçobedau. Matzedònia defati est su nòmini de una regioni de sa Grèghia puru, chi at protestau in s'ONU poita no boliat chi sa Repùbrica noa teniat cuddu matessi nòmini. Ufitzialmenti oi in di su nòmini est ""Repùbrica ex-Iugoslava de Matzedònia"" e at dèpiu puru cambiai sa bandera: sa chi teniat a su momentu de s'indipendèntzia teniat unu Soli de Verghina, sìmbolu de sempri cullegau a s'antigu Imperu Matzèdone, mescamenti a su rei Filippu, babbu de Alessandru su Mannu. Pustis de is protèstas de sa Grèghia, sa bandera noa tenit unu soli giallu in campu arrùbiu chi regòrdat su Soli de Verghina, ma no porit essi cuntestàu de nisçunus. Sa limba matzèdone assimilla a su bùlgaru ma tenit influèntzias de su serbu puru, e sa sigunda limba foeddara in Matzedònia est s'albanesu. Retzentementi nci funt stètius disòrdines in sa popolatzioni de etnia albanesa chi pustis de sa gherra in Kosovo est aumentara de nùmeru (imoi funt su 43% de sa popolatzioni totali poita ca ddui funt medas afitianaus) e bolit prus autonomia. In is pròssimus annus est possìbili chi sa Repùbrica de Matzedònia potzat intrai in s'Uniòni Europea. + Severinu Boeziu: Boeziu (Aniciu, Manliu, Torquatu, Severinu), est naschidu a Roma su 470 dae familia nobile. Fu ministru de Teodoricu re de sos Ostrogotos e sou cossizeri. Cortigianos invidiosos l'ant accusadu cun literas faltzas de tradimentu e po custu arrestadu e serradu in carcere e fattu morrere in mesu a torturas in su 523. Fut omine istruidu meda in varios campos, spetzialmente in filosofia, ma puru in teologia e at impreadu sas connoschentizas suas po difendere sa fide cristiana catolica contra a sas eresias de Ariu, de Nestoriu e de Eutiche. At iscrittu liberos de teologia (De Trinitate, De hebdomadibus e ateros). At iscrittu commentarios a sa Logica de Aristotele e a s'Isagoge de Porfiriu. Commentarios chi sunt istados a sa base de sos istudios de logica in su Mediu Evu. In carcere at iscrittu su liberu chi l'at resu famadu: De consolatione philosophiae (523). Est istadu s'autore de su manuale de teoria musicale "De institutione musica" chi est istadu de grande influentzia pro sa cultura medievale. + Marcello Melis: Marcello Melis (Cagliari, 16 austu 1939 – Parigi, 5 santuaine 1994) est istadu unu contrabbassista e composidore de jazz. + Brigida de Isvètzia: Brigida de Isvetzia, (Finsta, 3 làmpadas 1303 – Roma, 23 trìulas 1373) est istada una religiosa proclamada santa dae paba Bonifacio IX in su 1391. Biografia. De familia principesca, est naschida in su 1302. Mistica manna e devota de sa passione de Gesùs Cristu. S'est isposada giovana meda e at tentu 8 fizos chi at educadu in sa fide e in sa vida cristiana. Mortu su maridu, unu sant'omine, s'est dada a una vida austera e de penitentzia. At fundadu a Wastein unu cunventu e un ordine religiosu de feminas, nadu de su Santìssimu Sarvadore, inue issa at vividu po duos annos. Po 24 annos est istada a Roma, inue at fundadu una domo po sos istudentes e pellegrinos isvedeses. At fatu unu pellegrinagiu a Gerusalemme e nd'est torrada malaida. S'est impignada meda po su rientru de su Paba dae Avignone a Roma. Est morta su 23 de trìulas de su 1373. Proclamada santa su 7 de santuaine 1391. Sa festa sua est su 23 de trìulas. + Ettore Petrolini: Ettore Petrolini (Roma, 13 ennarzu 1884 – 29 làmpadas 1936) est istadu un'attore e unu drammaturgu italianu, attore ipecializzadu in su genere comicu, autore de diversas cantones, poesias e personaggios. Est cunsideradu una de sas figuras printzipales de su teatro di varietà, la rivista e s'avanspettacolo. Est ammentadu pro aer fattu sas beffes a sa dittadura, a su re e a Mussolini matessi. @@ -7129,11 +8624,13 @@ Sas cantones de Petrolini faghian parte integrante de su teatro sou. Medas de sos personaggios suos cantana cantones e filastroccas. Medas de sas cantones suas sun istadas incisas in discu e ana appidu grande successo. Una de sas pius famosas fit una cantoine de su 1926, intitulada Una gita a li castelli iscritta dae Franco Silvestri ma incisa dae Petrolini. Ma sa cantone sua pius nota est Tanto pe' cantà, cun sas peraulas de Alberto Simeoni, chi Petrolini aiat incisu in su 1932; cantone ripresa dae sa mazore parte de sos aristats pius importantes de Roma, tipu: Alvaro Amici, Gigi Proietti, Gabriella Ferri e pius de totu Nino Manfredi, chi cun custa cantone aiat appidu una fortuna manna. Su matessi si podet narrer de Gastone chi est istada replicada dae medas artistas cumpresu Alberto Sordi. + Norman Jewison: Norman Frederick Jewison, (Toronto 21 Triulas 1926) est unu regista, attore e produttore cinematograficu canadesu chi est istadu su chi aiat fundadu su Canadian Film Centre. Films suos chi non si poden immentigare:La calda notte dell'ispettore Tibbs, Jesus Christ Superstar e Rollerball. Filmografia. Comente e regista: + Albania: S'Albania (, chi bolit nàrrere ""Paesi de is Àquilas"") est unu istadu de sa penìsola de sos Balcànos. Sa capitale sua est Tirana. Cunfinat a setentrione cun su Montinieddu, a oriente cun su Kosovo e sa Matzedònia, a meridione cun sa Grèghia e a otzidente tenit su Mare Adriàticu. @@ -7146,18 +8643,23 @@ In is primus anu '90, cun sa disgregatziòni de su mundu sovièticu, in Albania puru nch'est ruta sa ditadura e est mudada sa polìtica econòmica, oberendisì a su mercadu mundiale. Economia. Sa ditadura comunista aiat destruìdu s'economia e, cun s'agabu de sa ditadura e s'abertura de sas làcanas, unu numeru elevadu meda de arbanesos at dassadu su paìsu, mescamente pro s'Itàlia e sa Grètzia. S'Arbania sighit a esser unu paìsu poberu, peroe est democràtigu e s'economia sua est creschende. + Enrico Berlinguer: Enrico Berlinguer (Tàtari, 25 de maiu 1922 – Padova, 11 làmpadas 1984) est istadu unu politicu italianu. Est istadu segretariu de su PCI dae su 1972 finas a sa morte. Est istadu unu leader politicu nobile. + Albert Richter: Albert Richter (Colonia 14 de Santuaine 1912 - Lörrach 2 de Ennarzu 1940) fut unu ciclista tedescu. Est istadu unu de sos pius fortes curridores in pista in sos annos 20-30. Fit istadu 7 ortas campione de velocidade de sa Germània, s'allenadore sou fit Ernst Berliner chi fit devidu emigrare da poi de s'intrada de sos nazistas. Opposidore de su nazismu, Richter no renonziat a s'allenadore sou ebreu, si rifiutat de faghe' su saludu nazista e de si ponner sa maglietta cun sa svastica. Su velodromo de Colonia est intitoladu a issu. + Paba Callistu I: Callistu I, (... – 222) paba, santu e màrtire. Biografia. Fortzis est istadu unu ischiavu, e a poi fut fatu diàconu dae Paba Zefirinu (199-217). Comente diàconu at tentu contu de su campusantu de sa Via Appia. Callistu, est diventadu Paba su 218, at organizadu sos camposantos de Roma, sas catacumbas inue beniant sepultados sos martires de sas persecutziones e ateros cristianos, e su campusantu de sa via Appia fut connotu comente su Coemeterium Callisti. In su 1800 custu campusantu est istadu esploradu e bogadu a pizu dae s'archeologu Giuanne Batista de Rossi e indicadu comente sas Catacumbas de Santu Callistu. Callistu at devidu cumbatere eresias contra sa Trinidade cristiana. Est istadu unu Pastore cumprensivu. Unu parte de su cleru l'at oppostu unu Antipaba, su primu. Est mortu su 222. Est veneradu comente martire, e sa festa sua est su 14 de santuaine. + Wim Wenders: Wim Wenders, (Ernst Wilhelm Wenders) (Düsseldorf, 14 austu 1945), est unu regista, isceneggiadore e produttore cinematograficu tedescu. + Alice in den Städten: Alice in den Städten in italianu Alice nelle città (puru si su film non est istadu mai doppiadu) est unu film de su 1974 direttu dae Wim Wenders. Filmadu in bianco e nero, est su primu film de sa "trilogia de s'istrada" chi cumprendiat puru sos films "Falsche Bewegung" (Falso movimento) (1975) e "Im Lauf der Zeit" (In su passare de su tempus)(1976). @@ -7166,11 +8668,13 @@ A unu zertu puntu tevet drientrare in Germània pruite at finidu su inari. In s'aereoporto de New York, connoschede una femina, Lisa, e sa fiza Alice, de noe annos. Non b'at pius bolos pro sa Germania e tando dezidini de aisettare umpàre. Su manzanu poi, intantu, Lisa est iparida, lassende solu unu bigliettinu preguntende a Philipp de accumpagnare Alice à Amsterdam inue issa pensat chi l'ad a raggiungher dai gue a calchi die. Arrividos à Amsterdam, Philipp e Alice aisettan in debadas a Lisa. Tando dezidini de partire pro chircare sos nonnos de Alice chi abitana a Wuppertal in Germania, segundu su chi s'ammentaiada Alice. Sigomente sa pizinna non s'ammentaiat su nomene de sa nonna continuan a chircare cun s'unicu ajudu de una foto de sa domo. Intantu girende girende connoschene una femina chi passat una notte cun Philippe. Iscoragiados dae su vanu chircare, e sigomente Philippe non podet pius baliare su carattere meda forte de sa pizinna, la lassada ind'una istazione de polizia. Ma sa pizinna resessidi a fuire e acciappat torra a Philippe chi azzetat de continuare a chircare sa famiglia de Alice. A sa fine tottu si risolvat positivamente. + Antonio Maria Zaccaria: Biografia. Antonio Maria Zaccaria fiara nasciu de una familla nobili de Genova. Po mori ca su babbu fiara mortu chizi, fia stettiu educau de sa mamma, Antonietta Pescaroli. Su cultu. Est stettiu subitu venerau cumenti biau. Su 27 maju 1897 est stettiu canonizzau de Leone XIII. + Caderina de Siena: Caderina de Siena, (Siena, 25 martzu 1347 – 29 abrile 1380) est istada una mìstica italiana. Est istada proclamada santa dae paba Pio II in su 1461. Su paba Pio XII l'at proclamada "Patrona d'Itàlia" umpare a Santu Frantziscu (18 de làmpadas 1938), e paba Pàulu VI l'at dadu su tìtulu de Dutore de sa Creja (su 4 de santugaine 1970). Biografia. @@ -7178,11 +8682,14 @@ Est morta a Roma su 29 de abrile 1380 a solu 33 annos. Iscritos. De Santa Caderina amos iscritos in forma de dialogo ("Dialogo della Divina Provvidenza", 1378), e 374 lìteras iscritas cun limbazu forte e coloridu. + Lìngua turca: Su turcu (nomini in sa lingua sua Türkçe o Türk dili, Türkiye Türkçesi) fairi parti de su gruppu linguistigu de is linguas turcas, cun 77 milionis de madrelingua in Turkia, a Tzipru e in tottu su mundu. + Lìnguas turcas: Is lingua turcas, o "turcicas" funti una famiglia linguistica de trinta linguas circa, fueddaras in un'area chi bandara de s'Europa orientali a sa Siberia e sa Tzina occidentali du una comunitari de 140 milionis de madrelinguas, e dexinas de milionis de fueddaroris cumenti segunda lingua. La lingua turca cun prus fueddaroris est su turcu, lingua uffitziali de sa Turkia. Sa famiglia de is linguas turcas manifestara armonia vocalica, e est cumposta de linguas agglutinantis, mentris sa struttura de sa frasi est de tipu SOV. + Antoni de Padova: Sant'Antoni de Padova, (in portughesu Santo António de Lisboa), nàschidu Fernando Martim de Bulhões e Taveira Azevedo, (Lisbona, 15 austu 1195 – Padova, 13 làmpadas 1231) est istadu unu frantzescanu portoghesu. Biografia. @@ -7191,6 +8698,7 @@ At insegnadu teologia a Bologna, Tolosa, Montpellier e Padova. In totue fut unu apretziadu preigadore. A poi de sa morte de Santu Frantziscu, s'Òrdine fut in arriscu de cambiare meda allontanendesi dae sa trassas de Frantziscu, suta Frade Elia, Superiore Generale. Frade Antoni non fut de accordu e po bi ponner remediu andat a Roma a faeddare cun su paba Gregoriu IX. Antoni distrutu dae sa maladia e dae sa fadiga, morit su 13 de làmpadas 1231, a 36 annos. In Padova ant fraigadu una creja magnifica po “su santu”. Sant'Antoni est unu de sos santos pius connottos e pius venerados. Proclamadu Dutore de sa Creja dae Pio XII (1946). Sa festa, su 13 de làmpadas. + Antoni abate: Sant'Antoni abate (Qumans, acanta 251 – desertu de sa Tebaide, 17 ghennàrgiu 357), fiat unu eremita egitzianu, est cunsideradu su fundadore de su monachèsimu cristianu e su primu de sos abates. Biografia. @@ -7197,6 +8705,7 @@ Nàschidu in sa biddighedda de Coma in s'altu Egitu, in una famìlia cristiana chi at pensadu a sa educatzione sua. Est rimastu orfanu a mancu de vinti annos cun una sorre pius minore. Una die in creja intendet legere: «"Si cheres essere perfetu, bae, bende su chi asa e dalu a sos poberos a poi beni e sighimì"»(Mt 19,21). Custu invitu Antoni lu intendet rivoltu propiu a isse, e lassat totu po sighire a Cristos in una vida austera e solitaria in su desertu, occupende su tempu in preghiera, lettura e trabagliu cun sas manos. Creschiat su numeru de cuddos chi cheriant vivere suta sa guida sua. A poi de paritzos annos de vida de eremida, in su 305 fundat unu monasteriu a Phaiun. Cando iscopiat sa persecutzione de Massiminu contra a sos cristianos, Antoni andat a Alessàndria po incuraggiare sos chi funt persighidos e arrestados po sa fide cristiana. Finida sa perzecutzione si che torrat a su logu in cue aiat fundadu sos monasterios, inue bi funt mizas de monacos, e meda fint eremidas. Po disizu de una vida solitaria pius austera ancora si ch'est andadu in su desertu a est de su Mar Ruju, e viviat in una tzella minoredda. In su 355 torrat a Alessàndria e collaborat cun santu Atanasiu a cumbattere sos Arianos. Sant'Atanasiu at iscritu unu vida de Antoni. Antoni morit a pius de chent'annos , su 17 de bennalzu 356. Est cunsideradu su fundadore de su monachesimu cristianu. Ma no paret chi eppat iscritu una Regula, ma literas meda po guidare sos monacos. Est veneradu comente su protetore de sos animales. Sa festa su 17 de bennalzu. + Carlo Borromeo: Carlo Borromeo (Arona, 2 santugaine 1538 – Milano, 3 santandria 1584) est istadu unu cardinale e pìscamu de Milano. Est istadu canonizadu in su 1610 dae paba Paolo V. Biografia. @@ -7206,58 +8715,76 @@ Sa festa, su 4 de sant'Andria. Sa persecutzione de sos ereticos. Finas si sas Dietas de Ilanz de su 1524 e de su 1526 aiana proclamadu sa libertade de cultu in sa Repubblica delle Tre Leghe in Isvìtzera, Borromeo aiat cumbattidu contra a su protestantesimu in sas baddes isvitzeras, imponende rigidamente sos printzipios istabilidos in su Concilio di Trento. In sa visita pastorale chi issu aiat fattu in Val Mesolcina in Isvìtzera aiat fattu arrestare pro istregoneria una chentinaria 'e persones, poi de sas torturas guasi tottu aian lassadu sa fede protestante pro si salvare sa vida, 10 fèminas e su prevosto fini istados invece cundennados a su rogo ue che finis istados bettados in su fogu a conca in giòsso. + Limba sòraba de susu: Sa limba sòraba de susu o lusatzianu de susu ("Hornjoserbšćina") est una limba de minoria fueddada in sa provìntzia istòrica de sa Lusàtzia de susu (oi est una parti de sa Sassònia). Est una de is duas bariantis de is limbas sòrabas chi faint parti de sa truma de limbas slavas otzidendalis. Su sòrabu de susu benit fueddau dae unas 40.000 personas in Sassònia. Po custu su sòrabu est sa de tres limba de minoria in Germània. Su sòrabu benit imparau in is iscolas primàrias, tenit programas a sa televisioni e a sa ràdio. Medas funt is librus iscritus in sòrabu, cumpresa sa bibbia. + Dolly Parton: Dolly Rebecca Parton (Sevierville, Tennessee, USA 19 Bennarzu 1946) est una cantautora e atora americana connota meda me s'ambitu de sa musica country. Pro tempus meda at collaboradu cun Kenny Rogers. + Nomencladura binomiale: In biologia sa nomencladura binomiale, o nomencladura binomia, est unu sistema formali po nomenari is ispètzias biventes. Si narat "binomiale" poita su nòmini sientìfigu de una ispètzia benit creau dae sa cumbinatzioni de dus nòminis: Su primu fueddu (nòmini genèricu) cumintzat sèmpiri po lìtera manna, in càmbiu su segundu fueddu est iscritu in lìtera pitica; totu a-i dus fueddus andant iscritus in corsivu (po esempru "Homo sapiens"). Candu sa gènia est istètia giai nomenada o candu atras ispètzias de sa matessi gènia funt giai istètias nomenadas, su nòmini genèricu si podit abreviari cun sa lìtera de cumintzu ("H. sapiens") ma non si podit omìtiri. + Atatürk: Mustafa Kemal Atatürk (Salonicco, 19 maiu 1881 – Istanbul, 10 santandria 1938) est istadu unu militare e politicu turcu, fit isse chi aiat fundadu e fit istadu primu presidente de sa Repubblica Turca (1923-1938). + Santu Nigola de Bari: Santu Nigola de Bari (Patara di Licia, 270 circa - Myra, 6 de nadale 343?), pìscamu de Myra in Licia (oe Demre, in s'Anatolia, Turchia), e' veneradu comente 'e santu dae sa Cheja cattoliga, dae sa Cheja ortodossa e finas dae àteras cufessiones cristianas. Notu finas comente san "Nicola di Myra", "san Nicola Magno" est meda famadu finas pruite dae sa figura sua nde derivat su mitu de Santa Klaus (o Claus), connottu in Itàlia comente Babbo Natale. + Nelson Mandela: Nelson Rolihlahla Mandela (Qunu, 18 triulas 1918 – 5 nadale 2013) fue unu politigu sudafricanu, primu Presidente de su Sudàfrica, poi 'e sa fine de s'apartheid, elegidu cun eleziones demograticas, chi est istadu in garriga dae su 1994 a su 99 e Premiu Nobel pro sa Paghe. + Peter Jennings: Peter Charles Archibald Ewart Jennings, (Toronto, 29 de triulas 1938 – New York, 7 de Austu 2005) fit unu giornalista canadesu. Issu fit su presentadore televisivu de sa trasmissione de sa ABC World News Tonight dae su 1983 finas a sa morte in su in 2005. Ritiradu dae sos istudios cando fit ancora in su liceo fit diventadu unu de sos giornalistas pius importantes de sa televisione americana. + Torres calcio: Sa A.S.D. S.E.F Torres 1903 (connotta comente e Torres) este sa prima soziedade de pallone de Tàtari. Sos colores de sa maglia sunu ruju e blu. Su campu inue jogat sa partidas este s'istadiu Vanni Sanna inue bistan finas a pius de 13.000 persones. Sa Torres est istada fundada in su 1903 comente "Società di educazione fisica (S.E.F.) Torres" Su 22 de lampadas de su 1967 sa soziedade at rezidu dae su CONI sa Stella d'oro al merito sportivo. + Marcel Duchamp: Marcel Duchamp (Blainville-Crevon, 28 triulas 1887 – Neuilly-sur-Seine, 2 santuaine 1968) est istadu unu artista, pittore, iscultore e giogadore de scacchi frantzesu, naturalizzadu istatunitense in su 1955. Est istadu unu de sos artistas pius influentes de su XX seculu, in s'attividade sua aiat partecipadu a sas currentes de pittura fauvismo e de su cubismo, est istadu unu animadore de su dadaismu e de su surrealismo, est istadu unu de sos primos artistas concettuale, e su primu chi aiat utilizzadu su ready-made e s'assemblaggiu. + Giuseppe Anedda: Giuseppe Anedda (Cagliari, 1 de martu 1912 – Cagliari, 30 de trìulas 1997) est istadu unu sonadore de mandolino e unu musicista. + Chet Baker: Chesney Henry "Chet" Baker Jr. (Yale, Oklahoma, 23 de Nadale 1929 - Amsterdam, Logos Bascios 13 de maiu 1988), est istadu unu trumbetista, sonadore de flicorno e cantante de jazz americanu. Su numene sou in sos annos '50 fit unu de sos printzipales de su genere cool jazz e sa musica sua fit rilassante e malinconica. Est mortu in su 1988 ruendende dae unu balcone de un'hotel. + Clifford Brown: Clifford Brown (Wilmington, Delaware, U.S.30 de santuaine 1930 - 26 lampadas 1956), connottu puru cun s'isunzu "Brownie," fit unu trumbetista de jazz e unu cumposidore americanu. Clifford Brown est mortu ind un incidente de machina, umpare a sa muzere e a su pianista de su gruppu Richie Powell (frade de Bud Powell), andende dae Filadelfia a Chicago. Est mortu appenas a 25 annos daboi de solu 4 annos de attividade de registraziones, eppuru at esercitadu una influenzia manna in meda trumbetistas comente Donald Byrd, Lee Morgan, Freddie Hubbard e Wynton Marsalis. + Jazz standard: Jazz standards sunu cussos cumponimentos musicales chi sunu meda connottos, sonados e interpretados dae sos mucistas de jazz e faghen parte de su repertoriu jazz. Pro fagher calchi esempiu zitamus sas musicas de Miles Davis in su discu Kind of Blue, e sempre de Davis cantones comente "All Blues" e "So What", oburu "Impressions" de John Coltrane (1963) e "Maiden Voyage" de Herbie Hancock. Sunu de fentomare puru "Footprints" de Wayne Shorter e "Freedom Jazz Dance" de Eddie Harris. Medas musicas de origine diversa sunu diventados standards, medas in s'ambitu de sa musica brtasiliana de sos primos annos 1960. Musica chi appartenian a su samba e Bossanova de João Gilberto, Antonio Carlos Jobim e Luiz Bonfá. De i custu genere como sun cussiderados standards "Manhã de Carnaval" , "Summer Samba", e meda cantones de Jobim comente "Desafinado", "The Girl from Ipanema" e "Corcovado". Dae custa ligadura tra sa musica brasiliana e cussa jazz est diventada standard puru una cantone italiana de Bruno Martino chi si narat Estate chi fit istada interpretada dae João Gilberto. + Terra: Sa terra est su praneta innui bivit fintzas s'umanidadi, su de tres in òrdini de distàntzia dae su Soli. Est su prus mannu de is pranetas terrestris de su sistema solari, siat po sa massa siat po su diàmetru. Est s'ùnicu corpu pranetàriu adatau a nci sustènniri sa vida, a su mancu intre cuddus connotus dae sa iscèntzia moderna. Est istadu su primu praneta connotu che portadori de aba in totu a-is tres stadus (sòlidu, lìcuidu e gassosu) in su pillu suo, e su solu in s'Universu cun presèntzia de vida. Tenit unu campu magnèticu, ca, paris cun d-una atmosfera cumposta po su prus dae azoto e ossìgenu, dd'amparat dae is radiatzionis noxidoras po sa vida; s'atmosfera funtzionat puru che iscudu contras is metèoras piticas faendi·ddas abruxiari po s'atritu prima chi potzant lòmpiri a su pillu de sa terra. Sa formatzioni de sa Terra est datada po unus 4,57 miliardus e tenit feti unu satèlliti naturali, sa Luna, ca s'est formada intre 4,29 e 4,56 miliardus a oi. S'asse de rotatzioni de sa Terra est incrubau dae sa perpendicolare de su pranu de s'eclitica: po mori de custa incrubadura e de sa rivolutzione de sa Terra a giru de su Soli, ddui est s'arretroga de is istagionis. + Praneta: Unu praneta (de su Gregu antigu Aστήρ πλανήτης (astēr planētēs), o πλάνης Aστήρ (plánēs astēr), "istella che passillara") est unu corpu astronòmicu ca òrbitat a giru de un'istedda (ma chi non produat energia po mesu de fusione nucleare, ossiat non est issu etotu un'istedda), sa cali massa siat sufitzienti a ddi donari una forma sferoidali e sa cali fascia orbitali non tenet perunu corpu de mannesa cunfrontàbili o prus arta. Is pranetas de su Sistema Solari funti (in ordini prus bixinu a su Soli): Mercuriu, Venere, sa Terra, Marte, Jove, Saturnu, Uranu e Nettunu. Su praneta nanu Plutoni fiara su nonu praneta de su Sistema Solari ma su 24 de Agustu 2006 s'Unioni astronomica internatzionali d'ari bogau de sa categoria di praneta po du bonni in sa categoria de is pranetas nanus. A foras de su Sistema Solari ci funti medas pranetas extrasolaris e de onnia diri c'indi funti descobrendi medas prus. + Istedda: Un'istedda (o istella) est unu corpu astronòmicu chi brillat de luxi pròpia. In astronomia e astrofìsica su fueddu est a nàrriri unu sferoide luxenti (prus o mancu perfetu) de plasma (gas meda ionizau a temperaduras artas), ca ingènerat energia in su nùcleu suo cun processus de fusioni nucleari; custa energia est spaniada in s'ispàtziu comente undas eletromagnèticas e partixeddas elementaris (neutrinus), is calis formant su "bentu isteddari". Isteddas podinti tenni unu o prus pranetas che girant intundu a custas commenti su Sistema Solari. S'istedda prus acanta de sa Terra est su Sole, mitza de grandu parti de s'energia de su praneta nostru. Is àteras isteddas, chentza de cunsiderare is supernovae, funt visibilis a de noti comente puntus luxentis, ca parint tremi·tremi po mori de is efetus distorsivus creaus dae s'atmosfera de sa Terra (efetu tzerriau "seeing"). + Joe Diorio: Est istadu unu de sos primos istruttores de su Guitar Institute of Technology . Diorio at publicadu medas liberos e videos de metodos pro sonare sa chiterra edd'est autore de 10 albums. + Vincenzo Florio (senior): Vincenzo Florio (Bagnara Calabra, 4 de abrile 1799 – Palermu, 11 cabidanni 1868) est istadu un'imprendidore e polìtigu italianu. Biografia. @@ -7267,24 +8794,32 @@ In su 1862 fit istada frimmada sa cunventzione tra su governu italianu e sa Compagnia Florio navale pro su servitziu postale e cummerciale tra sa Sitzìlia e Napoli. In cussos annos Vincenzo aiat leadu varias garrigas pubblicas e fit intradu in su cossizu de amministratzione de sa Banca Nazionale e fit istadu finas presidente de sa Camera 'e Commerciu de Palermo. In su 1864 fit istadu numenadu senadore. + Ignazio Florio (junior): Ignazio Florio Junior (Palermu, 1 de cabidanni 1869 – Palermu, 19 de cabidanni 1957) est istadu un imprendidore italianu. Conottu comente Junior pro lu distinghe' dae su babbu Ignazio Florio, fit s'erede de una de sas pius mannas dinastìas imprenditoriales italianas de tando fundada dae su nonnu Vincenzo Florio senior a so primos de s'800. Su babbu Ignaziu fit mortu cando issu aiat 21 annos e s'aiad appidu in eredidade unu patrimoniu enorme. Aiat giradu s'Europa e connoschiat diversas limbas istranzas e si fit riveladu dae subitu un ottimu affarista. Si fit cojuadu cun Franca Florio. + Franca Florio: Franca Florio, in s'anagrafe "Donna Franca Jacona della Motta dei baroni di San Giuliano" (Palermu, 27 de Nadale 1873 – Migliarino Pisano, 10 sant'andria 1950), fit discendente de una famiglia aristocratica sitziliana, est istada sa muzere de s'imprendidore palermitanu Ignazio Florio edd'est istada unu de sos personaggios pius notos e significativos de sa Belle époque internazionale; dae sos sizilianos fit jamada "Donna Franca" e "la regina di Sicilia". + Pizzente Ferreri: Santu Pizzente Ferreri (in ipagnolu Vicente Ferrer OP) (Valencia 1350 - 1419) fidi unu dominicanu ipagnolu, taumaturgu, preigadore, lógicu e filósofo. Est istadu proclamadu santu dae paba Callisto III in su 1455. + Valencia: Valencia este sa capitale e sa tzitade mazore de sa provintzia omónima. Est sa terza tzitade de s'Ispagna pro importantzia e populatzione cun 810.064 abitantes in sa tzitade e 1.738.690 abitantes in s'área metropolitana (INE 2008). Situada vivinu a su riu Turia, est istada fundada comente "Valentia Edetanorum" in s'annu 138 a. C., sende cónsule romanu Décimo Junio Bruto Galaico. + Perez Prado: Dámaso Pérez Prado (Matanzas, Cuba 11 de nadale 1916 – Ciudad de Mexico, 14 de cabidanni 1989), est isatdu unu musicista, cumponidore e direttore de orchestra cubanu de naskida e messicanu de adozione. Est connottu dae tottu comente su re de su Mambo. + Mambo: Mambo este unu tipu de mùsica e de ballu Cubanu. Sa peraula "mambo" (chi cheret narre' "arrejonada cun sos deos") nde derivat dae sa limba ki-kongo, chi fit faeddada dae sos ischiavos traportados a Cuba dae s'Africa centro-occidentale. Sa prima fromma de su mambo est cussa, connotta cun su nomene danzon de ritmo nuevo, criada dae su musicista cubanu Orestes Lopez in su 1938. Ma in su 1948 su pianista Perez Prado, chi si fit trasferidu dae Cuba a su Messico in chirca de fortuna, ispirendesi a su souo de sas big band americanas at dadu famu mundiale a i custu ritmu nou. Diffattis cun s'orchestra sua aiat aceleradu su ritmu e, lassende a banda su flauto e i su violinu, aiat dadu pius ispaziu a sa sezione de sos ottones, in particulare sos sassofonos, aggiunghende sas percussiones cubanas. + Arbatassa: Arbatassa (italianu : Arbatax) est una bidda e unu portu de 5.000 bividoris de sa Provìntzia de s'Ogiastra, in Sardìnnia. Est una fratzione de su comunu de Tortuelie. Jografia. Portu in s'oru de mari est a 5 km de Tortolì, 9 km de Gelisuli, 11 km de Lotzorai, 23 km de Lanusèi e 135 km de Casteddu. + Jimi Hendrix: James Marshall Hendrix (naskidu Johnny Allen Hendrix; Seattle,27 de Santuandria 1942 – Londra 18 de Cabidanni 1970) fit unu chitarrista, cantante e autore americanu. Est istadu cunsideradu dae sos musicistas e dae sos espertos su pius mezus chitarrista in s'istoria de sa mùsica rock e unu de sos pius chi ana influenzadu sos musicistas de s'epoca sua de ogni genere musicale. Poi de aer appidu successo in Europa est diventadu famosu in sos Istados Unidos dapoi de sa performance de su 1967 in su Monterey Pop Festival in San Francisco. In su 1969 aiat partecipadu a su Woodstock Festival e in su 1970 ai cussu de Isle of Wight Festival in s'isola de Wight, inue est mortu. @@ -7291,10 +8826,12 @@ Hendrix fit istadu meda influenzadu dae ateros chitarristas comente B. B. King, Muddy Waters, Howlin' Wolf, Albert King e Elmore James, e finas dae chitarristas de su rhythm and blues e soul comente Curtis Mayfield, Steve Cropper e dae atteros de su jazz. Segundu Carlos Santana sa mùsica de Hendrix podet essere istada influenzada dae sas origines suas de Indianu Americanu. Discografia. Sa discografia uffitziali cumprendiri: + Piemonte: Su Piemonte est una regioni de s'Itàlia nord-ocidentali de 4,4 milionis de abitantis cun cabulogu Torinu. Allacanat ad ovest cun sa Frància (regionis Rodano-Alpis) e a nord cun sa Isvìtzera (cantonis Vallese e Ticino), a est cun sa Lombardia a sud-est cun s'Emìlia-Romagna (tenendi in comunu una làcana de pagu mancu de 8 km) e a sud cun sa Ligùria. Cun istèrrida de 25 387,07 km² est sa segunda regioni prus manna de Itàlia a fatu de sa Sicìlia. Sa regioni est parti de s'Euroregioni Alpis-Mediterraneu. + Ron Paul: Ronald Ernest "Ron" Paul (Pittsburgh, 20 de austu de 1935) est unu polìticu e mèdicu ginecòlogu istadunidensi. Est membru de su Partidu Republicanu e rapresentanti in sa Càmera de is Representantis po su de 14 Distretu (Texas). @@ -7307,6 +8844,7 @@ Paul cumentzesit a traballai (fin da giovanissimo)in s'Harold's Diary, (successivamente) scriesit in d'unu (giornale),traballesit in una (bottega), e (vendette il latte) (unu clienti suu fut su famosu giocadori de baseball Honus Wagner). Bravu meda in atlètica ligera, (si diplomò) in su Dormont High School nel 1953 con lodi. Fut puru un òtimu wrestler, giocadori de football, de baseball, (nonché) presidenti de su consillu studentescu de su liceo suu. Dopo essersi iscritto al Gettysburg College, ricevette una borsa di studio; in quegli anni diresse il bar del college, e gareggiò nella squadra di nuoto. Entrò a far parte della Lambda Chi Alpha,e nel 1957 ottenne il Bachelor in biologia.[4 + Fabrizio De André: Fabrizio Cristiano De André (Gènova, 18 de frealzu 1940 – Milanu, 11 de ennalzu 1999) est istadu unu poete e cantautore italianu. In sas oberas suas at sempere cantadu istòrias de pòvera zente, de emarginados, ma at finas sempre ironizadu subra sos potentes. At finas faeddadu de sa vida sua sempere abertamente e cun coragiu. Sas peraulas de sas cantones suas sunu cunsideradas poesias difatis medas sunu in sas antologias de sas iscolas italianas. @@ -7313,6 +8851,7 @@ In barant'annos de carriera at realizadu bindighi album; comente numeru non sunu meda ma comente e calidade sunu prendas. Est istadu un autore chi est resessidu a impreare sas limbas populares comente su genovesu ma finas su galluresu o gadduresu e su napulitanu. In sas cantones si fit ispiradu a diversos poetas comente Jacques Prévert, a s'Antologia de Spoon River de Edgar Lee Masters (traduida in italianu dae Fernanda Pivano e a ateros cantautores comente Georges Brassens, Bob Dylan e Leonard Cohen de sos cales aiat finas traduidu calchi cantone in italianu. + Limba inglesa: S'inglesu (nòmini nativu English, IPA: ['ɪŋglɪʃ]) est una limba indo-europea chi apartenit a su cambu ocidentali de is limbas germànicas, cun s'olandesu, s'altu e basciu tedescu, su fiamingu e su frìsone. Cunservat ancora una làdina parentela con su sàssoni continentali (dialetu de su basciu tedescu). S'ingresu tenet una posissione particulare meda, non solu cuffòrma sas limbas germanicas ma fintzas in intro de su grustiu limbisticu indoeuropeu: at tramudau e fattu prus simpre s'istruttura sua a puntu tale de si accurtziare comomai a una limba isolante, prusaprestu chi non a una flessiva. @@ -7327,6 +8866,7 @@ Una chirca chi at fattu Joseph M. Williams in "Origins of the English Language" at carculau sas pertzentuales in 10.000 paragulas picadas dae literas commertziales: Limbazos. S'ingresu est una limba isparghinada peri su mundu e at depiu cunvivere chind unu muntone de limbas differentes: no est un'ispantu chi fintzas custa limba tenzat in sinu suo una cantitade manna de variantes. Si podet facher tzinnu a custos chi, est a ammentare, sun comuncas macro-grupos (est a narrer chi in intro de custos bi nd'at galu unu muntone de variedades): + Limba tedesca: Su tedescu ("die Deutsche Sprache, das Deutsche") est una limba de sa truma olandesu-germànica de su cambu ocidentali de is limbas germànicas de sa famìlia de limbas indo-europeas. Est sa limba germànica prus difùndia in su mundu a pustis de s'ingresu. Est s'idioma cun su nùmeru prus mannu de fueddantis de limba mama in totu s'Unioni europea, fueddau che primu limba e arreconnotu comente limba ofitziale in Germània, in Àustria, in Lussemburgu, in Bèlgiu (cantones orientalis), in Liechtenstein e in Isvìtzera prus che àteru in sa parti de sus innui si fueddat una barianti tzèrriada "isvìtzeru tedescu" ("Schweizerdeutsch"). @@ -7337,10 +8877,13 @@ Dialètos de sa limba tedesca. Sos dialetos tedescos si pòden ischirriàre in duas macrovariedades: A s'ispìssu si cussìderat "tedescu berdadèru" sa limba chi si chistiònat in sas regiones de su Nord, mascamènte in sa tzittade de Hannover. Custas regiones, chi tando faveddàban su bassu tedescu, oje in dìe tènen una pronùntzia chi si accùrtziat meda a s'iscrìttu. Custu fàchet a manèra chi s'allega de inìbe si impàret in foras: est prus diffitzile, pro un'istranzu chi istùdiat su tedescu, a cumprènder sos dialetos de su Meridione, pro mòre de su vocalismu e particularidade lessicale chi pertènet a bavaresos, isvevos, austriacos e isvìtzeros. Mancàri tottu, s'istandard est creschènde a puntu tale de picàre pede meda cuffòrma sos dialetos, chi sìche sun isperdènde semper de prus. Una situassione de diglossia b'at pètzi in Isvìtzera, nàschia pro resones istoricas: b'aìat su bisònzu de marcàre differentzias contr'a su pangermanismu de su natzionalsotzialismu, chi podìat pònner in arrìscu meda s'intreghidàde isvìtzera. + Liberalismu: Su liberalismu est sa teoria polìtiga e sa filosofìa de sa libertadi. Storicamenti su liberalismu nascit comenti ideale ca s'acoltazat a s'atzioni de sa burghesìa candu issa batallat contra is monarchìas asolutas e is privilegius de s'aristocratzia dae s'acabu de su de XVIII siglu. S'arrasutau de custu certu intra is dus classis leat a sa costitutzioni de s'istadu liberali. + Pier Paolo Pasolini: Pier Paolo Pasolini (Bologna, 5 martzu 1922 – Roma, 2 santuaine 1975) est istadu un'iscrittore, poete e regista italianu. Est cussideradu unu de sos mazores artistas e intellettuales italianos de su 900. + Giorgio Enrico Falck: Giorgio Enrico Falck (Dongo, Como, su 12 de maiu 1866 - Sanremo,Imperia 12 de ennalzu 1947) fizu de Enrico e de Irene Rubini est istadu un imprendidore e industriale italianu. In su 1905 aiat fundadu sa sotziedade "Acciaierie e Ferriere Lombarde Falck" e in su 1906 naschen sos primos insediamentos Falck in sa tzittade de Sesto San Giovanni. @@ -7347,6 +8890,7 @@ Su 24 de frealzu de su 1934 benit nominadu senadore de sa repubblica italiana. Agganzos dae fora. Storia delle acciaierie e della famiglia Falk in Italia + Sanremo: Sanremo o San Remo ("Sanrému" in limba ligure), antigamente Villa Matutiæ, est unu comune italianu de 56.526 abitantes in sa provintzia de Imperia in Liguria. Istòria. @@ -7354,11 +8898,14 @@ Tra sos frequentadores pius famosos de sa tzitade bi sunu s'Imperadrice Elisabetta de Austria "Sissi", su zar Nicola de Russia, Alfred Nobel, s'imperadrice Maria Alexandrovna e Italo Calvino chi b'aiat passadu parte de s'infanzia. Su Festival. Sa tzitade est sa sede de su ominimu festival de sa cantone italiana chi si faghet ogni annu in su mese de martu. + Alessandro Pili: Alessandro Pili (nàsciu in Casteddu ma at sempri bìviu in Senorbì) est unu còmicu sardu, intèrpretat su Sindigu de Scraffingiu, su Sindacalista S.G.O.B.A.S., don Gigi, su sonadori de launeddas, su commercialista Pulixi, Tore Canta, in sa trasmissione televisiva "Lapola Show" de Videolina . In custa trasmissioni at stròciu fintzas Renato Soru candu fiat su presidenti de sa Regione Autònoma de sa Sardigna e vingias su presidenti Ugo Cappellacci. In su 2006 at interpretau unu maresciallu de is carabineris in su film de Alessandro Sanna "Arriva Pavan". + Fisietto: Fisietto & C. La Saga dei Pistis est una serie a fumettus sarda criara in su 1999 de is fraris Bruno e Paolo Tremulo. Sa serie contat is fattus de Fisietto Pistis e de sa familla sua. Is istorias funti ambientadas in Sardigna e, spetzialmenti in Casteddu. Is personaggius fueddant in sardu (in particulari casteddaiu) e italianu. + Nino Rovelli: Nino Rovelli (Solbiate Olona, Varese 1917 – Zurigo, 30 de nadale de su 1990) est istadu un'imprendidore italianu, est istadu su proprietàriu de su grupu chìmicu SIR - Società Italiana Resine. Notas biogràficas. @@ -7369,20 +8916,24 @@ In su 1979 Rovelli aiat tzèdidu sa propriedade de sa SIR. Giassos dae fora. Storia dell'ascesa e della caduta di Nino Rovelli + SIR - Società Italiana Resine: Sa SIR (Società Italiana Resine) fit istada fundada in Milano in su 1922. In su 1948 sa SIR fit istada acquisida dae s'imprendidore Nino Rovelli e in pagos annos fit già cunsiderada una de sas pius importantes de s'Europa. In su 1967 sa SIR aiat rilevadu sas quotas de maggioranza de sa Rumianca S.p.A., chi fit un'atera asienda chimica de Genova, criende gai su gruppu SIR-Rumianca chi, poi de sa Montedison, in Italia fit su gruppu cun pius istabilimentos. In Sardigna. De seguru sa chimica in Sardigna est ligada a sa SIR, chi in s'isola aiad appidu sa mazore parte de s'isviluppu. In su 1964 fin comintzadas sas primas assuntziones in sos impiantos de Portu Turre. + Giovanni Agnelli: Giovanni Agnelli senior (Villar Perosa, 13 austu 1866 – Torino, 16 de Nadale 1945) est istadu un imprendidore e politigu italianu. Est istadu senadore de su Regno d'Italia in sa XXVI legisladura. Fizu de Edoardo Agnelli (1831 – 1871) e de Aniceta Frisetti. In su 1899 aiat fundadu sa casa automobilistiga FIAT e fit su capostipite de sa nota famiglia de imprendidores torinesos; diffattis fit zaju de Gianni e Umberto Agnelli. + Wiki: Unu wiki est unu situ o "giàssu" Web (o una colletzione de documentos ipertestuales) chi benit aggiornadu dae sos utentes e su materiale est iviluppadu cun sa collaboratzione de tottu sos chi bi ana s'intrada. Sas modificas sunu abertas, in su sensu chi su materiale podet esse' modificadu dae tutte sos utentes (a bortas solu si registrados, a bortas anonimos) e cunsistini non solu in aggiuntas, ma puru in modificas e cancelladuras de su chi fit istadu iscrittu primu dae atteros autores. Sa modificas sunt registradas in d'una cronologia chi, in su casu, permittit de che torrare s'iscrittu a comente fit; s'iscopu est cussu de condividere, iscambiare, immagazinare e ottimizare sas informatziones in modu collaborativu. In pius su numene wiki indicat su software utilizadu pro criare su situ web e su server. Istoria. WikiWikiWeb est istadu su primu nomene de wiki. Ward Cunningham aiat cominzadu a isviluppare WikiWikiWeb in su 1994, e l'aiat installadu in su Dominiu Internetsu 25 de martu de su 1995. Cunningham l'aiat jamada gai ammentendesi de una impiegada de s'aeroporto de Honolulu chi l'aiat invitadu a leare su Wiki Wiki, chi fit sa navetta. + Raymond Queneau: Raymond Queneau fit creschidu ind'una familia de cummerciantes. Fit andadu a Parigi pro istudiare sa filosofia a sa Sorbona e a s'École Pratique des Hautes Études ue aiat sighidu sas letziones de Alexandre Kojève subra de Hegel. Issu aiat frequentadu su grupu de sos surrealistas a su cale aiad aderidu in su 1924. In su 1930, cando l'aiana esclusu dae su grupu, aiat partecipadu a iscriere su pamphlet "Un cadavre" contra a de André Breton. Poi de aer lassadu su surrealismu Raymond Queneau aiat trabagliadu a una" Enciclopedia de iscientzias inesattas", chi fit pero istada rifiutada dae sos editores. @@ -7390,45 +8941,60 @@ In su 1947 aiat iscritu "Exercices de style" (esercìtzios de istilu), chi fit unu contu muzzu racontadu in 99 maneras diversas. Custos Esercìtzios li fin istados ipirados dae s'Arte de sa fuga de Johann Sebastian Bach, in su mentre fit auscultende unu cunzertu. S'influentzia de René Guénon. Raymond Queneau fit unu lettore attentu e assiduu de s'obera de René Guénon, chi issu aiat iscobertu legende s'Introduction générale à l'étude des doctrines hindoues in su 1921. A partire dae cussa data e finas a sa fine de sos annos '20, Queneau lege totu sas oberas e sos articulos de Guenon, e aiat appidu puru una breve curripundentzia cun issu. + Antoni Pigliaru: Antoni Pigliaru est istadu unu de sos mazores intellettuales sardos de sa segunda meidade de su Noighentos. Tra sos temas chi àt affrontadu in mesu bi fit sempre sa interpretatzione de sos temas socio-economicos de sas zonas internas de sa Sardigna, difattis sos istudios suos subra su tema sunu fundamentales. In pius aiat dedicadu s'attinzione sua puru a sos argumentos relativos a s'insegnamentu in sas iscolas, connoschiat meda ene sas iperientzias de Lorenzo Milani. + Joni Mitchell: Joni Mitchell, naskida cun su numene "Roberta Joan Anderson" (Fort Macleod, Alberta, Canada su 7 de sant'andria 1943) est un'artista, musicista, cantautrice e pittrice canadesa. Comente e musicista ada aderidu a diversos generes musicales: Folk, West Coast,Jazz, World Music,Pop, finas ai como at produidu 27 albums. + Bruno Zevi: Bruno Zevi (Roma, 22 de ennalzu 1918 – Roma, 9 ennalzu 2000) fit un architeto, criticu e istoricu de s'arte e de s'architetura. Oberas. Publicatziones prinzipales de Zevi: Subra 'e Zevi: + Desmond Tutu: Desmond Mpilo Tutu (Klerksdorp, 7 santuaine 1931) est unu archipiscamu sudafricanu, de religione anglicana, e un attivista, in sos annos '80, comente e opposidore de s'apartheid. In su 1984 at binchidu su Premiu Nobel pro sa paghe. Cojuadu dae su 1955 cun Leah Nomalizo Tutu, sa coppia ad appidu 5 fizos. + Apartheid: Apartheid cheret narrer separatzione in sa limba Afrikaans fit unu sistema legale de segregatzione razziale mantesa in pè dae su guvernu de su National Party in Susafrica, dae su 1948 a su 1994. + Astrid Lindgren: Astrid Anna Emilia Ericsson cojuada Lindgren (Vimmerby, 14 santuandria 1907 – Stoccolma, 28 ennalzu 2002) fit una iscrittrice isvedesa, massimu de liberos pro criaduras. S'obera sua pius connotta est zertamente (Pippi Långstrump) Pippi Calzelunghe. + Iran: S'Iran (Persianu: ايران‎ , /irɒn/), ufitzialmente Repùbrica Islamica de Iran est una nazione mediorientale se su sud-ovest asiaticu. Fintzas a su 1935 si tzerriada Pèrsia. Sa capitale est Teheran. + E. A. Mario: Giovanni Ermete Gaeta in arte E. A. Mario (Napoli, 5 maju 1884 – Napoli, 24 lampadas 1961), est istadu unu musicista e paroliere italianu, autore di meda cantones famosas ispetzie in napolitanu. Est de cunsiderare umpàre a Salvatore Di Giacomo, Ernesto Murolo e Libero Bovio, tra sos massimos esponentes de sa cantone napolitana. + Ecoturismu: Ecoturismu (opuru "turismu ecolòicu") est una peràula cumposta dae sas peràulas ecològicu e turismu, e ìndicat una fromma de turismu basadu subra sa vìsita de logos in areas protettas chirchende de aere su minimu impattu possìbile. Iscopos de s'ecoturismu sunt cussos de educare su viaggiadore; regògliere fundos pro sa conservatzione de tzertas àreas, benefìcios direttos pro s'iviluppu economicu, su coinvolgimentu de sa classe polìtiga de sas comunidades, rispettu e defesa de sa biodiversidade e rispettu pro sas culturas diversas e de sos dirittos umanos. + Al Gore: Albert Arnold "Al" Gore, Jr. (Washington su 31 de Martu 1948) est unu attivista ambientalista americanu chi est istadu vice presidente de sos Istados Unidos dae su 1993 a su 2001. Est un imprendidore, un autore de liberos e unu ex giornalista. In su 2007, at leadu su Premiu Nobel pro s'impignu sou contras a sos cambiamentos climàtigos. + Giorgio Marras: Giorgio Marras (Marrùbiu 15 Santuaine 1971) est un ex atleta ipecializzadu in sos 200 metres. In su 1994 in sos campionados europeos at balanzadu una medaglia de brunzu in s'istafetta 4 X 100, umpàre a Ezio Madonia, Domenico Nettis e Sandro Floris. Est arrividu quartu in sos 200 metres in su 1992 in sos Campionados Europeos Indoor. Su mezus personale sou de sos 200 metres este cun su tempus de 20.48 segundos fattu in su mese de triulas in su 1994 in Sestriere. Su mezus personale de sos 100 metres este 10.32 segundos e l'at fattu in Nùgoro in trìulas de su 1993. + Andreas Fridolin Weis Bentzon: Andreas Fridolin Weis Bentzon (Copenaghen, 1936 – Copenaghen, 1971) est istadu unu musicologo danesu. Est istadu su primu istudiosu a s'occupare in manera iscientifiga de sas launeddas, s'istrumentu musicale originariu de sa Sardigna. + Noa: Noa, nùmene de arte de Achinoam Nini ( אחינועם ניני in ebraicu أخينعوم بنت نيني in arabu)(Tel Aviv, 23 làmpadas 1969), est una cantante israeliana. In varias occasiones at interpretadu cantos sardos, e aiat collaboradu cun Andrea Parodi. + Tel Aviv: Tel Aviv (in ebraicu: תל אביב-יפו chi bolit nai letteralmenti: su montiju de su eranu; in arabu: تَلْ أَبِيبْ - يَافَا Tal Abīb-Yāfā) est una tzitade israeliana in sas costas de su Mediterraneu. Tel Aviv est finas su centru de s'area metropolitana prus manna e populada de Israele, edd'est finas su printzipale centru econòmicu. + Theo van Doesburg: Theo van Doesburg fit un artista olandesu, praticait sa pintura, s'architettura, fit un'iscrittore, unu poete e unu teoricu de s'architettura. Est connottu pro essere istadu su fundadore, umpare a su pittore Piet Mondrian, de su movimerntu artisticu jamadu De Stijl. Sa gioventude. @@ -7436,6 +9002,7 @@ Naschida de su De Stijl. Su 'De Stijl' fit istadu creadu dae diversos artistas, Van Doesburg fit s'"ambasciadore" de su movimentu, e lu promoveit in totta Europa. Si fit trasferidu a Weimar in su 1922, chirchende de impressionare a su cabu de su Bauhaus Walter Gropius, pro fagher in modu de influenzare tottu su movimentu. Ma Gropius, puru si atzettaiada meda cunzettos de movimentos de s'arte contemporanea, penseit chi Doesburg non podiat diventare unu membru de su Bauhaus. Tando Doesburg aiat creadu una struttura sua vicinu ai cussa de su Bauhaus e aiat cominzadu a attrarre ateros istudentes interessados in sas bideas noas de su Construttivismu, Dadaismu e naturalmente De Stijl. + Cittiglio: Cittiglio (lombardu: Stì, latinu: Cistellum) est una bidda aundi bivint 3.717 personas, s'agatat in sa provintzia de Varese (lombardu: Varès), in sa comunidadi muntana de sa Valcuvia. Festas. @@ -7444,9 +9011,11 @@ Donnia duus annus du at su Paliu de is Bixinaus, aundi is bixinaus stòrigus de Cittiglio giògant unu contra de s'àtru po binci garas sportìvas, de teatru, de cantu, de ballu, giogus de is cartas, giogus de is pipius, po acabai cun sa corsa de is burricus. Stòria. A nordu de sa bidda doi est sa fratzioni de Vararo (lombardu: Varée). In su 1902 nascìat in Cittiglio Alfredo Binda. In su Mediuevu Artu sa bidda fiat tzerriada Cistellum, comenti narat una pergamena de su 998, chi fait parti de su Codixi Dipromàtigu Lombardu. + Michael Bublé: Michael Steven Bublé (Burnaby, British Columbia, 9 de cabidanni 1975) est unu cantante e attore canadesu de origine italiana, chi in su 2005 at leadu sa cittadinanza italiana. Su modu sou de cantare est influenzadu dae sos modos de sos crooners comente Frank Sinatra, Harry Connick jr., ecc. + Luciano Berio: Luciano Berio (Imperia, 24 santuaine 1925 – Roma, 27 de maiu 2003) est istadu unu musicista e composidore italianu de mùsica contemporanea e elettroniga. Biografia. @@ -7454,8 +9023,10 @@ Poi 'e sa gherra, Berio aiat istudiadu in su conservatoriu de Milano cun Giulio Cesare Paribeni e Giorgio Federico Ghedini. Sigomente non podiat faghet sa carriera comente pianista, pro sa ferida a sa manu, Berio seberat de si cuncentrare in sa composizione. Su primu pezzu sou benit rappresentadu publicamente in su 1947. In custu periodo connoscheit sa muzere, sa mezzosoprano americana de origine armena Cathy Berberian. Medas de sas compositziones suas sunu influenzadas dae su tipu de oghe de sa muzere. Sempre cun sa muzere aian curadu una serie de interpretaziones de mùsica populare cumpresa sa mùsica sarda. Sunu de su 1964 sos Folk Songs, chi est unu de sois trabaglios suos pius connottos e eseguidos, iscrittos pro sa muzere, in cui aiad elaborados canto populares de varias partes de su mundu (Istados Unidos, Armènia, Italia, Frantza, Azerbaigián). + Lordi: Lordi est su nòmini de una banda rock. + Matteo Salvatore: Matteo Salvatore (Apricena, 16 lampàdas 1925 - Foggia 27 austu 2005) est istadu unu composidore e cantante de musica popolare, e interprete de cantos tradizionales de su Gargano (Puglia). @@ -7463,10 +9034,12 @@ Aiat vividu s'infanzia in povertade comente totta s'Italia daboi de sa prima gherra mundiale. S'infanzia e ispetzies sa povertade sunu temas chi sun quasi sempre poresentes in sas cantones suas. Dae sos annos ‘50 in poi, sempre accumpagnadu dae sa chiterra aiat cantadu cantones allegras e comicas, cun partes ironicas e irriverentes. Salvatore puru di ligadu a traditzione, pero in sas cantones suas inventada unu istiliu nou. Sos testos de sa cantones sunu de grande valore poeticu, Italo Calvino aiat nadu chi sas peraulas de Matteo Salvatore" nois la devimus ancora inventare". + Limba prekmura: Su prekmuru (sa denominatzione autótona sua est "prekmürščina" o "prekmürski jezik"; in islovenu: "prekmurščina"; in ungheresu: "vend nyelv)" est una bariedade linguística islava sud-otzidentale, cun unos 80 mile faeddadores, printzipalmente in sa parte otzidentale d'Unghería e in sa regione islovena de Prekmurje. Est considerada unu dialetu arcaicu de sa limba islovena, cun notabiles diferentzias in su bocabulariu e sa flezione cun s'islovenu standard. Sas caraterìsticas suas prus importantes sunt sa presentzia de sas bocales "ö" e "ü", comunes cun s'ungheresu, e tenit medas peraulas de origine ungheresu e tedescu. S'alfabetu. S'alfabetu prekmuru tenit 32 literas: + Anibal Troilo: Aníbal Carmelo Troilo, alias "Pichuco" (Buenos Aires 11 de triulas de su 1914 - Buenos Aires 18 de maiu de su 1975): sonadore de bandonèon, composidore, diretore de orquesta e de cantantes de tango argentinu. Musicistas chi aian collaboradu cun s'orquestra de Troilo. @@ -7495,36 +9068,49 @@ Comente e composidore aiat iscrittu unu numeru immensu de tangos, zitende sos pius famosos: Agganzos dae a fora. Sa domo de "Pichuco" + Tango: Su tango est una fromma de arte chi si esprimidi in mùsica e danza. Naschidu in Argentina in Buenos Aires a su cominzu de su XX seculu e meda diffusu in Montevideo e Rosario. In su tango s'istrumentu pius impreadu e chi lu caratterizat jaramente est su bandonèon. + Efis Arru: Naskidu in Siligo si fit laureadu in su 1956 in medicina veterinaria in s'Universidade de Tàtari, nel 1978 fit diventadu Professore Ordinariu de "Malattie Parassitarie" in sa matessi universidade inue aiat trabagliadu finas a su 1997. Efis Arru ad'appidu unu ruolo importante in s'ambitu de su gruppu de sos parassitologos chi ana contribuidu a s'iviluppu de sa connoschentzias in custu campu, meda importantes sun istados sa' ricercas e sos istudios suos subra s'echinococcosi. + Cathy Berberian: Catherine Anahid Berberian nada "Cathy" (Attleboro, Massachusetts, 4 de làmpadas 1928 – Roma, 6 de martu 1983) est istada una mezzosoprano e una compositrice americana de origine armena, fit istada muzere de su composidore italianu Luciano Berio. + Leonard Cohen: Leonard Cohen (Montreal 1934) dae una famiglia ebrea immigrada in Canada. Su babu fit de origines polacas e sa mama lituanas. + Jacques Prévert: Jacques Prévert (Neuilly-sur-Seine, 4 de frealzu 1900 – Omonville-la-Petite, 11 de abrile 1977) est istadu unu poete e isceneggiadore frantzesu. + Michele Schirru: Michele Schirru, naschidu in Padria e creschidu in Puthumajore, fit emigradu dae giovaneddu in sos Istados Unidos e inie aiat aderidu a s'anarchia, in "L'Adunata dei Refrattari" de New York. Inie aiat commerciat bananas in su mercadu de Arthur Avenue, North Bronx; fit istadu in prima fila in sas lottas pro sustennere a Sacco e Vanzetti. + Georges Brassens: Georges Brassens (Sète, 22 de santuaine 1921 – Saint-Gély-du-Fesc, 29 de santuaine 1981) est istadu unu cantautore, poete, iscrittore e attore frantzesu. Sas cantones de Brassens sunu istadas cantadaas dae varios cantantes frantzesos e traduidas in varias limbas. Nanni Svampa at traduidu meda cantones in italianu e in milanesu. Medas cantautores si sunu ispirados a Brassens: Fabrizio De André lu cunsideraiat unu mastru, tantèberu chi meda cantones (Il gorilla, Morire per delle idee, Le passanti, Delitto di paese, Marcia nuziale, Nell'acqua della chiara fontana) non sunu atteru che tradutziones e adattamentos de s'autore frantzesu. Ateru cantautore italianu chi at traduidu cantones de Georges Brassens est Beppe Chierici. + Bandonèon: Su bandoneón, jamadu "bandonion" da s'inventore su musicista tedescu Heinrich Band (1821-1860),est un istrumentu musicale de sa famiglia de sos istrumentos a ancia, cun fodde, comente su sonette e sa fisarmonica, fattu de linna. Su bandoneón est s'istrumentu chi no podet mai mancare de sas orquestras de tango argentinas. + Wolfgang Goethe: S'obera de Goethe ada interessadu tantos campos comente sa poesia, drammaturgia, literadura, teologia, filosofia, umanesimu e sas iscientzias. Su "magnum opus" de Goethe, fentomadu comente unu de sos massimos capolavoros de sa literadura mundiale est su dramma "Faust". + De Stijl: Pro estensione, indicat su gruppu de artistas e architettos chi aian dadu vida a su movimentu de su neoplasticismu. Nde faghian parte sos architettos Oud, Rietveld, van Eesteren, sos pintores Mondrian e van der Leck e s'iscultore Vantongerloo. + Argentina: Sa Repubblica Argentina est un istadu de s'America meridionale sa capitale est Buenos Aires. + Buenos Aires: Buenos Aires est sa capitale e sa tzitade pius manna de s'Argentina, tènet 3.034.161 de abitantes (13 miliones in s'area metropolitana). Est una de sas metropolis e de sos portos pius mannos de su Sudamerica. Su nòmene de sa tzidade bènit dae su Santuariu de sa Signora Nostra de Bonaria in Casteddu. + Teorema: Teorema in grecu ollit nai: "cosa chi si castiat, asuba a chi si pensat"; in su pianu etimologicu su fueddu est simbili a teoria (da τίθημι). In matemàtica. @@ -7533,9 +9119,11 @@ Onnia tanti si usada su fueddu "teorema" puru po una propositzioi po chi no si pottada una dimostratzioi chi donada soddisfatzioi in totu e po totu, ma si pottada scetti una prova chi ballidi po unu numeru mannu de situatzioisi ma no po totusu o de una prova cun callincunu passàda pagu definida (su fueddu justu, in sas teoriasa formalisi, esti una congettura). Teoremas de importantzia storica meda. Unu esempiu de s'usu prus tranchillu de su fueddu "teorema" esti donau de sa propositzioi utimu teorema de Fermat usada ananti de sa fini de sa dimostratzioi gratzias prus a totu a Andrew Wiles. Andada arragodau puru ca oi ci funti dimostratzioisi meda mannasa e dificilisi (cummenti cudda de prus de 15000 paginasa de sa classificatzioi de is gruppusu finiusu simpli) chi ianta a richiedi controllusu chi scetti po unu pagu funti fattusu cun s'attentzioi chi ianta a bolli. Atrasa dimostratzioisi chi ianta bolli controllusu meda atentusu funti cussusa chi si si pointi asuba analisi empiricasa fattasa cun su computer (v. matematica sperimentale). Po is propositzionisi po calli ci funti dimostratzioisi dificilisi chi teninti una fiducia manna de sa comunidadi internatzionali precisa cummenti cussa de is matematicusu, si cunsidera licito s'usu tranchillu de su fueddu "teorema". + Carlos Castaneda: Carlos Castaneda, in origine "Carlos César Salvador Aranha Castañeda" (Cajamarca, 25 de Nadale 1925 – Los Angeles, 27 de abrile 1998), est istadu unu antropologoe iscrittore peruvianu naturalizzadu americanu dae su 1957. In su 1968 aiat publicadu "The Teachings of Don Juan" (Sos insegnamentos de Don Juan), e in sos annos a sighire aiat continuadu cun una serie de liberos sempre subra su sciamanesimu Mesoamericanu. Sos 12 liberos an bendidu pius de 8 milliones de copias in 17 limbas. + Echo & the Bunnymen: Is Echo & the Bunnymen sunt una band post-punk nàscia in su 1978 a Liverpool. In su Cumentzu sa band fiat cumposta dae Ian McCulloch, Will Sergeant e Les Pattinson. Sa fama benit cun traballus cummenti "Heaven Up Here" e "Ocean Rain"; in custu ùrtimu traballu ddoi est su cantu "The Killing Moon". Su majore sucessu de sa band. Istòria. @@ -7548,18 +9136,23 @@ In su 1994 McCulloch e Sergent torrant a traballai impari asutta de su nomi "Electrafixion" e a pustis de tres annos si torrat a ponni impari su trio de is cummentzus cun su bassista Les Pattinson. Is Echo And The Bunnymen torrant aici impari e cun s'album Evergreen (1997) torrant a tenni unu successu mundialli. Prima de traballai a s'album "What Are You Going To Do With Your Life?" (1999), Pattinson bessit dae sa band po tenni cura de sa sa mammai. Chenze de issu McCulloch e Sergeant sighint impari e faint bessiri is traballus "Flowers" (2001) e "Siberia" (2005). Como sa band traballa po is cuntzertos impari a su baterista Simon Finley, su bassista Stephen Brennan, su ghitarrista Gordy Groudie e su tastierista Paul Flemming. + Wassilij Kandinskij: Biografia. In su 1871 sa famiglia sua si fit trasferida a Odessa. Dae su 1886 a su 1889 aiat istudiadu Legges a Mosca. Aiat pratigadu sa pintura in Frantza e in Germània inue fit istadu un'insegnante de sa iscola de su Bauhaus. + Mosca: Mosca (in russu: Москва́) est sa capitale e su printzipale centru economicu de sa Federatzione russa. Est posta subra sas ipondas de su riu Moscova, e occupat una area de 878,7 kilometros quadrados. Cun 10.452.000 abitaantes (17,4 miliones in s'area metropolitana) est sa segunda tzittade de s'Europa, daboi de Istanbul. + Kremlinu (Mosca): Su Kremlinu de Mosca, est su pius connotu de sos Kremlinos, est una tzitade afortigada situada in su centru de sa tzitade de Mosca, in sa riva a manca de i su riu Moscova. Est sa parte pius antiga de sa tzitade edd'est una sede de istitutziones guvernativas de sa Russia, in pius est su complessu artisticu pius importante de sa natzione intrea. Tant'est ki est istadu inclusu in sos Patrimonios de s'Umanidade. + Istanbul: Istanbul (in turcu İstanbul; nomene antigu Byzantium e Costantinopoli; est sa tzittade pius manna de sa Turchia e, cun 12,6 milione de abitantes est sa pius populada de s'Europa e sa 5° in su mundu[http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_cities_proper_by_population#Cities_proper_by_population]. Istanbul est sa tzittade finanziaria de sa natzione. Est collocada in su Bosforo e si estendet pro una parte in Europa (in sa Tracia) e in Asia (in s'Anatolia); e gai resultat s'unica tzittade de sumndu a esse posta in duos continentes. "Istanbul (in latinu Costantinopolis, s'antica Byzantium) est istada sa capitale de s'Imperu Romanu (330-395), e de s'Imperu Romanu de Oriente (Imperu Bizantinu) (395-1204 e 1261-1453), de s'Imperu Latinu (1204-1261) e de s'Imperu Ottomanu (1453-1922). Istanbul est istada finas declarada una de sas capitale europea de sa cultura pro su 2010. Dae su 1985, sos quartieres istoricos de Istanbul faghen parte de sa lista UNESCO de sos patrimonios de s'umanidade. + Joy Division: Is Joy Division sunt istetius una band post-punk inglesa posta a paris a Salford, in sa contea de Greater Manchester. Su nomene benit dae is baraccas de is femminas me is campus dae cuncentramentu de is nazistas, contau puru in su libru "The house of dolls" de Ka-Tzetnik 135633 de su 1955. Is femminas inpresonadas in su tretu chi pigat custu nomene fiant pigadas po saccajas dae is sordaus e is SS tedescus. Is cantus dae "No Love Lost" chistionant dae custu argumentu. Istoria. @@ -7570,6 +9163,7 @@ Is Joy division abarrant oj tras is prus connotas e influentes bands dae s'istoria dae sa musica moderna. Cummente a is Sex Pistols, The Clash e totta sa scena punk e post-punk in generale donant letziones cae si podit fai grandu musica puru no essendi maistrus de su strumentu. Sa propria cosa est de narai po cantu spettat a is cuntzertos: Is Joy Division fadiant parte de una genia cae no teniat gana de arrisu, e cae no ddu dopiat fai po sa marolla mancu in su palcu. A pustis de sa morte de Ian Curtis, is ateros tres musicantes de sa band sighint sa carriera cun su nomene de New Order. Is storias dae is Joy Division, dae sa Factory Recods e dae su movimentu musicale de Manchester me is annos '70 e '80 sunt contadas me is films 24 Hour Party People (2002) e Control (2007). + Giovanni Pintori: Biografia. Naskidu in Provìntzia de Aristanis, su babu e sa mama fini de Nuoro, inue cun sa famiglia fin torrados in su 1918. @@ -7581,6 +9175,7 @@ Varias rivistas pubblicana immagines suas: Fortune, "Graphic Design", "Horizon". In su 1967 lassat sa Olivetti e trabagliat comente e liberu professionista pro "Pirelli", "Ambrosetti", "Gabbianelli", "Parchi di Liguria", "Merzario". In sos ultimos annos torrat a si dedicare a sa pintura solamente. + Nina Hagen: Nina Hagen (nomene de arte de "Catharina Hagen"; Berlinu, 11 de martu 1955) est una cantante tedesca de Berlino Est. Nina est fiza de Hans Hagen (connottu puru comente Hans Oliva), un'iscrittore, e Eva-Maria Hagen, una attrice e cantante. Sos nonnos paternos suos ebreos fini mortos in su campu de cuncentramentu de Sachsenhausen. @@ -7589,6 +9184,7 @@ Cando issa aiat 11 annos, sa mama si fit cojuada cun Wolf Biermann, unu cantautore dissidente, sas bideas politigas de Biermann aian influentzadu meda sa giovana Hagen chi chito fit diventada una attivista politiga antigovernativa de sa Germania Est. Hagen a 16 annos aiat lassadu s'iscola e si fit aggregada a sa cover band Fritzens Dampferband umpare a Achim Mentzel e ateros. Cun issa sa band aiat aggiuntu a su repertoriu branos de Janis Joplin e Tina Turner. In su 1972 aiat formadu su grupu Automobil. + Bandera de Arbaree: Sa bandera de Arbaree, s’àrbure de sos sardos, est una de sas banderas de sa Sardigna. Fiat sa bandera de su Giuigadu de Arborea in tempos Bizantinos e Giuigales. A pàrrere de carchi istudiosu che a Emmanuel Anati custu sìmbulu ,e fintzas su de s’àtera bandera sarda, sos bator moros, derivant dae sos Templares. @@ -7599,30 +9195,39 @@ Consigeris de su Consìgiu Regionale sardu ant propostu una leze chi si at a èssere colada, at a pigare sa bandera de Arbaree a "bandera natzionale sarda". Bibliografia. Subra de custu sìmbulu b’at una literatura de balia: + Piet Mondrian: Mondrian est istadu unu importante esponente de su movimentu artistigu chi si riconnoschiada in sa rivista olandesa "De Stijl", fundada dae Theo van Doesburg. Umpare a sos pintores russos Kandinskij e Kasimir Malevic fit istadu in sos primos a utilizare su limbazu astratu in sa grafica. Agganzos dae fora. Immagines de sas oberas de Mondrian + Weimar: + Neoplasticismu: Sa peraula neoplasticismu fit istada impreada dae sos artistas olandesos Piet Mondrian et Theo van Doesburg pro descriere s'arte issoro, astrata, essentziale e geometriga. Su termine fit istadu usadu sa prima olta in su 1918 cun sa pubblicatzione de su manifestu De Stijl, compiladu dae sos duos artistas olandesos. + Olanda: S'Olanda est una "regione" de sos Logos Bascios de guasi 16 miliones de abitantes (datos de su 2009). Sas tzitades pius mannas de s'Olanda sunu Amsterdam, Rotterdam, Leiden, L'Aia, Dordrecht e Haarlem. + Walter Gropius: Est istadu umpare a Ludwig Mies van der Rohe e a Le Corbusier unu de sos mastros chi aian fundadu su Movimentu Modernu in architetura. In su 1919 in Weimar aiat fundadu s'iscola de su Bauhaus. + Bauhaus: Bauhaus est s'abbreviazione de Staatliches Bauhaus, un'iscola de arte e architetura de sa Germània chi at operadu dae su 1919 a su 1933. S'iscola fit istada fundada in Weimar dae s'architeto Walter Gropius. Cussa de su Bauhaus no fit solu un iscola ma fit finas su puntu de referentzia pro su movimentu de innovazione in sos varios campos de s'arte, s'architetura e su design, connottu cun varios nomenes comente razionalismu, funzionalismu, "architettura moderna" oburu "stile Bauhaus". Sos insegnantes de s'iscola fin de diversas natzionalidades e fini figuras de prim'ordine de sa cultura europea. Cuss'esperienza didatiga de s'iscola at influidu meda subra s'insegnamentu artisticu e tecnicu finas a dies de oe. + Isaac Newton: Sir Isaac Newton(Woolsthorpe-by-Colsterworth, Lincolnshire, (4 de ennarzu 1643 - Kensington, Middlesex, 31 de martu 1727), est istadu un fisicu, matematigu, astronomo, alchimista, e teologo inglèsu. S'opera sua "Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica", publicada in su 1687, est cunsideradu unu de sos testos iscientificos chi ana appidu pius pesu in s'istoria de s'iscèntzia. + Logos Bascios: Is Logos Bascios o Paisus Bascius ("Koninkrijk der Nederlanden") funt un'Istadu de s'Europa otzidentali a lacana de su Belgiu, de sa Germania e de su mari de su Nord. Faint parti de is Logos Bascios is insulas puru caraibicas de is Antillas olandesas e de Aruba. Sa capitali est Amsterdam, ma su parlamentu e sa residèntzia de su soberanu funt in Den Haag. + László Moholy-Nagy: Est istadu finas professore in s'iscola de su Bauhaus. Issu fit meda influenzadu dae su costruttivismu e unu sustenidore de s'intregatzione fra sa tecnologia e s'industria cun sas artes. Biografia. @@ -7629,10 +9234,12 @@ Moholy-Nagy fit naskidu cun su numene László Weisz dae una famiglia de traditzione mista ebraica e ungheresa, issu s'aiat jambadu su numene tedescu-ebraicu cun su sambenadu ungheresu de su tiu,Nagy. Poi de sos istudios de dirittu in s'universidade de Budapest, László Moholy-Nagy si fit arruoladu in s'esercitu austro-ungaricu. Feridu durante sa Prima Gherra Mundiale in su 1917, issu aiat comintzadu a disegnare durante sa convalescentza in s'ipidale de Odessa; torradu a Budapest, aiat dezisu de si dedicare cumpletamente a sa pintura. In su 1919, poi 'e sa laurea, László Moholy-Nagy partit a Vienna inue trabagliat pro su giornale "MA", chi fit direttu Lajos Kassák. Inoghe pro primu aiat iscobertu su costruttivismu russu e su suprematismu in d'una mostra de trabaglios de Malevich, Naum Gabo e El Lissitzky. In su 1920, comente e corripondente de sa rivista "MA", issu si fit ipostadu a Berlinu e incue aiat connottu sos Dadaistas Raoul Hausmann, Hannah Höch e Kurt Schwitters. László Moholy-Nagy realizzat unu de sas primas oberas suas « "Composition 19" ». Intantu rincontrat e cojuat sa fotografa Lucia Schültz. + Johannes Itten: Jamadu dae Walter Gropius, dae su 1919 est istadu professore in s'iscola de su Bauhaus. In su 1920 Itten aiada invitadu a Paul Klee e a Georg Muche a lu raggiunghere in sa Bauhaus. Issu fit istadu cuntestadu pro sos metodos suos de insignamentu basados subra sa pratiga de sa religione zoroastrista de dui issu fit unu fervente pratigante. + Vienna: Vienna ("Wien" in tedescu, "Bécs" in ungheresu, "Vídeň" in tzecu) est sa capitale e a su tempus matessi unu istadu federadu de s'Austria. Iscolas. @@ -7640,6 +9247,7 @@ Organizzatziones internatzionales chi ana sede in Vienna. Vienna est sede de medas offiscios de sa Natziones Unidas (ONU) e de diversas istitutziones e impresas internatzionales, cumpresos sa United Nations Industrial Development Organization (UNIDO), s'Organizatzion of Petroleum Exporting Countries (OPEC), sa International Atomic Energy Agency (IAEA), de s'Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE). Attualmente Vienna est sa quarta tzitade cun offiscios de s'ONU in su mundu (poi de New York, Ginevra e L'Aia). + Odessa: Odessa (in ucrainu: Одеса in russu: Одесса [ɐˈdʲesə) est sa de tres tzitades majores de s'Ucraina, cun pius de 1.003.000 abitantes. Non pius, est su portu printzipale subra su Mare Nieddu. Est fintzas tzentru amministrativu de s'oblast omònimu. Posta in su chirru nord-otzidentale de su mare Nieddu, sa bidda est nàschia subra una cussolza tàtara minore e fiat fundada de Haci I Giray, khan de Crimea, in su 1440, cun nòmene de "Hacibey". A pustis de unu perìodu de cuntrollu lituanu, in su 1529 fiat passada suta pòdere otomanu, fintzas a su 1792, annu de sa derrota de sos otomanos in sa gherra russo-turca. @@ -7647,6 +9255,7 @@ S'architetura de Odessa at unu istile pius pròssimu a su mediterràneu chi non a su russu, est difatis istada influentziada de sos istiles italianu e frantzesu. Unos cantos fàbricos sunt fraigados cun unu ammesturu de istiles diferentes, comente art nouveau, renaschimentale o neoclàssicu. Sos ucrainos rapresentant sa majoria de sos bividores de Odessa (unu 68%), sighidos de russos (unu 25%). Sa limba pius impitada est nointamas su russu, faeddadu dae su 78% de sos bividores, contra petzi su 6% de sos chi faeddant ucrainu. Grupos de minoria sunt rapresentados dae albanesos, armenos, azeros, crimeanos, tàtaros, bulgaros, georgianos, grecos, ebreos, polonesos, romunos, turcos e àteros. Fintzas a sa segunda gherra mundiale sa minoria ebrea fiat meda cunsistente e dae sos annos '70, sa prus parte de sos chi bi s'agataiant galu, sunt emigrados a Israele o àteros istados. In su de 19 sèculos sa tzitade fiat populada mescamente de russos, ma sos ebreos rapresentaiant su segundu grupu prus numerosu. + Deretu: Dirittu / Deretu poded essede impreau in manera differente, commente: -tottu su sistema de sas lezzese chi serbini a dare regulas po sa vida de sas popolatzione; @@ -7656,6 +9265,7 @@ NOTZIONE: Sos istudiososo in d'ognia tempusu ana arresonau criccande de arrespondede a sa pregunta “itte est su derettu” e galu oe, sun in chistionese, e sa soluzione a sa pregunta fatta est differente a segunda de su chi est s'orientamento filosofico de s'istudiante. Una arresposta chi si potza narred zusta asua de tottu sas attirasa, no du est fintzes poite de ziniasa de derettu ind' ad medasa e sa menera de biede cambiada a segunda de su modellu. ( t'iada a bastare a pentzare a sa seberadura de su civil law e de su common law ingresu e de sos Istados Unioso) + Dharma: Dharma est unu fueddu sanscritu ca me is filosofias orientalis bolit nai medas cosas. Podit essiri tradusiu commenti "Lei", "Lei cosmica", "Lei Naturali", o chi no commenti "sa manera in sa cali istant is cosas". Bivendi de acordiu cun custa lei, est possibili no intendiri prus su sunfrimentu depidu a su ciclu de is nascimentus e de is mortis (Saṃsāra) imbatendi aici a sa liberatzioni (Moksha). De su momentu chi totu is atzionis (Karma) produsint frutus (bellus o malus a sigunda de s'atzioni), s'unica manera po scrufiri sa Liberatzioni est su fai referimentu a s'Ordini Universali e biviri in armonia cun issu atotu, chentza de provai apicigamentu po is frutus bellus de is atzionis virtuosas fatas, de manera chi custas si potzant condusiri a pagu a pagu a sa liberatzioni. @@ -7669,16 +9279,21 @@ In su Buddhismu, Dharma indicat is imparamentus de su Buddha a susu de s'origini de su dukkha (su sunfrimentu) o a susu de sa pratica de custus imparamentus, e de cunsighèntzia a susu de su Buddhismu atotu. Su Dharma est una lei universali ca regulat su funtzionamentu de su mundu, e su Buddhismu s'impignat a ddu trasmitiri e spiegai, giai de sa prima allegàda pubblica de su Buddha ( Dharmaçakrapravartana). Su Dharma est simbolegiau de una arroda, su dharmacakra. Est una de is Tres prèndas. S'allegàda de Dharma est una allegàda pubblica fata de unu maistu buddhista, a susu de is imparamentus de su buddhismu atotu. Is maistus buddhistas tenint regularmenti allegàdas de Dharma. In sa retza de allegàdas si nd'agatant medas, suta forma de testu, registratzioni audiu in formau mp3, o registratzioni videu, po su prus in inglesu (Dharma talks). Su fueddu "dharma", sempri in su Buddhismu, candu benit iscritu cun sa prima litera minuscola, indicat puru is diversus fenomenus ca si podint esaminai, est a nai: totus is ogetus connoscibilis, cussus de sa menti, is ogetus materialis, is regulas e is traditzionis religiosas e is cumportamentus virtuosus. + ONU: S'Organizatzione de sas Natziones Unidas (in inglesu "United Nations", in sigla "UN"; in russu "Организация Объединённых Наций"; in cinesu 聯合國; in arabu الأمم المتحدة), in sigla ONU, a bortas abbreviada in Nazioni Unite, est un'organizzazione intergovernativa edd'est sa printzipale organizatzione internatzionale. S'ONU at comente e iscopu cussu de afaghe' creschere sa cooperazione internatzionale in ambitos de iviluppu economicu, progressu socioculturale, dirittos umanos e siguresa internatzionale. + Sa diplomàzia de su Ping Pong: Sa diplomazia de su Ping Pong (Ping Pong Diplomacy) (in Cinesu: 乒乓外交) est riferidu a sos iscambios de jogadores de ping pong de su 1970 chi bi fin bistados tra sos Istados Unidos e sa Republica Populare Cinesa (PRC). S'eventu aiat signadu unu mezoru in sas relatziones tra sas duas natziones. + John McCormick: John McCormick est unu professore de iscièntzias polìtigas a sa Indiana University Purdue University Indianapolis (IUPUI). Est ipecialitzadu in comparative politics (polìtigas comparativas) e in polìtiga de s'Unione Europea (UE). Ind'unu istudiu at sustenidu sa teoria chi s'Unione Europea ada usadu su soft power pro emergere comente alternativa e comente cumpetidore a s'americanu hard power. + Egemonia culturale: Egemonia culturale est unu cunzettu filosoficu e sociologicu, originadu dae su filosofo marxista Antonio Gramsci, chi descriede comente, ind'una sotziedade cun culturas diversas, unu gruppu o una classe est in gradu de esercitare unu dominiu culturale. Est su dominiu de unu gruppu sotziale subra un'atteru, pro esempiu sa classe dominante subra sas ateras classes. Sas bideas de sa classe dominante benin a esse' cunsideradas comente e norma; issas sun bidas comente e universales, percepidas comente cumbenientes pro tottu cantos mentres cumbenin solu a sa classe dominante. + Varese: Varese (lombardu: Varès) est unu comunu de sa Lombardia de 81.990 bividoris, capidali de sa omonima provintzia. Finas a su 1927 su comunu dipendìat da sa provintzia de Còmu. Sa tzitadi apartènnit a s'Arregioni Agraria n° 4 - Collinas de Varese, de su Parcu Arregionali Campu de is Froris e pagu atesu s'agatat su lagu omonimu: Lagu de Varese. Sa genti da tzèrriat fintzas "Tzitadi Giardìnu" sigumenti du at boscus, forestas e giardinus de villas in totu su territoriu de su comunu. S'hinterland de sa tzitadi est tzerriau "Varesotu". @@ -7713,45 +9328,58 @@ S'economìa de Varese si fundat apitz' 'e totu in s'industria (est unu de is territorius prus industrialisaus de s'Italia Ata) e prus pagu in s'agricortura; frìmas varesinas de importu funt: Educatziòni. In Varese doi at una Scola Europea, sa Scola Europea, Varese. + Nicola Grauso: + Benedetto Croce: Est istadu su prinzipale ideologo de su liberalesimu de su XX seculu edd'est istadu puru su "rifondadore" de su Partidu Liberale Italianu. + Edward Said: Said est istadu unu filosofo chi proveniat dae sa traditzione de s'iscola de su Postcolonialismu e de su Postmodernismu. + Luigi Nono: Luigi Nono (Venezia 29 de bennarzu 1924 – Venezia 8 de maiu 1990) est istadu unu cumposidore italianu de mùsica contemporanea. Biografia. Sos primos annos. Naskidu in Venezia ind'una familia benestante, nebode de unu istimadu pittore. Nono aiat comintzadu a leare leziones de mùsica cun Gian Francesco Malipiero in su 1941 in su Cunservatoriu de Venezia inue, tra sas ateras cosas, fit bintradu in cuntattu cun sa tradizione de sos madrigales rinascimentales. Poi 'e s'esse' laureadu in Legges in s'Universidade de Padova, fit istadu incoraggiadu a sa composizione dae Bruno Maderna. + Bianca Pitzorno: Bianca Pitzorno est un'iscrittora printzipalmente pro pizinnos. Sa serie "Gli amici di Sherlock". Aiat pubricadu una serie de 12 contos regoltos poi cun su titulu "Friends of Sherlock" e calicunu l'aiat iscritu umpàre a Roberto Piumini. + Giambattista Vico: Vida e oberas. Meda de sa notiscias subra sa vida de Vico sunu leadas dae sa "Autobiografia" (1725-28) chi issu aiad iscrittu sighende su modellu de sas "Cunfessiones" de Sant'Austinu. Dae cust'obera Vico nd'aiad isgancelladu tottu sos riferimentos a sos interessos suos, de cando fit giovaneddu, pro sas dottrinas atomisticas e pro sa filosofia cartesiana chi si fin diffusas in Napoli ma chi fin istada subitu repressas dae sa censura de sas autoridades tziviles e religiosas. + Noam Chomsky: Professore eméritu de linguistiga in su Massachusetts Institute of Technology (MIT) inue issu ad insinzadu durante totta sa carriera, est connottu in su mundu iscientifigu comente su chi at fundadu sa linguistiga generativa. Est finas connottu in tottu su mundu pro sos iscrittos politigos e pro sas convintziones anarchicas. + Confutziu: Confùtziu (Kǒngzǐ, "孔子" o Kǒng Fūzǐ, "孔夫子" - Mastru Kong) (551 a.C. – 479 a.C.) est istadu unu filosofu tzinesu. Sa filosofia sua at dau bida a una traditzione culturale, su Confucianesimu (Rújiā 儒家): sos insinzos suos an influentzadu a fundu su pensamentu e s'istiliu de vida de sos cinesos, coreanos, giapponesos e vietnamitas. + Ragtime: Su Ragtime est unu genere musicale naskidu in sos Istados Unidos e chi at appidu sa mazore popularidade dae su 1897 e su 1918. Su carattere printzipale de i custa musica est su ritmu "sincopadu" o (in inglesu "ragged"). Custa musica, prima de esse' publicada in ipartidos pro pianuforte, aiat cominzadu a essere "de ballu" in sas tzitades de St. Louis e New Orleans. Su ragtime fidi una rielaboratzione de sa marcia chi fit istada resa populare dae John Philip Sousa, cun s'aggiunta de poliritmos de origine Africana. Su cumposidore de ragtime Scott Joplin fit diventadu famosu poi e sa publicazione in su 1899 de "Maple Leaf Rag" unu pezzu chi ada influenzadu tottu sos cumposidores de ragtimes chi sun bennidos poi. + Amadeo Giannini: Amadeo Pietro Giannini (1870 – 1949), naskidu in San Jose, California, fit un'Italu-Americanu chi aiat fundadu sa Bank of America. Su babu e sa mama de Giannini fini duos emigrantes italianos chi fit originarios de sa zona 'e Genova. Issu aiat istudiadu in su Heald College, in San Francisco, California. + Wangari Maathai: Wangari Muta Maathai est istada un'ambientalista e attivista politiga. Issa aiad istudiadu in sos Istados Unidos in su Benedictine College e in s'Univerdidade de Pittsburg, e in s'Universidade de Nairobi in Kènya. In su 1970, Maathai aiat fundadu su Green Belt Movement (Movimentu de sa tzintura irde), una organizatzione ambientalista non guvernativa chi si interessaqiada de piantare aivures, difesa de s'ambiente e dirittos de sa feminas. In su 2004 est istada sa prima femina africana e sa prima ambientalista a rezire su Premiu Nobel pro su ”contributu a s'iviluppu sustenibile, demograzia e paghe.” Maathai est istada un'elegìda de su parlamentu de su Kenia, edd'est istada Assistente de su Ministru de s'Ambiente e de sas Risorsas naturales in su guvernu de su Presidente Mwai Kibaki tra su 2003 e i su 2005. Issa apartenit a sa etnia Kikuyu. + Green Belt Movement: Sa Green Belt Movement est una associatzione ambientalista non governativa chi at sede in Nairobi, Kènya chi ada unu modu de agire pro sa difesa ambientale, basendesi a su matessi tempus subra s'iviluppu de sa comunidade e quindi sa capatzidade de faghere e de agire pratigamente. Wangari Maathai l'aiat criada in su 1977, sutta s'egida de su Maendeleo Ya Wanawake (Consizu Natzionale de sas Feminas de su Kenya). S'organizatzione at coinvoltu feminas provenientes dae sas areas rurales. Custa feminas fin istadas incoragiadas dae sa biologa a piantare aivures de origine locale e de fruttu e mattas. In trint'annos sun creschidas 20 miliones de piantas. + Martin Lutero: Naskidu in Sassonia dae Hans Luder, unu minadore, e dae Margarethe Lindemann, ind'una familia modesta, religiosa e meda severa in s'educatzione de sos fizos. Diventadu unu padre agostinianu a seguitu de sa proclamatzione de sa bulla pontificia edd'est istadu s'ispiradore de sa Riforma protestante, chi at jambadu su cursu de sa ziviltade occidentale. @@ -7761,6 +9389,7 @@ In sa tradutzione Lutero aiat usadu una variante de su tedescu faeddadu in sa cancelleria de sa Sassonia, ca la podian cumprendere sia in su nord comente in su sud de sa Germània. Traduende issu aiat usadu unu limbazu chi lu podian cumprendere totu cantos chena impedimentos o difficultade. Sa versione pubblicada dae Lutero aiat appidu una grande diffusione in totu sas populatziones de limba tedesca, e pro cussu at finas dadu unu contributu mannu a s'isviluppu de sa limba e de sa literadura matessi. Sa Bibbia 'e Lutero aiad influentzadu ateras tradutziones vernacolares comente sa versione in inglesu de William Tyndale, unu precursore de sa versione autorizada de su Re Giacomo. + Alice in Chains: Is Alice In Chains sunt una band rock de is Istados Unidos De America, posta a paris a Seattle in su 1987. Impare a Nirvana, Pearl Jam e Soundgarden sunt unu de is gruppus de majore fama dae su movimentu grunge americanu. A diferentzia dae is ateras band dae su movimentu grunge, sa musica dae is alice In chains, est prus influentzada dae su Heavy metal cae de su Punk rock o su rock psichedelicu. Istoria. @@ -7786,7 +9415,9 @@ A pustis dae unu annu sa band torrat a fai cuntzertos me is Istados Unidos Dae America po tributu a sa band a su femminile de is Heart. Po custu cuntzertu si aciungit a sa boghe su cantore de is Comes With The Fall, William Duvall, chi sonat pur sa segunda ghitarra. In unu cuntzertu de su 2006 James Hetfield de is Metallica cantat cun sa band in Would, e su matessi fait in un ateru cuntzertu Phill Anselmo. Su 28 dae Cabidanni iat a bessiri su nou traballu Black Gives Wy To Blue cun sa EMI\Virgin. In su Mengiau de su 30 dae dae su mese dae Lampadas sa band ait pubricau su primu singulu A looking View. + Gerrit Rietveld: + Charles Aznavour: Charles Aznavour (Շառլ Ազնավուր in arménu), naskidu cun su nomene Shahnourh Varinag Aznavourian (Շահնուր Վաղինակ Ազնավուրյան) su 22 de maiu 1924 in Frantza a Parigi, est un autore composidore e interprete e attore. Cojuadu tres boltas ad appidu 6 fizos. @@ -7795,6 +9426,7 @@ Charles Aznavour est finas su Rappresentante permanente de s'Armenia presso s'ONU de Ginevra. Agganzos dae fora. Situ uffitziale + Ludwig Mies van der Rohe: Ludwig Mies van der Rohe, naskidu "Maria Ludwig Michael Mies" fit unu architeto tedescu naturalizzadu americanu, dae totu in genere est jamadu Mies. Ludwig Mies van der Rohe, umpare a Walter Gropius e Le Corbusier, Frank Lloyd Wright e Alvar Aalto est cunsideradu unu de sos pionieres e mastros de s'Architetura Moderna. @@ -7803,6 +9435,7 @@ A s'acabu de sa prima gherra mundiali, e de sa reprendia economica ca iat sighìu su pranu Dawes de su 1924, in ddunu tempus no meda bellu, cust'opera depiat rappresentai sa noa Germania, democratica, a in antis in sa cultura, erricca e ca castiada a sa paxi. Agganzos dae fora. Imagines + Beato Angelico: Beato Angelico, Guido di Pietro, est naschidu a Vicchio del Mugello in su 1395, est mortu a Roma in su 1455. Fra Giovanni da Fiesole, connottu dae sos contemporaneos comente Beato Angelico, fudi unu pintore dominicanu. @@ -7810,19 +9443,24 @@ Ateru capolavoro, sa Madonna cun su Pitzinnu, anghelos in adoratzione e santu Dominigu e santa Caderina, imbenujados. Ancora dominante su colore de s'oro, accostas a su colore biaittu e a su ruju biu. Su Pitzinnu carignat sa Mama chi fissada su chi abbaidat s'iscena. Beato Angelico ada affriscadu cun imagines de santos sas tzellas de su Cunventu de Santu Marcu a Firenze. Ada tentu comente allievu Benozzo Gozzoli, chi ada collaboradu a affriscare sa Cappella Niccolina,in Vaticanu, cherfida dae Niccolò V, paba dae su 1447 a su 1455. In custa cappella ammiramos s'affriscu de su diaconu Istevene chi preigada a sos fideles, e unu affriscu de su diaconu Larentu chi distribuede s'elemosina a sos poberos. Beato Angelico est appretziadu comente autore de miniaturas de testos sagros, comente in s' Antifonariu de Santu Dominigu de Fiesole. + Gòsamu e Damianu: Gòsamu e Damianu, fintzas nòtidos comente "medicos santos" fiant duos santos, màrtires, de su III-IV seculu, paret suta Diocletzianu, in Sìria. Segundu una traditzione fiant dutores, medicos, e curaiant sos malàidos pro de badas. A poi de sa morte, meda sanaiant afacca a sa tumba issoro. Una traditzione narada chi fiant frades. A su tempus de su Paba Felice IV (525-530) relichias de sos duos santos sunt istadas giutas a Roma, in ue est istada fraigada e dedicada una creja, cun mosaicos bellos meda. In Sardigna sunt venerados in logos meda. Patronos de Mamujada, Anela, Seulu e Triei. Sunt venerados puru a Giave in ue b'est una creja e po sa festa acudit gente meda dae sas biddas afacca. Sa festa est su 26 de cabudanni. + Giorgio Gaber: Giorgio Gaber, naskidu "Giorgio Gaberscik", fit dae medas jamadu ""il Signor G"", est unu personaggiu difizile a definire. A su cominzu fit unu chitarrista de rock chi cantaiat in italianu. Meda istimadas fini sas "performance" comente autore e attore teatrale; est istadu su chi aiat cominzadu, umpare a Sandro Luporini, su 'genere' jamadu teatro canzone, chi fit una ipezie de cabaret. In su 1956 intrada a fagher parte de sos "Rock Boys", unu complesso de Adriano Celentano, inue sonaiat su pianu Enzo Jannacci. + François Villon: François de Montcorbier nadu Villon (Parigi 1431 iparidu in su 1463) est istadu unu poete frantzesu de sa fine de su Medioevo. Est su poete pius connottu de cust'epoca, sos romanticos lu cunsideraiana su precursore de sos poètes maudits (poetes malaittos). + Costantinu: Flavius Valerius Aurelius Constantinus (Naisso, 27 de frealzu de su 274 ca. - 22 de maiu 337) fit fizu de Costanzu Cloro e de Elena, fit istadu proclamadu imperadore dae sos soldados, poi de sa morte de su babbu Costantzu. Massentziu e Massiminu Daia, duos Cesares cherene occupare sa parte de sos ateros duos Cesares, Costantinu e Liciniu. Costantinu movede s'esercitu sou po s'Italia e arrivada a Roma. Ponede su campu a denanti de Ponte Milvio, no lontanu dae su Tevere. Una legenda narada chi prima de s'iscontru,Costantinu ada idu una rughe formada dae sa lughe de su sole e una iscrita: In hoc signo vinces, cun custu signu asa a binchere. Incomintzada sa battaglia e Massentziu e-i sos suos sunu ispintos intro su Tevere. Massentziu moridi, e Costantinu intrat in Roma. Costantinu est istadu unu imperadore favorevole a sos cristianos: in su 313 ada fattu s'Edittu de Milanu, chi daiada a sos cristianos libertade de cultu. Retzìdi su batijimu guasi a sa fine de sa vida. In Sardigna Costantinu (Antine, Bantine, Gantine) est veneradu che santu in divescios logos: Sedilo, Puthumajore, Cossoine, Flussio e ateros. A Sedilo e Puthumajore si currede s'Ardia (su 6 de triulas) po ammentu de sa vittoria de Costantinu a Ponte Milvio. + Luigi Tenco: Sa carriera. Su primu discu sou, intitoladu "I miei giorni perduti", fit bessidu in su 1961. In su 1962, aiat partecipadu a su film "La cuccagna" de Luciano Salce, pellicola inue aiat cantadu su branu ""La ballata dell'eroe"", cumposta dae s'amigu Fabrizio De André. @@ -7829,43 +9467,58 @@ Sempre in cussos annos fit diventadu meda amigu de su poete anarchicu genovesu Riccardo Mannerini. In Roma, aiat connottu sa cantante italo-frantzesa Dalida, e cun issa aiat appidu una relazione. In meda cantones suas est nodidu s'influssu chi issu aiat, in su modu e cantare de Nat King Cole. + Giuseppe Fava: Jamadu "Pippo", fit istadu direttore reponsabile de su "Giornale del Sud" e aiat fundadu su periodicu "I Siciliani". In su 1980 su su film "Palermo or Wolfsburg", inue issu aiat curadu s'isceneggiadura, aiat binchidu su Orso d'oro in su Festival de Berlino. Est istadu mortu dae sa mafia in su mese de ennalzu de su 1984 a daenanti de su Teatro Verga de Catania. Pro sa morte sua sun istados cundennados elementos de su clan mafiosu de sos Santapaola. Oberas. Teatru. Oberas mai andadas in iscena: + Catania: Catania est una tzitade italiana de s'isula de Sitzìlia, su territoriu sou est de 180,88 kmq e aiada a su 2008 297.237 abitantes. Est una tzitade de fundatzione romana eddìest caraterizzada dae medas architeturas baroccas. Catania faghet parte de sas Città tardo barocche del Val di Noto chi chi sunu parte de sos Patrimonios de s'Umanidade. Comunes a lacana. Aci Castello, Belpasso, Carlentini (SR), Gravina di Catania, Lentini (SR), Mascalucia, Misterbianco, Motta Sant'Anastasia, San Gregorio di Catania, San Pietro Clarenza, Sant'Agata li Battiati, Tremestieri Etneo. + Michel Petrucciani: Michel Petrucciani (Orange, Frantza 28 de nadale 1962, New York 6 de ennalzu 1999) fit unu pianista de jazz frantzesu. Michel nde proveniat dae una familia Italo-Frantzesa chia aiat traditziones musicales. Su babu Antoni sonaiat sa chiterra e su frade Louisi sonaiat su basciu. Michel fit naskidu cun d'una maladia genetica sa "osteogenesis imperfecta". + Wayne Shorter: Wayne Shorter (Newark su 25 de Austu 1933) est unu sassofonista e composidore de jazz americanu, edd'est cunsideradu unu de sos pius importantes musicistas americanos de sa generatzione sua. In sa carriera at binchidu diversos Grammy Awards. In su 1970 umpare a Joe Zawinul aiat formadu su grupu de sos Weather Report. + Leonardu de Noblac: Santu Leonardu de Noblac est naschidu in Gallia in su V-VI seculu, dae una nobile familia, amiga de su re Clodoveu, chi fudi padrinu de batijimu de Leonardu. Fudi discipulu de Santu Remigiu, piscamu de Reims (438-530),chi ada evangelizadu sos Francos, e contibuidu a sa cunversione de Clodoveu. Leonardu ada fattu vida de eremida e at tentu dae su Re unu terrinu po bi fraigare unu monasteiru. Ada edificadu unu oratoriu in onore de Nostra Segnora e in onore de su re Clodoveu, ada giamadu su logu Nobiliacum (Noblac). Lenardu ada retzìdu dae su de de poder liberare sos presoneris chi eperada incontradu. Sa fama sua s'est isterrida in Gallia, in Germania, in Inghilterra. Sa notitzias iscritas subra santu Leonardu, cumparini in su seculu XI. Meda sunu legendas, ma tzeltas, comente sas chi semus racontende paret chi epana unu fundu de veridade istorica. Sa devotzione po Santu Lenardu s'est isterrida in Europa, e-i sos Normannos l'ana giutta in Sicilia. Est invocadu comente protettore de sos presoneris, e benidi presentadu cun sas cadenas in manu. Sa festa sua su 6 de santandria. Est su patronu de Bonorva, Dualchi,San Leonardo de Siete Fuentes, Serramanna e de Iddanoa Monteleone. Famosa sa Moda de su poeta Remundu Piras a Santu Leonardu (Nenaldu), cantada in custa idda (1947). + Johann Sebastian Bach: Johann Sebastian Bach (Eisenach, Turingia, 21 de martu de su 1685 – Lipsia, 28 de triulas de su 1750) fit unu organista e composidore tedescu de música barocca, appartenete a una grande familia de musicistas. Mastru de cappella ada cumpostu musica de bellesa manna: Missa in si minore, sa Passione segundu Giuanne, sa Passione segundu Matteu; Concertos brandeburghesos, e meda musica po organu (toccate, fughe, sonate...). + John Coltrane: Discografia. "S'elenco cuntenit solu sos discos registrados cando Coltrane fit in bida e inue issu fit leader." + Jesus Christ Superstar (film): Jesus Christ Superstar est unu film de su 1973, adatamentu de s'omonima opera rock de Tim Rice (autore de sos testos) e Andrew Lloyd Webber (autore de sa mùsica), basada subra in s'ultima chida de vida de Jesus. Su film fit istadu diretu dae Norman Jewison. Su film fit istadu nominadu pro s'Oscar e sos attores Ted Neeley e Carl Anderson, in su 1974, fin istados nominados pro sos Golden Globe Award pro sa partes de Gesus e Judas. + René Guénon: + Pedru Crisòlogu: Pedru Crisòlogu (naschidu a Imola su 380 e mortu su 3 de nadale 450). Santu, Padre e Duttore de sa Creja. Piscamu de Ravenna. Ada retzìdu su paranumene de “crisologu” est a narrere “dae sa paraula de oro”. De Pedru Crisòlogu restana 176 Sermones. S'istile est bellu,e faeddada pius a s'intelligentzia che a su sentimentu. Sa festa, su 30 de triulas. + Kiev: Kiev, (in ucrainu Київ, in russu Киев), est sa capitale e sa tzitada pius manna de s'Ucraina. In su 2007 si contaiana 2,7 miliones de abitantes, ma si istimat chi sian pius de 4 miliones. + Ucraina: S'Ucraina (in ucrainu Україна, in russu Украина) est un'istadu chi occupat un'area de 603.700 km², e a su 1º de Nadale de su 2005 aiada 46.958.740 abitantes, sa capitale est Kiev edd'est in s'Europa de s'Est. Si accerada in su Mare Nieddu e cunfinat cun sa Russia a est, sa Bielorussia a nord e cun sa Polonia, Islovàchia, Ungheria, Romania e Moldova a ovest. S'Ucraina est una repubblica, s'attuale Presidente de sa Repubblica est Viktor Yanukovych (2010) e su Primu ministru est Mykola Azarov (2010). Sa limba uffitziale est s'ucrainu, ma meda diffusu est puru su russu, chi in sa repubblica autonoma de sa Crimea est finas sa limba uffitziale. + Moni Ovadia: + Europa (disambìgua): + Europa (mitologia): Europa (gregu Εὐρώπη) in sa mitòlogia grega fit sa fiza de Agenore re de sa tzitade de Tiro in sa Fenìcia. Dae custu mitu nde derivat su nomene de s'Europa. Paret chi su mitu siat de origine cretesa. Su contu. @@ -7872,12 +9525,16 @@ Zeus si fit inamoradu de Europa, poi chi l'aiat bida umpare a ateras piseddas regoglioende fiores acculzu a un'ipiaggia. Zeus tando aiat ordinadu a Ermes de che leare sos boes de su babu de Europa acculzu a s'ipiaggia. In cussu Zeus aiat leadu sas fromma de unu trau biancu, issu si fit avvicinadu a Europa e si fit isdraiadu sutta sos pes de a issa. Europa fit montada in groppa a su trau chi, atraessende su mare che l'aiat lewada a s'isula de Creta. Zeus tando si fit riveladu e aiat tentadu de violentare sa pizinna, ma issa bi l'aiat impedidu; tando Zeus si trasformeidi in aquila e fit ressessidu a subrafaghere a Europa ind'unu buscu de salighes o, segundu atere, sutta unu platanu. Europa diventeidi sa prima reina de Creta. Dae Zeus aiat appidu tres fizos: Minosse, Radamanto, e Sarpedonte, chi appoi fin istados adottados dae su maridu Asterione re de Creta. + Santu Patrìtziu de Irlanda: Patritziu. Est naschidu in Bretagna (Inghilterra) su 385. Monacu, Piscamu in Irlanda. At fundadu monasterios, crejas e iscolas, famosas e po seculos ana attiradu puru istranieros. Est mortu a Down in Irlanda su 461. Santu. Patronu de s'Irlanda. Sa festa, su 17 de martu. + Cossìgiu de sos ministros de sa Repùbrica Italiana: Su Cossìgiu de sos ministros est sa riunioni permanenti de tottus is ministrus de su governu italianu. Su presidenti est nominau de su presidenti de sa Repùbrica Italiana pustis de is elezionis politicas + Laura Betti: Su nomene eru sou fit "Laura Trombetti" e s'attividade sua est meda ligada a su sodaliziu artistigu e a s'amicizia cun su poete, iscritore e regista Pier Paolo Pasolini. + Che cosa sono le nuvole?: Che cosa sono le nuvole? est unu de sos ses episodios chi faghiat parte de su film Capriccio all'italiana de su 1967. Sa regia e su suggettu e s'isceneggiadura fini de Pier Paolo Pasolini, sas musicas fini de Domenico Modugno . Sa trama. @@ -7885,12 +9542,17 @@ A sa fine s'ipazzinu (Domenico Modugno) che furriat sas marionettas ind'unu muntonalzu, inue sas duas marionettas abbaidana sas nues. Curiosidades. Custu episodiu est s'ultima pellicola inue est bessidu Totò. + Totò: + Pedro Claver: Pedro Claver,(Verdù, Catalogna 25 de làmpadas 1581 – Cartagena, Colombia 8 cabudanne 1654).Gesuita. Dae 1615 missionariu in America Meridionale, a Cartagena in Colombia,inue arrivaiana sos ischiavos dae S'Africa a poi de unu viaggiu cun suffarentias mannas meda. Po 40 annos Claver est istadu s'apostolu de sos ischiavos. Proclamadu Santu dae Leone XIII in su 1888. Sa festa, su 9 de cabidanni. + Lèo Ferrè: + Frantziscu Saveriu: Frantziscu Saveriu ( 1506- 1552). Gesuita ispagnolu, missionariu in India e en Giappone. Est mortu a Sancian,una isuledda denanti a sa Cina, progettende de bi intrare.Santu.Sa festa su 3 de nadale. + Matteo Ricci: Gesuita, matematicu, geografu, cartografu. Omine de cultura manna. Biografia. @@ -7897,16 +9559,23 @@ Fizu de una antiga e nobile familia aiat cominzadu a istudiare cun profittu mannu dae minore; a 9 annos aiat cominzadu a frecuentare su Collegiu de sos Gesuitas e a 16 annos est istadu mandadu a Roma a istudiare Giurisprudenza. In su 1571 est istadu ammittidu a su noviziadu de sos gesuitas. Matteu est partidu pro s'Oriente in su 1577 dae Coimbra e a poi de meses de viaggiu est approdadu a Goa. Dae inoghe est partidu pro Cocìn inue benit ordinadu preideru. Una olta in Macao Ricci pedit de andare a Shaozhou e a Pechino. Arrividi a Pechinu daboi de tantas peripezias sa prima olta in su 1597 e daboi bi est torradu in su 1601 cun autorizatzione iscritta de s'imperadore Wanli. In pagu tempus Ricci cunvertidi unu numeru mannu de funtzionarios de s'imperu, sos cales lu aian aggiuadu a tradurre testos iscientificos e a sa redatzione de su Mappamondo. Ada traduidu in latinu liberos de Confuciu, e in cinesu sos primos 6 liberos de sa Geometria de Euclide, e testos de astronomia e geografia. Mortu a Pechino, est istadu sepultadu in unu terrinu offertu dae s'imperadore, e pro sa prima olta in s'istoria de sa Cina est istadu cunzessu unu terrinu de s'istadu pro un'istranzu. Ancora oe in Pechino esistit sa tumba sua. Giuliu Andreotti in su 2001 at bidu custa tumba, e torradu in Italia ada iscrittu unu liberu:"Un gesuita in Cina: Matteo Ricci, dall'Italia a Pechino". + Marco Bellocchio: + Gian Maria Volonté: + Federica Pellegrini: Federica est sa chi ada sos record mundiales de sos 200 e 400 m stile libero. + Camillu de Lellis: Camillu de Lellis ( Bucchiànico, Chieti 1550 – Roma, 1614 ). Dae giovanu est istadu unu soldadu de ventura, e imbizzadu a su jogu. Po una ferida a un'anca lassada s'esercitu. In s'Ispidale de son Incurabiles a Roma si cunvertidi a Deus. Fundada una Congregatzione religiosa, “"Sos Servidores de sos malaidos"” o Camillianos, oe presentes in logos meda, cun clinicas e ispidales. Sa festa, su 14 de triulas. + Massimiliano Rosolino: Est istadu campione olimpicu a Sydney 2000 in sos 200 metros misti e 60 oltas premiadu cun medaglia in manifestaziones internazionales. + Sergio Leone: + Mùsica napuletana: Cun s'espressione mùsica napuletana oburu cantone napuletana si identificat sa musica populare originaria de Napoli. Sa cantone napuletana siguramente leada origine dae sa villanella chi fit una fromma musicale de cantone profana naskida propriu in Napoli, chi poi aiad influenzadu sa fromma sucessiva de sa canzonetta e finas de su madrigale. Sos argumentos de sas "villanellas" fin de genere rustigu (o areste), comicu e naturalmente satiricu. @@ -7929,59 +9598,80 @@ " Anda puru a biere : Lista de sas cantones napoletanas Agganzos dae fora. Boghes napuletanas antigas + Santu Ziròminu: Ziròminu (naschidu a Stridone afacca a Aquileia su 347 - est mortu a Betlemme su 420) . Santu. Padre de sa Creja latina e duttore. Connoschidore de limbas, ispetzialmente latinu, gregu e ebraicu. Istudiosu de sa Bibbia. Segretariu de paba Dàmasu, chi l'ada ingarrigadu de traduìre sa Bibbia in latinu e po 35 annos ada trabagliadu po custu iscopu e ada trauidu s'Antigu Testamentu dae s'ebraicu, e ada mezoradu sa tradutzione latina de su Nou Testamentu (Vulgata) approvada comente autentica dae su Conciliu de Trento (1546). Sa festa sua, su 30 de cabidanni. + Gaetano Donizetti: Ada iscrittu 69 operas, musica sacra e da camera. Sas operas de Donizetti connottas e rappresentadas ancora oe in tottu su mundu sunu:"L'elisir d'amore", "Lucia di Lammermoor" e "Don Pasquale". Cun frequentzia pius bascia, sun puru rappresentadas "La Fille du régiment", "La Favorite", "Maria Stuarda", "Anna Bolena", "Lucrezia Borgia" e "Roberto Devereux". + Caetano Veloso: + Naomi Klein: No Logo. In su 2000, Klein aiat publicadu su liberu "No Logo", chi pro meda est diventadu su manifesto de su movimentu no global. In cust'obera, issa ivelada meda aspettos de sa cultura de su consumu orientadu dae sa publicidade, descriende sas operatziones de sas multinatzionales. Issa accusat, o si podet finas narrer, dimustrada comente meda de custas dittas ana cumpostamento pagu eticos pruite, pro allanzare de pius, ifruttana sos trabagliadores de sa parte pius poveras de su mundu. At riveladu puru comente medas de custa multinatzionales ipendene de pius in pubblicidade chi no pro sa produtzione de sos benes chi enden. "No Logo", traduidu in 28 limbas, est diventadu unu bestseller internatzionale, bendende pius de unu milione de copias. In custu mamentu vivet e trabagliat in Toronto. + Villanella: Sa villanella o canzone villanesca fit una fromma musicale de cantone profana naskida in Italia in sa prima meidade de su XVI secolu. Pro sa prima olta si fit manifestada in Napoli, e poi aiad influenzadu sa fromma sucessiva de sa canzonetta e finas de su madrigale. Sos argumentos de sas "villanellas" fin de genere rustigu (o areste), comicu e naturalmente satiricu. + Giacomo Marramao: Biografia. Allievu de Eugenio Garin, in su 1969 si laureat in Filosofia in s'Universidade de Firenze. Dae su 1971 a su 1975 continuat sos istudios in s'Universidade de Francoforte, trabagliende massimu subra sos diversos filones de su marxismu italianu e europeu. In su 1971 pubblicat "Marxismo e revisionismo in Italia", chirchende in Gentile sa jae filosofica de su marxismu italianu. Dae su 1976 a su 1995 insinzat "Filosofia de sa polìtiga" e "Istoria de sas dottrinas polìtigas" in s’Istituto Universitario Orientale di Napoli. In dies de oe insinzat in s'Universidade de Roma 3. Est istadu unu de sos printzipales istuidiosu de su pensamentu de Carl Schmitt. + Dario Fo: + Ferdusi: Hakīm Abu'l-Qāsim Firdawsī Tūsī (in persianu حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی), trascrittu Ferdowsi o Ferdusi, (Tus 935- Tus 1020) est istadu unu grande poete persianu. S'obera sua pius importante est istada sa "Shahnameh", chi est s'obera epica natzionale de sos persianos e como de s'Iran. + Giacomo Leopardi: + Epicuro: Est istadu su fundadore de una de sas pius mannas iscolas filosoficas (Epicureismu) de sas epocas ellenistica e romana. Avversadu da sos filosofos cristianos fit istadu postu a un'ala cun s'affermazione de su Cristianesimu. + Emanuele Severino: Biografia. S'est laureadu in s'Universidade de Pavia in su 1950, cun d'una tesi subra de "Heidegger e sa metafisica" sutta sa supervisione de Gustavo Bontadini. Dae su 1954 a su 1970 at insegnadu filosofia in s'Università Cattolica del Sacro Cuore de Milano. Sos libros publicados in cussos annos cumbinant pagu cun sa dotrina ufitziale de sa Cheja, e pesant dibatitos a s'internu de sa Universidade Catolica. In su 1970 sa Congregazione per la dottrina della fede (s'ex Sant'Uffizio) de sa Cheja proclamat ufitzialmente s'insanabile opositzione de su pensamentu de Severino cun su Cristianesimu. Su filosofo, lassada sa Universidade Catolica, est giamadu dae s'Universidade "Ca' Foscari" de Venezia inue est istadu de sos fundadores de sa facultade de Lettere e Filosofia e inue ant poi insinzadu meda de sos allievos suos (Umberto Galimberti, Luigi Ruggiu, Gian Ruggero Manzoni, ecc.). Dae su 1970 a su 2001 est istadu professore ordinariu de filosofia teoretica, at dirigidu s'Istituto di filosofia fintzas a su 1989. + Ugo Tognazzi: Premios. In su 1981 Ugo Tognazzi aiat rezidu du "Premiu dcomente e mezus attore" in su Festival de Cannes pro sa parte in su film "La tragedia di un uomo ridicolo", dirigidu dae Bernardo Bertolucci . + Crossover (mùsica): In ambitu musicale, crossover est una peraula usada pro descriere s'usu de materiale prestadu dae pius generes musicales. Una peraula vicina a su significat est eclettismu. + Gaetanu Thiene: Gaetano Thiene (Vicenza, santuaine 1480 – Napoli, 7 de austu 1547), santu. At fattu parte de “s'Oratoriu de su Divinu Amore” fundadu a Genova. Cun Giuan Pedru Carafa ( a poi Paulu IV) ada fundadu sa Congregatzione de sa Divina Providentzia, o Teatinos (1524). Fudi unu predi de vida austera, e completamente dedicadu a formare omines e feminas, predis e laicos a una vida cristiana autentica. Est mortu assistinde a sos malaidos de peste. Sa festa, su 7 de austu. + Neil Young: Est unu musicista, autore de tantas cantones, cantant, sonat sa chiterra, s'armonica, sa tastieras e su pianuforte. Est istadu cumponente de su gruppu Buffalo Springfiels e in su 1968 si fit unidu a ateros tres musicistas formende su gruppu connottu cun sa sigla C.S.N.&Y. dae sas iniziales de su sambenadu de sos aderentes ([[Crosby, Stills, Nash and Young). Young est finas unu attivista proa sa difesa de s'ambiente e de sos massaios minores; in su 1985 aiat participadu a sa realizatzione de unu concerto de beneficientzia Farm Aid. Agganzos dae fora. Situ ufitziale de CSN&Y + Repùbrica de su Congo: Repùbrica de su Congo est una natzione in s'Àfrica. + Chiara de Assisi: Chiara de Assisi (1193 -1253), santa. Sa prima fèmina chi at sighidu s'ideale de Frantziscu de Assisi. Cun Frantziscu at fundadu s'òrdine nadu de sas Clarissas e inue sunt intradas sa mama, e duas sorres, Agnese e Beatrice. Fèmina de austeridade e povertade manna. Est morta in Santu Damianu, unu cunventu unu pagu fora de Assisi, s'11 de austu 1253. Sa festa sua est s'11 austu. + Jaime Lerner: Jaime Lerner (Curitiba 17 de Nadale de su 1937) est unu architeto e urbanista. Est istadu sindigu de Curitiba, capitale de su Paraná, po tres boltas (1971–75, 1979–84 e 1989–92). In su 1994, Lerner est istadu elegidu guvernadore de s'istadu de su Paraná, in su sud de su Brasile, edd'est istadu cunfrimmadu in su 1998. + Gramsh: Gramsci (in albanesu: Gramshi; in turcu: Grameç) est una tzitade de s'Albania centrale, edd'est sa capitale de su omonimu distrittu. In su 2005 contaiat 11.556 abitantes. Sa tzitade, una olta capitale de unu prinzipadu autonomu, est istada identificada dae sos istoricos comente su logu de origine de sa familia de Antonio Gramsci, chi dae inie fit emigrada verso sa Calabria in su '500, poi de s'invasione turca. + Italo Mereu: Cennos biograficos. Italo Mereu at fattu pro annos su docente universitariu de Istoria de su dirittu italianu in s'Università di Ferrara, s'Università Carlo Cattaneo de Castellanza, e in s'Università Luiss de Roma. Fit unu opposidore de sa pena 'e morte. Sas bideas suas issu las pubblicaiat in sos prinzipales quotidianos natzionales, in particulare su Corriere della Sera, La Stampa, Repubblica e su Il Sole 24 ore, frimmendesi cun s'isunzu Merit. + Manfredo Tafuri: Allievu de Ludovico Quaroni, in su 1966 aiat binchidu sa cattedra de Storia dell'Architettura a Roma. In su 1968 si fit trasferidu a s'Università IUAV di Venezia inue fit poi diventadu su direttore de s'Istituto di Storia. Fit istadu un attivista de su Partito Comunista Italiano. Ada insinzadu finas a s'annu de sa morte in s'universidade veneziana. Manfredo Tafuri istoricu de s'arte e academicu fidi unu de sos pius importantes istoricos de s'architettura de su mundu de sos ultimos 50 annos. Issu fit notu pro aer contrastadu sa "critiga operativa" de sos istoricos comente Bruno Zevi, e pro aere ifidadu e rigiradu sa idea chi su Rinascimento fit un "epoca de oro" comente fit istada interpretada in sos iscrittos de sos criticos autorevoles comente Rudolf Wittkower e James S. Ackerman. @@ -7988,16 +9678,20 @@ Segundu Tafuri, s'istoria de s'architetura no ada una progressione lineare inue un'istiliu dat fromma a su sucessivu, ma oltas meda una lotta violenta inue chie inchede usat s'architetura pro esprimere sa propria predominanzia; e finas a cando custa lotta continuat in su presente, s'istoria de s'architetura non est una boida materia academica, ma un'area aberta a su dibatitu. In sos annos 1970, Tafuri aiat publicadu importantes saggios in "Oppositions", sa rivista de architetura dirigida dae Peter Eisenman. Poi e sos 80, aiat comintzadu a istudiare sas teorias e sas pratigas de s'architetura rinascimentale, dende letturas noas de sos varios contestos sociales, intelletuales e culturales. Issu aiat sintetizadu s'istoria de sas bideas e progetos architetonicos cun discussiones subra sos grandes centros de inue si fin ivulupadas sas innovatziones de s'architetura in Italia: (Firenze, Roma e Venezia), chi fini sos puntos jae dae sa meidade de su 1400 a su comintzu de su 1500, e figuras fundamentales comente Leon Battista Alberti, Filippo Brunelleschi, Francesco di Giorgio, Lorenzo de’ Medici, Bramante, Raffaello, Baldassare Castiglione e Giulio Romano. + Charles Jencks: Charles Jencks (Baltimora in su 1939) est unu teoricu de s'architetura americanu, unu architetto de su paesaggiu e unu designer. Issu primu aiat istudiadu Literadura Inglesa in s'Universidade de Harvard, poi aiat leadu una laurea in architetura in sa Harvard Graduate School of Design in su 1965, pro finire aiat leadu su PhD (dottoradu de ricerca) in Istoria de s'architetura in s'University College de Londra. Finas si no est istadu coniadu dae issu, su termine postmodern, chi fit in su titulu de unu liberu sou de su 1977 "The Language of Post-Modern Architecture", est dae tottu reconnottu chi l'aiat resu populare issu, massimu in relatzione a s'architetura. + Sigfried Giedion: Sigfried Giedion (Praga, 14 de abrile 1888 - Zurigo 10 de abrile de su 1968,) fit unu istoricu e and criticu de s'architetura. Si fit laureadu in ingegneria a Vienna in su 1913, aiat istudiadu in Monaco de Baviera cun Heinrich Wölfflin. Fit istadu unu de sos fundadores de su CIAM, de cui est istadu puru segretariu generale. Aiat insinzadu in su MIT e a Harvard inue fit diventadu direttore de s'iscola de Design. Sas bideas e sos liberos suos "Space Time and Architecture", and "Mechanization Takes Command", ana appidu una influentzia de cunzetu meda importante in sos istudiosos de sos annos 50. + Luigi Einaudi: Est istadu su segundu Presidente de sa Repubblica Italiana edd'est istadu unu de sos fundadores de sa Repubblica. + Peter Eisenman: Eisenman at leadu sa laurea in Architetura in sa Cornell University, unu master in Architetura in sa Columbia University, e unu Master of Arts e unu Ph.D. a s'Universidade de Cambridge. Eisenman in dies de oe insinzada teoria e progetazione in sa Yale School of Architecture. Issu at sempr'appidu relatziones culturales istrintas cun intellettuales europeos, comente s'inglesu Colin Rowe e s'italianu Manfredo Tafuri, s'architetura sua est poi influenzada dae su pensamentu de sos filosofos Friedrich Nietzche, Noam Chomsky e Jacques Derrida. @@ -8004,20 +9698,27 @@ Eisenman ind'unu primu tempus fit notu pro essere unu de sos New York Five, chimbe architetos (Eisenman, Charles Gwathmey, John Hejduk, Richard Meier, e Michael Graves), chi aiana espostu sos trabaglios issoro in su 1967 in su MoMA de sa tzitade. Sos trabaglios de sos chimbe architetos tando fini istados cunsiderados comente una interpretatzione noa de sas bideas de Le Corbusier. Ma ogniunu de sos chimbe at poi sighidu un'istrada sua, Eisenman si fit accotziadu a su movimentu decostruttivista. Peter Eisenman est istadu finas editore de su giornale Opposition (1973-1984) e de sa "Opposition Books". S'idea de un'autonomia de sa fromma dae sas secustantzias istoricas est sa rejone pruite Eisenman est istadu ligadu meda a Aldo Rossi, finas si sos resultados fini medea differentes. In pius sa idea de architetura de s'architeto americanu est ligada a sa connoschentzia e a s'istudiu de Giuseppe Terragni. + Colin Rowe: Colin Rowe (Rotherham, Inghilterra 27 de martu de su 1920 - Arlington County, Virginia, Istados Unidos 5 de santandria de su 1999), fidi unu istoricu de s'architetura, unu criticu, teoricu inglesu e naturalizzadu americanu. Rowe est reconnopttu comente unu de sos pius mannos intelletuales chi, in sa segunda meidade de su XX seculu, ana influenzadu su mundu de s'architetura e de s'urbanistica massimu in su campu de sa pianificazione urbana e rigeneratzione e progettazione urbana. + Salvatore Adamo: Salvatore Adamo (Comiso, su 1 de santandria de su 1943) est unu cantante, composidore belga e italianu. In su 1947 su babbu fit emigradu in Belgio pro trabagliare in sas minieras. Discografia. In Italianu + Limba portughesa: Sa limba portughesa est una de sas Limbas Romanzas. Est faeddada in Portugallu, in Brasile, in Monzambicu, in Angola. + Rudolf Wittkower: + Santu Larentu de Roma: Larentu (in latinu: "Laurentius"; Huesca, 225 – Roma, 10 de austu 258) est unu santu, diaconu de sa creja romana. Si occupaiada de assistire sos poberos de sa comunidade. Arrestadu, si cheriada ischire dae isse inue funi sos benes de sa comunidade. Larentu ad rispostu: sos poberos chi beniana agiuados. Martirizzadu cun su fogu, suta s'imperadore Valerianu.Un'antiga basilica est istada cunsacrada a custu santu afacca a su Campu Veranu. Sa festa su 10 de austu. + Ctm: Sa CTM S.p.a. est s'acrònimu de "Consorzio Trasporti e Mobilità". Est s'azienda de su trasportu pùbricu in Casteddu e in atras ses biddas acanta de Casteddu. + Donato Bramante: Biografia. Donato di Angelo di Pascuccio naskidu a Fermignano, vicinu a Urbino, si fit formadu artisticamente in logu sou, ma dae chito aiat comintzadu a viaggiare e atrabagliare a Mantova, Milano e Roma. @@ -8030,6 +9731,7 @@ In Milanu, Bramante aiat finas costruidu sa tribuna de Santa Maria delle Grazie (1492-99). Su periodo romanu. In su 1499 Bramante andat a Roma, ospite de su Cardinale Riario. + Alan Lomax: Fizu de su musicologo John Avery Lomax, aiat fattu umpare a su babbu una serie de ricercas, dae su 1933 a su 1942, in su sud de sos Istados Unidos, pro documentare, registrende inue si siada dal vivo, sa cultura musicale massimu de sa zente de colore. Medas de i cussas registraziones sunu como arribadas in su "Archive of American Folk Song" (Archiviu de sas cantones folk americanas) de sa Biblioteca de su Congresso. Tra sos nomene de zente chi poi est diventada famosa Jelly Roll Morton e Muddy Waters. Su viaggiu in Italia. @@ -8036,19 +9738,26 @@ Fra su 1953 e i su 1954, aiat collaboradu cun s'etnomusicologo italianu Diego Carpitella (e de cunsequentzia cun s'antropologo Ernesto de Martino), fatende una campagna de registratziones in su campu in tota sa natzione, cumpresa sa Sardigna. Iscrittos suos. Cun su babbu John A. Lomax: + Jelly Roll Morton: + Giuanne Crisostomo: Giuanne Crisostomo, santu e padre de sa creja. De Antiochia de Siria, est naschidu in su 349. De cultura ellenistica, fudi anacoreta e omine de cultura manna. Fattu piscamu de Costantinopoli a 48 annos, at servidu su populu cun fortza e elocuentzia (Crisostomo, “bocca d'oro”). Calunniadu e esiliadu pius bortas, est mortu su 14 de cabidanni 407. Ada lassadu Discursos e Omelias de bellesa manna. Sa festa, su 13 de cabidanni. + Cèline Dion: + Hans Poelzig: Poelzig fit istadu unu membru de su Deutscher Werkbund. Verso sa meidade de sos annos 20, cun sos architetos de Weimar comente Bruno Taut e Ernst May, Poelzig aiat sighidu sos ivilupos de s'Architetura espressionista e de sa Neue Sachlichkeit (Noa oggettividade). In su 1927 aiat partecipadu cund'unu progettu a sa prima importante realizatzione International Style, su Weissenhof Estate in Stoccarda. + Aung San Suu Kyi: Da annos est attiva pro sa difesa de sos dirittos umanos in sa natzione sua sa Birmania, chi est devastada dae annos de una pesante dittadura militare. Issa est su "leader" de unu movimentu non-violentu de ipiratzione gandiana, e pro s'attividade sua at rezidu tantos premios, in su 1991 at rezidu su Premiu Nobel pro sa paghe. Poi de tantos annos de arrestos e de presone su 13 de santandria de su 2010 est torrada libera. + Filippu Neri: Filippu Neri, santu ( Firenze 1515 – Roma 1595). A Roma su 1548 ada fundadu sa cuffaria de sa Santa Trinidade po assistire sos malaidos poberos e-i sos pellegrinos. Ada fundadu puru sa Congregatzione de s'Oratoriu. Unu membru de custa est istadu Cesare Baronio, istoricu famadu de sa creja. Omine de vida austera. Sunu istados amigos suos Ignatziu de Loyola, Carlo Borromeo, Camillo de Lellis e divescios pabas . Est mortu a Roma su 25 maju 1995. Sa festa su 26 de maju. + Herbert Pagani: De familia de origine ebraica, aiat passadu sa gioventude unu pagu in Germània e in Frantza. Est istadu unu artista multiforme chi si fit dedicadu a tantas attividades, faeddaiat sia s'italianu che i su frantzesu. Ammentadu comente boghe e disc-jokey de s'emittente radiofonica Radio Monte Carlo - cun Ettore Andenna, Luisella Berrino e Roberto Arnaldi - comente e cantante aiat incisu branos chi aian appidu una discreta popularidade comente "Cin cin con gli occhiali", "Canta (che ti passa la paura)", "L'amicizia" e "Ahi ... le Hawaii", cantada puru in su film "Amore mio aiutami", direttu in su 1969 dae Alberto Sordi. De ammentare finas sa cover de "Les amants d'un jour" (cantada in frantzesu dae Edith Piaf) intitulada in italianu Albergo a ore. @@ -8056,37 +9765,51 @@ Pagani fit unu ecologista e pacifista convintu, in su 1970 aiat fundadu unu de sos primos progettos multimediales (su "Megalopolis"), registrende album de genere "progressive" e dedichendesi a s'attividade politiga. Cun su nomene "megalopolis" aiat realizzadu una serie de cantones in frantzesu (de sa cales calicuna traduida puru in italianu) Est mortu in sos Istati Unidos a causa de sa leucemia. + Om Kalsoum: "Om Kalsoum" (oburu "Umm Kulthum" in arabu:أم كلثوم) est istada sa cantante pius connotta e amada de su mundu arabu, sos discos suos sunu ancora tra sos pius bendidos in limba araba. + Nat King Cole: Nathaniel Adams Coles, jamadu dae tottu Nat "King" Cole, fit unu musicista americanu chi fit diventadu notu primu comente e solista pianista de jazz. A parte custu pero issu aiada una oghe baritonale chi si prestaiat meda a su genere de su jazz de cussu tempus. Mortu dae pius de 40 annos est ancora connottu in tottu su mundu edd'est dae sos pius cunsideradu una de sas personalidades pius importantes de sos Istados Unidos in s'ambitu musicale. + Francesco Bande: Agganzos dae fora. Ischeda subra Francesco Bande + Chantal Chamberland: Chantal Chamberland est creskida in Montreal edd'est una cantante de jazz, sos discos suos comente Dripping Indigo e Serendipity Street de su 2004 sunu album chi cuntenin meda jazz standard ma finas cantones frantzesas de Edith Piaf e Jacques Brel, mentres chi s'album "The other woman" de su 2008 est prinzipalmente cumpostu de petzos originales. Chantal Chamberland annos faghede fit connotta comente e cantante de folk-rock comente e parte de su duo acustigu Open Mind. + Massimilianu Kolbe: Massimiliano Kolbe, Santu (Zdunska, 1894 – Auschwitz,1941). Frantziscanu polacu, istudianti in Roma iada fundau sa “Militzia de Maria Imaculada”, e in Polonia sa ”Tzitade de s'Imaculada”. Periodista, iada abertu una tipografia. Missionariu in Giaponi, inui puru iada fundau una “Tzitade de s'Imaculada”. Deportadu dae is nazistas in su Campu de cuncentramentu de Auschwitz est mortu in su bunker de su fàmine, ofrindesi a su postu de un'ateru cundennau. Est mortu su 14 de austu de su 1941. Fattu santu dae Paba Giuanne Paulu II in su 1982. Sa festa su 14 de austu. + Frantziscu de Sales: Frantziscu di Sales, santu, piscamu e duttore de sa Creja.De familia nobile, naschede in Savoia, su 1567. Istudiat dirittu tzivile e ecclesisticu a Padova. Umanista, e mastru de ispiritualidade po ecclesiasticos e laicos. Cun Giuanna Frantzisca Fremiot de Chantale fundada s'ordine de Sa Visitandinas. Patronu de sos giornalistas. De isse restana pius de 20 mizas litteras. Ada iscrittu Teotimo, e sa Filotea. Est mortu su 28 de nadale 1622. Sa festa su 24 de bennalzu. + Santu Zennaru: Zennaru (III sec.) Santu. Piscamu de Benevento. Est istadu decolladu durante sa persecutzione de Diocletzianu su 19 de cabidanni 305, a Pozzuoli. Patronu de Napoli. Una cappella monumentale in su Duomo de Napoli est dedicada a Santu Zennaru (1646). In duas ampullittas est cunservadu sambene de su Santu, siccu, chi si iscàzada in presentzia de su populu chi pregada (su 19 de cabidanni). Riccu meda su Tesoro de su Santu. Oe est possibile ammirare custu Tesoro in su “Museu de su Tesoro de Santu Zennaru” (inauguradu su 2003). + Gotthold Ephraim Lessing: Lessing fiat un'iscritore, unu filosofo, unu dramaturgu, unu critigu de arte, e unu de sos massimos rappresentantes de s'era de s'Illuminismu. Sas oberas suas e i sos iscritos teoricos ant influentzadu s'isvilupu de sa literadura tedesca. Una de sas oberas suas pius famosas est sa tragedia Emilia Galotti de su 1772. + Istèvene I de Ungheria: Istevene re de Ungheria (in ungheresu: "István király "(Istevene Re) o "Szent István", (Santu Istevene)) (Esztergom, 969 – 15 austu 1038) est naschidu su 970 ca. e cunsacradu re su nadale de su 1000. Cun s'agiudu de sos benedettinos de Cluny, ada favoridu sa cristianizatzione de s'Ungheria. Mortu su 15 de austu 1038. Proclamadu santu dae Gregoriu VII in su 1083. Patronu de s'Ungheria. Sa festa, su 16 de austu. + Kevin de Glendalough: Kevin, santu. Eremida e puru mastru de monacos, irlandesu de su VI seculu. Ada fundadu unu monasteriu de padres in Glendalough, no tantu luntanu dae Dublinu in Irlanda. Oe de custu monasteriu restana sas tzellas dirrutas, sa creja e cappellas issas puru dirrutas e unu campusantu cun lapides e rughes celticas. + Istrumpa: S'Istrumpa o lutta de is sardus o lutta sarda est unu tipu de lutta originaria de sa Sardigna chi, gratzias a s'arreconoschimentu de su CONI, immoi est un'isport ufitziale. Si chistionat de Istrumpa in su libru Padre Padrone de Baingiu Ledda. + Linet Masai: Linet Chepkwemoi Masai (Kapsokwony, Mount Elgon District, Kenia 5 de Nadale de su 1989) est una curridora keniana chi at binchidu sos 10,000 metres in sos Campionadu mondiale de Atlètiga de sa IAAF de Berlinu, Germània in su 2009. + Paba: Su paba est su piscamu de Roma e su capu de sa Creja catolica. Elettu dae sos Cardinales, in unu conclave. Sa sea de su paba est Roma, e pius pretzisamente sa tzitade de su Vaticanu chi est unu Istadu indipendente dae su 1929. Su paba podet renuntziare a essere papa ma non podet essere depostu. Su paba elettu leat unu nomene nou . + Sèrbia: Sa Sèrbia (in serbu: Србија/Srbija) uffitzialmente República de Sèrbia (in serbu: Република Србија/Republika Srbija) est una repùblica parlamentària de s'Europa chi s'agatat in sa penìsula balcanica. Sa capitale est Belgrado. Sa Sèrbia est mimbru de sas Natziones Unidas, de sa Organizatzione pro sa Seguresa e sa Cooperatzione in Europa e de su Cunsìgiu de Europa, de chi at ghiadu sa presidèntzia in su 2007. Est unu de sos potentziales candidados membros benidores de s'Unione Europea e unu paisu militarmente neutrale. @@ -8107,6 +9830,7 @@ Sa Sèrbia s'agatat in una crisi demogràfica de durada longa, chi torrat a coa giai a sos primos annos 90 de su de 20 sèculos. Sos tassos de mortos sunt sighidamente prus artos de sos de sas nàschidas. In sos annos 90 fiat s'istadu europeu cun prus artu nùmeru de refugiados. Custos, impare a sos disterrados internos formaiant unu perchentu intre su 7 e su 7,5% de sa populatzione totale (unu mesu milliones de pessones), e aproliant mescamente dae Croàtzia, Bòsnia e Ertzegòvina e Kosovo. Atualmente sos serbos rapresentant s'etnia majore de s'istadu (unu 83%, esclùdidu su Kosovo). Su segundu grupu est costituidu de ungheresos, chi bivent mescamente in sa provìntzia setentrionale de Vojvodina, in ue sunt su 13% de sos bividores. Si contant unos 400-500.000 rom. Àteras minorias sunt dadas dae bosnìacos, croatos, montenegrinos, islovacos, romunos, rutenos, bulgaros, albanesos, matzedonos. S'istadu afiantzat istoricamente sa libertade religiosa, ma prus de 80% de sos serbos sunt de religione ortodossa. Sos catòlicos sunt unu 5% e bivent mescamente in su norti. Sos musulmanos rapresentant unu 3% de sa populatzione, sos protestantes unu 2%. + Iugoslàvia: Jugoslàvia o Iugoslàvia (in serbocroatu "Jugoslavija" chi cheret nàrrere ""Terra de sos Islavos de su sud"") est unu faeddu impreau pro inditare tres entidades polìticas diferentes chi in su XX seculu ant amministrau sas terras de sa Balcanos otzidentales. Rennu de Jugoslàvia. @@ -8121,36 +9845,48 @@ In su 2006, a sa fine, sa Sèrbiae su Montenegru si sunt istazaos e in die de oe sunt duos Istados diferentes e indipendentes. Istados formaos a pustis. Is Istados sutzessores de sa Jugoslàvia sunt: + Economia: S'Economia est cussa iscientzia sotziale chi istudiat sa produtzione, sa distributzione e su cunsumu de benes e servitzios. Sas peraula economia derivat dae su gregu antigu οἰκονομία (chi fit cumposta dae sas peraulas οἶκος (oikos, "domo") + νόμος (nomos, "legge". + Franca Masu: Franca Masu (S'Alighera, 1962) ést una cantante sarda chi incarnada sa rinaskida de sa cantone catalana noa in S'Alighera, ada un istiliu chi leat meda dae su fado e i su tango chi in Ispagna l'est baffidu sos paranumenes de «la Dulce Pontes sarda» e «la Maria del Mar Bonet algueresa». + Montreal: Montreal ( Montréal), originariamente jamada "Ville-Marie", est sa segunda tzitade de su Canada e sa pius manna in sa Provintzia de su Quebec. In su 2006 aiad 1.620.693 residentes, mentre in s'area metropolitana in su matessi annu risultaiana 3.635.571 abitantes. Sa limba uffitziale de Montreal est su frantzesu edd'est una de sas tzitades pius mannas in su mundu de limba frantzesa, poi de Parigi, Kinshasa e Abidjan. + Édith Piaf: Édith Piaf, naskida "Édith Giovanna Gassion" (Parigi 19 de Nadale 1915 - Grasse, 10 de santuaine 1963), fit una cantante frantzesa e "icona culturale" edd'est guasi universalmente cussiderada sas pius grande cantante populare frantzesa de sempre. Fra sas cantones suas pius famosas "La vie en rose" (1946), "Hymne à l'amour" (1949), "Milord" (1959), "Non, je ne regrette rien" (1960), "l'Accordéoniste" (1941), "Padam...Padam", e "La Foule". + Nagib Mahfuz: Nagib Mahfuz () est unu de sos iscrittores pius importantes in limba araba de tottu sos tempos, binchidore se su Premiu Nobel in su 1988. Laureadu in filosofia in s'Universidade de su Cairo, aiat trabagliadu pro annos in sa publica amministratzione. Issu est cunsideradu, umpare a Tawfiq el-Hakim, unu e sos primos iscrittores de sa literadura araba contemporanea chi aiada exploradu temas de s'esistentzialismu. Mahfouz at publicadu 34 raccontos, pius de 350 de contos muzzos, dozinas de tramas pro su cinema e 5 oberas teatrales. + Esistentzialismu: Esistentzialismu est una peraula chi est istada applicada a su trabagliu de filosofos de su XIX e XX seculu, chi, puru cun diferentzias de dottrina o ideologicas mannas, aiana tantos puntos in comune chi sun servidos pro creare una base pro unu pensamentu filosoficu. + Santu Gavinu: Gavinu in sardu finas "Bainzu", "Bingiu" fit unu soldadu edd'est istadu martirizzadu umpare a Protu e Zuniari, duos cristianos, po sa fide issoro, sunt istados decollados in Portu Turre, in Sardigna durante sa persecutzione de Diocletzianu. Sa vicenda de sos tres martires sardos est connotta pro via de Antonio Cano chi aiat cumpostu sa prima òpera literària in limba sarda chi si connoscat: Sa vitta et sa morte, et passione de sanctu Gavinu, Prothu et Jaunariu. Gavinu est finas mentuadu in una littera iscritta dae su paba Gregoriu su Mannu in su 599 a su piscamu de Cagliari( inue si mentuada unu monasteriu de Santu Gavinu). Su nòmene Gavinu ( ateras boltas su nomene cumparidi comente Bainzu, Aìne) s'agatada medas boltas in su Condaghe de Silki (sec. Xi-XIII). Su nomene de sos tres martires umpare s'agatada in d'unu martirologiu de su sec.VI-VII. In su seculu VI est istada fraigada una basilica, minoredda, in Portu Turre in onore de sos tre martires. In su seculu XI est istada fraigada sa basilica , paret suta su regnu de Gonariu Comita e Barisone I, chi s'agatada ancora oe. Subra santu Gavinu oltre a su poema fentomadu de A.Cano (sec. XV), bind'ada un'ateru de Zirominu Araolla, canonigu de sa cattedrale de Bosa, sec.XVI. Sa festa de sos tres santos si celebrat su 25 de santuaine. + Balcanos: Is Balcanos sunt una de is tres penìsulas chi cumponent s'Europa meridionale e de custas, sa chi s'agatat in su chirru prus s'estu. Sa regione tenet istèrrida de 666,700 km2 e contat populatzione de casi 53 milliones de pessones. Est partzida dae su restu de su cuntinente peri is montes Balcanos in s'estu (cadena de montes de chi pigat nùmene) e dae is Alpes Dinàricas in s'uestu. In s'uestu si ghetat a is mares Adriàticu e Jonicu, in su sud a su mare Egeu e in s'estu a su mare de Màrmara e a su mare Nieddu. Is istrintos de Dardanellos e de Bòsforu dda ischirriant. dae s'Asia. Cunventzionalmente sa làcana setentrionale est dada de su cursu de sos frùmenes Danùbiu, Sava e Kupa. Istados balcànicos. Is istados chi postos totalmente intro de is Balcanos sunt Albania, Bòsnia e Ertzegòvina, Bulgaria, Kosovo, Matzedònia e Montenegro. Partes de is territòrios de Croàtzia, Islovènia e Sèrbia s'agatant in s'àrea de s'Europa tzentrale. Sa Romania est prus a totu insertada intro de s'Europa tzentrale o orientale. Sa prus parte de Turchia e unas cantas ìsulas gregas s'agatant postas in Àsia. S'Itàlia est mescamente insertada in s'Europa meridionale. + Montenegro: Montenegro est unu istadu de sa penìsula de sos Balcànus. Sa capitale sua est Podgorica. + Bòsnia Erzegovina: Bòsnia i Erzegovina est unu istadu de sa penìsula de sos Balcànus. + Grèghia: Grèghia est unu istadu de sa penìsula de sos Balcànus, sa capitale sua este Atene. + Podgorica: Podgorica est sa capitale de Montenegro. Sa tzitade cun unos 151.000 abitantes est sa prus manna de s'istadu. @@ -8168,18 +9904,24 @@ In sa II Gherra Mundiale fiat bombardada 70 bortas e liberada su 19 nadale 1944. Su 13 de trìulas 1946 fiat capitale de sa "Repùbrica Socialista de Montenegro", chi fiat parte de sa "Repùbrica Socialista Federale de Jugoslàvia". De tando e fintzas a su 1992 Podgorica aiat mudadu nòmene in "Titograd", in onore de su maresciallu Josip Broz Tito. De su 21 de maju 2006, a segus de unu referendum, est capitale de s'"Istadu Indipendente de Montenegro." + Belgrado: Belgradu (in serbu: Београд/Beograd;; traduidu literalmente: "tzitade bianca") est una tzitade de unos 1.230.000 de bividores, capitale e prus manna bidda de sa Sèrbia. Est posta a s'acosidu de su frùmene Sava cun su Danùbiu, in ue sa campura pannònica atobiat sos Balcanos. S'àrea metropolitana de Belgradu contat unos 1,65 milliones de residentes. + Jackson Pollock: Paul Jackson Pollock fit unu de sas mazores figuras de su movimentu de s'espressionismu astrattu e su modu sou de ponnere sos colores in sa tela est istadu definidu Action Painting. Sende in bida, Pollock aiat connottu unu zerta fama e notoriedade. Aiad unu carattere debile e tota sa vida at devidu battagliare cun s'alcolismu. In su 1945 si fit cojuadu cun s'artista Lee Krasner chi ada influenzadu meda sa carriera sua. Issu est mortu a s'edade de 44 annos ind'unu incidente de machina ligadu a s'istadu sou cun s'alcool. + Vilfredo Pareto: Vilfredo Federico Damaso Pareto (Parigi 15 de triulas 1848 – Céligny, 19 de Austu 1923), fit unu sociologo, economista, filosofu italianu. Fit naskidu in Frantza dae babu italianu, Raffaele Pareto (1812-1882) un'inzenieri esiliadu pro motivos politigos e dae mama frantzesa Marie Métenier (1813-1889). + Serge Chermayeff: Aiat trabagliadu umpare a Erich Mendelsohn in Inghilterra: in su 1940 fit emigradu In sos Istados Unidos e in su 1946 fit istadu raccumandadu dae Walter Gropius pro diventare su direttore de su Institute of Design in Chicago. + Usain Bolt: + Fernanda Pivano: Dae adolescente, si fit trasferida cun sa familia a Torinu ue aiat frequentadu su Liceo classigu Massimo D'Azeglio, inue aiad appidu comente e insegnante Cesare Pavese. In su 1941 si fit laureada in Lettere; cun d'una tesi in Litteradura americana fit subra su capolavoro de Herman Melville Moby Dick (obera chi fit istada traduida dae su matessi Cesare Pavese). A su 1943 risalit sa prima tradutzione sua, chi fit parte de sa Spoon River Anthology de Edgar Lee Masters, chi fit istada publicada dae Einaudi. @@ -8186,25 +9928,35 @@ In su 1948, Pivano incontyreidi Ernest Hemingway, cun su cale poi aiad appidu intenbsas relatziones professionales e de amicitzia. S'annu poi Mondadori aiat publicadu sa tradutzione sua de A Farewell to Arms (Addio alle armi) de Hemingway. In su 1956 issa aiat fattu su primu viaggiu in sos Istados Unidos. Cun sa professione suas issa aiat contribuidu a faghe' connoschere in Italia sos pius importantes iscrittores americanos, dae sas iconas de sos annos '20, comente F. Scott Fitzgerald, Dorothy Parker e William Faulkner, a sos iscrittores e poetes de sos annos '60 de sa beat generation (Allen Ginsberg, Jack Kerouac, William S. Burroughs, Gregory Corso, Lawrence Ferlinghetti), finas a sos iscrittores de sos annos pius rezentes cumpresos Jay McInerney, Bret Easton Ellis, David Foster Wallace, Chuck Palahniuk e Jonathan Safran Foer. Pivano fit puru interessada a sa cultura Afro-Americana: diffattis est chi aiat publicadu diversas versiones de sos liberos de Richard Wright. Issa aiat puru iscrittu diversas cosas subra sa mùsica populare ipetzies de autores comente Fabrizio De André e Bob Dylan. + Bernardu de Chiaravalle: Bernardu (Brennaldu), (1090 -1153). A 22 annos si faghet padre in s'Abatzia de Citeaux (Cistercium in latinu). At fundadu s'abatzia de Clairvaux (Chiaravalle) inue est mortu. Autore de trattados teologicos. Santu. Sa festa su 20 de austu. + Beat generation: Beat Generation est unu termine chi indicat unu grupu de iscrittores americanos (fra cui sos pius rappresentativos fini Allen Ginsberg e Jack Kerouac) chi sun bessidos a pizzu in sos annos '50, e su fenomeno culturale chi issos ana descrittu. Puntos importantes de sa cultura "Beat" cumprendet su rifiutu de sos printzipales valores Americanos, iperimentatzione de sas drogas, frommas alternativas de sesso e unu interessu pro sas Religiones de s'est. + Rosa dae Lima: Rosa dae Lima in Perù, inue est naschida su 1586. Fiza de emigrados ispagnolos. Su nomene veru fudi Isabella Flores y De Oliva, giamada Rosa po sa bellesa sua. De su tertz'ordine dominicanu, ada praticadu una vida de penitentzia manna. Est morta su 24 de austu 1617. Est sa primma, chi est istada proclamada santa, de su continente americanu. Sa festa su 23 de austu. + Bàrtolu apòstulu: Bartolu o Portolu, santu, unu de sos doighi discipulos de Gesùs Cristu. Paret si devet identificare cun Natanaele, ateru nomene de Portolu. Ada preigadu su vangelu in s'Asia Minore. Una traditzione narat chi est mortu martire, iscortigadu sende biu. Una creja dedicada a custu santu s'agatada in Roma, in s'isola Tiberina. Sa festa su 24 de austu. + Andrìa apòstulu: Andria, santu, unu de sos doighi discipulos de Gesu Cristu e frade de santu Pedru. Originariu de sa Galilea. Segundu una traditzione at preigadu su vangelu in Asia Minore e in Grecia e est mortu a Patrasso subra una rughe a fromma de X. In custa tzitade s'agatat una creja, bella meda, a isse dedicada. Sa festa su 30 de santandria. Curiosu chi su nomene de unu mese in sardu siat ligadu a custu santu. + Giagu su Minore: Giagu,”su Minore” est unu santu, de su gruppu de sos doighi discipulos de Gesus Cristu. Ada tentu unu ruolu importante in sa primma comunidade cristiana de Gerusalemme. Est s'autore de una littera, “sa Littera de Giagu” unu de sos iscrittos de Nou Testamentu. Mortu martire s'annu 62. Sa festa su 3 de maju. + Santa Mònica: Monica, mama de Aureliu Austinu, sant'Austinu. Santa. Naschida a Tagaste, su 331, e fudi una cristiana. Su chi ischimos de issa no lu narada su fizu Austinu, in su liberu “Cunfessiones”. Ada fatu meda po cunvertire a sa fide cristiana su maridu, Patriziu, e-i su fizu. Fudi presente a Milanu a su batijimu de su fizu Austinu. Est morta a Ostia su 387. Sa festa su 27 de austu. + Giagu "su Mazore": Giagu su Mazore, santu,unu de sos doighi discipulos de Cristos. In episodios divescios e importantes de su vangelu s'agatada umpare cun Pedru e Giuanne comente unu testimonzu ( in sa trasfiguratzione de Cristos, in s'agonia de Cristos in su Getsèmani). Est mortu martire, decolladu sutta Erode Agrippa in su 44. Est veneradu meda in Ispagna. Famosu su santuariu de Compostela, in Galitzia, unu de sos santuarios pius frecuentados in Europa in su medioevu e a poi, e fintzas a oe. Sa festa su 25 de triulas. + Luisi IX: Luisi IX, re de Frantza, naschet su 1214 in Poissy. Fizu de Bianca de Castiglia. Amantiosu de sa giustissia, generosu, at fundadu ospidales po malaìdos e poberos. Est istadu òmine de paghe in Europa. Partitzipat a sa VI crociada, po liberare sos logos santos, ma benit fatu presoneri e si devet riscattare (1249—1250). Partitzipat as sa VII crociada, ma s'esèrtzitu benit colpadu dae sa peste e issu puru, e morit su 25 de austu 1270, afacca a Tunisi. Santu. Sa festa sua est 25 de austu. + Francu: Su francu est stettiu, inantis a s' introdutzioni de s'euro, sa valuta uffitziali de s'Italia. est rappresentada ponendi inantis a su tanti su simbulu ₤ o is initzialis L. o Lit (po ""L"ira "it"aliana"). Valutas cun tassu de cambiu oguali. @@ -8212,7 +9964,9 @@ De custas: De su Francu a s'Euru. In su 2002 su francu est istetiu remplasau de s'Euru sa moneda unica de s'Europa, su cambiu est 1€ = 1936,27₤ + Janis Joplin: + Huang Xianfan: Huang Xianfan(Tzinesu tradiztionali: 黃現璠; Tzinesu simpli: 黄现璠; pinyin:Huáng Xiànfán) (Fusui, su 13 de sant'andria de su 1899 – Guilin, 18 de bennalzu de su 1982) est istadu unu istòricu e antropologu cinesu. Est istadu unu de sos fundadores de s'iscola de su Bagui, Biografia. @@ -8219,9 +9973,13 @@ Tiu Huang Xianfan fit nàschidu a Fusui in Cina su 13 'e sant'andria de su 1899. At passadu sa pizzinnia in Qusi in Fusui, at istudiadu prima in Fusui. Si fit laureadu in s'iscola a Nanning(1922-1926) in su 1926, in su 1935 s'est laureadu in s'Normale Universidade de Pechinu in "Istoria Cinesos" (1926-1935) e in su 1937 s'est laureadu in s'Universidade de Tokyo in "Istoria Giapponesos". Huang at leadu sa laurear in Istoria in sa Normale Universidade de Pechinu e unu master in Istoria in s'Universidade de Tokyo. In su 1937 torreidi in Cina, aiat insinzadu in su Universidade de Guangxi(1938-1940,1943-1953) e a Normale Universidade de Guangxi(1954-1982) inue fit diventadu direttore de s'iscola de Tzinesu e Istòria. Huang est istadu professore in s'Universidade in "Istoria" dae su 1940 a su 1982. Unos cantos traballos suos sunt de cunsiderare unu contributu mannu, pro sa letura de s'istòria e antropolozia de Zhuang. + Musée d'Orsay: Su Orsay (Musée d'Orsay) est unu museu meda famau de Parigi. Est nàschidu in su 1986, tenet una tirada de 57 400 m² e in su 2007 at tentu prus de 3 200 000 de bisitadores. + + Paul Klee: + Deutscher Werkbund: Su Deutscher Werkbund ("lega tedesca de sos artigianos"), fit una associatzione tedesca cumposta dae artistas, architetos, designer e industriales, fundada a Monaco de Baviera in su 1907, pro iniziativa de s'architeto Hermann Muthesius, de s'imprenditore Karl Schmidt e de su politigu Friedrich Naumann cun s'iscopu de creare una forte ligadura tra s'industria e sas artes applicadas. Su Werkbund at rappresentadu una tappa importante in s'isvilupu de su architetura moderna e de su design industriale, in particolare in sa successiva fondazione de su "Bauhaus". Su movimentu est restadu in attividade finas a su 1934 cando fit istadu supressu dae su regime nazista e fit istadu fundadu a nou in su 1950 e dureidi finas a sos annos '60. @@ -8230,15 +9988,19 @@ In su 1906 in Dresda Muthesius si accordat cun Naumann e Schmidt. E gai s'annu poi aiana fundadu s'Associatzione de su Deutscher Werkbund in cui bi fini puru doighi artisatas indipendentes e doighi dittas artigianales. Tra sos artistas autonomos bi fini: Peter Behrens, Theodor Fischer, Joseph Hoffmann, Bruno Paul, Richard Riemerschmid. In d'unu segundu tempus fini intrados in su grupu: Joseph Maria Olbrich, Heinrich Tessenowe Henry van de Velde. Iniziativas importantes. Custu eventu at seignadu unu puntu frimmu pro su Movimentu Modernu, difattis in custa secustanzia fini istadas isperimentadas soluziones meda differentes in sa direzione de coerenza fra estetica e funzionalidade in s'architettura moderna, senza pero chircare unu istiliu unitariu. + Monaco de Baviera: Monaco de Baviera (in tedescu "München", est una tzitade de 1.314.350 abitantes, de sa Germània meridionale capitale de sa Baviera. Situada subra su riu Isar, poi de Berlino e Amburgo est sa tzitaede pius manna pro abitantes. + Edith Stein: Edith Stein (1891- 1942), santa. Est naschida in Polonia dae una familia ebrea. Apoi de aere istudiadu filosofia, est istada collaboratrice de Husserl. Cunvertida a sa religione cristiana cattolica, est diventada monza in su Carmelu de Colonia, cun su nomene de Teresa Beneitta de sa Rughe. Bandada in su Carmelu de Echt in Olanda cun una sorre. Arrestada dae sos tedescos, est morta in su campu de cuncentramentu de Auschwitz. Sa festa su 9 de austu. + Padre Pio: Padre Pio dae Pietrelcina, (Pietrelcina, 25 maju 1887 – San Giovanni Rotondo, 23 cabudanni 1968) est istadu unu presbìteru italianu. Biografia. Nàschidu in Pietrelcina, dae familia de contadinos su de battoro de otto fizos. Frantziscu Forgione, custu su nomene sou, intrat in su noviziatu de sos Capputzinos in su 1903 e leat su nomene de Pio. Est istadu ordinadu predi su 10 de austu 1910. De paga salude, ma dotadu de signos istraordinarios, sognos e bisiones. In su 1918 est mandadu a su Cunventu de San Giovanni Rotondo, in su Garganu. Sa vida sua po annos meda est istada signada dae preghiera, penitentzia, dae sa tzelebratzione de sa Missa, cun devotzione manna, e chi duraiada a longu, dae s'incontru cun sos fideles chi beniana dae tota Itàlia e puru dae fora, e dae sas cunfessiones, po oras meda ogni die. Su 20 de cabidanni 1918 retzidit sa istìmmatas in sas manos, in sos pes e in su costazu. Sa istimmatas sunt istadas occasiones de suffarentia po padre Pio e de cuntierras. S'est mustradu iscetticu subra sas istimmatas de padre Pio, Padre Agostino Gemelli, psicologu e fundadore de sa Universidade Cattolica de Milanu e custu ada influenzadu sas autoridades ecclesiasticas. Su 1922, su santu Uffitziu ada postu restritziones a sa vida de padre Pio: no deviada mustrare sas istimmatas, e deviada tzelebrare sa Missa in privadu. E custu po guasi 10 annos, provochende reatziones contrarias de tantos fideles e de parte de sa populatzione. Ma Padre Pio at dadu proa de obbedientzia. De Padre Pio si ammentat su donu de sa “bilocatzione”, e esistini testimonias, comente cussa de Don Luigi Orione, chi ada affirmadu de aere arrejonadu cun padre Pio a Roma in Santu Pedru, cando padre Pio no si fudi movidu dae San Giovanni Rotondo. Ispantosu su donu de s'introspetzione de Padre Pio, chi calchi olta faghiada riferimentu a fattos de sa vida de sas personas chi no aiada mai connoschidu prima. Padre Pio est istadu attentu a sa suffarentia de malaidos e poberos, e po cussu ada cherfidu, fidendesi de Deu e de sos benefatores, chi si fraigherat una istruttura ispidaliera de avanguardia, “Casa Sollievo della Sofferenza”, inaugurada su 1956 e ancora oe funtzionante e appretziada meda. Padre Pio est mortu su 23 de cabidanni 1968. Proclamadu santu dae su paba Giuanne Paulu II su 16 de lampadas 2002 a sa presentzia de unu numeru istraordinariu de fideles dae s'Italia e dae totu su mundu. Sa tumba de padre Pio in san Giovanni Rotondo est una meta de pellegrinagios de sas pius frequentadas dae su populu catolicu. + Tenore de Vitzi "Mialinu Pira": Su Tenore de Vitzi "Mialinu Pira", este dedicatu a s'istudiosu e iscrittore vitzichesu Michelangelo "Mialinu" Pira e naschiti in su 1995. Istoria. @@ -8247,51 +10009,68 @@ In su tenore cantana Omar Bandinu (bassu), Marco Serra (contra), Bachisio Pira (oche e mesu oche) e Arcangelo Pittudu (oche e mesu oche), cust'urtimo este intratu in su 2009 a su postu de Dino Ruiu. Achiata puru parte de su gruppu Gianfranco Cossellu chi er mortu in su 2004 pro gurpa de unu ocu chin su cale iti gherranne in Vitzi. Su tenore Mialinu Pira a giratu meta in Europa (Frantza, Ispagna, Germània, Svizzera, Austria, Slovenia, Croazia, Bosnia, Albania, Ungheria Olanda, Belgio, Lussemburgo, Danimarca, Irlanda e Vaticano), ma puru in locos comente sa Tunisia, su Giappone, sos Emiratos Arabos e su Brasile. In su 2001 ana cantatu pro su Papa Juanne Paule II in su Vaticanu e vinzas in sa "Sala Nervi" in parisi chin Randy Crawford, Dolores O'Riordan, Terence Trent D'Arby, Hevia, Tiziano Ferro, Elisa, Edoardo Bennato e Massimo Ranieri. In su 2005 sa partecipazione a sa trasmissione de Raiuno "Affari Tuoi" condotta dae Paolo Bonolis, at fattu connnoschere su cantu "Mialia Vattu sa trotta" a livellu nazionale, diventanne sa sigla de sa trasmissione e s'innu sardu chi sos concorrentes si achiana ponnere pro inghere. Macari su tenore Mialinu Pira siat naschitu comente gruppu de musica tradizionale orale, at sempes chircatu de accurziare su cantu a tenore sardu a sas atteras musicas, provanne a 'nchè occare carchi cosa de novu, collaboranne chin musicistas de atteras culturas e vormazione musicale. De ammentare sono: sa collaborazione chin Hevia, unu sonatore de cornamusa de sas Asturias connottu in su Concerto in Vaticano; chin Tom Zè e s'orchestra Mediterranea de Santu Paule de Brasile (21 elementoso) chin sos calese ana attu unu CD e unu DVD in su 2005; chin su compositore Loy Wesselburg pro sa registrazione de una colonna sonora pro unu cinema tedescu in sun 2007. Su 10 de Maiu de su 2009 ana cantatu in su Concertgebouw de Amsterdam, unu de sos teatro prus connottos de su munnu; su 10 de Natale Natale in sa Basilica de sa Naschita del Betlemme. Sos discos. [http://www.tenoresdibitti.com] + Matteu apòstulu evangelista: '"Matteu", santu, unu de sos doighis discipulos de Cristos. Est connoschidu puru cun d'un ateru nomene, Levi. Faghiat s'esattore de sas tassas, e Gesus l'at giamadu a lu sighire. Matteu ada iscrittu unu vangelu de 28 capitulos, e tenet presente in particulare sos ebreos. In custu vangelu sunu in evidentzia chimbe discursos inue sunu regoltos sos insegnamentos de Cristos. In custos discursos tzelebres sunu “su discursu de sa montagna” “sas beatitudines” “ su discursu de su giuditziu finale”. Santu Matteu e su vangelu sou ada ispiradu s'arte: tzelebre sa pintura de Caravaggio, Sa giamada de Matteu, in sa sa Creja de Santu Luisi de sos Frantzesos a Roma. Johan Sebastian Bach ada postu in musica “Sa Passione segundu Matteu” (1729), Pier Paolo Pasolini ada giradu unu film “Il Vangelo secondo Matteo”(1964). + Lituània: Lituània est una natzione in s'Europa. Sa capitale sua est Vilnius. + Tommasu dae Biddanoa: Tommasu dae Biddanoa, a su seculu Tomás García Martínez (Fuenllana, 1488 ca. - [[Valencia, 1555), santu. Ispagnolu, de familia ricca. Istudiat a Alcalà de Henares e s'est laureadu in filososfia in s'Universidade da Salamanca. A Salamanca intrat in s'ordine de sant'Austinu. Diventat predi in su 1518, e preigadore de fama. In su 1544 est fatu piscamu de Valencia e tribagliat meda po su bene ispirituale de sa popolatzione. Fundada unu collegiu po formare sos seminaristas, e gai custu est su primu seminariu. Moridi su 1555. + Madre Teresa: Madre Teresa dae Calcutta, est naschida a Skopje, oe republica de Macedonia, su 1910. De origine albanese. Monza de Loreto in Irlanda. Partit po s'India, po insegnare in unu collegiu po picioccas. Cando at 36 annos pensat de lassare sas monzas de Loreto, po si dedicare a sos poberos in modu cumpletu. Fundat sa "Congragatzione de sas Missionarias de sa Caridade", occupendesi de poberos, moribundos, lebbrosos, pitzinnos abbandonados in India e in ateras natziones. Est istada una de sas feminas pius nodidas de s'epoca sua. Su 1979 rètzidi su premiu Nobel po sa paghe. Moridi in Calcutta su 5 de cabidanni 1997. + Pizente de Paul: Pizente de Paul (Pouy, 24 abrile 1581 – Parigi, 27 cabidanne 1660) est unu santu connoschidu puru comente ""Monsieur Vincent"". Preideru cattoicu, meda attivu in oberas sotziales in Parigi. Ada impignadu omines e feminas po agiuare sos poberos.Ada fundadu sos Predideros de sa Missione (Lazzaristas) pro preigare a sa zente de campagna, e sas Fizas de sa Caridade cun santa Luisa de Marillac, po sos poberos de sa tzitade. Sa festa su 27 de cabidanni. + Frantziscu Ignàtziu Mannu: Don Frantziscu Inniàtziu (Francesco Ignazio) Mannu (Othieri, 18 de maju de su 1758 - Casteddu, 19 de austu 1839) fiat figiu de sos nòbiles Juanne Miali e Margherita Ruig. Aiat istudiadu in Othieri e in s'Universidade de Thathari inue si fiat laureadu in Leis. A pustis de sa làurea si fiat trasfertu in Casteddu inue aiat pratigadu sa carriera legale. Finas si fiat acanta de sas positziones polìtigas de Juanne (Giovanni) Maria Angioy non dd'aiat subidu cunsecuèntzias, difatis in su 1798 faghiat parte de sos tres nòmines propostos su 1 de marthu dae sa Audientzia Riale pro sa càrriga de Vice Intendente Generale. Franziscu Mannu at iscritu s'innu Su patriottu sardu a sos feudatarios. Collegamenti esterni. Testo e storia dell'Inno del Mannu + Frantziscu Borgia: Frantziscu Borgia, santu (Gandia, 1510- Roma, 1572), duca de Gandìa, pro nebode de su paba Alesandru VI Rodrigo de Borjia. Guvernadore de sa Catalunia, cando moridi sa muzere (1546) intrat tra sos Gesuitas. Diventat superiore Generale de sos Gesuitas in su 1565. Omine austeru, de penitentzia e preghiera. Durante su superioradu sou benit fraigadu su Collegiu Romanu e-i sa creja de su Gesù, monumentale, a su tzentru de Roma. Moridi su 1572, sa festa su 30 de cabidanni. + Betty Carter: Su nomene sou 'e naskida fit "Lillie Mae Jones". Ada a restare sempre in sa memoria s'interpretatzione sua in duetto cun Ray Charles de sa cantone Baby, It's Cold Outside de su 1962. + Frantziscu Zirano: Beatu Frantziscu Zirano naschet in Tàtari in su 1564. Frantziscanu. Predi in su 1586. Partidi po s'Algeria e benit fattu presoneri, ca in d'unu viaggiu l'agatana cun una littera po su re de Ispagna. Cundennadu a morte, benit ispeddadu sende ancora biu (Algeri, 1603). Est cunsideradu unu martire de sa fide cristiana. Fattu beatu in Tàtari in su 2014. + Gregoriu su Mannu: Gregoriu su Mannu, naschidu in Roma in su 540. Romanu, de sa “gens Anicia”, prefetu de Roma. Su 572 si faghet padre e benit inbiadu dae su paba Pelagiu II a Costantinopoli inue est istadu po ses annos. Fattu paba a sa morte de Pelagiu II (590). Si preoccupat de sas popolatziones durante s' invasione de sos Longobardos, proponindesi de cunvertire a sa fide cristiana custu populu. De ammentare s'initziativa sua po sa cunversione de sos Anglos,inbiende in Britannia (Inghilterra) su padre romanu Austinu e ateros 40 padres. Su re Etelbertu retzit su batijimu su 597. Gregoriu s'est proccupadu de sos benes de sa creja, po servire a sos poberos, a sos monasterios, po sos preideros e po sos edificios (crejas, cappellas). At curadu sa liturgia, sa musica religiosa (cantu gregorianu). At tentu rapportos cun sa Sardigna, comente resultat dae calchi littera inbiada a piscamos de sa Sardigna. Iscrittos. Est mortu su 12 de martu 604. Sa festa sua est su 3 de cabidanni. + Ignatziu dae Làconi: Ignatziu dae Laconi (Làcuni, 17 de nadale in su 1701 - Cagliari. Santu. De familia pobera. A vinti annos intrat tra sos Padres Capputzinos a Cagliari. Po tantos annos faghet su padre pedidore in diversas biddas e in Cagliari dende esempiu de umiltade manna. Sa tumba sua, in sa creja de fra Ignatziu, a Cagliari, est meta de pellegrinagios dae ogni parte de s'Isola. + Bernardo De Muro: De Muro fit unu tenore, su repertoriu sou fit meda ligadu a sas oberas de Pietro Mascagni, ma cantaiat finas sas oberas de Giuseppe Verdi, Georges Bizet, Umberto Giordano, Giacomo Puccini. In Tempio b'ada unu museo dedicadu a issu, inue bi sunu arribados sos costumenes de iscena, fotos, oggettos personales de s'artista, locandinas e varias registratziones. Bibliografia. Defraia A., "Bernardo De Muro", Editore: Bongiovanni, 1995 + Tenores de Neoneli: Su gruppu Coro a Tenores CULTURA POPOLARE di Neoneli este unu gruppu de cantu a tenore de Neoneli, naskidu in su mese 'e cabidanni de su 1976 pro iniziativa de Tonino Cau, unicu de sos fundadores chi ancòra faghet parte de su quartetto. + Max Leopold Wagner: Poliglota e istudiosu de fama mundiale, at fatu chircas subra sa limba sarda, e apitzu de sos gergos e sas limbas populares, de su sitzilianu, de su ebreu-ispanniolu, de su portughesu, de s'ispanniolu, de su catalanu. At istudiadu sas relatziones intra su berberu e sas limbas romanzas e in generale at fatu istùdios subra sas limbas e sas culturas de sos populos de su Mare de Mesu. Fiat puru un etnòlogu e unu etnògrafu. + Giulio Paulis: Giulio Paulis est docente de glottologia e linguistica. Autore de saggios, curadore de sas tradutziones e editziones de sas òberas subra su sardu de Max Leopold Wagner est a su mamentu su màssimu istudiosu de sa limba sarda. + Vassallo Giuanne Battista: Vassallo Giuanne Battista (1691- 1774), gesuita, piemontesu. Po guasi chimbanta annos, si est dedicadu a sas missiones populares in paritzas biddas de sa Sardigna. Imparat su sardu e lu impreada po preigare. Est autore de cantos religiosos. De Vassallo, ana agatadu sa làpide, in sa creja de Santa Rughe, in Casteddu. + Otto Wagner: Dae su 1857 issu aiat istudiadu in su Polititecnico de Vienna e dae su 1860 in Berlino in sa "Königliche Bauakademie", inue aiat sighidu sos corsos de Carl Ferdinand Busse, chi fit istadu un'allievu de Schinkel. In su 1861, torradu a Vienna, in sa "Akademie der Bildenden Künst" aiat sighidu sos corsos de architetura de August Sicard von Sicardsburg e de Eduard van der Nüll, sos architetos chi aian progettadu su Ringstrasse. In su 1862 fit intradu in s'istudiu de Ludwig Förster e aiada esercitadu sa professione. @@ -8300,11 +10079,14 @@ Oberas. Ungheria Austria + Joseph Maria Olbrich: Tra su 1897-1898 aiat realizadu in Vienna sa sede de sa Secessione Viennesa. + Secessione Viennesa: Sa Secessione Viennesa ("Sezessionsstil" o "Wiener Secession" in tedescu) est istada, umpare a s'Art nouveau, una currente de i cussu movimentu chi enit generalmente jamadu Modernismu, chi s'est isvilupada in Austria, e pius pretzisamente in Vienna, dae su 1892 a su 1906 edd'est istada alimentada dae unu grupu de artistas chi si fin dimittidos dae s'Associatzione de sos Artistas Austriacos. A i custu movimentu aian aderidu pintores, iscultores e architettos. Si primu presidente de sa Secessione est istadu Gustav Klimt. Custa currente artistiga est pius pagu vegetale e pius geometrica ripettu a s'Art nouveau in Frantza e in Belgio. + Àustria: 'Àustria (in tedescu:Österreich, ; in àustro-bavaresu: Ésterreich), ufitzialmente Repùblica de Àustria (in tedescu: Republik Österreich), est una natzione in s'Europa tzentrale e ada una populatzione de 8,3 miliones de persones. Sa limba uffitziale est su tedescu. Sa capitale sua est Vienna. S'Àustria est membru de sas Natziones Unidas] dae su 1955 e membru de s'Unione Europea dae su 1995. In su 1995 at firmadu sos Acòrdios de Schengen e at adotadu s'euro in su 1999. @@ -8324,32 +10106,44 @@ Sas minorias ètnicas sunt costituidas dae unos 13.000-40.000 islovenos biventes in Carìntzia, unos 30.000 croàtos e ungheresos in su Burgenland, totus minorias chi godint de deretos ispetziales reconnotos dae s'istadu. Sos islovenos de Istìria (unos 1.600-5.000) non sunt reconnotos e no tenet deretos ispetziales. Unu austrìacu de bator bivet in sa capitale Vienna. Su 19% de sa populatzione residente austrìaca at a su mancu unu parente de orìgines no austrìacas. Sas etnias prus numerosas sunt tedescos federales, bòsniacos e turcos. Sa majoria de sa populatzione faeddat unu dialetu locale de su dialetu bavaresu, mancari siat su tedescu standard sa limba ufitziale de s'Àustria, intendida però dae is austrìacos che limba ischida. Àteras limbas faeddadas in Àustria sunt s'ungheresu e su croàtu (in su Bundesland de Burgenland, e s'islovenu (in Carìntzia e Istìria). + Modernismu: Modernismu est su termine cun su cale si indicada una currente de innovatzione artístiga chi s'est isvilupada a sa fine de su XIX seculu e a printzipios de su XX. A segunda de sa diversas natziones, ada diversas denominatziones:Art Nouveau (in Belgio e Frantza), Modern Style (in Inghilterra), "Sezession" (in Austria), Jugendstil (in Germània), Nieuwe Kunst (in Logos Bascios) Liberty o Stile Floreale (in Italia), e Modernismo (in Ispagna). Si puru esistini zertas relatziones chi los rendene nodidos comente e parte de sa matessi currente, in cada natzione ada appidu espressiones e caratteristigas distintas. Secessione Viennesa. Sa Secessione Viennesa ("Sezessionsstil" o "Wiener Secession" in tedescu) est istada una currente de su Modernismu, chi s'est isvilupada in Austria, e pius pretzisamente in Vienna, dae su 1892 a su 1906. A i custu movimentu aian aderidu pintores, iscultores e architettos. Su primu presidente de sa Secessione est istadu Gustav Klimt. + Art Nouveau: S'Art nouveau, gai si jamada in Frantza e in Belgio, est su movimentu de innovatzione artistiga chi s'est formadu tra sa fine de su XIX seculu e su comintzu de su XX, edd'est su curripondente de ateros movimentos chi si sunu isvilupados in ateras natziones, e chi est jamadu in differentes modos a segunda de su logu. Boghes ligadas. Modernismu + Gustav Klimt: + Ernesto Basile: Fizu de s'architeto "Giovan Battista Filippo", poi de sa laurea in architetura (1878), Ernesto aiat comintzadu a trabagliare cun su babbu. In su 1890 aiat leadu su postu de su babbu in sa cattedra universitaria e, poi e sa morte de issu (1891), aiat cumpridu s'opera pius importante de sa Palermo de s'ottighentos, su Teatru Massimo. Pro s'imprendidore Ignazio Florio (junior) aiat progettadu sa "Villa Igiea all'Acquasanta", chi este una de sas architeturas pius importantes de su liberty italianu, e semper pro sa familia Florio su Villino Florio realizadu pro contu de Vincenzo Florio. + Corneliu: Corneliu, preideru romanu, fattu paba (251-253),devet cumbattere su scisma de Novatzianu. Arrestadu in sa persecutzione de Treboniano Gallo, morit in esiliu a Centumcellae (nomene latinu de Civitavecchia). Santu. Sa festa su 16 de cabidanni. + Eufèmia de Caltzedònia: Eufemia, santa, martire, originaria de sa Bitinia, regione istorica de s'Asia Minore (Turchia). Una traditzione narat chi a poi de paritzas torturas est istada divorada dae sas belvas, in sa persecutzione de Diocletzianu su 303. Patrona de Rovigno, in Istria. Sa festa su 16 de cabidanni. + Barack Obama: In su 2009 est istadu premiadu cun su Premiu Nobel pro sa paghe. + Luisi Gonzaga: Luisi Gonzaga (Castiglione delle Stiviere,Mantova,1568- Roma 21 de lampadas 1591) Primu fizu de su Marchese Gonzaga. A 17 annos renuntziat a su marchesadu e si faghet Gesuita. Istudente a Roma, morit assistinde sos malaidos de peste. Santu. Sa festa su 21 de lampadas. + Flavia Pennetta: Occupat sa decima positzione in sa classifica mondiale ed d'est sa prima tennista italiana a esse' bintrada in sa Top 10 de sa WTA. + Frantziscu de Assisi: Frantziscu de Assisi (naskidu Giovanni di Pietro Bernardone), fizu de Bernardone, ricu mercante de Assisi. Dae giòvanu s'est divertidu e at partetzipadu a sa vida de su tempus sou e puru a carchi impresa militare. Su 1206 si cunvertit a una vida pòbera, renuntziende a sos benes de famìlia, po vìvere che pòberu comente cumandat su Vangelu, sighidu dae cumpagnos. Su paba Onòriu III aprovat sa règula de Frantziscu po unu òrdine religiosu nou, Sos Frades Minores, chi devian vìvere de elemòsina (Ordine Mendicante). Si agiunghet unu Òrdine frantziscanu de fèminas (Sas Clarissas) e un Òrdine de làicos, su Tertz'Òrdine. Frantziscu faghet unu viàgiu in Egitu e Palestina, po bi preigare su vangelu. Famadu su Cànticu de sas creaduras. Sa tumba de Frantziscu in Assisi, cun duas basìlicas de bellesa manna, est tzentru de pellegrinàgios dae totu su mundu. Umpare cun santa Caderina de Siena est patronu de Itàlia. Sa festa su 4 de santuaine. + Teresa de Avila: Teresa de Ávila, (1515-1582.Santa. Monza carmelitana. Riformatritze de s'Ordine Carmelitanu in Ispagna,cun s'agiudu de santu Giuanne de sa Rughe. At iscritu: "Su caminu de sa perfetzione", "Su lìberu de sa vida sua", "Su casteddu interiore", litteras e poesias. Sa festa su 15 se santuaine. Su 1970 est istada proclamada Duttore de sa creja dae Pàulu VI. + Diego Carpitella: Aiat collaboradu cun su CNSMP (Centro Nazionale Studi sulla Musica Popolare), e tra su 1952 e su 1958, umpare a Ernesto de Martino, aiat regoltu pius de 5.000 cantos populares italianos . In su (1953-1954) aiat fattu unu viaggiu esplorativu cun s'etnomusicologo americanu Alan Lomax e campagnas de registratziones in Italia dae s'Alto Adige a sa Sardigna, in d'unu viaggiu chi fit duradu 8 meses regogliende 3000 documentos. In sos annos 60 aiat fattu registratziones e istudios subra sa mùsica e sa cultura sardas. @@ -8358,54 +10152,79 @@ Bibliografia. "Musica sarda canti e danze tradizionali", all. omonima antologia discografica, Albatros VPA 8150-52, 3 voll., 1973. + Venceslao I (duca de Boèmia): Venceslao, santu, naschidu su 907, duca de Boèmia. Teniat unu frade, Boleslao, cun isse fudi in briga: Venceslau s'est mustradu generosu, ma sicarios de Boleslau l'ant bocchidu(729). Famada sa Piatta santu Venceslao a Praga, po sa “primavera de Praga” a motivu de s'invasione de sos carros armados de s'Unione Sovietica, su 1968. Sa festa, su 28 de cabidanni. + Santu Marinu diàconu: Marinu diàconu, santu (III-IV seculu, a su tempus de Diocletzianu). Fudi unu piccapedreri cristianu e ada trabagliadu a Rimini po immanniare su portu. A poi, cun unu cumpagnu, Leo, s'est fattu eremida subra su Monte Titano. Si raccontat de unu monasteru fundadu dae Marinu e de una comunidade cristiana chi est a s'origine de su "Castellum santi Marini". Patronu de sa Repubblica de San Marino, unu de sos istados pius minores chi esistini. Sa festa, chi est puru festa natzionale de san Marino, su 3 de cabidanni. + Cazzurrè: Su catzurrè est de sa familia Labridae. Vivede in zonas corallinas, e in su Mediterraneu in abba pagu profunda. Pische de 20-30 cm. Cun colores bellos,in su dossu, in sas pinnas e in sa coa, cun colores chi parene sos colores de sa coa de su paone. Ponede sos osos in nidos in mesu a sa aligas. + Luigi Riva: Fit un'ala sinistra. Cun sa Natzionale Italiana est istadu campione europeu in su Campionadu europeu de pallone de su 1968 e vice-campione mondiale in sos Mondiales de su 1970 in Messico. At giogadu in su Cagliari guasi tota sa carriera sua, balanzende in su 1969/70 s'iscudetto in su campionadu italianu de calcio. + Azu: Azu o Allu o Agiu, ("allium sativum"), de sa familia Liliaceae. Pianta ervosa chi creschet in sos ortos, cultivada, e produet bulbos aromaticos, impreados in coghina. + Canna: Canna ("Arundo donax") de sa Familia Graminacee. Creschet in totue in logos umidos, cun bacchiddos deretos de duos-tres metros, cun nodos, e cun fozas longas. + Alberto Loddo: + Fulgentziu de Ruspe: Fulgentziu, santu. Africanu (462-527). Giovanu, si faghet cristianu e puru eremida. In Africa tando cumandaiana sos Vandalos, unu populu europeu, passadu in Africa, dae s'Ispagna, cristianu ma arianu. Diventadu preideru, benit fattu piscamu de Ruspe. Ma custu fudi proibidu dae su re arianu, chi no cheriada piscamos noos cando nde moriada unu. Fulgentziu benit esiliadu in Sardigna, inue però est mastru de preideros, monacos e piscamos. Torrat in Africa a sa morte de su re Trasamundu, e continuat a preigare e insegnare difendinde sa fide cristiana catolica dae sos attaccos de sos arianos. Morit a Ruspe su 527. Sa festa su 1 de bennalzu. + Genoveffa: Genoveffa (Geneviève), santa. Naschet in Gallia(sa Frantza de oe). De familia nobile. Morit su babbu e i sa mama, e andat a abitare a Parigi e vivet che “monza in domo”. Sos Unnos de Attila intrana in Gallia in sa zona de Parigi. Sas familias benestants fuini. Genoveffa si frimmada a Parigi, e chircada de fagher frimmare ateras familias. Femina attiva, ada viaggiadu meda, occupendesi de sos bisonzos de sa zente in tempos de carestia. Venerada comente santa. Moridi a Parigi su 502. + Elisabeth Seton: Elisabeth Bayley Seton,( 1774- 1821). De religione protestante. S'isposat e tenet chimbe fizos. Morit su maridu, e diventat cattolica. Aberit un iscola po pitzinnas e fundat una Comunidade de monzas, insegnantes e infermieras de poberos e malaidos. Fatta santa dae Paulu VI. Est sa prima Santa de sos Istados Unidos. + Santu Sebustianu: Sebustianu (Narbona, Frantza, 256 d.C. - Roma, 20 de ennalzu 288) est istadu unu santu e marture cristianu. Fudi unu militare, uffitziale de sa guardia pretoriana de s'imperadore Diocletzianu, a Milanu. Denuntziadu comente cristianu benidi cundennadu a morrere colpadu dae fritzas. Sa devotzione a custu martire s'est isterrida a s'Italia, a s'Africa romana, s'Ispagna, Germania e Gallia. In su IV seculu fudi fraigada sa basilica de santu Sebustianu affacca a sas catacumbas de sa Via Appia in Roma. Custu santu est istadu rappresentadu meda dae sos artistas, spetzialmente pintores. Sa festa su 20 de bennalzu. + B52's: Sos B-52s est unu gruppu de musica Rock naskidu in Athens, Georgia in sos USA in su 1976. + Giovanni Bosco: Giovanni Bosco (in sardu: "Giuanne Bosco") (1815 - 1888) fit naschidu in "Castelnuovo d'Asti", oe Castenuovo don Bosco (Asti), dae una familia pobera. Orfanu de babbu a duos annos, benidi allevadu dae sa mama Margarida. Diventat preideru su 1841, e fundat s'Oratoriu inue reunidi pitzinnos e giovanos disagiados e poberos. Fundat puru sa Congregatzione de sos Salesianos. Custos s' impignana in sos Oratorios, ana abertu iscolas professionales, in Italia e fora de italia. Don Bosco ( gai benidi comunemente giamadu) Ada fundadu sa Congregatzione de monzas, sa Fizas de Maria Ausiliatrice,po s'educatzione de pitzinnas e giovanas. Don Bosco ada iscrittu meda po sa gioventude: "Il giovane provveduto" ( 118 editziones), Letture cattoliche, La Biblioteca della gioventù italiana, e at fundadu su "Bollettino Salesiano". Fattu santu dae paba Pio XI in su 1934. Sa festa su 31 de 'ennalzu. + Gaudentziu: Gaudentziu, santu, naschet su 327 in una familia pagana, in Piemonte. Si faghet cristianu e preideru. Eusebiu, unu sardu, e primu piscamu de Piemonte lu mandada a Novara in zona pagana. Connoschede Ambrosu piscamu de Milanu, e su sutzessore de Ambrosu lu faghet piscamu de Novara. Famadas sa preigas de Gaudentziu po difendere sa fide cristiana dae sos arianos. Su sepulcru sou in sa cattedrale de Novara dedicada a issu. + Oriana Fallaci: + Ted Koppel: Ted Koppel fit su presentadore televisivu de sa trasmissione de sa ABC Nightline dae su 1980 finas a su 2005. Poi de aer lassadu sa ABC Koppel at trabagliadu comente editore pro Discovery Channel finas a su 2008. In su 1966 fit su curripondente de sa gherra de su Vietnam pro sa ABC Television. + Universidade de Stanford: Sa Leland Stanford Junior University, jamada comunementeStanford University o solu Stanford, est una universidade privada cun sa sede in Stanford in California, in sos Istados Unidos. S'universidade fit istada fundada in su 1885 dae su senadore e ex Guvernadore de s'istadu de sa California Leland Stanford e dae sa muzere Jane Stanford, in memoria de su fizu Leland Stanford, Jr., chi fit mortu de tifu in Italia appena lompidos sos 16 annos. + Maria Pia De Vito: At collaboradu cun: + Gianluigi Trovesi: + Santu Gimignanu de Mòdena: Gimignanu, sec.IV, piscamu de Modena. Santu. Veneradu a Modena, a Venetzia, e in Toscana. Una tzitade at leadu su nomene dae issu: San Gimignano. + Hayao Miyazaki: Est unu manga-ka (漫画家), o mangaka, chi in giapponesu cheret narrer una persone chi faghet manga, est a narrere sos tipicos fumettos giapponesos. Est unu regista e produttore de animatziones: in su 2003 at binchidu su Oscar cun su film "La città incantata" (titulu originale:千と千尋の神隠し|Sen to Chihiro no Kamikakushi) e su Leone d'Oro a sa carriera in sa Mostra internazionale d'arte cinematografica di Venezia in su 2005. At fundadu su Studio Ghibli umpare a su collega Isao Takahata. + Stefano Bollani: + Paulu eremida: Paulu de Tebe o Paulu eremida, naschit in Egittu su 228 dae familia ricca. Giovanu, morit su babbu e-i sa mama, chi lassana benes meda po issu e una sorre. Accusadu dae unu parente de essere cristianu, devet fuire in su desertu e si reparat in una grutta, dedichendesi a sa preghiera e a sa meditatzione. Una legenda narat chi unu corvu ogni die li àttidi unu bicculu de pane. Connoschet Antoni abbade. Vivet a longu paret fintzas a 113 annos. Santu Zirominu nd'at iscritu sa vida. + Roberto Bellarmino: Roberto Bellarmino, naschidu su 1542. Gesuita, teologu, polemista. Autore de unu catechismu, impreadu fintzas a su 1800. Piscamu de Capua, cardinale. Duttore de sa creja. Santu. Mortu a Roma su 1621. + Ido: Sa limba ausiliare internatzionale Ido fit creada in 1907 comente un'Esperanto reformadu. Ido tenet similàntzia cun Esperanto, ma cun pruras diferèntzias comente un'absèntzia cumpreta de sinnos diacrìticos, s'utilizatzione de sa litera "q", una manna utilizatzione de sufissos ma nessi de su prefisso "mal". Totuvia tenet numerosas parolas idènticas. Ido fit unu seriosu essayu de utilizare sas esperièntzas jam vastas de Esperanto, pigende in cunsideratzione sas crìticas chi jam in 1894 aiant fortiadas Zamenhof suo a proponer cambios sos cales in manna mesura fit simile e mesmu idènticos cun issos diferentiante Ido ab Esperanto. Zamenhof in contrastu cun Schleyer aiat cumpigadu su balore de s'internatzionalidade a su nessi de sas radices de su vocabulariu; Ido realisavat custu, ma non compretavat su passu comentziadu dae Zamenhof: Ido retenet s'artifitzialidade de certe afissos e ditavat a sos appigantes un'aplicatzione de regulas apeladas "lòicas" cun distintziones superflue. Su resultadu est chi unu testu in Ido a vices est tantu difìtzile a detzifrare a unu non-initiadu comente unu in Esperanto. @@ -8420,20 +10239,26 @@ "Patro nia, qua esas en la cielo, tua nomo santigesez; tua regno advenez; tua volo facesez quale en la cielo tale anke sur la tero. Donez a ni cadie l'omnadiala pano, e pardonez a ni nia ofensi, quale anke ni pardonas a nia ofensanti, e ne duktez ni aden la tento, ma liberigez ni del malajo." Testu de esemplu in ido. "Por homo vere civilizita, filozofo o yuristo, la konoco di Latina esas dezirinda, ma linguo internaciona esas utila por la komunikado moderna de un lando al altra." + Fausto Coppi: Aiat binchidu chimbe Giro d'Italia, duos Tour de France e su Campionadu mondiale de inseguimento in Parigi in su 1947 e in istrada in Lugano in su 1953. + Ravi Shankar: Este unu musicista e composidore classigu e unu de sos pius sonadores bonos de sitar. Edd'est cunsideradu su musicista indianu pius nodidu in su pianeta. Insa carriera sua at collaboradu cun Uday Shankar, Allauddin Khan, Ali Akbar Khan, Lakshmi Shankar, Yehudi Menuhin, Chatur Lal, Alla Rakha, Anoushka Shankar. In su 1967 aiat partecipadu a su Festival Pop de Monterey e aiat binchidu su Grammy Award pro sa mezus performance de s'annu. + John McLaughlin: Mahavishnu John McLaughlin, est unu chitarrista e composidore eccletigu chi ada ispaziadu in diversos generes musicales dae su jazz fusion a sa mùsica indiana a sa musica rock isperimentende de continuu resultados noos e sonende cun artistas de massimu livellu. + Marco Magnani: Marco Magnani (Tàtari, * - 2003), fizu de su pittore tattaresu Giuseppe, fidi unu criticu de s'arte. Sos istudios suos sunu fundamentales pro s'istoria de s'arte moderna in Sardigna. Agganzos dae fora. Associazione Marco Magnani, Breve ischeda biografica + Alannah Myles: Alannah Myles (Toronto, 25 de Nadale 1958) este una cantautrice canadesa. S'album de debuttu l'aiat realizadu in su 1988, in su 1990 unu single intitoladu "Black Velvet," chi fit in cussu album aiat appidu sucesso in tottu su mundu e aiat binchidu su Grammy Award. + Interlingua: Interlingua est una limba artifitziale chi usat parolas chi sunt trovadas in sa majoridade de sas limbas de s'Europa occidentale. Issa at devenida inventada dae s'IALA - unu grupu de pessones (su prus connoschidu essente Alexander Gode) chi laboravat supra su prozetu suo a pustis de ultra 20 annos. Issos finivana e publicavana su prime ditionariu in 1951. Interlingua at devenida creada supra su fundamentu de su vocabulariu de sas limbas sequente: inglesa, frantzesa, ispagnola, portughesa, e italiana Su nòmine de sa limba est componidu dae 2 partes: "inter" sinnificat "intre"; "lingua" sinnificat "limba". Sos isvilupatores isseperavana su nòmine "interlingua" pro chi issos volevana chi sa limba siat apricada pro facilitare sa comunicatzione intre pessones de logos differente. Pro chi interlingua at devenida creada artificialmente pro esser una limba facile, issa est prus facile de apigare chi limbas naturale. @@ -8442,44 +10267,62 @@ In prus, sos faeddatores de Interlingua proclamana chi sa limba sua representat unu novu latinu, solmente prus simpre e "modernizadu". Interlingua in Wikipedia. Interlingua at tamben sa propria Wikipedia sua. + Teresa de Lisieux: Teresa de Lisieux (1873- 1897), santa,monza carmelitana a Lisieux, in Frantza. Ada iscritu”Istoria de un'anima”,connotta meda. Sa festa su 1 de santuaìne. + Dionisi de Parigi: Dionisi, (III sec.). Primu piscamu de Parigi, est mortu martire afacca a Parigi. Veneradu meda in Frantza. Subra sa tumba ana fraigadu una abbatzia, s'abbatzia de Saint-Denis. Sa festa su 9 de santuaìne. + Ignatziu de Antiochia: Ignatziu de Antiochia, in Siria. Santu. Ada iscrittu sette litteras, importantes po connoschere su cristianesimu de sos incomintzos. Mortu isbranadu dae sas feras, a Roma, in sa persecutzione de Traianu (s'annu 107). + Luca evangelista: Luca, evangelista, santu. De su I sec. Originariu de Antiochia. Autore de unu Vangelu, e de su liberu “Sos Attos de sos apostulos”, chi raccontana s'istoria de sa creja cristiana de sos incomintzos. Dante Alighieri lu narada” "scriba mansuetudinis Christi"”. + Giuanne Battista: Giuanne Battista, est a narrere chi battijaiada. (I seculu). Notiscias de custu Giuanne las tenimos dae sos Vangelos. Fizu de Elisabetta, sorrastra de Maria, sa mama de Gesu Cristu, e de Zaccaria. Sa naschida de Giuanne est motivu de allegria po sos parentes e si bighinadu. Pius a tardu, omine fattu, l'agattamos chi vivede in su desertu, bestidu de una pedde de cammellu, cun una chintalza a sos fiancos, e mandigada tilipisches e mele areste. Preigat penitentzia e cunversione a Deu, cun unu limbazu forte, a sa manera de sos profetas de Israele, e dada unu batijimu cun s'abba de su riu Giordanu. Meda andaiana a retzire custu battijimu de penitentzia, e a retzire su battijimu andat puru Gesus de Nazaret. Sos vangelos raccontana de sa morte de Giuanne, cun sa truncadura de sa conca cumandada dae su re Erode Antipa, ca Giuanne lu rimproveraida po aere isposadu sa connada, muzere de su frade Filippu. Giuanne Battista est veneradu meda, in logos meda s'agatana crejas dedicadas a custu santu. Duas festas in onore sou: su 24 de lampadas si tzèlebrada sa naschida, e su 29 de austu sa morte, su martiriu. Giuanne Battista est istadu rapresentadu meda dae sos artistas, pintores e iscultores. + Anna Maria Jopek: Anna Maria Jopek (Varsavia, Polonia, 14 de Nadale 1970) - est una musicista e cantautrice jazz, folk e pop. S'album de debuttu l'aiat realizadu in su 1997 ("Ale jestem"). Aggantzos dae fora. Situ d'Anna Maria Jopek + Bob Marley: Issu fidi sa oghe solista e su chitarrista de-i su gruppu ska, rocksteady e reggae The Wailers (dae su 1964 a su 1974) e Bob Marley & the Wailers (dae su 1974 a su 1981). Marley restat su musicista reggae pius connottu de tottu sos tempos. + Cassiodoro: Flavio Magno Aurelio Cassiodoro, (Squillace - Calabria 490 circa - Monastero di Vivario, 583 circa), istoricu, omine politicu, e literadu. Est istadu ministru de Teodoricu, re de sos Ostrogotos chi aiant occupadu una parte manna de sa penisola italiana. Cassiodoro s'est impignadu po s'unione de sas populatzines de cultura romana e sa populatzione gota. Cando moridi Teodoricu (526), sos Ostrogotos no rèzene a s'attaccu de sos Bizantinos. Cassiodoro si retirat a Squillace e fundat unu Tzentu monasticu e una Biblioteca, Vivarium, inue benint regoltos testos antigos e -i sos monacos trascriene sos testos antigos e i sos classicos. At iscrittu "Historia Gotorum", "Chronica", I"nstititiones divinarum e humanarum lectionum". + Paba Servestu I: Servestu est istadu unu paba, oe santu. Ada guvernadu sa creja cristiana cando fudi imperadore Costantinu. In su tempus sou ana incomintzadu sas disputas dottrinales cun sos arianos e donatistas chi ana tribuladu sa vida e-i sa paghe de sa creja po tantos annos. Sutta paba Servestu s'est reunidu su conciliu de Nicea in s'annu 325, una ispetzia de congressu de sos piscamos de sa creja, chi ada proclamadu chi Gesus Cristu est “ "beru Deu e beru omine"” contra sos arianos. Servestu est mortu su 31 de nadale de su 335 e supultadu in sas catacumbas de Priscilla, in Roma. Sa notte de sa fine de s'annu est nada puru “notte de santu Servestu”. + Nicea: Nicea est una tzitade antiga de sa Bitìnia, regione de s'Asia Minore, sa Turkia de oe, inue s'est reunidu su primu Conciliu de sa Creja cattolica, po initziativa de s'imperadore Costantinu e de paba Silvestro ( maju- triulas de su 325). Est su primu Conciliu ecumenicu, inue benidi cundennada s'eresia de Ario e proclamadu su credo de Nicea. A Nicea s'est reunidu puru un ateru Conciliu ecumenicu, su e sette, 787, chi ada cundennadu sa dottrina iconoclasta, est a narrere sa distrutzione de sas imagines sagras. + Catacumbas: Sas Catacumbas sun gallerias sutta terra, chi sunu istadas iscavadas dae sos cristianos po sepultare sos cristianos. Funi puru logos de reunione e de tzelebratziones liturgicas. In Roma sunu connottas sas catacumbas de santu Callistu, de Priscilla e ateras. S'isterrida de sas catacumbas connottas est manna, a diversos livellos. Inie s'agatana sepulcros cun lapides cun sos nomenes e iscritziones varias, e sas primas freguras cristianas: s'orante (unu chi pregada), Cristu pastore, e freguras simbolicas, s'anzone, su pische, s'àncora, su paone e ateras. + Pizente de Saragozza: Pizente, diaconu (sec.III), santu. Martire ispagnolu, in sa persecutzione de Diocletzianu (304). Sa festa sua su 22 de 'ennalzu. + Giustinu màrtire: Giustinu, filosofu, est naschidu in Palestina. Est istadu unu apologista cristianu. At iscrittu duas apologias contra sos paganos, e unu Dialogu cun Trifone, unu ebreu. Martire, santu. Sa festa su 1 de lampadas. + Mauru abate: Mauru, de familia romana (sec.VI), santu. Est istadu discipulu de santu Beneittu a Subiaco, inue restat cando Beneittu est andadu a Montecassino a bi fundare unu monasteru, e Mauru a Subiaco diventada abbade. + Severinu abate: Severinu (sec V), santu. At operadu in su Nòrico, (s'Austria de oe e parte de sa Baviera) e in Pannonia (s'Ungheria de oe), cando si funt verifichende sas invasiones barbaricas.Est istadu eremida. At fundadu monasteros chi funt puru logos de difesa de sa popolatzione. Severinu at avvicinadu sos invasores, e gai popolatziones divescias comintzant a s'incontrare. Est naschinde s'Europa. + Larentu Giustiniani: Larentu Giustiniani (1381-1456), santu. Patritziu venetzianu, piscamu e primu patriarca de Venetzia. Festa s'8 de 'ennalzu. + Paba Iginu: Iginu, paba dae su 138 a su 142. Gregu. In sa lista de sos pabas, su primmu chi no est mortu martire. Festa s'11 de 'ennalzu. + Magnificat: Su Magnificat. Gai est connotu custu innu o càntigu de Maria de Nazaret, mama de Gesu Cristu, comente lu leghimus in su vangelu de Luca (1,49-65): @@ -8494,6 +10337,7 @@ "ada pienadu de benes sos famidos, ada dipaciadu sos ricos a manos boidas. "Ada succurridu Israele, servidore sou, ammentendesi sa sa miserigordia sua, "comente aiada prommissu a sos antenados nostros, a Abramu a sa discendentzia sua, po sempre.» + Alessandro Manzoni: Alessandru Manzoni, est naschidu a Milano su 7 martu 1785. Iscrittore italianu. Autore de “I promessi Sposi” (Sos cojuados noos), romanzu fundamentale de sa literadura italiana, iscrittu in a prima medade de su 1800. Sa vida. @@ -8501,15 +10345,19 @@ Tòrrada a Parigi inue vivet fintzas a lampadas de su 1810. Torrada a Milanu. Manzoni at cumpostu puru: Innos Sagros, po sas festas cristianas. Tragedias: Adelchi, Il conte di Carmagnola; ateros innos:In morte di Carlo Imbonati, Martu 1821, e 5 Maju ( po sa morte de Napoleone); e unu liberu: Osservazioni sulla morale cattolica. Su 1860 est nomenadu Senadore. Morit su 2 de maju 1873. + Yaoi Press: Yaoi Press est unu editori indipendenti de fumettus yaoi chi si acattara in su Nevada. Sa domu editora est stetia criara in su 2004 de 'editori Yamila Abraham. + Plaisir d'amour: "Plaisir d'amour" est una cantone (una romanza) de Jean-Pierre Claris de Florian (1755-1794) musicada dae Jean Paul Égide Martini. Ana leadu ipiratzione dae custu pezzu sa cantone "Can't Help Falling In Love" resa famosa dae Elvis Presley e finas I Want To Live de sos Aphrodite's Child. + Nanni Svampa: Est istadu unu de sos fundadores de I Gufi. Est istadu un autore chi fit meda amantiosu de sa cultura popolare finas a su puntu de fagher ricercas filologicas e archivistigas pro chircare de tramandare cussu importante patrimoniu de sas cantones meneghinas. In pius s'est interessadu meda finas de sa musica e sas cantones de Georges Brassens. Agganzos dae fora. Situ ufitziale + I Gufi: I Gufi sun istados unu grupu mùsicale, naskidu in su 1964 e isoltu in su 1969, chi cantaiana in su dialetto milanesu e faghiana unu repertoriu cabarettistigu. S'istoria. @@ -8533,11 +10381,14 @@ Giù le mani dal grano / Pazzesco / Maria Lamberta / La ciucca / Coccodì coccodà / Ma chi se ne fre' / Che bello andare a scuola / Zikipaki, Zikipu / Sudameritalia / Sant'Antonio allu desertu Si può morire / La ballata delli mammi / Cipressi e bitume / Lamento d’amore / A contentely beckin’ story / Vorrei tanto / Quando sarò / Va longobardo / 1600 peste ti colga / Sant’Antonio allu desertu / Nanette / Addio monella / Funeral show / Gli impiccati / Vicolo cieco / Il ponte Evviva il Natale / La Santa Caterina / Capinera / Stellette / Stamattina si va all’assalto / La guerra / La ballata del metronotte / Ferriera / Filava filava / Orango tango / Il gattone deluso / Che bello / La badoglieide / Non spingete scappiamo anche noi / Non maledire questo nostro tempo / È la domenica il giorno del Signore / Li ho visti tutti chini / Questa democrazia / Porta Romana / Maremma + Karen: Karen Etnia de minoria presente in Birmania (oe Myanmar) oppressa dae su regime autoritariu de Yangoon. Sos Karen sunu 5 milliones e sunu cristianos, e dae 60 annos cunbattene contra su regime violentu de Yangoon. Esistidi unu esercitu de gherriglieros, su Karen National Liberation Army (KNLA), cumpostu dae 6.000 omines chi cumbattene contra s'esercitu birmanu. Su regime dittatoriale de Yangoon est appoggiadu dae Cina e Russia, chi a s'ONU bociana onzi interventu in Birmania po proteggire sa popolatzione Karen. + John Lennon: Est istadu unu componente de sos Beatles e umpare a Paul McCartney at frimmadu deghinas de cantones de su gruppu. + The Beatles: The Beatles fit una banda inglèsa de rock e pop chi si fit formada in Liverpool in su 1960 chi est debénnida una de sa pius de sutzessu siat commerciale che de crìtiga in s'istoria de sa musica populare. Sa banda fit cumposta dae John Lennon (boghe e chiterra ritmica), Paul McCartney (boghe e basciu), George Harrison (boghe e chiterra solista) e Ringo Starr (boghe e baterìa) @@ -8545,66 +10396,93 @@ Sa discografìa uffitziale cumprendit: Filmografìa. Sa filmografia uffitziale cumprendit: + Pramma de datteros: Pramma de datteros (Phoenix dactylifera), creschede che un'arvure in altaria, in Africa settentrionale, in sas Canarias, in Asia meridionale; fozas russas, cun ispinas, chi calana ad arcu. Produede datteros. Custa pramma creschede in s'Europa meridionale e bene puru in Sardigna: dae nois produede fruttos ma non madurana e no si podene mandigare. + Padre Pro: Micheli Austinu Pro, est naschidu a Guadalupe (Zacatecas , Mexico) su 1891. Gesuita dae su 1911. In Mexico bi fudi sa persecutzione contra sos cattolicos. Arrestadu poite fudi unu predi, e tzelebraiada sa missa in sas domos, chena processu benit fosiladu su 23 de santandria 1927. Proclamadu biadu dae Giuanne Pauli II. + Sarah Brightman: + Paolo di Tarso: Su nomene sou fut Saulo. Est naschidu a Tarso, in Cilicia, in sa Turchia de oe, discipulu de Gamaliele, e fut unu rabbinu de su gruppu de sos Fariseos. At connottu sos cristianos e los at cumbattidos comente ebreos arrennegados. Andende a Damasco, càpitat unu incontru cun Gesu Cristu, chi cambiat sa vida de custu persecutore de sos cristianos. Retzit su batijimu, e divèntat cristianu, e preigadore de sa fide cristiana. Paulu at lassadu una istiga manna in sa fide cristiana. Si consìderat unu apostolu, mandadu a preigare e a cunvertire a sa fide in Gesu Cristu prima sos ebreos e a poi sos paganos, dedichendesi propiu a custos: “apostolu de sos gentiles” est a narrere de sos paganos. Custa est istada una decisione fundamentale po sa creja cristiana. A Paulu si devet chi no esserat obbligatoria sa circoncisione po diventare cristianu. Omine attivu, faghet tres viaggios missionarios e fundat comunidades cristianas in Greghia, e in Asia Minore, sa Turchia de oe, chi poi sighit iscrinde Litteras, importantes po sa connoschentzia de Paulu e de sa fide cristiana, e po sa ricchesa de contenutos. At iscrittu 13 Litteras. Importantes sa Littera a sos Romanos, sa Prima e-i sa Segunda a sos Corintzios, sa Littera a sos Gàlatas, a sos Efesinos, sa Prima e-i sa Segunda a sos cristianos de Tessalonica e ateras. Arrestadu a Gerusalemme, e accusadu dae sos ebreos de eresia, sigomente fut tzittadinu romanu, est giuttu a Roma po essere giudicadu, e poi de unu viaggiu avventurosu, cun naufragiu a Malta, arrivat a Roma. Inoghe podet incontrare personas e faeddare de Gesù Cristu, e paret chi epada fundadu o contribuidu a fundare una comunidade de cristianos, e a custa imbiat sa Littera a sos Romanos. Morit a Roma decapitadu su 67 ca. Sa festa su 29 de lampadas. Sa fregura e-i sa vida de Paulu at ispiradu sos artistas, pintores e iscultores ( po esempiu Caravaggio). + Nicolino Locche: Fizu de emigrados sardos aiat comintzadu a cumbattere dae s'edadede 9 annos. Comente e professionista fit unu Pesu welter junior e fit diventadu campione mondiale de sa categoria in Tokio su 12 de Nadale de su 1968. + Folk Songs: Folk Songs est unu ciclu de cantones curadas dae su composidore italianu Luciano Berio compostas in su 1964. Sas compositziones sunu in realtade arrangiamentos de mùsica folk de varias natziones e ateras cantones, chi costituini unu tributu a s'arte istraordinaria de sa cantante americana Cathy Berberian. Aggantzos dae fora. "Magazzini Sonori". Pro los aiscultare. + Santa Rosalia: Rosalia, santa. Rosalia Sinibaldi, de su sec.XII, fudi una giovana dama de corte. Rosalia renuntziat a su matrimoniu e si dat a faghere vida de eremida, in unu logu in provincia de Agrigento, po medas annos. Cando tòrrat a Palermo si retirat in una grutta subra su Montepellegrinu, afacca a Palermo, inue vivet, morit e benit sepultada. Su 1624 in sa grutta benit agatadu su corpu de Rosalia. Su 1625 sa grutta est istada trasformada in unu santuariu meda frecuentadu. Unu visitatore est istadu Goethe (1787). Sa festa su 4 de cabidanni. Est patrona de Palermo. + Zuseppe Tomasi: Zuseppe Tomasi de Lampedusa (1649- 1713), de familia printzipesca. Intrada in s'Ordine de sos Teatinos. Preideru su 1673. Istudiosu, cun varios interessos. Cardinale. Fattu santu dae Giuanne Paulu II. + Martinu de Tours: Martinu de Tours. (ca.315- 397). Fudi un orientale e unu militare. S'est cunvertidu a sa fide cristiana e ada retzìdu su batijimu (337). Est istadu eremida in s'isola Gallinara, in ojos de Alassio in Liguria. Ada connottu e est istadu discipulu de Sant'Ilariu de Poitiers. Est consideradu su fundadore de su monachesimu in Occidente. Fattu piscamu de Tours, est cunsideradu s'apostolu de sa Gallia. Est su primu veneradu comente santu chena essere martire. Sa festa s'11 de santandria. Unu diciu narada: po Santu Martinu ogni mustu est binu. + Padre Damiano: Damiano de Veuster fut unu preideru missionariu belga. Missionariu in sas isolas Hawaii, est andadu volontariu in mesu a sos lebbrosos in s'isola de Molokai, inue funt ca. 800 lebbrosos, abbandonados dae totus. P.Damianu s'est dedicadu a sa missione: procurat meighinas, fraigat domittas, duos ispidales, duos orfanotrofius, insinnada a cultivare sa terra. A poi de 11 annos de vida umpare cun sos lebbrosos si leat sa lebbra isse e totu. Morit su 15 de abrile 1889. Proclamadu santu dae Beneittu XVI s' 11 de santuaine 2009. + Waiting for the worms: Waiting for the Worms est una cantzoni de sa rock band inglesa Pink Floyd e est stetia scritta tota de su bassista Roger Waters. Est stetiu pubricau in s'album "The Wall" de su 1979. + Karl Richter: Est connotu massimamente pro sas intrepretatziones suas de sas oberas de Johann Sebastian Bach e de Georg Friedrich Händel. + Lipsia: Lipsia (in tedescu: Leipzig) est una tzitade tedesca de sa regione de sa Sassonia e in su 2008 aida 510.651 abitantes. + Arturo Benedetti Michelangeli: Est istadu unu grande istudiosu e esecutore de sa mùsica de Chopin e de Claude Debussy. + Carmelo Bene: Teatrografia. Inue non b'at iscrittu differente s'autore, su regista e i s'intrepete est Carmelo Bene + Alida Valli: + Monasteriu de Santa Maria de sa Vittoria: Monasteriu de Santa Maria de sa Vittoria. No luntanu dae Fatima, in Portugallu, s'agatada unu monasteriu tra sos pius importantes d'Europa, su Monasteriu de Santa Maria de sa Vittoria, fraigadu po ammentare sa battaglia de Aljubarrota (1385) cun sa vittoria de s'esercitu portughesu subra s'esercitu de Castiglia e chi est istada importante po sa naschida de su regnu portughesu. Su re fudi Giuanne I d'Avis e cumandante de s'esercitu portughesu Nuno Alvares Pereira de 24 annos. Po tzelebrare sa vittoria re Giuanne I ada avviadu su fraigu de su Monasteriu e de una creja: a tres navadas, longa 80 metros e larga 32, in istile goticu portoghesu. Importante su Mausoleu Reale, finidu in su 1434. Su fizu de Giuanne I ,Duarte, ada fattu fraigare un'atera cappella chena le idere finida. Bellu e importante su Chiostru Reale. In su 1800 su monasteriu est istadu ristrutturadu, e cherinde cancellare ognu riferimentu religiosu, l'ana cambiadu su nomene: Monasteriu de sa Battaglia. Custu monumentu est po s'Unesco patrimoiu de s'umanidade. + Otto Hofmann: Otto Hofmann est istadu unu allievu de Paul Klee e Wassilij Kandinskij, durante sa permanenzia sua in s'iscola de su Bauhaus de Dessau (1927-1930), inue aiat fattu sa prima mostra personale. Cun s'arrivu de su nazismu a Hofmann li enit limitada ogni libertade de operare e s'arte sua enit definida dae su regime "degenerada". Poi 'e sa gherra torradu in Germània fit fuidu dae sa Germania orientale e fit approdadu a Berlino. Dae sos annos '50 vivede unu pagu in Berlino, Parigi e in Isvitzera, a sa fine verso sa meidade de sos annos '70 si trasferidi a Pompeiana una idda vicinu a Sanremo e bi restat finas a sa morte. Sas produziones suas sun istadas de dipintos, disegnos e oggettos (porcellanas e ceramicas), grafica (xilografias e litografias). + Wilhelm Wagenfeld: Wagenfeld aiat fattu s'apprendista in sa fabrica de design de argenteria de Koch & Bergfeld in sa tzitade sua, e, a su matessi tempus aiat sighidu sos corsos de sa "Kunstgewerbeschule" e poi de sa "Staatliche Zeichenakademie" de Hanau prima de essere amittidu, in su 1923, in s'atelier de oreficeria de su Bauhaus de Weimar inue issu aiat trabagliadu, tra sos ateros, cun László Moholy-Nagy. In su 1924 pro s'isaminu de mastru de oreficieria aiat criadu sa lampada Bauhaus WG 24. + Peter Behrens: + Amburgo: Amburgo (in tedescu "Hamburg" o "Freie und Hansestadt Hamburg") este sa segunda tzitade de sa Germània (poi 'e Berlino) edd'est su segundu portu de s'Europa poi de su 'e Rotterdam. In tzitade si bi contana unos 1.8 miliones de persones, in s'area metropolitana 4,3 miliones de abitantes. + Atene: Atene (in gregu: Αθήνα, "Athína") este sa capitale e sa tzitade pius populada de sa Grèghia est collocada in sa regione de s'Attica. Est una de sas tzitades pius antigas de su mundu, s'esistenzia sua est documentada dae unos 3.400 annos. Est sa tzitade inue est naskida sa demograzia. In su 2001 aiada una populazione de 745,514 s'area metropolitana nde contaiat 3,130,841 + Gaudenzu de Rìmini: Gaudenzu, piscamu e martire du IV sec. Santu, patronu de Rimini. + Beneittu marture: Beneittu (III-IV seculu p.C.), marture. Fudi unu militare, cunvertidu a sa fide cristiana. Marturizzadu in su 304. Patronu de San Benedetto del Tronto. + Cat Stevens: "Cat Stevens" est su nomene de arte de "Stephen Demetre Georgiou" chi, poi de sa cunversione a s'Islam, at leadu su nomene de Yusuf Islam. Este unu polistrumentista, educadore, filantropo. Sos albums suos "Tea for the Tillerman" e "Teaser and the Firecat" (inue bi fit sa cantone Peace Train una cantone contra a sa gherra) sunu istados certificados cun su triplu discu de platinu in sos Istados Unidos; sucesso mannu ad appidu finas s'album "Catch Bull at Four" e sa cantone sua "The First Cut Is the Deepest". + Marco d'Aviano: Carlo Domenico Cristofori (Aviano 1631- Vienna 1699). Capputzinu,leada su nomene de Marco. preigadore mannu, consizeri de s'imperadore e de ateros printzipes e chi ada ispintu a sa battaglia contra sos Turcos musulmanos chi aiant postu s'assediu a Vienna, capitale de s'imperu. S'esercitu turcu fut isconfittu, dae unu esercitu de una coalitzione (sa Liga Santa, de re e printzipes cristianos), promovida dae su paba Innocentzu IX e cun s'interventu risolutivu de s'esercitu polaccu guidadu dae su Re Jan Sobiescki (12 de cabidanni 1683). + Peace Train: Peace Train("Su trenu de sa paghe") es' su titulu de una cantone de su 1971 de Cat Stevens, chi fidi in s'album "Teaser and the Firecat". Umpare a sa cantone de John Lennon "Give Peace A Chance", de Barry McGuire's "Eve of Destruction " and Dire Straits' "Brothers in Arms", est cunsederada una de sas cantones pius famosa contra a sa gherra. @@ -8650,69 +10528,96 @@ come take me home again Agganzos dae fora. Pro aiscultare sa cantone + Imagine: Imagine" ("Immagina") est una cantone iscritta e cantada dae su musicista rock inglèsu John Lennon. Est sa prima cantone de s'omonimu album de su 1971. + Giordano Bruno: Fidi unu padre dominicanu. Accusadu de eresia, est fuidu in Isvitzera, a Ginevra e est diventadu calvinista. Rientradu in Italia, denuntziadu a S'Inquisitzione po eresia, est istadu brujadu iu. Ada iscrittu: La cena delle ceneri, Lo spaccio de la bestias trionfante. + Margherita Hack: + Goffredo de Buglione: Goffredo de Buglione (in frantzesu: "Godefroy de Bouillon") ( * 1060 ca. - Gerusalemme 18 de triulas de su 1100), duca de su Brabante. At partetzipadu a sa Prima Crociada, proclamada dae su paba Urbanu II, cun unu esercitu de 12.000 omines, in s'austu de su 1096. Est intradu in Gerusalemme, a poi de unu longu assediu, su 15 de triulas 1099. At atzettadu su titulu de Advocatus Sancti Sepulchri, Avvocadu de su Santu Sepulcru. + Georges Candilis: G. Candilis (in gregu: Γεώργιος Κανδύλης) aiat istudiadu architettura in su Politecnicu de Atene dae su 1931 à su 1936. In su 1933 aiat assistidu a su 4° CIAM chi fidi istadu tentu in Atene e incue aiad incontradu a Le Corbusier. In su 1943 Le Corbusier li afidada sa direzione de s'ASCORAL ("Assemblée de Constructeurs pour une Rénovation Architecturale"). Candilis s'istabilidi in Frantza in su 1945 e trabagliada in s'istudiu de Le Corbusier, diventendende unu de sos printzipales collaboradores. Issu fit istadu reponsabile de sa programmazione de su cantiere de s'Unité d’habitation de Marsiglia finas a su 1952. + Maurizio Sacripanti: Fidi un Accademicu de San Luca. Agganzos dae fora. Intervistas e progettos de M. Sacripanti + Baku: Bakou (azéru : Bakı, russu : Баку "Bakou") est sa capitale de s'Azerbaigián. Est collocada in sas rivas de su Mare Caspio. S'istoria sua cominzat in su I millénniu prima de Cristos, ma sos iscrittos pius antigos inue est nominada risalini a su V seculu. In su 2011 contaiat 2.100.000 abitantes, in s'area metropolitana sin de contana calchi 3 milliones, de sos cales medas sunu refugiados de sa gherra de su Altu-Karabagh. In sa tzitade b'est su Palatu de su Shirvanshahs, iscritu in sa lista de sos Patrimonios de s'Umanidade (World Heritage Sites) de s'UNESCO. + Palatu de su Shirvanshahs: Su Palatu de su Shirvanshahs (in azeru: Şirvanşahlar sarayı) est unu complesso architetonicu de s'epoca Shirvan-Absheron in s'Azerbaigián edd'est situadu in su coro de sa tzitade de Baku edd'est istadu costruidu in su XV seculu. + Le Corbusier: Le Corbusier est su pseudonimu de Charles-Édouard Jeanneret-Gris. + Giovanni da Capestrano: Giovanni da Capestrano, naschidu a Capestrano, bidda in provintzia de L'Aquila su 1386, ada istudiadu dirittu a Perugia, e esercitadu s'ufficiu de zuighe. Si cunvertidi e si faghede frantziscanu. Po 40 annos preigadore itinerante in tota Europa. Cossizeri de pabas, benidi imbiadu in missiones apostolicas in varias partes d'Europa. Ada partetzipadu a sa difesa de Belgrado dae sos Turcos su 1456. Moridi a Villach in Austria su 23 de santuaine 1456. Santu (1690). + Sergio Musmeci: Laureadu in ingegneria civile e aeronautica in sa Universidade de Roma "La Sapienza" aiat cominzadu sa pratiga de sa professione in s'istudiu de Pierluigi Nervi e Riccardo Morandi. Sa idea de Musmeci pro dare fromma a sas istrutturas fit basada subra su cunzettu chi bisonza de acciappare sa "mezus fromma" pro veicolare sas fortzas. Una fromma logica chi ripondet in sa mezus manera a sa funzione pro cui est preposta, una fromma criada dae su progettista. Sa creatividade est duncas a sa base de sa iscienzia contemporanea e custu alet naturalmente puru pro sa costruziones. + Diana Ross: Fit una de sas Supremes. + Eusebio Francesco Chini: Eusebio F. Chini, gesuita, missionariu. Est naschidu a Segno (Trento) su 1645, Ada istudiadu matematica. Partidi po s'America, California, su 1681 comente missionariu e Cosmografu Reale, e astronomu e cartografu. Ogni die iscriede in su diariu sos incontros cun sas tribù e populatziones e sas iscobertas chi beniada faghinde. Pàssada in una regione pius a nord tra s'Istadu de Sonora (Mexico) e Arizona, regione desertica e pobera. Iscobridi chi sa California no fudi un'isola, comente si pessaiada, ma una penisola. Moridi su 1711. + Meilogu: Su Meilogu est una regione istorica de sa Sardigna edd'este una sub-regione de i su Logudoro in Provintzia de Tattari. Su nomene cheret narrere "logu 'e mesu": diffattis fidi in su centru de su Giudigadu de Torres. Morfologia. Su territoriu de su Meilogu este caraterizzadu dae sas istigas lassadas dae una antiga attividade vulcanica, diffattis sun presentes varias conformaziones comente sas calderas, sos diccos, sas mesas comente ad esempiu su monte Santu. Su monte Santu, umpare a Pelau e a su monte Traessu sunu sos pius altos de sa zona e sunu totu vicinos a sos 700 metres. Sos terrinos de su Meilogu su sos pius fertiles de s'isola. + Vulcanu: Pro vulcanu comunemente s'intende' unu montiju frommadu dae massas de roccas eruttadas dae sutta terra. + Caldera: + Mesa (geografia): Sa mesa (dae s'ispagnolu chi cheret narrer mesa o banca) si intendet un'area de terrinu sopraelevada chi subra b'ada unu paris, e leat su nomene pròpiu dae sa fromma chi ada. In Sardigna sind' agata' medas, sas pius manna est cussa de Monte Santu in su Meilogu. + Francesco M. Piccolo: Francesco M.Piccolo (Palermu 25 martu 1654 - Guadalajara (Messico) su 1729), missionariu gesuita in sa terra giamada Noa Ispagna (Messico). Bi arrivada in su 1684. Continuada s'obera incomintzada dae un ateru italianu Eusebiu F. Chini (o Chino). Su 1699 incomintzada una una missione fraighende puru una creja noa in istile barocco chi si podede ammirare fintzas oe. Ada iscrittu e benidi pubblicadu unu liberu Informatziones subra sa Cristianidade noa de California (istampadu paritzas boltas, e documentu importante po s'istoria de sa California, ca Padre Piccolo ada vividu po paritzos annos in mesu a sas tribù de custa terra, Chochimies, Guayacura, Pericù, Seri, Yaqui e ateras). + Nicolò Mascardi: Nicolò Mascardi, unu italianu, missionariu e esploradore de sa terra de sos Araucanos, tribù indianas in Cile. Est naschidu a Sarzana su 1610, e giovanu diventat gesuita. Istudiat matematica e cartografia cun su famadu Atanasiu Kircher. In su 1650 l'agatamos in America meridionale. Amigu de sos abitantes araucanos, imparat sa limbas de sas tribù e podet preigare e cunvertire a sa fide cristiana. Cun sos cristianos suos at affrontadu una pestilentzia e fintzas unu terremotu disastrosu (1657) perdinde totus sos liberos. Esploradore de sa Patagonia e de sas Pampas, in contattu cun Kircher, mandat informatziones geograficas e astronomicas. Attraversat sa Cordigliera de sas Andes e arrivat fintzas a su “Stretto di Magellano”. In una ispeditzione, fattu presoneri de sos indianos Poias, morit trapassadu dae sas fritzas, su 1674. + Elinor Ostrom: Est istada premiada cun su Nobel in su 2009 umpare a Oliver Williamson, pro sas "analisis de governance economica, ipezialmente pro sos benes comunes (in inglesu:the commons)" Est sa prima femina chi at binchidu su premiu in custa materia. . + Sos benes comunes: Sos benes comunes (in inglesu:the commons) si riferidi a sas risorsas chi aapprtenin a totu cantos. Argumentos chi ligana. Elinor Ostrom + Juan Diego Flórez: + Luciana Serra: Ad debutadu in 1966 in Budapest. Sa partes chi l'ana resa famosa, a partire dae sos annos 70, e chi faghen parte de su repertoriu sou sunu sa protagonista in "Lucia di Lammermoor" de Donizetti e in sa "Sonnambula" de Bellini. In particolare sunu restadas in sa memoria sa "performance" suas de su 1987 e de su 1988 a su Teatro Regio de Torino, in su "Barbiere di Siviglia" de Rossini e in su "Don Pasquale" de Donizetti. Comente est restada sempre s'interpretazione sua de sa "Reina de sa notte" in su Flauto magico de Mozart, de sos annos 80, prima in sa Royal Opera House de Londra, poi in su Staatsoper de Vienna. + Lima: Lima este sa capitale e sa tzitade piùs populada de su Perù e su centru culturale, industriale, finanziariu de 'istadu Sudamericanu. Sa tzitade est ind' una adde criada dae su riu Rímac e in sas rivas de s'Oceanu Pacifico. + Alessandro Valignani: Alessandro Valignani (Chieti 15.02.1539- Macao 20.01.1606). Missionariu gesuita. Arrivat a Goa in India su 1574. Cumprendet chi po essere adattos a tribagliare in Cina o in Giappone si devent imparare sas usantzias, sa limba e sa cultura de su populu chi los ospitaiada. Valignani est istadu varias boltas in Giappone e connoschiat sa limba giapponesa a sa perfetzione. Amantiosu de sa letteradura, pintura e musica, aiat cumpresu chi custos funt medios po unu dialogu interculturale cun sas ateras culturas. + Bernardo Britti: Bernardo Britti (Camerino 1548 – Lima, Perù 1610). Istudiat pintura a Roma. A vinti annos si faghetgesuita. Su 1575 partit po su Perù. Tota sa vida s'est dedicadu a sa pintura de sugetos religiosos, in varios logos: a Lima, a Juli afacca a su lagu Titicaca, cun pinturas in battoro crejas; a Cuzco, inue pintada unu”paliotto” de 27 sugetos, subra taula; a Chuquisaca, in sa creja de santu Micheli un ateru paliotto, fortzis sa cosa pius bella de custu artista; ancora a Lima, duas telas monumentales de santu Ignatziu de Loyola e de santu Frantziscu Saveriu. Unu pintore italianu chi in su 1500 ada giuttu sa pintura italiana in Perù! + Ravenna: Ravenna ("Ravêna" in romagnolu) est una tzitade de s'Emilia-Romagna de unos 160.000 abitantes, capoluogo de sa provintzia omonima, sa pius manna e pius importante de sa Romagna. A 7 km. dae su mare. In tempos istoricos est istada occupada dae sos etruscos: su nomene, cun su suffissu "enna", parede unu sinnu. A sa fine de su III sec. diventat una civitas foederata de Roma. In su I sec. ottenidi sa cittadintzia romana. Augustu la faghede base de una flotta de 250 naves e isviluppada su portu. Sa tzitde benidi inghiriada de muros, e suta Traiano benidi fraigadu s'acquedotto. @@ -8723,6 +10628,7 @@ - de s'Esarcadu bizantinu (568 - 751) Patrimonios de s'umanidade. Otto monumentos de Ravenna sunu cunsiderados Patrimonios de s'Umanidade dae s'UNESCO: + Mesa (arredamentu): Sa mesa est s'istrumentu a pitzus de aundi si pappada. Est una pati de s'arredamentu. Si acattada in cuxina e poidi essi utilizzau po artras cosas puru, cumenti is giogus cun is cartas o is giogus de mesa (Monopoli, ecc.). Est cumpostu de unu o prus peis, ca poderant unu pranu postu de trevessu. @@ -8729,32 +10635,46 @@ Podit essi fattu de medas materialis, pon'esempiu de linna, de birdi o de metallu. Nci funti mesas de ogna tipu, po formas o po mannaria, peri ca si podint allonghiai. Unu tipu particolari de mesa e sa mesa po biliardu. + Alexandre Kojève: + Tripoli: Tripoli (in arabu|طرابلس|Ṭarābulus), este sa capitale de i sa Lìbia. + Criminal Minds: Criminal Minds est una serie televisiva politziesca criada in su 2005 de Jeff Davis. In Italia est stetia trasmitia in anteprima assoluta a pitzus de su canali tematicu Fox Crime in su frèargiu 2006, po arribai a sa fini in chiaru a pitzus de Raidue de su 15 cabudanni a su 10 santandria 2006. + Gnocchi Carlo: Gnocchi Carlo, preideru cattolicu (1902-1956), cappellanu de sos alpinos in Russia durante sa segunda gherra mondiale. A sa fine de sa gherra ada fundadu un'opera de assistentzia po pitzinnos mutilados e orfanos. Beatificadu su mese de santuaine 2009. + Bressani Francesco G.: Bressani Francesco G., gesuita missionariu (Roma 1612 - Firenze 1672). Partidi su 1642 po Sa Noa Frantza, in America de su Nord, su Quebec de oe. Sa sea sua subra su Riu San Lorenzo in mesu a sa trubù de sos Hurones, sempre in gherra cun sos Irochesos. Fattu presoneri dae custos devede suffrire meda, fintzas sa truncadura de sos poddighes. Benidi riscattadu e mandada in Europa una relatzione (triulas 1644). Torrada in Frantza a si curare e a poi de nou in America. Sa vida est sempre diffitzile ma continuada a preigare e fundare missiones in mesu a so Hurones. Torrada in Italia (su mese de santandria 1650) e pùblicada una “Breve Relatzione”, interessante, po sa descritzione de populatziones, costumenes e logos (cun mappas topograficas). Moridi a Firenze. + Diomedi Alessandro: Diomedi Alessandro, gesuita missionariu (Bevagna, Perugia 1843 - Istadu de Washington, 1932). Arrivada a Woodstock in Sos Istados Unidos in su 1874. Inoghe imparada elementos de tipografia chi li permitini de istampare, pius a tardu, testos in limba indiana. Fudi destinadu a trabagliare cun sos Coeurs d'Alène, populatzione difitzile. Ma Diomendi resessidi a los avvicinare occupendesi de sos antzianos e poberos e insegnende unu pagu de tecnica de coltivatzione, chi benidi appretziada. Resessidi puru a s'impossesare de sa limba issoro e la boltare in inglesu (po sa primma olta dae parte de unu biancu). Diomedi progettada e fraigada crejas in linna e pedra. Su 1894 publicada “Sketches of Modern Indian Life”, e incomintzada unu trabagliu chi durada po trint'annos e benidi publicadu in tres volumenes “Kalispel Dictionary”, de sa limba de sa tribù Kalispel. Primmu de morrere podede biere comunidades agricolas de sos ex gherreris indianos. Moridi su 1932, in mesu a sos suos indianos in d'una cabanna fatta de truncos e pedra. Agganzos dae fora. Sketches of Modern Indian Life + Inneres Auge - Il tutto è più della somma delle sue parti: Inneres Auge - Il tutto è più della somma delle sue parti est unu album de Franco Battiato de su 2009. + Mondi lontanissimi: Mondi lontanissimi est unu album de Franco Battiato de su 1985. + L'Egitto prima delle sabbie: L'Egitto prima delle sabbie est unu album de Franco Battiato de su 1978. + Giuseppe Bressanelli: Giuseppe Bressanelli, (Milanu 6 de bennalzu 1658 - Santa Ana, Sud America, 1732), gesuita, missionariu, architettu, ma puru pittore e iscultore. Si faghede gesuita su 1680. Partidi po s'America de su Sud, Paraguay, po sas “reducciones” gesuiticas, in mesu a sos indios guaranì, su 1691. Guasi subitu ponede manu a fraigare una creja a Itapuà, in territoriu paraguaianu, longa 65 metros, larga 35, a tres navadas, cun trinta colunnas in pedra, e pinturas, unu porticadu in sa fatzada, e sete giannas! Unu capolavoro. A poi fraigada un'atera creja de 56 metros, cun una cupula e un altare intarsiadu. Aiada formadu mastros muradores indios capatzes de realizare sas ideas de s'architettu. E gai ada relizadu ateras creja, a su mancu battoro. Ite lastima chi guasi tottu custas operas siana andadas distruttas, saccheggiadas, a poi de sa fine de s'esperientzia de sas “Reducciones de su Paraguay”, duradas 150 annos... fintzas a sa segunda medade de su 1700... + Pelè: + Antonio Sepp: Antonio Sepp (Caldaro, Bolzano, santandria 1655 - S. Josè, Sud America, 13 bennalzu 1733). Gesuita, missionariu, musicista. A Vienna istudiada musica e a 19 annos diventada gesuita. Su 1689 partidi po su Paraguay e giughede unu garrigu de istrumentos musicales, e puru un organu. Arrivadu notada chi sos indios guaranì sunu meda bravos a sonare istrumentos musicales. Inventada e costruede dae solu un organu a pedaliera, cosa mai ida in cussos logos. Inventada un'arpa a corda doppia, antenada da s'arpa paraguaiana. In limba guaranì cumponidi meda partiduras po sas festas mannas de sa Creja. In ogni “reduccione” creada un'iscola po su cantu corale, sa musica e-i sa danza, insinnende a sonare guasi totu sos tipos de istrumentos. Moridi a 77 annos, a poi de 40 annos de vida missionaria. + Domenico Zipoli: Domenico Zipoli, (Prato 1668 – Santa Catalina, Sud America, 2 de bennalzu 1726), musicista, gesuita e missionariu. Istudiada musica cun sos mastros de Cappella in sa tzitade de Prato. A poi in Napoli, a poi in Bologna, e a Roma. A Roma si rivelada cumposidore de talentu. Su 1715 est organista in sa creja de sos gesuitas a Roma. Zipoli si faghede gesuita in Ispagna, e su 1717 partidi po s'Argentina. A Cordova, in Argentina cumponede musica po sas festas religiosas in sas “reducciones” gesuiticas, nadas de su Paraguay. In otto annos e mesu ada cumpostu una cantidade manna de musica, ma chi est andada perdida a poi de sa catzada de sos Gesuitas dae sas reducciones (1767). Dae cimbanta annos a custa parte, sunu recuperende, in Bolivia e in ateras tzitades de s'America latina, manoscritos de Missas, Innos, e cumpositziones po organu de custu musicista italianu. + Baltasar Gracián: Baltasar Gracián y Morales (Belmonte de Gracián, 8 de Ghennàrgiu 1601 – Tarazona, 6 de Nadale 1658) est istau unu gesuita, iscritore e filòsofu ispagnolu. Tzennos biogràficos. @@ -8769,19 +10689,27 @@ Dae Valencia at a andare a Lerida in su 1631, incarrigau de insignare teologia morale. In su 1633 at a mòere a Gandìa, in ue at a insignare filosofia in su collègiu gesuita de sa tzitade e ant a torrare sos problemas e sas disamistades cun sos de Valencia. Su tempus colau in Huesca e Madrid e sa maturidade literària. In s'istiu de su 1636 at a torrare a Aragona, a Huesca, a fàghere su confessore e preigadore. Su tempus colau inoghe at a àere importàntzia nanna, pro ite ca cun s'agiudu de su mecenate Vincencio Juan de Lastanosa at a pòdere pubricare su primu libru suu: "El Héroe" (s'eroe) in su 1637. Lastanosa reuniat in sa domo-museu sua medas artistas e literàrios. Su palàtziu de Lastanosa, fines Felipe IV de Ispagna dd'at a bisitare, fiat famosu pro is giardinos ermosos, pro s'armeria ispantigosa, pro una colletzione de medàglias e pro una biblioteca meda manna cun unos setemiza libros, roba de ispantu pro tando. In custu ambiente favorevole Gracián at a bènnere in cuntatu cun su mundu intelletuale aragonesu, connoschende peri su poeta Manuel de Salinas e s'istòricu Juan Francisco Andrés de Uztarroz. + Kiri Te Kanawa: + Gregorio Mengarini: Gregorio Mengarini (Roma 1811 – Santa Clara, California 1886 ) gesuita italianu e missionariu in America, Istados Unidos. Connoschede sa meighina e i sa musica. Arrivada in America, a Saint Louis su 1841. Partidi po una ispeditzione missionaria e arrivada in su Montana. Imparada sas limbas de su logu cun fatzilidade e imparada sas usantzias e modos de su populu dae sa pedde ruia. Isviluppada sa connoschentzia de sas ervas de sa meighina naturale. Iscriede articulos iscientificos de meighina chi benini publicados dae rivistas americanas. Su territoriu fudi abitadu dae sa tribù de “Sas Concaspiattas” e dae sa tribù de “Sos Pesnieddos” guasi sempre in gherra. Su 1877 publicada unu Ditzionariu de sa limba de sas Concaspiattas, e già in su 1861 aiada publicadu una grammatica de custa limba. + Pasquale Tosi: Pasquale Tosi (San Vito, frazione di Santarcangelo di Romagna 1835 – Alaska 1898). Gesuita, missionariue esploradore in su Nord Ovest de Sos Istados Unidos, in sas Montagnas Roccalzas, Idaho, e Istadu de Washington. Po 21 annos. Po ses annos no ada mai drommidu subra una tramatta né in domo né fora. Imparada sete dialetos de su logu e is impossessada de sa cultura Salish e Kalispel e de cussa de Sos Naresforados. Cun unu cumpagnu e ateros pegos omines faghede unu viaggiu disagiadu meda fintzas a Vancouver e fundada sa prima missione in Alaska, e arrivada fintzas a su Stretto di Bering. Fundada una missione in mesu a Sos Kuyukut: in battoro meses insinnada s'inglesu a doighi pitzinnos indianos e issu imparada sa limba de custa tribù e iscriede una grammatica. Insinnada a coltivare s'ortu e a produere legumenes. Torrada in Italia e a poi ancora in Alaska e fundada una missione addae de su Stretto di Bering, inue fortzis mai fudi arrivadu unu europeu. Moridi su 1898. + Pietro Valpreda: + Luciano Salce: + Vincenzo Loverso: Vincenzo Loverso (Palermu ca. 1650 – Orinoco, Sud America 1693). Si laureada in giurisprudentzia e su 1680 si faghede gesuita. Partidi missionariu po La Nueva Granada, sa Colombia de oe, su 1690. Est istadu unu esploradore de su Riu Orinoco, chi fudi pagu connoschidu, imbiende relatziones, cartas topograficas de sos logos, dende sa positzione, e sa descritzione de sos affluentes, de su clima, de fauna e flora incontrada e informatziones de sos abitantes. Ada avvicinadu populatziones cannibales, Sos Caribes e Sos Caberros e puru Sos Calibos populatzione patzifica, e ada fattu descritziones precisas. Sos Caribes e Sos Caberros praticaiana su cannibalismu puru de sos familiares, e de pitzinnos allevados fintzas a sos 11 annos e poi bocchidos e mandigados in sas festas. S'obera de custu esploradore est finida cando fattu presoneri dae sos cannibales l'ant bocchidu. + Hanna Schygulla: In Monaco de Baviera, in su mentre chi istudiaiada filologia germanica, iscopridi su teatru iperimentale e connoschede e si ligad cun d'unu de sos protagonistas su regista Rainer Werner Fassbinder, su chi poi est diventadu unu de sos printzipales esponente de su "cinema tedescu nou". Diretta dae issu aiada esordidu in su 1969 cun "Liebe ist kälter als der Tod" (S'amore est pius frittu de sa morte), primu lungometraggio de Fassbinder. Su sodaliziu continuat cun "Götter der Pest" (Sos deos de sa peste), "Warnung vor einer heiligen Nutte" ([[Attentos a sa bagassa santa) de su 1970, "Die bitteren Tränen der Petra von Kant" (Sas lagrimas amaras de Petra Von Kant) de su 1972, trasposizione cinematografica de s'obera teatrale de Fassbinder, e cun su film in bianco e nero de "Effi Briest" (1974), trattu dae s'omonimu romanzu de Theodor Fontane. Su successo internazionale arrividi in su 1978 cun "Die Ehe der Maria Braun" (S'affidu de Maria Brown), primu film de Fassbinder chi essidi dae sos confines de sos cineclub. + Giorgio Strehler: Teatru. "Teatrografia parziale" @@ -8788,51 +10716,76 @@ Bibliografia. Iscrittos, notas de regia, intervistas. "Sas datas su sas de sa publicatzione." + William Shakespeare: + Wolfgang Amadeus Mozart: + Ludwig van Beethoven: + Salvare la faccia: Salvare la faccia est una commedia romantiga de su 2004 girara de Alice Wu. Su film fueddara de Wilhelmina, una giovuna chirurgu sino-americana, de sa mamma, nun cojara, ma impringia, e sa sposa de sa protagonista, chi fairi sa ballerina. + Carlo Goldoni: + Aligi Sassu: Aligi Sassu este un pittore sardu naschidu in Milano. + Andrea Pozzo: Andrea Pozzo (Trento, 1642 -Vienna, 1709) gesuita, pintore. Su capolavoro sou in sa creja de Santu Ignatziu a Roma: sa gloria de Santu Ignatziu de Loyola in su soffittu, faghinde una finta cupula po su giogu de sa prospettiva. In sa matessi creja una finta cupola,solu pintada, inue s'incontrana sa navada e su transetto. Subra sa Prospettiva ada iscrittu unu trattadu: “Perspectiva pictorum et architectorum”. Ada operadu puru a Vienna, inue est mortu. + Eduardo De Filippo: Oberas de ammentare: Natale in casa Cupiello (1931), Questi fantasmi (1946), Filumena Marturano (1946), Il sindaco del rione sanità (19619 e ateras + Girolamo De Angelis: Girolamo De Angelis (1567 – 1623), naschidu a Enna, gesuita e missionariu in Giappone. Bi arrivada in su 1602 e si dedicada a preigare sa fide cristiana, e imparada a sa perfetzione su giapponesu. Su 1614 iscoppiada sa persecutzione contra sos cristianos. Su 1621 est a Yendo (Tokio) po assistire so cristanos, ma benidi arrestadu e brujadu biu cun ateros 49 cristianos su 4 de nadale 1623. Beatificadu su 7 de triulas 1867 dae Pio IX. + Antoni Gaudì: + Camillo Benso, conte di Cavour: Cavour est istadu unu protagonista de su Risorgimento italianu comente cabu de su guvernu de su Regnu de Sardigna e successivamente comente primu Presidente de su Consizu de su Regnu de Italia. + Luigi Pirandello: At rezidu su premiu Nobel pro sa literadura in su 1934. + Blaise Pascal: + Galileo Galilei: Fit unu umanista edd'est cunsideradu su primu iscientziadu modernu e su primu a aere introdottu su metodo iscientifigu. + Charles Rennie Mackintosh: Est istadu unu esponente de su movimentu Arts and Crafts. + Robert Doisneau: Sas fotos suas in genere ana descrittu sa vida de ogni die de sas carrelas e de sos caffes de Parigi. Influenzadu dae s'istiliu de Kertész, Eugène Atget, e Henry Cartier-Bresson, at realizzadu pius de 20 liberos de fotos chi ritraene sa vida de ogni die. Sa foto sua pius connotta est Le baiser de l'hôtel de ville (su asu de s'Hotel de Ville) chi fit cunsiderada un'icona de sa fotografia realistiga finas a cantu in su 1993 s'est ischidu chi sos duos chi si sun basende in sa foto fin duos modellos. + Henry Cartier-Bresson: + Maria Callas: Su nomene sou fit Maria Anna Sophia Cecilia Kalogheròpoulos est istada cunsiderada una de sas pius interpretes mannas de tottu sos tempos. + Franziscu Borromini: Su nomene sou de naschida fit Francesco Castelli. + Bartzellona: Bartzellona (in cadelanu e-i in ispagnolu Barcelona) est una tzitade de s'Ispagna, cabu de logu de sa Catalugna, una regione autonoma de sa parte nord-orientale, tenet 1.615.908 abitantes e s'area metropolitana nde contat 4.928.852. + Raimondo D'Aronco: Est consideradu, umpare a Ernesto Basile unu de sos architetos pius importantes de su Liberty. + Belle époque: Sa Belle Époque (1871- 1914) est unu periodo de s'istoria europea , culturale e artistigu chi partit dae sa fine de s'Ottighentos e finidi cun su cominzu de sa prima gherra mundiale. S'espressione "Belle Époque" ("S'epoca bella", "Sos tempos bonos") est naskida in Frantza. + Martin Luther King: Pastore protestante battista, ada lottadu contra sa segregatzione ratziale de sos negros americanos. Mortu assassinadu dae unu biancu ratzista. At rezidu su Premiu Nobel pro sa paghe in su 1964. + Santu Gregoriu Illuminadore: San Gregorio Illuminadore est nasciu in Armenia, in su 257c.a e est mortu in su 332 c.a. est venerau de sa Cresia cattoliga, de sa Cresia cristiana ortodossa, de sa Cresia copta e de sa Cresia apostoliga armena. Est su patronu de s'Armenia. Est su fundadori e su santu patronu de sa Cresia apostoliga armena. + Lia Origoni: Naschede ind'una familia inue b'aiat una zerta predisposizione a s'arte. Diffattis su tiu Giacomino Origoni fit istadu unu de sos primos attores de su cinema mudu italianu. Su debuttu sou e sa prima audizione risalini a su 1934 cando su famadu tenore Bernardo De Muro fidi ospite in Caprera de sa fiza de Giuseppe Garibaldi Clelia, in cussa ocasione canteidi addainanti e sa tumba de Garibaldi. Cossizada dae De Muro e Clelia lassat s'istudiu de su violinu e si dedicada solu a su cantu. In su 1938 binchede sa borsa di studio de su Teatro dell'Opera de Roma. Sa carriera. @@ -8843,132 +10796,188 @@ Intantu Lia cominzat a trabagliare in s'EIAR de Firenze inue incontrada su mastru Pippo Barzizza. Poi movede a Milano inue este iscritturada in s'Olimpia. In su 1944 andada in tournèe in varias tzitades italianas. Dai cue movede a Venezia inue leada leziones de recitazione dae Memo Benassi e poi dae Giulio Stival chi appena la idet recitende li proponede sa parte de sa femme fatale in "Addio giovinezza" chi andat in iscena in su teatro Goldoni de Venezia. Cun Stival in Milano rappresentana "Sogni d'amore". In su frattempus Lia trasferit sa familia a Rapallo e in cussu periodo enit cuntattada dae Macario. Poi de varios tentativos Macario resessidi a la cuncordiare e debuttana comente e ditta Macario-Origoni in s'Odeon de Milano cun "Follie di Amleto". Però chi essini subitu male e contos e ogniunu andat pro s'istrada sua. Lia chircat trabagliu e benit iscritturada a su Teatro alla Scala de Milano pro sa parte de Flora in s'opera La Traviata sutta sa regia de Giorgio Strehler. In su 1948 Lia frimmada unu cuntrattu cun sa RAI pro una serie de trasmissione radiofonicas in cui enian cantadas musica Folkloristicas de tottu su mundu, in cussu connoschede a Giorgio Nataletti chi fit istadu su chi aiat fundadu l'Istituto per le ricerche etnografiche dell'Accademia di Santa Cecilia e chi fit membru de s'UNESCO. In su 1949 istudiat sa cantones de su cabaret frantzesu de s'800. In su '50 est in su Teatro Sistina de Roma cun Totò e in su Teatro San Carlo de Napoli interpretat sa parte de Polly in s'Opera da tre soldi de Bertold Brecht cun sa regia de Antongiulio Bragaglia. In su 1951 in Torinu incidit La vedova allegra e poi partidi pro una tournèe in Egittu a Alessandria d'Egitto e a Cairo. + Leone Su Mannu: Leone Su Mannu, paba (de su V seculu, naschidu fortzis in Toscana). Fattu paba su 440. Difendede Roma dae s'invasione de Sos Unnos de Attila e dae sos Vandalos de Genserico. Ada difesu sa fide traditzionale de sa Creja catolica. Ada convocada su Conciliu de Calcedonia (451) chi definidi sa divinidade e s'umanidade de Cristos. Cumbattidi s'eresia de Eutiche. Ada lassadu 96 Discursos riccos de dottrina e bellos po su latinu elegante, e 173 litteras. Est mortu su 10 de santandria 461. + Egitu: S'Egitu (in arabu:جمهوريّة مصر العربيّة) est una natzione de s'Africa, sa capitale sua est Cairo. + Glenn Gould: + Miriam Makeba: Sa carriera professionale sua fit cominzada in su 1950 cun su grupu de sos Manhattan Brothers, poi aiat fundadu unu grupu sou The Skylarks e cantaiada cantones chi fini una miscela fra su jazz e sa musicas traditzionales de su Sudàfrica. In su 1959, si fit esibida in su musical "King Kong" a fiancu de Hugh Masekela, chi poi fit diventadu su maridu. Sempre in cuss'annu aiat fattu una essida in d'unu documentariu anti-apartheid "Come Back, Africa" de Lionel Rogosin e s'annu poi fit istada invitada a su Festival del cinema di Venezia; una olta arrivida in Europa aiat dezisu de non torrare in Sudàfrica. Gai si fit trasferida a Londra, inue aiat connottu Harry Belafonte, chi l'aiada agiuada a si trasferire in sos Istados Unidos. In America aiada incisu meda de sas cantones suas pius famadas, comente "Pata Pata", "The Click Song" ("Qongqothwane" in limba xhosa) e "Malaika". In su 1966 Miriam Makeba at rezidu su Grammy pro sa mezus incisione folk pro s'album "An Evening with Belafonte/Makeba", realizzadu umpare a Belafonte. In s'album fin trattados jaramente temas politigos contra a s'apartheid. In su 1963 aiat fattu sa propria testimonianzia a su comitadu contra a s'apartheid de sas Natziones Unidas. Su guvernu sudafricanu aiat rispostu cundannende·la a s'esiliu e ponzende a banda sos discos suos. + Dizzy Gillespie: + Erminio Macario: + Bologna: Bologna est una tzitade italiana de 375.985 abitantes, capoluogo de sa omonima provintzia e de sa regione Emilia-Romagna. Este sede de un'antiga universidade, edd'est attualmente sa pius quotada de sas italianas a livellu internatzionale. + Lech Wałęsa: Lech Wałęsa est nasciu a Popowo su 29 de santandria de su 1943. Est stetiu unu politigu e attivista po is dirittus umanus polaccu. Est stetiu presidenti de sa Polonia de su 1990 a su 1995. In su 1983 ada bintu su Premiu Nobel po sa paxi. + Gianfranco Manfredi: Istudiat e si laureada in filosofia in s'Universidade Istatale de Milano, frequentada sa redazione de sa rivista Re Nudo. Est autore fra sos ateros de s'album "Ma non è una malattia" de su 1976 e de sos fumettos Volto Nascosto e Magico Vento. + Lingua Rapa Nui/campidanesu: Sa lingua Rapa Nui est una lingua polinesiana orientali fueddara de sa popolatzioni nativa de s'Isola de Pasca, chi si acattara in Cile. + Cairo: Cairo (in Arabu:القاهرة|al-Qāhira) est sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Egittu, ada unos 8 milliones de abitantes e pius de 15 milliones in s'area metropolitana. Est finas sa tzitade pius manna de tota s'Africa e de su Vicinu Oriente edd'est sa treighesima metropoli pius populada de su mundu. + Michael Ende: Sas oberas suas pius connottas sunu "Momo" (1973) e "Die unendliche Geschichte" (S'istoria chena fine) de su 1979 e "Der Spiegel im Spiegel" (1986) ("S'ispiju intro s'ispiju"). + Carlo Collodi: Su nomene sou in s'anagrafe fit Carlo Lorenzini est connottu pro su capolavoro sou Pinocchio. + Gianni Rodari: Fidi ispecializzadu in raccontos pro pitzinnos est istadu traduidi in medas limbas in tottu su mundu. + Tony Garnier: In su 1901, poi de importantes istudios de sociologia e problemas architetonicos, aiat cominzadu a formulare una soluzione a sos problemas de s'urbanistiga. S'idea sua de base fit de ischirriare sos ispazios in base a sa funziones chi aiat divisu in battoro categorias including tempus liberu e recreatzione, industria, trabagliu e trasportos. Sas teorias suas Garnier las aiat publicadas in d'unu trattadu "Une cité industrielle" (Una tzitade industriale) in su 1918. In sos annos a sighire custa idea de divisione de sas funziones urbanas fini istadas leadas in considerazione da sos membros de su CIAM e in ispetzies dae Le Corbusier. Parte de custas suas teorias fini istadas iperimentadas in sa tzitade sua Lione gratzias a s'interessamentu de su sindigu Édouard Herriot. + Lione: Lione (in frantzesu" Lyon") est sa terza tzitade frantzesa. Est situada in su sud-est de sa Frantza, inue confluini sos rios Saona e Rodano. Lione este sa capitale de sa regione Rhône-Alpes. + Sebastião José de Carvalho e Melo: Connottu comente Marchesi de Pombal. Poi de su terremoto de su 1 de santandria de su 1755 chi aiat dirruttu sa tzitade de Lisbona su marchesi aiat progettadu sa fromma e s'organizatzione noa de sa tzitade. + Vararo: Vararo (Varée in lombardu) est una fratzioni de su comunu de Cittiglio, chi fait parti de sa provintzia o Meria de Varese. Sa bidda s'agatat intra de is montis "Sasso del Ferro", "Monte Nudo" e "Pizzoni di Laveno" a 725 m de artesa in pitzus de su mari. Santu patronu de sa bidda est Santu Bernardu, festau su 20 de aùstu; is bividoris funt tzerriaus vararesus. Fintzas a s'annu 1927, annu de annessioni a su comunu de Cittiglio (R.D. 12 aùstu 1927, n. 2443), Vararo fiat unu comunu autonomu. + Leonardo Sciascia: + Francesco Rosi: + Vancouver: Vancouver este una tzitade de su Canada edd'est sa capitale de sa provintzia de sa British Columbia. Ada una populazione de 615.473 abitantes, mentre chi s'area metropolitana, jamada "Greater Vancouver Regional District" (GVRD) o Metro Vancouver, nde contada 2.318.200 (in su 2009). + Raymond Burr: Est s'attore chi ada impersonadu su personaggiu de sa famosissima serie televisiva Perry Mason. + Pierre Trudeau: Est istadu su 15mu 1mu ministru de su Canada. Ada amministradu su Canada in d'unu momentu de difficultade ma est resessidu a mantennere s'unidade natzionale e a modificare sa costituzione canadesa aggiunghendebi su Charter of Rights and Freedoms. + Fertilia: Fertilia est una frazione de su comune de S'Alighera chi at unos 1.700 abitantes, e non est meda attesu dae s'omonimu aeroporto. Est a 6 km dae S'Alighera e a 34 km dae Tàtari. Fertilia est istada fundada dae su guvernu Fascista italianu in sos annos 30, po bi fagher accudire zente furistera chi beniat subratottu dae Ferrara, poi de aere bonificadu s'area dae sos paules. Poi de sa segunda gherra mundiale est istada ubulada dae sos esules de s'Istria e de sa Dalmazia. + Fèmina: Sa fèmina est s'èssere umanu contrapposta a s'òmine e est carateritzada dae sa presèntzia de cromosomas sessuales XX. + The Wounded Tone: Is The Wounded Tone funt unu grupu progressive rock nàschidu a Stoccolma in Isvetzia. S'istile issoru est unu amisturu de jazz e neoprogressive e fusion. + Thin Shoes: Is Thin Shoes funt unu grupu alternative rock nàschidu a Stoccolma in Isvetzia. S'istile issoru est unu amisturu de blues e neoprogressive e punk rock. + Big Sir: Is Big Sir funt unu grupu progressive rock nàschidu a Los Angeles in California. + Rust Never Sleeps: Rust Never Sleeps est unu album de su 1979 de Neil Young e de is Crazy Horse. Est cantau in sa bersioni live, ma est fattu de arrogus mai intendius. + Preraffaelitas: Sa Confraternita dei Preraffaelliti est stetia una currenti artistiga de sa pintura vittoriana (XIX sègulu) nascia in santandria de su 1848, sviluppara e spacciara in su Rennu Auniàdu. Arregordara su simbolismu. In mesu a is esponentis printzipalis ci funt stetius Dante Gabriel Rossetti, William Hunt, Ford Madox Brown, John Everett Millais, William Morris, Edward Burne-Jones ed il tardivo John William Waterhouse. + Hu Shuli: Hu Shuli in (cinesu: 胡舒立) est naskida in Pechino in su 1953 edd'est una giornalista e un editore. Est istada su cabu redatzione de su giornale "China Business Times" e in su 1998 aiat fundadu sa rivista bimestrale finanziaria cinesa "Caijing". Fit istada una guardia ruja (in cinesu:红卫兵) e poi si fit arruolada in s'Esercitu Populare de Liberazione (in cinesu: 中国人民解放军). Dae su 1978 a su 1982 aiat istudiadu in s'Universidade popolare cinesa, como jamada Universidade de Cina "Renmin", inue si fit laureada in giornalismu. In su 1989 aia' manifestadu, umpare a sos istudentes, in sa Piatta Tienanmen e daboi fit andada a si perfezionare in sos istudios de giornalismu a s'Universidade de Stanford in sos Istados Unidos. + Beijing: Beijing (o comente fit jamada primu Pechino (in cinesu s'iscriede:北京市) est una tzitade e sa capitale de sa Cina. Est sa segunda tzitade poi de Shangai pro abitantes chi sunu unos 13.000.000 in s'area urbana e 17 milliones in s'area metropolitana. + Brett Gaylor: Brett Gaylor (*1977) est unu realizzadore de documentarios canadesu chi, creschidu in Galiano Island in sa British Columbia, vivet in Montreal in su Quebec. Est istadu su chi at criadu opensourcecinema.org, una comunidade de "video remix". Est finas su produttore web de Homeless Nation.org, unu progettu in su web dedicadu a allargare sa possibilidade de tottu a partecipare a sa cultura on line. S'attivismu sou est indirizzadu a dimustrare chi sas normas e legges relativas a sa propriedade intellettuale in s'era de su peer-to-peer e de su file sharing, de e-mule, Napster, Torrent, ecc. cherene modificadas. + Lawrence Lessig: Issu est connotu comente e proponente de ridutziones de sas restrintziones legales de sos diritos de autore, marcos in modu pius particulare in sas applicaziones tecnologicas. Lessig est istadu unu de sos fundadores de Creative Commons, de sa Software Freedom Law Centere de sa the Electronic Frontier Foundation. + Creative Commons: Creative Commons (CC) este un'organizzatzione non profit dedicada a sa espansione de sa condivisione e a su pubblicu utilizzu de sas oberas de creatividade. + Paolo Diacono: Paolo Diacono, Paolo Varnefrido, nadu P.D. Originariu de Cividale del Friuli (720- 799 ca), de nobile familia longobarda e monacu benedettinu. Omine istruidu, connoschiada puru su gregu. Istoricu, Autore de sa Historia Longobardorum, obera importante po sa connoschentzia de sa zente sua. Restana puru poesias e litteras e ateros iscritos ecclesiasticos. Est mortu a Montecassino. + Cividale del Friuli: Cividale del Friuli (Cividât in friulanu) est unu comunu de 11.602 abitantis de sa Provìntzia de Udine. Cividale del Friuli, sa Forum Julii romana fundada dae Cesare. Paret chi dae su nomene latinu est bennidu su nomene Friuli. Oe si podede ammirare in custa tzitade su Tempietto Longobardo chi presentada formas bizantinas; Su Duomo cun su campanile (XVI sec.); sa Domo mediovale (XIV sec.); Su Ponte de su Diaulu, subra su riu Natisone, cumpletadu in su 1498; su Museo Cristiano cun isculturas capolavoro de s'arte longobarda; s'Ara de Ratchis, re Longobardo; s'imponente creja de santu Frantziascu. Cividale est su logu de naschida de Paolo Diacono, istoricu longobardu. + Palmanova: Palmanova ("Palme" in friulanu) est unu comunu de 5.396 abitantis de sa Provìntzia de Udine. Palmanova (Udine), tzentru fortificadu, fraigadu dae sos Venetzianos in su 1600, po difesa de su territoriu. A forma de poligonu, una fortetza a noe puntas, cun bastiones, fossos e tres portas: Aquileia, Cividale e Udine. Conchistada dae sos Austriacos solu in su 1797, e a poi dae Napoleone chi ada aggiuntu un'ateru giru de fortificatziones, sa e tres. Su 1866 Palmanova est passada a su Regnu de Italia e est istadu un tzentru de smistamentu in sa Prima Gherra Mondiale. In su tzentru de sa tzitade una piatta manna cun edificios importantes: Su Duomo de sos primos de su '600 e i su palattu de su Provvedidore. In tzitade divescias casermas e calicuna como est in ruina. + La Havana: La Havana (in sardu S'Avana) est sa capitale de sa República de Cuba e de sas provintzias Ciudad de La Havana e Provintzia de La Havana. Fit istada fundada su 16 de santandria de su 1519 dae su conquistadore ispagnolu Diego Velázquez de Cuéllar. Su centru storico (La Habana Vieja) est istadu declaradu Patrimoniu de s'Umanidade dae s'UNESCO. + DC Archive Editions: Is DC Archive Editions funt des editzionis cartonatas chi ristampant storias de sa Golden Age e de sa Silver Age de sa DC Comics. + San Sturmio: San Sturmio, nau puru Sturmius o Sturmi est nasciu a Lorch, in Austria in su 705 e est mortu a Fulda su 17 de Nadale de su 779. Est stestiu unu discepulu de San Bonifacio, fundadori e primu abate de su monasteru benedettinu e de s'Abbatzia de Fulda in su 742 o in su 744 + Antonio Maccioni: Antonio Maccioni, ( Machoni) (Iglesias, 1671 – Córdoba, 1753) est istadu unu gesuita e missionariu in Argentina e Paraguay. Ada iscrittu unu liberu “Las siete estrellas en la mano de Jesus” chi como benit bortadu in italianu, e inue si raccontada sa vida de sete gesuitas sardos chi ana operadu in sas “reducciones” de su Paraguay in sa secunda medade de su 1600 e -i sos primos annos de su 1700. + Bernardino Tolo: Bernardino Tolo, naschidu inCasteddu, gesuita missionariu. Arrivada a Buenos Aires su 1622. Operada tra sos Guaranì. Imparada sa limba impresse e si ettada in su trabagliu. Su logu e su clima fudi malu e s'est ammalaidadu fintzas a perdere sa vista, ma chena lassare su trabagliu de missionariu chi continuada cun una munza manna. + Luca Chessa: Luca Chessa (Quesa), naschidu in Tàtari su 1609, gesuita e missionariu. Arrivada in Paraguay su 1640, in sas reductiones gesuiticas. Sas tribù indias chi incontrada e inue operada sunu meda, e sunu primitivas: sos Itatines, sos Charruas, sos Guacùs, Payaguas, Arecayàs … De calicuna de custas tribu narada chi est:” gente por estremo perfida e traydora” ma continuada a vivere e a preigare su vangelu in mesu a issos. Una vida movimentada sa sua. Moridi po un epidemia su 6 de santuaine 1666. + Carabinieri: Carabinieri. S'arma de sos carabineris est istada fundada su 13 de triulas 1814 po voluntade de Vittoriu Emanuele I, re de Sardigna, comente difensores de s'Istadu e comente organu de politzia. Carabineris, ca funi armados de carabina. Est istada istudiada sa divisa. Sos carabineris ana cumbattidu sa malavida in totu sas formas. In tempos passados faghiana servitziu movindesi a pe, a caddu; a poi cun sas camionettas; como cun sas machinas e furgones. Sunu istados sempre presentes in logos colpados dae calamidades : Messina(1908), Marsica-Avezzano (1915),Belice(1968), Friuli (1976), L'Aquila (2009),e dae alluviones: Polesine (1951), Firenze (1966) e in ateros logos. Sa Patrona de sos carabineris est sa Madonna, “Virgo Fidelis”, e i sa festa su 21 de santandria. Sa caserma de sos carabineris b'est in guasi totu sos comunes de Italia. + The Drifters: The Drifters est unu gruppu vocale Afro-Americanu de genere doo wop/R&B chi est istadu famosu massimu dae su 1953 a su 1962, ma chi sunu sonende ancora in dies de oe. Fini istados criados dae Clyde McPhatter in su 1953 in New York. Tra sas cantones pius famosas issoro bi sunu This Magic Moment, Save The Last Dance For Me, Under the boardwalk. + Rino Gaetano: + Capitan Atom: Capitan Atom est unu de is personaggius de is fumettus de sa DC Comics, criau in su 1960 de Joe Gill e Steve Ditko. + Giuseppe Moscati: Giuseppe Moscati, Santu (Benevento 25,7 1880 - Napoli 2,4 1927). De familia burghesa, meda religiosa; dae pitzinnu vivede a Napoli. S'iscriede a s'Universidade in meighina e si laureada su 1903, e intrada in s'Ispidale Santa Maria de sos Incurabiles a Napoli. Su manzanu chito ogni die partitzipada a sa Missa e poi andada in sas zonas poberas de Napoli a curare gratis sos poberos e-i sas familias poberas. Professore e primariu in s'Ispidale, moridi a 47 annos. “Su medicu santu” est sepultadu in sa creja de su Gesù Nou in su tzentru de Napoli, chi est diventadu logu de pellegrinaggiu meda frecuentadu. Fattu santu su 25 de santuaine 1987. + Aretha Franklin: Est connotta cun su paranumene e "The Queen of Soul" (Sa reina de su soul). Ma Franklin oltre a su soul, fit puru una cantanti de jazz, rock, blues, pop, R&B e Gospel. In su 2008, sa rivista americana "Rolling Stone" l'at collocada a su primu postu in sa lista de sos mezus e pius grandes cantantes de tottu sos tempos. + Smokey Robinson: + Carole King: + Tito Puente: Fizu de duos Puertoricanos Ernest e Ercilia Puente, creschidu in su quartieri Spanish Harlem in New York, Puente est accreditadu comente "El Rey" (su Re) de sos timbales e su "Re de sa Musica Latino Americana". + Grado: Grado ("Gravo" in graisan), "Grau" in friulanu est unu comunu de 8.622 abitantis de sa Provìntzia de Gorizia. Grado, istoricamente est ligada a Aquileia, comente portu esternu de Aquileia, collegada cun Grado dae unu riu canale. S'agatat in sa laguna omonima, unida a sa terra frimma dae una istriscia de terra. In tempus de perigulu, comente in occasione de s'invasione de sos Unnos (452) sos abitantes de Aquileia si sunt rifugiados a Grado, chi est diventada sa noa Aquileia, e a Grado est passadu su titulu patriarcale ( reconnottu dae Giustiniano), titulu chi pius a tardu est passadu a Venetzia. Cando est rutta Venetzia (1797) e a poi de su periodu napoleonicu, Grado est passadu sutta a sos Austriacos. Pius a tardu est passada a s'Italia. Signu de su tempus passadu: sa Basilica de Santa Eufemia, chi est istada sa Cattedrale (sec.VI): est divisa in tres navadas dae colunnas de epoca romana; e afacca su Battisteru e su campanile (sec.XV). Sa basilica cunservat unu riccu Tesoro: oggettos, relichiarios, sa “Pala de Oro”, sa Stauroteca, relichiariu bizantinu cun una importante relichia de sa Santa Rughe, donu de s'Imperadore de Oriente, Eraclio. + Memphis: Memphis est una tzitade de su sudest de s'istadu americanu de su Tennessee, e est collocada in sa confluentzia de sos rios Wolf e de su Mississippi. Est sede de sa "Contea de Shelby". Memphis at una populatzione de 670.000 abitantes e est sa tzitade pius manna de su Tennessee, s'area metropolitana est sa segunda poi de cussa de Nashville. + Coimbra: Coimbra est una bidda portughesa, cabitale de su distritu numenale, de sa rezione Tzetru de su Portugallu e de sa sutarezione de su Baixo Mondego, e contat cun unos 143.396 abitadores. Sende sa leada prus manna, est su tzentru de referèntzia de sa rezione de sas Beiras, chi s'agatat in sa mesania de su Portugallu e tenet prus de duos milliones de abitadores. Est una bidda istorigamente universidària, in bista de s'Universidade de Coimbra, fundada em 1.290, chi tenet in s'atualidade a inghìriu de 30miza istudantes. @@ -8977,47 +10986,66 @@ Sa festa comunale s'isvilupat su 4 de triulas, in memòria de Santa Isabel Reìna, patrona de sa bidda. Est istada cabitale nassionale de sa curtura in su 2.003 e est una de sas logalidades prus antigas de su paìsu, sende istada cabitale de su rennu. Su frore e sa mantega de Coimbra sunt rapresentados dae s'universidade sua, sa prus antiga de su Portugallu e de sos paìsos de limba portughesa, e una de sas prus antigas de Europa. In sa data de 22 de làmpadas de 2.013, sa Unversidade de Coimbra est istada decrarada patrimòniu mundiale dae s'UNESCO. + Vittore su Moru: Vittore, santu, soldadu de origine nordafricana (III se.), fudi a Milano in s'esercitu de Massimianu imperadore e inoghe si cunvertidi e diventada cristianu. In sa persecutzione de Diocletzianu (305) Vittore benidi impresonadu e decolladu a Lodi. Su corpu trasportadu a Milano inue est meda veneradu. San Vittore est su nomene de su carcere de Milano. Patronu de Varese, e de sos presoneris e esiliados. + Giovanni Palatucci: Giovanni Palatucci (Montella, Avellino 29 de maiu 1909 – Dachau, 10 de frealzu 1944), Funzionariu de Politzia, su 15 de santandria 1937, benidi mandadu a sa Questura de Fiume, comente Responsabile de s'Ufficiu Istranieros. Cun perigulu mannu po isse, po 7 annos, agiuadu dae una isquadra de politzottos, e puru dae unu tiu Piscamu e dae ateros cristianos, est resessidu a salvare 5000 ebreos, fintzas a cando l'ana arrestadu e garrigadu subra unu trenu chi l'at giuttu a Dachau (matricola 117826) inue est mortu su 10 de frealzu 1944. Medaglia de oro a sa memoria dae parte de sas Comunidades Ebraicas Italianas. Su 1990 proclamadu “Giusto tra le nazioni”. Su nomene sou est iscrittu in sas lapides de su Yad Vashem de Gerusalemme (Istitutzione Memoriale Ebraico). L'ana dedicadu una istrada de Tel Aviv. Est incomintzadu su processu po lu proclamare Santu. + Linton Kwesi Johnson: Linton Kwesi Johnson est unu poeta dub. Est su segundu poete vivente a esse pubblicadu dae sa Penguin Booksin sa collana de sos classigos. Sas poesias suas issu la reditada cun accumpagnamentos de mùsica dub e reggae, in genere iscrittas in collaboratzione cun su produttore reggae Dennis Bovell. + Burt Bacharach: Sa carriera de composidore de cantones cominzada in su 1957, cando Bacharach e su paroliere Hal David si sun incontrados in New York e ana cominzadu a trabagliare umpare. Daboi de mancu un annu aian appidu su primu resultadu cando una cantone issoro "The Story of My Life" fit istada registrada dae Marty Robbins pro sa Columbia Records, e fit arrivida 1 in sa classifica in sos USA. Pagu tempus daboi "Magic Moments" fit istada incisa dae Perry Como pro sa RCA Records, e fit arrivida a su 4 postu in sa classifica americana. In sos primos annos '60, Bacharach e David ana iscrittu una chentinaria de cantones, e pro tottu cussos annos si fini assoziados a Dionne Warwick, una istudentessa de cantu de su Conservatoriu chi issos aiana connottu in su 1961. Issa aiat cominzadu a trabagliare pro issos pro realizzare sas "demo", ma Bacharach e David si sun subitu abbizados chi meda de frequente sas demo de Dionne fit meda mezus de sas ateras. E gai sos duos autopres iscriiana sas cantones pensende a issa. Ateros cantantes de sas cantones issoro in sos annos '60 e '70 fini istados Dusty Springfield, Cilla Black, The Shirelles, sos Beatles, The Carpenters, Aretha Franklin, Isaac Hayes, B.J. Thomas, The Stranglers, The Drifters, Jackie DeShannon, Gene Pitney. + Dionne Warwick: Sende chi at collaboradu cun sos autores de cantones Burt Bacharach e Hal David, Warwick, segundu sa rivista Billboard Dionne est sa segunda, poi de Aretha Franklin, oghe de femina pius bella dai su 1955 a su 1999. + Luigi Ciotti: Emigradu in su 1950, cun sa familia, dae sa provintzia de Belluno a Torino, finit sos istudios in su seminariu de Rivoli (TO) e benit ordinadu preideru in su 1972. In su 1966 criada su "Gruppo Abele", organizzatzione chi operat a s'internu de sos carceres minoriles e aggiuat sas vittimas de sa droga. In su 1982 naschet su coordinamentu natzionale de sas comunidades de accoglientzia su CNCA.In su 1986 Ciotti diventat su primu presidente de sa "Lega italiana per la lotta contro l'AIDS" (LILA), fundada dae Franco Grillini e ateros. In su mese de frealzu de su 1993 pubblicat su primu numeru de su mensile "Narcomafie" e i su 25 de martu de su 1995 fundat s'associatzione "Libera", una rete chi coordinat pius de 700 associatziones e gruppos sia locales che natzionales chi lottant contra a sa mafia. Su 1 de triulas de su 1998 rezidi in Bologna sa laurea honoris causa in Scienze dell'educazione. + Celia Cruz: + Joe Zawinul: Umpare a Wayne Shorter aiat fundadu su grupu de sos Weather Report. + Radiohead: Sos Radiohead sunu una rock band de alternative rock inglesa de Abingdon, Oxfordshire, formada in su 1985 cun su nomene "On a Friday". Sa band est cumposta dae Thom Yorke (cantante solista, chiterra accumpagnamentu, pianu), Jonny Greenwood (chiterra solista, tastieras, ateros istrumentos), Ed O'Brien (chiterra, boghe de contra), Colin Greenwood (basciu, sintetizzadore) e Phil Selway (bateria e percussiones). Ai como ana endidu pius de 40 milliones de discos in tottu su mundu. Sos Radiohead sunu su primu grupu musicale chia at nadu no a su copyright digitale. Ed O’Brien ada a essere su relatore printzipale de s'edizione 2010 de su MidemNet, chi este unu forum subra sa mùsica digitale durante sa fiera de su Midem in Cannes. + Colin Ward: + Ed O'Brien: Est unu cumponente de su grupu de sos Radiohead. + Midem: MIDEM (acronimu de Marché International du Disque et de l'Edition Musicale) est sa pius manna fiera commerciale de s'industria de sa mùsica, chi est istada sempre fatta in su Palais des Festivals in Cannes, Frantza dae su 1967. Inoghe si riunini musicistas, omines de affares, attivistas de sas politigas culturales e giornalistas de meda natziones, in su forum si faeddat de affares, de temas legales e politigos, presentaziones de artistas noos, tendenzias musicales e prodottos musicales. Finas si si faghen meda concertos su Midem si cunsidèrat printzipalmente unu marcadu. + Oxford: Oxford est una tzitade de su Oxfordshire, in su sud est de s'Inghilterra. Sa tzitade ada de guasi 165.000 abitantes. Oxford est attraessada dae sos rios Cherwell e Tamigi chi si unini a sud, poi de aere passadu sa tzitade. S'Universidade de Oxford est sa pius antiga de su mundu anglofono. + Inghilterra: S'Inghilterra (England in inglesu) est una natzione chi faghet parte de su Regnu Unidu. Est ind'una ìsula e est a làcana cun s'Iscotzia a nord e cun su Galles a ovest. Londra est su cabu de logu. + Herbert Marcuse: + Angela Davis: Si fit distinta in sos annos '60 comente una de sas prointzipales attivistas de sa controcultura e radicale, comente e leader de su Partidu Comunista de sos USA, e aiad appidu cuntattos vicinos a su Black Panther Party comente attivista de pro sos Derettos Ziviles. + Gilberto Gil: + Cory Doctorow: Est unu attivista pro sas legges chi liberalizzana sos copyright edd'est sustenidore de sas licenzas Creative Commons. Sa mazore parte de sos liberos suos si podene isgarrigare gratis (in debadas) dae Internet. + Bilbao: Bilbo : Bilbao. Bilbao (in Euskara: Bilbo) esti una tzitade de s'ispanja arta, sa prus manna de sas Biddas Baskas et Kapitale de sa Provintzia de Biskaia (in ispanjolu Vizcaya, in Euskara Bizkaia). @@ -9028,25 +11056,37 @@ Temperaturas. Su Klima in Bilbao esti umidonzu,pro kurpa de su Mare accanta.Pro tottu s'annu di ada temperaturas medias.Su Bentu prus forti esti in Beranu et Autunnu . in Istadiale 20 °C in Iberru 8 °C. + Henri Gaudier-Brzeska: + Sulcitanu: Su sulcitanu est su dialettu fueddau in su Sulcis, barianti de su Sardu campidanesu. + DC Comics: Sa DC Comics est una domu editrici de fumetus statunitensi. Is personagius prus famosus funt Batman, Superman, Flash, Wonder Woman. + Anita Rachvelishvili: Anita s'est diplomada in L'accademia della Scala in Milano e in su matessi teatru ad esordidu comente protagonista in sa Carmen de Bizet dirigida dae su mastru Daniel Barenboim, in su ruolo de Carmen, in su mese de Nadale de su 2009. In su 2010 ada sa parte de Fenena in su Nabuco de Giuseppe Verdi sutta sa direzione de Paolo Arrivabeni e sa regia de Saverio Marconi. + Georgia: Sa Georgia (in georgianu საქართველო, "Sakartvelo"), est un istadu de s'Asia transcaucàsica, a est de su Mare Nero. Est una ex repubblica de s'Unione Sovietica, cUnfinaT a nord cun sa Russia, a sud cun sa Turchia e i s'Armènia e a est cun s'Azerbaigian. Ada una populazione de 4.989.000 abitantes e sa capitale sua est Tbilisi. + Andrea Palladio: + Daniel Barenboim: + Giuseppe Sinopoli: + Salvatore Satta: + Salvo D'Acquisto: Salvo D'Acquisto (Napoli 1920- Polidoro, Roma 23 de cabidanni 1943). Vicebrigaderi de sos carabineris. 22 ostagios funt po essere fosilados dae sos tedescos comente rappresaglia po unu attentadu contra soldados tedescos. Su vicebrigaderi si autoaccusat lendesi sa responsabilidade po salvare sos ostagios, e benit fosiladu. Medaglia de oro. + Paba Damasu I: Damasu (Roma ca. 304- 384), Santu, papa dae su 366, at devidu cumbattere contra sos Arianos. At dadu a santu Zirominu s'ingarrrigu de traduire sa Bibbia in latinu (sa Vulgata), chi est istada usada fintzas a su sec. XX. + Ichnusa: Ichnusa est una birra tipica de Sardigna, sa marca benit de s'antigu nomini griegu de s'isula (Hyknusa o Icnussa, Ιχνουσσα). Fundada in su 1912, immoi est propiedadi de sa impresa Heineken, chi sighidi a dda produsi in su propriu logu de sa originali in Assèmini (CA). Sa Birra. @@ -9054,9 +11094,11 @@ Po commemorai su de 90 anniversariu in su 2002 s'incumenzada sa produtzioni de birra Ichnusa speziali, con unu contenidu de spiritu de 5,6%. De cussu momentu 2006 incumenzanta a fai una versioni noa tzerriada "Jennas" - Sa birra crua. Custa est una birra lager, sa cantidadi de spiritu est de su 4,9%, ka si caraterizada po su procesu de microfiltradura (chi bolit nai, no fadendi sa pastorizazioni). Su sabori est prus intensu chi sa versioni clasica, e unu pagu prus marigosu. Si bendidi puru una versioni de sa birra tzerriada "Spirtu", chi tenit gustu a murta e birra perou at tenniu pagu esitu. + Giuseppe Pagano: Laureadu in su Politecnicu de Torino est istadu unu esponente de su razionalismu italianu e dae su 1930 a su 1943, umpare a Edoardo Persico aiat dirigidu sa rivista Casabella. Aiat partecipadu a s'Esposizione aeronautica italiana de su 1934 chi si fit tenta in Milano. In cuss'occasione, in s'aparizu de sas salas d'esposizione, aiat collaboradu cun diversos artistas comente: Costantino Nivola, Giovanni Pintori, Marcello Mascherini, Bruno Munari, Arturo Martini . + Batasuna: Batasuna (in Euskara/Basku pro:Unidade) esti unu Partidu Basku. In su 1978, acoa sa fine de su dittadori Franco Baskos fundanta Herri Batasuna (Partidu Populari,HB) unu Partidu de Manca, dae su 2001 su Partidu si tzerrida Batasuna. In su 2003 esti istetiu in Ispanja controidu, epuru in sa Biddas Baskas et Navarra Batasuna esti sempri attiva. Pro kustu motivu unu giuighe Fernando Grande-Marlaska adha in frianzu 2006 un attera bolta controidu su Partidu, ma puru pro acorrai su Kongressu de su Partidu in Bilbo. @@ -9063,6 +11105,7 @@ In Frantzia Batasuna esti unu Partidu politiku legali. Si narada ka su Partidu esti su bratzu drestu de su grupu terroristiku basku ETA. Apusti de controllus finantziaris et pro una léze noa, (Ley de Partidos de su 2002)su 27 Martzu 2003 su Partidu fiat istetiu controidu dae sa léze ispanjola. Pro sa EU Batasuna esti un acantu de s'ETA, pro kustu su partidu et totus atteros acantu de Batasuna funti istetius controidus. + Galicia: Galicia o Galitzia (galic.: Galiza o Galicia, offiz."Comunidade Autónoma de Galicia") esti una Comunidade Autònoma de si Ispagna dae su 28 abrile 1981 in su nordeovest de s'Ispanja. Issa tennidi batoro Provintzias :A Coruña, Lugo, Ourense et Pontevedra. 2.771.341 (2007) personas bivinti in Galicia . @@ -9075,6 +11118,7 @@ et in est cun sas Rejones autonomas de Kastillia-Lioni et Austuria. Prus de sa medade de su pranu tennidi prus de 400 m de artura. Su Monti prus mannu esti kussu de Pena Trevinca 2.127 m. Meda bella esti sa Kosta de Galicia longa 1.659 km,800km Kostas codinatzas et 300km de prajas.(unu tertzu de sas kostas Ispanjolas) + Judicadu de Arbaree: Su Judicadu o Giuigadu de Arbaree (Zudicadu de Arbaree in Logudoresu o Giudicau de Arbaree in Campidanesu) est istadu unu de sos bator rennos chi dividiant sa Sardigna pro sa prus parte de s'Edade Mèdia. Su nùmene "giuigadu" in logu de rennu est dèpidu a s'origine bizantina de s'istitutzione: sos bator rennos sunt de fatu nàschidos a cunsighidu de sa dibilesa de s'Impèriu Romanu de Oriente, de cale s'ìsula faghiat parte, in antis a sas lòmpidas bàrbas. Sa prima capitale fiat Tharros, abandonada a cara de su 1070 pro dda tramudare in Aristanis. @@ -9170,8 +11214,10 @@ Ruta "de jure" de su judicadu de Arbaree. S'acòrdiu fiat agatadu su 17 de austu de su 1420 e su rennu fiat bèndidu pro 100.000 fiorinos de oru. A fatu de su 1410 sa Marmidda fiat deretamente amministrada de Casteddu, pro sas provistas de trigu, pois promìtida in su 1415 a su marchesu Cubeddu dae Ferdinandu I de Antequera, pro non s'èssere postu cun sos rempellos sardos. Ddi fiat tzèdida in su martzu 1416 impare a sa Balentza pro sa summa de 25.000 fiorinos de oru. Fiant abarrados foras de s'acòrdiu Gesturi, Tuili, Mara Arbarei e unos cantos casteddos infeudados a Gerardu de Doni durante da batalla de Seddori. Sa Sardigna fiat duncas aunida afines, ma suta su poderiu de sa corona de Aragona. Su rennu de Sardigna at a tènnere pois dinastias bàrias in sos sèculos: sos contes de Bartzellona (sos Trastamara), Tilipu V de Borbone, sos Habsburgu e a ùrtimos sos Savojas, impare a chie at a èssere mudadu in su 1861 in Rènnu de Itàlia. + Wildcat (fumetu): Wildcat est unu de is personagius de is fumetus de sa Dc Comics, criau de Bill Finger e Irwin Hasen in su 1942. + Campidanu: Su Campidanu est sa campura prus isterria de sa Sardigna. Est situadu in su tzentru-sud de s'isula, s'aberret a notri-ovest in su Gulfu de Aristanis e a sud in su Gulfu de Casteddu, tenende su Sulcis a su chirru ovest e sa Trexenta e sa Marmidda a su chirru est; a su norti est serradu de su Montiferru. 'agatat dividiu intra de sas provìntzias de Aristanis, de Campidanu de Mesu e de Casteddu. @@ -9182,19 +11228,25 @@ Sos frumenes printzipales chi atraessant su Campidanu sunt su Riu Mannu cun sos emissarios suos e a s'estremu norti s'urtimu tretu de su Tirsu fintzas a sa foghe. =Attividades Umanas= Sos cultibos prus isterrios sunt su de su trigu, cranciofa, e in s'aristanesu fentzamentas su de s'arrosu. Meda numerosos sos olivarios e sas bingias. + Edade mèdia: S'Edade Mèdia est unu perìodu longu de istòria de s'Europa chi s'agatat cumpresu intre s'Edade Clàssica e s'Edade Moderna. Pro cumbènidu benit fatu comintzare a s'arruta de s'Impèriu Romanu de Otzidente, in su 476 p.C., cun sa depositzione de s'ùrtimu re Ròmulu Augùstulu, e benit fatu agabare cun s'iscoberta de s'Amèrica gràtzias a Cristolu Columbu in su 1492. In beridade sas datas de comintzu e de fine bariant segundu sas istòrias de sos istados e de sas teorias de sos istòricos, aici chi benint cunsiderados fintzas su 410 (sachìgiu de Roma) a comintzu, e a agabos su 1453 (arruta de s'Impèriu Romanu de Oriente) o su 1517 (sas norantachimbe tesis de Martin Luther) o fintzas su 1492 matessi, cunsideradu imbetzes pro sa recunchista ispagnola de Granada. Mancari siant fitànias is bortas chi benit pintada che perìodu iscuru e de immudabilidade, a s'Edade Mèdia tocat a reconnòschere de aere postu sas bases de sa sotziedade europea de oe, tando sunt istadas difatis postas sas raighinas de sas identitades natzionales. Abaidadu cun ogru atentziosu s'iscerant pois sos medas cuntributos culturales e iscientìficos chi custu tempus at dadu a su nostru, a esempru si diat pòdere ammentuare sa nàschida sas limbas e literaduras natzionales, s'istùdiu de s'anatomia umana, de sas istellas, de sa chìmica. S'Edade Mèdia est divìdida in duas sumanas printzipales: + Michail Gorbačëv: Mikhaïl Sergueïevitch Gorbatchev, (russu : Михаил Сергеевич Горбачёв, est istadu su presidente de s'URSS dae su 1985 a su 1991. + Angelo Giuseppe Roncalli: Angelo Giuseppe Roncalli (Sotto il Monte, Bergamo 1881 – Tzitade de su Vaticanu, 2 giugno 1963). Istudiosu de Istoria de sa Creja. Nuntziu apostolicu in Grecia in Turchia, in Frantza (1945-1953), Patriarca de Venetzia (1953-1958), Paba in su 1958 cun su nomene de Giuanne XXIII. Unu paba amadu no solu dae sos catolicos. At convocadu su Conciliu ecumenicu Vaticanu II, e at publicadu sas entziclicas Mater et magistra, e Pacem in terris. Est mortu su 3 de lampadas 1963. + Roberto de Nobili: Roberto de Nobili (Montepulciano 1577 – Madras 1656), gesuita e missionariu in India. Ada cumpresu chi po preigare sa fide cristiana in India fudi necessariu atzetare su modu de vivere indianu. In su 1606 in su Madurai ada leadu s'abitu e s'istile de vida de unu braminu. Istudiosu de su sanscritu ada iscobertu primu tra sos europeos sa relatzione cun sas limbas europeas. Su metodu sou fudi approvadu dae su Papa Gregoriu XV e adottadu dae sos gesuitas, ma dae ateros cumbatidu. Ada iscritu su Tractatus de Brahmanum Theologia. + Jimmy Wales: In su 2001, umpare a Larry Sanger e ateros, Wales at partecipadu a su lanciu de Wikipedia, una enciclopedia libera e gratuita chi at raggiuntu in pagu tempus una creschida manna e grande popularidade. + Marianu IV: Marianu IV est istadu giuighe de su Giuigadu de Arborea de su 1347 fintzas a su 1375. Benet consideradu su soberanu prus ispertu e sabiu de s'istoria de sos giuigados. A issu si depet sa prima ragolta iscrita de sas leges chi diant dare corpus a sa Carta de Logu =Sa vida= @@ -9202,6 +11254,7 @@ Su babbu educaiat sos figios, e duncas Marianu, segundu sa manera cadelana e ddis faghiat abbitare sa corte de Barcellona, chi a cussos tempos fiat acapiada in manera istrinta cun su giuigadu, siat ca pro ite de unu cantone sos aragonesos ndi cheriant faghere unu feudu de su rennu issoro a sighidu de sa "licentia invadendi" permitida de su paba Bonifatziu VIII, siat pro ite sos Arboreas si serbiant de sos aragonesos comente alleados pro nchi bogare sos pisanos de sos territorios de sos giuigados de Calaris e de Gallura. In su 1331 si trasferiat a bivere in Catalunia in ue cogiaiat sa nobile Timbora de Roccabertì chi diat aere dadu tres figios, Ugone, Lionora e Beatrice, prus unu bator mortu pagu a pustis de sa naschida. Sos aragonesos du nominaiant Conte de Goceanu e Sennore de Marmidda. In su 1342 torraiat in Sardigna pro andare a bivere impare a sa familia in su casteddu de su Goceanu. In s'annu 1347 a sa morte de su frade, su giuighe Predu III, chi no teniat figios, sutzediat issu. Moriat in su 1376 de pesta. + Judicadu de Torres: Su Judicadu o Giuigadu de Torres o de Logudoro fiat unu istadu soberanu e indipendente chi in s'Edade Mèdia tiraiat a totu su chirru norte-otzidentale de Sardigna, incluende sas sub-regiones atuales de su Tataresu, sa Nurra, sa Romàngia, s'Anglona, su Marghine, sa Pianalza, su Montiferru, sa Costera e sa Barbàgia, tochende duncas a sos territòrios de is atuales provìntzias de Tàtari, Terranoa-Tèmpiu, Nùgoro e Aristanis. Sa capitale est istada a primìtziu Torres, sighida dae Aldara (sede de su palatzu giuigale e de sa crèsia palatina de Santa Maria de su Rennu), e a ùrtimu tramudada a Tàtari. @@ -9249,8 +11302,11 @@ Zanche si fiat fatu potente e arrichidu isfrutende s'apòmpiu a su puntu chi fiat regordadu dae Dante Alighieri in sa Divina Commèdia (XXII cantu de s'Inferru), in ue lu rapresentat impare a Para Gomita de Gallura in sa "V Bolgia" (de sos baratieres) ""e a dir di Sardigna le loro lingue non si senton stanche"" (e a fentomare sa Sardigna is limbas issoro non s'intendent istracas). Su controllu genovesu e su Lìberu Comunu de Tàtari. A s'agabbu de sa Batalla de Meloria de su 1284, sa definitiva derrota de PisaGlassaiat aènova te controllu sustantziale de sos territòrios turritanos. Cun Dòrias, Malaspinas e Spinolas in su norte, e s'agiuigadu de Arbarea i artziendesu sud, de s'antigu giuigadu de Torres fiat abarradu petzi su territòriu comunale de Tàtari in ,ue sos tzitadinos, in su 1294, cun s'abbigu de sos Dòrias, si fiat costituidos in Lìberu Comunu, ghiadu dae unu podestade mandadu cada annu dae Gènova cun su còmpitu de guvernare in cunformidade a sos istatutos tataresos. + Cab Calloway: + Igor Man: + Istoria 'e sos alfabetos: Sistoria 'e s'alfabetu" comintzat in s'Antigu Egittu. In su 2700 prima de Christu sos Egitzianos aìant isvilippadu unu insieme chi aìat circa 22 geroglificos pro rappresentare totas sas consonantes chi tenia sa limba egitziana, e in pius b'aiat un àteru simbulu chi forsi rappresentaiat sa vocale 'e su cominzu o de sa fine de una paràula. Custos simbulos fint rappresentados comente una guida a sa pronuntzia de sos logogrammas, pro iscrìere inflessiones grammaticales e, pius tardu, pro iscriere puru paràulas istranieras. Nonostante custu, su sistema no fit usadu pro motivos alfabeticos. Si pensat chi sa prima iscritura alfabetica 'e su totu l'aìant isviluppada guasi 2000 annos prima de Christu pro sos tribagliadores de origine semitica in s'Egittu tzentrale. In sos chimbe seculos dapoi s'est diffusu in su nord e guasi totus sos alfabetos 'e su mundu derivant, direttamente o pius pagu direttamente, dae custu alfabetu, cun s'eccezione, forsi, de s'alfabetu meroiticu, unu adattamentu 'e su geroglificu de sa Nubia. S'alfabetu semiticu. @@ -9279,15 +11335,21 @@ In su mundu anticu, s'Ogham consistiat in segnos de registru, e sas iscriziones monumentales de s'antigo Imperu persianu fint iscrittas in un'iscrittura cuneiforme chi fit sustanzialmente alfabetica, et sa sua forma 'e sas litteras pariat creada po s'occasione. Alfabetos in atteros media. Su cambiu in unu nou sistema de iscrittura, zertas voltas, causat un'interruzione in sas formas graficas, e sa relazione diventat diffizile dae agattare. No est subitu ovviu chi su cuneiforme alfabetu ugariticu derivat dae unu abjad semiticu prototipu, po esempiu, puru si paret propriu chi est goi. Et si sos alfabetos manuales sunt una continuazione diretta 'e s'alfabetu iscritto de cussu logu (s'alfabetu britannicu cun duas manos e puru cussu franzesu/inglesu cun una manu mantenent sa forma 'e sas litteras 'e s'alfabetu latinu, comente faghet s'alfabetu manuale indianu po su devanagari e su coreano po su hangul), su braille, su semaforicu, sas bandieras de segnalazione marittima e su codice Morse sunt guasi 'e su tottu formas geometricas chenza derivazione. Sas formas 'e su braille inglesu e de sas litteras semaforicas, po esempiu, sunt derivadas dae s'ordine alfabetico de s'alfabetu latinu, ma no dae sa forma grafica de cuddas letteras. Sa moderna stenografia no est correlada graficamente puru issa. Si derivat dae s'alfabetu latinu, sa connessione est istada perdida in su tempus. + Uberto Bonetti: Aiad istudiadu in s'Accademia di Belle Arti de Lucca inue aiat leadu leziones dai Lorenzo Viani. In su 1930 in Viareggio connoschede a Filippo Tommaso Marinetti, in su 1931 disegna sa maschera de Viareggio (jamada Burlamacco) pro su carrasegare. Verso su 1932 aiada aderidu a sos printzipios de s'Aeropittura futurista enunziados in su 1929 dae sos futuristas Marinetti, Balla, Depero, ecc. Influenzadu dae Depero e Thayaht Bonetti si dedicada a sa moda fatende istudios e criende modellos de estires pro omine e femina. Una de sas produziones pius nodidas de Bonetti sunu una serie de disegnos realizados fra su 1932 e 1940 jamados le "aeroviste italiane" dedicadas a sas tzitades italianas pius importantes; in mesu ai cussas oltres a Pisa, Pistoia, Roma, Bolzano, Sirmione, ecc. b'ada una serie de disegnos chi reguardan varias localidades de sa Sardigna comente Cagliari, Nuoro, Orgosolo, Arbatax, Arborea, ecc. In pius, pro cantu regardas sa Sardigna, aiat puru realizzadu disegnos de sas mascheras sardas cumpresos sos mamutones. + Eislingen/Fils: Eislingen/Fils est unu comunu tedescu de 20.539 abitantis, postu in su Land de su Baden-Württemberg. + Adam Schall: Adam Schall (sec.XVII), tedescu de Colonia, gesuita e missionariu. In su 1631 est in Cina in ue continuat s'obera de Matteo Ricci. Schall diventat mandarinu de prima classe. Tra gesuitas e ateros religiosos (frantziscanos, domenicanos) incomintzat sa cuntierra subra” sos ritos cinesos” chi continuat po medas annos. + Ludovico Antonio Muratori: Ludovico Antonio Muratori (Vignola 1672 - Modena 1751) preideru, istoricu, iscritore. “Rerum italicarum scriptores”, obera subra sas fontes istoricas de s'Italia; “Antiquitates Italicae Medii Aevi”, questiones de istoria mediovale; Annali d'Italia dal principio dell'era volgare al 1749; Il cristianesimo felice nelle Riduzioni del Paraguay. + Mario Sironi: + George Harrison: Est istadu unu componente de sos Beatles. Discografia. @@ -9299,6 +11361,7 @@ Discografia Traveling Wilburys. Album studio Raccoltas + Tharros: Tharros est unu situ archeologicu de sa Sardigna chi s'agatat in sa Provìntzia de Aristanis a intru de su territoriu de su comune de Crabas. Est situadu in su sud de sa penisula de su Sinnis, prus de pretzisu a curtzu de su Capu Santu Marcu. In antighidade Tharros fiat una importante tzitade de sa Sardigna e in s'Edade de Mesu est istada sa capitale de su Giuigadu de Arborea fentzas a cara de s'annu 1070, candu beniat abandonada. @@ -9316,6 +11379,7 @@ Si podent agatare duas termas, sas primas trasformadas in s'Edade de Mesu in cresia, sas segundas, prus mannas usadas a campu santu. Duas colonnas istentargias sunt oe su simbulu de Tharros, custas sunt isatadas postas a acontzu modernu de unu templu de su 50 i.C.. De issas isceti su capitellu est originale, a su contràriu sas colunnas sun de carchìna. Sa prus parte de sos repertos agatados in sos isgavos archeologicos in Tharros istant ammostados in custos museos: + Immanuel Kant: Immanuel Kant (Königsberg, 22 abrì 1724 – Königsberg, 12 friaxu 1804) est istètiu unu filòsofu tedescu. Est unu de is prus esponentis de importu de s'illuminismu tedescu, e antitzipadori - in sa fasi ùrtima de su pensamentu suu - de is elementus fundadoris de sa filosofia idealistica. @@ -9331,31 +11395,40 @@ Est mortu in su 1804, corpiu de su morbu de Alzheimer, mumutendi «"Es ist gut"» (Andat beni). Is operas. Is operas fundamentalis de Kant funt, in su periodu chi narant "criticu" (dae su 1771 a su 1790): sa "Critica de sa arraxoni pura" (1781), sa "Critica de sa arraxoni pratica" (1788) e sa "Critica de su Giuditziu" (1790). + Sapere aude: Sapere aude! est una espressioni latina, chi bolit nai «atrivi a sciri!»; ma s'interpretat puru commenti «tèngiast su coràgiu de usai su cerbeddu tuu!» o commenti «tèngiast su coràgiu de connosci!». S'atestatzioni prus antiga s'agatat in Orazio ("Epistole" 1, 2), in sa lìtera po s'amigu Massimo Lollio. Su poeta ddi giait una pariga de cunsillus, totu cantus caraterizaus de sa filosofia de s'aurea mediocritas. Unu de custus est su cumbidu a "si decidi a ndi bessiri sàbiu" (v. 40), dedichendi•si a is istùdius e a is triballus onestus. S'espressioni est bessia famosa gratzias a su filòsofu tedescu Immanuel Kant, ca ndi fait su dìciu de s'Illuminismu e cundensat me in issa su messàgiu de cussu processu istòricu-filosòficu. In s'iscritu suu de su 1784, «"Arrespusta a sa pregonta: it'est s'Illuminismu?"», issu giait una definitzioni bessia famosa: "S'Illuminismu est sa bessida de s'òmini de s'istadu de minoridadi chi issu depit imputai a sei atotu. Minoridadi est s'incapatzidadi de usai su cerbeddu suu chentza de sa ghia de unu atru. Imputàbili est a sei atotu custa minoridadi, chi sa càusa de issa no dipendit de unu difetu de intelligèntzia, ma de sa mancàntzia de decisioni e de su coràgiu de fai usu de su cerbeddu suu chentza essi ghiaus de unu atru. "Sapere aude!" Tèngiast su coràgiu de usai s'intelligèntzia tua! Custu est su dìciu de s'Illuminismu". + Isoroku Yamamoto: Isoroku Yamamoto fit su cumandante de sa Flotta (in giapponesu: 聯合艦隊|Rengō Kantai) pius importante chi navigaiada in s'Oceanu de sa Marina Imperiale Giapponesa in sa Segunda Gherra Mondiale, si fit formadu parte Giappone in s'Accademia Navale Imperiale Giapponesa e in pius aiad istudiadu in sa U.S. Naval War College e in s'Universidade de Harvard dae su 1919 a su 1921. Est cunsideradu unu de sos mezus istrategas navales de s'istoria. + Maria Goretti: Maria Goretti (Corinaldo (Ancona), 16 santuaine - Nettuno (Roma), 6 de triulas 1902). Santa. De familia pobera, chi su 1899 si trasferidi a Le Ferriere di Conca in sas Paludes Pontinas. in sa zona da Latina. Su 5 de triulas 1902 benidi ferida a morte dae Alessandru Serenelli chi cheriada abusare de issa. Moridi sa matessi die. Su 24 de lampadas 1950, in Roma benidi proclamada santa a sa presentzia de 500 miza persones, de sa mama, de Alessandro Serenelli, cunvertidu e apoi de 27 annos de presone, e padre frantziscanu. + Alessandro De Rhodes: Alessandro De Rhodes (Avignone, 15 martu 1591 – Ispahan 5 de santandria 1660), Gesuita, missionariu, ada operadu in Cocincina e Tonchino (s'Indocina Frantzesa, su Vietnam de oe). Est istadu a poi missionariu in Persia. Oberas: Tunchinensis historiae Libri duo (1562), Catechismus, in latinu e cinesu (1658). + Antonio Siddi: Printzipalmente fidi unu competidore de sos 100 metres, ma aiat gareggiadu puru pro su salto in lungo. Aiat partecipadu cun sos colores italianos a sas Olimpiades de i su 1948 in Londra in Inghilterra, inue aiat binchidu sa medaglia de brunzu in sa staffetta 4 x 100 metres cun Michele Tito, Enrico Perucconi e Carlo Monti. In sos Giochi del Mediterraneo de su 1949 in Istanbul aiat binchidu 4 medaglias de oro in sos 100, 200, 400 metres e in su salto in lungo. In cusso de su 1951 in Alessandria de s'Egitu sa medaglia de oro in sos 200 metres. + Shirin Ebadi: Shirin Ebadi (in persianu: شیرین عبادی) at rezidu su Premiu Nobel pro sa paghe su 10 de nadale de su 2003 est istada sa prima femina iraniana e musulmana a ottennere custu reconnoschimentu. + Zaha Hadid: Un architeto de origine irachena naturalizzada inglèsa est un'esponente de sa currente de su decostruttivismu, edd'est istada sa prima femina a binche' su Premiu Pritzker. In su 2006 Zaha Hadid aiat binchjidu su concorso pro sa realizzazione de su Museo mediterraneo dell'Arte Nuragicae Contemporanea , chi deviat esse' fattu in Cagliari. Agganzos dae fora. Articulu subra su Museo de Cagliari + Ferdinand Verbiest: Ferdinand Verbiest (Pitten, Belgiu 9 se santuaine 1623- Pechino, 28 de bennalzu 1688). Gesuita, missionariu in Cina. Astronomu e matematicu. Direttore de s'Osservatoriu astronomicu de Pechino e Capu Matematicu. Ada fissadu su calendariu uffitziale de s'imperu cinesu. Insinnada filosofia, matematica e traduede sos primos ses liberos de sa geometria de Euclide in limba mancese. Fudi unu poliglotta, ca connoschiada su latinu, su tedescu, s'ispagnolu, s'italianu e-i su cinesu (mancese). In cinesu ada iscritu: Spiegazioni dei principi fondamantali della fede. Est mortu a Pechino e est istadu sepultadu affaca a ateros gesuitas famados in Cina: Matteo Ricci e Adam Schall. + Judicadu de Calaris: Su Judicadu o Giuigadu de Calaris fiat unu de sos bator rennos chi si pretziant sa Sardigna pro manna parte de s'Edade de Mesu. Cumprendiat totus sos territorios meridionales de s'isula de su Sulcis a s'Ogiastra. A capitale at tentu Santa Igia. Lacanaiat a norti-ovest cun su giuigadu de Arborea e a norti-est cun su giuigadu de Torres e su giuigadu de Gallura. @@ -9363,6 +11436,7 @@ Comente totus sos giuigados sas origines de custu rennu no si connoschent cun seguresa, ma benent de s'organizatzione istabilida de sos bizantinos. Sas primas novas tzertas pertocant s'eletzione de su giuighe Marianu Salusiu I a pustis de s'annu 1000. =Curadorias= Su giuigadu de Caralis si dividiat in seighi curadorias: + Judicadu sardu: Sos Judicados sardos fiant entidades istalaes autònomas chi s'agataiant in Sardigna durante sa manna parte s'Edade Mèdia, dae su de 8-9 sèculos a su de 15 sèculos. Sa cretzione issoro no est tzerta, sa perta de s'indipendèntzia fiat acontèssida in manera progressiva intre su 1258 (conchista pisana de su Judicadu de Calaris) e su 1420 (ruta de su Judicadu de Arbarea). S'organizatzione amministrativa issoro fiat meda diferente dae sos sistemas istatales feudales chi caraterizaiant su restu de s'Europa medievale, essende pius prossima a sa de s'Impèriu Bizantinu, a chi sa Sardigna aparteniat in antis de si fàghere indipendente. Sos judigados aiant difatis istitutos zurìdicos romanu-bizantinos, mancari cun peculiaridades locales chi unos cantos istudiosos cunsìderant de presumida derivatzione nuraghesa . @@ -9384,8 +11458,10 @@ Importante annoditzare comente: Si podet duncas arresonare ca is bizantinos lassaiant unu guvernadore de Sardigna, Còssiga e Baleares cun presumida residentzia in Casteddu, ca s'arantzia de custu apat afortigadu su podere in s'isula e a pustis ddu apat detzentradu e multiplicadu pro mellus difendere e controllare is territorios. A cumprobu, paret ca su sambenadu Lacon-Gunale acapit a s'origine is battor judicados. Subra de s'origine de custa familia esistint paritzas teorias: + Lao Tze: Lao Tze (cinesu:老子, nadu puru Lao Tzu, Lao Tse, Laozi, Lao Tzi e ateras) est una de sas figuras printzipales de sa filosofia cinesa. Segundu sa traditzione cinesa, issu aiat vividu in su VI secolu a.C., ma medas istoricos lu collocana in su IV secolu a.C.. A issu est attribuida s'iscrittura de su "Tao Te Ching", chi est su testu sacru de su taoismu, de cui issu matessi est cunsideradu su fundadore. + Eliseo Spiga: Eliseo Spiga (Aosta 1930 - Casteddu 2009) est unu iscritore e politicu sardu. Naschet in Aosta su 14 de Lampadas 1930, dae babbu e mama disterrados dae sa Sardigna pro rejones vagamente politicas. Luego torradu a Sardigna bivet mascamente tra Casteddu, ue finit sos istudios, Quartu e Quartucciu. Dae minore est signadu dae sas tragicas esperientzias chi bivet, comente sa gherra e totu su famine, s'assustu e sas maladias chi si giughet in fatu, sa bida tribolada de una famiglia de massajos e oberajos. @@ -9393,122 +11469,182 @@ In su 1998 benit imprentadu Capezzoli di Pietra, Zonzo Editore. Sa matessi domo imprentadora pubricat unu ateru liberu, chi Eliseo iscriet paris cun s'iscritore e poeta Francesco Masala e su filosofu Placido Cherchi, tituladu Manifesto della gioventù eretica e del comunitarismo, chi proat a ammustrare una ligadura intro sa cultura sarda nuragica e sa de oe, interpretende totu in "giae comunidarista". A sa fine de su 2006 sa domo imprentadora CUEC faghet bessire s'ultimu liberu de Spiga, tituladu La sardità come utopia. Note di un cospiratore, in ue s'autore contat sas esperientzias suas de bida e de politica e, mascamente, proat a inzitare sa umanidade comente unicu remediu pro sos populos de Sardigna e de su mundu intreu minetados dae sa modernidade e dae filosofias comente su positivismu ei su liberalismu. Eliseo Spiga si ch'est mortu in Castedddu Gioia, su 19 de Sant'Andria, 2009. + Tao Te Ching: Su Tao Te Ching (o Dàodéjīng (pinyin), in cinesu 道德經, est un obera breve cumposta solu de 5.000 caratteres. Si cumponet de ottantunu capitulos. Su liberu est ambiguu e diffitzile a cumprendere. In pius medas pensana chi sas taulittas chi cumponian s'iscrittu si sian potidos isolvere in su tempus, a tales chi sos caratteres de s'iscrittura frotzis si sunu misciados: pro custu fattu b'at tantas chistiones interpretativas e de lettura. S'obera pro seculos est istada attribuida a Lao Tze, ma non b'ada documentazione in meritu. + Giuseppe Castiglione: Giuseppe Castiglione (Milano 19 de làmpadas 1688 - Pechino 17 de làmpadas 1766). Gesuita, pintore, missionariu in Cina, inue arrivada su 1715. Appretziada meda s'abilidade sua in sa pintura. Pintore de corte suta s'imperadore Qianlong. Ada leadu su nomene cinesu de Lang Shi Ning. + Pierre-Jean De Smet: Pierre-Jean De Smet (Dendermonde, 30 de bennalzu 1801 - St Louis, 23 de maju 1873) Gesuita belga, missionariu in Sos Istados Unidos, in mesu a sos nativos Americanos de Sa Montagnas Roccalzas. Esploradore, medas boltas ada attraversadu Sa Montagnas Roccalzas. Est resessidu a incontrare son nativos (Nez Perce, Nares Bucados, Flatheades, Concas Piattas, Cheyenne, Sioux ) diventende amicu fidadu. Ada incontradu duas boltas Abramo Lincoln, est istadu ”Plenipotenziario Negoziatore” po sa cufferentzia de paghe de Fort-Laramie (1851) e de Fort Rice (1868) tra sos biancos e-i sos pedde ruia. + Omar Sharif: Omar Sharif (in Arabu:عمر الشريف) aiat istudiadu in s'Universidade de su Cairo inue si fit laureadu in matematica e fisica e aiat cominzadu a faghere s'attore in su 1953. + Gregoriu de Nazianzo: Gregoriu de Nazianzo, naschidu in Cappadocia ( in sa Turchia de oe) su 330. Santu. Amigu coriale de Basiliu su Mannu, ada istudiadu retorica a Atene. Cun Basiliu s'est dadu a vida eremidica e ada iscrittu sa Regula de sos Basilianos. Piscamu de Costantinopoli, inue ada incontradu tribulia po sas divisiones chi bi funi. Iscrittore elegante e profundu e de eloquentzia manna, est connottu comente “Su teologu”. Est mortu a Nazianzo su 390 ca. Duttore de sa Creja. Sa festa su 2 de bennalzu. + Lisàndria d'Egittu: Alessandria (in Arabu: الإسكندرية "al-Iskandariyya"in Gregu: Ἀλεξάνδρεια) cun 4,1 milliones de abitantes este sa segunda tzitade pius manna de s'Egittu, poi de Cairo. In alessandria b'est su portu pius mannu inue passat s'80% de s'import e export nazionale. Alessandria est istada fundada in su mese de abrile de su 331 d.C. dae Lisandru Mannu. + Athanasiu Kircher: Athanasiu Kircher (Geisa 12 maju 1602 - Roma 28 de santandria 1680) Gesuita tedescu, iscentziadu de medas interessos: filosofu, istoricu, egittologu, astronomu, matematicu, geologu, biologu. Oberas: China Monumentis, qua sacris qua profanis (1667), Ars magna lucis et umbrae (1667) inue si presentat sa lanterna magica. + Martino Martini: Martino Martini (Trento 20 de cabidanni 1614 - Hangzhou 5 lampadas 1661). Gesuita, missionariu in Cina (1642). Istoricu, geografu, cartografu. In su 1655 at dadu a sas istampas su Novus Atlas Sinensis, in latinu, obera de notevole precisione, istampadu a Amsterdam. Torrada a Roma cun unu viaggiu avventurosu (1655). Ancora in Cina, e fraigada una creja, ammirada meda. Ada cumpostu sa prima Grammatica moderna in istile otzidentale de su cinesu mandarinu, e in su 1658 publicada "Sinicae Historiae Decas Prima" ( essidi ebbia su primu volumene).S' 8 de martu 2014 sa postas italianas ant bogadu (emesso) unu francubullu commemorativu pro sos battoro seculos de sa naschida. + Roald Dahl: + Frédéric Chopin: Chopin ada iscrittu partiduras printzipalmente pro pianuforte a su solu. Issu ada inventadu frommas musicales noas comente sa ballada edd'est istadu unu grande innovadore in sas sonadas pro pianu, e in atteros generes: mazurcas, walzer, notturnos, polaccas, istudios, improvvisos e preludios. + Giuseppe Anchieta: Giuseppe o Josè Anchieta (Tenerife, Isulas Canarias, 19 martu 1534 – Reritiba, oe Anchieta, 9 de lampadas 1597). Gesuita, missionariu in Brasile. Ada dedicadu tota sa vida po su bene umanu, sotziale e morale de sos indigenos. Ada cumpostu sa prima grammatica in sa limba de sos indigenos, e- i su primu catechismu in sa matessi limba. Proclamadu santu dae su Paba Frantziscu su 2014. + Michele Ruggieri: Michele Ruggieri (Spinazzola 1543 – Salerno 1607). A Napoli si laureada in Dirittu, utroque iure. Diventada gesuita, e partidi po su lontanu Oriente. Arrividi in India, e in ses meses imparada sa limba de su logu (Malabar). Benidi imbiadu in Cina (Macao). Est unu de sos primmos gesuitas chi ottenidi de intrare in Cina (1582). In Cina creada sa primma iscola de cinesu po istranieros. In su 1584 pubblicada unu catechismu in cinesu. Torrada a Roma in su 1588, e si retirada a Salerno, inue finidi sa tradutzione in latinu de sos Battoro Liberos ( testos cinesos classicos). + Raimondo de Pegnafort: Raimondo de Pegnafort (Barcellona 1185 – Santa Margarida i els Monjos 1275) . Santu. De familia nobile. Ada istudiadu Dirittu a Barcellona e a Bologna. S'est fattu Dominicanu. Diventadu Superiore Generale de s'Ordine, ada ispintu Tommasu d'Aquino a iscriere su liberu: "Summa contra Gentiles". Ada favoridu sas missiones in s'Africa de su Nord, e-i sas iscolas de limbas orientales po su dialogu cun ebreos e arabos. + Muddy Waters: Su nomene sou fit McKinley Morganfield ma dae tottu fidi edd'est connottu comente e Muddy Waters (chi cheret narrere "Abbas fangosas"). Dae sa cantone sua "Rollin' Stone" de su 1950 ana leadu su nomene su gruppu de sos Rolling Stones, e aiad'influenzadu finas sa cantone de Bob Dylan "Like a Rolling Stone", comente sa 'e Jimi Hendrix "Voodoo Chile". + Marshall McLuhan: + Charles L. Caccia: + Lord Dunsany: Su nomene justu sou fit Edward John Moreton Drax Plunkett, 18mu Barone de Dunsany ma issu est connottu cun su nomene de arte Lord Dunsany. + William Blake: Mancari in sa vida sua siat restadu pratigamente no connottu dae niunu, Blake este cunsideradu una figura fundamentale siat in sa istoria de sa poesia che de sas artes visivas de su Romanticismu. Segundu s'istoricu Peter Marshall Blake est istadu un antizipadore de s'anarchismu modernu , umpare a su contemporaneu sou William Godwin. + Michael Geist: Est un accademicu, espertu de legges subra sa propriedade intellettuale, chi dae su 2003 este titolare de sa cattedra de Ricerca subra sas legges de Internet e de su E-commerce in s'Universidade de Ottawa in Canada. Agganzos dae fora. Su Blog de Michael Geist + Remo Bodei: + Bonnie Raitt: + Antoine Thomas: Antoine Thomas (Namur 1644 – Pechino 1709). Gesuita. Astronomu e matematicu, e missionariu in Cina (1677). A sa morte de padre F.Verbiest est nominadu capu matematicu e astronomu de s'imperu. In su 1692 ottenidi unu edittu de tollerantzia po sos missionarios cristianos. In Europa iscoppiada sa cuntierra de sos ritos cinesos, chi sunu cundennados dae su imbiadu dae su Paba, De Tournon, “Decretu de Nanchino" 1707. + Rangoon: Rangoon (Yangon) finas a su 6 de santuandria de su 2005 fit sa capitale de su Myanmar o (Birmania), como sa capitale est Naypyidaw. Rangoon este sa tzitade pius manna de s'istadu e ada 4.576.000 abitantes. Sa tzitade est posta inue s'incontrana sos rios Bago e de Yangon edd'est a unos 30 chilometros dae su Golfo de Martaban in s'Oceanu indianu. + Gabriele Malagrida: Gabriele Malagrida (Menaggio, Como 1689 - Lisbona 1761). Gesuita, missionariu in Brasile, e martire suta s'Inquisitzione (aiada fattu una imprudente affirmatzione subra su terremoto de Lisbona (1755), affirmende chi fudi unu castigu de Deus subra unu Istadu guvernadu dae unu Primu Ministru chena religione Sebastião José de Carvalho e Melo! + Sinistra Democratica: Sinistra Democratica. Per il Socialismo Europeo, pius connotta comente Sinistra Democratica, est unu movimentu politicu de sa sinistra italiana, ligadu a sos ideales de su socialismu democraticu e a s'Ambientalismu, naschidu poi chi su partidu Democratici di Sinistra est confluidu in su Partito Democratico. S'obiettivu de Sinistra Democratica este s'unificazione de sos partidos de sa sinistra e de su Partito Democratico in un unico soggettu politigu. + Manuel de Nobrega: Manuel De Nobrega (Sanfins do Douro, 1517 - Rio de Janeiro, 1570) Gesuita portughesu (1544), missionariu in Brasile (1549). In Brasile cun ateros gesuitas ada fundadu collegios, iscolas po s' istrutzione elementare de pitzinnos in divescios logos, chi a poi sunu diventadas tzitades: Rio de Janeiro, Sao Paulo. Ada difesu sos nativos contra sos colonialistas portughesos. Ada incontradu dificultades poite tzertas tribu indigenas praticaiana sa antropofagia. Padre De Nobrega ada iscritu” Dialogo sobre a conversao do gentio”, su primu iscritu in prosa in Brasile. + Sinistra e Libertà: Sinistra e libertà o pius propriu, Sinistra Ecologia Libertà (SEL) este unu movimentu politigu italianu promovidu dae: Su coordinadore est Nichi Vendola. + Nichi Vendola: Iscrittu dae giovanissimu a sa FGCI e a su Partito Comunista Italiano, s'este laureadu in lettere cun d'una tesi subra 'e Pier Paolo Pasolini. Impignadu in campu politigu e sotziale, diventat giornalista de L'Unità. Sende gay e de formatzione cattoliga, est promotore e fundadore de s'associatzione Arcigay e de sa Lega italiana per la lotta contro l'AIDS (Lila). In custu mamentu este su coordinadore de sa fortza polìtiga Sinistra e Libertà edd'este su presidente de sa regione Puglia. + Ilario de Poitiers: Ilario de Poitiers (naschidu a Poitiers su 315 - mortu a Poitiers su 367). Santu e Duttore de sa Creja. De familia pagana, ada istudiadu grammatca e retorica. Diventat cristianu a 35 annos. Piscamu de Poitiers. Teologu e istoricu de sa creja. Iscriede su Trattadu De Trinitate e Tractatus super Psalmos. Umpare a santu Martinu de Tours ada incomintzadu una forma de vita conventuale, sa prima in Occidente. + Domenico Modugno: + Karl Marx: Karl Marx (Treviri, 5 de maiu 1818 – Londra, 14 de martu 1883) est istadu unu filosofu tedescu. Umpare a Friedrich Engels aiat fundadu sa teoria marxista e semper umpare aiana iscrittu in su 1848 su Manifesto de su Partidu Comunista. + Dick Fulmine: Dick Fulmine est unu personaggiu de is fumettus italianus criau de sa fantasia de Vincenzo Baggioli e da sa matita de Carlo Cossio in su 1938. + Mikhail Bakunin: Est istadu unu de sos teoricos printzipales de s'anarchia. + Tokio: Tokio est sa capitale de su Giappone. + Sant'Agnese de Roma: Agnese, naschida e morta a Roma in su III seculu. Santa e martire. Decollada in su 304 ca. A Roma una basilica est istada fraigada inue Agnese fudi sepultada e oe connotta comente Sant'Agnese fuori le mura. Sa festa, su 21 de bennalzu. + Rabano Mauro: Rabano Mauro, Naschidu a Magonza su 780, fudi monacu in su monasteru de Fulda, unu de sos pius importantes in Germania, e a poi abbade de custu monasteriu. Piscamu de Magonza, est mortu in su 856. Ada iscrittu: "De rerum naturis" (22 liberos). + Francisco Goya: + Bordeaux: Bordeaux est una tzitade frantzesa de Sud-ovest de sa Frantza, capoluogo de sa regione de s'Aquitania. Sa populatzione de sa tzitade est de 235 178 abitantes (segundu su censimentu de su 2007) e s'area urbana nde contada guasi unu millione. + Luis Buñuel: + Sant'Àgata de Sitzìlia: Agata, naschida a Catania in su III sec. Santa e martire. Est morta in su 251 suta sa persecutzione de Decio. Meda venerada a Catania e in Sicilia. Sa festa su 5 de frealzu. + Georges Bizet: + Costantino Nivola: + Giovanna Marini: + Cirillo e Metodio: Cirillo e Metodio, duos frades gregos, naschidos in su sec.IX. Cirillu, est istadu amigu de s'imperadore Michele III. Si retirada in unu guventu inue bi fudi su frade Metodiu. Retzini s'ingarrigu de preigare su vangelu in Moldavia, inue esistiada solu sa limba faeddada: Inventana s'alfabeto slavu, giamadu cirillicu. Cirillu est mortu a Roma su 869. Metodiu, nomenadu piscamu, si dedicada a traduere sa Bibbia e sos testos liturgicos in limba islava. Moridi su 885. Proclamados patronos de s'Europa. Sa festa si 14 de frealzu. + Stevie Nicks: Est sa oghe de su gruppu Fleetwood Mac. + Persia: Antiga natzione de su Medio Oriente, a est de sa Mesopotamia, subra s'attuale territoriu de s'Iran. Sos persianos fini unu populu chi faghian parte de su grupu de sos arianos, misciadu cun tribus nómades chi provenian dae sos paris de sa Russia e de s'Ucraina. Sos persianos appartenini a sa familia linguistica de sos indoeuropeos e si fini istantziados in s'Iran verso sa meidade de su segundu millenniu a. C. + Italo Calvino: Fit fizu de s'agronomo Mario e de sa biologa tattaresa Eva Mameli + Bhagavad Gita: Sa Bhagavad Gita (in Sanscritu:भगवद्गीता),est una sacra iscritura induista, cunsideradu tra sos pius importantes testos de s'istoria de sa literadura e de sa filosofia. Su mastru de sa Bhagavad Gita este Krishna, chi est riveridu dae sos induistas comente sa manifestatzione de deus. + I Ching: Su I Ching o Liberu de sos Cambiamentos est unu de sos testos pius antigos de sa cultura cinesa. Fit cunsideradu dae Confucio liberu de sapientzia est utilizzadu printzipalmente a iscopu divinatoriu. + Zhuang-zi (liberu): + Zhuang-zi: Aiat vividu in su IV seculu a.C., tra su 370 e i su 301, fidi unu funzionariu pero, no cuntentu, aiat lassadu sa tzitade e si fit retiradu ind'unu monte, inue pratigaiat sa pisca, sa meditatzione e ue aiat regoltu unu grupu de discepolos. Est s'autore de s'omonimu liberu chi est unu classicu de sa cultura taoista cinesa. + Anassimandro: Anassimandro (in gregu:Ἀναξίμανδρος) est istadu unu alunnu de Talete est istadu su chi at teorizzadu s'àpeiron (s'infinidu) e su fattuc chi sa terra non fit mantesa dae Atlante o appoggiada a duas colonnas (comente narat sa Bibbia) ma chi olat circundada dae su chelu. Est istadu finas su primu cartografu. + Zubin Mehta: + Associatzione Internatzionale pro sa Cuscienscia de Krishna: S' Associatzione Internatzionale pro sa Cuscienscia de Krishna est su nomene comente est connotta s’'International Society for Krishna Consciousness' o ISKCON, s'associatzione induista fundada in New York in su 1966 dae su guru indianu A.C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada. + Anselmo de Aosta: Anselmo de Aosta (sec. XI). Santu. monacu, teologu. Abade de Bec in Normandia e a poi piscamu de Canterbury (1109). Consideradu su fundadore de sa Scolastica, iscola de pensieru filosoficu e teologicu, sighida in totu su Mediovo e a poi. Oberas: Monologium, Proslogium. + Niccolò Machiavelli: + Norah Jones: Est fiza de su sonadore de sitar Ravi Shankar. + Don Pullen: + Sun Ra: + Santu Perdu: Santu Perdu (Villa san Pietro in italianu) esti unu comunu de 1790 personas in su Sulcis, in su meridione de sa Sardigna. =Historia= @@ -9517,44 +11653,69 @@ Sa bidda fiada frazioni de Pula, e in su 1950 est dibennia comunu assolu =Festas= Santu Perdu è su santu de Santu Perdu. Esti arregordau in su 28/06 e benidi fatta grandi festa. In su 2 e in su 4/05 sa processioni de Sant'Efis passada in Santu Perdu + Barbra Streisand: + Quartetto Cetra: Su Quartetto Cetra, connottos finas comente I Cetra, est istadu unu quartetto vocale attivu in Italia a partire dae sos annos annos baranta. In su 1940 fit istadu fundadu in Roma dae Enrico De Angelis, Giovanni Giacobetti (nadu Tata), Iacopo Jacomelli e Enrico Gentile unu quartetto vocale, chi si jamaiada Quartetto Egie, dae sas battoro iniziales de sos nomenes de sos cumponentes. + Pier Lombardo: Pier Lombardo (1100 -1160) naschidu a Novara e ada istudiadu teologia a Parigi, inue ada a poi insegnadu. Ada iscritu unu tratadu de teologia “Libri quattuor Sententiarum” e po custu est nadu su Magister Sententiarum. Su trattadu est istadu commentadu po totu su Mediovo, puru dae santu Tomasu de Aquino e dae ateros meda. Mentuadu dae Dante in su paradisu. + Denis Diderot: Est istadu una fregura importante in su periodo de s'Illuminismu edd'est connottu massimu pro essere istadu su cabu editore e, umpare a Jean le Rond D'Alembert, unu de sos printzipales contributores de s'"Encyclopédie" (Enciclopedia). Diderot est puru connottu pro esse' s'autore de su dialogo, "Le Neveu de Rameau" ("Su nebode de Rameau"). + Charlie Chaplin: + Richard Wagner: + Walter Benjamin: Walter Benjamin (Berlino, 15 de triulas 1892 – Port Bou, 27 de cabidanni 1940) est istadu unu iscrittore e filosofu tedescu. + Diplomazìa: Sa diplomazia est sa conducta de negotziados tra sas personas, o grupos e sos istados. + Domenico Alberto Azuni: + Steve Lacy: + Bill Evans: + Marchesi de Condorcet: + Alla Rakha: Est istadu unu sonadore de tabla de su genere classigu de sa mùsica indiana aiat collaboradu meda cun su sonadore de sitar Ravi Shankar. + Mehmet Ali Ağca: , condannau poita ca adi boccìu Abdi Ipekci, unu giornalista liberali, e poita ca adi provau a bocci paba Giuanni Paolu II + Divinyls: Divinyls este unu gruppu australianu de Mùsica rock formadu in Sydney in su 1980 dae sa cantante Christina Amphlett e su chitarrista Mark McEntee ateros chi faghen parte de su gruppu sunu Charley Drayton, Charlie Owen, Jerome Smith, Clayton Doley. Sa cantone issoro pius famosa est "I Touch Myself" chi fidi in s'album "diVINYLS". + Marlene Dietrich: In sos annos 1920 in Berlino, aiat recitadu in sos teatros e in su cinema muto. Aiat raggiuntu su famu internatzionale cun sa parte de Lola-Lola in "Der blaue Engel" ("S'anghelu azzurru"), direttu dae Josef von Sternberg, e dae cui aiat appidu su primu cuntrattu cun sa Paramount Pictures in soa USA. In Hollywood aiat giradu films comente "Shanghai Express" e "Desire" chi l'aiana resa una star e s'attrice pius pagada de tando. Dietrich fit diventada tzitadine de sos US in su 1939. + Sinan: + Jorge Luis Borges: + William Godwin: + Maria Montessori: + Ram Narayan: + Pierre Teilhard de Chardin: Pierre Teilhard de Chardin (1881- 1955). Gesuita frantzesu, paleontologu, filosofu e teologu. At partetzipadu a una ispeditzione archeologica in Cina chi at iscobertu su Sinanthropus pekinensis (1935). At iscritu Le Milieu Divin. + Saladinu: Saladino ( in arabuصلاح الدّين الأيّوبي Salah ad-din Yusuf ibn Ayyub), (Tikrit in s'Iraq in su 1137-8 - Damasco, 4 de martu de su 1193)sultanu de s'Egittu in su 1171. In su 1183 aiad occupadu sa Mesopotamia. In sa battaglia de Hattin in Galilea aiad iscunfittu sos prinzipes cristianos, e sa Palestina intrea fit passada sutta su dominiu sou. + Dimonios: Dimònios est s'innu de sa Brigata Tattaresa (Brigata Sassari). Su testu l'at iscrittu in su 1994 su capitanu Luciano Sechi, de su rezzimentu de barantachìmbe, e gai puru sa musica, a pùstis arranzàda dae sa banda de sa brigata tattaresa. In su 2003 lu an prubicitzàdu in CD. + Avatar: Avatar est unu film de James Cameron, prodotu dae 20th Century Fox. Su film est bessidu in sos cinemas in su 2009, ma in Italia e in Svitzera est arrivadu solu in su 2010 ca sa 20th Century Fox at detzididu de no lu pònnere in su mattessi periodu chi sunt bessidos sos film nadalitzios 'e Cristian de Sica e Leonardo Pieraccioni. @@ -9565,10 +11726,14 @@ Su film est istadu realizadu cun potentes machinarios tecnologicos: pro animare sos Avatar sunt istados utilizados sos movimentos de sos atores, chi dapoi sunt istados trasferidos a sos modellos tridimensionales de sos Avatar. Puru pro custu, su film est costadu 237 milliones de dollaros e est su pius caru e s'istoria 'e su cinema. Però, cun sos 2 milliardos de dollaros otennidos, est puru su film chi at guadagnadu de pius in s'istoria. + Franco Basaglia: A issu si devet s'introduzione in Italia de sa "legge 180 de su 1978", chi diffattis est jamada finas "Legge Basaglia", chi aiat introdottu una importante revisione de s'ordinamentu subra sos manicomios. + David Cooper: + Louis Armstrong: + Campania: Sa Campania est una de sas binti regiones 'e s'Itàlia. Tenet 5.820.795 abitantes. @@ -9588,26 +11753,36 @@ Bi sunt portos importantes, pro esempiu sos de Napoli, de Salerno e de Castellamare di Stabia. Tzitades. Sas tzitades pius importantes sunt: + Giubileu: Giubileu. Custu nomene s'agatada in sa Bibbia, po indicare s'annu, ogni 50 annos, cando sos depidos de varia zenia, beniana condonados: sos ischiavos diventaiana liberos, sos terrinos torraiana a s'atigu proprietariu; sos fruttos de sa terra lassados a sos poberos (Lev.25). Sa Creja ada postu in usu custa usantzia po cantu si riferidi a sas realtades ispirituales, contzedinde s'indulgentzia plenaria a tzertas conditziones. S'annu giubilare est giamadu puru annu santu. Comente primu Giubileu de sa Creja est consideradu cussu de su 1300 cherfidu dae su paba Bonifatziu VIII, chi cun sa Bulla Antiquarum, cuntzediada s'indulgentzia plenaria a chi pentidu de sos peccados e cunfessadu visitaiada sas duas crejas de Santu Pedru e Santu Paulu in Roma po 30 die de seguitu o cun intervallos si abitaiana a Roma, e po 15 dies po sos istranieros. Su Giubleu si deviada tzelebrare ogni 100 annos. Ma si gomente custu tempu fudi longu e impediada a meda cristianos sos beneficios de su giubileu, Clemente V in su 1343 ada istabilidu su Giubileu ogni 50 annos e in su 1350 fudi tzelebradu su II Giubileu. Paulu II ada istabilidu su Giubeu ogni 25 annos. Ogni tantu bi sunu istados giubileos istraordinarios. S'annu de su Giubileu incomintzada cun sa abertura solenne de sa Gianna Santa , una de cussas de intrada in sa basilica de Santu Pedru, e chi benidi murada a sa fine de unu Giubileu. + Dinamo Zagàbria: NK Dinamo Zagàbria est sa sociedadi calcistica de Zagàbria, est sa prus connota in Croatzia e in su Mundu. Est nàscia in su 1945. Su presidenti de oi est Mirko Barišić. + Artes visivas: Sas artes visuales (o artes visivas) sunt cussas formas de arte chi ant s'iscopu de mandare emotziones e messaggios cun immagines e oggetos visibiles. Podimus narrere chi sas artes visuales si divident in tres grupos: Sas artes visuales cumprendent puru ateros setores, comente su teatru, sa televisione, sa tessidura, su design, sa computer grafica. + Cuadderis templares: Sos Templares sunt unu ordine cavallerescu fundadu in Gerusalemme dae Ugo de Payns in su 1119. Si impignaiana cun votu a difendere sos pellegrinos cristianos in Terra Santa. Santu Bernardu ada cumpostu sa regula e ada iscritu unu liberu:”In lode de sa noa cavalleria”. Bestiana un abitu biancu e cun una rughe ruja subra su manteddu. S'ordine est istadu approvadu dae Paba Innocenzo II in su 1139. Funi meda populares in Frantza. Inoghe su re Filippo il Bello los ada cumbattidos duramente e los accusaiada de delittos de ogni zenia, ma sa veridade fudi chi si cheriada impossessare de sas ricchesas de s'ordine. Ada impresonadu sos templares frantzesos. Su Paba Clemente V, omine debile, ada suppressu sos Templares. In su 1314 fudi brujadu biu Giagu de Molay s'ultimu Grandu Maistru de s'ordine proclamendesi innotzente. + Colonia: Colonia (in tedescu: Köln) est una tzitade tedesca de sa regione de sa Nord Reno-Westfalia e in su 2008 aida 995.420 abitantes. + Düsseldorf: Düsseldorf est una tzitade tedesca e sa capitale de sa Nord Reno-Westfalia e in su 2008 aiada 584.217 abitantes. + Francoforte sul Meno: Francuforte de su Menu, prus cunnota sintzillamente comente Francuforte (in alemannu: Frankfurt am Main), est una tzidade alemanna de sa rezione de sa Assia e in su 2.008 teniat 670.095 bividores. + Wiesbaden: Wiesbaden est una tzitade tedesca, capitale de s'Assia, in su 2009 contaida 276.952 abitantes. + Claude Debussy: + Anghelu Caria: Ànghelu Caria est naschidu in Nùgoro su 19 de Maju de su 1947 e est istau unu poete e indipendentista sardu. Biografia. @@ -9650,37 +11825,50 @@ Sa muzere las at cullias e sa famillia at imprentau sa raccolta "Poesie" in su mese de Aprile de su 2010. Medas còntan de sa repressione de s'esercitu e de sa politzia italiana in Sardigna, e s'isperu de poder una die bier una Sardigna libera: At iscrittu fintzas su romanzu istoricu "Ardaolè" chi contat de de un'insurretzione indipendentista in Sardigna in sos annos a pustis chi sa rivolutzione sarda at pèrdiu e Angioy si ch'est andau in esiliu in Frantza, e est ispirau a s'isbarcu de sos patriotas Frantziscu Cilocco e Sanna corda in Gallura in su 1802. Galu non che l'an pubricau. + Andrea Cossu: Dae su 2008 jogat fittianu in su Casteddu + Sardegna Digital Library: Sardegna Digital Library est unu archiviu digitale criadu in su 2008 e gestidu dae sa Regione. Su "portale" cuntenidi mizas de informatziones, in formadu digitale, subra sa Sardigna in diversos frommas (testos, filmados, immagines, ecc.) e campos de interessu: documentariu, culturale, istoricu, artistigu, paesaggistigu e ambientale. + Jafar Panahi: Jafar Panhai (in persianu:جعفر پناهی) est istadu assistente de Abbas Kiarostami in su film "Sotto gli ulivi" de su 1994. In su 1995 aiat realizzadu su primu lungometraggio cun Su palloncinu biancu (in persianu: بادکنک سفيد), da una isceneggiadura de Abbas Kiarostami e ottenidi sa Caméra d'or a su Festival de Cannes. Meda de sos films suos sun proibidos in Iran, attualmente est in galera comente e dissidente de su regime iranianu. + Luigi Orione: Luigi Orione (Tortona 1872, mortu su 1940). Santu. Preideru, s'est occupadu de poberos. Ada agiuadu meda in su terremotu de Messina e de Avezzano, cando ada recuidu Ignatziu Silone, orfanu. Ada fundadu Sas Monzas Missionarias de sa Caridade e ada abertu su Piccolo Cottolengo po disabiles. S'obera sua est present in Italia e in s'estero ispetzialmente in America latina. + Francesco da Paola: Francesco da Paola (Paola, in Calabria 1436- Plessis-les- Tours(Frantza) 1507). Santu. Eremida, in su 1454 fundada unu monasteriu affacca a Cosenza e chi est s'incomintzu de s'Ordine de sos Minimos. Giamadu in Frantza a costazu de Luigi IX. Su fizu Carlo VIII l'ha cherfidu comente cossizeri po 25 annos. Ada fundadu unu monasteriu. Sa fama sua s'est isterrida in Ispagna e in Germania. Sa festa su 2 de abrile. + Isidoro de Siviglia: Isidoro de Siviglia (Naschidu a Cartajena 560, mortu su 636). Santu. Preideru e preigadore. Ada cumbattidu sas eresias de sus tempus sou. Piscamu de Sviglia po 35 annos. Ada tentu sinodos e concilios, comente su 'e Toledo su 633. Est istadu unu istoricu e teologu. Ada iscritu s'istoria de sos Gotos e se sos Vandalos. Ada publicadu Etimologiae, una ispetzia de enciclopedia de sas connoschentzias de su tempus sou. Duttore de sa Creja. + Giorgione: Giorgio de Castelfranco nodidu comente Giorgione fit naschidu in Castelfranco Veneto (TV) (1477 e mortu de peste a Venezia in santuaine 1510). Pintore mannu e enigmaticu. S'obera sua ada influentzadu medas artistas ispetzialmente po s'impreu de su colore. + Torcello: Torcello est una isuledda de sa laguna vèneta inue si sunu rifugiados sos abitantes de Altino fuinde dae sas invasiones de sos barbaros in su sec.VI. Nos restat sa Basilica de Santa Maria Assunta, de bellesa manna, fraigada a s'incomintzu de su sec XI, cun unu campanile bellu e islanciadu. Sa parte de intro de sa Basilica est ricca de mosaicos. In s'abside una imponente immagine de Maria Santissima Odigitria. In sa contro fatzada unu monumentale Giudizio Universale, cun immagines de Cristu Zuighe, de Maria e santos, sos elettos salvados e i son dannados. Torcello est a s'origine de Venetzia. + Joe Pesci: + Christofer Clavius: Christofer Clavius (1537-1612), matematicu e iscentziadu tedescu. Gesuita, ada insegnadu matematica in su Collegiu Romanu. Ada curadu s'editzione latina de sos Elementos de Euclide. Ada collaboradu a sa riforma de su calendariu. Ligadu dae amistade cun Galilo Galilei. S'obera su est istada publicada a Magonza su 1612 (Christ. Clavii Bambergensis Opera Mathematica). + Cracòvia: Cracòvia, (in polonesu: Kraków), sa tzitade de Krak miticu re de su IV seculu. Nomenada in unu iscritu de su IV sec., chi faeddaiada de su battijimu de su re de sa tribù de sos vistolanos. Fudi parte de su regnu de Boemia e a poi est intrada a faghere parte de sos possessos de sa dinanstia polacca Piast (1038). Sa tzitade est ricca de palattos e monumentos medioevales e de su Rinascimentu. Sa parte pius antiga fudi subra sa collina Wawel, e fudi sa residentzia de sos res polaccos po seculos. Inoghe s'agatada sa creja de sos Santos Felice e Adaucto (IX sec.); su casteddu; sa cattedrale, cun sa tumba de sos res polaccos. Guasi distrutta dae sos Tartaros in su 1241 est istada recostruida suta Boleslao V de Polonia. In su 1364 est istada fundada s'Universidade. Cracovia s'est isviluppada suta sa dinastia lituana Jaghellone (1386 -1572). In su 1609 sa capitale est istada trasferida a Varsavia. In su XVIII sec. Sa Polonia fudi divisa e Cracovia diventat parte de sa provintzia austriaca de Galitzia. Su Congressu de Vienna ada confirmadu sa divisione de sa Polonia, ma ada creadu una repubblica indipendente cun capitale Cracovia. In sa Prima Gherra Mundiale sas truppas de Cracovia ana cumbattidu po sa liberatzione de sa Polonia. In su 1939 sas truppas nazistas sunu intradas in Cracovia e ana deportadu 150 professores e istudentes. A sa fine de sa gherra sos comunistas ana comintzadu a guvernare in Polonia. Ligamenes foranos. www.e-krakow.pl + Enzo Jannacci: Discografia. 45 giri. Evidenziamo soltanto i 45 giri inediti su LP o CD: + Ho visto un re: Sa cantone, iscritta dae Dario Fo, est guasi tota in italianu ma sos ritornellos sunu in dialettu milanesu. Sa cantone fit istada incisa dae Jannacci ma aiana cantadu umpare a issu finas Cochi e Renato chi cantaiana su ritornello. @@ -9776,57 +11964,79 @@ "che il nostro piangere fa male al re" "fa male al ricco e al cardinale" "diventan tristi se noi piangiam! " + Hebe Camargo: Hebe Maria Camargo (Taubaté, su 8 de martzu de su 1929), prus conoschida popularmente commente Hebe o uffitzialmente cumenti Hebe Camargo, est una presèntzia televisiva, attora e cantante brasiliana. + Jasna Gora: Jasna Gora ("Monte craru"), santuariu polaccu inue si venerat sa Madonna de Jasna Gora a Czestochovvwa. Su santuariu est inghiriadu dae muros chi in su 1655 l'ant difesu dae sos Isvedesos chi l'aiant attaccadu po duos meses a colpos de bombarda. A dasegus unu campanile altu e islanciadu. Sa cara de sa Madonna est seria, e giughet in brazzos su Bambinu. Riccu meda su tesoro de su santuariu. + Jan Sobieski: Jan Sobieski (Olesko, 1624 - Wilanów, 1696). Re de Polonia. Aiada cumbattidu contra de sos Tartaros e i sos Turcos chi aiada iscunfittu a Chotin in su 1673. In cabidanni de su 1683 aiada partetzipadu a sa gherra contra sos Turcos chi po duos meses aiana attaccadu Vienna cumandados dae Kara Mustafa Pasha. S'esercitu Turcu fudi de 140.000 omines e s'esercitu de sos principes cristianos fudi de 80.000 omines. Decisivu s'interventu de 30.000 polaccos cumandados dae Sobieski. Sa battaglia est durada duas dies s'11 e su 12 de cabidanni e est finida cun s'isconfitta de sos Turcos e sa liberatzione de s'Europa. + Pinuccio Sciola: In su 1973 s'attividade sua in sa idda-museo de San Sperate attirat s'attentzione de s’UNESCO e invitana a Sciola a andare in Mèssico, inue incontrat su mastru de sos murales David Alfaro Siqueiros, e gai imparada collaborende cun issu a sos murales de su quartieri Tepito. + Todi: Todi. Tzitade de s'Umbria, in provintzia de Perugia, de origine etrusca, e chi cunservat sos caratteres de tzentru mediovale. Tres brugos sunu istados isserrados intro de sos muros (mura) de 4 km. de longaria cun portas e contraffortes.Unu pagu fora de Todi s'agata s' imponente Creja de Santa Maria de sa Consolatzione, incomintzada in su 1508 cun progettu de Bramante e finida unu seculu a poi cun interventos de Baldassarre Peruzzi, de Vignola, e Antonio di Sangallo su Giovanu. A s'ala e intro si presentana chimbe cupolas , una tzentrale e ateras battoro, una po ogni abside. Unu altare barocco, mannu, cun una immagine de sa Madonna de su 1400. In su tzentru de sa tzitade sa Piatta de su Populu, magnifica, cun palattos importantes: su Palattu de sos Priores, incomintzadu su 1293 e finidu su 1337. Su Palattu de su Populu e su Palattu de su Capitanu. Custu est in istile goticu italianu, cun unu porticadu , e duos pianos cun triforas goticas. In custu palattu est ospitadu su Museu lapidariu e su Museu etruscu -romanu. In d'un ala de sa Piatta, sa Fatzada de su Duomo in istile goticu lombardu, divisa dae lesenas in tres partes, cun tres portales, mannu e bellu su tzentrale (1521). E unu bellu rosone (1520). A fiancu de su Duomo unu campanile de su 1200. S'internu a tres navadas cun pilastros e colunnas cun capitellos. In s'abside unu bellu Crocifissu pintedu subra taula de su 1200. In su tzentru urbanu sa creja de Santu Fortunadu, in una positzione dominante. Incomintzada a sa fine de su 1200, e finida in su 1400. S'internu , a tres navadas e cun abside poligonale cun su Coro in linna de sa fine de su 1500. In sa cripta sunu cunservados sos restos mortales de Jacopone da Todi (1236- 1306), frantziscanu e poeta, autore de su Piantu de sa Madonna e de su Stabat Mater (in latinu). + Piermatteo d'Amelia: Piermatteo d'Amelia naschidu in Amelia (1448-1506). Iscobertu comente pintore mannu. Est istadu a s'iscola de Filippo Lippi, chi trabagliaiada in su Duomo de Spoleto: a Firenze est istadu a s'iscola de Fra Diamante e ada tribagliadu puru cun Andrea Verrocchio e apoi cun Pietro Vannucci, nodidu comente il Perugino (1445 – 1523) e cun issu est istadu a Roma e ada tribagliadu in sa Cappella Sistina, e ada collaboradu puru cun il Pinturicchio (1454- 1523). A Roma ada connottu Antoniazzo Romano. Un'obera importante de Piermatteo est istadu su politticu pintadu in sa creja de santu Austinu in Orvieto, ses figuras de santos, chi oe s'agatana in divescios Museos (Berlinu, Filadelfia...). Importante su Politticu de sos Frantziscanos, e chi si ammirada como in sa Pinacoteca de Terni. Importante unu dipintu de S'Antoni Abate, in su Museu Civicu de Amelia. + Ingenieria: S'inginneria est sa professioni chi apricat sa matemàtica, sa fìsica, is iscièntzias naturalis po arresolvi is problemas e satisfai is abbisòngius de s'òmini. + Ixodida: Is Ixodida funt unu sottordini de is acaris chi cumprendiri tres familias de carancas. Is duas principalis funt: Ixodidae o "carancas tostaras" e Argasidae o "carancas muddis". Sa tertza familia, chi cumprendiri una specie sceti ("Nuttalliella namaqua"), est cussa de is Nuttalliellidae. Funt parassitas pappasanguini de mera animalis e de s'omini puru, e point essi pericolosus agentis de trasmissioni de malarias infettivas. + Oscar Romero: Fit s'arcivescovo de sa arcidiocesi de San Salvador, capitale de El Salvador. Sigomente aiat lottadu pro sos diritos umanos, denunziende sas brutturas de sa dittadura de sa natzione sua, l'ant mortu in su mentres fit cantende missa. + Monzón: Monzón est sa tzitàde de s'Aragon (Ispagna). Bivent oe in Monzón 17.115 (in su 2010. + Sèrbia e Montenegru: Sèrbia e Montenegru (in serbo-croatu; Državna zajednica Srbija i Crna Gora; tzirìllicu: Државна заједница Србија и Црна Гора, informalmente Serbia e Montenegro) fut una cunfederatzione de istados de sa penìsula de sos Balcànus. Teniat istèrrida de 102.350 km² e populatzione de unos 10.850.000 bividores e allàcanaiat in su norti cun s'Ungheria, in s'estu cun sa Romania e sa Bulgaria, in su sud cun sa Matzedònia e s'Albania, in s'uestu cun Croàtzia e Bosnia e Ertzegòvina. Teniat bessida a mare in s'Adriàticu. S'istadu fiat cumpostu de Serbia e Montenegro e s'agataiat intre su 4 de friàrgiu 2003 e su 21 de maju 2006, annu de su referendum pro s'indipendèntzia de su Montenegro. + Limba serbocroata: Su serbocroatu (serbocroatu: Srpskohrvatski jezik) est una limba slava. + Rennu de Sèrbia: Su Rennu de Sèrbia fut unu istadu de sa penìsula de sos Balcànus. + Rennu de Montenegru: Su Rennu de Montenegru fut unu istadu de sa penìsula de sos Balcànus. Sa capitale fiat Cetinje. + Rennu de sos Serbos, de sos Croatos e de sos Islovenos: Su Rennu de sos Serbos, de sos Croatos e de sos Islovenos fut unu istadu de sa penìsula de sos Balcànus. + Repùbrica Sotzialista de Bosnia-Erzegòvina: Sa Repùbrica Sotzialista de Bosnia-Erzegòvina fiat una parte de sa Iugoslàvia. + Repùbrica Sotzialista de Croàtzia: Sa Repùbrica Sotzialista de Croàtzia fut una parte de Iugoslàvia. + Repùbrica Sotzialista de Macedònia: Sa Repùbrica Sotzialista de Macedònia fut una parte de Iugoslàvia. + Repùbrica Sotzialista de Mentenegru: Sa Repùbrica Sotzialista de Mentenegru fut una parte de Iugoslàvia. + Repùbrica Sotzialista de Sèrbia: Sa Repùbrica Sotzialista de Sèrbia fut una parte de Iugoslàvia. + Repùbrica Sotzialista de Islovènia: Sa Repùbrica Sotzialista de Islovènia fut una parte de Iugoslàvia. + Sarajevo: Sarajevo (in serbu tzrìllicu, Сарајево ; antigamente "Bosna-Seraï") est sa capitale e sa bidda prus manna de sa Bòsnia e Ertzegòvina. In antis de sa gherra, s'ùrtimu tzensimentu de su 1991 carculaiat una populatzione de prus de 429.000 bividores, oe calada segundu is istimas a prus pagu de 300.000.  @@ -9833,12 +12043,16 @@ Sa bidda, fundada in su 1461 dae sos otomanos, est cunsiderada una de is prus importantes istoricamente in sos Balcanos. Est fintzas su logu in ue in su 1914 fiat bochidu s'erederi pro sa corona de s'Impèriu Àustro-Ungheresu, dende origine a s'iscòpiu de sa prima gherra mundiale. Durante sos annos 90 est istada ogetu de unu longu assìtiu, e galu oe sighint a s'agatare is rastas de sa gherra in is fatzadas de is fàbricos. S'assìtiu, duradu 1000 dies at causadu 10.000 mortos. Torrada sa paghe, sa tzitade est galu meda addanniada siat in sas istruturas, siat in s'identidade, essende istoricamente istada logu in ue religiones e pòpulos diferentes ant bìvidu impare. S'economia est istentende a si torrare a pesare. Su turismu est nointames una faina chi est crèschende meda in presse. + Skopje: Skopje (in macedone Скопје, in albanesu Shkup) est sa capitale de sa Repùbrica de sa Macedònia. + Lubiana: Lubiana (pronunciadu [ʎub'ʎʌna], in islovenu: Ljubljana, in tedescu: Laibach, e in italianu: Lubiana) est sa capitale e sa tzitade pius manna de sa Repùblica de Islovènia. Est situada a su centru de sa natzione e tra sos rios Ljubljanica e Sava, e tenet una populatzione de 310.000 abitantes. + Islovènia: Islovènia (islovenu: Slovenija) est unu istadu de sa penìsola de sos Balcànos. Sa capitale sua est Lubiana. Tenet una populatzione de 2.009.000 abitantes. A manera aprossimada, 400.000 islovenos vivene fora de sa natzione, massimu in Itàlia, Austria e Istados Unidos. + Bòsnia e Erzegòvina: Sa Bòsnia e Erzegòvina ( in bosnìacu, croatu e serbu Bosna i Hercegovina, pronuntziadu i xěrt͡seɡoʋina; in alfabetu tzirillicu: Боснa и Херцеговина), narada fintzas Bòsnia-Erzegòvina, fatu-fatu est inditada fintzas petzi cun Bòsnia, est unu istadu de s'Europa sud-orientale posta in sa penìsula Balcànica. Sa capitale e prus manna tzitade est Sarajevo. S'istadu tenet una legisladura bicamerale e una presidèntzia cumposta de tres membros de onniunu de sos tres grupos ètnicos majores. Su pòdere de su guvernu tzentrale est nointames meda allindadu, sende chi s'istadu est fortemente detzentralizadu e partzidu in duas entidades autònomas: sa federatzione de Bòsnia e Erzegòvina e sa repùbica serba de Bòsnia e Erzegòvina, cun una de tres regiones, su distretu de Brčko, guvernados localmente. Sa federatzione etotu cunsistit de 10 unidades federales - sos cantones. @@ -9859,20 +12073,25 @@ Demografia. Sa Bòsnia e Erzegòvina est costituida dae tres grupos ètnicos printzipales: sos bosnìacos, sos serbos e sos croàtos chi rapresentant rispetivamente unu 48%, unu 37,1% e unu 14,3% de sa populatzione totale. Sos isciumbullos dèpidos a sa gherra ant determinadu chi medas de sos bividores siant fuidos a manu de àteros istados e custu est cumprobadu de su fat ca in su 1990 sa repùblica contaiat casu 4,4 milliones de bividores contra sos 3,8 milliones de oe. Custos dato sunt nointames istimas sende chi sa situatzione polìtica de sas ùrtimas deghinas de annos non permitent de ordingiare unu tzensimentu. A sos perchentos ètnicos currespondent aprossimadamente sos de sas creèntzias religiosas, sende chi sos bosnìacos sunt musulmanos, sos serbos ortodossos e sos croatos catòlicos. Unu bator perchentu s'ispartzit intre protestantes, àteos e ebreos. + Repùbrica de Macedònia: Sa Repùbrica de Macedònia est unu istadu de sa penìsula de sos Balcànus. Sa capitale sua est Skopje. + Vojvodina: Vojvodina (in serbu: "Аутономна Покрајина Војводина/Autonomna Pokrajina Vojvodina, in ungheresu: Vajdaság Autonóm Tartomány, in islovacu:Autonómna Pokrajina Vojvodina, in romunu: Provincia Autonomă Voivodina, in rusinu: Автономна Покраїна Войводина") est una regione autonoma de sa Repùblica de Sèrbia. Su cabulogu est Novi Sad. Sa Vojvodina tenet istèrrida de 21.506 km2 e populatzione de unos 2 milliones de bividores. Allàcanat in su norti cun s'Ungheria, in s'estu cun sa Romania, in s'uestu cun sa Croàtzia, in su sud-uestu cun sa Bòsnia-Ertzegòvina e in su su cun sa Sèrbia. Est una regione fortemente multi-ètnica, in ue 26 grupos ètnicos bivent impare, cun livellu de tolleràntzia meda artu. Su grupu prus nùmerosu est su serbu, chi rapresentat unu 70% de sa populatzione totale. Est sa regione prus rica e economicamente isvilupada de s'istadu. + Josip Broz Tito: Josip Broz Tito (in carattere cirillicu: Јосип Броз) (Kumrovec 1892 - Lubiana, 1980) fut maresciallu e presidente de Iugoslàvia. + Segunda gherra mundiale: Sa secunda gherra mundiale est una pelea chi tra su 1939 e su 1945 s'at bidu a cuffrontu sambenosu a un'ala sas potentzias de s'Asse, e a s'atter'ala sos Istaos Alleaos. Si mutit "mundiale" ca b'an partecipau nassiones de totucantos sos continentes e fintzas ca sas operas de gherra an pertoccau una parte manna de su pianeta. Tottu est cumintzau in su 1° de Capidanne de su 1939 cando sa Germania aiat invasu su terrinu a lacana de sa Polonia; sa gherra est acabbada, a su mancu in Europa, in s'8 de Maju de su 1945 cando sos tedescos s'aian arresos e, in Asia, in su 2 de Capidanne cando s'Imperu Giapponesu, a pustis de su dannu enorme chi aiat patiu pro sos bumbardamentos atomicos de Hiroshima e Nagasaki, aiat fattu sa matessi cosa. Est sa gherra prus manna de tottu s'istoria chi a s'umanidade intrega li at costau 55 miliones de isperdios. Fintzas sos tziviles s'an atzappau imputaos paris, ca sas armas sun bennias semper prus potentes e mortales e custas fin a s'ispissu impreadas pro obiettivos chi non fin militares. Non si chistionet poi de sa Shoah contr'a sos ebreos, sas etnias Rom e Sinti, sos omosessuales e sos Testimonzos de Geova, sos Polacos e ateros populos islavos. A s'acabada de sa gherra s'aiat fundau unu novu ordine mundiale basau issupra una tensione geopolitica bipolare tra sos Istados Unidos e s'URSS, in su mentras chi s'Europa intrabat ind un'epoca de declinu sichinde un'andala ja picada chin sa prima gherra mundiale, perdende s'egemonia chi prima teniat. + Kòssovu: Su Kosovo (in albanesu : Kosova o Kosovë, in serbu Kosovo, Косово), in forma longa Repùblica de Kosovo (in albanesu : Republika e Kosovës, in serbu : Republika Kosovo, Република Косово), fintzas narada ufftitizalmente dae is autoridades serbas "Kosovo e Métohija" (in serbu: "Kosovo i Metohija", "Косово и Метохија") est una repùblica reconnota dae una parte de sa comunidade internatzionale, posta in s'Europa sud-orientale, pretzisamente in sa penìsula Balcànica a intro de su territòriu de s'ex-Jugoslàvia. Decraradu indipendente dae su 2008, tenet a capitale Pristina. Su guvernu de Kosovo àplicat "de facto" su pòdere subra sa majoria de su territòriu. Isceti cu chirru setentrionale, chi rapresentat unu 15% de sa regione, bìvidu de populatzione a manna majoria serba, s'agataiat fintzas a pegus tempus faghet suta autoridade de s'auto-proclamada "Assemblea de Kosovo e Metohija", chi fiat rapresentada isceti dae serbos e chi refudaiat sa decraratzione de indipendèntzia de su 2008 de is albanesos kosovaros, reclamende su mantenimentu in sinu a sa Sèrbia. Unu cambiapare territoriale cun sa Badde de Preševo/Preshevë, bìvida dae una majoria albanesa, est regularmente evocada a su fine de assentare su cunflitu. @@ -9882,12 +12101,15 @@ Su Kosovo est apartentu in s'istòria a istados diferentes. Cunchistadu dae sa Serbia a s'impèriu romanu d'oriente in su 1170, fiat pois ocupadu dae is otomanos in su 1459 e torradu a sa Serbia in su 1913 a fatu de su tratadu de Bucarest, ponende fine a sa segunda gherra balcànica. A fatu de sa segunda gherra mundiale su Kosovo fiat fatu provìntzia autònoma de sa Serbia, chi fiat parte de sa Jugoslàvia. Su 10 de làmpadas de su 1999, segundu sa resolutzione de is Natziones Aunidas 1244, fiat postu suta amministratzione de s'ONU, a sighidu de cunflitos violentos chi is autoridades serbas aiant opostu a is indipendentistas albanesos a sa fine de is annos 90. Is negotziados subras s'istatutu de su Kosovo intres autoridades serbas e kosovaras sunt abarrada pro meda tempus firmas in posiduras diferentes, cun is primos chistionende de una autonomia meda manna in sinu a sa Serbia, is segundos de indipendentzia ebbia. Economia. Su Kosovo tenet una de is economias prus pagu isvilupadas de Europa e fintzas in tempus de sa Jugoslàvia sotzialista fiat sa regione prus pobera de s'istadu. A custu fatu si sunt azuntas in is annos 90 is gherras e is santziones internatzionales. Atualmente su depidu pùblicu internatzionale est enormu. Sa moneda uffitziale est s'euro, chi at pigadu su logu de su marcu tedescu in su 2002. + Repùblica Srpska: Sa Repùblica Srpska o Repùblica Serba de Bòsnia e Erzegòvina (in serbu: Република Српска, in croatu e bosnìacu Republika Srpska) est una de sas duas entidades autònomas de sa Bòsnia e Erzegòvina (s'àtera est sa Federatzione de Bòsnia e Erzegòvina). Sa capitale est Banja Luka. Ocupat unu 49% de su territòriu de s'istadu e unu 40% de totu is bividores. Tenet istèrrida de 24,857 km2 e populatzione de unos 1.440.000 de bividores. Sa manna majoria de sa populatzione est de etnia serba (88,5%) èssende sos bividores de àteras etnias calados fortemente de nùmeru a partire dae su 1991, a càusa de sa limpiadura ètnica cunsighida a su cunflitu. Sos bosnìacos rapresentant unu 7,5% de sa populatzione, sos croatos su 3%. S'economia de sa Repùblica Srpska sufrit galu meda dae sas cunseguèntzias de sa gherra de sos annos '90. Est nointames prus istàbile de sa de sa Federatzione de Bòsnia e Erzegòvina. + Emanuele Filiberto de Savoia: Emanuele Filiberto di Savoia (Chambery 8 triulas 1528 – Torinu 8 de austu 1580), duca de Savoia, Printzipe de Piemonte, nadu Testa di Ferro, Conca 'e Ferru. Ottenidi su ducadu a sa morte de su babbu Carlo III de Savoia (1486-1553). Fudi a servitziu da Carlu V, e fudi comandante capu de s'esercitu imperiale, signalendesi in tzeltas impresas, coimente sa conchista de Metz e Bra. A servitziu de Fillippu II de Ispagna, fudi governadore de sas Fiandras. Si signalada in sa battaglia de santu Quintinu e cun sa paghe de Cateau- Chambresis rientrada in possessu de sos istados suos. Trasferidi sa capitale da Chambéry a Torinu. Partitzipada a sa battaglia de Lepanto. Trasferidi sa Sindone a Torinu. + Eugenio di Savoia: Eugeniu de Savoia, Printzipe de Soisson. Fizu de E.Mauritziu de Savoia-Carignano. Biografia. @@ -9895,23 +12117,30 @@ Su 1715 sos Turcos assediant Petervaradino affacca a su Danubiu. Su 15 de austu 1715 Eugeniu attaccat battaglia e isbaragliat su nemigu in una battaglia campale. Belgrado (1717). Sa tzitade est in manu a sos Turcos, difesa dae 30.000 soldados isceltos, e 200.000 omines sunt arrivende in agiudu. S'esercitu imperiale assediat sa tzittade, e cando s'esecitu turcu arrivat su 31 de triulas, si accampat a palas de sos assediantes, chi diventant assediados. Principe Eugeniu cun una ispettaculare manovra a de notte, a s'avreschida attaccat de fronte s'esercutu Turcu e ottenit un'atera increibile vittoria e sa resa de sa tzittade de Belgrado. At cumbattidu puru contra sos Frantzesos, otteninde una vittoria detzisiva po sa liberatzione de Torinu (1706). Est istadu puru unu diplomaticu, e amantiosu de sa cultura. In palattos chi s'est fattu fraigare ada regoltu medas oberas d'arte: pinturas, isculturas, aratzos, liberos. Ispantosos sos giardinos de su Palattu Belvedere a Vienna po sas piantas raras, esoticas, fiores, e funtanas. Est mortu su 21 de abrile 1736. + Superga: Superga est unu montigu de pius de 600 m subra subra su mare chi s'agatat a s'estu de Torino. Subra su montigu s'agatada una Basilica, fatta fraigare dae su Duca Vittoriu Amedeu de Savoia, in sighidu a unu votu. Fudi su 1706 e i sos frantzesos assediaiana Torinu. In agiudu de su fradile benidi Eugeniu Savoia-Carignano cun truppas imperiales austriacas, e custu agiudu est detzisivu po sa derrota de sos Frantzesos. Su duca affidat a Filippu Juvara s'ingarrigu de su progettu de sa creja. Sa basilica est inaugurada su 1° de santandria de su 1731. Sa creja est a pianta chirculare cun una tzimbònia in istile barocco, su pronao e duos campaniles islanciados. In s'internu de sa creja istatuas obera de Filippu e Ignatziu Collino. Sutta su presbitèriu una cripta po sa sepoltura de sos Savoias fintzas a Carlo Alberto. Subra su montigu de Superga est ruttu s'aereo chi trasportaiada s'isquadra de calciu de su Torino ( su 4 de maju 1949). + Luigi Vanvitelli: Luigi Vanvitelli ("Lodewijk van Wittel")(Napoli 1700- Caserta 1773), fizu de Gregor, pintore olandesu chi ada operadu in Italia. Pintore e architeto. Su capolavoro sou est sa Reggia de Caserta, chi est incomintzada in su 1752 e finida in su 1774. + Enrico Bertolino: Enrico Bertolino (Milano, 4 de triulas 1960) est unu comicu, attore e conduttore televisivu italianu. Poi de annos de gavetta in su cabaret, ada esordidu in televisione in su 1996 in su canale Italia 7 cun s'ispettaculu Seven Show. In su 1997 debuttada in Italia 1 cun "" e, poi 'e pagu, "Ciro, il figlio di Target". De i custos programmas est diventadu finas autore e conduttore, finas a su 1999, annu in cui est passadu a sa RAI. In su 1999 in Raidue at fattu "Festa di classe" e pois "Convenscion", ateru programma satiricu chi est duradu finas a su 2002 e poi cun ateros nomenes finas a su 2003. Est istadu ospite fissu in duas editziones de "Le Iene Show". + Ezzat el Kamhawi: Ezzat el Kamhawi (in arabu: عزت القمحاوي) aiat cominzadu a trabagliare pro su quotidianu "Al Akhbar", deghe annos appoi, at contribuidu a fundare su settimanale "Akhbar Al-Adab", de su cale est su vicedirettore. Ad iscrittu diversos raccontos e romanzos. + Abbazia delle Tre Fontane: Abbazia delle Tre Fontane. A sa periferia de Roma sud (zona EUR) s'agatat s'abbatzia de sas Tres Funtanas. Dae s'antighidade (VII sec.) inoghe s'agataiada unu monasteru e una creja dedicada a santu Anastasiu, unu monacu basilianu martirizzadu in Persia. Su monasteru est passadu a sos benedettinos, e in su sec.XII a sos Cistercenses. Sa zona pro seculos est istada abbandonada pro sa malaria, fintzas a su 1800 cando Pio IX l' at dada a sos Trappistas chi l'ant bonificada e fattu restauros. S' intrat in sa zona de su manasteru passende un Arcu, nadu de Carlo Magno. Si arrivada a sa creja de santu Anastasiu e Pitzente, fraigada dae nou in su sec.XII e chi mentenet s'impronta medioevale. A s'ala e intro est a tres navadas, divisas dae pilastros. At tentu restauros in su sec. XIX. A manca de sa creja su monasteru e unu chiostro de su sec.XII, unu de sos pius antigos de Roma. A dresta sa Creja de santa Maria Scala Coeli. Fraigada dae Giacomo della Porta in su 1583, inue bi fut unu oratoriu pro ammentare su martiriu de santu Zenone e cumpagnos martires. Sa creja attuale pro ammentare una visione de santu Bernardu de Chiaravalle: un'iscala longa meda giughiada in chelu sas animas accumpagnadas dae anghelos. In punta de s'iscala sa Madonna chi retziada sas animas de sos biados. Sa creja est a pianta ottagonale cun una cupula.Pius a denanti sa creja de Santu Paulu, inue segundu una traditzione est istadu martirizzadu. Sa creja attuale est obera de Giacomo della Porta, e cherfida dae su card. Pietro Aldobrandini (1600). Navada unica, de travessu pro chie intrat, cun duas cappellas e tres funtanas a tres livellos...In su pavimentu unu mosaicu de su II sec. e chi fit in Ostia Antica e donadu a sa creja dae Pio IX.. + Cesare Beccaria: + Göteborg: Göteborg est sa segunda tzitade de s'Isvetzia poi de Stoccolma. Ada una populatzione de unos 510.000 abitantes in s'area urbana e pius de 920.000 in s'area metropolitana. Collocada in sa parte meridionale de s'Isvetzia, est posta subra su mare in sa foce de su riu Göta Älv, su riu attraessat tota sa tzitade, edd'est su portu pius mannu de sos paeses nordicos. Sa tzitade est istada fundada in su 1621 dae su re Gustavus Adolphus de Isvetzia. @@ -9919,16 +12148,22 @@ Sa industria de machinas Volvo fit istada fundada inoghe in su 1927. Sport. S'isquadra de hockey subra su ghiacciu si narada Frölunda Indians. + Francesca Schiavone: Occupat sa de ses positzione in sa classifica mundiale. + Brescia: Brescia est sa tzitade cabu de logu de sa omonima Provintzia. Tenet unas 190.000 tzitadinos. Fait parte de sa Regione Lombardia. + Energias alternativas: Is energias alternativas sunt una forma de energia chi no arribant dae is combustìbiles fòssiles. + Blues: Su Blues est unu genere musicale nasciu in Amèrica in su comintzu de su 1900, caratterizau dae is 12 battutas, dae sa Blue Note. Is istrumentos tipicos funt sa boxi, sa chitarra, sa chitarra bassu, s'armonica a bucca, sa bateria. + Bruno Taut: + Santu Srabadoi de Sinnis: Santu Srabadoi de Sinnis est una biddighedda de sa provìntzia de Aristanis posta a intru de su territòriu de su comuni de Crabas. S'agatat in sa pati meridionalli de sa penìsua de su Sinnis a mesu caminu intra de s'istàniu de Crabas e sa laguna de Mistras. Po ddu arribai si sighit po 8,5 kilometrus s'istrada chi de Crabas betit a Sant'Uanni de Sinnis. Sa bidda est populada iscetis fachi a sa primu chida de su mesi de cabudanni, po sa festa de su santu chi ddi giait nòmini. Po su restu de s'annu no est bìvida de nemus. @@ -9939,79 +12174,118 @@ Curiosidadis. In is annus 60 de su '900 Santu Srabadoi est istètiu fatuvatu su set de cinimas spaghetti-western, intra de custus su prus famadu est "Giarrettiera Colt". Fentzas a is annus '80, s'architetura de sa bidda sighiat a tenni medas de is mudàntzias giadas po ddus girai. Intra de custas sa prus nodìa fiat su "saloon", unu tzilleri in istili western, chi est andau abruxau a primìtziu de is annus 90. Oi sa bidda est istètia restaurada e tòrrat a tenni is tratus originallis suus. In su 2003 su cumplessu Meganoidi d'at isceberada po nchi girai su video de unu sìngulu insoru: "Zeta Reticoli". + Ho Chi Minh (Tzitade): thumb|279x279px| Ho Chi Minh Hồ Chí Minh (in vietnamita: "Thành phố Hồ Chí Minh"), si naraiat Saigon (in vietnamita: "Sài Gòn"), cun unos 7 milliones de abitantes est sa tzitade pius populada de s'Vietnam. Edd'est posta subra s'isponda occidentale de su Riu Saigon. + Dong Hoi: Dong Hoi (in Vietnambu: "Đồng Hới") est sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Quang Binh, Vietnam, ada unos 0,103 milliones de abitantes. + Erich Mendelsohn: + Donald Sutherland: + Roberto Saviano: + Pavel Florensky: + Lucio Salis: + Gregogoriu Barbarigo: Gregoriu Barbarigo. (Venètzia 1625 – Pàdova 1697). Santu. Preideru cattolicu. A Roma, su Paba lu ingarrigada de s'occupare de sos poberos a poi de sa peste de su 1656. Piscamu de Bergamo, e a poi Piscamu de Padova, si occupada de sa formatzione de su clero. Aberidi iscolas gratuitas pos sos poberos. S'est impignadu a ponnere paghe in sas brigas in sa tzitade. Est istadu fattu santu dae Giovanni XXIII. + John Fisher: John Fisher (1469- 1535). Santu. Cardinale, est mortu ca s'est oppostu a s'Attu de Suprematzia de su re Enricu VIII, chi si nominaiada cabu de sa Creja inglesa (Anglicana). + Thomas More: Thomas More (in it. Tommaso Moro) (Londra 1477 – 1535). Santu. Umanista e statista, Lord cancellieri suta Enrico VIII, amigu de Erasmu dae Rotterdam. Ada refiutadu sa decisione de su re de divorziare dae sa muzere Caterina de Aragona e isposare Anna Bolena e si dimisidi dae s'ingarrigu. Accusadu de tradimentu est istadu cundennadu a morte. Ada iscritu su liberu Utopia (1516) e Su dialogu de su confortu contra sas tribulatziones, unu capolavoro de sa litteradura inglesa. Fattu santu su 1935. Sa festa su 22 de lampadas. + Guadalquivir: Su Guadalquivir est su segundu fiumene de s'Ispagna. Naschet in sa Sierra de Cazorla e si ch'ettat in s'oceanu Atlanticu a Sanlùcar de Barrameda afaca a Cadice. Est su riu de Cordova e de Siviglia, tzitades ricas de istoria. Cordoba est istada capitale de sa provintzia de s'Hispania Baetica in epoca romana. Occupada dae sos Visigotos, dae sos alanos e isvevos, e su 711 dae sos Arabos, est istada patria de Seneca (4 d.C. -65), de Mosè ben Maimon, nadu Maimonide (1138- 1204), de Averroè (1126- 1204). Su Guadalquivir passat puru in Siviglia, inue b'est sa famada Giralda, in origine unu minaretu e a poi unu campanile de sa cattedrale cristiana. + Tore Ligios: Tore Ligios (Biddanoa Monteleone,1949) vivente, fotografu de talentu. Direttore de su tzentru culturale “Su Palattu” in Biddanoa M. dae s'annu 2000 a su 2008.Ada curadu varias mustras de fotografia in sa 'idda sua e in ateros logos. + Culilughe: Culilughe, de sa Familia Coccinellidae. Insettu coleotteru, minoreddu, tundu cun alas . Su c. comune, de colore ruiu, cun sette macchias nieddas. In istiu essidi e pizu in mesu a sas mattas e piantas, e a de notte bolada, faghinde una lughitta, in logos inue s'aria no est inquinada. + Fae: Fae o Faa. Pianta ervosa de 60-80 cm. de altaria. De sa familia Leguminosae. Benit cultivada po sos semenes, chi siccos o friscos benint cottos e si mandigant dae s'omine o dae sos animales. Sos semenes crechent in sa tega (baccello) de 20 cm. de longaria. Sa fae madurat in beranu. Su "favismu" est una allergia a sa fae, e difusu in Sardigna. + Gino Bramieri: Artista de genere "burlesque", aiat trabagliadu cun Franco e Ciccio, Peppino De Filippo, Aldo Fabrizi, Ave Ninchi, Nino Taranto, Raimondo Vianello, Totò, Franca Valeri. Est istadu interprete de pius de una trintina 'e films. In Televisione aiat appidu grande sucesso cun su programma dirigidu dae Corrado "L'amico del giaguaro" (1961 - 1964) cun Raffaele Pisu e Marisa Del Frate. Sos autores suos de riferimentu sun istados Italo Terzoli ed Enrico Vaime tra sos copiones pius de sucesso in teatru fini istados "La sveglia al collo", "Anche i bancari hanno un'anima" e "La vita comincia ogni mattina" (ipettaculos produidos dae Garinei e Giovannini). + Renato Pozzetto: + Michel Platini: + Aldo Fabrizi: + Raffaele Pisu: + Franco Franchi: Umpare a Ciccio Ingrassia aiat formadu una coppia de comicos chi esin s'istoria de su cinema italianu: Franco e Ciccio. + Televisione: Sa televisione, giamada in sardu finas telebisura, (dae su gregu "a distantzia", e dae su latinu "video", "bidere"), in sigla TV, est sa la diffusione contemporanea de materiale visivu e sonoru, chi si poden rezire in tempus reale cun idoneos apparizos elettronicos in diversos logos servidos dae idoneas retes pro telecomunicatziones. Sa telebisura est una iscatula cuadrada chi jughet unu collegamentu cun sa currente eletrica. Intro de sa telebisura podimus bider imagines e persones chi faeddant. + Funtana Meiga: Funtana Meiga est una localidadi de mari in sa provìntzia de Aristanis, chi s'agatat a intru de su territoriu de su comuni de Crabas, in sa costera sud de sa penisula de su Sinnis. S'origini de sa bidda est moderna, sendi nascia intra de is annus '60 e '70 de su seculu XX. Personas medas no stimant custu logu ca poita ritenint siat istetiu pesau chentza de respetu po su paesagiu naturali chi ddu inghiriat. Funtana Meiga difatis, castiàda de mari s'ammostat comenti unu acorru de domus chi segat sa continuidadi de sa costa intra de s'Oasi de Seu e Sant'Uanni de Sinnis. Benit po custa arraxoni definia fatuvatu comenti 'una corada de cimentu'. Sa bidda benit populada isceti in sa stasoni istia. + Maria del Mar Bonet: Maria del Mar Bonet (Palma de Maiorca, 27 abrile 1947) est una cantante spagnola de limba catalana. At collaboradu cun diversos artistas tipu: Elena Ledda, Milton Nascimentu, Alan Stivell. + Rana: Rana. Anfibiu da sa Familia Ranidi. Sa pius nodida est sa rana irde de 8-10 cm. de longaria: conca larga, ojos mannos, ancas de segus longas po saltiare, limba longa . Vivede in s'abba o in logos umidos. Bi est puru sa rana de siccu (rospo). E una rana pius minore chi vivede subra sas arvures (raganella). + Anade: Anade. (Anas platyrynchos) ( in ital. germano reale). Est sa pius manna de sas anades. Po su masciu: Colore de sas pumas grigiu; conca e parte alta de su corpu bilde, pettorra marrone e collarinu biancu. Su picculu est bastante mannu. S'animale tenet unos 50-60 cm de longaria. Sas ancas sunu de colore arantzu. PO sas feminas su colore est marrone melciadu a biancu. Vivet in logos umidos, istagnos e lagos. Migradore e istantziale.S'istajone reproduttora est dae bennalzu a triulas. Faghet su nidu in terra, affacca a s'abba. Mandigat ildura acquatica e de terra e insettos. Su nomene indicat puzones divescios. Bi est s'a. areste e i s'a. domestica, comente animale de cortile, allevada po sa petta + Oca: Oca o coca, de sa familia Anatidi. S'oca areste est puzone migradore. In sas regiones nostras las bidimos passare a bolu a trumas a acotzu, in altu meda. Sa oca domestica est animale de cortile e benidi allevada po sa petta. + Ravanella: Ravanella o arreiga (Rafanus sativus) de sa Familia Cruciferae. Creschede in clima temperadu.Tuberu coltivadu chi si mandigada cru. Su tuberu podet essere longu unos 20 cm. O tundu e minore cantu una nughe. Su colore est ruiu. Calchi ispetzia est pitigosa e atera pius druche. + Fostinaja: Fostinaja o frustinaca ("Daucus carota"), Fam. Ombrelliferae. Pianta ervosa che creschet areste o cultivada. Sa cultivada est una raighina, in fromma de fusu, de 20-25 cm de longaria, de colore grogu, arantzu o biancu. Si impreada in coghina. Si consumada cotta e puru crua- + Massimo Urbani: + Giovanni Falcone: Giuanne Falcone est istadu tra sos primos beros cumbattentes contra a sa mafia, finas a perde' sa vida, comente s'amigu sou e cullega Paolo Borsellino. + Paolo Borsellino: Paolo Borsellinoest istadu tra sos primos beros cumbattentes contra a sa mafia, finas a perde' sa vida, comente s'amigu sou e cullega Giuanne Falcone . + David Byrne: At fundadu e fattu parte dee su gruppu Talking Heads. + Pier Damiani: Pier Damiani (Ravenna 1007 ca. - Faenza 1072). Monacu in su monasteru de Fonte Avellana, affaca a Gubbio. Monacu de vida austera. Ada cumabttidu su disordine de su clero e sa simonia. Piscamu de Ostia e cardinale. Cossizeri de su paba Gregoriu VII po sa riforma de sa Creja. Nos restant: Litteras, Semones, e su liberu De fide catholica. Santu. Sa festa su 21 de frealzu. + Jean-Marie Vianney: Vianney Jean-Marie (Dardilly, affacca a Lione -1786 – Ars- sur- Formans 4 austu 1859). Connottu comente su “Curato d'Ars”. Santu. De familia pobera, est diventadu preideru su 1815 e dae su 1818 est istadu parracu de Ars, una idda minoredda, e in tempos diffitziles. Un omine austeru e de fide manna. Ada fraigadu cun s'agiudu de una benefattrice, una iscola po pitzinnos e pitzinnas de sa idda. Sa fest su 4 de austu. + Viktor Frankl: Viktor Frankl (Vienna, 26 de martzu 1905 - Vienna, 2 de cabudanni 1997), pensadore e psicoterapista austriacu, che ada istudiadu meda, puru in su campu de concentramentu sa dificultade de s'omine a vivere, e ada postu a base de su vivere umanu sa "voluntade de significadu" est a narrere su bisonzu de agatare unu sensu a sa propia vida, si no s'omine est insoddisfattu e no resessiodi a rezere a sas dificultades. + Albert Einstein: + Lista de sos res de Sardigna: Su Regnu de Sardigna e de Corsica fit istadu criadu dae su paba Bonifaziu VIII in su 1297. + Assisi: Assisi (26.946 abitantes) est una tzitade de s'Umbria in provintzia de Perugia, est connotta massimamente pruite est sa patria de Santu Frantzisku e de Santa Jara. A sos pes de su Monte Subasio. De origine umbra, est istada unu importante centru romanu. Possedidi monumentos medievales, meda ligados a santu Frantziscu, chi ada resu Assisi nodidu in totu su muindu. Sa basilica de santu Frantziscu e su Cunventu (sec.XIII). Sa basilica inferiore, cun sa tumba de su santu, e sa superiore: una e s'atera cun pinturas importantes de Cimabue, Giotto, Simone Martini e ateros. Sa Basilica de santa Jara (sec XIII). Su Duomo de santu Rufino (sec.XII-XIII). Santa Maria degli Angeli (sec XVI), San Damiano. B'est puru su restu de unu castellu. + Libro dei segreti: Kitab al-Asrar, ( in arabu:كتاب أسرار مكتبة فلورنسا ) traduidu in italianu comente Il Libro dei Segreti risultanti dai pensieri est unu "trattato" de meccanica islamica de s'XI seculu, obera de s'andalusu Ibn Khalaf al-Muradi. Su manoscritto s'agatada in sa Biblioteca Medicea Laurenziana de Firenze e in su 2010, cun s'agiudu finanziariu de s'emiru de su Qatar, Hamad bin Khalifa Al Thani, est istadu possibile de faghere un'istudiu approfondidu pro chi est istadu trascrittu in arabu e traduidu in italianu, frantzesu e inglesu. @@ -10020,13 +12294,17 @@ S'istoria de comente su manoscritto dae s'Ispagna siat arrividu a Firenze non est nodida. Guasi seguramente at sighidu su tragittu de sos ateros liberos arabos chi faghian parte de sa colletzione de sa Biblioteca Medicea Laurenziana. In su 1584 a Roma, pro volontade de su paba Gregoriu XIII e de su cardinale Ferdinando de’ Medici fit istada aberta sa Stamperia Orientale Medicea. S'iscopu fit de pubblicare liberos orientales, pro custu bisonzaiat de buscare manoscrittos, chi fin istados chircados in Egittu, Siria, Persia e India. Su liberu. Su liberu cuntenit 34 illustratziones.Cust'opera est cunsiderada su primu trattato de ingegneria de sempre. Su liberu diffattis cuntenit disegnos medas inue sunu rappresentadas sas machinas e sos automa meccanicos chi bi sunu descrittos. Custu fattu antizipada de unos 400-500 annos sos trattados de Leonardo da Vinci. + Sheila Jordan: Aiat collaboradu cun Marcello Melis in 1974 in s'LP Perdas de fogu umpare a Mario Schiano, Don Pullen, Jerome Cooper, Ray Mantilla e Bruce Johnson + Donald Routledge Hill: Donald Routledge Hill (1922–1994) fit un'inzenieri e Istoricu de s'iscentzia e de sa tecnologia inglesu. Istudiosu de istoria de s'iscentzia e tecnologia medievale araba, at traduidu diversos testos dae s'arabu in inglesu cumpresu su Libro dei segreti de s'inzenieri arabu Ibn Khalaf al-Muradi. + Gulag: Gulag ("Glavnoe upravlenie ispravitelno-trudovykh lagerej;" est a narrere: Diretzione printzipale de sos campos de trabàgliu correttivos). Sistema inventadu dae Lenin e Trotzky e impreadu meda dae Stalin. Si pensat chi sos mortos in sos 476 gulag sunt istados dae sos 3 a 11 miliones, e probabilmente de piùs. Su primu Gulag est istadu a Solovki, un arcipèlagu de su Mare Biancu, in unu monasteru antigu. In sos Gulag sunt istados serrados “nemigos de su comunismu”, burghesos, intellettuales, artistas, preìderos, massajos... + Sant'Uanni de Sinnis: Sant'Uanni de Sinnis est una localidadi de mari chi s'agatat in sa costa centru-otzidentalli de sa Sardigna, in sa Provìntzia de Aristanis. Podit essi cunsiderada comenti sa marina de Crabas, chi est su comuni de apartenentzia, mancai po traditzionis e istòria agatit medas acapius fomentzas cun su comuni de Nurachi. Prusatotu populada in istadai, Sant'Uanni de Sinnis contat 8 residentis. @@ -10035,28 +12313,42 @@ Logus de atraìda. Sant'Uanni de Sinnis est arrica de antigorius, chi pigant parti prena a is carateristicas de su paesagiu. A mancu de unu kilometru si podit lompi in s'antiga citadi fenitziu-punicu-romana de Tharros, unu de is prus importantis situs archeologicus de sa Sardigna. Meda importanti sa cresia de Sant'Uanni de Sinnis (VI-VIII seculu), chi impari a sa de Santu Sadurru in Casteddu rapresentat su prus antigu testimongiu de architetura cristiana in s'isula. Intra de is domus de s'abitau est possibili agatai partis de necropolis fenitzias, acanta de sa bidda s'agatant ancora duas turris de guardia aragonesas. Sant'Uanni de Sinnis est pois cannota po una de is riberas prus bellas de su Sinnis. + Mario Praz: + Angelo Secchi: Angelo Secchi ( Reggio Emilia, 1818 – Roma, 1878), Astronomu, Gesuita. Direttore de s'Osservatoriu astronomicu de su Collegiu Romanu. Ada lassadu informatziones fruttu de osservatziones subra Marte e ateros pianetas. Ada istudiadu su Sole e sa macchias suas. + Paolo Segneri: Paolo Segneri (Nettuno, 21 de martu 1624 – Roma 1694). Gesuita. Tzelebre oratore, caresimalista e preigadore populare. Sas oberas de Segneri faghene testu pro sa limba italiana bella chi ada impreadu. + Giacomo Della Porta: Giacomo Della Porta (1540- 1602), architettu lumbardu che ada operadu guasi sempre a Roma: ada collaboradu a su fraigu de sa Cupula de Santu Pedru (Roma). A issu si devede sa fatzada de sa creja de su Gesù de Roma, ada collaboradu po sa creja de San Luigi dei Francesi (Roma), e a sa creja de Trinità dei Monti e a palattos e Piatas de Roma.. + Luca Della Robbia: Luca Della Robbia (Firenze 1399 – 1482) Iscultore in marmaru e brunzu, e ispetzialmente in maiolica o terracotta inbidruada. Famada sa cantoria e su portale de sa creja de Santa Maria del Fiore, in Firenze, e Madonnas (sa Madonna de sa mela, Madonna del roseto e s'Annuntziatzione. + Enzo Francescoli: + Montevideo: Montevideo est sa tzitade pius manna, sa capitale e su portu printzipale de s'Uruguay. Tenet una populatzione de 1.338.408 pessones (cun totu s'àrea urbana 1.968.324). + Uruguay: Uruguay (nomene uffitziale: República Oriental del Uruguay (Republica Orientale de s'Uruguay) est una natzione collocada in sa parte sud est de su Sud America. Ada unos 3.5 milliones de abitantes, de sos cales unos 1,4 milliones vivene in s'area metropolitana de sa capitale Montevideo. S'istimada chi s'88% de sa populatzione est de origines europeas. + Bidru: Su bidru est unu materiale duru, trasparente e frazile, impreadu meda. Est a base de silicio, po su mediu de una fusione. Esistidi su 'idru comune e de custu sunu fatas sas tazzas, de ogni fromma, lastras, lampadinas; b'est su idru po ampullas, biancas o iscuras. Tra sos bidros b'est su cristallu, chi est lughidu e prejadu ( de valore su gristallu de Boemia). Prejadu meda est su idru de Murano (bidru trabagliadu, suladu, lampadarios ). De idru ispetziale sunu sas lentes de sos occhiales. Ispantosas sunu sas vetradas in meda crejas e cattedrales de seculos passados. + Doris Day: + Andrès Segovia: + Billie Holiday: + Giagu II de Aragona: Giagu su Giustu (in cadelanu: Jaume el Just) fit su fizu de su re de Aragona Pedru III "su Mannu" e de Costanza de Sitzilia. + Tropicália 2: Tropicália 2 est su titulu de un'album de Caetano Veloso e Gilberto Gil de su 1993. Su discu paret chi siat naskidu pro celebrare sos 25 annos de amistade artistica e personale, Caetano Veloso e Gilberto Gil, edd'est istadu registradu tra Rio de Janeiro e Salvador de Bahia tra su mese de martu e su mese de maiu de su 1993. @@ -10074,14 +12366,18 @@ Celso Fonseca, steel string guitar; Firmino, percussion; Lucas Santana, flute; William Magalhães, keyboards (8) Arthur Maia, bass; Carlinhos Bala, drums (9) Nara Gil, vocals (11) + Cinema Novo: Cinema Novo (in sardu:Cinema Nou) est unu movimentu cinematográficu brasilianu, influentzadu dae su Neo-realismo italianu e dae sa "Nouvelle Vague" frantzesa, e connottu a livellu internatzionale. Naschede in sercunstàntzias idènticas a i cussas de su movimentu omónimu portughesu, jamadu Novo Cinema. Su movimentu Cinema Novo s'est isviluppadu in Brasile in sos primos annos '60 gratzias a sas produtziones eterogeneas de diversos registas comente: Nelson Pereira dos Santos (1928), Glauber Rocha (1931–1981), Ruy Guerra (b. 1931), Carlos Diegues (1940), Joaquim Pedro de Andrade (1932–1988). Fidi unu movimentu politicizadu chi fit contra a su neocolonialismu, ispintu dae sa cultura revolutzionaria naskida poi de sa Revolutzione Cubana de i su 1959. + Cinema Novo (cantone): Cinema Novo est su titulu de una cantone de Caetano Veloso presente in s'album Tropicália 2 e cantada dae s'autore cun Gilberto Gil. Sa cantone faeddad de sa cultura brasiliana e massimu de su movimentu artisticu cinematograficu de sos annos '60 su Cinema Novo appuntu. + Nelson Pereira dos Santos: Est istadu unu protagonista in sos annos '60 de su movimentu artisticu de su Cinema Novo. + Libertà obbligatoria: Libertà obbligatoria est un album de Giorgio Gaber de su 1976, registradu dal vivo. Su discu. @@ -10089,6 +12385,7 @@ Tracce. Disco 1 Disco 2 + Jacopo Barozzi: Jacopo Barozzi, nadu su Vignola, (Vignola, Modena, su 1507 – Roma 1573 ) architettu. Oberas suas: @@ -10096,32 +12393,46 @@ Ada collaboradu a su fraigu de Santu Pedru, e a sa morte de Michelangelo ada direttu sos trabaglios. Santa Maria des sos Anghelos (Assisi). Palatu Farnese (Roma) umpare a ateros (A. da Sangallo il Giovane, Michelangelo, e finidu dae Vignola). Villa Farnese a Caprarola (Viterbo), a pianta pentagonale, cun unu parcu. + Andrea del Castagno: Andrea del Castagno (1423 – 1457) pintore fiorentinu. At trabagliadu in sa buttega de Filippo Lippi; at tiradu ispiratzione dae Masaccio, Paolo Uccello, Piero della Francesca, Donatello. Oberas : Ultima Chena, Crocifissione, Sa Risurretzione (Cenacolo de S. Apollonia, Firenze); e una serie de personagios de Firenze: Farinata degli Uberti, F. Petrarca e ateros. + Tommaso de Celano: Tommaso de Celano (Celano, circa 1200 – Val dei Varri, circa 1270), unu de sos primos cumpanzos de Santu Frantziscu e primu biografu cun sas "vitae": "Vita prima Sancti Francisci" (1228) e "Vita secunda" (1224). Sa traditzione li attribuidi su "Dies irae", cumpositzione latina impreada in sa liturgia po sos defuntos. Custu testu est istadu musicadu dae musucistas mannos (Mozart, Verdi, Berlioz). + Niccolò Tommaseo: Nicolò o Niccolò Tommaseo (Sebenico, 1802 – Firenze, 1874) est istadu unu litteradu, filologu e patriota italianu. Unu cattolicu liberale, amigu de Rosmini e de Manzoni. + Costantino Giuseppe Beschi: Costantino Giuseppe Beschi (Sec. XVII- XVIII) Gesuita, missionariu in India (1700). Glottologu. Ada imparadu varias limbas se s'India. S'est adattadu a sos usos indianos. Ada iscritu unu poema sagru longu cantu s'Iliade. + Robert Louis Stevenson: Robert Louis Stevenson (Edimburgo 1850 - Isole Samoa 1894). Iscritore de romanzos e poeta. Pagu sanu, ada fattu viagios chirchende sa salude. Autore de romanzos fortunados: Treasure Island (in sardu "S'isola de su siddadu" (1883); Lo strano caso del dottor Jekyll e mister Hyde (1886); La freccia nera (1888); Il signore di Ballantrae (1889) + Antonio Stoppani: Professore de geologia in s'Universidade de Pavia. Autore de "Il Bel Paese". + Giacomo Zanella: Professore de Literadura a s'Universidade de Padova. Autore de: "Sopra una conchiglia fossile (una ode)", e de: "Poesie". + Pietro dae Cortona: Si ammentana: "Sa gloria de sa familia Barberini" (Roma); "Sa disfatta de Dario ad Arbela" (Roma); "Sa cunversione de Santu Paulu" (Roma); Ada pintadu in Palazzo Pitti a Firenze e in su Palattu de Paba Urbano VIII, unu Barberini, a Roma. + Benedetto dae Norcia: Benedetto, Beneittu est naschidu a Norcia, in su 480, de familia ricca chi l'at mandadu a Roma a istudiare. Ma s'est prestu istraccadu de sa tzitade. Si retirada a Subiaco, e faghede vida de eremida. A poi si ch'andada a Montecassino e fundada unu monasteru. Iscriede sa Regula, fundada subra su mottu: ora et labora, prega e trabaglia. Funi sos tempos de sas invasiones barbaricas, e sos monasteros benedettinos ana salvadu s'Europa, ca funi tzentros de cultura, de istrutzione e de trabagliu. Est mortu su 546. Est patronu d'Europa. Sa festa s'11 de triulas( e no pius in beranu!). + Daniele De Rossi: Est unu centrocampista de sa A.S. Roma e de sa Nazionale Italiana di Calcio. + L'Aquila: L'Aquila fundada in sa medade se su sec. XIII, affacca a "Amiternum", tzitade romana, e patria de Sallustio. A sos pes de su Gran Sasso. In su territoriu sou si praticaiada sa pastoritzia, e su commerciu de sa lana. Culpada diversas boltas dae terremotos ruinosos: su primu in su 1349. Est passada sutta diversas dominatzione: sos Angioinos, sos Aragonesos, sos Asburgo. In su 1798 occupada dae sos Frantzesos, at provocadu una insurretzione anti frantzesa. Bombardada dae sos Alledos in sa segunda gherra mundiale. S'ultimu terremoto est istadu cussu de i su mese de abrile de su 2009. Tzittade ricca de crejas: una, Santa Maria de Collemaggio, est unu capolavoro de su romanicu in Abruzzo. Inoghe est istadu cunsacradu paba s'eremida Pietro da Morrone cun su nomene de Celestino V (1294). L'Aquila ("Aquila" finas a su 23 de santuandria de su 1939) est una tzitade italiana de 72.696 abitantes (2008), capoluogo de sa Regione Abruzzo e de s'omonima provincia. + Masaccio: Masaccio ("Tommaso Guidi", nadu M., San Giovanni Valdarno 1401 -Roma 1428). Pintore de sos pius mannos: Oberas: Sant'Anna cun sa Madonna e su Bambinu (Firenze , Uffitzi); In sa cappella Brancacci in sa creja de su Carmine a Firenze: Su tributu; sa catzada dae su paradisu terrestre; santu Pedru distribuidi a sos poberos su 'inari de Anania. Morit a 27 annos. + Pietro Mascagni: + Donatello: Donatello (Donato diNiccolò Bardi, nadu D. (Firenze 1383 - 1468) tzelebre iscultore, lodadu meda dae Vasari. Oberas: S'Annuntziada ( Santa Rughe in Firenze). @@ -10129,35 +12440,49 @@ Giuditta chi segat sa conca a Oloferne. Unu Davide. Santu Giuanne evangelista; santu Zorzi. Ada trabagliadu a Padova in sa creja de sant'Antoni; e in Padova istatua equestre de Gattamelata. + Pompei: Pompei est una tzitade antiga de sa Campania de sa provintzia de Napoli. Fundada in su sec. VIII dae sos Oscios (Osci) populatzione imparentada cun sos Sannitas, e suta a custos Pompei est passada. A poi de sas gherras Sannitas (III sec. a.C.) est passada suta Roma. Distrutta dae s'erutzione de su Vesuviu su 79 a.c. Dae sa medade de su 1700 sunu incomintzados sos iscavos boghende a pizu bona parte de sa tzitade romana. Oe est unu de os zassos archeologicos pius importantes. In Pompei tzelebre su Santuariu de sa Madonna de su Rosariu o de Pompei, fundadu su 1876 po voluntade de Bartolo Longo. + Orvieto: Orvieto est una tzitade minore de s'Umbria in provìntzia de Terni. De origine etrusca, cunservada monumentos mediovales: su palatu de su Populu, su palatu de sos Pabas; e ispetzialmente su Duomo, unu capolavoro de su romanicu- goticu, incomintzadu in su 1280 e finidu in 3 seculos dae architettos, iscultores e pintores chena nuneru (mentuamos s'Orcagna, Giambologna, Luca Signorelli cun sos tzelebres affrescos: s'Ifferru e su Giudisciu). A Orvieto, b'est su famadu Pozzo di San Patrizio de Sangallo il Giovane, profundu 60 metros e largu 13, cun duas iscalas elicoidales. + Ostia Antiga: Ostia Antiga est istada una tzitade a sa buca de su Tevere. Fudi su portu commerciale de Roma. Dae inoghe est passadu su marmaru po fraigare sos monumentos de Roma. Restana restos archeologicos importantes. In sas abbas de Ostia est istada cumbattida una battaglia tra Arabos e sas flottas de Napoli, Amalfi e Gaeta in su 840. + Luca Signorelli: Luca Signorelli (Cortona, 1450- 1523) o "Luca de Cortona". Tzelebre pintore, consideradu precursore de Michelangelo. Su capolavoro sou in una cappella , cappella San Brizio in su Duomo de Orvieto. Un'obera (1499-1502) populada dae elementos e personaggios divescios: non in primu pianu, ma dominante su Tempiu de Gerusalemme, e in primu pianu s'immagine s'Anticristu chi paret fettat tottunu cun su dimoniu; afacca una fregura "ambigua", no si cumprendt si omine o femina ( e paret un immagine de s'usura), a dasegus a custa duas imagines de padres, bestidos de nieddu, una s'immagine de s'artista L. Signorelli e affacca Beato Agelico. + Provìntzia de Quảng Bình: Sa 'Provìntzia de Quảng Bình ("Tỉnh Quảng Bình") est una provìntzia de sa Bac Trung Bo, Vietnam. At làcanas cun sa Provìntzia de Quảng Trị a meridione, cun sa Provìntzia de Hà Tĩnh a oriente, e cun su Mare de China a oriente. Tirat 8.051,8km² e contat 846.924 abitantes (2009). + Aereoporto de Dong Hoi: Aereoporto de Dong Hoi ("Sân bay Đồng Hới") este una aeroporto de su comune Dong Hoi, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Quang Binh, Vietnam. Aereoporto de Dong Hoi este una frazione de Loc Ninh, est a 6 km dae Dong Hoi e a 500 km dae Hanoi. Aereoporto de Dong Hoi est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Aereoporto de Tan Son Nhat: Aereoporto de Tan Son Nhat ("Sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất") este una aeroporto de su comune Ho Chi Minh City, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Vietnam. Aereoporto de Tan Son Nhat este una frazione de Tan Binh, est a 7km dae Ho Chi Minh City e a 1700 km dae Hanoi. Aereoporto de Tan Son Nhat est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Aereoporto de Da Nang: Aereoporto de Da Nang ("Sân bay quốc tế Đà Nẵng") este una aeroporto de su comune Da Nang, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Da Nang, Vietnam. Aereoporto de Da Nang este una frazione de Hai Chau, est a 2 km dae Da Nang e a 720 km dae Hanoi. Aereoporto de Da Nang est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Aereoporto de Ca Mau: Aereoporto de Ca Mau ("Sân bay Cà Mau") este una aeroporto de su comune Ca Mau, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Ca Mau, Vietnam. Aereoporto de Ca Mau este una frazione de Phuong 6, est a 2 km dae Ca Mau e a 360 km dae Ho Chi Minh City. Aereoporto de Ca Mau est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Walter Tobagi: Aiat collaboradu comente e redattore in sos giornales de Avanti, Avvenire e Corriere della Sera, est istadu mortu dae unu commando de terroristas. + Hieronimu Araolla: Est istadu unu importante poete chi ada iscrittu versos in sardu, italianu e in ispagnolu. + Maria Teresa Cau: Est istada una protagonista de su Cantu a chiterra. Umpare a Leonardo Cabitza aiat formadu su "Quartetto Logudoro", inue bi fin finas su chitarrista Aldo Cabizza e i su fisarmonicista Antoni Ruju. In su 1972/73 aiada incisu cun sa casa discografica Tirsu sas cantones: "Ave Maria sarda", "Su bandidu", "Folklore di Sardegna". + Jeanne Hersch: Est istada un attivistade s'UNESCO. + Ginevra: Ginevra (frantzesu: "Genève"; arpitanu: "Geneva"; tedescu: "Genf"; romancio: "Genevra"), capitale de s'omonimu cantone, est sa segunda tzitade pius populada de s'Isvìtzera, poi de Zurigo, edd'est situata in su puntu chi su lagu de Ginevra si che verst in su riu de su Rodano. Organizzatziones internatzionales chi ana sede in Ginevra. @@ -10164,8 +12489,11 @@ Ginevra est sede de medas offiscios de sa Natziones Unidas (ONU) e de diversas istitutziones e impresas internatzionales. Attualmente Ginevra est una de sas primas tzitades cun offiscios de s'ONU in su mundu (umpare a New York, L'Aia e Vienna). Est sa tzitade inue fit naschidu Jean-Jacques Rousseau. + Jean-Jacques Rousseau: + Voltaire: + Brithenig: Su Brithenig est una limba romanza artifitziale creada dae Andrew Smith. Si tratat de un’isperimentu mentale, una proa de recostrutzione de sa limba faeddada dae sos romanos chi abitaiant in sa Britannia antiga. Custa limba est influentzada meda dae sas limbas cèlticas. Pro esempru, sas mutatziones de sas cunsonantes initziales sunt unu fenòmenu cèlticu tìpicu: Unos cantos elementos de gramàtica. @@ -10176,8 +12504,10 @@ 4. Affos ys ddisirent, "Gwath, gwan a eddiffigar yn giwdad per nu, cun yn tyr ke dang a llo chel, ke nu ffagen yn nôn per nu e sun ysparied rhen syrs feig lla der inteir." 5. Mai ill Dôn gwenif a fas a widder lla giwdad e'll tyr ke'll pobl eddiffigafant. 6. Ill Dôn dis, "Ech, alltresig yn pobl ke barol ill llinghedig medissif, ys hyst ant cýnidiad a ffager. Agur sa sera negarad rhen a llo ke ys phrofarewnt a ffager. 7. Gwath, gwan a fas a ystyrddir sew linghedig sig ys nhomprênerewnt rhen sew alltr." 8. Sig ill Dôn llo hyspariaf di llâ syrs lla der inteir, e ys chalfarent a eddiffigar lla giwdad. 9. A es perch sa affell Babel – perch llâ ill Dôn ystyrdd llinghedig ill mun inteir. Di llâ ill Dôn llo hyspariaf syrs ffeig lla der inteir. + Madeleine Peyroux: Naschida in d'una familia de origine frantzesa, est istada fatta manna tra New York e Parigi. + Roy Hargrove: Roy Hargrove (Waco (Texas), 16 de santaine 1969) @@ -10188,18 +12518,25 @@ Ad vint' annos inzidet su primu album, cun s' etichetta Novus et format su primu complessu. Hat ad fagher pois cun sa matessi etichetta ateros bator discos, et cun sa possibilidade de fagher ad bider su valore sou; et difatti partezipat ad inzisiones 'umpare a sos mastros Sonny Rollins, Frank Morgan, Jackie McLean. In su 1995, hat ad agguantare su primu postu comente trumbettista dess' annu in sa classifica dei sos legidores dessa rivista prestijosa Down Beat. In s' annu matessi inzidet unu discu cun su pianista Stephen Scott et su bascista Christian Mcbride, dedicadu ad su sassofonista Charlie Parker, discu chi l' hat dadu riconnoschimentu meda; han ad sighire ateros discos de sucessu, cun s' etichetta Verve. + Francesco de Sanctis: + Phong Nha - Ke Bang: Phong Nha-Ke Bang (in Vietnambu: "Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng") est unu parcu natzionale in sa 'Provìntzia de Quảng Bình est una provìntzia de sa Bac Trung Bo, in Vietnam. Su Phong Nha-Ke Bang fut creadu in su 1996 e faghet parte de sa lista de su patrimoniu mundiale de s'UNESCO. + Isvìtzera: Sa Confederatzione Isvitzera (in tedescu "Schweizerische Eidgenossenschaft", in frantzesu "Confédération suisse", in romancio "Confederaziun svizra", in italianu "Confederazione svizzera"), comunemente abriviada in Isvìtzera (in tedescu "Die Schweiz", in frantzesu "Suisse", in romancio "Svizra", in italianu "Svizzera"), est un istadu federale de s'Europa, cumpostu de 26 cantones. Est a lacana cun sa Germània, cun s'Austria, cun su Liechtenstein, cun s'Italia e cun sa Frantza. Sa capitale est Berna. + Nola: Nola est unu comune italianu de sa provìntzia de Napoli in Campania e contada 32.759 abitantes. + Damasco: Damasco (in Arabuدِمَشْق|Dimašq) est sa Capitale e sa segunda tzitade pius populada de sa Siria, cun unos 1.600.000 ab. (istima de su 2007), s'area metropolitana, cun pius de 5.000.000 de persones est sa pius populada. Tzitade antiga, naskida in su periodo de sa tziviltades mesopotamicas. + Mesopotamia: Sa Mesopotamia ( in gregu: Μεσοποταμία) est una regione de su Mediu Oriente, chi s'agatada in s'attuale Iraq. Su nomene derivat dae su gregu o μέσος ποταμός chi cheret narrere "in mesu a sos rios" diffattis est sa terra collocada tra sos duos rios Tigri e Eufrate. + Sinnis: Cun "Sinnis" benit nomenada una sub-regione de sa Sardigna chi contat fintzas is territòrios de comunus chi non faghent parte de sa penìsula, ma chi dd'istant a curtzu, e chi benint a èssere is de sas antigas curadorias de Campidanu Miris e Campidanu Majore. Geografia. @@ -10210,69 +12547,100 @@ Testimonias de sa presèntzia de s'òmine benint de su V millènniu i.C., a cumprobu sos repertos de su su situ neolìticu de Cùcuru de is Rius, in mesu de sos rios chi de s'istàngiu de Crabas betiant a su mare. Meda numerosos is nuraghes puru, chi s'agatant a subra de onni montigru. In su territòriu de Sant 'Eru, si podet agatare "S'Urachi", chi rapresentat unu de is cumpressos nuraghesos prus de importu de Sardigna. Is iscavos cumprobant comente tèngiat caraterìsticas simbillantes a sas de su prus connotu Su Nuraxi de Barumini, ma chi apat fentzamentas mesura majore. In Sinnis, sunt istados agatados in sa localidade chi ddis dat nòmene sos Gigantes de Mont'e Prama, istàtuas artas fintzas a duos metros e mesu, datadas VIII-IX seculu i.C. Unu de sos sitos prus connotos est rapresentadu de sas ruinas de sa tzitade de Tharros, in sa parte meridionale de sa penisula. Fundada in su VIII seculu i.C. de sos fenìtzios, est a pustis istada romana, bizantina e, fintzas a cara de s'annu 1000 capitale de su Giuigadu de Arborea. A curtzu de Tharros s'agatat sa cresia de Sant'Uanni de Sinnis, unu de sos monumentos prus antigos de architetura cristiana in Sardigna. + Dakar: Dakar (1.009.256 abitantes) est sa capitale e sa tzitade printzipale de su Senegàl. S'area metropolitana, chi curripondet a sa Regione de Dakar, contat 2.399.451 abitantes. Sa tzitade est in sa parte meridionale de sa "penisola de Capo Verde", subra s'Oceano Atlantico. Dakar est sa sede de sa Camera bascia de su Parlamentu de su Senegal (Assemblée nationale du Sénégal) e de su Palatu de su Presidente. Dakar est finas famada pruite est sa tappa de arrivu de sa cursa de rally connota comente Parigi-Dakar. + Santiago de Cuba: Santiago de Cuba, este sa segunda tzitade de Cuba, fundada in su 1515 est una de sas pius antigas de s'isola, edd'est istada sa prima capitale, prima chi lu esseret S'Avana. Attualmente ada unos 500.000 abitantes. + Cuba: Sa Republica de Cuba (in ispagnolu: República de Cuba) est una natzione de sos Caraibi. Su territoriu est constituidu dae diversas isolas e arcipelagos. S'Avana est sa capitale e sa tzitade pius manna, sighida dae Santiago de Cuba. In Cuba b'ada unos 11 milliones de abitantes edd'est sa natzione insulare pius populada de sos Caribi. Sa limba nazionale est s'ispagnolu, ma b'at finas ateros faeddos indigenos comente su Taíno and Ciboney. + Cincinnati: Cincinnati est una tzitade de sos Istados Unidos in s'istadu de s'Ohio. Sa tzitade est posta a nord de su the Ohio River (su Riu Ohio) vicina a su confine cun su Kentucky. In su 2009 si contaiana 333.200 abitantes. + Giuseppe Terragni: + Como: Como ( "Comm" in lombardo occidentale) est una tzitade italiana de sa Lombardia e contat 84.555 (2009). + Meda: Meda ("Méd" in lombardo occidentale) est unu comune italianu de 23.044 abitantes de sa provintzia de Monza e Brianza. Est connottu pro s'industria de su design e pro sa produtzione artigianale istorica de mobiles classigos. + Lino Patruno: Est istadu unu de sos fundadores de I Gufi. At sonadu e incisu discos cun diversos mastros de s'istoria de su jazz, tipu: Albert Nicholas, Joe Venuti, Bill Coleman, Wingy Manone, Bud Freeman, Teddy Wilson, Peanuts Hucko, Bob Haggart, Dick Cary, Jimmy McPartland, Eddie Miller, Yank Lawson, Billy Butterfield, Bob Wilber, Spiegle Willcox, Dick Wellstood, Tony Scott, Bucky Pizzarelli, Wild Bill Davison, Kenny Davern, Barney Bigard, Pee Wee Erwin. + Bucky Pizzarelli: + Crotone: Crotone est una tzitadina de 61.290 abitantes (a su 30 de lampadas 2009) de sa Calabria, capoluogo de s'omonima provintzia edd'est collocada subra unu promontoriu chi s'accerada subra su mare Ionio. + Bagnara Calabra: Bagnara Calabra est unu comune de 10.816 abitantes in sa provìntzia de Reggio Calabria. + Cosimo de' Medici: Biografia. Poi 'e sa morte 'e su babbu Giovanni di Bicci de' Medici in su 1429, fit diventadu su cabu de sa grande asienda de familia. Pro su grande potere chi aiada accumuladu aiat suscitadu timores e imbidias dae parte de sos oligarcas de Firenze comente Palla Strozzi e Rinaldo degli Albizzi. Pro cussu su metessi annu fit istadu impresonadu cun s'accusa de aer fallidu sa conquista de Lucca, e pois esiliadu a Padova e Venezia. Ma in su 1434 Gosomo est richiamadu e leat su guvernu de sa tzitade, gai creat sa prima Signoria in e garantidi a Firenze unu periodo de tranquillidade e richesa. Poi de sa morte li subentrat su fizu Piero babbu de Lorenzo nadu "il Magnifico". + Lorenzo de' Medici: + Chieri: Chieri est una tzitadina de unos 30.000 abitantes, a 16 km dae Torino, addae de su colle de Superga. Industrias tessiles ( cobertas e passamanerie ) , agricoltura, binzas (freisa e vermout): A Chieri (Pessione), sa frabbica, casa madre de sa Martini Rossi. Statio romana, fundada in su sec XI. Distrutta dae F. Barbarossa (1155). Liberu comune in su sec. XIII. Tzentru istoricu mediovale, cun domos, palatos e crejas (Santu Dominigu,e su Duomo cun battistero de su sec XI), in istile goticu. Sa Creja de Santu Bernardinu est de Filippu Juvara. + Su Cadalanu: Su Cadalanu est unu iscòlliu de predamòlina chi s'agatat in sa Sardigna tzentru-otzidentale, in sa provìntzia de Aristanis, a intro de su territòriu de su comune de Crabas. Est postu a 5,6 miglias nàuticas a illargu de sa costera meridionale de penìsula de su Sinnis. De su 1997 faghet parte de s'area marina "Penisula de Sinnis-Isula de Malu Entu", in ue est insertadu in sa zona 'A' de riserva integrale: bi est duncas controida donnia atividade. + Michelangelo Buonarroti: + Scarnafigi: Scarnafigi (in piemontesu "Scarnafis") est unu comune de 1.984 abitanti de sa provìntzia de Cuneo. + Saluzzo: Saluzzo est unu comune de 16.877 abitantes in sa provìntzia de Cuneo. + Casale Monferrato: Casale Monferrato ("Casal" in piemontesu, "Casà" in sqa limba locale) est unu comune italianu de sa provìntzia de Alessandria in su Piemonte. Ada unos 36.000 abitantes e un'area urbana cun pius de 50.000. + Ottawa: Ottawa est sa capitale federale de su Canada. Est collocada subra s'isponda meridionale de su riu Ottawa, in sa provìntzia de s'Ontario subra sa làcana cun sa provìntzia de su Québec. Comente e populatzione est segunda de s'Ontario poi de Toronto, in su 2006 Ottawa contaiat 812.129 abitantes. + London (Ontario): London est una tzitade canadesa de s'Ontario situata subra sas ispondas de su riu Thames (Tamigi). In su 2006 aiada una populatzione de 352.395 abitantes (457.720 contende s'area metropolitana). + Jacques Marquette: Jacques Marquette (1637 – 1675). Gesuita frantzesu, missionariu, fundadore de Sault Ste Marie, primu insediamentu europeu in Michigan. Esploradore de su Midwest de sos Istados Unidos, arrivende a su Mississippi. + Rio de Janeiro: Rio de Janeiro (chi cheret narrere "Riu de Ennalzu" in portughesu) est una tzitade de su Brasile. Rio est connotta pro sas ispiaggias frequantadas dae sos turistas (Copacabana e Ipanema) e pro sa istatua de Gesus (nota comente "Cristo Redentor") in su monte Corcovado, e pro su Carrasegare. + Sao Paulo: Sao Paolo (in portughesu "São Paulo") est una tzitade de pius de 11 milliones de abitantes de su Brasile, capitale de s'istadu omonimu. La tzitade occupat un'area de 1.523 kmq, est duncas sa tzitade pius manna e populada de s'emisfero australe. + Humberto Mauro: + Franca Valeri: + Premio Maria Carta: Su Premio Maria Carta, assegnadu sa prima olta in su 2003, est unu reconnoskimentu chi enit assegnadu ogni annu pro incoraggiare sos artistas ma finas de sos ricercadores, produttores e operadores de sa cultura sarda e populare in genere. Su premiu, intotaladu a sa famada cantante silighesa est istadu istituidu dae sa Fondazione Maria Carta cun s'iscopu de favorire su progressu scientificu, culturale, artisticu e economicu de sa Sardigna e de sos sardos. + Grammy Award: Su Premiu Grammy (GRAMMY Award) est unu de sos premios pius importantes de sos Istados Unidos pro s'industria musicale. Su premiu est presntadu dae sa National Academy of Recording Arts and Sciences (nada finas Recording Academy). Medas lu cunsidèrana comente s'equivalente de su Premiu Oscar in su mundu de sa mùsica. + Savina Yannatou: Savina Yannatou (in gregu: Σαβίνα Γιαννάτου) est una cantante grega. + S.S.C. Napoli: Sa S.S.C. Napoli ("Società Sportiva Calcio Napoli") est una sotziedadi de palloni de Nàpoli. + Komboloi: Su Komboloi o koboloi (in gregu Κομπολόι) est unu oggettu chi faghet parte de sa cultura grega moderna, usadu comente antistress e su pius pro passare s'ora. Komboloi finas si parede unu rosariu non ada nudda a ite faghere cun sa religione. @@ -10279,31 +12647,44 @@ Est unu istrumentu pro si rilassare, in dies de oe est usadu puru pro si lassare su visciu de fumare. Etimologia. Sa peraula in gregu modernu κομπολόι nde derivat dae su gregu medievale κομβολόγιον < κόμβος "nodu" + -λόγιο "colletzione". + Vinicius de Moraes: Umpare a João Gilberto, Antonio Carlos Jobim e Carlos Lyra aiat criadu sa bossa nova. In su 1976 est criadu "La voglia la pazzia l'incoscienza l'allegria" cun sa partecipatzione de Ornella Vanoni e Toquinho. + Elis Regina: Est cunsiderada sas pius importante cantante de samba de sempre + Universidade de Nalanda: Nālandā (in Hindi: नालन्दा, in Cinesu 那爛陀 Nalantuo, in Giapponesu: Naranda, Nāranda) est istada sa pius importante universidade buddista de s'antighidade e una de pius antigas universidades de su mundu. Sas ruinas de Naranda sunu in s'istadu de su Bihar in India, in d'unu logu chi fidi istadu visitadu varias bias dae su Buddha Shakyamuni. Segundu sos istudiosos s'Universidade de Nalanda fit istada fundada in su tempus de su regnu de s'imperadore Gupta Kumaragupta (415-455 d.C.). S'universidade cun tottu sos liberos fit istada dirruta e brujada in su 1193 dae Ikhtiyar Uddin Muhammad bin Bakhtiyar Khilji. + Amartya Sen: + Brian Auger: + Georg Friedrich Händel: + Liverpool: Liverpool est una tzitade de s'Inghilterra, posta subra sas rivas de su estuariu de su riu Mersey. Fit istada fundada in su 1207 edd'est istada elevada a su rangu 'e tzitade in su 1880. Liverpool est sa quarta tzitade pro mannaria de s'Inghilterra. Sa tzitade est finas famada pro essere sa patria de sos Beatles. + Los Angeles: Los Ángeles est sa tzitade pius pubulada e manna de s'istadu de sa California e sa segunda de sos Istados Unidos comente abitantes. Jamada in manera abreviada L. A., ada in su 2010 una populatzione de 4.094.764 de abitantes ind'una área de 1.214,9 km², s'area metropolitana de Los Ángeles, nd'ada invece 17,7 milliones. + Theodor Mommsen: In su 1902 a Mommsen li fit istadu assignadu su Premiu Nobel pro sa literadura, in riferimentu a s'obera sua printzipale subra s'istoria de Roma intitulada "Römische Geschichte", Leipzig 1854–56. Oberas. Römische Geschichte 8 Volumes. dtv, München 2001. ISBN 3-423-59055-6 + Manchester: Manchester est una tzitade de s'Inghilterra in su 2008 b'aiada unos 460 miza abitantes. + San Pietro di Sorres: + Aereoporto de Con Dao: Aereoporto de Ca Mau ("Sân bay Cà Mau") este una aeroporto de su comune Con Dao, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Ba Ria-Vung Tau, Vietnam. Aereoporto de Con Dao este una frazione de Con Son, est a 2 km dae Con Dao e a 360 km dae Ho Chi Minh City. Aereoporto de Con Son est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Gli impiccati: Sa cantone Gli Impiccati est una cantone de I Gufi bessìda in su 1966 in s'album Il teatrino dei Gufi n. 2 (Emi-Columbia CPSQ 522) Sas peraulas. @@ -10327,6 +12708,7 @@ dondolando dondolando e frattanto mi domando dondolando dondolando durerà fino a quando durerà fino a quando durerà fino a quando + Non spingete scappiamo anche noi: Non spingete scappiamo anche noi est una cantone de I Gufi iscritta dae G. Lunari e Lino Patruno in su 1969, bessida in s'omonimu album. Est una cantone satirica contra a de sa gherra. Sas peraulas. @@ -10370,64 +12752,91 @@ vo’ vivere con te senza pensieri e bim e bum e bom senza il rombo del cannon. + Elvira Sellerio: "Elvira Giorgianni", custu fit su numene sou de naskida, est istada sa chi aiat fundadu sa casa editrice Sellerio Editore, tra sos promotores de custu progettu ambitziosu bi fit s'iscrittore Leonardo Sciascia. + Giulio Einaudi: Aiat frequentadu su liceo-ginnasio Massimo d'Azeglio in Torino, inue fit istadu allievu de s'antifascista Augusto Monti. Aiat fattu parte de sa "confraternita" de sos ex-allievos de su liceo d'Azeglio, umpare a Cesare Pavese, Leone Ginzburg, Norberto Bobbio, Fernanda Pivano, Vittorio Foa, Giulio Carlo Argan, Ludovico Geymonat, Franco Antonicelli e ateros. Su 15 de santandria de su 1933, a s'edade de 21 annos, aiat fundadu sa «Giulio Einaudi Editore», cun sede in Torino in su tertzu pianu de via Arcivescovado 7, su matessi palattu chi fit istadu sede de l'«Ordine Nuovo» de Antonio Gramsci. + Vito Laterza: Est istadu unu de sos editores pius importantes de s'Itàlia de sa segunda meidade de su 1900. + Bari: Bari (in su faeddu baresu: "Bàre") est una tzitade italiana de unos 320.000 abitantes, capoluogo de sa omonima provintzia e de sa Puglia. Est una de sas 15 area metropolitanas de s'Itàlia chi òccupada 2.269,74 km² e contat 1 millione de abitantes. + Astor Piazzolla: + Filadelfia: Filadelfia (in inglesu: "Philadelphia") est sa de ses tzidades de sos Istados Aunidos. Sa tzitade est in s'istadu de sa Pennsylvania edd'est una de sas pius antigas de su Nord America, fit istada fundada in su 1682. + Gerusalemme: Gerusalemme (in ebraicu: ירושלים,"Yerushalayim"; in , "sa (tzitade) santa") est sa capitale de s'istadu de Israele. + Detroit: Detroit est una tzitade de sos Istados Unidos, in s'istadu de su Michigan. + Miami: Miami est una tzitade de sos Istados Unidos de s'istadu de sa Florida, contada 404.048 abitantes e 5,4 milliones in s'area metropolitana. + Hanoi: Hanoi (3.398.889 abitantes in su 2007) est sa capitale de s'istadu de su Vietnam. + Chicago: Chicago est una tzitade de sos Istados Unidos, in s'istadu de s'Illinois. Comente e populatzione est sa e tres in so Istados Unidos poi de New York e Los Angeles, cun 2.853.114 abitantes (9.505.747 in s'area metropolitana). Est jamada "The Windy City" ca est meda entosa. + Grozny: Grozny (in cecenu: Соьлжа-ГIала (Sölƶa-Ġala); in russu:Гро́зный) est una tzitade de unos 271.500 bividores, capitale de sa Cecènia in Rùssia. Grozny est posta in s'oru de su frùmene Sunzha, in su cantone setentrionale de su Càucasu, chi benit a èssere una de is regiones prus ricas de petròliu de totu sa Rùssia. Est logu de passàgiu pro medas ferrovias chi acapiant su Mare Càspiu e su Mare Nieddu, e bi colant fintzas vàrios oleodotos. S'indùstria isvilupada in Grozny est susetotus ligada a su traballu de su petròliu e a produtos chìmicos. + Montiferru: Su Montiferru est una regione de sa Sardigna tzentru-otzidentale chi s'agatat in sa Provìntzia de Aristanis. Su territòriu, chi in antighidade faghiat parte de unu cumpressu vulcànicu, est mascamente montigrosu e lòmpet a s'artiore majore cun su Monte Urtigu (1050 m). Benet ispartzidu intra sos comunes de: + My Way: My Way est una de sas cantones pIus famadas de sempre; iscrita in frantzesu dae Claude François cun su tìtulu "Comme d'habitude", fit istada poi tradùida in inglesu dae Paul Anka. Incisa dae Frank Sinatra in su mese de Nadale de su 1968, est diventada una cantone de sa pius nòdidas de su repertòriu sou. In sos annos a bennere est istada poi realizada dae vàrios artistas comente: Elvis Presley, Mireille Mathieu, Sid Vicious, Nina Hagen e dae pagu dae Michael Bublé. + Abebe Bikila: Abebe Bikila aiat binchidu duas medaglias de oro in sa maratona in su 1960 in Roma, currende sos pees nuos, e in su '64 in Tokio. Est istadu su primu simbulu de s'atlètiga post-coloniale. + Paul Anka: + Edmonton: Edmonton (730.372 abitantes) est sa capitale de sa provintzia canadesa de s'Alberta e dd'est sa segunda tzitade poi de Calgary. S'area metropolitana contaiada in su 2006 1.034.945 abitantes. Sa tzitade fit istada fundada in su 1795. + Tuscaloosa: Tuscaloosa est una tzitadina de unos 95.000 abitantes in s'istadu de s'Alabama in sos Istados Unidos. Custa est sa tzitade de sa cantante Dinah Washington. + Area metropolitana: S'area metropolitana est una regione caratterizzada dae unu centru urbanu o (metropoli) cun d'una alta densidade de impiegu, circondadu dae unu territoriu chi est ligadu socio-economicamente a su centru dae su pendolarismu. Diffattis in inglesu s'area metropolitana est jamada finas commuter belt (cintura de pendolares) o labor market area (area de su mercadu de su trabagliu). + Selena: + Noemi: Su nomene eru est "Veronica Scopelliti". Biografias. Filla de Armando Scopelliti, imprendidore e chitarrista romano, e Stefania. Tenidi una sorri prus picioca: Arianna. Noemi giai de picioca at dimostrau de essi bona meda a cantai. + Abidjan: Abidjan est sa tzitade pius pobulada e sa ex capitale de sa Costa de Avòriu. Sos abitantes de s'area metropolitana sunu unos 5,6 milliones. + Lagos: Lagos cun pius de 11 milliones de abitantes est sa tzitade pius manna de sa Nigeria e de s'Africa. S'area metropolitana es segunda solu a Cairo. Est istada capitale de sa Nigeria finas a su 1991, cando sa sede de su guvernu fidi istada movida a Abuja. + Aereoporto de Phu Bai: Aereoporto de Phu Bai ("Sân bay Phú Bài") este una aeroporto de su comune Huế, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Thua Thien-Hue, Vietnam. Aereoporto de Phu Bai este una frazione de Phu Bai, est a 16 km dae Huế e a 700 km dae Ho Chi Minh City. Aereoporto de Huế est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Aereoporto Pleiku: Aereoporto de Pleiku ("Sân bay Pleiku") este una aeroporto de su comune Pleiku, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Gia Lai, Vietnam. Aereoporto de Pleiku este una frazione de Phuong 6, est a 12 km dae Pleiku e a 560 km dae Ho Chi Minh City. Aereoporto de Pleiku est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Gianni Amelio: + Vittorio De Seta: Biografia. Dae cominzu. @@ -10438,6 +12847,7 @@ Tra custos cortometraggios su documentariu "Isola di fuoco", ambientadu in sas isolas Eolie, fit istadu premiadu comente e mezus documentariu a su Festival di Cannes de su 1955. "I dimenticati", ultimu de i cussu periodo, est istadu giradu in Calabria. Nel 2008 la serie è stata restaurata dalla Cineteca di Bologna, e pubblicata in un DVD intitolato "Il mondo perduto", insieme a un libro che, fra gli altri, raccoglie i commenti di Roberto Saviano, Martin Scorsese e Vincenzo Consolo. + Malta: Malta est'una isola e Istadu a 90 km a sud de sa Sitzìlia. Abitada dae tempos antigos meda, comente testimoniat su tempiu preistoricu de Hagar Qim ( chi significat Pedra eretta o pedra de su cultu) e de su quartu quintu millenniu prima de Cristos. Est una republica parlamentare (in maltesu Repubblika ta' Malta, in inglesu Republic of Malta) chi de su 1 de maju 2004 faghet parte de s'Unione Europea de 315 km2 de isterrida e popolatzione unos 400 mizas. Formada de tres isoleddas: Malta, Gozo e Comino. Sa capitale est Valletta sas limbas uffitziales su maltesu e s'inglesu. @@ -10450,78 +12860,116 @@ Su 1798 s'isola fut occupada dae Napoleone chi andaiat in Egittu. Sa popolatzione no fut cuntenta e bi est istada una insurretzione, e cun s'agiudu de sa Gran Bretagna e de su re de Nàpoli , ant catzadu sos frantzesos( 1800). S'Inghilterra aiat postu pe in s'Isola detzisa a si la tennere, non ostante sas protestas de su Re de Nàpoli e de Sitzìlia. In sa segunda gherra mondiale Malta est istada una importante base navale inglesa in su Mediterraneu. In su 1964 Malta diventat indipendente, ma faghinde parte de su Commonwealth. Economia. Malta vivet de pisca, de commerciu e su portu de la Valletta est unu de sos pius importantes, po sos cantieris navales, e de turismu. A Malta est iscarsa s'abba, e gai s' abba pioana est pretziosa e cantu si podet benidi pijada in cisternas. Calchi cuntierra cun s'Italia, po sos immigrados clandestinos chi arrivant dae s'Africa cun barcas, e chi devent essere succurridos in mare. + Primo Levi: Primo Levi est s'autore de diversas novellas, saggios e poemas, su romanzu pius famadu est Se questo è un uomo, chi est su raccontu de sos annos chi isse aiat passadu comente presoneri in su Campu de cuncentramentu de Auschwitz in sa Polonia occupada dae sos Nazistas. + Campu de cuncentramentu de Auschwitz: In su numene campu de concentramentu de Auschwitz Birkenau (in tedescu "Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau", in polacu "Oświęcim-Brzezinka") s'identificat su gruppu de campos de concentramentu e su campu de sterminiu costruidos durante s'occupazione tedesca nazista de sa Polonia, in sos paraggios de sa tzitadina polacca de Oświęcim (in tedescu Auschwitz) chi s'agatada a unos 60 chilometros a ovest de Cracovia. + Baviera: Sa Baviera("Freistaat Bayern") est un'istadu in sa parte a sud est de sa Germània. Est s'istadu pius mannu de sa natzione e occupat pius de su 20% de su territoriu tedescu. Sa capitale de sa Baviera est Monaco de Baviera. Est s'istadu tedescu chi ada s'economia pius importante de tota sa federatzione. Sas tzitades de sa Baviera. "Monaco de Baviera", Norimberga, Augusta, Regensburg, Würzburg, Ingolstadt, Fürth and Erlangen. + Norimberga: Norimberga (in tedescu "Nürnberg") est una tzitade de sa Baviera in Germània. + Bayreuth: Bayreuth est una tzitade de sa Baviera in Germània. Sa tzitade est connotta printzipalmente pro su fattu chi Richard Wagner, b'at vìvidu dae su 1872 finas a sa morte in su 1883. Sa villa de Wagner, "Wahnfried", fidi istada construida gratzias a s'agiudu economicu de su re Ludwig II de Baviera, sempre in Bayreuth s'agatada su Bayreuth Festspielhaus chi est su teatru de s'opera chi fit istadu realizzadu propriu pro bi poder rappresntare sas operas de Wagner. + Vivien Leigh: + Marlon Brando: + Robert De Niro: + Marilyn Monroe: Testu grassu + Acerenza: Acerenza. Oe una idda de 3400 abitantes in provincia de Potenza, ma cun una istoria longa.Mentuada dae Orazio cunsèrvada caratteristicas mediovales. Subra un altura de 800 metros, fudi a su centro de istradas chi dae Roma giughiana in Terra Santa, e centru importante normannu. Roberto il Guiscardo ada finantziadu su fraigu de una cattedrale imponente, in istile ronanico- normanno e chi dominada sa idda de Acerenza. S'internu de sa creja est a 3 navadas, divisas dae pilastros . Unu campanile possente est de su 1554. Sa creja cunservada affrescos de Giovanni Todisco de Abriola. + Actors Studio: S' Actors Studio est una organitzazione pro actores professionistas, registas teatrales e autores de teatru chi at sede in Manhattan in New York. Fidi istada fundada su 5 de santuaine de su 1947 dae Elia Kazan, Cheryl Crawford, Robert Lewis e Anna Sokolow. Su A.S. est meda connottu pro sos metodos de insegnamentu e de perfezionamentu de su metodo de recitazione (method acting). Custu metodo fit istadu originariamente isviluppadu dae su Group Theatre de New York in sos annos 1930 e fit basadu subra sas innovatziones introduidas dae Constantin Stanislavski, diffattis medas jamana custu modu de recitazione Metodo Stanislavski. + Sade Adu: + Constantin Stanislavski: Constantin Sergeevič Stanislavski (in russu Константин Сергеевич Станиславский o Алексéев) at dadu unu contributu essenziale a sa recitazione realistiga introduende innovatziones chi sunu restadas una base comune pro tottu sas recitaziones in su mundu occidentale. Gratzias a sa promotzione chi issu aiat fattu a s'insinzamentu de sas tecnicas de recitazione e de regia e a sas tradutziones de sos iscrittos teoricos suos, su Metodo Stanislavski aiat criadu una grande possibilidade de superare sas barrieras culturales. Issu fidi un'attore, unu regista teatrale e fit isdtadu s'amministradore de su Teatru de s'Arte de Mosca chi fit istadu fundadu in su 1897. + Metodo Stanislavski: Su Metodo Stanislavski est unu sistema de insegnamentu de sa recitazione isvilupadu dae s'atore e regista teatrale russu Constantin Stanislavski. Su sistema est su resultadu de meda annos de ricercas e proas de Stanislavski pro istabilire comente d'ogni atore in sa recitatzione podet controllare totu sos aspetos de sa condota umana. Parte determinante in sa difusione e in su perfezionamentu de su metodo est devida a s'impignu, in sos primos de su 1900, de Kostantin Sergeevič Alekseev (chi lu jamaiat "psicotecnica"). Medas attores sunt istados influenzados dae custu metodo comente: Ryszard Bolesławski, Vsevolod Meyerhold, Michael Chekhov, Lee Strasberg, Stella Adler, Harold Clurman, Robert Lewis, Sanford Meisner, Uta Hagen, Ion Cojar e Ivana Chubbuck. Dae sos annos '30 custu metodo est insinzadu in s'Actors Studio de New York. + Elia Kazan: + Cesarea: Cesarea in Cappadocia (in turcu: Kayseri e in gregu: "Καισάρεια" ) fit un antiga tzitade de s'Asia minore, capitale de su regnu de Cappadocia. Como est una tzitade de unos 1.100.000 abitantes de sa Turchia. + Alcide De Gasperi: + Leo Valiani: + Pola: Pola (in croatu Pula, in slovenu "Pulj", in istrovenetu "Poła", in istriotu "Puola") est sa tzitade pius manna de s'Ìstria in Croatzia e ada 62.378 abitantes (2006). + Talking Heads: Sos Talking Heads sun istados unu gruppu musicale anglo-americanu de "avanguardia-pop" cun isperimentatziones in sa new wave, in su Avant-garde, su post-punk, su funk, naskidos in New York in su 1974 e attivos finas a su 1991. Sos cumponentes fini David Byrne, Chris Frantz, Tina Weymouth e Jerry Harrison. + Lorenzo Rocci: Lorenzo Rocci (1869 -1950), grecista, gesuita. Ada iscritu una grammatica grega chi at tentu 39 editziones, e su Ditzioneriu Gregu -Italianu, chi po 40 annos est istadu fortzis su pius usadu in sas iscolas italianas. + Sylvano Bussotti: + Baden-Württemberg: Su Baden-Württemberg est unu de sos 16 istados federados o Land de sa Germània. Ada una estensione de 35.750 km² inue b'ada 10,7 milliones de abitantes. Sa capitale est Stoccarda. Testu grassu + WikiLeaks: WikiLeaks (oburu "Wikileaks") est una organizatzione internatzionale chi publicat contributos anonimos e fugas de notiscias (in inglèsu:Leaks) o ateros documentos no diponibiles mantenzende s'anonimadu de sa fontes. S'organitzazione si occupat de verificare s'autenticidade de i su materiale e poi lu pubblicat cun sos server chi s'agatan in Belgio e Isvetzia. Wikileaks cheret esse' una versione de Wikipedia, ma chi non lassat istigas, in modu chi potat essere pubbricada e analizada dae tottu sas documentatziones riservadas. E diffattis custu constituidi pius trasparentzia dae partes de sos guvernos, pius garantzias de justiscia, de etica, e consolidat sa demograzia. Su fundadore de custa organizatzione est Julian Assange. + Julian Assange: Julian Assange est connottu pro s'impignu sou in WikiLeaks e comente su presidente de su Consizu de amministratzione de s'organizatzione. Issu est su personaggiu pius connottu de s'organizatzione edd'est su responsabile de su situ web de WikiLeaks e su fundadore. Assange at rezidu diversos premios fra totu: + Manuel Lanzini: Manuel Lanzini (Ituzaingó, 15 de freàrgiu 1993) est unu giogadore de pallone argentinu. + Segamanu: Su segamanu (fintzas segadidus e priorissa) est unu insettu de sa familia Mantidae. Conca minore, cun ojos tundos; sa ucca cun barras fortes. Parte de su corpu est longa e istrizile, e tenet alas. Sas ancas desegus sunu longas, sas ancas denanti longas e cun dentes chi servini po afferrare. Est comune in sos logos nostros ("mantis religiosa"). Mandigat insettos. Sa femina divorat su masciu a poi de s'accopiamentu. Vivet subra sas piantas o in mesu a s'erva. + Marmotta: Marmotta. Mamiferu rotzigadore (Arctomis Marmota). Su corpu est cobertu de pilos, vivet in montagna alta, in logos pedrosos, afacca a sos ghiacciaos. Est animale de unos 40 cm de longaria, de colore grigiu, ancas curtzas e ungias fortes; coa bastante longa. Iscavat tanas sutaterra. Mandigat erva e fenu e in s'ijerru andat in letargu. Animale prudente e cando b'at perigulu faghet unu frulciu e curret, e currene, a si remunire in sa tana. Est presente in sa zona alpina. + Caterina Murino: + Tennessee Williams: + Agatha Christie: + Mario Scaccia: + Vladimir Majakovskij: + Giuseppe Massaia: Giuseppe Massaia (1809- 1891), capputzinu piemontesu e missionariu in Africa, in Etiopia e in zonas de su Altu Nilu. Resessidi ad avvicinare sos Gallas una de sas tribùs pius feroces de s'Africa. Massaia ada abertu iscolas e orfanotrofios. Ada iscritu una Relatzione de sos viaggios suos e una Grammatica de sa limba Galla, sa prima de tale limba. + Marisa Berenson: + Luchino Visconti: + Fedor Dostoevskij: Fedor Dostoevskij (in russu Фёдор Михайлович Достоевский) est cunsideradu unu de sos pius mannos iscrittores de romanzos de sempre. + Antoni Farina: Antoni Farina (Osile 1865-1944) fit unu poete sardu, babbu e cullega de Maria Farina. A. FARINA a Cucca--- @@ -10532,6 +12980,7 @@ Chi nde peso a bolare sos istrazzos. Candidu Sale in sos brazzos m’es mortu E tue occupas su matessi postu. + Homi Kharas: Homi Kharas est unu economista laureadu in sa Universidade de Harvard chi at tribagliadu pro guasi 30 annos in sa World Bank. Dae 1989 a su 1991 est istadu cossizeri de sos istados de Polonia, Repubblica Ceca, Slovenia e Unione Sovietica. Dae su 1993 a su 1977 est istadu su cabu de s'uffitziu economicu in Brasile. @@ -10538,24 +12987,34 @@ Est istadu unu consulente de economia pro s'istadu de sa Malesia e de sas Filippinas. Agganzos dae fora. Curriculum de Homi Kharas + Molière: + Espe: Espe, espa, ghespu. insettu,simile a un'abe, cun alas, e cun puntolzu dolorosu cando punghede. De varias ispetzias. Su espe comune, vivet in sotziedade (mascios, feminas e oberajas). Fraigant su nidu cun piuere de linna melciadu a sa salia. Sutzana frutos druches. + Trullo: Su trullo est unu locale, cun sa cobertura a fromma de cono (dae una paraula grega "trullos," chi significat tzimbòriu, cupula). Bi vivent. Fraigada cun pedras subrappare e su fraigu si istringhet in altu. Si nde agattant meda in sas campagnas, in Puglia, a Alberobello, Putignano e in ateros logos de custa regione. + Verrocchio: Andrea di Michele di Francesco di Cione, nadu Verrocchio (Firenze 1435- 1488). Iscultore, discipulu de Donetello. Oberas: Su David (Firenze, Bargello); Istatua de Bartolomeo Colleoni a caddu (Venezia 1480), su capolavoro sou; Incredulità di San Tommaso (Firenze). Est istadu puru unu pintore: Su Batijimu de Gesus (Firenze, Uffizi). + Veronese: Paolo Caliari, nadu V. (Verona 1528- 1588). Pintore de compositziones mannas, riccas de personagios. Sas freguras sunu luminosas. Oberas: Sa chena in domo de Levi (Venezia); Sa preiga de su Battista (Roma); Sa crocifissione (Parigi); Sa chena in Emmaus (Parigi). + Maiella: Massissu montuosu in Abruzzo, cun su Monte Amaro, 2795 m., su segundu in altaria in sa regione. + Francesco Faà di Bruno: Francesco Faà di Bruno (1825- 1888), piemontesu, matematicu, fisicu, architettu, musicista, benefattore. Ufficiale de cavalleria in sa Prima Gherra de Indipendentzia; professore de matematica in s'Universidade de Torino, architettu, ada fatta fraigare su campanile de sa creja de Santa Maria del Suffragio su pius altu a poi de sa Mole Antonelliana, e benemeritu in oberas sotziales, cun sas mensas po sos poberos, chi a basciu pretiu podiana comporare su necessariu, e custu po no umiliare sas persones. Beatificadu dae Pio IX. + Chilòmetru: Su Chilometru (km) est una unidade de medida de s'ispàtziu: curripondet a 1000 metres. + Spàtziu: Su spàtziu est una de is duas dimensionis fundamentalis: s'atra est su tempu. + Nùmeru naturale: Su nùmeru naturale est su nùmeru kena sa virgùla. Sos nùmeros naturales sunu infinidos. @@ -10562,16 +13021,22 @@ Su termine "Nùmeros naturales" benidi usadu in duas situatziones: una indicàda commente un insieme de nùmeros intreos positivos(1,2,3,4...) e s'atera commente un insieme de nùmeros intreos non-negativos(0,1,2,3...). Custos nùmeros bennini imparaos dae pizzinnu in s'asilo o in s'iscola elementare, puite bennini usaos d'onzi die in sa vida pro sas prus communas cosas. In matemàtica sos nùmeros naturales, chi sunu infinidos, benini indicaos cun sa N. + Ambidda: Ambidda o anguidda ("Anguilla vulgaris"), pische cun su corpus longu 50-60cm. Vivet in sos rios e in sos mares de Europa, ma no in sos mares frittos de su nord. Po sa riprodutzione bandana lontanu, in su mare, e ponent osos. Sa larvas, a poi de annos, torrana in sos rios e canales. Mandigana pisches minores e insettos. In Italia si allevana, spetzialmente a Comacchio e si nde consumana meda. + Ray Brown: Fit istadu cojuadu cun Ella Fitzgerald. + Tilighelta: Tilighelta: Rettile minore de unos 20 cm de longaria, cun coa a punta. De sa Familia Lacertidi. De colore unu pagu 'irde. Ancas curtzas cun ungias, meda isvelta in sos movimentos. Mandigat insettos. Vivet in logos solianos, in sos muros e in logu cun pedras. + Castoro: Castoro, de sa familia Castoridi, mamiferu rotzigadore: corpu massisu, conca manna, dentes denanti po rotzigare e segare truncos; sos pes desegus prammados po nadare e sos pes denanti cun ungias robustas. Su corpu cobertu de pedde pilosa, prejada. Coa longa e larga (a spatola). Vivet in s'abba e si fraigada tanas o coile cun rattos de arvures e ludu. Nadat bene, ma no caminat bene subra su terrinu. Fraigada digas cun truncos, subra sos rios, inue b'est sa domitta sua. Benit catzadu po sa pedde. + Paulinho Nogueira: Paulinho Nogueira pseudonimu de Paulo Artur Mendes Pupo Nogueira (Campinas, 8 de cabidanni 1929 – São Paulo, 2 de austu 2003) est istadu unu chitarrista e composidore brasilianu, mastru de Toquinho. + Feria del Sol (Mérida): Sa Feria del Sol, nota puru cumenti Carnaval Taurino de America, est unu festival curturali de tipu internatzionali chi si fairi in sa cittadi de Mérida, Venezuela, durante il mese di febbraio, in concomitanza al carnevale. Il festival prevede competizioni di tori, esposizioni culturali, commerciali e zootecniche, concerti, sfilate, varie attività sportive e l'elezione di una regina della fiera (La "Reina del Sol"). Cenni storici. @@ -10585,50 +13050,71 @@ Il primo cartello fu composto dai tori di "Valparaíso" per Alfredo Leal, Daniel "Matatoba" Santiago, Manuel Benítez "El Cordobés" ed il venezuelano Lucio Requena. Il primo orecchio della fiera fu donato ad Alfredo Leal. A partire da quell'edizione la fiera è diventata progressivamente una delle più importanti del Venezuela e dell'intero mondo taurino. La preesistente fiera dell'Immacolata si è celebrata in altre occasioni (1990, 1991 e 1997) ma con scarso concorso di pubblico. + Mérida (Venezuela): Mérida (pro estesu Santiago de los Caballeros de Mérida) est una tzitade in Venezuela. + Castel Gandolfo: Castel Gandolfo. Tzitadina de unos 9000 bividores affaca a Roma e a su lagu de Albano, famosa po su palattu de sos Pabas, fraigadu in su sec. XVII e inue su Paba passada unu mese in s'istiu e retzidi sos fideles, ispetzialmente su mercuris, po s'Angelus, una pregadoria, e poi saludat a sos fideles chi bi accudint. A Castel Gandolfo b'est sa Specola vaticana. + Martora: Màrtora (Martes martes), animale pettalzu, de sa familia Mustelidi, de unos 70 cm de mannaria. Vivet in su Nord Europa. Su pilu est brunu. + Antonello da Messina: Antonello dae Messina (1430-1479), paranùmene de Antonio di Giovanni de Antonio est istadu unu pintore, naschidu a Messina. Est istadu in sas Fiandras, inue ada imparadu sa pintura a ozu. A s'incominzu si notana influssos fiammingos e pius a tardu influssos de artistas toscanos. Oberas. Crocifissione de Sibiu; San Girolamo nello studio (Londra, National Gallery); Salvator mundi ( Londra); San Sebastiano (Dresda). Est istadu unu retrattista de valore: Ritratto, Roma, Galleria Borghese; Il condottiero (Parigi, Louvre); Ritratto di giovane (Berlino). + S.S. Lazio: Sa S.S. Lazio ("Società Sportiva Lazio") est una sotziedadi de palloni de Roma. + Banana: Banana est una pianta cun rizoma, fustu chi istada sutta terra. Su fruttu est sa banana chi creschede a “casco” cun frutos meda, unidos umpare. Pianta de origine orientale, connotta dae sos Romanos a poi de s'ispeditzione de Alessandro Magno in India. Creschede in climas caldos. Su fruttu est druche e gustosu, e si nde agatada de medas ispetzias, colore e mannaria. B'est sa banana chi connoschimos , ca est sa pius presente in commerciu, de colore grogu cando est madura ("Musa sapientium"), e un'atera, chi si coghede ("Musa paradisiaca"). + Mario Botta: Mario Botta (Medrisio, Canton Ticino, 1 de abrile de su 1943), architettu chi est istadu influenziadu dae Louis Kahn e dae Le Corbusier. Ada progettadu sa creja de Santu Giuanne Battista, a Mogno in Canton Ticino, Isvitzera, su Museu de Arte Moderna a San Francisco (1995), su Museo de Arte Moderna e contemporanea a Trento e Rovereto (2002) e ateros museos e bibliotecas. + Lazzaro Spallanzani: Lazzaro Spallamzani (1729-1792),biologu. Ada operadu a longu in s'Universidade de Pavia. Unu de sos fundadores de sa biologia moderna, cun importantes chircas e sperimentatziones. + Louis Bourdaloue: Louis Bourdaloue (1632 -1704), gesuita frantzesu, preigadore famosu. Trattada cun elocuentzia problemas morales de sos tempos suos. + Ingo Maurer: + Lista de is publicatzionis de sa Nedor Comics: Nedor Comics est stetiu unu editori ameriganu de fumettus. + Rainer Werner Fassbinder: + Energia solare fotovoltaica: S'energía solare fotovoltaica est unu tipu de electricidade ottennida diretamente dae sa conversione de sos rayos de su sole gratzias a s'usu de semiconduttores (cellula fotovoltaica). Pro su fattu de sa domanda sempre in creschida de energias rinnovabiles sa produtzione de cellulas fotovoltaicas est creschida enormemente in sos ultimos annos. + Şalom: Şalom (in ebraicu: שלום, "Paghe") est una rivista politico-culturale de sa comunidade ebraica de Istanbul, Turkia, fondada su 29 ladàmine de su 1947 dae giornalista Avram Leyon. Est publicada a Istanbul in su formadu Tabloid in limba turca, una pàgina est imprentada in limba ladino ("lengua djudeo-espanyola"). A pustis de su mese de martzu de su 2005 sa rivista tenet fintzas unu suplementu in limba ladino chi si cramat "Al Almaneser" (in ladino „Aurora“). Su diretore de sa rivista est Ivo Molinas, su redatore capu est Iakup Barokas. In su 2005 Şalom est istadu imprentadu in pagu prus o mancu 5.000 copias onzi chida. + Myanmar: Su Myanmar (nadu finas Birmania) est unu istadu de s'Àsia. + Galles: Su Galles (gallesu: Cymru) est una natzione chi faghet parte de su Regnu Unidu. Cardiff (Caerdydd) est sa capitale. + Asia: S'Asia est su continente pius mannu e populadu, e occupat su 8.7% de sa superficier totale de sa Terra (o su 30% de sa terra frimma) edd'est abitada da uno 3.9 milliardos de persones, chi equivalidi a su 60% de sa populatzione mundiale. + Cannes: Cannes est una tzitade in Frantza. + Teheran: Teheran est sa capitale de s'Iran. + Siria: Siria est una natzione in su Mediu Oriente, sa capitale sua est Damasco, sas tzitade pius populada est Aleppo. + Romania: Sa Romania (in limba romuna: România [romɨˈni.a]) est una repùblica unitària semi-presidentziale, posta in su chirru sud-estu de s'Europa tzentrale, membru de s'Unione europea. Sa capitale est Bucarest. Sa Romania bantat una istòria culturale meda rica, essende terra de nàschida de medas artistas, musitzistas, imbentores e isportivos famados. Impare a sa Moldova est sa natzione a majoria de faeddadores de limba romanza prus esta de Europa. @@ -10641,8 +13127,10 @@ Oe s'economia romuna s'apoderat mescamente subra sos serbìtzios e s'esportatzione de màchinas e energia elètrica. Dae sa prima deghina de annos de su de 21 sèculos s'economia at tentu crèschida lestra, fintzas is standard de calidade de sa vida si sunt addelantados e sa Romania tenet inditos de isvilupu umanu artos. Tocat a nàrrere però ca, posta in cumparàntzia cun is àteros membros de s'Unione europea, abarrat unu de is istados prus poberos, cun rèdditos e cunditziones de vida prus incuidos. Demografia. Sa Romania est membru de sa NATO dae su 2004 e de s'Unione europea dae su 2007. Unu 90% de sa populatzione s'identìficat che cristianos ortodossos e tenet su romunu che limba mama. Sa minoria linguìstica prus manna est rapresentada dae s'ungheresu, faeddadu in sa regione tzentru-setentrionale de Transilvània. In ie s'agatat fintzas sa segunda minoria linguìstica, costituida dae tedescos. + Messicu: Mèssicu (in ispagnolu: "México"), ufitzialmente, sos Istados Unidos Messicanos (in ispagnolu: "Estados Unidos Mexicanos"), est una repùblica federale costitutzionale de s'Amèrica setentrionale. Limitat a su nord cun sos Istados Unidos de Amèrica, a su sud e a s'ovest cun s' otzèanu Patzìficu, a su sud-est cun Guatemala, Belize e su mare de sos Caraibes, e a s'est cun su Golfu de Mèssicu. Sos Istados Unidos Messicanos sunt una federatzione de trintunu istados e unu distretu federale, sa tzitade de Mèssicu, sa cale est una de sas àreas metropolitanas prus populadas de su mundu. + Unione degli Studenti: Su movimentu 'Unione degli Studenti (UDS) este unu sindacadu de sos istudentes italianu chi partecipada a sa Rete della Conoscenza. Faidi parti a livellu europeu a s'OBESSU, organismu chi arregolidi sos istudentes de s'Europa. Su coordinadori natzionali este Roberto Campanelli. Oi cun 30.000 istudentes este s'organismu prus mannu de s'Italia. @@ -10664,40 +13152,58 @@ Sono costantemente attivi in diverse città veri e propri sportelli sindacali a cui potersi rivolgere in caso di abusi od omissioni da parte dei professori, dei presidi o delle scuole. Una delle iniziative dell'uds è il Riot village, un campeggio estivo a cui partecipano studenti medi e universitari. Il campeggio a partire dal 2010 è organizzato in collaborazione con Link Coordinamento universitario e non con l'Unione degli Universitari. Il primo campeggio nasce nel 2003 con il nome di "Zion Village", solo nel 2006 arriveremo all'attuale "Riot village" che si svolge nel salento a Frassanito. + Luna: Sa Luna est s'ùnicu satellite naturale de sa Terra. Sa massa sua est meda prus minore de cussa terrestre e s'allestrada est 1/6 de sa de sa Terra. Bidu dae sa Terra, est s'ogetu prus lughente a pustis de su Sole, de su cale rifletit sa lughe. + Sheryl Crow: + Apertium: Apertium est unu sistema de tradutzione automàtica chi est istadu disvilupadu cun su finantziamentu de su guvernu catalanu dae sa universidade d'Alacant. Su programa est programariu lìberu, liberadu suta la licèntzia GNU GPL. + Catalugna: Catalugna (in catalanu: "Catalunya", in otzitanu: "Catalonha" e in ispagnolu: "Cataluña") est unu paìsu europeu de su Mediterràneu otzidentale e su nùmene de una comunidade autònoma de s'Ispagna. Geogràficamente est situada a su nord-est de sa penìsula ibèrica. Sa capitale de sa Catalugna est Bartzellona. In su 2008 sa populatzione de Catalugna est istada de 7.364.078 abitantes. Est partzida in bator provìntzias: sa de Bartzellona, sa de Tarragona, sa de Lleida, sa de Girona + Enzo Biagi: + Limba otzitana: S'otzitanu o limba de oc (occitanu: occitan, lenga d’òc) est sa limba romanica pròpia de Otzitània. Su domìniu linguìsticu atuale de s'otzitanu s'estendet in bator istados: Sa limba de oc est istada una de sas limbas prus importantes de Europa in s'Edade Mèdia. + Tradutzione automàtica: Sa tradutzione automàtica (TA) est sa tradutzione de unu testu informatizadu (o testu in suportu informàticu) in sa limba de partida o limba orìgine a sa limba de arribada o limba meta mediante unu sistema informàticu cumpostu de un'elaboradore e de unu programma ispetzializadu. Si distinghent bàsicamente duas aprossimatziones a sa tradutzione automàtica: + A Manca pro s'Indipendèntzia: A Manca pro s'Indipendèntzia fiat un'organizatzione comunista indipendentista sarda. In su 2015, est agabbada. + Gravidade: Sa gravidade est sa fortza de atratzione mùtua chi isperimentant duos ogetos cun massa. Si tratat de una de sas bator fortzas fundamentales osservadas fines tando a sa naturaleza: sa fortza electromagnètica, sa fortza nucleare dèbile, sa fortza nucleare forte e sa fortza de sa gravitat. + Antropologia: S'antropologia (de su gregu άνθρωπος, "anthropos", èssere umanu, e -λογία "logos", istùdiu), est s'iscièntzia chi istudat s'èssere umanu de forma olìstica. Cumbinende in una sola ditziplina sos atzessos de sas iscièntzias naturales, sotziales e umanas, s'antropologia est, subra totu, un'iscièntzia integradora. + Roberto Benigni: + Sole: Su Sole (o Soli o Sobi) est un'istedda situada a su tzentru de su sistema solari. Sa Terra e totus is àteros pranetas de su sistema solari orbitant a inghìriu suo. Is pranetas minores, sas cometas, sos meteoroides, sos asteroides e totu su mediu interplanetariu chi b'at in mesu puru orbitant su Sole. + Tzitade de su Mèssico: Sa tzitade de Mèssicu (in ispagnolu: "Ciudad de México", "México, D.F." o puru "México"), est sa capitale e sa tzitade prus manna de Mèssicu. Sa populatzione de sa tzitade de Mèssicu est de 8,7 milliones de abitantes, mancari sa àrea metropolitana de sa tzitade bessat sos lìmites de su Distritu Federale e si estendet subra 40 munitzìpios de su istadu de Mèssicu e 1 munitzìpiu de su istadu de Hidalgo, cun una populatzione totale de 19,3 milliones de abitantes, sa segunda àrea metropolitana prus manna de su mundu poi de Tokio e sa pius manna de su continente americanu, cunfroma a su Raportu de sa Urbanizatzione Mundiale de sas Natziones Unidas. In un'istùdiu realizadu in su 2005, est cunsiderada sa de oto tzitade prus ricas de su mundu pro Produtu internu lordo. In pius de èssere sa capitale polìtica, sa tzitade de Mèssicu est su centru polìticu, econòmicu, culturale e educativu de su Mèssicu. + Dugo Selo: Dugo Selo est una tzitade de i sa Croàtzia chia ada 14.444 abitantes, ispartos in una tirada de 52,6 km². + Brìgne: Brìgne (croatu: Brinje) est una tzitade in Croatzia de 4.108 abitantes postos in una tirada de 358,22 km². + Limba croata: Sa limba croata (hrvatski jezik) est una limba slava. Est faeddadu e reconnotu comente limba ufitziale in Croàtzia,in Àustria, in Bòsnia Erzegovina, in Sèrbia, in Montenegru. + Paul Lafargue: + Museo Fesch: Su Musée Fesch (Museo Fesch) est in sa tzitade de Ajaccio in Corsica. Su est istadu fattu in cunseguenzia de sa donatzione chi aiat fattu a sa tzitade sua su Cardinale Joseph Fesch, tiu de Napoleone. @@ -10705,10 +13211,14 @@ Sas colletziones de su museo sun meda importantes; sa colletzione de pintura italiana est pro importantzia sa segunda de tottu sos museos frantzesos, poi de su Louvre. In su museo bi ada operas de diversas iscolas europeas finas a su XVIII seculu. In pius b'at finas una sezione dedicada a s'arte corsicana (massimu de su XIX e XX seculu). Un'atera ala de su museo ospitada colletziones de epoca napoleonica. Agganzos dae fora. Immagines de su Museo + Zdeněk Zeman: + Malika Ayane: + Osasco (Sao Paulo): Osasco est una tzitade de pius de 718.646 abitantes de su Brasile. La tzitade occupat un'area de 65 kmq. + Cantu de sa sibilla: Su Cantu de sa Sibilla (in catalanu "lo cant de la sibil·la") est unu drama litúrgicu et unu cantu gregorianu de spainadura manna in s'Evu de mesu in totu su sud de s'Europa. Mancai fudi istau proibiu apustis de su Conziliu de Trentu, s'est sighiu de rapresentai, aintru de sa missa de nott'e xena, in totu is cresias de Malliorca et in Sardigna in s'Alighera, mancai in s'antigoriu si n'di fadiant in ateras zitadis e bidhas de totu s'isula. @@ -10765,25 +13275,34 @@ de cor ab de gran devoció que us porte a salvació. Amen. + Stephen Stills: Est istadu umpare a Neil Young su chi aiat fundadu Buffalo Springfield e poi de su grupu "Crosby, Stills and Nash" chi cun s'arrivu de Neil Young fin poi diventados Crosby, Stills, Nash and Young. + Find the Cost of Freedom: Iscritta dae Stephen Stills, est una cantone se su 1970, bessida comente e singulu e finas in s'LP Four Ways Street de su grupu Crosby, Stills, Nash and Young. Sa cantone fidi istada iscritta in memoria de sos soldados mortos in sa gherra de su Vietnam. Sa cantone fidi istada registrada in sa matessi sessione umpare a s'atera cantone Ohio, dedicada a sos istudentes de sa Kent University chi fin istados mortos dae sa Guardia Nazionale su 4 de maiu 1970. Agganzos dae fora. Sa cantone cantada dae David Crosby, David Gilmour e Graham Nash + La principessa degli sparvieri: La principessa degli sparvieri est una pellicula de su regista Claver Salizzato, ispirau a sa vida de Lionora d'Arboreè. Produidu da Giuseppe Colombo de sa "Atena production", is musikas de Paolo Rustichelli, is scenograpies e custumes de Bruno Amalfitano. Sa pellicula est stetia girada cumpletamenti in Sardigna. No est conota ankora sa data de bessida de sa pellicula. + Sa printzipedda de is sparvierus: Sa printzipedda de is sparvierus (titulu originali La principessa degli sparvieri) Italia 2006, pellicula de su regista Claver Salizzato, ispirau a sa vida de Lionora d'Arboreè. Produidu da Giuseppe Colombo de sa "Atena production", is musikas de Paolo Rustichelli, is scenograpies e custumes de Bruno Amalfitano. Sa pellicula est stetia girada cumpletamenti in Sardigna. No est conota ankora sa data de bessida de sa pellicula. + Rudjer Boskovic: Rudjer Boskovic (Dubrovnik 1711 – Milano 1787). Gesuita. Astronomu, fisicu.e matematicu, e puru filosofu, teologu, e poeta. + Bernardo Bitti: Bernardo Bitti (Camerino, Marche 1548 – Lima, Perù 1610 ). Gesuita. In Perù dae su 1575. Pintore e iscultore. Meda oberas suas in sos Museos de Lima e Cuzco. + Antonello Cabras: Antonello Cabras (nasciu in Santu Antiogu su 22 de santugaine de su 1949) est unu politicu sardu. + Concepción (Cile): Concepcion (in ispagnolu: Concepción) est una tzidade e comunu de s'Cile, capouolgo de sa regione s'Bío-Bío de sa parte centru-sud de s'Cile, ade 216.061 de abitantes, s'area metropolitana nde contat 889.725, sa porto è s'Talcahuano. + Sardigna/nugoresu: Sa Sardigna est un'ìsula de su Mare Mediterràneu ocidentale, posta a unos 200km dae sa penìsula italiana, belle su mantessi dae sa Tunisia, unos 300km dae sa Ligùria e 500 dae s'Ispagna. Sa terra prus acurtzu est sa Còrsica, petzi 11km. Sa forma de s'ìsula est sa de unu retàngulu longu, de unus 260km in diretzione NS e unus 120 in sa EO. Sa punta a Nord est sa bidda de Lungoni (Santa Teresa de Gaddura), sa de Sud est su Capu Teulada. Sos mares chi l'inghirian sun su Mare Tirrenu a Est e su Mare de Sardigna a Ovest. Su locu est de unos 24.000km², s'oru de mare de unos 2400 km. Sos montes sun su 13,5 % de su locu, sos monticros su 68 % e sos pranos su 18,5 %. Su monte prus artu tirat 1834m (Punta de Lamàrmora), in sa serra de su Gennargentu, in su mesu de s'ìsula. @@ -10791,6 +13310,7 @@ B'at unu lacu naturale ebbia, su lacu de Baratz, in su NO de s'ìsula, acurtzu 'e Tàtari e de S'Alighera. Sos ribos chi non si sican in istiu sun pacos: de N a S su Coghinas, su Mannu (de Tàtari), su Temu, su Cedrinu, su Tirsu, su Frumendosa, su Mannu e su Cixerri. Su ribu prus longu est su Tirsu, chi tìrat 159 km e bessit in su Mare de Sardigna a pustis de àer tocau sa tzitade de Aristanis. Sa Sardigna est dae su 1861 in s'istadu italianu (dae su 1720 fit de sos Savoia, s'istadu Piemontesu chi a pustis che l'an mutiu italianu)e dae su 1948 est una regione autonoma. Tenet una popolatzione de 1.680.000 pessones. Sas limbas faveddadas sun s' italianu (fintzas a chimbant'annos fachet prus chi ateru comente limba de cultura e burocratica e pacu connotu dae sa parte prus manna de sos sardos fintzas a sos annos '50-'60) e su sardu, una limba connota dae sa zente in unos 350 limbazos diversos (chi si poden ischirriare in duas macrovariantes, campidanesu e logudoresu), ma sos chi ischin faveddare su limbazu issoro cumprenden totus sos ateros, ca sa sintassi est sa mantessi in totu su sardu, sa morfologia cambiat pacu e sas dierentzias prus mannas sun in sa pronuntzia chi cambiat dae una bidda a s'atera. In unas 25 biddas de su Nord de s'isula si faveddan sos limbazos sardos-corsos, chi sun limbazos a lacana tra su sardu e su corsu e si poden ischirriare in tres: su turritanu, chi est acurtzu meda a su sardu ca sas paragulas sun belle tottus sardas e si faveddat in Tàtari, Sossu e Portu Turre, su gadduresu chi s'assimizzat meda a su corsicanu ma tenet paragulas sardas meda custu puru e si faveddat in totu sa Gaddura (in paritzas biddas si faveddat mascamente su logudoresu) e s'anglonesu chi istat in mesu intr'e custos duos e si faveddat in sas biddas de s'Aglona. In S'Alighera si faveddat s' aligheresu (impare a s'italianu e a su sardu) chi est unu limbazu catalanu anticu chin influèntzias sardas; e in Carluforte si faveddat su tabarchinu chi est unu limbazu ligure. Meda zente faveddat puru s'inglesu pro traballare chin sos turistas e pro mannu nummaru de bases americanas ca bi sunt in totta s'isula. + Sardu nugoresu: Su nugoresu est su limbazu de sa limba sarda chi si faveddat in sa bidda de Nùgoro. Ischirriande su sardu in duas macrovariantes su nugoresu diat resurtare unu limbazu logudoresu, mancari chi b'apat fenòmenos morfolòzicos e fonèticos chi l'acùrtzian fintzas a su campidanesu, e in su lèssicu nugoresu b'at paràgulas medas chi bi sun in campidanesu puru. Mancari chi Nùgoro siat in Barbàgia, su nugoresu no est unu limbazu barbaritzinu, comente sun imbetzes sos limbazos de sas biddas chi sun a làcana a Sud: su "mamujadinu", s' "uljanesu" e s' "orgolesu". Sos limbazos chi s'assimizan de prus sun sos de sas biddas chi bi sun a Ponente: Oroteddi, Onjeri, Orane e Sarule, sas diferèntzias de pronùntzia chin custos limbazos sun pacas. In sas biddas chi bi sun a Nord-Ovest, Benetuti, Nule e gai sichinde si faveddat su "costerinu", chi est a midade tra su nugoresu e su logudoresu. A nord b'est Orune chi tenet unu limbazu suo chin una pronùntzia diversa dae sas àteras biddas chi tenet a curtzu, ma b'at cosas chi s'assimizan a su nugoresu, a su costerinu e a su bitichesu. @@ -10813,10 +13333,14 @@ Cando una paràgula acabbat chind una cunsonante, si a pustis b'at una pausa o finit s'arrèjonu, si nat una vocale in prus chi est uguale a s'urtima vocale de sa paràgula. In sos ateros limbazos sardos, campidanesos e logudoresos, cando una cunsonante serrada surda addòbiat una vocale, mudat ind una cunsonante aprossimante sonora. In custa manera: C>G; T>D P>B. es. in campidanesu su pani si narat su bani ( ma abbarrat uguale a pustis de cunsonante es. is panisi). es. in logudoresu su cane si nat su gane ( ma abbarrat uguale a pustis de cunsonante es. sos canese) es in campidanesu e in logudoresu sa terra si leghet sa derra ( ma abbarrat uguale a pustis de cunsonante es. sas terrasa o is terrasa) es. in logudoresu "cras torrat" si leghet "cras torrada". IN NUGORO E IN SAS BIDDAS ACURTZU, c, p, t SI LEGHEN SEMPER COMENTE SUNT ISCRITAS. + Giuanne Battista Scalabrini: Giuanne Battista Scalabrini (Fino Monasco 1839 -!905). Piscamu de Piacenza. At iscobertu s'importantzia de s'imigratzione italiana a sa fine de su 1800 e a s'incomintzu de si 1900. At cherfidu dare a custos italianos, poberos emigrantes, un 'agiudu religiosu e puru materiale, e at fundadu una cogregatzione religiosa, connoschida comente Sos Iscalabrinianos. At fattu duos biazos , unu in sos Istados Unidos (1901) e unu in Brasile (1904). Beatificadu in su 1997. + Henry David Thoreau: + Emanuela Loi: + Ciutadella de Menorca: Ciutadella est sa segunda zittadi prus importanti de Minorca, et seu de s'obispau de s'isula; finzas a su 1714 est istada residentzia de su guvernadori de s'isula aicí comenti de s'Universidadi Zenerali de Minorca. Festa Manna. @@ -10824,23 +13348,31 @@ Sa festa cuminzat sa dominiga ainnantis de sa die 23 de Làmpadas. "Es bè" (su brebei)et "el senyor des bè" (su babbai de su brebei), chi bettit su brebei in pitzus de is palas po casi tota sa die sunt is protagunistas. "El senyor des bè" et "els caixers" (is casceris) caixer fabioler, caixer fadrí (cust'urtimu bettit sa bandera), caixer casat (casceri cojau), caixer pagès de tramuntana (casceri massaju de su nord), caixer pagès de mitjorn (casceri massaju de su sud), el caixer senyor ca est puru su caballeri su prus importanti de totus et sa capellana chi du accumpanjat. Impari passant de domu in domu po tota sa die, fendi brullas. Po tota sa die, pipius et pipias cdus sighint et dus toccant. + Campidano de Aristanis: Su Campidanu de Aristanis est una zona de sa Sardigna ozidentale e allacànat cun su Montiferru, su Marghine, su Barigadu sa Marmilla e su Monreale. Pigat is comunis de Arborea, Boàtiri, Baulau, Crabas, Marrùbiu, Milis, Narbulia, Nurachi, Ollasta, Aristanis, Pramas, Arriora, Santa Justa, Arcidanu, Sant 'Eru, Siimajori, Siamanna, Siipicia, Simaghis, Solarussa, Terrarba, Tramatza, Uras, Biddaubrana, Tzeddiani, Tzorfuliu. Antigamente su Campidanu de Aristanis teniat custa divisioni aministrativa: + Allen Ginsberg: Est istadu unu de sos pius rappresentativos de sa beat generation. + Mateu Madau: Matteu Madau (Othieri 1723- Casteddu 1800). Gesuita. Cando est istadu suppressu s'Ordine de sos Gesuitas, s'est retiradu in d'unu cunventu de Casteddu inue est mortu. At iscrittu “Gosos” in limba sarda e difesu s'idea chi sos sardos, comente natzione, deviant impreare sa limba issoro. + Bonaventura Licheri: Bonaventura Licheri (Neoneli 1667-1733) in gioventude est istadu Gesuita. Suppressu s'Ordine est torradu in sa idda sua inue ada continuadu a educare sa populatzione in sa religione, iscrinde gosos meda in onore de sa Madonna, de sa Passione de Cristos e de sos santos. Est istadu su chi aiat iscritu Deus ti salvet Maria. + Girolamo Araolla: Girolamo Araolla ( Bosa 1510 - ) Preideru . Meda connottu po su Poema: “Sa vida, su martiriu e morte dessos gloriosos martires Gavinu Brothu e Gianuariu (Casteddu 1582). Autore puru de Gosos. + Picilemu: Picilemu (in ispagnolu: "Pichilemu") est una tzidade e comunu de s'Cile. + Gianluca Cadeddu: Biografia. Nascidu a Santu ‘Engiu (Provìncia de su Campidanu de Mesu) su 2 martzu 1970, Gianluca Celestino Cadeddu esti residenti a Biddacidru (Medio Campidano) de candu fiada piccioccheddu. In bidda sua (Biddacidru) traballada cummenti cummercianti, ma immoi bivvidi in Castéddu e s'occupazioni printzipali sua esti sa iscritura. In su 2002 adi iscritu "Liviam" (Aipsa edizioni), unu libru de poesias, a pustis adi iscritu "L'anarchia di Borotalco" (2007, La Riflessione), "La densità del dubbio" (2008, La Riflessione) e "Labirinti alla menta" (2010, La Riflessione). + Natzionalismu sardu: Su sardismu o natzionalismu sardu est una currente sotziale, culturale e politica chi pùnnat a una autonomia prus manna, si nono a s'indipendèntzia natzionale de su pòpulu sardu dae s'Itàlia o calesisiat àteru istadu a manera de arcansare, attravers'e percursos democràticos e non-violentos, su deretu a s'autodeterminatzione. Unu de sos fundamentos de custu movimentu benit dae unu sentidu identitàriu, sende sa Sardigna una natzione chi tenet istòria, limbas e cultura a diversu dai s'italiana; custa currente polìtica tenet sos fundamentos suos supra de su printzìpiu chi sos sardos no ant a tennere mai sa "soberania" populare sighende a faghere parte de su sistema istadale italianu, e afirmat chi sa polìtica autonomista atuada finas a oje no diat garantire a sos tzitadinos sos interessos issoro, presentendela duncas che unu faddimentu pro s'emancipatzione natzionale. Denùntziat, difatis, su fatu chi sa Sardigna siat oje una natzione chene peruna forma de sovranidade polìtica, economica, culturale. A s'ispissu si arresonat de su protzessu de "irrobatoriu culturale" chi at reduidu sa cultura sarda (limba, istoria...) a manifestada de folklore, de s'"isfrutamentu economicu" chi at impostu modellos de isvilupu istranzos a sos interessos de s'isula, tanchende sas jannas a sos chi nde aìan pòdidu faghere unu sostenibile e ligadu a sas esigèntzias de sa Sardigna e faghendende bogare a pizu un'istadu de dipendèntzia oramai totale in totus sos campos chi cherent imbestidos a die de oje, de su "militarismu" chi ponet in logu una cantidade gai manna de bases militares, pruschetotu italianas e americanas de sa NATO, chi a carculu cumpridu su 60% de custas s'agatant in isula cajonende unu disacatu ambientale difìtzile de istimare; sos indipendentistas tratant de su "nucleare", rebusende custu seperu in totu e pro totu pro sas resones nadas in supra, e sa "rapresentàntzia" in su parlamentu europeu de s'isula, chi contat pagu e nudda pro chi, sende posta paris cun sa Sitzilia chi tenet unu numeru majore de bividores a cunfrontu de sos de sa Sardigna, totus sos rapresentantes sunt sitzilianos e nemos sardu. @@ -10848,47 +13380,66 @@ A como su supportu politicu, pro cantu pertocat sos partidos, no est forte meda ma sicund'e una chirca chi at fattu in su 2012 s'Universidade de Casteddu cun sa cullaboratzione de cussa iscotzesa de Edimburgu, sos sardos a favore de un'eventuale indipendentzia dian esser battor in subra de deghe. Notas. + Faule: Faule est una bidda de sa provìntzia de Cuneo la populazione est de 500 tzitadinos + Polonghera: Polonghera est una bidda de sa provìntzia de Cuneo de 1.199 tzitadinos + Omar Bandinu: Omar Bandinu (Bitti, ) est unu cantatore de su Tenore de Bitti "Mialinu Pira".Achet su "bassu". Naschitu in Bitzi, at Istudiatu Pianoforte, Musica Elettronica e Etnomusicologia in su Conservatoriu de Musica de Casteddu. + Marco Serra: Marco Serra (Bitti, ) est unu cantatore de su Tenore de Bitti "Mialinu Pira" e achet sa "contra". Sos discos. [http://www.tenoresdibitti.com] + Arcangelo Pittudu: Arcangelo Pittudu (Bitti, ) est unu cantore de su Tenore de Bitti "Mialinu Pira" e achet sa "oche" e sa "mesu oche". Sos discos. [http://www.tenoresdibitti.com] + Bachisio Pira: Bachisio Pira (Bitti, ) est unu cantore de su Tenore de Bitti "Mialinu Pira" e achet sa "oche" e sa "mesu oche". At cuminzatu a cantare a tenore dae pizzinnu minore achenne su bassu e sa contra. Este istatu su funnatore de su Tenore Diegu Mele e chin custu gruppu at cantatu pro parizzos annos. Este intratu in su gruppu Mialinu Pira in s'annu 1995. Sos discos. [http://www.tenoresdibitti.com] + Remundu Congiu: Remundu Congiu (Ulìana 1762 – 1813 ), poeta. Autore de Passione e morte de Nostru Segnore Gesù Cristu, e de Su triunfu de sa Sardigna, subra de s'invasione de sa Sardigna tentada dae sos frantzesos (1793). + Giovanni Battista Vassallo: Giovanni Battista Vassallo ( - Casteddu 1775 ) piemontesu, gesuita, missionariu in Sardigna. Ada giradu sas biddas, e imparadu su sardu, e faeddaiada e preigaiada in sardu. Fortzis autore de s'innu religiosu : Deus ti salvet Maria. + Eusebiu Chini: + Antonio De Andrade: Antonio De Andrade, gesuita portoghesu. Su 1624 ressesidi a intrare in Tibet, dae Akkra sighinde su cursu de su Gange. Ada iscrittu Nova iscoberta de su Mannu Catai o de su regnu de su Tibet + Ippolito Desideri: Ippolito Desideri ( Pistoia,1684 – Roma,1733 ) gesuita. In s'annu 1713 arrivada a Lhasa capitale de su Tibet. Su primu occidentale chi s'impossessat de sa limba tibetana in modu eccellente e iscriet un'obera in versos subra sa preigatzione de su vanzelu in Tibe; duas ateras oberas de impignu culturale mannu e una relatzione de meda interessu supra su Tibet. + Bento de Goes: Bento De Goes, gesuita portoghesu: su propositu sou (1602) fudi de arrivare in Cina po terra, sighinde s'antiga Via de sa seda, e andende addae de s'Himalaya. Pàssada sa Grande Muraglia e arrivada Suchon a poi de 4000 chilometros. Moridi fortzis avvelenadu. + La Civiltà Cattolica: La Civiltà Cattolica. Una rivista de cultura, pubblicada in Napoli su 1850. Primu Direttore Carlo Maria Curci, gesuita. Oe benidi pubblicada in Roma. Essidi ogni 15 dies. Fortzis sa Rivista italiana pius antiga, chi benidi ancora pubblicada. + Vincenzo Sulis: Vincenzo Sulis (Casteddu 1758 – Sa Madalena 1834). Tribunu populare, s'est oppostu a su tentativu de invasione de sos Frantzesos (1793). Accusadu de tradimentu fut cundennadu a sa presone a vida e isserradu po 21 annos in d'una turre in S'Aligherasa turre de l'Esperò ( e oe giamada puru "Turre de Sulis"), e liberadu in su 1821. Ada iscrittu una autobiografia. + Giuseppe Manno: Giuseppe Manno ( S'Alighera 1786 – Torino 1868).Istoricu, at iscrittu "Storia della Sardegna" in 4 volumes (To, 1825-1827), at tentu 4 editziones; Storia moderna della Sardegna in 2 volumes (1842). Magistradu e omine politicu: Senadore e Ministru de su Regnu de Sardigna. S'est interessadu a sos problemas sotziales e culturales de sa Sardigna. + Marc Fumaroli: + Pancalieri: Pancalieri est una bidda de sa provìntzia de Torino de 2.019 tzitadinos + Murello: Murello est una bidda de sa provìntzia de Cuneo de 967 tzitadinos + Populu sardu: Sos Sardos (o is Sardus) sun su populu chi vivet in Sardigna, ìsula de su Mediterraneu otzidentale e regione autònoma de s'Italia, narada in sardu "Regione Autònoma de Sardigna" e in italianu "Regione Autonoma della Sardegna". Orìgine. @@ -10931,91 +13482,124 @@ Sos sardos, mancàri faghende parte de su pool geneticu europeu, sun diferentes dae sos atteros europeos pro more de fenomenos particulares chi si poden castiare a su sòlitu in populatziones isuladas, comente s'effettu de su fundadore e s'istesiadura genetica. Sos datos paren narende chi sos Sardos modernos tenzan s'erentzia de sos primos populadores de s'Edade 'e sa Pedra, cund in prus calicuna azunghidura in sa prima Edade de sos Metaddos; pagu est, imbetzes, a libellu geneticu su contributu de sos populos colonitzadores. Paragones fattos de pag'ora tra su genoma de sos Sardos e cussu de zente chi aìat vividu, tra su Neoliticu e su primu Calcoliticu, in su trettu alpinu (comente Oetzi), tedescu, isvedesu e ungheresu an ammustradu assimìzos notàbiles tra sas duas populatziones, mentres si poden bider diferentzias tra sos campiones preistoricos e sos matessi abitadores de cussos trettos geograficos. Dae custu si podet dedùgher chi, mentres s'Europa de tzentru e de susu an tennidu mudamentos demograficos mannos pro more de movimentos post-neoliticos, benènde dae sa periferia orientale de Europa (isteppas pontico-caspicas), s'Europa de giossu e subratottu sa Sardigna no nde an bidu gai medas; sos Sardos e sos Bascos dìan esser sas populatziones chi an mantènnidu menzus s'eredade neolitica de s'Europa otzidentale. De notare est su fattu chi sos Sardos non sìan, a dontzi manera, unu populu uguale dae su puntu de bista geneticu: istudios nche an, difattis, bogadu a pizu diferentzias pitticas tra sas paritzas regiones istoricas de s'isula; in meritu a custu, una regione muntagnina comente s'Ozzastra est prus attesu dae su restu de Europa chi nono sos pianos e trettos accanta de mare. + Universidade Bocconi de Milanu: Sa universidade commertziàle "Luigi Bocconi"est una universidade privada de Milanu, fundada in su 1902. Si insinzant mescamente sas iscientzias economicas e sotziales, giuridicas e manageriales. Est a curtzu dae su tzèntru istoricu de sa tzitade, a 10 minutos ebbia dae sos "Navigli" e non meda a tesu dae su "Duomo". Sa "SDA Bocconi School of Management" es connotta pro essere una de sas prus importantes Business school de su mundu. Est s'unica universidade italiana chi no ada mai dadu una laurea ad honorem. + Universidade: Una universidade (dae su latino "universitas, -atis") est una "istituzione di alta cultura" (cost. art. 33) pro sa formatziòne superiore. Tenet meda istrutùras iscientìficas pro s'insignamentu e sa chirca. Sas universidades cuntzèdent tìtulos academicos chi si otènnent a pustis de cursos chi si podent frecuentare a pustis de àere finidu sos istudios secundarios. + Valery Leontiev: Valery Yakovlevich Leontiev (in russu, Вале́рий Я́ковлевич Лео́нтьев;) (19 de Martzu 1949) est unu cantante russu. + Paul McCartney: Paul McCartney est unu cantante e composidore inglesu. Est istadu unu componente de sos Beatles. + Sgt.Pepper's Lonely Hearts Club Band: Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band est su titulu de un'album de su gruppu inglesu The Beatles, pubblicadu in su 1967. Totu sas cantzones sunu istadas iscrittass dae sa copia Lennon - McCartney, si no est specificadu diversamente. + Revolver: Revolver est su titulu de un'album de sa banda inglesa The Beatles, pubblicadu in su 1966. + The Beatles (album): The Beatles (White Album) est unu album de sa banda inglesa The Beatles, pubblicadu in su 1968. + Limba polinomica: Una limba polinomica definit unu cuntzetu in ue sos chi faeddant una limba, sende chi siat partzida in variedades medas diferentes in fonètica, morfologia e sintassi, la intendent a dontzi modu comente un "unicum" chi tenet fenòmenos tipologicos (variatzione) ei fenòmenos de rapresentatzione sotziulinguìstica. Custu cuntzetu l'aiat postu a primu su linguista Jean-Baptiste Marcellesi pro descriere sa situatzione de sa limba cossa, ma si presentat puru pro totu sas àteras limbas de minoria. Si dat duncas unu fundamentu scientìficu a s'idea chi una comunidade linguìstica podat tènner una tzerta unidade chene chi si li depat imponnere una variedade linguìstica ebbia. Custu cuntzetu si podet pònner a cunfrontu cun sa limba ausbau o un'idioma chi, subra 'e su pianu tipològicu, est cunsideradu che dialetu de un'àtera limba, ma chi tenet diferèntzias medas a parre de sos faeddadores. + Ventana: Sa ventana (o 'entana o fenesta) est una apertura de sos muros de domo pro fagher intrare lughe et àera. Sa paraula benit dae s'ispagnolu "ventana". + Apposentu: Est unu de sos locales ki componene sa domo. (Apposentu e lettu). + Domo/logudoresu: Dòmmo, dómmu, dòmo, dòmu: est su logu, fatu dae sos homines pro bivere et inue istada sa zente; cussideradu siat comente apposentu solu e siat comente apposentos leados totus paris. [http://mw2.google.com/mw-panoramio/photos/small/446026.jpg] + Universidade de Concepción: S'Universidade de Concepción, s'agatat in sa tzittade de Concepción in sa regione de s'Bío-Bío, in s'Cile. Fundada in su 1919, este s'universidade in dies de oe est cunsiderada una de sos mezus istitutziones accademicas de s'Cile. + Isulas Canarias: Isulas Canarias est una comunidade autònoma de sa Ispagna. Santa Cruz de Tenerife cabu-de-logu de sa Isulas Canarias. 2.075.968 bividores. Su vulcanu "Teide" et est connota in totu su mundu. + Teide: S'Teide est unu vulcanu, in sa Tenerife in regione autònoma de sa Isulas Canarias (Ispagna). S'Teide est unu monte altu (3.718 m.). In s'ierru, sa palte alta s'ammuntada de nie, e bi sunu impiantos po su sci. + Tenerife: Tenerife est un'ìsula de su Isulas Canarias est una regione autònoma de sa Ispagna. Santa Cruz de Tenerife cabu-de-logu. Cun subrafache de 2.034,38 km² e populatzione de unos 906.854 bividores, Tenerife est sa ìsula prus manna e populada de s'artzipèlagu e de sa Ispagna. Pro su vulcanu Teide est connota in totu su mundu. Sa bidda prus manna est Santa Cruz de Tenerife, chi est fintzamentas capitale de sa comunidade autònoma de sas ìsulas Canàrias. S'economia de s'ìsula s'apoderat mescamente subra su turismu. + Santa Cruz de Tenerife: Santa Cruz de Tenerife est una tzitade de 222.643 bividores, cabu-de-logu de Tenerife e comunidade autònoma de sa Isulas Canarias. Santa Cruz est fintzas cabulogu de sa provìntzia omònima. Sa bidda fiat fundada in su 1494. + John Lennon/Plastic Ono Band: John Lennon/Plastic Ono Band est unu album de su cantante, chitarrista e composidore inglesu John Lennon, pubblicadu in su 1970. Totas cantzones fiant de John Lennon. + Imagine (album): Imagine est su segundu album de su cantante e chitarrista inglesu John Lennon, pubblicadu in su 1971. Totu sas cantones sunu de John Lennon si no est ispecificadu diversamente. + Let It Be: Let It Be est unu album de sa banda inglesa The Beatles, pubblicadu in su 1970. + Abbey Road (album): Abbey Road est unu album de sa banda inglesa The Beatles, pubblicadu in su 1969. Totu sas cantones fini de sa copia "John Lennon" - "Paul McCartney" si no est specificadu diversamente. + Motore: Motori Unu motori esti una macchina capassa de trasformai un a sorgenti d'engia,chi podidi essi chimica(ini presenza e' unu combustibbili), elettrica,o de calori ini energia meccanica o trabbalu continusu. + Genoa Cricket and Football Club: Su Genoa Cricket and Football Club, o Genoa 1893 o pius semplicemente Genoa est'una soziedade calcistica de sa zitade de Gènova. Intra sas soziedades italianas este cussa chi tenede su pius antigu documentu iscrittu de sa fundatzione sua (7/9/1893). Como (2011-2012) istada in Serie A e hat bintu noe "Scudetos" (su primmu in s'annu 1898) e una "Coppa Italia". + Savona: Savona ("Sann-a" in limba ligure, "Savonn-a" in genovesu) est'unu comune italianu, capitale de sa Provìntzia de Savona, de 62.525 bividores. + Live at Shea Stadium: Live at Shea Stadium est unu album live de sa banda inglesa The Clash, pubblicadu in su 2008. Traccias. Totas cantzones fiant de is Joe Strummer - Mick Jones si no est specificadu diversamente. + London Calling: London Calling est unu album de sa banda inglesa The Clash, pubblicadu in su 1979. + Bogliasco: Bogliasco ("Boggiasco" in limba ligure) est unu comune italianu de sa Provìntzia de Gènova in Liguria. Tennet 4535 abitantes. + Rubber Soul: Rubber Soul est su titulu de un'album de sa band inglesa The Beatles, pubblicadu in su 1965. Traccias. Totu sas cantzones sunu istadas iscrittas dae sa copia John Lennon - Paul McCartney, si no est specificadu diversamente. + Punk rock: Su Punk rock (o prus semplicementi punk) est unu genere musicale nasciu in inghilterra in su comintzu de su 1977. Is istrumentos tipicos funt sa boghe, sa chiterra, sa chiterra basciu e sa bateria. Sos gruppos printzipalese est istadoso sos Sex Pistols e The Clash. + Pieve Ligure: Pieve Ligure ("A Ceive de Söi" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.523 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. Anticamente fit unidu cun su comune 'e Sori (custu ispiegat su nomene antigu "Ceive de Söi" chi cheret narrere "Pieve 'e Sori", "Pieve di Sori" in Italianu), como este comune autònomu, divìsu non ufitzialmente in "Pieve Arta" e "Pieve Bascia". + Sori: Sori ("Söi" in limba ligure) est unu comune italianu de 4.286 abitantes de sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Recco: Recco ("Recco" in limba ligure) est'unu comune italianu de sa Provìntzia de Gènova in Liguria. Tenet 10.210 abitantes. Sa tzitade este connoschida pro sa Còzzula 'e Recco ("Focaccia di Recco"), bera ispecialitade locale. + Avegno: Avègno ("Avëgno" in limba ligure) est'unu comune italianu de sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Pardulas de arrescottu: Pardulas de arrescotu http://1.bp.blogspot.com/-hryNAcU42Z8/TbRoHa_bMhI/AAAAAAAAA40/Yu_UWeeXwv8/s1600/pardulas8.JPG @@ -11035,17 +13619,23 @@ Su prenimentu: Dopu ai tentu tottu sa notti s'arrescotu a scolai po perdi totu su soru preparai su prenimentu. Cèrri s'arrescotu e impastai cun is ous, su tzucuru, su scrosciu de arangiu e limoni e su tzafaranu scalau con pagu pagu latti callenti. Fai cun i manus sciustas de licori bociteddas mannas comente una nuxi, mas o menos de 35-40g. Fai su pillu e segai cun d'una forma tunda discus de mas o menos 8 cm, ponni a centru sa bocitedda de prenimentu e con i didus fai sesi o setti spitzulus po fai su cadineddu. Inforrai a forru giai callenti a 170° C po 30/40 minutus. In su momentu de das papai spruinai cun tzucuru impalpabili. + Camogli: Camogli ("Camoggi" in limba ligure) est'unu comune italianu de sa Provìntzia de Gènova in Liguria de 5.621 abitantes. + Portofino: Portofino ("Portofin" in limba ligure) est'unu comune italianu 'e 493 abitantes 'e sa Provìntzia de Gènova in Liguria. Este su comune cun sa tirada pius piccocca 'e sa provìntzia. + Live Peace in Toronto 1969: Live Peace in Toronto 1969 est unu album live de su chitarrista e cantante inglesu John Lennon, registradu e pubblicadu in su 1969. + Live in New York City: Live in New York City est unu album live de su cantante chitarrista e composidore inglesu John Lennon, registradu in su 1972 e pubblicadu in su 1986. Totas cantzones fiant de John Lennon si no est specificadu diversamente. + Ringo Starr: Ringo Starr (Richard Starkey) est unu baterista e cantante inglesu. Est istadu unu componente de sos Beatles. + CapaRezza: CapaRezza este su nòmene d'arte 'e Michele Salvemini (Molfetta, 9 Santuagaine 1973), cantautore e rapper italianu. In sa musica sua issu ischit comente esplorare diversos generes, comente su Rap, su Rock e sa musica popolare. @@ -11052,12 +13642,16 @@ CapaRezza faeddat cun ironia de argumentos politicos, soziales, istoricos e de costumene, usende allegorias e metaforas. Discografia. Finzu a oe Caparezza hat fattu chimbe album e duos DVD video de concertos. + Colora: Colora. Rettile comune. Longu unos 70-80 cm, de colore iscuru in su dossu. No est perigulosu. Esistit sa colora de siccu e sa de abba. + Universidade del Bío-Bío: S'Universidade del Bío-Bío, s'agatat in sa tzittade de Concepción in sa regione de su Bío-Bío, in su Cile. Custa universidade statale est fundada in su 1988. + Antonio Vieira: Antonio Vieira (Lisbona 1608 - Brasile 1697). Gesuita. “S'imperadore de sa limba portughesa”. Ada cumbattidu pro sa liberatzione de sos ischiavos in Brasile, resistinde a sos colonos. Iscrittore. Sos discursos suos, sunu istados pubblicados in 13 volumenes. + Saligheresu: Su saligherèsu o saligarèsu (in catalanu "alguerès", pronuntzia curretta "/algares/"), est una variedade de su cadelànu orientale chi si faeddat in sa tzidade de S'Alighera. Reconnoschimentu de sa limba catalana in S'Alighera. @@ -11066,12 +13660,15 @@ Sa presentzia de su cadelanu in S'Alighera est un'impositzione chi risalit a su seculu de battordichi cando sos invasores cadelanu/aragonesos, pustis de una rebellìa de sa populatzione de su logu, aiant catzadu sos sardos a fora e ch'aiant postu imbetze zente chi beniat dae sa Catalogna; tando sa tzidade si fit aunida chin sa corona de Aragona, sos cadelanos teniant totus sos postos de s'aministratzione ei sa populatzione sarda chi bi colaiat a inie, custa limba, finiat de l'atzetare. Ecco chi duncas su s'aligaresu, mantesu biu dae sa zente in su cursu de s'istoria sarda e isoladu dae su logu originariu, a un'ala presentat paraulas anticas chi in sa Catalugna etotu no s'impitant prus e a un'atera si bi resessit a agatare una tzerta influentzia bènnida dae sas limbas printzipales de s'isula, dae s'internu (su sardu) e dae s'esternu (s'ispagnolu a primu e s'italianu a pustis). Difusione. Su s'aligaresu, sigund' 'e una tzerta istima, lu diat faeddare su 30% de sos s'aligaresos e lu diat cumprendere su 65% de issos. A dontzi modu, b'at de narrere chi su cadelanu puru in passadu lu faeddaiant petzi in sa tzidade "intra moenia" ei in costèra, sènde su chirru de campagna sardu-faeddante; b'aiat dicotomia intra sos chi teniant su sardu che limba mama, massajos e pastores, e sos chi teniant imbetze sa cadelana, piscadores. Oe chi est oe, su s'aligaresu est in dificurtade manna, sende postu che un'isula lingustica in intro de un'atera e cussiderande sos s'aligaresos etotu sa limba issoro comente cussa de sos poberos ("No volguerà que mon fill parlaria la llengua de los pobres", naraiant sas mamas chi aiant chèrfidu imparare a sos fizos sa limba de sa "zente ricca", ovverosiat s'italianu), e a resurtu de custu protzessu s'iscumbatat chi solu sos antzianos sighint a la mantenner galu bia, bìdu chi sos zovanos faeddan petzi s'italianu. Pro chircare de no lu lassare morri-morri, b'at in tzidade atividade manna cun sa presentzia de sotzios curturales, un'iscola inue s'imparat su s'aligheresu, zornales e puru zassos peri sa retza iscritos in tale limbazu. + Teodolinda: Teodolinda. Fiza de su duca de Baviera Gariboldo, ada isposadu su re longobardu Autari (589)- A sa morte de issu, duos annos a poi, isposada Agilulfo. Restada fiuda guvernada dae sola fintzas a sa mazore edade de su fizu Adaloaldo (6169). Est istada favorevole a su clero e sos monasterios cattolicos, contribuinde a s'affirmatzione de su cristanesimu romanu.Paba Gregoriu su Mannu l'ada iscrittu 4 litteras pedinde s'impignu de Teodolinda po sa paghe tra longobardos e latinos + Monza: Monza est una tzitade e capoluogo de sa Lombardia. De origine preromana, at tentu importantzia manna sutta sos Longobardos. Tzitade istorica de sa bascia Brianza. Su Duomo, incomintzadu in su sec.VI, dae sa regina Teodolinda, ma su e oe est istadu comintzadu in su sec.. XIV, e fraigadu in su logu de s'antigu de Teodolinda. Riccu meda su Museo e su Tesoro de su Duomo: Sa Corona de ferru, istraordinariu cimeliu istoricu e religiosu; colletziones de orificeria longobarda e mediovale; sa Bibbia de Alcuino (810); Ligadura de s'Evangeliariu de Teodolinda; calices, e ateru. In Monza, importante sa Villa reale (1777) de s'architettu Giuseppe Piermarini. In su 1800 fudi fraigadu su Parco Reale de 750 ettaros, su pius mannu de Europa. In custu Parcu est istadu fraigadu S'Autodromo (1922). Monza est puru tzitade ricca de industrias. + Lorenzo Lotto: Lorenzo Lotto (Venetzia 1480 – Loreto 1556). Pintore. Ada operadu a longu in Bergamo e affacca a Bergamo e in su territoriu marchigianu. Nos restana oberas de caratterte religiosu e retrattos. Pala de Santu Bernardinu (1521). Creja de Santi Bernardinu in Pignolo (Bergamo). @@ -11081,45 +13678,61 @@ Annunciazione (1534-1535), Museo Civico, Recanati. Ritratto di Lucina Brembate (1523 ca.), Accademia Carrara , Bergamo. Ritratto di Giovane gentiluomo(1532), Gallerie dell'Accademia, Venezia + Ardia: S'Ardia est una cursa de caddos traditzionale chi si currede in Sèdilo e in Puthumajore su 6 de triulas pro ammentare sa vittoria 'e Santu Antine a Ponte Milvio. + Provìntzia de Gènova: Sa Provìntzia de Gènova ("Provinsa de Zena" in limba ligure, "Provincia di Genova" in italianu) est una provìntzia de sa Liguria. Sa capitale este Gènova. + Corbin Bleu: Su nomene eru est "Corbin Bleu Reivers". + Gavinu De Lunas: Gavinu De Lunas (Padria 1895- Roma 1944) fit unu cantadore 'e musica sarda. Est istadu un'antifascista padriesu, mortu in Roma in sas connotas "Fosse Ardeatine". + Rivolutzione frantzesa: S'inditat su periodu istoricu de sa Frantza ch'andat dae su 1789 a su 1799, de importu mannu pro tottu su mundu: difatis si boltulat s'anticu rezimene a s'acabu de sa monarchia e incumintzat sa repubrica. S'eco de sa revolutzione frantzesa s'isparghet peri totu s'Europa, in Sardigna sa situatzione sotziale difitzile meda, pro more de sa dominatzione piemontesa, diat aer dadu comente cunseguentzia sos motos revolutzionarios sardos. + Tataresu: Su Tatarèsu (nadu puru "sassaresu" o "turritanu") est unu limbazu, naschiu dae s'unione linguistica de còssu, pisanu e ligurinu, chi tenet peroe meda lèssicu, morfolozia e sintassi de su sardu (variante logudoresa). Est pro custu chi a ponner su tataresu ind unu grupu unicu venit difitzile meda, e sos linguistas preferin a lu mutire "limba a lacana" tra su corsicanu e su sardu. Si podet dare chi siet unu dialetu de su sardu, cun dificurtade meda pro sa resone nada in supra, o b'andet a formare unu grupu novu chi cumprendat tataresu, galluresu e còssu. Istòria. Sa situatzione in Tatàri l'an espricada massimu sos relizosos e funtzionarios ispagnolos, chi navan cantu sichit: Su tataresu at tentu un'evolutzione tottu sua, e como si poden acatare in su lessicu suo medas termines chi venin dae s'ispagnolu, dae su sardu e dae s'italianu. + Caparezza?!: ?!, connoschidu puru comente Caparezza?! o Tutto ciò che c'è, este su primu album 'e su rapper e cantautore italianu CapaRezza. Publicadu in su 2000 dae sa Virgin Records. + Melozzo da Forlì: Melozzo degli Ambrogi (1438-1494) connottu comente Melozzo da Forlì. Pintore, dae giovanu ada operadu in Forlì, ma subitu s'est trasferidu a Padova e Urbino inue s'est frimmadu dae su 1465 au 1475 e inue ada connottu artistas chi ana tentu unu influssu subra a issu. A poi est istadu a Roma (1458-1464) sutta su paba Pio II e sutta Sisto IV (1471-1484). Inoghe puru ada connottu artistas mannos. Oberas: Affresco: Bartolomeo Plastina retzidi in cunsigna dae Sisto IV sa Biblioteca Vaticana (Museos Vaticanos). A Loreto ada tribagliadu a decorare sa cupula de sa Sagrestia in sa Basilica de sa Santa Domo. De Melozzo nos restana divescias freguras de Anghelos musicantes chi sunu in divescios Museos e ispetzialmente in sos Museos Vaticanos. + Murta (licòre): Su licore de murta benit dae una traditzione populare sarda antiga meda; nànchi sos bandidos de sa Gallura, andendesìche in Cossiga po chircare unu pagu de ricòveru, aian batidu sa traditzione de custu licore puru in cussa ìsula, in ue si faghet ei su numen est su matessi. A propòsitu, s'ufitziale chi li at dadu sa Regione Autònoma de sa Sardigna est ""Mirto di Sardegna"". Bi at duas variedades: sa ruja e sa bianca (s'una fata cun su frutu, s'atera cun sas fozas). Produtzione. Bi cheret unu litru de àlcolo, unu e setantachimbe de abba (si si agradat su licore galu pius forte, peròe, giàe nde podet bastare unu litru e mesu ebbìa) e 500-600 gramos de tùcaru. Si podet ponner frutu de murta a piaghere, bastet chi s'àlcolo nde lu podat suspire totucantu. A pustis de àer lassadu sa murta in s'àlcolo po unu mese, cun d-unu pajoleddu o padedda si faghet buddire s'abba cun su tùcaru. In s'impestantu, sa murta si agutat dae s'àlcolo chi la coberiat e si la amisturat cun s'abba intucarada. Tando, si lassat totu a infritare. A s'ùrtimu, tocat a ispremer cun d-unu pannigheddu sa murta po chi nd'essat su sutzu, e a amisturare s'àlcolo a su brou po nde prennare sas ampullas. + Lisandru Mannu: Lisandru Mannu est naschiu in su 20 o 26 de trivulas de su 356 in antis de Cristu e siche fit mortu in su 10 de lampadas de su 323. Fit un'imperadore grecu de sa Matzedonia, e s'ammentat oje comente unu zeniu in s'arte militare. Teniat trintatres annos cando fit ispirau, ma si podet narrer chi aiat concuistau tottu su mundu chi tando connoschian sos anticos. + Fonnesu (cane): Su Pastore Fonnesu, chi si narat puru "cani fonnesu antigu", "cani sardu antigu" o simpremente "fonnesu" (in Fonne si connoschet comente su " 'ane 'e accappiu "), est unu cane raru meda chi s'agatat petzi in Sardigna. Est unu cane de mossa mannu de carena, a pilu longu e murinu e lanudu in sa prus parte de issos, corazzudu e resistente (no tenet barrancu perunu de salude), bivet a longu meda; sos mascros sun artos a pala 55-60 cm, prus pagu sas feminas, tenen ojos chi faghen a timire. Sos sardos apretziant custu cane dae s'antigoriu (nessi 2000 annos), ca faghiat a bardianu de propriedade e amparaìat (e sighit a amparare) su bestiamene; fit su cumpanzu fidele de sos pastores sardos in periodu de tramudantzia e finas de sos bandidos impignados contr'a su gubernu tzentrale italianu. A cumintzu de su '900 s'esertzitu italianu nde aiat fattu impreu in su cursu de sa campagna militare in Libia. Sa ratza la at reconnotta s'ENCI petzi in su 2013. + Limba aragonesa: S' aragonesu ("aragonés", "luenga aragonesa" o "idioma aragonés") est una limba faeddada in s'Aragona setentrionale dae unos 10.000 pessones (1981). + Santa Margherita Ligure: Santa Margherita Ligure ("Santa Margaita" o "Santa Margaitta" in limba ligure) est unu comune italianu de 9.915 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Rapallo: Rapallo ("Rapallo" in limba ligure) est unu comune italianu de 30.785 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Black Market Clash: Black Market Clash est unu album de sa banda inglesa The Clash, pubblicadu in su 1980. Super Black Market Clash. Super Black Market Clash est sa bersione in CD de s'arbum Black Market Clash. + Coru: Su coru esti unu organu cavu a s'iternu, presenti in d'ogni èssiri viventi. In s'omini esti postu in sa Cavitari Toracica. Su coru esti s'organu pruntzipali de s'apparatu circulatoriu. Fungiri de pompa capaci de prodorri una pressioi sufficienti a premitti sa circulazioi de su sanguni. Etimologia. @@ -11127,43 +13740,60 @@ Cavirari de su coru. Su coru esti dividiu in quattru cavidari: S'atriu e su Ventriculu destru funti in cuntinuità tra issusu e formanta su coru destru, aici cumenti comunicanta is cavidarisi de sa sinistra, formanta su coru sinistru. + Abrutzu: Su Abrùtzu est un a regione de s'Italia tzentru meridionale. Allacanat cun Marche, Lazio, Campania e Molise. Est bagnada dae su mare Adriaticu, inue si ettana tzeltos rios de sa regione: Vomano, Pescara, Sangro. Sos Apenninos de s'Abrùtzu tenent divescios montes: Il Gran Sasso (2914), Gruppu de sa Maiella ( Monte Amaro 2890), Il Velino, Montes Simbruini e ateros. Oe est isviluppadu su turismu in ierru (Roccaraso, Pescasseroli, Rocca di Mezzo, Campo Imperatore), e in istiu. Tzittades: L'Aquila, capoluogo de regione, Pescara, Chieti, Teramo, Avezzano, Lanciano, Sulmona. Isviluppada sa pastoritzia. S'agricoltura est isviluppada in sa Piana del Fucino, e in ateros logos ( binzas e olivarios). S'Abruzzo est una regione a riscu de terremotos: Avezzano (1915), L'Aquila (2009). + Basilicata: Sa Basilicata est una rezone italiana. + Emìlia-Romagna: S' Emilia-Romagna est una regione italiana e sa capitale sua est Bologna. + Latziu: Su Latziu est una rezone italiana. + Liguria: Sa Liguria est una regione italiana. + Lombardia: Sa Lombardia est una regione italiana. + Marche: Marche est una rezone italiana. + Molise: Su Molise est una rezone italiana meridionale a istatutu ordinàriu. Su cabulogu est Campobasso. Tenet istèrrida de 4 460,65 km² e contat unos 313.500 bividores ispartzidos in duas provìntzias: sa de Campubassu e sa de Isèrnia. Allàcanat in su nord cun Abrutzu, in s'ovest cun Latziu, in su sud cun Campània e Pùglia. + Pùglia: Sa Pùglia (in dialetu baresu e dialetu foggianu: "Púgghie"; in dialetu salentinu: "Puia"; in franco-proventzale: "Poulye") est una regione de s'Italia meridionale, posta intre Apenninos e mare Adriàticu. Su cabulogu est Bari. Sa Pùglia tenet istèrrida de 19 358 km² e populatzione de unos 4.085.000 bividores. Allàcanat in su nord cun Molise, in s'ovest cun Campània e Basilicata, in s'est si ghetat in s'Adriàticu e in su sud-ovest in su mare Jòniu, currespondende a su tacu de sa forma de "bota" tenta de sa penìsula itàlica, de chi est fintzas su cabu prus orientale. Sa Punta Palascia, a curtzu de Otranto, s'agatat istesiada de s'Albania petzi de unos 80 km. Sunt territòriu de sa Pùglia fintzas sas ìsulas Trèmiti. Cumprendet sas provìntzias de Bari, Barletta-Andria-Trani, Brindisi, Foggia, Lecce, Taranto. + Toscana: Sa Toscana est una regione italiana sa capitale sua est Firenze. + Trentinu-Südtirol: Su Trentinu-Südtirol (nùmene uffitziale in italianu : Regione Autonoma Trentino-Alto Adige/Südtirol) est una rezone italiana autònoma cun istatutu ispetziale. Su cabulogu est Trento. Tenet istèrrida de 13 606,87 km² e contat ont populatzione de unos 1.055.000 bividores. In Itàlia est sa sola rezone chi siat istada in manna parte esautorada de sos pòderes suos, chi sunt istados torrados a ispartzire intre sas duas provìntzias de Trentu e de Bolzanu, chi benint a èssere autònomas s'una a s'àtera. Sas resones de custu cumbènidu sunt de chircare in sas caraterìsticas culturales e lunguìsticas medas diferentes: sa provìntzia de Trentu est difatis a manna majoria italiana, sa de Bolzanu est intames a manna majoria tedesca. + Umbria: S' Umbria est una rezone italiana. + Badde de Aosta: Sa Badde de Aosta (in italianu "Valle d'Aosta", in francu-proventzale "Val d'Outa", in frantzesu "Vallée d'Aoste") est una rezone italiana. + Venetu: Su Venetu est una regione italiana e sa capitale sua est Venetzia. + Magical Mystery Tour (album): Magical Mystery Tour est unu album de sa banda inglesa The Beatles, pubblicadu in su 1967. Totu sas cantzones sunu de sa copia John Lennon - Paul McCartney si no est specificadu diversamente. + Help! (album): Help! est su titulu de un' album de sa band inglesa The Beatles, pubblicadu in su 1965. Totu sas cantones fin istadas iscrittas dae sa copia John Lennon - Paul McCartney, si no est ispecificadu diversamente. + Bandera de sos battor moros: Sa Bandera de sos battor moros, comente si connoschet de lumene, est sa bandera de sa Sardigna e de sa rezone autonoma. Est su simbulu de s'isula. Orizine. @@ -11181,40 +13811,55 @@ Sa bandera presente in su periodu piemontesu est sa chi connoschimus dae sa secunda midade de sos '700 finas a su 1999, bidimus sos moros tenende una benda chi coperit sos ocros: forsis si podet narrer chi siet metafora de custa dominatzione etottu. Periodu italianu. Una leze de su 1999 ch'at vocau sa benda dae sos ocros de sos moros. + Zoagli: Zoagli ("Zoaggi" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.592 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Chiavari: Chiavari ("Ciävai" in limba ligure) est unu comune italianu de 27.815 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Geppi Cucciari: Geppi Cucciari, a s'anagrafe Maria Giuseppina Cucciari (Casteddu, 18 austu 1973), est'una còmica, condutritze televisìva, atritze italiana. Biografia. Naschida in Casteddu,vivet dae sempre in Macumere. + Paolino da Nola: Paolino da Nola, beru nomene Ponzio Anicio Meropio Paolino (Bordeaux, 335 - Nola, 22 làmpadas 431). Biografia. Naschidu a Bordeaux su 355. Guvernadore de sa Campania, in Italia, dae su 381. Su 394 est diventadu preideru, e a poi piscamu de Nola. Est mortu su 431. + Alberto Hurtado Cruchaga: Alberto Hurtado Cruchaga ( Chile 1901 – 1952) est unu santu. Gesuita, ada istudiadu in Chile, Argentina, Spagna e Belgio. Educadore de pitzinnos e giovanos. Ada fundadu "El Hogar de Cristo", logu po recuire diseredados, tzentru de riabilitatzione e de formatzione artigianale. + Comunidades autònomas de s'Ispagna: Sa Comunidade Autònoma ("Comunidad Autónoma" in ispagnolu) est su nomene de sas suddivisiones de su territoriu de s'Ispagna. Sun 17: Andalusìa, Aragona, Asturias, Baleares, Canarias, Cantabria, Castiglia-La Mancha, Castiglia e Leon, Catalogna, Comunidade Valentziana, Estremadura, Galitzia, La Rioja, Comunidade de Madrid, Navarra, Paisu Bascu, Rezone de Murcia. B'istan peri 2 tzitades autònomas: Ceuta e Melilla. + Elencu de sos apendìtzios de Gènova: + Giuseppe Cafasso: Giuseppe Cafasso ( Castelnuovo d'Asti, 15 de bennarzu 1811 - Torino, 23 de làmpadas 1860). Preideru, insegnante de morale, ada agiuadu don Bosco, e meda sos poberos, sos malaidos e sos presoneris, ispetzialmente sos cunennados a morte. Santu. Sa festa sua su 23 de lampadas. + Malgrat de Mar: Malgrat est sa tzitàde in sa Provìntzia de Bartzellona, in sa Catalogna (Ispagna). In 2010 sa populatzione de Malgrat de Mar est istada 18.596 abitantes. + Verità supposte: Verità Supposte este su secondu album de CapaRezza, pubblicadu in su 2003 dae Extra Labels. + Paisu Bascu (comunidade autònoma de s'Ispagna): Sa Comunidade Autònoma de Paisu Bascu ("Euskal Autonomia Erkidegoa" o "Euskadi" in limba basca, "País Vasco" in ispagnolu) est'una comunidade autònoma de s'Ispagna. Su cabu-de-logu este Vitoria-Gasteiz. + Lavagna (Itàlia): Lavagna ("Lavàgna" in limba ligure) est unu comune italianu de 13.013 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Nasche: Nasche ("ë Nasche" in limba ligure, "le Nasche" in limba italiana) est'una localitade de su comune de Gènova. Su nòmene chi giughet benit dae sa pianta inula viscosa, giamada "nasca" in genovesu. + Paisu Bascu (Euskal Herria): Su Paisu Bascu ("Euskal Herria" in limba basca) est su territoriu de sos bascos, in s'Europa otzidentale. Faghent parte de su Paisu Bascu sa Comunidade Autònoma de Paisu Bascu e Navarra (Ispagna) e Paisu Bascu frantzesu (in su dipartimentu de sos Pireneos Atlànticos, Frantza). + Navarra: Sa Navarra ("Nafarroa" in limba basca) est'una comunidade autònoma (mòmene ufitziale: "Comunidad Foral de Navarra", in limba basca: "Nafarroako Foru Komunitatea") e una provìntzia de s'Ispagna. Cunfina cun sas comuidades autònomas de su Paisu Bascu a nord-ovest, La Rioja a sud-ovest, Aragona a sud-est e cun su dipartimentu de sos Pireneos Atlanticos in Aquitania (Frantza) a nord-est. @@ -11223,21 +13868,28 @@ Bi fit un unu Regnu de Navarra chi fit divisu trae Frantza e Ispagna in su XVI seculu. Sa parte frantzesa fit giamada Bascia Navarra (in bascu "Nafarroa Beherea") e faghet parte de su dipartimentu de sos Pireneos Atlanticos. Ecomomia. Su PIL pro capite de sa Navarra este de € 30.614 (2009). + Habemus Capa: Habemus Capa este su tertzu album de CapaRezza publicadu in su 2006 dae sa EMI. Caparezza hat nadu "Su meu discu pius politicu, po cussu unu suicidiu" + Le dimensioni del mio caos: Le dimensioni del mio caos este su quartu album de CapaRezza publicadu su 11 de abrile de su 2008 dae sa EMI + Sestri Levante: Sestri Levante ("Sèstri" in limba ligure) est unu comune italianu de 18.794 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Jean Dominique: Jean Léopold Dominique est istadu unu giornalista famosu pruite faeddaiat dae sa radio sua contra a sos sistemas ditatoriales chi ana sempre affrigidu sa natzione sua. Fit istadu unu 'e sos primos a trasmittere dae un istatzione radio in limba creola haitiana, chi est sa limba faeddada dae sa mazore parte de sa populatzione. Finas si fit fuidu duas bortas dae sa natzione sua, ca sa visa sua fit in oerigulu, at semper continuadu a torrare a Haiti, ca creiat frimmamente in sa causa de su populu haitianu, finas chi est istadu mortu dae duos sicarios chi non sun mai istados prozessados. + Port-au-Prince: Port-au-Prince ("Pòtoprens" in Limba Créola haitiana) est sa capitale e sa tzitade pius populada de Haiti. Est sa tzitade de su giornalista Jean Dominique. + Josè Maria Escrivà de Balaguer: Josè Maria Escivà de Balaguer ( Barbastro,Ispagna, 1902 - Roma, 1975). Preideru, fundadore de S'Opus Dei, cumposta de cristianos laicos, presente in partes meda de su mundu. Santu, sa festa su 26 de lampadas. + Esperanto: S'Esperanto est una limba ausiliare internatzionale, creada in 1887 da Ludwik Lejzer Zamenhof. Est de sas plùs connòchidas intra de sas limbas ausiliarias internatzionales(LAI). @@ -11254,121 +13906,174 @@ Esemplos. "Pater Noster" in esperanto. "Patro Nia": + Modena: Modena est una tzitade de s'Emilia-Romagna, de origine etrusca e a poi romana (Mutina). Capitale de su Ducatu d'Este in su 1598. Sea de una Universidade antiga. Tres monumentos sunu importantes : Piatta Manna, su Duomo e sa Turre Campanaria (sa Ghirlandina) chi sunu istadas dichiarados patrimoniu de s'Umanidade. E su Palattu Ducale, sec.XVII. Su Duomo, romanicu, est de su seculu XI-XII. Unu capolavoro de su romanicu. Sa fatzada reproduede sa divisione in tres navada de sa parte interna. In su sec.XII in sa fatzada est istadu creadu unu rosone in pedra, bellu meda, obera de Anselmo da Campione. Si devene mentuare sos bassorilievos de su Mastru Wiligelmo, profetas e iscenas dae su liberu de sa Genesi. Sa navada centrale est dominada da e unu Crocifissu de linna indorada de su sec.XIII. In una cripta sa tumba de santu Geminianu patronu de sa tzitade. A costas a su Duomo sa Turre Campanaria, quadrada, a 5 pianos e chi finidi cun sa cuspide ottagonale. Modena est tztade capoluogo de provincia, ricca de industrias siderurgicas, meccanicas, chimicas e alimentares. Ricca sa produtzione agricola. + Moneglia: Moneglia ("Monegia" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.898 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Pescara: Pescara, tzittade se s'Abruzzo (120.000 ab.), capoluogo de Provintzia. Tzitade moderna, a sa 'ucca de su riu Pescara. S'antiga "Aternum". Fintzas a sa fine de su 1800 esistiada unu forte, distruttu po faghere logu a sa tzitade moderna. Nodu ferroviariu e cun industrias alimentares e meccanicas. B'est un aeroporto, s'unicu in Abruzzu. In Pescara est naschidu Gabriele D'Annunzio, poeta e iscrittore. Unu Museu: Genti s'Abruzzo. + Mecenate: Mecenate (69-8 a.C) ministru e cussizeri de Augusto. Riccu ada proteggidu poetas e iscrittores de s'epoca, Virgiliu, Oratziu e ateros. Su nomene sou est restadu po indicare chie cun medios propios proteggidi e agiuada artistas e litterados. + Cuneo: Cuneo, est una tzittade de su Piemonte occidentale (120.000 abitantes), capuluogo de provincia. Posta a 500 m. de altaria, tra duos rios, su Stura e su Gesso, e inghiru bi sunu sas Alpes occidentales, cun su Monviso (3800 m.) De origine mediovale. Boltas meda, in sos seculos, est istada assediada spetzialmente dae sos frantzesos. + Monserrat: Monserrat, monasteru benedettinu (1123) in Catalogna. Distruttu dae unu incendiu e torra fraigadu a sa fine de su sec. XIX. Importante sa biblioteca po sos liberos antigos e manuscrittos. + Musca: Musca, nomene de varios insettos de s'òrdine de sos Diteros, chi si moltiplicant meda poninde sos osos in materia in decompositzione. Musca comune, musca olearia (dannosa po s'olia), musca de su casu, musca tze-tze, in zonas tropicale, perigulosa po s'omine e su bestiamine. + Mosaico: Mosaico, compositzione de una immagine cun tesseras de marmaru o de bidru coloradu, impreadu dae artistas Gregos e Romanos po decorare pavimentos o muros. Impreadu a poi dae artistas po immagines in sas Crejas cristianas (a Roma, Ravenna, Venetzia, Palermo, Monreale e ateros logos), chi cunservant mosaicos meravigliosos. + Ne (Itàlia): Ne ("Né" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.432 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Casarza Ligure: Casarza Ligure ("Casarsa" in limba ligure) est unu comune italianu de 6.694 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Castiglione Chiavarese: Castiglione Chiavarese ("O Castiggion" in limba ligure) est unu comune italianu de 1.658 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Tarantula: Tarantula,("Lycosa tarantula") aranzolu, chi vivet in divescias regiones in Italia, e si creiat su velenu sou capatze de iscadenare crisis motorias, ma paret che s'effettu siat lebiu meda. + Cogorno: Cogórno ("Cogörno" in limba ligure) est unu comune italianu de 5.672 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. Su Municipiu est'in s'apendìtziu 'e San Salvatore. + Carasco: Carasco ("Carasco" in limba ligure) est unu comune italianu de 3.648 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Mezzanego: Mezzànego ("Mezànego" in limba ligure) est unu comune italianu de 1.648 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Leivi: Lèivi ("Léivi" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.353 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. Sa sede comunale este in s'apendìtziu 'e Solaro. + San Colombano Certenoli: San Colombano Certènoli ("San Comban" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.667 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Antoni Simon Mossa: Antoni Simon Mossa (Padova, 22 de Sant'Andria de su 1916 – Tàtari, 14 de trivulas de su 1971) est istau un'architettu, zornalista, poete, iscritore e politicu, esponente ideolozicu de s'indipendentismu sardu. Bida. De erentzia s'aligaresa, si ch'est laureau in architetura e cumintzat a traballare in Tatari e in S'Alighera, in ube s'interessat meda de su sardu e de su s'aligaresu, tantu chi nd'at iscrittu unu liberu de grammatica e, in su mese de Capidanne de su 1959, fravicat un'iscola in ube s'imparabat s'archeolozia, s'istoria e sa curtura sarda in custu limbazu. Dae su 1961 pro deche annos est presidente de su sotziu curturale s'aligaresu chi aiat fundau, su "Centre d'Estudis Algueresos". In su mentras, at fattu biazos de istudiu peri sa Catalugna, sa Corsica, su Paisu Bascu, sa Galitzia, s'Alsatzia, sas Friandas, su Galles ei s'Iscotzia, adobiande sas pessonalidades prus mannas de su locu. Cumintzat a picare s'istrada de su nassionalismu sardu in cuntierra chin su messazu tradissionale autonomista de s'ala sardista. Si allegat de facher torrare s'identidade sarda a sos sardos, comunidade chi tenet un'istoria, una curtura e limba propia chi si nch'est isperdende pro more de su colonialismu italianu. Pessat chi s'unica manera de nch'essire a capu siat cussa de su sotzialismu e, una borta chi si at tentu s'indipendentzia, si depat fravicare una federassione europea chi nde diat facher parte s'isula, aende cuntattos mascamente chin sa Corsica e sa Catalugna. At fundau, paris chin Zuanne Pedru 'e Marras, prima su ""Muimentu Indipendhentistigu Revolussionàriu Sardu"" e a pustis sa truma ""Sardigna Libera"". Siche morit de maladia in su 1971. + Vitacura: Vitacura est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 81.499 de abitantes (2002). + Talcahuano: Talcahuano est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 171.383 de abitantes (2002). + San Pedro de la Paz, Cile: San Pedro de la Paz est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 80.447 de abitantes (2002). + Puerto Montt: Puerto Montt est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 175.938 de abitantes (2002). + Temuco: Temuco est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 245.347 de abitantes (2002). + Rancagua: Rancagua est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 214.344 de abitantes (2002). + Valparaiso: Valparaiso (in ispagnolu: Valparaíso) est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 270.242 de abitantes (2002). + Santiago (Cile): Santiago (in ispagnolu: Santiago de Chile) est sa capitale e sa tzitade pius manna de s'Cile, ade 5.428.590 de abitantes (2002). + Universidade Catòlica de la Santissima Concepcion: S'Universidade Catòlica de la Santissima Concepcion, s'agatat in sa tzittade de Concepción in sa regione de su Bío-Bío, in su Cile. Custa universidade est fundada in su 1991. + Bormio: Bormio, tzittadina in provincia de Sondrio in Alta Valtellina, a sos pes des sas Alpes Reticas, cun montes altos: Cima Piazzi, Ortles (3899 m), Gran Zebrù (3859), Cevedale (3764), San Matteo e ateros... cun unu ghiacciau (Giacciaio dei Forni). Localidade turistica in jerru e istiu, famada po sos campos de sci in su territoriu, e po sas abbas termales. Bi passada s'istrada de Lo Stelvio, cun unu de sos passos istradales pius altos de Europa. In su centru abitadu bi passada su torrente Frodolfo, chi unu pagu a poi de Bormio si ch'ettada in s' Adda. Parte de su territorriu de Bormio faghet parte de su Parcu Natzionale de Lo Stelvio. + Brema: Brema (Bremen in tedescu), tzittade importante de sa Germània settentrionale, subra su fiumene Weser, cun unu portu, su segundu in Germania a poi de Amburgo. Ricca de varias industrias. Cunservat monumentos mediovales: unu est sa creja de santu Pedru, un a olta sa Cattedrale, e oe Creja Luterana, fundada in su sec. VIII e fraigada varias boites a poi de distrutziones. Notevole monumentu in istile goticu. Brema at tentu dannos meda in sa Gherra de Sos Trint'annos; ma si est salvada dae sa distrutzione de sa segunda gherra mundiale. + Borzonasca: Borzonasca ("Borsonasca" o "Borzonasca" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.206 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Santo Stefano d'Aveto: Santo Stefano d'Àveto ("San Steva (o Stea) d'Aveto" in limba ligure, "San Ste' " in sa bariante locale) est unu comune italianu de 1.251 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Il sogno eretico: Il sogno eretico este su quintu album de Caparezza, pubblicadu su primu de martzu 2011. Traccias bonus. Pro sa versione iTunes + Las Condes: Las Condes est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 249.893 de abitantes (2002). + Rezzoaglio: Rezzoàglio ("Rezoaggi" in limba ligure, "Rusagni" in sa bariante locale) est unu comune italianu de 1.074 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Favale di Malvaro: Favale di Màlvaro ("Favâ" in limba ligure) est unu comune italianu de 512 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Soanas: Soanas est una bidda de 945 abitantis, fratzioni de su comuni de Crabas. S'abitau, de originis medievallis, est istétiu unu comuni a pati fintzas a su 1928, candu beniat uniu a Crabas. Is duas biddas difatis, a su mancu in pati, sighint ancora a mantenni identidadis propias, chi si podint intretzai fintzas in sa limba. + Sudan Meridionali: Sa Repùbrica de su Sudan Meridionali est un'istadu de s'Àfrica sub-sahariana. Sa capitali sua est Juba. + Chillán: Chillán est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 161.953 de abitantes (2002). + Lorsica: Lòrsica ("Lòrsega" in limba ligure) est unu comune isparsu italianu de 529 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Moconesi: Mocònesi ("Moconexi" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.738 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Loreto: Loreto est una tzitadina de 12.543 bividores de Le Marche, provincia de Ancona, a 5 km dae su mare. Loreto est mentuada po su tzelebre santuariu marianu, disegnadu dae Bramante. In su santuariu est venerada sa Santa Casa, sa domo de sa Madonna,( gai si creede) trasportada inie dae sos Anghelos (29 maju 1299). Un'atera ispiegatzione: sas pedras de sa domo de Maria, sa Madonna, sunt istadas trasportadas dae una nave chi apparteniada a sa familia De Angelis. Su santuariu est riccu de marmaru, sas portas sunt de brunzu. In sa Santa Casa istatuas de Sansovino, Sangallo, e ateros. Su santuariu est logu de pellegrinagios, tra sos pius frecuentados. + Mendel: Mendel, Johan Gregor (1822- 1884), biologu, de Boemia e padre agostinianu. Ada formuladu sas legges de s'ereditariedade biologica. + Zebù: Zebù. Animale antigu meda, restos de ossos sunt istados inbennidos in Babilonia. S'assimizada a unu boe. Probabile s'origine indiana. Est presente in Cina, Africa, e puru in Madagascar. Pasculat a lo stato brado. Bona sa petta, ma faghet pagu latte. + Struzzo: Struzzo (Struthio camelus) de sa Familia Strutzionidae. Puzone mannu: tuju longu, conca bastante minore, ancas robustas cun pes cun ungias, cun alas chi no servini a bolare. Vivet in regiones istepposas e savanas in Africa. Mandigat vegetales chi si procurat pasculende. Bonu curridore, vivet in gruppos de pagos suggettos. Sa femina faghet osos chi pesana unu chilu e fintzas de piusu. In calchi logu benit maselladu po sa petta. + Biccatza: + Sturzo: Sturzo Luigi ( Caltagirone,1871- Roma,1959) Preideru, politicu e pubblicista. Fundadore de su Partidu Populare Italianu (1919). Ada cumbattidu du fascismu. In esiliu in Sos Istados Unidos (1926-1946). Senadore a vida in su 1953. + Antananarivo: Antananarivo o Tananarive, este sa capitale de su Madagascar. Tzitade de pius de unu millione de abitantes, in unu altipianu a 1300 m. subra su mare. Tenet unu aeroportu internatzionale importante. Fundada in su sec.XVII, fudi capitale de su Regnu. Occupada dae sos frantzesos a sa fine de su sec.XIX + Mangusta: Mangusta, nomene populare po su Icneumone, de sa Familia Viverridi, mamiferu pettalzu, minore, cun corpu islanciadu e coa longa. Vivede in India e Africa. Coraggiosu e puru feroce, affrontada serpentes mannos e puru velenoso e guasi sempre nde essisdi binchidore. + Rudyard Kipling: Joseph Rudyard Kipling (1865-1936). Inglesu, naschidu in India. Giornalista e poeta; ada esaltadu sa cultura inglesa e s'obera de civilizatzione de s'Inghilterra. Oberas: Il Libro della giungla (1894), Capitani coraggiosi (1897), Kim (1901). Poesias. Premiu Nobel (1907). + Jack London: Jack London (1876-1916), iscrittotra amaricanu, naschidu a San Francisco. In gioventude ada fattu divescios trabaglios: marinaiu, catzadore, chircadore de oro. Romanzos: Il richiamo della foresta (1903), Zanna bianca (1906). + John Henry Newman: John Henry Newman (Londra, 21 de frearzu 1801- Birmingham, 11 de austu 1890) est istadu unu teologu inglesu, anglicanu chi s'est cunvertidu a sa fide cattolica. Preideru e cardinale (1879). Ada iscrittu : "Apologia pro vita sua" (1865), e "Grammatica dell'assenso" (1870). Proclamadu Beato dae su Paba Benedetto XVI in su 2010 durante su viaggiu sou in Inghilterra. + Sao Paulo SC: São Paulo SC (rus. "São Pualo Futebol Clube / SPFC") esti sa socedari calcistica de sa Sao Paulo in Brasile. È nascia in su 1930. Su presidenti attuali esti Juvenal Juvêncio. + Lewis Henry Morgan: Lewis Henry Morgan (Totussantus 21, 1818 – Nadali 17, 1881) est stetiu una figura de importu mannu po s'antropologia americana. Famosus funt is triballus suus chi pertocant su tema de sa parentalla e de sa strutura sotzialli. Meda connotas funt puru is teorias suas de s'evolutzioni sotzialli e s'etnografia de is Irochesus. Est cunsiderau unu de is fundadoris de s'antropologia moderna. @@ -11387,24 +14092,33 @@ Morgan aiat cumprendiu ca onnia natzioni teniat acapius cun is atras gratzias a una arretza manna de raportus de parentalla. Onnia natzioni fiat pretzia in unu certu numeru de "tribù" (oi iat a essiri mellus a ddi nai "clan"), e onnia tribù teniat unu nommini de arimai (animali). Tribù cun su propiu nommini s'agatant in meda natzionis e is chi ndi fadiant parti, mancai fessint stetius de natzionis diversas, s'intendiant originarius de su propiu antigu babai e duncas s'intendiant fradis a intru de issus atotu. Totus is chi fadiant parti de sa tribù de su lubu, po si nai, mancai fessint de sa natzioni Seneca o Oneida, si cunsiderant "fradis", e sa propiu cosa balliat po is chi fadiant parti de sa tribù de su stori o de cussa de su tostoniu. In "Sa Lega de is Irochesus", Morgan, amostat commenti is irochesus siant una federatzioni de populus acomunaus de valòris in comunu e de una organizadura sotzialli democratica, mancai fessint cunsideraus pagu "civilizaus". Morgan cunsiderat s'animu democraticu de is irochesus paris a su de is ateniesus de sa Grecia antiga, po fai cumprendi ca s'arrispetu e su cunsideru chi sempri si aiat tentu po is gregus de s'antighidadi si iat a essiri depiu tenniri po is irochesus puru. + Tribogna: Tribógna ("Tribéugna" in limba ligure) est unu comune isparsu italianu de 628 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Cicagna: Cicagna ("Cicagna" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.633 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Irochesus: Is Irochesus funt connoscius fumentzas commenti su Populu de sa Dommu Longa. Funt una cunfederatzioni de cincu natzionis (tribù) de nadius americanus de su nord-est de is Istadus Unius ca a pustis de s'adesioni de is Tuscarora est diventat de sesi natzionis: is Cayuga, is Mohawk, is Oneida, is Onondaga, is Seneca e is Tuscarora. Custus urtimus, a innantis biviant in su chi immoi est s'istadu de sa Carolina de su Nord, e in su 1722 funt stetius custrintus a si spostai faci a nord a pustis de is gherras fatas cun is colonizadoris europeus. Est po custu ca funt intraus a fai parti de sa cunfederatzioni irochesa sceti in unu sigundu tempus. Is Irochesus candu si depint nominai narant de essiri "Haudenosaunee", "Su populu de sa Dommu Longa". + Coreglia Ligure: Coréglia Lìgure ("Coëgia" in limba ligure) est unu comune italianu de 273 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Orero: Orèro ("Oê" in limba ligure) est unu comune italianu de 606 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Neirone: Neiróne ("Neion", "Nejon" o "Naiùn" in limba ligure) est unu comune italianu de 970 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Lumarzo: Lumarzo ("Lûmarso" in limba ligure) est unu comune italianu de 1.618 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Norcia: Norcia. Tzitadina de s'Umbria. Antigu tzentru de sos Sabinos. Patria de santu Beneittu. Tzentru mediovale, cun sa creja de santu Beneittu ( sec XIII) e su Palattu comunale e restos de muraglias de su 1300. + Videolina: Videolina est una emittente televisiva italiana, chi operat in Sardigna. Istòria. @@ -11431,51 +14145,72 @@ Sas ultimas stimas de s’abbaidu televisivu de s’emittente sarda, condotta dae s’Auditel in su 2005, narat chi s’emittente est sighida dae 559.000 telespettadores, in Sardinna, cuntinente e in s'esteru. Referèntzias. + Combat Rock: Combat Rock est unu album de sa banda inglesa The Clash, pubblicadu in su 1982. Traccias. Totas cantzones fiant de is Clash si no est specificadu diversamente. + Uscio: Uscio ("Aosci" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.402 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Cicoria: Cicoria (Cychorium intybus), pianta ervosa de sa Familia Compositae; s'ind'agatada cultivada e areste. Si mandigana sas fozas cottas o cruas. B'est sa cicoria druche e sa marigosa. + Civitavecchia: Civitavecchia. Tzitade sa su Lazio. S'antiga Centumcellae romana. Fotificada dae sos Bizantinos. Michelangelo ada progettadu unu forte po sa difesa de su portu e de sa tzitade. Civitavecchia est portu importante po su traficu cun sa Sardigna. + Panda: Panda, de sa familia Ailuridi. Nde isistint duos tipos: su panda mazzore de unu metro de longaria. Paret un orsu minore, de colore biancu e nieddu. Vivet in su Tibet. Est simbolu de su WWF: B'est su panda minore mannu cantu unu battu, e vivet in sas forestas de sa Cina. + Avigliana: Avigliana, in Provincia de Torino: Tzittadina a s'essida de sa Valsusa. De origine gallica. Curservat restos mediovales: sa creja de Santu Pedru, de Santu Giuanne, e palattos. Sos restos de unu casteddu. Affaca duos lagos morenicos. In su territoriu industrias meccanicas. + Pier Luigi da Palestrina: Pier Luigi da Palestrina (1526-1594). Cumposidore de musica sagra polifonica, vocale e istrumentale. Ada musicadu pius de 100 missas, 300 mottetos, salmos at cumpostu madrigales, e unu tzelebre Stabat Mater. Aiat appidu una influentzia, chi est durada meda annos, in s'isvilupu de sa mùsica de sa cheja, e s'obera sua est cunsiderada su livellu massimu de sa musica polifonica de su Rinascimento. + Oropa: Oropa. Localidade in Piemonte, affaca a Biella, a pius de 1100m. subra su mare. Tzelebre po unu Santuariu Marianu de su sec.XVI, e cun fraigos imponentes po ospitare sos pellegrinos. + Gabriele D'Annunzio: Gabriele D'Annunzio (1863- 1938). Abruzzesu de Pescara, esteta da sa paraula e de s'immagime. Ada vividu in Frantza dae su 1910 a su 1915. Ada partetzipadu a sa gai nada Beffa di Buccari ( frealzu 1918) e a su bolu subra Vienna (austu 1918), e a sa Marcia a Fiume (1919). Oberas. E ateras oberas in italianu e frantzesu. + Iscièntzia Polìtica: Sa Iscièntzia Polìtica est'un'iscièntzia sotziale chi studiat sa teoria e sa pràtica de sa polìtica, sos sistemas e sos comportamentos polìticos. S'obbiettivu est'istabilire, a partire dae su castiai de eventos e situatziones polìticas, printzipios generales subra su funtzionamentu 'e sa polìtica. + Torriglia: Torriglia ("Torriggia" in limba ligure) est unu comune italianu de 2.468 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Propata: Propata ("Propâ" in limba ligure) est unu comune italianu de 165 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Fascia (Itàlia): Fàscia ("Fascia" in limba ligure) est unu comune italianu de 105 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Giovan Battista Crespi: Giovan Battista Crespi, naradu Cerano (Romagnano Sesia, 23 de nadale 1573 – Milano, 23 de santugaine1633), pintore architettu e iscultore, naschidu affaca a Novara. Ada operadu a Milano e in Lombardia. Oberas: Battesimo di Sant'Agostino (Milano), Madonna delle rose (Milano , Brera), Madonna in trono e santi (Milano, Brera), Storie del Beato Carlo (Milano, Duomo). + Agnolo Bronzino: Bronzino, Agnolo di Cosimo, nadu B. (Firenze, 1503 -1572) Amigu e allievu de Pontorno (Jacopo Carrucci). Pintore manierista de valore e autore de tzelebres retrattos: Eleonora di Toledo cun su fizu Giuanne (Firenze, Uffizi), Lucrezia Panciatichi (Firenze, Uffizi), Retrattu allegoricu de Dante (Firenze), Santa Famiglia cun santa Elisabetta (Washington, National Gallery), Affrescos in sa Cappella de Palazzo Vecchio (Firenze). + Juanes: Juanes (Juan Esteban Aristizábal Vásquez) (Medellín, 1972) est una cantanti Colombiano. + Montebruno: Montebruno ("Montebrûn" in limba ligure) est unu comune italianu de 217 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + La Martesana: La Martesana, Naviglio della Martesana, una via de abba chi dae s'Adda arrivada a Milano. Cherfidu dae su duca Filippo Maria visconti !1443). B'ada postu manu puru Leonardo da Vinci. Fudi importante po s'economia de Milano, po sas merces chi arrivaiana e partiana , po sos meteriales ediles, e puru po su trasportu de passizeris. Partiada dae Trezzo d'Adda e toccaiada biddas divescias: Vaprio d'Adda, Cassano d'Adda, Inzago, Gorgonzola, Cenusco sul naviglio e ateros centros, primmu de arrivare a Milano. + WWE: Sa WWE ("World Wrestling Entertainment") connotta finas comente "WWE Inc.", est un'asienda americana, in actividade dae su 1952, e chi operat in su campu de s'isport, massimu in su wrestling, e ada finas attividades culleagdas cun su cìnema, sa mùsica et sos videojogos. Su nomene sou est'istadu cambiadu meda ortas, dae "World Wide Wrestling Federation" (WWWF), a "World Wrestling Federation" ancora a su nomene de oe, chi tenet dae su 2002. Meres suos so su wrestler Triple H e su muzzere, Stephanie McMahon. Su mere pretzedente fit su sogru de HHH, Vince McMahon, chi at fatu connòschere s'azienda in tottu su mondu (cun su share chi ch'est pigadu subratottus in sos annos dae su 1996 a su 2003). Sos ispectaculos suos si naran "SmackDown" et "Raw" e, in precedentzia, (pro sa pretzisione dae su 2006 a su 2010) sa federatzione tenìa finas sa "ECW", primma un'attera promotzione. + Rondanina: Rondanina ("Rondaninn-a" in limba ligure) est unu comune italianu de 78 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. Este su comune menu pobuladu de sa provìntzia e de sa regione. + Charles Bukowski: Charles Bukowski (Andernach, 16 austu 1920 – San Pedro, 9 martzu 1994), est istadu unu iscritore e poeta de sos Istados Unidos. S'opera sua fiat caraterizada de una forte cumponente autobiogràfica e duncas de su raportu suo cun s'alcol, cun sas fèminas e cun totu sa sotziedade. @@ -11512,12 +14247,16 @@ Semper de su 1987 "Crazy Love," unu film de su Bèlgiu, unu acontzu de iscritos de Bukowski. De su 2003 su film-documentariu "Bukowski: Born Into This", chi contat da sa vida de s'iscritore. A su film ant contribuidu Sean Penn, Tom Waits, Harry Dean Stanton and Bono. In su 2005 bessit una acontzadura pro tzinema de su romanzu "Factotum", cun interpretes Matt Dillon, Lili Taylor, e Marisa Tomei. + Rovegno: Rovégno ("Roegno" in limba ligure) est unu comune italianu de 578 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Fontanigorda: Fontanigórda ("Fontanegorda" in limba ligure) est unu comune italianu de 282 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Gorreto: Gorréto ("Gorreio" in limba ligure o "Gorrejo" in bobbiesu) est unu comune italianu de 113 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Ausbausprache - Abstandsprache - Dachsprache: Ausbausprache - Abstandsprache - Dachsprache est un'istrumentu isviluppau in materia de sotziolinguistica pro dare analisi a sas limbas e limbazos, e abberguare si un'idioma si podet cussiderare comente limba o dialetu. Est un'imbentu de Heinz Kloss, chi àt fattu impreu de nòmines, a manera de facher craresa pro su chi pertoccat duos criterios: su primu trattat de sa funtzione sotziale de s'idioma in chistione, e s'atteru imbetzes de su profilu linguisticu in isse etottu. @@ -11524,42 +14263,60 @@ Su faveddu ""Ausbausprache"" serbit a inditare un'idioma chi tenet unu vocabolariu, una grammatica e ortografia fattas a istandard, chi si nde fachet impreu in s'amministrassione prubbica e dontzi campu de sa sotziedade: duncas, est sa limba ufitziale de istadu a s'ispissu. Imbetzes, s'idioma chi si narat "non-Ausbausprache" est s'allega de su contestu informale, chi no tenet tradissione literaria peruna e bi est in fromma orale ebbia. Sa limba abstand ("Abstandsprache") non presentat nudda a cummone chind un'attera e, duncas, non si podet cussiderare comente unu dialetu: picamus a esempiu sa limba basca. Su "Dachsprache" est un'idioma chi serbit, comente istandard, pro parare fronte a sa presentzia de paritzos dialetos e limbazos chi est impossibile a los cumprender tottus. + Giovanni Papini: Giovanni Papini (Firenze 1881 -1956), iscrittore e polemista. Cun Giuseppe Prezzolini fundeit su giornale La Voce (1903). E' favorevole a su Futurismo, e favorevole a s'interventu de s'Italia a sa Prima Gherra Mondiale . At iscrittu articulos meda in divescias rivistas (La Voce, Lacerba). A sa fine de sa gherra arrivat a unu ripessanentu de sa vida sua e de sas isceltas e si cunvertit a su cattolicesimu. Pubblicat la Storia di Cristo (1921), cun unu istile polemicu e violentu. Si avvicinat a su fascismu e est favorevole a s'interventu de s'Italia a sa Gherra. Diventat tertziariu frantziscanu e si retirat in su Cunventu de la Verna. + Giorgio La Pira: Giorgio La Pira (Pozzallo 1904 - Firenze 1977), Professore de Dirittu Romanu, politicu in sas filas de sa D.C. Sindigu de Firenze (1948 – 19519 e (1961 -1965). At cumbattidu a favore de sos poberos, fraighende domos populares; e at cumbattidu a fiancu de sos sindacados. Est resessidu a reunire a Firenze sos sindigos de sas pius importantes tzitades de su mundu. Est istadu a Hanoi in Vietnam po contribuire a sa fine de sa gherra. Profundamenre religiosu. A su funerale sou at partecipadu totta sa tzitade e politicos de ogni colore. + Tagore: Tagore (Rabindranath Thakhur), (1861-1941) poeta, filosofu e iscrittore indianu e puru de cultura inglesa. Premiu Nobel po sa letteratura (1913). + Tzintzula: Tzìntzula o tìntula, insettu comune de sa familia Culex. Si multiplicat in s'abba istagnante. Punghet in modu fastizosu, animales e omines. In Sardigna fut diffusa sa tzintzula malarica, cumbattida cun su DDT in sos annos chimbanta de su noighentos. + Tzintzula Tigre: Tzintzula tigre, zanzara tigre, Aedes albopictus, iscoberta in Italia in su 1991 a Genova, e bennida dae Sos Istados Unidos; presente in tota Italia, mancu in Val d'Aosta. In Italia est diventada endemica. De colore iscuru e cun macchias biancas. Punghet a de die e podet essere mediu de infetziones. + Antzua: Antzua (in ital. Acciuga),Engraulis encrasicholus, unu pische chi vivet in su Mediterraneu e in s'Oceanu Atlanticu, de unos 20 cm. de longaria. Si consumat friscu, sutta sale o sutt'ozu. + Ambesue: Ambesue (sanguisuga ( Hirudo medicinalis ), usada in tempos passados po salassos. Sigificat puru iscroccone. + Limbara: Su Monte 'e Limbara (in galluresu "Monti di Limbara") est una muntagna de sa Sardigna e sinnat ube colat sa lacana tra sa rezone istorica de sa Gallura e sa de su Logudoro. Sas puntas prus artas suni: Orizine de su lumene. Si pessat chi su lumene suo benzat dae ""Limen Balares"" (""Sa lacana de sos Balares"") sende chi, comente puru nau in supra, custa fit sa lacana sinnada tra sa Gallura (chi b'istabat sa populassione de sos cossos) e su Logudoro de sos Balares. Su lumen de secunda punta prus arta ("punta Ballistreri") benit imbetze dae s'istoria de unu sapateri tempiesu, Ballistreri, chi si ch'at fughiu a inoche pustis de aer mortu su fizu de unu segnore, ca aiat fattu violentzia a fiza sua. + Atitadora: Atitadora (in italianu: "prefica;" in latinu: "praefica") fiat sa femina chi faghiat lamentos e piantos po sos mortos, e fiat pagada. Sas lagrimas e sas iscenas non funt sempre sintzeras. + Tonca: Sa Tonca o Tzonca, "Otus scops", est unu puzone no tantu mannu, chi catzat a denote. Faghet nidu in bucos de alvures e mandigat insettos, ranas, sorighes. + Calarighe: Calarighe, biancospino, (Crategus oxyacantha), arbustu de sa familia rosacee, cun ramos cun ispinas e fiores biancos. Fiorit in beranu. + Sorighina: Sorighina, pungitopo, (Ruscus aculeatus), de sa familia de sos Lizos, cun ratos cun fozas minoreddas cun una ispina e semenes tundos, ruios. Creschet ispontanea e cultivada in giardinos. + Daniello Bartoli: Daniello Bartoli (Ferrara, 1608 – Roma 1685), gesuita, preigadore, istoricu, bonu iscritore in limba italiana. Divescios liberos: Istoria della Compagnia di Gesù in Inghilterra ; Storia della missione del Mogol (1662); L'uomo in punto di morte (1667); Regole della lingua italiana (1665); Ortografia della lingua italiana (1670). + Filighe: Filighe, de sa Familia Polipodiacee, pianta chi creschene in logos umbrosos, in sos buscos. Como s'agatada su filighe cultivadu, po ornamentu. + Antonio Rosmini: Antonio Rosmini (Rovereto 1797 – Stresa 1855 ), de familia distinta, preideru, teologu e filosofu. Fundadore de sa Congregatzione de Sos preideros de sa Caritade (Rosminiani). At iscrittu: Nuovo saggio sulle origine delle idee (1830); Istruzioni catechistiche. Istimadu dae sos pabas, però at tentu postos in s'Indice de sos liberos proibidos : Delle cinque piaghe della Santa Chiesa, e La Costituzione secondo la giustizia sociale. + Teatinos: Teatinos. Congrega de preideros fundada in Roma in su 1524 dae Giuanne Pedru Carafa, piscamu de "Teate", oe Chieti in Abruzzo. Fundadore cun Carafa fut puru Gaetanu dae Tiene, Santu. Sa Congrega de sos Teatinos at dadu a sa Creja piscamos e cardinales. Su fundadore Carafa est istadu paba cun su nomene de Paolo IV. + Anna Hazare: + Corfu de gorgobena: Su corfu de gorgobena (lu naran fintzas corfu de gùturu o "oclusiva glotidale surda"; in inglesu si nat "glottal stop", in frantzesu "coup de glotte") est unu sonu chi si faghet faghende essire forte s'àera a foras dae sos purmones e in su matessi momentu serrende e torrende a abèrrere deretu sa gorgoena acurtzu a ue sunt sas cordas vocales. In s'alfabetu fonèticu internatzionale IPA s'iscriet cun sa litera . Si narat chi est unu sonu oclusivu ca si faghet firmende pro unu momentu s'àera comente est colende in sa gorgoena e a pustis lassende·la essire.Si narat chi est surdu ca non faghet sonare sas cordas vocales.Si narat chi est guturinu (in italianu "glottidale") ca si faghet in intro de sa gorgoena. @@ -11566,61 +14323,87 @@ In sardu si narat in sos limbàgios barbaritzinos de Ollollai, Fonne, Orgòsolo, Mamujada, Oltzai, Ovodda, Gavoi, Lodine, Ulìana imbetzes de sa c "tosta" (sa oclusiva velare surda chi l'iscrient in s'alfabetu fonèticu IPA) comente bi fiat in latinu e comente est abbarrada in sas àteras biddas a curtzu a Nùgoro . (es. chisina>hisina; secare>sehare; porcu>polhu ocru>olhu) Custu sonu l'iscrient cun sa h, o in calicuna de custas biddas fintzas cun s'apòstrofo ( ' ); b'at meda gente chi iscriet "c" o "ch" comente in sos àteros limbàgios sardos leghende·si ·lu comente lu narant issos. Custu matessi sonu lu manìgiant in su Sarrabus puru. In sos limbàgios sarrabesos de Biddeputzi, Murera e Santu Idu narant su corfu de gorgoena imbetzes de sa n e de sa l cando custas cunsonantes sunt in mesu de vocales ( es. sole>sohi; pane>pahi; cane>cahi). In sos àteros limbàgios sardos su corfu de gorgoena si podet nàrrere prima de una vocale in s'incomintzu de una paràula ma no at perunu balore fonològicu. Gai etotu est in italianu e in àteras limbas europeas. Est unu fonema importante in ateras limbas comente s'arabu. + Oceanu Atlanticu: S' Oceanu Atlanticu (o "Atlanticu", comente si nat meda negossiande)est su secundu oceanu prus mannu de su mundu, est mannu su de chimbe unu de su corju de su Pianeta Terra. Su numene benit dae sa mitologia greca e cheret narrere "su mare de Atlante". + Limba romancia: Su romanciu est un'idioma chi si faeddat in su cantone de sos Grigioni e est una de sas bator limbas ufitziales de s'Isvitzera paris cun su germanicu, su frantzesu e s'italianu. Si narat finas ladinu occidentale ca est sa variedade occidentale de su grupu limbisticu ladinu (sos ateros idiomas ladinos sunt su ladinu chentrale o dolomiticu e su ladinu orientale o friulanu). + Carouge: Carouge est una tzidade de su cantone de Ginevra. É chiamata, "la tzidade Sarda", perché tra il 1780 e il 1814, faceva parte del Rennu de Sardigna + Aereoporto de Can Tho: Aereoporto de Can Tho ("Sân bay Quốc tế Cần Thơ") este una aeroporto de su comune Can Tho, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Mekong Delta, Vietnam. Aereoporto de Can Tho este una frazione de Tra Noc, est a 6 km dae Can Tho e a 200 km dae Ho Chi Minh City. Aereoporto de Can Tho est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Tbilisi: Tbilisi (in georgianu თბილისი) est sa capitale e sa tzitade pius manna de sa Georgia, e ada 1.260.000 abitantes. + Giorgio Pinna: Giorgio Pinna o Giolzi Pinna (Puthumajore, 2 de nadale 1902 - 15 de ennàlzu 1970) fit unu poete sardu. Pro issu su comune e Puthumajore hat istituidu unu premiu de poesia chi si tenet d'onzi annu. Publicatziones. Nato a Pozzomaggiore il 2 dicembre 1902, Giorgio Pinna è un poeta che ha al suo attivo una notevole produzione poetica sarda. Nei suoi versi si riflettono le bellezze della natura e le dure realtà della campagna. La sua opera è stata pubblicata dalle Edizioni 3T in due volumi, "Cantigos de ajanìa". E' morto a Pozzomaggiore il 15 gennaio 1970. + Informàtica: S'informàtica (paraula chi benit dae su frantzesu informatique, contrassione de informatzione automatica) est s'istùdiu de sos fundamentos teoricos de s'informatzione, de su càrculu a livellu lógicu e de sas maneras pro achere e impreare sistemas eletronicos automatizados, chi son finzas muttìos sistemas informaticos. + Jean Auguste Dominique Ingres: Jean Auguste Dominique Ingres (Montauban 29 de austu 1780 - Parigi 14 de ghennàrgiu 1867) fiat unu pintore frantzesu + Aereoporto Internatzionale de Long Thanh: Aereoporto Internatzionale de Long Thanh ("Sân bay quốc tế Long Thành") este una aeroporto de su comune Ho Chi Minh City, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Vietnam. Aereoporto de Tan Son Nhat este una frazione de Long Thanh, est a 40km dae Ho Chi Minh City e a 1700 km dae Hanoi. Aereoporto de Long Thanh est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Vincenzo Vela: + Bargagli: Bargagli ("Bargaggi" in limba ligure) est unu comune ispaniadu italianu de 2829 abitantes in sa Provìntzia de Gènova in Liguria. + Zhengzhou: Zhengzhou (in cinesu s'iscriede:郑州市) est una tzitade de Cina e sa capitale de sa provìntzia de Henan. + Nairobi: Nairobi est sa capitale de su Kènya, su nomene nde derivat dae sa limba maasai "enkare nai-robi", chi cheret narrere "su logu 'e s'abba fritta". + Charlie Parker: Charlie Parker fit connottu cun su paranumene Bird o Yardbird, umpare a Louis Armstrong e Duke Ellington est cunsideradu unu de sos pius influentes musicistas de jazz de sempre. + Arata Isozaki: "Arata Isozaki" (in giapponesu: 磯崎 新, si fit laureadu in s'Universidade de Tokyo in su 1954. Isozaki aiat trabagliadu sutta a Kenzo Tange prima de s'abberrere s'istudiu sou in su 1963. In su 2005, Arata Isozaki at fundadu un'offisciu in Italia su "Arata Isozaki & Andrea Maffei Associates". + Idan Raichel: Idan Raichel(in ebraicu: עידן רייכל) est unu musicista chi faghet mùsica iperimentende sa fusione de diversos generes, comente sa mùsica elettronica, su jazz. Sas peraulas de sas cantones suas, bortas meda, sun leadas dae sa Tora e in generale dae sa traditzione ebraica. Unu de sos trabaglios suos pius connottos est Mi'ma'amakim, chi est su segundu album de su grupu sou, prodotu in Israele in su 2005. + Enzo Gragnaniello: + Philippe Daverio: Daverio est un istudiosu e divulgadore de s'arte. Est su conduttore de trasmissiones televisivas comente "Passepartout" in Raitre e "Emporio Daverio" in Rai 5. Est finas direttore de sa rivista ART e dossier e collaborat in varios giornales comente su Corriere della Sera, "Style Magazine". + Mario Salis: Hat fattu istudios subra sa mùsica sarda. + Pasqual Scanu: At iscrittu poesia in limba italiana e in limba catalana + Limbas indo-europeas: Is lìnguas indo-europeas funt unu erederu (o famìllia) de lìnguas e dialetus imparentaus (a giru de 443), chi abratzant sa prus parti de is lìnguas de oi de s'Europa, de s'artipranu iranianu, de s'Àsia meridionali e chi in edadi stòriga fiant predominantis in Àsia minori. Cun atestaduras scritas aparèssias giai in s'Edadi de su Brunzu, in sa forma de is lìnguas anatòligas e de Gregu Miceneu, s'erederu indo-europeu est de importu po su campu de sa linguìstiga stòriga, ca tenit sa stòria prus documentada apustis de s'erederu semìdigu. Is lìnguas indo-europeas ddas chistionant unus tres milliardus de genti che lìnguas de bartzolu, su prus nùmeru mannu intre totu is erederus connotus. De is binti lìnguas cun is prus nùmerus mannus de fueddadoris nadius segundu SIL Ethnologue, doxi funt indo-europeas: Spanniolu, Ingresu, Hindi, Portughesu, Bengalesu, Russu, Tedescu, Marathi, Frantzesu, Italianu, Punjabi, e Urdu, chi contant prus de 1,7 milliardus de fueddadoris nadius. + Bèrberos: Is Bèrberus o, in sa lìngua insoru, "Amazigh" (prurali "Imazighen", iat a bolli nai "òminis lìberus"), propriamenti funt is bividoris indìgenus de su Nordàfrica. Po unas cantu arrexonis stòrigas e idealis oi custu nòmini inditat sceti is chi, in Nordàfrica, fueddant ancora sa lìngua bèrbera (tamazight). Su nòmini bèrberu benit de su frantzesu "berbère", chi benit de su fueddu arabu "barbar", chi est capatzi chi bèngiat de su fueddu gregu e romanu "barbarus" (chi inditàt chini no fueddàt su latinu o su gregu). Po essempru fait a ligi in Sallùstiu, in su "Bellum Iugurthinum", chi sa lìngua de is Lìbius est una "barbara lingua" (cap. 18). + Ruggero Giuseppe Boscovich: Ruggero Giuseppe Boscovich ((in serbocroatu: "Руђер Јосип Бошковић/Ruđer Josip Bošković", in frantzesu "Roger Joseph Boscovich, "Ragusa, oe "Dubrovnik", 1711 - Milano 1787). Gesuita. Professore de matematica in s'Univerisdade de Pavia, progettista de s'Osservatoriu de Brera (Milano). Professore in s'Universidade Gregoriana ( su Collegiu Romanu inue Boscovich aiat istudiadu e insegnadu ). Matematicu e astronomu. + Odorico de Pordenone: Odorico de Pordenone (Villanova di Pordenone, intre su 1280 e su 1285 – Udine, 14 ghennàrgiu 1331) est istadu unu frantziscanu e missionariu. Diventat preideru, e in su 1320 partit po s' Asia Minore (sa Turchia de oe), arrivat in Persia, in India, in Cina e in su Tibet e primmu de sos europeos intrat in Lhasa. A poi de 7 annos, in su 1330 a Venezia dettat una relatzione de sos viaggios suos. Morit a Udine. + Antonio Pigafetta: Antonio Pigafetta (Vicenza 1492 – 1534), navigadore. Autore de sa Relazione del primo viaggio intorno al mondo fattu dae Ferdinando Magellano, e a su cale aiat partetzipadu. + Barbàgia: Sa Barbàza o Barbàgia (in italianu "Barbagia") est una rezòne istòrica de sa Sardinna; cumprèndet sa Barbagia de Nùgoro, sa de Ollolai, sa de Brevìe, sa de Seulu, su Mandrolisai ("Barbagia 'e Mandrolisai") e s'Ozastra ("Barbagia Trigònia"). Sa Barbagia si isterret pèri un'area de unos 1.300 km² e cun 120.000 bividores. Istoria. @@ -11631,12 +14414,15 @@ Sa Barbagia si la aìan partida, dae su seculu de IX a cussu de XV d.C, sos battor judicados sardos de Torres, Gallura, Arbaree e Calaris. Natura de su locu. In sa Barbagia si poden atzappare roccas de granitu e fortilesas de su Gennargentu, si podet andare dae sos montes de Ulìana a sa badde de su Tzedrinu, fìntzas a sos masones de Seui e Ollolai. Sun meda diffùndios e riccos de animales sos buscos de eliche, chiniperu, tassu e cherchizola. + Nunavut: Su territoriu autonomo de su Nunavut est unu de sos tres territorios de su Canada, est istadu istituidu su 1 de abrile de su 1999 (criadu dae una parte de sos Territorios de su Nord-Ovest). Sa capitale sua est Iqaluit, edd'est in s'isola de Baffin. Sa limba faeddada est s'inuktitut. In su teritoriu sos abitantes sunu unos 30.000, e sa mazore parte sunu de etnia Inuit. + Octave Mirbeau: Octave Mirbeau (Trévières, 16 de frealzu 1848 – Parigi, 16 de frealzu 1917) est istadu unu giornalista, un'iscrittore, unu drammaturgu e un'attivista anarchico e pacifista Frantzesu. Autore de romanzos fortunados : "Le Calvaire" (1886), "Le Jardin des supplices" (1899) e "Le Journal d'une femme de chambre" (1900). Mirbeau est puru connottu pro esse' s'autore de "Les affaires sont les affaires" (Comédie-Française, 1903). + Club Atlético Peñarol: Su Club Atlético Peñarol est una istitutzione isportiva de Uruguay, assetiada in sa tzitade de Montevideo. Est istadu fundadu su 28 de cabudanni de 1891 sutta sa denominatzione de Central Uruguay Railway Cricket Club o connoschidu puru comente CURCC.4 Su nùmene Peñarol derivat dae sa tzitade italiana de Pinerolo in sa regione de Piemonte.5 Dae su comintzu, sos colores chi hant identificadu su club sunt su grogu e su nieddu, leados dae sa Locomotiva Rocket e rapresentativos de su gremio ferroviario pro su prus.6 @@ -11645,66 +14431,90 @@ Peñarol est su club chi at binchìdu prus campeonados profesionales in Uruguay, chin 37 torneos.10 In prus, cunsiderende sos torneos ottènnidos dae su CURCC, est su prus chi at conchistadu campeonatos in s'istòria de su pallone uruguayanu, summende sa era amateur e profesionale, chin 46 títulos.10 Annotamala, Peñarol si at cunsagradu campeone de su Campeonato Uruguayo de la Federación Uruguaya de Football in su 1924 e de sa Copa del Consejo Provisorio in su 1926, duncas su club tènet 48 títulos de campeone uruguayanu.10 A livellu internatzionale, est su de tres club chi in prus ocasiones si at agiudicadu sa Copa Libertadores, 5 bortas,11 e su primu a otènnere pro sa de tres bias sa oramai estinta Copa Intercontinentale, primadu chi tènnet chin àtteros battor clubes.12 In cabudanni de 2009 est istadu declaradu comente su Mègius Club de su Sèculu XX de Sudamérica dae sa Federatzione Internatzionale de Istòria e Istadística de Fútbol (IFFHS). Peñarol, chin 531,00 puntos, at barigadu a Independiente de Argentina (426,50) e a su suo clasico rivale in su pallone uruguayanu, Nacional (414,00).9 + Rafael Correa: Rafael Correa est nàskidu in Guayaquil (Ecuador) su 6 de abrile de su 1963, de religione catolica. In su 2001 Correa s'at leadu unu master de Economía in Lovaina (Belgica). In su 2005 est diventadu Ministru de s'Economia, dae su 2007 est su presidente de sa Ecuador. + Franciscu Antoni Broccu: Franciscu Antoni Broccu est'istàu un imbentore italianu. Ch'istavada in Gadoni etenia' sa buttega in Coa 'e muru 10. Intra sas imbentziones suas nos ammentammos unu molinu i'ssa roda in berticale, un'organu i'ssas 'hannas de rivu, unu relloggiu e una matracca. Ma s'imbentzione sua prus ispeciale est'ista' sa pistola a tamburo, 'hi però non ad'hattu in tempus a brevettare prima de Samuel Colt, marinaiu americanu. + Franziscu Antoni Broccu: Aiad inventadu sa rivoltella est a narrer sa pistola a tamburu. + Tjololo: Tjololo, hi, letteralmente chere' narrere "cussu ch'istada assa sola" est unu leopardu, 'hi vivede in sa riserva naturale de Mala Mala in Africa. Est istadu fattu connoskes dae su National Geographic. + Francesco Boffo: Francesco Carlo Boffo (in Cirillicu: Франц Карлович Боффо; naskidu in Sardigna est istadu un'architeto Neoclassicu chi, tra su 1818 e i su 1861, aiat progettadu pius de trinta palatos in Odessa, Ucraina cumpresu sa famada Iscalinada Potemkin, chi est cussa chi s'idet in su film de Sergej Michajlovič Ejzenštejn La corazzata Potëmkin. + Achal Prabhala: Achal Prabhala est unu iscrittore, attivista e imbestigadore indianu. Vivet attualmente a Bangalore, Karnataka. Est connochidu ispetzialmente per su traballu suo subra sos deretus de propriedade intellettuale de sa meighina e de sa connoschenzia. Est unu membru de su consizu d'amministratzione de su Centru per Internet e sa sotziedade (in inglesu: Centre for Internet and Society) e de su consizu de sa Fundatzione Wikimedia. + Giulio Aleni: Giulio Aleni (Brescia 1582 – Yanping (Cina) 1649. Gesuita, missionariu, astronomu ,geografu, matematicu, iscrittore. Est arrivadu in Cina in su 1610, chi est s'annu in su cale est mortu Matteo Ricci. At accoglidu abitudiens cinesas, e bestimenta e imparadu sa limba cinesa a sa perfectione e at iscrittu 25 libros. Autore de una mappamundu. + Vung Tau: Vung Tau (in Vietnambu: "Vũng Tàu") est sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Ba Ria-Vung Tau, Vietnam, ada unos 0,283 milliones de abitantes. + Aereoporto de Vinh: Aereoporto de Vinh ("Sân bay Vinh") este una aeroporto de su comune Vinh, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Nghe An, Vietnam. Aereoporto de Vinh este una frazione de Nghi Kim, est a 7 km dae Vinh e a 291 km dae Hanoi. Aereoporto de Vinh est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Aereoporto de Buon Ma Thuot: Aereoporto de Buon Ma Thuot ("Sân bay Buon Ma Thuot") este una aeroporto de su comune Buon Ma Thuot, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Tay Nguyen, Vietnam. Aereoporto de Buon Ma Thuot este una frazione de Buon Ma Thuot, est a 6 km dae Buon Ma Thuot e a 353 km dae Ho Chi Minh City. Aereoporto de Buon Ma Thuot est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 30. + Nha Trang: Nha Trang (in Vietnambu: "Nha Trang") est sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Khanh Hoa, Vietnam, ada unos 0,403 milliones de abitantes. + San Pietroburgo: San Pietroburgo (in limba russa:"Санкт-Петербург", "Sankt Peterburg") est collocada in su delta de su riu Neva edd'est sa segunda tzitade de sa Russia e ada unos 4,5 milliones de abitantes (2006) in pius ada su portu pius importante. Fundada dae su Zar Pietro I de Russia nadu "Pedru su Mannu" est istada pro tempus meda sa capitale de s'Imperu russu. + Omar Sívori: Est istadu unu campione de pallone e aiat balanzadu finas unu pallone de oro in su 1961, bennidu dae s'Argentina aiat giogadu annos medas in sa Juventus, in sa natzionale italiana e in su S.S.C. Napoli. + Motorhead: Motörhead est su nòmini de una de is bandas prus importantis de sa mùsiga rock. + Thomas Falkner: Thomas Falkner (Manchester 6 de santugaine 1707 - Sudamerica 30 de ghennàrgiu) Medicu e farmacista. Su 1731 est subra una nave giamada Assiento. Nave chi dae sa Nuova Guinea trasportat isciaos in Argentina. Est su medicu de bordo ma isse ettottu est malaidu meda, tantu chi su capitanu de sa nave detzididi de lu lassare a terra a Buenos Aires. Inoghe benidi accoglidu dae sos Gesuitas in una domo issoro. Inoghe sanada e issu anglicanu detzidi de si faghere cattolicu (1732) e gesuita. Benidi inbiadu comente missionariu in Patagonia, diventat amigu de sos indianos, e bi resta po 30 annos. In custu periodu Falkner at fattu una iscoberta importante po sa paleontologia. In s'oru de su Riu Carcaragnà iscobridi s'ischeletro de unu armadillo, unu fossile apoi identificadu cun unu glyptodon, e chi est sa prima iscoberta de unu fossile in Argentina. + Charles De Foucauld: Charles De Foucauld (Strasburgo 1858 – Tamanrasset, Algeria 1916). Dae giovanu est istadu unu militare. Importante unu viaggiu in Marocco (1883-84) e in Terra Santa (1886). Su 1901 diventat peidru e andat a vivere in Algeria in mesu a una populatzione Tuareg. Vivet in un eremu in su desertu, e chi issetottu aiada fraigadu. Pregaiada e trabagliaiada. Una banda de furones l'ant bocchidu su 1 de nadale 1916. + Pio V: Pio V ( Bosco Marengo, Alessandria 1504 – Roma 1572), Paba e Santu. De sa nobile famlia Ghislieri. Omine austeru e severu cun issettottu, cun su clero, cun sa corte ei sos parentes. Vicinu a sos poberos e bisonzosos ispecialmente in tempos de carestia. At favoridu sa naschida de Sos Montes de Piedade po cumbattere s'usura. At organizzadu sa fortzas cristianas chi ant cumbattidu e binchidu a Lepanto ( oe Nafpaktos) contra sos Turcos, su 7 de santuaine 1571. + Puliga: Pulìga ( in it. Folaga), unu puzone de unos 40 cm de longaria; un'ispecie acquatica. Sas pumas sunu nieddas. su picculu est biancu, sas ancas, cultzas, de colore bilde, poddighes cun membranas. Abitat in zonas umidas, cun abba druche o pagu salia. Meda sunu de passu. Fraigat su nidu supra vegetatzione acquatica. Faghet 6 -10 osos e ciocchit duas tre boltas s'annu. Mandigat ervas chi agattat sutt'abba, e insettos e molluscos. Una minetta po sa Pulìga est sa distrutzione e trasformatzione de s'habitat de riproditzione e de frimmada in jerru e puru s'inquinamentu de sas abbas. + Alessandro Farnese: Alessandro Farnese,(1545 -1592),nebode de Carlo V, fizu de su Duca de Parma e Piacenza, Ottaviu Farnese e Margarida de Austria. Generale de valore a servitziu de Filippu II de Ispagna. A 26 annos partitzipat a sa battaglia de Lepanto. Guvernadore de Sa Fiandras, at cumbattidu e binchidu contra sos protestantes ( a Maastricht, Cambrai, Tournai, Bruges, Gand, Anversa...). Piacenza at dedicadu a Alessandru unu bellu monumentu equestre. + Aligusta: Aligusta o Allegusta ("Palinurus vulgaris"). Costaceu de colore ruiu, longu unos 50 cm, conca cun antennas. Appretziada in sas coghinas e-i sos ristorantes e cara meda cando la cheres comporare, o mandigare. Custu crostaceu in sos seculos passados beniada consideradu “pische” de bascia categoria economica e s'in de agataiada meda, oe però est su pische chi costa de piusu e s'inde agatat pagu. S'aligusta ponet sos osos in cantidade manna dae 120 a 150 miza . Assimbìzat meda a su longufante. + Lila Downs: Ana Lila Downs Sánchez prus conoschida popularmente commente Lila Downs (Oassaca, Mèssicu - 19 cabudanni 1968) est una cantanti messicana, ki bivit me is Istados Unidos. Est filla de su direttore de cine inglesu Allen Downs e de cantanti messicana Ana Sánchez. Est conoschida pro is discos mùsicales in limba ispagnola e limba inglesa su maridu suu est su produtore e mùsico Paul Cohen cun kini tenit un fillo, Benito Dxuladi, naschidu su 2010. Cun unos 3 miliones de discos bendidos, est una de is cantantes prus de importu de su mundu ispanicu. Sa boghe est contraltu e tenit unu rezistru de tres ottavas. + Popolo della libertà: Il Popolo della Libertà (Su Populu de sa Libertade) est unu partidu politicu italianu fundadu dae Silvio Berlusconi su 29 de martu de su 2008. Ada unu orientamentu politicu de tzentru-dresta e est naschidu dae medas partidos politicos comente Forza Italia, Alleanza Nazionale e Nuovo Partito Socialista Italiano. Est istadu su partidu chi hat guvernadu s'Italia dae su 2008 a sa fine de su 2011; oe (2013) su primu ministru est Mario Monti. Su Pdl guvernada in Sardigna cun su presidente de sa Regione Ugo Cappellacci. + Master of Ceremonies: Su Master of Ceremonies o MC (plurale MC's), esti unu fueddu inglesu ca ollidi nai "maistu de sa xerimonia" (Master of Ceremonies). S'MC esti cummenti unu cantadori de muscica RAP,SMC. + Derbi de Terranòa: Derbi de Terranoa est su nùmene chi tenet sa partida giogada dae s'Olbia e dae su Tavolara. Est su prus importante derbi tzitadinu de sa Sardigna. @@ -11712,22 +14522,30 @@ ! style="width:8cm;" | Partita ! Resultatu ! Competitzione + Pucón: Pucón est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 21.107 de abitantes (2002). + Viña del Mar: Viña del Mar est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 286.931 de abitantes (2002). + Lugo: Lugo est sa tzitàde de s'Galiza (Ispagna). Bivent oe in Lugo 97.635 (in su 2010). + Scautismu: Su Scautismu esti unu movimentu apoliticu nasciu in su 1907 da s'intuitu de Robert Baden Powell, zerriau "B.P." in su movimentu. In Sardigna ci funtis a su mancu 5 associatzioni scout: Agesci (sa prus manna, cattolica e italiana), CNGEI (italiana), AGES (sarda), Assoraider, Scout Raider Sardi. + Miguel de Cervantes: Miguel de Cervantes (Alcalà de Henares, 1547 - Madrid, 1616) est istadu unu iscrittore ispagnolo.Est istadu puru unu militare chi ada partetzipadu a sa battaglia de Lepanto. Calchi annu a poi fattu presoneri dae corsaros turcos est finidu ischiavu in nord africa. Torradu in Ispagna at tentu una vida diffitzile e tribulada S'obera sua pius importante est "Don Chisciotte della Mancia", romanzo + Villa Alemana: Villa Alemana est una tzidade e comunu de s'Cile, ade 122.806 de abitantes (2002). + Gaio Giulio Cesare: Gaio Giulio Cesare (Roma, 100 a.C. – Roma 44 a.C.) est istadu unu generale, politicu e iscrittore romanu. + Christopher Meloni: Biografia. Meloni est de origini italiana (sarda) de su babbu e francu-canadesa de sa mama. Nasciu a Washington D.C., at studiau a sa St. Stephen's School (immoa St. Stephen's e St. Agnes School) e a s'Universidadi de su Colorado a Boulder, auba at cumenciau po sa primu borta a studiai recitazioni, e auba s'est laureau in su 1983 in istoria. @@ -11741,6 +14559,7 @@ Vida privada. Meloni est cojau cun Doris Williams (una scenografa). Issus cumpartint paris, sempri, is domus ca tenint a New York e Los Angeles, e tenint duus fillus: una filla ca nanta Sophia Eva Pietra, nascia su 23 de marzu de su 2001, e unu fillu ca nanta Dante Amadeo, nasciu su 2 de gennargiu de su 2004. De su 2012, Meloni bivit in New Canaan in su Connecticut. + ...altrimenti ci arrabbiamo!: ...altrimenti ci arrabbiamo (in sardu:"...o chi nonu s'arrenegaus!") est unu film de su 1974 dirixu de Marcello Fondato, cun Bud Spencer e Terence Hill. Totu sa trama si furriat a una "dune buggy" rubia, modellu fatu de sa Puma, ca fait de "pumu de sa scuncordia" de sa storia. @@ -11758,13 +14577,17 @@ Mentris Ben e Kid, brexosus po su successu, provant is vetturas noas, ddu at un atru incidenti: po sbeliu Kid difatis corpit sa macchina de Ben, ca si furriat e pigat fogu. Ben no si fait nudda ma, imprumonau, assistit a su destrossu de sa macchina . Ma sa perdia andat dividia, e is duus si ponint de accordiu po una sfida noa a "birra e sartissu". Produzioni. Su film est istetiu girau in Spagna, a Madrid, e in Italia, in Poggio San Romualdo e Roma. + Platone: Platone (in gregu antigu: Πλάτων, Pláton) (Atene, 428/427 a. C.- Atene, 348/347 a. C.) est istadu unu filòsofu e matematicu de sa Greghia Antiga. Sas bideas suas an influentzadu s'istòria intelletuale de s' Occidente pro pius de dua miza annos. Est istadu alunnu de Socrate e mastru de Aristotele. Platone at iscritu 36 dialogos a propòsitu de varios temas. + Ghilingione: Su ghilingione est su hi abbarrada handho veni molìu su tridihu. Est trohiu a un'ala dae s'harina. + Lacuna Coil: Is Lacuna Coil funt unu grupu alternative metal nàschidu a Milanu in Itàlia. + Tanya700: Note sull'autrice: Tanya D'Antoni nasce il 28 settembre del 1970 a Messina . @@ -11784,6 +14607,7 @@ Effettua ricerche dei luoghi, eventi storici e date da collegare, tutto ciò durerà circa un anno e mezzo e finalmente ha il primo romanzo tra le mani, dal titolo "Il vento dell'illusione"edito daqlla casa editrice il 20 novembre 2011 “La Riflessione” di Davide Zedda. + Psych: "Psych" est una serie televisiva stadunitensi produsia de su 2006. Criada de Steve Franks e interpretada de James Roday, sa serie tenit comenti protagonista Shawn Spencer, unu piccioccu de s'ingenitu istintu de castiu ca fait finta de essi unu sensitivu po podiri averiguai in totus is casus paris cun sa polizia. @@ -11815,6 +14639,7 @@ Operas curreladas. Librus. Su scrittori William Rabkin at pubblicau in totu cincu librus inspiraus a sa serie: + Sardegna uno: Sardegna Uno est una emittente televisiva privada sarda. Fachet parte de sa syndicatin 7 Gold. Història. @@ -11835,6 +14660,7 @@ Die pro Die fiat una rùbrica juve fi faeddaiat de sas novas de sa chda chi si ch'est colada. Visiones de Sardigna, fiat unu programma de faeddu culturale, juve si presentaiant personazzos illustres de s'isula S'arrejonada, chi fiat su programma pius longevu de s'emittente, fiat basadu in su stessu frmat se du frade majore "Visiones de Sardigna". Si faeddaiat fintzas de temas pòlitcus de importu, chin personazòs de impòrtu. In intra de custa trasmissione, si litziant fintzas pazinas de livros iscrodos in sardu, siat su stessu iscrittu in nùgoresu o in tabarkinu. D'onzi variante de lmba sarda eniat lleada in cunsideratzione. + James Roday: Biografia. Est s'unicu fillu de Jim Rodríguez ca traballàda po su Boardwalk Auto Group, sa sua famiglia est de descendenzia messicana. At frequentau sa William Howard Taft High School (San Antonio, Texas). Studiat teatru a su Teatru Sperimentali Wing de sa New York University, auba otènit sa laurea in bellas artis.. Est peri co-direttori artisticu de sa Red Dog Squadron, una cumpangia teatrali ca issu at fundau paris cun Brad Raider. Tenit una relazioni cun s'attrici Maggie Lawson co-star in Psych, de su 2006. @@ -11841,10 +14667,12 @@ Carriera. At incumenciau a recitai a 8 annus in is palcus de sa sua cittadi de San Antonio. At recitau in diversas produzionis teatralis de custas "Tres sorris", "Sa dodicesima notti" comenti Sebastian, "A Respectable Wedding", "Severity's Mistress e Sexual Perversity in Chicago" cun sa Red Dog Squadron. Esordit in su cinema cun ddunu film indipendenti Coming Soon de su 1999. In su 2002 est tra is protagonistas de su film Repli-Kate, po sa regia de Frank Longo, paris cun Ali Landry e Desmond Askew. In su 2003 tenit sa parti de protagonista in Rolling Kansas. In su 2005 pigat parti a sa trasposizioni po su cinema de Hazzard in sa parti de Billy Prickett. In su 2006 pigat parti a su film Beerfest. A palas de is quintas issu e is amigus suus sceneggiadoris Todd Harthan e James DeMonac scriint sa sceneggiadura de su film horror Skinwalkers - Sa notti de sa luna orrubia. Po sa televisioni at recitau in sa serie televisiva de sa NBC Miss Match in su rolu de Nick Paine e in First Years in su rolu de Edgar 'Egg' Ross, unu tirocinanti de unu studiu legali. De su 2006 interpretat su rolu de su protagonista Shawn Spencer in sa serie televisiva Psych. Su 25 de gennargiu de su 2010 iat a essi depiu pigai parti comenti ospiti speciali a su WWE RAW cun su co-protagonista de Psych Dulé Hill ma po mori de una appendicectomia at depiu recediri, ma est istetiu su propriu mutìu de su speaker de su spettaculu po mesu de su telefonu. At dirigiu e co-scrittu s'urtimu episodiu de sa quarta stasoni de Psych intitulau Sulla scia di Hitchcock ca est istetiu trasmitiu su 10 de marzu de su 2010 in sa reti americana USA Network. + Maggie Lawson: At recitau, in prus, in sitcom comenti "Family Rules" , "Inside Schwartz" , "It's All Relative" e "Crumbs" , in prus de su film TV "Nancy Drew" . Biografia e carriera. Maggie est nascia a Louisville, Kentucky, da mammai meri de domu nomenada Judy e babbai direttori de albergu nomenau Mike Lawson. In su 2000, at recitau in ddunu film TV de sa ABC intitulau "Model Behavior" , paris cun Justin Timberlake. Est apparessia comenti ospiti in series televisivas comenti "Smallville" e "Fear Itself" . Immoi interpretat unu de is personaggius prus importantis, sa Detective de gradu prus basciu Juliet O'Hara, in sa serie de sa USA Network "Psych" . De su 2006, tenit una relazioni cun su cumpangiu attori de "Psych" James Roday. + Timothy Omundson: Vida e Carriera. Omundson est nasciu in St. Joseph, Missouri, de babbai ferrovieri e mammai maistra. A pustis sa sua famiglia si fudi trasferia in Seattle, Washington, iat cumenciau a studiai teatru a s'etadi de doxi annus a su Seattle Children's Theater, e serrau in diversus teatrus in is annus de su liceu. Cun sa recitazioni comenti primu obbiettivu, iat studiau in s'istadi de su suu primu annu in New York City a sa American Academy of Dramatic Arts. Po duus annus sighentis, est istetiu Campioni de su Dibattu de su Stadu de Washington in Interpretazioni Drammatica. @@ -11851,9 +14679,11 @@ A pustis de su diploma a sa Interlake High School in su 1987, Omundson s'est trasferiu in Los Angeles po su college, auba s'est laureau a s'University of Southern California e at consighìu unu Bachelor of Fine Arts in Teatru. At bintu su "Jack Nicholson Award" e su "James A. Doolittle Award" po is risultaus sighius in sa recitazioni. Omundson bivvit in Los Angeles cun sa sua pubidda, Allison e is fillas insoru. Omundson at imprestau sa boxi a su personaggiu de Aric Jorgan in su MMORPG Star Wars: The Old Republic. Aric Jorgan est unu de is cumpangius de sa Republic Trooper class. + PD: Su PD, Partito Democratico (in limba sarda Partidu Democraticu) est unu partidu naschidu in su 2007 comente una unione de medas pardidos de manca , de tzentru-manca e sotzialista. Difatti su ""Manifesto dei Valori"" iscrittu in su 2008 narrat chi su PD est unu partidu democraticu, sotzialista e riformista. Sos medas partidos chi han fundadu custu beniant dae sa coalitzione ""L'ulivo"" naschida in su 1995, cando sunt unidos sos pardidos de ""La Margherita"", ""Democratici di sinistra"" e puru ""Progetto Sardegna"". Cussu Partidu ada governadu s'italia dae su 2006 a su 2008 cando su novu primu ministru est istadu Silvio Berlusconi cun su Popolo della libertà. Renato Soru, unu politicu sardu chi est de su PD est istadu su presidente de sa Sardigna dae su 2004 a su 2008, ma oe (2012) su presidente de sa sardigna est Ugo Cappellacci + Ospitone: Ospitone (in limba latina "Hospiton") (... – ...) fut unu cabu de sas zentes de sa Barbàgia chi biviat cando in Sardigna cumandaiant sos Bizantinos. Biografia. @@ -11860,22 +14690,27 @@ Amus pagas dittadas istoricas de Ospitone, sa traditzione cheret chi Ospitone biveret in sa Barbàgia de Ollolai. Ma calicunu pessat chi isse esseret naschidu in Casteddu. Atteros sustennent chi Ospitone biveret in sa Barbàgia de Brevìe. Ospitone est connottu proite ind'una littera de Gregoriu su Mannu(maiu de su 594) est iscrittu chi isse (Ospitone) gherraiat contra a sos Bizantinos de Zabarda ma pustis aiat fattu sa paghe. Custa addevinaiat chi Ospitone fagheret cristianos, totus sos chi biviant in sa Barbagia inube fit mere. In sas litteras de Gregoriu Magnu est giamadu "Dux Hospiton" I + Dulé Hill: Biografia. Est nasciu in East Brunswick de parentis Giamaicanus. Sa mamma Jennifer est una consulenti educativa e su babbu Bert Hill, unu investment banker. Tenit peri unu carrali nomenau Bert. Hill est cresciu in Sayreville, New Jersey. At studiau tip tap de piticu, e s'est esibiu in su musical The Tap Dance Kid in Broadway, a pustis at recitau sa parti peri in su tour nazionali de su spettaculu. S'est diplomau a sa Sayreville War Memorial High School in su 1993. At cumenciau a studiai a sa Seton Hall University e in su mentris studiada de attori a su William Esper Studio. Hill fut ancora sighendu su cursu de finanza aziendali de sa Seton Hall candu at accettau unu rolu in sa Serie televisiva CityKids. In dduna pubblicidadi trasmittia in sa USA Network Hill at professau una visioni cristiana. Est cojau cun s'attrici Nicole Lyn de su 10 de su mesi de argiolas de su 2004, si funt separaus in su 2012 poita anca tenìant differentzias ca no si podìat asseliai. Carriera. In su 1993, mentris frequentada s'urtimu annu de su liceu, dd'est istetiu offèrtu su primu rolu de attori in Sugar Hill. Candu frequentada sa Seton Hall est istetiu sceberau comenti protagonista in Bring in 'da Noise, Bring in 'da Funk in Broadway. In su 1999 est istetiu sceberau po su rolu de Charlie Young, s'axudu personali de su Presidenti (interpretau de Martin Sheen), in West Wing - Totus is ominis de su Presidenti. In su mentris de sa sesta stasoni de sa serie Charlie acabat axudu speciali de su Capu de Stadu Maggiori. Hill at interpretau sul rolu de Charlie po ses stasonis primu de sceberai de lassai su spettaculu a s'incumenciu de sa settima stasoni (cabubanni de su 2005) po interpretai su rolu de co-protagonista in su pilota de sa serie televisiva Psych po sa USA Network, ca est partìa su 7 de su mesi de argiolas de su 2006. Comenti si siat, candu est istetiu annunciau ca sa serie West Wing s'iat a essi concludia in su mau de su 2006, Hill est torrau po pigai parti a s'urtima puntada de su spettaculu. At partecipauo a su film Kiss Me (film) de su 1999 cun Freddie Prinze, Jr. e Rachael Leigh Cook (cun issa e totu est torrau a recitai in Psych). At tentu su rolu de Owen, unu dottori de Los Angeles in sa miniserie 10.5, de Sam in su film Disney Holes - Stampus in su desertu (su film est istetiu nomenau de issu e totu in s'episodiu Il dinosauro assassino de Psych) e de Ken Weatherly in The Guardian. + Corbin Bernsen: Biografia. At Sighìu sa fama po su rolu de Arnold Becker in sa serie televisiva "Abogaus in Los Angeles" . At pigau parti peri a sa serie "Jag-Abogaus in divisa" auba po pariccias stasonis at interpretau su rolu de su giugi militari capitanu Sebring. Est cojau cun s'attrici Amanda Pays, e de issa at tentu quattru fillus. Recitat in sa serie TV "Psych" in su rolu de Henry Spencer, ex agenti de polizia in pensioni e babbu de Shawn Spencer, interpretau de James Roday. + Kirsten Nelson: Biografia. Kirsten est crescia in Chicago auba at studiau a sa Northwestern University e fudi unu de is membriusfundadoris de sa "Chicago's Roadworks Theatre Ensemble" primu de si trasferri in Los Angeles. In su mentris de sa sua carriera Nelson at tentu rolus in: "Buffy l'ammazzavampiri" , "The O'Keefes" , "Baby Birba - Un giorno in libertà" , "Il fuggitivo" , "Frasier" , "Ally McBeal" , "West Wing - Totus is ominis de su Presidenti" , "Just Shoot Me!" e "Cresci, te stragu!" . + Alleanza Nazionale: Alleanza nazionale (AN) est istadu unu partidu politicu Italianu de dresta. Est naschidu comente coalitzione de partidos: ""MSI-Destra Nazionale"" e atteros partidos minores. Pustis in sa ""Svolta di Fiuggi"" est naschidu su beru partidu. Cando fiat su cabu Gianfranco Fini su partidu est andhadu a tzentru-dresta. Dae su 2009 su partidu est unidu cun ""Forza Italia"" de Silvio Berlusconi in un partidu cramadu "Popolo della libertà". in su 2010 Gianfranco Fini ada fundadu unu novu partidu chi est "Futuro e libertà per l'Italia". Su cotidianu de An fiat ""Il Secolo d'Italia"" + Gennargiu/Campidanesu: Gennargiu est su primu mesi de s'annu in su calendariu gregorianu, contat 31 diis, e est postu in sa primu metadi de unu annu civili. Gennargiu tenit, segundu s'astrologia, primu su soli in Capricorno, a pustis in Acquario, ma astronomicamenti su soli s'agatat in sa costellazioni de su Sagittario fincias a su 19, dii incuna passat in su Capricorno. @@ -11885,16 +14720,20 @@ Su primu lunis de gennargiu ddi nanta "Handsel Monday" in Scozia e in s'Inghilterra settentrionali. In Inghilterra, s'annu agriculu incumenciat cun su "Plough Sunday" , su dominigu a pustis de s'Epifania. Sa maggiori etadi in Giapponi beniat festeggiada de su 1948 su segundu lunìs de gennargiu po is chi diventànta bintennis in s'annu nou solari. Oi, est su propriu festa nazional, e est istetia posta su 15 gennargiu de su 1999, candu su guvernu at ciccau de contemperai bisongius economicus a festividadis varias, ciccandu de ddas ponni paris. In s'Orroda de s'annu pagana, gennargiu acabat in su tempus de s'Imbolc in s'emisferu nord e de su Lughnasadh in cuddu sud. + Abrile/Campidanesu: Abrili est su de cuattru mesi de s'annu in basi a su calendariu gregorianu, e est su segundu de su beranu in s'emisferu boreali, de s'atongiu in s'emisferu australi, tenit 30 diis e si ponit in sa primu metadi de unu annu civili. Segundu calincuna interpretazioni, su nomini benit de s'etruscu "Apro", e cussu de su gregu Afrodite, dea de s'amori, a chini fudi dedicau su mesi de arbili. Segundu atras teorias, su nomini benit invecis de su latinu "aperire" (oberirri) po indicai su mesi auba si "oberrint" matas e froris. Sa sua traduzioni in lingua inglesa, "April", est impreada comenti nomini propriu. + Abrile (disambigua): + Mes'e argiolas/Campidanesu: Su Mes'e argiolas est su settimu mesi de s'annu segundu su calendariu gregorianu e su segundu mesi de s'istadi in s'emisferu boreali, de s'ierru in s'emisferu australi, tenit 31 diis e si ponit in sa segunda metadi de unu annu civili. Su mesi est istetiu nomenau aicci in onori de Giulio Cesare, nasciu su 13 de custu mesi. Primu, in su calendariu de Romolo, ddi narànta Quintile. Curiosidadi. Su mes'e argiolas est s'unicu mesi ca tenit duus "diis immaginarius" mpreaus in sa litteradura fantascientifica e in su sottogeneri de sa canzone denomenada "demenziale": su 32 de su mes'e argiolas est sa dì auba is bividoris de una societadi totu asservia a unu immaginariu poderi temporali biviant abarrandu in su romanzu brevi de Frederik Pohl "Sa galleria a suta de su mundu" (1955), fattu a film in su 1969 de Luigi Cozzi, mentris su "38 de su mes'e argiolas" est su titulu de su primu singulu de su 1973 de su grupu de is Squallor. + Mes'e ladamini/Campidanesu: Sumes'e ladamini est su decimu mesi de s'annu segundu su calendariu gregorianu e su segundu mesi de s'atongiu in s'emisferu boreali, de su beranu in s'emisferu australi; tenit 31 diis e s'agatat in sa segunda metadi de unu annu civili. In sardu su nomini benit de s'agricoltura, poitta in cussu tempus si ponit su ladamini in su sartu. @@ -11901,6 +14740,7 @@ Su nomini in medas lìnguas benit de su latinu "october" , poitta fudi s'ottavu mesi de su calendariu romanu, ca incumenciàda cun su mesi de martzu. S'imperatori Commodo iat fatu una reforma ponendu a su mesi unu de is titulus suus, "Invictus" , ma a pustis ca si fudi mortu sa reforma est istetia lassada stai. In su calendariu persianu currespundiat a su mesi de "Mehr" (fincias a su 22) e a pustis a su de "Aban" . In su calendariu rivoluzionariu francesu su mes'e ladamini currespundiat a duus mesis: a su Vendemmiaiu fincias a su 22/24 de su mes'e ladamini, a pustis a Brumaiu. + D'ognassantu/Campidanesu: D'ognassantu, chi in atras fueddadas sardas ddi narant sandandria, est su de undixi mesis de s'annu segundu su calendariu gregorianu e su terzu e urtimu mesi de s'atongiu in s'emisferu boreali, de su beranu in s'emisferu australi, tenit 30 diis e s'agatat in sa segunda metadi de unu annu civili. Etimologia. @@ -11907,6 +14747,7 @@ Su tremini sardu de su mesi benit de is diis ca sa Cresia Cattolica dedicat a su cultu de ogna santu. In medas atras lìnguas benit de su latinu "novem" , "noi", poitta fudi su nonu mesi de su calendariu romanu, ca incumenciàda cun su mesi de martzu. Fincias a su 470 d.C. ddu sighiat Magliu, mesi de cassa imperiali, tradizioni tenta de s'imperu Romanu de'Orienti segundu sa cultura longobarda. + Mes'e idas-Paschixedda/Campidanesu: Su Mes'e idas o Paschixedda est su de doxi e ùrtimu mesi de s'annu segundu su calendàriu gregorianu, tenit 31 diis e s'agatat in sa segunda metadi de unu annu civili. @@ -11913,15 +14754,20 @@ Fiat su dècimu mesi de su calendàriu romanu (de custu benit su nomini in medas lìnguas), ca incumentzàt cun su mesi de martzu. Is nòminis in sardu funti duus, mes'e idas, bolit nai ca cussu est su mesi ca nci funti is idas, mentis Paschixedda est sa di ca est nàsciu Gesùs Cristu, in logudoresu e nugoresu ddi nanta "Nadale". Sa Crèsia cristiana celebrat sa Paschixedda de Gesùs su 25 de su mes'e idas. + Gaetano Cima: Est considerau unu de is prus mannus architetus in Sardigna. Is operas suas, in stili neoclassicu, s'agatant in ddogna parti de s'Isula. Accinnus Biograficus. Gaetano Cima est nasciu in Casteddu in su 1805 de famiglia benistanti. Iat incumenciau is studius primu in Torino e in segus a s'Accademia delle Belle Arti de Roma, auba at tentu po maistrus peri su Canina e su Poletti. Acabaus is studius, at traballau po su Geniu Civili, in seguus (in su 1837), per divergenzias cun sa direzioni de su circondariu de Sardigna, est divenniu direttori de s'Ofissiu Tecnicu de su cabu de logu sardu. A pustis s'est donau a sa libera professioni e a s'ammaistramentu in s'Universidadi de sa sua cittadi, ca at praticau de su 1840 fincias casi a sa morti, accàdia in Casteddu in su 1878. + Judy Garland: + Valentina Monetta: Valentina Monetta (* 1.03.1984) est una cantante sanmarinesa. + Región del Biobío (Cile): Sa Región del Biobío est una regione de Cile. Sa seu regionale est Concepción. Oe su presidente est Victor Lobos del Fierro. S'àrea est de 37.069 km² e contat 2.036.443 abitantes (2010). Su clima est mediterràneu. + Ses Natzionis: Su torneu Ses Natzionis (ingl. "Six Nations Championship" , fr. "Tournoi des six nations" , ita. "Torneo Sei Nazioni" , ir. "Comórtas na Sé Náisiún", scots. "Sax Nations Kemp", gael. scotz.. "Na Sia Nàiseanan", gall.. "Pencampwriaeth y Chwe Gwlad" ) est su prus importanti torneu internazionali de rugby a 15 de s'emisferu settentrionali. Nasciu comenti Home Championship in su 1883 e disputau intr'e is quattru Nazionalis de is Isulas britannicas (, , e ), est divenniu Cincu Natzionis in su 1910 candu est imbuccada sa , (torrandu torra Quattru Natzionis po pagu tempus, poitta sa Francia in su Rugby professionisticu) e fincias a diventai su torneu de immoa cun s’ammissioni de s' in su 2000. Po bisongiu de sponsorizzazioni (sa Royal Bank of Scotland at postu su marchiu suu in sa competizioni) su torneu est nau offissialmenti RBS Six Nations o, prus a curtzu, RBS 6 Nations . @@ -11983,44 +14829,62 @@ Crobettura TV e crobettura radio de sa competitzioni funti disponibilis in barias piattaformas de sa BBC in su Regnu Uniu. In Irlanda, RTÉ at trasmittiu su campionau fincias de candu funti stetius criaus. France Télévisions coberrit sa competitzioni in Francia mentris in Italia, Sky Italia est sa prus noa emittenti de sa competitzioni. In is Istadus Unius, BBC America trasmittit in simultanea s'avanzamentu de sa BBC po partìas seletzionadas (una po turnu). In Galles, S4C trasmittit prus bortas partìas in domu de sa squadra natzionali impreandu s'alimentatzioni de sa BBC cun commentu gallesu, cun dduna serie de limba inglesa ex-giogadoris Gallesus allegandu in gallesu po s'analisi in studiu e reportai de su lau de su campu. S'ex-capu-allenadori de sa Scotzia, Matt Williams, lamentat ca su Ses Natzionis no est trasmittiu in sa sua nativa Australia. Sa competitzioni est sponsoritzada de sa Royal Bank of Scotland. + Ses Natzionis femminili: Su torneu Ses Natzionis femminili (ingl. "Women's Six Nations Championship", fr. "Tournoi des six nations féminin") est su prus importanti torneu internatzionali de rugby a 15 femminili de s'emisferu de susu. Nasciu comenti Home International Championship in su 1996 e disputau intr'e is quattru Natzionalis femminilis de is Isulas britannicas, ind'est benniu Cincu Natzionis in su 1999 candu est imbuccàda sa Francia, a pustis est divenniu "Ses Natzionis" in su 2002 candu s'Irlanda est torràda a imbuccai in su torneu auba in su mentris si fudi acciunta, in su 2000, sa Spagna (propriu a su logu de is irlandesas). Su torneu de immoa bidi s'Italia a su postu de sa Spagna (cambiu avenniu in su 2007). + Cullera de linna (sport): Sa Cullera de linna (in inglesu Wooden Spoon) consistit in ddunu titulu simbolicu minori de su torneu de rugby Ses Natzionis e benit donau a sa squadra ca erribat urtima. Custu trofeu benit de una traditzioni de s'Universitadi de Cambridge, auba is studentis arregalànta a is collegus ca pigànta is votus prus bascius a is esamis una cullera de linna po ddus arreulai e ddus pigai in giru. Sa Cullera de linna podit essi confundia cun su Whitewash ("imbarchinàda" o "cappottu"), ca indicat invecis sa natzioni ca in su 6 natzionis perdit totu is partìas: sa squadra ca accabat urtima in classifica bincit sempri sa cullera de linna, ma no est a nai ca nci deppit ingurtiri peri su cappottu. + Ampsicora: Ampsicora, balente sardu connotu pro si esser bortadu contra sos romanos e pro aer cherfidu pro tempus meda sa libertade de sa terra sua. In s'annu 537 sos sardos fuint istraccos meda de sa dominatzione romana e de su dinari pedidu dae sos legionarios. Pro l'acabbare cun custa sufferentzia, Ampsicora decidit de si ponner a cabu de una ribelliòne. A sos primos corpos de sa ribelliòne Asdrubale mandat una armada navale in agiudu a sos sardos. Custa armada non at arribare mai in Sardigna proite at esser iscuta contra sas isolas Baleares dae una tempesta. In su matessi tempus Q. Manlio Torquato arribat in Casteddu cun una armada de binti-duos mila fantes e milli-duchentos caddos. S'armada sarda fit giùtta dae Ampsicora e Josto, fizu suu. Pustis chi Ampsicora fit partidu pro sa Barbagia pro arruolare una armada prus manna, Josto faghinde de conca sua decidit de attacare sos inimigos. Josto at a benner isconfittu e s'ada a cuare in Cornus pro isetare Ampsicora. Pustis carchi die sas armadas s'ant a gherrare galu una orta pro battor oras de gherra ma sos sardos ant a benner isconfittos. Medas gherradores sardos ant a benner bochidos, Josto est unu de-i custos. Ampsicora fuit cun su caddu suu pro preparare un'attera gherra ma cando at a ischire chi Josto est mortu at a isetare su notte pro si bochire. + Catedral de la Santísima Concepción (Cile): Catedral de la Santísima Concepción est una catedrale de sa regione s'Biobío en Concepción de s'Cile, ade 22 m de altezza. + Iohan Ernst Hanxleden: Johan Ernest Hanxleden ( nodidu comente Arnos Pathiri) naschidu a Ostercappeln , Bassa Sassonia, Germania in sa segunda medade de su 1600. Missinariu gesuita in India (1700). Grammaticu filologu, poliglotta. Autore de sa Grammatica Grandonica, sa primma in sanscritu. Autore de unu Ditzionariu Malayalam- portughesu, e sanscritu – portughesu. + Culurgione: Su Culurgione est una zenia de pasta conossida in Italia como "raviolo". + Philipp Kirkorov: Philipp Bedrosovich Kirkorov (in russu: "Филипп Бедросович Киркоров"; 30 de Abrile 1967) est unu cantante russu. + Limba russa: Sa Limba russa ("русский язык") est una limba slava orientale, faeddada in Russia, in Bielorussia e in Kirghìzistan. + Pecados y milagros: Pecados y Milagros est su títulu de su discu d'istudiu de undighi de sa cantante messicana Lila Downs, produchidu pro su mùsicu amèricanu Aneiro Taño. Issu contenit 14 cantziones, intre issos sa "covers" de sa famosas cantziones messicanas. Custu discu est istadu publicadu in su 2011; su primu singulu suu est "Palomo del comalito". + Palomo del comalito: Palomo del Comalito (La Molienda) est su tìtulu de su primu singulu de "Pecados y milagros", discu de Lila Downs. Sos autores suos sunt Lila Downs e Paul Cohen, su produtore est su mùsicu Aneiro Taño. Est una cantzione cumbia e cun una lìtera meda ritmica. Su videoclip suu est istadu filmadu in Oassaca, Mèssicu e contenit meda dantza. + Toshiro Mifune: Toshiro Mifune (三船 敏郎) (Ōta, 1920 – 1997) est istadu unu regista, isceneggiadore e produttore cinematografigu giapponesu. Su primu film (Yoidore Tenshi) chi aiat realizzadu comente e regista fit de su 1948, s'ultimu (Madadayo), in su 1995. + Divina Comedia: Sa Divina Comedia est unu poema iscrittu dae Dante Alighieri in su XIV seculu. Est una compositzione poetica in tres cantigos : S'Ifferru, Su Purgadoriu e-i su Paradisu. Onzi cantigu cuntenet 33 cantos in tertzinas. Dante immaginat unu viazu in s'ultres tumba, ghiadu in s'Ifferru dae Virgiliu, poeta latinu, in su Purgatoriu dae Beatrice e in su Paradisu dae Santu Bernardu de Chiaravalle. In custu poema si tratat de personagios printzipalmente de Firenze e tuscanos e in genere persones istoricas o de sa cronaca de su tempus. Ma s'obera est puru unu trattadu de politiga, de filosofia, de teologia, de astronomia, de literadura. Sa limba est su fiorentinu, chi poi de su XVI seculu diventat s'italianu. + Nichelino: Nichelino ("Ël Niclin" in piemontesu) est una tzitade italiana, cun 48.821 bividoris in sa Provìntzia de Torinu e de sa Regione Piemonte. + Corinthians: Corinthians (rus. "Sport Club Corinthians Paulista") esti sa socedari calcistica de sa Sao Paulo in Brasile. È nascia in su 1910. Como 2012 istada in "Campeonato Brasileiro" e hat bintu chimbe scudetos (su primmu in s'annu 1990) e tres Coppa Brasile. + Katerì Tekakwitha: Katerì Tekakwitha. Naschida in una tribù Irochesa de sos pedderuia, in su Canada da oe. Rezidi su battijimu su 1676 a 20 annos in sa Missione tenta dae sos Gesuitas. Cristiana amantiosa de sa perghiera e de servire sos poberos e malaidos. Moridi a 24 annos su 17 de abrile 1680. Sa prima indiana proclamada santa dae sa creja cattolica + Reducciones de su Paraguay: Sas reducciones, fiant villaggios fundados dae sos Gesuitas tra su 1609 e su 1642 po bi recuire sos nativos Guaranì chi abitaiana in sa regione de su Riu de la Plata e su Paraguay e chi no aiana logu in cue assentare. In custos villaggios si devent difendere dae bandas de armados ( portughesos chi beniant dae su Brasile) po impresonare sos indios e faghindelos ischiavos. Sas reducciones ant dadu fruttos bonos meda in campu de s'educatzione, sa cultura (salvende sa limba), sa produtzione agricola e produtzione industriale: trastes de ferru e attalzu, de linna, produtzione de cotone; tipografias po istampare liberos in limba guaranì; produtzione de istrumentos musicales e puru armas po si difendere. Ispantosos sos fraigos: domos, iscolas, officinas, magasinos, crejas. Sa fine de sas reducciones, cherfida dae sos governos illuministas europeos, su 1767, appoi de 150 annos de esistentzia e sendebi in su momentu piu de 150 miza indianos recuidos in sas reducciones. Unu ispantu su film Mission (1986) subra s'impresa epica de sas reducciones: regia de Roland Joffè, musica istraordinaria de Ennio Morricone. + Preludio (musica): su preludiu est carcassa 'e mùsica ca naschit como mùsica estempoanea strumentali. + Giuliu Angioni: Giuliu Angioni (Guasila, Casteddu, 1939), est unu scrittori e antropòlogu sardu. Biografia. @@ -12027,12 +14891,16 @@ Dotzenti de Antropologia culturali in sa Universidadi de Casteddu, hat istudiau pruschetotu sa laurera e sa pastoritzia sarda, publichendu: "Rapporti di produzione e cultura subalterna", 1974; "Sa laurera. Il lavoro contadino in Sardegna," 1976; "I pascoli erranti: antropologia del pastore in Sardegna, 1989"; "Il sapere della mano: saggi di antropologia del lavoro" 1986. Giuliu Angioni est puru scritori in italianu e in sardu, de is prus importantis de sa Nouvelle vague literaria sarda. Hat incumentzau in su 1978 cun is contus de "A fogu aintru" e hat sighiu a iscriri contus e romanzus fintzas a oi. Operas suas originalis o tradusias s'agatant, in prus che in italianu e in sardu campidanesu, in inglesu, frantzesu, spagnolu e tedescu. + Policarpu de Smirne: Santu Policarpu de Smirne fiat naschidu a Smirne s'annu 69 d.C. Cristianu,ancora giovanu est fattu piscamu de Smirne.Est istadu a Rome po discutere cun paba Anacleto de sa data de sa Pasca. At iscrittu una Littera ai Filippesi. Morit martire a Smirne su 155. + Adela Noriega: Adela Amalia Noriega Méndez (Tzitade de su Mèssico, Mèssicu, 24 de santuaine 1969), prus conotta comente Adela Noriega, est una attora messicana. + Will Smith: Willard Christopher Smith, Jr. (Filadelfia, Pennsylvania, 25 cabudanne 1968), prus conottu comente Will Smith, est unu cantante e attore americanu. + Tintoretto: Tintoretto, Jacopo Robusti, nadu T. (Venezia 1519- 1594). Giovanu cando in Venezia dominaida s'arte de Tiziano. Fortzis est istadu po tempus pagu in sa buttega de Tziano. De familia umile, fizu de unu tintore, guasi autodidatta.Una de sa oberas primas suas chi l'hat fattu connoschere est istada sa tela: San Marco libera lo schiavo dalla tortura. Pintore de suggettos religiosos, e istorias dae sa Bibbia: @@ -12046,70 +14914,97 @@ Ritratto di gentiluomo (1556), Prado), Madrid. Ritratto di Sebastiano Venier con paggio (1577-1578) Palazzo Mocenigo, Venezia Autoritratto (1588-1589), Museo del Louvre, Parigi + Bruce Marshall: Bruce Marshall (Edimburgu, 24 de làmpadas 1899 – Biot, 18 làmpadas 1987) iscrittore iscotzesu, cattolicu. Ada iscrittu: Il miracolo di padre Malachia (1941), Il mondo la carne e padre Smith (1944). Sunu liberos pienos de umorismu. + Camaldoli: Camaldoli est su nomene de una localidade chi est una frazione de su comune de Poppi in provintzia de Arezzo, inue est situadu su famosu monasteru subra s'Appinu toscanu fundadu in s'annu 1012 dae Santu Romualdu unu ermida e pellegrinu originariu de Ravenna. Su nomene benit fortzis dae “campu de Maldolo”, su proprietariu de su terrinu o campu. Ancora centru de dialogu e cunfrontu tra diversa fides religiosas de su mundu de oe. Dae custa localidade enit su nomene de sos padres connottos comente camaldolesos. + Chris Pine: Christopher Whitelaw Pine (Los Angeles, California, 26 Austu 1980), prus conotta comente Chris Pine, est unu cantante e attore americanu. + Jeremy Renner: Jeremy Lee Renner (Modesto, California, 7 Ghennàrgiu 1971), prus conotta comente Jeremy Renner, est unu cantante e attore americanu. + Josh Duhamel: Joshua David Duhamel (Minot, North Dakota, 14 Santandria 1972), prus conotta comente Josh Duhamel, est unu cantante e attore americanu. + Taylor Lautner: Taylor Daniel Lautner (Grand Rapids, Michigan, 11 febbraio 1992), prus conotta comente Taylor Lautner, est unu cantante e attore americanu. + Ana Gabriel: Ana Gabriel est su nomene de arte de María Guadalupe Araújo Yong, sa cantante messicana chi at bendidu pius discos de sempre. Binchidora de medas Latin Grammy Awards. + Ireneo: Ireneo, de origine orientale, fortzis naschidu a Smirne in sa Turchia de oe ( su 130 ca). L'agattamos a Lione in Gallia, inue diventat satzerdote e piscamu de custa tzittade. At iscrittu : Adversus haereses ( contra a sos ereticos gnosticos). Mortu martire au 222 ca. Sa festa su 28 de lampadas. + Aventino: S'Aventino est unu de sos 7 montijos de Roma, su pius a sud (sos ateros sunu: Campidoglio, Celio, Esquilino, Palatino, Quirinale e Viminale). Si contada chi subra s'Aventino b'est istada una secessione, unu retirada de sa plebe, su populu minudu, po protestare contra a sos patritzios, dinarosos e potentes. Sa protesta sessada po su mediu de Menenio Agrippa, chi ada cunvintu sos plebeos a fagher rientru in tzittade e torrare a su tribagliu, raccontende s'apologo de s'istogomo e de sos membros de su corpu. Ancora oe in tzeltas situaziones, in casu de secessione de unu gruppu si torrada a fagher riferimentu a cuddu fattu lontanu de seculos. Peri sos seculos in custa zona de Roma sunu istadas fraigadas crjas meda: Santa Prisca, Sant'Alessio, Santa Sabina, San Saba. + Betlemme: Betlemme est una zittadina a 9 km a sud de Gerusalemme, in territoriu palestinesu. Nodida comente su logu inue est neschidu Gesù Cristu. A Betlemme b'est sa basilica de sa Natividade. Sa basilica est divisa in tres propriedades: latinos (frantziscanos), gregos ortodossos e armenos. Una prima creja fut cherfida dae Elena, sa mama de Costantinu imperadore in su 325, e a poi trasformada dae Giustinianu su 531. Rispettada in sos seculos da Persianos, e dae sos Arabos poitte dedicada a Maria “ mama de su profeteta Gesù Cristu”. Oe si intrada in sa basilica dae una gianna bascia meda, e po intrare unu si devede ingrusciare. Sa basilica est longa 54 m. e larga 26. Colunnas la dividint in chimbe navadas. Dae su presbiteriu si podet intrare in da grutta de sa Natividade. In su pavimentu subra una istella de pratta si legede :” Inoghe Gesù Cristu est neschidu dae Maria Virgine”. S'UNESCO at proclamadu sa Basilica de sa Natividade patrimoniu de s'umanidade in su lampadas 2012. + Masada: Masada ("fortilesa" in ebraicu) est unu ispuntone de rocca subra su mare Mortu, In Israele. Est unu logu de 8 ettaros de area. Su re Erode subra custa rocca aiat fraigadu una domo, unu rifugiu in casu de perigulu. E a poi aiat fortificadu su logu, cun muros de 1 km e mesu, altos 5 metros, e cun turres, cisternas po s'abba e magasinos. Su 70 p.C. Sos Romanos attaccana sa Palestina, e a Masada si ch' inserrana 960 persones, sos Zelotas, omines feminas e pitzinnos. Resistint po 3 annos a un assediu. A poi sos Romanos faghent unu “terrapieno” chi dae unu montiju affacca permittit de intrare in sa fortezza. Cando intrana agattant sos occupantes tottu mortos, si funt bocchidos po no ruere in manu de sos inimigos. De custu fattu at iscrittu s'istoricu Giuseppe Flavio in "Guerra Giudaica". + Andrew Garfield: Andrew Russell Garfield (Los Angeles, California, 20 Austu 1983), prus conotta comente Andrew Garfield, est unu cantante e attore americanu. + Giovanni Lilliu: Connottu in manera ispetziale pro ai iscobertu Su Nuraxi de Barumini, fiat considerau s'espertu massimu de sa civilidadi nuragica. + Meghiddo: Meghiddo (in ebreu מגידו, "Megido"  o תל מגידו, "Tel Megido"; in àrabu المجیدو, "Tall al-Mutasallim"; in grecu Μεγιδδώ/Μαγεδδών, "Megiddṓ"/"Mageddṓn" in sa Bìbbia de sos Settanta; in latinu "Mageddo"; in acàdicu "Magidū", "Magadū"; "Magidda" e "Makida" in sas tauleddas de Amarna; in egitzianu "Meketi", "Makitu" e "Makedo") est unu montiju e fortilesa in positzione dominante subra sa pianura de Esdrelon in Galilea (Israele). Posta in unu logu istrategicu subra sa Via de su Mare chi uniada s'Egittu cun sa Siria e Babilonia. Occupada dae tempos antigos meda, est istada fortificada dae Salomone, Achab, e Geroboamo. Leada, dirrutta e torra fraigada paritzas boltas. Ancora oe si podent bidere una gianna “a tenalla, un altare cananeu, unu silos mannu, largu 12m. e profundu 6-7. Istraordinariu unu puttu, profundu pius de 30 m. Unu tunnel longu 62 m, iscavadu in sa rocca giughiada a una sorgente sutta terra (XII sec. A.C.). + Qumran: Qumram. Logu chi s'agattat in su desertu affacca a su Mar Morto in Palestina, inue in s'antighidade b'est istadu unu monasteru de Essenos, unu gruppu de sa sostziedade ebraica prima de Gesù Cristu. In custu lugu bi sunt paritzas gruttas e unu pastore una olta fut chirchende una arveghe chi si fut isperdida. Intrende in una grutta iscobrit “anfore”,broccas de lozana cun rotolos meda iscrittos in ebraicu. Una iscoberta importante de testos de sa Bibbia e de sos profetas de Israele( beranu 1947). + Giordanu: Su Giordanu est unu riu de sa Palestina, in s'Asia otzidentale. Naschede dae sa làcana de su Lìbanu a nord de s'istadu de Israele. Intrada in su lagu de Tiberiade o de Genesaret, ndi essidi e e moridi in su Mare Mortu a sud. Longu unos 350 Km, faghet de confine tra Israele e sa Giordania. S'abba est importante po s'irrigatzione. Custu riu est mentuadu in fattos raccontados in sa Bibbia. + Mare Mortu: Su Mare Mortu(in arabu البحر الميت in ebraicu יָם הַ‏‏מָּוֶת) chi est collocadu in sos confines fra sa Giordania, Israele e sa Palestina. At una profondidate de guasi 400 m., inue si bettat su riu Giordanu, in su desertu de sa Giudea. In sas abbas b'at una concentratzione manna de sales. S'abba de su Mare Mortu est usada po curas ispetzialmete de sa pedde. + 'O sole mio: 'O sole mio (Sole meu, 'o est s'artículu) est una famosa cantone napoletana de su 1898, cun peraulas de Giovanni Capurro e sa melodía de Eduardo di Capua. Sa versióne originale este iscrita in napoletanu edd'est istada traduida in tantas limbas e interpretada da unu numeru enorme de artistas de tottu su mundu. Comente Enrico Caruso, Mario Lanza, Luciano Pavarotti, Elvis Presley, Brian Adams, ecc. + Lista de sas cantones napoletanas: In custa Lista de sas cantones napoletanas sunu ammentadas sas cantones ligadas a sa traditzione de sa Cantone napoletana. + Peppinu Mereu: Giuseppe Ilario Antonio Efisio Sebastiano Mereu (Tonara , 14 'e ghennàrzu 1872 – 11 'e marthu 1901) est istadu unu cantadore sardu e unu poeta in limba Sarda de sos prus connottos de sa fine de s'ottighentos. Istoria. Cun su babbu (chi fut su mèigu cunduttu de Tonara) mortu buffende belenu pro errore e sa mamma morta de maladia, non tenèsit vida fatzile. Istudièsit finas a sa terza elementare e sighèsit a istudiare dae solu. Traballèsit pro chimb'annos in s'arma de sos carabineris dae su 1891 e bisitesit atteras biddas inue connoschesit atteros poetas. In su 1896 torrèsit in Tonara ue trabballèsit dae su 1898 in su comunu comente iscrivanu. In sas festas paesanas cantèsit faghende bider a tottus sa balentia de improvvisadore.Cando faghiat su carabineri fut accusadu ingiustamente de fura e fut processadu ma assoltu. Connoschesit puru s'ingiustizia militare e sos problemas economicos. Pro custu had iscrittu medas poesias contro s'ingiustizia, pobertade, corrutzione e puru contra a a sos carabineris:""Deo no isco sos carabineris / in logu nostru proit'est chi bi sune / e no arrestant sos bangarrutteris / bi cheret una furca e una fune."" Ammentamus sas poesias ""A Nanni Sulis"" inue iscriet de sa carestia e pobertade de su tempus. Naran chi meda de sas poesias sunt istadas brusiadas dae Peppinu ettottu pro alluer su fogu, atteras sunt istadas fuliadas dae sa zente contraria a sos ideales suos. Morzèsit solu e malàidu de diabete a solu 29 annos. + Marc-Antoine Charpentier: Marc-Antoine Charpentier (Parigi 1643 - 1704), musicista frantzesu, autore de compositziones meda. Tzelebre unu De Deum, una parte de custa compositzione est nodida comente sa sigla de sa T.V. europea. + Mare Mediterraneu: Su Mare de Mesu o Mare Mediterràneu est unu mare addidu, pro mesu de sa Leada de Gibilterra a s' Otzeanu Atlànticu, est serradu totu a giru dae sa regione mesuterranea (Europa meriodionale, Asia occidentale e Africa de su nord). Cun 2,5 miliones de km², est su segundu mare interiore pro grandesa a pustis de su Cribe. Su nomine derivat dae su latinu «Mar Medi Terraneum» chi bolet narrere «Mare in mesu a sa terra» + Luigi Grignion de Monfort: Luisu Grignion de Monfort, est naschidu a Monfort (Frantza) (1673-1716). Santu. Missionariu e apostolu de sa Bretagna. At iscrittu: Trattato della vera devozione a Maria. + Vandea: Vandea. Dipartimentu de sa Frantza occidentale, capol. La Roche-sur-Yon. Durante sa Rivolutzione Frantzesa at cumbattidu po su re e po sa difesa de sa religione cattolica contra sos rivolutzionarios giacobinos, istiu 1792- santandria 1793, (eccidio vandeano paret cun 300.000 mortos, omines feminas e pitzinnos). + Charbel Makhalouf: Charbel Makhlouf (1828-1898), monacu libanesu de s'Ordine Antonianu maronita. Proclamadu beatu in su 1965 e santu in su 1977. Eremida, de vida austera, deunzos e preghieras meda. + Royan: Royan est una tzitade frantzesa de Sud-ovest de sa Frantza, in regione Poitou-Charentes. Sa populatzione est de 18 541 abitantes (segundu su censimentu de su 2008) e s'area urbana nde contada 47 833 abitantes. Est sa 4a zitade charentesa-maritima pro popolamentu. + Leonardo Melis: Leonardo Melis (Setzu, 1949) est unu iscrittore sardu. Biografia. @@ -12123,10 +15018,13 @@ 2008 - Shardana: I calcolatori del tempo, PTM Editrice - Prima Tipografia Mogorese, Mogoro, ISBN 8887393478 2008 - Shardana: I custodi del tempo, PTM Editrice - Prima Tipografia Mogoree, Mogoro, ISBN 8887393516 2010 - Shardana: Jenesi degli Urim, PTM Editrice - Prima Tipografia Mogorese, Mogoro, ISBN 978-88-87393-75-0 + François Rabelais: Est istadu s'autore de sos romanzos Pantagruel de su 1532 et Gargantua de su 1534, chi sunu una parodia de sa literadura cavalleresca e chi sunu cunsiderados sos primos esempios de su romanzu modernu. + Seu de Orvieto: Seu de Orvieto. Subra unu montiju sa tzitade de Orvieto, antiga e chi at unu monumentu de importantzia manna, su Duomo. Sa prima pedra est istada posta in su 1290, s'architettu chi l'at comintzadu Lorenzo Maitani (1270-1330). In sa fatzada 4 pilastros chi finint cun una “guglia”. Bellu su portale printzipale e puru unu bellu rosone in sa parte alta. A poi de Maitani s'obera est istada continuada da Andrea Pisano, Orcagna e ateros. A parte 'e intro, sa cappella de su Corporale, a sinistra de su transetto, in unu relichiariu in argentu, oro e ismaltos chi ammentat sa fatzada de sa seu, e fattu po cunservare sa testimonia de “su meraculu sa Bolsena”. Sa cappella est istada affriscada dae Ugolino di Prete Ilario, chi at puru affriscadu s'abside de sa seu. Sa cappella a destra de su transetto, Sa Cappella Noa; a s'incomintzu est istada affriscada dae Beato Anglico chi at decoradu solu sa crociera subra s'altare. 50 a poi, su tribagliu est istadu continuadu dae Luca Signorelli (1445-1523) cun iscenas de su Giuditziu Universale, e iscenas cun su tema de sa Morte. Un'obera grandiosa, cun immagines potentes : unu capolavoro. + Stanley Kamel: Biografia. Kamel fudi nasciu in dd'una famiglia ebrea e fudi cresciu in South River, New Jersey, frequentada sa Rutgers Preparatory School. Iat cumenciau sa sua carriera de attori off-Broadway, e fudi imbuccau in televisioni cun dd'unu rolu in "Days of Our Lives" comenti Eric Peters. @@ -12135,19 +15033,25 @@ Morti. S'8 de arbili de su 2008, Kamel est stetiu agatau mortu in sa sua domu de Hollywood Hills. Is inquirentis anti stabiliu ca sa causa de sa morti est stetia unu antrecoru. Teniat 65 annus. S'episodiu de "Monk" "Il signor Monk compra casa" est stetiu dedicau a sa sua memoria. Kamel non fudi cojau e no teniat nisciunu fixu suu. Fudi subrabbiuviu a duus fradis, su Dr. Stephen Kamel e Robert Kamel, cincu nettas e nebodis, e ses pronettas e pronebodis. + Me and Bobby McGee: "Me and Bobby McGee" est una cantone iscritta dae Kris Kristofferson e Fred Foster, lanciada pro sa prima olta dae Roger Miller in su 1969. Ateros cantantes ana registradu custa cantone, cumpresu su matessi Kristofferson. Sa versione pius famosa est istada cussa de Janis Joplin (1970) chi aiat realizzadu sa versione chi est istad su discu pius bendidu in su U.S. singles chart in su 1971, poi de sa morte de sa cantante. Atera versione de ammentare est cussa de Dolly Parton de su 2005. + Praga: Praga est sa capitale e sa tzitatde pius manna de sa Republica Ceca e, cun unos 1 milione e 300 miza abitantes (s'area metropolitana invece 'nde contat unos 2 miliones),resultat sa 14ma pius populada de s'Unione europea. Est situada, in su nord est de sa nazione, subra su riu Vltava. + Arleta: "Arleta" est su nomene de arte de Arianna Nicoletta Zapra (in gregu Αριάδνη-Νικολέτα Τσάπρα). Sa carriera. Verso sa meidade de sos annos 60 in Grèghia si fit isviluppada una "musica grega New Wave" (Νέο Κύμα), ispirada a sas balladas blues e country de su mundu occidentale, chi fit diventada sa mùsica preferida de sos giovanos intellettuales gregos. Sos locales comente su "Buite Esperides" de Yiannis Argyris e "Apanemia" de George Zografos, ambos in Atene, fin diventados sos santuarios de i custu genere. In custu periodo, oltre a Dionyssis Sourpopoulos, sos interpretes noos de sa "New Wave grega" fin istados Mikis Theodorakis, Manos Hadzidakis e Stavros Xarhakos; ma una parte importante l'aiat appida finas Arleta oltre a Giannis Poulopoulos e Kostas Hadjis. + Daniele Molmenti: Daniele Molmenti est unu canoista professionista e Medaglia de oro a sas Olimpiades de Londra 2012 pro s'Italia. + Eusebio di Vercelli: Eusebio, est naschidu in Sardigna su 283 ca, est diventedu peidru in Roma e piscamu de Vercelli. At difesu sa fide cattolica contra sos Arianos. At partetzipadu a unu Conciliu, in Alessandria. Est mortu a Vercelli su 371. Santu, sa memoria su 2 de austu. + Licòri: Su licòri est una soluzioni alcolica de succuru a basi de componentis vegetalis ottennis po sa stillatzioni insoru, estratzioni o diluitzioni; calincuna borta podit essi una emulsioni o una suspensioni, prus che atru chi cuntennit latti, ous o su propriu coasa pagu solubilis. funti nascius in s'Italia e in Sardigna bie su 1200 po curai. Licòris e distillaus. @@ -12160,6 +15064,7 @@ Tenint peri produtus de ca benint de is bestias, comenti ous o latti: In Sardigna. In Sardigna unu de is licòris prus diffundius est sa murta. + American Pie: American Pie est unu film commedia de su 1999 dririxu de Paul Weitz e Chris Weitz e scrittu de Adam Herz. Est stetiu su primu film ca is duus fradis Weitz appant dirixu paris. @@ -12174,10 +15079,13 @@ Paul Finch est su personaggiu prus particulari de su grupu: acculturau, masedu e distaccau, no buffat birra ma licòris, preferrit su mokaccinu a su caffèi, timit a is bagnus publicus e po custu andat a su bagnu a domu in is negli barrilocas. Stifler dd'at a ponniri po custu su paranixu de "Pausa Merda". A pustis de s'essi costruiu una immagini meda virile, perdit ogna credibilidadi candu Stifler dd'at a bettai unu lasciativu in su mokaccinu: cun sa pressi de andai in bagnu, Finch imbuccat in su de is feminas. A pustis de essi fattu assustrai unu grupu de piccioccas po curpa de is suus troddius, benit sfuttiu de tottus candu at a bessiri de su bagnu. At a arrenesciri su prpriu a tenniri unu rapportu sessuali a s'accabbu de s'annu scolasticu, coddandu cun sa mamma de Stifler, una femina praxenti capassa de scadenai is ormonis de is piccioccus de su liceu, in dduna scena ca nomenat bastantementi esplicitamenti su film Il Laureato de Mike Nichols (s'intendit sa cantzoni Mrs. Robinson). Premius. Su film at bintu unu Blockbuster Entertainment Award, unu Golden Slate e unu Young Hollywood Award in su 2000. + Nibaru: Nibaru (nibbaru, ghiniperu,niberu,niparu, zinnibiri...) “ ginepro”, arvure, o arvuredda, chi crechede puru affacca a mare. Nde esitit da varias ispetzias. Esistit su nibaru che arvure manna. Truncos de nibaru ant rezidu cobelturas de palattos po seculos, ca est una linna dura e resistente. + Monte Rasu: Monte Rasu. In su Goceano. Si unit cun e sa serra de Su Marghine – Goceano, chi dividit sa Sardigna nod occidentale, su Tattaresu, dae su su Nuoresu. Sa punta pius alta est de 1259 m. a palas de Bono, e Burgos. In sa zona b'est Foresta Burgos, cun caserma de sos carabineris a caddu. Sa zona est buscosa meda, ca est Demaniu Forestale de sa Regione Sardigna. + Massama: Màssama est una bidda de Sardigna in su Campidanu de susu, est una fratzioni de su comuni de Aristanis de 600 bividoris. Ddui funt tres cresias: sa cresia de Santa Maria Vergine Assunta, sa cresiedda o 'Oratorio delle Anime', chi parit siat de prima de s'annu 1000, e sa cresia de Santu Nicolau in ca ddui fut su campusantu beciu. Giografia e territòriu. @@ -12192,8 +15100,10 @@ ...de sighì a scriri In sa noti intra su 8 e su 9 de friaxu de su 1917, apustis de diis e diis chi fut proendi, s'unda de su frumini Tirsu ndi aiat sciarrocau 34 domus e iat allagau giai totu is atras. Màssama est stètia allobada a su Comuni de Aristanis comenti de fratzioni in su 1927. + Aereoporto Cam Ranh: Aereoporto de Cam Ranh ("Sân bay Cam Ranh") este una aeroporto de su comune Cam Ranh, Nha Trang, sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Khanh Hoa, Vietnam. Aereoporto de Cam Ranh este una frazione de Cam Ranh, est a 32 km dae Nha Trang e a 460 km dae Ho Chi Minh City. Aereoporto de Cam Ranh est istada fundada dae su guvernu francesu in sos annos 60. + Unione Europea: S'Unioni europea (in curtzu UE o Ue) est una entitadi politica subranatzionali e intergovernativa ca incluit 28 paisus membrus indipendentis e democraticus. Sa sua istitutzioni cun su nomini de immoa benit de su trattau de Maastricht de su 7 de freargiu de su 1992 (e i at pigau su balori su 1u de ognassantu de su 1993), a custu is stadus ca ddis pigant parti, ddis funti lompius a pustis de su tretu mannu de is Comunidadis europeas ca esistiant primu. De su 1u de argiolas de su 2013 est imbuccada in s'Unioni peri sa Croatzia. S'Unioni consistit immoa in ddunu logu de liberu mercau, ca nanta mercau comunu, e ca tenit, tra is atras cosas, de una moneda unica, s'euro, regulada de sa Banca centrale europea e immoa adottada de 17 de is 28 staus membrus; issa in prus tenit una unioni doganali nascia giai cun su trattau de Roma de su 1957 ma cumpletada intr'e is paisus ca pigant parti a is accordius de Schengen, ca faint fianza a is cittadinus insoru de sa libertadi de si movviri, traballu e investimentu a intru de is staus membrus. S'Unioni presentat, in prus, una politica agricola comuna, una politica commerciali comuna e una politica comuna de sa pisca. @@ -12232,86 +15142,118 @@ Sa partidura de is seggius si fait dividendu su numeru de is bividoris de sa Repubblica po su numeru de is rappresentantis ca spettat a s'Italia in su Parlamentu europeu (immoa 72) e sparzendu is seggius in basi a sa popolatzioni de ogna circoscritzioni, a cantu risultat de s'urtimu censimentu generali, in basi a is quozientis intreus e de is prus artus coxus. In basi a su censimentu generali (su de su 21 de ladamini de su 2001), ponit paris 6.600.871 bividoris. In su 2009, est oguali a n. 8 seggius distinaus. Po evitai s'eletzioni de deputaus Sicilianus e bia in sa circoscritzioni Isulas, comenti giai in su 2004, Roberto Maroni, ministru de is Affaris de Intru, iat fattu isciri ca iat essi borfiu criai una circonscritzioni specifica "Sardegna" e bia po lampadas de su 2009. Ma sa proposta parit ca bengiat de una proposta de lei de tempus primu ma po is eletzionis de su 2009 no s'est arrenesciu a dd'otènni. + Santu Nicolau de Truddas: Santu Nicolau de Truddas. Creja in istile romanicu, fraigada dae sos Camaldolesos (1113), in sas campagnas de Semestene, biddighedda in Provintzia de Tatari, affacca a Bonorva. + Santa Cristina: Santa Cristina. Zassu nuragicu, affacca a Paulilatinu, cun unu nuraghe, tumbas e unu puttu a iscalinas po calare a s'abba . Una creja in sa campagna, Santa Cristina, de origine Camaldolese (sec. XIII). + Basìlica de Saccàrgia: Sa Basìlica de Saccàrgia, o SS. Trinidade de Saccargia est una creja de un'antiga abbazia, sola in sa campagna, affacca a Codrongianus. Sa basilica est istada fraigada a s'incomintzu de su seculu XII. Bella creja in istile romanicu – pisanu,de su XII-XIII seculu, in abelta campagna in territoriu de Codrongianus, in su Tataresu, fraigada cun pedras biancas e nieddas, cun unu pronao a denadanti, e unu campanile altu e islanciadu. A parte e intro affrescos in s'abside e in sa navada a s'ala manca. De s'antigu guventu camaldolese no restat guasi nudda. Sa pianta este a rughe commissa (o a tau). In s'abside bi sun pinturas antigas, in affresco. Su campanile, in pedra bianca e niedda, est istadu realizzadu in d'una segunda fase, gai coment su portice in vazzada. Affacca a sa basilica bi sun sos avantzos de su monasteriu. Sa basìlica de Saccàrgia, nodida puru comente Santissima Trinità di Saccargia. + Tiligugu: Tiligugu ("Chalcides ocellatus"), una tilighelta chi vivet in terrinos asciuttos e renosos. + Argia: Argia, alza. Si cherimos faddare de s'alza, andamos a s'iscuru. Paret chi un aranzolu ("Latrodectus tredecimguttatus") chi s'agattat in sas campagnas assoladas, in s'istiu, cando punghet procurat dolore e chi eppada effettos tossicos po sos nervios. Po curare chi est istadu colpadu si faghiant dantzas rituales, po che catzare su male. Su disturbu beniat puru attribuidu a unu animale misteriosu (dimoniu), e custu at fattu naschere contos, legendas subra custu animale e custu disturbu. Cando sa meighina ufficiale at cherfidu istudiare sos “casos de alza” custos funt già iscumpartos. + Pussy Riot: Pussy Riot est su momene de unu collettivu femminista russu de mùsica punk-rock de Mosca, chi si esibidi in manifestaziones provocatorias contra a su regime politigu russu. Sas aziones de su grupu sunu similes a i cussas de su grupu artistigu Voina (in russu: «Война» chi cheret narre Gherra) chi est cumposto dae istudentees de sa facultade de filosofia de s'Universidade Istatale de Mosca, sa matessi iscola de Nadezhda Tolokonnikova, una de sa componentes de su grupu. De recente tres de sos componentes de su grupu sunu istadas arrestadas pruite ana fattu una performance contra a su presidente de sa Russia Vladimir Putin in sa cheja ortodossa pius importante. Solidariedade internazionale. Sas pizzinnas cundennadas ana rezidu diversas manifestatziones de solidariedade dae medas artistas, politicos, musicistas e ateras personalidades, tra custos: + Nadezhda Tolokonnikova: Est una istudentessa de filosofia de s'Universidade de Mosca edd'est una de sas componentes de su gruppu Punk-rock Pussy Riot. + Nuraghe Santu Antine: Nuraghe Santu Antine, non attèsu dae Torralba in su Meilogu. Uno de sos pius bellos nuraghes e de sos mezus conservados. Sa turre est alta unos 18 metros, e ingiru attacados a sa turre corridoios e iscalas, chi dant a su nuraghe s'impressione de grandesa. Si pessat fraigadu in su VIII sec. AC. A mesu Km un ateru nuraghe, pius minore ma bene cunservadu. Solu chi custos nuraghes sunt in. dun'adde larga e non subra unu montiju, logu pius adattu po una fortificatzione... + Casadinas: Casadinas. Ispetzias de covatzas minoreddas, mesu cm. de altaria e 8-10 de diametru: subra si isterrede unu pagu de casu friscu ( dae inoghe su nomene casadina) o regottu e si goghene in furru. + Thelonious Monk: + Thanh Hoa: Thanh Hoa (in Vietnambu: "Thanh Hóa") est sa capitale e sa tzitade pius populada de s'Thanh Hóa, Vietnam, ada unos 0,393 milliones de abitantes. + Lagu Bidighinzu: Bidighinzu est su nomene de unu lagu artificiale chi s'agattada in su Meilogu tra Thiesi e Ittiri. Su nomene paret di derivede dae "Bidighinzu", "Vitichingiu", "Vitialva", est a narrere sa Vitalba ( Clematis vitalba) unu rampicante in sas matas de sa flora mediterranea, de sa familia ranunculacee, cun fiores biancos. + Zafferano: Zafferano (Crocus sativus) pianta ervosa de sa familia "" cun fiores de colore azzurrinu. Tafferanu, taffaranu, tzaffaranu...Nomene dae s'arabu zafaran. Ogni fiore produede tres pistiddos, chi reduidos in piuere de colore grogu, est impredu in coghina. Creschet bene in Sardigna, in Abruzzo e in Toscana. + Marcello Candia: Marcello Candia, naschidu affacca a Portici su 27 de triulas de su 1916, morit in Milano su 31 de austu de su 1983. Industriale. Impreat sos benes suos po fraigare unu ispidale in Amazonia, in Brasile e su 1965 si traferit in Brasile a servitziu de poberos e lebbrosos. Fundat una comunidade de padres e de monzas chi continuent s'obera chi aiat incomintzadu. + Enciclopedìa: S' Enciclopedìa est un obera de riferimentu e unu compendiu chi cuntenit diversas notizias de diversos ramos de s'ischire. Sas enciclopedìas esistin dae pius de 2000 annos; sa pius antiga podet esse cunsiderada sa Naturalis Historia de Plinio. Meda importante est istada sa "Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers" criada in Frantza in su periodo de s'Illuminismo dae Denis Diderot e Jean le Rond D'Alembert. Sa Enciclopedìa fit istada pubricada a volumes singolos dae su 1751 a su 1772. + Santu Pedru de Silki: Santu Pedru de Silki (Tatari). Si trattat de una creja e unu cunventu, unu tempu fora de Tatari e oe in tzittade. Sos istoricos Giuanne Frantziscu Fara e F. Vico ( sec. XVII) faeddant de unua creja e de unu monasteru fundados dae sa Mama de Mariano I de sa familia Lacon -Gunale in su 1112, ma fortzis sunt de sa segunda medade de su sec.XI. In sa creja si venerat sa Madonnna de sas Grascias. Est una istatuetta tardo gotica, de ceramica pintada de 30 cm. Tenet in bratzos su Bambinu e ammuntada de unu manteddu mannu de colore crema, cun fiores. Custa Madonna est venerada meda dae sa popolatzione de Tatari. Una festa manna si tzelebrat l'ultima dominiga de maju. Sa creja est ricca de quadros. Bi sunt duos retablos : su retablo majore cun cun divescias istatuas de santos frentziscanos. Un ateru retablo in sa cappella de Santu Salvatore de Horta, est obera de mastros locales (sec. XVII). Sa parte originaria de sa creja est romanica, e gai su campanile (sec. XII). Esistit unu Condaghe de Santu Pedru de Silki ( sec.XI-XIII)in sardu, cunservadu in sa Biblioteca de s'Universidade de Tatari. + Wang Shu: Wang Shu sighit s'attividade sua in Hangzhou in sa Provintzia de Zhejiang in Cina. Est atytivu in s'iscola de architettura de s'Accademia de sas Artes de sa Cina. In su 2012, Wang at rezidus su Premiu Pritzker. + Istadiai: S'Istadiai est una de sas cuattro istagionis. Cumenzat su 21 de Làmpadas e acabat su 22 de Cabudanni. + Ben Tre: Ben Tre (in Vietnambu: "Thành phố Bến Tre") est sa capitale e sa tzitade pius populada de s' Ben Tre, Vietnam, ada unos 116,000 de abitantes. [Tre + Festa de su Redentore: Sa Festa de su Redentore est un occasione de orìzine relizosa alabada in Nùgoro s'urtima chida de Austu. + Arnaldo de Brescia: Arnaldo de Brescia (Brescia, 1090 – Roma, 18 de làmpadas 1155). Naschidu in custa tzittade a s'incominzu de se sec.XII, fit discipulu de Pedru Abelardu in Frantza. Fut monacu e preigadore po sa riforma de se clero, tonende contra sa ricchesa de su clero e contrariu a su podere temporale de su paba. Avversariu sou fut Santu Brennardu. Si unit a sa repubblica romana (1145). Fattu presoneri dae sos de Federicu Barbarossa benit cunsignadu a su prefetto de Roma. Morit brujadu biu in su 1156. Brescia l' at fattu un imponente monumentu. + Phu Quoc: Phu Quoc este sa segunda ìsula prus manna de Vietnam, Provìntzia de Kien Giang, Mare Tzinesu Orientali., a s' Otzeanu Pacificu. Est posta a otzidente a unos 45 km a ovest de sa penìsula vietnama (Ha Tien), unos 120 km de Rach Gia. Phu Quoc este un district de Kien Giang (sa tirada sua est de 574 km², cun una populatzione de 100.000 (2009). + Sa laurera: Sa laurera. Il lavoro contadino in Sardegna est una monografia demo-etno-antropològica de Giuliu Angioni pubblicada in su 1976 e in su 1982 de sa EDeS, Editrice democratica sarda de Casteddu, e in su 2003 de Il Maestrale de Nuoru. "Sa laurera" est una documentatzioni àmpria e pretzisa de is faìnas, de is aìnas, de is traballus e de su lèssicu (cun medas illustratzionis originalis) de sa massarìtzia in sa Sardigna traditzionali, est a narri de prima e a is printzìpius de sa grandu trasformatzioni de sa segunda metadi de su Noixentus. Ballit po totu s'isula, ma spetzialmenti po sa Sardigna centrali e meridionali. "Sa laurera" est de ponniri in pari assummancu cun àterus tres librus de Giuliu Angioni asuba de sa vida agro-pastorali sarda: "Rapporti di produzione e cultura subalterna: contadini in Sardegna", Casteddu, EDeS, 1974; "I pascoli erranti: antropologia del pastore in Sardegna", Napoli, Liguori, 1989; e "Pane e formaggio e altre cose di Sardegna", Sestu, Zonza, 2002. + Aldo Moro: Aldo Moro (Maglie, 23 de cabudanne 1916 - Roma, 9 de maju 1978) est istadu unu òmine polìticu italianu, pugliesu, presidente de sa Democratzia Cristiana, presidente de su Cossizu po 5 mandatos. Bocchidu dae sas Brigatas Ruias su 9 maiu 1978. + Dietrich Bonhoeffer: Dietrich Bonhoeffer, teologu protestante tedescu. Iscrittore. Fut contra a su nazismu, e vittima de custu regime. Impiccadu su 9 de abrile 1945 in su campu de concentramentu de Flossemburg. + Primo Mazzolari: Pimo Mazzolari, iscrittore e parracu de Bozzolo (Cremona). At antitzipadu temas meda de su Conciliu Vaticanu II . Est mortu su 12 de abrile 1959. + Bochidorzu de sos monacos de Tibhirine: Monacos de Tibhirine. Sa notte de su 26-27 de martu 1996 unu commando at assaltadu su monasteru de Tibhirine (Algeria) secuestrende sette monacos trappistas frantzesos. Primu sa proposta pro unu iscambiu de presoneris, chena sutzessu. A poi de pagu tempu unu comunicadu chi naraiat sa morte de sos religiosos su 21 de maju 1996. Subra s'episodiu est istadu giradu unu film. + Charley Patton: Est istadu unu musicista meda importante de su blues de su Delta de su riu Mississipi in s'omnimu istadu diffattis fit jamadu "The voice of the Delta". + Roger Schutz: Roger Schutz. Fundadore de sa Comunidade de Taizè (Frantza) inue sunt passados giovanos meda in su seculu passadu. Est istadu bocchidu mentre chi pregaiat su 16 de austu 2005. + Julius Nyerere: Julius Kambarage Nyerere (Butiama, 13 de abrile 1922 – Londra, 14 santugaine 1999) est istadu unu Politicu e presidente de sa Tanzania pro 20 annos. At unificadu sa natzione formada dae etnias meda, e dae religiones divescias, contribuinde a creare una sotziedade chena graves iscuilibrios economicos e libera dae su neocolonialismu. Est mortu in su 1999 . + Le rivoltelle: Le rivoltelle est unu grupu de mùsica rock de sa Calabria cumpostu dae 4 feminas: Elena. Alessandra, Paola e Angela. Aiana comintzadu a sonare umpare dae su 2005. Su primu discu est istadu su single "La notte" chi est una cover de sa cantone de Adamo. + Louis-Ferdinand Céline: Louis-Ferdinand Céline, nàschidu Louis Ferdinand Auguste Destouches (Courbevoie,27 maju 1894 - Meudon, 1 triulas 1961), fiat unu mèigu e iscritore frantzesu. Céline, chi est su nomìngiu chi usaiat pro firmare is òperas suas, fiat su nòmene de s'ajaja. Est su prus traduidu e lègidu iscritore frantzesu de su de 20 sèculos a segus de Marcel Proust. Sa pensada sua est pessimista e tipicamente nichilista. Est cunsideradu unu de sos prus mannos annovadores de sa literadura frantzesa intre sos contemporaneos, ca pro ite at intradu unu istile personale chi chircat de mentènnere sa fortza emotiva de sa limba chistionada. @@ -12333,13 +15275,17 @@ Est cumbintu fintzas a sa morte chi at a èssere interradu in su campu santu de Père Lachaise, ma sa mugere ischiende ca s'opinione pùblica non diat èssere de acòrdiu, du faghet interrare in Meudon. Òpera. Cunsideradu unu de is prus importantes iscritores esistentzialistas, sos iscritos suos sunt caraterizados de pessimismu e nichilismu. Su chi prus nde faghet manna s'opera est su limbàgiu chi usat: chircat difatis de cuncordare unu istile literàriu cun sa fortza espressiva de su chistionadu. Pro su chi pretocat is temas, si podet agatare una forte cumponente autobiogràfica, contende cun sarcasmu arrabiadu dibilesas, bascesas e tonterias siat in sa sotziedadi siat in is pessones, niunu esclùdidu. Sa leghidura si donat fatuvatu a su risu, ma est unu rìere grae de assatzu. Céline ponet a unu oru sos idealismos e chentza piedade bogat a pitzu is bisuras prus pudrigadas de sa realidade. + Universidade "Bocconi" de Milano: Sa Universidade Bocconi (nomene ufficiale:"Università commerciale "Luigi Bocconi"") est una universidade privada non profit de Milano, chi fit istada fundada in su 1902 edd'est ispecialitzada in sas iscientzias economicas e sotziales, materias giuridicas e manageriales. + Istàdiu Vanni Sanna: S'istàdiu Vanni Sanna de Tàtari est unu de sos istàdios prus mannos in Sardigna, podet cuntènnere unos 12.000 persones, oe reduidas a unos 8.000 fintzas a cando no ant a èssere fatos sos traballos de adecuamentu a sas normas de seguresa pro sos istàdios. Est istadu fraigadu in su 1922 e inauguradu in su matessi annu in sa die de su 27 maju dae su prìntzipe Umbertu de Savoja. Su primu nùmene chi at àpidu fiat "istàdiu Torres", mudadu in sos annos 70 in "istàdiu Acuedutu". Su 22 de Austu de su 2001 est istadu intituladu a Vanni Sanna, giogadore chi at bestidu sa màllia de sa Torres e chi est istadu fintzas allenadore e diretore isportivu de s'iscuadra tataresa. S'Istàdiu est de propiedade de sa comuna de Tàtari, bi giogat sa partidas in domo sa sotziedade Torres Calcio. + Universidade Niccolò Cusano: Sa universidade "Niccolò Cusano" ( Università degli Studi Niccolò Cusano - UNICUSANO) est una universidade privada de Roma, fundada in su 2006. La sàidu est in Via don Carlo Gnocchi, 3 - 00166 Roma. + Altare preistoricu de Monte d'Accoddi: Monte d'Acoddi, connotu fintzas comente "Monte d'Acode" o "Monte de Code" (code = perda) est una zona archeològica de importu mannu de su tempus prenuràgicu chi apartenet a sa cultura de Abealzu-Filigosa. Unu monumentu de custa genia no est presente in perunu logu de s'Europa nen de su batzinu de su Mediterràneu. Monte d'Acoddi s'atzapat in sa Nurra in sa comuna de Tàtari a curtzu de s'istrada 131. @@ -12350,6 +15296,7 @@ Su monumentu at mantesu s'importàntzia religiosa pro carchi sèculu, posca in s'edade de su brunzu antigu (1800 a. C.) cando fiat in ruina est istadu abbandonadu e usadu solu pro interros. In sa Segunda Gherra Mundiale est istada distrùida s'ala de supra chin s'iscavu de trintzeas pro bi ponnere una bateria contraèrea. Sos iscavos archeològicos sunt istados diretos dae Ercole Contu (1954-1958) e Santo Tinè (1979-1990); in sos annos 80 b'est istadu unu restàuru mannu in ue sunt istadas torradas a fraigare tzertas alas de su monumentu. + Alfabetu: S'alfabetu est unu sistema de iscritura in ue sos sinnos gràficos (grafemas) rapresentant sos sonos de sas limbas. A segunda de su sistema, unu grafema podet rapresentare unu sonu solu, prus sonos o puru podet èssere unu sonu a èssere iscritu chin prus grafemas. Sa paràula alfabetu benit dae s'unione de sos nùmenes de sas primas duas lìteras gregas, Alpha e Beta. @@ -12359,13 +15306,16 @@ B'at de cunsiderare chi sa X est impreada solu in sos limbàgios meridionales, tando sa lìteras ant a èssere 21 in s'alfabetu logudoresu-nugoresu e in sa Limba Sarda Comuna. In prus pro marcare sa diferèntzia intre sa zeta surda e sa sonora, in sardu, si usat su digramma TZ. Áteras propostas pro su sardu. Intre sa grafias non reconnotas a manera ufitziale, sa de importu prus mannu est sa Grafia Sarda Autònoma istudiada dae Antoni Lèpori. Sa GSA impreat fintzas sa lìteras Ç (ci truncada), K (capa) e Y (ìpsilon/i grega). + A: Sa A (manna) o a (minore) est sa prima lìtera de s'alfabetu sardu; est una vocale chi at semper sonu abertu . + B: Sa B (manna) o b (minore), si leghet "bi", est sa segunda lìtera de s'alfabetu sardu; est una cunsonante chi in sardu si podet iscrìere sia simple sia dòpia (b/bb). Sonos e mudamentos. Sa B si est in su cumintzu de sa paràula, tendet a èssere una cunsonante mòbile chi in sa pronùntzia podet rùere (es. bidda > idda). In prus sa B est sugeta a mudare, a segunda de sa zona, in P (es. abe <> ape - bìdere "lenitzione") o in V (es. bida <> vida - bìdere "betatzismu"). In su sardu podet àere duos sonos diferentes: in su cumintzu de sa paràula at semper unu sonu bilabiale oclusivu mentras in intro de su faeddu podet àere unu sonu oclusivu [b o fricativu (custu solu in positzione intervocàlica). + C: Sa C (manna) o c (minore), si leghet "ci", est sa de tres lìteras de s'alfabetu sardu; est una cunsonante chi in sardu si podet iscrìere solu simple. @@ -12373,6 +15323,7 @@ Sa C podet àere duos sonos diferentes: A s'ispissu sa C tosta, si est in su cumintzu de sa paràula e est pretzèdida dae vocale, tendet in sa pronùntzia a mudare in G (es. “su cane” si podet lèghere “su gane”), mentras sa C durche tendet, mescamente in su logudoresu/nugoresu, a mudare in TZ (es. “it. città” > “camp. citadi” > “log. tzitade”). In tzertas biddas barbaritzinas sa C tosta càmbiat in unu sonu cramadu "corfu de gùturu" iscritu chin sa lìtera h o puru, segundu àteros, cun unu apòstrofu a càmbiu de sa ci. In prus sa C, in sos limbàgios nugoresos, est usada a càmbiu de sa G logudoresa e campidanesa (es. “amigu” > “nug. amicu” - bìdere "lenitzione"). + D: Sa D (manna) o d (minore), si leghet "di", est sa de bator lìteras de s'alfabetu sardu; est una cunsonante chi in sardu si podet iscrìere sia simpre sia dòpia (d/dd) @@ -12380,25 +15331,33 @@ Sa D podet àere in sardu prus de unu sonu: In prus sa D, a segunda de su logu, podet mudare in T (mescamente in su nugoresu) o in R (mescamente in su campidanesu), pro esempru chin su faeddu ludu > lutu > luru (bìdere "lenitzione"). Sa D est fintzas una lìtera eufònica chi non si marcat, ma benit lassada a sa pronùntzia, comente si sos casos: in unu (in d-unu), cun unu (cun d-unu) e gasi sighende. + Africada alveolare surda: Sa africada alveolare surda est una cunsonante presente in medas limbas currispondente a su digramma ""tz"" in sardu, a sa "zeta surda" italiana e a su sìmbulu ""ts"" de s'alfabetu fonèticu internatzionale IPA. Sa "ti-zeta", in su sardu, si podet iscrìere solu simpre. Sonos e mudamentos. Su sìmbulu TZ, in tzertas variantes locales, podet mudare in àteras formas che a t/th/ss/ci, pro nàrrere s'istandard putzu est presente fintzas comente putu/puthu/pussu/pùciu. + X: Sa X (manna) o x (minore), si leghet "ichis" o puru "scèscia", est sa de bintunu lìteras de s'alfabetu sardu campidanesu; no est presente ne in sa LSC ne in sos àteros limbàgios sardos. Est una cunsonante chi in sardu si podet iscrìere solu simpre e solu in intro de sa paràula e mai in su cumintzu. Sonos e mudamentos. Sa X est cramada "fricativa postalveolare sonora" ; at unu sonu chi currispondet a sa "j frantzesa" (es. Jean) o a su digramma "”sg”" in su tataresu, in su gadduresu e in su cossu (es. Frisgiori). Su matessi sonu est presente fintzas in carchi bidda de limba logudoresa (es. jogu in carchi logu si leghet sgiogu), imbetze no esistit in su nugoresu e nemmancu in sa limba italiana. + Sant'Anna di Stazzema: Sant'Anna di Stazzema, in Provintzia de Lucca, mentuadu pro s'istrage de 560 ca. civiles (omines , feminas, antzianos e pizzinnos) fatta dae sas SS tedescas su 12 de austu 1944 e chi ant brujadu su burgu. + Ildegarda di Bingen: Ildegarda di Bingen (1098 -1179), tedesca. Monaca benedettina, iscrittora, musicista, filosofa, poetessa, mistica. Santa. Proclamada Duttore de sa Creja dae Paba Benedetto XVI ( santuaine 2012) + Estela Raval: Est istada sa oghe de su grupu Los Cinco Latinos + Amelita Baltar: Diventada famosa a su cominzu de sos annos '70 comente e cantente de su composidore e sonadore de bandoneón Astor Piazzolla e de Horacio Ferrer. + Lenitzione: Sa lenitzione est una forma de mudamentu presente in medas limbas cumpresu su sardu. Custu fenòmenu est riferidu a su càmbiu de una cunsonante tosta in una cunsonante lèbia chi si at, in su sardu, chin sas cunsonantes oclusivas surdas intervocàlicas p/t/k chi mudant in b/d/g. Sos limbàgios tzentrales si sunt mantesas sas oclusivas surdas in positzione intervocàlica e sa lenitzione no est presente; in custas zonas, pro esempru, si at: dae su latinu CUPA(M) > "cupa", dae APE(M) > "ape", dae ROTA(M) > "rota", dae CATENA(M) > "catena", dae LOCU(M) > "locu", dae SECARE > "secare", e gasi sighende. Sos àteros limbàgios (logudoresu e campidanesu) imbetze sunt istados sugetos custu fenòmenu e tando, semper pro sas matessi paràulas, si ant "cuba", "abe", "roda", "cadena", "logu", "segare". + Raffaello Sanzio: Raffaello Sanzio ( Urbino 1483- Roma 1520). Fizu de unu pintore, Giovanni Santi , at mustradu subitu sa capatzidade sua. Est istadu allievu de Perugino e puru de Bramante. Pintore e architettu. Comente pintore at produidu meda ispetzialemte in Roma. Oberas: S'Isposalitziu de Maria cun Giuseppe (1504) Pinacoteca de Brera. @@ -12412,52 +15371,72 @@ La Scuola di Atene (Stanza della Segnatura) Vaticano. La Trasfigurazione (1520), ultima obera de Raffaello, finida dae Giulio Romano. A sa morte de Donato Bramante, at leadu sa diretzione de su trabagliu pro du fraigu de sa Basilica de Santu Pedru. + Francisco Xavier Clavigero: Francisco Xavier Clavigero (Puerto de Veracruz, Méssicu, 9 de cabidanne de su 1731 - Bologna, Italia, 2 de abrile de su 1896), gesuita, istoricu. + Jacques Berthieu: Jacques Berthieu (Polminhac, Frantza 27 de santandria 1838 - Ambiatibe, Madagascar 1896), gesuita frantzesu, missionariu e martire in Madagascar. Santu. + Evanescence: Is Evanescence funt unu grupu alternative metal nàschidu a Little Rock in Istados Unidos. + Lu Xun: Lu Xun (cinesu:鲁迅;), est su nomene de arte de Zhou Shuren (cinesu:周树人) est istadu unu de sos mazores iscrittores cinesos de su XX seculu. + Robert Johnson: S'etnomusicologo Alan Lomax est istadu determinante in su recuperu e sa conservazione de sos discos de Roberto Johnson e at contribuidu in manera determinante a lu faghe' connoschere a su publicu. + Cefalonia: Cefalonia (Kefalonìa in gregu). Isola de 781 km2, a ovest de Grecia, ca. 36 miza abitantes. Tzentros: Argostoli, Lixouri, Sami. Durante e Segunda Gherra mundiale fortzas de S'Asse, tedescos e italianos ant occupadu s'Isola (12.000 italianos, sa Divisione Acqui, e 2.000 tedescos ). S'armistiziu de s'Italia cun sos Alleados (cabidanni 1943) at creadu diffidentzia e confusione in su rapportu tra italianos e tedescos . Arrivant in s'isola rinfortzos tedescos e benit ordinadu a sos italianos de lassare sas armas. In seguitu a su rifiutu, aereos tedescos mitragliana sos italianos. Morint in s'Isola 5.000 soldados italianos e chentinaias de ufficiales. + El Alamein: El -Alamein (in àrabu: العلمين, "al-‘Alamayn") est una localidade de unos 5.800 bividores de s'Egitu, posta in sa costera de su mare Mediterràneu, pagu a tesu de su desertu egitzianu e istesiada unos 100 km dae Alessandria. In s'atunzu de su 1942 est istada cumbattida in custu logu una battaglia detzisiva tra sa fortzas de s'Asse, italianos e tedescos, e sos Alleados. Custos, superiores pro armamentos e ateros medios ant custrintu tedescos e italianos a si retirare. Paritzas miza de soldados italianos morint in battaglia e ateras miza sunt fattos presoneris. A El Alamein unu Sacrariu, ammentat sos italianos chi sunt mortos in ie. + Antine imperaradore: Flaviu Valeriu Aureliu Antine "Su Mannu", imperadore romanu (274 -337), est naschidu a "Naissus" ( in sa Serbia de oe) dae Elena e Costanzo Cloro. Giovanu s'est postu in mustra cumabattinde contra a sos Persianos e a sos Sarmatas. Unu nemigu sou est istadu Massèntziu, chi fut puru connau sou. Sa battalla detzisiva de Antine contra a Massèntziu su 28 de santaine 312, a Saxa Rubra, affacca a Roma, e finida a Ponte Milvio subra su Tevere. In occasione de custa battaglia si faeddat de una bisione in su sonnu, de una rughe e sas paraulas “"in hoc signo vinces"”, chi Antine at fattu ponnere subra sos istendardos de sas legiones. Cun s'Editu de Milano at dadu sa libertade de praticare la religione cristiana. Costantinu trasferit sa capitale dae Roma a Bisàntziu e fundat una tzittade noa, Costantinopoli. Preoccupadu de sas divisiones in sa Creja cristiana convocat sa reunione de unu Contzìliu, a Nicea in su 325, cun 300 piscamos e issu faghet su Presidente. In su Contzìliu benit preparadu e promulgadu su “Credo”, nadu su “Credo niceno, inue si fissant veridades importantes de sa fide cristiana. Fortzis Antine at retzidu su battijimu prima de morrere. Sos ortodossos lu cunsiderant santu, sos cattolicos no. Però custos tenent pro santa sa mama, santa Elena . In Sardigna (in Sedilo, in Putumajore) b'est sa traditzione de currere s'Ardia, in onore de Santu Antine (o Bantine), pro ammentu de sa battalla de Ponte Milvio (probabile influssu de traditziones bizantinas). + Manoppello: Manoppello. Burgu, in provintzia de Pescara in sa zona de su Parcu Notzionale de la Maiella. Unu pagu fora de sa bidda su Santuariu del Volto Santo, cun un'immagine de sa Cara de Cristu, meda venerada,visitada dae Paba Benedetto XVI su 2006. + Capestrano: Capestrano. Bidda in Provintzia de L'Aquila, in zona de su Parcu Natzionale del Gran Sasso e Montes de La Laga. Su burgu antigu est medievale , cun palattos ecrejas. Dominadu dae unu castellu, Castello Piccolomini. Cunventu de Santu Giuanne de Capestrano de su sec. XIV. + Calascio: Calascio (L'Aquila) est una biddighedda dominada dae unu castellu de su sec. XIII. A 1.500 metros subra su mare, est su castellu pius in altu de Europa. + Diana di l'Alba: Discografia. Diana Di L'Alba + Sardinia (Ohio): Sardinia est su nomene de una bidda de s'istadu americanu de s' Ohio. In su censimentu de su 2000, aìat una populatzione de 862 abitantes. Su nomene derivat dae s'isula de Sardigna. + SS. Trinità di Saccargia: Creja, fundada dae sos Camaldolesos, in territoriu de Codrongianus e in campagna. Sa costrutzione in su sec.XII. A denanti b'est unu “porticu “; unu campanile altu meda . In su fraigu est dominante su colore de sas padras: tufu biancu e pedra niedda vulcanica. Navada unica e abside. + San Michele di Salvenero: San Michele de Salvenero , Ploaghe (SS). Creja romanica fraigada dae sos monacos Vallombrosanos, fundados in Toscana in su 1015 dae san Giovanni Gualberto. Primu insediamentu issoro in Sardigna s' abbazia de San Michele di Plaiano a Tatari. Fraigada cun pedra bianca intercalada cun filares de pedra vulanica niedda. + Basilica de sant Antioco di Bisarcio: Basilica Sant Antioco di Bisarcio No lontanu dae Othieri, isolada in sa campagna. Creja romanica e cattedarale de s'antiga Diotzesi de Bisarcio. Fraigada fortzis dae mastros de fora, lombardos e pisanos, a sa fine de su 1100. Arruinada dae su fogu e abbandonada, giughinde sa sea de sa diotzesi a Sardara, capitale de su Giudicadu de Torres. At unu porticu a s'intrada, navada centrale e navadas laterales, e un abside. + Giuseppe Puglisi: Giuseppe Puglisi, preideru de sa Diotzesi de Palermo. In Palermo aiat organizadu su Centru "Padre Nostro, pro su ricuperu de giovanos reclutados dae sa criminalidade. Bocchidu su 15 de cabidanni 1993. + Carlo Carretto: Carlo Carretto (Alessandria, 2 aprile 1910 – Spello, 4 ottobre 1988) "Piccolo Fratello di Gesù" at sighidu s'ideale de vida de Charles de Foucaul in sa preghiera e silentziu. Iscrittore de liberos ispirituales. Est mortu su 4 santuaine 1988. + Scientology: Scientology est unu movimentu fundadu dae Lafayette Ronald Hubbard (1911-1986) in California in su 1954 ("Church of Scientology"). Hubbard at tentu una vida movimentada ( cun sas feminas pro tres matrimonios, e cun sas autoridades inglesas chi ant espulsu isse e sos seguaces dae s'Inghilterra e puru in Frantza, cundennadu pro truffa. Scientology est una dottrina “sincretista” derivada dae diversas religiones, e filosofias e definida:” scientzia de sa salude ispirituale e mentale”. Tzertos divos de Hollywood faghent parte de Scientology. + Non credentes: Sos non-credentes sunt sos chi non credent in peruna religione, non nde l'importat nudda de sa religione, non li piaghet sa religione o sunt contr'a sa religione. Cando rifiutan sa fide religiosa los podimus mutire fintzas àteos, agnòsticos, ignòsticos, non-teistas, non religiosos o umanistas làicos. Cando non nde l'importat nudda de sa religione los podimus mutire apateistas. Cando sun contr'a sa religione los podimus mutire anticlericales o anti-teistas. Sas istatìsticas naran chi prus de su 16% de totu sa zente de su mundu (1,1 miliardos de pessones) sunt "non-credentes", ponende paris sos chi naran de esser agnòsticos, àteos, laicistas e sas pessones chi risponden "nudda" o "perunu issèperu religiosu" cando lis dimandant cale est sa religione issoro. @@ -12464,20 +15443,26 @@ In sa realtade, podimus pessare chi su nùmeru de sos non-credentes in totu su mundu siat prus mannu meda, ca b'at zente meda chi risultat cristiana petzi ca l'an batizada a minore, ma a mannos non bi credent prus. Demografia. Sas tabellas chi sichin ponent in òrdine sos istados, comintzande dae sos istados in ue bi sunt prus non-credentes a sos in ue bi nd'at prus pacos. + Rezu Emìlia: Rezu in s'Emìlia (in s'impreu informale Rezu Emìlia, Reggio Emilia in Italianu; Rèš in rezanu; "Regium Lepidi" in latinu) est una comuna italiana de 172.317 abitadores, cabitale de sa provìntzia numenale in Emìlia-Romanna. Est sa de bator biddas de sa rezione pro nùmeru de bividores e sa de 22 in Itàlia. Nàschida a longu de sa Bia Emìlia de orìzine romana e chi aunit, oe che tando, sa tzidade de Praghèntzia a sa tzidade de Rìmini, Rezu Emìlia si podet onorare de su narrativu de "Tzidade de su Tricolore", sende chi sa bandera italiana, a ispiradura de sos istandartos de sa Repùbriga Tzispadana, fiat nàschida e fiat istada ispònnida pro sa primera bia in custa tzidade su 7 de ghennarzu de 1797. S'istandartu l'aiant ispònnidu in Sala de su Tricolore milliseteghentesca de sa domo comunale tzitadina, in su matessi salone chi oe istranzat sas audièntzias de su cussizu comunale de Rezu Emìlia. + Cant de la Sibil·la: El Cant de la Sibil·la est unu cantu liturgicu gregorianu e sas peraulas chi lu cumponene descriene s'Apocalissia, benit cantadu in sas chejas de Majorca in sas Isolas Baleares in Ispagna e in s'Alighera in Sardigna. Dae su 16 de santandrìa de su 2010 est istadu dichiaradu patrimoniu de s'Umanidade. + Sabaudia: Sabaudia est una comuna italiana de 19.287 abitadores ubigada in sa rezione de su Làtziu, cuncretamente in sa provìntzia de Latina. Est una de sas biddas fundadas in s'èpoga fassista, cuncretamente su 5 de austu de 1933, e inagurada su 15 de abrile de 1935. Geografia. S'agatat in su coro de sas Tolas Pontinas, a unos 90 km. dae Roma e a 25 dae Latina. Su territòriu comunale suo parisincu est caraterizadu dae su litorale de dunas arenosas, dae zonas litosas (chi una die formaiant parte de sa "serva de Terracina) e dae una filera de zonas ùmedas protèghidas e dae tres lagos costerencos: su lagu de Sabaudia (o de Paola), su lagu dei Monaci e su lagu de Caprolace. Una parte importante de su territòriu comunale est custituìda de su 1934 dae su Parcu nassionale de su Circeo. + Limba isvedesa: S'isvedesu est una limba chi pertenet a su sutagrupu nòrdigu de sas limbas alemànigas: sas àteras limbas printzipales de custu sutagrupu sunt su danesu e su norueghesu, ambos meda assimizadores a s'isvedesu, e s'israndesu, prus arcàigu e allargadu. S'isvedesu est faeddadu in su mundu dae unos deghe milliones de pessones: in prus de esser sa limba ufissiale de su Rennu de Isvètzia, est allegadu dae una minòria in Finlàndia, mescamente a longu de sa costera e in sas Isulas Aland. + Amtrak: Amtrak est su nùmene de sa cumpanzia ferruviària printzipale de sos Istados Aunidos de Amèriga. Est chistione de sotziedade privada chi tenet sa sea sua in Washington. Amtrak aiat cumintzadu s'atividade sua s'1 de maju de 1.971. Sa retza sua est ispainada e efissiente, totalizende 34.000 chilòmetros, mancari siat eletrifigada petzi in parte mìnima. Belle chi su trenu in sos IAA siat semper istadu prus pagu impreadu a petus de sa betura, su postale e s'aparèchiu, e in prus apat semper tentu unu costu elevadu (prus chi totu in cumparadura cun su de su postale), in sos ùrtimos deghe annos su tràfigu de passizeri at rezistradu un'aumentu sensìbile. Amtrak impreat in s'atualidade prus de 20.000 pessones. Onzi die, tzìrculant prus de 300 trenos Amtrak, a belotzidades finas a 240 km. s'ora, aunende prus de 500 destinos in 46 istados e tres provìntzias canadesas. In s'annu cumertziale de su 2.012, Amtrak at trasportadu finas a como unu nùmeru primadu de passizeris, 31,2 milliones, logrende un'intrada de 2.020 milliones de dòllaros IAA. In mesu de s'àteru, Amtrak si notat pro sa sintzillesa e s'efissièntzia de su cuntrollu de sos billetes: cando s'averiguadore cuntrollat su tìtulu de biazu, intregat a su passizeri unu carteddigheddu adesivu a apicare a su seidorzu: in custa manera, sos cuntrolladores chi colant prus a tardu zai ischint chi su billete est istadu averiguadu e non tenent bisonzu de pregontare a su biazadore si su billete zai siat istadu cuntrolladu, comente acontessit in àteros paìsos, Sardinna incrùdida. In Noa Iorcu, sas cumponiduras AMTRAK impreant sa Penn Station, situada zustu intro de bidda. + Pavia: Pavia. Istoria: tzittade importante fintzas dae epoca romana, cun su nomene de Ticinum. Derruta dae sos Unnos. Conchistada dae sos Bizantinos e a poi dae sos Longobardos che nde ant fattu sa capitale de su su Regnu de Italia, lende su nomene de Papìa. In su 1360 passa sutta sos Visconti de Milanu. @@ -12489,38 +15474,51 @@ Basilica de San Pietro in Ciel d'Oro, cun restos antigos de su VI seculu. A s'ala de fora decorada cun maiolicas. Sa creja attuale est unu fraigu romanicu in mattones, a tres navads, cun abside e cripta inue s'agatada su monumentu funebre de Severino Boezio ministru de Teodoricu e dae issu fattu bocchire in su 525. Pavia tenet una Univesidade de sas pius antigas de sa penisola, fundada in su 1361. Tzertos importantes personagios sun istados alunnos o professores: Gerolamo Saccheri, Lazzaro Spallanzani, Alessandro Volta, Ruggero G. Boscovich, Carlo Rubbia, Premiu Nobel.Paret, comente alunnu Cristoforo Colombo. + Universidade Estadual de Feira de Santana: Sa Universidade Estadual de Feira de Santana, jamada comunemente UEFS, est una universidade cun sa sede in Feira de Santana, in Bahia, in so Brasile. S'universidade fit istada fundada in su 1976. + Universidade Federal de Minas Gerais: Sa Universidade Estadual de Minas Gerais, jamada comunemente UFMG o solu Universidade Federal, est una universidade cun sa sede in Belo Horizonte, in Minas Gerais, in so Brasile. S'universidade fit istada fundada in su 1927. + Universidade Federal da Bahia: Sa Universidade Federal da Bahia, jamada comunemente UFBA, est una universidade cun sa sede in Salvador, in Bahia, in so Brasile. S'universidade fit istada fundada in su 1946. + Centro Federal de Educação Tecnológica de Minas Gerais: Sa Centro Federal de Educação Tecnológica de Minas Gerais, jamada comunemente Cefet-MG, est una universidade cun sa sede in Belo Horizonte, in Minas Gerais, in so Brasile. S'universidade fit istada fundada in su 1910. + Lògica: Sa lògica est sa iscièntzia chi tene pro progetu s'istudiu de sa valididade et s'articulatzione de unu discorsu pro cussu chi cuncernat sas inferentzias sua - in particulare deduttivas. + Elia Angelo Dalla Costa: Elia Angelo Dalla Costa (1872 – 1961), piscamu de Firenze e cardinale. Reconnottu comente “Giusto tra le Nazioni” dae su Museu de s' Olocaustu ,Yad Vashem,de Gerusalemme (santandria 2012) po aere aggiuadu e salvadu paritzos ebreos durante s'occupatzione nazista de s'Italia. + Simon & Garfunkel: Simon & Garfunkel sunt istados unu duo musigale ameriganu formadu dae Paul Simon su cantautore e Art Garfunkel su cantadore. Ambos aiant custituìdu su grupu Tom & Jerry in 1957 e aiant tentu su primu èsitu issoro con sa fasca "Hey, Schoolgirl". Comente Simon & Garfunkel, su duo aiat logradu numenada in su 1965, mescamente gràssias a s'individuale truncaràdios "The Sound of Silence". Sa mùsiga issoro fiat istada impreada de banda sonora in sa pellìcula famada "S'indutoradu" (1967) cun Dustin Hoffman e Annie Bancroft, faghende-los galu prus cunnotos a su pùbrigu. + Lagu Omodeu: Su lagu Omodeu est unu lagu artifitziale de sa Sardinna. S’agatat in sa provìntzia de Aristanis, in sa sutarezione istòriga de su Barigadu. Est formadu dae s’arressu de su riu Tirsu a mèdiu de unu tancadorzu postu in su territòriu de sa comuna de Busachi. S’alabatu ìdrigu zughet su nùmene de "Angelo Omodeo", s’inzineri chi si fiat ocupadu de sa prozetadura de su primu tancadorzu, chi s’agataiat a probe de Ulài Tirsu e como resurtat atzuvada partiarmente dae sas abas de s’imbasu nou. Su lagu tenet una superfìtzie de 29,37 chilòmetros cuadrados, una profundidade màssima de 59,55 metros e una profundidade mìnima de 12,13 metros. + Karaganda: Karagandao Qaraghandy (in kazacu: Қарағанды/Qarağandı [qɑɾɑˈʁɑndə) est una tzittade de sa Repubblica de Kazakistan, in sa zona orientale, ricca de carvone. Affacca a custa tzittade b'est istadu unu de sos tzentros pius mannos de lager sovieticos connottu comente "Karlag" ( 26 campos, po 250 km2 de superficie, inue sun istados recuidos 1.500.000 deportados: de issos 500.000 bocchidos inn diversas maneras). + Restorante: Unu restorante (dae su frantzesu: "restaurant") est un’istrutura edilìtzia in ue si servint màndigos e bufaduras bariadas, a cunsumire in s’istabilimentu. Su tèrmine cuguzat una gamma basta a beru de atividades cumertziales e numerosos tipos de coghina. A bias, sos restorantes formant parte de unu cumparis prus mannu, a s’avesu un’hotel, e in su casu naradu sos ambientes pro sa restoradura sunt cuntzìbidos pro esser impreados dae bandas de sos istranzos, peroe fitianu sunt abertos finas a crientes de foras. + Limba matzedònia: Sa limba matzedònia est un'idioma isravu faeddadu a dies de oe dae unos duos milliones de pessones, mescamente in sa Repùbriga de Matzedònia atuale, cun minorias minores in sos paìsos a curtzu e unu disterru bastante cussideràbile in nassiones che Alemània, Isvìtzera, IAA, eac. Est meda assimizadore a su bùrgaru: ambas limbas sunt sas ùnigas de orìzine israva chi non tenent degrinaduras e possuent s'artìgulu determinadu, chi si ponet a s'agabu de sa paraula (pro narrer: "kniga", libru, "knigata", su libru). Su matzedòniu est una limba zòvana: difatis, est petzi dae a inghìriu de su 1.940 chi tenet un'istandard recunnotu e una literadura rica e sighida. In Itàlia continentale bivit una comunidade matzedònia bastante notàbile, mescamente in tzidades che Trebisu, Bissèntzia e Praghèntzia (in custa ùrtima, sos emigradores apròghilant prus chi totu dae sa zona de Strumica, una bidda de su suddu-estu de sa Matzedònia), cando chi sa presèntzia de matzedònios in Sardinna est, pro su mamentu, iscassa. + Chiassu: Chiassu (Ciass in dialetu ticinesu, "Pias" in tedescu)est una bidda isvìtzera ubigada in su Cantone Tessinu, in pinna de sa làcana cun s’Itàlia e a prus pagu de tres chilometros dae su tzentru de Comu. In su 1976, sa comuna de Chiassu at ingrustadu sa de Pedrinate e a dies de oe contat cun unos 9.000 abitadores in totale. Est sa comuna prus meriesa de s’Isvìtzera e est istassione de làcana chirru a s’Itàlia cun ischerriadorzu. S’istassione de sos trenos s’agatat pratigamente in sa frontera, essende dae s’intrada printzipale bastat a cursare unos chentu metros a pee pro nche sizire sa duana. B’at su prozetu de un’istassione internassionale Comu-Chiassu. + Fabio Felline: Fabio Felline (Turinu, 29 de martzu 1990) est unu tzicrista camineri italianu. Est profissionale dae su 2010. Carrera. @@ -12533,6 +15531,7 @@ In su mese de austu, Felline at sinzadu unu cuntratu cun Trek, liderada dae Fabian Cancellara s'isvìtzeru, chi at a esser s'echipa sua moende cun annoas. S'ùrtima die de su mese, s'est cullocadu in su de sete logos in su Memorial Pantani, chi antiannu l'aiat bidu binchende. Su 2.014 est un'annu malassortadu pro Fabio, che pro neghe de sas cundissiones suas fìsigas imperfetas non resessit a lograre peruna bintòria e si devet cuntentare cun unos cantos cullocamentos. Fabio Felline custumat amaniare onzi annu in atonzu, a pustis de s'agabu de s'istajone cumpetitiva, sa "Fellinata", una pedalada tzicroturìstiga a fùrriu de Turinu, a sa cale podent leare parte totu sos chi lu disizent. + Jan Vermeer: Jan Vermeer (1632- 1675), pintore olandesu. Sas pinturas suas mustrant colores caldos e paret che eppat leadu dae s'iscola de Rembrant. Pintore meticulosu. Oberas: Cristo in casa di Marta e Maria (1654-55) Edimburgo. @@ -12545,19 +15544,26 @@ Ragazza che legge una lettera davanti a una finestra (1657). La ragazza con l'orecchino di perla (1665). Donna con una bilancia (1664 ) Washington + Noas in sardu: "Noas in sardu" est su chidàriu, integramente in sardu logudoresu, de s'ABLS, s'Assòtziu de Boluntàrios pro sa Limba Sarda, formadu mescamente dae sardos aposentados in terra manna o nàschidos in ie, gasi comente dae Miale Santu Pedru su limbista. At cumintzadu a esser imprentadu in su 2.007, a pustis de àteras isperièntzias de sa matessi casta, che "Su Fogu". Est unu chidàriu imprentadu in s'elaboradore e imbiadu de badas a totu sos chi lu dimandent. Est cumpostu dae unas deghe pàzinas, su prus cunsagradas a sos acontessimentos de sa Sardinna, cun una pàzina pro sos fatos de continente e una pro sos de s'abarru de su mundu. A bias si pùbrigant finas noas de sos assòtzios sardos in Itàlia e in logu istranzu, prus raramente cumentàrios. Sas noas si podent legher finas in Facebook in su grupu "Noas e artìgulos in sardu". Su deretore de "Noas in sardu" est Miale Santu Pedru. Pro retzire unu nùmeru senacostu de "Noas in sardu", est bastante a imbiare una missada de dimanda a s'aderetu abielleesse@yahoo.it. + Assòtziu sardu "Gràssia Deledda" - Parma: S'assòtziu sardu "Gràssia Deledda" est una sodalia sarda faghende parte de sa FASI chi est formada mescamente dae sardos disterrados a Parma e a fùrriu, peroe finas dae bastantes logales interessados a sa Sardinna e a sa curtura sua, chi tenet sa sea in sa bidda emiliana in s'aderetu de Strada Baganzola nr. 7, ubigada in sa prima periferia parmesa, in sa zona nordu-otzidentale de sa bidda. S'assòtziu est istranzadu in intro de unu dominarieddu cun duas prantas in colore grogu, ch'istranzat finas sa sea de una partzidura perifèriga de s'ABIS. S'assòtziu "Gràssia Deledda" s'agatat a pee pranu e est cumpostu dae unu tzillereddu, una sala manna, una bibriutega minore e una coghina. Faghent unos doighi annos chi s'assòtziu s'agatat inoghe: in antis fiat in viale Piacenza, a inghìriu de unu chilòmetru de distàntzia, prus chirru a su tzentru. Su presidente de s'assòtziu est Antoni Gonàriu Pirisi, unu sichiàtrigu sarulesu chi zai dae annos est aposentadu in continente. Ateros membros de cabale sunt Paschedda Pira, Lisandru Cartzedda, Sarvadore Marche, Zosepe Mesina, Urzeni Cau, gasi comente Miale Santu Pedru su limbista. S'assòtziu est meda ativu in s'afortimentu de sa limba e de sa curtura sardas, e amàniat fitianu eventos de zenia bariada. Su nùmeru de telèfonu de s'assòtziu est 0521-941053, su de telecopiadore est 0521-941059, cando chi s'aderetu telemàtigu est g.deleddaparma@tiscali.it. Pro su chi pertocat sas oras de funtzionamentu, sa sodalia est normarmente aberta sos sàbados a sero dae sas sete e sas domìnigas a manzanu, dae sas noe finas a s'una. Pro arribare a su tzìrculu dae s'istassione de sos trenos, faghet bisonzu su postale nr. 6, chi cheret leadu dae sa segunda pèndida a manu dereta essende dae s'istassione, cando chi unu tassì costat dae chimbe a ses euros. Su pabiru de s'assòtziu pro un'annu costat 15 euros. + Aereoporto Internatzionale de Phu Quoc: Aereoporto Internatzionale de Phu Quoc ("Sân bay quốc tế Phú Quốc") este una aeroporto de su comune Phu Quoc, sa capitale e sa tzitade pius populada de Kien Giang s'Vietnam. Sân bay quốc tế Phú Quốc este una frazione de Dương To, est a 7km dae Duong Donge a 2200 km dae Hanoi. Sân bay quốc tế Phú Quốc est istada fundada dae su guvernu vietnamu in sos annos 2012. + Ronald Reagan: Ronald Wilson Reagan (Tampico, Illinois, 06/02/1.911-Bel-Air, Califòrnia, 05/06/2.004) est istadu su de 40 Presidentes de sos Istados Aunidos (1.981-89). Cun anteriordade, fiat istadu su de 33 Gubernadores de sa Califòrnia (1.967-75), gasi comente un’atore de su ràdiu de su tzine e de sa telebisura. Cunforme a sos sondazos, est cussideradu comente unu de sos mezus presidentes ameriganos de s’istòria, cun su mèritu de aer zeneradu una renàschida ideolòziga de sa dereta polìtiga amerigana. + I Dinka: I Dinka. Sunu una popolatzione africana de su Sudan de su Sud chi ant tentu s'indipendentzia in triulas 2011 a poi de una gherra civile durada annos meda cun su Sudan de su Nord. Sunu pastore- gherreris, in una terra arida e paga abba chi limitant s'agricoltura. + Trenu: Su trenu est unu mèdiu de trasportu formadu dae diferentes vagones chi sunt ingantzados intre issos e istrisinados subra de roderas dae una locumotora. In su 1804, sa prima locumotora, fraigada dae Richard Trevithick s'ingresu, trasportat 10 t. de ferru e 70 pessones pro 15 chilòmetros. Su caminu de ferru fiat nàschidu in Inghirterra in su 1.830, con s'inaguradura de una lìnia intre Liverpool e Manchester, in ue in 1835 si fiat sizida pro sa prima bia sa belotzidade de 100 km/h. S'istòria de sos trenos est marcada dae un'isvilupu istraordinàriu de sas retzas de bias ferrada in Europa e in sos Istados Aunidos in su de XIX sèculu e dae una busca costante de una belotzidade prus elevada. In 1846, sa locumotora Crampton est a tretu de remurcare trenos de 65 t. a 120 km/h. In su 1938, sa Pacific sùperat su primadu de belotzidade cun trassione a papore e nche sizit 220 chilòmetros s'ora, in sa conca de una cumponidura de 244 t. In s'atualidade, s'eletritzidade sustituet su papore e sa currera pro sa belotzidade bidet afrontende-si su Shinkansen e su Tokaido zaponesos, s'ICE alemannu e su TGV frantzesu (chi ostentat unu recordu de prus de 500 km/h), trenos in ue predòminant in sa matessi medida sa seguràntzia e sa comodidade de sos biazeris. + Aparèchiu: Un’aparèchiu (naradu finas bolarzu o abionae) est unu beìculu cun alas, prus pesadu chi s’àera, chi bolat zenerarmente propursadu dae unu o prus motores e s’impreat pro su trasportu abiàtigu. In su 1.783, Pilatre de Rozier e su marchesu de Arlandes fiant resèssidos a bolare gràssias a su grobu de àera caente de sos frades Montgolfier. Cun un’ispètzia de pranadore, Lillenthal s’alemannu aiat realizadu prus de 2.000 bolos moende cun su 1.890. Sende gasi, su primu òmine chi fiat resèssidu a decollare dae su solu – 20 cm. pro 50 m. – a bordu de unu beìculu motorizadu (s’Eolo) fiat istadu Clement Ader en 1.890. Orville Wright aiat fatu bolare unu beìculu pro 285 m. in tempus de 59 s. Posteriormente, sos obos si fiant sutzèdidos in manera ininterròmpida, in forma de primados de artària, de belotzidade e de distàntzia. Gasi, in su 1,910 si fiant sizidos sos 1.000 m. de artitùdine e sos 100 km/h. Louis Bienot su frantzesu fiant resèssidu a realizare sa prima rugrada de su Canale de sa Màniga in su 1.909 e Charles Lindbergh s’istadunidesu aiat aunidu pro sa prima bia Noa Iorcu cun Parizi in su 1.927. @@ -12564,13 +15570,17 @@ Dae tanto, s’òmine aiat utilizadu s’aparèchiu cun finalidades militares (su Messerschmitt alemannu contra a su Spitfire britànnigu in tempus de sa segunda gherra mundiale) o cumertziales (aparèchios de distàntzia mediana e longa), e li dat formas meda diferentes (idrobolarzu, elimòbile, supersònigu, eac.). Aparèchiu cumertziale – Aparèchiu chi pertenet a un’impresa e s’impreat pro trasportare pessones e mercantzias. Aparèchiu de cassa – Aparèchiu de dimensiones minores e belotzidade manna destinadu mescamente a recunnoschimentos e cumbates abiàtigos. + Limba ungheresa: Sa limba ungheresa pertenet a su grupu de sas limbas ugrofìnnigas, chi a dies de oe incruet, in prus de su mazaru, petzi su finlandesu e s’estonianu, bastante assimizadores intre sese, peroe diferentes meda dae s’ungheresu. Est faeddada dae unos 15 milliones de pessones in totale: 11 in sa Repùbriga Ungheresa, 2 in sos paìsos probianos (Rumania, Ucraìna, Isrovàchia, Sèrbia, Croàtzia e, meda pagu, Àustria), in sas reziones istorigamente ungheresas, e sos 2 abarradores ispartzinados peri su mundu, cun comunidades importantes in sos IAA, su Cànada e s’Austràlia. S’ungheresu est una limba gasi narada agrutinadora, su chi cheret narrer chi una paraula ebia podet cuntenner diferentes partes de s’allega a mèdiu de s’impreu de prefissos e sufissos (is.: “városomban” = “in sa tzidade mea”). Su tèrmine “agrutinadore” si referet a unu tipu de limbas, no a una famìlia o a unu grupu. Sunt agrutinadores, pro narrer, finas su bascu e su turcu, chi non tenent peruna relassione limbìstiga cun s’ungheresu. In realidade, unos cantos limbistas no iscruent chi sos idiomas agrutinadores podant aer tentu un’orìzine comuna: peroe si gasi est istadu, est acontèssidu tempus gasi in palas, chi a dies de oe est impossìbile a demustrare custa orìzine. + Caminos de Ferru de sa Sardinna: Sos caminos de ferru de sa Sardinna, cunnotos finas cun s’abreviadura de CfS e, dae su 2.008, cun sa resone sotziale de IRST Zestione Fds, fiat una sotziedade pùbriga chi operaiat in su trasportu pùbrigu ferruviàriu e caminale in Sardinna. In particulare, s’impresa zestionaiat sa retza ferruviària de ladària minimada de s’ìsula e sos duos metrotrambios de Tàtari e Casteddu. Dae su 2.010, est istada agrustada cumpretamente a intro de s’IRST. Su servìtziu ferruviàriu de sa CfS fiat amaniadu in 3 cumpartzimentos, onzi unu cun sa deretura de unu de sos tres arrogos ferruviàrios de sa sotziedade: - su cumpartzimentu de Casteddu, cun sa sea sua in Pauli, chi cuntrollaiat sos arrogos Casteddu-Ìsili, Mandas-Arbatassa e Ìsili-Sòrgonu (sos ùrtimos duos, dae su 1.997, fiant ativos petzi comente caminos de ferru turìstigos de su Trenigheddu Birde); - su cumpartzimentu de Macumere, chi cuntrollaiat sas lìnias Macumere-Nùgoru e Macumere-Bosa Marina (custa ùrtima, dae su 1.997, fiat aberta ebia a su servìtziu turìstigu de su Trenigheddu Birde); - su cumpartzimentu de Tàtari, chi cuntrollaiat sas lìnias Tàtari-S’Alighera, Tàtari-Sossu e Tàtari-Tèmpiu-Palau (custa ùrtima, dae su 1.997, fiat ativa petzi comente lìnia turìstiga in s’arrogu dae Nugurbi a Palau, cando chi su servìtziu de trasportu pùbrigu fiat abarradu operativu petzi intre Tàtari e Nugurbi). S’intzidente prus grae in s’istòria de sas CfS fiat acontèssidu su 15 de làmpadas de 2.007, intre s’automotora ADe 96 e su locomotore LDe 602, a probe de Macumere. S’automotora, moida a sas 6:24 pro isvilupare sa relassione de passizeris intre Nùgoru e Macumere, diat aer dèvidu agrugare in Bortigale unu trenu ispetziale pro su trasportu de operarzos a unu fraigadorzu. Su trenu ispetziale at inghitzadu sa bia ùniga, iscudende in manera frontale a cosa de s'automotora in Bìrori, in sa deretura de Bortigale. S’intzidente aiat causadu tres mortos e ses fertos graes. In prus de su servìtziu ferruviàriu, sa CfS zestionaiat finas unu servìtziu postalencu, chi pertocaiat su bonu de s’ìsula. In mesu de sos diferentes servìtzios, si podet amentare: s’urbanu in S’Alighera, su sutaurbanu intre S’Alighera, s’abioportu Costera de su Coraddu e Fertìlia, s’urbanu in Macumere, su sutaurbanu intre Casteddu e su biddarzu universidàriu e s’interurbanu in belle totu sas leadas de s’ìsula. Sos trazetos narados como sunt zestionados dae s’IRST. + Lagu Balaton: Su Lagu Balaton (naradu finas "Mare Mazaru", s’Ungheria non tenet essidas a su mare) est su prus mannu de s’Europa tzentrale. Cun sa superfìtzie sua de 596 km2, est prus istèrridu chi su Garda e su Mazore cussiderados paris. Est s’alabatu laghencu prus mannu de totu s’Europa tzentru-otzidentale, superiore petzi de pagu a su Lagu de Zinebra (581 km2) e de Costàntzia (538 m2). Longu 77 km. e ladu dae 3 a 14, sa profundidade sua mèdia est de unos 3 m., sizende su balore màssimu (12 m.) in su gasi naradu "Putzu de Tihany", a probe de sa mesìsula numenale. Su Lagu Balaton, paris cun Budapestu e s’ìssia de su Danùbiu, rapresentat s’atrativu turìstigu prus importante de s’Ungheria e, in su matessi tempus, un’elementu determinadore in su paisazu transdanubianu. Est apressiadu pro sas prajas, su crima, sas mitzas termales, sos binos, sos monumentos de arte e, prus chi totu, pro sa bellesa de su paisazu. + Nicolae Ceausescu: Nicolae Ceaușescu (Scornicești 26 de ghennàrgiu 1918 - Târgoviște 25 de nadale 1989) est istadu unu ditadore comunista rumenu chi at gubernadu in manera totalidària su paìsu dae su 1965, addaghi fiat istadu numenalizadu dae su cumitadu tzentrale de su partidu, finas a sa ruta sua in su 1989. Mancari Ceaușescu no apat cuntzèdidu mai nudda in matèria de liberdades tziviles, sa zestione sua econòmiga fiat istada caraterizada dae prosperidade relativa in sos primos deghe annos de su rezìmene suo, gasi comente dae una postura moderada in su terrinu internassionale, gràssias a sa cale si fiat balanzadu sos favores de numerosos gubernos otzidentales. @@ -12579,13 +15589,17 @@ In 1987, una rebellia in sa tzidade de Brașov fiat istada sufogada sambenosamente dae Ceaușescu. Sende gasi, cun s’istrampada de su comunismu in totu s’Europa, sa sorte de su tiranu oramài fiat de non poder evitare: in su nadale de su 1989, una rebellia pobulare fiat fuìda in Timișoara e si fiat istèrrida a totu su paìsu. Sa rebolussione fiat istada arrimada belle deretu dae s’armada; in pagas dies, su rezìmene de Ceaușescu nche fiat rutu, a pustis de dassare unas 60.000 bìtimas. Su tìranu e muzere sua, galu prus intransighidora e fanàtiga, fiant istados detènnidos e fusilados. Pro sa Rumania fiat agabadu un’amutadore. Ceaușescu est amentadu comente unu de sos ditadores prus brutales e sambenosos de s’istòria. + Pupo: Pupo, nùmene artìstigu de Enzo Ghinazzi (Ponticino, Aretzu, 1.955-) est unu cantadore e presentadore italianu. De famìlia modesta, cun su babu posteri e sa mama mere de domo, s'interessat a su cantu e a sa mùsiga zai dae su tempus prus minore, retzende su paranùmene de Pupo zai in sa pitzinnia, e binchende paritzos cuncursos cantales. A pustis de isvilupare traballos che bendidore de lissia o rapresentadore de discos, resessit a grabare su primu 45-furriadas suo in su 1.975, "Ti scriverò", cantone chi faeddat de unu piseddu chi moet a sordadare e si ponet a coro de s'amorada sua, unu discu coladu prus a prestu sena bidu. + Centro Federal de Educação Tecnológica Celso Suckow da Fonseca: Su Centro Federal de Educação Tecnológica Celso Suckow da Fonseca, jamada comunemente Cefet-RJ, est una universidade cun sa sede in Rio de Janeiro, in Brasile. S'universidade fit istada fundada in su 1917. + Tzìrculu Sardu "Su Nuraghe" de Biella: Su Tzìrculu Curturale Sardu “Su Nuraghe” de Biella, membru de sa F.A.S.I., Federadura de sos Assòtzios Sardos in Itàlia, est nàschidu in su 1.978, sende fundadu ufissiarmente peri s’atu de Paolo Tavolaccini su notàriu nr. 81679/2953 de su 24 de abrile de 1.979. In tres dègadas de atividade, su tzìrculu s’est cunsagradu a s’agrustamentu de sos addae de seimiza (intre sos cales duamiza e batorchentos nadios) sardos aposentados in su de Biella, a mèdiu de campannas de solidariedade e de partetzipadura umana. Su presidente atuale est Batista Saiu. + Francu Udella: Francu Udella (Casteddu, 25 de frearzu de 1.947-) est unu puzile antigu sardu Aiat tentu una carrera longa e òtima intre sos amadores, in ue fiat abarradu finas a s'agabu de su 1.972, a pustis de rapresentare s'Itàlia, in su matessi annu, in sos Zogos Olìmpigos de Mònagu de Bavària in sa categoria de sos pesos musca. In su 1.968, aiat leadu parte a sos Zogos de Tzidade de su Mèssigu in sos pesos musca, in onzi manera ambas partetzipaduras fiant terminadas in sas primas rundas. Fiat istadu prus bias campione italianu e aiat bestidu 38 bias sa màllia asula. Aiat cuncruìdu sa carrera amadoriale cun 140 bintòrias subra de 147 addòvios disputados. @@ -12592,22 +15606,29 @@ Pustis coladu a su profissionalismu a sos 25 annos, relativamente a tardu, aiat cumbatidu pro 18 bias in 2 annos e, su 20 de triulas de 1.974, aiat tentu s'oportunidade de lograre su tìtulu mundiale WBC, peroe in Lignano Sabbiadoro fiat istadu derrotadu pro KO in sa de deghe pasias dae Betulio Gonzalez su campione benetzuelanu. Belle gasi, tres meses a pustis ebia, non si nche fiat dassadu fuìre sa possibilidade de si fagher campione europeu, derrotende in Milanu a Pedro Molledo s'ispannolu pro nocàutu in sa de chimbe pasias. In s'abrile de s'annu in fatu, torra in Milanu in s'istàdiu de San Siro, aiat cumbatidu in sa categoria nounàschida de sos pesos minimusca e, binchende pro iscalifigadura a Martinez su benetzuelanu, fiat devènnidu campione mundiale pro sa WBC. Sende gasi, pagos meses a pustis su tìtulu mundiale li fiat istadu sustraìdu a mesa tabachina pro neghe de una farta de defesa contra a su disafiadore ufissiale. A pustis de pagos meses, in su triulas de 1.976, Udella aiat tentu s'ocasione de torrare a otenner su tìtulu mundiale, peroe in Caracas fiat istadu derrotadu dae Luis Istaba su benetzuelanu pro KO in sa de tres pasias. Pustis postas a bandas sas ambissiones mundiales, su bossadore sardu aiat sighidu a cumbater in sa categoria de sos musca, in sa cale aiat mantentu su tìtulu europeu in s'ìnteri. Aiat defèndidu repetidamente su tìtulu europeu finas a s'1 de maju de 1.979, addaghi in Londra fiat istadu bìnchidu craramente peri puntos dae Charlie Magri s'ingresu. A pustis de cussa derrota, Udella, chi oramài teniat trintaduos annos, non aiat prus agatadu sos istìmulos pro torrare a su cuadradu e aiat postu agabu a sa carrera sua longa. + Nahariya: Nahariya est una bidda israeliana de unos 32.000 abitadores posta in su nordu de su paìsu, in s’oru de su Mare Mesuterranu, a pagos chilòmetros dae sa làcana libanesa. Prima culònia ebràiga de sa Galilè otzidentale, fiat istada fundada in su 1.934 dae unu grupu de assentadores alemannos, s’in cras de sa bintòria nazista in sas eleghiduras: nàschida comente assentadorzu sintzillu, posteriormente s’est mudada in unu tzentru barneale froridore, chi a dies de oe est frechentadu meda e cunnotu pro sas prajas suas, cussideradas sas prus bellas de sa costera tramuntanesa. Su tzentru de sa bidda est sderot Ga’aton, su zirone printzipale chi segat sa leada dae uestu e estu; in su nr. 19, b’est sa domo comunale, ch’istranzat finas su museu logale. + Gràndula: Sa gràndula est su càvanu de su porcu, unu cantzu de petza rugradu dae benaduras lanzas (mùsculu) cun unu cumponidore de rassu fontomadu, de cumponidura diferente dae su lardu (rassu de su dossu) e dae sa bentrighedda (rassu de su bentre). Sa cunsistèntzia est prus tosta a petus de sa bentrighedda, e su sabore est prus caraterìstigu. Intrat a s'amaniadura de medas cundimentos e at tentu su recunnoschimentu de produtu tradissionale dae su ministèriu. Sa gràndula est produìda finas in Sardinna, sas mezus calidades sunt sas de Fonne e Làconi. Sa gràndula s'acumpanzat in manera òtima a su pane carasadu e a s'ispranada de Otieri, e est servida comente intrada, a sa sola o paris cun àteros salùmenes, in numerosos restorantes de sa Sardinna, gasi comente in restorantes sardos de continente e logu istranzu. + Ludovico Ariosto: + Grassianu Mesina: Grassianu Mesina (Orgòsolu, 4 de martzu de 1.942) est unu criminosu sardu. Est istadu su bandidu prus famadu de sa Sardinna de sa pustigherra. Est cunnotu pro sas evasuras suas numerosas (bintiduas, chi deghe intzertadas) e pro su rolu suo de medianeri in su sechestru de Farouk Kassam su minore. Su 25 de santandria de 2.004, a pustis de esser agrassiadu dae su Presidente de sa Repùbriga de tando, Ciampi, e dae su ministru de sa zustìssia Roberto Castelli, Mesina dassat sa presone de Voghera, peroe abarrat in su detenimentu bivimentale pro duos annos, sena lograre mai permissos (nemancu in s'ocasione de sa morte de mama sua), pro fagher sa recuida de òmine lìberu a s'Orgòsolu suo. Grobarmente, Mesina at barigadu 40 annos in palas de sas zagas, belle 5 bandidende e duos in su detenimentu bivimentale. Est istadu detènnidu su 10 de làmpadas de 2.013 cun s'acusa de liderare un'organizadura criminale intregada a su tràfigu de drogas, a sas furas e a sos isrobatòrios. + Margaret Thatcher: Margaret Hilda Thatcher, Baronissa Thatcher, nàschida Roberts su 13 de santugaìne de 1925, est una polìtiga britànniga, su primu ministru de su Rennu Aunidu chi est abarradu prus longamente in servìtziu (dae su 1979 a su 1990) in tempus de su de 20 sègulos, gasi comente s'ùniga fèmina chi at tentu cussa funtzione finas a como. Unu ziornalista de s'Unione Soviètiga antiga l'aiat paranumenada "dama de ferru", unu zistru assotziadu cun sa polìtica sua sena cumpromissos e s'istilu suo de lìderu. Comente primu ministru, aiat aprigadu polìtigas cunservadoras devènnidas cunnotas cun su nùmene de "Thatcherismu". + Porcheddu: Su porcheddu est unu de sos pratos prus licantzos de sa coghina sarda, ch'intrat cun onzi deretu a mesu de sas ispetzialidades prus bonas e ispainadas de totu s'ìsula. Sa tradissione agropastorenca, chi s'est inrichida gràssias a sos cuntributos curturales e gastronòmigos aproghilende dae àteros pòbulos, faghet sa coghina sarda meda bariada e a su caràtere ùnigu. Finas custa casta de coghina intrat a su modellu de alimentadura decraradu dae s'Unesco in su 2.010. S'amaniadura de su porcheddu dimandat sa presèntzia de un'ischidone chi fùrriet in su fogu. In antis de sa coghidura, est netzessàriu a prenare s'animale cun ervas aromàtigas pro carchi ora. Murta, timu, laru e fenugru agreste ant a dare prus sabore a su porcheddu de late bostru. Pustis innetada sa pedde dae sas tuddas prus mannas, s'ant a dassare brusiare sas abarradoras. A pustis de esser samunadu e assutadu, su porcheddu est prontu pro esser infertu a s'ischidone, a mantenner a una distàntzia de a inghìriu de mesu metru. Est aguarmente importante a lu fagher cogher a s'ala de sa matza, in antis de cumintzare a lu furriare lenamente. Sa coghidura de totu su porcheddu devet acontesser in manera lena e omozena, in modu chi s'animale intreu siat cotu a s'agabu de su protzessu. Dae cando in cando, cumbenit a arrosiare su porcheddu cun lardu issortu e annangher àteros aromas. Salide e piberade e servide in un'isterzu pranu su porcheddu bostru bonu a beru. Non cheret ismentigadu chi su porcheddu beru a sa moda sarda est un'animale meda zòvanu, chi devet tenner 45 dies de bida a su prus e, contrariamente a su chi si creet a s'avesu, non paret esser unu pratu de tradissiones meda antigas. Difatis, in s'antigòriu sos chi possuiant unu porcu non lu sagrifigaiant gasi luego, sende un'animale dae ue si podiat bogare meda de prus una bia chi èsseret inrassadu e prus betzu. Duncas, su porcheddu fiat una gulosina, reservada a pagos momentos in tempus de s'annu. Sa festa in ue si coghet su porcheddu in s'àera lìbera est numenada porcheddada. + Biberone: Su biberone est unu retzipiente chi s’impreat pro dare late, aba e àteros lìchidos a sos bebès o pitzinnos, chi pro more de su livellu issoro sigomotòriu non podant bufare in tassa. Bi nd’at de diferentes ballùmenes (100 ml, 250 ml, eac.). Su biberone est cumpostu dae unu tubu, atuarmente de pràstiga, e dae unu cavacu cunzàbile in manera ermètiga probidu de unu sutzete fressìbile adatàbile a sa buca de s’infante, chi tenet un’istampu minore peri su cale su pitzinnu bufat, assorvende su lìchidu. Su funtzionamentu de su biberone tirat profetu dae s’istintu de sutzadura chi possuint sos pitzinnos zai dae su tempus prus minore, e permitet de los alimentare in sos mamentos in ue sa mama no est disponìbile pro los allatare. @@ -12615,6 +15636,7 @@ Sende chi est unu retzipiente de impreu reiteradu, chi cuntenet sustàntzias fàziles a curromper, e destinadu a s’alimentadura de sos infantes, s’izene de sos biberones devet esser contivizada in manera particulare. Unu probrema cunnotu de sos biberones est s’acumuladura de abarros alimentares in partes inatzessìbiles de su biberone (mescamente in sas cumissuras de su sutzete e in su mecanismu de cunzadura), e chi podent provocare sa proliferadura de batèrios patòzenos, chi rennent possìbile sa cuntaminadura cunseghidora de su cuntènnidu de s’ampulla. In s’atualidade, sos biberones disponìbiles in su mercadù disponent de formas e sistemas de cunzadura chi mìnimant sa cumparta de depòsitos, peroe sos mecanismos narados non devent sustituer mai unu cuidadu mannu cun su samunonzu e s’isterilizadura de sos biberones in antis de onzi impreu. + Casu berveghinu sardu: Su Berveghìnu Sardu (NOP) est unu casu sardu cun nùmene de orìzine protèghida. Su berveghinu sardu est unu casu de tradissione istòriga e curturale longa a beru, impare cun su creschimentu de sa berveghe, chi finas in Sardinna remontat a sa preistòria noulìtiga. Sas zonas de paschimenta agreste si fiant istèrridas finas pro more de s’ispandentamentu sighidu pratigadu in manera sarvaza in s’ìsula dae bandas de sos diferentes invasores e dominadores. @@ -12621,28 +15643,36 @@ Su Berveghinu Sardu NOP si produet cun late de berveghe sardu pastorizadu, cragu, sale, fermentos làtigos, e si mercadizat in duas bersiones: su zòvanu (o friscu) e su maduru (o istajonadu). Su Berveghinu Sardu NOP zòvanu tenet unos 1-2 meses, cando chi su maduru tenet prus de 6 meses. Su Berveghinu Sardu NOP si diferèntziat dae totu sos àteros tipos de casu produìdos in Sardinna, ca sighit sas aderetaduras prebidas dae una dissiplina de produidura. Sa dissiplina narada prebidet unas cantas obrigaduras, che s’impreu de late de berveghe sardu, o tando s’obrigadura de impreare unu tipu determinadu de etichetadura, chi devet cuntenner in manera obrigadòria su sìmbulu de su cussorzu de Amparu, chi tenet sa sea sua in Casteddu. Su Berveghinu Sardu NOP est s’ùnigu casu produìdu in Sardinna chi si podet narrer gasi, totu sas àteras bariantes (berveghinu produìdu in Sardinna, Casu Sardu, Casu de Berveghe Sardu) sunt illeniativos chi tenent petzi sa finalidade de remutire sa NOP, belle gasi sena si cunformare cun sas cundissiones tostas apostivigadas dae sa dissiplina de produidura. Su Berveghinu Sardu NOP est istadu pro paritzos annos s’ispònsoru de su Casteddu Fùbalu. + Torquato Tasso: + Telepeazu: Su telepeazu est unu sistema de coberadura automàtiga de su peazu autocaminale, chi esistit in diferentes paìsos. In Sardinna non b’est, dadu chi non bi sunt autocaminos. In Itàlia continentale fiat istadu introduìdu in su 1.989. Installadu a sa prima in s’arrogu Pradu Calenzano-Frorèntzia Nordu in cuntzetu isperimentale, est intradu in funtzionamentu posteriormente in s’Autocaminu A1 inche sas istassiones de peazu de sas tzidades prus importantes (Milanu, Roma e Nàpule) in s’ocasione de su Mundiale de fùbalu de 1.990, e prus a tardu s’aprigadura s’est istèrrida a totu sos peazos de sa retza autocaminale terramannesa. Binculadu orizinarmente a su beìculu individuale e destinadu a sos chi biazant pro traballu, dae su 1.998 est istadu istèrridu a sos crientes privados e, dae su 2.005, ant ammanitzadu su servìtziu finas pro sas mototzicretas. Cunforme a sos datos atualizados a s’abrile de 2.008, in s’Itàlia continentale tzìrculant 6 milliones de aparitzos de telepeazu, cun unu totale de unos 2 milliones de trànsitos sa die. Peri su telepeazu, est possìbile finas a pagare su peazu pro sa trapadura ordinària de su Zovo, sos aparcadorzos de sos abioportos de Malpensa e Linate, sa fèria de Bolonna e sa Zona cun Tràfigu Limitadu Area C de Milanu. + Ghennarghentu: Su massissu de su Ghennarghentu est un’arzola montosa de isterridura manna situada in sa zona tzentru-orientale de sa Sardinna, intre sa provìntzia de Nùgoru e sa provìntzia de s’Ollastra. Cumprendet sos cùcuros prus elevados de s’ìsula: s’artària prus manna est sizida dae sa Punta La Marmora, cun 1.834 metros subra de su livellu de su mare. Dae su puntu de bista zeolòzigu, est una formadura rocosa antiga, caraterizada dae montes relativamente bassos e cun pizos de perfilu tundatzu. Intre sos tipos de roca prus rapresentadas in s’arzola, bi sunt sos issistos, sos granitos e sas rocas carcàriu. Sa particularidade de s’ambiente e sa presèntzia de ispètzias endèmigas, siat animales siat bezetales, nch’at zutu a s’allistamentu de sa rezione montosa a mesu de sas zonas de proteghidura ispetziale incrùdidas in sa retza Natura de 2000. + Pitza: Sa pitza est unu produtu gastronòmigu chi tenet de base una cumassa de aba, farra, sale e fermentu, chi a pustis de una fermentadura de bintibator oras a su nessi est traballada finas a realizare una forma prata, còghida in su forru e cunfetada in manera bariada. + George Washington: George Washington (22/02/1.732-14/12/1.799) est istadu unu de sos babos fundadores de sos Istados Aunidos, isvilupende su rolu de cumandadore cabu de s’armada continentale in tempus de sa gherra rebolussionària amerigana. Aiat finas presìdidu subra de su cumbèniu chi aiat redatadu su custituimentu, su cale aiat sustituìdu s’istatutu de sa cunfederadura. Su custituimentu aiat istabilidu sa funtzione de presidente de sa repùbriga, chi Washington fiat istadu su primu mantenende-la. Washington fiat istadu elèghidu presidente a issèberu unànime de sos 69 eleghidores in su 1.788, e aiat cumpretadu duos mandatos. Aiat presìdidu subra de sa formadura de una gubernu nassionale forte e finantziadu bene, chi mantènneret sa neutralidade in sas gherras pilisende in Europa, suprìmeret sa rebellia e lograrat atzetadura intre sos ameriganos de onzi casta. S’istilu suo de lìderu aiat apostivigadu medas formas e rituales gubernamentales impreados dae tando, che su sistema de gubernu e su pronuntziamentu de s’arresonu inagurale. In prus de custu, sa transidura paghiosa dae sa presidèntzia sua a sa de John Adams aiat istabilidu una tradissione galu como in esistèntzia. Istorigamente, Washington est cussideradu ampramente comente su babu de sos Istados Aunidos. + Fred Buscaglione: Biografia. Ferdinando Buscaglione fit su fizu de unu portinaiu e de un'imparadora de pianuforte chi faghiat leziones a sos pizzinnos; sa passione de Fred pro sa mùsica si fit bida dae cando fit ancora una criadura. A 11 annos l'aian iscrittu a su Conservatoriu Giuseppe Verdi de Torino inue aiat cominzadu a istudiare su violinu. Ma in cussos annos issu aiat sonadu in sos night clubs de Torinu inue cantaiat cantones jazz e sonaiat su contrabasciu e su violinu. Durante sa segunda gherra mondiale est istadu mandadu in Sardigna inue est restadu finas a sa fine de sa gherra. In cussu periodo est istadu cuntattadu dae sos frades Jader Jacobelli, chi fit su direttore de Radio Brada chi poi fit Radio Sardegna, pro creare + Is cuatru morus: . Sos battor moros sunt s'emblema istoricu de su Regnu de Sardigna e est in sas dies de oe sa bandera e s'emblema de sa Curadorìa Autonoma de sa Sardigna (in italianu Regione autonoma della Sardegna). + Rem Koolhaas: Biografia. De is prus influentis teoricus de s'architetura de oi, calincunu de is librus suus funti "best seller". In su 1975 fundat cun Madelon Vriesendorp e Elia e Zoe Zenghelis s'"Office for Meropolitan Architecture" (OMA), in 1977 at a divenni socia peri Zaha Hadid. In su 1999 at fundau peri "AMO" ("Architecture Media Organization"), unu "think tank", ca publicat peri librus, dedicau a cosas teoricas de s'architettura e prus in generali de sa cultura, s'identidadi e s'organizazioni sociali. @@ -12652,6 +15682,7 @@ In "Junkspace" teorizzat sa chi ddi narat "bigness", 'olendu nai s'"architettura estrema" po dimensionis, po complessidadi, ca diventat una citadi in sa citadi: Su messaggiu prus importanti de sa "bigness" est, a cantu narat, Rem Koolhaas: De calincunu cunsiderau su primu de is "archistar", frequentadori de eventus mundanus, de su legami suu cun Miuccia Prada est nascia una collaborazioni longa ca dd'at fatu fai is "stores" de sa maison in New York e Los Angeles e puru pariccius allestimentus in is sfiladas. + Istanzu de Crabas: S’istanzu de Crabas, pro isterridura e pro importu de sa biodiversidade, est una de sas arzolas ùmidas prus importantes de sa Sardinna. Situadu in sa parte tramuntanesa de su gurfu de Aristanis, est alimentadu dae su Riu Sa Praja e comùnicat cun su mare de Sardinna peri canales naturales e artifitziales. Est partzidu intre sos tres comunos de Arriora, Crabas e Nurachi. Est pertinèntzia de Crabas totu sa subrafache tzentru-meridionale, de Arriora sa setentrionale, de Nurachi intames totu s'oru norti-estu. Fatuvatu est fintzas inditadu impropiamente che "Mar'e Pontis", mancari custa denominatzione siat prus adecuada pro inditare totu su cumplessu de lagunas, rios, paules colligados a pare, de chi s'istanzu est su lutone prus istèrridu." " @@ -12661,22 +15692,28 @@ S'istanzu s'agatat in sa provìntzia de Aristanis, in ue est postu in su chirru prus setentrionale de sa campura de su Campidanu, a zosso dae sa sub-rezione de su Monteferru. S'oru suo format su tremene estu de su territòriu de sa penìsula de su Sinnis. At istèrrida de 2.228 ètaros, chi nde fàghent su prus mannu de totu Sardigna, cun fundaghe mèdiu de 1,5 metros e massimu de 3 metros. Sa salinidade est bastante bassa, sende chi s’istanzu custitùit su retzidorzu de sas abas de un’alabatu de unos 440 chilòmetros cuadrados. In su tempus coladu, custa fornidura cunsistidora de aba durche zughiat finas a fenòmenos de aundadura, resortos in sos annos setanta peri su fraigamentu de su canale iscùcuradore, chi aiat tentu finas sa finalidade de reapostivigare balores de salinidade inditados pro s’isvilupu de sa fauna pischenca. + Sos deghe mandamentos de su catolighismu: + Abraham Lincoln: Abraham Lincoln (Hodgenville, 12 frearzu 1809- Washington, 15 abrile 1865) est istadu su de 16 Presidentes de sos Istados Aunidos, abarrende in funtziones dae su martzu de 1861 finas a s’assassinamentu suo in s’abrile de 1865. Lincoln, elèghidu comente candidatu de su partidu repubriganu, aiat ghiadu cun èsitu su paìsu peri sa crisis sua prus grae custitussionale, militare e morale – sa gherra tzivile amerigana – bardende s’Unione e, in su matessi tempus, agabende s’iscravidura e promoende un’amodernamentu econòmigu e finantziàriu. Crèschidu in una famìlia pòbera, Lincoln si fiat imparadu pro su prus a sa sola, devenende abogadu, lìderu polìtigu, lezisradore de s’Istadu de s’Illinois in sos annos trinta de su 1800, gasi comente membru de mandatu ùnigu de sa Càmara de sos Rapresentadores de sos Istados Aunidos in tempus de sos annos baranta de su 1800. Fiat istadu ochìidu dae John Wilkes Booth, atore e simpatizadore de sos suddistas, su 15 de abrile de 1865, in s’ìnteri chi s’agataiat in su teatru cun muzere sua, ses dies ebia a pustis de s’agabu de sa gherra cun sa rèndida suddista in Appomattox e sa bintòria nordista. Est cussideradu unu de sos bator Presidentes ameriganos prus grandus de totu sos tempos, paris cun George Washington, Franklin Delano Roosevelt e Ronald Reagan. + Autocaminu: S’autocaminu est una casta de caminu prozetadu pro azuventare sa tzirculadura de ballùmenes mannos de tràfigu de beìculos de belotzidade arta, comente arternativa a unu caminu normale chi non garantit sa matessi capatzidade de trànsitos e non reghet sos matessi probremas de seguràntzia. Cunforme a su Còdighe italianu de sos caminos, s’autocaminu devet tenner carreradas separadas (o, in onzi manera, partzidas dae unu separadore tzentrale), cun a su nessi duos curridorzos pro onzi deretura de martza, e rugradorzos a livellos isfarsados. Pro intrare e essire dae sos autocaminos, pro custa resone, faghet bisonzu a impreare aunidorzos e agrugadorzos probidos pro s’efetu (curridorzu de illestrimentu e curridorzu de disillestrimentu). Sa Sardinna, atuarmente, est neta de autocaminos, su biazadorzu suo prus importante est su caminu nassionale 131 Càralu Felighe. + Giara: Sas giaras (tèrmine campidanesu, in logudoresu diat esser “patada”) sunt sos mesados basàrtigos incunfundìbiles de su Sarcidanu e de sa Marmidda, postos in sa parte tzentru-meriesa de sa Sardinna. Craramente bisìviles dae sas zonas parisincas, si presentant che artupranos a sas bisuras caraterìstigas de fortalesas naturales istremenadas, probidas de bastiones a sas paredes impalonadas e inatzessìbiles antigamente. Assimizadoras a sas mesas messiganas, medas archeòlogos pessant chi siant istadas impreadas dae sos sardos nuràghicos comente s’ùrtimu baluarte de resistèntzia contra a sos imbasores pùnigos e a pustis romanos. Cun efetos, a longu de su perìmetru cucurale de sa giara de Gèsturi (naradu “sa canoa”) si podent galu pompiare 24 nuraghes, cando chi finas a 50 s’aliniaiant una die in pees de sos bastiones etotu. + Arzola de servìtziu: Un’arzola de servìtziu est un’arzola in ue sos biazadores si podent arressare pro s’aprovisionamentu de carburante, si discansare e tirare profetu dae servìtzios issentziales che servìtzios sanidàrios, supermercadu, tzilleri e, raras bias, motel. Sas arzolas de servìtziu pertenent a sas categorias de sas gasi naradas òperas cumprementales de un’autocaminu (su Còdighe de sos caminos las definit “pertenèntzias autocaminales”), sende installaduras chi permitent s’istassioamentu de sos beìculos motorizados, cumbidende assistèntzia a sos utilizadores e sos beìculos issoro. Sa casta prus sitzillas est custituìda dae un’istassione de aprovisionamentu de carburante, aparcadorzos e zona de recreu. Sas arzolas de servìtziu sunt realizadas a una distàntzia de 30-40 km. intre issas a longu de s’autocaminu e zenerarmente servent unu ùnigu sentidu de martza. Pro custa resone, a s’avesu sunt cullocadas a crobas, s’una in cara de s’àtera, in manera a fazilitare finas sas cunessuras elètrigas, ìdrigas e telefònigas. A bias, su fraigu destinadu a sos servìtzios, incruende unu tzilleri e unu restorante, podet esser realizadu cun istrutura a ponte colende in subra de su biazadorzu. In su matessi tempus, in unos cantos autocaminos ameriganos sas arzolas de servìtziu sunt unifigadas e realizadas in sa mesania intre ambas carreradas, a mèdiu de un’inladamentu adeguadu de su partzidore de tràfigu. Podent finas incruder moteles, in ue automòbiles e bagazos nche podent cromper deretamente a dae in antis de s’aposentu. Sas arzolas de aparcamentu, in manera zenerale, sunt netas de recreu, e sunt probidas raras bias de servìtzios. + Sechestru de Silvia Melis: Su sechestru de Sìrvia Melis est istadu unu casu de recatamentu acontèssidu in Sardinna in su 1997: sa bìtima de su recatamentu fiat istada Sìrvia Melis, un’imprendidora de Tortuelie. Su sechestru naradu est cunnotu finas pro s’imboligamentu de pessonazos che Nicolau Grausu, a sos tempos imprentadore de “L’Unione Sarda”, Luigi Lombardini su zuighe e Antoni Àngelu Liori su deretore de “L’Unione Sarda”. Fatos. @@ -12683,13 +15720,16 @@ Su 12 de frearzu de 1997, Sìrvia Melis est recatada in s’ìnteri chi est torrende a domo sua in betura. Sos bandidos nche la leant a pustis de la ligare, infaletare e imbabajolare, dassende in s’automòbile a Lucas su minore, de bator annos. Su sechestru durat 265 dies: su 15 de triulas, sa negossiadura cun sos recatadores fiat intrada a sa fase finale, peroe s’addòviu cun sos bandidos pro su pagamentu de sa luissione no aiat tentu logu. Sìrvia Melis fiat istada tramudada a una tenda pro sas ùrtimas 74 dies, finas a cando, s’11 de santandria de su matessi annu, fiat resèssida a s’alliberare dae sa presone e fiat istada agatada a curtzu de Nùgoru in s’oru de unu caminu provintziale dae duos azentes bestidos a sa moda biddaresa. A cussu puntu, cando chi Sìrvia Melis atrogat chi si nch’est fuìda ca sos recatadores si fiant allargados, sena pagare peruna luissione (posissione rapresentada dae sa famìlia Melis e dae sos zuighes), Nicolau Grausu s’imprendidore revelat chi at pagadu, in su sartu de Istèrsili, sa luissione pro s’alliberamentu de Sìrvia Melis. Sos zuighes casteddarzos aiant ismentidu cun firmesa chi èsseret istada pagada carchi bia una lussione, asseverende chi Sìrvia Melis si diat esser alliberada a sa sola. Sende gasi, Grausu aiat aguantadu forte in sas posissiones suas, agabende pro esser inchertadu pro azudu de malufaghedores e pro tentativu de iscurpimentu a dannu de Titu Melis. Si sighint a pare diferentes teorias subra de sa lussione, intre sas cales sa chi diat esser istada pagada dae su Sisde, un’ipòtesis chi fiat istada definida “totarmente imazinada” dae Giorgio Napolitano su ministru de sos afares internos, finas a cando su 20 de santadria Titu Melis etotu aiat decraradu chi aiat pagadu isse totu sa luissione, chi milli milliones de francos betzos fiant istados postos a disponimentu dae isse, 400 milliones dae Grausu e àteros milli milliones dae cuntribuidores iscunnotos. + Dwight Eisenhower: Dwight David “Ike” Eisenhower (Denison, 14 santugaìne 1890 - Washington, 28 martzu 1969) est istadu su de 34 Presidentes de sos Istados Aunidos, dae su 1953 a su 1961. Anteriormente, fiat istadu unu zenerale de chimbe isteddos in s’Armada IAA in tempus de sa segunda gherra mundiale e aiat tentu sas funtziones de cumandadore supremu de sas fortzas armadas in Europa, cun sa responsabilidade de programmare e superbisare s’interventu a s’Àfriga de su Nordu in s’Operadura Intortza de su 1942-43 e s’interventu esitosu a Frantza e Alemània de su 1944-45 dae su fronte otzidentale. In su 1.951, fiat devènnidu su primu cumandadore supremu de s’OTAN. Eisenhower fiat nàschidu in Texas e creschidu in Kansas dae babos de orìzine olandesa, chi l’aiant crèschidu in una famìlia numerosa dende importu mannu a s’ètiga e a sa relizione. Comente unu de ses fizos, fiat cundissionadu dae un’atmosfera cumpetitiva chi daiat autocunfiàntzia. Aiat frechentadu s’Acadèmia militare de West Point indutorende-si in cue e posteriormente si fiat cojuadu tenende duos fizos. A pustis de sa segunda gherra mundiale, Eisenhower fiat istadu Cabu de Istadu Mazore in tempus de sa presèntzia de Harry Truman e in fatu aiat leadu sa posissione de reghidore de sa Columbia University. + Corsica Ferries Sardinia Ferries: Sa Corsica Ferries Sardinia Ferries est una cumpanzia de navegadura chi pertenet a Pascal Lota s’imprendidore corsiganu e s’òcupat de su trasportu de pessones e beìculos. Formada dae una frota de 13 trasbordadores intre naes tradissionales e reghentes, Cruise Ferries, cun sas lìnias suas de trasbordadores moende dae sos portos printzipales de su Mare Mesuterranu, che Nitza, Tulone, Saona Vado, Libornu e Tzivitabetza, trasportat onzi annu addae de tres milliones de passizeris dae sa Frantza continentale chirru a sa Còrsiga e dae s’Itàlia continentale cun destinu a Còrsiga e Sardinna. A s’agabu de su 2.008, sa sotziedade at comporadu su pachete de majoria de sa sotziedade Strade Blu, una cumpanzia marìtima nàschida pro su trasportu de mercantzias intre s’Itàlia de su nordu e sa Sitzìlia, e nd’at tramudadu su terminale operativu dae Zènova Voltri a Saona Porto Vado, mantenende sa lìnia de mercantzias cun sa Sitzìlia e annanghende una lìnia noa intre Libornu, Terranoa e Casteddu. + 118 - Servìtziu de emerzèntzia sanidària: Su 118 est su nùmeru telefònigu ativu in Itàlia pro sa dimanda de azutòriu mèdigu in su casu de emerzèntzia sanidària. Est unu nùmeru ùnigu nassionale, ativu sas 24 oras de sa die pro sete dies sa chida, de badas in totu su territòriu, dae telèfonos firmos e mòbiles. Sos còdighes de prioridade @@ -12700,8 +15740,10 @@ Còdighe grogu: s’àprigat si sas cundissiones de su suzetu sunt in arriscu, e duncas su passiente no est istàbile. Sunt avesarmente còdighes grogos sas dificurtades respiratòrias, sas emorrazias, sas uscraduras de su duos grados no demasiadu istèrridas e sas lesiadas suspetas de òrganos internos. Còdighe ruju: custu ìnditat s’urzèntzia màssima. Su passiente tenet una o prus funtziones bidales cumpromìtidas, duncas est issiente o in arressada respiratòria o corotzirculatòria. Cunforme a deretivas noas, finas su dolore petorrale irradiadu in una pessone siente est cussideradu comente còdighe ruju comente infartu miocàrdigu suspetu. Còdighe nieddu: est cando su passiente, cun bida a s’ora de su carrigamentu a bordu de s’ambulàntzia, nche crompit obitadu a s’ispidale. Cunforme a sa leze, sas pessones zai obitadas a s’ora de s’azutòriu non podet esser trasportadas in s’ambulàntzia, sende custa sa tarea de s’impresa funerària de bussardu. + Guarino Guarini: Aiat trabagliadu printzipalmente in Torino ue at realizzadu sas oberas suas pius importantes. + Istassione ferruviària de Casteddu: S’istassione ferruviària de Casteddu est sa printzipale de su grupu CFI in sa comuna de Casteddu, gasi comente sa prus importante de sa Sardinna. S’agatat in sa pratza Matteotti tzentrale, in su bighinadu de Stampau. S’istassione est probida de 8 bias tzurpas pro su servìtziu de passizeris, totus servidas dae apeadorzos, in prus de unu nùmeru elevadu de bias, aguarmente tzurpas, impreadas comente istranzadorzu de carros mamentanamente inutilizados. S’istassione istranzat in intro suo finas sos sestadorzos printzipales de su grupu CFI in Sardinna, unu depòsitu de locumotivas, unu transitadorzu de mercantzias (Casteddu Santu Paulu, chi òcupat sa parte uestu de arzola ferruviària, atzessìbile dae carrera Santu Paulu) e un’aparcadorzu ampru pro beturas, motos e bitzis, chi dae s’intrada si podet atzeder a unu museu cun agatamentos subra de s’atividade ferruviària de sos Caminos de Ferru de s’Istadu in s’ìsula. @@ -12709,12 +15751,15 @@ Su fraigu de biazadores, chi tenet dimensiones mannas, istranzat diferentes servìtzios pro sos passizeris, comente domo de billetes, tzilleri, chioscu de ziornales, capedda e unos cantos cumèrtzios. Addae de custu, s’agatant sas salas pro s’aderetamentu de su moimentu, dae ue si cuntrollat belle totu sa retza sarda RCFI e diferentes ufìssios de Trenitàlia e de su grupu CFI, chi bi tenet sa sea rezionale. In prus de custu, in intro de s’istassione est presente comente monumentu sa locomotiva grupu 744 nùmeru 003. Dae sa pratza Matteotti posta in dae in antis, chi una die fiat zardinu pùbrigu de sas CFI, sas cales galu como nde sunt sas propiedàrias, est possìbile a sizire su bonu de s’ìsula peri postales: difatis, custa pratza istranzat finas s’istassione de sas lìnias postalencas de s’IRST. Addae de custu, sa pratza in ue abarrat s’istassione est conca de lìnia de numerosos trazetos de su CTM, s’impresa chi zestionat sos trasportos urbanos de Casteddu e de su foraràdiu suo. Totu custos trasportadores, in prus de custu, realizant arressadas in carrera Roma, in cara de s’intrada chirrale de s’istassione. Finas su portu cumertziale, dae ue moent sas naes pro su continente, si podet sizire cun fazilidade, sende pagas chentinas de metros a tesu dae s’istassione. Dae su martzu de 2.008 a su làmpadas de 2.009, s’installadura est istada s’ùnigu transitadorzu ferruviàriu ativu in su territòriu de sa comuna de Casteddu, finas a s’ora de s’abertura de s’arressada CFI de Casteddu Santa Gilla, ubigada a unu chilòmetru e mesu pagu prus o mancu a su nordu-uestu de su terminale de biazadores de s’istassione. + Antonio Genovesi: Antonio Genovesi (Castiglione, Salerno, 1 de Santandria 1713 - Napoli 1769). Preideru, filosofu e economista. "Discorso sul vero fine delle lettere e delle scienze "(1754). At insegnadu a Napoli Economia in s'Universidade (1754). At publicadu Lezioni di commercio ossia economia civile (1765). Contemporaneu de Adam Smith. At iscrittu puru Diocesina (1766) inue si faeddat de dirittos fundamentales de s'omine. Su pensieru de Genovesi paret pius modernu oe che in su 1700. bidiat unu modellu in sa traditzione italiana: cooperatzione, turismu, agricoltura, rispettu de s'ambiente. + Arma de sos Carabineris: S’Arma de sos Carabineris est una de sas bator fortzas armadas italianas, cun cullocadura autònoma in su cuadru de su Ministèriu de sa Defesa. Est una fortza militare de polima in servìtziu permanente de seguràntzia pùbriga. Pro more de sa creze sua dupra de fortza militare e fortza de polima, li sunt assinnadas tareas militares in ue cuncurret a sa defesa de su territòriu italianu, garantit sa seguràntzia de sas rapresentaduras dipromàtigas italianas in logu istranzu, leat parte a sas operaduras militares in Itàlia e addae de làcana in sa base de sa pranifigadura de impreu apostivigada dae su cabu de istadu mazore de sa Defesa, isvilupat sas funtziones de polima militare, gasi comente, in s’arrimu de sos còdighes penales militares, de polima zudissiària militare in sa dependèntzia de sa zustìssia militare. In su cuadru de sos poderes de polima, isvilupat sas funtziones de polima zudissiària e de seguràntzia pùbriga in sa dependèntzia funtzionale de su ministru de sos Afares Internos. Su cumandadore zenerale atuale est su Zenerale de corpus de armada Leonardo Gallitelli. In casu de emerzèntzia, pro cuntatare sos carabineris in Itàlia est pretzisu a marcare senacostu, in cale si siat telemòbile o telèfonu firmu, su nùmeru 112. Sos carabineris, in sardu, sunt mutidos in su limbazu familiale “bonetes nieddos”. + Pedru Paulu Birdis: Antoni Pedru Paulu Birdis (Tàtari, 26 làmpadas 1957) est unu fubaleri antigu sardu, atacadore de rolu. Carriera. @@ -12725,6 +15770,7 @@ S’est retiradu dae su fùbalu in su 1991, a pustis de disputare sas ùrtimas duas annadas comente profissionale cun su Letze. In tempus de sa carrera sua, no at zogadu mai in sa prima internassionale, peroe contat cun 8 presèntzias e unu golu in s’internassionale olìmpiga, in sa cale aiat disputadu sos zogos de Seulu. Cun posterioridade, at traballadu de cumentadore telebisencu e reghet una butega de màndigos e binos fontomados in Milanu. + Pararutas: Si definit pararutas unu disillestridore abiodinàmigu: custa est sa definidura prus curreta in su domìniu inzeneriale. Cun àteras paraulas, est su mèdiu chi servit pro permiter sa falada a belotzidade cuntrollada de unu corpus a s’àera, zenerarmente dae artàrias mannas. Sa pràtiga de sa fulliada cun pararutas si definit fulliada abiàtiga o pararutismu. Leonardo Da Vinci aiat cuntzìbidu su primu pararutas formadu dae 4 cordas ligadas a un’imbragadura (chi bi fiant apicados sachetes de aba funtzionende de bussa de àera), chi manteniant ligada s’istrutura frenadora, custituìda dae 4 pèrtigas ligadas intre issas peri insertos de metallu, comente pro formare una piràmida chi sas caras fiant realizadas cun pannamenta de linu immidonadu pro nd’aumentare sa rizidesa. Su prozetu, propònnidu torra unu sègulu a pustis dae Fausto Venanzio, probabirmente non fiat istadu realizadu mai dae Leonardo. In s’èpoga moderna, un’universidade istadunidesa l’at realizadu in sos detàllios prus mìnimos: su pararutas at funtzionadu, peroe est resurtadu pagu istàbile e no manobràbile; difatis, est resurtadu pagu eficassu cun bentu. @@ -12732,22 +15778,27 @@ Sa prima fulliada dae un’aparèchiu bolende fiat acontèssida in su 1.912, addaghi, impreende tènnigas oramài perfetadas, A. Berry su cabitanu si fiat fulliadu inche Saint Louis (IAA). In sos annos ’20 e ’30 de su sègulu coladu, numerosos istùdios e isperièntzias nch’aiant zutu a realizare pararutas eficassos e seguros, tantu est beru ch’in tempus de sa segunda gherra mundiale su pararutas fiat istadu realizadu no petzi comente sistema de sarvamentu, si nono finas pro sa fulliada de unidades a zonas de cumbate. In sos annos ’50, fiat nàschidu su pararutismu isportivu e, in su 1.963, fiat istadu realizadu su primu pararutas cun ala Parafoil dae Domina Jalbert s’ameriganu, chi aiat aprigadu e mezoradu sas teorias de Francis Rogallo. Su tipu naradu de pararutas, perfetadu posteriormente, fiat istadu zuigadu particularmente adecuadu a s’atividade isportiva. + Willy Brandt: Willy Brandt (Lubeca, 18 nadale 1.913 comente Herbert Ernst Karl Frahm-Unkel, 8 santugaìne 1.992) est istadu unu polìtigu alemannu de fide democràtiga-sotziale. Dae su 1.957 a su 1.966, fiat istadu sìndigu de Berilinu, dae su 1.966 a su 1.969 ministru federale de sos afares isternos e bitzecantzilleri de su gabinete de Kiesenger e, dae su 1.969 a su 1.974, su de bator cantzilleris de sa Repùbriga Federale Alemanna. Pro sa polìtiga sua orientada chirru a estu, chi teniat sa finalidade de mezorare sas relassiones cun sos paìses de s’Europa levantesa, aiat retzidu su prèmiu Nobel de sa paghe in su 1.971. Dae su 1.964 a su 1.987, Brandt fiat istadu presidente de su SPD e, dae su 1.976 a su 1.992, presidente de s’Internassionale Sotzialista. S’abioportu nou de Berilinu, chi diat dever esser abertu in intro de un’annu, at a zugher su nùmene suo. + Zazie: Zazie (nomene eru: Isabelle Marie Anne de Truchis de Varennes), Boulogne-Billancourt 18 de Abrìle 1964 est una cantante frantzesa. Su numene "Zazie" derivat dae unu personaggiu de unu raccontu de Raymond Queneau, "Zazie dans le metro". + Ghitarra: Sa ghitarra est un’aina musigale cordofòniga, sonada cun sas pupatzas, cun sas ungras, o cun un’ispitzulete. Su sonu est zeneradu dae sa bivradura de sas cordas, istèrridas in subra de su pranu armònigu chi, a bia sua, est imbaradu in sa càssia armòniga chi amprìfigat su sonu. Sas cordas sunt istèrridas intre su tiracordas, fissadu in su pontigheddu, e sa tecra cabu, sende fissadas intre su pontigheddu e sas mecànigas postas in sa palita. In su mànigu, su tecradu permitit de incurtziare sa longària de sa parte de corda bivradora e de sonare sa nota o sas notas desizadas incarchende sa corda etotu azigu in palas de sa tecra respetiva. Sa ghitarra no aiat tentu orìzine dae su laudu, a su contràriu de su chi unos cantos suponent erradamente, si nono dae sa ghitarra barroca. + Nonnu e nonna: In unos cantos ritos de su catolighismu, su nonnu e sa nonna sunt sas figuras, masculinas e femininas respetivamente, chi acumpanzant a s’artare su fizolu, o siat su chi, pitzinnu o adurtu, est a probe de retzire su batijare. In su primu casu, cando su chi si devet batijare est pitzinnu, tenent sa tarea de pronuntziare in logu suo sas promissas batijarales; si est adurtu, tenent sa tarea de l’assister in s’initziadura sua a sa bida cristiana. Ambos devent esser de relizione cristianu-catòliga, aer retzidu su sagramentu de sa cunfirmadura e aer cumpridu 16 annos. Finas pro sa cunfirmadura, su chi si devet cunfirmare devet esser assistidu dae unu nonnu o una nonna, cun sa tarea de fagher in manera chi sa pessone chi at a retzire su sagramentu si cumportet de “testimonzu beru de Cristos”. Su nonnu devet esser cunfirmadu. Est custumàntzia no codifigada chi sos òmines siant acumpanzados a s’artare dae unu nonnu e sas fèminas dae una nonna. S’impreu naradu derivat dae su fatu ch’intre su nonnu e nonna e fizolu naschiat sa “cognatio spiritualis”, cussiderada impeigu dirimidore pro su cojuiu. S’impreu de sos tèrmines nonnu e nonna in su sinnìfigu respetivu de “zaju, minnannu” e “zaja, minnanna” est incurretu e custìtuit un’italianismu a evitare. + Ermizolu: S’ermizolu est una maladia infetiva de su sistema respiradòriu causada dae unu birus, est a narrer su Paramyxovirus de sa zenia Morbillivirus. Su Paramyxovirus, pagu resistidore in foras de s’organismu e sensìbile a sos azentes chìmigos e fìsigos, est unu birus cun ANR negativu unicadenale e format parte de sa famìlia de sos Paramyxoviridae, zenia Morbillivirus. @@ -12755,6 +15806,7 @@ Tempus de incubadura: 10-12 dies. S’ermizolu est una maladia infetiva aguda cun ìnditze de contazosidade artu a beru (97-98%), tantu est chi benit meda male a nche sizire s’edade adurta sena l’aer contraìdu. Su pitzinnu est contazosu dae 1-3 dies in antis de su cumintzu de sos sìntomos (e duncas 3-5 dies in antis de sa cumparta de sas manifestadas cutànigas) finas a 7 dies a pustis de sa cumparta de s’esantema. S’ermizolu non si podet manifestare duas bias: contraighende-lu e sanende-nde si creant sos contracorpos ch’impeighent su reforminzu suo. Si calicunu atrogat chi at tentu s’ermizolu prus de una bia, cheret narrer chi, a su nessi in un’ocasione, su diannòstigu fiat faddidu e chi sa maladia fiat in realidade russeta, fàzile a cunfunder cun s’ermizolu. + Pamela Prati: Pamela Prati, nùmene de matriguladorzu Paula Pireddu (Otieri, 26 de santandria de 1958), est un’atora, ispetagulista e pessonazu telebisencu sarda. Carriera. @@ -12761,24 +15813,31 @@ A pustis de s’istrenare de modella e atora in sos annos setanta de su sègulu coladu, est devènnida cunnota a su grandu pùbrigu in su 1988 addaghi, iscoberta dae Pierfrancesco Pingitore, lograt su rolu de prima fèmina in sos ispetàgulos teatrales e telebisencos de su Bagaglino. In sos annos noranta, s’est partzida dae sa cumpanzia de Pingitore pro presentare unas cantas emissuras, ponende-si a sa prima a costazos de Pippo Franco (finas isse aproghilende dae su Bagaglino) in sas primas edissiones de “La sai l’ultima?”, e a pustis de Teo Teocoli in “Scherzi a parte” e de Gigi Sabani in “Re per una notte”. In custos annos, at tentu sa possibilidade, in intro de sas emissuras, de interpretare cun sa boghe cosa sua diferentes bersionaduras, temas musigales e finas cantones noas, un’esperièntzia chi nch’at sizidu su cùcuru suo in su 1996 cun sa grabadura de unu discu musigale. In su 2001, s’est reintegrada a su Bagaglino, realizende su bonu de sos ispetàgulos de sa cumpanzia produìdos in sas primas dègadas de su duamiza. + Sa banda de s'Uno arba: Sa banda de s’Uno arba fiat istada un’organizadura criminale chi operaiat in Emìlia-Romanna. Moende cun su 1987 e finas a s’atonzu de su 1994, aiat cumìtidu 103 assiones delitivas, provochende sa morte de 24 pessones e su ferimentu de àteras 102. Su nùmene apròghilat dae su modellu de automòbile impreada zenerarmente pro sas assiones criminales una Fiat Uno, avesarmente in colore arbu, una casta de beìculu fàzile a furare e malu a logalizare pro sas fortzas de seguràntzia, dada s’ispainadura sua manna. Sos cherveddos de sa banda fiant sos tres frades Savi, che duos fiant polimesos, cando chi su de tres non aiat pòdidu intrare a sas fortzas de seguràntzia pro more de sa bisticurtesa sua. Sos tres fiant istados cundennados a sa presonia perpetuada. Dae custa acontèssida nche fiat istada bogada una pellìcula protagonizada dae Kim Rossi Stuart. + Terremotu: In sa zeofìsiga, sos terremotos (dae su latinu “"terrae motus"”, est a narrer “moimentu de sa terra”), narados finas sismos o trèmidas tellùrigas (dae su latinu “Tellus”, diosa romana de sa Terra), sunt bivraduras o ossilladuras repentes, lestras e prus o mancu poderosas, de sa crosta terrenca, provocadas dae s’iscostiamentu repente de una massa rocosa in su sutasolu. S’iscostiamentu naradu est zeneradu dae sas fortzas de creze tetòniga, chi assionant in manera costante in intro de sa crosta terrenca provochende s’ispossiamentu de enerzia in unu puntu internu de sa Terra naradu ipotzentru; moende dae sa fratura chi s’est formada, una filera de undas elàstigas, numenadas “undas sìsmigas”, si propagant a totu sas dereturas dae s’ipotzentru, zenerende su fenòmenu chi si notat in sa superfìtzie; su logu de sa superfìtzie terrenca postu in sa bertigale de s’ipotzentru si narat epitzentru e, in modo zenerale, est su prus pertocadu dae su fenòmenu. S’arrampu de sa zeofìsiga ch’istùdiat custos fenòmenos est sa sismolozia. Sas istrussiones bàsigas in casu de terremotu sunt sas sighidoras: + Renato Vallanzasca: Renato Vallanzasca Costantini, connotu zenerarmente comente Renato Vallanzasca (Milanu, 4 maju 1950), est unu criminosu italianu. Responsàbile in sos annos setanta e in sos sighidores de numerosos isrobatòrios, secuestros, mortorzos e evasuras, est istadu cundennadu grobarmente a bator presonias perpetuadas e a 295 annos de regrusura. + Coritiba Foot Ball Club: Coritiba (rus. "Coritiba Foot Ball Club") esti sa socedari calcistica de sa Sao Paulo in Brasile. È nascia in su 1909. Como 1985 istada in "Campeonato Brasileiro". Su presidenti attuali esti Vilson Ribeiro. + MoVimento 5 Stelle: 'Su "Moimentu 5 Isteddos" (M5I) est unu moimentu politigu italianu. Su coordinadore est Beppe Grillo. + Nuràghinis Bator Mangones: Nuràghinis Bator Mangones est unu logu imazinadu postu in mesu de nuddue. Est un'ispressura creada dae s'ABLS, s'Assòtziu de Boluntàrios pro sa Limba Sarda, e impreada meda dae sos faeddadores de sa limba sarda. Su nùmene "Nuràghinis" est orizinadu dae "Nuràminis", logalidade esistidora rearmente, dae su nuraghe e dae sos mangones, puzones chi tenent s'abitadorzu naturale issoro in istanzos, normarmente situados in logos isulados. S'impreat mescamente in contu de unu logu de traballu indisizadu, ca est minore, isuladu e atesu dae sa zona de bivimentu ("L'ant carrabatadu a traballare a Nuràghinis Bator Mangones"). Cando est chistione de su logu isuladu in ue istat calicunu, si preferet a impreare s'ispressura "In su corru mannu de sa furca". + Umberto Tozzi: Umberto Antonio Tozzi, cunnotu comente Umberto Tozzi (Turinu, 4 martzu 1.952), est unu cantautore e ghitarrista italianu. Cun 70 milliones de isemprales bèndidos, Tozzi est intre sos artistas italianos chi ant bèndidu su nùmeru prus mannu de discos. @@ -12786,14 +15845,18 @@ Naschet dae una famìlia de emigradores apuliesos naturales de Rodi Garganico. Frade prus minore de Franco Tozzi, cantautore bastante pobulare in sos annos sessanta, faghet sos primos passos a su livellu musigale devenende su ghitarrista de su grupu chi l’acumpanzaiat in sas turneras. In su 1968, a sos 16 annos, intrat a sos “Off Sound”, unu grupu rock torinesu de zòvanos zòvanos, cun sos cales acumpanzat finas frade suo e s’istrenat discografigamente in su 1970, cantende sa prima camba de sa cantone “Qui”. In Milanu, cunnoschet a Adriano Pappalardo e cun isse format unu grupu de 13 elementos cun sos cales andat in tur. Format parte finas de su grupu “La Strana Società”, abarrende in intro suo finas a su 1976, cun su cale at partezipadu a “Unu discu pro s’istiu”, a unu Festivalbar e a un’edissione de su Festivale de Santu Remu; de su grupu naradu, est famada sa fasca “Popcorn”. + Assinnu de campusantu: Un'assinnu de campusantu est, in su limbazu cullochiale, un'assinnu iscritu in referèntzia a unu contu curridore disativadu, duncas impossìbile a coberare. S'iscritura de assinnos de custa zenia custìtuit unu delitu castigàbile cunforme a sa leze, che s'assinnu sena cuguzu. + Cannita: Sa cannita (o pazighedda) est unu traste impreadu pro bufare. Est chistione de unu tubigheddu chi permitet de surbare sas bufaduras sena ponner sos lavros a cuntatu cun su cuntenidore. Sas primas atestaduras zai s’agatant in sos zinzillos sumèrigos in antis de s’era nostra, chi amustrant diferentes pessones impreende cannas longas pro bufare birra dae retzipientes mannos. Posteriormente, sunt istadas imbentadas cannitas de paza, cando chi oe sa bersione prus ispainada est realizada in pràstiga. De medidas meda bariadas cunforme a s’impreu, sas chi cumpretant pabilotes unidòsigos non sunt prus longas de su cuntenedore cun su cale sunt fornidas (che sos sutzos de frùtora). Sas cannitas de tzilleri sunt longas unos binti chentìmetros, mancari bi nde siant de longàrias bariàbiles, finas a unu metru, de diàmetru dae 3 a 8 mm. (pro bufaduras densas che su frapè o sa carapinna). Pro sarvabardare s’izene, sunt disponìbiles finas cannitas insubradas individuarmente. Belle chi sas primas cannitas èsserent deretas, a sa posteriora si sunt ispainadas cannitas chi s’istremidade superiore est repinnigàbile de 180 grados gràssias a unas cantas pìnnigas: custu lis permitet de ocupare prus pagu tretu e de cumbidare una cumodidade prus manna de impreu. + Apollodoro de Damasco: Bennidu dae sa Siria, fit istadu predilettu dae s'imperadore Traiano Est istadu s'architeto de su ponte in su Danubio(104-105 d. C.), de su Foro de Traiano in Roma (107-113 d. C.) e a issu est atribuidu su progetu de su Pantheon semper in Roma. Comente iscrittore iscriiat in gregu antigu. + Andria Degortes (Aghedu): Andria Degortes (Terranoa, 1 maju 1943), naradu "Aghedu", est unu zinete antigu sardu. Pannu de Siena. @@ -12800,6 +15863,7 @@ Su chi l’at rènnidu de numenada manna a "Aghedu" est istadu su Pannu de Sena, currera in ue su zinete terranoesu at logradu finas a 14 bintòrias (petzu una prus pagu a petus de su primadu bardadu in agualidade dae Bastiancino e dae su Gobbo Saragiolo) subra de 58 partetzipaduras. A pustis de si tramudare a zòvanu zòvanu a Tuscana, Andria Degortes si fiat fatu evidente in sas carreras de caddos disputadas in sas leadas de su de Sena, “trampolinos de fulliada” naturales chirru a sa grandu porfia senesa. In ie s’istrena fiat acontèssida luego meda, addaghi Degortes teniat petzi 21 annos: pro su Pannu de su 2 de triulas de 1964, mutidu dae s’Oruga, arrodu chi teniat bastante cantu pagas opsiones pro cussa carrera, aende retzidu s’assinnadura de Olimpico su caddu istrenadore, a Andria Degortes l’aiant dadu su paranùmene de Pinna Negra: no aiat bintu, peroe s’Oruga l’aiant recunduìdu pro su Pannu de s’Assunta de su matessi annu pro montare a Topolone, unu de sos caddos prus fortes de totu sos tempos. Un’annu pretzisu a pustis de s’istrena, su 2 de triulas de 1965, Degortes, chi fiat istadu paranumenadu definitivamente Aghedu, aiat otentu sa prima bintòria: difatis, mutidu dae s’Àbila pro montare pretzisamente a Topolone, Aghetu aiat bìnchidu, nostamis de sa presèntzia de Pantera sa rivale, determinada a imbarare sa prendidura abilesa. + Bertzeddi: Bertzeddi (in italianu: Vercelli) est una comuna italiana de 47.243 abitadores, cabitale de sa provìntzia numenale peemontesa. Est sa de ùndighi leadas de su Peemonte pro nùmeru de bividores. Sa bidda est posta in s’oru deretu de su riu Sèsia e est una leada importante agrìcula e cumertziale; possuit in particulare su mercadu rosale prus mannu de Europa, chi l’at fatu lograre sa definidura de “cabitale europea de su rosu”. In Bertzeddi s’agatant indùstrias mecànigas, tèssiles, chìmigas e alimentàrias. @@ -12808,16 +15872,19 @@ Est de tradissione antiga s’artesania de sa prata. Una manifestada musigale annuale de sinnìfigu est s’assinnadura de su prèmiu Viotti. In prus de custu, in Bertzeddi s’agatant sos ufìssios amministrativos, sa retoria e su departamentu de istùdios umanistas de s’Universidade de su peemonte orientale “Amedeo Avogadro”. + Augusto Pinochet: Augusto José Ramón Pinochet Ugarte (Valparaiso, 25 santandria 1.915-Santiagu, 10 nadale 2.006) est istadu unu militare tzilenu chi aiat ghiadu sa ditadura esistidora in cussu paìsu intre su 1.973 e su 1.988. Aiat assumidu su 23 de austu de 1.973 su càrrigu de cumandadore de s’Armada de su Tzile. S’11 de cabudanni de cussu anu, aiat aderetadu unu corfu de istadu chi aiat bortuladu su gubernu custitussionale de Salvador Allende su sotzialista. Dae cussu mamentu, Pinochet aiat assumidu su gubernu de su paìsu, a sa prima cun su càrrigu de presidente de sa Zunta Militare de Gubernu (chi aiat ocupadu finas a su 1.981), a su cale aiat annantu su tìtulu de cabu supremu de sa nassione su 27 de triulas de 1.974, chi li cuntzediat su podere isecutivu. Su 16 de nadale de su matessi annu, aiat assumidu su càrrigu de presidente de sa Repùbriga, chi diat esser istadu ratifigadu cun sa promurgadura de su Custituimentu de 1.980. Su gubernu suo diat esser terminadu a pustis de sa derrota in su Prebissitu Nassionale de su 1.988 e su sustituidura sua peri Patricio Alwyn en 1.990. Pinochet fiat abarradu cumandadore in cabu de s’Armada finas a su 10 de martzu de su 1.998, e sa die sighidora diat aer assùmidu su càrrigu de senadore perpetuadu, chi diat aer isvilupadu in manera efetiva pro una pariga de meses. Sa ditadura de Pinochet est istada critigada ampramente tantu in su paìsu ch’in s’abarru de su mundu, pro sas bioladuras graes e bariadas de sos deretos umanos cumìtidas in su tempus numenadu de rezìmene militare, pro custa resone aiat dèvidu esser sutapostu a diferentes protzessos finas a sa die de sa morte sua, mancari, pro neghe mescamente de s’istadu suo de salude, no apat pòdidu esser cundennadu mai a penas. + Maravillas: Sas maravillas (o garrulitas o pillus fritus) sunt unu durche tìpigu italianu e sardu; in su continente si narant “"chiacchiere"” e in prus de custu s’impreant addae de binti numenaduras logales. Sunt durches tìpigos de carrasegare. Tenent sa forma de una tira, a bias manipulada pro formare unu nudu. S’amàniant cun una cumassa de farra chi est frissa o còghida in su forru e posteriormente isprugherada cun tzùcaru nie. Podent finas esser cuguzadas cun mele, tziculate, e/o tzùcaru nie, arrosiadas cun archermes o servidas cun su zurrete durche o cun mascarpone iscutu e tzucaradu. Sa tradissione de sas maravillas remontat cun probabilidade a sa de sas “frictilia”, durches frissos in sa rassura ch’in sa Roma antiga fiant amaniados zustu in tempus de su carrasegare de dies de oe. + Mesapare: Su mesapare (dae unu tèrmine chi derivat dae su latinu tardiu e ìnditat “su chi partzit a metade”) est unu cuntratu agrìculu de assòtziu, cun su cale unu propiedàriu de terrinos (naradu cuntzedidore) e unu curtivadore (su mesaparista) si partzint (normarmente a metade) sos produtos e sos profetos de un’impresa agrìcula (crusu). Sa deretura de s’impresa li currespondet a su cuntzedidore. In su cuntratu de mesapare, su mesaparista rapresentat finas sa famìlia sua (narada famìlia colòniga). Su mesapare aiat tentu efetos favoràbiles in sas arzolas cun terrinos de produtividade prus manna e de pobulamentu bassu. Crusu, famìlia colòniga, domo rurale e propiedade custituiant un’istrutura armòniga e impartzìbile cun obrigaduras, deretos e deveres pro sas partes cuntratadoras. Sa repartzidura de su profetu fiat ghiada dae su printzìpiu “de sa metade”. In unos cantos casos, custu printzìpiu at topadu cun intortigaduras in favore de su cuntzedidore, finas a dare logu, in sas arzolas subraturmadas (in ue sos terrinos non sustentaiant s’aumentu de sa pobuladura) e de produtividade bassa, a formas afufadas de traballu segundale. @@ -12824,7 +15891,9 @@ Una sutaispètzia de su mesapare est sa colònia partziària, in ue su curtivadore (naradu colonu in custu casu), belle gasi, cuntraet obrigaduras petzi pro sese etotu, no finas pro sa famìlia sua. Finarmente, est anàloga dae su puntu de bista cuntzetuale sa relassione de cumone o acumonamentu, chi belle gasi non pertocat unu terrinu, si nono unu masone o unu tazu de bestiàmine, cun o sena cuntzedidura de mindas. Sas duas partes de su cuntratu in custu casu si narant acumonadore e acumonadu respetivamente. In su deretu italianu, su mesapare e sos cuntratos assimizadores sunt regulados dae sos arts. 2141 e ss. de su còdighe tzivile. Sende gasi, sa leghe n. 756 de su 15 de cabudanni de 1964, proibit, cumintzende cun sa data de su 23 de cabudanni de 1974, s’istipuladura de cuntratos noos de mesapare, colònia partziària o cumone, cando chi sa leze n. 203 de su 3 de maju de 1982 prebidiat sa cumbersura de sos esistidores in cuntratos de allogu cun curtivadore deretu, a dimanda de una sola de ambas partes. + Rossana Ghessa: + Tzintas de seguràntzia: In sa mecàniga automobilenca, sas tzintas de seguràntzia sunt unu dispositivu angoradu in intro de su beìculu, ch’in casu de tzocu retenet sa carena de sos ocupadores ligada a su seidorzu, evitende s’addobada issoro contra a sas istruturas internas e s’ezetadura a foras de sa cabina. Sunt unu de sos dispositivos prus importantes in su domìniu de sa seguràntzia automobilenca. Pro evitare de iscarrafare sos passizeris, issas sunt realizadas preferentemente cun materiales moddes, peroe resistidores a sa segada e a sa rasigadura. @@ -12839,10 +15908,12 @@ • automòbiles istòrigas matriguladas in antis de su 15.6.1976. Sos argumentos prus ispainados contràrios a s’impreu de sas tzintas de seguràntzia si sunt semper averados infundados, e in realidade sunt raros a beru sos casos in ue sa prendidura de sas tzintas resurtat contraprodutiva. No est beru, pro narrer, chi sas tzintas custituint un’imbaru in casu de fogu: totu sas tzintas de seguràntzia de su mundu sunt realizadas in manera a poder esser isprèndidas cun sa fazilidade màssima. Est netu de cale si siat fundamentu chi sas tzintas siant dannosas in casu de bortulamentu de su beìculu: a su contràriu, in s’eventualidade narada s’averant istremamente ùtiles, sende chi èvitant lesiadas graes a sa conca. In sos primos meses de su 1.989, addaghi sas tzintas de seguràntzia fiant a puntu de si fagher obrigatòrias finas in Itàlia (ùrtimu paìsu de sa Comunidade Europea de tando chi aiat introduìdu s’obrigatoriedade de prendidura), in Nàpule fiant istadas realizadas mallieddas simpàtigas chi reproduiant s’imàzine de sas tzintas de seguràntzia e chi teniant s’intentu (obetivamente malu a cuncretizare) de trampare sa polima. + Istanzu de Calich: S'istanzu de Calich (istorigamente finas Kalich, in cadalanu estany del Càlic) est un’istanzu, laguna o pischera intre sas zonas ùmidas prus importantes de S’Alighera e de sa Sardinna. S’iscàmpiat a s’intramare de S’Alighera, isterrende-si dae sa periferia de sa bidda in palas de sa praja de Maria Pia finas a su trighinzu de Fertìlia, in antis de su cale est ligadu a su mare de Sardinna dae unu canale, in ue s’agatant sos abarros de su ponte romanu. S’istanzu podet esser partzidu in sos setores de su Calich naradu propiamente, dae s’istremu otzidentale a su Riu Barca, e de su "Calighet" (Calicu minore), finas a s’istremu orientale. Chirru a terra, s’istanzu est inghiriadu dae su Caminu nassionale 291 “Dir del Calik”, chi su nùmene “Calik” derivat dae una cochìllia burocràtiga. Su narrativu prus ispainadu est “Istanzu de Kalich”, peroe s’impreant aguarmente sas formas “Istanzu de su Kalich”, “Laguna de su Calich”, “Laguna di Calich” e “Estany del Càlic” in cadalanu, addae de sa forma “Kalich”. At leadu su nùmene dae s’istanzu su “Biddarzu Calich”, prima leada de s’assentadorzu fassista de Fertìlia, a no cunfunder cun s’acampadorzu “Biddarzu Calik Biaìtu”, postu in s’àteru oru de su canale. + Isparadorzu: Un’isparadorzu (o campu de tiru) est unu logu alindadu e definidu craramente in ue si pràtigat atividade de tiru a fogu isportivu o militare, sena causare dannu a s’isternu. Onzi isparadorzu, a s’avesu, est supervisadu dae pessonale ispertu chi bìzilat a subra de su respetu de sas normas de seguràntzia. Tipolozias. @@ -12852,8 +15923,10 @@ Sos isparadorzos suta de cobertura tenent a s’avesu medidas particulares de proteghidura de s’istrutura, comente terraprenos chi proteghent sas paredes e sas istruturas sustentadoras afortidas. Addae de custu, sunt probidos de sistemas de bentiladura pro evitare s’istassionamentu de sos gassos gastados e, subra de totu, de sas micropartìculas de prumu. Si fartant sos sistemas narados, sos utilizadores e su pessonale sunt ispònnidos a toscadura. Un’àteru probrema de sos isparadorzos cuguzados est s’istrèpitu, chi podet superare 140 Db. Pro evitare custu, unos cantos campos de tiru modernos impreant aposentos de proa separados intre issos. In prus de custu, fitianu est proibidu a impreare sos càlibros prus poderosos (che su 50 BMG), sos fusiles o sas armas “full-auto”. In logu abertu (Outdoor). S’isparadorzu in s’àera lìbera naschet frechentemente in bista de sa dimanda de tiros a distàntzia longa addae de 1.000 metros, gasi comente pro s’insajare in s’impreu de sas armas in cundissiones meteorolòzigas diferentes. Sos isparadorzos narados sunt custituìdos dae arzolas ampras in s’àera lìbera echipadas cun istruturas sintzillas de proteghidura atmosfèriga (teuladas o pinnetos), e finas cun trintzeramentos o tofas in dae in antis de sas mèrias, dae ue su pessonale de s’isparadorzu podet intervenner a subra de sas mèrias sena correr s’arriscu de esser còrfidu e sena dever interromper su tiru. Sos isparadorzos militares cuntenent fitianu finas tofas o putzos pro bi fagher detonare abarramentos perigulosos eventuales, comente bombas a manu o càrrigas isprosivas inispròdidas. + Girolamo Emiliani: Girolamo Emiliani (Venezia 1486- 1537). Soldadu, e po calchi tempus est istadu in presone. Si cunvertit e dat sos benes suos a sos poberos, e assistit sos incurabiles in s' ispidale. Fundat una sa Sotziedade de sos Preideros de sos Poberos (Samaschi). Morit accudinde sos malaidos de peste. Santu. Sa festa s'8 de frealzu. + Rughera: Su tèrmine rughera ìnditat siat su biazu in s’imbarcadura pro passizeris impreada pro finalides recreativas e turìstigas, siat s’indùstria chi zestionat su matessi servìtziu chi sas naes naradas cùmbidant a sos biazadores. Aversamente s’utilizant de naes de rugreras motonaes de dimensiones mèdias e mannas, e su servìtziu de rughera tenet una dura chi bàriat dae una a bator chidas, in tempus de sas cales sos crientes sunt intratènnidos a bordu cun sas diferentes istruturas presentes, mescamente de casta isportiva e recreativa, peroe sunt aguarmente imboligados in diferentes trànsitos peri sos portos sizidos dae su pachete de bagàntzias, cun sa possibilidade de bisitare tzidades artìstigas e àteros logos de interesse turìstigu. Su passizeri, in onzi manera, dormit, cunsumat sos mandigares e bàrigat su prus de su tempus a bordu de sa nae. Sas orìzines de custa casta de biazu sunt antigas a beru, peroe petzi reghentemente est intradu a s’imazinadura zenerale de sas bagàntzias tìpigas. A sa prima, difatis, sa rughera non teniat petzi balore intrìnsigu, si nono chi s’obetivu suo fiat fitianu su de arribare – peri rugradas transozeànigas – a unu destinu larganu, a su “Mundu Nou”. Oe, intames, su biazu in sese est prus importante chi su destinu a sizire, ca isse est alligradu dae una cantidade manna de servìtzios de avoreta cun s’intentu de satisfagher su bisonzu de redassamentu de sos crientes. @@ -12860,6 +15933,7 @@ Sa rughera non tenet prus una cunnotadura de biazu, si nono de logu de lissèntzia. Sas naes de rughera chi cùguzant sos trazetos longos tenent su prus dimensiones meda elevadas e, in intro issoro, s’agatant teatros, discutegas, balladorzos, salas de zogu, butegas e moderias cullocadas in su cuntestu de tzentros cumertziales cun onzi règula. A s’avesu, una rughera moderna cunsistit in unu biazu formadu dae diferentes tapas diàrias, in tempus de sas cales est possìbile a nche falare a terra e bisitare su logu de seguronzu, sodighende a pustis su biazu in tempus de note chirru a su destinu posteriore. Si càrculat chi siant addae de 18 milliones (12 milliones cunforme a sos datos de sa CLIA, Cruise Lines International Association) sos rugheristas in su mundu chi tirant profetu onzi annu dae custa casta de bagàntzias, e in particulare sas arzolas printzipales de isvilupu de su setore sunt su Caribu, su Mesuterranu, s’Europa de su Nordu, s’Alasca e s’Oriente. + Baltimòra: Bartimora (in ingresu Baltimore) est una tzidade de sos IAA. S’agatat in s’Istadu de su Maryland e nd’est sa tzidade prus manna, gasi comente sa de 24 de totu sa paìsu. Est posta in s’arzola tzentrale de s’Istadu a longu de sa parte suzeta a sas marès de su riu Patapsco, unu bratzu de sa Baìa de Chesapeake. In ingresu, sa tzidade in sese est narada fitianu Baltimore City pro la diferentziare dae su contadu de Bartimora a inghìriu. Fundada in su 1729, Bartimora est su de duos portos prus importantes de sa parte atràntigu-tzentrale de sos Istados Aunidos e su prus a curtzu de sos mercados de sa parte tzentru-otzidentale de su paìsu. Su portu de Bartimora fiat istadu una die su de duos portos de intrada a longu de sa costera levantesa prus impreadu dae sos emigradores a sos IAA e unu tzentru importante de maniestos. A pustis de unu decrinu in sos maniestos, Bartimora si fiat iscostiada in sa deretura de un’economia orientada chirru a sos servìtziu. @@ -12869,11 +15943,13 @@ S’ispetzialidade coghinale bartimoresa prus cunnota est su càvuru biaìtu, chi si podet saborare in totu sos restorantes de coghina logale o istadunidesa in zenerale. Pàginas curreladas. Baltimora (LSC) + Caseria: Sa caseria est siat su trasformadorzu siat s’impresa de produidura de su casu, de su butiru e de àteros derivados de su late, pro narrer su regotu. Mancari essende custa indùstria sa prus antiga de su mundu, e difatis no nde fartant referèntzias in sa Bìbia, petzi in s’Edade Mèdia cumintzat s’isvilupu de sa caseria bera e autèntiga e si devet isetare finas a s’introduimentu de s’ispizadora tzentrifugale (1877) e de àteras machinarias destinadas a sa traballadura de sos sutaprodutos de su late pro chi s’ispainent sas caserias industriales. In zenerale, su trasformadorzu incruet totu sos echipamentos pro sa casizadura de su late. Intre sas operaduras chi si realizant in ie, una de sas prus importantes est sa pastorizadura, a sa cale oe s’annanghet su tratamentu. Su late animale, isseberadu dae sos creschidores e trasportadu pro sa traballadura in càmios cuba, est intradu a sa gasi narada càmara de su late, cuntenende sas bartzas de decantadura e rupimentu, in ue est sutapostu un’antistratamentu de selessione, rafinadura e firtramentu. Si nde separant s’aba e sos cumponidores orgànigos (pro isempru, su soru) e lu si separat pro sos diferentes tratamentos chi s’ant a realizare in sa gasi narada càmara caente e in su salidorzu. In prus de custu, una caseria disponet a s’avesu de tretos afatentes pro s’istajonadura. Dimandat cantidades cussideràbiles de aba bufàbile e produit cantidades mannas de abas de refudu, chi netzessitant de unu dissipamentu adeguadu. + Il giorno della civetta: Il giorno della civetta (in sardu:“"Sa die de sa tonca"") est unu romanzu de Leonardo Sciascia, cumprìdu in su 1960 e pubrigadu pro sa prima bia in su 1961 dae sa domo imprentadora Einaudi. S'inredu. @@ -12884,19 +15960,24 @@ Su cabitanu, mezus naradu su brigaderi, retzit su nùmene de su mortore presùmidu, Diego Marchica naradu Zicchinetta, dae sa muzere de Paolo Nicolosi, unu pudadore iscumpartu e seguramente ochìidu pro aer recunnotu s’assassinu, dadas sas cointzidèntzias a inghìriu de s’iscumparta sua. Bellodi, in su condaghe imbestigativu de Marchica, iscòberit chi est un’ochidore a comandu cunnotu, protzessadu e cundennadu pro medas delitos, peroe iscausadu pro àteros tantos a resone de sas proas no bastantes. In prus de custu, notat una fotografia chi lu retratat paris cun donnu Calogero Guicciardo e Livigni s’onoràbile. Intre tempus, Parrinieddu est assassinadu e Bellodi lograt, gràssias a una testimonia orioladora iscrita in antis de morrer, chi Marchica, Pizzuco e donnu Marianu Arena su nonnu siant arressados, peroe su pòrrogu non dat perunu resurtadu. In s’addòviu suo cun Bellodi, Sciascia faghet pronuntziare a donnu Marianu sa fràsia chi cuntenet s’ispressura idiomàtiga “quaquaraquà”, destinada a si fagher fontomada a beru e relassionada in sa curtura pobulare cun su mundu mafiosu e sos cuntzetos chi lu gubernant. In s'atualidade, no esistint bortaduras in sardu de custu romanzu. + Guantanamo: Guantanamo: tzittade de s'Isola de Cuba (210.000 abitantes). Dae su 1903 sos Istados Unidos tenent una base navale a 25 Km dae sa tzittade cun una presone inue sunt isserrados presoneris de divescias gherras chi sos USA ant cumbattidu in varias partes de su mundu. + Caschetas: Sas caschetas sunt durcarias tìpigas de Bervie. Zai in su milliseighentos, fiant su donu cumbidadu a sas isposas sa die de sas bodas, dae ue s’orìzinat finas su nùmene "durcarias de s’Isposa". Sunt durcarias raras, chi petzi in custos ùrtimos annos ant zumbadu sas costeras sardas. Che àteras durcarias tìpigas de sa rezione, sunt formadas dae una fresa de massa sùtile a beru amaniada cun pòddine, aba, sale e istrutu, gasi comente dae un’imprenamentu a base de mela issortu paris cun cugusa e corza de arantzu e de linzola turrada e trisinada finamente. Si diferèntziant dae sas àteras durcarias pro s’elaboradura particulare issoro. S’amàniant disponende una fresa, lada unos 7 cm e de longària bariàvile, a unu pranu, in manera chi podat retzire in su tzentru s’imprenamentu modde. Sa beta narada de cumassa arba est modellada in modu chi sos òrozos resurtent artiados, cando chi sa cumassa zaghet in sa base; sighit s’imboligamentu a nidu de abe, a su puntu chi sas durcarias crompint a leare sa forma de rosas arbas cànnidas. A pustis, faghet bisonzu a inforrare pro 12 minutos. Finas a pustis de sa coghidura, sas caschetas mantenent sena mudadu s’arbu de sos pètalos sùtiles sùtiles, lissos, opagos e pudres. Sas caschetas tenent sabore deligadu chi s’impàrigat bene cun sos binos de essida italianos. + Polima fisgale: Sa polima fisgale (Polifis) est una fortza de polima cun ordinamentu militare, est a narrer unu corpus militare chi dependet deretamente dae su Ministru de s’Economia e de sas Finàntzias. In prus de isvilupare funtziones de polima zudissiària e seguràntzia pùbrigas a cumone cun sas àteras fortzas de polima, sa Polifis possuit poderes ispetziales (e iscrusivos) de polima tribudària. Dada s’identidade sua dupra de fortza de polima e corpus militare de s’Istadu, su corpus tenet sa partigularidade de esser parte integradora de sas fortzas armadas de s’Istadu italianu, belle chi no est integradu lozistigamente in su Ministèriu de sa Defesa. Sa polima fisgale est su corpus militare prus antigu de s’Istadu, chi zai agatamus in su Rennu de Sardinna e che faghet remontare sas orìzines suas a sa lezione de sas tropas lizeras (1.774), comente testimonzat su degretu de numenalizadura de Gabriel Pictet comente primu cumandadore su 5 de santugaìne de 1.774 dae bandas de Bintòriu Amedeu su de III de Savoja. Duncas, sa polima fisgale, pro importu, podet esser considerada segunda petzi a s’Arma de sos carabineris (diferentes corpos de carabineris sunt custituìdos zai dae su de XVII sègulos, no petzi in Itàlia, si nono finas in su Rennu de Prùssia, Frantza e Àustria, in ue assuntant sas tareas de bàrdia reale), orizinada in sos Dragones de Sardinna prus antigos. S’unidade de infanteria lizera de s’armada sabauda cun sa tarea segundària de bizilare sas làcanas est reordinada a sa prima e a pustis issorta cun sa creassione de sas repùbrigas pro-napoliònigas de s’Itàlia de su nordu, recustituìda a pustis de sa Restauradura cun su nùmene de lezione reale lizera e issorta in manera definitiva in su 1.821. Issa in realidade dessendet dae sos prepostos duanales de su Rennu de Sardinna, un’organismu tzivile de arrampu frantzesu, chi sos rennadores de s’àtera ala de sas Arpes aiant mantentu a pustis de sa ruta de Napolione, a su cale fiat cunfiada sa bizilàntzia pro finalidades duanales de sos puntos de làcana e de sa frontera, in unu primu mamentu cuntemporanamente a s’unidade militare recustituìda e posca a sa sola. Sa montura de sa Polifis est in colore murru, e difatis sos polimesos fisgales sunt narados cullochiarmente “bonetes murros”. + Sovana: Tra sos monumentos de mentuare : Su Duomo, ca Sovana est istada sea episcopale dae su sec. VI. Atera creja, Santa Maria Maggiore. In Piatta de su Pretoriu, su Palatu Pretoriu de su XIII sec., su Palatu de s'Archiviu ( fine de su sec. XII). Creja de San Mamiano ( VI sec), oe inabbandonu, briva totalmente de sa cobertura. + Abioportu de S'Alighera: S’abioportu de S’Alighera-Fertìlia “Costera de su Coraddu” (IATA: AHO, ICAO: LIEA) est una infraistrutura de sa Sardinna posta in sas probianias de Fertìlia, a su nordu de S’Alighera. S’abioportu s’agatat in sa zona meriesa de sa Nurra, unu paris de sa zona nordu-otzidentale de s’ìsula. Est chistione de un’istrutura aberta a su tràfigu de lìnia nassionale e internassionale, cun una capatzidade annuale de unos 3.500.000 passizeris, e est probida de un’osservadorzu meteorolòzigu. In su 2.011, est istadu su de 20 abioportos de Itàlia pro nùmeru de passizeris. Su 30 de martzu de 2.009, in prus de custu, est devènnidu sa de bator bases operativas italianas de sa cumpanzia irlandesa Ryanair, chi aunit s’abioportu cun diferentes destinos nassionales e europeos. @@ -12903,6 +15984,7 @@ Su transitadorzu fiat istadu inaguradu in su martzu de su 1.938 comente abioportu militare, peroe fiat istadu in tempus de sa segunda gherra mundiale chi l’aiant dotadu de sa prima pista bera, longa 700 m. e in terra luzana. In sos annos posteriores a sa gherra, sa pista fiat istada illonghiada e mezorada, in sa matessi manera de sas bias de rodadura. In tempus de sos primos annos sessanta fiat istadu fraigadu un’angaru chi teniat funtzione de istassione abiàtiga pro sos bolos tziviles, peroe su primu terminale de passizeris beru remontat a su 1.968. A sa metade de sos annos setanta, sa pista fiat istada batida a sos 3.000 metros atuales. In su 1.980, sa cumpanzia Alitalia aiat istituìdu inche s’abioportu s’Iscola de bolu de S’Alighera, crèschida peri sos annos finas a su màssimu de su 1.994 de sessanta incarrigados e garantende sa formadura de chentu pilotos s’annu, parallelamente cun sa diversifigadura de sas atividades in abiotaxis e manutenturas. Dae su 2.001, Alitalia at redimensionadu su cumparis a 25 impreados, e su 20 de martzu de 2.003 at comunicadu ufissiarmente su tancamentu de s’iscola. + Sa die de Santu Balentinu: Sa die de Santu Balentinu est una festa dedigada a sos inamorados e tzelebrada in su bonu de su mundu (mescamente in Europa, in sas Amèriga e in su Levante Larganu) su 14 de frearzu. Sa festa reliziosa orizinale leat su nùmene dae su santu e màrtire cristianu Santu Balentinu de Terni e fiat istada istituìda in su 496 dae su Paba Zelàsiu su de I, intrende in parte a sa festa pagana anteriore de sas “lupercalia”. Sa pràtiga moderna de tzelebradura de sa festa, intames, cuntzentrada in su tràmunu de missadas de istima e donos intre inamorados, remontat cun probabilidade a sa prima idade mèdia, e in particulare diat poder esser relassionada cun su tzìrculu de Geoffrey Chaucer, in ue si fiat formada sa tradissione de s’istima amàbile. @@ -12909,20 +15991,26 @@ A s’ispainadura sua, prus chi totu in Frantza e in Inghirterra, aiant cuntribuìdu sos bentinos, peri sos numerosos monastèrios issoro, sende istados cunfiadàrios de sa Basìliga de Santu Balentinu in Terni dae s’agabu de sa segunda metade de su de VII sègulos. Ispetziarmente in sos paìsos de curtura angrosassone, e pro imitadura finas in aterue, sa caraterìstiga printzipale de sa die de Santu Balentinu est su tràmunu de balentinetes, notigheddas de istima chi sunt fitianu a forma de coros istilizados o cunforme a àteros temas tìpigos de sa rapresentadura pobulare de s’istima romàntiga (sa culumba, s’imàzine de Cùpidu cun arcu e fritzas, e gasi sighende). Moende cun su de XIX sègulos, custa tradissione at alimentadu sa produidura industriale e sa mercadizadura in iscala basta de notas de uras dedigados a custa die. Sa Greeting Card Association at abaliadu chi, onzi annu, s’imbient su 14 de frearzu unos milli milliones de notas de uras, unu nùmeru chi ponent custa die a su de duos logos, pro nùmeru de notas comporadas e imbiadas, a pustis de Pasca de Nadale. Sa die a pustis de Santu Balentinu, su 15 de frearzu, si tzèlebrat Santu Faustinu, patronu de sos baghianos. + Sos atentados de s'11 de cabudanni: Sos atentados de s’11 de cabudanni fiant istados una filera de bator atacos terroristas coordinados lantzados dae su grupu terrorista isràmigu al-Qaeda contra a sos Istados Aunidos in sas zonas de Noa Iorcu e Washington s’11 de cabudanni de 2.001. In cussu martis a manzanu, 19 terroristas de al-Qaeda aiant desviadu bator aparèchios de passizeris, cun s’intentu de los aderetare chirru a fraigos antisapostivigados in atacos suitzidales. Duos de sos bolarzos narados, currespondedores a su bolu 11 de American Airlines e a su bolu 175 de United Airlines, si fiant tzacarrados contra a sas turres nordu e suddu respetivamente de su cumparis de su World Trade Center in Noa Iorcu. Ambas turres si fiant istrampadas in intro de duas oras e sas muridinas ruende, cumbinadas cun fogos zenerados dae sas muridinas in diferentes fragos inghiriadores, nch’aiat zutu a s’istrampada totale o partiale de totu sos àteros fraigos de su cumparis de su World Trade Center, faghende dannu manu finas a àteras deghe istruturas de dimensiones mannas chi s’agataiant in sas imediaturas de su cumparis. Unu tertzu aparèchiu, currespondedore a su bolu 77 de American Airlines, fiat istadu fatu tzacarrare contra a su Pentàgonu (sa sea tzentrale de su Departamentu Ameriganu de sa Defesa), zughende a un’istrampada partiale de s’ala sua otzidentale. Su de bator bolarzos, currespondedore a su bolu 93 de United Airlines, fiat aderetadu contra a su Cabitòliu de Washington, peroe si fiat tzacarradu contra a unu campu a curtzu de Shankville in Pennsylvania, a pustis chi sos passizeris aiant chircadu de cavacare sos desviadores. Belle 3.000 pessones fiant mortas in sos atentados, incrùdidos totu sos 227 tziviles e sos 19 desviadores a bordu de sos bator aparèchios. Sas suspetas nche fiant rutas luego a subra de al-Qaeda, e in su 2.004 Osama bin Laden su lìderu de su grupu terrorista, chi a sa prima aiat denegadu s’imboligamentu, aiat rebindigadu sos atacos. al-Qaeda e bin Laden aiant tzitadu s’arrimu de sos IAA pro Israele, sa presèntzia de tropas istadunidesas in s’Aràbia Saudita e sas santziones contra a s’Iracu comente motivos iscadenadores de sos atentados. Sos Istados Aunidos aiant respòndidu a sos atacos lantzende sa gherra contra a su terrore e intervenende a s’Afganistanu pro bortulare sos talebanos, chi aiant dadu refuzu a al-Qaeda. Medas paìsos aiant afortidu sa lezisradura issoro e aiant ispàndidu sos poderes de aprigadura de sas lezes. A pustis de evitare s’atzapamentu pro annos, bin Laden fiat istadu logalizadu e ochìidu dae fortzas ameriganas in su maju de 2.011. Sa destruidura de sas Turres Cròbinas e de àteras propiedades aiat causadu dannos graes a s’economia de Manhattan de zosso e aiat infruìdu in manera sinnifigativa a pitzos de sos mercados grobales. Sa reinnetadura de su logu in ue s’agataiat su World Trade Center fiat istada cumpretada in su maju de 2.002, e su Pentàgonu fiat istadu acontzadu in intro de un’annu. Numerosos memoriales sunt istados fraigados, incrùdidu su Memoriale e Museu Nassionale de s’11 de Cabudanni in Noa Iorcu, su Memoriale de su Pentàgonu, e su Memoriale Nassionale de su Bolu 93 in Pennsylvania. A pustis de un’atardamentu longu, si prebidet chi s'One Work Trade Center nou, artu 541 m., in su matessi logu in ue fiant postas sas turres destruìdas, siat cumpretadu in su 2.013. + Ischirolu: S’ischirolu ("Sciurus vulgaris") o ardilla, ischilu, sòrighe de padente (est a evitare s’italianismu “iscojatolu”) est unu rosigadore de medidas mèdiu-minores (40 cm.) de sa famìlia de sos issuritos, chi cumprendet medas àteras ispètzias che sa marmota e su cane de sa praderia. In beridade, a sa zènia “Sciurus” e a sos parentes suos prus probianos pertenent diferentes ispètzias de animales identifigadas dae su nùmene comunu de “ischirolu”. S’ispètzia prus cunnota est tzertamente s’ischirolu europeu, ruju cun su pilu de sa petorra prus craru. In Itàlia, sa bariedade ruja arribat finas a sa Tùssia e a s’Ùmbria. Prus a su suddu, est sustituìda dae sa bariedade niedda, caraterìstiga de sos padentes de sos Apenninos, dae s’Abrutzu a s’Aspromonte (peroe si nd’agatat una pobuladura minore finas in Villa Ada, in su tzentru de Roma, a no cunfunder cun sas tàmias introduìdas dae s’òmine). S’ischirolu est un’animale arvurìgulu, brincadore capatzu, e pro custu est ligadu a sos ambientes litales. S’alimentat a nughe, lande, cugumeddu e frùtora, de sos cales si nde faghet iscortas cussideràbiles in tempus de s’istajone istiale, magasinende-los a rebustos cuados bene, pro nde fagher impreu a pustis in sos tempos de iscassia (francu chi si nd’ismèntighet, cullaborende in custu casu a s’isparminadura de sos fundos). Sos apresadores printzipales de s’ischirolu sunt s’ansile, su gatu agreste, e ispètzias bariadas de francudos. + Conrad Bain: Conrad Stafford Bain (Lethridge, Alberta, Canada 14 Freàrgiu, 1923 – Livermore, California 4 Bennàlzu, 2013), prus conotta comente Conrad Bain, est unu cantante e attore americanu. + Hal Holbrook: Harold Rowe "Hal" Holbrook (Cleveland, Ohio 17 Bennàlzu, 1925), prus conotta comente Hal Holbrook, est unu cantante e attore americanu. + Magliano di Toscana: Magliano di Toscana in Provintzia de Grosseto in Maremma. Nomenadu in unu documentu de su 1097. Passadu sutta sa Republica de Siena, a custu periodu si devet sa tzinta muraria chi ancora oe inghiriat bona parte de su tzentru. In su 1555 faghet parte de su Granducadu de Toscana. Palattos e crejas: Palattu dei Priori e palattu de Checco il Bello; sa creja de santu Giuanne Battista de origine romanica e cun varias trasformatziones (1471). Sa creja de sa Santissima Annunziata ( a fora de sa tzinta muraria). Affacca a custa creja un arvure monumentale de olia, chi paret betzu de 3500 annos. In localidade Le Sassaie importantes restos archeologicos, ispetzialmente tumbas etruscas (VI se. A.C )Affacca a su cunventu de Santa Maria in Borraccia ant agattadu "il piombo di Magliano" cun iscritziones in etruscu. + Panada: Sa panada est unu pratu tìpigu sardu, naturale de Assèmini e ispainadu in totu sa Sardinna. S’orìzine de custu pratu est cuntierrada dae sa comuna de Òscheri, ch’impare cun sas de Berchidda e Patada custìtuit un’àtera zona importante de produidura de sas panadas. Est cunnotu finas in terra manna e in àteros paìsos, e est ozetu de degustadura in numerosas pioladas, chi sas printzipales s’isvilupant in Assèmini e in Òscheri. In àteros chirros de su mundu esisintit produtos gastronòmigos assimizadores – in sos ingredientes e s’amaniadura – a sa panada sarda, che s’empanada peruana. @@ -12929,8 +16017,10 @@ Sa panada est una turta salida formada dae un’imbòligu de corzu, ch’in intro sunt cuntènnidos – a s’avesu – petza, patada e àteros cunfetos. Sa panada pro esselèntzia est cussiderada sa de ambidda, galu oe ispainada ampramente, prus chi totu in su Campidanu, sende ch’in su tempus coladu s’atividade primària de sussistèntzia de sa comuna de Assèmini est istada sa pisca. In sa bariante sua campidanesa, est servida in zenerale de segundu pratu e tenet una capatzidade mìnima de bator pessones, peroe si podet cussiderare finas comente mandigare cumpretu, bida sa bariedade de ingredientes e s’aporrida calòriga notàbile chi la diferèntziant. In sa bersione logudoresa, cumparet prus minore, a sa mannària de unu cogone pagu prus o mancu, e si cunsumit tipigamente de pratu ùnigu in sas ocasiones de festa. Sa bariante prus cunsumida a dies de oe prebidet tradissionarmente s’impreu de petza de anzone (o,prus raras bias, de porcu o de puddu), cando chi sas bariantes bezeterianas cuntenent pisu, iscartzofa o fae. Su cunfetu fundamentale, intames, est cumpostu dae farra de trigu tipu “00”, aba, sale e ozu (o istrutu). Sa coghidura est realizada in su forru. + Frédéric Ozanam: Frédéric Ozanam (1813 -1853) cristianu cattolicu frantzesu, at ispiradu sa naschida de sas "Cunferentzias de sa caridade de Santu Pitzente de'Paoli". Est istadu unu chi at difesu sa fide cristiana in unu mundu de cultura laica. Beatificadu in su 1997. + Betureddas de tzocu: Su nùmene de betureddas de tzocu si referit a unu carusellu pro parcos de ispassiamentos o festa bandulera, chi podet esser firmu o puru transportàbile a mèdiu de unu càmiu cun remurcu. Cunsistit in una pista, de forma cuadrada e retangulare, in ue current medas betureddas, belle semper de duos logos, probidas totu a inghìriu de su cascu de unu paratzocos ispetziale de gomma tosta o àteru materiale adecuadu, chi permitet a sas beturas de s’addobare a pare sena cunseghèntzias negativas nen pro issas, nen pro sos ocupadores. Sa finalidade de sas betureddas de tzocu est a istransire sos tzocos su prus chi si podat, su chi est prus a prestu cumprigadu, dadu chi medas betureddas current in unu tretu limitadu. @@ -12941,38 +16031,50 @@ - betureddas de tzocu tradissionales, descritas prus in susu; - miniscùteros o betureddas de tzocu pro pitzinnos, assimizadores in onzi cosa a sas pro adurtos, peroe prus minores e destinados a sa pitzinnia; fitianu, esistint finas beturas unilogu a forma de mototzicreta; - betureddas de tzocu de aba, impreadas mescamente a s’istiu, in ue sa pista est sustituìda dae unu nadadorzu prenu de aba e sa beturas cunsistint in intinnas unfràbiles motorizadas minores. + Coladorzu livelladu: Unu coladorzu livelladu est sa pasia de tretu a cumone in ue s’agrugant una carretera e unu caminu de ferru. Su tèrmine definit su fatu chi, pro permiter su trànsitu mèschiu, si rennet netzessària sa cumplanaridade de sas duas carreras, caminale e ferruviària, difatis si podent agatare in artàrias diferentes (su caminu de ferru dimandat una pranimetria prus regulare chi sa carretera). B’at duas castas de coladorzos livellados: sos bardados e sos sena bardados. + Renzo Rubino: Renzo Rubino (Martina Franca, 1988) est unu cantautore italianu. + Poetu: Su Poetu est sa praja printzipale de Casteddu, chi s’isterrit pro unos otu chilòmetros, dae sa Sedda de su Diaulu finas a s’iscaru de Cuartu Sant'Aleni. Su Poetu est finas su bighinadu ubigadu in s’arrogu ponentesu de sa fasca chi s’agatat intre sa praja e sas saleras de Molentàrgius. Su Poetu est aguarmente su logu de isvilupu de sa bida notenca de sos zòvanos casteddarzos, gasi comente unu destinu obrigadu pro cale si siat turista. Pratigamente pro s’annu intreu, peroe in particulare dae triulas a cabudanni, est possìbile a ascurtare mùsiga bia, andare a sa discutega, leare parte a crasses de ballu, si medire cun su karaoke o, prus sintzillamente, passizare in s’oru de mare. + Chjami Aghjalesi: In su 1986 aian chircadu de criare una casa discografica issòro chi si jamaiada " Casa aperta" cu sa registratzione de su discu " U mio cantu " realizadu in Sardigna, naskidu cun sa idèa de mezorare sos iscambios culturales in su Mediterraneu. + Bastia: Bastia (in còrsu: "Bastìa") est una tzittade frantzesa de unos 45.000 abitantes, sede de sa prefettura de su dipartimentu de sa Corsica de su Nord ("Corsica suprana") sa segunda de s'isola poi de Ajaccio. + Paràbula de sos deghe talentos: Sa paràbula de sos talentos est una paràbula de Zesùs narrada in s’Evanzèliu de Mateu 25, 14-30; una paràbula assimizadora, chi si narat paràbula de sas minas, s’agatat in s’Evanzèliu de Lucas, 19, 12-27. Sas diferèntzias printzipales intre ambas paràbulas sunt chi su mere cunfiat a sos tzeracos suos importos aguales e chi sa mina teniat unu balore meda prus minore chi su talentu. Sa paràbula faeddat de un’òmine chi moet a biazu e cunfiat sos benes suos a sos tzeracos. A su primu l’intregat chimbe talentos, a su de duos duos talentos e a su de tres unu talentu. Sos primos duos, tirende profetu dae sa summa retzida, resessint a nde duprigare s’importu; su de tres, intames, andat a cuare su talentu retzidu. Cando su mere torrat, aprèssiat su cumportamentu de sos primos duos tzeracos, cando chi cundennat su de su de tres. + Bernhard H. Goetz: Bernhard Hugo Goetz (Noa Iorcu, 07/11/1947) est un’ameriganu cunnotu pro aer tiradu contra a bator zòvanos chi aiant chircadu de l’isrobare in unu trenu de su metropolitanu de Noa Iorcu, su chi aiat cunzutu sa cundenna sua pro possedimentu illegale de arma de fogu. Nche fiant cròmpidu a simbolizare sa frustradura de sos noaiorchesos pro sa rata elevada de criminalidade de sos primos annos otanta de su sègulu passadu. S’intzidente fiat acontèssidu in Manhattan su 22 de nadale de 1984 e aiat trubuscadu una debate nassionale subra de su crìmine in sas tzidades mannas, gasi etotu che subra de sos lìmites de sa defesa lizìtima. Goetz aiat isparadu chimbe bias cun una rebortedda neta de permissu, ferende in manera sèria sos bator atacadores suos. S’imprenta noaiorchesa l’aiat paranumenadu “su bizilante de su metrò”, e sos mèdios massivos e s’opinione pùbriga l’aiant siat alabadu siat critigadu aspidamente. Si fiat intregadu presoneri noe dies prus a tardu e fiat istadu acusadu de tentativu de mortorzu, atacu, cumportamentu perigosu e diferentes delitos relassionados cun sas armas de fogu. Una zuria l’aiat assortu a sentèntzia rassa, francu pro su possedimentu illegale de arma de fogu, pro su cale aiat cumpridu su tres-duos de una pena de un’annu. S’intzidente est istadu tzitadu comente fatore chi at cuntribuìdu a sa formadura de unu moimentu de opinione contra a su crìmine urbanu, gasi comente a sas campannas esitosas de sa National Rifle Association, un’assòtziu ameriganu chi defendet su deretu a posseder armas cuntzèdidu dae su Custituimentu, pro su minimonzu de restringhiduras a sa zughedura cuada de armas de fogu. + Chilivane: Chilivane est unu trighinzu de sa comuna de Otieri, posta in sa provìntzia de Tàtari, e contat cun unos 300 abitadores. Est un’agrugadorzu ferruviàriu de sinnìfigu, dae ue s’arrampant duos rugros, chirru a Tàtari e a Terranoa e Figari respetivamente. In prus de custu, tenet un’ipòdromu chi est in mesu de sas istruturas de echitadura prus importantes de sa Sardinna e de s’Itàlia. Chilivane s’agatat in su Logudoro, a unos 6 km. dae Otieri e 40 dae Tàtari. A curtzu de sa leada, curret su Riu Mannu de Otieri, chi posteriormente si ghetat a sas abas de su Lagu de su Coghinas. Custu assentadorzu fiat nàschidu in tempus de su fraigamentu de sa lìnia ferruviària Casteddu-Figari e de s’arrampamentu suo pro Tàtari e Portu Turre, acontèssidu in sa segunda metade de su de XIX sègulos dae bandas de sa Cumpanzia Reale de sos Caminos de Ferru Sardos, aderetada dae Benjamin Piercy. Su sartu a s’uestu de Otieri, difatis, fiat istadu isseberadu pro bi fraigare su transitadorzu, numenadu prus a tardu Chilivane, dae ue, dae sa lìnia printzipale, si diat esser arrampada sa lìnia pro ambas leadas turresas. + Monasteru de Fonte Avellana: Monasteru de Fonte Avellana, in su comune de Serra Sant'Antonio in sas Marcas (Marche), a 700 m subra su mare, in zona isolada. In origine fut un eremu pro eremitanos ( sec. X). Est istadu ligadu a sa Congregatzione de sos Camaldolesos. B'est istadu comente monacu San Pier Damiani, chi est istadu pur abbade. Paret chi l'eppat visitadu puru Dante. Oe si podet biere sa Cripta, in sa parte pius antiga de su monasteru. Su Scriptorium, chi est istadu importante in su Mediovo po s'iscrittura de pergamenas. Sa Sala de San Giovanni de Lodi. A s'incomintzu de su 1800 su monasteru est istadu serradu. L'ant riabertu in seculu passadu (1935) cun una comunidade de camaldolesos presente ancora oe. + Relozu faeddadore: Unu relozu faeddadore est unu servìtziu cumbidadu dae una boghe umana grabada o simulada, normarmente atzessìbile peri telèfonu, chi comùnicat s’ora pretzisa curridora. Su primu servìtziu telefònigu de relozu faeddadore fiat istadu introduìdu in Frantza, in assòtziu cu s’Osservadorzu de Parizi, su 14 de frearzu de 1.933. In Itàlia e Sardinna, su relozu faeddadore fiat istadu introduìdu in sos annos chimbanta de su sègulu coladu. Su nùmeru a marcare fiat initziarmente su 16, modifigadu in 161 in tempus de sa segunda metade de sos annos setanta e in 42161 unos cantos annos a como. In s’atualidade, formende su 42161 s’intendet una boghe de fèmina repitende s’ora e sos minutos. + Conciliu di Trento: In su 2013 contamos 450 annos dae sa conclusione de su Concilu de Trento (1545-1563). Incomintzadu dae su Paba Paulu III( 1534-1549) a Bologna e apoi trasferidu a Trento po favorire sa partetzipatzione de sos protestantes... Si sunt tentas varias "sessiones" e sunt istados trattados divescios temas: s'unidade da sa Creja, su problema de sa fide e de sos dogmas. Est istadu trattadu a fundu su tema "de iustificatione" e su problema de sa riforma de sa vida de su clero e de su populu cattolicu. In su 1566 est istadu fattu Paba Pio V, unu religiosu de sos Dominicanos, chi s'est impignadu po sa riforma: Dae isse est istadu pubricadu Su Catechismu Romanu , su Breviariu Romanu (1568) e Su Missale Romanu (1570) cun su calendariu liturgicu de sas festas religiosas chi est istadu impreadu fintzas a su 1969. Su Conciliu de Trento at tentu una influentzia manna pro s'arte, pittura,iscultura e architettura, favorinde "su barocco": oberas meda baroccas las ammiramos ancora oe. + Malloreddus: Sos malloreddus sunt sempermai sos prus cràssigos de sos macarrones sardos. Tenent formas de biscacos riados longos dae unos 2 cm. a susu, e sunt fatos cun farra de sìmula e aba. Si màndigant cun diferentes banzas. @@ -12984,16 +16086,22 @@ S’orìzine de su nùmene naradu est a buscare in sa manera de s’ispressare in su mundu massarzu. Sa traballadura manuale de sos malloreddus in s’ambiente domulanu acontessiat cumassende sa sìmula de trigu tostu cun s’aba, e si formaiant listeddas allorumadas de maccarrones a longària de unos 15 cm., chi fiat segadas in cubigheddos. A pustis de custu, si realizaiat sa forma ischerfende sos cubigheddos de macarrones contra s’istremidade de unu cofinu de paza, naradu su ciuliri (su chilivru) pro los realizare riados, o puru pro los fagher lissos bastaiat a los ischerfare sintzillamente contra a una base de linna. Si nde lograiat unu produtu matzudu ch’in s’imazinadura de su mundu agropastorencu leaiat sa forma de biteddos minores. Su pratu cràssigu de sa coghina sarda sunt sos malloreddus a sa moda campidanesa. In custu pratu, si faghet unu ghisadu seghende in cantzigheddos sa sartitza sarda; sos cantzigheddos sunt sufrissu in ozu cun chibudda trisinadas, a pustis sunt lissados pro un’ora cun banza de tomata; posteriormente, s’annanghent unos cantos filos de tanfaranu, deghes minutos in antis de s’agabu de sa coghidura. Sos malloreddus lissados sunt cunfetados cun custu ghisadu e cun berveghinu sardu fratadu. Arternativamente, su ghisadu podet esser realizadu a base de petza de sirvone. Orizinarmente, su tanfaranu fiat impreadu deretamente in sa cumassa de sos malloreddus, cando chi como s’annanghet a s’agabu paris cun sa banza. + Gabanu de proina: Su gabanu de proina est unu cantzu de bestire chi permitet de s'arrimare dae s'intempèriu, cun o sena cugutu. Est particularmente ùtile in totu sas situassiones in ue, pro neghe de su bentu o pro resones pràtigas, non si podet impreare unu parabas. + Portu de Terranoa: Su portu de Terranoa est su transitadorzu marìtimu printzipale de sa Sardinna gràssias a sa posissione su zeogràfiga prus a curtzu de su continente. Gràssias a sa cunformadura sua naturale, chi lu ponet a intro de unu gurfu profundu protèghidu dae bentos e maretas, su portu zai fiat impreadu in su de III sègulos i.a.d.C. dae sos romanos. S’atividade sua est mescamente cumertziale, cun predisponidura prus manna pro su tràfigu de passizeris, automòbiles e mercantzias, intre s’ìsula e su continente italianu. Su portu est partzidu in bator zonas: + Amy Winehouse: + Back to Black: Back to Black est su secundu album de Amy Winehouse in su 2006 cun 18 tratzias. + Ispranada de Otieri: S’ispranada de Otieri, narada finas “pane finu” e “pane otieresu”, custituìdu dae una fresa tìpiga modde e paporosa, est su protagonista de sas mesas logudoresas. Est una casta de pane meda fontomadu, siat pro sos tempos longos de traballadura, siat pro sa capatzidade sua de bardare su sabore e sa moddura. Galu oe, in sas fàbricas modernas de pane, est cunfessionadu cun aba, sale, fermentu e su mezus simuladu de trigu tostu sardu. Tradissionalmente, sa coghidura si faghiat in sos forros de matones chi s’agataiant in belle totu sas domos, a una temperadura costante de unos 600 grados, in manera chi sa fresa s’unfraret pro formare sos duos pizos chi nd’est fata s’ispranada. Impreadu ampramente a ghisa de tazeri pro sa petza assada, custu pane podet rapresentare una base òtima finas pro pratos tradissionales, che sa supa cun fenugritu, o esser un’acumpanzamentu pràtigu pro rebotas lestras, cumbinende-si a primore cun sas esighèntzias de mesas modernas e rafinadas gràssias a su sabore suo antigu. S’ispranada de Otieri presentat un’assimizu notàbile cun sa piadina romannola: a sa diferèntzia de custa, est semper bastante grussa. + Brigadas Rujas: Brigadas Rujas (fatu fautu incurtzadu a BR) est su nùmene de un’organizadura terrorista italiana de manca istrema, chi si fiat custituìda in su 1970 pro propagandare e isvilupare sa pelea armada rebolussionària pro su comunismu. De raighina marxista-leninista, fiat istadu su grupu terrorista de manca prus mannu, prus numerosu e de dura prus longa de sa segunda pustisgherra in s’Europa Ponentesa. @@ -13004,10 +16112,13 @@ Cunforme a s’incherta de Sergio Zavoli “Sa note de sa Repùbriga”, dae su 1974 (annu de sos primos mortorzos atribuìdos a issas) a su 1988 sas Brigadas Rujas ant rebindigadu 86 mortorzos: su prus de sas bìtimas fiant azentes de polima e carabineris, zuighes e òmines polìtigos. A custos cherent annantos sos ferimentos, sos sechestros de pessone e sos isrobatòrios realizados pro “finantziare” s’organizadura. Renato Curcio at carculadu chi 911 pessones siant istadas inchertadas pro aer formadu parte de sas BR, a sas cales cherent annantas àteras 200-300 pessones incrùdidas in sos diferentes grupos armados chi si fiant ispicados dae sas BR (Partidu Comunista Cumbatidore, Unidades Comunistas Cumbatidoras, Partidu Gherrilla, Colunna Walter Alasia). Sa numenadura “Brigadas Rujas” est torrada a cumparrer, a pustis de annos de ausèntzia, in su 1999, pro rebindigare atentados crueles noos in su tempus dae su 1999 a su 2003. + Catedrale de Santa Maria de Casteddu: Sa catedrale de Santa Maria de Casteddu est una catedrale de istilu pisanu chi dòminat pratza Càralu Arbertu, sa “plazuela” antiga de sos ispannolos, chi s’agatat a unu livellu prus in zosso a petus de su pranu caminale de pratza Palatzu. De su fraigu orizinale, sa crèsia bardat in foras sa turre campanale cuadrada (francu su paramentu, sa cùspide e sas monoforas), s’incroamentu de su portale tzentrale, sos portales de su transetu, ucheddos de tarassias e iscurturas. Su prospetu medievale initziale fiat istadu redisinnadu in su 1702 in formas barocas dae Pietro Fossati e in istilu romànigu-luchesu in su 1933. Finas sa parte interna, a tres navadas cun presbitèriu elevadu e transetu, aiat tentu remanizos ampros in su corpus lonzitudinale dae bandas de Domenico Spotorno s’architetu milliseschentesu. Adossada a sa contrafatzada est sa trona, realizada dae Ghillermu de Pisa intre su 1159 e su 1162 pro sa catedrale de sa bidda sua e donada a Casteddu dae sa comuna tuscana in su 1312, pro simbolizare sos ligàmenes antigos ch’in cussu mamentu fiant minetzados dae sos aragonesos. In su 1670, su pèrgamu fiat istadu ismembradu in duas partes e sos bator liones postos in sa base de sas colunnas fiant istados tramudados a sos pees de su presbitèriu. + Eda: S'Eda est una piantighedda chi naschet coltivada in s'ortu o areste, de 30-40 cm de altaria; carchi ispetzia coltivada creschet pius alta e cun fozas mannas. S'agatat in ijerru o in beranu chito. Si impreat in coghina e si mandigat cotta. + Bermentinu: Su Bermentinu est unu bariedale aromàtigu. Sas orìzines suas non sunt craras: pro unos cantos, est naturale de su nordu-estu de s’Ispanna, in Aragona, peroe sa bariedade non paret esser prus curtivada in sa chi diat dever esser sa terra sua nadia; pro àteros, aguarmente in Ispanna, fiat cunnotu comente "Listan de Andalusia". Cunforme a galu àteros, diat esser nàschidu in Portugallu (in ue lu cunnoschent cun su nùmene de “Codega”) o de s’ìsula de Madera, cussiderende sos numerosos assimizos (richesa de colore e de istràghidu) cun sa malvasia logale. @@ -13019,12 +16130,15 @@ In sos ùrtimos annos, sos enòlogos ant traballadu pro creare tipos de Bermentinu incubonadu in sa puresa, pro lu fagher resurtare prus frutoradu e agradàbile. Un’isbirgu pro aumentare sas caraterìstigas naradas est a nd’adelantare sa binnenna, in manera chi su mustu siat prus ricu in atzidesa. Sos binos a base de Bermentinu sunt zenerarmente arbos sicos, peroe deligadamente moddes, in colore grogu pazissu, cun nuscos intensos de frores de campu e ervanzu e una nota de pèssighe grogu. Podent esser cumbinados cun intradas de mare, pratos de pische (che sa cumbinadura cràssiga intre s’aligusta e su bermentinu sardu) e prupu, peroe finas cun sos pansotes tìpigos ligurianos cun banza de nughe e sos àteros pratos de sa coghina liguriana. In Ligùria, custu bariedale est isvilupadu in manera prus manna in sa Costera de Ponente, mescamente in zonas postas in su de Impèria. + Privilegio logudorese: Il Privilegio logudorese nadu finas "carta consolare pisana" (La carta consolare pisana della cancelleria del Giudicato di Torres) est unu de sos primos documentos iscrittos in sardu chi risalit a su 1080 e fit isctadu emanadu dae su juike Mariano I de Torres. + Gaspa: Sa gaspa (evitare s’italianismu “fòrfora”) est una patolozia de su corzu piludu, chi si presentat macroscopigamente comente astuleddas arbas e sicas in sa base de su pilu de conca. Normarmente, su tràmunu de sas tzèllulas epiteliales de su corzu piludu acontessit in manera regulare e s’eliminadura de sas tzèllulas mortas comente iscatadura de sos arrogos superiores de s’epidermis si dat sena probremas, e una presèntzia modesta a beru de iscatadura est fisiolòziga. Belle gasi, cando sa presèntzia de iscatas arbastras e sicas est prus a prestu elevada, si faeddat de gaspa, chi podet esser sìntomu de sa dermatitis seborroiga, chi duncas est cròniga. Sa gaspa est unu fenòmenu meda ispainadu, chi pròvocat imbargu o foras male probremas de autoabaliadura in medas pessones, tantu est beru chi su tratamentu suo podet esser importante finas petzi pro resones sicolòzigas. + Cala Gonone: Cala Gonone est unu trighinzu de sa comuna de Durgale in sa provìntzia de Nùgoro, dae ue s’allargat unos otu chilòmetros. Superende Durgale e pustis cursadu su tunnel in su C.n. 125 chi rugrat su monte Bardia, Cala Gonone si delìniat contra a su mare asulu asulu, posissionadu in su montigru isteremadu a punta in zosso chirru a sa costera de su Gurfu de Orosè. Sas prajas bellas a beru non si bident deretu, ca sa leada si nch’iscàmpiat a su portu turìstigu. Cala Gonone est rica in pensiones e hoteles e tenet un’acampadorzu e un’arzola echipada pro s’istassionamentu de sas autorulotas, peroe no est istada invàdida dae sas istruturas de retzida: difatis, issas sunt pro su prus architeturas refatas e destinadas a finalidades turìstigas, fitianu de reghidura familiale. @@ -13031,8 +16145,10 @@ Sas calas istupendas de su gurfu, a bias, si podent sizire peri mare o, in tempus prus longu, a mèdiu de sas anderas de s’internu terrencu. Intre sas calas prus cunnotas, s’amentant Cala Cartoe, Tiu Martine, Cala Fuili e Cala Luna. Est famada e istupenda sa Perca de su Boe Marinu, chi moende dae sa costera intrat a su monte pro diferentes chilòmetros. A ie si refuzaiat su bigumarras (oe cussideradu istìnghidu in custa zona). + Fiorella Mannoia: Fiorella est una cantadora e una grande interprete desa mùsica leggera italiana. + Cristina Mazzotti: Cristina Mazzotti (Erba, 1957 – Varallino di Sesto Calende, 1975) est una de sas bìtimas de s’anònima sechestros, particularmente ativa in Itàlia e in Sardinna in sos annos setanta e otanta de su sègulu coladu. Cristina fiat istada recatada sa sero de su 26 de làmpadas de 1975 in dae in antis de sa zaga de sa billa de babos suos in Eupilio, logalidade de sa provìntzia de Comu. S’unu de cabudanni de su matessi annu, l’aiant agatada morta: sa pisedda iscuredda aiat tentu una presonia de cadèlios e abatigamentos, de subradosas de essitadores misturados cun atranchilladores. Cristina fiat fiza de Helios Mazzotti, un’industriale bussante de su setore de sos tzereales. Sa sero de su 26 de làmpadas, fiat ghirende cun una croba de amigos dae una festa amaniada pro festare s’adelantamentu suo. Sa Mini ghiada dae Carlo su zòvanu fiat cursende su caminu chi zughet a Longone al Segrino, addaghi fiat istada acostazada dae una Giulia e dae una 125. Custrìnghidu a s’arressare, aiat bidu in dae in antis suo un’òmine caratzadu cun sas armas incaradas, chi l’intimaiat de falare. Su malufaghedore aiat pregontadu cale de sas duas piseddas èsseret Cristina Mazzotti. Sa pisedda si fiat presentada cun balentia. L’aiant carrigada a sa Giulia, cando chi un’àteru bandidu liaiat e imbabajolaiat ambos zòvanos in s’automòbile. Sa pisedda chi fiat in sa betura, Emanuela, fiat resèssida a s’alliberare e a dare s’allarma a pustis de addae de un’ora, e fiant istados ammanitzados immediatamente sos cuntrolladorzos de sa polima. Peroe oramài fiat demasiadu a tardu. In sa domo de sos Mazzottis, duncas fiat cumintzadu su caminu de rughe isghelenidore de s’isetu de sos recatadores. Su babu de Cristina, zai patidore de su coro, si fiat intesu male. Fiat istados su primu de sos atacos de coro chi, a coa de pagu tempus, lu diant aer batidu a sa tumba. Sos sechestradores si fiant manifestados sa die in fatu pedende una luissione primadu: chimbemiza milliones de francos betzos. A pustis su mudìmine. Sos babos de Cristina si fiant aderetados a tonos iscramadores a sos recatadores a mèdiu de sos ziornales, crarende s’impossibilidade de agatare una summa gasi, assolutamente in foras de sas possibilidades econòmigas issoro. @@ -13039,6 +16155,7 @@ In fines, sos sechestradores si fiant manifestados su 15 de triulas e si fiant decrarados prontos a alliberare a Mazzotti a tràmunu de su pagamentu de una luissione de milli milliones de francos. Aiant sighidu àteras dies de isetu calenturale, in s’ìnteri chi s’opinione pùbriga manifestaiat solidariedade a sos Mazzottis e chi una campanna de imprenta ispainada arrimaiat sa causa de un’asperimentu de sas penas chirru a sos chi cumitiant su delitu de sechestru de pessone. A s’agabu de triulas, Helios Mazzotti si fiat zutu a sa prus segreda a un’apartamentu de Appiano Gentile, in ue aiat abonadu sa summa de milli e chimbanta milliones a sos recatadores, retzende a tràmunu s’asseguràntzia issoro subra de s’alliberamentu immediatu de sa pisedda. Peroe sas cosas fiant destinadas a tenner un’evoluidura drammàtiga. A longu de dies e dies, sos babos aiant isetadu s’alliberamentu impromìtidu, e s’unu de cabudanni si nche fiat sizidu su puntu de borta. Gianni De Simone, deretore de su ziornale comesu “L’Ordine”, amigu de sa famìlia Mazzotti, aiat mutidu custos ùrtimos e, cun deligadesa, lis aiat dadu sa noa iscorrioladora: a Cristina l’aiant agatada morta. Sa carena fiat istada imbènnida in unu muntonarzu de Varallino, a curtzu de Sesto Calende. Avèrtidos dae una telefonada, sos carabineris si nche fiant zutos a su logu e, sighende sos inditamentos chi naraiant de istofare a curtzu de unu cotzeddu truncadu, aiant agatadu sa carena de sa pisedda o, naradu mezus, su chi nd’abarraiat. Interrada suta de una pupa truncada, pro ironia màcabra, zaghiat sa pisedda, in istadu adelantadu de iscumponidura. Sa cara fiat pratigamente de non poder recunnoscher, allufiada dae animales e isfigurada. Sa necropsia aiat reveladu che zaghiat in cue dae addae de baranta dies. Nche fiat essidu a campu unu particulare assuconadore: non si podiat apostivigare si sa carena èsseret istada interrada addaghi sa pisedda fiat morta. S’ipòtesis astrosa chi respiraret galu non fiat istada mai posta a bandas. Unu de sos sechestradores, Libero Ballinari, zai fiat istadu detènnidu in Isvìtzera, in s’ìnteri chi chircaiat de samunare una parte de sa luissione de su recatamentu. Unu deretore onestu de una fizale de banca aiat denuntziadu su tentativu de “innetare” unos noranta milliones de francos italianos e aiat reveladu totu a sa polima ervètiga. Fiat istadu isse chi aiat dadu sas primas noas a pitzos de sa presonia e sa morte de sa pisedda disditzada. Aiat contadu comente Cristina, debilitada dae sa presonia e custrinta a leare dosas massivas a sa prima de essitadores, pro poder faeddare cun babos suos e los cumbincher a pagare sa luissione, e a pustis de atranchilladores, pro nd’asseliare sa boluntade e l’impeìre de si subuzare, aiat agabadu pro s’intender male. Sos recatadores si fiant assuconados e l’aiant trasportada a foras. Sa pisedda, in tempus de su biazu in betura, aiat tzeladu de biver. Aiat decraradu ch’in onzi casu iscunnoschiat sas causas esatas de sa morte: aiat assumbradu sa suspeta chi èsseret istada istrangulada o ochìida a tiru de pistola. Aiat finas dispensadu una mapa de su logu in ue aiant tudadu sa pisedda iscura. Sa polima nche fiat cròmpida a refraigare su grupu de sechestradores bastante a sa lestra. In mesu issoro bi fiat unu grustu imparìvile de iscaminados, zente atraìda dae su dinare fàzile, cun intraduras in su grupu de s’anònima sechestros. Sa banda de sos mortores teniat unu lìderu prus o mancu recunnotu, Giuliano Angelini de 39 annos. Unu tempus coladu intraschiadu de iscadrista e trafigadore de armas, inchertadu pro s’abasatu de Piazza Fontana, antiscundennadu pro emissura de assinnos sena fondos e trampa. A costazos suos bi fiat Loredana Petroncini, un’àteru pessonazu cun tempus coladu difìzile. Fuìda de domo a sos 15 annos, si fiat cojuada cun un’iscaminadu. Grussera e figurosa, fiat istada descrita comente istimadora de sa bida bona. Un’àtera integradora de sa banda fiat Rosa Cristiano, chi teniat bintisete annos e fiat tosta e cruele. Cumpanza antiga de Angelini, l’aiat acusadu de antismeledare sa morte de Cristina, amministrende-li dosas letales de bàlium. In prus de custu, aiat decraradu chi Angelini etotu aiat cumandadu s’interramentu de su cadàvere in su muntonarzu. Su cumpanzu de Cristiano, cun su cale aiat abertu un’astraderia, fiat Luigi Gemmi, un’àteru fulanu lutzu. B’aiat finas Alberto Menzaghi, pangarzu bauridore. Teniat una panga cun meda traballu, peroe istimaiat sa bida bona. S’ùrtimu chi nche fiat rutu a sa retza de sas fortzas de seguràntzia fiat istadu Antonino Giacobbe, pessonazu de cabale de s’anònima sechestros calabresa. Fiat arribada a die de su primu protzessu, realizadu in Noara. Deghe imputados nch’aiant essidu a campu un’acontèssida assuconadora a beru. Cristina Mazzotti fiat istada mantenta prisonera in una presone istofada in sa terra, e dassada essire su zustu pretzisu pro illorigare sas ancas. A pustis l’aiant tramudada a Galliate, a sa domo de Cristiano. In ie fiat cumintzadu su turmentu de s’amministradura de fàrmagos. A sos sechestradores lis faghiat bisonzu una Cristina ischidada, chi pòderet imbiare missadas a sa famìlia sua. Intre tempus, Helios su babài fiat mortu in Bonas Àeras, su 5 de abrile de 1976, segadu dae un’infartu. Elio, su frade de Helios, diat aer atrogadu chi fiat mortu a dolore. In su maju de su 1977, s’acusa dimandat pro sos sechestradores deghe presonias perpetuadas, cun s’aproadura incundissionada de s’opinione pùbriga e de s’imprenta, bulluzadas dae sas reveladuras iscorrioladoras essidas a campu in tempus de su protzessu. S’otu de maju arribat sa sentèntzia: otu perpetuadas e un’assorvidura, sa de Francesco Gaetani, parente de Antonino Giacobbe, iscausadu gràssias a s’àlibi suo probidentziales, chi aiat aguantadu, de s’internamentu suo a una crìniga. A s’imbesse, non fiat andadu bene pro Antonino su dugone: abaliadu comente unu cumandadore, aiat retzidu sa perpetuada. Penas tostas pro Menzaghi su pangarzu, pro Milan su tzaferru de sa banda e pro Sebastiano Spadaro, su telefonista: dae 23 a 30 annos de regrusura. Una sentèntzia retzida cun satisfatura dae totus. Sa sentèntzia de su de duos grados, a su contràriu, aiat minimadu sas penas, cando chi sa definitiva aiat reapostivigadu totu comente detzìdidu in su primu gradu. In su 1.980 aiant cundennadu a sa presonia perpetuada finas a Libero Ballinari, su chi aiat interradu materiarmente a Cristina s’iscuredda. Aiat tentu unu protzessu autònomu, sende chi fiat impresonadu in unu penadorzu de Luganu. In tempus de sos protzessos, sas pessonalidades bariadas de sos imputados nche fiant essidas a pizu de aba in manera impiedosa. Zente sorida e priogosa, fassinada unigamente dae su dinare ch’isperaiant lograre dae su sechestru. Zente cun in palas unu tempus coladu fatu de biolèntzia, de bidas bìvidas a làcanas de sa leze. O finas zente sena balores morales de zenia peruna. Che Cristiano, chi aiat cuntatadu un’empòriu pro comporare soda càustiga, chi deviat servire a fagher iscumparrer sa carena de Cristina; ch’in s’apartamentu in subra de sa zeladeria retziat unu pagu demasiada bìsitas, balanzende evidentemente in manera còmoda su dinare chi li faghiat bisonzu pro si machillare e si bestire bene, sos apentos suos. Che Angelini, chi aiat contadu de esser istadu a sa prima cundennadu a morte dae s’anònima calabresa e posca grassiadu. Che Menzaghi, su pangarzu istimadore de su pistatzu, chi cun probabilidade aiat tentu unu rolu finas in su sechestru de Tullio De Micheli, de 60 annos, isvanèssidu a s’àera fina a pustis de su recatamentu. Che Achille Gaetani, chi diat aer proadu a ghetare a subra de Menzaghi sas reponsabilidades de su sechestru, decrarende chi non l’aiat cuntzìbidu, si nono chi b’aiat leadu parte petzi in modu chirrale. + Butàriga: Sa butàriga o botàriga est un’alimentu custituìdu dae sas gònadas de su pische, chi sos oos sunt salidos e sicados peri protzedimentos tradissionales. Est lograda dae sos oos de tunnina ruja o de lissa. Ambos produtos si diferèntziant siat in su colore siat in su sabore (su de tunnina est prus forte). @@ -13045,6 +16162,7 @@ In Itàlia sa de lissa est produìda mescamente in Sardinna (sunt famadas sas de Casteddu, Tortuelie, Santu Antiogu, Marceddì de Terraba e, in manera particulare, sa chi apròghilat dae s’Istanzu de Crabas), Tuscana (in Orbetello, in sa Maremma grussetana). Sa de tunnina si produet in sas fàbrigas de Favignana, Tràbani e San Vito Lo Capo in Sitzìlia, Caraluforte in Sardinna e in sa provìntzia de Rezu Calàbria. S’ou de tunnina sitzilianu figurat intre sos produtos agroalimentàrios tradissionales sitzilianos recunnotos dae su Ministèriu de sas Polìtigas Agrìculas, Alimentòàrias e Padentales, a propònnida de sa Rezione Sitziliana. + Raleigh: Raleigh est sa cabitale e sa de duas tzidades prus mannas de s’Istadu federale istadunidesu de sa Carolina de su Nordu, gasi comente su cabu de logu de su Contadu de Wake. Raleigh est cunnotu comente “sa tzidade de sos chercos” pro sas numerosas àrvures suas de chercu. Cunforme a su Departamentu de Retzensimentu IAA, sa pobuladura abaliada de sa tzidade fiat in su 2.011 de 416.468 abitadores, in un’arzola de 370 chilòmetros cuadrados, su chi rennet atuarmente Raleigh sa de 42 tzidades prus mannas de sos Istados Aunidos. @@ -13051,8 +16169,10 @@ Est finas una de sas tzidades a crèschida prus lestra de su paìsu. Sa tzidade de Raleigh zughet su nùmene de Sir Walter Raleigh, chi aiat istabilidu sa colònia pèrdida de Roanoke in s’ìsula a su matessi nùmene in intro de su Contadu de Dare de dies de oe, aguarmente posta in sa Carolina de su Nordu. Raleigh, Durham e Chapel Hill rapresentant sas tres tzidades prus importantes de sa rezione metropolitana de Research Triangle. Su paranùmene rezionale de “The Triangle”, Su Triàngulu, aiat tentu s’orìzine sua a pustis de sa creassione in su 1.959 de su Research Triangle Park, ubigadu printziparmente in su Contadu de Durham, a sete chilòmetros dae su tzentru de custa ùrtima tzidade. Research Triangle Park faghet làcana in tres chirros cun sa tzidade de Durham e s’agatat a metade de caminu pagu prus o mancu intre sas tzidades de Raleigh e Chapel Hill, e tres universidades importantes de busca, a ischire sa NC State University, sa Duke University e s’UNC-Chapel Hill. Su prus de Raleigh est situadu in intro de su Contadu de Wake, cun un’arrogu meda minore chi s’isterrit finas a intro de su Contadu de Durham. Sas biddas de Cary, Morrisville, Garner, Clayton, Wake Forest, Apex, Holly Springs, Fuquay-Varina, Knightdale, Wendell, Zebulon e Roseville sunt unas cantas de sas urbanizaduras e biddas satèllite prus importantes de Raleigh. + Savoia: Sa Savoja est una regione frantzesa de sas Alpes otzidentales e cumprendet sa Savoia e s'Alta Savoia. Sa limba est su frantzesu ma si faeddat puru su diialettu francoproventzale. S'Alta Savoia possedit istatziones isciisticas tra sa pius famadas d'Europa: Chamonix e ateras in Val d'Isere. Chamonix est logu turisticu in ijerru e in istiu. Ispettaculare s'istrada dae Chamonix a Courmayer. Chaminiz est collegada a s'Italia puru cun su tunnel de su Monte Biancu. + Shardana: Sos Shardana (o Sherden) fint una de sas populatziones tzitadas in sas funtes egitzias de su II millenniu a.C, parte de su grupu de sos populos de su mare. Mentovu de sos Shardana. @@ -13071,27 +16191,33 @@ Atteros pessant ca sos Shardana bennerent dae Sardis, sa tzitade anatolica. S'egittologu Giacomo Cavallier ipotizat ca non si podet ischire (cun sas informatzione chi tenimus) s'origine e su logu inube issos biverent. Imbetzes s'istudiosu sardu Leonardo Melis sustenet ca sos Shardana cun sos atteros popolos de su mare bennerent dae sa Mesopotamia tra su Tigri e s'Eufrate. Issos diant esser essidos dae sos logos de naschida in su 2000 a.C. pro una carestia de 300 annos. Gae trastameint pro tota s'Europa, andende a bivere dae sos Litorales de su Mediterraneu (cumpresas sas isulas de Sardigna, Sicilia, Còssiga, Malta, Tzipru, Creta, Baleares) finas a sa penisula Iscandinava e sas isulas Britannicas. In su 1200 a.C su livellu de su mare crescheit e fagheit aundare sas terras oru a mare de sas isulas mediterraneas. In custa situatzione diant aer craspuadu sos regnos prus riccos pro poder bivere o pro agatare unu logu inube istare. Defattu in cuddos annos sas tzittades prus mannas fint irbandonadas. 400 annos a pustis fint costruidas de nou cando arribeint sos Fenitzios. + Percas de s'Alighera: Sas percas de S’Alighera leant s’orìzine issoro dae sa creze carcària de sas rocas in intro de sas cales s’isvilupant. Su territòriu de s’istremidade nordu-otzidentale de sa Sardina a sa tramuntana de sa bidda de s’Alighera, chi si nch’iscàmpiant a s’intramare a su matessi nùmene, gràssias a sas caraterìstigas mineralolòzigas de sas rocas suas istranzat numerosos sistemas càrsigos e unu nùmeru relativamente mannu de percas, siat terresas siat marinas e tantu de superfìtzie che atzuvadas, ubigadas preferentemente in sa zona de Porto Conte, ch’in sos promontòrios dae Cabu Cassa e Punta Lillu tenent sa cuntzentradura prus manna. Su nùmeru de percas iscobertas finas a como fùrriat a inghìriu de 50 mannas e 300 minores. Sa prus basta e famada de totus, ca benit bene a l’atzeder e cursare, est sa Perca de Netunu, bisitada onzi die dae mizas de pessones in su tempus istiale. Intre sas atzuvadas, sa prus importante, in mesu de s’àteru pro esser cussiderada sa perca marina atzuvada prus manna de su Mesuterranu e pro sa cuntzetradura sua ampra de formas de bida, est sa Perca de Nereu. + Cuntrolladore de bolu: Sos cuntrolladores de bolu (narados finas "roteris" in su limbazu familiale) sunt profissionales chi s’òcupant deretamente de sa dispensadura de sos servìtzios de tràfigu abiàtigu in sos chelos de su mundu intreu, prebenende sos arriscos de cullisura intre sos aparèchios e rennende disgazadu e ordinadu su frussu de su tràfigu abiàtigu. Dependende dae s’ispàtziu abiàtigu de cumpetèntzia, sos cuntrolladores de bolu si podent partzire in tres castas: Sa federadura internassionale chi agrupat totu sos assòtzios profissionales de cuntrolladores de bolu est sa FIACTA (Federadura Internassionale de sos Assòtzios de Cuntrolladores de su Tràfigu Abiàtigu). + Mùrina: Sa mùrina est unu tèrmine limbìstigu ch'ìnditat una faeddada de transissione intre duas limbas o duos dialetos diferentes. S'azetivu currespondidore est "murinale". Sas mùrinas custìtuint unu campu de interessu mannu pro sos limbistas. Sa Sardinna, dada sa bariedade de sas limbas e faeddadas suas, est particularmente rica in mùrinas. + Aosta: Aosta (in frantzesu: Aoste) est una comuna italiana de 35.031 abitadores, cabitale de su Badde de Aosta. S’agatat in unu lutone inghiriadu integramente dae montes artos, pro custa resone est suzeta a unu microcrima particulare, cun caraterìstigas marcadas de continentalidade. In zenerale, sas istajones intermèdias sunt prus curtas ch’in s’abarru de su nordu de s’Itàlia, cando chi siat s’istiu (nostamis de s’artària) siat s’ierru sunt primadios: resurtant totu francu raros sos tempos de caentu tòrridu a s’agabu de maju e sas astragadas fortes in santandria. Sos istios sunt mediamente caentes e solianos, peroe prus bentilados ch’in s’abarru de su nordu de s’Itàlia (gràssias a sas frinas montaresas) e suzetos a temporadas, mesche in austu: sa mèdia de su mese prus caente (triulas) est de +21.25 grados. Sos ierros sunt zenerarmente fritos (mèdia de ghennarzu: +0,65 grados), peroe prus a prestu mudàbiles de acordu cun sas annadas, cun tempos niosos arternados cun tempos sicos e meda rìzidos. A sa diferèntzia de sos montes inghiriadores, sa proinosidade mèdia de Aosta est bastante iscassa (in sa rezione de 600 millìmetros). Sa resone pro sa cale a s’istiu in Aosta faghet caentu est su matessi pro sa cale faghet caentu in Bortzanu: ambas sunt postas in unu lutone arpesu ch’impeighet su tràmunu de àera. In Aosta, che in su prus de sa rezione, addae de s’italianu s’allegat su patois, una faeddada chi s’acùrtziat de su frantzesu, limba ufissiale in totu su badde paris cun s’italianu. + Presutu de berveghe: Su presutu de berveghe est unu de sos produtos prus tìpigos de sa coghina sarda. Derivat dae sa traballadura de sas mezus cossas de berveghe de rassa sarda, tenet forma illonghiada a pera de unos 50 cm., in colore tabachinu iscuru in sa superfìtzie e ruju murenu intensivu in sa petza, cun pesu bariàvile a s’agabu de s’istajonadura intre unu chilu e mesu e duos chilos. Su perfume amentat su casu berveghinu. Est unu presutu a su sabore durche, particularmente agradàbile in su chelu de sa buca. Est cunsumidu unos ses meses a pustis de sa maduradura, peroe si est prefertu prus modde si podet cunsumire finas a pustis de tres o bator meses. + Faeddòfonu: Su faeddòfonu o interfonu (evitare s’italianismu “"tzitòfonu"”) est unu sistema eletrònigu intercomunicadore installadu in sos fraigos cun s’intentu de permiter sa comunicadura intre un’istassione situada a probe de s’intrada e sos bividorzos privados, e aberrer sas zannas dae largu. Funtzionamentu. @@ -13098,18 +16224,24 @@ Su printzìpiu de funtzionamentu de su faeddòfonu est assimizadore dessintotu a su de su telèfonu, francu pro su fatu chi no esistit unu sistema de marcadura. In s’unidade isterna s’agatat unu micròfonu chi trasduet sas undas sonoras de sa boghe de chie faeddat a una bariadura de tensu currespondidora (fortza eletromotora). Su tensu sizit un’artufaeddadore in s’unidade interna, in ue sa bariadura de tensu est recunvertida a sonu. Unu tzircuitu idèntigu permitet sa comunicadura a s’imbesse. Un’installadura faeddofòniga est custituida dae chimbe partziduras: + David Letterman: David Michael "Dave" Letterman (Indianapolis, Indiana 12 April, 1947), prus conotta comente David Letterman, est unu cantante e attore americanu. + Joey King: Joey Lynn King (Las Vegas, Nevada, 30 Trìulas, 1999), prus conotta comente Joey King, est una cantante e attrice americana. + Thomas Jefferson: Thomas Jefferson (13/04/1.743-04/07/1.826) est istadu unu de sos babos fundadores de sos Istados Aunidos de Amèriga, s’autore printzipale de sa Decraradura de Independèntzia (1.776) e su de tres Presidentes de sos IAA (1.801-1.809). A su cumintzu de sa Rebolussione Amerigana, aiat formadu parte de su Cungressu Continentale, representende sa Birzìnia, e fiat istadu Gubernadore de custu ùrtimu istadu federale in tempus de sa gherra (1.779-1.781). Pagu ora a pustis de s’agabu de sa gherra, moende dae sa metade de su 1.984, Jefferson fiat istadu dipròmatigu in Parizi. In su maju de su 1.785, fiat dèvennidu su Ministru Istadunidesu pro sa Frantza. Jefferson fiat istadu su primu Segredàriu de Istadu de sos Istados Aunidos (1.790-1.793) in tempus de su gubernu de su Presidente George Washington. Cun s’amigu suo coriale James Madison, aiat organizadu su Partidu Democràtigu-Repubriganu, demissionende posteriormente dae su gabinete de Washington. Elèghidu bitzepresidente in su 1.796, addaghi fiat arribadu segundu in palas de John Adams de sos Federalistas, Jefferson aiat opònnidu custu ùrtimu e aiat iscritu segredamente sas Resolussiones de su Kentucky e de sa Birzìnia, chi chircaiant de annullare sas Lezes subra de sos istranzos e sa sedissione. Jefferson fiat un’òmine de curtura manna e faeddaiat fruidamente chimbe limbas. Est cussideradu unu de sos presidentes ameriganos prus grandu de totu sos tempos. + Malachi Throne: Malachi Throne (New York City, New York 1 de Nadale, 1928 – Los Angeles, California 13 Martu, 2013), prus conottu comente Hal Holbrook, est unu cantante e attore americanu. + Donald Pleasence: Donald Henry Pleasence (5 October, 1919 – 2 February, 1995), prus conotta comente Donald Pleasence, est unu cantante e attore ingles. + Su decàlogu de su cabu: Su decàlogu de su cabu est unu cumparis simpàtigu e ispassiadore de règulas presùmidas chi tzìrculat in ufìssios e fàbrigas zai dae medas annos, cun probabilidade dae sos setanta de su sègulu passadu, e chi ponet in craru su rolu assolutamente dominadore de su cabu in intro de s’organizadura chi aderetat. Su decàlogu esistint in paritzas bariantes e a bias sas règulas sunt bastante cantu prus chi deghe, peroe sa bersione prus ispainada est custa: 1. Su cabu tenet resone @@ -13122,16 +16254,20 @@ 8. Su cabu non leghet su ziornale, si mantenet informadu. 9. Su cabu non familiarizat cun sa segredària, l’èdugat. 10. ¡Su cabu… est su cabu! + Minas de sa Sardinna sudduotzidentale: In sa Sardinna sudduotzidentale s’agatat s’arzola prus istèrrida pro bariedade e ispainadura de sas atividades minencas isvilupadas in Sardinna in tempus de sos ùrtimos sègulos, un’atividade pro sa cale su Parcu Zeominencu Sardu est istadu su primu recunnotu dae s’Unescu comente primu de sa retza mundiale de sos zeoparcos. Diferentes minas, belle totus in disimpreu, sunt presentes in sa zona narada de sa Sardinna, in su Surcis-Iscresianu gasi comente in sos territòrios de comunas che Arbus, Gùspiri, Biddexidru, Teulada e Cabuterra. Unas cantas de cussas comunas fiant istadas mescamente minencas (carvonencas o metallencas), cun atividades èconomincas prus chi totu de bogadura e produiduras industriales relassionadas cun s’istraghidura de sos minerales (tzentrales elètricas, fundidorzos, samunerias, usinas, eac.), cando ch’in àteras comunas, mancari tenende atividades econòmicas minencas, custas ùrtimas non fiant istadas prevalessedoras. + Renzo Salvarani: Est un imprendidore chi aiat criadu s'asienda chi aiat su nomene sou e chi contaiat 300 brevettos e aiat lineas produttivas in tottu su mundu. Su 26 de santuandria de su 1962 umpare a sos frades aiat fundadu s'associatzione ciclistica "Gruppo Sportivo Salvarani". In su 1970 li fit istadu cunferidu su titulu de Cavaliere de Lavoro. + Parma: Parma est una tzitade de s'Emilia-Romagna cun 177.251 abitantes in su 2012 est sa segunda tzitade de sa regione pro abitantes poi de Bologna. Est istada s'antiga capitale de su ducato de Parma e Piacenza (1545-1859), edd'est un'antiga sede universitaria. + Disacatu abiàtigu de Linate: Su disacatu de Linate, cun unu contu finale de 118 bìtimas, est s’intzidente abiàtigu prus grae acontèssidu carchi bia in Itàlia: pro su pertocat sas cullisuras in su solu ebia, est superadu in su mundu petzi dae su disacatu de Tenerife de 1.977. S’8 de santugaìne de 2.001, a sas otu e deghe logales, unu McDonnell Douglas MD-87 de sa cumpanzia abiàtiga SAS rezistradu SE-DMA, in sa fase de decollu dae s’abioportu de Milanu-Linate, fiat intradu in cullisura cun unu Cessna Citation CJ2 intradu erradamente a sa pista pro neghe de sa neula tìpida. @@ -13138,18 +16274,22 @@ A pustis de s’addobada, s’MD-87 non fiat resèssidu a cumpretare sa fase de decollu e si fiat tzacarradu contra a su fraigu ammanitzadu pro s’ischerriamentu de sos bagazos postu in su perlongamentu de sa pista. Su tzocu e su fogu chi si fiant ispossiados posteriormente no aiant dassadu sarvamentu a sos ocupadores de ambos bolarzos, ne a bator ischerriadores de bagazos chi fiant traballende in su departamentu. Unu chintu incarrigadu de bagazos si fiat sarvadu, sende s’ùnigu subrabìvidu a su disacatu: est chistione de Pasquale Padovano, uscradu belle in s’integralidade de sa carena sua. Non fiat barigadu nemancu unu mese dae s’atacu terrorista contra a su World Trade Center de Noa Iorcu, e pro annanghedura fiat sa die de cumintzu de sa gherra in Afeganistanu: medas pessones, a sa prima, aiant pessadu chi pòderet esser chistione de un’atentadu, peroe bastante cantu luego si fiat fatu craru chi si trataiat de un’intzidente. + Istanzu de Casteddu: S’Istanzu de Santa Gilla o Istanzu de Casteddu est, pro istèrrida e sinnìfigu de sa biodiversidade, una de sas arzolas ùmidas prus importantes de Europa. S’istanzu, difatis, est recunnotu in sas listas ufissiales de sas arzolas ùmidas a sutaponner a s’amparu: est crassifigadu comente Zona de Proteghidura Ispetziale (ZPS) a s’arrimu de sa Deretiva n. 409 de su 1.979 (“Puzones agrestes”) de s’Unione Europea e comente Zona ùmida de importu internassionale a s’amparu de sa Cumbentura de Ramsar. In prus de custu, format parte de sa retza ecolòziga “Natura 2.000”. S’istanzu est ubigadu in sas imediaturas de sa cabitale rezionale, a longu de s’arrogu initziale de sa costera otzidentale de su Gurfu de sos Ànghelos. Sas làcanas naturales suas sunt istadas arteradas drastigamente in su barigare de sas ùrtimas dègadas. A s’estu, est delimitadu dae sas bassuras subra de sas cales s’isterrint sas leadas de Casteddu e Su Masu e sas infraistruturas de sa cabitale (biazadorzos, caminos de ferru, abioportu, zona industriale). A su nordu, est delimitadu dae sas foghes de sas cambas de aba printzipales chi apròghilant dae su paris de su Campidanu e dae su pranu de su Cixerri. A s’uestu, est delimitadu dae s’agrustadorzu industriale de Machiareddu-Grogastu e dae sos assentadorzos agrìculos e bivimentales de sa comuna de Cabuterra. A su suddu, est delimitadu dae s’òrozu iscarale chi lu separat dae su Gurfu de sos Ànghelos, cursadu dae su Caminu nassionale 195 surcisanu. Sas làcanas naturales de s’istanzu sunt istadas arteradas in manera dràstiga in su barigare de sas ùrtimas dègadas pro neghe de sas bonifigaduras, sighidas dae s’urbanizadura de sas arzolas probianas, su fraigamentu de infraistruturas de servìtziu, s’ispansura de atividades agrìculas e prus chi totu industriales e cumertziales. In sa prima parte de su Millinoeghentos, s’istèrrida de s’arzola ùmida fiat de unos 40 chilòmetros cuadrados, cando ch’in s’atualidade est inferiore a 13 kmc, incruende finas s’Istanzu de Cabuterra. Finas pro custu ùrtimu b’est istadu unu minimonzu de sa superfìtzie pro neghe de sos assentadorzos bivimentales de sa comuna de Cabuterra, chi su pranu reguladore cumprendet s’ispansura de sa leada chirru a su mare e su trighinzu betzu de Sa Maddalena. + Càmiu: Su càmiu (paraula de orìzine frantzesa) o, prus tennigamente, autocarru, est unu beìculu a tretu de trasportare mercantzias; est chistione de unu mèdiu de trasportu individuale e si diferèntziat dae sos àteros beìculos ammanitzados pro su trasportu in caminu, che sos remurcos o sos mesuremurcos, pro esser aprovisionadu de motoridade sua pròpia. Impropiamente, sa numenadura de càmiu est impreada fitianu finas si est imparigadu cun un’apenditze, in custu casu est curretu a faeddare de autotrenu; a bias sa referèntzia si faghet, aguarmente in manera impròpia, finas a su cumparis beiculare custituìdu dae unu tratore caminale e dae unu mesuremurcu, ch’in custu casu formant un’autoartiguladu, regulamentados in modo diferente a petus de s’autotrenu. S’orìzine etimolòziga de sa paraula “càmiu” derivat dae unu tèrmine fratzesu presente dae su de XIV sègulos, in particulare dae una paraula normanno-picarda chi sinnifigaiat “carru”. S’impreu de su tèrmine naradu e de sas derivaduras suas fiat istadu ozetu de interrogadura, dae bandas de Benito Mussolini, a s’Acadèmia d’Italia subra de sa curretesa sua, logrende-nde su cussentimentu. + Giuanne de Nepomuk: Giuanne de Nepomuk (in cecu: "Jan Nepomucký") fiat naschidu in Boemia in su 1350, morit in su 1393. Duttore in teologia, professore a Padova. Notaru in su tribunale de s'Archi Diotzesi de Praga. At tentu varias cuntierras cun su re Venceslao IV chi cheriat intrare in sas cosas de sa Creja. Arrestadu , torturadu e annegadu in su fiumene Moldava. Una traditzione narat chi est mortu annegadu pro no aere cherfidu traighere su segretu de sa cunfessione. Santu, sa festa su 20 de martu. + Berveghe de rassa sarda: Sa sarda est una rassa de berveghe tìpiga de Sardinna e una de sas prus antigas de Europa. Isparghidura. @@ -13159,6 +16299,7 @@ Aerzu. Est chistione de animales de dimensiones mèdiu-minores, cun artàrias in s’armu de unos 65-70 cm., e pesos chi fùrriant a inghìriu de 45-50 kg. pro sas fembras e 65-70 kg. pro sos mascros. In onzi manera, siat sas dimensiones siat sos pesos sunt in crèschida lèvia a petus de su tempus coladu a razone de su mudamentu de sas cundissiones de creschimentu moende cun sos annos otanta gràssias a s’abandonamentu de sa tràmuda, s’istabilizadura progressiva de sos creschidorzos in impresas de propiedade, a tretu de produer su bonu de sa proenda e de sos pensos netzessàrios, e sa cròmpida de sa murghidura mecàniga. + Muru de Berlino: Su muru de Berilinu fiat una barrera fraigada moende cun su 13 de austu de su 1961, chi aiat partzidu sa tzitade de Berilinu in Alemània in duas tzitades distintas cun su numene estu e uestu. Sa barrera incruiat turres de bàrdia cullocadas a longu de muros mannos de betone, chi furriaiant a inghìriu de un’arzola ampra (cunnota posteriormente comente sa "fasca de sa morte"), sa cale cunteniat trintzeramentos contrabeìculos, "letos de fachiru" e àteras defesas. @@ -13169,8 +16310,10 @@ In su 1989, una filera de mudamentos polìtigos raighinales fiat acontèssida in su brocu orientale, assotziada a sa liberalizadura de sos sistemas totalidàrios de su brocu naradu e s’erosione de su podere polìtigu in sos gubernos pro-sobiètigos de sa Polònia e de s’Ungheria probianas. A pustis de diferentes chidas de subuzu tzivile, su gubernu alemannu-orientale aiant annuntziadu, su 9 de santandria de 1989, chi totu sos nassionales RDA podiant bisitare Berilinu Uestu e s’Alemània Otzidentale. Turmas de alemannos-orientales aiant rugradu su muru e si fiant apiligados a subra suo, imitados dae alemannos-otzidentales a s’àtera ala in un’atmosfera festadora. In tempus de sas chidas posterores, unu pùbrigu eufòrigu e cassadores de amentighetes aiant dogadu partes de su muru; prus a tardu, su gubernu aiat impreadu echipamentu industriale cun laser pro remoer su prus de s’abarru. Su muru fìsigu in sese fiat istadu destruìdu belle a sa cumpreta in su 1990. Sa ruta de su muru de Berilinu aiat isbagantadu su caminu a sa reunifigadura alemanna, chi aiat tentu logu in manera ufissiale su 3 de santugaìne de 1990. + Charles Bronson: Charles Dennis Buchinsky (Ehrenfekd, Pennsylvania 3 November, 1921 – Los Angeles, California 30 August 2003), prus conottu comente Charles Bronson, est unu cantante e attore americanu. + Pietro Mennea: Pietro Paolo Mennea (Barletta, 28/06/1.952-Roma, 21/03/2.013) est istadu un’atreta italianu, campione olìmpigu (1.980) e possedidore de su primadu mundiale de sos 200 metros lissos (cun su tempus de 19”72, recordu europeu atuale). Carriera Isportiva. @@ -13184,8 +16327,10 @@ Galu una bia, Mennea aiat fatu sa recuida sua e aiat porfiadu in sa de chimbe Olimpiadas suas de Seulu in su 1.998, aguarmente in sos 200 metros, in ue si fiat retiradu a pustis de superare sa prima runda de sas baterias. In custa edissione de sos Zogos, fiat istadu bandereri de s’echipa asula in tempus de sa tzeremònia de abertura. Dae su puntu de bista tènnigu Mennea (che Carl Lewis in fatu) teniat una moida dae sos brochetes relativamente lena, peroe illestriat in manera progressiva resessende a sizire belotzidades de cùcuru superiores a sas de cale si siat àteru atreta. Sa moida lena naradu at penalizadu relativamente sas performansas suas in sos 100 metros (in ue, in onzi casu, est istadu intre sos mezos a su livellu europeu), cando chi sas porfias in sos 200 terminaiant fitianu cun remontadas a làcanas de su prodizosu (che sa finale de sos Zogos Olìmpigos de Musca). Aguarmente gràssias a sa belotzidade sua istraordinària de cùcuru, sos ùrtimos rugros e sas remontadas relativas de Mennea in sa 4x100 (in ue moiat lantzadu) fiant imprensadoras pro sa superioridade subra de sos àteros atretas. Mennea fiat acussadu dae Carlo Vittori su marchesanu. + Inuit: Sos Inuit sunt sos abitantes de s'Articu e, umpare a sos Yupik, sun jamados eschimesos. In sa cultura issoro si mentuat una regione de origine dae su nomene miticu "Thule". Sos Inuit vivene in su Canada (in su territoriu autonomo de su Nunavut) 50.480 persones, in sos Istados Unidos in Alaska 51.365 e in sa Groenlandia 16.581 abitantes. Custu populu pro vivere pratigat sa catza. In tempus de sa catza fraigaiant igloo cun bloccos de ghiacciu. Sunt ambientes minoreddos che si podiant puru iscaldare cun unu fogu. S'esistentzia de de sos Inuit est sempre istada dura e suggetta a perigulos, maladias e carestias. E oe puru, sa vida issoro est in perigulu, a motivu de su cambiamentu de su clima e po s'incuinamentu. + Su mortorzu de Lisandru Froris: Su mortorzu de Lisandru Froris est unu fatu de cròniga niedda cun tela terrorista acontèssidu su 26 de martzu de 1971 in Zènova, chi sa bìtima, unu sardu naturale de Iscrèsias, fiat istada su trasportadore de fondos de s’Istitutu Autònomu de sas Domos Sotziales logale, ochìidu in su barigare de un’isrobatòriu de autofinantziamentu dae bandas de s’organizadura terrorista Grupu XXII de Santugaìne. Acuntèssidas. @@ -13199,6 +16344,7 @@ In su 1973, sos criminosos fiant istados protzessados: a Rossi l’aiant cundennadu a sa presonia perpetuada, paris cun un’àteru membru de cabale cussideradu s’aporridore de s’operadura. Àteros 14 imputados aiant retzidu unu totale de 390 annos de regrusura. In mesu de sus castigados, bi fiant sos terroristas Giuseppe Battaglia, Renato Rinaldo e Rinaldo Fiorani, onzi unu de sos cales fiant istadu cundennadu a trinta annos. Dae sas imbestigaduras aiant imbrotadu finas su detenimentu, e sa cundenna a 12 annos, de Diego Vandelli, pro sa responsabilidade in su sechestru de Sergio Gadolla, rebuddu de una famìlia de imprendidores logales. In s’apellu, sa cundenna de s’aporridore fiat istada minimada, cando chi a Rossi l’aiant cunfirmadu sa perpetuidade. + Marteddu mecànigu: Su tèrmine marteddu mecànigu (naradu in su limbazu familiale "marteddu truncasfartos") ìnditat màchinas pertunghedoras a percutidura portàbiles chi traballant alimentadas dae s’àera cumprìmida. Est impreadu, in mesu de s’àteru, pro sa chimentadura de rocas o pro traballos de pertunghedura de sa superfìtzie caminale. Funtzionamentu. @@ -13208,8 +16354,10 @@ Effetos subra sa salude de sos impitadores. S’istrèpitu zeneradu dae sos marteddos mecànigos fùrriat a inghìriu de 100 deghibèlios finas a una distàntzia de unos duos metros, pro custa resone est pretzisu a impreare auriculares ispetziales de proteghidura. Sos istrobos auriculares eventuales sunt evidentziados dae sa cumparta de acufenos. Sas bivraduras repìtidas a sas cales sunt sutapostos sos operadores nche podent zugher a formas tìpigas de su sìndrome de Raynaud (un’istrobu basculare particulare in ue sos pòdighes resurtant in colore arbu o biaitastru) a una sìndrome de su tunnel carpale. + Alfred Schmidt: Alfred Schmidt (Berlino, 19 de maju 1931 – Francoforte, 28 de austu 2012) est istadu unu filosofu tedescu. + Collage (grupu musicale): Sos Collage sunt unu grupu musigale sardu chi at preulidu un’èsitu passàbile a caddu intre sos annos setanta e otanta de su sègulu coladu, gràssias a sa partetzipadura issoro a su Festivale de Santu Remu; sa zenia musigale issoro est su popu-rocu italianu, limba in care ant cantadu in sa majoria istremenada de sos casos, grabende finas unas cantas melodias in ispannolu e limitende su sardu a pagos momentos informales de musiga pobulare. Istòria. @@ -13220,27 +16368,34 @@ In su 2010, nch’essit s’àrbumu dupru biu isetadu gasi meda, chi cuntenet finas s’individuale “Non ti dimenticherò”, chi titularizat s’ellepè. Su cuntzertu est istadu rezistradu in s’austu de 2012 in Muro Leccese (Letze). Sos Collage imprendent una turnè in logu istranzu logrende un’èsitu particulare in Ispanna, paìsos chi zai lis fiat istadu favoràbile in su tempus coladu. Dae su tur de 2012, intrat a su grupu Frantziscu Astara, baterista e percussionista. Su puntu de fortza bogale de su cumparis est semper istadu in sos coros, meda agradàbiles e armònigos e presentes in su prus de sas cantones. Pro su chi pertocat sa boghe solista, su chi cantat est avesarmente Tore Fazzi: prus raras bias cantant frade suo Pedru e Pedru Pischedda, chi non format parte prus de su grupu. + Asti: Asti (Asti in italianu, Ast in peemontesu) est una comuna italiana de 73.973 abitadores, cabitale de sa provìntzia peemontesa a su matessi nùmene. Munitzìpiu romanu cunnotu cun su nùmene de Hasta Pompeia o sintzillamente Hasta, fiat istadu sea de su ducatu de Asti, unu ducatu longubardu de sa Neustria. Comuna lìbera in s’Edade Mèdia, cun deretu de fraigare moneda, fiat istadu unu de sos tzentros cumertziales prus importantes intre su de XII e su de XIII sègulos, sos mercaderis suos aiant isvilupadu su cumèrtziu e su crèditu in s’Europa intrea. Est cunnotu in totu su mundu pro sos binos suos, in particulare s’Asti ispumosu, e onzi annu in cabudanni bi tenet logu unu de sos cuncursos enolòzigos prus importantes de Itàlia, naradu sa Douja d’Or. Est fontomadu finas su Pannu istòrigu, una de sas manifestadas prus antigas in Itàlia, chi s’isvilupat in cabudanni e nche sizit su pitzu cun una currera de caddos montados “a carre nua” (sena sedda). In sos ùrtimos annos, at logradu unu sinnìfigu notàbile a su nivellu nassionale finas su Festivale de sas pioladas astianas, una manifestada enogastronòmiga chi s’isvilupat in Asti in sa chida anteriora a su Pannu, in ue addae de 40 prolocos de sa provìntzia de Asti proponent sas ispetzialidades gastronòmigas issoro, acumpanzadas dae binos DOCG astianos, inche unu restorante mannu in s’àera libera, chi est oramài su destinu de mizas e mizas de pessones chi apròghilant pro s’ocasione dae s’Itàlia intrea. + Nicolinu Cabitza: Nicolinu Cabizza (Piàghe, 1 de freàlzu 1904 – Codronzànos, 26 de triùlas 1983) est istadu unu chitarrista de su Cantu a chiterra. + Domos de s'ocru: Sas domos de sos ocros sunt monumentos funeràrios custituìdos dae interramentos culletivos pertenende a s’edade nuràghica e presentes in totu sa Sardinna. Che sos nuraghes, custos fraigos megalìtigos particulares non tenent peruna currespondèntzia in s’Europa continentale e sunt realizados cun una forma particulare de pranta retangulare e edifigados a mèdiu de tellas de pedra de dimensiones mannas infertas a intro de sa terra. Custos sepurcros particulares cunsistint issentziarmente in una càmara funerària longa dae 20 a 30 metros e arta dae 2 a 3 metros. In s’orìzine, s’istrutura intera fiat cuguzada cun unu tumbinu chi assimizaiat pagu prus o mancu a una barca revessada. Sa parte frontale de s’istrutura est alindada dae una casta de mesutzìrculu, belle pro simbolizare sos corros de unu trau e, in sas tumbas prus antigas, in su tzentru de su mesutzìrculu b’est posissionada un’istele arta medas bias finas a 4 metros, inscurpida e probida de un’abertura minore in sa base chi – si suponet – fiat cunzada dae unu contone, e peri sa cale s’atzediat a sa tumba. In cudda edade pessaiant chi su trau e sa natura mama s’imparigarent pro dare bida a sos defuntos in su prusaddae a pustis. In sas probianias de s’intrada, fiat pesada una pedravita pro simbolizare – si pessat – sos diosos o sos antiscolados chi bizaiant subra de sos mortos. + Honolulu: Honolulu est sa cabitale e sa leada prus pobulada de s’Istadu federale IAA de Hawaii. Cunnotu in su mundu intreu comente destinu turìstigu de cabale, Honulu est sa zanna printzipale de sas ìsulas Hawaii e una zanna importante de sos Istados Aunidos de Amèriga. In prus de custu, representat unu tzentru importante de afares internassionales e defesa militare e est famadu comente logu chi possuit una bariedade manna de tradissiones curturales e coghinales. Honolulu, intre sas tzidades printzipales de sos IAA, est sa chi s’agatat prus a su suddu. Mancari su nùmene “Honolulu” si referzat a s’arzola urbana in sa costera suddu-orientale de s’ìsula de Oahu, sa tzidade e su contadu sunt cussiderados impare comente Contadu de Honolulu, chi cuguzat s’ìsula intrea. Pro sos fines istadìstigos, su Departamentu Istadunidesu de Retzensimentu recunnoschet sa “Tzidade de Honolulu” comente partzidura de contadu de retzensimentu. Honolulu est unu tzentru finantziàriu importante de sas ìsulas de s’Otzèanu Paghiosu. Sa pobuladura de sa tzidade de Honolulu, cunforme a su retzensimentu de 2.010, fiat de 390.738 abitadores, cando chi sa pobuladura de sa tzidade e de su contadu paris fiant de 953.207 abitadores. Honolulu est sa cabitale de Istadu federale prus manna a petus de sa pobuladura de s’Istadu intreu. In sa limba hawaiiana, faeddada a dies de oe dae una minoria minore (su prus de sa pobuladura de s’ìsula est formada dae pessones no naturales de issa), “Honolulu” sinnìfigat “baìa arrimada” o “logu de arrimu”. Su nùmene antigu paret chi èsseret Kou, unu distritu chi cumprendet pagu prus o mancu s’arzola dae Nuuanu Avenue a Alakea Street e dae Hotel Street a Queen Street, chi custìtuit su coro de s’arrodu tzentrale de oe. Sa tzidade est cabitale de sas ìsulas Hawaii dae su 1.845 e aiat logradu recunnoschimentu istòrigu a pustis de s’atacu zaponesu contra a Pearl Harbor a curtzu de sa tzidade de su 7 de nadale de 1.941. + Richard Griffiths: Richard Griffiths (31 July, 1947 – 28 March, 2013) est unu attore ingles. + Frègula: Sa frègula, o freula, est unu tipu de macarrones produìdu in Sardinna. Est assimizadora a su cuscus, e in particulare a s’israelianu. Sa frègula, disponìbile in dimensiones bariadas, cunsistit in macarrones de sèmula produìdos peri lorumamentu de custa ùrtima in intro de unu distivillu mannu de zìnziri e torradura in unu forru. Cumparet in forma de botzigheddas irregulares cun diàmetru bariàvile intre 2 e 6 millìmetros. Un’amaniadura tìpiga de sa frègula est cun sutzu de tomata e tzòcula. + Nadadorzu: Unu nadadorzu (evitare s’italianismu “pischina”, ch’in sardu tenet un’àteru sinnìfigu) est una bartza artifitziale prenada cun aba durche misturada cun una prochentale minore de croro desinfetadore, ammanitzada zenerarmente pro su nadu o àteras atividades in s’aba. B’at finas nadadorzos cun aba salida o de mare chi non tenent bisonzu de croradura. Su primu nadadorzu de su cale si tenet noa e in ue galu como bi sunt sos abarros est su Banzu Mannu de Mohenjo-daro, de sa Tzivilidade de su badde de s’Indo, in su Pachistanu de oe. Su nadadorzu remontat a su de III millènnios i.a.e.n. e medit 12 metros pro 7. Sos primos nadadorzos de s’edade cuntempurana fiant istados fraigados in Londra in su 1.837. @@ -13250,32 +16405,41 @@ Sos nadadorzos impreados cun finalidade recreativa tirant a esser fraigados in sa forma e in sas dimensiones prus inditadas pro s’arzola a disponimentu. Cun atualizadura finas a su 2.008, su nadadorzu prus mannu de su mundu s’agatat in San Alfonso del Mar, unu trighinzu de sa bidda tzilena de Algarrobo, a unos 90 km. dae Santu Tiagu sa cabitale. Est longu 1.013 metros, tenet un’arzola de 8 ètaras (su tantu de 6.000 nadadorzos istandardizados), cuntenet 250.000 metros cubos de aba e nche sizit una profundidade de 35 metros. Su nadadorzu tzertifigadu prus profundu de su mundu s’agatat in Bèrziu in Uccle, a probe de Brussellas, e est naradu “Nemo 33” cun referèntzia a sa profundidade sua (34,5 metros in su puntu prus profundu). + Frantziscu Cossiga: Frantziscu Cossiga (Tàtari, 26 de triulas de 1.928-Roma, 17 de austu de 2.010) est istadu unu polìtigu, zurista e imparadore sardu e italianu, su de otu presidentes de sa Repùbriga dae su 1.985 a su 1.992, addaghi aiat assuntadu, de deretu, s’ufìssiu de senadore perpetuadu. In fatu de unu degretu de su presidente de su Cussizu de sos ministros, aiat retzidu su tìtulu de presidente emèritu de sa Repùbriga Italiana. Fiat istadu ministru de sos afares internos in sos gubernos Moro su de V, Andreotti su de III e Andreotti su de IV dae su 1.976 a su 1.978, addaghi aiat demissionadu in fatu de s’ochidura de Aldo Moro. Dae su 1.979 a su 1.980, fiat istadu presidente de su Cussizu de sos ministros e fiat istadu presidente de su Senadu de sa Repùbriga in sa de IX lezisladuras dae su 1.983 a su 1.985, addaghi aiat dassadu s’incàrrigu sende elèghidu a su Quirinale, comente Cabu de Istadu prus zòvanu de s’edade repubrigana, a pustis de zai esser istadu finas a tando su sutasegredàriu, ministru de sos afares internos, presidente de su Cussizu de sos ministros e presidente de su Senadu prus zòvanu. + Pische de abrile: Sa tradissione de su pische de abrile, sighida in diferentes paìsos de su mundu, cunsistit in una brulla a realizare s’1 de abrile. Sa brulla podet finas essere meda sofistigada e tenet s’intentu de causare imbargu in sas bìtimas, in àteros casos est petzi unu sistema pro s’ispassiare intre amigos. Sas orìzines de su pische de abrile non sunt cunnotas, mancari siant istadas bogadas a campu diferentes teorias. Si cussìderat chi siat relassionadu cun s’echinotzu de beranu, chi nche ruet su 21 de martzu. In antis de s’adossione de su Calendàriu Gregorianu in su 1.582, fiat osservadu comente Die de s’annu dae diferentes curturas distantes, che sa Roma antiga e s’Ìndia. S'agabu de annu fiat tzelebradu orizinarmente dae su 25 de martzu a s’1 de abrile, in antis chi sa reforma de paba Gregòriu su de XIII l’iscostiaret in segus a s’1 de ghennarzu. In fatu de custu, cunforme a una prima bersione subra de s’orìzine de custa custumàntzia, si fiat creada in Frantza sa tradissione de intregare pachetes de donu boidos in s’ocasione de s’1 de abrile. A custa custumàntzia istrana l’aiant dadu su nùmene de poisson d’Avril, est a narrer pische de abrile. Belle gasi, sende chi s’usu est comunu unu pagu in totu s’Europa, unos cantos istudiosos sunt incuìdos tempurarmente de prus e ant ipotizadu comente orìzine de su pische de abrile s’edade cràssiga, e in particulare ant intrabidu siat in su mitu de Prosèrpina, chi a pustis de esser sechestrada dae Prutone est chircada in de badas dae mama sua, trampada dae una ninfa, siat in sa festa pagana de Benus Berticòrdia, argunas cumonèssias possìbiles cun sa custumàntzia atuale. Una de sas brullas prus istrepitosas de s’unu de abrile fiat istada fata dae sa telebisura isvìtzera de limba frantzesa, chi sa sero de sa domìniga 1 de abrile de 1.983 aiat trasmìtidu un’intrebista cun Licio Gelli, tando buscadu internassionarmente. Custu decraraiat ch’in sos ùrtimos doighi meses fiat semper abarradu in Isvìtzera, chi non si fiat trèmidu mai dae ie. E addaghi s’intrebistadore l’aiat pregontadu ite bi fiat de beru in sos narinzos cunforme a sos cales diat esser fuìdu a s’Amèriga de su suddu, isse aiat respostu: “Non fia isse su chi buscaia sos polimesos, issos buscaiant mie”. Deretu a pustis de s’intrebista, s’emissora ervètiga aiat retzidu una balanga de telefonadas ch’invitaiat a brocare sas làcanas pro arressare a Gelli. Peroe totu fiat una brulla. Fiat istada memoràbile pro sos abrutzesos sa brulla gastada dae sa telebisura rezionale Atv7. Sos ziornalistas aiant annuntziadu chi su Cussizu de sos ministros diat aer mudadu sa mapa de sas provìntzias, abolende sa de Cheti, formende sa de Lanciano e no cussiderende Avezzano e Sulmona chi zai dae annos fiant peleende pro devenner provìntzias. A pustis de sa noa, bi fiant istadas protestas infogadas de sas pessones, a Atv7 si fiat bida custrìnghida a iscorriolare sa noa. + Ispèndulas de Biddexidru: Sas ispèndulas de Biddexidru rapresentant un’atrassione turìstiga de importu pro sa bidda e su Surcis-Iscresianu. S’Ispèndula Manna, cumposta dae tres brincos, est formada dae su traìnu Coxinas, chi posca leat su nùmene de Riu Seddanus. Est unu destinu frechentadu in su tempus istiale, sende chi s’agatat a pagu tretu dae sa leada. Su logu fiat istadu alabadu in una poesia de Gabriele D’Annunzio in tempus de un’istare in sa bidda. Prus in intro, in mesu de sos relevos cumprèndidos intre s’artupranu de Oridda e su monte Linas, abarrant àteras tres ispèndulas, sa de su Riu Linas, sa de Piscina de Irgas e sa de Muru Mannu, ubigadas in un’arzola de interessu naturalista cunnota comente monte Mannu. S’ispèndula de Muru Mannu, assotziada notoriamente a su territòriu de Biddexidru, in realidade est situada in su territòriu comunale de Gonnosfanàdiga, azigu addae de sa làcana cun su de Biddexidru. In intro de sos montes narados b’est su monte Margiani. + Budelli: Budelli est un’isula chi pertenet a s’Archipèlagu de La Maddalena, posta in su nordu istremu de sa Sardinna a probe de sas Bucas de Bonifàtziu. Impare cun sas àteras ìsulas, format parte de su Parcu Nassionale de s’Archipèlagu de La Maddalena. S’ìsula est abitada dae una pessone ebia, chi nd’est finas su tentadore. S’ìsula de Budelli s’agatat pagas chentinas de metros a su suddu de sas ìsulas de Ratzoli e Santa Maria, separada dae custas ùrtimas dae su canale Checa de Mortu. Tenet una superfìtzie de 1,6 chilòmetros cuadrados e un’isvilupu costerencu de 12,3 chilòmetros. Su Monte Budellu rapresentat su puntu prus artu de s’ìsula, sizende sa cuota de 87 metros. Budelli est cussideradu comente una de sas ìsulas prus bellas de su Mesuterranu, gasi comente su sìmbolu de su parcu nassionale: est cunnotu finas in logu istranzu pro more de sa praja sua famada in colore de rosa, situada in sa parte suddu-orientale de s’ìsula, chi devet su colore suo tìpigu a sos ucheddos aminudados de unu microorganismu naradu Miniacina Miniacea. + Don Keefer: Donald H. "Don" Keefer (Highspire, Pennsylvania 18 August, 1916), prus conotta comente Don Keefer, est unu attore americanu. + Roger Ebert: Roger Joseph Ebert (Urbana, Illinois 18 de làmpadas, 1942 – Chicago, Illinois 4 de abrìle, 2013), pius conottu comente Roger Ebert, est unu attore americanu. + Franjo Tudjman: Franjo Tuđman (Veliko Trgovisce, 14/05/1.922-Zagàbria, 10/12/1.999), est istadu istoriadore, òmine de istadu e primu presidente de sa Repùbriga Croata soberana e independente. Comente partidàriu de s’independèntzia croata, s’est ingazadu politigamente a bias de s’agabu de sos annos otanta. In su 1.989, fundat sa Comunidade democràtiga croata (HDZ), abarrende-nde su presidente finas a sa morte sua. A pustis de sa bintòria de s’HDZ in sas eleghiduras de 1.990, est elèghidu presidente de sa Repùbriga Sotzialista Croata de tando, incorporada in sa Jugoslàvia. A pustis de s’introduidura de su custituimentu democràtigu de 1.990, est elèghidu presidente de sa Repùbriga Croata Independente in su 1.992. Est s’autore de sa Decraradura de independèntzia de sa Croàtzia de su 25 de làmpadas de 1.991. Comente cumandadore supremu, aiat ghiadu sa defesa de sa Croàtzia in sa gherra patriòtiga. Fiat istadu reelèghidu presidente in su 1.997 e s’HDZ aiat bintu torra sas eleghiduras paralamentàrias in su 1.992 e in su 1.997. Morit in su 1.999, a pustis de una maladia longa. + Cascà: Su cascà est una bariante tabarchesa de su cuscusu cun ortalìtzia. Sa presèntzia sua in sa coghina de Caraluforte e Cala de Seda tenet resones istòrigas bonas a atuare: Caraluforte fiat istadu fundadu in su 1.738 dae una colònia de coradderis ligurianos, chi si fiant tramudados in su de XVI sègulos a s’isuledda tunisiana de Tabarca, e ch’in su de XVIII sègulos fiant aportados a s’Ìsula de Santu Pedru. In su tempus coladu, su cascà fiat unu pratu sintzillu e pòberu: sos elementos de base pro l’amaniare fiant, in prus de sa sìmula traballada in manera oportuna, su repoddu o su caulifrore e su basolu tundu. Peri su tempus, su pratu s’est evoluìdu, e a sa retzeta de base si sunt annantas s’ortalìtzia bariada de istajone e sa petza de porcu. Su pratu, trasformadu in custu modu, est devènnidu su màndigu de sa festa in tempus reghente, amaniadu mescamente in s’ocasione de sa festa patronale de Santu Càralu. Dae paritzos annos, s’isvilupat in Caraluforte in su mese de abrile una piolada cun s’intentu de abalorare custu pratu tìpigu de sa tradissione coghinale tabarchesa. + Intzidente ferruviàriu de Crevalcore: S’intzidente ferruviàriu de Crevalcore (Bolonna) si fiat dadu su 7 de ghennarzu de 2.005. Su trenu interrezionale 2255, aproghilende dae Berona e destinadu a Bolonna, a s’artària de s’istassione de Crevalcore, si fiat addobadu a pare cun unu trenu de mercantzias trasportende bigas de ferru chi protzediat in sa deretura contrària. S’intzidente aiat provocadu sa morte de deghessete pessones; medas àteras fiant abarradas fertas in su tzocu. @@ -13283,6 +16447,7 @@ Pro tres aderetadores de sa Deretura Cumpartzimentale de Bolonna, s’acusa est de aer ammanitzadu un’istassione de bia ùniga automatizada in sos rugramentos intre trenos sena prebider sistemas de sinzolamentu e orientamentu pro sos machinistas in su casu de bisivilidade iscassa. A bator aderetadores de moimentu, in su matessi tempus, lis est imputada sa farta de sinzolamentu telefònigu de sa presèntzia de su trenu de mercantzias in sa lìnia. Su protzessu est terminadu cun s’archivamentu pro sos cùcuros de RCFI e sete avertos de cuncruimentu de sas imbestigaduras, sende chi fiat istadu recunnotu s’erru umanu dupru de sos ferruviàrios chi ghaiant una de sas cumponiduras. + Rafaele Arzu: Rafaele Arzu (Lanusè, 27 de santugaine 1979) est unu criminosu sardu. Biografia. @@ -13289,9 +16454,11 @@ Naschet in Lanusè, peroe creschet in Tàlana, bidda in ue fiat istadu detènnidu dae s’Agrupamentu Operativu Ispetziale de sos carabineris de Casteddu, cun sa cullaboradura de s’Iscadrone de Carabineris Elitrasportadu “Cassadores de Sardinna”, s’8 de nadale de 2008: fiat in sa lista de sos 30 bandidadores de perigulosidade màssima formende parte de su “programma ispetziale de busca” de su Ministèriu de sos Afares Internos. Arzu, in sa tupa dae su 2002 a su 2009, est cussideradu responsàbile de un’isrobatòriu realizadu in Aretzu in su 2002 e de unu tentativu de isrobatòriu contra a unu furgone trasportadinares cun isparatòriu cumìtidu in Peruza. L’ant acusadu finas de un’isrobatòriu zutu a cumprimentu a probe de Imola dae deghe pessones. Fiat cussideradu su cabu de una banda de isrobadores ativa in s’Itàlia intrea. S’1 de martzu de 2012 cumintzat su protzessu in ue est acusadu de su mortorzu, in cullaboradura cun àteras pessones, de Donato Fezzuoglio su carabineri, posteriormente galardonadu cun sa medalla de oro pro sa balentia militare, in su barigare de un’afrontu armadu biolentu acontèssidu in tempus de un’isrobatòriu iscròmpidu contra a una fizale de banca de Umbertide, in su de Peruza, su 30 de ghennarzu de 2006. Sas acusas sunt finas de tentativu de mortorzu, isrobatòriu e possedimentu illìtzitu de armas de gherra. + Crae: Sa crae est un’ozetu impreadu pro aberrer o cunzare unu serrarzu. A s’avesu, cunsistit in una barredda sùtile de metallu, probida de gulas tacheddadas chi formant dentes e/o rallas o mortisas minoras, chi currespondent a sa forma de su serrarzu e de sos mecanismos internos suos, permitende in custa manera de realizare s’abertura, normarmente a mèdiu de rodiamentu. S’arrogu de crae tacheddadu chi s’insertat in su serrarzu est naradu atza. S’aferradorzu, zenerarmente prus ampru pro nde fazilitare s’agarrada, e ischeadu o coloradu pro permiter su recunnoschimentu de una crae in unu cordu, est probidu de un’orifìtziu, tundu o retangulare, naradu colacraes, chi servit pro l’insertare a su craeri. Su cordu est unu cumparis de craes, a s’avesu sas impreadas abitualmente dae onzi unu pro intrare a domo, pro cunzare s’automòbile, pro su garazu, pro s’ufìssiu e àteros serrarzos, che sos de allarmas, zagas e cassitas de su curreu. Sa crae dentellada fiat istada imbentada in su 1851 dae Linus Yale. + Pallamanu: Sa pallamanu (dae s'italianu pallamano, handball in inglesu e in tedescu) est un'isport de iscuadra zocadu in campos retangulares chin lados de 40 e 20 metros. Cada formatzione est cumposta dae sete zocadores in campu e dae àteros sete in banchina. S'obbietivu est fàchere su nùmeru prus mannu possìbbile de retes in sa porta contrària; sa partidas sunt zocadas in duos tempos de trinta minutos. @@ -13318,34 +16485,46 @@ Est s'ùnicu zocadore chi, in intro de s'àrea sua, podet tocare sa botza chin sos pedes e la podet mantènnere in manu chene netzessidade de la fàchere rimbaltzare, ma foras de s'àrea si devet cumportare che a cale si siat zocadore. Devet àere una màllia de colore divessu a sos àteros cumpantzos de s'iscuadra sua, a manera de èssere riconnotu chin prus fatzilidade dae sos àrbitros. Àrbitros. Sos àrbitros, a su sòlitu, sunt duos: unu de àrea e unu de campu. + Duncan Mackenzie: Duncan Mackenzie (1861–1934) est istadu unu archaeologo iscotzesu. Aiada istudiadu filosofia in s'Universidade de Edimburgo. Aiat collaboradu cun Arthur Evans in s'iscavu de su Palatu de Cnosso. Mandadu dae sa British School at Rome fit istadu varias bias in Sardigna e aiat publicadu 4 istudios subra sos nuraghes e ateros monumentos. + Clive Dunn: Clive Robert Benjamin Dunn (9 de ennàlzu, 1920 – 6 de santandrìa, 2012) est unu cantante e attore inglesu. + Martin Landau: Martin Landau (New York City, New York 20 June, 1928), prus conotta comente est unu cantante e attore americanu. + Jonathan Winters: Jonathan Harshman Winters III (Dayton, Ohio 11 November, 1925 – 11 April 2013), est unu cantante e attore americanu. + Casa discografica Tirsu: Sa Tirsu (pius a tardu chi poi aiat leadu su nomene "“Sardinia dischi”") est istada una casa discografica chi aiat sede in Decimomannu, naskida a sa fine de sos annos '60, umpare a sa Aedo de Cagliari e sa Tekno record de Tattari, at prodottu sa mazore parte de sos discos de musica sarda. Tra sos musicistas chi aiana incisu discos cun sa Tirsu si contana: + Tenore de Bitti: Sos Tenores de Bitti Remunnu 'e Locu est su tenore istoricu de sa idda de Bitti edd'est istadu fundadu in su 1974. Sa formazione attuale de sos Tenores de Bitti Remunnu 'e Locu es cumposta dae: + Antoni Lara: Antonio Lara (Bidda de Putzu 1886 – 1979) fit unu sonadore de launeddas. Aiat imparadu a sonare dae su babbu e, pro sa connoschentzia cumpleta chi aiat de sos cunzertos, fit istadu selezionadu dae s'etnomusicologo danesu Bentzon, pro registrare e pubricare diversas sonadas suas. + Sitar: Su Sitar est un istrumentu musicale a cordas usadu massimamente in sa Mùsica classica indiana. + Meridiana fly: Meridiana fly S.p.A. est una cumpanzia abiàtiga italiana ativa in su trasportu abiàtigu de lìnia e nolitadu nassionale e internassionale. Sa sea e sa base de armamentu s’agatant inche s’abioportu de Terranoa-Costera Ismerarda, cando chi bases operativas sunt ubigadas in Milanu Malpensa, Berona e Casteddu. In su 2011, ant tancadu sa base de Frorèntzia, in ue Meridiana fiat istada pionera in sas operaduras de bolu de lìnia cun aparèchios a zetu dae s’abioportu minore de sa tzidade tuscana. Meridiana Fly bogat s’orìzine sua dae Alisarda, fundada su 29 de martzu de 1963 in Terranoa dae Karim al-Husayni, cunnotu mezus comente Imamu Aga Khan IV. Nàschida cun s’intentu de favorizare s’isvilupu de sa Costera Ismerarda, aiat cumintzadu sas operaduras de abiotaxi s’1 de abrile de 1964 inche s’abioportu de Venafiorita, una fasca de terra a su suddu de Terranoa, cun duos bimotores a pistones Beechcraft Queen Air de otu seidorzos onzi unu. In su primu annu de atividade, sos passizeris trasportados fiant istados 186. In su 1966, primu annu de atividade comente trasportadore de lìnia, fiant istados realizados in s’ùnigu trazetu autorizadu, o siat su Terranoa-Roma-Terranoa, 662 bolos cumertziales pro 957 oras boladas grobales, e fiant istados trasportados 5.640 passizeris. + Christopher Plummer: Arthur Christopher Orme Plummer (13 December, 1929) est unu cantante e attore ingles. + Christopher Lee: Sir Christopher Frank Carandini Lee (27 de maiu de 1922) est unu cantante e attore inglesu. + Bonifàtziu (bidda): Bonifàtziu ("Bunifaziu" in limba corsigana), narada antigamente "Calcusaltu", est una comuna corsigana e frantzesa posta in su departamentu de sa Còrsiga de su Suddu, chi bogat su nùmene suo dae Bonifàtziu su de II, marchesu de Tuscana. Anteriormente, fiant fentomada in su merie istremu de sa Còrsiga una bidda antiga narada “Pallae”, chi su nùmene est istadu bardadu pro inditare s’astrintorzu intre sa Còrsiga e sa Sardinna e su sartu a inghìriu de Bonifàtziu. @@ -13353,8 +16532,10 @@ Bonifàtziu, chi s’agatat in su suddu istremu de sa Còrsiga, est sa comuna corsigana prus meriesa, gasi comente sa comuna frantzesa situada prus a su suddu de sa Frantza metropolitana. Sas Bucas de Bonifàtziu separant sa Còrsiga dae sa Sardinna. Sa bidda incruet unu portu e una tzitadella. Custa ùrtima est posta in unu cabu chi dòminat su mare peri una falèsia chi est una bena de carcare, roca meda rara in Còrsiga, chi tenet unu solu prus a prestu granìtigu. Su cabu naradu est longu 1.600 metros e ladu 100 metros. Sa limba tradissionale de sos abitadores de Bonifàtziu no est su corsiganu, si nono unu dialetu zenovesu. In efetos, mancari siat istadu fundadu dae sos ducas de Tuscana, Bonifàtziu fiat devènnidu meda luego (in su 1.195) unu presìdiu (una colònia) de sa Repùbriga de Zènova, repobuladu cun famìlias zenovesas chi s’alliaiant intre issas o cun àteras famìlias naturales de sa Ligùria. Su dialetu de Bonifàtziu est in protzessu de iscumparta a dies de oe e sighit a esser faeddadu petzi dae unas cantas famìlias. + Paba Frantziscu: Paba Frantziscu (Buenos Aires, 17 de nadale, 1936) naskidu Jorge Mario Bergoglio est su paba e vescovo 'e Roma. este su paba de roma + Arbutu: S’arbutu, o iscrarea, est unu fundu de sas famìlias de sas lillanzas, chi cumprendet diferentes ispètzias ervanzas. S’arbutu istimat sos prados solianos e est imbadidore de sos terrinos suzetos a paschimenta etzessiva, ca sas fozas suas puntzitadas sunt aorradas dae su bestiàmine. @@ -13365,11 +16546,13 @@ Sa raighina est cummestìbile. Sa distribuidura naturale de sa zènia tenet unu tzentru printzipale a inghìriu de s’alabatu de su Mesuterranu (Europa meriesa e Àfriga tramuntanesa incrùdidas sas ìsulas Canàrias); in prus de custu s’isterrit in Àsia finas a sa Tzina. S’arbutu est meda comunu in Sardinna. S’arbutu est istadu introduìdu finas a unas cantas zonas de s’Amèriga de su Nordu, in ue s’est naturalizadu. + Josef Stalin: Josef Stalin, seudònimu de Ioseb Jughashvili (21/12/1.879-05/03/1.953) fiat istadu unu ditadore borsèvigu de nassionalidade zeorziana. Fiat dèvennidu segretàriu de su partidu comunista de s’Unione Soviètiga antiga, sutzedende a Lenin, in su 1.922, e abarrende in funtziones finas a sa morte sua. Sa polìtiga sua, basada in sos printzìpios de s’ideolozia comunista e marxista, fiat istada craramente de creze ditatoriale, retzende su nùmene de istalinismu. In tempus de su rezìmene suo, Stalin e sos cullaboradores suos fiant istados responsàbiles de sa morte de diferentes milliones de pessones. Stalin est cussideradu finas s’architetu printzipale de sa bintòria soviètiga subra de su nazismu in sa segunda gherra mundiale, mancari s’obetivu èsseret istadu sizidu peri su sacrifìtziu de milliones de sordados soviètigos. + Coghineri: Unu coghineri est una persona incarrigada de amaniare e cogher sos màndigos. In su cuadru de sa restoradura, sa paraula ìnditat un’ispertu de su setore alimentàriu chi traballat in sas coghinas de restorantes, hoteles o impresas de restoradura culletiva, amaniende sos ambientes e coghinende sos alimentos a servire a sa crientela. Su tèrmine “coghineri”, identifighende sa profissione, si diferèntziat in zenerale dae su tèrmine “issefu” pro su fatu chi custu ùrtimu si referit a su coghineri cabu de restorantes famados, grandu hoteles, eac. @@ -13376,11 +16559,13 @@ In Itàlia e in Sardinna, sa califigadura de coghineri si lograt a s’agabu de unu cursariu iscolare ispetzìfigu pro custa casta de formadura profissionale. Su coghineri, in prus de esser sintzillamente un’impita, est relassionadu fitianu cun sa figura de s’artista o de s’isteta. Aiat otentu pobularidade pro su traballu de sos coghineris cabos inche sas cortes de sos soberanos europeos moende cun su milliseteghentos e galu a dies de oe est un’impita meda apressiada, peroe a sa formadura de bastimentu longa e no semper fàzile, cun bussardos de traballu meda longos e oràrios chi fitianu sunt isghelenidores. + Atìliu Cubeddu: Atìliu Cubeddu (Àrthana, 2 de martzu de 1947 - ?) est unu criminosu sardu, chi aiat formadu parte de s’Anònima Sarda. Zai dae cando fiat zòvanu a beru, fiat cunnotu a sas fortzas de seguràntzia pro sos antetzedentes penales suos numerosos, aiat leadu parte a sos sechestros de Rangoni Machiavelli e Bauer in s’Emìlia-Romanna, ambos zutos a cumprimentu in su 1.983, e a su sechestru de Peruzzi, realizadu in Tuscana in su 1.981, e fiat intradu a sa tupa. Pustis detènnidu in su 1.984 in Riccione, fiat istadu cundennadu a 30 annos de presonia. In sa presone si fiat cumportadu de internu modellu, resessende a lograre numerosas lissèntzias de mèritu; in tempus de una de sas lissèntzias naradas, chi l’aiant cuntzèdidu in su ghennarzu de su 1997 cun ghirada prebida pro su 7 de frearzu, belle gasi non fiat torradu a sa presone nugoresa de Badu de Carros e fiat intradu a su bandidonzu, abarrende imboligadu in su sechestru de Giuseppe Soffiantini (fiat istadu su tentadore de s’ostazu) e in su mortorzu de su polimesu de sos Uocs Samuele Donatoni, delitos pro sos cales fiat istadu cundennadu a 30 annos e a sa perpetuada respetivamente. Fiat istadu artamente suspetadu (mancari non l’apant incausadu mai in manera formale) finas pro su sechestru de Sìrvia Melis, recatada in Tortuelie in su 1997. A como, figurat in sa lista de sos bandidadores prus perigulosos de Itàlia, finas si non s’iscruet chi podat esser mortu, forsis ochìdu dae Zuanne Farina, unu sodale suo, pro no dever partzire su dinare de sa luissione pro su sechestru de Soffiantini. Dae su 1998 in susu, est buscadu internassionarmente. Domenico Fiordalisi pensat chi siat galu in bida, tentu in amparu dae amigos e familia sua. + Polima de sos caminos: Sa Polima de sos caminos, narada finas “Policaminos”, est un’ispetzialidade de sa polima nassionale, ch’isvilupat mescamente sas atividades sighidoras: 1. prebenit e reprimet sas bioladuras de su còdighe de sos caminos; @@ -13389,6 +16574,7 @@ 4. amàniat servìtzios de iscorta pro sa seguràntzia de sa tzirculadura caminale; 5. dispensat azutòriu a sos automobilistas in dificurtade. Sos operadores de sa Polima de sos caminos sunt artamente califigados. Pro atzeder a s’ispetzialidade narada, si dimandant resurtados bonos in sas proas sigotènnigas chi totu sos operadores de sa polima nassionale devent realizare. Posteriormente, podent frechentare unu cursu de ispetzializadura de dura bariàvile intre su Tzentru de Insajadura de sa Polima Nassionale (Tz.I.P.N.), s’iscola cunsagrada a sas ispetzialidades de sa polima nassionale chi s’agatat in Tzesena. + Màriu Frantziscu Pompedda: Màriu Frantziscu Pompedda (Otieri, 18/04/1.929-Roma, 18/10/2.006), est istadu unu cardinale e archipìscamu catòligu sardu. At realizadu sos istùdios zinnasiales in su Seminàriu archipiscamale de Tàtari e sos istùdios litzeales filosòfigos in su Seminàriu rezionale de Cùlleri. @@ -13398,6 +16584,7 @@ Elevadu a su rangu de cardinale diàconu de s’Annuntziadura de sa B.B.M. in Via Ardeatina dae su Paba Zuanne Paulu su de II in su cuntzistoru de su 21 de frearzu de 2.001, est istadu Prefetu de su Tribunale Supremu de sa Sinnadura Apostòliga. In prus de custu, est istadu membru de sa Cungregadura de su Curtu Divinu e de sa Dissiplina de sos Sagramentos, de sa Cungregadura de sa Dotrina de sa Fide, de sa Cungregadura pro s’Evanzelizadura de sos Pòbulos e de su Cussizu Pontifale pro sos Testos Lezisrativos. Dae su 2.004, fiat Prefetu emèritu de su Tribunale Supremu de sa Sinnadura Apostòliga. Est obitadu su 18 de santugaìne de 2.006 in Otieri. Est interradu in sa catedrale de Otieri. + Alessandria: Alessandria (in limba sarda:Lisàndria) est una comuna italiana de su Piemonte, cabitale de sa provìntzia numenale e ada 95.350 abitadores. Est sa de tres comunas de sa rezione pro pobuladura e sa prima pro superfìtzie. @@ -13408,15 +16595,20 @@ Su tzentru de sa tzitade est caraterizadu dae sa bastidade de pratza de sa Libertade, antigamente Platea Maior. Sa pratza de armas cherta dae Napolione fiat istada lograda a mèdiu de sa demolidura, acontèssida in su 1803, de sa catedrale antiga de su de XIII sègulos, realizada dae Ruffino Bottino s’architetu. A su cumintzu de sos annos 2.000, sunt istados batidos a lughe sos abarros de sos fundòrios pro istùdios de profundizadura, a pustis cuguzados. In sa mesania de issa s’agatat s’istàtua de Urbano Rattazzi, realizada dae Ferruccio Pozzato, chi sustituit sa fundidura prus antiga de Giulio Monteverde, demolida pro nde lograre metallu in su 1943, in tempus de sa segunda gherra mundiale. In su santandria de 1994, su disàriu causadu dae sa biradura de ambos rios de sa bidda aiat fatu deghinas de bìtimas e dannu mannu in Lisàndria e a fùrriu, e medas pessones fiant abarradas sena domo. Intre sas pessonalidades relassionadas cun Lisàndria, podimus amentare Umberto Eco, sas sorres Cristina e Benedetta Parodi. + Graveola e o lixo polifonico: Graveola e O Lixo Polifonico est su numene de unu grupu musicale brasilianu de Belo Horizonte, formada in su 2004, cando fini ancora in s'universidade e aiana cominzadu a faghe' sas primas cantones. Sa mùsica issoro est influenziada dae sa mùsica populare brasiliana ma cuntenidi varios generes comente su jazz, su funk, su rock e su soul e naturalmente su samba. + 2010: S'annu 2010 (MMX in nùmeros romanos) est un annu incumentzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 2011: S'annu 2011 (MMXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + Sàbadu: Sàbadu est sa die de sa chida frae su Chenàbura e su Domìniga, dae su latinu "sabbatum", giai derivadu dae s'ebraicu "shabbath", sa die de pasa. + Ispèndulas de su Niagara: Sas Ispèndulas de su Niagara sunt tres rutas de aba chi s’agatant a caddu de sa làcana intre sa provìntzia canadesa de s’Ontario e s’Istadu federale ameriganu de Noa Iorcu. Issas formant s’istremidade meriesa de su Gurule de su Niagara. Dae sa prus manna a sa prus minora, sas tres ispèndulas sunt sas "Horseshoe Falls", sas "American Falls" e sas "Bridal Veil Falls". Sas Horseshoe Falls sunt postas a s’ala canadesa e sas American Falls a s’ala amerigana, separadas dae Goat Island. Sas Bridal Veil Falls, prus minoras, sunt ubigadas aguarmente a s’ala istadunidesa, separadas dae sas àteras ispèndulas dae Luna Island. Sa lìnia de làcana fiat orizinarmente trassada peri sas Horseshoe Falls in su 1819, peroe sa frontera est zai dae tempus in cuntierra pro more de s’erosione naturale e de su fraigamentu. @@ -13423,16 +16615,22 @@ Situadas in su Riu Niagara, emissàriu de su Lagu Erie e immissàriu de su Lagu Ontario, sas ispèndulas cumbinadas tenent sa prochentale de frussu prus arta intre totu sas rutas de aba de su mundu, cun una falada bertigale de unos 50 m. Sas Horseshoe Falls sunt sas ispèndulas prus poderosas de s’Amèriga de su Nordu, medende pro artària bertigale e finas pro prochentale de frussu. Sas ispèndulas s’agant 27 km. a su nordu-uestu de Buffalo, in s’Istadu de Noa Iorcu, e 121 km. a su suddu-estu de Torontu, intre sas tzitades cròbinas de Niagara Falls, Ontario, e Niagara Falls, New York. Sas ispèndulas de su Niagara si fiant formadas addaghi sos astrarzos fiant incuìdos a s’agabu de s’astradura de su Wisconsin (s’ùrtima edade de s’astra) e s’aba de sos Lagos Mannos, chi si fiant in pessu formados, aiat trassadu un’andera peri su Palone de su Niagara, in su caminu de s’Otzèanu Atràntigu. Mancari non siant artas in manera istraordinària, sas Ispèndulas de su Niagara sunt meda ladas. 168.000 mc. de aba nche ruent a subra de sa lìnia de crista onzi minutu cun frussu artu, e belle 110.000 mc. in mèdia. Sas Ispèndulas de su Niagara sunt fontomadas siat pro sa bellesa issoro siat comente mitza baliosa de enerzia idroelètriga. A regher s’echilibru intre sos impreos recreativos, cumertziales e industriale at rapresentadu unu disafiu pro sos zestionadores de sas ispèndulas zai dae su de 19 sègulos. + Samba: Su samba est une genere musicale, dae inue derivat s'omonimu ballu, naskidu in Brasile e chi at raighinas africanas. Est cunsideradu una de i sas pius importantes manifestatziones culturales populares brasilianas. + 1954: S'annu 1954 (MCMLIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1968: S'annu 1968 (MCMLXVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1977: S'annu 1977 (MCMLXXVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1937: S'annu 1937 (MCMXXXVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + Mateu Boe: Mateu Nicolau Boe, connotu comente Mateu Boe (Lùvula, 9 de santandria de 1.957), est unu criminosu sardu, membru de cabale de su banditismu de s’ìsula paris cun Grassianu Mesina. Est famadu in modu particulare pro esser istadu unu de sos duos ùnigos presoneris a resessire a evader dae su penadorzu de s’Ainara. @@ -13441,68 +16639,97 @@ In su 1.995, est istraditadu pro su protzessu relativu a su sechestru Kassam, in fatu de su cale at a esser cundennadu in su 1.996 a binti annos de presonia. Su 25 de santandria de 2.003, est ochìida in un’impostada sa fiza prima nàschida Luisa Manfredi, de 14 annos ebia. S’obetivu de s’iscàrriga de prumones, chi l’aiat ferta in manera mortale a sa cuca in s’ìnteri chi si nche fiat iscampiende a su barcone de sa domo de Lùvula pro isterrer sa linzeria, cunforme a sos inchertadores fiat forsis sa mama de Luisa Manfredi, dadu s’assimizu cussideràbile cun sa fiza. Pro custu crìmine s’isvilupant duas pistas de imbestigadura: una tenet in cussìderu su mortorzu apentale, pro su cale fiat resurtadu inchertadu unu bintibatorarzu, posteriormente iscausadu in manera cumpreta dae sa Cassadura, cando chi s’àtera ipòtesis est chi bi siant cunnotaduras polìtigas, dadas sas ideas de manca istrema de Laura Manfredi semper ispressadas tranchillamente dae issa, e sas minetzas retzidas a mèdiu de boladoreddos repartzidos in Lùvula pro sas eleghiduras chi, a pustis de deghe annos, aiant dadu torra unu sìndigu a sa bidda. Duos annos a pustis de sa morte, dadu su crima de mudulea ch’impeiat a sas imbestigaduras de nche cromper a unu puntu de borta, Laura Manfredi at chertu chi sos abarros mortales de Luisa èsserent tramudados a su campusantu de Castelvetro di Modena, sa bidda sua de nàschida, e issa etotu si fiat tramudada a ie paris cun sos àteros duos fizos tentos dae Mateu Boe. Su 28 de triulas de 2.009 s’incherta est aberta torra, a pustis chi Francesco Verderese su zip de Nùgoro at detzìdidu de aproare sa dimanda de su legalista de Laura Manfredi, Gian Luigi Mastio s’abogadu, de no archivare s’incherta, si nono de cumandare averiguamentos noos a sa Procuradoria subra de su capsulete dae nche fiat tzucadu su tiru de fusile, pro chircare istigas orgànigas chi permitant de nche cromper a s’Adn de su mortore. Pro su mortorzu de Luisa Manfredi, s’ùnigu inchertadu in istadu de liberdade resurtat esser Zuanne Pedru Ciconi, assessore antigu de Lùvula, fuìdu a un’impostada in s’abrile de 2.006. + Mastru sarvabidas: Su mastru sarvabidas (o sarvabidas, tentadore de praja) est su chi bìzilat subra de sa seguràntzia de sos chi frechentant nadadorzos e barneadorzos in prajas de mare o de lagu. Est capatzitadu dae sa Sotziedade Nassionale de Sarvamentu de Zènova, dae sa Federadura Italiana Nadu, partzidura de sarvamentu, o dae sa Federadura Italiana de Sarvamentu in Aba, e tenet tareas de azutòriu chirru a sos chi s’agatant in situassione de perìgulu in s’aba. Ispetzifigatamente, su sarvabidas devet: 1) prebenner sos intzidentes in s’aba e parare fronte a issos si acontessint, aprighende sas tènnigas de sarvamentu e primu azutòriu achisissionadas in su cursu de formadura e atualizadas periodigamente; 2) regulare sas atividade de impojadura bizilende a pitzos de su cumportamentu de sos usuàrios; 3) aprigare e mandare respetare sas ordinàntzias de sa Cabitania de portu o su regulamentu de su nadadorzu; 4) berifigare in manera periòdiga sa chìmiga de sas abas in sos nadadorzos e sas cundissiones izènigas de s’ambiente. Sas cumpetèntzias achisissionadas in su cursu de formadura li permitint de intervenner in modu adeguadu pro pratigare sas tènnigas de primu azutòriu, finas in su casu de asfissia e parada corenca. + 1948: S'annu 1948 (MCMXLVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 540: S'annu 540 (DXL in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu dominiga segundu su calendàriu gregorianu. + 1324: S'annu 1324 (MCCCXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu dominiga segundu su calendàriu gregorianu. + 1794: S'annu 1794 (MDCCLXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1793: S'annu 1793 (MDCCLXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1789: S'annu 1789 (MDCCLXXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1945: S'annu 1945 (MCMXLV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1957: S'annu 1957 (MCMLVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1963: S'annu 1963 (MCMXLXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1964: S'annu 1964 (MCMXLXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + Belo Horizonte: Belo Horizonte est sa capitale e sa tzitade pius manna de s'istadu de su Minas Gerais, chi est in sa parte a sud est de su Brasile. In su 2010 sa tzitade contaiada una populatzione de 2.475.440 abitantes (2010) e s'area metropolitana de 5.497.922. + Metre: Su metre (simbulu: m) est s'unidade base de su (Sistema internazionale de unidade de medida de sa longària. + Istassione ferruviària de Portu Turre: S’istassione ferruviària de Portu Turre est sa prus manna de sos Caminos de Ferru Nassionales in sa comuna de Portu Turre. S’istòria de custu transitadorzu ferruviàriu tenet su cumintzu suo in sos annos otanta, addaghi fiat istadu detzìdidu de incuìre s’istassione dae sa sea orizinale (a probe de su portu) a sa zona de Fonte Betza. S’installadura, difatis, fiat istada realizada in sas probianias de su Riu Mannu, in antis de su tunnel de su faru e de s’inghitzu de s’arrampamentu suddu, chi a sos tempos zughiat a sa conca de lìnia betza de Portu Turre Pratza Cristòfaru Culumbu de s’Otieri Chilivane-Portu Turre, e chi galu como aunit s’istassione cun s’arressada terminale de Portu Turre marìtima. S’arzola de s’istassione betza fiat istada cunetada cun su portu industriale dae un’aunidorzu, galu oe presente, peroe rutu in disimpreu. Nostamis de s’abertura de s’istassione noa, s’arzola de sa betza, chi est unos 600 metros a tesu dae su fraigu de biazadores atuale, est abarrada disimpreada in su barigare de sos annos, siat comente arzola de istassionamentu de sos bagones, siat pro su fatu chi, a su nordu e a su suddu de su transitadorzu betzu, s’incropaiant sos duos arrampamentos pro Portu Turre Pratza Cristòfaru Culumbu, chi formaiant su triàngulu de invertidura de s’istassione. S’ismanteddamentu de s’arrampamentu nordu e de una parte de sas bias in sa segunda metade de sos annos noranta, sende gasi, at privadu in fatu su transitadorzu turresu de sa possibilidade de bi furriare sos trenos. Aguarmente in cussu tempus, est istadu ismanteddadu su transitadorzu betzu de mercantzias de s’istrutura, postu in s’arrampamentu suddu pro Portu Turre Pratza Cristòfaru Culumbu, a pagos metros dae ue oe s’agatat sa conca de lìnia noa. + Fábio Assunção: Su nomene eru est "Fábio Assunção Pinto". + 1861: S'annu 1861 (MCMLXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1599: S'annu 1599 (MDIC in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1667: S'annu 1667 (MDCLXVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1514: S'annu 1514 (MDXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in dominiga segundu su calendàriu gregorianu. + 1883: S'annu 1883 (MLCCCLXXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1596: S'annu 1596 (MDICVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1669: S'annu 1669 (MDCLXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1891: S'annu 1891 (MDCCCXCI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1588: S'annu 1588 (MDLXXXVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1489: S'annu 1489 (MCDLXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in gioia segundu su calendàriu gregorianu. + 1888: S'annu 1888 (MDCCCLXXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in dominiga segundu su calendàriu gregorianu. + 1967: S'annu 1967 ((MCMLXVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in dominiga segundu su calendàriu gregorianu. + Pedro de San José Betancur: Santo Hermano Pedro de San José Betancur, (Vilaflor, Tenerife, 21 Martzu 1626 - La Antigua Guatemala, Guatemala, 25 Abrile 1667) Francescanu e missionariu in Guatemala. Naskidu in Tenerife (Isulas Canarias) dae una familia de umiles origines, a 23 annos aiat comintzadu sa missione in Guatemala inue poi aist fuondadu sa Fratelli di Betlemme. Proclamadu santu dae su paba Giuanne Paulu II su 31 de Làmpadas de su 2002. Est istadu su primu santu de sas Isulas Canarias, Guatemala e Centro America. + Iscumparta: S’iscumparta est una figura zurìdiga de deretu italianu, resurtadu de s’elaboradura dotrinale. S’istitutu, de zurisdissione boluntària, agatat fundamentu in s’art. 48 de su còdighe tzivile cunsagradu a sa numenalizadura de unu contivizadore de s’iscumpartu si est chi custu ùrtimu no est prus cumpartu a su logu de s’ùrtimu bividorzu o de s’ùrtimu aposentadorzu, e no apat dadu prus noas suas. Sa resone sua de esser est sa de cunservare e zestionare su patrimòniu de s’iscumpartu finas a sa torrada sua. @@ -13510,31 +16737,43 @@ Su tribunale, a s’arrimu de s’art. 721 de su còdighe de protzedura tzivile italianu, protzedet in càmara de cussizu pustis cunnotu su parrer de s’abogadu zenerale. A s’agabu de su protzedimentu, su tribunale podet numenalizare unu contivizadore chi rapresentet sa pessone in su zuigamentu o in sa formadura de sos imbentàrios e de sos contos o in sas lichidaduras o partziduras in ue siat interessadas, e podet leare sos probidimentos chi abàliet netzessàrios pro sa cunservadura de su patrimòniu de s’iscumpartu. Casu sa pessone decrarada iscumparta torret, sos efetos de sa decraradura tzelant de tenner eficàssia, sena bisonzu de unu pronuntziamentu zudissiale nou. + Cécile Kyenge: Nàskida in Congo, arrivida in Italia comente e irregolare, si fit poi laureada in s'Universidade Cattolica a Milano. + Maurice Le Lannou: Maurice Le Lannou, nàschidu s’8 de maju de 1906 e mortu su 2 de trìulas de 1992 in Plouha (Côtes-d’Armor), est istadu unu zeògrafu frantzesu de orìzine brètone. Intradu a s’iscola de mastru primàriu in su 1.928, si titularizat in zeografia in su 1.932. In su 1.945, si faghet mastru de cunferèntzias in s’universidade de Rennes e a pustis professore in s’universidade de Lione in su 1.947. Dae su 1.969 a su 1.972, est professore in su Cullezu de Frantza, in ue òcupat sa càtedra de zeografia de su continente europeu. S’individualizat mescamente pro diferentes artìgulos pubrigados in su ziornale “Le Monde” e reunidos posteriormente in “Su delogamentu de su territòriu: biserias de unu zeògrafu”. Est elèghidu membru de s’Acadèmia de sas issièntzias morales e polìtigas in su 1975. Est cussideradu unu de sos prus grandu zeògrafos frantzesos de su de XX sègulos e, in sos annos trinta, aiat leadu sa Sardinna comente ozetu de sas buscas suas, dassende unu libru de non poder ismentigare e fundamentale, “Pastores e massarzos de sa Sardinna”. + 2004: S'annu 2004 (MMIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2000: S'annu 2000 (MM in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1919: S'annu 1919 (MCMXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mèrcuris a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1949: S'annu 1949 (MCMXLIX in nùmeros romanos) est un annu incumintzadu sàbadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1848: S'annu 1848 (MDCCCXLVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1987: S'annu 1987 (MCMLXXXVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1986: S'annu 1986 (MCMLXXXVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1999: S'annu 1999 (MCMXCIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + Larry Speakes: Larry M. Speakes (nàschidu su 13 de cabudanni de 1.939) est istadu unu bogheri de sa Domo Arba in tempus de sa presidèntzia de Ronald Reagan, mantende sa posissione narada dae su 1.981 a su 1.987. Speakes est nàschidu in Cleveland, Mississippi, e est cojuadu cun Laura Crawford, chi l’at dadu tres fizos. + Nora: Nora est una bidda antiga de fundadura nuràghica e posteriormente pùniga, cabitale de su pòbulu de sos Noresos. Est posta in su promontòriu de Cabu Pula, in sa costera meriesa de sa Sardinna, a s’uestu de Casteddu, atuarmente in sa comuna de Pula. Pausania atribuit sa fundadura sua a Noratze s’eroe epònimu, chi ghiaiat sos Ìberos. Solinu su prus tardiu atribuit a Noratze un’aproghilamentu dae sa bidda mitiga de Tartessu. @@ -13541,11 +16780,13 @@ Su nùmene derivat dae Noratze, comente cunfirmadu finas dae Solinu etotu: “A Norace Norae oppido nomen datum” (dae Noratze fiat istadu dadu a sa bidda su nùmene de Nora). Sunt istadas imbènnidas istigas de sa presèntzia nuràghica, chi atestant una frechentadura de su situ in s’edade de su brunzu (in particulare in unu putzu nuràghicu inche sos “Banzos de Mare” e in sos maniestos de importadura de su mitzènigu III b, datàbile a s’edade nuràghica prena). In su territòriu inghiriadore, sunt atestados unos cantos nuraghes (Nuraghe “Sa Bàrdia Mongiasa” in s’ùniga artària modesta de s’internu terrenu immediatu; Nurage “Antigori” de Sarrocu, prus a tesu, in ue sunt istadas imbènnnidas tzeràmigas mitzènigas). Istigas de sa repobuladura nuràghica-fenissa si referint a su de VIII sègulos in antis de s’era nostra (Istele de Nora, cun iscritura in un’arfabetu assimizadore a su fenissu, cun s’atestadura prus antiga de su nùmene de sa Sardinna), cando chi sos abarros prus antigos imbènnidos si referint a una necròpolis cun tumbas datàbiles intre s’agabu de su VII e su cumintzu de su de VI sègulos in antis de s’era nostra. + Li Punti: Li Punti est unu cuartieri de Tàtari chin unos 5.960 vividores. Su nùmene "Li Punti" benit dae su tataresu "li ponti", chi cheret nàrrere "sos pontes"; segundu s'istòria populare custu nùmene est referidu a sas ruinas de s'acuedutu romanu chi conduiat s'abba a sa tzitade antiga de Portu Turre, e chi podet ammentare s'istrutura de unu ponte. Su cuartieri est nàschidu in sos annos '50 chin sos trabagliadores de sas minas de cantones chi sunt bènnidos a bi istare mascamente dae su Gotzèanu; a in antis fit presente solu un'istancu pro sos viazadores de s'Istrada Istatale 131. In sos annos '70 benit fraigada sa crèsia intitulada a Santu Piu X e dae sos annos '90 Li Punti at incomintzadu a crèschere meda cun sa criatzione de bighinados novos de villas, domos populare, siendas e servìtzios. In intro de su cuartieri, est de importu mannu sa zona archeològica de sas domos de janas de Montalè. + Montasio: Su Montasio est unu casu italianu cun Denumenadura de orìzine protèghida. Su Montasio DOP est unu casu tìpigu friulanu, che devet sighire protzeduras rìzidas e inditadas e fatas respetare dae su Cussorzu, chi tenet sa sea sua in Codroipo (Ùdine). @@ -13554,6 +16795,7 @@ Sa zona de produidura de su casu Montasio incruet totu su Friuli Benètzia Zùlia e in Bènetu sa provìntzia de Trebisu e sa de Bellunu, sa provìntzia de Benètzia finas a Chioggia e sa parte tramuntanesa de sa provìntzia de Pàdua. Su Montasio leat unu sabore, un’assempru, unu colore e una cunsistèntzia diferentes cunforme a sos meses de istajonaduras. Si nde diferèntziant unu tipu friscu, unu medianu e un’archibetzu. Cando est friscu (unu mese, 45 dies, duos meses), tenet unu sabore deligadu, sa pasta est arba e tipigamente ograda, sa crosta est arba e modde. A medida chi aumentat s’istajonadura, su sabore devenit prus aromàtigu, sa crosta si faghet prus tosta, su colore devenit grogu, e sa pasta dae modde si faghet pudre e tosta. Su Montasio, mescamente cun diferentes istajonaduras, est s’ingrediente printzipale de unu de sos pratos chi caraterizant de prus sa coghina friulana, su frico, e est zenerarmente impreadu in Friuli in su màndigu naradu “polente e formadi”. + Seattle: Seattle est una tzitade posta in s’Istadu de Washington in sos Istados Unidos, cuncretamente in su contadu de King County, e custituit unu portu de mare importante in s’oru de s’Otzèanu Pacificu. Cun una populazione de 620.778 abitantes in su 2011, Seattle est sa tzitade prus manna in sa rezione norduamerigana de su Pacific Northwest, gasi etotu che sa tzitade prus manna de sa costera otzidentale a su nordu de Santu Frantziscu. S’arzola metropolitana de Seattle de unos bator milliones de abitadores est sa de 15 arzolas metropolitanas prus istèrrida de sos Istados Aunidos. Sa tzidade est situada in un’istmu astrintu intre Puget Sound (un’insenada de s’Otzèanu Paghiosu) e Lake Washington, a unos 160 km. dae sa làcana cun su Cànada. Zanna de importu de su cumèrtziu cun s’Àsia, Seattle est su de otu portos prus mannu de sos IAA in tèrmines de zestione de cunteneris. S’arzola de Seattle fiat istada abitada dae pedderujos a su nessi pro 4.000 annos in antis de sos primos assentadores arbos istàbiles. Arthur A. Denny e su grupu suo de biazadores, cunnotos posteriormente comente su Denny Party, fiant arribados a Alky Point su 13 de santandria de 1.851. S’assentadorzu fiat istadu iscostiadu a su logu suo atuale e mutidu “Seattle” in 1.853, in s’ondra de Si’ahl, cabu de sas tribùs logales de sos Duwamish e de sos Suquamish. @@ -13560,6 +16802,7 @@ Sa cumèrtziu de linnas fiant s’indùstria prus importante de Seattle, peroe a bias de s’agabu de su de 19 sègulos sa tzitade fiat devènnida unu tzentru cumertziale e de fraigamentu de naes comente zanna chirru a s’Alasca, in tempus de sa calentura de s’oro de su Klondike. In su 1.910, Seattle fiat una de sas 25 tzitades prus mannas de su paìsu. Sende gasi, sa Depressura Manna aiat dannadu in manera grae s’economia de sa tzitade. Sa crèschida fiat torrada in tempus e a pustis de sa segunda gherra mundiale, gràssias in parte a s’impresa logale Boeing, chi aiat mudadu Seattle in unu tzentru de fraigamentu de aparèchios. Sa bidda si fiat isvilupada comente tzentru tecnolòzigu in sos annos otanta de su sègulu coladu. Su frussu de software nou, biotecnolozias e impresas de Internet nch’aiat zutu a una releada econòmiga, chi aiat aumentadu sa pobuladura de sa tzidade de belle 50.000 unidades intre su 1.990 e su 2.000. Prus reghentemente, Seattle s’est fata un’agrugadorzu de s’indùstria “birde” e unu modellu de isvilupu sustentàbile. Seattle tenet un’istòria musigale de sinnìfigu. Dae su 1.918 a su 1.951, b’aiat prus de binti clubes de jazz a longu de Jackson Street, dae su Chinatown International District atuale a su Central District. In s’issena de su jazz si fiant isvilupadas a su cumintzu sas carreras de Ray Charles, Quincy Jones, Ernestine Anderson e àteros. Seattle est finas su logu de nàschida de Jimi Hendrix sa paristòria de su rock e de s’istile musigale rock cunnotu comente “grunge”, pobularizadu dae grupos logales che Melvins, Nirvana, Soundgarden, Alice in Chains e Pearl Jam. Seattle est cunnotu comente sa cabitale istadunidesa de su cafè. + Renato Olivieri: Renato Olivieri (Sanguinetto (Berona), 04/08/1.925 – Milanu, 08/03/2.013) est istadu un’iscritore italianu. Biografia. @@ -13569,17 +16812,22 @@ Sunt caraterìstigas de sos libros suos sas atmosferas milanesas melancòligas e sa figura de su pessonazu printzipale, unu polimesu introvertidu, isse puru melancòligu, istimadore de su bonu e cunnoschidore de arte, che s’autore suo a s’abarru. Curiosidades. Renato Olivieri, chi non teniat perunu interessu pro su fùbalu, fiat istadu pro medas annos bighinu de domo de Enzo Bearzot su cummessàriu tènnigu de s'internassionale italiana de s'isportu re. In prus de custu, Renato Olivieri non ghiaiat e non teniat lissèntzia de tzaferru. + Duke Ellington: Duke Ellington est cunsideradu unu de sos musicistas jazz pius importantes de sempre. + It Don't Mean a Thing (If It Ain't Got That Swing): It Don't Mean a Thing (If It Ain't Got That Swing) est su titulu de una cantone iscritta in su 1931 dae Duke Ellington, e cun sas peraulas dae Irving Mills; custu est unu jazz standard. + Lista de jazz standards: Custa est una lista de sos jazz standards. Sunu inseridas puru musicas e cantones chi derivan dae ateros generes musicales. + Estate (cantone): Estate (in sardu: istìu) est una cantone italiana iscritta in su 1960 dae Bruno Martino cun sas peraulas de Bruno Brighetti. Custa cantone aiad appidu unu sucesso limitadu in Italia, ma in sos annos, est diventadu unu jazz standard massimu poi de sa interpretatzione de João Gilberto. A sa musica sun istados abinados sas peraulas in inglesu de duos autores su primu cun su titulu "Estate" dae Joel E. Siegel e-i s'atteru intitolada "In Summer" dae Jon Hendricks. Varios interpretes. In italianu l'ana interpretada Mina, Joao Gilberto, Mia Martini, Ornella Vanoni, Vinicio Capossela, La Crus, Irene Grandi, Andrea Bocelli e ultimamente Sergio Cammariere. Estate est diventadu unu standard chi ana eseguidu diversos jazzistas comente Joe Diorio, Chet Baker, Toots Thielemans, Mike Stern e Michel Petrucciani. + DDT: Su para-dicrorodifeniltricroruetanu o DDT est unu sòlidu incolore artamente idrofòbigu, cun unu fragu lizeru a cumpostu aromàtigu croridadu; est belle insolùbile in s’aba, peroe tenet bona solubilidade in su prus de sos issorvidores orgànigos, in sa rassura e in sos ozos. Su nùmene IUPAC esatu est 1,1,1-tricroru-2,2-bis(p-crorufenil)etanu, abreviadu in Dicroru-Difenil-Tricroruetanu, dae ue s’acrònimu DDT. Fiat istadu su primu contrababautzos modernu e est sempermai su prus cunnotu; fiat istadu impreadu dae su 1939, mescamente pro bincher sa malària. In Itàlia, s’amentat in particulare s’impreu suo cun custa finalidade in Sardinna, in ue sa maladia fiat endèmiga, chi aiat permìtidu de l’israighinare. S’iscoberta sua comente contrababautzos fiat istada de Paul Hermann Muller su chìmigu isvìtzeru, in sa busca de unu produtu eficassu contra a sos priogos, peroe sa nàschida sua remontat a Othmar Zeidler su chìmigu austrìagu, chi l’aiat sintetizadu in su 1873. @@ -13587,10 +16835,12 @@ In su 1950, sa Food and Drug Administration decrarat chi “cun onzi probabilidade, sos arriscos potentziales de su DDT fiant istadu suta-abaliados”. In su 1972, su DDT fiat istadu proibidu in sos Istados Aunidos, e in 1978 finas in Itàlia. In s’Unione Europea, su DDT est etichetadu cun sa frase de arriscu R40: “Possibilidade de efetos cantzeròtzenos – Provas imbastantes”. S’Azentzia Internassionale pro su Cancru IARC l’at insertadu a sa categoria 2B “indìtzios limitados de cantzerotzenitzidade”. In su 1962, un’ativista ambientalista amerigana, Rachel Carson, aiat pubrigadu su libru “Beranu mudu”, chi denuntziaiat su DDT comente causa de su cancru e dannosu in sa reproduidura de sos puzones, chi nde minimaiat sa grussària de su cogozu de sos oos. Su libru aiat causadu istrèpitu in s’opinione pùbriga; su resurtadu fiat istadu ch’in su 1972 su DDT fiat istadu proibidu pro s’impreu agrìculu in sos IAA e aiat bidu naschende su moimentu ambientalista. Su debate est galu allutu pro su chi pertocat s’impreu suo in su gherronzu de sa malària, in unos cantos paìsos de s’Àfriga e de s’Ìndia, in ue sa malària est endèmiga, s’arriscu de tumore dèvidu a su DDT si podet fagher segundàriu a petus de su minimonzu de s’inchirinu elevadu de mortalidade dèvidu a sa malària. In su barigare de su 2006, s’Organizadura Mundiale de sa Salude (OMS) at decraradu chi su DDT, si est impreadu in manera curreta, non diat cunzugher arriscos pro sa salude umana e chi su pestitzida diat dever cumparrer a faca de sas tzintzuleras e de sos meighinales comente istrumentu de pelea contra a sa malària. + SNCF: Sa SNCF (Société Nationale des Chemins de Fer Français) est s’entidade pùbriga chi zestionat su trasportu ferruviàriu in Frantza. Sa forma zurìdiga de sa SNCF est sa de un’organismu pùbrigu de creze industriale e cumertziale (EPIC), chi a s’abarru possuit partetzipaduras majoritàrias o totales in sas sotziedades de deretu privadu reunidas in su grupu SNCF, chi s’amparu de s’Istadu est pratigadu dae sa Deretura zenerale de sas infra-istruturas, de sos trasportos e de su mare de su Ministèriu de s’ecolozia, de s’isvilupu duràbile e de s’enerzia. Sa sea sotziale de sa SNCF s’agatat in Parizi in rue du Commandant René Mouchotte, in su de 14 distritos. S’EPIC, ch’impreat unas 160.000 pessones (datu de su cumintzu de su 2.010) pro unu ballùmene de bentas de 17.800 milliones de euros (2.009), isvilupat un’atividade dupra: - impresa ferruviària chi s’òcupat de s’aprofetamentu cumertziale de sos servìtzios de trasportu ferruviàriu de biazadores e mercantzias, a tràmunu de 4.500 milliones de euros de allogu abonados à RFF; - aprofetamentu e mantenimentu, a contu de su RFF, de sa retza nassionale de sos caminos de ferru frantzesos (a mèdiu de una cumbentura de zestione). + Dominique Fernandez: Dominique Fernandez, nàschidu su 25 de austu de 1.929 in Neuilly-sur-Seine, est un’iscritore, romanzeri, issazista e grandu biazadore frantzesu, membru de s’Acadèmia frantzesa. Est fizu de Ramon Fernandez, dipromàtigu de orìzine messigana, cullaboratzionista, a su cale l’at dedigadu in su 2.009 unu libru, “Ramon”, e de Liliane Chomette, normaliana, nàschida in Saint Anthème (Puy de Dôme) s’1 de abrile de 1.901, professora de matèrias literàrias. @@ -13601,12 +16851,16 @@ Non faghet mistèriu de s’omosessualidade sua, revelada a su pùbrigu a s’ora de sa pubrigadura de “Porporinu o sos Mistèrios de Nàpules”, in su 1.975, e a pitzos de sa cale at iscritu in particulare in s’òbera sua “S’isteddu in colore de rosa” (1.978). In su 1.999, leat sa defesa de su PACS. Decrarende-si comente “su primu acadèmigu abertamente omo”, at fatu figurare a Ganimede in su pomu de s’ispada sua. Est istadu cojuadu dae su 1.961 a su 1.971 cun Diane de Margerie, dae sa cale at tentu unu fizu, Ramon Fernandez (naradu che zaju suo) e una fiza, Laetitia. Dominique Fernandez at bìvidu in un’istatzu gadduresu a sos cumintzos de s’abentura turìstiga manna de sa Costera Ismerarda. + 1065: S'annu 1065 (in numeros romanos:MLXV) est comintzadu in sàpadu secundu su Calendariu Giulianu. + Calendàriu Giulianu: Su Calendariu Giulianu est unu calendàriu chi fit istadu introdottu in 46 a.C. (708 AUC) dae Giulio Cesare, dae ue leat su numene, in sostitutzione de su Calendàriu Romanu. Intradu in vigore in su 45 a.C. (709 AUC). Fit istadu su calendariu utilizadu in guasi tota s'Europa primu de esse' sostituidu dae su Calendàriu Gregorianu. + Calendàriu gregorianu: Su calendàriu gregorianu, chiamadu finas "calendàriu cristianu", est su calendàriu chi est istadu reconnottu e atzetadu a livellu internatzionale comente calendàriu tzivile. + Liornu: Liornu est una comuna italiana de 156.582 abitadores, cabitale de sa provìntzia tuscana a su matessi nùmene. Sa de tres leadas de sa rezione pro pobuladura a pustis de Frorèntzia e Pradu, sa de chimbe de s’Itàlia Tzentrale e sa de bintibator de s’Itàlia, istranzat a sa sola belle sa metade de sos abitadores de sa provìntzia sua pròpia; cun sas comunas probianas de Pisa e Collesalvetti, in prus de custu, custìtuit unu cùcuru de su gasi naradu “triàngulu industriale”, chi sa pobuladura grobale totalizat addae de 260.000 abitadores. @@ -13616,8 +16870,10 @@ Sa bidda est famada pro su Santuàriu de Montenero, chi zughet su nùmene de Nostra Sennora de sas Gràssias patrona de sa Tuscana, gasi etotu che pro aer dadu sa nàschida a pessonalidades prestizosas che Amedeo Modigliani, Pietro Mascagni, Giovanni Fattori, Carlo Azeglio Ciampi e medas àteros. Liornu est sa sea de s’Acadèmia Navale, de su cuarteri zenerale de sa Brigada de pararutistas “Folgore” e de su Grupu de interventu ispetziale; in prus de custu, est una de sas 15 dereturas marìtimas in sas cales est partzidu s’iscaru italianu. Sa bidda est unu de sos portos printzipales pro sas relassiones cun sa Sardinna. + Malcolm McDowell: Malcolm McDowell (13 June, 1943) est unu cantante e attore ingles. + NHK ni Yōkoso!: Benebènnios a sa NHK ("NHKにようこそ! En Eichi Kei ni yōkoso!") est unu contu nàschiu a su comintzu comente romanzu chi aiat iscrittu Tatsuhiko Takimoto e battìu a pustis, abberguau su sutzessu, in manga e anime. S'istoria contat sa pelea psicologica de unu zovanu hikikomori e NEET ("Not in Education, Employment or Training" ovverosiat "pessone chi non tenet traballu e nemmancu nde chircat, in prus a non istudiare") e su rapportu difficurtosu chi tenet chin atteros de connoschentzia sua; est unu pacu autobiografica, ca s'autore etottu at viviu unu periodu de hikikomori. Mancari chi trattet mascamente de su fenomenu "hikikomori" e de cussu "NEET", si colat fintzas pro atteras subcurturas de su Giappone, comente a s' "hotaku", "lolicon", s' "Offline meeting" (vortada a sa littera "adobiu offline", jocu de paragulas pro inditare sa pessona che unu computer e sa morte pro manu sua comente s'"istudada" de sa vida sua), e goi sichinde. Trama. @@ -13634,38 +16890,53 @@ Un'hotaku chin sa fissa de anime e manga a protagonista femininu; Satō l'aiat dau azudu pro lu difendere dae un'attu de bullismu chi fit subinde, e como vivet accant'e domo sua attendende a un'iscola professionale. Est issu chi at a facher de Satō un'hotaku-lolicon. Una cumpanza, fintzas sa senpai, de Satō. Comente chi non li bastet una depressione manna chi tentat de che bocare ingurtinde pasticcas, tentande puru de si uchidere, est una paranoide cumplottista e influentzat meda Satō chind unu contu de cumplottu in fattu de s'atteru. Una vorta fit sa rappresentante de classe inube Satō istabat. Severa de zudissiu siat chin sos atteros siat chin issa etottu, a pustis de patire fricaduras in su locu de traballu est diventada una pessone cinica e manipuladora, custretta a attendere a su frade suo hikikomori dandeli itte mandicare, e disposta a gruspire e appettigare puru sos amicos suos chenza bi pessare duas vortas. + 1960: S'annu 1960 (MCMXLX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1950: S'annu 1950 (MCML in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + 1956: S'annu 1956 (MCMLVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga segundu su calendàriu gregorianu. 1956 + 1913: S'annu 1913 (MCMXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1914: S'annu 1914 (MCMXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in gioia a segunda de su calendàriu gregorianu. + Fardeta: Sa fardeta est s’indumenta prus sintzilla chi bi podat esser pro cuguzare sa carena e pro custu est istada impreada, suta de formas bariadas, zai dae s’antigòriu. Tenet sa forma de unu tubu o de unu conu, prèndida a inghìriu de su chintu, e cuguzat sas ancas in manera totale o partiale. B’at paritzos modellos de fardetas, dae sos prus sintzillos, custituìdos dae una pannamenta ùniga aunida, dae unu drapu sintzillu, a sos prus particulares, cun formas orizinales logradas a mèdiu de cosiduras, ifertzas, pìnnigas, alamaramentos. Sa longària est un’elementu chi bàriat meda meda e nche podet sizire cale si siat livellu de s’anca: podet arribare petzi a sa cossa, a su ghenugru, a sos burtzeddos, presentende in custu casu abertas pro permiter una fazilidade de moimentu prus manna, o lingher foras male su solu, caraterizende-si pro sa presèntzia de unu trisinzu. Sas castas de pannamenta impreadas sunt intre sas prus bariadas: biscosa, zersei, zins, eac. Pro s’istajone istiale, s’ant a isseberare fardetas de istofa lizera a beru, chi permitent de faghet respirare sas ancas e, in su matessi tempus, de las “cuguzare”. A su contràriu, pro s’ierru esistint fardetas in pannamenta de tertziupelu, meda caentes pro protegher sas ancas dae su fritu chi, cumbinadas cun botas, permitent de no tenner sos pantalones e sas ancas infustas. + Sligo: Sligo est una tzitadina de s'Irlanda de su Nord e ada una populatzione de 19.452 abitantes a su 2011. + Grifone: Su grifone est unu dispositivu de reguladura de su frussu de matèrias lìchidas o aeriformes installadu in s’istremidade (duncas reguladura de sos frussos essende) o in sa mesania (duncas reguladura de su frussu colende) de una cunduta, de una tuberia o de unu reservadorzu. In su primu e in su de tres casos si faeddat prus propiamente de grifone, in su de duos de bàrvula. Si distinghet intre grifoneria idrosanidària, normarmente agabada a mèdiu de barnitzadura o protzessos garvànigos, e grifoneria groga o crua, che sos grifones pro su cumbustìbile o aparitzaduras mecànigas. + 1054: S'annu 1054 (in numeros romanos:MLIV) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1965: S'annu 1965 (MCMXLXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1969: S'annu 1969 (MCMLXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mercurìs segundu su calendàriu gregorianu. + Francesco Mario Pagano: + Carmine Crocco: + Avertu de recuida: S’avertu de recuida est unu cumandu impostu avesarmente dae sas autoridades nassionales e/o militares a totu sos tziviles e a totu sos chi non tenent unu permissu determinadu redassadu dae sas autoridades, chi cunsistit in s’obrigadura de abarrare in sos bividorzos suos pròpios in tempus de sas oras de note, istudende onzi casta de lughe si est pretzisu. S’avertu de recuida s’àprigat cando cumparent probremas de òrdine pùbrigu tales chi faghent difìzile, dae bandas de sas autoridades, sa proteghidura de logalidades determinadas, o cando sa pobuladura tzivile podet esser posta in perìgulu, pro narrer, dae assiones de gherra de s’inimigu. Casu s’arrischent bombardamentos abiàtigos, in tempus de s’avertu de recuida est proibidu a alluer cale si siat lughe, in manera a dificurtare s’identifigadura de sa posissione de una leada. A pustis de s’ora de intrada in fortza de s’avertu de recuida, sos tziviles e sos chi non tenent unu permissu si devent retirare a sos bividorzos issoro. In su casu de trasgressura, s’àprigant penalidades cunforme a sas normas militares e tziviles. Cando passat s’avertu de recuida, totu torrat a sa normalidade. In su suspu de sos zòvanos, su tèrmine “avertu de recuida” s’impreat pro inditare s’ora de ghirada a domo, imposta a s’avesu dae sos babos o dae sos amparadores. + Antoneddu Cucureddu: Antoneddu Cucureddu (S’Alighera, 04/10/1.949) est un’acussadore sardu de fùbalu e zogadore antigu, de posissione defendidore. Impreadu comente brincadore (defendidore e mediucampista), aiat reveladu capatzidades bonas de atacu: su primu golu cun sa màllia de sa Juventus nche fiat crompidu contra a su Casteddu, e fiat istadu su primu de sa fiolera de 26 realizaduras in sa sèrie A durante sa carrera sua in arbunieddu – nd’aiat marcadu 39 in totale – chi l’aiant rènnidu unu de sos defendidores-mediucampistas prus prolìfigos de totu sos tempos in sa sèrie prus arta. @@ -13673,27 +16944,38 @@ Su golu prus importante de sa carrera sua l’aiat marcadu su 20 de maju de 1.973, in tempus de s’ùrtima zorronada de su campionadu 1.972-1.973: in s’ìnteri chi su Milan, ch’in sa crassifigadura teniat unu puntu prus che sa Juventus, perdiat 5-3 in Berona, sa Juventus resessiat a refagher s’incuimentu initziale in su terrinu de sa Roma, a sa prima agualende peri Altafini e posca binchende 2-1 a tres minutos dae s’agabu, cun unu tiru dae foras de arzola de Cucureddu. Custa bintòria aiat permìtidu a sa Juventus de bincher su de 15 iscudetes suos. Cucureddu aiat zogadu finas a 12 istajones cun sa camiseta de sa Juventus e, in su campionadu 1.981-1.982, si fiat tramudadu a ue sa Frorentziana, in ue aiat cuncruìdu sa carrera sua in sa sèrie A pro neghe de diferentes lesiadas in s’ischina. In su 1.984-1.985, aiat terminadu sa carrera sua de fubaleri cun su Noara in sa sèrie C2. Fiant istadas 13 in totale sas acudidas de Cucureddu a s’internassionale (sa prima fiat istada in su 1.975), totus in s’èpoga de Bearzot: intre custas, sunt incrùdidas sas chimbe partidas disputadas in su campionadu de su mundu de 1.978 in Arzentina. S’ùrtimu addòviu de Cucureddu in s’internassionale remontat a su nadale de 1.978 contra a s’Ispanna. + Cartamenteria: Una cartamenteria est un’installadura industriale in ue si produit cartamenta, avesarmente a iscala lada, duncas a mèdiu de s’impreu de cadenas de montazu; si sunt isvilupadas a pustis de s’industrializadura europea manna de su 1.870, peroe particularmente a pustis de sa segunda gherra mundiale. Sa produidura de cartamenta s’isvilupat in diferentes fases, dae sas matèrias primas a s’insambramentu finas a su remunimentu in matèrias agabadas. Pro su chi pertocat s’insambramentu, est formadu dae una cadena de montazu, cumposta a bia sua dae una filera de carritos trasportadores a ue si càrrigant sos cumponidores pro s’insambramentu; duncas, b’at una moida e un’agabu, in ue su produtu est imballadu opportunamente e tramudadu a su departamentu de matèrias agabadas. Totu s’operadura de montazu de su produtu netzèssitat de unu pessonale a longu de sa cadena, mediamente de 30 pessones. Peri custu protzedimentu, si produit su prus de sa cartamenta comuna, francu su nitzu minore e sas catolas anatòmigas, chi sighint critèrios de cosidura e insambramentu a manu. + 1750: S'annu 1750 (MDCCL in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1685: S'annu 1685 (MDCLXXXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1849: S'annu 1849 (MDCCCXLXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1810: S'annu 1810 (MDCCCX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1982: S'annu 1982 (MCMLXXXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1990: S'annu 1990 (MCMXC in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1473: S'annu 1473 (MCDLXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1492: S'annu 1492 (MCDXCII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + Cristoforo Colombo: + Marròcula: Sa marròcula (o bardùfula) est unu zoghete, avesarmente fatu de linna tosta, a forma de conu cun una punta de ferru in un’istremidade. Sa marròcula fiat unu zoghete ispainadu intre sos gregos e sos romanos: est numenada, pro isempru, dae Callìmagu, e finas Catone, su tzensuradore romanu cunnotu, la cussizaiat de colatempus pro sos pitzinnos chi, a parrer suo, diant aer dèvidu evitare sas manzìngulas intames. @@ -13702,6 +16984,7 @@ Sas marròculas fiant ispainadas finas intre sos ìndios de ambas Amèrigas zai meda tempus in antis de s’arribada de Culumbu. Sos Inuit, una pobuladura de su nordu, chircaiant de fagher fagher a sas marròculas una furriada cumpreta de sos bividorzos issoro, mescamente in ierru. Particularmente in Zapone, est ispainada sa produidura artesanale de custu zoghete. Medas artesanos de custu paìsu ischint creare marròculas “illieradoras”, est a narrer chi nd’allìberant àteras prus minoras in tempus de sa furriada issoro. In su Borneu e in sa Noa Ghinea, a pustis de sa semenadura, sos massarzos faghent furriare sas marròculas pro istimulare sa crèschida de sas brossas. + Tinteri: Su tinteri (paraula intrada cun probabilidade a sa limba sarda peri s’ispannolu “tintero”) est unu retzipiente minore, fitianu de bidru, portzellana, prata, latone o pertru. Postu a curtzu de sa pessone chi devet iscrier, cuntenet sa tinta impreada pro s’iscritura a mèdiu de su càlamu o cun pinna rapresentada dae una pertighedda puntzitada o dae un’istremidade de una pinna de un’ae o de una temperedda infilada a una pertighedda. @@ -13708,10 +16991,13 @@ Su tinteri servit finas pro cuntenner sa tinta utilizada pro prenare sas pinnas istilogràfigas. Sa tinta cuntènnida in su tinteri est unu lìchidu coloradu (fitianu nieddu) cun diferentes pigmentos che tintieddu, ranos bezetales, minerales bariados, cun su cale si trassant sos sinnos ideogràfigos o sillàbigos in superfìtzies sùtiles, in colore craru o arbu, che sos pabellos, su pabiru o su bargaminu. Unu tinteri tenet fitianu unu cavacu pro evitare s’ispaporadura, s’essida intzidentale o s’isponidura etzessiva a s’àera de sa tinta. + Proina: Sa proina est sa pretzipitadura atmosfèriga prus comuna e si format cando gùtios separados de aba falant a su solu dae sas nues. Su còdighe suo METAR est RA. Sa proina zogat unu rolu importante a beru in su tzicru de s’aba, in ue su lìchidu ch’ispàporat dae sos otzèanos in forma de papore si cundensat in sas nues e falat torra a su solu, a pustis torrat a sos otzèanos peri sas tizas suterraneas, sos traìnos e sos rios e repitet su tzicru. In cussa manera, si rennet disponìbile a sa bio-isfera permitende s’isvilupu de sa frora e de sa fauna e s’abilitabilidade a sos èsseres umanos. + Ulysses Grant: Ulysses S. Grant (nàschidu Hiram Ulysses Grant; 27.04.1822-23.07.1885) fiat istadu su de 18 Presidentes de sos Istados Aunidos (1.869-1.877) a pustis su rolu suo meda esitosu de zenerale in sa segunda metade de sa gherra tzivile. Suta de Grant, s’Armada de s’Unione aiat derrotadu s’Armada Cunfederada; sa gherra, e sa setzessura, fiant agabadas cun sa rènnida de s’armada de Robert E. Lee in Appomattox. Comente presidente, aiat ghiadu sos Repubriganos Raighinales in s’isfortzu issoro de eliminare totu sas istigas de su nassionalismu cunfederadu e de s’iscravitùdine. Bulluzadu dae sa biolèntzia incuntrollada in su suddu e disizende protegher sos nassionales afro-ameriganos, Grant su Presidente aiat destruìdu su Ku Klux Klan in su 1.871. + Camina-e-faedda: Unu camina-e-faedda, a narrer prus propiamente “emissore-retzidore pramale” (evitare s’ingresismu “walkie-talkie”), est una ràdiu emissora-retzidora bidereturale portàbile chi podet esser bardada in una manu. Sas caraterìstigas suas tìpigas cunsistent in su teninzu de unu canale de comunicadura mesucumpartzidu e puntu-murtipuntu: una ùniga ràdiu podet trasmiter in unu mamentu determinadu, peroe prus ràdios podent intender sa missada. S’emissura cumintzat incarchende su butone “push-to-talk”, fitianu abreviadu cun s’acrònimu PTT (modu mesucumpartzidu). @@ -13718,19 +17004,27 @@ Sos sistemas prus evoluìdos tenent sa capatzitade de selessionare una banda de transmissura (canale) in intro de una gama de balores posìbiles. Unu camina-e-faedda assimizat in manera baga a unu telèfonu, a s’avesu est prus mannu chi unu telemòbile, cun un’antenna chi nch’essit dae susu. Cando chi su telèfonu tenet un’artufaeddadore chi podet esser intesu dae una pessone ebia, s’artufaeddadore de unu camina-e-faedda tenet unu ballùmene prus artu e podet esser intesu dae prus pessones in sas probianias. Sos pramales podent esser impreados pro comunicare intre issos, cun istassiones firmas o montadas in mèdios de trasportu. + Arthur Rimbaud: + 1431: S'annu 1431 (MCDXXXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1976: S'annu 1976 (MCMLXXVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1887: S'annu 1887 (MDCCCLXXXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1934: S'annu 1934 (MCMXXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + Marcel Breuer: Est istadu un architeto e designer de su movimentu modernu. + 1971: S'annu 1971 (MCMLXXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + Karlovac: Karlovac est una bidda croata de 59.395 abitadores, cabitale de su contadu numenale. S’agatat in sa Croàtzia tzentrale, 56 km. a su suddu-uestu de Tzagàbria e 130 km. a su nordu-estu de Rijeka. Est ubigadu in su paris pannònigu, a curtzu de sas Arpes Dinàrigas, est pretzisamente dae Karlovac chi cumintzat a si pesare sa parte montaresa chirru a su Mesuterranu. @@ -13737,6 +17031,7 @@ Abarrat in su rugradorzu de biazadorzos importantes caminales e ferruviàrios chi dae Tzagàbria andant in sa deretura de Rijeka e Ispàlatu. In prus de possuer numerosos parcos e meda birdura, Karlovac tenet sa particularidade de esser rugradu dae bator rios – Korana, Kupa, Dobra i Mreznica – i pro custa resone est cunnotu comente sa bidda de sos bator rios. In su tzensimentu de 2001, sa munitzipalidade contaiat unu 85,86 % de croatos e unu 8,55 % de serbos.  + Farche e marteddu: Sa farche e marteddu (☭) est unu sìmbulu de su movimentu operaju. Pro primu fit sìmbulu de sas organizatziones siat sotzialistas, siat comunistas; dae su sèculu XX est diventadu su marcu prus connotu de su comunismu. Sìmbulos. @@ -13744,66 +17039,90 @@ Custos duos trastes sunt istados isseperados comente sìmbulos de su pòpulu travalladore e rapresentant s'unidade de sos travalladores agrìculos e industriales. Est istadu Lenin chi at detzisu de los unire e su sutzessu suo si at àpidu a pustis de sa rivolutzione bolscevica. Impreu. Sa farche e marteddu fit presente in sa bandera de s'Unione Soviètica e in paritzas banderas de sas Repùblicas chi nde faghiant parte e in sa de àteros istados comunistas o sotzialistas mancari si pro pagu tempus, che a cussa de s'Albania in su 1944. Oje non b'at istadu perunu chi mantenet farche e marteddu in s'istendarde suo, est imbetze usadu dae unu muntone de partidos e sòtzios comunistas in totu su mundu. + Giulio Einaudi Editore: La Giulio Einaudi Editore est una de sas pius importantes casas editrices italianas. Fit istada fundada a Torino su 15 de santandria de su 1933 dae Giulio Einaudi, fizu de i cussu chi poi est diventadu presidente della repubblica italiana Luigi Einaudi. + 1933: S'annu 1933 (MCMXXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + 1970: S'annu 1970 (MCMLXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + Nikolaus Harnoncourt: Naskidu in Berlino, fattu mannu in Austria in sa tzitade de Graz ada istudiadu mùsica in Vienna. + 1892: S'annu 1892 (MDCCCXCII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1926: S'annu 1926 (MCMXXVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + Montes de Mola: Sos Montes de Mola (Monti di Mola in gadduresu) sunt una regione de sa costera gadduresa. Custa zona est connota in italianu e in totu su mundu chin su nùmene turìsticu de Costa Smeralda, imbentadu dae s'architetu Luigi Vietti. Sa penìsula, parte de su territòriu de su comunu de Altzaghena, s'isvilupat in 55 chilòmetros de costera rocosa chin calas, renas e isuleddas. Fit belle totu ispopulada fintzas a sa nàschida, in su 1962, de su Cunsòrtziu Costa Smeralda pro more de su prìntzipe Karim Aga Khan. Su bidditzolu prus mannu de sos Montes de Mola est Portu Chervu in uve bi sunt totus sos servìtzios e sas zonas cummertzales. Chin Portu Chervu naschit fintzas un'istile architetònicu novu cramadu Istile Mediterràneu, diventadu pois nòdidu, chi volùmenes simpres e colores craros; sìmbulu de su bidditzolu est sa creja de Stella Maris, fraicada in sos annos '70. + Istancu: S’istancu est una butega, in zenerale de dimensiones minores, nàschida pro cuntrollare sa bèndida de produtos de fumu ozetu de sos monopòlios de s’Istadu de sa Repùbriga Italiana. Atuarmente, est possìbile a comporare medas artìgulos, comente tabacos, sale de coghina, balores bullados, cuntrassinnos telemàtigos (in antis fiant sos bullos fisgales), recàrrigas telefònigas, materiale de ufìssiu e, reghentemente, s’impreant finas de retzidorzos. Gràssias a sa retza informàtiga de Lottomatica e de àteros cuntzessionàrios comente SISAL, sunt dispensados a sos tzitadinos servìtzios comente su pagamentu de sa binneta de s’automòbile, sa fatura telefòniga, de s’aba, de sa lughe, de s’eletritzitade, s’impòsitu subra de sos refudos, sa cuota RAI , machìtzias, eac. A s’agabu de su milliotughentos, fiat istada cunfiada a sos istancos sa bèndida de sa chinina de s’Istadu pro orizare s’ispainadura de sa malària. Sa prerogativa narada fiat sodigada finas a pustis de su segundu pustigherra. + 1837: S'annu 1837 (MDCCCXXXVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + Terremoto de Lisbona: Su Terremoto de Lisbona s'est verificadu in Lisbona in Portogallo su 1mu de santandria de su 1755 a sa 09:40 de manzanu. + 1755: S'annu 1755 (MDCCLV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1947: S'annu 1947 (MCMXLVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1847: S'annu 1847 (MDCCCXLVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1515: S'annu 1515 (MDXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1720: S'annu 1720 (MDCCXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1955: S'annu 1955 (MCMLV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1921: S'annu 1921 (MCMXXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1975: S'annu 1975 (MCMLXXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu mèrcuris a segunda de su calendàriu gregorianu. + Marrulleri: Su marrulleri est un’elementu de pedra, tzimentu o pràstiga, de forma bariàvile (tzilìndriga, parallelepìpeda, truncocòniga), cullocadu in s’oru de una carrera pro nd’alindare sa caminera. Sa finalidade sua est a sinzolare e protegher fraigos (peroe finas biadutos, cofos, àrvures, mureddos), inditende-nde sa presèntzia a sos automobilistas cun s’intentu de nde sarvabardare s’incolumidade. Su marrulleri, si est ìntegru, si podet bider bene finas dae largu e in sas oras de note, ca est pintadu in arbu e nieddu e probidu de dispositivos torralughe. Sos marrulleris zai s’impreaiant meda in antis de s’imbentu de sos beìculos motorizados. Intre sos fatos chi lu proant, si podet amentare su sonetu fontomadu de Carlo Porta de 1.814, “Paracar che scappee de Lombardia”, in ue sos militares frantzesos retziant s’aproerzu de “marrulleris” pro un’analozia intre sa forma de sos marrulleris e sa de sos sumbreris figurosos issoro. Intre sas òperas de su Museu in s’àera lìbera Bilotti, ammanitzadu in sas carreras de Cusèntzia, b’at iscurturas de Pietro Consagra chi su tìtulu est “Sos Marrulleris”. + Parafrinas: Su parafrinas de un’aparèchiu, un’automòbile, unu postale, una moto o unu trambiu est s’imbentanadura de antis de sa cabina de istare. Sos parafrinas modernos sunt realizados zenerarmente cun bidru laminadu, o siat formadu dae duas tellas de bidru e dae unu pizu de pràstiga intermèdiu, e sunt afirmados in manera perimetrale a sa carrosseria a mèdiu de impachetaduras e colladores. Sos parafrinas de sas motos sunt custituìdos a s’avesu dae pràstiga acrìliga. Comente narat su nùmene, sa funtzione sua printzipale est a protegher su ghiadore dae su bentu, est a narrer dae s’impatu de s’àera cun su beìculu in moimentu. Su parafrinas tenet sa funtzione de protegher mescamente sos ocupadores de su beìculu dae s’addobada de s’àera in tempus de sa martza, dae sas temperaduras isternas e dae partes boladoras che prùere, babautzos e crastos, in prus de esser unu cumponidore integradore de sa carrosseria e a dispensare un’istrutura abiodinàmiga. Addae de custu, podet esser aprigadu unu pizu UT pro apantallare sa lughe urtratanada dannarza. + Pan Am World Airways: Pan American World Airways, abreviada comunamente in Pan Am, fiat istadu su trasportadore abiàtigu printzipale e prus mannu de sos Istados Aunidos dae su 1927 finas a su faddimentu suo de su 4 de nadale de 1991. Fundada in su 1927 comente servìtziu programmadu de passizeri e curreu chi operaiat intre Key West, Frorida, e S’Abana, Cuba, sa cumpanzia fiat devènnida una de importu, acreditada de medas innoaduras chi aiant formadu s’indùstria abiàtiga internassionale, incrùdidu s’impreu ispainadu de zetos, jumbos e sistemas de reservadura informatizados. Fiat istada finas unu de sos membros fundadores de s’Assòtziu Internassionale de Trasportu Abiàtigu (AITA), s’assòtziu industriale grobale de sas cumpanzias abiàtigas. Identifigada dae su logo suo cun unu grobu biaìtu, dae sa paraula “clipper” (aparèchiu mannu pro bolos transotzeànigos) in sos nùmenes de sos bolarzos e in sos sinzales de mutida, e dae sos bonetes arbos de sos pilotos suos, sa cumpanzia fiat istada un’icona curturale de su de 20 sègulos. In un’èpoga dominada dae trasportadores de bandera chi fiant possèdidos dae sos gubernos in manera totale o majoritària, fiat finas sa cumpanzia de bandera no ufissiale de sos IAA. In tempus de su prus de s’era sua, sa base operativa de Pan Am fiat istadu su Worldport, situadu in s’abioportu John F. Kennedy de New York. + Russell Crowe: Russell Crowe (7 abrile, 1964) est unu attore nou-zelandesu. + Kevin Costner: Martin Landau (Lynwood, California 18 January, 1955), prus conotta comente est unu attore americanu. + Rìmini: Rìmini ("Rèmin", "Rémni" o "Rémne" in romannolu, "Ariminum" in latinu) est una comuna italiana de 146.606 abitadores, cabitale de sa provìntzia a su matessi nùmene in Emìlia-Romanna. Sa provìntzia fiat istada istituìda in su 1992, disagrustende-nde su territòriu dae sa provìntzia de Forilì de tando; petzi in s’abrile de 1995 at cumintzadu a esser operativa efetivamente, cun s’ativadura de sa Prefetura e s’eleghidura de su primu cussizu provintziale. Sa comuna de Rìmini incruiat aguarmente sos territòrios de sa comuna atuale de Riccione (finas a su 1922) e sa de Bellaria-Igea Marina (finas a su 1956), chi a dies de oe sunt comunas autònomas. @@ -13812,11 +17131,13 @@ Belle gasi, Rìmini no est petzi unu logu de bagàntzias de s’iscaru romannolu, si nono finas una tzitade de livellu istòrigu curturale bastante elevadu (mancari custu aspetu siat avesarmente dassadu in sa segunda fila a petus de su prus famadu de cabitale de sa bida notenca e mundana). Colònia fundada dae sos Romanos in su 268 in antis de Cristos, pro totu su tempus de sa dominadura issoro est istada unu nudu fundamentale de comunicadura intre su nordu e su suddu de su continente, e in su solu suo sos imperadores romanos aiant fraigadu monumentos che s’Arcu de Austu, su Ponte de Tibèriu e s’Anfiteatru, cando ch’in tempus de su primu Renaschimentu, suta de sos Malatestas, sa corte sua est istada una de sas prus bias de s’èpoga, istranzende artistas de sa pesadura de Leon Battista Alberti, Piero della Francesca, Roberto Valturio, Matteo de’ Pasti, e produende òperas che su Tèmpiu Malatestianu. In su milliotughentos, in prus de custu, est istada una de sas tzitades prus ativas dae su puntu de bista rebolussionàriu, istranzende medas de sos moimentos cun sa finalidade de s’unifigadura, cando ch’in tempus de sa segunda gherra mundiale sa tzitade fiat istada logu de acontèssida de tzocos tostos e bombardamentos àspidos, gasi etotu che de una resistèntzia orgullosa partisana, chi l’aiat fatu lograre s’ondra de una medalla de oro pro sa balentia tzivile. Favorizadu dae sa posissione zeogràfiga e dae sas istruturas de retzida, Rìmini s’est afirmadu comente unu de sos agrustadorzos feriales e cungressales de Europa, sea de manifestadas e cumbènios de sinnìfigu mannu. + Death Note: Death Note (デスノート , Desu Nōto) est unu manga chi Tsugumi Ōba b'at tentu s'idea e l'at iscrittu paris chin Takeshi Obata pro sos disinnos. In Giappone Weekly Shōnen Jump l'at prubicau dae su mese de Nadale in su 2003 a su de maju in su 2006, e a pustis colliu in 12 tankōbon. Pro cantu pertocat s'istadu italianu, su manga l'at prubicau imbetzes Planet Manga (Panini Comics) dae su mese de Sant'Andrìa in su 2006 a su de Capidanne in su 2008. S'istoria contat de Light Yagami, unu pitzoccu de iscola superiore a primu e de s'universidade a pustis, chi aiat atzapau unu cuadernu de lumene Death Note, capassu de soprannaturales poderes, ghettau a terra dae unu shinigami (deus de sa morte) muttiu Ryuk. S'ozetu daet a chie lu impreat su podere de ch'isperdere chiesisiat, petzi ponendebi su lumen in intro in su mentras chi si bi immazinat sa cara de chie si cheret mortu. Light, chi lu timet a su cumintzu, cheret impreare su Death Note pro che bocare dae tottu sa terra sos criminales e fundare unu mundu novu inube non b'apat prus male, ma s'interventu de L, unu fentomau detective privau, li orroghinat sa trassa. Su manga est istau unu sutzessu a libellu mundiale, tantu chi b'an fattu dae cuddu paritzas atteras operas, comente un'anime de 37 puntadas, duos romanzos e fintzas videojocos. Su titulu orizinale giapponesu est iscrittu a carattere mauschìnu, apparende duncas DEATH NOTE. Custa caratteristica peroe, foras de su Giappone, non l'at mantesa nemos in neddube, figurande semplicemente "Death Note". + Another: Another ("アナザー" , Anazā) est unu romanzu horror giapponesu chi b'at tentu s'idea Yukito Ayatsuji e Kadokawa Shoten l'at prubbicau in su 29 de Santu Gabine in su 2009. Una vortada in manga l'at prubbicada Young Ace (de sa Kadokawa Shoten etottu) in intro de maju in su 2010 e de jannarju in su 2012. Su primu episodiu de sa serie anime est istau trasmissu in su mese de jannarju de su 2012. Trama. @@ -13824,11 +17145,14 @@ In s'istajone de beranu de su 1998 unu pitzoccu de 15 annos, chi si nat Koichi Sakakibara, accudit a sa bidda de Yomiyama dae sa tzittade de Tokyo pro istare in cumpanzia chin sos jajos suos, in su mentras chi su babbu traballat in India. Attendet sas lessiones propriu in sa setzione 3, ma perdet una parica 'e chidas pro more de unu pneumotorace. Cando est in ricoveru, sos cumpanzos novos de classe sua li fachen visita e a pustis s'adobiat chind una misteriosa pitzocca, de lumene Mei Misaki, chi paret andande a s'obitoriu. Una borta torrau in salude e dimissu, su pitzoccu cumintzat s'iscola fachendesi cussizare prus de carchi cosa dae tia sua: issa puru, peroe, non li narat nudda issupra su cumportamentu chi tenen sos fedales suos chin Mei, chi la trattan comente chi no esistat. Koichi est in cuffusione semper de prus e pedit prus vortas su chi est sutzedinde siat a Misaki etottu siat a sos cumpanzos, chi peroe non li torran imposta. Sa tensione chi ja b'aiat a primu aumentat galu de prus cando una cumpanza de classe sua, Yukari Sakuragi, siche morit male istrampande dae s'iscala e acabbande impalada in sa punta de su parabba. A sa fine, che torrat a pizu chi custa morte siat petzi una de sas paritzas ligadas a sa classe 3 - 3. Edduncas Koichi e sos amicos suos Mei, Naoya Teshigawara, Tomohiko Kazami e Yuya Mochizuki chircan de isorvere su misteriu de cuss'annu malu 1972 ca dae cughe est cumintzau tottu: difattis sa morte sichit a corfere chenza piedade sa setzione 3 cando resurtat chi b'est un'istudiante in prus, ja bell'e mortu dae tempus meda, chi est sa causa primaria de tottu su chi de malu capitat in sa classe. + Calassu arrimaguantes: Unu calassu arrimaguantes (o, sintzillamente, arrimaguantes) est una bardana realizada in su tabuleri de bordu, posta in subra de su putzu de sa pedalera in un’automòbile, impreada fitianu pro bi bardare cosas bariadas. Sos ozetos remunidos prus frechentemente in un’arrimaguantes incruent sos documentos de rezistradura e asseguràntzia de su beìculu, manuales, CDs, durcarias, libros, pannutzos, cantzos de bestire e atzessòrios e zoghetes pro creaduras. Su nùmene derivat dae sa finalidade orizinale de su calassu, est a narrer su remunimentu de guantes. In su prus de sos beìculos, su calassu arrimaguantes si serrat cun unu cunzone, prus raras bias s’impreat una crae. + Paramore: Is Paramore funt unu grupu alternative rock nàschidu a Franklin, Tennessee in Istados Unidos. + ETA: S’Euskadi Ta Askatasuna (chi in limba basca cheret nàrrere “Paìsu Bascu e Libertade”), connota cun sa sigla sua ETA, est un’organizatzione armada basca chi si proclamat independentista, patriòtica, sotzialista e rivolutzionària. Dae sa creatzione de sa prima ETA, sunt esìstidas organizatziones diferentes, cun su matessi nùmene, nàschidas comente resurtadu de argunas iscissiones. In ocasiones diferentes sunt esìstidas duas organizatziones distintas chi currispondiant a sa matessi sigla e, a bias e pro pagu tempus, finas tres. Tenet comente finalidade prioritària s’indipendèntzia de su chi su natzionalismu bascu cramat “Euskal Herria”, dae sos Istados de Ispagna e Frantza, e su fràigu de un’istadu sotzialista. Pro bi cròmpere, tirat profetu dae assassìnios, secuestros, terrorismu e s’estorsione econòmica, siat in Ispagna siat, in manera ocasionale, in Frantza, in sa chi cramant “luta armada”. @@ -13836,6 +17160,7 @@ Amnistia Internatzionale at cundennadu prus de una bia sas atziones de s’ETA, cunsiderende·las comente crìmines o abusos graes contra a sos deretos umanos, su chi non l’at impeigadu de criticare sa polìtiga antiterrorista de su guvernu ispagnolu, in particulare su regìmene de incomunicatzione chi diat cunsentire su malu tratu o sa tortura de sos presoneris, cunforma a custa ONG. Dae su 2002, sos partidos polìticos Batasuna, Atzione Natzionalista Basca e Partidu Comunista de sas Terras Bascas sunt istados illegalizados dae su Tribunale Supremu pro sos ligàmenes issoro cun ETA, a pustis de sas riformas legislativas adotadas dae sas Cortes Generales de proposta de su guvernu de José Maria Aznar. Su Tribunale Costitutzionale aiat refudadu sos ricursos presentados dae sos tres partidos e su Tribunale Europeu de sos Deretos Umanos at negadu sas dimandas postas dae sos primos duos. Dae su 1976, sos guvernos ispagnolos ant esploradu su caminu de su diàlogu pro l’agabbare cun s’atividae terrorista de ETA, istabilende cuntatos cun ETA, cun su resurtadu de trèguas e tzessatzione de su fogu. Dae sa firma de su Patu de Estella de su 1998, b'at àpidu unos cantos patos de ETA cun diferentes fortzas polìticas. Su 20 de santugaine de su 2011, tres dies a pustis de sa “Cunferèntzia Internatzionale pro promòere sa risolutzione de su cunflitu in su Paìsu Bascu” in Donostia/San Sebastian, s'organizatzione armada aiat annuntziadu cun unu comunicadu “sa tzelada definitiva de s’atividade sua armada”. + Istassione ferruviària Rezu Emìlia AB Mediupadana: S’istassione de Rezu Emìlia AB Mediupadana est un’istassione ferruviària de sa lìnia de arta belotzitade Milanu-Bolonna, de sa cale format s’ùnigu transitadorzu de biazadores intermèdiu. Intre su 2.008 e su 2.013, s’installadura aiat operadu de puntu de moimentu cun su nùmene de Rezu Emìlia AB. S’8 de làmpadas de 2.013, s’est isvilupada s’inaguradura cun sas autoridades, canto chi sa posta in servìziu currespondidora de s’istassione est acontèssida sa die in fatu. Pro cunseghèntzia, sa numenadura est istada mudada in “Rezu Emìlia AB Mediupadana”. @@ -13847,13 +17172,16 @@ S’istassione est probida de un’aparcadorzu intertramunadore ampru e est cunetada dae una transitabilidade caminale fraigada apositivamente chi l’aunit a s’autocaminu A1 serente. A su 2.013, s’istassione est cunetada dae sa lìnia automobilenca 5 de AM cun una frechèntzia de trinta minutos. In prus de custu, est prebida sa fraigadura de un’arressada in su caminu de ferru Rezu Emìlia-Guastalla in su cuadru de su potentziamentu de s’arrogu sutaurbanu Rezu-Bagnolo in Piano, cun sa finalidade de creare una relassione ferruviària intre s’istassione in sa lìnia AB/AC e cussa in sa lìnia istòriga. + Pinnetone: Su pinnetone est un’immòbile custituìdu zenerarmente dae mòdulos antisfabrigados in tzimentu armadu antiscumprimidu o in atzarzu, destinadu a s’impreu industriale o artesanale. Nde sunt un’isempru totu sos assentadorzos modernos produtivos, industriales e de magasinamentu. Sa forma e sa dimensione de unu pinnetone industriale dependent in parte manna dae s’istrutura de sas installaduras chi devet cuntenner. Podet sighire sa fòrmula de sa bèndida dereta o de sa logadura immobiliària. + Luminu: Su luminu o (fintzas allominu) est un’ozetu sintzillu e pràtigu chi permitet de coberare fogu pro diferentes impreos in manera segura: est unu fustigheddu de linna, cotone o pabiru, cun un’istremidade cuguzada cun una sustàntzia inframàbile chi s’alluet pro isfrigatzamentu in una superfìtzie rasposa. Sos luminos isvedesos o de seguràntzia sunt luminos chi s’alluent petzi si sunt frigados in una superfìtzie adeguada, posissionada a s’avesu in su chirru isternu de sa boetighedda. Sos cheritos sunt luminos cun nèbidu in cotone o in pabiru profizadu, tiritiri de chera e cun concutza afogazadora. + Lagu Superiore: Su Lagu Superiore est su prus mannu de sos Grandu Lagos de s’Amèriga de su Nordu. Su lagu est alindadu dae s’Ontario canadesu e dae su Minnesota istadunidesu a su nordu e a s’uestu, e dae su Wisconsin e su Michigan istadunidesos a su suddu. Est cussideradu zenerarmente comente su lagu de aba durche prus mannu de su mundu pro superfìzie. Pro ballùmene, est su de tres lagos de aba durche prus mannu de su mundu. @@ -13861,16 +17189,22 @@ Sa tribù ìndia de sos Ojibwes naraiat su lagu “"gichigami"”, chi sinnìfigat “aba manna”. Henry Wadsworth Longfellow aiat iscritu su nùmene comente “Gitche Gumee” in “The Song of Hiawatha”, a s’aguale de Gordon Lightfoot in sa cantone sua “The Wreck of the Edmund Fizgerald”. Sos primos isproradores frantzesos chi si fiat acurtziados de custu mare internu mannu peri su riu Ottawa e su lagu Huron in tempus de su de 17 sègulos, si fiant refertos a s’iscoberta issoro comente “"Le lac supérieur"”, in su sentidu de “lagu in subra de su lagu Huron”. Su lagu fiat istadu naradu finas “Lac Tracy” dae sos missionàrios zesuitas de su de 17 sègulos. Sos ingresos, addaghi aiant leadu cuntrollu de sa rezione dae sos frantzesos in sa dècada de 1760, in fatu de sa gherra intre frantzesos e ìndios, aiant ingresizadu su nùmene de su lagu in “Superior”, sende superiore in mannària a totu sos àteros lagos de cussu continente bastu. + Gavinu 'e Ledda: Est s'autore de su romanzu autobiograficu Padre padrone, bessidu in italianu in su 1975 + 1938: S'annu 1938 (MCMLXXXVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu de sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1939: S'annu 1939 (MCMLXXXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu de domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1940: S'annu 1940 (MCMXL in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu de lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + Limba ebraiga: Sa limba ebraiga est una limba semìtiga faeddada in su mundu dae unos sete milliones de pessones. Est su primu idioma ufissiale de s’Istadu de Israele. S’ebraigu impreat un’arfabetu suo pròpiu e s’iscriet dae manu dereta a manu manca. S’impreu de s’ebraigu fiat istadu meda limitadu pro sègulos e sa renàschida sua, chi nch’at zutu a sa limba ebraiga moderna, cun terminolozia cumpreta chi cuguzat totu sos domìnios de sa bida, si devet in antis de totu a s’òpera istraordinària de Eliezer Ben Yehuda (1.858-1.922), unu zudeu lituanianu chi si fiat tramudadu a sa terra santa deretu a pustis de si cojuare. Aiat coladu sa bida sua intrea pro cumpilare sos 17 ballùmenes de su “Dissionàriu de ebraigu antigu e modernu”, chi galu oe custituint su testu fundamentale de sa limba atuale. Custa ùrtima, ch’in sos testos bìbrigos fiat limitada a 8.000 bogàvulos ebia, nde contat oe cun 120.000, chi sunt in aumentu sighidu. + Alpitour: Alpitour Spa est una sotzietade italiana chi òperat in su domìniu de sas bagàntzias organizadas, fundada in Cune in su 1947, dae un’ufìssiu minore intregadu a s’amaniadura de servìtzios turìstigos. Istòria. @@ -13888,9 +17222,11 @@ In su 2005, fiat istadu istipuladu unu cuntratu cun sa cumpanzia abiàtiga salernesa Airsal, tando in pessu custituìda, chi diat aer realizadu bolos nolitados pro Alpitour e àteros turoperadores dae sos abioportos de Malpensa e Bolonna chirru a Màlaga e Ibiza, in prus de àteros destinos mesuterranos. Airsal, cun s’intentu naradu, aiat nolitadu dae British Aerospace duos abiomòbiles Bae 146/200. Su cuntratu cun Alpitour totalizaiat 4 milliones de euros e prebidiat su trasportu de passizeris finas a su 12 de cabudanni de su matessi annu. Sa cumpanzia abiàtiga, sende gasi, aiat fatu faddimentu bator meses a pustis. In su 2008, su Grupu lantzat Alpitourworld.com, su portale e-commerce in ue si podent comporare sas bagàntzias de Alpitour, Francorosso, Villaggi Bravo, Volando e Jeans. Su 23 de nadale de 2.011, Exor annùntziat sa tzessura de Alpitour a unos cantos fondos de investimentu faghende referèntzia a Wise Sgr e J. Hirsch & co. e àteros sòtzios finantziàrios, pro unu totale de 225 milliones de euros. + Allarma causada: S’allarma causada est sa realizadura de atos chi faghent tzucare sas protzeduras de emerzèntzia sena chi bi siat sa presèntzia de unu perìgulu reale, dae casos de sinnìfigu minore (pro narrer, s’impreu de unu sinzoladore de fogu in un’iscola, sena chi bi siat pira) a fatos de impatu sotziale prus mannu. Est chistione de unu delitu segundàriu. Còdighe penale italianu: “Art. 658 – Allarma causada inche s’autoridade. Chie si siat annùntziet disacatos, intzidentes o perìgulos inesistidores inche s’autoridade, o inche entidades o pessones chi dispensant servìtziu pùbrigu, est castigadu cun su detenimentu finas a ses meses o cun sa penalidade dae 10 a 516 euros”. + Tele Costa Smeralda: Tele Costa Smeralda est un'emittente televisiva chi operat in Sardigna Hìstoria. @@ -13897,6 +17233,7 @@ S'emittente naschit in sos prmos annos de su 1980, in su prenu de su boom de sas televisiones prvadas. Ennit fundada in Cannigione, dopo unu periodu juve produtziat in loco, hat tentu unu periodu de collaboratzione chin medas networks natzionales de importu. Tra tottus, andant numenados Italia 1, Italia 7, Europa 7 e, dae su 2000 fintzas a sa chiusura, Junior Tv. Carch annu pius innante, ennit comporada dae Nichi Grauso, chi a su tempus teniat sa prima emittente televisiva sarda (Videolina, "ndr") e ateras emittentes de importu, comente "La Voce Sarda", affirmandesi in su panorama televisovu sardu. dae sos annos '90, s'emittente torrat a trasmittere programmas suos. unu de sos pius famosos, est su istoricu programma de servitziu Zona franca, curadu e presentadu dae Antonello Lai. + Donato Bilancia: Donato Bilancia, naradu familiarmente Walter (Potèntzia, 10 de triulas de 1.951), est unu criminosu e mortore seriale italianu, cundennadu a 13 presonias perpetuadas pro aer cumìtidu una filera de 17 mortorzos intre su 1.997 e su 1.998 in Ligùria e in su Peemonte de susu, in unu tretu de tempus de ses meses. In prus de custu, devet cumprire cundenna pro unu tentativu de mortorzu. Nàschidu in Potèntzia, si fiat tramudadu cun sa famìlia sua a sa prima a Asti, a pustis a Capaccio (Salernu) e finarmente a Zènova in su 1.956. @@ -13925,25 +17262,32 @@ Aiat cumintzadu a cumprire cundenna in sa presone de Marassi e posca in sa de Chiavari; atuarmente, sighit a la cumprire in sa domo regrusòria Due Palazzi de Pàdua. A su casu de Bilancia s’ispirat “Ùrtima balla”, unu miniseriale telebisencu italianu, aderetadu dae Michale Soavi e transmìtidu pro sa primera bia in su 2.002 dae Canale 5, cun sos atores Giulio Scarpati, ch’intèrpretat s’ufissiale de sos carabineris chi ghiat sas imbestigaduras, e Carlo Cecchi, in su rolu de su mortore seriale. In su 2.004, Donato Bilancia fiat istadu intervistadu in dereta telebisada dae Rai 1, in tempus de s’emissura “Domenica in”, ghiada in cussu annu dae Paolo Bonolis. Su presentadore aiat retzìdu crìtigas àspidas pro cussa intervista. + Azutòriu no dispensadu: S’azutòriu no dispensadu (o azudu no dadu, farta de azudu), in unos cantos ordinamentos zurìdigos, intre sos cales s’italianu, est unu delitu contra a sa pessone e, in manera prus ispetzìfiga, contra a sa bida e a s’incolumidade individuale. Sa norma narada tenet sa funtzione de afortire su sentidu de sa solidariedade umana. Isse est unu delitu omissivu, in ue su lezisradore reprimet sa farta de realizadura de un’assione zuigada comente netzessària, independentemente dae su fatu ch’intervenzat o nono un’eventu comente cunseghèntzia de s’omissura narada. + Tamata: Sa tamàta, o pumàta (lumen issientificu: Solanum lycopersicum L.) est una pranta de sa familia de sas solanáceas (Solanaceae) chi tenet s'orizine sua in su Messicu e peri tottu su mundu la contivizan pro su fruttu suo, bonu a lu mandicare. Custu fruttu est una bacca colorada, tipicamente de tonos chi b'andan dae su grogàntzu a su ruju pro more de sa presentzia de sos pigmentos licopene e carotene; podet cromper a 2 cm de diametru in sas ispetzias agrestes, ma est meda prus mannu in cussas chi sun curtivadas. Su sapore de su fruttu est unu pacu acru, e si lu produit e cossumat in tottu su mundu, tantu friscu comente in ateras maneras diferentes, pro esempiu in salsa, purè, sutzu, disidratau o in cusserva. + The Witcher: The Witcher est unu videojocu de rolu (action RPG) chi CD Projekt RED STUDIO at fattu e chi CD Projekt at distribuìu in Polonia, sende chi Atari l'apat fattu in su restu de su mundu. Sa versione europea at fattu su debutu suo in su 26 de Santu Gabine de su 2007 e cussa de sos Istados Unidos carchi die prus a tardu, in sa die de su 30 de Santu Gabine de su 2007. In su 17 de Febrarju de su 2008 at cumprìu una bèndia de unas 600.000 copias peri su mundu, e bi l'at fatta a cròmper a 1 milione in sa prima die de Sant'Andrìa. Su jocu est ambientau ind unu mundu fantasy chi s'iscritore polacu Andrzej Sapkowski, in sa saga sua literària dedicada a sos Witcher (in limba polaca "Wiedźmin"), aiat imazinau. Su motore graficu de sos chi l'an isvilupau est s'Aurora Engine de Bioware (chi at fattu ja sa cumparta in su primu episodiu de Neverwinter Nights), ma l'an acontzau meda prochi poderet suportare sos efetos graficos de s'urtima generassione ludica. Sa versione pro Personal Computer at bèndiu unu milione de copias in doichi meses: sa cosa a su cumintzu aiat conchinàu sos isvilupadores a nde tenner in cussideru una fintzas pro PlayStation 3 e Xbox 360, mancari chi a pustis su titulu siat istau annuddau. In su 2011 est essiu su sichidore suo: pro Microsoft Windows. Custu peroe bi l'at fatta a essire fintzas ind una versione console pro Xbox 360, in su 17 de aprile de su 2012. + Xbox One: Sa Xbox One, connotta fintzas comente Xbox 720 dae sa comunidade de jocadores peri su mundu, est una console de videojocos chi Microsoft at prodottu e est sichìa a sa Xbox 360. Sa console fachet parte de s'ottava generassione de console, ind unu mercau chi biet in cuncorrentzia fintzas sa PlayStation 4 de Sony e su Wii U de Nintendo. + PlayStation 4: Sa PlayStation 4 ("プレイステーション4" Pureisutēshon Fō?), rezistrada chin su marcu PLAYSTATION 4™ e a s'ispissu muttìa in breve PS4, est una console de videojocos chi Sony Computer Entertainment at prodottu. Sa console est essìa in su mese de Nadale in su 2013 costande 399 euros. In su note tra su 10 e s'11 de lampadas est istau ammustrau su design de sa console chin paritzas fotografias: dae cughe si podiat biere chi sas carettas si poden cullegare direttamente a su joypad e non a sa console, a manera de tenner prus libertade de movimentu. Est esser retro-compatibile chin sa PlayStation 3 pètzi pro more de su servissiu Gaikai. Sa console fachet parte de s'ottava generassione de console, e at a intrare in competissione chin sa Wii U de Nintendo e sa Xbox One de Microsoft. + Microsoft Windows: Microsoft Windows (a s'ispissu lumenada "Windows" o "Win") est una familia de ambientes e sistamas operativos dedicaos a sos personal computer, a sas workstation, a sos server e a sos smartphone. Naschit che ambiente operativu pro sos sistemas operativos MS-DOS e PC DOS, e che benit a sistema operativu isse etottu chin Windows NT e Windows 95. Microsoft Windows est unu software chi tenet sa Microsoft Corporation e chi issa lu rendet disponibile a pacamentu. Chin Windows, sa Microsoft tenet sa prus parte de su mercau de sos sistemas operativos. + Dark Souls II: Dark Souls II ("ダークソウル II" Dāku Souru Tsū?) est unu videojocu de rolu (action RPG), sichidore de Dark Souls, chi From Software at isvilupau e at prubicau Namco Bandai Games. Est istau presentau in su Spike Video Game Awards 2012 e an irvelau chi at a tenner un'istoria differente dae su jocu chi lu at pretzédiu, un'ambientassione nova e unu novu protagonista. Su jocu s'at a prubicare pro PlayStation 3, Xbox 360 e Microsoft Windows in su mese de Martzu de su 2014. Istòria. @@ -13950,66 +17294,90 @@ A pùstis de unu bìdeo chi b'at a intràda a ammustràre su disispèru de chie sa non morte at corfiu, su protagonista bènit trazàu a un'atteru mundu chi si nàrat Drangleic, in ube atòbiat ind una pinnètta sas urtimas bardìanas de su focu. Custas lu pìcan in zìru, nàndeli chi sìche at a mòrrer unu muntone de bortas e chi at a bènner, comènte a tottus sos atteros, unu essere bòidu e ispozàu de resòne e sentìdu. Andànde a innàntis còlat a Majula, unu biddizòlu in ube sa figura misteriòsa de su Mìssu de s'Ismeràlda li dimàndat si est issu chi at a picàre su tronu: custa li nàt chi dèpet collìre battor animas mannas, prima de bìer a su re de su locu, Vendrick. Fàttu custu, biàzat a su casteddu de Drangleic in ube, ind una losa profùnda, b'est su chi pacu bi abbàrrat de Vendrick, bènniu comomài bòidu. S'aneddu chi peròe si atzàpat in sa bestimènta antica sua permìttit a su protagonista de lòmper a su santuarju de s'iscurtòne, in ube at a fàcher connoschèntzia de unu iscurtòne anticu chi li dàet unu ozèttu pro biazàre a su chi si ammèntat de sa gherra contr'a sos zigàntes. Su protagonista bìnchet su segnore issoro e, torràu a sa sede regale, si atòbiat chin sa reìna Nashandra, chi a s'accàbbu de tottu est s'inimicu berdadèru de tottu su jocu. Pùstis de la àer bìnta, su protagonista bènit a re novu finìnde sepurtàu galu vivu in intro de sa cripta. Gameplay. Dark Souls II tenet una jocabilidade chi si assimizat meda a cussa de su primu capitulu; de s'ateru, su co-direttore Tomohiro Shibuya at decrarau chi non cheret cambiare sos cumandos. Atzapamus in intro de sas novidades imbetzes unu mundu de esplorare unu pacu prus mannu, una grafica e animassiones ammezoradas grassias a su motore graficu novu, una zestione de frunimentu prus profunda, sa possibilidade de impreare duas armas a su matessi tempus, una menzus intellighentzia artifitziale de sos inimicos, novas armas e armaduras e carchi amezoramentu in sa modalidade multijocadore online. + Dark Souls: Dark Souls ("ダークソウル" Dāku Souru?) est unu videojocu de rolu (action RPG) chi From Software at isvilupau e prubicau in Giappone in su 22 de Capidanne de su 2011 solu pro PlayStation 3, mentras a libellu internassionale in su 4 de Santu Gabine de su 2011 pro PlayStation 3 e Xbox 360 e, in su 24 de agustu de su 2012, fintzas pro Microsoft Windows, intregande sa cumpartida a Namco Bandai Games pro su chi pertocat su Ponente. A primu connottu chin su lumen de Project Dark, est su sichidore ispirituale de Demon's Souls. Su jocu chi lu at sichìu est Dark Souls II. Istoria. In su tempus de sos Anticos, su mundu fit a s'iscuru: una fressada de nèula e àrtana lu imbolicabat e sos dracones lu dominaban a punzu de ferru. Su focu at permittiu sa distintzione de sos elementos de s'universu, fachende naschire su caente e su frittu, sa vida e sa morte, sa luche e su buju. Cando arribèin sos Segnores (Nito, su primu de sos mortos, Sa Maghiarja de Izalith e sas fizas de Caos, Su Segnore de su Sole Gwin paris chin sos caballeris suos e su nanu mustrencu) cumintzèit sa gherra tra omines e dracones chi acabèit chin s'iscunfitta de custos e su traichimentu de su dracone Seath su Chene-iscattas. Dae cughe cumintzèit su Tempus de su Focu, ma no istentèit meda chi sas frammas s'istudèin e su mundu torrèit a esser imbolicau in s'iscuru. Medas omines sun mortos, e sos chi bi l'an fatta juchen unu sinzu chi inditat sos non-mortos. Su protagonista est unu de custos, postu a presone ind unu casteddu isperdiu: compitu suo est a fughire dae su casteddu e accudire a Lordran, sa terra de sos Segnores. + Hikikomori: Hikikomori ("ひきこもり" oppuru "引き篭り" Hikikomori?, vortau a sa litera “istare in isolamentu, abbandiàresi”) est unu faveddu giapponesu impreau pro inditare a cussos chi isseperan de siche abbandiàre a contu issoro dae sa vida sotziale, chircande a s'ispissu libellos estremos de isolamentu pro more de fatores sotziales e pessonales de varia natura in sas vidas issoro. Su vocabolu si riferit siat a su fenomenu sotziale in generale, siat a cussos chi a custu grùstiu sotziale appartenen. Su fenomenu, chi b'aiat in Giappone ja dae sa secunda medade de sos annos ottanta, at cumintzau a s'isparghinare in su seculu 'e bintunu fintzas in sos Istados Unidos e in Europa. + Corsicanos: Sos corsicanos sunt sa populatzione chi vivet in s'isula de Còrsica, regione chi est oe frantzesa a istatutu ispetziale numenada a manera ufitziale "Collectivité territoriale de Corse" (in sardu "Cullettividade territoriale de Cossiga"). + NEET: NEET est un'acronimu inglesu chi cheret narrer "Not in Education, Employment or Training", connottu in Italia e in Sardigna chin su faveddu "nén-nén" (in italianu "né-né"), e inditat zente chi no istudiat, non tenet traballu o ateras attividades chi si li podan assimizare (tirocinios, traballos in domo etc.). Calicunu ente guvernativu lu impreat comente unu faveddu de classificassione. Generalmente su fenomenu pertenet a sa fascia de edade in intro 'e sos 16 (custu fintzas si in carchi istadu s'iscola de s'obricu no acabat necessariamente a 16 annos) e sos 35 annos, o adderettura fintzas a 65 annos; custos urtimos in tale edade sun mutìos "Madao", dae su giapponesu "まるでダメなオッさん" (MAru de DAmena Ossan), ovverosiat "betzeddu inutile in tottu e pro tottu". A su fenomenu li an dau cara a primu in su Regnu Unìu, ma sich'est isparghinande a lestru meda in atteros istados peri su mundu, comente in Giappone, Cina, Corea de su Sud e in Italia; secund'e s'Istat, in su 2009 in Italia sos nén-nén in sa fascia de edade tra sos 15 e 29 annos fin 2 miliones (su 21,2 pro chentu). Su fenomenu sich'est radicalitzande in sa fascia de 25-30 annos, ca in cughe sos nén-nén rappresentan su 28,8% de sa populassione totale, a cantu su Cussizu Nassionale de s'Economia e de su Traballu at certificau. + Feta: Sa feta est unu casu gregu chi sas orìzines remontant a mizas de annos a como, in su tempus de sa Grètzia antiga. Si produet mescamente cun late de berveghe, peroe si podet impreare finas late de cabra in una prochentale finas a su 30%. Su sabore de sa feta est farrosu, su casu est ammurzadu pro unos tres meses. Sa feta tenet colore arbu e a s’avesu si cunservat in cantzos mannos cuadrados. Bi nd’at bariedades prus tostas e prus moddes. Su cuntènnidu de rassura andat dae su 30% a su 60%. Sa feta si podet cussiderare su prus tìpigu de sos casos barcànigos, difatis esistit, cun nùmenes diferentes, finas in sos paìsos a curtzu: in Burgaria si narat “sirene”, in Romania “branza telemea”, in Turchia sintzillamente “beyaz peynir” (“casu arbu”). Sa feta si cunsumit su prus de sas bias comente intrada, a sa naturale o cun annanghedura de ozu e rìgamu, peroe si coghet puru in su forru e est un’ingrediente de s’insalada grega famada, paris cun olia, cugùmere e tomata. Zai dae annos s’agatat cun fazilidade in Itàlia e in Sardinna, mescamente cunfessionadu e prus raras bias friscu. + Windows 1.0: Windows 1.0 (1985), cummercialitzau dae su 20 de Sant'Andria de su 1985, est sa prima tentada dae parte de Microsoft de implementare un'ambiente operativu capassu de multitasking e basau issupra un'interfaccia grafica fintzas in piattaforma PC. Windows 1.0 at rappresentau sa prima incarnassione de su sistema operativu Windows. + Windows 2.0: Windows 2.0 (1987) est un'interfaccia grafica chi Microsoft aiat isvilupau pro sos personal computer chi tenian MS-DOS che sistema operativu. + Windows 3.0: In informatica chin su vocabolu Windows 3.x (1990) si inditan tottus sos sistemas operativos Windows chi Microsoft aiat prodottu tra su 1990 e su 1994 (Windows 3.0, Windows 3.1, Windows for Workgroups 3.1, Windows for Workgroups 3.11, Windows 3.11 e Windows 3.2). A narrer sa beridade, no est currettu a chistionare de sistemas operativos veros e proprios, ca Windows 3.x fit petzi unu "ambiente operativu" graficu de installare issupra DOS. S'interfaccia de Windows 3.x s'at a impreare fintzas pro installare sos sistemas operativos Windows 9.x. + Windows 95: Microsoft Windows 95 (lumen in codiche Chicago), connottu a libellu populare comente Windows 95, est unu sistema operativu chi sa Microsoft Corporation nd'at sa propriedade, chi appartenet a sa familia Microsoft Windows e est dedicau a sos PC IBM e cumpatibiles chin su processore Intel 80386 o superiore. Est su primu sichidore de Microsoft Windows 3.x e l'at poi sichìu a sua vorta Windows 98. Postu in su mercau in su 24 de agustu de su 1995 e cummercialitzau fintzas a su 2001, Windows 95 est su primu sistema operativu a 16/32 bit chin sa interfaccia grafica de sa familia Windows 4.x. Windows 95 siche fit isparghinau a lestru peri sos impreadores de PC, e custu at permittiu a sa Microsoft de si affirmare definitivamente in su mercau de sos sistemas operativos e de picare una positura egemonica in sos annos a bennere. Su chi at permittiu a custu sistema de siche isparghinare fit istada sa nova grafica, chi at fattu s'impreu de su computer una cosa prus fatzile cuffroma a sas atteras versiones e a sos atteros sistemas operativos chi li fin in cuncurrentzia, ma mescamente su pressiu meda prus a discassu cuffroma a cussos chi dabat sa Apple. + Windows 98: Windows 98 (1998-2006) (lumen in codiche Memphis) est su secundu sistema operativu graficu de sa linia Windows 9.x de Microsoft. Comente a su sistema chi lu at pretzediu, tenet unu Kernel monoliticu a 16/32 bit basau issupra MS-DOS. In su 14 de Capidanne de su 2000 Windows Me lu aiat suppriu, ma at tentu comuncas supportu uffitziale fintzas a s'11 de tribulas de su 2006. Sichidore de Windows 95, tenet unu supportu ammezorau pro sos hardware istandard comente a USB, MMX e AGP; est dotau de su supportu de su file system FAT32, de WebTV e de s'integrassione de Internet Explorer in s'interfaccia grafica (GUI) de Windows, muttiu Active Desktop. Custu ch'at fattu bessire a campu chistiones chin s'antitrust pro sa positura dominante chi Internet Explorer at tentu a pustis de s'integrassione fortzada sua in Windows. Mancari chi Windows 98 apat ammezorau s'istabilidade cuffroma a Windows 95, est a ammentare chi a s'ispissu capitabat de s'imbenner in iffadosos BSoD; ma fit comuncas menzus de su sistema chi lu aiat deppiu sichire, Windows Me, nodiu in negativu pro sos problemas suos. + James Gandolfini: James Joseph Gandolfini, Jr. (Westwood, New Jersey 18 September, 1961 – 19 June 2013 Rome, Italy), prus conotta comente James Gandolfini, est unu cantante e attore americanu. + Windows ME: Windows ME (IPA: [ɛm iː) o Windows Millennium Edition (lumen in codiche: "Millennium") est unu sistema operativu chi tenet sa Microsoft Corporation postu in su mercau in su 14 de Capidanne de su 2000. Est su sichidore direttu de Windows 98 e lu at poi supprìu Windows XP in su 2001. Est s'urtimu sistema operativu de sa familia Windows 4x, pacu diffundiu a libellu globale pro more de sos paritzos bug suos. + Windows XP: Windows XP (2001) (lumen in codiche Whistler) o Windows Experience est unu sistema operativu de Microsoft basau issupra un'architettura Windows NT. Est su sichidore de Windows 2000 e de Windows ME. Lu an postu in su mercau in su 25 de Santu Gabine de su 2001 e a como est istau su sistema operativu prus sèneche (5 annos) cando poi lu at supprìu Windows Vista, in su 30 de jannarju de su 2007. Bastet a narrer chi a undichi annos dae cando est essiu, b'at galu sa presentzia sua in su 40% de sos PC de tottu su mundu. + Windows Vista: Windows Vista (2006) (lumen in codiche Longhorn) est unu sistema operativu Microsoft de sa familia Windows, sende su sichidore de Windows XP. Pro chi b'aèret essìu in su mercau, b'at chèrfiu chimbe annos, e custu at fattu de su sistema chi lu at pretzediu su prus seneche de s'istoria Microsoft Windows. Tenet una parica de ammezoramentos, mascamente de ispetzia grafica (bastet a ammentare sa nova graphical user interface de lumen Windows Aero), chi pero cherian una potentzia manna pro los facher zirare bene, a puntu tale chi in medas an isseperau de torrare a su betzu sistema operativu. + Windows 7: Windows 7 (2009) (lumen in codiche Vienna) est una versione de sa lìnia desktop/client de Microsoft Windows, ispartu ind una seria de sistemas operativos bonos a zirare in su PC, tablet PC, neetbook e laptop. A differentzia de su sistema chi lu at pretzediu, Windows Vista, su mottu no est istau "rivolussione" ma "evolussione": non de badas lu an fattu essire chin ammezoramentos pro cantu pertoccat sa cumpatibilidade de applicassiones e hardware chi ja Windows Vista podiat supportare, sicomente custu no aiat bendiu meda. + Windows 8: Windows 8 (2012) est unu sistema operativu de sa familia Windows chi Microsoft at isvilupau, e est su sichidore de Windows 7. Essiu in su 2012, si atzapat in battor editziones: Windows 8, Windows 8 Pro, Windows 8 Enterprise e Windows RT. Sa novidade manna est chi tenet un'interfaccia grafica nova in tottu e pro tottu chi si basat issupra su limbazu de design Microsoft e si assimizat meda a cudda de Windows Phone. + Pol Pot: Pol Pot (nàschidu Saloth Sar, 19/05/1.925-15/04/1.998) est istadu unu ditadore comunista cambozanu, lìderu de s'organizadura de terrore de sos Khmer Rujos. Su rezìmene suo, duradu tres annos (dae su 1.976 a su 1.979) est amentadu comente unu de sos prus sambenosos de s'istòria: sas isecutaduras massivas, su traballu fortzadu, s'alimentadura iscassa e s'assistèntzia mèdiga mala aiant causadu sa morte de unos duos milliones de cambozanos, est a narrer a inghìriu de su 25% de sa pobuladura. Pol Pot est mortu in su 1.998 in s'ìnteri chi s'agataiat in detenimentu bivimentale. + Efetu trenu: S'efetu trenu est un'efetu particulare de sa ghitarra imbentadu in sos annos setanta de su sègulu coladu dae Santino Rocchetti su ghitarrista e cantadore bitervesu. + Gherra tzivile americana: Sa gherra tzivile americana, nodia fintzas comente "gherra de ischirriamentu americana", l'an gherrada sos Istados Unidos tra su 1861 e su 1865 sendesi partios in s'Unione, chi rapresentabat su Nord (sos "Yankees"), e in sa Cunfederassione de sos Istaos de America (CSA), su Sud o sos Reberdes (sos "Dixies"). Sa gherra l'at binta, a sa fine, s'Unione. + Gherra tzivile ispagnola: Sa gherra tzivile ispagnola fit una pelea gherrada in Ispagna tra su 1936 e su 1939. A un'ala b'aiat sos "Nacionales" chi los apozaban sos regimes nazi-fascistas de Mussolini e Hitler, e a s'attera b'aiat sos Repubricanos chi tenian s'apozu de sos comunistas, e chi a sa fine an perdiu contr'a sos primos. S'acabada de custa gherra at sinzau s'incumintzu de sa dittatura de Francisco Franco, durada fintzas a sa morte sua in su 1975. Sa gherra, in prus de facher unu numeru de isperdios tra 500.000 e unu milione, at custrintu zente meda a s'esiliu. + Gherra tzivile inglesa: Pro gherra tzivile inglesa si intendet una pelea chi b'andat dae su 1639 a su 1651. Fit una gherra tzivile chi poniat cuntrappostos a un'ala sos Realistas e sos Parlamentaristas, ponendeche in mesu sas tres nassiones de Inghilterra, Iscotzia e Irlanda. + Gherra tzivile russa: Sa gherra tzivile russa fit iscopiada deretu deretu a pustis chi sos bolscevicos (muttios "rujos") aian picau su potere in su mese de Sant'Andria de su 1917, e aiat bidu a issos cuntrappostos a sos chi si opponian a sa Revolussione, muttios "arbos". Sa gherra tzivile est durada fintzas a su 1921, cando sos rujos aian bintu. + Gherra de Corea: Sa gherra de Corea est durada tra su 1950 e su 1953 e bidiat cuntrappostas sa Corea de su Nord comunista, chi la sustenian sa Cina e s'URSS, e sa sorre de su 38° parallelu Corea de Sud, chi la sustenian sos Istados Unidos paris chin sas ateras potentzias occidentales. Est acabbada ind un'empasse e chin sa fundada de unu zassu de cuntrollu demilitaritzau. + Unidade 731: Sa Unidade 731 est su lumen de un'unidade de s'esercitu giapponesu chi fit in atividade dae su 1936 a su 1945 in Manciuria (Cina de su Nord-Est), pro la narrer menzus in su campu de Ping Fang postu a nord-est de sa tzitade cinesa de Harbin, chi fachiat parte de su guvernu fantutzu de Manchukuo. Ponende mente a sos cumandos de su generale Shiro Ishii (espertu bateriologu, fundadore e mere de s'Unidade 731), s'unidade (chi de fatzada fit operativa pro che mondare s'abba) depiat istudiare e isperimentare armas chimicas e biologicas, violande su protocollu de Ginevra chi su Giappone b'aiat postu sa firma in su 1925 ma lu at ratificau petzi in su 1970. @@ -14018,16 +17386,20 @@ S'unidade at tentu sa curpa de aer fattu sos crimines de gherra prus graves e sambenosos de tottus sos militares giapponesos. In pachitzedos an pacau pro sas fattìas malas issoro: in su 1949 unu tribunale sovieticu b'aiat resèssiu a nde facher processare petzi una dechina. Sos Istados Unidos, chi aian incumintzau su programma de armas chimicas e batteriologicas petzi in su 1943, aian recuperau su tempus perdiu coperinde e fintzas ingaggiande sos de s'Unidade. Sos ateros aian potiu, de custa manera, torrare chietos chietos a sa vida tzivile, a s'ispissu traballande in intro de siendas farmaceuticas o de ateros istaos. Duas peliculas an zirau in ammentu de su chi an fattu sos butzinos e de su chi an suffertu sas vitimas issoro, Men behind the Sun e Philosophy of a Knife. + Philosophy of a Knife: Philosophy of a Knife est una pellìcula chi Andrey Iskanov at direttu. Trattat de sa (misconnotta pro medas) Unidade 731, una base chi sos Giapponesos aian fundau in terra cinesa in su cursu de sa gherra sino-giapponesa de sos annos '30, ammesturande e alternande filmaos de archiviu, intervistas e costrussiones novas a manera crua meda issupra sos isperimentos chi fachian e battian a innantis in cuddu locu. Su filme addurat battor oras, est tottu in inglesu e zirau in biancu e nigheddu, sas intervistas sun imbetzes a colores in russu chin tantu de suttatitulos in inglesu. + Hei tai yang 731: Hei tai yang 731 est una pellicula, produida in sa Cina, girada in mandarinu, est connotta in inglesu comente "Men behind the Sun" chi Tun Fei Mou at ziràdu in Hong Kong in su 1988. Trattat de sos isperimentos de s'Unidade 731 giapponesa in terra cinesa. + Mesa de iscrier: Sa mesa de iscrier (o càtedra) est unu mòbile de forma e mannària bariàviles, custituìdu dae unu pranu orizontale, una mesa particulare impreada de arrimu pro b'iscrier o bi traballare. In s'Edade Mèdia, fiat formadu dae duas partes a ue si poniat su pretzisu pro b'iscrier e su leghidorzu. Posteriormente, fiant istadas introduìdas modifigaduras sustantziales in su de XV e in su de XVI sègulos, addaghi fiant istados annantos calassos in sos chirros. Sa forma sua aiat retzidu pagos mudamentos dae sa prima metada de su de XIX sègulos. S'ispainadura sua fiat aumentada a pustis de sa segunda gherra mundiale pro more de sos zassos de traballu noos in sos ufìssios. + Limba de minoria: Chin sa perifrasi de limba de minorìa si inditat sa situatzione de una limba chi una comunidade chistionat ma chi no est una realtade egemonica e dominante cufforma a unu determinau grustiu sotziale, che a una natzione. Eduncas si acatan ind un istadu de minorìa rispettu a un'attera limba chi, a su solitu, est cussa reconnotta che limba ufitziale. Una limba de minorìa ind un'istadu lu podet esser de maiorìa ind un'atteru: podimus picare a esempiu su catalanu, chi est ufitziale in Andorra ma est petzi "co-ufitziale" in Ispagna (Catalogna, Comunidade Valentziana, Baleares). B'at su periculu chi sa limba de minoria la suspat sa "limba printzipale" (difatis non de badas si chistionat de "limbas in periculu"), fintzas a benner a limba iscumparta cando non bi siat prus anima chi li det cara, o la faveddet. @@ -14035,9 +17407,11 @@ Fachende una parìca de esempios a propositu de limbas de minoria, in Europa b'acatamus su bretone, su sardu, su corsicanu. Una Carta europea de sas limbas regionales o de minorìa (ECRML) esistit e goi che las definit: «Chin "limbas regionales o de minoria" si intenden sas limbas chi in su terrinu de un'Istadu traditzionalmente imprean sos tzitadinos de cussu Istadu, formande unu grustiu inferiore in numeru a su restu de sa populatzione de s'Istadu e a diversu dae sa limba ufitziale de cuss'Istadu.» Sa Carta Europea riconnoschet su derettu a faveddare e iscriver una limba de minoria in s'ambitu de sa zustissia, de s'ammnistratzione prubica, de sa curtura e in tottus sos campos de sa vida sotziale. + Limbas in intro de s'Unione Europea: Sas "limbas de s'Unione Europea" sun tottu cuddas chi imprean sos chi viven in intro de sos Istados de s'UE, siat ufitziales siat de minorìa. A como sas limbas ufitziales de s'UE sun 23; dae su prima die de jannarju de su 2007 an annantu su bulgaru, su rumenu e s'irlandesu. In sa "home page" de su zassu de s'UE si nat: "Limbas: sa sienda de s'Europa" chind una setzione a sa sola tottu dedicada a custu argumentu. S'UE incorazat su plurilimbismu, alentat sos tzitadinos suos a esser capassos de faveddare ateras limbas in prus de cussa 'e mama, offerinde e finantziande una seria de programmas chi promoghen attivamente s'imparu de limbas e sa diversidade limbistica, ma s'UE non tenet boche meda in capitulu ca bi l'an sos Istados singulos. + Carta europea de sas limbas regionales o de minorìa: Sa Carta Europea de sas limbas regionales o de minorìa (in inglesu: "European Charter for Regional or Minority Languages", tenende che acronimu "ECRML") est unu trattau internatzionale fattu in Istrasburgu in su 5 de Sant'Andria de su 1992 dae su Cunsizu de Europa (STE 148). Obiettivos e resones. @@ -14048,19 +17422,24 @@ Sa Carta est intrada in vigore cando l'an ratificada a su nessi 5 istados (1° de martzu de su 1998), e a como l'an firmada 33 istados ma petzi 24 l'an puru ratificada. Sa Frantza, a pustis de b'aer postu sa firma, at detzisu de non la ratificare, ma at iscrittu prusaprestu pro contu suo una lista de sas limbas chi cheret a esser reconnottas comente de minorìa. Sos istados inube sa Carta est in vigore in su 2009 sun: Armenia, Austria, Cechia, Cirpru, Croatzia, Danimarca, Finlandia, Germania, Liechtenstein, Lussemburgu, Montenegru, Norvegia, Paesos Bassos, Polonia, Regnu Unìu, Romanìa, Serbia, Islovacchia, Islovenia, Ispagna, Isvetzia, Isvitzera, Ucraina, Ungheria. Sun 4 sas atziones chi sos Istados depen o poden facher: + Natzionalismu corsicanu: Su natzionalismu corsicanu est unu movimentu in intro de sa Còssiga chi punnat a s'indipendentzia natzionale de su populu corsicanu ind un'istadu soberanu in intro de s'Europa e reconnottu comente natzione. Est unu movimentu attivu dae sos annos '60, cando a s'isula bi aìat falàdu unu muntone de "pied-noirs", colonos frantzesos in esiliu dae sas terras africanas, comente s'Algeria, chi aian resessidu a si pigare s'indipendentzia. + Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione: Su "Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione", a s'ispissu incurtziau chin su lumen de PSd'Az , est unu partidu politicu indipendentista sardu naschiu in su 1921 in Sardigna, fundau dae Camillo Bellieni, Emilio Lussu e atteros torraos dae sa prima gherra mundiale, mascamente dae cuddu repartu fattu belle solu de sardos chi fit una vorta sa Brigata Tataresa. Su partidu una vorta b'aiat resèssiu a che ponner unu de sos suos, Mario Melis, a sa presidentzia de sa regione in su 24 de Agustu de su 1984. + Giuseppina Sotgiu: Giuseppina Sotgiu, nata a Ozieri nell'anno 1985 dopo cristo. + Telemercadu: Si podet definire comente “telemercadu” su cunzuntu de sas atividades de mercadismu realizadas a mèdiu de su telèfonu: - su tzentru de mutida est su logu fìsigu, in intro de s'impresa o inche unu tertzista, in ue s'isvilupat s'atividade; - s'atividade de “mercadismu deretu”, isvilupada peri su tzentru de mutida, tenet finalidades bariadas, e de acordu cun custas ùrtimas est crassifigada cun numenaduras ispetzìfigas annanghedoras. S'atividade de telemercadu cunsistet in su cuntatu telefònigu deretu, isecutadu a mèdiu de operadores cumertziales, intre una o prus impresas assotziadas e sa crientela, atuale o potentziale, de sas impresas naradas. Sa finalidade de custu cuntatu est, in onzi casu, de tipu cumertziale, e cunsistet in sa bèndida telefòniga de benes o servìtzios (in custos casos si faeddat in manera prus apropiada de “telebèndida”), o puru prus fitianu in sa pubritzizadura cumertziale de sas atividades e de sos produtos de s'impresa. In medas casos, sa telefonada tèrminat, si su resurtadu est positivu, cun sa cuntzertadura de un'aboju de bèndida inche su bividorzu de su criente o inche sos ufìssios cumertziales de s'impresa. + Ciao: Ciào est una paragula italiana pro si saludare in adobiu e fintzas in dispidida. Orizine. @@ -14068,19 +17447,24 @@ Tando narrer "ciao" a una pessone cheriat narrer a la saludare nàndeli "Iscravu de Bosté", manera de saludare chi totus impreaban chentza distintzione peruna de classe sotziale. Isparghimentu internassionale. Sa paragula, pro more de sos italianos in disterru in belle tottu su mundu, sich'est isparta a libellu internassionale. Inoche b'at una parica de esempios: + Limba veneta: Su venetu est una limba romanza chi imprean a como prus o mancu unos tres miliones de pessones in ses istaos peri su mundu. Sa medade fit in Italia, in su terrinu de sa chi fit unu tempus s'antica Repubrica de Venetzia e chi est oje in sa prus parte sa regione de su Veneto, ma fintzas in Trentino, in su Friuli-Venetzia Giulia e in s'Agro Pontino; s'atera medade como est in foras, mascamente in Istria, chin comunidades unu pacu minores in Dalmatzia, Romania, Brasile, Messicu e ateros trettos inube sos venetu-faveddantes sun in disterru. + Valentzianu: Su valentzianu est su lumen istoricu, traditzionale e ufitziale chi impreat sa regione ispagnola de sa Comunidade Valentziana pro inditare su catalanu chi faveddan incughe. Sa prus parte de sos limbistas (goi puru S' "Acadèmia Valenciana de la Llengua e l'Institut d'Estudis Catalans") lu cussideran difatis sa variedade 'e zosso de su catalanu chistionau in sa banda 'e Ponente, mancari chi a medas valentzianos sa cosa non piacat e pro interessu politicu lu definin una limba a banda. Tra cuddos chi an dau unu cuntributu mannu pro che torrare a iscoperrer sa lessicografia valentziana si depet assumancu tzitare s'iscritore Enric Valor i Vives. In acordu chin sa " Llei d'ús i ensenyament del valencià " aprovada in su 1992, su valentzianu est sa limba "propria" de sa Comunidade Valentziana, e sos tzitadinos an su derettu a lu connoscher e impreare. + Gautama Siddhartha: Gautama Siddhartha o Gautama Buddha, nominau "Shakyamuni" (su sabiu de sa tribù Shakya)(sanscrito: सिद्धार्थ गौतम) est istadu unu filosofu indianu. Sa filosofia sua ada originadu una traditzione culturale, su buddhismu, fundado a susu de is «Cuatru Nobilis Beridaris». At biviu me s'India de su Nord a intru de su 563 a.C. e su 483 a.C. (is urtimus istudius, a pustis de is annus noranta, proponint commenti datas de nascimentu e mòrti de su Buddha is annus 480 a.C. e 400 a.C.). Buddha, est a nai «su chi est scidu», est nasciu duranti su biagiu ca depiat potai s'arreina Maya, pobidda de su nobili gherradori Suddhodana, a iscendiai su primu fillu in sa dommu de su babbu. Ma sa traditzioni narat ca sa giovana no arrannescendi a lompiri in sa dommu aiat depiu iscendiai in unu boschixeddu (a Lumbini in su sud de su Nepal), ponendi a su mundu su chi at a bessiri su Buddha. A innantis de cummintzai sa cica sua spirituali, issu biviat in s'arrichesa e in sa comodidadi, in su palatziu de su babbu. Candu fiat acanta de fai trint'annus bessit de su palatziu e in cuatru ocasionis diferentis bit unu pipieddu, unu mobadiu, unu omini beciu, e un'interru. Custas esperièntzias ca po issu fiant noas dd'ant a fai arraxonai a susu de sa vida cummintzendi a elaborai su chi at a essìri su fundamentu de su pentzamentu buddista: arrisolviri is cuatru "sunfrimentus" fondamentalis de sa vida: nascimentu, mobadia, beciesa, mòrti. + Limbazu inglesu de sos Istados Unidos: S' inglesu americanu ("American English", AmE) est unu muntone de variedades de sa limba inglesa chi negossian sos de sos Istados Unidos, inube viven duos tertzos de sos chi faveddan inglesu che limba mama. Sa limba inglesa la aìan importada in America sos britannicos. Sa prima undada de colonos fit acurrida in s'America 'e su Nord in su seculu 'e dechessette. In custu periodu b'aiat in inibe puru zente de limba ispagnola, frantzesa, olandesa, tedesca, norvetzesa, isvedesa, iscotzesa, gallesa, gaelica irlandesa, finlandesa, italiana, russa (in Alaska) pro non chistionare, ovviamente, de sas paritzas limbas chi tenian sos nativos americanos. + Fusione perfetta de su 1847: Sa fusione perfetta de su 1847 si riferit a s'aunimentu politicu e amministrativu de tottus sas terras chi fachian parte de su Regnu de Sardigna, est a narrer s'isula de Sardigna e sa Terramanna chi fin su Piemonte, sa Savoia, Nizza, sa chi fit una vorta Repubrica de Genova e tàmben sos chi una vorta fin sos feudos imperiales de s'Appenninu Ligurinu (chi cumprendian Liguria, Capraia, su Novese e s'Ovadese), ind una manera chi si assimizat a su chi sa corona inglesa aiat fattu chimbant'annos prima chin su Regnu de Irlanda servìndesi de s'Attu de Unione. Sa fattìa. @@ -14092,12 +17476,15 @@ S'istadu sardu-piemontesu dìat aer annantu, battordichi annos a pustis, sa Lombardia austriaca e prus a tardu sa Toscana, sa Romagna, Parma e Modena e, pro more de sas fattìas de Garibaldi, su Regnu de sas Duas Sitzilias e sos terrinos de Marche e Umbria. Su parlamentu de su Rennu sabaudu, chind una leze de su 17 de marzu de su 1861, aiat muttìu s'istadu "Regnu de Italia". Naschimentu de sa Chistione Sarda. Chin sa fusione perfetta e s'aunimentu politicu italianu, fit naschia sa "chistione sarda" ("questione sarda", in italianu), est a nàrrer su pensamentu de cussos sardos chi creìan a s'autogubernu pro sòrver sos problemas de sa Sardigna, e cussu de una ala de zente ischìda chi, chin sa fusione, a s'isula non fit reconnottu su titulu de natzione. + Limbazu de sos SMS: Cando si chistionat de su limbàzu de sos SMS si fachet riferimentu a unu idiolettu, chi tenet tzertas carateristicas brachilogicas e tachigraficas a manera de negossiare chin prus lestrésa possibile, pro non b'andare in foras de s'ispatziu a su solitu cuntzèdiu. Custu si ottenet fintzas pro mediu de medas incurtziaduras, formas simprificadas, sincopadas e apocopadas, o ateras trassas comente a cussa de che bocàre carchi sinnu graficu o, a s'imbèsse, de che lu pònner cando ateramènte non si dìat pòdere ind una limba normalitzada, s'impreu de colorìos slang, paritzos elementos extra-verbales (es. s'emoticon) e gai sichinde. S'importantzia chi tenet oje in die su fenomenu at ispronau a nde tenner contu a limbistas, istudiosos de sa comunicassione, sotziologos, psicologos e ateros espertos. + Idiolettu: Si nat idiolettu tottu su cumplessu postu a pare de sos impreos limbisticos chi pertenen a una pessone o grustiu minore de faveddantes. + Demon's Souls: Demon's Souls est unu videojocu de rolu (action RPG) chi From Software e SCE Japan Studio an isvilupau e prubicau in Giappone in su 5 de frevarju de su 2009, in s'America de su Nord in su 6 de Santu Gabine de su 2009 e in Europa in su 25 de lampadas de su 2010. Est su sichidore de King's Field. Istòria. @@ -14104,37 +17491,47 @@ Su jocu còntat s'istoria de Re Allant de XII, chi at tèntu su potere de sas animas e las at isfruttàdas pro battìre prosperèsa manna a Boletaria, su regnu suo de su Nord , fìntzas a cando una àrtana carca si istèrret pèri sas terras, abbandiànde su regnu dae sos atteros de foras. Parìtzos òmines an chircàu de colàre in sa néula, chène bi torràre mai prus; unu ebbìa, Vallarfax de sas Sànnas Ghermànas, bi l'at fatta comunicànde a su mundu sa situassione diffitzile de Boletaria. Re Allant de XII ch'at pesàu dae su sonnu eternu a s'Anticu, sa frèa mala de su Nexus e, chin s'àrtana tuccànde a innàntis semper de prus, ch'essìn a foras dimònios chi sun famìos de animas. In Boletaria sìche pèsat un'abbolòttu: a sa zente li bènit furàda s'anima e, ammacchiàndesi, ucchidìat sos chi non che fin galu rùttos a s'epidemìa; cada dìe chi còlat, sos dimonios sun semper prus fortes pro dontzi anima chi divoràban. Gòi nàschit sa paristòria de Demon's Souls, sas animas de su Dimòniu, una paristòria chi còntan dae seculos. + Prince of Persia (1989): Su printzipe de Persia ("Prince of Persia" in limba orizinale) est unu videojocu platform chi Brøderbund aiat prubicau a su cumintzu pro Apple II in su 1989, e battiu a pustis a sas ateras piataformas. Sa critica e s'opinione cullettiva lu pompiaban che unu passu a innantis in sa calidade de s'animassione de sos videojocos. S'autore Jordan Mechner, pro cròmper a custu obiettivu, aiat impreau una tecnica de lumen "rotoscoping" istudiande pro medas oras su frade chi, postu a bistimenta arba, curriat e brinchittabat a manera de nde poder copiare sos movimentos. Un'atera novidade fit sa pelea: difatis su protagonista e sos inimicos suos gherraban chind un'ispada in manu e non, comente fit oramai sa moda de tando, a pallettones. Prince of Persia lu aian prubicau issupra piataformas medas, in intro de sas cales s'Amiga, s'Apple II, s'Apple Macintosh, su MS-DOS, su Nintendo Entertainment System (NES), su Game Boy. In su 2007 est essia una versione fatta a novu chi si narat "Prince of Persia Classic", e in su 2011 una vortada amatoriale est essia fintzas pro Commodore 64. In su 1993 fit essiu su sichidore, prus pacu fentomau, . + Aljiotta: S'aljiotta est una supa de pische tìpiga de s'ìsula de Marta. S'amàniat faghende istufare cantzos de pische in ortalìtzia, azu, fràbica e menta. + Bonette: Su bonétte est unu capedu de sa tradissione sitziliana, calabresa e sarda. S'erentzia si la depet chircare in sa nobiltade inglesa de su Settichentos, dae cughe aìan importau sa moda in Sitzilia e Calabria a s'acabu de s'Ottichentos e sos primos annos de su Novichentos, inube a che l'aer postu in conca fit chie ghiabat un'auto. A sa fine, pro more de sos cuntatos chi sa Sardinna teniat dae cussu periodu in sus chin s'Italia meridionale, su bonete est arribau fintzas in ibe. Su lumen in sardu est bonette, ma cussu chi menzus si connoschet est su sitzilianu "coppola", ca est divenniu populare in Italia intrande puru in sa limba sua; su vocabulu benit dae s'inglesu "cap", chi a sua borta derivat dae su latinu "caput" (conca). + Berritta: Sa berrìtta est unu capèddu de pannu nighèddu chi fachet parte de su costùmmene tradissionale masculìnu de sa Sardigna. Finas a chimbant'annos fachet peri tottu s'isula s'impreabat, oje in die petzi pro folklore. Podet esser longa finas a chimbanta - chentu chentimetros, ma bi nd'at una a Nugoro e chìrrios a curtzu chi lu est galu de prus e si mutit pro custu "sa berritta longa". In sa bidda de Ovodda b'at sa particularidade chi peri sas feminas tenen una versione femenina de sa berritta, chi comente amus nau a su cumintzu est una bistimenta mascamente masculina, e si nat "sa cuffietta" ca serbit a collire sos pilos e firmare su tullu o su mucadore; a su solitu si bi ponet fintzas sa vetta. + Furchita: Sa furchita est unu cubertu de mesa cun duas o prus puntas (zenerarmente bator) numenadas corros e arringheradas a pètene, impreadu pro infercher alimentos sòlidos e los batire a sa buca o pro los mantener arressos e los segare a mèdiu de una lepa. Sa furchita est realizada mescamente in metallu, una die in prata, latone e arpaca, oe in atzarzu inossidàbile, peroe b'at finas furchitas de linna. Pro sa restoradura lestra o pro ocasiones in ue non b'est sa possibilidade de samunare sos cubertos, comente picunicos o festas, b'at furchitas de pràstiga a impreu ùnigu, finas insubradas, a s'avesu paris cun lepas e culleras de pràstiga e pannutzos de pabiru, pro resones izènigas. + Fogoneri: Su fogoneri est su cunduidore de sos zeneradores de papore. Su tìtulu de fogoneri si lograt in Sardinna e Itàlia peri un'esàmene chi podet esser de 4°, 3°, 2° o 1° gradu, custu ùrtimu permitet de cunduer sos zeneradores de papore prus mannos e sena lìmite de potentzialidade produtiva, che sas labiolas mannas de sas tzentrales termoelètrigas. Una figura particulare de fogoneri, oramài belle iscumparta, fiat sa de su segundu azente de sa locumotiva a papore, chi deviat otenner unu capatzitamentu particulare a sa cunduidura de sas labiolas postas in beìculos ferruviàrios. + Beati monoculi in terra caecorum: Beati monoculi in terra caecorum est unu ditzu latinu chi cheret narrer si vortau a sa litera: "Biados sos chi un'ocru tenen ind una terra de tzecos". Pro "monòculus" si podet intendere siat "chie tenet un'ocru ebìa" siat "chie a un'ocru est tzecu". Su ditzu naschit in s'Edade de Mesu e si nat pro affirmare chi fintzas un'omine de pacu, frionzu e metzanu, podet parrer unu de cabale si postu a cuffrontu chin chie est puru pejus de issu. In Toscana su ditzu latinu si vortat in italianu in sa manera chi sichit: "Nel paese dei ciechi, beato chi ha un occhio!" oppuru "Nel paese dei ciechi l'orbo è re". Attera vortada italiana, chi est probabile affundet sas radichinas suas in Sitzilia, est: "Nel paese dei ciechi, chi ha un occhio solo è re". In Sardinna su ditzu in sardu est: "Ind una terra de tzecos, chie est a un'ocru fachet de re" o "Ind una terra de cecus, chini est a un'ogu fait de rei". + Neon Genesis Evangelion: Neon Genesis Evangelion ("新世紀エヴァンゲリオン" Shin seiki Evangerion?, "Su vanzelu de su seculu novu"), nòdiu fintzas comente Evangelion, Eva o NGE, est un'anime de 26 episodios chi s'Istudiu Gainax at fattu in su 1995, direttu dae Hideaki Anno. Est unu de sos sutzessos prus mannos, siat de prubicu siat de critica, chi s'animassione giapponesa podat ammentare, e s'introspessione psicologica de sos protagonistas, paris chin sos riferimentos religiosos (mascamente cabalisticos, ebraicos e biblicos) lu carateritzan. Puru unu manga b'an fattu. S'istoria contat de una Tokyo futuristica a distantzia de bindichi annos dae unu disacatu mundiale e trattat de Shinji Ikari, unu pitzoccu chi s'organizassione paramilitare NERV at arruolau pro ghiare unu enorme mecha de lùmen Evangelion e gherrare de custa manera sos inimicos de tottu s'umanidade, mutìos Anzelos. In su mentras s'an a connoscher fintzas sos ateros ghiadores e pilotas de Evangelion e su pessonale de NERV. Sos urtimos duos episodios an pesau unu muntone de ispantu (in positivu) e de criticas (in negativu), tantu de custringher s'autore a facher essire un'atera versione de su finale chi collit su tempus de sas duas puntadas: The End of Evangelion. + Ergo Proxy: Ergo Proxy, iscrittu in alfabetu latinu fintzas in Giappone oppuru in katakana ("エルゴプラクシー" , Erugo Purakushī?), est un'anime de fantassientzia, chin medas elementos steampunk e postcyberpunk, de 23 episodios chi at fattu Manglobe e Geneon Entertainment, trasmissu in Giappone dae su 25 de febrarju a su 12 de agustu de su 2006 in su canale WOWOW. S'anime lu at direttu Shukō Murase (Witch Hunter Robin) e nd'at fattu sa trama Dai Satō (Cowboy Bebop, Ghost in the Shell: Stand Alone Complex, Samurai Champloo, Eureka Seven). + Direma de s'eritu: Su "direma de s'erìtu" est una analogia chi pertocat sas dificurtades de s'interassione umana pro sos timidos e introversos. Nat chi cantu prus duos esseres chircan de si acurtziare s'unu a s'ateru, tantu prus si an a facher male: a sa matessi manera de sos eritos, animales chi non de badas viven a sa sola ca si dian pùngher chin sas ispinas issoro si chircan de si acurtziare, fintzas in iberru cando unu pacu de calore chi s'unu diat dare a s'ateru lis podiat facher comodu. Dae custu paradossu naschit su direma, fintzas umanu: si duas pessones cumintzan a si dare cunfidentzia e a si fidare s'unu de s'ateru, carchi cosa de malu chi a unu capitat diat facher male a s'ateru puru, fachende naschire problemas galu prus mannos a che los sòrvere. Arthur Schopenhauer. @@ -14143,15 +17540,19 @@ A pustis su cuntzettu est intrau a facher parte de sa psicologia cando Sigmund Freud lu aiat iscopertu e adottau trattande sa psicologia de sas massas. Chirca de psicologia sotziale. Sa psicologia contemporanea at dau cara meda a custu direma. Jon Maner e sos cullegas suos (Nathan DeWall, Roy Baumeister e Mark Schaller) an fattu tzinnu a su "problema de s'eritu de Schopenhauer" cando in manera empirica interpretaban sos resurtaos de carchi esperimentu inube si ispiculizabat issupra a comente sas pessones podian reazire a formas de ostracismu. Custos ammustraban chi su refudu juchìat a unu cumportamentu anti-sotziale pro sos anneaos, mentras chi pro sos prus ottimistocs juchìat, a s'imbesse, a chircare de si acurtziare a sos ateros de prus. + Istàtua de sa Libertade: S'Istàtua de sa Libertade (chi su nùmene ufissiale est “Libertade chi Allugat su Mundu”) est unu monumentu chi simbolizat sos Istados Aunidos. S'istàtua est posta a curtzu de s'intrada a sa baìa de Noa Iorcu. Issa amentat sa sinzadura de sa Decraradura de Independèntzia de sos Istados Aunidos. Fiat istada donada a sos IAA dae su pòbulu frantzesu, comente sinzale de s'amistade intre ambos paìsos ligada in tempus de sa Rebolussione Amerigana. Descritzione. Issa rapresentat una fèmina chi zughet un'istola, una corona e sandàlias, abàtigat una cadena truncada e tenet in sa manu sua dereta un'intortza e una tàbula cun su mànigu a forma de culumba, cun sa data de sa decraradura de independèntzia iscrita, in sa manu sua manca. S'istàtua s'agatat in s'Isula de sa Libertade e acollozit bisitadores, immigradores e ameriganos chi torrant biazende in nae. + Trieste: Trieste est una zitade de 201.261 abitantes cun su portu in su Mare Adriatico edd'est su capoluogo de sa regione Friuli-Venezia Giulia. Sa tzitade est posta in sa parte finale de su territoriu italianu edd'est a su confine cun sa Slovenia. + Friuli-Venetzia Giulia: Su Friuli-Venetzia Giulia ("Friûl Vignesie Julie" in friulanu) est una regione italiana. + Destrudo: Destrudo o fintzas destrado est unu faveddu chi at imbentau su psicoanalista italianu Edoardo Weiss in su 1935 pro inditare, sichinde sa psicologia freudiana, s'energia de su boleu destruidore e, pro natura sua, est un'ispinta chirriadora. Sa destrudo est a s'imbesse de sa libido. Difatis, mentras sa libido est s'istimulu a sa vida e a criare, un'energia chi benit dae Eros, sa destrudo est s'istimulu a sa morte e a destrùghere, s'essentzia de Thanatos. @@ -14158,50 +17559,67 @@ Secund'e su chi aiat nau Sigmund Freud, si la podet definire che istintu chi est in sas intragnas de cadaunu e chi punnat a s'annichilàda de issu etottu. S'ideada de su cuntzettu benit dae s'epoca chi fit appenas sichìa a sa prima gherra mundiale e dae sa chirca de ispiegare su chi fachian sos chi fin torraos dae sa gherra, patinde a s'ispissu carchi trauma profundu o fintzas istrobbu (s'istrobbu de istress post-traumaticu, pro esempiu). Su cuntzettu de destrudo est unu de sos prus misconnottos de Freud; su faveddu aiat fattu sa prima cumparta in s'opera "Su Deo e su Es" (titulu orizinale: "Das Ego und das Es") de su 1922, ma poi non si aiat torrau a bìere. + Libido: Libido (chi a sa litera fachet a lu vortare comente "disizu" o "brama") est unu faveddu chi inditat s'energia printzipale de s'omine, cussa sessuale. In sa teoria freudiana, sa libido est a s'imbesse de sa destrudo. In sa de Carl Gustav Jung, sa libido est in prus una forma de energia chi est abberu un'ispinta vidale e non una pulsione sessuale ebìa. Su cuntzettu de libido at sichiu in su tempus evolvendesi; lu an apprufundau meda dae su 1914 in sus, cando si cumintzéit a istudiare sa nevrosi e sa psicosi, affirmande chi sa libido non punnat a soddisfacher petzi sa pulsione sessuale de sa pessone ma fintzas ateras elementares comente a su mandicu, sa supravvivèntzia, sa morte, sa religione e s'arte. + Sean Connery: Thomas Sean Connery (Edinburgh, Scotland 25 August, 1930), prus conotta comente Sean Connery, est unu cantante e attore americanu. + Cattolica: Cattolica ("Catòlga" in romannolu) est una comuna italiana de 16.899 abitadores posta in Emìlia-Romagna in sa provìntzia de Rìmini. Faghet làcana a s'estu cun sa comuna de Gabicce Mare, chi format parte de sa provìntzia marchesana de Pèsaru-Urbinu, dae sa cale est separada dae su riu Conca, a su suddu cun sa comuna de San Giovanni in Marignano e a su nordu est infusta dae su Mare Adriàtigu. Cattolica, in prus de esser una logalidade cunnota de istiamentu, tenet una tradissione marinera rica (pisca e fraigadorzos navales). + Pier Luigi Cantarelli: Pier Luigi Cantarelli (Parma, 17 de làmpadas de su 1964) est un'iscritore italianu. Indutoradu in matèrias zurìdigas, est istadu deretore editoriale de sa revista Mediterraneo (Imprentadora D.S.E.), addae de esser s'autore de numerosos artìgulos e insajos in su domìniu agro-alimentàriu, intre sos cales "Gastronomia in Parma" (Economia agronòmiga - Imprentadore Franco Angeli). A pustis de s'èsitu de sos primos duos romanzos "Sas làcanas de seda" (ZONA, 2011) e "Sas zagas de su chelu" (ZONA, 2013), at pubrigadu reghentemente "Sas umbras de su tempus coladu", editadu dae sa matessi domo de imprenta. + Stonewall Inn: Stonewall Inn est istau su tzilleri inube cumintzèin sos abolottos in Stonewall de su 1969, chi su movimentu LGBT at isseperau che data simbolica pro inditare su cumintzu de sa pelea pro sos deretos issoro, a pustis chi sa fase de su "movimentu omofilu" fit acabbada. Simbulu de sos abolotos est Sylvia Rivera, sa transessuale chi nanchi fit sa prima a si ribellare a sos repartos de politzia chi cada sero irrumpìan in su tzilleri. Su tzilleri est in su numeru 53 de Christopher Street, tra sa West 4th Street e Waverly Place, in Greenwich Village (New York): aiat tancau sas serrandas e b'aian postu a locu suo una butega de bistimenta, ma s'interessu de sos turistas pro su locu at cumbintu a che lu torrare a aperrere, ovviamente chin su matessi lumen. Sos chi partetzipan a su Gay Pride, cada annu, in ammentu de s'istoria si adobian in foras de su Stonewall. De rechènte Dominick DeSimone, su chi a como tenet sa propriedade de su tzilleri, at apertu su Stonewall Bistro in sa 7th Avenue. + Gay Pride: Gay Pride (in inglesu, in realtade, est prus a cumone a lu mutìre Pride Parade) cheret narrer duas cuntzetos ind duas paragulas ebìa: cussu de sa "fieresa gay" e cussu de "Gay Pride Parade", sa martza de su movimentu omosessuale chi ammentat s'abolottu de Stonewall de su 1969. + Abolottu de Stonewall: S'abolòttu de Stonewall est istau una sèria de iscontros sambenosos tra sos omosessuales e sa politzia in New York. Su primu note de s'abolottu est istau cussu de chenapura 27 de lampadas de su 1969, unu pacu prus a pustis de s'una e binti, cando sa politzia irrumpèit in su tzilleri de lumen "Stonewall Inn", inube sa comunidade omosessuale de su trettu locale si adobiabat. "Stonewall" est tentu a cussideru che sa data chi fit naschiu peri tottu su mundu su movimentu de liberassione omosessuale modernu. Non de badas su 28 de lampadas su movimentu LGBT lu at isseperau che data de sa "die mundiale de sa fieresa LGBT" o "Gay Pride". Simbulu de sa pelea fit sa femina transessuale Sylvia Rivera, chi nanchi aiat dau su comintzu a sa protesta ghettande un'ampulla contr'a unu de sa politzia. + Impòsitu subra de su balore annantu: S'impòsitu subra de su balore annantu (abreviadu in IBA) est un'impòsitu aprigadu subra de su balore annantu de sa produidura e de su tràmunu de benes e servìtzios. Est in fortza in 63 paìsos. In Itàlia, su rennimentu suo est istadu aguale a 102.000,33 milliones de euros in su 2.009. + Battalla de Seddori: Sa battalla de Seddori est istada una pelea gherrada in su 30 de lampadas de su 1409 in su pranu a sud de su casteddu e de sa bidda seddoresa chi bidiat cuntrappostos sos sordaos arbaresos, chi los ghiabat Guglielmo III de Narbona, e sos cadalanos de Martinu I de Sitzilia, primu naschiu de Martinu I de Aragona. S'ischiera sarda de Arbaree fit de 20.000 sordaos e contabat issupra sa làdina superioridade numerica, mentras s'esertzitu aragonesu fit a s'imbesse in inferioridade (petzi 11000 sordaos) ma contabat issupra una tattica chi meda at jocau pro sa binchida issoro. Sos sardos fin essios dae su chi est oje connottu che "bruncu de sa battalla", ma sos aragonesos aian fattu una manovra a cotta, tale de partire in duos su fronte de s'esertzitu sardu ind un'ala de manca e ind una de dresta, e sa de manca in duos ateros cantos: sa prima siche fit ritirada a su casteddu de Seddori e che los aian mortos a sa conchista sua, uchidende prus de 600 sordaos e fachende presoneras unas 300 feminas de su locu; sa secunda aiat chircau de si adobiare chin su restu de sas fortzas in Seddori colande pro su ribu Flùmini Mannu, ma sorte cheriat chi non lu podian attraessare ca fit bocau, e custrintos a artziare a un'artura fin presos e iscannaos in su locu chi si connoschet che "Boccidroxiu". S'atera ala chi fit abbarrada, sa de dresta, aiat resessiu a si ritirare in su casteddu de Monreale. Sa derrota manna pro sos sardos at fattu a manera chi sos aragoneos podian falare a Bosa, picandela, chin s'intentu de facher gai etottu chin Aristanis, ma su "judiche de factu" Lenardu Cubello aiat firmau prima, fortzis in traitoria, sa resa. S'unicu rennu sardu indipendente de tando, cussu de Arbaree, perdiat s'indipendentzia e, sicomente siche fit mortu Martinu I de Sitzilia pro mal'aghera (nanchi prus debile a fortza de si "ispassiare" chin una presonera chi aiat picau, sa "bella de Seddori"), fintzas sa corona aragonesa at connottu su declinu. + Ignazio Sanna: Ignaziu Sanna a su momentu est arcivescovo de sa Diocesi de Aristanis. Ada finas ateros ingarrigos difattis est Presidente de su "Comitato per gli studi superiori di teologia e di scienze religiose" de sa CEI e membru de sa Pontificia Accademia di Teologia, de su Comitato per il Progetto culturale della Chiesa italiana e della Commissione Episcopale della CEI per la dottrina della fede. + 1799: S'annu 1799 (MDCCXCIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1510: S'annu 1510 (MDX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1090: S'annu 1090 (in numeros romanos:MXC) est comintzadu in martis secundu su Calendariu Giulianu. + 2013: S'annu 2013 (MMXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu martis segundu su calendàriu gregorianu. + Ajò: Ajò (in s'allèga antica si nàbat fìntzas "ajòni" o "ajòne") est unu favèddu caratteristicu de su sardu e de su cossu chi tottu sa Sardinna e sa Cossiga puru connòschet, e sos sardos lu imprèan a s'ispìssu fìntzas si chistionànde in italianu. Si imprèat in parìtzas manèras, ma in sa prus parte de sos casos est unu cùmbidu a si mògher o facher carchi cosa, unu incorazamèntu pro nde aforticàre su sentìdu, oppuru unu modu ironicu pro facher chistiòne de carchidùna cosa e intrare in cuntièrra chin calicùnu cando non si est de accordu chin su chi nàrat. + Noara: Noara (“Novara” in italianu e “Noara” in peemontesu) est una comuna italiana de 105.574 abitadores, cabitale de sa provìntzia peemontesa a su matessi nùmene. Est sa de duas comunas de sa rezione pro pobuladura a pustis de Turinu e rapresentat un'agrugadorzu de tràfigos cumertziales importantes intre sos aunidorzos caminales chi cunzunghent Milanu a Turinu e Zènova a s'Isvìtzera. Su sìmbulu de sa bidda est sa cùpula de sa Basìliga de Santu Gaudèntziu, chi tirat 121 metros. + Mirai Nikki: Mirai Nikki - Future Diary ("未来日記" Mirai Nikki?, "Su diariu de su Benidore"), est unu manga giapponesu chi at iscrittu e disinnau Sakae Esuno. Lu at prubicau Kadokawa Shoten in su paperi de Shonen Ace dae su mes'e jannarju in su 2006 a su de nadale in su 2010 e lu at colliu a pustis in 12 tankobon. Su protagonista, Yukiteru Amano, est unu pitzoccu introversu chi non li piachet pro nudda sa zente, e tenet unu diariu in su telefoneddu suo in ube si ponet a iscriver tottu su chi li capitat e est accadinde in ziru. Yukiteru pessat de si aer fattu un'amicu imazinarju chi mutit Deus Ex Machina, su mere de su tempus. @@ -14208,12 +17626,15 @@ Una die, Deus isseperat de ammanizare unu jocu e torrat che presente a Yukiteru su telefoneddu suo, a pustis de lu aer acontzau, ma su pitzocu sich'abbizat a lestru chi carchi cosa est istrana; su diariu, imbetzes de tenner in intro sas informatziones chi issu iscrivet, annotat fattos chi galu no sun accadìos: difatis, su telefoneddu narat su chi at a sutzeder in benidore. Custu acontzu chi Deus at fattu a su telefoneddu de Yukiteru b'at a esser fintzas in cussu de ateras undichi pessones, in prus de Yukiteru chi est su primu ("the first"): su jocu est una pelea de supraviventzia ("survival game") e sos chi bi sun in intro an a chircare de si uchidere s'unu chin s'ateru, fintzas secande a cantos su diariu de su benidore ("mirai nikki") chi sos ateros tenen. Chie dae cughe b'at a torrare sanu e intregu at a picare su postu de Deus, diventande de custa manera su segnore de su tempus e de s'ispatziu. Ovviamente sa gherra apenas iscopiada, prena de zente chi li cheret secare sas ancas e fintzas sa pedde, at assuconau meda a unu pitzoccu chi li fachian timoria tottus, ma no est a sa sola: lu at a azudare una pitzoca in amore chin issu e chin instrobos mentales serios, Yuno Gasai, chi a su comintzu li fachet galu prus ispantu e assustu ma chi a pustis prus de una corta, chin su machighine suo, lu at a attendere e li at a sarvare sa vida. + Collida partzida: In sa zestione de s'arga, sa collida partzida est unu sistema de collida de sos "refudos sòlidos urbanos" chi prebidet, pro onzi tipu de arga, una prima selessione o diferentziadura de acordu cun su tipu dae bandas de sos tzitadinos, duncas diverisifighende-la dae sa collida sena distinghidura, preferente finas a pagos annos a como. Pro custa resone, sa finalidade reale est sa partzidura de sos refudos in manera a readeretare onzi tipu de arga partzida chirru a su tratamentu respetivu prus inditadu de dissipadura o recuperadura chi andat dae su depòsitu in sos muntonarzos a s'inchinisadura o a s'abaloramentu pro s'abarramentu sena distinghidura, a su cumpostazu pro s'orgànigu e a su retzirculamentu pro su partzidu naradu propiamente (pabiru, bidru, pràstiga, metallu, eac.). Pro cunseghèntzia, a resone de su de susu, sa collida partzida est amaniadora de sa zestione de sos refudos prus curreta e adelantada, sustituende-nde de fatu sa prima fase de su protzessu intreu, peroe perdet sentidu si fartant sas installaduras de tratamentu e dissipadura de s'arga partzida. + Limba asturiana: Su asturianu est una limba iberu-romanza chistionada in Ispagna e in Portugallu e pertenet a su grustiu asturianu-lionesu. Mancari chi su guvernu regionale asturianu lu tutelet, non tenet peruna ufitzialidade. + Postale: Su postale est unu beìculu motorizadu chi trasportat iscrusivamente pessones e sos bagazos pessonales issoro. Unu postale pùbrigu podet esser urbanu o interurbanu. @@ -14222,9 +17643,11 @@ Unu postale timanzera, o petzi timanzera, trasportat cun regularidade passizeris dae unu puntu a un'àteru, pro narrer intre un'abioportu e su tzentru de sa tzitade. Cunforme a sa leze italiana, si podet definire postale unu beìculu pro trasportu de pessones chi tenzat prus de otu seidorzos addae de su de su ghiadore. In Itàlia, est a dies de oe proibidu a pipare in intro de sos postales. + Alfredo Stroessner: Alfredo Stroessner Matiauda (Encarnación, 03 de santandria 1912- Brasìlia, 16 de austu 2006) est istadu unu militare, polìtigu e ditadore paraguaianu. Est istadu presidente de sa Repùbriga de Paraguay (1954-1989), in ue aiat pratigadu una ditadura chi fiat durada 35 annos. Aiat cumìtidu crìmenes de umanidade lesiada contra a su pòbulu paraguaianu. In tempus de sa ditadura sua, bi fiant istados assassinamentos, deportaduras, impresonamentos, torturas, pessighimentos, iscumpartas fortzadas e àteros actos chi atentant contra a sos deretos umanos. Cun sa morte sua, fiat abarradu sena castigadu pro sos crìmines narados. Sa Deretura Zenerale de Beridade, Zustìssia e Reparadura de su Paraguài aiat istèrridu numerosas relatas chi denùntziant sos crìmines de sa ditadura de Stroessner. + School Days: School Days ("スクールデイズ" Sukūru Deizu?) est unu eroge (videojocu a isfundu eroticu) giapponesu chi sa 0verflow aiat isviluppau in su 2005 pro PC e PlayStation 2, vortau a pustis siat a manga siat a un'anime de 12 episodios in sa secunda medade de su 2007. A su cumintzu paret una cummedia romantica calesisiat, ma prus a tardu at a picare in ziru su genere etottu chi li pariat pertennere. De tottus sos finales de su jocu s'anime nde picat unu, vortandelu a una manera unu pacu differente. @@ -14232,6 +17655,7 @@ Makoto Itou est unu pitzoccu chi a mannittu si la depet isbolicare chin sos primos problemas de amore. Est in amore chind una pitzocca (Kotonoha Katsura) chi biet cada manzanu picande su trenu paris chin issu, ma non li at galu mustrau sos sentidos suos e si limitat a la pompiare dae unu pacu atesu. Una die, chistionade chin sa cumpanza de bancu sua, Sekai Saionji, custa lu azuat a si facher a innantis pro connoschere Katsura e, sende issa puru in amore chin Makoto, lu atzetat e essin impare. Ma Sekai, chi sich'abizzat de esser zelosa pro Makoto, si ammorat de issu. A custu puntu Makoto non biet s'ora de s'ispassiare, sessualmente faveddande, chin Katsura ma issa no est pronta e non resessit a bincher sa timoria e suspettu chi issu la cherjat petzi usare. Sekai, tando, non perdet tempus e si ammustrat pronta a "facher pratica" chin issu pro li imparare su chi in amore bi depet essere in s'intimidade. Makoto iscoperit de custa manera sa sessualidade ma non si firmat a issa, cumintzat a si coddare chenza grabbu perunu peri sas atteras cumpanzas de iscola, fricandesiche de comente su cumportamentu suo facat male siat a Katsura (chi galu est s'ammorada "uffitziale") siat a s'antzedda Sekai, chi non aènde picau precautziones abbarrat puru prinza (o gai issa narat). A s'acabbu, sos contos cubaos che torran a pizu tottu e Makoto l'at a pacare chin sa vida, ca lu uchidet Sekai non fachendebìla prus, ma atteru samben sichit a iffundere sa terra: Katsura, oramai ammachiada de su tottu, secat sa conca a su cadavere de Makoto battindesichéla in ammentu de s'ammorau suo e, in sa punna de abberguare si abberu Sekai juchiat una criadura in intro, la irmattat. + Su mastru de biolinu: Su mastru de biolinu (tìtulu originale in italianu: il maestro di violino) est una pellìcula de su 1976 aderetada dae Giovanni Fago. Resùmene. @@ -14238,39 +17662,52 @@ Peruza, Cunservatòriu Morlacchi. Un'iscola chi bivet gràssias a sos cuntributos de duos benefaghidores zenerosos: Gaudenzi s'industriale e Margherita de Sansevero sa Contissa (Juliette Mayniel). In su Cunservatòriu imparat su biolinu Giovanni Russo su mastru (Domenico Modugno), unu talentu de sensibilidade musigale manna. A su puntu chi s'òmine est istimadu dae totus. L'ammirant sos zòvanos, nde sunt inamoradas sas piseddas. E finas carchi mamma est còrfida dae sos modales suos amàbiles e recatados. Intre sos dischentes de Russo, b'est finas su fizu de Gaudenzi, Carlo Gaudenzi, e sa fiza de sa contissa de Sansevero, sa contissita Laura (Rena Niehaus). Peroe a sa manu de su biolinista aspirant finas Agnese sa seighiarza (Elisabetta Virgili), Luciana Taddei s'imparadora de pranu e Margherita sa contissa etotu, zai dae tempus biuda. In s'ìnteri chi Laura s'inamorat, su tempus coladu segredu de su mastru nch'essit a pizu de aba in sos ambientes aristocràtigos chi l'ant acollozidu. S'iscòberit chi Giovanni Russo est su fizu de un'immigradu a sos IAA, fuìdu dae s'Itàlia in s'èpoga fassista, batende in fatu su pitzinnu chi non teniat galu chimbe annos. Giovanni su minore est sa creadura crèschida musigarmente cun istima dae unu biolinista zudeu. Peroe su tempus coladu cuat àtera tristura: difatis, est istadu unu cuntzertista esitosu, cun su nùmene de Joe Russo. Peroe s'òbitu primadiu de muzere sua Jene Anderson, segada dae s'abusu de àrculu, l'aiat fatu abandonare sas issenas. apretadu dae sas fèminas nòbiles e infadadu dae unu tempus coladu a ismentigare, Russo torrat a Londra. E cumintzat torra a fagher cuntzertos. Peroe Laura, sa contissita zòvana inamorada, nche lu sizit e faghet de totu pro no lu perder, a pustis de sa fua dae s'ambiente aristocràtigu chi l'at repèllidu. Produtzione. Sa pellìcula est istada rodada in tres nassiones: Itàlia (Peruza), Israele (Tel Aviv e Zerusalemme) e Rennu Aunidu (Londra). + Richard Schiff: Richard Schiff (Bethesda, Maryland 27 May, 1955), prus conotta comente Richard Schiff, est unu cantante e attore americanu. + Fumighete: Su fumighete (o ispirale contrababautzos) est un'ozetu a forma de ispirale (troncupiramidale a su cumintzu), custituìdu dae prùere de piretru cumprimida chi, brusiende lenamente, ispòssiat unu fumu tòssigu pro sas tzìntzulas e àteros babautzos. Su fumighete fiat istadu imbentadu dae dutor Giovanni Battista Zampironi (pro custu si narat "zampirone" in italianu) in su laboratòriu suo farmatzèutigu pro sa produidura de sustàntzias contrababautzos, fundadu in Mestre in su 1962. + Richard Matheson: Richard Burton Matheson (Allendale, New Jersey 20 February, 1926 – Los Angeles, California 23 June, 2013), prus conotta comente Logan Swanson, est unu attore americanu. + Bervània: Bervània (Verbania in italianu) est una comuna italiana ispartzinada de 30.313 abitadores, cabitale de sa provìntzia de su Bervanu-Cùsiu-Ossola, situada in s'oru peemontesu de su Lagu Mazore o Bervanu. Sa comuna fiat nàschida in su 1939 dae s'unione de sas comunas de Intra e Pallanza e fiat devènnida cabitale provintziale in su 1992. Bervània presentat unu turismu isvilupadu devidu a sa posissione sua zeogràfiga privilezada. Sunt de interessu particulare sos zardinos botànigos de Villa Taranto, postos a probe de Pallanza. De acordu cun sos resurtados logrados in sa de XVI edissione de “Ecosistema urbanu” de Ligambiente, Bervània resurtat esser sa mezus bidda italiana in su domìniu ambientale gràssias a sos mezoros in sos PM10, in sa collida partzida (s'agatat in su primu logu in Itàlia cun su 72,8%) e in su ràtiu de emissiones de CO2 pro passizeris de sos trasportos pùbrigos. + Olostriche: S' olostriche (lumen issientificu: "Ilex Aquifolium") est una mata de artura e de locos umbrosos, creschet bene in terrinos arenosos, chi b'apat ladàmine e minerales. Bi nd'at a mola e a matta, arta dae sos battor a sos deche metros, podet arribare fintzas a sos binti. Sas fozas sun lùchidas, corriatzas e ispinosas, sos frores, masculinos e femeninos, bi sun in matas diferentes, sun arbos e isparghen in aprile e in maju; sos frutos, minores minores, si tinghen de ruju luchènte in s'iberru. + Làuru: Su lauru o fintzas lau, mata semper birde, ma fintzas mola, de sos locos a inghìriu de su Mare de Mesu, benit dae s'Asia Minore. In Sardinna est agreste e bi nd'at meda in locos umbrosos de sos paris e de sas arturas, inube bi proghet, ma non b'at frittu meda. Sos prus sun a làcana de buscos de eliche e de crecu. S'artesa podet andare dae ses a deche metros. Sas fotzas sun lùchidas, corriatzas e birde-iscuru. Sos frores isparghen in matas diferentes, tra martzu e aprile, su frùture est una melichedda e cando est cotta, in attonzu, si fachet tottu nighedda e lùchida. + Suzarga: Sa suzarga (nomene iscientificu: "Celtis australis") est una pianta seculare, bi nd'at de chimbeschentos annos e podet artziare fintzas a binti-bintichimbe metros. Su truncu arribat a medire unu metru de diametru, sa corza est colore de chisìna , sas fozas sun birde-iscuru in su chirru 'e susu, colore 'e chisina issutta, chi rùchen in attonzu. Sos frores biddastros isparghen cando bessin sas fozas, in aprile-maju. Su frutu est una melichedda minore, sos latinos la muttìan "faba siriaca"; cando est cotta si tinghet a nugheddu e est durche. Sa sugarza cheret de prus terrinos friscos e nigheddos, ma dae su mamentu chi sas radichinas iscorrovan in profundidade, creschet fintzas in terrinos lanzos e chin rochile. Non timet nen caentu nen sicanna e pro custu bi nd'at medas in montigros solianos. + Castanza: Sa castanza est mata de monte pacu artu, inube proghet ma non b'at frittu meda. Tenet bisonzu de terra nighedda, lèpia e profunda, ricca de potassiu e fosforu. Bi nd'at pacas in su Guilcieri, ma medas in Barigadu e in sos montes a curtzu. Est una mata maestosa e sèneche, podet vivere fintzas a chimbichentos annos e passa, paret chi si nd'atzapen millenarias. S'artesa media est de binti metros, ma capitat de arribare a sos trinta-trintachimbe, e su diametru de su truncu a battor metros e prus. S'iscorza est sinnada dae artu in bassu dae cordones; sas fozas, longas e ovales, che rùchen in attonzu, a pustis de cocher su fruttu, torran a bocare dae aprile a maju; sos frores isparghen dae s'acabbu de làmpadas a sa metade de trìbulas. Su fruttu est in intro de s'eritzu ispinosu, a primu birde, posca grogatzu. Che lu recollin in sos meses de Capidanne e de Santandrìa. + Eliche: S' éliche non tenet preferentzia de terrinos, subbecat su frittu, su calore de su sole, sa mudadura de su tempus, ma custu non che bocat chi crescat comuncas menzus inube su crima est a mesu témpera, in paris e in monticros. Est una mata seculare, podet arribare a cròmper chimbe, e fintzas deche, seculos e a creschere in artesa binti metros, su truncu medit prus de sunu metru de diametru. Sos chimos sun cracos, sas fozas de colore birde iscuru in su chirru de susu, colore de chisina iscuru issutta de sos frores, isparghen a urtimos de beranu. Su fruttu est cussu chi si muttit "lànde", colore de castanza e de mannesa diferente s'unu dae s'atteru. + Ozastru: S' ozastru est una mata semper birde, in sos artos de chirrios nostros bi nd'at in tottube, mascamente inube b'at molas de chessa. Est una mata seculare, podet vivere fintzas a chimbe-deche seculos e artziare fintzas a ses metros, mancari chi a bellu a bellu. Su truncu est a colore de chisìna e lisiu, sos chimos trotos e ispinosos, sas fozas ovales e birdes in su chirru de susu, colore de prata issutta. Sos frores sun arbos e minores, su frutu, a forma de ovu, a primu birde, posca nigheddu-rujastru, est prus minudu de s'olìa. In Sardinna an cumintzau dae s'Edade de Mesu a innestare sos ozastros a olìa e ispremìan su frutu de s'una e de s'atera mata in sas molas de preda. Dae s'ozastru bessit pacu ozu, ma fachet andare de corpus. Su brodu de sas fozas, iscotadas pacos minutos, est disinfettante, fachet bene a sa pressione, istringhet e che fachet sanare becos e trincos. Sos pastores zaìan sa sida a su bestiamine, mascamente in annadas malas, sos chimos sicos che los carraban a domo a facher focu. Chin sa linna de s'ozastru fachìan birillos e bardùfulas, a ispelegu de pitzinnos e de mannos; chin sos chimos bonos si fachina sas furchiddas pro su tirelasticu. + Armada de Sarvamentu: S'Armada de Sarvamentu (in inglesu: "Salvation Army") est un'organizadura umanidària de tradissione cristiana, fundada in Londra in su 1865 dae William Booth, chi dassat s'arrampu de sa Crèsia Metodista (“Methodist New Connection”) in ue fiat ministru pro cumintzare un'opera umanidària in sos apendìtzios bassineris de Londra, cun s'intentu de ispainare su Cristanismu e dispensare azudu a sos acamatos. Cunforme a su fundadore suo, sa finalidade de s'Armada de Sarvamentu est a demustrare ch'in unu mundu orientadu chirru a su materialismu est possìbile e netzessàriu a biver unu Cristianismu bisìvile alligru e ativu, chirchende in totu sas maneras de derrotare su fàmine in su mundu, sa mendighèntzia e su discumbèniu sotziale. Est s'organizadura missionària prus manna de su mundu a pustis de sa Crèsia Catòliga. + Lydnevi: Su Lydnevi est una limba slava artifitziale creada dae Libor Sztemon. Un'esempru de testu in Lydnevi. Babbu nostru: + Furriada in tundu: Sa furriada in tundu est una rodadura ràpida de un'automòbile a inghìriu de s'asse bertigale, chi acontessit in determinadas tzircustàntzias cando su ghiadore nde perdet su cuntrollu. Definitzione. @@ -14281,16 +17718,21 @@ - in tempus de una frenada meda forte, su pesu de sa betura s'arrimat preferentemente in sas rodas de palas: sa frenada perdet duncas de eficàssia in sas de palas, e prus chi totu si sa frenada est realizada in sa borta o cun sa betura no perfetamente dereta, sa parte de palas de s'automòbile podet lassinare a foras chirrarmente provochende sa furriada in tundu o, che in su casu anteriore, a bias finas su bortulamentu; - in s'essida dae una borta, cun una betura a trassione de palas, si su pilotu abrit s'illestridore demasiadu cadriamente, s'automòbile intrat a unu subrabiradore meda forte e si su pilotu non lu cuntrollat, derapat e fùrriat in tundu, essende fitianu dae sa caminera chirru a s'internu de sa borta; - provocadu in manera boluntaria assionende su frenu a manu in sa borta. Su frenu naradu difatis, assionat a subra de sas rodas de palas ebia: frenende in sa borta, issas si brocant e làssinant immediatamente. Custa manobra si podet isecutare, pro narrer, pro imberter sa deretura cun lestresa o in tretos limitados; belle gasi, dimandat meda capatzidade e esperièntzia pro esser realizada in modu curretu, in casu contràriu cheret evitada sende chi si podent provocare intzidentes. + Universidade Gugliemo Marconi: Sa universidade "Guglielmo Marconi" ( Università degli Studi Guglielmo Marconi) est una universidade privada de Roma, fundada in su 2004. La sàidu est in Plinio,44 - 00193 Roma. + Oil City: Oil City est una bidda istadunidesa posta in su contadu de Venango, in s'Istadu de Pennsylvania, cunnota pro s'isproradura initziale e s'isvilupu de s'indùstria petrolenca. A pustis de s'istofadura de sos primos putzos de petrozu in sas probianias a inghìriu de su 1.850, Oil City aiat assuntadu unu rolu tzentrale in s'indùstria petrolenca, istranzende su cuarteri zenerale de cumpanzias che Pennzoil, Quaker State e Wolf's Head. Su turismu zogat unu rolu importante in sa rezione gràssias a sa promoidura de sitos istòrigos refertos a su petrozu, anderas naturales e un'architetura bintoriana. Sa pobuladura fiat de 10.557 abitadores cunforme a su retzensimentu de su 2.010. + Pran: Pran Krishan Sikand (Delhi, India 12 de freàlzu, 1920 – 12 de triulas 2013), prus conottu comente Pran, est unu cantante e attore India. + Casu Graneris: Su casu Graneris est istadu unu fatu de cròniga niedda acontèssidu in Bertzeddi in via Caduti nei Lager 9 in su 1.975, chi aiat tentu sìnnifigu mediale mannu a sos tempos de sos fatos pro more de sas imprigaduras a subra de sa morale comuna e pro sa lunzinia de su crìmine. Su casu pertocat su mortorzu a tiros de pistola de chimbe pessones zutu a cumprimentu dae Doretta Graneris a dae Guido Badini s'isposu suo in sa note dae su 13 a su 14 de santandria de 1.975. Sas bìtimas fiant istadas Italia Zambon (41 annos), Sergio Graneris (45 annos), Romolo Zambon (79 annos), Margherita Baucero (76 annos) e Paolo Graneris (13 annos), respetivamente mama, babu, zajos mamencos e frade de Doretta Graneris. + Lapis: Su Lapis est unu bodale chi si podet impittare pro disignare o iscrier; su lapis podet esser fattu pro fagher lineas nieddas o pro dare su colore: cand'est gai si narat pastellu. Variedades de lapis. @@ -14297,43 +17739,55 @@ Bi sunt medas variedades da lapis, pro narrer poden essere differensciadas dae cantu est tosta s'anima, dae su colore, dae s'impittu chi si nde podet fagher. Sas variedades de lapis a segunda de su esser tosta. Bi sun 22 variedades de lapis: andende dai sa menu ai sa prus tosta sun: EE, EB, 9B, 8B, 7B, 6B, 5B, 4B, 3B, 2B, B, HB, F, H, 2H, 3H, 4H, 5H, 6H, 7H, 8H, 9H. Sas primas disignan lineas prus oscuras, sas ultimas sun prus impittadas pro fagher disignos tecnicos. + Aurelio Galleppini (Galep): Aurelio Galleppini, cunnotu cun su seudònimu de Galep (Casal di Pari (Grussetu), 28 de austu 1917 - Chiavari (Zènova), 10 de martzu 1994), est istadu unu fumigheddista italianu, fizu de sardos. Autore meda prolìfigu, est abarradu cunnotu prus chi totu pro su pessonazu de Tex, creadu grafigamente dae isse, chi nd'est istadu pro prus de 40 annos unu de sos disinnadores printzipales, gasi che su cubertista ufissiale finas a su 1994. + Taxi: Su taxi est un'automòbile chi dispensat unu servìtziu pùbrigu de trasportu de passizeris contracostu, istassionende in arzolas pùbrigas probidas pro s'efetu, ispetzifigadamente in una tzitade o in una bidda cun unu tzaferru in palas de su bolante, naradu “taxista” (o, in manera cullochiale, “tassineri”). A sa diferèntzia de su trasportu pùbrigu de lìnia, in ue su cursàriu e sas arressadas de artiada e falada sunt apostivigadas dae s'entidade logale cunfiadora de su servìtziu o dae su zestionadore de sa lìnia, su servìtziu cumbidadu dae su taxi si podet definire comente “zanna a zanna”. Su tassista istassionadu in s'aparcadorzu, o cuntatadu peri s'aparitzadura radiutaxi o peri telemòbile, retzit sa dimanda de s'usuàriu, lu buscat in s'aderetu cuncordadu chi devet esser in intro de sa comuna respetiva (o de su zirile) e finarmente lu trasportat a su destinu dimandadu. Su taxi podet esser arressadu “in s'iscuta” finas in sa carrera. Su servìtziu est normarmente obrigadòriu, francu unas cantas dèrogas, in totu s'arzola comunale, cando chi currespondet a su ghiadore atzetare o nono unu destinu foras de s'arzola narada. + Biella: Biella (“Bièla” in limba peemontesa) est una comuna italiana de 43.733 abitadores, cabitale de sa provìntzia numenale de su Piemonte tramuntanesu. Sa bidda s'agatat in pee de sas Arpes Biellesas, e s'esistèntzia sua est atestada zai dae s'Edade Mèdia arta. Dominada posteriormente dae sos pìscamos de Bertzeddi, in su 1379 fiat colada a sos Savoias. In su barigare de su Milliotughentos, Biella aiat cunnotu un'isvilupu mannu urbanìstigu e industriale, devenende luego fontomada pro sas indùstrias suas pannamentales. Sunt numerosas sas testimonias istòrigas e artìstigas de su tempus suo coladu; intre sas prus importantes, s'amentant su Bautistèriu de Biella, sa catedrale, su Campanàriu de Santu Istèvene, gasi che paritzas billas e palatzos. + Paolo Frescura: Paolo Frescura (Roma, 22 triulas 1953) est unu cantoneri italianu. Nàschidu in Roma dae babos napulesos (su babu est Mario Frera s'atore e sa mama est Rosita Pisano s'atora), s'est istrenadu in su 1975 cun su 45 furriadas “Bella dentro”, logrende un'èsitu istrepitosu de bèndidas (treghentosmiza isemprales de s'individuale e trintamiza de s'ellepè a su matessi nùmene). S'annu sighidore partètzipat a su Festivale de Santu Remu de 1976 cun “Due Anelli”, chi otenet su de chimbe logos de sa crassifigadura. Intre sas àteras cantones suas, bi sunt “Tu cielo tu poesia” e “Ti fa bella l'amore”, custa ùrtima interpretada finas dae Nicola Di Bari. In sos annos setanta, at cumpostu finas pro Lina Savonà sa cantadora. Atuarmente, Paolo Frescura s'òcupat de edissiones musigales. + Instituto Federal da Bahia: Sa Instituto Federal da Bahia, jamada comunemente IFBA, est una universidade cun sa sede in Salvador, in Bahia, in so Brasile. S'universidade fit istada fundada in su 1910. + Perrier (aba minerale): Sa Perrier est un'aba minerale cun gassu frantzesa chi benat dae sa mitza des Bouillens, chi dae su 1.903 si narat mitza Perrier. Sa mitza est situada in Vergèze, in su departamentu de su Gard, a 15 chilòmetros dae Nimes. S'aba Perriet formaiat parte de su Grupu Perrier Vittel SA (chi cumprendet finas Vittel, Quézac, Pellegrino et Contrex), devènnidu Nestlé Waters France a pustis de su resgate de s'impresa dae bandas de Nestlé in su 1.992. Est un'aba minerale naturale chi cuntenent elementos minerales (460 mg/l) e gassu de sa mitza sua (7 g/l). + Fidel Castro: Fidel Alejandro Castro Ruz ( audio), nàschidu su 13 de austu de su 1926, est unu ditadore cubanu, abarradu in su podere dae su 1961 a su 2011, addaghi l'est intradu in parte frade suo prus minore Raul pro resones de salude. Politigamente unu marxista-leninista, suta de s'amministradura sua sa Repùbriga de Cuba si fiat fata una ditadura comunista in ue peruna oponidura fiat autorizada, e custa situassione sighit galu oe ch'in su podere b'est frade suo. Suta de su gubernu totalidàriu de Fidel Castro, mizas e mizas de oponidores sunt istados pessighidos, torturados e ochidos. + Iscopofilia: Su tèrmine “iscopofilia” o, in manera cullochiale, “mironismu” (una pessone chi pràtigat s'iscopofilia est narada aversarmente “mirone”), ìnditat sa postura e sa pràtiga sessuale de sos chi, pro lograre s'essitadura o su praghere sessuale, disizant e istimant abaidare o ispiare pessones mesunuas, nuas o in fatu de s'ispozare, gasi etotu che pessones realizende un'acapiadura sessuale. Sa masturbadura acumpanzat fitianu s'atu iscopofìligu. S'iscopofilia podet assuntare diferentes formas, peroe sa caraterìstiga sua printzipale est chi sos mirones normarmente non sunt relassionados deretamente cun sa pessone de s'interessu issoro, chi fitianu iscunnoschet de esser pompiada. S'iscopofìligu podet esser definidu, in su matessi modu, comente una pessone chi gosat bidende situassiones de sufrimentu e disaura de sos àteros. In unas cantas curturas, su mironismu est cussideradu una pràtiga desviadora e finas unu crìmine sessuale. In su Rennu Aunidu, s'iscopofilia sena cussentimentu est devènnida unu delitu dae s'1 de maju de 2.004, cando ch'in Cànada ant aproadu una leze assimizadora a s'agabu de su 2.005. + Lucien Febvre: Lucien Paul Victor Febvre, nàschidu su 22 de làmpadas de 1878 in Nancy e mortu su 25 de cabudanni de 1956 in Saint-Amour, est istadu un'istoriadore modernista frantzesu chi at tentu un un'infruèntzia forte a subra de s'evolussione de custa dissiplina, in particulare peri s'iscola de sos Annales, fundada dae isse paris cun Marc Bloch. Febvre, in su defininzu de aspetos e problemas de s'insularidade, aiat contrapostu sa Sitzìlia, “ìsula rugradorzu” chi at semper assimiladu, elaborende-nde unas cantas caraterìstigas, sas tzivilizaduras numerosas a beru ch'in undadas sighidoras si fiant assentadas in ie, a sa Sardinna, “ìsula presone”, logu de cunservadura de “rassas betzas eliminadas, de usos betzos, de formas sotziales betzas bannidas dae su continente”, unu “mundu antzestrale e fòssile, s'imàzine imparativa de sa preistòria in s'istòria”. + Sòndriu: Sòndriu est una comuna italiana de 21.790 abitadores e una cabitale provintziale lumbarda. Cun unu territòriu comunale de unos 20 kmc., est sa cabitale provintziale italiana prus pagu istèrrida. Abarrat in sa Badde Tellina de mesania, in sa cropadura de su traìnu Mallero cun s'Adda, in s'intrada a sa Badde Malenco, suta de su massissu de sa Corna Mara. Sa bidda est sa leada prus importante de sa zona. Su crima de sa bidda, che su de s'abarru de sa fundunada, est continentale, cun ierros fritos e istios incardumados. + Foresta tropicale: Sa foresta tropicale est unu tipu de ecosistema chi si isviluppada tra sa latitudine de 28 grados a sud e a nord de s'euqadeore. Sa foresta pluviale tropicale s'agatada in Asia, Australia, Africa, Sud America, America centrale e in meda isolas de su Oceano Pacificu, e de s'Oceanu indianu. + Ludwig (mortores seriales): Marco Furlan (Pàdua, 16 ghennarzu 1960) e Wolfgang Abel (Düsseldorf, 25 de martzu de 1959) sunt duos mortores seriales chi aiant cumìtidu mortorzos in su nordu-estu de s'Itàlia continentale, in Alemània e in Olanda intre su 25 de austu de 1977 e su 7 de ghennarzu de 1984, rebindighende sos crìmines issoro cun boladoreddos nounatzistas sinzados cun su marcu "Ludwig". Caraterìsticas de sos mortores. @@ -14358,18 +17812,23 @@ Bogadura de presone. Su 18 de abrile de 2008, aiant ispainadu sa noa de sa detzisura de su Tribunale de bizilàntzia de Milanu de cunfiare a Marco Furlan in proa a sos servìtzios sotziales. Furlan, peri su legalista suo, Corrado Limentani s'abogadu milanesu, aiat pèdidu de poder dassare su penadorzu a de die pro bi torrare a de note e in sos agabos de chida. Belle gasi, s'organismu zudissiàriu aiat detzìdidu de non li cuntzeder su rezìmene abertu, si nono prus a prestu su cunfiamentu a sos servìtzios sotziales, tenende in contu su cumportamentu bonu de su mortore seriale e s'agabu de pena oramài crompidore, prebidu pro su cumintzu de su 2009. Sa noa narada aiat trubadu bastante surpresa e disaproamentu in s'opinione pùbriga, e numerosas protestas in custu contu nche fiant cròmpidas a diàrios e chidàrios. Su 24 de abrile de 2008, Furlan at logradu su de duos dipromas suos de dutore, summa cun laude, in inzineria informàtiga. Su 12 de santandria de 2010, a Furlan l'aiant alliberadu in fatu de su cumportamentu suo positivu in tempus de sa liberdade bizilada. + 1865: S'annu 1865 (MCMLXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in dominiga segundu su calendàriu gregorianu. + Corea de su Sud: Sa Corea de su Sud uffitzialmente connotta comente Repubblica de Corea (in Coreanu "Daehan Minguk"), est un istadu de s'Asia orientale chi occupada sa meidade de sa penisola coreana. Confinat a nord cun sa Corea de su Nord, a ovest cun su Mare Giallu (e sa Cina), e ad est cun su mare de Giappone (e poi cun su Giappone). Sa capitale sua est Seoul. + Ispidale sichiàtrigu: Un'ispidale sichiàtrigu, cunnotu finas comente “manicòmiu” o, cullochiarmente, comente “domo de macos”, est un'ispidale ispetzializadu in su tratamentu de sos istrobos mentales. Sos ispidales sichiàtrigos bàriant ampramente in tèrmine de dimensiones e crassifigaduras. Unos cantos ispidales podent esser ispetzializados petzi in sa terapia a tèrmine curtu, o sa de ambulatòriu pro passientes de arriscu bassu. Ateros podent esser ispetzializados in su tratamentu tempuranu o permanente de passientes in istadu de internamentu chi, comente cunseghèntzia de un'istrobu sicolòzigu, dimandant un'assistèntzia o unu sighimentu diàriu, o un'ambiente ispetzializadu e cuntrolladu. In medas paìsos, sos passientes a s'avesu sunt amìtidos a boluntarismu, peroe su passiente podet esser internadu finas contra a sa boluntade sua cando podet custituer unu perìgulu de sinnìfigu pro sese etotu e pro sos àteros. + S'abasatu de Oklahoma City: S'abasatu de Oklahoma City fiat istadu un'atentadu terrorista contra a su Fraigu Federale “Alfred P. Murrah” in su tzentru de sa tzitade amerigana de Oklahoma City, cumìtidu su 19 de abrile de 1.995. Fiat abarradu s'atentadu terrorista prus destrutivu in su territòriu de sos Istados Aunidos finas a sos atentados de s'organizadura terrorista isràmiga de “Al-Qayda” de s'11 de cabudanni de 2.001, ses annos prus a tardu. S'atentadu a bomba aiat causadu 168 mortos e prus de 680 fertos. S'isprosura aiat destruìdu o dannadu 324 fraigos in intro de unu ràdiu de 16 leadas, aiat destruìdu 86 beturas e aiat arrogadu cristallos in 258 fraigos probianos, provochende dannos pro a inghìriu de 652 milliones de dòllaros. A pustis de s'arrepentamentu de sa bomba, bi fiant istadas operaduras intensivas de azutòriu dae bandas de azentzias logales, istadales, federales e de su mundu intreu, e donamentos cussideràbiles nche fiant cròmpidos dae totu su paìsu. Sa FEMA, est a narrer sa Proteghidura Tzivile istadunidesa, aiat ativadu ùndighi de sos grupos suos de interventu de azutòriu e busca, chi cunsistiant in 665 azutoriadores chi aiant assìstidu in sas tareas de azutòriu e recuperadura. In intro de 90 minutos dae s'isprosura, Timothy McVeigh fiat istadu arressadu dae Charlie Hanger s'azente de sa polima de s'Istadu de s'Oklahoma pro ghia sena tella e fiat istadu detènnidu pro su possedimentu illegale de un'arma. Sas proas collidas in tempus de sas imbestigaduras aiant relassionadu luego a McVeigh e a Terry Nichols a s'atentadu. Nichols puru fiat istadu detènnidos, e ambos fiant istados acusados in su tretu de pagas dies. Posteriormente, Michael e Lori Fortier fiant istados identifigados comente sodales. McVeigh, simpatizadore de un'organizadura amerigana de dereta istrema e beteranu de sa prima Gherra de su Gurfu, aiat fatu detonare unu càmiu nolitadu Ryder prenu de isprosivu aparcadu in cara de su fraigu. Su cumpanzu cospiradore de McVeigh, Terry Nichols, aiat assìstidu in s'amaniadura de s'inzinnu. Motivadu dae s'òdiu suo chirru a su gubernu federale e amargadu dae su chi pro isse fiat istada una zestione mala de s'arrocu de Waco de 1.993 e de s'intzidente de Ruby Ridge de 1.992, McVeigh aiat fatu in manera chi sa die de s'atentadu torraret a pare cun su de duos annales de s'isparatòriu mortìferu chi aiat postu agabu a s'arrocu de Waco. S'incherta ufissiale, cunnota comente “OKBOMB”, fiat istada s'imbestigadura penale prus manna in s'istòria amerigana. Azentes de s'FBI aiant realizadu 28.000 pòrrogos, acumassende prus de tres tonnelladas de proas e collende milli milliones de informaduras. Sos bomberis fiant istados protzessados e cundennados in su 1.997. A McVeigh l'aiant zustissiadu peri inzetura letale s'11 de làmpadas de 2.001, cando chi Nichols fiat istadu cundennadu a sa perpetuada. Michael e Lori Fortier aiant testimonzadu contra a McVeigh e Nichols; a Michael l'aiant cundennadu a 12 annos de presonia pro no aer avèrtidu su gubernu de sos IAA, cando chi Lori aiat retzidu s'immunidade dae su protzessamentu a tràmunu de sa testimonia sua. Comente cusseghèntzia de s'atentadu, su gubernu ameriganu aiat introduìdu una leze prus severa contraterrorismu in su 1.996, pro aumentare sa proteghidura a inghìriu de sos fraigos federales e prebenner atentados terroristas benidores in sa manera narada. Su 19 de abrile de 2.000, su Memoriale Nassionale de Oklahoma Cityu fiat istadu dedigadu in su logu de su Fraigu Federale “Murrah”, pro amentare sas bìtimas de s'atentadu. Tzeremònias annuales cummemorativas s'isvilupant a sa matessi ora de sa die in ue si fiat dada s'isprosura. + Il Rosa Nudo: Il Rosa Nudo esti unu film de su 2013 dirixiu e iscrittu de Giovanni Coda. Su film esti stettiu girau a Cuartu Sant'Aleni e a Siliqua, in Sardigna e presentau de su regista in anteprima natzionali a s'edizioni de 2013 de su "Torino GLBT Film Festival - Da Sodoma a Hollywood". Il Rosa Nudo esti unu film de cinematografia sperimentali ispirada a sa autobiografia de Pierre Seel, scritta in su 1994 cun s'aggiudu de s'attivista po is dirittusu LGBT Jean Le Bitoux. @@ -14378,18 +17837,23 @@ Su film chistionara de sa vida de Pierre Seel. Seel esti stettiu arrestau a 17 annusu e imprisonau in una pariga de campusu de concentramentu poitta chi fiara omosessuali. In su campu de concentramentu de Schirmeck esti stettiu torturau e violentau e obbligau a castiai, senza porri fai nudda, sa crudeli motti de su piccioccu chi amara. Dopo sa fini de sa guerra non ari pru boffiu chistionai cun nesciunusu de custa patti de sa vida sua e s'esti sposau e ari tentiu tres fillus. In su 1982, arrosciu de is violentus fueddus contra is omosessualis de patti de su Vescuvu de Strasburgo, ari decidiu de iscriri sa sua autobiografia e de dennunciai su chi iera deppiu supportai po cruppa de is nazistas. Su film chistionara puru de su chi anti raccontau is attras vittimas de sa persecutzioni de is nazistas contras is omosessualisi e de is isperimentusu fattusu appizzasa de issusu de patti de su dottori de is SS Carl Peter Vaernet. + Orgasmu: S'orgasmu est unu cumparis de reassiones neuro-musculares imboluntàrias, de dura curta, chi currespondet a su cùcuru de s'essitadura sessuale, cunseghidore a s'istimuladura fìsiga e sicolòziga de sas zonas eròzenas e de sos òrganos sessuales. In s'òmine, su resurtadu suo fisiolòzigu est s'ejaculadura, cando ch'in sa fèmina sunt arruntzamentos antiscannaurvales, a sos cales, in unos cantos casos, si diant acumpanzare fenòmenos iscretòrios (sa gasi narada ejaculadura feminina). + Debrecen: Debrecen est sa de duas tzitades prus manna e pobulada de s'Ungheria a pustis de Budapestu su cabitale, contende cun 213.703 abitadores. S'agatat in sa provìntzia nordu-orientale de Hajdu-Bihar e nd'est sa cabitale. Tzentru curturale, econòmigu e turìstigu, Debrecen est una de sas tzitades ungheresas a s'isvilupu prus dinàmigu. Fontomadu pro sa prima bia in unu documentu iscritu in su de 13 sègulos, Debrecen fiat devènnidu leada de provìntzia in su 1.361 e in su 1.693 nche fiat pesadu a su rangu de tzitade reale lìbera. In tempus de s'istòria, fiat istada duas bias sa sea de su paralamentu mazaru, respetivamente intre su 1.848 e su 1.849 e in su 1.944. In su barigare de sa segunda gherra mundiale, aiat sufertu dannos cussideràbiles. Sa festa de sa tzitade s'isvilupat s'11 de abrile. Debrecen tenet un'abioportu minore, situadu a pagos chilòmetros dae sa leada, chi cumintzat a s'aberrer a su tràfigu internassionale de passizeris. Sa cumpanzia ungheresu-polonesa de costu bassu Wizzair aiat ammanitzadu de reghente una relassione cun Milanu Malpensa, chi at tentu paga dura pro neghe de sa dimanda iscassa. + Màntua: Màntua est una comuna italiana de 49.328 abitadores, cabitale de sa provìntzia lumbarda a su matessi nùmene. Dae su triulas de 2008, custa bidda artìstiga lumbarda, paris cun Sabbioneta, posta in sa provìntzia sua e cun s'erèntzia dassada dae sos Gonzagas a cumone, est istada intrada a sa lista de sos patrimònios de s'umanidade de s'UNESCO. Sa bidda est istada còrfida tostamente in tempus de su terremotu de su 2012. + Corpete contraballas: Su corpete contraballas est un'indumenta impreada dae s'armada e dae sas fortzas de seguràntzia, chi servet a protegher s'operadore dae sos tiros de fogu o dae sas ascras de ucheddamentu de isprosivos, arressende sa balla o sas ascras in intro suo. Zenerarmente, est formadu dae unu cuntenedore isternu in pannamenta balìstiga e panneddos balìstigos mùrtipros internos de acordu cun su gradu de proteghidura. Sos panneddos balìstigos, in manera zenerale, sunt custituìdos dae pizos mùrtipros de fibras aramìdigas intritzidas o tèssidas e colladas a su microfilme de polietilenu. Sa funtzione de sas fibras est a assorber o isperdissiare sa fortza de arressada e penetradura de su prumu o de s'ascra peri sa deformadura pràstiga (illonghiamentu) de sas fibras etotu. Su nùmeru de pizos subrapostos detèrminat sa capatzitade de proteghidura de su panneddu balìstigu, zenerarmente crassifigadu in crasses de proteghidura NIJ (Istados Aunidos) o SK (Alemània). + Toradora: Toradora! ("とらドラ! Toradora!") est unu contu nàschiu a su comintzu comente romanzu chi aiat iscrittu Yuyuko Takemiya, chin annantos disinnos de Yasu, e battìu a pustis, abberguau su sutzessu, ind'unu manga galu in cursu de isvilupu e ind un'anime de 25 episodios. Su titulu "Toradora!" benit dae su lùmen de sos pessonazos printzipales, Taiga Aisaka e Ryūji Takasu. Taiga cheret nàrrer "Tiger" (tìghera) in sa manera chi sos giapponesos tenen de pronuntziare s'ingresu, sende in giapponesu "Tora" (虎?). Sa prima parte de su lùmen de Ryūji, "Ryū" (竜?), cheret narrer "iscurtòne" in giapponesu e sa trasliteradùra de sa paràgula ingresa est "Doragon" (ドラゴン?). @@ -14397,28 +17861,37 @@ Sa istoria contat su rapportu chi su protagonista, Ryūji Takasu, tenet chin sos fedales suos in su secundu annu de iscola superiore. In genere sun dificurtosos meda, ca issu non pro curpa sua tenet particulares ocros dae sénde nàschiu: crìstas a susu e iride a "sanpaku" li dan unu isguardu e aspettu de pessone violenta e delincuente, mancari chi siat zentile e de bonu coro, gai chi si biet semper custrintu a ispiegare a sos ateros s'ecuivocu. De custa caratteristica Ryūji si nde fachet unu cumpressu malu a che sanare, ca de amicos non bi nd'at, francu unu (Yūsaku Kitamura) chi pro fortuna sichit a abbarrare in classe sua, e de pitzocas mancu a nde faveddare, mancari chi bi nde siat una chi li piachet (Minori Kushieda) ma chi non li at mai ammustrau sos sentimentos chi provat issu. Una die Ryūji at modu de provocare, chenza nemmancu lu chérrere, a sa pitzocca prus connotta peri tottu s'iscola pro su carattere violentu e negativu chi tenet chin sa zente, Taiga Aisaka, tantu chi la muttin "tìghera palmare": issa est a s'imbesse de Ryūji, ca mentras issu pro s'aspettu fachet timòria a sos atteros sende zentile de carattere, issa de aspettu est bella e disizada ma de carattere fachet onore a su paralùmen suo. Taiga lu menispressiat sa prima vorta chi lu biet. Issu abberguat chi peroe est in amore chin su menzus amicu suo, Kitamura, e issa est sa menzus amica de sa pitzocca chi tantu bisat che amorada, Kushieda: goi fachen unu pattu, alliandesi pro facher a manera chi dontzunu si ponzat a pare chin sos chi lis piachen. A pustis de unu muntone de provas, faddìas in tottu e pro tottu, in realtade sun Ryūji e Taiga a intender chi provan sentimentos s'unu pro s'attera, e diventan una coppia. + Piponzu a intro: Su piponzu a intro est una custumàntzia antiga de su mundu rurale sardu. Pro pipare a intro, si mantenet sa zigarreta cun sa parte alluta in sa buca e su firtru in foras. Custu avesu fiat ispainadu una die in su sartu: fiat pratigadu cun s'iscuru e serviat pro no esser notados dae inimigos e bandidos. Un'issena in ue un'òmine pipat a intro est cuntènnida in sa pellìcula "Babu mere", bogada dae su romanzu numenale de Bainzu Ledda. Est una custumàntzia chi dimandat capatzidade e bastante perigulosa: s'ingurtimentu intzidentale de sa zigarreta podet causare cunseghèntzias meda graes. A dies de oe, est un'avesu pratigamente iscumpartu: sos pipadores chi timent de esser bidos dae chie non los devet bider preferent sintzillamente a s'astenner dae su piponzu. S'ispressura “piponzu a intro” abarrat in su limbazu figuradu de sa limba sarda pro inditare una tarea mala a realizare: “Pro bi resessire amus a dever pipare a intro”. + Yankee Doodle: “Yankee Doodle” est una cantone famada angro-amerigana, chi sas orìzines remontant a sa gherra de sos sete annos. Fitianu est cantada in manera patriòtiga in sos Istados Aunidos e custituit s'innu de s'Istadu de su Connecticut. Cunforme a sa tradissione, sa cantone fiat nàschida in una gherra antisrebolussionària e a su cumintzu fiat cantada dae ufissiales de s'armada britànniga pro abbefare sos “yankees” coloniales drollos e male organizados cun sos cales aiant gherradu in sa gherra frantzesa e ìndia. Si pessat chi sa melodia apròghilet dae s'isfilada “Lucy Locket”. Una bersione de su testu de “Yankee Doodle” est atribuìda zenerarmente a dutore Richard Shuckburgh, unu silonzanu de s'armada britànniga. Cunforme a unu contu, Shuckburgh aiat iscritu sa cantone a pustis de bider s'assempru de sas tropas coloniales suta de Coronellu Thomas Fitch V, su fizu de Thomas Fitch su gubernadore de su Connecticut. + Ryanair: Ryanair est una cumpanzia abiàtiga de costu bassu irlandesa. Sa sea sua tzentrale s'agatat a probe de s'abioportu de Dubrinu, chi custituit aguarmente sa base operativa sua printzipale paris cun s'abioportu de Londra Stanstead. Sa frota de Ryanair est formada dae addae de 300 aparèchios Boeing 737-800. Sa cumpanzia est istada caraterizada dae un'ispansura lestra, gràssias a sa dereguladura de s'indùstria de s'abiadura in Europa de su 1.997, e a s'èsitu de su modellu suo de costu bassu. Sas rotas de Ryanair servint 30 paìsos in Europa e in Afriga de Nordu. + Monte Sant'Angelo: Monte Sant'Angelo est una zitade de 13.168 abitantes edd'est de regione Puglia. + Dixie Carter: Dixie Virginia Carter (McLemoresville, Tennessee, 25 Maju 1939 – Houston, Texas, 10 Abrile 2010), prus conotta comente Dixie Carter, fue una cantante e attrice americana. + Michael Ansara: Michael Ansara (Syria 15 April, 1922 – 31 July, 2013), est unu cantante e attore americanu. + Benedicta Boccoli: Biografia. Benedicta Boccoli è nascia a Milanu su'11 d'ognassantu de su 1966. Adi incumenzau a traballai in televisioni in su programma "Pronto chi gioca"? assa metadi deis annusu 80, è stettia attrice de film. In isuttimusu quindisciannusu sesti dedicada a su teatru. Giorgio Albertazzi l’'ha definita l’' "Artistissima" + Anton Checov: Antoni Pavlovich Checov (in russu Анто́н Па́влович Че́хов) est istadu un iscritore de romanzos e autore de teatru. + Johannes Gutenberg: Johannes Gutenberg (seudònimu de Henne Gensfleisch, nàschidu in Maunza intre su 1394 e su 1399 e mortu in ie su 3 de frearzu de 1468) est istadu s'imbentadore de s'imprenta. Biografia. @@ -14426,30 +17899,37 @@ Belle gasi, intre su 1452 e su 1455, Gutenberg si fiat cunsagradu finas a s'imprenta in 42 lìnias de sa Bìbia latina, un'imprendimentu detzididamente dimandadore chi aiat netzessitadu de tres annos de traballu e a su nessi 20 cullaboradores califigados. S'imprenta cun lìteras mòbiles deviat esser gasi meda contivizada a parrer iscrita a manu; pro dare s'efetu de biura tìpigu de s'iscritura amanuesa, fiat istada bariada sa morfolozia de sas lìteras de s'arfabetu, aumentende-las in nùmeru, peroe tenende cuidadu cun impreare semper sas matessi abreviaduras cun sa finalidade de realizare lìnias de sa pròpia longària. Si fiat proadu a imprentare finas in colores, cuncretamente in ruju, peroe custa zenia de imprenta fiat istada zuigada comente demasiadu pagu istàbile dae Gutenberg etotu e duncas abandonada. Su resurtadu istètigu, pro gasi narrer, fiat e est galu como istraordinàriu e zustifigaiat unu costu elevadu meda. De sos 180 isemprales abaliados de sa Bìbia, petzi 48 sunt arribados finas a nois; sos àteros si fiant pèrdidos in fogos e gherras o pro cunservadura inadeguada chi nch'aiat zutu a impreos de avoreta de partes de sos ballùmenes etotu. S'annu de pubrigadura de sa Bìbia in latinu (1455) fiat cuintzìdidu cun su protzessu chi l'aiant moidu pro sa recuperadura de s'imprèstidu de 1.600 frorinos. Gutenberg aiat pèrdidu su pretu abarrende a merchinzia. Eventos posteriores l'aiant bidu dassende torra sa tzitade sua (1452) e torrende a ie suta de sa proteghidura de Adorfu de Nassau, chi nd'aiat recunnotu su talentu mannu. E est zustu in Maunza chi Gutenberg fiat mortu in su 1468. + Assassinamentu de Stefano Biondi s'azente: S'assassinamentu de Stefano Biondi, un'azente de sa Policaminos naturale de Cervia (Rabenna), fiat acontèssidu su 20 de abrile de 2.004 in s'autocaminu A1, a probe de su peazu de Rezu Emìlia. Fabio Montagnino, de 28 annos, e Michele D'Ambrosio, de 31, ambos cun antetzedentes penales pro delitos contra a sa propiedade, fiant fuende a totu belotzidade a bordu de una Porsche zai dae Casalpusterlengo (Lodi), in ue aiant proadu sena èsitu a realizare un'isrobatòriu. A bordu de s'automòbile trasportaiant duos chilos de cocaìna superpura. Stefano Biondi s'azente de polima zai aiat terminadu su bussardu suo, peroe aiat intesu peri ràdiu sas notas de busca de una betura. Calicunu aiat bidu una Porsche cun duas pessones in intro disfrassadas a colamontes. Pro custa resone, si fiat postu torra in servìtziu paris cun unu cullega, pro manazuare sas àteras patrullas. In Parma, sa Porsche aiant sufertu un'illenamentu pro more de sas coas, duncas sa Policaminos fiat torrada a apretare. In sas probianias de su peazu de Rezu, in sa logalidade de Mancasale, sa patrulla de Stefano Biondi l'aiat intertzetadu e fiat resèssida a l'arressare dassende-si tumbonare. Comente cabu de patrulla, Biondi nche fiat essidu dae s'automòbile manizende una pistola, cando chi sa Porsche fiat torrada a moer a totu fua istrampende de prenu s'azente, chi aiat boladu in subra de s'asfartu pro 35 metros. Sos bandidos teniant bastante tretu pro releare sa fua, non teniant perunu bisonzu de l'istrampare: sa manobra – cunforme a sas imbestigaduras – fiat istada totarmente intentada. In antis de morrer, Biondi fiat istadu in tempus zustu pro tirare contra a s'isrobadore seìdu in su logu de su passizeri, Michele D'Ambrosio. Sa Porsche, chi fiat abarrada dannada, si fiat arressada unos chentu metros prus in cue e D'Ambrosio, paris cun su sodale suo Fabio Montagnino de 28 annos, chi ghiaiat sa betura e aiat leadu in petus a Biondi, aiat proadu a si nche fuìre a pee, iscaddighende sa retza de tancadura e ferende a s'aparcadorzu de sa cooperativa de trasportos caminales Transcoop. Nche fiat tzucada una cassa a s'òmine cun onzi règula, cun deghinas de patrullas chi partetzipaiant a sas buscas. Pagu ora a pustis, Montagnino e D'Ambrosio fiant istados brocados. «Est istadu unu mortorzu bàrbaru, de biolèntzia mai intesa», aiat naradu Antonio Sofia su Chestore de Rezu Emìlia. «Un'issena devastadora», aiat annantu Benedetto Pansini su Chestore de Mòdena. Montagnino fiat istadu cundennadu a sa presonia perpetuada, cando chi Michele D'Ambrosio aiat retzidu una pena de 14 annos. Sas cundennas fiant istadas cunfirmadas dae s'Apellu e dae sa Cassadura. A s'ora de sa sentèntzia de sa Corte de Assisas inche su Tribunale de Rezu Emìlia, sa cundenna a perpetuidade de Montagnino, mancari sende assolutamente lòziga dada sa gravidade de su delitu, aiat iscadenadu s'arrènegu de sos custrintos de s'imputadu: in particulare, mama sua si nche fiat zuta a s'ufìssiu de Cristina Beretti, su zuighe chi aiat pronuntziadu sa sentèntzia contra a su fizu, e l'aiat aderetadu paraulas gravosas de òdiu e inzurza. Dae tando, in su Tribunale de Rezu Emìlia no est prus possìbile a atzeder deretamente a sos ufìssios de sos zuighes penales, si nono chi est pretzisu a s'annuntziare in su faeddòfonu e si dassare aberrer unu zannone. Stefano Biuondi aiat retzidu a sa mèmoria sa medalla de oro pro balentia tzivile. + Istassione ferruviària de Igrèsias: S'istassione ferruviària de Igrèsias, realizada comente transitadorzu de conca de sa lìnia Deximumannu-Igrèsias, est probida de tres bias pro su tràfigu de passizeris, mancari petzi sa prima, serente su fraigu de biazadores, siat impreada normarmente dae sos trenos de passizeris S'istassione cumprendet àteras bias de servìtziu. A su transitadorzu arribant e moent trenos CFN destinados a Casteddu e Bidda Matzraxa, cando chi su partile antale de s'intrada de su fraigu de biazadores istranzat un'arressada de sos postales de s'Irst, chi dispensant servìtziu tantu urbanu che interurbanu. In custu ùrtimu casu, dae s'istassione si podent sizire sas àteras comunas de sa zona iscresiana. S'istassione disponet de unu tzilleri e una domo de billetes. + Abioportu JFK de Noa Iorcu: S'abioportu internassionale John F. Kennedy est su transitadorzu abiàtigu prus importante de sa tzitade de Noa Iorcu. Est postu in s'arrodu de Queens, a unos 19 chilòmetros dae sa parte de zosso de s'arrodu de Manhattan, e pertenet a sa Tzitade de Noa Iorcu. In s'atualidade, est nolitadu a s'Autoridade de sos Trasportos de sos Istados de Noa Iorcu e New Jersey. In su 2.011, est istadu s'abioportu de sos IAA cun su tràfigu internassionale prus mannu de passizeris, e su de tres pro su chi pertocat su tràfigu internassionale de mercantzias. Su transitadorzu fiat cunnotu comente abioportu de Idlewild finas a 1.963, addaghi fiat istadu dedigadu a John F. Kennedy, su de 35 Presidentes de sos Istados Aunidos assassinadu in cussu annu. Atuarmente, sunt operativos ses terminales in s'abioportu, cun unu totale de addae de noranta cumpanzias abiàtigas. Alitalia òperat in su Terminale 1. Su JFK est s'ùnigu abioportu de s'Amèriga de su Norte, paris cun s'abioportu internassionale Pearson de Toronto, dae ue moent bolos destinados a totu sos ses continentes abitados. Sos ses terminales sunt cunetados dae unu trenu a tzircuitu aneddale, chi còmunicat finas cun su metropolitanu, dae ue benit bene e lestru a nche sizire Manhattan. S'impreu de su trenu est senacostu in intro de s'aneddu e finas a sa prima istassione de su metropolitanu. + Subrareservadura: Sa subrareservadura est sa bèndida de una mercantzia o de unu servìtziu addae de sa capatzidade issoro efetiva. Rapresentat una pràtiga comuna in s'indùstria de sos biazos e de s'aposentamentu. Est aprigada comente istratezia cumertziale internassionale cando sos bendidores prebidant chi sos comporadores non cunsumant totu sas siendas a sas cales tenent deretu, o chi unos cantos de issos iscantzellent su reservadu. Sa subrareservadura assegurat s'impreu de su 100% de s'aprovisionamentu disponìbile e duncas su logru de su profetu de investimentu prus elevadu. Una cumpanzia abiàtiga, ferruviària o de navegadura podet reservare unu nùmeru de logos in unu beìculu superiore a su chi podet retzire un'aparèchiu, unu trenu o una nae. Custu lis permitet de tenner su beìculu prenu o belle prenu in su prus de sas curreras, finas si carchi criente non resessit a biazare o non si manifestat. Sos biazadores de afares fitianu iscantzellant a s'ùrtima ora, cando sos addòvios issoro durant prus longamente chi su prebidu. Si totus si presentant a sa moida, sa subrareservadura causat una bèndida etzessiva. In su casu naradu, sas cumpanzias abiàtigas podent pedire chi carchi boluntàriu renùntziet a su logu suo e/o denegare sa moida a carchi passizeri, a tràmunu de una cumpensadura, chi podet cumprender unu billete senacostu annanghedore o unu servìtziu de livellu superiore in unu bolu posteriore. In custa manera, balanzant prus dinare chi s'aerent reservadu petzi su nùmeru de logu currespondidore a sa càbida de s'aparèchiu e carchi seidorzu diat esser abarradu boidu pro neghe de sas iscantzelladuras de s'ùrtimu mamentu. Argunas lìnias abiàtigas, che sas de costu bassu in Europa (Ryanair, EasyJet, Wizzair, eac.) o JetBlue Airways in sos Istados Aunidos, non pràtigant sa subrareservadura in su cuadru de una polìtiga chi dispensat intzentivos e èvitat sa desillusura de sos crientes. Podent fagher custu e abarrare rentàbiles ca sa majoria de sos crientes issoro sunt turistas, in logu de òmines de afares, e sos billetes issoro non sunt rembussàbiles, minimende duncas s'arriscu chi carchi passizeri non si manifestet. Unos cantos programas de passizeri frechente de sas cumpanzias abiàtigas cuntzedent a su criente su privilezu de bolare in un'aparèchiu zai subrareservadu: a un'àteru criente li si pedit chi tzedat su seidorzu suo. Fitianu, petzi in sa crasse econòmiga acontessent subrareservaduras, cando ch'in sas crasses prus artas si permitet a passizeris chi nd'aiant reservadu una prus bassa de ocupare logos ch'in àtera manera diant arreare boidos. Sa regulativa 261/2004 de sa Cummissione Europa apostìvigat sas normas de cumpensadura pro sas cumpanzias abiàtigas chi dènegant s'imbarcu a sos passizeris pro subrareservadura. In su 2.001, sa Deretoria Zenerale de s'Abiadura Tzivile aiat iscobertu chi Air Deccan, una cumpanzia indiana de costu bassu, subrareservaiat finas addaghi non teniat deretu a lu fagher. Issa trampaiat sos passizeris rezistrende sos billetes cunfirmados comente fartas de presentadura pro poder cumpensare sos seidorzos annanghedores. In custu modu, Air Deccan imbutzacaiat totu su dinare balanzadu dae sa subrareservadura, bogadu s'impòsitu abioportencu, sena cumbidare unu bolu prus a tardu a sos crientes in subrareservadura. Sa mèria in custu contu fiat custituìda dae sos passizeris chi arribaiant sos ùrtimos, chi èsseret in tempus zustu o finas cun unu minutu de atardamentu. In zenerale, sa mezus manera pro prebenner sa subrareservadura est a arribare a s'abioportu cun duas oras de adelantamentu a su nessi e s'autentigare deretu. + Ispidale Brotzu de Casteddu: S'ispidale Brotzu de Casteddu est su prus mannu de sa Sardinna. Est situadu in pratza Ricchi 1, in sa zona nordu-uestu de sa bidda. Su tzentru de salude est formadu dae un'istrutura moderna cun brocu ùnigu, chi disponet de unas 600 camas, isvilupada in 14 prantas, chi duas mesinterradas, e unu corpus separadu ch'istranzat sos cunsurtadorzos noos. S'ispidale est inghiriadu dae tretos birdes ampros e numerosos aparcadorzos. Zai dae sa prozetadura sua, est istadu cuntzìbidu comente tzentru de arta ispetzializadura, a tretu de cumbidare a sos tzitadinos sardos un'assistèntzia de antebàrdia mescamente in sas ispetzialidades, che sas chi pertocant sa maladia de su coro e sos traprantamentos de òrganos, ch'in antis fiant a disponimentu petzi in sos ispidales de continente. + Johnny Cash: Johnny Cash (J.R. Cash; Kingsland, Arkansas 26 de freàlzu de su 1932 – Nashville, Tennessee 12 de cabidandni de su 2003), est istadu unu cantante americanu. + Desastru de Seveso: Cun su tèrmine “desastru de Seveso”, si faghet referèntzia a s'intzidente acontèssidu su 10 de triulas de 1.976 in s'impresa ICMESA de Meda, chi aiat provocadu s'essida de una nue de diossina de su tipu TCDD, una de sas sustàntzias tòssigas prus perigulosas. Sa nue tòssiga aiat leadu in petus un'arzola basta de terrinu in sas comunas probianas de sa Brianza bassa, in particulare Seveso. A ora de sas 12:37 de su sàbadu 10 de triulas de 1.976, in su produidorzu de sa sotziedade ICMESA postu in su territòriu comunale de Meda, in sa làcana cun su de Seveso, su sistema de cuntrollu de unu reaghidore chìmigu destinadu a sa produidura de tricrorofenolu, un'integradore de diferentes diservadores, si fiat iscontzadu e sa temperadura nche fiat artiada addae de sos lìmites prebidos. Sa causa prus importante, cun probabilidade, fiat istada s'arressada boluntària de sa mecanizadura sena chi èsseret assionadu s'infritamentu de sa massa, duncas sena cuntrastare s'esotermitzidade de sa reassione, agravadu dae su fatu ch'in su protzessu de produidura s'atzidifigadura de su produtu èsseret realizada a pustis de sa distilladura, e no in antis. @@ -14456,10 +17936,12 @@ S'isprosura de su reaghidore fiat istada evitada dae s'abertura de sas bàrvulas de seguràntzia, peroe sa temperadura arta sizida aiat causadu una modifigadura de sa reassione, chi nch'aiat zutu in fatu una formadura massiva de 2,3,7,8-tetracrorudebenzo-p-diossina (TCDD), una sustàntzia cunnota comunamente comente diossina, una de sas sustàntzias chìmigas prus tòssigas. Sa TCDD nche fiat essida a s'àera in cantidade no definida e fiat istada trasportada chirru a suddu dae su bentu, ch'in cussu mamentu sulaiat fortemente. Pro cunseghèntzia, si fiat formada una nue tòssiga, chi aiat còrfidu sas comunas de Meda, Seveso, Cesano Maderno e Desio. Sa comuna còrfida in medida prus manna fiat istada Seveso, sende chi s'agataiat deretu a su suddu de sa fàbriga. Sos primos marcos avertidores fiant istados su fragu agritinu e sas inframaduras in sos ogros. Non bi fiant istados mortos, peroe unas 240 pessones fiant istadas còrfidas dae sa croracne, una dermatosis provocada dae s'isponidura a su croru e a sos derivados suos, chi causat lesiadas e tzistas sebàtzigas. Pro su chi pertocat sos efetos a subra de sa salude zenerale, issos sunt ozetu de istùdios galu oe. Sos bezetales leados in petus dae sa nue si fiant sicados e fiant mortos pro neghe de su podere diservadore artu de sa diossina, cando chi mizas de animales contaminados fiant dèvidos esser postos a dormire. Belle gasi, sa pobuladura de sas comunas còrfidas fiat istada informada de sa gravedade de s'eventu petzi 8 dies a pustis de s'essida de sa nue. + Pier Ferdinando Casini: Pier Ferdinando Casini (Bolonna, 3 de nadale de 1955) est unu polìtigu italianu. In su barigare de sa carrera sua longa polìtiga, est istadu presidente de sa Càmara de sos Diputados in sa de XIV Lezisraduras. Atuarmente, est Presidente de sa Cumissione de Afares Internassionales de su Senadu e lìderu de s'UDS, mancari no eserzat funtziones de partidu. L'est atribuìdu finas su rolu de Presidente onoràriu de s'Unione Interparlamentària Italiana e de presidente de s'internassionale Democràtiga Tzentrista. + 113 (nùmeru de emerzèntzia): Su 113 est siat su nùmeru telefònigu, siat sa numenadura de su servìtziu incarrigadu de responder a sas mutidas de emerzèntzia imbiadas dae sos tzitadinos a sa polima nassionale. Su nùmeru de emerzèntzia anàlogu 112, intames, est zestionadu dae sos carabineris. Custos duos nùmeros, nàschidos respetivamente in su 1.968 e in su 1.981, sunt istados assinnados a s'azutòriu pùbrigu dae sos òrganos de s'Istadu. @@ -14470,6 +17952,7 @@ Pro custa resone, sa sala de su 113 est zenerarmente una casta de “tzentrale telefòniga”, règhida su prus dae pessonale chi pertenet a sa polima nassionale; in sas chesturas mannas e mèdias, pro motivos pràtigos, cunsistet in un'aposentu cun diferentes impostadorzos custituìdos dae unu sistema de terminales cunetados a sas lìnias telefònigas, cando ch'in sas chesturas prus minores bi podent esser sa tzentralita 113 e sa sala de ràdiu reunidas in un'ùnigu ufìssiu. Sos sinzolamentos a su 113 podent esser sos prus bariados: dae sos istrèpitos infadosos sintzillos e sas brias de famìllia o de cundomìniu, dae sas allarmas sonoras a sas imbènnidas de beìculos furados, finas a eventos prus graes che atacos, atachizos, isrobatòrios, mortorzos, eac. Sende gasi, custa zenia de sinzolamentos, chi pertocant funtziones isvilupadas efetivamente dae sa polima nassionale, est acumpanzada fitianu dae telefonadas de importu prus minore, in ue sos usuàrios dimandant informaduras de creze cumpretamente diferente, a sas cales sos operadores dant una resposta in onzi manera. + Amudadore (de armas de fogu): Si narat amudadore su suprimidore o moderadore de sonu de sas armas de fogu. Caraterìstigas. @@ -14477,11 +17960,13 @@ Custu ùrtimu aspetu, in ue est autorizadu (in Itàlia nono), est s'ùnigu a cussiderare in su domìniu isportivu. Esempros de impitu. Un'arma de càlibru medianu, pro narrer unu 9 mm che s'impreadu dae sas fortzas de seguràntzia italianas, pròvocat un'istrèpitu de unos 140/150 dB e, pro tenner unu'elementu de cumparadura, unu marteddu mecànigu nde pròvocat a inghìriu de 100. Pro minimare s'istrèpitu a balores atzetàbiles, inditativamente a unu tertzu, si devent utilizare amudadores cun unu diàmetru intre 25 e 40 mm, e una longària de unos 20/35 mm, o siat bastante cantu prus longos che una pistola ordinària e evidentemente imbargadores a petus de s'arma. In s'imazinadura zenerale, si pessat a su muizu cun istrèpitu azomài nuddu de sas pellìculas o telepellìculas polimencas o de assione, in ue fitianu su tiradore tòrinat unu tzilindru minore a sa bucatza de su tubu, su chi no est realista in nudda. + Riccione: Riccione est una comuna romannola de 34.327 abitadores, posta in s'oru de su Mare Adriàtigu, in territòriu de sa provìntzia de Rìmini. Est cunnotu in antis de totu comente logu de bagàntzias istiales, cun prajas ampras de arena fina e possibilidades mannas de ispassiamentu, in particulare gràssias a discutegas e istabilimentos notencos intre sos mezus de sa costera romannola. Riccione, chi est paranumenadu “sa pèrola birde de s'Adriàtigu”, atraighet onzi istiu mizas e mizas de turistas, aproghilende dae s'Itàlia e dae logu istranzu, mescamente dae s'Alemània, s'Olanda, sa Rùssia e sos paìsos nòrdigos. Sunt numerosas in bidda sas domos de recreu, chi sos meres sunt in particulare pessones de Bolonna e zirile. Su caminu mannu de Riccione est rapresentadu dae viale Ceccarini, unu zirone pionale longu unu chilòmetru chi dae s'istassione de sos trenos zughet finas a s'iscaru. Su caminu est pimpirinadu de butegas, cafès e restorantes de livellu artu, e in ie si cuntzentrat sa bida mundana de sa bidda. Pro su pertocat sa coghina, dòminant sa piadina romannola cràssiga e su pische, chi si podent gustare in sa mezus manera inche numerosos istabilimentos. + Fabio Pittorru: Fabio Pittorru (Ferrara, 23/12/1928 - Roma, 24/12/1995) est istadu unu deretore de pellìculas, issenifigadore e iscritore italianu. De orìzine sarda, naschet in Ferrara e, in su pustisgherra, est un'animadore ativu a beru de sa bida curturale de sa bidda emiliana impare cun Massimo Felisatti, Guido Fink, Florestano Vancini, Massimo Sani e Renzo Ragazzi, in ue naschet sa “Foghilada'” inche su butighinu “Rughe Birde”, animadu dae Ervardo Fioravanti. Ativu in su setore de su ziornalismu logale de manca, cumintzat un'atividade de documentalista (aderetat su mediumetrazu “Omines contra a su Pou”, chi s'òcupat de su disàriu de su 1951) chi nde caraterizat sa bogassione tzinematrogràfiga. @@ -14492,36 +17977,46 @@ Aguarmente in su 1976, Pittorru e Felisatti creant sa figura de Cremonesi su cummessàriu, chi at a esser interpretadu dae Nino Castelnuovo, pro sa trasmissura “Chie?” cumbinada cun sa Loteria Itàlia de s'istajone '76/'77. Cremonesi at a esser su protagonista de episòdios grogos curtos de mesa ora onzi unu, a s'agabu de sos cales sos tres cuncurridores de su zogu ant a dever responder a unas cantas pregontas in contu de s'identidade de su curpàbile e sos indìtzios pro l'identifigare. Cremonesi colat a s'àera onzi duas chidas arternende-si cun Serra su cummessàriu, creadu dae un'àtera croba manna de groghistas italianos, Casacci e Ciambricco, e interpretadu dae Alberto Lupo. Tantu sos grogos cun Cremonesi che sos cun Serra tenent una repartzidura firma in onzi episòdiu. S'ùrtima pasia a su tìtulu “Notesta a sas ùndighi”, cumbinada cun sa finale de sa Loteria Itàlia, durat 60 minutos, est iscrita paris dae sas duas crobas de groghistas e bidet sa partetzipadura de ambos cummessàrios e ambas repartziduras. Addae de custu, sòdigat s'atividade sua de iscritore groghista finas sena Felisatti (“Sa pista de sos matzones”). Belle gasi, a sa diferèntzia de s'amigu suo fradiale e cumpanzu de traballos meda, iscriet finas biografias bariadas e millimetradas de pessonazos istòrigos (“Torquato Tasso”, “Agrippina imperadora”), in prus de su romanzu “Ciano, sas dies contadas”. Est obitadu in Roma in su 1995. + Làcana (frontera, trèmene): Sa làcana (chi si podet narrer finas frontera cando separat duos Istados, e finas trèmene, cando separat àtera cosa) est una curva immateriale, lìmite de sa superfìtzie cuntrollada dae unu suzetu, chi podet esser una pessone in su casu de propiedade privada o autoridades logales e de Istadu in àteros casos, e chi duncas la partzit dae sas cuntrolladas dae àteras entidades. Descritzione. In su deretu internassionale, in particulare, su suzetu est s'Istadu individuale, chi la podet finas cuntrollare dae su puntu de bista materiale e militare: un'isempru de custa casta fiat su Muru de Berilinu, e un'àteru est sa làcana intre sas duas Coreas, chi presentat una zona tupone demilitarizada. In su bonu de sos casos, sa trassadura est acontèssida istorigamente cunforme a caraterìstigas zeogràfigas ispetzìfigas de sos logos e, pro narrer intre sos Istados chi ant sinzadu sos acordos de Schengen, como abarrant prus chi nudda inditamentos polìtigos sena partziduras fìsigas. In sos logos in ue sas arzolas de làcana, chi pro acordu podent finas cuintzider cun sos logos de moida e arribada de mercantzias e pessones che portos e abioportos, sunt galu como pessonaladas, b'at organismos probidos pro s'efetu chi s'òcupant de su cuntrollu de sas coladas de pessones (Polima de làcana) e mercantzias (duana). Una làcana cuintzidet fitianu cun una lìnia de partzidura de abas intre duos territòrios o cun su cursu de unu riu. Sa làcana sighida prus longa de su mundu est cussa intre sa Rùssia e su Casachistanu, chi medit 6.846 km., cun in su de duos logos sa prus longa de sas duas partes in sas cales est partzida sa frontera intre sos Istados Aunidos e su Canada, aguale a 6.416 chilòmetros (s'àtera parte est cussa cun s'Alasca, chi medit 2.477 km.). In sa de tres posissiones, b'agatamus sa làcana intre s'Arzentina e su Tzile, longa 5.150 chilòmetros, e in sa de bator cussa intre sa Tzina e sa Mongòlia, chi medit 4.677 km. + Richard Nixon: Richard Milhous Nixon (9 de ghennarzu de 1.913-22 de abrile de 1.994) est istadu su de 37 Presidentes de sos Istados Aunidos. Est abarradu in funtziones dae su 1.969 a su 1.974, addaghi fiat istadu su primu, e finas a como ùnigu, presidente demissionàriu de s'istòria. Nixon fiat istadu anteriormente deputadu e senadore repubrigadu de sos IAA pro sa Califòrnia, gasi che su de 36 Bitzepresidentes de sos Istados Aunidos dae su 1.953 a su 1.961. Nixon fiat nàschidu in Yorba Linda, Califòrnia. Si fiat indutoratu in su Whittier College in su 1.934 e in s'Universidade Duke de Deretu in su 1.937, torrende a Califòrnia pro fagher pràtiga de matèrias legales. Isse e muzere sua, Pat Nixon, si fiant tramudados a Washington pro traballare pro su gubernu federale in su 1.942. Posteriormente, aiat servidu in sa Marina Istadunidesa in tempus de sa segunda gherra mundiale. Nixon fiat istadu elèghidu in Califòrnia a sa Càmara de sos Deputados in 1.946 e a su Senadu in su 1.950. Fiat istadu su cumpanzu de currera de Dwight D. Eisenhower, su candidatu presidentziale de su Partidu Repubriganu in sas eleghiduras de su 1.952. Nixon fiat istadu su bitzepresidente pro otu annos. In sas eleghiduras de su 1.960, si fiat candidatadu a sa presidèntzia pro sos repubriganos, perdende pro pagos botos dae John F. Kennedy su candidatu democràtigu. In su 1.962, si fiat candidatu a sa gubernadoria de sa Califòrnia, resurtende aguarmente derrotadu. In su 1.968, aiat curtu torra pro sa presidèntzia e aiat bintu. Nixon aiat postu agabu a s'interventu de s'armada de sos IAA a su Bietnamu in su 1.973. Sa bìsita de Nixon a sa Repùbriga Pobulare Tzinesa in su 1.972 aiat abertu sas relassiones dipromàtigas intre ambas nassiones, e in su matessi annu isse aiat incaminadu sa distensura e sa sinzadura de su Tratadu Contra a sos Mìssiles Balìstigos cun s'Unione Soviètiga. In su terrinu nassionale, s'amministradura sua aiat aprigadu su prus polìtigas de tràmuda de su podere dae Washington a sos Istados cunfederados. In mesu de s'àteru, aiat lantzadu initziativas pro cumbater su cancru e sas drogas illegales, aiat impostu su cuntrollu de sos salàrios e de sos prejos, aiat apostivigadu sa desegregadura de sas iscolas in su Suddu, aiat postu a sa pràtiga reformas ambientales e aiat introduìdu una lezisradura pro reformare s'assistèntzia mèdiga e sotziale. Mancari èsseret istadu isse su presidente a sos tempos de sos ses isbarcos a sa luna printzipiados dae Apollo 11, aiat sustituìdu s'isproradura de s'ispàtziu in echipazos umanos cun missiones de timanzeras. Fiat istadu reelèghidu a maremotu in su 1.972. Su segundu mandatu aiat bidu sa crisis in su Levante Probianu, chi nch'aiat zutu in fatu un'embargu petrolìferu e su reincaminamentu de su protzessu de paghe, gasi che una filera sighida de reveladuras a pitzos de s'iscàndalu de su Watergate. S'iscàndalu si fiat ismanniadu costende su bonu de s'arrimu polìtigu a Nixon e, su 9 de austu de 1.974, aiat demissionadu in bista de sa perspetiva de una posta a suta de acusa e unu deponimentu belle seguros. A pustis de sas demissiones suas, fiat istadu grassiadu dae Gerald Ford, su sutzedidore suo. In tempus de su zubilamentu suo, su traballu de Nixon comente òmine de Istadu ispertu, cun s'iscritura de noe libros e sa realizadura de numerosos biazos a logu istranzu, aiant cuntribuìdu a reabilitare s'imàzine sua pùbriga. Su 18 de abrile de 1.994, aiat sufertu unu corfu debilitadore, e bator dies prus a tardu fiat mortu a sos 81 annos de edade. + Paella: Si narat paella (paraula balentziana chi sinnìfigat “sartaine”) una retzeta de coghina cun base de rosu còghidu, naturale de sa tzitade ispannola de Balèntzia, e chi podet echibaler a unu mandigare intreu. Est chistione de unu pratu de orìzine ùmile cun tradissione e istòria manna in sa Comunidade Balentziana. Sa pobularidade de custu pratu at fatu ch'in s'atualidade si siat ispansu cun cantidade manna de bariantes adatadas in sos ingredientes a sas reziones bariadas de sa coghina ispannola. Sa paella est basigamente unu rosu servidu in Balèntzia chi s'est mudadu in su sìmbolu coghinale ispannolu, peroe sa richesa de sos produtos ortencos de sa zona de Balèntzia at permìtidu chi sa gastronomia sua siat meda prus bariada e chi li si devant recunnoscher àteros pratos in prus de sa paella. Sa bariedade de ingredientes faghet chi siat cussiderada un'amaniadura barroca pro sa disponidura finale in sa presentadura. Sa pobularidade sua est crèschida meda in tempus de su de XX sègulos a su livellu internassionale, e a dies de oe est meda cunnota finas in logu istranzu, mancari non benzat meda bene a l'agatare pro more de s'amaniadura sua no fàzile. Sa paella balentziana orizinale cumprendet, in prus de su rosu, puddu, anade, cunillu e croga. Duas bariantes meda ispainadas sunt sa paedda marinera, elaborada cun una cumbinadura de pische e/o frutu de mare, e sa paella mèschia chi cunsistet in una mistura de petza e frutu de mare (o pische). In Ispanna, fitianu e no semper, sa paella est amaniada pro unu mìnimu de duas pessones in sos restorantes. In sos restorantes sardos e continentales, sa paella fiat unu pratu belle iscunnotu finas a binti annos a como; in sos ùrtimos binti annos, custu pratu s'est ispainadu bastante inche nois, siat in restorantes ispannolos cun onzi règula (chi, belle gasi, sunt règhidos de frechente dae italianos), siat in restorantes italianos, in ue est cumbidada fitianu comente pratu ispetziale, chi s'amaniat petzi in dies determinadas. In prus de custu, in sos supermercados sardos e continentales, s'agatat cun fazilidade a dies de oe sa paella astragada, chi belle gasi resurtat in zenerale de calidade prus bassa a petus de cussa cumbidada dae sos restorantes. + Botzacanastra: Sa botzacanastra est un'isportu de echipa in ue duas formaduras de chimbe zogadores onzi una s'afrontant pro marcare cun unu ballone a sa canastra rivale, cunforme a una filera de règulas antisapostivigadas. Onzi partida durat 40 minutos e est formada dae bator tempos de deghe minutos onzi unu. Sa botzacanastra non prebidet s'impate: in su casu de agualidade a s'agabu de sos 40 minutos ordinàrios, s'ant a disputare addae-addae tempos annanghedores de chimbe minutos onzi unu, finas a cando un'echipa at a superare s'àtera. Est nàschidu in Springfield (Massachussets) in su 1.891, gràssias a s'idea de James Naismith, meigu e imparadore de edugadura fìsiga canadesu. Dae s'agabu de su de XIX sègulos, sa botzacanastra s'est ispainada a su mundu intreu gràssias a s'atividade de propaganda de sa Federadura Internassionale de Botzacanastra, fundada in su 1.932. Est un'isportu olìmpigu dae sa de XI Olimpìada, chi aiat tentu logu in Berilinu in su 1936. + John Milton: Est istadu unu poete, autore de su poema Paradise Lost su "Paradisu perdidu", bessidu in su 1667 in deghe liberos e calchi annu appoi in 1674 in doighi liberos. Milton ada iscrittu in inglesu,latinu, grecu e in italianu, pro cussu, ancora in vida, fit meda connottu a livellu internazionale, massimu pro su saggiu Areopagitica, iscrittu in su 1644 acontro a sa censura e a favore de sa libertade de peraula e de sa libertade de istampa. + 1608: S'annu 1608 (MDCVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1915: S'annu 1915 (MCMXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1961: S'annu 1961 (MCMXLXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in dominiga segundu su calendàriu gregorianu. + 1962: S'annu 1962 (MCMXLXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + Innetafumajolos: S'innetafumajolos est un'impita nàschida unos cantos sègulos a como. In Itàlia, che in s'abarru de s'Europa, pro fagher custu traballu si leaiant pitzinnos e piseddos dae sas famìlias, o puru pedidores o òrfanos. Sa caraterìstiga chi custos piseddos deviant possuer fiat a esser meda lanzos pro poder intrare in manera azuventada a su tubu murru e l'innetare. Su Badde Vigezzo, chi s'agatat in Peemonte, est naradu su badde de sos innetafumajolos pro su nùmeru mannu de piseddos chi fiant emigrados a s'Europa de su nordu, mescamente intre su milliseighentos e su milliseteghentos. Est in cussu badde chi s'isvilupat onzi annu sa cuntzentradura internassionale de sos innetafumajolos. A dies de oe, s'innetafumajolos est responsàbile de s'interventu de manutentura, duncas in prus de s'imbrustiadura sintzilla de sos cundutos, devet realizare su controllu de s'istadu de mantenimentu de su sistema tirafumos, sos anomalismos eventuales, e prus chi totu nde devet garantire s'eficàssia e sa capatzidade. Petzi sa manutentura ordinària cuntzìbida in custa manera prebenit sos fogos e sos abenenamentos dae monòssidu de carvòniu. @@ -14528,11 +18023,13 @@ Su fumajolu, mezus naradu su sistema tirafumos, devet esser innetadu atzedende a ambas istremidades de su sistema: su terminale in sa cobertura e su foghile in intro de su bividorzu. S'abachetadura de sos cundutos podet esser realizada impreende duas tènnigas dae susu chirru a zosso o s'imbesse. Sos trastes pro s'innetadura sunt mudados in sos ùrtimos annos. Una die s'infilaiat una corda peri su cucumenale e, addaghi arribaiat a su foghile, li si ligaiat un'atzora de ruos o grùspinu e unu cabu de una corda de sa matessi longària e a pustis, unu subra e unu suta, s'istrisinaiat a susu e a zosso. Oe, intames, custa impita est mudada: est prebidu unu cuntrollu preventivu a mèdiu de teleispetura, sa zinzilladura de sas aberturas in intro de sos aposentos, s'atzessu a sa cobertura in seguràntzia, s'abachetadura a mèdiu de imbrùstias adeguadas in su materiale, sa tostura e sa forma, istrisinadas peri unu pesu iscudidore o pèrtigas fressìbiles torinadas una in fatu de s'àtera, e finarmente sa remoidura e sa dissipadura de su fumàdigu. Su rasigadore cràssigu de palas est unu pagu in disimpreu, sende chi sa formadura de depòsitos catramenosos chi dimandent s'utilizadura de su traste naradu fiat tìpiga de sos foghiles mannos abertos chi, pro neghe de su rennimentu issoro iscassu a beru, s'impreant semper prus pagu. A su cumintzu, s'innetafumajolos realizaiat petzi sas operaduras de innetadura in su sentidu de manutentura ordinària de sos sistemas tirafumos, sena assuntare peruna responsabilidade in contu de su funtzionamentu issoro in antis e/o a pustis de su traballu. In Itàlia, in custu sentidu, su còdighe tzivile prebidet su cuidadu profissionale e duncas si devent aprigare sas normas UNI ispetzìfigas pro onzi domìniu de aprigadura. Pro isempru, pro sas installaduras tèrmigas esistit s'incapatzitamentu a sa manutetura e s'installadura de sos sistemas in ue devent operare (D.M. 37/'08). Sa situassione est diferente in Alemània, in ue pro una leze de su 1.936 sos possedidores de unu fumajolu non podent realizare s'innetadura pessonarmente, si nono chi pro l'innetare devent mutire un'innetafumajolos. In Alemània, sos innetafumajolos teniant una casta de monopòliu, est a narrer chi onzi bighinadu fiat assinnadu a un'innetafumajolos; in su 2.008, sa leze est istada modifigada, eliminende in cuntzetu teòrigu sa situassione monopolista narada. + Berona: Berona est una comuna italiana de 252.065 abitadores, cabitale de sa provìntzia bèneta a su matessi nùmene. Est sa de doighi comunas italianas pro pobuladura, gasi che sa de duas comunas prus pobuladas de Itàlia chi non siat cabitale rezionale. Sa tzitade iscalìzera est unu destinu turìstigu importante, bisitadu onzi annu dae prus de tres milliones de pessones in birtude de sa richesa sua artìstiga e architetòniga, e pro sas numerosas manifestadas internassionales chi s'isvilupant in ie. Sa tzitade est istada decrarada patrimòniu de s'umanidade dae s'UNESCO pro s'istrutura sua urbana e pro s'architetura sua: Berona est s'isempru craru de una tzitade chi s'est isvilupada in manera progressiva e sighida in tempus de duamiza annos, integrende elementos artìstigos de calidade arta a beru de sos diferentes perìodos chi si sunt sutzèdidos; in prus de custu, rapresentat in modu istraordinàriu su cuntzetu de tzitade fortifigada in prus fases determinadoras de s'istòria europea. + Istassione Ferruviària de Portu Turre Maritimu: S'istassione de Portu Turre Marìtimu est s'arressada de sos trenos de sos Caminos de ferru nassionales, atuarmente in funtzionamentu a probe de su portu turresu. Istòria. @@ -14543,16 +18040,20 @@ S'istassione de Portu Turre Marìtimu est incrùdida in sa categoria “bronze” dae su grupu RCFI, e sa zestione de su tràfigu ferruviàriu podet esser isecutada dae s'istassione probiana de Portu Turre, cando est pessonalada, o dae s'A.TZ.O. de Casteddu si no est gasi. S'arressada est atuarmente cunetada dae sas cumponiduras de Trenitalia cun sas istassiones de Tàtari, Chilivane, Terranoa e Casteddu. Dae su portu a curtzu, est possìbile a andare a S'Alighera, Istintinu, Osilu e Sossu impreende sos postales de s'IRST. + Issoghete: “Issoghete” (o “conchete de seguramentu”) est su tèrmine nàutigu pro inditare una colunna bassa e grussa chi s'agatat in sos docos de sos portos e in sos pontes de sas imbarcaduras, a sa cale sunt imboligados o issogados sos cabres de seguramentu. S'issoghete podet esser de metallu, pedra o linna, peroe in sa parte de susu tèrminat semper cun un'ingrussamentu a forma de antunna o de collana, o cun àteras formas chi tenent totus sa funtzione de evitare chi su cabre o s'assu s'isfilent dae su seguramentu cando est in assione. Sa rapresentadura istilizada de unu cabre imboligadu a un'issoghete est impreada pro sos grados de sa Marina Militare. + Campanna de Appomattox: Sa Campanna de Appomattox fiat istada una filera de batallas cumbatidas intre su 29 de martzu e su 9 de abrile de 1.865 in Birzìnia, terminadas cun sa rèndida de s'armada cunfederada de sa Birzìnia de su Nordu de Robert E. Lee su zenerale e cun s'agabu de sa gherra tzivile amerigana. A su cuncruimentu de sa Campanna de Richmond-Petersburg (cunnota finas comente s'Arrocu de Petersburg), s'armada de Lee si fiat agatada deghimada e istasida dae un'ierru de gherra de trintzeramentu in unu fronte de 48 km., gasi che dae numerosas batallas, maladias e desertaduras. In sa Batalla de Five Forks de s'1 de abrile, sas fortzas de s'Unione mandadas dae Ulysses S. Grant su zenerale aiant segadu s'ùrtima lìnia ferruviària chi aprovisionaiat s'Armada de Lee in Petersburg e aiant ordenadu un'assartu zenerale a longu de sa lìnia de fortifigadura de Petersburg. Su 2 de abrile, Grant fiat resèssidu a truncare in manera detzisiva sas lìnias in sa de tres Batallas de Petersburg, chi aiat conchinadu a Lee a ordinare s'evacuadura siat de Petersburg, siat de sa cabitale cunfederada de Richmond in sa note dae su 2 a su 3 de abrile. Lee isperaiat de si retirare a suddu-uestu e aunire s'armada sua cun àteras fortzas cunfederadas in sa Carolina de su Nordu, peroe s'Armada de Grant aiat sighidu sena pasu s'avantzada sua. Su 6 de abrile, s'Armada de Lee aiat sufertu una derrota de importu in sa Batalla de Sayler Creek, peroe aiat sighidu a s'iscostiare chirru a s'uestu proende a ispistare s'Armada de s'Unione. Cun sos sordados suos arrocados, in inferioridade numèriga ischerfadora e iscassos de aprovisionamentos, Lee aiat adduìdu a sa rèndida de s'armada sua su 9 de abrile inche su Tribunale de Appomattox. + Frank Lloyd Wright: Frank Lincoln Wright (Richland Center, Wisconsin 8 June, 1867 – 9 April, 1959), prus conotta comente Frank Lloyd Wright, fue unu architect americanu. + Nouvelle vague literaria sarda: Nouvelle vague literària sarda est unu nòmini donau medas bortas a sa literadura de sa Sardigna de is ùrtimus tempus. Storia. @@ -14561,33 +18062,41 @@ Sa denominatzioni de 'beranu' opuru de 'nouvelle vague') de sa calidadi, cantidadi e fama internatzionali de no pagu dei custas òperas, Sa 'nouvelle vague' literària sarda est istétia cumentzada, segundu unu parri repìtiu, de una trìadi formada de Giuliu Angioni, Sergio Atzeni e Salvatore Mannuzzu, e pois sighida de autoris prus giòvunus: Salvatore Niffoi, Alberto Capitta, Giorgio Todde, Michela Murgia, Flavio Soriga, Milena Agus, Francesco Abate e medas artrus, intra is calis is iscritoris sardus po pipìus Bianca Pitzorno, Bruno Tognolini e Alberto Melis. Custa literadura sarda noa est puru cunsiderada unu resultadu, in Europa, de sa literadura de personalidadis mannas che Grazia Deledda, Nobel po sa literadura in su 1926, Emilio Lussu, Giuseppe Dessì, Gavino Ledda, Salvatore Satta e artrus. + Museu de sa Bida e de sas Tradissiones Pobulares Sardas: Su Museu de sa Bida e de sas Tradissiones Pobulares Sardas s'agatat in su montigru de Santu Nofre, in unu cumparis realizadu a printzìpios de sos annos sessanta de su sègulu coladu, abertu a su pùbrigu dae su 1.976. Sos fraigos, prozetados dae Antonio Simon s'architetu, presentant una zenia e una repartzidura de tretos chi tirant a refraigare unu trighinzu sardu tradissionale ideale. Sunt de interessu particulare pro sa richesa e sa bariedade issoro sa cullessione de bestimenta pobulare festiva e diària – chi remontat a su tempus dae s'agabu de su 1.800 a sa prima metade de su 1.900 – su repertòriu de breves de prata e in pedras e materiales bariados, sa collida de alamaramentos baliosos (butones, cannacas, aneddos, arrecadas) e sos materiales tèssiles (cobericàssias, mantas, bèrtulas). In prus de custu, si sinzolat sa partzidura cunsagrada a sas caratzas tradissionales de sa Barbàtzia (sos mamutones de Mamujada, sos tzurpos de Oroteddi e sos merdules de Otzana), gasi che s'isponidura de panes diàrios, festivos e tzeremoniales de su de Nùgoro e de durches relassionados cun afussiones particulares familiales e reliziosas. Su pitzu de su montigru de Santu Nofre (588 m.), a ue s'arribat sighende caminu addae de su museu a longu de su zirone numenale, cùmbidat unu panorama grobale de sa bidda cun bistas suzestivas a subra de su fundale mannu a su suddu, de su monte Ortobene a s'estu e de su Subramonte de Ulìana a su suddu-estu; in su màrghine istremu suddu-otzidentale de sa leada, rupit su nuraghe Tanca Manna, apicadu a unu brocu de granitu. + Sizillu sagramentale: Su sizillu sagramentale (naradu in su limbazu pobulare "segredu de sa cunfissione" o "segredu cunfissionale") est s'obrigadura pro sos satzerdotes catòligos de bardare su segredu assolutu a subra de su chi lis est naradu in tempus de s'amministradura de su sagramentu de sa Penetèntzia. Un'obrigadura de custa casta esistit, cun carchi dèroga, finas in unas cantas crèsias reformadas, intre sas cales sa luterana e s'angricana. Unu satzerdote chi biolet in manera dereta o indereta su sizillu sagramentale retzit automatigamente s'iscomungadura, chi podet esser dogada petzi dae sa Sea Apostòliga. Finas in su casu in ue su cunfissadu li revelet sa cumissura de unu delitu grae, su cunfissadore est obrigadu a mantenner su segredu assolutu, foras male si unu nossente est acusadu de su matessi delitu, nen podet cundissionare s'assorvidura a su fatu chi su cunfissadu s'intreghet a sas autoridades, mancari li podat cussizare de lu fagher. Sende gasi, si su cunfissadu li revelat chi una o prus pessones sunt in perìgulu grae fontomende-las a nùmene, su satzerdote est autorizadu a averter sa o sas pessones pertocadas a pitzos de su perìgulu naradu si su cunfissadu no est a tretu de lu fagher, ca in s'ìnteri est mortu o intradu a coma. In Itàlia, su sizillu sagramentale est amparadu dae sa leze. S'Acordu nou intre sa Santa Sea e sa Repùbriga Italiana, 18 frearzu 1.984, art. 4, n. 4, resat chi “sos ecresiàstigos non sunt obrigados a dispensare a mazistrados o àteras autoridades informaduras subra de pessones o matèrias chi apant imparadu a resone de su ministèriu issoro”. + Bissèntzia: Bissèntzia o Vicenza est una comuna italiana de 113.639 abitadores, cabitale de sa provìntzia bèneta a su matessi nùmene. Est cunnota comente “sa bidda de su Palladio” - chi b'aiat realizadu numerosas architeturas in su renaschimentu tardiu – e est unu logu de arte intre sos prus importantes finas in foras de su Bènetu. Difatis, rapresentat su destinu de turismu curturale cun frussos dae onzi ala de s'Itàlia e internassionales. Custituende una realizadura artìstiga istraordinària pro sos numerosos cuntributos architetònigos de Andrea Palladio, sa bidda est istada intrada in su 1994 a sa lista de sos patrimònios de s'umanidade de s'UNESCO, chi nde formant parte finas sas billas palladianas de su Bènetu (dae su 1996). Sa bidda est finas unu tzentru industriale e econòmigu italianu importante, coro de una provìntzia pibirinada dae impresas minores e medianas, chi sa pannamenta produtiva s'agatat zai dae annos in su de tres zassos in Itàlia pro ballùmene de importaduras, ghiadas mescamente dae sos setores metallùrzigu, tèssile e lallanencu: custu ùrtimu sizit in Bissèntzia addae de su tres-unu de sas isportaduras de lallaneria, rennende Bissèntzia sa cabitale italiana de sa traballadura de s'oro. + Ìsula de Spargi: S'ìsula de Spargi format parte de s'Archipèlagu de La Maddalena e est situada pagas mìllias a s'uestu de s'ìsula printzipale. De forma tundatza e de cumponidura prus a prestu montigrosa, nche sizit s'artària prus manna cun su Monte Guardia Preposti (155 m.). Bi s'agatant un'assentadorzu minore de pastores e una praja bella e frechentada, Cala Corsara, a largu dae sa cale fiat istadu recuperadu s'ispìnnicu de una nae fisgale romana, chi su càrrigu est bardadu inche su Museu Archeolòzigu de La Maddalena. + Mutida telefòniga cun avertu prèviu: Sa mutida telefòniga cun avertu prèviu fiat unu servìtziu cumbidadu dae sa SICT betza. Fiat aderetadu a sos chi non possuiant aparitzos telefònigos. Su retzidore de sa mutida fiat cumbocadu pro un'ora determinada inche unu telefonadorzu pùbrigu e fiat avèrtidu de sa cumbocadura narada in ue su bividorzu suo pròpiu dae un'incarrigadu de sa SICT. S'iscumandu comunicadu in antis chi barigaret un'ora dae sa dispensadura de su servìtziu cunzughiat unu subracàrrigu pro su cumbocadore, e su matessi acontessiat in su casu chi a s'ora prebida su cumbocadore o su cumbocadu no aerent respostu. Su servìtziu fiat istadu abolidu annos a como in bista de s'ispainadura zenerale de sa telefonia mòbile. + Lagu Salidu Mannu: Su Lagu Salidu Mannu, ubigadu in sa parte tramuntanesa de s'Istadu istadunidesu de s'Utah, est su de bator lagos salidos de su mundu a pustis de su Mare Càspiu, su Mare de Aral, su Lagu Balkhash, e su de bator sena isfogamentos. In un'annu mèdiu, su lagu cùguzat un'arzola de unos 4.400 chilòmetros cuadrados, peroe sa mannària sua bàriat in manera cussideràbile pro more de sa bassura de sas abas suas. Pro narrer, in su 1963 nch'aiat sizidu su livellu suo prus bassu rezistradu de 2.460 km2, peroe in su 1988 sa superfìtzie sua fiat arribada a sa medida istòriga de 8.500 km2. Pro su chi pertocat s'arzola, est su lagu prus mannu de sos IAA chi non formet parte de sa rezione de sos Lagos Mannos. Su lagu custìtuit s'abarru prus manu de su Lagu Bonneville, unu lagu proinale preistòrigu chi una die cuguzaiat su bonu de s'uestu de s'Utah. Sos tres afruentes prus importantes de su lagu, sos rios Jordan, Weber e Bear, depòsitant paris a inghìriu de 1 millione e 100.000 tonnelladas de minerales a su lagu onzi annu. Su Lagu Salidu mannu est endoreigu (non tenet isfogamentos in foras de s'ispaporadura) e tenet unu livellu artu de salinidade, meda superiore a su de s'aba de mare, e su cuntènnidu suo minerale aumentat in manera costante. Sas abas suas caentes e bassas causant nies dae efetu lagu frechentes e a bias notàbiles dae s'atonzu tardiu a su beranu. Mancari l'apant paranumenadu “su mare mortu de s'Amèriga”, su lagu rapresentat s'abitadorzu de mizas de puzones nadios, artèmias, currulios e puzones de aba, gasi etotu che de sa pobuladura furriadora prus manna de su mundu de falaropos de Wilson. + Perca de Ispinìgoli: Sa perca de Ispinìgoli, posta in sa parte nordu-orientale de sa provìntzia de Nùgoro, in sa comuna de Durgale, est una de sas percas prus mannas de Itàlia, cun un'isvilupu de 10 km. S'ambiente prus suzestivu e interessante est unu pàtiu naturale mannu, zai frechentadu in su perìodu nuràghicu e pùnigu e impreadu a sos tempos belle seguramente de logu de curtu. In sa mesania sua, tronezat un'istalagmita enorme de addae de 38 m., cussiderada sa prus arta de Europa. In su pee de su monolitu enorme, s'abrit unu calancone profundu naradu Fundaghe de sas Innidas, in ue paret chi èsserent tzelebrados in su perìodu pùnigu ritos propitziadores cun sacrifìtzios umanos: custa teoria diat esser arrimada dae s'agatamentu, in su fundu de su calancone, de ossos umanos e cannachiles feminencos in istilu pùnigu, como bardados inche su Museu tzìvigu archeolòzigu de Durgale. + Alberto Macciocca: Alberto Macciocca est istadu un'imprendidore edilìtziu protagonista de unu de sos episòdios prus dramàtigos e tràzigos de s'Itàlia de sos annos setanta relassionados cun s'usura. Macciocca, naturale de sa Ciociaria e aposentadu in Roma in su bighinadu Collatino, reghiat un'impresa minore de fraigamentos, ch'in su 1.969 aiat dèvidu parare fronte a una crisis grae, custringhende su possedidore a leare a imprèstidu una summa de 14 milliones de francos betzos dae sos gantzubucadores. @@ -14594,12 +18103,16 @@ Pro rembussare s'imprèstidu naradu, Macciocca deviat abonare 600miza francos su mese. In su 1.977, a pustis de zai aer pagadu 43 milliones de azentzias, sa situassione finantziària sua si fiat fata inaguantàbile. Su manzanu de su 9 de triulas de 1.977, leadu dae su disisperu e dae su disacunortu, aiat ochìidu cun una pistola càlibru 22 muzere sua Jolanda de 35 annos, fizu suo Bruno de 16 annos, e sas fizas suas Anna, Tamara e Moira, de 12, 11 e 9 annos respetivamente. Deretu a pustis, aiat telefonadu a sa segredària sua antiga, comunichende-li su chi aiat fatu e s'intentu suo pròpiu de si suitzidare, e tando si fiat tiradu contra cun una P38 special Smith & Wesson Sa polima, cròmpida a s'apartamentu pagu ora a pustis, l'aiat agatadu anguniende. Macciocca fiat istadu trasportadu a s'ispidale e fiat resèssidu a si sarvare, peroe aiat pèrdidu sa bista. + Badde de sa Luna: Su Badde de sa Luna s'agatat in Gaddura, intre Trinità d'Agultu e Agghjus. S'abrit in su tzentru de una patada curta, a punta in susu intre una fua armudiosa de montigros. Cunnotu finas comente Pranu de sos Crastos Mannos, est una terra de assempru lunare, animada finas a no meda tempus a como dae rocas granìtigas isuladas, lissas e isfossadas dae s'erosione naturale, chi medas teniant formas animales. Iscortzinos sena iscrùpulos ant fatu su badde belle unu desertu; s'est sarvada petzi sa Conca de Pratone (o de su Monzu Cugutinu), comente est narada sa roca manna a curtzu de su caminu, a manu dereta pro sos chi andant chirru a Agghjus. + Drop City: Drop City est istada una comunidada de artistas chi si fit costituida in su sud de su Colorado in sos Istados Unidos in su 1965. Abandonada in sos promos annos 70 est diventada famosa pro esser'istada sa prima comunidade hippie rurale. + Colorado/logudoresu: Colorado est un istadu de su sud de sos Istados Unidos. Capitale Denver. Allacanat cun su Wyoming a nord, su Nebraska e su Kansas a nord est e a est, in su sud cun su New Mexico e s'Oklahoma a ovest cun su Utah e a sud est cun s'Arizona. + Robigu: Robigu est una comuna e cabitale provintziale italiana de 53.319 abitadores situada in su Bènetu. Sa comuna de Robigu s'isterrit intre s'Àdize a su nordu e su Canalbianco a su suddu, cun sa dèroga de su trighinzu de Fenil del Turco, chi s'agatat intre su Canalbianco e s'iscoladorzu Zucca: est posta a unos 41 km. dae sa costera de su Mare Adriàtigu. @@ -14606,6 +18119,7 @@ Su territòriu est istremamente parisincu e s'artària bàriat intre 5 e 8 metros in subra de su livellu de su mare. Est rugradu dae s'Adigetto e dae numerosos canales artifitziales chi servint siat pro sa bonifigadura idràuliga siat pro s'arrosiadura. Intre custos, su Ceresolo, su Rezzinella, su Valdentro, s'Adigetto, su Canalbianco, su Pontecchio e su Zucca marcant, in unos cantos arrogos, sas làcanas comunales; su coletadore padanu-polesanu rugrat su trighinzu de Fenil del Turco. Su terrinu est meda saliosu e inditadu in particulare pro sa curtivadura de su trigu moriscu e de produtos ortencos de calidade. In su Canalbianco, s'abrit s'interportu de Robigu, chi est devènnidu operativu in su 1.998. Sa comuna de Robigu faghet làcana (in su sentidu de sas fritzigheddas de su relozu): a su nordu cun sas comunas de Barbona, Vescovana, Boara, Pisani e Anguillara Veneta; a s'estu cun sas comunas de San Martino di Venezze, Villadose e Ceregnano; a su suddu cun sas comunas de Crespino, Pontecchio Polesine e Bosaro; a s'uestu cun sas comunas de Arquà, Polesine, Costa di Rovigo, Villanova del Ghebbo e Lusia. + Sa trazèdia de su Tzine Statuto: Sa trazèdia de su Tzine Statuto de Turinu aiat tentu logu su 13 de frearzu de 1.983: fiat istada chistione de unu desastru grae, ca in isse fiant mortas 64 pessones pro toscadura dae fumos e pro uscraduras: sa prus zòvana de sas bìtimas teniat 7 annos, sa prus antziana 55. Su tzine, chi su nùmene fiat su matessi de sa pratza probiana, s'agataiat in via Cibrario 16-18. A s'ora de su fogu, in su tzine fiant prozetende sa pellìgula “Sa cabra” cun Gérard Depardieu. Zustu a sas decraraduras de su mere de s'istabilimentu, sas framas si diant esser ispainadas moende dae una tenda. @@ -14616,28 +18130,37 @@ A custu puntu, si cumitit una filera de erros chi ant a resurtare determinadores: cun s'allugadura printzipale foras de impreu, non sunt allutas sas lughes peri su comutadore ausiliàriu chi s'agatat in palas de sa càssia e sa prozetura no est interròmpida, aguarmente cunforme a su refraigamentu, in su tentativu de limitare su pànigu. Sas cunseghèntzias ant a esser catastròfigas, ca in s'intresolu non serant deretu su perìgulu e petzi cando s'ambiente est imbàdidu dae su fumu unos cantos si nde sapint e leant sa fua, una parte peri s'intrada de manca chi abaidat chirru a sa loza, peroe nemos at a resessire a la sizire, e inoghe s'ant a contare belle baranta mortos; un'àtera parte curret chirru a s'intrada de dereta ch zughet a sos còmodos, dae ue no ant a resessire prus a essire. Àteros ispetadores ant a esser agatados mortos galu seìdos in sos cadirones. Sas bìtimas tenent totus a cumone sa cara innieddigada dae su fumu tòssigu iscadenadu dae su fogu, chi at mudadu s'intresolu in una càmara de gassu. Sa catàstrofe aiat tentu una reassione emotiva de non poder creer in bidda; sende gasi, cun su colonzu de su tempus, sos turinesos si fiant fatos semper prus impregados a faeddare de su chi fiat acontèssidu, mancari nemos apat pòdidu ismentigare sos eventos carchi bia. In su 2.012, tres tzinemàtigos turinesos (Fabrizio Dividi, Marta Evangelisti e Vincenzo Greco) rodiant unu documentale a tìtulu “Sale pro sa cabra”, chi refraigat sos eventos cun suportu de interbistas a sos protagonistas de sos tempos e de documentadura zudissiària dada a cunnoscher pubrigamente pro sa prima bia. Sa trazèdia de su Tzine Statuto aiat orizinadu una rebisura cumpreta de sa regulativa italiana pro sa seguràntzia contra a sos fogos in sos istabilimentos pùbrigos, mescamente sos tzìnemas. S'andat dae s'òbrigu de s'impreu de materiale contrafogu pro tendamentos, cuguzos de seidorzos, eac. a sas normas de seguràntzia pro sos sistemas elètrigos, sas bias de fua e gasi sighende. + Istassione ferruviària de S'Alighera Santu Austinu: S'istassione ferruviària de S'Alighera Santu Austinu est sa printzipale de sa bidda cadalana e s'ùniga ativa in sa leada manna de sa comuna. S'installadura s'agatat in su bighinadu de su Pedraghe e dae su 1.988 custìtuit sa conca de lìnia de su caminu de ferru Tàtari-S'Alighera, cun bia ùniga, ladària minimada e sena eletrifigadura. In dae in antis de su fraigu de biazadores, cun pranu retangulare e duas prantas, sunt postas duas bias impreadas pro su servìtziu de passizeris cun apeadorzos currespondidores. Bias annanghedoras tèrminant a sa tzurpa in su partile a su nordu de su fraigu de biazadores. Anteriormente a sa colada a sa zestione dereta de s'IRST, s'arzola de s'istassione istranzaiat finas unu depòsitu de sos postales de sos CFDS antigos. Dae su puntu de bista de sas relassiones, s'ùnigu destinu sizìbile cun sas cumponiduras de s'IRST est s'istassione de Tàtari, in prus de sas diferentes arressadas intermediàrias a longu de su trazetu (chi una est S'Ulumedu). Relassiones annanghedoreas sunt asseguradas dae curreras postalencas, chi permitint de nche sizire su tzentru de sa bidda (intre sas cales sas de s'IRST, chi sustìtuit sa parte de caminu de ferru ismanteddada), s'abioportu de S'Alighera-Fertìlia e àteras leadas probianas. + Otto Sander: Otto Sander (Hanover, Germania 30 June, 1941 – 12 de cabidanni 2013), est unu cantante e attore tedescu. + The American Spectator: The American Spectator est una rebista mesile cunservadora istadunidesa chi s'òcupat de atualidade e polìtiga, aderetada dae R. Emmett Tyrrell Jr. e pubrigada dae sa fundadura “American Spectator”, un'entidade sena finalidade de balanzu. Dae s'inaguradura sua in su 1967 a s'agabu de sos annos otanta de su sègulu coladu, fiat una rebista cun tirada limitada chi pubrigaiat artìgulos de cumentadores che Thomas Sowell, Tom Wolfe, P.J. O'Rourke, George F. Will, Malcolm Gladwell, Patrick J. Buchanan e Malcolm Muggeridge, e a su cumintzu de sos annos noranta fiat cunnota pro sas relatas contra a su presidente de tando Bill Clinton. A dies de oe, su mesile nch'essit cun tirada prus manna e abarrat una de sas referèntzias printzipales de sa leghidoria de orientamentu cunservadore. + Queen: Queen fit una banda inglèsa de rock e pop chi si fit formada in London in su 1970 chi est debénnida una de sa pius de sutzessu siat commerciale che de crìtiga in s'istoria de sa musica populare. Sa banda fit cumposta dae Freddie Mercury (boghe e chiterra ritmica), John Deacon (basciu), Brian Harold May (boghe e chiterra solista) e Roger Meddows Taylor (boghe e baterìa). + Bruvurera: Una bruvurera est un'installadura o unu fraigu pro su tentonzu de materiale isprosivu. In manera zenerale, si podet narrer chi sa bruvurera est un'installadura particulare aparitzada a depòsitu de muniduras, isprosivos, mertzes detonadoras e inzinnos bariados, realizadu e ubigadu cun critèrios particulares pro evitare, o a su nessi minimare, sos perìgulos de arrepentamentos eventuales. Una bruvurera podet finas esser tzivile, cuntenende finas zogos pirotènnigos che pro narrer sos fogos artifitziales, peroe su tèrmine est impreadu fitianu pro inditare s'installadura militare puru. Difatis, issa fiat su logu in ue si fragaiant sas armas de s'armada. De frechente, custas installaduras sunt istofadas in intro de sos montes o a s'arrimu de bùncheros. Onzi installadura individuale deviat prebider un'ambiente assutu e semper aeradu bene, in prus de una cobertura protèghida adeguadamente dae sos rajos. In una bruvurera, su servìtziu contrafogos fiant semper cussideradu comente unu servìtziu de primu importu. + Necròpolis de Tuvixeddu: Sa Necròpolis de Tuvixeddu s'agatat in sa parte de zosso de Casteddu. De orìzine fenitzo-pùniga, posteriormente fiat istada impreada dae sos romanos. Sas istofaduras, cumintzadas in su de XIX sègulos, ant bogadu a lughe chentinas de tumbas preferentemente cun putzu bertigale, a unu o duos interros e ricas in ammanitzos funeràrios, datàbiles intre su de VI sègulos in antis de s'era nostra e su de II sègulos a pustis de s'era nostra. Sunt de interessu particulare sa tumba de s'Ureu, a sa figura alada retraìda in sa fasca paredale interna, e sa de su cumbatidore, in ue est pintada sa figura de unu gherreri, forsis Sid su divinu, alliberadore dae totu sos males. In s'atualidade, sa necròpolis si podet bisitare petzi peri aboju cun sa Subraintendèntzia. Si prebidet sa realizadura de unu prozetu de parcu archeolòzigu e museu. + Norman McLaren: + Istudamentu de sas lughes: S'istudamentu de sas lughes, in intro de unu cuarteri, unu cumbentu, una presone, unu cullezu e àteros internadorzos in ue est prebidu un'oràriu limitadu de intrada e essida, est su mamentu in ue, in intro de s'installadura, s'istudant totu sas lughes, chi ant a esser allutas torra petzi su manzanu in fatu. Su tempus intercurridore est reservadu a su discansu notencu e sa bioladura de s'istudamentu de sas lughes podet cunzugher penalidades de diferentes importu, cunforme a su logu e a sa creze de sa bioladura. Ispetziarmente in sos cuarteris, in prus de s'istudamentu ordinàriu, nde podet esser aprigadu, in casos particulares, finas un'istraordinàriu, cun sas lughes chi sunt istudadas in antis o a pustis de s'ora avesale. “Sordadu de Itàlia, ch'isetas s'istudamentu faeddende a una fotogràfia”. - Pooh, Classe '58 + Bellunu: Bellunu est una bidda italiana de 35.328 abitadores, cabitale de sa provìntzia bèneta a su matessi nùmene. Fundadu comente “municipium” romanu in su I sègulu in antis de Cristos, est atuarmente sa comuna prus pobulada de sa provìntzia e sa de sete cabitales provintziales bènetas, gasi che sa prus tramuntanesa. Sa bidda est posta in sa cropadura de su traìnu Ardo e de su riu Piave, posissione defensiva istratèziga pro sa cale est istada protagonista in sas duas gherras mundiales. @@ -14644,11 +18167,13 @@ Bellunu at retzidu su tìtulu de Bidda arpesa de s'annu 1.999. Su produtu gastronòmigu prus tìpigu de sa comuna de Bellunu est seguramente su pastin, incrùdidu in sa lista de sos produtos agroalimentàrios tradissionales italianos. Est chistione de un'ispetzialidade a base de petza trisinada grusseramente, servida paris cun sa pulenta o in intro de unu cogone, tradissionarmente cun su casu de pràdica. Un'àteru produtu tìpigu de su de Bellunu est su salàmene bellunesu, amaniadu cun petzas mèschias de porchinu, boìnu, oìnu, cabrinu e echinu, paris cun una prochentale dae su 20% a su 25% de lardu de porchinu. Su produtu zai est descritu in una pubrigadura de su 1.880 e si cumbinat cun su pane o sa pulenta. + Ruleta russa: Sa ruleta russa est unu zogu de bonaura potentziarmente letale e illegale chi cunsistit in su posissiononzu de un'ùniga balla a intro de una rebortedda, su rodionzu lestru de su barrilete, su cunzonzu de s'arma de fogu sena abaidare, su puntonzu chirru a sa conca sua pròpia e s'incarconzu de s'isparadore. Su nùmeru de prumos in sa rebortedda podet bariare, bastughì bi siat semper a su nessi una càmara boida in su barrilete. In su “zogu” sunt impreadas fitianu pistolas zoghete pro simulare custa pràtiga. Su zogu s'isvilupat faghende rodiare sa pistola e sa pessone chi la puntat devet incarcare s'isparadore chirru a sa conca sua. Si su corfu est boidu, sa pistola sighit sa furriada in su sentidu de sas fritzigheddas de su relozu (in tzìrculu) finas a cando non s'agatet sa balla in sa canna; a pustis de isparare su prumu, si faghet furriare torra sa pistola. S'orìzine de su nùmene derivat dae s'assimizu cun su zogu de bonaura de sa ruleta, in ue si faghet furriare una roda e s'apostat subra de su resurtadu. S'azetivu “russa” si devet cun probabilidade a su fatu chi sa prima descritura de una pràtiga gasi siat istada realizada dae Mikhail Lermontov s'iscritore russu in su contu “Su fatalista”, cuntènnidu in su romanzu “Un'eroe de su tempus nostru” de su 1.840. Lermontov narat s'istòria de Vulic su logutenente segundu, un'ufissiale de orìzine serba de s'armada tzarista, chi pro demustrare sa cunfiàntzia sua in s'immudabilidade de su destinu manizat una pistola leada dae s'aposentada e la puntat contra a sa conca cosa sua. A pustis, fùlliat una carta de zogu a s'àera e, in pessu ch'issa nche ruet a su solu, incarcat s'isparadore. Un'issena famada de ruleta russa s'agatat in sa pellìgula “Su cassadore” cun Robert De Niro, aderetada dae Michael Cimino. Su zogu, in prus de custu, at ispiradu sa pellìgulas “13 Tzametos” de Géla Babluani (2.005) e “Live!” (2.007). Un'issena cun sa rulete russa est presente finas in sa pellìgula “Pro unu brussone a un'ogru” de su 1.965 de Franco Franchi e Ciccio Ingrassia. + Istassione ferruviària de Nùgoro: S'istassione de sos trenos de Nùgoro est su transitadorzu ferruviàriu de s'Irst de sa bidda de Nùgoro, conca de lìnia de su caminu de ferru de ladària minimada pro Macumere. S'istassione de Nùgoro est istada fraigada comente tèrminus orientale de su caminu de ferru Macumere-Nùgoro. S'installadura, ch'istranzat finas unu depòsitu de sas lìnias postalencas de sos CFDS antigos e sos garazos currespondidores de remunimentu e manutentura de sos postales, est probida in dae in antis de su fraigu de biazadores de tres bias, onzi una cun s'apeadorzu suo pròpiu, impreàbiles pro su servìtziu de biazadores. A su nordu de su terminale de passizeris, s'agatant su depòsitu de rodados de s'istassione e s'ischerriadorzu de mercantzias cun su fraigu relativu e cun sas bias de servìtziu currespondidoras. In s'arzola uestu de s'istassione, in prus de custu, est presente una prataforma pro sa furriadura de sos rodados. @@ -14655,9 +18180,11 @@ Sa zestione de su tràfigu ferruviàriu s'isvilupat in situ dae bandas de s'Aderetadore de Moimentu de s'istassione. S'istassione est ativa dae su puntu de bista ferruviàriu in sas dies de fatoriu, cun relassiones dae e chirru a s'istassione Irst de Macumere, gasi che cun sas diferentes leadas de su territòriu chi su caminu de ferru rugrat in su trazetu chirru a sa conca sua de lìnia otzidentale. In dae in antis de su fraigu de biazadores, in carrera Lamarmora, s'agatat un'arressada servida dae sos postales de s'Irst, chi permitint de si zugher a logalidades bariadas de su zirile e a sas leadas printzipales de s'ìsula. Addae de custu, dae inoghe moent sas curreras postalencas de sustituidura de su servìtziu ferruviàriu pro Macumere in sas dies nòdidas. Finas s'impresa logale de trasportos, s'ITP, tenet arressadas in dae in antis de s'installadura, siat in carrera Lamarmora siat in carrera Ciusa Romagna, aunende s'istassione cun sas àteras zonas de sa bidda. + Gherra de Sas Ses Dies: Sa Gherra de Sas Ses Dies, cunnota finas comente sa Gherra de Làmpadas, sa Gherra Àrabu-Israeliana de su 1967 o Sa de Tres Gherras Àrabu-Israelianas, fiat istada cumbàtida intre su 5 e su 10 de làmpadas de 1967 intre Israele e sos Istados probianos de s'Ezitu (cunnotu a sos tempos comente Repùbriga Àraba Aunida), sa Zordània e sa Sìria. Sa gherra fiat cumintzada su 5 de làmpadas cun su lantzamentu de un'atacu abiàtigu israelianu de surpresa contra a sos campos de bolu ezitianos. Unu perìodu de artu tensu aiat antetzèdidu sa gherra. In resposta a sos atos de sabotamentu aderetados contra a mèrias israelianas, Israele fiat intervènnidu a sa Tziszordània, tando suta de su cuntrollu zordanu, e aiat printzipiadu bolos in subra de sa Sìria chi fiant agabados cun tzocos abiàtigos in subra de su territòriu sirianu e atacos sirianos de artilleria contra a assentadorzos tziviles israelianos a probe de sa làcana, sighidos dae sa reassione israeliana contra a impostadorzos sirianos in sas Artàrias de su Golan e allacanamentos onzi bia prus frechentes a intro de sa zona demilitarizada a longu de sa frontera siriana, tenende de cùcuru sa brocada dae bandas de s'Ezitu de s'Astrintorzu de Tiran, cun ischerriamentu de fortzas ezitianas a curtzu de sa làcana cun Israele e sa dimanda de evacuadura de sas fortzas tumbone de s'ONA dae sa Mesìsula de su Sinai. In intro de ses dies, Israele aiat bintu sa gherra de terra detzisiva. Sas fortzas suas aiant leadu cuntrollu de sa Fasca de Gaza e de sa Mesìsula de su Sinai dae s'Ezitu, sa Tziszordània e Zerusalemme Estu dae sa Zordània, e sas Artàrias de su Golan dae sa Sìria. + Brulla telefòniga: Su brulla telefòniga est cussa realizada pro ispassiamentu, a mèdiu de unu telèfonu, firmu o mòbile, cun s'intentu de causare istrobu a un'entidade, una firma o una pessone. Sas brullas prus cunnotas a sas entidades pùbrigas sunt mescamentes cussas gastadas a sa polima, a sos pomperis, a sos azutoriadorzos de sos ispedales o a sos SPALs. Pro narrer, cusstos ùrtimos sunt informados chi b'est un'emerzèntzia in unu logu determinadu e, cando crompint a ie, s'abizant chi no est beru. Custa zenia de brullas cunzughet un'impreu cussideràbile de siendas materiales e umanas e de tempus pro sas entidades naradas. In prus de custu, sas mutidas farsas agabant pro saturare sas lìnias disponìbiles de s'entidade còrfida, doghende tretu a sas telefonadas refertas a emerzèntzias reales. Seguramente, si podet recunnoscher su delitu de allarma causada califigada in custos casos, pro isempru su de chie mutit in Itàlia su nùmeru de emerzèntzia 118 sinzolende una netzessidade chi no esistit. @@ -14665,19 +18192,23 @@ Pro su chi pertocat sas brullas gastadas a nùmeros privados, sunt cunnotas sas in ue su mutidore chircat de si ghetare a pessone chi presentat un'oferta determinata o cumbidat unu bantazu determinadu, o tando pedit sintzillamente de cuntatare una pessone dada cun sa finalidade de lograre satisfatura arreneghende-la o ascurtende sa reassione sua a propostas bariadas, ridìgulas o reales. S'impreant finas sos sonos onomatopeigos o sas retrogaduras cun s'intentu de trubare risu in s'ispetadore e unu sentidu de umiliamentu in sa bìtima. Sas mutidas podent esser insistidoras o repetitivas, e in sa manera narada si causat una molestadura prus manna a sa bìtima, o puru curtas e sintzillas cun unu nùmeru mannu de inzurzas e atacos bervales pagu credìbiles. Una die, in Itàlia, numerosas brullas telefònigas fiant realizadas, mesche dae pisedditos, dae sas cabinas telefònigas tranchinende sighidamente sa furchita arrimamicròfonu: custu permitiat fitianu de agatare sa lìnia de badas cun unu nùmeru a s'imbesti imbesti, iscascabellende-si cun sas castas de brullas prus bariadas. Oe sunt prus raras sas brullas gastadas dae sos telèfonos pùbrigos, sende issos bastante prus pagu numerosos chi una bia, in bista de s'ispainadura manna de sa telefonia mòbile. A dies de oe, in su paisu nostru, in zenerale benit peus a realizare una brulla telefòniga, peri ca su nùmeru de su mutidore cumparet in su monitore de su mutidu, mancari bi siat su modu de anonimizare sa telefonada sua pròpia. Su cumportamentu zenerarmente prus cussizadu in su casu chi si siat bìtima de brullas telefònigas, in particulare sas cun inzurzas, est a apicare torra deretu sena dare peruna resone de satisfatura a s'istrobadore. + Askra: Sos Askra sun unu grupu musicale punk rock nàschidu in Thiniscole, in sa Provìntzia de Nùgoro in Sardigna in su 1993 e galu in atividade. Su nomene issoro cheret narrere "frammento" in limbazu baroniesu. Cantan printzipalmente in sardu e in calchi cantòne in ispagnolu e ateras limbas puru. Sos "Askra" sun meda ligados a sa limba e a sa identidade de s'isula. Sas cantones trattan de temas istoricos e politicos (comente s'indipendentismu sardu, sos Desaparecidos o Antonio Gramsci, in prus de torrare a fagher a moda punk cantones de sa musica sarda. Sutta su nomene de KNA ("Kenze Neke-Askra") dae su 2006 an publicadu duos album impàre a sos Kenze Neke. + Maria Luisa Busi: Maria Luisa Busi (Milanu, 24 de martzu de su 1964) est una ziornalista, presentadora e narradora telebisenca, gasi che un'iscritora italiana. Biografia. Nàschida in Milanu, peroe crèschida in Casteddu (fiat arribada a sa Rai a pustis de traballare pro s'emissora sarda Videolina), est ziornalista, imbiada ispetziale e narradora de su Td1 de sas otu de sero, gasi etotu che redatadora cabu tzentrale de s'ufìssiu redale “Ispetziales” de su Td1. Cun sas relatas suas, at contadu sa realidade de sas presones italianas, sa cundissione de sos malaidos cherveddales, sas iscravuras migratòrias noas, sas poberesas noas e antigas. Est sindigalista, cussizera nassionale de sa Federadura Nassionale de s'Imprenta Italiana (FNII). Est cojuada dae su 24 de làmpadas de 2.004 cun Riccardo Chartroux su ziornalista de su Td3 e tenet duas fizas, Beatrice nàschida in su 2.003 e Luce nàschida in su 2.006. In su 1.998, at interpretadu sese etotu in sa pellìgula “Urogallu” cun Carlo Verdone. In su santandria de 2.010, nch'est essidu su primu libru suo “Noas malas”, in ue faeddat de s'isperièntzia sua in sa Rai e de comente siat mudada sa manera de pratigare su ziornalismu, discuidende sos probremas de sa zente e faghende-si semper prus posturadu dae su puntu de bista polìtigu. In su libru, in mesu de s'àteru, contat comente Silvio Berlusconi in su 1.992, in tempus de un'interbista pro un'oferta de traballu paris cun Gianni Letta, l'aiat narada “unu buconeddu bonu”. + Zetone telefònigu: Su zetone telefònigu est unu discu de metallu chi fiat impreadu una die pro pagare sas mutidas realizadas dae telèfonos pùbrigos. Sos zetones fiant comunos in Europa, Israele, Zapone e Amèriga de su Suddu. In sos Istados Aunidos, fiant istados impreados finas a su 1.944. In Itàlia, sos primos isemprales de zetone fiant istados coniados in su 1.927 dae bandas de sa Stipel, zestionadora de su servìtziu de telefonia in Peemonte e Lombardia, in s'ocasione de sa Fèria Mustrària de Milanu. Fiant in arpaga (un'aligadura de ràmene, nichèliu e tzincu) o in brunzu, e podiant esser impreados petzi dae sos telèfonos postos in intro de sa Fèria. In su 1.945, sa TETI aiat realizadu su primu zetone cun tres rallas, chi si podiat utilizare in cale si siat tipu de telèfonu pùbrigu. In su 1.959, fiant nàschidos sos zetones impreados finas a su 31 de nadale de 2.001, addaghi podiant galu ser tramunados in sas butegas 187 a balore de 9 zetones = 1 cartedda telefòniga, mancari zai no èsserent prus coniados dae su 1.980. Sos bator dìzitos presentes suta de s'iscritura “zetone telefònigu” inditaiant s'annu e su mese de coniadura. Su balore de su zetone fiat de 30 francos in su 1.959, de 45 francos in su 1.964, chi tando currespondiant a s'importu de 3 impursos telefònigu, a pustis de 50 francos in su 1.972, de 100 francos in su 1.980 e de 200 francos dae su 1984, sende adeguadu a sa bariadura de su costu e de sa dura de s'impursu telefònigu. In prus de custu, su zetone fiat impreadu frechentemente de moneda, belle chi non tènneret perunu balore ufissiale de coniadura de s'Istadu. Cun sa cròmpida de sos telèfonos a monedas e s'ispainadura de sos aparitzos impreàbiles comente mèdiu de pagamentu pro sas arresonadas in puntos pùbrigos, su zetone nch'est essidu de produidura. + Trebisu: Trebisu est una comuna italiana de 82.125 abitadores, cabitale de sa provìntzia bèneta numenale. Geografia. @@ -14685,11 +18216,14 @@ Sa bidda s'imbarat a unu terrinu cumpostu dae materiales finos e limosu-arenosos. Sa distribuidura de sos diferentes livellos istratigràfigos est meda irregulare pro neghe de sos afajos e sas bariaduras de cursu retzidas dae sos rios in tempus de s'ùrtima era zeolòziga. S'artitùdine mìnima est de 6 m. in subra de su livellu de su mare e si constatat in s'istremidade suddu-orientale de su territòriu comunale, in sa logalidade de Santo Antonino; pro contra, su puntu prus elevadu, 31 m. s.l.m.., currespondet a s'istremidade nordu-otzidentale, a probe de Santa Bona. Sa domo comunale, Ca' Sugana, s'agatat intames a 15 m. s.l.m. Pro su chi pertocat s'arriscu sìsmigu, Trebisu est incrùdidu in sa zona 3, sa de sismidade bassa. + Funtana Coberta: Sa Funtana Coberta est unu putzu nuràghicu de su tipu prus antigu, est a narrer chi est fraigadu che sos nuraghes, cun pedras traballadas petzi in parte. S'agatat in sa rezione sarda de su Gerrèi, intre Iscala de Pranu e Ballau. Un'iscalinera zughet a sa càmara suterrana, arta prus de 5 m., chi s'astringhet chirru a susu cun su sistema a tolos, che in sas turres nuràghicas; totu est in materiale carcàriu. + Pallanuoto: Sa Pallanuoto (in inglesu: "Water Polo") est un'isport de abba de isquadra nàschidu in su de XIX sègulos in Inghilterra e in Iscòtzia, chi sas règulas fin istadas codifigadas pro sa prima bia in su 1887 dae William Wilson. Una partida de pallanuoto est disputada dae duas isquadras, onzi una formada dae sete zogadores, chi zughent unu cambussinu de colore diferente cunforme a s'isquadra e chi podent esser sustituìdos in tempus de s'addòviu pro unu nùmeru illimitadu de bias, francu in su casu chi cumitant tres fartas graes, su chi nche zughet in fatu s'ispellidura definitiva e sa sustituidura obrigatòria. Nadende in un'ispigru de aba, sos atretas devent frumbulare cun sas manos (s'àprigat pro sa partida intrea, cun sa dèroga de su zanneri, s'obrigadura de tocare sa botza cun una manu ebia) unu ballone su nùmeru prus mannu de bias chi si podat a intro de sa zanna rivale. Onzi bia chi custu acontessit, si realizat unu puntu, naradu finas golu o realizadura, che in su fùbalu. A s'agabu de sos bator tempos de zogu, s'isquadra cun su nùmeru prus artu de puntos est decrarada binchidora. Incrùdida in su programma olìmpigu zai dae su 1900, sa pallanuoto est bènnida peri su tempus unu de sos isportos prus pobulares de sas Olimpìadas. Nostamis de sa pobularidade manna lograda a printzìpios de su de binti sègulos, abarrat una dissiplina ispainada mescamente in Europa, Istados Unidos e Austràlia, pratigada petzi in pagos paìsos de su mundu. + Istassione Ferruviària de Pennsylvania: S'istassione ferruviària de Pennsylvania est un'istassione importante de sos trenos intertzitades e de probianias in Noa Iorcu. Servende 300.000 passizeris sa die (a petus de sos 140.000 de su Terminale Grand Central, s'àtera istassione ferruviària manna noaiorchesa), cun su rìtimu de finas a milli onzi 90 segundos, est s'installadura de trasportu prus transitada de sos Istados Aunidos e, cun meda, s'istassione ferruviària prus transitada de s'Amèriga de su Nordu. S'istassione s'agatat in su mesinterradu de Pennsylvania Plaza, unu cumparis urbanu intre su de sete e su de otu zirones, e intre sa de 31 e sa de 33 carreras, in sa parte tzentrale de Manhattan. Est posta in suta de su Madison Square Garden e a probe de àteros logos importantes de Manhattan, incrùdidos s'Empire State Building, Koreatown e sos magasinos mannos Macy's in Herald Square. @@ -14696,13 +18230,17 @@ S'istassione ferruviària de Pennsylvania est in su tzentru de su Corridorzu de Nordu-Estu, una lìnia de trenos de passizeris eletrifigada chi s'isterrit a su suddu dae s'arzola metropolitana de Noa Iorcu a Washington, e a su nordu finas a Boston. Sos trenos intertzitades sunt zestionados dae Amtrak, chi possuit s'istassione intrea, cando chi sos servìtzios ferruviàrios de probianias sunt zestionados dae Long Island Rail Road e New Jersey Transit. S'istassione de Pennsylvania at bidu 8,4 passizeris de Amtrak intre moidas e arribadas in su 2.012, a inghìriu de duos tantos su tràfigu de sa de duas istassiones prus transitada, sa Union Station de Washington. In intro de su cumparis, sunt disponìbiles cunetaduras cun duas istassiones de su metropolitanu de Noa Iorcu, e cun medas servìtzios postalencos a su livellu de sa carrera. Sas duas istassiones de su metrò sunt in istremidades opònnidas de su cumparis (lìnia de su de sete zirones e lìnia de su de otu zirones) e sena cunetadura dereta intre issas. + Tamasu Serra: Tamasu Serra, naschidu in Lanusei e creschidu in Barrali, fit emigradu dae giovaneddu in Frantza e in sa Svizzera, aundi aiat aderidu a su movimentu anarchicu de Luigi Bertoni. Antifascista, cumbattidi in sa rivoluzioni spagnola de su 1936. Prusu ananti ada sviluppai su progettu de Arkiviu-bibrioteka de kurtura populari. + Mastru de muru: Unu mastru de muru, o fusteri, est un'artesanu chi traballat sa linna pro fabrigare e acontzare mobìlia o incàssios. S'atividade de s'artesanu naradu est sa carpinteria. Tocat a diferentziare intre sas tènnigas tradissionales, in ue s'impreant trastes manuales, e sa fusteria moderna, intentada comente sa traballadura de sa linna pro sa produidura industriale de maniestos, gràssias a sas màchinas e a echipamentos mecànigos modernos. A dies de oe, sas tènnigas de sa fusteria tradissionale non s'impreant prus, sende istadas sustituìdas ampramente dae sa reproduidura peri màchina. Mancari gasi, sas tènnigas tradissionales si sighint a utilizare, subrabivende in unos cantos setores ispetzialìstigos, che pro narrer s'ebanisteria, sa produidura de ainas musigales, su restauramentu. + Assogacanes: Un'assogacanes est un'incarrigadu comunale chi tenet sa tarea de atzapare sos canes banduleris, netos de brunchile o perigulosos in onzi manera. + Istassione ferruviària de Tàtari: S'istassione ferruviària de Tàtari est su transitadorzu de trenos printzipale de sos CFN e de s'IRST in sa comuna de Tàtari. S'istassione est rugrada dae sas bias de sa lìnia Otieri-Chilivane-Portu Turre de su grupu CFN, in prus de custu est sa conca de sas lìnias de Nugurbi, S'Alighera e Sossu de s'IRST, gasi che de sos trenos turìstigos destinados a Tèmpiu. Dadas sas ispetzifigaduras diferentes de ladària de su materiale de sas duas amministraduras, sunt presentes bias siat de 1435 siat de 950 mm. Sas CFN impreant cun iscrusividade duas bias (sa 2 e sa 4) pro su servìtziu de passizeris, addae de custu bi sunt àteras bias de servìtziu in su chirru uestu de su partile. Sa bia 3, intames, tèrminat truncada in sas duas istremidades de s'apeadorzu de sas bias 2 e 4. Pro su servìtziu suo de passizeris, s'IRST impreat duas bias truncadas chi s'inconcant in su chirru nordu de su fraigu de biazadores, e chi sunt utilizadas pro sos trenos destinados e arribende dae Nugurbi e Sossu. @@ -14709,22 +18247,27 @@ Sa bia 1 de s'istassione, sa prus a curtzu de su fraigu de biazadores, tenet sa peculiaridade de presentare ladària dupra, su chi nde permitit s'impreu tantu a sos trenos CFN che a sos IRST, in particulare pro su chi pertocat sas relassiones cun S'Alighera. S'istassione est pessonalada pro su bonu de sa die, e cando custu no acontessit est telecuntrollada, a su nessi pro su chi pertocat s'aprofetamentu de sos CFN. A su propòsitu naradu, in custu casu sa prima bia est isulada dae sas àteras de ladària normale, e duncas s'agatat règhida unigamente dae sos sistemas de s'IRST. Sende gasi, cheret postu in craru chi, finas a sos annos otanta de su sègulu coladu, sa bia de ladària dupra fiat sa 2, chi si recunetaiant cun sa filera de ladària minimada rugrende sa bia 1 betza in manera belle perpendigulare. Ambas amministraduras sunt probidas de unu depòsitu de locumotivas issoro pròpiu (a su suddu de su fraigu de biazadores sos CFN, a unos 800 metros dae s'istassione in sa deretura nordu s'IRST), in prus de custu sos Caminos de Ferru nassionales disponent de un'ischerriadorzu de mercantzias cun filera de bias apositiva annanta. Addae de custu, est disponìbile finas un'aparcadorzu de tràmunu pro automòbiles e bitzicretas. Cun s'intrada in servìtziu in su 2006 de su metrotrambiu de Tàtari, isse puru zestionadu dae s'IRST, sos trambios AnsaldoBredaSirio pro nche sizire sos remunidorzos de s'impresa, e dae su 2009 sa conca noa de lìnia de Santa Maria de Pisa, trànsitant peri s'istassione impreende sa prus perifèriga de sas bias de ladària minimada a su nordu de su fraigu de biazadores, una bia chi est echipada apositivamente cun una cadenària e cunetada cun s'arressada metrotrambiale probiana de s'istassione. + Ann Coulter: Ann Coulter (Noa Iorcu, 08/12/1.961) est una ziornalista, iscritora, cumentadora polìtiga e abogada amerigana. Cumparet frechentemente in sa telebisura e in sa ràdiu, gasi che de oradora in eventos pùbrigos e privados. Aiat logradu numenada in sos annos noranta de su sègulu coladu comente crìtiga forte de su gubernu de Clinton. Meda cunnota pro sas opiniones suas cunservadoras e sa manera cuntierrada in ue las presentat e defendet, Coulter s'est descrita comente “polemista ch'istimat alluer foghitos”, e chi “non pretendet de esser impartidària o echilibrada, comente faghent sos ziornalistas de sa telebisura e de sa ràdiu”. Custu a bias li batit crìtigas tantu dae manu dereta che dae manu manca. Ann Coulter est istada isposada diferentes bias, peroe non s'est cojuada mai. + Paisos Cadelanos: Paìsos Cadelanos (in cadelanu "Països Catalans") est unu faveddu chi inditat tottus sos territorios in ube si chistionat o si at chistionau, istoricamente e traditzionalmente faveddande, su cadelanu. S'isseperu de custu faveddu est una chistione cuntrovèrsa, peròe, ca tenet fintzas connotatziones politicas in prus de essere curturales; difatis, carchi natzionalista cadalanu pessat chi si depan pònner a pàre chin sa natzione cadalana etottu, chi la rappresentat sa bandera de sa Estelada. In intro de s'Ispagna sun: Foras de s'Ispagna sun: + Fusile: Su fusile est un'arma de fogu longa de casta cumbentzionale, prozetada pro tirare sende imbarada a una pala. Si diferèntziat dae sas armas curtas (che sa pistola) pro sa presèntzia de una culàrtziga e de una canna prus longas. Tennigamente diant esser definidas comente “fusiles” petzi sas armas probidas de “fosile”, est a narrer cun unu mecanismu de tiru peri pedra ischintiddadorza. Belle gasi, su tèrmine in sardu, che s'echibaledore suo italianu “fucile”, at assuntadu una semantizadura ampra a beru, devenende sinònimu de totu sas armas de fogu longas, siat cun canna riada, siat cun canna lissa, e incruende finas sas cun mertze o roda. + Cristoforo Mameli: Biografia. Su nomini intreu ddi risultaat Cristoforo Angelo Pasquale Francesco Mameli ei fut fixu de Giovanni Antonio Basilio e de Monserrata Pisano, de famiglia de notaius, de su stessu arèu de Goffedo Mameli, nomenau po essi cumpostu s'innu italianu. Si fut cojau cun Marianna Cappai ma no iant tentu fixus. A pustis de una pariga 'e annus traballandu comenti funtzionariu in diversus ofissius de sa Sardigna e de s'amministratzioni centrali sarda, comenti pon'esempiu vicariu e sovrintendenti generali de Polizia de su 1841 a su 1847. In su 1847 at fattu parti de sa delegazioni stamentaria, istituia po sa fusioni de sa Sardigna cun is Staus sabaudus de su Continenti. Tandu fut stetiu eligiu in sa Camera e in su 1849 nomenau Ministru de sa Publica Istrutzioni in su guvernu D'Azeglio I, in su 1850 est divenniu Consillieri de su Stau e in su 1854 Senatori in su Regnu de Sardigna e a pustis in su Regnu de s'Italia. + Caminadorzu: Unu caminadorzu est un tretu elevadu posissionadu a costazos de unu caminu, reservadu a su trànsitu e a s'istassionamentu de sos piones. S'artìgulu 3, par. 1°, n. 33 de su Còdighe de sos caminos definit comente caminadorzu “sa parte de su caminu, in foras de sa caminera, supesada o alindada e protèghida in àtera manera, destinada a sos piones”. @@ -14731,20 +18274,27 @@ Custu sinnìfigat chi unu beìculu non tenet perunu deretu de istassionare o tzirculare in su caminadorzu, cun sa dèroga de sas rampas probidas a s'efetu pro s'atzessu a arzolas eventuales isternas a sa caminera creadas apositivamente, che pro narrer aparcadorzos, garazos o propiedades privadas. In su casu chi unu pione rugraret sa caminera reservada a su tràfigu de beìculos pro nche sizire su caminadorzu postu in su chirru contràriu de custa ùrtima, diat dever impreare sos coladorzos pro piones probidos a s'efetu, sinzolados dae sinzales bertigales apositivos o dae unu semàforu. Su caminadorzu zenerarmente format parte de su realincu, in sa matessi manera chi nde formant parte finas sos caminos, boghende unos cantos casos de lotizaduras in ue sunt de propiedade privada, mancari siant abertos a sa tzirculadura pùbriga. + Domenico Suriano: Domenico Suriano (Andria, 30 Maju 1988), est unu giogadore de pallone italianu. Giocada comente atacante in su Chieti dae su 2015. + Anna Rita Del Piano: + Codogno: Codogno est una bidda de sa Provìntzia de Lodi in sa Lombardia, s'agatat a 57 metros subra su mare e jughet 15.439 bividores. Acàpius de foras. + + Terremotu de su Friuli: Su terremotu de su Friuli fiat istadu unu sisma acontèssidu su 6 de maju de 1.976, a sas noe e duos minutos de sero, chi aiat còrfidu su Friuli e sos territòrios inghiriadores. Sa zona prus afetada fiat istada sa chi s'agatat a su nordu de Ùdine, cun s'epitzentru macrosìsmigu situadu intre sas comunas de Gemona e Artegna, in sas probianias de sa logalidade de Lessi, cun fortza aguale a 6,4 de sa mannitùdine mamentu e cun intensividade aguale a su de deghe grados de s'iscala Mercalli. S'epitzentru istrumentale fiat istadu prus a s'uestu, intre Taipana e Lusevera. Pro una pretzisura prus manna, b'at istùdios bariados subra de s'epitzentru. Addae de sos duos epitzentros ipotètigos fontomados, est meda credibilizada finas sa tesis chi s'epitzentru siat istadu in su grupu de su monte Chiampon, a probe de Pradielis e Cesariis. S'USGS priorizat una teoria diferente, est a narrer chi s'epitzentru siat istadu in sa badde Resia. Sos dannos fiant istados ismanniados dae sas cundissiones particulares de su solu, dae sa posissione de sas biddas còrfidas, belle totus postos in su pitzu de arturas, e dae su tempus mannu de sos fraigos. Sas biddas abarradas destruìdas, difatis, aiant sufertu dannos notàbiles in sa prima e in sa segunda gherra mundiale, a sa diferèntzia de San Daniele del Friuli chi, mesudestruìdu dae sos bombardamentos abiàtigos de su 1.944, aiat dèvidu refraigare su bonu de s'istrutura sua urbana cun critèrios modernos; sa bidda, in onzi manera, aiat tentu dannu mannu in su patrimòniu suo artìstigu, cun sa devastadura de sas crèsias e de sos palatzos antigos de faghinzu medievale, e s'istrampada de una zunta de fraigos de s'arrodu istòrigu aiat provocadu medas bìtimas. Sa trèmida, serata in totu su Nordu de s'Itàlia, aiat leadu in petus printziparmente 77 comunas italianas, cun dannos, belle chi meda prus limitados, pro una pobuladura totale de unos 80.000 abitadores, provochende, petzi in Itàlia, 989 mortos e addae de 45.000 senadomos. Finas sa zona de su badde de susu e de mesania de su riu Isonzu, tando in Jugosràvia e oe in Isrovènia, fiat istada còrfida, mescamente pro su chi prendet sas comunas de Tolmino, Caporetto, Canale d'Isonzo e Plezzo. + Provìntzia de Lodi: Sa Provìntzia de Lodi ("Pruìncia de Lòd" in limba lumbarda, "Provincia di Lodi" in italianu) est una provìntzia de sa Lombardia de 225.798 bividores (2012). Portada una tirada de 782,25 km², est formada dae 61 comunes. + Gurissa: Gurissa (Gorizia in italianu, Gurize in friulanu, Gorica in isrovenu e Görz in alemannu) est una comuna italiana de 35.803 abitadores, cabitale de sa provìntzia a su matessi nùmene de su Friuli Benètzia Zùlia. Geografia. @@ -14752,21 +18302,27 @@ Gurissa s'agatat in sa cropadura de sas duas bias naturales de comunicadura intre s'oriente e s'otzidente, sos Baddes de s'Isonzu e de su Bipacu, rapresentat unu logu importante de trànsitu zai dae s'antigòriu e est rugrada dae su riu Isonzu. Sa bidda si nch'iscàmpiat a su paris isontzianu, inghiriadu dae sos montigros durches de su Collio, cunnotos pro sa curtivadura de sa bide e sa produidura de binos òtimos. Demografia. Dada sa posissione sua zeogràfiga, sa bidda est unu puntu importante de cunzuntura intre su mundu latinu, isravu e alemànnigu. Sa cumponidora italiana est formada prus chi totu dae duas realidades mannas limbìstigas e curturales, sa friulana orizinale de sa bidda e sa zuliana, dèvida a su tempus coladu asbùrzigu de Gurissa e a un'immigradura antiga, chi remontat a sas grinas de s'edade moderna e chi est sodigada finas a sa segunda pustisgherra (custa ùrtima est istada alimentada in parte manna dae sos esillados aproghilende dae s'Ìstria e dae sa Darmàtzia). Sas pessones de limba isrovena sunt numerosas siat in bidda, siat in sas leadas de sa provìntzia, cun sa dèroga de Monfalcone e Grado. + Tinta segreda: Sa tinta segreda est una sustàntzia impreada pro s'iscritura, chi est imbisìvile, a s'ora de s'aprigadura o deretu a pustis, e ch'in fatu podet esser rènnida bisìvile a mèdiu de formas bariadas de interventu. Sa tinta segreda, o imbisìvile, est una forma de isteganografia e l'ant impreadu in s'ispionazu. Àteros impreos incruint sa contratrastocadura, sa marcadura de propiedade, zogos pro pitzinnos e sa marcadura pro s'identifigadura in su setore de sos maniestos. Sustàntzias pro iscrier in manera imbisìbile podent esser su sutzu de limone o su late. Su Zibaldone De Canal ìnditat finas su salammòniu, cando chi su manuscritu Pal. 998 b'annanghet su sale de roca, su late de figu e su sutzu de chibudda. Una bia assutadu su pabiru, si podet legher sa missada acurtziende su pabiru de su calore de una candela. Cun su croruru de cobartu, s'amàniat una tinta segreda chi est revessàbile, o siat chi tenet sa peculiaridade de resurtare bisìvile cun su calore, peroe de torrare a esser imbisìvile in pessu chi su pabiru s'infritat. + Maccastorna: Maccastorna est unu comunu italianu. Esti sa bidda prus pitticca de sa provìntzia de Lodi cun sessantaduasa abitantis, esti uno de is prus pitticcusu de Itàlia. Gallery. + + Litu de Seleni: Su litu de Seleni est unu litu de èlighe tìbidu a beru e murinatzu chi s'isterrit in un'artupranu a 1000 m. de artària, in un'ambiente belle incuntaminadu. S'agatat in Ollastra, intre Lanusè e Gairu. Sas benas, friscas friscas, sunt particularmente numerosas e sa fauna est bundantziosa: b'at sirvones, matzones, ansiles, atapajos e àteros francudos. A pagu tretu dae sa zona de istassionamentu, est fàzile a sizire sighende sos inditamentos de sos carteddos turìstigos unu biddarzu nuràghicu cumprendende unas cantas pinnetas e domos de s'ocru chi, mancari essende deterioradu e malamente refàghidu, bardat grandu suzestura pro sa bellesa de s'ambiente naturale chi l'inghìriat. + Erich Priebke: Erich Priebke (Henningsdorf, 29/07/1.913-Roma, 11/10/2.013) est istadu unu criminosu de gherra alemannu, cabitanu de sas SS in tempus de sa segunda gherra mundiale, cundennadu a sa presonia perpetuada pro aer leadu parte a sa pranifigadura e a sa realizadura de s'abasatu de sas Tofas Ardeatinas. Si fiat marcadu a su Partidu Nassionale-Sotzialista de sos Traballadores Alemannos in su 1.933, innodidende-si comente membru sòlidu e determinadu. Custas caraterìstigas l'aiant agradadu a Heinrich Himmler, chi l'aiat intradu a sas SS, in ue Priebke nch'aiat sizidu sa graduadura de cabitanu. A pustis de sa callada de armas e finas a su mese de maju de 1.944, òperat in Roma suta de su mandu de Herbert Kappler. Posteriormente a s'atentadu chi sos Grupos de Assione Patriòtiga (o GAP) aiant realizadu contra a una cumpanzia de su batallone Bozen in via Rasella, su 23 de martzu de 1.944, Kappler aiat cumandadu sas isecutaduras de 335 ostazos, a fusilare pro represalla in sas Tofas Ardeatinas. Sa sentèntzia de cundenna evidèntziat su caràtere erradu de su logu comunu cunforme a su cale sa leze de gherra diat aer permìtidu sa fusiladura de 330 presoneris (unu pro onzi sordadu alemannu mortu in s'atentadu) comente represalla de s'atentadu de via Rasella, e chi su meru nùmeru de sas bìtimas fusiladas, 335 pessones (chimbe in prus), siat istadu s'ùnigu cabu de imputadura a càrrigu de Priebke (sende sas àteras 330 cussideradas comente obedèntzia a sos cumandos). Sa cundenna, difatis, est istada pronuntziada pro totu sas 335 bìtimas de s'abasatu. + Bolabentu: Sa bolabentu est una casta particulare de anemoscòpiu, est a narrer unu medidore rudimentàriu de su bentu. Est custituìda dae unu truncu de conu de pannamenta resistidora a su frussu de s'àera e a s'intempèriu fissadu, a s'ala de s'inghitzadura prus manna, a s'istremidade furriadora de un'anta de arrimu. Su bentu, sulende a intro de sa bolabentu, nde mudat sa posissione dispensende inditamentos in contu de sa deretura e s'intensividade sua. Est installada in sos logos in ue est importante a tenner s'inditamentu immediatu bisuale de sa fortza e de sa deretura de su bentu, pro isempru subracoladorzos, installaduras chìmigas e, in manera particulare, abioportos. Funtzionamentu. @@ -14777,10 +18333,12 @@ Posissionamentu. Su posissionamentu curretu de sa bolabentu est un'elementu importante pro su chi pertocat s'impreu. In onzi abioportu, est netzessàriu a installare a su nessi una bolabentu, chi devet esser posissionada in manera a esser bisìvile craramente dae sos usuàrios, o siat sos abiomòbiles in bolu, in s'arzola de manobra, in sos partiles e a largu dae ozetos chi podant causare istrobu a su funtzionamentu curretu. Su respetu de custos printzìpios intuitivos est indispensàbile pro su funtzionamentu bonu de totu sas bolabentu, incrùdidas cussas ubigadas in cuntestos no abionàutigos. + Roberta Tzedda: Roberta Tzedda (Seddori, 1.971-Sabarussa, 03/07/2.003) est istada una dutora sarda assassinada a istocadas dae Mauru Tzancudi su 24arzu in sa note dae su 2 a su 3 de triulas de 2.003 inche su SPAL de Sabarussa, in ue traballaiat dae duos annos. Faghiant bator annos chi Roberta si fiat indutorada e, in s'ìnteri chi dispensaiat servìtziu in Sabarussa, s'amaniaiat pro s'ispetzializare in maladias infetivas e si nche zughiat in fatu sos libros de istùdiu finas a su zassu de traballu. Roberta istaiat tando in Casteddu e onzi die cursaiat dughentos chilòmetros in betura pro si zugher a su traballu e nde torrare. Mauru Tzancudi, chi si fiat indeosadu de issa, aiat cumìtidu su mortorzu in un'arrebatu de cullòbia in dae in antis de su refudu dae bandas de Roberta de s'abordu de isse. Zancudi fiat intradu a su SPAL boghende a còntiga su bisonzu de una retzeta. Su protzessu at cundennadu a Zancudi a 30 annos de presonia, recunnoschende-li sas tzircustàntzias isfinigadoras zenerales. Un'annu a pustis de su mortorzu, Carlo Azeglio Ciampi su Presidente de sa Repùbriga l'aiat assinnadu a Roberta sa medalla de oro pro balentia tzivile. Su 12 de santugaìne de 2.013, l'est istadu intituladu su departamentu nou de emerzèntzia e acollozida de s'ispidale de Aristanis. + Ambrogio Fogar: Ambrogio Fogar (Milanu, 13 de austu de 1941 - Milanu, 24 de austu de 2005) est istadu unu navegadore, isproradore, iscritore e presentadore telebisencu italianu. Vida. @@ -14789,6 +18347,7 @@ In sa cumpanzia de Armaduk su fidele, su cane suo de ratza Siberian Husky, arribat a pee finas a su Polu Nordu, mancari isse etotu apat recunnotu de aer dèvidu impreare un'aparèchiu pro unos 180 km. addaghi si fiat agatadu a sa deriva in sa banchisa. In sos annos otanta, devenit presentadore telebisencu e divurgadore capatzu, tirende profetu dae sas capatzidades suas pròpias de isproradore, peri su programma de abentura assortadu, creatu e trasmìtidu dae isse in Retequattro “Jonathan – dimensione abentura”, antiscurridore in Itàlia de totu sa filera apressiada como subra de sos documentales e sas emissiones cun temas ambientales. Pùbrigat su contu de sos imprendimentos suos in sas pàzinas de su “Corriere dei Ragazzi” e, pro unu tempus curtu, aderetat sa rebista “Molto Interessante” editada dae Peruzzo. A pustis de su mare, li tocat a su desertu: leat parte a tres edissiones de su Parizi-Dakar e de su Relli de sos Faraones. Su 12 de cabudanni de 1992, sufrit un'intzidente terrìbile in Turchimenistanu, in tempus de su relli Pechinu-Parizi, in ue faghet echipazu cun Giacomo Vismara. S'onziterrinu si bòrtulat, su cumpanzu suo abarrat meragulosamente indannadu, peroe Fogar tenet sa fratura de sa de duas lòrigas cherveddales e arreat paralizadu belle cumpretamente. Custu disacatu non resessit a pinnigare s'ispìritu suo de abentura: in su 1997, in una cadrea de rodas basculadora, partètzipat a sa furriada a Itàlia in barca a bela. Sena tzelare mai de peleare e sena si render a sa maladia, narat: “Eo resisto ca ispero de torrare a caminare una die, de mi nche pesare dae custu letu cun sas ancas cosa mea e de abaidare su chelu...”. In cussu perìodu, est testimoniale pro sa campanna de collida de fondos de s'assòtziu de cuadriprèzigos e pro sa rugrada de Greenpeace contra a sa cassa a sas balenas. Morit su 23 de austu de 2.005 a infartu de coro, discansat in su campusantu monumentale de Milanu. + Ferrara: Ferrara est una comuna italiana de 131.188 abitadores, cabitale de sa provìntzia a su matessi nùmene de s'Emìlia-Romanna. Situada in su paris bassu emilianu, sa bidda de Ferrara s'agatat in sos oros de su Pou de Volano, chi partzit sa parte medievale dae sa leada orizinale de San Giorgio e alindat su trèmene cun sos assentadorzos noos cuntempuranos a su suddu de sa muralla. @@ -14796,12 +18355,15 @@ Ferrara est sea antiga de universidade (Universidade de sos Istùdios de Ferrara) e sea archipiscamale (Archidiòtzesis de Ferrara-Comacchio). Istranzat tzentros curturales importantes: sa Pinacutega Nassionale de su Palatzu de sos Diamantes, sa sea de sa Fundadura Ermitage Itàlia, su Museu Archeolòzigu Nassionale, su Museu de sa Resurghèntzia e de sa Resistèntzia, su Museu de arte moderna e cuntempurana “Filippo De Pisis”, su Museu de sa Catedrale, su Museu Giovanni Boldini e numerosos àteros museos. Sa bidda cuntempurana dependent dae un'economia basada in sa produidura agrìcula e industriale chi nde faghent una leada de primu importu gràssias a sa presèntzia de numerosas installaduras industriales in s'arzola de su petrochìmigu e de s'impresa minore e mèdia. Sos setores prus fortes sunt sos de sa chìmiga industriale, de s'indùstria metallùrziga, de s'eletrotènniga, de s'indùstria tèssile e de s'indùstria alimentària. In prus de custu, sas retzas caminale e ferruviària la ponent a intro de su tzircuitu cumertziale tantu rezionale che nassionale gràssias a sa presèntzia de infraistruturas adeguadas che s'Autocaminu A13, su transitadorzu de mercantzias de s'istassione ferruviària e sos transitadorzos portencos ubigados in Pontelagoscuro, chi aunint sa bidda cun su Pou e su Mare Adriàtigu. Ferrara, addae de custu, est unu de sos pagos sitos italianos in ue s'impreat s'enerzia zeotèrmiga pro sa produidura de aba caente e calore chi alimentat sa retza de telecaentamentu de sa bidda estensa. + Bussa de istùdiu: Una bussa de istùdiu est unu finantziamentu de sos istùdios cuntzèdidu a istudantes meressidores, pro narrer in su casu chi non disponzant de un'arrimu econòmigu adeguadu dae bandas de sa famìlia issoro, o puru comente prèmiu pro resurtados particulares logrados in sas artes, in sas sièntzias, o àteras dissiplinas. Podet esser dispensadu dae particulares, dae fundaduras pùbrigas, o finas in forma de minimonzu de sos impòsitos de allistamentu, dae bandas de sas entidades chi zestionant sas universidades o sas iscolas. Sos tipos de bussas de istùdiu chi esistint in su mundu sunt medas bariadas, e duncas si podent basare in sos fatores sighidores (o cumbinaduras issoro): In Itàlia e Sardinna, sas bussas de istùdiu istitussionales sunt dispensadas dae su Ministèriu de s'Edugadura, de s'Universidade e de sa Busca, e dae sas Reziones. S'Istadu tràmudat a sas Reziones sos montos apartados a su Fundu Integrativu Nassionale pro sa Cuntzessura de sas Bussas de Istùdiu. Pro cuntzeder sas bussas de istùdiu, sas Reziones impreant in prioridade sas siendas pròpias issoro, sas chi derivant dae sa coberada de s'impòsitu rezionale pro su deretu a s'istùdiu e sas de su Fundu antisfontomadu. + Clube de Regatas do Flamengo: Flamengo (rus. Clube de Regatas do Flamengo) esti sa socedari calcistica de sa Rio de Janeiro in Brasile. È nascia in su 1895. Como 2009 istada in "Campeonato Brasileiro" e hat bintu 6 scudetos (su primmu in s'annu 1980) e 2 Coppa Brasile. + Istassione ferruviària de Aristanis: S'istassione ferruviària de Aristanis est s'istassione ferruviària printzipale de sa Comuna de Aristanis. Fraigada dae sa Cumpanzia Reale de sos Caminos de Ferru Sardos, s'istutura aiat istranzadu sos primos trenos in su 1.872, s'annu de abertura a su tràfigu de su rugru Santu Bèngiu-Aristanis de su caminu de ferru Casteddu-Figari, cumpretadu in su 1.883. Dae tando, su transitadorzu, coladu a sos Caminos de Ferru Nassionales in su 1.920, est devènnidu unu de sos prus importantes in Sardinna pro nùmeru de biazadores. @@ -14809,21 +18371,26 @@ A unu chilòmetru pagu prus o mancu dae su fraigu de biazadores, s'imbragat finas un'aunidorzu de unos 8 km. chirru a su portu industriale de Aristanis, belle chi non siat galu ativu. S'aunidorzu naradu fiat istadu prozetadu in sos annos setanta de su sègulu barigadu e realizadu in diferentes fases. S'istassione est crassifigada dae RCFI in sa categoria “Silver”. Pro su chi prendet su moimentu, isse est zestionadu in situ in oràrios determinados, cando custu no acontessit, su cuntrollu de su transitadorzu colat a s'A.TZ.O. de Casteddu. S'istassione, peri sas cumponiduras de Trenitalia, tenet relassiones cun sos transitadorzos de Casteddu, Santu Bèngiu, Macumere, Terranoa, Tàtari e Portu Turre. In prus de custu, in sa pratza de s'istassione est situada un'arressada de s'IRST, chi sos postales aunint su transitadorzu cun àteras zonas de sa bidda e de sa provìntzia. + 911 (nùmeru de emerzèntzia in IAA e Cànada): Su 911 est su nùmeru telefònigu de emerzèntzia impreadu in sos Istados Aunidos e in Canada. Custu nùmeru cheret mutidu petzi in su casu de netzessidade reale: sas mutidas imbiadas in situassiones chi non siant de emerzèntzia, gasi che sas brullas, custituint delitu. A intrare in cuntatu cun un'operadore de su 911 non garantit chi sos servìtzios de emerzèntzia siant a tretu de responder a sa mutida, sende chi sunt finantziados e règhidos separadamente. Un'isempru cràssigu est su chi fiat acontèssidu in Josephine Country (Oregon) in 2.013, in unu tempus de presupostu limitadu, addaghi perunu polimesu de contadu fiat in servìtziu e perunu polimesu de Istadu fiat disponìbile pro responder a una fèmina chi s'amoradu antigu fiat chirchende de intrare a fortza a s'apartamentu suo. A pustis de deghe minutos de arresonada telefòniga intre sa mutidora e s'operadore, s'ex amoradu fiat resèssidu a atzochiare e biolare sa fèmina. In 2.013, sos custrintos de Stacey Hightower, bìtima de mortorzu in Detroit, l'aiant moidu pretu a sa tzitade, ca su 911 aiat trigadu 90 minutos pro intervenner. Pro Robert Poff, un'òmine cun probremas respiradòrios, un'atardamentu de binti minutos in sa mutida de s'azutòriu si fiat averadu fatale. In cussa tzitade, còrfida dae una crisis econòmiga grae, sa polima in mèdia tardat in s'atualidade dae chimbanta minutos a un'ora pro intervenner in sos casos de emerzèntzia, cando chi sas ambulàntzias bi trigant dae doighi a binti minutos a su nessi. + Limba afrikaans: S'afrikaans est una limba zermàniga chi custìtuit unu de sos idiomas prus zòvanos faeddados in su mundu a dies de oe. Fiat istadu recunnotu comente limba ufissiale s'8 de maju de 1925 e rapresentat duncas sa de tres limbas zermànigas prus zòvana pro su chi pertocat s'ufissialidade, antetzèdida dae su faroigu, recunnotu in su 1948, e su lussemburghesu, chi est devènnidu ufissiale in su 1984. S'afrikaans est una de sas ùndighi limbas ufissiales de s'Àfriga de su Suddu e zogat unu rolu importante in Namìbia. Est impreadu de prima limba dae unas 6.590.000 pessones in s'Àfriga de su Suddu (est a narrer, su 13,5% de sa pobuladura totale) e dae s'11% de sa pobuladura namibiana. S'afrikaans s'est isvilupadu moende dae s'olandesu de su de 17 sègulos e prus de su 95% de su faeddàriu suo est de orìzine olandesa. Una cantidade minore de paraulas est istada imprestada dae limbas che su malesu, su portughesu, su frantzesu, s'ingresu e àteros idiomas afriganos. S'afrikaans, zai dae sa nàschida sua, at infruentziadu meda s'ingresu sudduafriganu e sas limbas logales, e paritzas paraulas afrikaans sunt intradas a àteros idiomas. A inghìriu de unu millione de sos ses milliones e mesu de locudores de afrikaans sunt bilimbes cun s'ingresu. In foras de s'Àfriga de su suddu e sa Namìbia, b'at comunidades de faeddadores de Afrikaans in su Rennu Aunidu (unos 100.000), Noa Tzelanda (21.000), Botswana (20.000), IAA (19.000), Austràlia (13.000) e Cànada (2.400). + Nie: Su nie si format in s'atmosfera arta cando su papore de aba, a una temperadura inferiore a 0°C, biddiat a inghìriu de sos gasi narados zèrmenes cristallinos colende dae s'istadu gassosu a su sòlidu e formende cristallos de astra chi cumintzant a ruer chirru a su solu cando su pesu issoro sùperat s'impèllida contrària de apizamentu in s'àera e nche sizint su terrenu sena si funder. Custu acontessit cando sa temperadura in su solu est, in zenerale, prus minore de 2°C (in cundissiones de umidade bassa, est possìbile a tenner tàpiles in terra finas a temperaduras leviamente superioras) e in sos pizos intermèdios no esistint temperaduras superiores a 0°C in ue su nie podat funder e devenner abanie o proina. Sende gasi, in sa presèntzia de unu o prus de sos fatores sighidores: 1) pretzipitaduras meda fortes; 2) moimentos bertigales meda fortes; 3) umidade bassa; 4) àera istremamente frìzida in sas arturas, su nie podet falare, mancari pro tempos curtos, cun temperaduras positivas superiores a 2°C (si s'àera in sos pizos bassos est bastante sica, su nie nche podet cromper a su solu finas cun temperaduras leviamente superioras). Si sa temperadura lu permitit, est possìbile a produer nie artifitziale peri cannones probidos pro s'efetu, chi belle gasi creant ranzas minoras prus assimizadoras a nie tundu chi a su nie propiamente naradu. + Florence Nightingale: Florence Nightingale (Firenze, 12 de maju de 1820 – Londra, 13 de austu de 1910) est istada una reformadora sotziale e isperta de istadìstiga fontomada britànniga, gasi che sa creadora de sa profissione moderna de infirmera. Nch'aiat logradu sa pobularidade traballende de infirmera in tempus de sa Gherra de Crimea, in ue s'ocupaiat de sos sordados fertos. L'aiant paranumenada “sa dama cun sa làmpada” dae s'avesu suo de fagher furriadas a de note. Sos cumentadores de su printzìpiu de su de 21 sègulos atrogaiant chi sas realizaduras de Nightingale in sa Gherra de Crimea fiant istadas esazeradas dae sos mèdios de informadura a sos tempos, pro satisfagher su bisonzu de un'eroe de su pùbrigu, peroe sas realizaduras suas posterioras sunt recunnotas in manera zenerale. In su 1860, Nightingale aiat postu sos fundamentos pro sa prima iscola segulare de infirmeras de su mundu peri s'iscola sua inche s'ispidale Saint Thomas de Londra. Fiat istada sa prima iscola segulare de infirmeras de su mundu, como parte de su King's College de Londra. Su zuramentu Nightingale prestadu dae sas infirmeras noas fiat istadu mutidu gasi in ondra sua, e sa Die Internassionale de sas Infirmeras est tzelebrada in su mundu intreu in s'ocasione de s'annale de sa nàschida sua. Sas reformas sotziales suas incruint su mezoru de s'assistèntzia mèdiga pro totu sos pizos de sa sotziedade britànniga, su mezoru de s'assistèntzia mèdia e su minimonzu de su probrema de su fàmine in Ìndia, azuende a abolire sas lezes reguladoras de sa prostituidura demasiadu tostas pro sas fèminas e ispainende sas formas atzetàbiles de partetzipadura de sas fèminas a sa fortza de traballu. Nightingale fiat un'iscritora prodizosa e bersàtile. In tempus de sa bida sua, su bonu de sas òperas suas pubrigadas pertocaiant s'ispainadura de sos cunnoschimentos mèdigos. Unos cantos de sos libretes suos fiant iscritos in ingresu sintzillu, in manera a esser cumpresos fazirmente dae sos chi teniant pagas capatzidades literàrias. Issa aiat aguarmente azuadu a renner pobulare sa presentadura gràfiga de sos datos istadìstigos. Medas libros suos, incrùdida s'òpera sua ampra subra de sa relizione e sa mìstiga, fiant istados pubrigados pustismorte. + Forilì: Forilì est una comuna italiana de 118.652 abitadores, cabitale de sa provìntzia romannola de Forilì-Tzesena. In particulare, Forilì est su tzentru limbìstigu de su dialetu romannolu. Est sea piscamale de sa diòtzesis de Forilì-Bertinoro. A pustis de esser istadu, zai dae su cumintzu de su Rennu de Itàlia e pro belle totu su de XX sègulu, sa cabitale de sa provìntzia de Forlì, chi cumprendiat finas su territòriu de Rìmini, dae su 1992 cumpartzit cun Tzesena su nùmene de sa provìntzia, chi Forilì, in onzi casu, nd'abarrat s'ùniga cabitale. @@ -14831,8 +18398,10 @@ Forilì est postu in sa rezione istòriga de sa Romanna, de sa cale nd'est s'arzola zentrale. Custu primadu est finas limbìstigu, in su sentidu chi su foriliesu custìtuit su dialetu romannolu tìpigu: in sas àteras faeddadas, a medida chi unu s'allargat dae su tzentru de sa rezione limbìstiga, si perdent in manera graduale unas cantas caraterìstigas. Sa bidda, fundada cunforme a sa tradissione in su 188 in antis de Cristos, festat in su 2013 sos 22 sègulos suos de crèschida. In onzi modu, Sigismondo Marchesi s'istoriadore, pustidatat sa fundadura a su 208 i.a.d.C. Cunforme a sa tradissione, su sinnu de su ròspogu de Forilì est su Cabricorru. + Radio Studio 54 Network: Radio Studio 54 Network est una emittente televisiva privada italiana, con sede a Locri. + Padre padrone: Padre padrone. (tìtulu cumpletu: "Padre Padrone. L'educazione di un pastore.", in sardu: “"Babu mere". S'educatzione de unu pastore.”) est unu romanzu autobiogràfigu de Gavinu 'e Ledda s'iscritore sardu de limba italiana. Fiat istadu pubrigadu dae Feltrinelli s'imprentadore in su 1975 comente primu nùmeru de sa filera (collana) “Franchi Narratori”. Su romanzu aiat bintu su prèmiu Viareggio òpera prima e in su 1977 nche fiat istada bogada sa pellìgula aderetada dae sos frades Taviani, ch'in su de 30 Festivales de Cannes aiat bìnchidu sa Parma de Oro comente mezus pellìcula. Su libru est istadu bortadu in 40 limbas, peroe fartat galu como una bersione in sardu. Su contu de Gavinu s'isvilupat in Siligo, una bidda de su de Tàtari, in una famìlia de pastores massarzos. Su babu tirat a Gavinu dae s'iscola a sos ses annos ebia pro chi l'azuet a miramentare su tazu in sas baddes de Baddevrùstana. Aende assìstidu petzi pro pagas chidas a sa prima primària, Bainzu no ischit galu nen legher ne iscrier: su babu lu cundennat, de fatu, a s'anarfabetismu. @@ -14840,6 +18409,7 @@ In custa manera, Gavinu bàrigat sa pitzinnia e s'adolessèntzia cosa sua traballende cun su babu e isuladu in intro de su crusu. Peroe bastante cantu luego Gavinu at a cumintzare a chitare, a sa prima peri s'istùdiu de sa mùsiga e in particulare de sa fisarmonica. A cussizu de s'imparadore suo de mùsiga, cumintzat a istudiare pro lograre sa lissèntzia de iscola primària de dischente lìberu, e b'at a resessire a pustis de otenner su cussentimentu de su babu. Dae custu mamentu, Gavinu isvilupat un'istima profunda pro s'istùdiu, e una boluntade lenta de s'emantzipare dae sa cundissione sua de pastore anarfabetu allacanadu in unu cuntestu de restinghidura e isulamentu. A su cumintzu, prebidet de emigrare a Olanda, peroe custu prozetu disintzertat. In su 1958, s'allistat a s'armada marchende-si a su cursu de insajadura de regrutos: cando dassat sa Sardinna, ischit a cantu carchi paraula de italianu; cando no ischit responder adeguadamente a sos cumandos de unu superiore, nch'essit cun unu “¡Sennorèi!”. Istudiende e traballende die e note, arrimadu dae una boluntade intzacarràbile, azuadu dae unu superiore e dae unu cummilitare, mezorat in modu notàbile s'italianu suo, lograt sa lissèntzia de iscola segundària de dischente lìberu e devenit serzente radiumontadore inche s'iscola de trasmissiones de sa Cecchignola in Roma. In su 1962, s'alliberat dae s'armada e torrat a Sardinna pro sighire a istudiare. S'alliberamentu militare est disaproadu meda dae su babu. A Gavinu lu zuigant presùmidu, ca pro neghe de s'ambissione sua dassat su traballu de serzente chi li diat aer garantidu seguràntzia e una bida dinnitosa. Su babu si tzocat cun Bainzu diferentes bias, chirchende de l'imbarare in s'istùdiu: “¡Zinnasiale! ¡Una paraula chi non mi trampat!”. Peroe Bainzu sighit a istudiare. In su 1964, lograt su bachilleratu cràssigu e acontessit su tzocu inevitàbile cun su babu: Bainzu, difatis, si rebellat e rebèndigat s'autonomia sua pròpia, chirchende de crarire a su babu sa bisura sua de su mundu e sos prozetos suos. A pustis de su tzocu, finas fìsigu, intre duos òmines e duas cuntzibiduras de su mundu, Bainzu abandonat torra sa Sardinna. + Istassione ferruviària de Otieri-Chilivane: S'istassione ferruviària de Otieri-Chilivane est s'istassione printzipale de sos CFN in sa comuna de Otieri. S'istassione ferruviària de Otieri-Chilivane est realizada a longu de su caminu de ferru Casteddu-Figari, in su puntu in ue s'imbragat subra de custu s'arrampamentu suo Otieri-Chilivane-Portu Turre. Sa cunformadura de s'intrada de sa lìnia de Tàtari e Portu Turre faghet in manera ch'in su transitadorzu siat netzessària s'invertidura de martza pro sos beìculos cròmpidos a Chilivane dae su suddu e destinados a intro de s'arrampamentu (e a s'imbesse). Custa operadura, chi dimandaiat unu tempus bastante longu in su casu chi èsseret pretzisu a realizare sa furriadura e su reposissionamentu de sa locumotiva (che in su casu de sos trenos a papore), oe dimandat unu tempus prus minore gràssias a su materiale diesel atuale presente in s'ìsula, chi sa cumponidura abarrat sena mudada e dimandat petzi s'iscostiamentu de su machinista a sos cuntrollos postos a s'àtera ala de su trenu. In prus de custu, s'abertura reghente de sa bariante de Chilivane at eliminadu s'obrigadura de s'arressare in s'istassione pro sos beìculos chi realizant custas relassiones, permitende a sos trenos chi non devent fagher arressada in Chilivane de poder intrare o essire dae sa lìnia de Tàtari sena peruna invertidura. @@ -14846,19 +18416,24 @@ Su partile de s'istassione est echipadu cun 5 bias pro su servìtziu de passizeris, chi bator sunt sizìbiles peri sutacoladorzu. Addae de custu, bi sunt bias bariadas de servìtziu a costazos de sos antisfontomados. S'istassione istranzat finas unu transitadorzu de mercantzias e sa filera de bias currespondedora, chi s'aguzamentu de intrada s'agatat a pagu prus de 500 metros dae su fraigu de biazadores, in sa deretura de Terranoa. Sa zestione de su moimentu acontessit in situ pro su bonu de sa die, in sas oras in ue no est presente s'Aderetadore de Moimentu su tràfigu ferruviàriu est cuntrolladu dae s'A.TZ.O. de Casteddu. S'istassione bidet su trànsitu de trenos destinados a Terranoa, Figari, Tàtari, Portu Turre, Macumere e Casteddu. In prus de custu, su partile antale istranzat sos postales de s'IRST, chi aunint s'istassione cun su tzentru de Otieri e sas àteras biddas de su zirile. Cheret sutaliniadu chi, aguarmente in su partile de s'istassione, tenet tèrminus sa lìnia postalenca IRST de Tirsu e Iscra, chi dispensat su servìtziu isvilupadu finas a su 1969 dae sos trenos de sa lìnia Tirsu-Chilivane. Un'àteru trasportadore, sas lìnias postalencas Caramelli, aunit s'istassione cun Otieri e àteras leadas de sa provìntzia. + Batalla de Midway: Sa batalla de Midway in s'Otzèanu Paghiosu fiat istada una de sas batallas navales prus importantes de sa segunda gherra mundiale. Intre su 4 e su 7 de làmpadas de su 1942, petzi ses meses a pustis de s'atacu zaponesu contra a Pearl Harbor, e unu mese a pustis de sa batalla de su Mare de Coraddu, sa Marina de sos Istados Aunidos aiat repèllidu in manera detzisiva s'atacu de sa Marina Imperiale Zaponesa contra a s'Atollu de Midway, causende dannos irreparàbiles a sa frota zaponesa. John Keegan s'istoriadore militare aiat definidu sa batalla “su corfu prus istrepitosu e detzisivu in s'istòria de sos cumbates navales”. Pro su Giappone fiat istada sa peus derrota navale de sos ùrtimos 350 annos. S'operadura zaponesa, che s'atacu anteriore contra a Pearl Harbor, teniat sa finalidade de eliminare sos Istados Aunidos comente potèntzia istratèziga in su Paghiosu, dassende duncas terrinu lìberu a su Zapone in s'istabilonzu de sa Grandu Isfera Pròspera de s'Asia Orientale. Sos zaponesos isperaiant chi un'àtera derrota demoralizadora diat aer custrìnghidu sos Istados Aunidos a cabitulare in sa gherra de su Paghiosu e chi custu diat aer asseguradu sa dominadura de su Zapone in cussu otzèanu. Su pranu zaponesu fiat a atraigher in un'artana sas arrima-aparèchios istadunidesas. Sos zaponesos, in prus de custu, teniant s'intentu de ocupare Midway comente parte de unu pranu grobale de isterrer su perìmetru defensivu issoro in responsta a s'interventu raju de Doolittle. Custa operadura fiat aguarmente cussiderada amaniadora de atacos annanghedores contra a sas Fiji, sas Samoa e sas Hawaii etotu. Sos puntos dèbiles de su pranu cunsistiant in sas prebisuras erradas de sos zaponesos in contu de sa reassione amerigana e in s'inadeguadura de sos arringheramentos initziales. In particulare, sos decodifigadores ameriganos fiant istados a tretu de apostivigare sa data e su logu de s'atacu, permitende a sa Marina Istadunitesa antisavèrtida de amaniare un'impostada sua pròpia. Bator arrima-aparèchios zaponesas, Akagi, Kaga, Soryu e Hiryu, chi faghiant parte de sa fortza de ses arrima-aparèchios chi aiant lantzadu s'atacu contra a Pearl Harbor ses meses in antis, gasi che un'agrugadore mannu, fiant istadas afundadas a su costu de un'arrima-aparèchios e una destruidora amerigana. Su fraigamentu de naes e sos programmas de insajadura de sos pilotos dae bandas zaponesas fiant istados incapatzos de mantenner su passu in su sustituinzu de sas pèrdidas issoro in s'ìnteri chi sos IAA aumentaiant in modo costante sa fortza issoro in ambos domìnios. + Blue Zone: Blue Zone (in sardu "locu biaìttu") est unu faeddu inglesu chi serbit a inditare locos (siat in sensu demograficu siat in sensu geograficu) pèri su mundu in ube sa zente campat de prus cuffòrma sa mèdia mundiàle, comente b'at iscrittu in su libru de Dan Buettner ""The Blue Zones: Lessons for Living Longer from people who lived the longest"". Custu cuntzettu at crèschiu chin sa chìrca demografica de Gianni Pes e Michel Poulain, chi aìan iscopertu in Sardigna, e in su zassu de sa provintzia de Nùgoro in particulàre, su locu in ube b'at resurtàu sa prus arta pertzentuale de zente chi vivet chent'annos e prus. In su traballu aìan disinnàu chìrcos de color'e chelu in sa cartina cumintzande a lis nàrrer "Blue Zone". Buettner at atzapàu ateros de custos zàssos in Okinawa (Giappone), in Sardigna (istadu italianu), in Nicoya (Costa Rica), in Icaria (Grèghia) e in sos de sa Crèsia Cristiana Avventista de su Die de Sete in California ispiegande, pro mèdiu de datos empiricos e autòpticos (est a nàrrer, picaos de prima manu pompiàndelos de manera partecipante), proite custa zente vivat prus a longu de sos ateros. "Blue Zone" est fìnas una siènda chi Dan Buettner etottu aiat fundau e chi, proponènde modellos chi parìtzos grùpos etnicos pèri su mundu pràtican, azuat sa zente a vivere menzus e prus a longu, e offèrit varios servitzios comente informatziones de valore pedagogicu, màndicu e ateros benes. + Abasatu de su tribunale de Rezu Emìlia: S'abasatu de Rezu Emìlia est unu fatu sambenosu acontèssidu su 17 de santugaìne de 2.007 in sa bidda emiliana, chi nde fiat istadu responsàbile Clirim Fejzo, un'immigradu arbanesu de 40 annos. In cussu manzanu, Fejzo fiat resèssidu a intrare a su palatzu de zustìssia gràssias a su fatu chi tando non b'èsseret perunu cuntrollu de sos bisitadores in s'intrada. Pagu ora a pustis de sas 11, fiat programmada s'audièntzia tzivile pro sa separadura dae Vjosa sa muzere. Zai dae belle un'annu sos cojuados Fejzo no istaiant prus paris: Vjosa aiat agatadu sa balentia de denuntziare sos iscudimentos, sos malutratamentos e sas minetzas chi retziat sighidamente dae su maridu, e fiat istada acollozida in una domo de seguràntzia. Sas duas fizas de sa croba in isfaghinzu aiat sighidu a biver cun su babu. Clirim Fejzo fiat intradu a su tribunale cun s'intentu deliberadu de realizare un'abasatu. Cheriat cumintzare dae Giovanna Fava s'abogadu, che si fiat ocupende cun sensibilidade de sas acontèssidas de Vjosa s'iscuredda. A Fejzo non l'importaiant sas cunseghèntzias. Cheriat petzi destruer sa bida de muzere sua, pro su fatu sintzillu chi non fiat prus sua. E lu cheriat fagher in dae in antis de ambas fizas, chi diant aer dèvidu leare parte a s'audièntzia. E in ie, in sos bancos de su tribunale de Rezu Emìlia, nch'aiat bogadu una pistola càlibru 7.65 e aiat tiradu contra a s'abogadu. Sa balla li fiat intrada e essida peri una pala e sa legalista nche fiat essida cun unu pagu de discansu e timòria meda. A pustis aiat isparadu contra a sa muzere: unu tiru a su tzugru l'aiat intradu a su coma, àteros prumos l'aiant atìnghidu a sa petorra. S'iscuredda fiat obitada sa sero in fatu sena aer prus releadu cunnoschimentu. A pustis, Fejzo nche fiat essidu dae sa sala de audièntzias. Arjan Demcolli, 32 annos, su frade de Vjosa, aiat proadu a lu disarmare. L'aiat leadu a sas ancas in unu tentativu disisperadu. Peroe Fejzo l'aiat tiradu contra e l'aiat fertu mortarmente. Sa cotidianidade tranchilla de su tribunale si fiat agatada bulluzada in pagos minutos: totu sos presentes in sa sala (b'aiat abogados, peroe finas àteras crobas in caminu de separadura ch'isetaiant su cumintzu de sas audièntzias issoro) si nche sunt fuìdos terrorizados. In sa sala de a faca, si fiat isvilupende un'adunàntzia sindigale e medas pessones aiant seradu malistares pro s'assùconu. Belle gasi, in un'àtera sala si fiant faghende protzessos illestridos e duos polimesos zòvanos chi fiant acumpanzende sos detentos fiant intervènnidos. Fiant intrados a sa sala intimende a Fejzo de ghetare s'arma. Su primu, Stefano Marcaccioli, si fiat postu in sa zanna de s'ambiente chirchende de lu brocare, peroe aiat retzidu una balla a un'anca, fiat istadu operadu e petzi meses a pustis aiat recuperadu, retzende unu prèmiu pro sa balentia tzivile amustrada. S'àteru azente, Fabio Stella, aiat achicadu fogu ochiende a Clirim Fejzo. Dae tando, su tribunale de Rezu Emìlia est probidu de unu controllu de bisitadores in s'intrada, ch'incruit unu detetadore de metallos. + Silurzia: Pro silurzia (gr.: “cheirourgia” dae “χείρ”, “χειρός”, manu e “ἔργον”, òpera) s'intentat etimolozigamente un'atividade de traballu manuale. In su barigare de su sègulu coladu, s'isvilupu de sos cunnoschimentos, su caràtere ispetzìfigu de s'abordu a maladias determinadas e s'incrementu issoro, gasi che probremas organizativos, ant rènnidu netzessàriu a partzire sa Silurzia Zenerale in numerosos arrampos ispetzialìstigos. Unas cantas de issas sunt cunsagradas a sa matessi patolozia zenerale: Silurzia Oncolòziga, àteras bias a s'ispetzìfiga de òrganu o de aparatu: Corosilurzia, Silurzia Petorrale, o tando a sa matessi finalidade: Silurzia Pràstiga e Recostrutiva, o caraterizadas dae tènnigas peculiares: Silurzia Laparoscòpiga, Silurzia Robòtiga, Silurzia Endoscòpiga. In argunos casos, in su cuadru de su matessi arrampu, bi sunt ispetzializaduras annanghedoras, che pro narrer sa Silurzia de sa manu in s'àmbitu de s'ortopèdiga. + Trento: Trentu est una comuna italiana de 115.368 abitadores, cabitale de sa provìntzia numenale e de sa rezione de su Trentinu-Tirolu de Suddu. Gràssias a sa creassione de diferentes buscadorzos (FBK, Trento RISE, FEM), de laboratòrios e a s'universidade sua, est istadu paranumenadu su “Silicon Valley de sas Arpes.” Zeografia. @@ -14868,16 +18443,19 @@ Sa bastesa de sa zona comunale cunzughet duncas una densidade de pobuladura no caraterìstiga de biddas cumpatas e cun cuntzentradura manna de pobuladura (736 ab. pro cmq., a petus, pro isempru, de sos 1.990 ab./cmq. de Bortzanu). Trentu bardat unu ligàmine meda astrintu cun su monte: a su nordu-uestu, s'agatat sa Paganella, a su nordu-estu su monte Calisio, a s'estu sa Marzola, a su suddu-estu sa Vigolana e s'uestu su Monte Bondone, naradu finas “S'Arpe de Trentu”. Custu ùrtimu, chi pro su bonu abarrat in su territòriu comunale, si podet sizire in tempus curtu dae su tzentru de sa bidda a mèdiu de su caminu provintziale. Inche su lutone de sas Viote de su Bondone, est possìbile a bisitare su Tzentru de Ecolozia Arpesa e s'ortu botànigu, gasi che a cumintzare s'iscursione chirru a sa Reserva Naturale Integrale de sos Tres Cùcuros de su Bondone (Cornet, Dos d'Abramo e Cima Verde). + Butiru: Su butiru est sa parte rassa de su late, separada dae su soru e cundensada. Su resurtadu de su protzedimentu est un'emursione, mescamente de aba, in ue resurtant dissòrvidos tzùcaros e proteìnas, in sas rassuras, ch'in sa fase fruida cristallizant in parte. Est chistione de unu fruidu cun puntu de amoddamentu probianu a sa temperadura ambiente, de assempru sòlidu e cunsistèntzia modde cun unu colore bariàvile dae arbu làtinu finas a grogu forte, bogadu dae sa parte lipìdiga de su late de diferentes animales peri inversura de sa mantega e fermentadura eventuale, in sa tradissione europea continentale, o salidura, in sos paìsos angrosàssones. Est impreadu de cunfetu e in sa coghina, in manera assimizadora a sos ozos bezetales e a s'istrutu. A bandas de s'impreu alimentàriu, s'utilizat comente ingrediente in cosmètigos, meigamentos e inrassadores. In sos crimas temperados, cun temperadura ambiente, su butiru est modde ca gràssias a unu puntu de fusione incrùdidu intre 28 e 33°C s'issorvit cun fazilidade. Avesarmente, est de colore grogu ammitalladu, e podet bariare dae grogu intensivu a belle arbu. Orientativamente, pro su chi pertocat su produtu naturale e in sas produiduras chi derivant dae late de animales e alimentadura frisca, est arbu a s'ierru e prus grogu a s'istiu, pro more de sa cunseghèntzia diferente de arteraduras, de s'asseonzu finas a s'aumentu eventuale de sa càrriga batèriga retzida, pro neghe de unu perìodu de tempus relativamente longu barigadu intre sa murghidura e sa butiradura, in prus de custu podet esser coloradu in modu artifitziale cun carotenu e àteras sustàntzias. Su colore arbu, intames, si podet torrare a lograre peri protzedimentos industriales de refusione. Cunforme a sa leze italiana (L 202/83), sa numenadura sena azetivos de “butiru” est reservada a su produtu logradu dae sa crema bogada dae su late de baga e a su produtu logradu peri su soru de late de baga e non podet cuntenner rassuras diferentes annantas; b'at bariedades de butiru de àteras orìzines. Su butiru de bùfala (Bubalus Bubalis), pro narrer, est unu produtu tìpigu campanu, su butiru de yak (Bos grunniens) est un'ingrediente tradissionale de pratos e bufaduras tibetanas, che sa tsampa, e s'annanghet a su te custuituende sa bufadura printzipale de su paìsu, su butiru de cabra est galu como unu produtu de tradissione arpesa. + Istassione ferruviària de Terranoa: S'istassione de sos trenos de Terranoa rapresentat su transitadorzu ferruviàriu printzipale de sa bidda gadduresa. Est fraigada a longu de su caminu de ferru Casteddu-Figari Marìtimu. Tenet tres bias impreadas pro su servìtziu de biazadores, addae de una cuarta bia de servìtziu in cara de su fraigu de passizeris. A unos 400 metros dae s'istassione de biazadores, in sa deretura de Casteddu, s'agatat su depòsitu de locumotivas de su transitadorzu, a probe de su cale b'est finas una filera de bias pro su servìtziu de mercantzias. Sende gasi, si prebidet pro sos annos benidores sa realizadura de un'istassione noa, zustu in s'oru de s'ischerriadorzu de mercantzias atuale, chi at a intrare in parte a su fraigu de passizeris de como. S'istassione est semper pessonalada, e sa zestione de su moimentu est realizada in situ dae s'Aderetadore de Moimentu de su transitadorzu gadduresu. Pro su chi prendet sas relassiones, a s'istassione de Terranoa arribant trenos dae e chirru a Casteddu, Aristanis, Chilivane, Tàtari, Portu Turre e Figari. In sas probianias de s'istassione, est possìbile a leare sos postales de s'IRST pro si zugher a sas logalidades inghiriadoras. In prus de custu, in su partile de s'istassione s'arressant sos beìculos de s'ISPO chi realizant sas relassiones urbanas, incrùdida una cun su portu de s'Ìsula Arba. + Ammuntadore: Su Ammuntadore/-i o Ammutadori (dae su verbu "ammuntare"/"-ai") est unu essere de sa mitologia sarda chi diat còrfere a sa zente cando fachet sònnu malu (est a nàrrer, cando fachet "ammuntadùra"). Berbu contra a s'Ammuntadore. @@ -14887,6 +18465,7 @@ Chin su tempus, a dontzi modu, s'Ammuntadore at pèrdiu tottu su carattere de pantasima e ispìritu de su nòte chi teniat in favore de una narratzione prus a curtzu a cussa cristianu-cattolica, chi lu at postu a pare chin su demoniu identificàndelu de su tottu chin issu, tantu chi fin nàschias precadorias pro che lu catzare. Mancari chi sos zovanos oje bi credan pacu, galu fachet a intèndere carchi contu in supra sos ammuntadores dae sos antzianos. Teorias issientìficas. S'Ammuntadore si podet fatzilmente pònner a pare chin sas esperientzias de sa paralisi in su sonnu chi si accumpanzat a allutzinadùras ipnagogicas. + Sa Mama 'e su Sole: Sa Mama de su Sole fit un'essere chi sos mannos ponìan in sa conca de sos pitzinnos in assustu, cando non cherìan andare a si corcare in su bortaedìe de istìù (chi b'aiat troppu basca). Fit una bellissima femina chi passizabat peri sas istradas in istiu: si sa Mama 'e su Sole s'imbenìat ind unu pitzinnu jocande, e chi duncas no aiat postu mente a sos mannos suos, issa lu pessichìat currende finas a cando non lu picabat e, guastandelìa, li lassabat unu sinzu a conca: tando su pitzinnu aìat dèpiu jùchere una frèba arta (nada finas calentùra) chi li durabat carchi die. Tra paristòria e realtade. @@ -14893,12 +18472,15 @@ Custa paristoria fit connotta in cada bidda peri tottu sa Sardigna. Pro impedire a sos pitzinnos de essire dae domo cando b'aiat tropu basca, e duncas chin s'arriscu de si picare unu còrfu de sole, si aìat imbentàu custu pessonàzu, finas pro ispiegare su fenomenu de sa freba. Pro custu sos pitzinnos, chi a intendere custos contos si assuconàban e tenìan timòria de sa Mama 'e su Sole, a sa fine isseperàban de fàcher a bonos e siche abbarràban in domo finas a cando s'aera troppu caènte non siche fit andada. In prus de sa Mama 'e su Sole ebìa. In carchi bidda, in prus de sa Mama 'e su Sole, si contat chi b'aìat finas sa Mama 'e su Frittu pro s'istajòne de ibèrru, sa Mama 'e su Fogu pro ispiegare a sos pitzinnos su fenomenu de sos focos, e sa Mama 'e su Bentu chi cumparìat cando tiràbat su bentu maestru o sa tramuntana. + Central Park: Su Central Park est unu parcu pùbrigu de sa tzitade de Noa Iorcu, postu in sa mesania de Manhattan. Su parcu fiat istadu abertu in su 1857, in 315 ètaras de terra propiedade de sa Comuna (oe sa superfìtzie sua medit 335 ètaras). In su 1858, Frederick Law Olmsted e Calvert Vaux aiant bìnchidu una porfia prozetale pro mezorare e ispander su parcu cun unu pranu a tìtulu “The Greensward Plan”. Su fraigamentu fiat cumintzadu in su matessi annu, fiat sighidu in tempus de sa gherra tzivile amerigana e fiat istadu cumpretadu in su 1873. Su Central Park est su parcu urbanu prus bisitadu de sos Istados Aunidos. Decraradu patrimòniu istòrigu nassionale in su 1962, su parcu est zestionadu atuarmente dae sa Cunservadoria de su Central Park cunforme a unu cuntratu sinzadu cun s'amministradura de sa tzitade. Sa Cunservadoria est un'organizadura sena finalidade de profetu chi cuntribuit pro s'83,5% a su presupostu annuale de 37,5 milliones de dòllaros de su Central Park, e impreat s'80,7% de su pessonale de mantenimentu de su parcu. Su Central Park est fontomadu in diferentes cantones, che pro narrer “New York” de Simon & Garfunkel, interpretada finas in s'ocasione de su cuntzertu famadu isvilupadu inche su parcu su 19 de cabudanni de 1981. In cussa cantone, si faghet referèntzia a sa perigulosidade de su parcu a pustis de s'iscurigada, a su propòsitu naradu in su parcu s'agatant numerosos aparitzos telefònigos pro poder pedire azutòriu in casu de bisonzu. + Mamujada: Mamujada est una bidda de sa Meria o Provìntzia de Nùgoro in sa Barbagia de Ollolai, s'agatat a 644 metros subra su mare e jughet 2592 bividores. + Ballu sardu: Chin ballu sardu si inditan tottus sas dantzas chi si ballan in Sardigna. Si podet dare puru chi tale faveddu cherjat inditare peroe cussa prus diffundia, chi tenet su lumene de "Ballu Tundu", "A Passu Torrau", "Ballu Seriu" e ateros, a sicundu de cale trettu si pichet in cussideru. @@ -14921,6 +18503,7 @@ Istrumentos. Sos istrumentos chi prus s'imprean sun s'organittu, su sonette a bucca, sas launeddas, sa fisarmonica e soneddas de canna. Ateros ja s'impitan, ma prus pacu. A bìas su ballu est accumpanzau dae su cantu a tenore. In sa Barbagia s'impreat de prus s'organittu diatonicu e in su Campidanu sa fisarmonica. Sas launeddas s'impitan siat pro su ballu sardu siat pro accumpanzare sas protzessiones de crèsia. + Istassione de servìtziu: Pro istassione de servìtziu s'intentat un'istrutura destinada a s'aprovisionamentu in cumbustìbile e s'assistèntzia de sos beìculos cun motore tèrmigu e sos trasportados issoro. In realidade, dae su puntu de bista regulativu e tènnigu, diat esser prus curretu a faeddare de installadura de refornidura de carburante, sende s'istassione de servìtziu unu tipu de installadura, gasi che s'"istassione de refornidura", su "chioscu" e su "puntu isuladu". Addae de sa dispensadura de carburantes, chi podent esser lìchidos che sa benzina e su gassozu o gassosos comente gassos de petrozu iscallados (GPI), metanu o idròzenu, bi si podent agatare àteros servìtzios comente acontzadorzos, samunadorzos de beturas, butegas, tzilleris, restorantes, imprenta diària e periòdiga. Reghentemente, gràssias a unas cantas sentèntzias de su Cussizu de Istadu e a argunas novedades regulativas, mescamente a su livellu rezionale (Apùlia, Marcas e Basilada), finas sas siendas de monopòliu cumintzant a s'agatare inche sas istassiones de servìtziu. @@ -14930,11 +18513,13 @@ Peri su tempus, cun sa razionalizadura progressiva de sas retzas de distribuidura e de su minimonzu cunseghidore de su nùmeru issoro, s'est dada un'istandardizadura semper prus crara de sas istassiones de servìtziu, ch'in su casu de unas cantas cumpanzias petrolencas murtinassionales mannas impreant sos matessi elementos tènnigos e de comunicadura pubritzidària in deghinas de paìsos diferentes in totu sos continentes. Atuarmente, in Itàlia b'at addae de 24.000 istassiones de servìtiu repartzidas intre caminos e autocaminos (in ue sunt definidas mezus comente arzolas de servìtziu). Su dispensadu mèdiu issoro, chi est in aumentu progressivu, est galu in suta de sa mèdia europea, cando chi su nùmeru issoro est galu como in amenguadura sighida. In Itàlia, finas in fatu de s'aumentu mannu de su costu de su petrozu e de su minimonzu cunseghidore de sas cunsumiduras, est prebida dae medas pessones una crèschida de su livellu de creatividade intre sos puntos de bèndida diferentes. Custu est faghende in modu ch'in prus de sas installaduras “coloradas” tradissionales, de propiedade o cuntzertadas cun sas sotziedades petrolencas beras e autèntigas, siant cunsolidende sa presèntzia issoro in sos caminos sos puntos de bèndida independentes o “arbos”, est a narrer cun unu marcu distintu dae su de sas cumpanzias, o deretamente dae sos grupos chi cuntrollant sa distribuidura cumertziale manna. + Universidade de Tàtari: Sa Universidade de Tatari (in italianu "Università di Sassari", in latinu "Universitas Turritana Sacerensis") est un'ateneu prùbicu chi aìat tentu, prima in Sardigna (in Casteddu sos cursos dìan àer cumintzau pètzi in su 1626), s'identitade giuridica sua in su 1617. Oje in die, s'ateneu tenet ùndichi facultades. S'Universidade de Tatari resèssit a si mantènner a sos libellos prus artos in sa classifica chi su Censis espònet a cadèntzia annuale dae su 2001 in susu, tra una settatìna de ateras universidades. Istòria. Si contat chi Alessio Fontana in su 1558 aìat lassau sos benes suos a sa municipalidade pro chi bi seret fravicàu unu collèzu de istudios intregàu a sa Cumpanzìa de Gesùs. Su re Filippu de tres aìat peroe cuntzèdiu s'istatutu de Universidade règia petzi in su 9 de frevàrju de su 1617, chin sa cunsacrassione de Tatari a prima Universidade regia. In su 1765 fit approvàu unu regulamentu internu, riconnoschènde bàttor facultades: "Filosofia ed Arti", "Teologia", "Giurisprudenza" e "Medicina"; bi aìan acudìu professores piemontesos chi, nànchi, aìan fattu prus manna sa chìrca sientìfica. In su 1877 s'ateneu tataresu si parificat chin cussos secundarios. A su cumìntzu de su Novichèntos s'ateneu aìat connottu fermentàzu curturale novu, fachèndebi intrare sa curtura positivistica in su campu de sa medìchina, de sas sièntzias e de su derèttu; pro more de s'attuamèntu de su ""sistema universitario nazionale"" s'an istituìu sas facultades de Butecarìa (Farmacia) e Medìchina Veterinaria e, in su 1950, sa facultade de Agraria puru naschit. S'ateneu tataresu galu creschet finas a arribare, in su 2002, a tènner undichi facultades. + Universidade de Casteddu: Sa universidade de Castèddu est s'ateneu prus mannu de sa Sardigna, fundàu in su 1626. At tentu su cuàrtu postu in sa classifica Censis/La Repubblica de sos mannos ateneos italianos de istadu pro s'Annu Accademicu 2013-2014. Istòria. @@ -14941,9 +18526,11 @@ Fit dae tempus chi su parlamentu sardu pedìat un'ateneu postu in sa capu de locu, pro aumentare su tassu de istrùtzione e fàcher a manèra chi sos sardos non depìan disterràre pro fortza in sas universidades de su continente, pruscatòttu in cussas de Pisa, Bologna e Salamanca. A sa fine, pro more de s'atzione de sos tres istamentos e de s'artzipìscamu de Casteddu Francisco d'Esquivel, su papa de tando (Paolo V) in su 1607 aìat fravicàu unu "Studium Generale" in sa tzitàde sarda, ponèndela issùtta sa Madonna e sos santos sardos Ilariu, papa, e Luciferu e Eusebiu, pìscamos. Est pro custu chi in s'emblema de s'ateneu bi sun sas mìtrias e sa tiàra, chin duos pastorales e a cùrtzu a issos (a costàzu o issùpra) bi at sa lìtera de cumìntzu de su nùmene de su santu, pàris chin s'immàgine de sa Madonna e de sos istèmmas de su Regnu e de sa tzitade. Sa "Universitas Studiorum Caralitana" at cumintzàu s'attividade sua de manera uffitziale in su 1626, a pustis chi su re Filippu de tres la aìat reconnòtta. Oje in die, s'ateneu tenet ùndichi facultades. + Rezìmene abertu: Su rezìmene abertu est una medida arternativa a sa presonia introduìda dae sa leze Gozzini (l. 10/10/1.986 n. 663) chi at reformadu su regulamentu presonale. Est reguladu dae sos artìgulos 48 e sgs. de custu ùrtimu. S'abertista, su presoneri sutapostu a rezìmene abertu, bàrigat su prus de sa die in intro de unu penadorzu apositivu e nd'essit pro leare parte a atividades de traballu, de imparonzu o ùtiles pro sa reintegradura sotziale. Su tribunale de bizilàntzia apostìvigat in su probidimentu de cuntzessura de sa liberdade sas limitaduras pro su cundennadu. Pro lograre su rezìmene abertu, su presoneri devet aer cumpridu a su nessi sa metade de sa pena (20 annos pro su cundennadu a sa presonia perpetuada). Su rezìmene abertu podet esser aprigadu zai dae su cumintzu cando sa cundenna est inferiore a ses meses o a s'ora de su detenimentu si su cundennadu no est cunfiadu in proa a sos servìtzios sotziales. Su rezìmene abertu podet esser rebogadu in su casu chi su suzetu perdat su traballu, o non siat afatente pro su tratamentu o, a zudìssiu de su tribunale de bizilàntzia, apat bioladu sas disposissione prebidas o si su cundennadu non faghet sa recuida a sa domo regrusòria sena motivu zustifigadu (si s'ausèntzia non sùperat doighi oras, sa rebogadura est optativa). S'ausèntzia narada custituit su delitu de evasura, castigàbile a s'arrimu de s'art. 385 de su c.p. + Brincu de artària: Su brincu de artària o giampu de artària est un'ispetzialidade siat masculina siat femenina de s'atretismu. S'obietivu est a subracolare cun unu brincu unu listone orizontale postu a un'artària determinada. Su brincu podet esser realizadu cun cale si siat tènniga, bastughì s'ispicamentu dae su solu acontessat cun unu pee ebia. @@ -14952,6 +18539,7 @@ S'atreta tenet unu minutu pro cumintzare su brincu dae su mamentu in ue est mutidu. A pustis de tres brincos nuddos cunsecutivos, s'atreta est eliminadu dae sa porfia. S'atreta chi brincat prus a susu est decraradu su binchidore. Si duos o prus atretas brincant sa matessi artària màssima, su cun su nùmeru prus bassu de tentativos nuddos (a cale si siat artària) binchit. Si peri custu non si resessit a definire su binchidore, sunt realizados brincos annanghedores, sas artàrias logradas in sos brincos narados abarrant bàlidas pro su chi pertocat sos primados mundiales e àteru. Sa barra de su brincu de artària est fata de pràstiga afortida cun bidru o allumìniu. Àteros materiales sunt autorizados, peroe b'at limitaduras de pesu e curvadura. Sa barra est longa unos 4 metros (s'IAAF règulat sa longària cun sa finalidade de primadu), cun una partzidura trasversale retunda, triangulare o cuadrada pro su prus de sa longària sua e de duos puntos de arrimu cuadrados in sas istremidades. Est cullocada a un'artària medida in duos suportes chi faghent in manera chi sa barra si cullochet in sas istremidades currespondedoras a s'artària desizada. Sas artàrias brincadas sunt carculadas medende dae su puntu de decollu a s'oru superiore de sa parte prus bassa de sa barra. Deretamente in palas de sa barra, b'est una tramatza modde de gomma-ispuma chi permitit un'aterrazu seguru. Sos atretas devent brincare cun unu pee ebia pro subracolare sa barra. In tempus de su brincu podent tocare sa barra, peroe su brincu est nuddu si custa ùrtima ruet pro su tocu issoro. Si sunt dados casos raros in ue ant permìtidu a s'atreta de repiter su tentativu, custu podet acontesser petzi si su zuighe decrarat chi sa barra nch'est ruta pro neghe de tzircustàntzias isternas, comente su bentu. B'at bator partes de s'isecutadura: incannada, ispicamentu, bolu e aterrazu. + Praghèntzia: Praghèntzia (in italianu: Piacenza; in su dialetu locale Piasëinsa) est una comuna italiana de 103.487 abitadores, cabitale de sa provìntzia emiliana a su matessi nùmene. Est paranumenada "sa prima nàschida" ca in su 1848 fiat istada sa prima leada italiana chi aiat detzìdidu peri prebissitu de intrare a formare parte de su Rennu de Sardinna. Posta in sa làcana intre s'Emìlia e sa Lombardia, est infruentziada economigamente e curturarmente dae Milanu, cun su cale at relassionadu fitianu sos destinos suos. Zeografia. @@ -14959,6 +18547,7 @@ Crima. Praghèntzia est sa cabitale provintziale de s'Emìlia-Romanna cun su crima prus continentale, pro cunseghèntzia sos ierros sunt lizeramente prus rìzidos a petus de sas àteras cabitales provintziales de sa rezione e sas pretzipitaduras sunt prus mannas. Sas temperaduras mìnimas ierrales rezistradas, in prus de custu, sunt inferiores a sas de sas leadas lombardas probianas. Sa probiania de sa bidda a su riu Po zughet de cunseghèntzia ch'in totu sos tempos de s'annu su crima siat caraterizadu dae umedade forte: a s'ierru, si manifestat cun frechèntzia manna su fenòmenu de sa neula, a s'istiu sas cundissiones meteorolòzigas sunt fitianu de afogu istragosu. Finas a s'agabu de sos annos otanta de su sègulu coladu, sunt istadas rezistradas niadas primadu. In sas dies de sa niada de su sègulu de su 1985 chi aiat còrfidu su nordu de s'Itàlia si fiat superadu unu metru e mesu. Su nie in Praghèntzia est semper faladu in tempus de s'ierru, fenòmenu bastante naturale, peroe intre s'agabu de sos annos noranta e sa prima dègada de custu sègulu, probabirmente pro neghe de sos mudamentos crimàtigos, su fenòmenu s'est inraradu e su nie faghet sa cumparta sua petzi isporadigamente, de àtera banda peri pretzipitaduras de pagu importu. In sos ùrtimos annos, su nie est torradu in cantidades bundantziosas e in s'ierru de su 2008/2009, si sunt rezistradas pretzipitaduras niosas primadu. Sa temperadura màssima mèdia in ghennarzu est de 3-4 grados, cando ch'in triulas nche sizit 31-32-33 grados. + Boladoreddu: Su boladoreddu est una pubrigadura de tirada limitada formadu dae una o duas pàzinas imprentada in una o totu sas caras. Est impreadu pro informare in manera lestra e intregosa s'aprofetadore possìbile, chi fitianu nd'intrat a possedimentu pro casualidade, in unu tipu determinadu de eventu, idea, prozetu, ozetu. Istòria. @@ -14970,8 +18559,10 @@ Ordinàntzias comunales. In medas comunas italianas, formas de repartzidura de boladoreddos sunt reguladas dae ordinàntzias comunales chi apostìvigant si siant lizìtimas o nono, e nde cundissionant s'atividade a su pagamentu de un'impòsitu. Difatis, in sas tzitades mannas, pro realizare su boladoreddamentu manu-a-manu est pretzisu a pagare un'impòsitu subra de sa pubritzidade, chi andat dae 5 euros sa die pro onzi piseddu impreadu in sa repartzidura in sas comunas de Milanu e Nàpule a sos 5 chentèsimos de euro pro onzi boladoreddu repartzidu in Roma. Unu casu raru est rapresentadu dae sa comuna de Zènova, ch'in su 2.004 at proibidu su boladoreddamentu manu-a-manu. Su boladoreddamentu in sas automòbiles est proibidu in belle totu sas comunas italianas. + Don Quijote de la Mancha: Don Chisciotte della Mancia est unu romanzu iscrittu, in limba italianaspagnola, dae s' iscrittore ispagnolu Miguel de Cervantes: est una de sas oberas pius importantes de sa literadura universale.Est una istoria iscritta in su 600. + Caminu de ferru Mandas-Arbatassa: Su caminu de ferru Mandas-Arbatassa est una lìnia ferruviària turìstiga de ladària manna zestionada dae s'IRST in su cuadru de su servìtziu Trenigheddu Birde. Atuarmente, est su caminu de ferru turìstigu prus longu de Itàlia, gasi che sa lìnia de ladària minimada prus longa de Europa. Cursàriu. @@ -14978,16 +18569,19 @@ Sa conca de lìnia de sos trenos est Mandas, dae ue moent normarmente sas cumponiduras de sas lìnias de su Trenigheddu Birde de su cumpartzimentu de Casteddu. Pagu ora a pustis de sa moida, si nche crompit a su puntu in ue sa lìnia dassat sa de Ìsili e Sòrgonu e si sòdigat chirru a s'estu, sizende sas leadas de Arrolli, Nurri e Biddanoa Tulu. Dae ie cumintzat un'artiada costante chirru a sos montes de s'Ozastra, gasi a pustis de zumbare su lagu bassu de su Frumendosa si nche crompit a sa cantonera de Palarana, posta intre duos tùnneles e, in su tempus coladu, logu de traballu a ue fiant destinados sos cantoneris indissiplinados. Sa trassadura cumintzat a si fagher garronosa a medida chi aumentat s'artària, e su trenu, a pustis de colare s'arressada de Bertiddi, nche sizit in s'òrdine Estèrzili, s'istassione de Sàdali-Seulu e sa de Seui, puntu de rugramentu avesale de sos trenos. Si biazat a inghìriu de 800 metros de artària, no a largu dae su Serrarghentu, e aumentat sa presèntzia de pontes, tùnneles e bortas, e a pustis de sas arressadas remengas de Anulù, Santu Giròmini e Niala, si sizint sas biddas de Ussassài e Gairu, chi s'istassione s'agatat in sa leada de Gairu Tachisara, tèrminus antigu de s'arrampamentu disimpreadu de Jertzu. A pustis de rugrare unos cantos tùnneles e afrinare sos oros de su lagu artu de su Frumendosa, si nche sizint sas istassiones de Biddamanna Strisàili e Àrzana, ambas a tesu meda dae sas leadas respetivas. Dae Àrzana in antis, cumintzat sa falada longa chirru a su mare e, a pustis de furriare de 360° in su tunnel eligoidale de Pitzu de Cucu, si nche crompit a Lanusè, cabitale de sa provìntzia de s'Ozastra, a su cale sighint s'istassione de Èlini-Irbonu e s'arressada de Sedda Eleci. Finarmente, si crompit a su paris, in su territòriu de s'àtera cabitale de sa provìntzia ollastresa, Tortuelie, penùrtima istassione in antis de sa conca de lìnia in su portu de su trighinzu de Arbatassa. + Renato Curcio: Renato Curcio (Monterotondo (Roma), 23 de cabidanne 1941) est unu terrorista italianu, intre sos fundadores de sas Brigadas Rujas, organizadura terrorista de manca istrema chi aiat insambenadu s'Itàlia in sos annos setanta e in sa prima metade de sos annos otanta de su sègulu coladu, causende chentinas e chentinas de bìtimas nossentes. Curcio fiat cojuadu cun un'àtera brigadista, Mara Cagol, obitada in su làmpadas de 1975 in tempus de un'afrontu armadu cun sas fortzas de seguràntzia. Dae su 1998 est in liberdade, sena s'esser arrepèntidu mai de s'issèberu suo de morte e sena pedire perdonu carchi bia a sas famìlias de sas bìtimas suas. Est cussideradu zenerarmente unu de sos pessonazos prus negativos e detestàbiles de s'istòria italiana. + Valeria Marini: Valeria Virginia Laura Marini (Roma, 14 de maju de 1.967) est un'atora, pisedda ispetàgulu e modista italiana cun orìzines sardas (mama sua est naturale de Casteddu). Nch'at sizidu s'èsitu a cumintzos de sos annos noranta de su sègulu coladu gràssias a sa partetzipadura sua comente prima fèmina a diferentes ispetàgulos de su “Bagazitu”, abarrende-bi pro istajones mùrtipras e torrende-bi in su barigare de sos annos posteriores, a pustis de s'afirmadura comente atora in diferentes ispetàculos teatrales e pellìgulas de tzine e tele. In tempus de sa carrera sua, at finas traballadu de presentadora telebisenca de paritzos programmas de bariedade, comente “Brullas a bandas” e “Sos acotzados”, cando chi dae su 2.005, a sa parallela cun s'atividade telebisenca e tzinematogràfiga, isvilupat finas una carrera in calidade de modista. Cussiderada unu sìmbulu sessuale de sos annos noranta de su sègulu coladu e de sa prima dègada de su sègulu in protzessu, gràssias finas a sas formas suas sensuales, at realizadu calendàrios bariados e s'est pobularizada finas in sas rebistas de cròniga in colore de rosa, in particulare pro s'acapiadura sua sentimentale cun Vittorio Cecchi Gori. + Lista postale: Sa lista postale est unu servìtziu postu a disponimentu dae sos curreos a sas pessones chi non disponzant de un'agatadorzu firmu o chi, pro resones pròpias issoro, non disizent retzire sa currespondèntzia in domo. In Itàlia, onzi ufìssiu postale disponet de una partzidura destinada a custu servìtziu. Naturarmente, pro poder retirare su curreu aderetadu a sa pessone pròpia, est pretzisu a amustrare unu documentu de identidade bàlidu. In logu de unu nùmene de pessone, in sa subra cun destinu a sa lista postale bi podet esser iscritu su còdighe de unu documentu de identidade (pabiru de identidade, passaportu, eac.): in su casu naradu, chi est tìpigu de sos annùntzios minores, cheret amustradu su documentu identificativu currespondedore a su còdighe inditadu in sa subra. @@ -14994,6 +18588,7 @@ Totu sos tzitadinos ant deretu a su servìtziu de lista postale, e su deretu naradu podet esser limitadu petzi a degretamentu de s'autoridade zudissiària. In zenerale, sas partziduras italianas de lista postale bardant sa currespondèntzia retzida pro sa dura de unu mese: in su casu chi, pustis coladu custu tèrmine, nemos si presentet pro la retirare, issa est torrada a s'imbiadore. Su recursu a su servìtziu de lista postale resurtat meda pràtigu in sos biazos longos itineradores in logu istranzu, mancari a dies de oe, in bista de s'ispainadura de sa telemàtiga, sas pessones chi nde tirant profetu pro custu siant seguramente meda prus pagu numerosas chi una die. + Istiu de Santu Martine: S'istiu de Santu Martine est su nùmene impreadu pro inditare unu perìodu atonzale eventuale in ue, a pustis de sas primas astragadas, si presentant cundissiones crimàtigas de tempus bonu e alore relativu. In s'emisfèriu australe, custu fenòmenu si podet dare intre s'agabu de abrile e su cumintzu de maju. Su nùmene de Istiu de Santu Martine est cumpartzidu cun su prus de sas àteras limbas noulatinas, in sos paìsos angrusassones est mutidu “Indian Summer”, cando ch'in unas cantas limbas isravas, intre sas cales b'est su russu, si narat “Babe Leto”. Santu Martine si festat s'11 de santandria. @@ -15016,8 +18611,10 @@ In su migronzu serencu. » “Istiu de Santu Martine”, de su 1.857, est finas unu de sos contos prus fontomados dae Adalbert Stifter s'iscritore de su realismu austrìagu. Non b'at peruna acapiadura intre s'istiu de Santu Martine e sa fràsia idiomàtiga sarda “Neghe de Antine, neghe de Martine”. + Colo-Colo: Sa Colo-Colo ("Club Social y Deportivo Colo-Colo") est una sotziedadi calcistica de palloni de Santiago, in Cile.
    Est nàscia in su 1925. Su presidenti de oi est Raúl Labán. + Cuarteri: Su cuarteri, in s'àmbitu militare, ìnditat unu fraigu o unu cumparis orgànigu de fraigos e infraistruturas, destinados a s'aposentu, s'atividade e/o s'imparonzu de sas fortzas armadas e de sos corpos de polima, finas in sos perìodos in ue no isvilupant deretamente atividades operativas, si nono tareas de insajadura, e àteros incàrrigos chi pertocant zenerarmente sas finalidades istitussionales chi li sunt assinnadas. Etimolozia. @@ -15040,6 +18637,7 @@ depòsitos e anàlogos; infirmeria cun ambientes destinados a sas bìsitas mèdigas e aposentos de internamentu. In manera zenerale, pro unas cantas unidades militares ispetziales, che pro narrer sos pararutistas, est meda frechente sa presèntzia in su cuarteri de una turre de atrivimentu a su nessi, in ue si sìmulant fulliadas, apiligadas e àteras manobras tìpigas de su corpus. + Istassione ferruviària de Casteddu Su Masu: S'istassione ferruviària de Casteddu Su Masu format parte de su grupu Caminos de Ferru Nassionales e s'agatat in sa lìnia Casteddu-Figari, servende sa leada de Su Masu Istòria. @@ -15050,8 +18648,10 @@ Realizada a longu de sa Dossale Sarda, s'istassione de Casteddu Su Masu, dae su puntu de bista infraistruturale, est probida de 4 bias echipadas pro su servìtziu de passizeris. Su primu est serente a su fraigu de biazadores, cando chi sos àteros tres sunt sèrvidos dae duos apeadorzos (unu a cumone intre sas bias 2 e 3 e unu pro sa bia 4) sizìbiles a mèdiu de unu sutacoladorzu. Addae de custos, s'istassione est dotada finas de unu terminale intermodale de mercantzias, cun filera de bias currespondedora apositiva, situada a costazos de su fraigu de biazadores. Custu ùrtimu est custituìdu dae unu fraigu de duas prantas cun unu terasseddu, a pranimetria retangulare. Moimentu. In relassione a s'oràriu de su segundu semestre de 2.012, s'istassione est sèrvida dae sas cumponiduras de Trenitalia, in particulare dae sos trenos metropolitanos de su servìtziu ferruviàriu metropolitanu de Casteddu e dae sos trenos rezionales chi tenent comente conca de lìnia, in prus de s'istassione de Casteddu, sos transitadorzos de Carvònia, Serbariu, Iscrèsias, Santu Bèngiu, Aristanis e Macumere. + Mantova: Mantova ("Mantua" in dialetto mantovanu) est una tzitade italiana de sa Lombardia e contat 47.223 (2013). Est istada sa patria de Virgiliu + Duluth: Duluth est una bidda istadunidesa logalizada in s'Istadu federale de su Minnesota, in su contadu de Saint Louis, in s'oru de su Lagu Superiore. Sa de bator leadas minnesotianas, Duluth tenet una pobuladura de 86.265 abitadores cunforme a su retzensimentu de su 2010. Duluth est sa de duas logalidades prus mannas in s'oru de su Lagu Superiore a pustis de Thunder Bay su canadesu, e tenet s'arzola metropolitana prus manna de su lagu, cun una pobuladura de 279.771 abitadores in su 2.010, sa de duas prus mannas de su Minnesota. Sa pobuladura urbana de Duluth cumbinada cun sa de sas leadas serentes – incrùdidos Proctor, Hermantown e Superior (zai in su territòriu de su Wisconsin), tenet addae de 131.000 bividores zustu a sos nùmeros retzensidos in su 2.010. Situadu in su puntu prus ponentesu de sos Lagos Mannos, in s'oru nordu de su Lagu Superiore, Duluth est sizìbile dae s'Otzèanu Atràntigu, a largu 3.700 chilòmetros, peri sos Lagos Mannos e su riu Santu Larentu. Custa posissione bantazosa rennet Duluth su primu portu de aba durche de su mundu, in ue segurant naes cun banderas de dusinas de paìsos diferentes. @@ -15059,6 +18659,7 @@ Sa tzitade est titulada cunforme a Daniel Greysolon Le Sieur du Luth, su primu isproradore europeu cunnotu chi nch'apat sizidu sa zona. Pessonalidades relassionadas cun Duluth. Duluth est sa bidda de nàschida de Bob Dylan su cantadore e de Bill Berry su baterista antigu de sos R.E.M. + Antzianismu: Su tèrmine antzianismu ìnditat unu cumparis de proas dolorosas o de pràtigas ritualizadas, numenadas "noaladas", chi sunt destinadas a simbolizare s'integradura de un'individu a unu grupu sotziale: istudantes, militares, profissionales, eac. Orìzine e caraterìstigas de su fenòmenu. @@ -15072,6 +18673,7 @@ Su casu Scieri. Est particularmente cunnota s'acontèssida de Emanuele Scieri, chi dispensaiat servìtziu inche sa Brigada Folgore, chi sa morte si fiat dada in su 1.999, in tzircustàntzias mai craridas dessintotu, in su Cuarteri Gamerra C.I.PAR Tzentru de Insajadura de Pararutistas de Pisa. Sas imbestigaduras aiant reveladu chi su zòvanu siragusanu zai fiat mortu dae bastante tempus. Su casu aiat trubuscadu s'opinione pùbriga, peroe prus chi totu nch'aiat zutu a s'iscoberta de una “polìtiga” ch'in logu de orizare e pessighire sos atos de antzianismu, los cuaiat e foras male los tolleraiat. Subra de su suzetu bi fiant istadas unas cantas interrogaduras paralamentàrias, comente pro isempru sas dae bandas de Sandro Delmastro Delle Vedove e Athos De Luca sos deputados de sa Càmara e de Carlo Sconamiglio, Ministru de sa Defesa de tando. + Gravellu: Dianthus caryophyllus L. (Gravéllu o Caróvulu) est una pranta de ebra de sa famìllia de "Caryophyllaceae". Probabilmenti nativa de su Mediterraneu innui esti diffundia in tottus is regionis, s'esatta orìgini no est connotta po sa cultivatzioni istensiva chi est istettia fatta in is uttimus 2.000 annus. Descritzioni. @@ -15078,6 +18680,7 @@ Pranta perenni chi podit cresci fintzas a unu metru de altesa. Suus follas funt grigias-bidris impunnadas a bidri-asulu, finis eì longas fintzas a 15cm. Is froris podint essi, a solus o accorraus in gudronis, de diametru de 3 a 5 cm, cun s'oru tottu frattatzau. Su collori originalli est arrosa-pùrpora ma oi du ant medas cultivar de dogna collori. Sa froridura si produssit po casi tottu s'annu eì normalmenti funt froris de fragrantzia fotti. Cultivu. Su gravéllu aresti frorit iscetti duranti su beranu eì s'istadi, però cun conditzionis appropriadas podit froréssi tottu s'annu. Óllit àcua regullari chentza stangiadura eì esponidura in prenu solli. + Màriu Piga: Màriu Piga (Lu Palau, 29 de maju de 1953) est un'assussadore de fùbalu e fubaleri antigu sardu (zogaiat in sa posissione de atacadore). Carrera. @@ -15091,6 +18694,7 @@ In sa carrera sua, at tentu grobarmente 114 presèntzias e at logradu 9 realizaduras in sa Sèrie A, cando ch'in sa Sèrie B sas partidas disputadas sunt istadas 81 cun 6 golos marcados. Assussadore. Comente assussadore, a caddu intre su 1996 e su 1997, at leadu sa timona de sa Torres, resessende a evitare sa falada dae sa Sèrie C2 in su 1997 e sende despedidu pagos meses a pustis. + Iscorzismu: Su iscorzismu est su fenòmenu pro su cale sos billetes de un'eventu, in particulare cuntzertos e manifestadas isportivas, sunt comporados in cantidades mannas dae un'”iscorzadore” chi a pustis los rebendet addaghi s'agotant sos zassos a preju ismanniadu, produende-li duncas unu balanzu cussideràbile. Belle gasi, cando un'eventu est a puntu de cumintzare o zai est cumintzadu dae pagu ora, podet acontesser de topare cun un'iscorzadore chi siat dispostu a bender unu billete a unu preju minore chi s'ufissiale. @@ -15100,6 +18704,7 @@ Avesarmente, sos prejos de sos billetes aumentant in manera massiva a petus de su preju ufissiale. S'est proadu a orizare custu fenòmenu, pro su chi pertocat s'iscorzismu de sos billetes pro sas partidas de fùbalu, peri s'introduidura de sos billetes numenales, in ue cumparet su nùmene de s'achisissionadore. Sa regulativa narada, intrada in fortza in tempus de su 2.006, belle gasi s'est averada ineficassa, dada s'aprigadura sua no rigurosa e s'iscassia de sos cuntrollos. Est meda notàbile su fenòmenu de s'iscorzismu pro su chi prendet sas manifestadas teatrales e sos cuntzertos. Bastis a fontomare de isempros sos casos de sos primos ispetàgulos de sa Scala de Milanu e sos cuntzertos de sos mannos de sa mùsiga, chi sos billetes sunt rebèndidos a prejos inladados in manera cussideràbile. In sos ùrtimos annos, su fenòmenu s'est ispainadu finas a sa bèndida peri Internet. + Luganu: Luganu est una comuna isvìtzera de 66.034 abitadores posta in su Cantone Tessinu in s'oru de su lagu numenale. Sa de noe leadas isvìtzeras pro pobuladura, urbanizadura printzipale cantonale e prima bidda de s'Isvìtzera italiana, s'isterrit dae sos pendinos de su monte San Salvatore a su Monte Brè finas a su cùcuru de su Gazzirola, subra de unos 75,8 kmcd. de superfìtzie, a un'artària chi bàriat dae sos 272 m. in su livellu de su mare de s'oru de su lagu de Luganu a sos 2.118 de sa Badde Colla arta. @@ -15106,6 +18711,7 @@ Lugano est logalidade turìstiga meda frechentada: su miradorzu de su Monte Brè est cussideradu su de duos de su mundu a pustis de su Corcovado de Riu de Ghennarzu, e su lagu suo, mescamente in Isvìtzera peroe cun tres partes minores situadas in territòriu italianu, est meda apressiadu pro su crima suo cardumu. Lugano s'est aguarmente afirmadu a su livellu mundiale comente tzentru bancàriu internassionale de primu òrdine, in su de tres logos in Isvìtzera a pustis de Tzurigu e Zinebra. Est cunnotu finas comente sa bidda prus manna de limba italiana foras de s'Itàlia. + Autoposada: Un'autoposada est unu puntu de recreu ubigadu a longu de sos autocaminos, in sas arzolas de servìtziu, o finas de àteras zenias de caminos. In Sardinna, in ue non b'at autocaminos, sas autoposadas sunt frechentes a longu de sos biazadorzos prus importantes. Podet esser de mannària meda bariàvile e cumprender petzi unu tzilleri, gasi che unu tzilleri e unu restorante, chi fitianu est de su tipu a servìtziu lìberu. @@ -15112,6 +18718,7 @@ De frechente, un'autoposada funtzionat finas de butega, cun un'assortimentu prus o mancu ampru de artìgulos bariados, che siendas alimentàrias, bufaduras, ziornales, rebistas, libros, mapas de tràfigu, billetes de loteria, dechès, zoghetes, eac. Sos còmodos de s'autoposada sunt bardados dae una tentadora a sa cale est bona règula a dassare un'istrina lìbera. A s'avesu, s'autoposada est separada dae su refornidore de carburante, chi tenet sa butighedda e sos còmodos suos pròpios. + Istassione intermodale de Carbònia: S'istassione de Carbònia Serbariu, cunnota finas comente “Tzentru intermodale de Carbònia”, est s'istassione ferruviària e de sas lìnias postalencas ativa in sa bidda de Carbònia, tèrminus de su caminu de ferru de Bidda Matzraxa. Prozetada e realizada intre sa segunda metade de sos annos 2.000 e su cumintzu de su 2.010 cun sa finalidade de favorizare s'intertràmunu ferru-asfartu e pro acurtziare su terminale ferruviàriu a su tzentru de sa bidda surcisana, s'istassione est istada inagurada su 23 de triulas de 2.011. Su zestionadore de s'infraistutura ferruviària de s'installadura est RCFI. Istruturas e installaduras. @@ -15121,6 +18728,7 @@ Caraterìstigas. Su terminale ferruviàriu de su tzentru intermodale de Carbònia Serbariu est istruturadu comente transitadorzu de conca, e est probidu de duas bias truncadas, separadas dae un'apeadorzu dotadu de pèndida. Su transitadorzu s'impreat iscrusivamente pro su servìtziu de passizeris, cando chi pro sas àteras finalidades de utilizadura (servìtziu de mercantzias, remunimentu de rodados) s'impreant sas istuturas antisesistidoras de su transitadorzu de Carvònia Nassionale. Su transitadorzu no est pessonaladu pro su chi pertocat s'atividade ferruviària. Sa zestione de su moimentu, incrùdidu cussu intre sas duas istassiones carvoniesas, est realizadu a sa remota dae bandas de s'A.TZ.O. de Casteddu, cun sa cullaboradura de su pessonale in servìtziu inche Carvònia Nassionale, cando custa ùrtima est pessonalada. + Greyhound Lines: Greyhound Lines, Inc., chi tenet sa sea sua in Dallas, Texas, est un'impresa de trasportu interurbanu de passizeris in postales chi servit addae de 3.700 destinos in sos Istados Aunidos, su Cànada e su Mèssigu, operende suta de su logo de unu gargu trinchitadore. Fiat istada fundada in Hibbing, Minnesota, in su 1914, e costituìda comente sotziedade peri assiones in su 1929, retzende su nùmene de "Greyhound Corporation". A dies de oe, sa sea sua s'agatat in s'aderetu de 350 North St. Paul Street, Dallas, Texas, e est propiedade de sa firma de trasportos britànniga FirstGroup, chi zestionat Greyhound comente assotziada independente de una partzidura de FirstGroup America. @@ -15132,13 +18740,16 @@ Greyhound at atribuìdu un'importu onzi bia prus mannu a sa seguràntzia a bordu de sos postales. In fatu de sos atentados terroristas de s'11 de cabudanni de 2001, sa seguràntzia in sos trenos e in sos aparèchios est istada aumentada in manera cussideràbile, peroe su matessi no est acontèssidu pro su chi prendet sos postales. Non b'at nen cùmpudu de bagazos nen cuntrollu de documentos de identidade. Cunforme a Greyhounds, sos postales sunt istados probidos de paredes de seguràntzia, peroe non paret ch'issas siant impreadas cun regularidade. In una cunferèntzia de imprenta de 2007, Greyhound aiat annuntziadu chi unu programma pilotu pro testare diferentes medidas de seguràntzia diat esser istadu aprigadu inche unas cantas istassiones e in unos cantos postales mustra cumintzende in intro de s'annu. In su frearzu de 2013, in cullaboradura cun DriveCam, Greyhound at installadu telecàmaras de bizilàntzia in totu su parcu suo pro aumentare sa seguràntzia e sa cunformidade de sos tzaferros cumbinende anàlisis bìdeu de sos datos cun su sighimentu e s'insajadura in tempus reale de sos ghiadores. + Marcu Piga: Marcu Piga (Palau, 29 de maju de 1956) est unu fubaleri antigu sardu, chi zogaiat in sa posissione de atacadore. Carrera. Frade cròbinu de Màriu su prus cunnotu (chi pustis terminada sa carrera de fubaleri si fiat cunsagradu a sa de assussadore), paris cun su cale at militadu in sa Luchesa e s'Abellinu (pro istima fradiale, ambos Pigas pro annos aiant chertu zogare in sa matessi echipa). In tempus de sa carrera, at tentu 6 presèntzias in sa sèrie A cun sos duos cunzuntos narados, marchende in s'ocasione de sa bintòria interna de s'Abellinu a subra de su Lanerossi Bissèntzia in s'istajone 1.978-1.979. In prus de custu, at totalizadu 76 presèntzias e 12 golos in sa sèrie B cun sas camisetas de s'Atalanta, s'Abellinu e su Catània, logrende duas artiadas sighidas a sa sèrie A (cun s'Atalanta in s'istajone 1976-1977 e cun s'Abellinu in s'istajone 1977-1978). + Walt Disney: Walter Elias Disney (Chicago, Illinois 5 de Nadale, 1901 – Los Angeles, California 14 de Nadale, 1966), pro su pius conottu comente Walt Disney, est unu cantante e attore americanu. + Vertentzia Intradas: Sa chistione de sa vertentzia intradas pertoccat s'iscoperta, sa cuntièrra e sas pùnnas (galu de bàdas) pro isòrver su versamentu mancau de una parte manna de sas intradas tributarias chi s'istadu italianu depet a sa Sardigna, dae su 1991 a oje. Sos istudios de sa Fondatzione Agnelli e ateras fontes de su ministerju ammustràban chi, comente si at iscopertu in su 2004, s'istadu italianu tenet unu dèppiu chin sa Sardigna de una dechìna e passa de miliardos de euro (galu in crèschia). @@ -15145,6 +18756,7 @@ Est a nàrrer chi s'Italia non torrat a sa Sardigna sos sete decimos de IRPEF, chi la còllin in s'isula, paris chin cuotas similes de IVA e de ateras impostas. Pro mèdiu de càrculos, duos euros a secùndu colan a s'istadu italianu dae sa Sardigna chene bi torrare prus. Custa chistione la aìan fatta essìre a campu sos paritzos grupos e movimentos indipendentistas in su 2004, e a pustis l'at picada, fachèndela propria, su guvernu regionale de Renato Soru a cumintzare dae s'annu chi est bènniu a pustis, in su 2005. Oje in dìe sa vertentzia intradas est galu a isòrvere. + Videojòcu: Su videojocu est unu jòcu chi funtzionat pro mèdiu de unu istrumentu elettronicu, chi impreat una interfaccia omine-macchina e unu ischermu che sistema de output. Si li narat fìntzas, chind unu ingresìsmu, "videogame", mancari chi su faveddu currettu in limba inglesa siat "video game". Chie fàchet imprèu de videojòcos si narat "videojocadòre" e, pro jocare, si podet serbìre de perifèricas comente a su joystick, sa tastèra e gòi sichìnde. Su videojocu est nàschiu in sos annos Chimbànta, a su cumìntzu pro chìrcas issientìficas, ma si at isvilupàu a prenu dae sa secunda meitàde de sos annos Settanta in sùsu. @@ -15152,6 +18764,7 @@ Edade de sos jocadores. Sa fàsca anagrafica de sos chi si pònen a jocare est tra sos sèichi e bintinòve annos, mancàri chi in carchi istadu, comente in su Rennu Unìu, s'edade mediana siat meda prus arta, de cada manèra lompènde a unu massimu de barantanòve annos; in s'istadu italianu est de bintòtto annos. Oje in dìe, pèri su mundu b'at unos 145 milliones de pessònes chi videojòcan. + Arfabetu telefònigu sardu: Su gasi naradu arfabetu telefònigu o arfabetu fonètigu sardu est unu mètodu de narrer sas lìteras de s'arfabetu latinu. S'impreat pro inditare s'ortografia de una paraula realizende sa cofuzidura sua. S'impreu suo est limitadu iscrusivamente a s'àmbitu tzivile, sende ch'in sas comunicaduras militares s'impreat s'arfabetu OTAN. S'arfabetu telefònigu naschet dae su bisonzu de parare fronte a una calidade iscassa de sa boghe, tìpiga de sas comunicaduras peri telèfonu. Est tipigamente impreadu pro ispetzifigare s'iscritura curreta de sos nùmenes pessonales a sa grafia cumprigada e/o ambiga. @@ -15186,6 +18799,7 @@ Y – (i grega) de/comente Yanez Un'isempru cun su nùmene Efis: Elini-Foghesu-Iscresias-Seddori. S'ABLS at isseberadu de impreare, in sa medida de su possìbile, nùmenes de biddas sardas. S'italianu puru, comente est cunnotu, tirat profetu su prus dae nùmenes de tzitades e biddas, comente acontessit finas cun s'ispannolu, cando chi limbas che s'ingresu, su frantzesu e s'alemannu impreant mescamente nùmenes de pessones. + Biazu a Sardinna: Biazu a Sardinna est unu romanzu iscritu in italianu dae Zosepe Mesina, cun su tìtulu orizinale de Viaggio in Sardegna. Inredu. @@ -15197,12 +18811,15 @@ In tempus de su biazu in betura cun Badore dae Olìana a Orgòsolo, Filippo retzit in su telefoneddu una mutida de sorre sua Katia, sa cale l'informat chi su tumbinu de sa zaja est in pessu istadu iscostiadu pro traballos, e chi non resurtat ch'in intro b'èsseret su brunzete de balore mannu chi sa zaja aiat chertu cun sese addaghi fiat morta. Tando Filippo cumprendet chi est chistione de una mala zogada de sos Devaddis, chi devent tenner carchi aporridore in su campusantu de Parma e chi devent aer tiradu profetu dae sa presèntzia de Filippo in Sardinna pro s'apoderare de su brunzete de sa zaja. Ascurtende su contu de Filippo, Badore s'assùrvilat e diat cherrer leare su fusile e ochier totu sos Devaddis una bia pro totus. Filippo li narat chi s'assèliet, ca sa bindita est unu pratu gustadu fritu e chi como b'at sa possibilidade de tirare sos loros a cudda famìlia de disaurados. Filippo torrat a Parma cun Badore in fatu. Su manzanu a pustis de s'arribada issoro, si nche zughent a su campusantu e s'abizant de un'apichete de Sardinnia Ferries postu in su bidru de sa betura de s'interradore. Pagu ora a pustis topant cun custu ùrtimu e, a mèdiu de pregontas cadràbula bariadas, resessint a cumprender chi est chistione de unu sardu e chi s'est apoderatu de su brunzete a cumandu de sos Devaddis. In fines ant a poder derrotare sos inimigos issoro peri bias legales e retzire torra su chi nche lis aiant dogadu. + Impèria: Impèria est una comuna italiana grobale de 42.325 abitadores de sa Ligùria, cabitale de sa provìntzia a su matessi nùmene; posta in sa costera ponentesa, est nàschida in su 1923 dae s'agrustamentu amministrativu de Oneglia e Porto Maurizio (logalidades respetivamente a manu manca e dereta de su traìnu Impero), paris cun àteras comunas prus minoras (a ischire, Borgo Sant'Agata, Caramagna Ligure, Castelvecchio di Santa Maria Maggiore, Costa d'Oneglia, Moltedo, Montegrazie, Piani, Poggi e Torrazza); sa sea comunale non s'agatat in perunu de sos trighinzos chi formant Impèria (pro custa resone est chistione de comuna grobale), si nono chi est situada a longu de sa bia Aureliana, pagu prus o mancu a mesu caminu intre Oneglia e Porto Maurizio, dende in custa manera a sa comuna sa peculiaridade de tenner su tzentru suo in s'oru de sas duas logalidades prus mannas chi lu cumponint. Impèria in sese contat cun unos 43.000 abitadores, peroe s'arzola urbana intrea, chi cumprendet su Gurfu dianese e un'internu terrencu bastu urbanizadu, nde tenet a inghìriu de 70.000, rennende-la de fatu s'agrustadorzu prus pobuladu de sa provìntzia a pustis de Santu Remu e su prus istèrridu. Istorigamente, su trighinzu de Oneglia est su chi s'intregat a s'indùstria alimentària (mescamente ozu e macarrones), cando chi su de Porto Maurizio si cunsagrat in manera predominadora a sa pisca e a su turismu; prus reghentemente, sa bidda s'est recumbèrtida a intro de s'indùstria de sos servìtzios. Su dialetu de Impèria, naturarmente, est de casta liguriana, cun bariantes lèvias, peroe seràbiles, de terminolozia e pronùntzia intre Porto Maurizio, a sa faeddada prus tradissionale, e Oneglia, in ue sa dominadura peemontesa segulare at dassadu istiga finas in su tratu e in su faeddàriu. Moende cun sos annos sessanta de su sègulu coladu, cun s'ispainonzu de s'immigradura interna (mescamente dae su suddu de s'Itàlia), s'impreu de su dialetu a sa prima s'est “iscafeinadu” cun medas tèrmines italianos, e a pustis s'est minimadu artamente, abarrende allacanadu in bidda intre sa pobuladura prus manna de tempus. Belle gasi, sighit a esser impreadu in sos trighinzos minores, in ue sas tradissiones de su tempus coladu sunt prus bias. + Tzili cun petza: + Istassione ferruviària de Deximumannu: S'istassione ferruviària de Deximumannu est s'istassione de sos Caminos de Ferru Nassionales chi servit sa comuna de Deximumannu dae su 1984. Perfilu e istòria. @@ -15215,6 +18832,7 @@ Intertràmunos. S'istassione est una de sas prus importantes de sa retza sarda, sende sa destinada a s'intertràmunu intre sos trenos chi apròghilant o s'aderetant a sa Dossale Sarda e sos chi andant o arribant dae su Surcis-Iscresianu. Su transitadorzu istranzat trenos destinados a Iscrèsias, Carvònia, Santu Bèngiu, Aristanis, Macumere, Terranoa, Tàtari, Portu Turre e Casteddu. Sa relassione cun sa cabitale rezionale est garantidu finas dae su servìtziu ferruviàriu metropolitanu de Casteddu, chi aunit s'istassione cun sos transitadorzos de Assèmini Santa Lughia, Assèmini, Assèmini Càrmini, Casteddu-Su Masu, Su Masu Abioportu, Casteddu Santa Gilla e, comente naradu, cun s'istassione de Casteddu. Pro su chi pertocat sos àteros trasportadores, in s'aparcadorzu de s'istassione est situadu su tèrminus de sa lìnia 9 de su CTM, chi permitit de nche sizire pratza Matteotti in Casteddu. In prus de custu, realizant arressadas finas sos postales de s'IRST chi aunint su Surcis cun su biddarzu universidàriu de Pauli. A carchi chentina de metros dae sa pratza de s'istassione, s'agatat aguarmente un'àtera arressada de s'IRST, dae ue si podent sizire sas comunas probianas a ue no arribat su caminu de ferru. + Sumilleri: Su tèrmine “sumilleri” derivat dae su proventzale “saumalier”. Orizinarmente, teniat su sinnìfigu de “ghiadore de bèstias de càrrigu”, chi cun su tempus s'est mudadu in “incarrigadu de su bivitòriu” e a pustis in “fundagheri”. S'orìzine latina cheret detetada in sa paraula “sagma”, chi sinnìfigat “càrrigu”. Sa figura de su sumilleri est diferente dae sa de su tastadore de binos, mancari siant comunas sa degustadura profissionale de unu binu, gasi etotu chi su cunnoschimentu e sa curtura de sos binos. Su tastadore si fogalizat subra de su zudìssiu tènnigu e sa calidade de su binu (in particulare, est insajadu pro logalizare e zuigare sos defetos individuales presentes); su sumilleri ìntegrat s'anàlisis sensoriale peri sa presentadura, su servìtziu e sa cumbinadura de sos binos. A sa diferèntzia de sa degustadura realizada dae unu tastadore (chi devet impreare iscrusivamente tèrmines codifigados), su sumilleri devet ischire “contare” (est a narrer, “comunicare”) unu binu, o siat, in medida bariàvile cunforme a su cuntestu in ue s'agatat, a lu descrier finas in tèrmines “lìrigos” (limbazu poètigu), addae de lu fagher in manera astrintamente ispetzialista (limbazu tènnigu). @@ -15222,10 +18840,12 @@ Su sumilleri est unu profissionale a tretu de realizare un'anàlisis organolètiga de sas bufaduras cun sa finalidade de nd'abaliare su tipu, sa calidade, sas caraterìstigas, sas potentzialidades de cunservadura, mescamente cun referèntzia a sa cumbinadura curreta intre su binu e su màndigu. Est impreadu in realidades impresariales de casta bariada, ùrtimamente finas in sa DGO. In sos restorantes, s'òcupat de sa selessione de sos produtos, de acordu cun su ghiadorzu de s'istabilimentu, de sa redatadura e de s'atualizadura de sa lista de sos binos, gasi che de sa reghidura de su fundagu. In sala de su restorante, cussizat a sos crientes su binu inditadu pro esser cumbinadu cun sos pratos amaniados dae s'issefu. Contivizat su servìtziu de sos binos etotu e de totu sas bufaduras arcòligas. Su sumilleri non servit s'aba, tarea chi lis currispondet iscrusivamente a sos camareris. Su sumilleri profissionale devet cunnoscher sas reziones printzipales produidoras de binu de su mundu (enografia), s'istòria de su binu, sas tènnigas de curtura e de s'enolozia, sas binzas (ampelografia) e sos binos; in prus de custu, non devet discuidare su cunnoschimentu de sos distillados, de sos licores, de sas birras, de sos cocktails internassionales printzipales, de sa gastronomia e de sa coghina. + Creopatra sa subitana: Creopatra est istada una subitana extratropigale chi at còrfidu s'alabatu otzidentale de su Mesuterranu in su santandria de 2.013. Su sistema de prensu bassu at isvilupadu unu cumparis de temporadas pro neghe de s'àera frita chi, crompende dae su nordu, pènetrat a su Mesuterranu interassionende cun s'àera caente chi apròghilat dae s'estu. Cunseghèntzias. Sa subitana nch'at zutu a proinas fortes a beru in Sardinna, iscarrighende 440 mm de aba in su manzanu de su 18 de santandria de 2.013, causende sa biradura de diferentes canales e rios e provochende sa morte de 16 pessones. Sas arzolas prus còrfidas sunt istadas sa Gaddura, su de Nùgoro e su de Aristanis. B'at àpidu dannos graes finas in Calàbria. + Maimone: Maimòne est su deus anticu de s'abba in sa mitologia sarda. Secundu a unos cantos istudiosos, Maimone est su deus fenìtziu de s'abba. Su limbista Max Leopold Wagner in su Ditzionariu Etimologicu Sardu vortat Maimone a sa paragula italiana "spauracchio", dande a su faveddu origine semitica e nande chi a sos tempos inditabat una martinìcca e a pustis si aìat mudau ind una bestia de fantasìa. @@ -15234,14 +18854,17 @@ Su cultu de Maimone bi dìat deper esser galu oje in Ozzastra e in carchi trettu de Barbaza. Finas a su seculu colau, sos massajos e sos pastores sardos invocaban: Su lùmene de Maimone cambiabat dae trettu a trettu: fit Mamuthone in Mamujada, Maimone in Orgosolo, su Maimùlu in Ulassai. Medas caratzas sardas fachen riferimentu a custu deus de sa Natura. Chin sa artziàda de sa Cristianidade, non bi aìat colau troppu tempus innantis chi lu aìan identificau chin su Dimoniu etottu. + Sardus Pater: Su Sardus Pater fit su deus nuraghèsu chi si adorabat in su tempiu de Antas, su "Sardopatòros ieròn" (in gregu anticu "Σαρδοπατώρος Ιερόν", ovverosiat su tempiu de su Sardus Pater, "Sàrdos", "Σάρδος Πατήρ") chi ammentat su geografu Tolomèu e chi est in sa Sardigna de zosso (Meurreddìa) a 10 km prus a sud de sa bidda de Frùmini Mayori). Su tempiu, e mascamente in ube su tempiu istabat, che at pesau medas arresonos e a medas chircas battìas a innantis dae archeologos e istudiosos de istoria sarda. Sa tzertèsa chi in Antas bi fit propriu su tempus de sos nuraghesos si aìat tentu in su 1954, cando una istudiante de s'Universidade de Casteddu (L. Caboni), in sa punna de iscrivere sa tesi de laurea, aìat iscopertu unu arròch'e s'epistìliu. In sa campagna cumintzada in su 1966, che fin essìas dae sutt'e terra una tabella chind una dedica a su deus in chistione e un'iscrìtta chi fachiat tzinnu a sa pesada de su Tempiu de su Deus Sardus Pater Babài. Custu arròcu si podiat ponner a pare chin cussu imbènniu in su 1954 e cussentìat de torrare a cumpònner s'iscritta integrale de su frontone. Onorificentzia. Dae su 2007, sa Regione Autònoma de Sardigna consignat donnia annu su titulu de Sardus Pater a cittadunus Italianus e istrangius chi si fessint distinghius pro meritis culturalis, socialis o moralis, e chi apant donau prestigiu a sa Sardigna. + Ofelleria: S'ofelleria est una parte de s'arte coghinale, cunsagrada iscrusivamente a s'amaniadura de alimentos durches comente siant ofellas infertzidas, ofellitas, turtas, pistocos, pralinas, tziculateddos, candidos e àteros de sa casta. S'ofelleria est un'arte chi pertenet in manera ispetzìfiga a sa tradissione coghinale europea e a sas tradissiones chi si sunt zeneradas dae issa, che s'amerigana o sa criolla. Mele o tzùcaru? Sa nàschida de su cuntzetu de sèrvida durche. Custa arte at tentu un'ispainadura cussideràbile in sos ùrtimos bator sègulos e in cuncomitàntzia cun un'agatabilidade prus manna de unos cantos ingredientes in su mercadu, prus chi totu su tzùcaru. Difatis, s'elementu durche fiat abarradu pro sègulos derivadu dae sa frùtora, dae su mustu e in particulare dae su mele, chi fiat annantu comente ingrediente de cumpretamentu a medas àteros. A inghìriu de s'annu 900 a.p.d.C, su mele fiat istadu acostazadu dae su tzùcaru de cannamele, importadu comente ispètzia dae sos territòrios àrabos. Petzi moende cun su 1500, su tzùcaru est importadu dae sas Amèrigas devenende un'ingrediente prus comunu. Su tzùcaru de biarava at a renner autònoma s'Europa in s'amaniadura de durcarias a petus de sas importaduras. Custu at a amenguare profundamente sos costos e at a dare un'impèllida notàbile a sa produssione durcale, chi aiat cunnotu un'isprosura cun onzi règula definende s'autonomia sua pròpia in cumparadura cun sa gastronomia intentada a livellu grobale. + Bandalismu: Su bandalismu est su cunzuntu de sas assiones de interditamentu, dannu o destruidura chirru a benes anzenos, materiales e nono, pro meru ispassiamentu o descuidu. Orìzine de su tèrmine. @@ -15248,51 +18871,72 @@ Su tèrmine fiat istadu impreadu pro sa prima bia dae Henry Grégoire s'abade, pìscamu custitussionale de Blois, in su 1.794 in tempus de sa Rebolussione frantzesa. S'abade, mancari sende repubriganu e progressivu, l'aiat utilizadu in sentidu inzenzadore in sas relatas suas a sa Cumbentura pro denuntziare sas assiones de s'armada repubrigana a dannu de crèsias, monumentos e òperas de arte, cumparende-las cun sos efetos tentos dae sas imbasuras terrorosas de su pòbulu de sos Bàndalos in su de V sègulos a.p.d.C. Casìstigas. Su bandalismu podet leare medas assempros. In cuntzetu de isempru, podimus tzitare: + 1756: S'annu 1756 (MDCCLVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1757: S'annu 1757 (MDCCLVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1758: S'annu 1758 (MDCCLVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + 1759: S'annu 1759 (MDCCLXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1760: S'annu 1760 (MDCCLX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1862: S'annu 1862 (MDCCCLXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1860: S'annu 1860 (MDCCCLX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + 1855: S'annu 1855 (MDCCCLV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1814: S'annu 1814 (MDCCCXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1807: S'annu 1807 (MDCCCVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1409: S'annu 1409 (MCDIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1900: S'annu 1900 (MCM in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1901: S'annu 1901 (MCMI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1972: S'annu 1972 (MCMLXXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1973: S'annu 1973 (MCMLXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1974: S'annu 1974 (MCMLXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu martis segundu su calendàriu gregorianu. + 1100: S'annu 1100 (in numeros romanos:MC) est comintzadu in domìniga secundu su Calendariu Giulianu. + 1200: S'annu 1200 (in numeros romanos:MCC) est comintzadu in sàpadu secundu su Calendariu Giulianu. + Autonomismu: Su autonomìsmu est cussu fenomenu in politica in ube una comunidade pùnnat a siche picare prus potere in su protzessu de issèperu decisionale dae sa soberanìa de s'istadu, chi comuncas abbarrat a nde facher parte. Est finas sa tendèntzia, dae parte de s'istadu, a facher e promògher su detzentramèntu amministrativu. S'ideologia, a s'ispissu, si ponet a pare chin su federalismu oppuru si riferit a una facultade de limitàu auto-gubernu (de s'ateru, sa paràgula benit dae su grècu αυτονομία, chi la fràvican αυτός e in prus νόμος, chi est a nàrrer "gubernu dae se etòttu") chi unu organu prus mannu cuntzèdit a unu prus minore. Unu fenomenu chi si bi podet puru assimizàre, s'indipendentismu, est imbetzes a che lu ponnèr a banda ca cussu tenet sa boluntade de non facher prus parte de sa comunidade politica de s'istadu pro nde fravicare un'atteru distintu. In Italia s'autonomia naschit in su 1946, cando s'istadu fachet autonoma sa Sitzilia; sichit sa Sardigna in su 1948 e finas sa Badde de Aosta e su Trentinu-Tirolu de bassu, e in su 1963 su Friuli-Venetzia Giulia. + Indipendentismu: Su indipendentìsmu est cussu fenomenu in politica in ube una comunidade pùnnat a si nche picare s'indipendèntzia dae s'istadu chi nde fachet parte, fravicàndeche un'atteru. A s'ispissu in su limbazu espressivu, prus de manera negativa chi non atteru, si imprèat su favèddu de "separatismu". Unu fenomenu chi si bi podet puru assimizàre, s'autonomismu, est a che lu pònner a banda, ca cussu tenet imbetzes sa boluntade de pedire a s'istadu prus potere de poder picare issèperos vinculàntes e, a su solitu, est prus pacu radicale. Medas bortas s'indipendentismu proponet sas resones suas in supra de su printzìpiu de autodeterminassione, chi su Derèttu Internassionale reconnoschet, e in supra de su fattu chi su populu in chistione etottu apat tentu s'indipendentzia in passau (a nois accurtzu o attesu chi siat). In prus, a s'ispissu si fachet riferimentu a s'idea (in origine giacobina) de istadu-natzione, punnande a si facher reconnoscher che istadu soberanu e natzione cufforma a cussu chi dìat tenner sa comunidade presa. S'indipendentismu, mancari chi medas oppositores lu pinten de unu natzionalismu turpu e surdu, podet tenner imbetzes a costàzu o finamèntas che base sua medas ideologias, dae sas de drèsta a su marxismu de manca. + Intzidente abiàtigu in s'Iscàrrafachelos Pirelli: S'intzidente abiàtigu in s'Iscàrrafachelos Pirelli fiat istadu unu disacatu abiàtigu acontèssidu in Milanu su 18 de abrile de 2.002, addaghi un'aparèchiu minore de turismu si fiat tzacarradu contra a s'Iscàrrafachelos Pirelli. Su contu fiat istadu de tres mortos e unos 70 fertos. Manera de acontèssida. @@ -15306,20 +18950,28 @@ Pustis iscrùdida s'ipòtesis de s'atentadu dae sos inchertadores, suzerida dae sos eventos tràzigos de s'11 de cabudanni de 2.001 in Amèriga, in unu primu mamentu fiant istadas manifestadas unas cantas cunzeturas, intre sas cales s'iscontzadura tènniga e su suitzìdiu. A s'agabu de su 2.002, in sa relata de incherta a pitzos de s'intzidente, s'ANSB (Azentzia Nassionale pro sa Seguràntzia de su Bolu) aiat craridu chi sa causa probàbile èsseret a buscare in s'incapatzidade de su pilotu de regher in manera adeguada sa cunduta de sa fase finale de su bolu in sa presèntzia de probremas tènnigas, operativas e ambientales. Su resurtadu de s'incherta aiat dassadu dudas in una parte cussideràbile de s'opinione pùbriga, parende pagu probàbile chi s'aparèchiu si siat agatadu pro casualidade in su tzentru de Milanu, a 100 metros ebia dae su solu, e chi nche siat fertu in modu intzidentale contra a un'iscàrrafachelos. Memoriale. Atuarmente, sa de 26 prantas de s'Iscàrrafachelos Pirelli istranzat unu memoriale in amentu de sas bìtimas. + 572: S'annu 572 (DXLXXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 597: S'annu 597 (DXCVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu martis segundu su calendàriu gregorianu. + 590: S'annu 590 (DXC in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + 604: S'annu 604 (DCVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + 594: S'annu 594 (DXCIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 534: S'annu 534 (DXXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + 920: S'annu 920 (CMXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + Subracoladorzu: Su tèrmine “subracoladorzu” ìnditat avesarmente su rugramentu de un'arrogu ferruviàriu o caminale cun unu cursàriu postu a unu livellu diferente. Unu rugradorzu situadu a su matessi livellu de unu caminu de ferru cun unu caminu, una carrera o una pratza, a su contràriu, est unu coladorzu livelladu. @@ -15330,11 +18982,13 @@ In totu sas istruturas posissionadas gasi, s'agatant elementos a increddamentu, a subra de sos cales s'at finarmente a ponner s'antisfabrigadu de su ponte beru e autèntigu, in bigas de metallu o in elementos modulares de tzimentu. A dies de oe, custa parte est frechentemente insambrada a bandas, a costazos de s'istrutura, e interrompende su tràfigu in sa bia inferiore petzi pro pagas oras si podet realizare su supesamentu de s'unielementu insambradu gasi a mèdiu de gruas ispetziales e su posissionamentu suo in situ. In su casu de fraigadura de subracoladorzos subra de caminos de ferru, no est raru chi su trànsitu siat brocadu petzi pro carchi ora a note manna e chi si realizent su supesamentu e sa posta de s'intercolunnale in sa lughe de sas alòzenas. Una bia posissionadu s'elementu superiore, si cunsòlidat s'istrutura a mèdiu de impernamentos e tiradores, in manera a permiter sa reabertura de sa bia inferiore. Finarmente, si realizat su cumpretamentu (asfartadura, cresura de seguràntzia, fraigadura de sas bias, eletrifigadura...). + Liceu classicu Domenico Alberto Azuni: Su Liceu de Istadu «Domenico Alberto Azuni» est unu liceu classicu de Tàtari. Su Liceu fit nàschiu in su 1852, cando sa Crèsia, a pustis de sos abbolòttos de su 1848, aìat pèrdiu su monopòliu de s'impàru tzitadìnu, chi finas a tando su potere fit de sos Gesuitas. Chin s'unidade de sa penìsula italiana in su 1861, su liceu divenit regiu e in su 1865 li ponen su tìtulu in ammentu de Domenico Alberto Azuni, zurìsta de erèntzia tataresa e istudiosu de derèttu marittimu e cummertzàle chi aìat traballau pro sos Savoia e Napolione. In prus de 150 annos de istoria su Liceu Azuni at dau cuntributos mannos pro s'educassione de sa classe dirigente sarda e cussa italiana. In su numeru de sos chi bi an istudiàu b'at puru zente chi at tentu importu mannu in Italia, comente a duos Presidentes de Repùbrica (Antonio Segni e Francesco Cossiga) e duos segretarios de su Partidu Comunista Italianu (Palmiro Togliatti e Enrico Berlinguer), chene contare ateros politicos, funtzionarios, magistraos, professores universitarios, artistas, imprenditores e professionistas. + Partidu Comunista de Sardigna: Su Partidu Comunista de Sardigna (Italianu: "Partito Comunista di Sardegna") est istau unu partidu politicu comunista e indipendentista sardu. Istòria. @@ -15341,6 +18995,7 @@ Su PCS at tentu radìchina in Sardinna a sos primos meses de su 1943, cando lu aìan fundau Giovanni Antioco Mura, unu militante sotzialista e sardista connottu peri sa zente locale pro s'attivismu tzivile suo (aìat finas fundau carchi cooperativa de massajos e pastores), e Antioco Cassitta, unu ex-militante de su Partidu Comunista Italianu chi fit a curtzu a sas ideas de Amedeo Bordiga. Su PCS est istau unu progettu politicu attivu mascamente in sa provintzia de Tàtari, ma sa presentzia sua si annotabat puru in sos atteros trettos de s'isula. Custu partidu minore teniat unu programma originale: nande chi fit fidele a sos printzipios de su Marxismu-Leninismu e a cussos de sa Costitutzione Sovietica (iscritta puru in su manifestu politicu issoro), su PCS pùnnabat a una Repubrica Sotzialista de Sardigna indipendente, cumpresa ind una prus manna Repubrica Federale Sovietica. Custa posissiòne politica fit in accordu chin sa lìnia de sa Tertza Internatzionale e finas chin su programma de su cungressu de Lione, chi su Partidu Politicu Comunista Italianu aìat tentu in su 1926. Custa federassione sovietica no aìat cumpresu petzi territorios chi pertoccaban a s'istadu italianu ebbìa, ca a s'Italia nemmancu bi fachìan tzìnnu sos de su PCS. Nemmancu bi at de lu nàrrer, sos de su PCI male bidìan custu progettu politicu, ca tando cussu partidu nemmancu nde cherìat s'intesa de dare s'autonomia a sa Sardigna. Bi aìat àppiu calicunu mamentu de tensione, comente cando carchi attivista de su PCI aìat occupau sa sèa tataresa de su PCS (chi, prus a tardu, dìat esser divènnia cussa de sa FGCI, su corpus zovanu de su PCI). Su PCS at tentu relatziones politicas chin militantes sardistas, peri sas biddas de su Logudoro. Custu partidu at tentu una bida goi pacu longa, chi ja a s'accabbu de su 1944 su Partidu Comunista Italianu si lu aìat mandicàu e belle tottu assorbìu, mancari chi Giovanni Antioco Mura, faddìu s'esperimentu, si nche aìat abbarrau in fora. Pro custu fattu, su PCS non bi la aìat fatta mai a andare a peruna eletzione. + Michele Obino: Don Michele Obino (Santu Lussurzu, 19 de jannarju de su 1769 - Parigi, 6 de jannarju de su 1839) est istau unu accademicu sardu de su Regnu de Sardigna, in prus de esser istau unu de sos prus mannos protagonistas de sos motos revolutzionarios sardos. Bida. @@ -15348,15 +19003,20 @@ Achille della Sarda Liberazione. Est unu libreddu de carchi pazina zirau de manera clandestina, e cumpartìu in Sardinna in s'abbolottu de su 1793-96; una copia la mantenet sa Biblioteca Universitaria de Casteddu. Si ischìrriat in duos paragrafos: ""Analisi della sarda costituzione politica"", ""Politica machiavellica del Ministero"", ""Schiavitù feudistica"" e ""Inimicizia piemontese"", chin cadaunu chi tenet una breve fràsia chi fachet su resùmu de sas bideas rivolutzionarias sardas, in prus de facher de testimonia in supra de su ligàmine chi bi aìat chin s'ideologia frantzesa e prus in generale europea de tando. Su libreddu nat chi s'ordinamentu feudale sardu est sa causa prus manna de su disaccàttu chi b'at in Sardigna e accusat su gubernu piemontesu de non rispettare su pattu tra Re e Natzione Sarda chi tutelat sos derèttos de su «Reame di Sardegna» e ponet unu frenu a sa «assoluta Monarchia». Violare su pattu cheret narrer a dare, nachi, su derettu de resistèntzia. + 1918: S'annu 1918 (MCMXVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1989: S'annu 1989 (MCMLXXXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + Iraq: S'Iraq (Arabu: لعراق‎ al-‘Irāq),), ufitzialmente Repùbrica de s'Iraq est una nazione mediorientale se su sud-ovest asiaticu. In su 1920 fini istados delimitados sas lacanas de su territoriu natzionale e in su 1921 fit istada criada sa monarchia. Sa capitale est Bagdad. + Bagdad: Bagdad est sa capitale de s'Iraq, a su 2011 si contaian 7.216.00 abitantes. + Faradda di li candareri: Sa Faradda di li Candareri (in sardu chind una bortada litterale: "Sa Falada de sos Candaleris") est una festa de Tàtari in su 14 de agùstu e est una protzessione de colunnas mannas, chi si naran appuntu "candareri", e si tenet in su Corso Vittorio Emanuele II finas a Porta Sant'Antonio e dae su Corso Francesco Vico finas a cròmper a sa crèsia de Santa Maria di Betlem. Sa zente li narat finas "Festha Manna" e, secund'a sa tradissione, si festat pro su fattu chi sos tataresos aìan fattu unu votu a sa Madonna Assunta, chi los dìat àer dèpiu sarvare dae sa pesta. @@ -15363,23 +19023,28 @@ Sa "Festha Manna" peròe no est tantu sa falada de sos candaleris, cantu sa festa de sos Santos patronos, che a Gavinu, Prothu e Januàrju, chi in sa realtade si fachet in Portu Turre. Sa festa at tentu unu periodu de crisi a s'accabbu de su seculu de XIX e a su cumintzu de su Novichentos, ma commo la torran a sichire unas 100.000 pessones, chi accùdin a Tàtari puru dae foras. Sa festa, in su 2013, l'an annànta a su numeru de sas Siendas orales e immateriales de s'umanidade de s'UNESCO. + Essida de sos Candaleris: Sa essìda de sos candaleris est una manifestada cattolica chin macchinas battìas in palas, chi si naran candaleris, e si tenet in Nujvi cada 14 de agustu in onore de sa Madonna Assunta. Sa festa si assimizat meda a cussa chi fachen in Tàtari ("Faradda di li candareri"), Iglesias (Festa di Sancta Maria di Mezo di Gosto) e in Piàghe. Grèmios. Comente in Tatari e in ateros trettos in ube si fachet una festa simile in Sardigna, finas in Nujvi cada macchina cheret inditare unu sotziu corporativisticu de sos traballadores de su passau, chi si narat appuntu "grèmiu". Pro sa bidda de Nujvi cada gremiu tenet unu colore chi est finas su colore de su Candaleri suo: + Festa di Sancta Maria di Mezo di Gosto: Sa Festa di Sancta Maria di Mezo di Gosto o Festa di Santa Maria di Mezz'Agosto est una manifestada cattolica chin macchinas battìas in palas, chi si naran candaleris, e si tenet in Iglesias cada 15 de agustu in onore de sa Madonna Assunta. In Sardigna sa festa si assimizat meda a cussa chi fachen in Tàtari (faradda di li candareri), Nujvi (sa essida de sos candaleris) e in Piàghe. Sa rinàschida. Sa rinaschida de sa festa in Iglesias fit in su 1992, cando fit iscoperta e torrada a luche nova unu candaleri, chi fit de su cuartieri de Santa Chiara, e si aìat isseperau de torrare a festare cussa chi fit una festa antica, chi s'orizine la testimonzat unu brève de sa chi tando si nabat "Villa di Chiesa" in su seculu de XIII: + Proscritzione: Sa proscritziòne (in latinu: "proscriptio"), a su cumintzu fit in su mundu anticu romanu unu bandu prùbicu in ube si notificabat sa bèndia de sos benes de unu depidòre. In s'urtimu periodu repubricanu de Roma (I° seculu innantis de Cristu) sa proscritzione fit bènnia a mèdiu de pelèa politica. Fit difattist unu istrumentu pro che bocare a fora, chin s'esiliu, o che ispèrder fisicamente sos inimicos politicos e pessonales, e sos benes issoro los intregaban in s'erariu prubicu o impreaban pro pacare sos sordaos. Bi aìat àppiu duas proscritziones mannas: cussa de su dittatore "Lucius Cornelius Sulla Felix" contr'a sa classe de caddos in s'82 a.C. e cussa de sos triumviros "Octavianus", "Marcus Antonius" e "Marcus Aemilius Lepidus" a dannu de sos inimicos issoro in su 43 a.C., a ube che aìat ruttu finas s'oradore "Marcus Tullius Cicero". Su favèddu est abbarrau pro inditare, peri sos tempos chi aìan sichìu, s'atzione de unu regime chi, a sa falada de su chi lu aìat pretzédiu, che bocat a fora e a fortza classes dirigentes intrègas. + Mamuthone: Su mamuthone, paris chin s'issohadore, est una carratza caratteristica de su carrasecàre mamujadìnu in Sardigna. Sa cròpa si distinghet pro bestimènta e pro sa manera chi si mòghen in sa protzessione: sos mamuthones b'andan faticàos e in silentziu, mentras chi sos issohadores si bestin a colores meda "alluttos" e dàen bida e movimentu a sa festa. Istòria. S'orizine de sos mamuthones abbarrat in mistèriu. Sicund'a Marcello Madau, archeologu de s'Accademia tataresa de Bellas Artes, nos mancan iscrittos chi facan a testimonia de sa presentzia issoro in tempos a nois attèsu. Wagner no nde faveddat e in su 1928 su Touring Club descrivet petzi su focu de Sant'Antoni. Sicund'a su matessi istudiu, a dontzi modu, carchi testimonia orale narat chi sos Mamuthones ja esistìan in su seculu de XIX. Carchidunu affirmat imbetzes chi sa protzessione benzat a nois dae s'edade nuraghèsa, pro adorare sos animales, pro parare fronte a sos ispiritos malos o pro si augurare de facher regorta bona. In mesu a sas teorias, bi nd'at puru una nande chi fit pro tzelebrare sa bìnchida de sos pastores muntagninos contr'a sos invasores saracenos, fattos a presoneri, oppuru pro adorare carchi deus nuraghesu de massajos e pastores, o galu che ritualidade totemica pro ammasedare su boe. Carchi istudiosu affirmat chi b'at unu ligàmine istrìntu chin sos ritos dionisiacos, e atteros naran chi nono ponende sa festa tra sas protzessiones chi tzelebran su passàzu de sas istajones. + Issohadore: Su issohadore est, paris chin su mamuthone, una carratza tipica de su carrasecare mamujadinu in Sardigna. Su ruolu chi tenet est a tènner dominantzia in supra de su mamuthone. Sà cropa b'andat semper a pare e non biazat mai separada. Istoria. @@ -15386,14 +19051,17 @@ Siat sos mamuthones chi sos issohadores los aìat istudiaos s'archeologu tataresu Marcello Madau. Sos resurtaos chi fin essìos a campu dìan esser una prova de su fattu chi sos mamuthones dìan àer orizine in su seculu de XIX, mentras chi sos issohadores dìan esser un'imbentu a nois prus accurtzu e ispirau a sas biseras ispagnolas. A dontzi modu, sas teorias sun paritzas e, a nde atzettare una, si fachet arriscu de rùgher in ridutzionismu. In su carrasecàre. In sa protzessione de carrasecare, irfìlan addaennàntis, addaisècus e a costàzos, accumpanzande sos mamuthones e tenturare chin sa fune, narada soha, carchi zovana femmina pro lis dare auguriu de salude e fertilidade, o sos amicos o sas autoridades, pro lis augurare a issos puru unu bonu traballu pro su bene de tottus. Su capu issohadore, chi si podet definire che unu mannu prèide nuraghèsu, dàet su zustu dìllu e ritmu a su ballu e cumandat sos mamuthones. + Fallout (videojocu): Fallout est unu jocu de rolu chi at fattu e isviluppau Interplay Entertainment in su 1997. Su jocu tenet locu ind unu benidore post-apocalitticu e retro-futuristicu, a pustis de una gherra mundiale nucleare in su seculu de XXII de istoria alternativa. Su protagonista in Fallout est unu abitadore de unu cubadorju, appositamente fravicau pro si protezere dae sas radiatziones chi an sichìu a s'ispàrghere peri su mundu de superfitze, de lùmene "Vault", e s'iscopu suo est a atzapare un'atteru "chip" pro purificare s'abba, cando su chi tenen si at oramai gastau, e sarvare sos atteros dae siche morrer de sìdis. Su jocu est tentu in cussìderu pro essere su sichìdore ispirituale de su jocu de ruolu de su 1998 "Wasteland". A primu depiat impreare su sistema bideau dae Steve Jackson de lùmene "GURPS", ma Interplay a unu tzertu puntu si nd'at imbentau unu a sa sola ponèndeli su lùmene de "SPECIAL". Fallout est istau unu jocu chi sa critica at acclamau, in prus de àer ispirau unu muntone de atteros sichidores e "spin-off", dande vida a sa sèria de Fallout. + Fallout 2: Fallout 2 est unu jocu de rolu chi at fattu Black Isle Studios e chi Interplay at prubicau in su 1998. Mancari chi apat unu mundu de jocu in ube zirare meda prus mannu e una "storyline" meda prus longa, sa grafica e sas meccanicas sun abbarradas belle comente fin in su primu capitulu. S'istoria de jocu tenet locu in su 2241, 80 annos a pustis de su chi b'at àppiu in Fallout. Su jocu contat s'istoria de unu chi s'erèntzia sua fit s'eroe de su primu capitulu, e de su compitu chi tenet de sarvare sa tribù sua dae su fàmine atzapande una macchina antica nòdia comente su Kit pro crìare su Giardinu de s'Eden ("Garden of Eden Creation Kit"). + Limba islandesa: Su islandesu est una limba indoeuropea chi pertenet a s'ala germanica. Est sa limba uffitziale de s'Islanda e la faveddan unas 300.000 pessones. Istòria. @@ -15403,6 +19071,7 @@ S'isolamentu de s'Islanda, paris chind una forte e resistente curtura iscritta, an fattu a manera chi sa limba antica si fit mantesa benissimu, abbarrande belle comente fit milli annos fachet, de manera ispetziale pro su chi pertoccat s'iscrittu ma finas s'orale, tantu chi s'islandesu est a como, tra tottu sas limbas nordicas, cussa chi prus s'assimizat a su norrenu: un'islandesu, oje in die, podet leghere chene problemas una saga chi sos anticos suos aìan iscrittu in su seculu de XIII. Particularidades in grammatica, chi in atteras limbas sun iscumpartas o si an evòlviu, sun abbarradas belle goi in islandesu. In prus in Islanda, pro more de una politica limbistica chi dàet cara a su purismu, si fachet meda attensione a non che facher intrare paragulas istranzas e sos faveddos novos sun un imbentu chi picat dae su vocabolariu islandesu chi ja b'est. Si assimizat meda a s'islandesu su faroesu, sa limba de sas Isulas Fær Øer. + Aveiro: Aveiro, cunnotu comente sa “Benètzia de Portugallu” e, pro carchi tempus, narada “Noa Bragàntzia”, est una bidda portughesa, cabitale de su Distritu de Aveiro, in sa Rezione Tzentru e pertenende a sa sutarezione de su Vouga de Zosso, cun unos 55.291 abitadores. Sa leada urbana est formada dae sos trighinzos de Gloria e Vera Cruz (s'arzola orizinale de sa bidda). S'agatat unos 55 km. a su nordu-uestu de Coimbra e unos 70 km. a su suddu de Portu, sende sa bidda printzipale de sa sutarezione de su Vouga de Zosso cun 390.840 abitadores (2.011) e sa de tres biddas de sa rezione Tzentru, a pustis de Biseu e Coimbra. @@ -15409,6 +19078,7 @@ Est sea de una comuna de 78.450 abitadores (2.011) e 197,58 kmcd. de arzola, sutapartzida in deghe trighinzos. Sa comuna est alindada a su nordu dae sa comuna de Murtosa (siat peri sa Ria de Aveiro, siat peri terra), a su nordu-estu dae Albergaria-a-Velha, a s'estu dae Agueda, a su suddu dae Oliveira de Bairro, a su suddu-estu dae Vagos e dae Ilhavo (sende sos trèmenes cun custa ùrtima comuna aguarmente marcados peri terra e a mèdiu de sa ria), e cun una fasca relativamente astrinta de iscaru in s'Otzèanu Atràntigu, a s'uestu, peri su trighinzu de Sao Jacinto. Est una leada importante urbana, portenca, ferruviària, universidària e turìstiga. Un'imbarcadura tìpiga de Aveiro, chi nde surcat sos canales, est su moliceiro. S'ispetzialidade coghinale prus caraterìstiga de sa bidda est custituìda dae sos ovos moles (“oos moddes”), durcarias minudas a base de ou e farra in intro de òstias de formas bariadas (biscacu, pische, eac.). + Su chircadore de isteddos: Su chircadore de isteddos (tìtulu orizinale: “"Il cercatore di stelle"”) est unu romanzu in italianu de Daniela Curreli s'iscritora casteddarza. Su romanzu, iscritu in prima pessone cun protagonista masculinu, abordat dae unu puntu de bista sicolòzigu su tema grandiosu, misteriosu e infinitu de s'istima. @@ -15417,15 +19087,19 @@ Sa zenerosidade in s'ocupare de sos afetos est un calidade surprendidora in un'òmine, peroe Marianu rapresentat sa dèroga a sa règula, ca bivit cun podda si non donat istima. Imbòligat sas fèminas in sa maghia de s'apentu, curat sas fertas de sos coros issoro, alimentat sas acapiaduras peri ligàmenes fortes fìsigos e ispirituales, in s'ìnteri ch'intèrpretat sa paristòria de sa cassa a sos isteddos. Atuarmente, no esistit bortadura in limba sarda de custu romanzu. “Non b'at un'istima lèvia e un'istima forte. B'at unu ùnigu tipu de istima. Est su chi si presentat nuu in dae in antis de s'ànima e ti pedit de lu bestire”. Daniela Curreli + Abioisfasitis: S'abioisfasitis (mutida finas sìndroma de sas fitas oràrias, in ingresu “"jet lag"”) est una cundissione fisiolòziga dèvida a un'arteradura de sos rìtimos tzircadianos de sa carena in su casu de unu biazu ràpidu chi rugrat diferentes fitas oràrias, dae s'estu e dae s'uestu e dae s'estu a s'uestu (in custa ùrtima eventualidade, s'istrobu e su discumbèniu tirant a esser prus mannos), tipigamente unu biazu in aparèchiu. Sa cundissione de abioisfasitis podet tenner dies bariadas de dura finas a cando sa pessone si siat adatada cumpretamente a sa fita orària noa, cun recuperadura mèdia aguale a una die pro onzi rezione orària rugrada. Patint s'isfasitis in manera particulare sos pilotos de aparèchiu, s'echipazu e sos biazadores frechentes. Sas cumpanzias abiàtigas tenent regulativas cun s'intentu de cumbater sa podda de sos pilotos causada dae s'abioisfasitis. + Corpus Christi (Texas): Corpus Christi est una tzitade costerenca istadunidesa situada in su suddu de su Texas. Cunforme a su retzensimentu de 2012, tenet una pobuladura de 312.195 abitadores, sende sa de otu prus mannas de su Texas. Su nùmene latinu, chi sinnìfigat “Corpus de Cristos”, fiat istadu dadu a s'assentadorzu e a sa baìa inghiriadora dae Alonso Alvarez de Pineda s'isproradore in su 1519, addaghi aiat iscobertu sa baìa losana mesutropigale, in sa die nòdida chi tzelebraiat su “Corpus de Cristos”. Sa tzitade est istada paranumenada sa “tzitade ispumosa in s'oru de mare”, mescamente in sa literadura turìstiga. Sa tzitade tenet su de chimbe portos prus mannu de su paìsu e est sèrvida dae un'abioportu internassionale. + Michele Bravi: Michele Bravi (Città di Castello, 1994) est unu cantantu italianu. + Pietro Delitala: Pietro Delitala (Bosa, seculu de su XVI - 1613) est istau unu poete sardu, chi si ammentat pro esser istau su primu (e finas s'unicu in epoca chi non siat sa de oje) a iscrivere, in Sardigna, poesias in italianu. Bida. @@ -15433,8 +19107,10 @@ Su Delitala in su 1572 fit postu a presone, chin tottu probabilidade pro disamistade, ma una cummissione parlamentare de su viceré Conte d'Elda in su 1573 lu aìat fattu assòrbere. In su 1583 su frade Agostino Angelo accudìat a su Parlamentu Generale pro lu rappresentare, ma in su 1589 fit torra a presone, custa borta in sutta de s'Incuisitzione chi li aìat postu un'ammenda de 5.600 francos. Che fit essìu dae presone in su 1590 gràssias a s'amicu (e consultore de su Sant'Uffitziu) Giovanni Francesco Fara. Essìu dae presone, in su 1593 lu aìan ja cunvocau e custa borta ch'aìat postu a lu rappresentare Ramon de Cetrilla. S'aìat cojubau in su 1595 e aìat fattu 5 fizos: Agostino Angelo, Giovanni Geronimo, Pietro, Diego e Francesco. In su 1606 su viceré lu aìat premiau ca aìat sarbau sa tzitade sua de Bosa dae s'undadura de su Temu, su ribu chi b'est in mesu. Aìat iscrittu unu libreddu de cantones chin su titulu de "Rime Diverse" prubicau dae s'editore casteddaju Galcerino in su 1596. In su beranu e istìu de su 1594 fit che istranzu in Genova chin s'amicu de su marchesu Ambrogio Spinola e poi in Mondovì, a chìrriu de su santuariu de Vicoforte in pilligrinàzu. In sas Rimas suas, descrivet custu pilligrinazu, ma finas unu miraculu chi bi dìat àer dèpiu in su mese de Nadale de su matessi annu, cando su capitanu de su nabìlliu genovesu Pàtron Natteri aìat sarbau dae s'undadura de su Temu unu signore de Codronzànos, chi si tentabat sa sorte attraessànde su ribu chin su caddu suo. Sa poetica si depet bìere in su cuntestu de su filone petrarchista italianu de su Chimbichèntos, chin influentzias de Torquato Tasso, ma finas de atteros poetes sardos che Gerolamo Araolla, Gavino Sugner e atteros pacos chi aìan isseperàu de iscrivere in italianu, ind un'isula chi fit tando meda ispanitzada. + Salvatore Viale: Salvatore Viale (Bastìa, 6 de Capidànne de su 1787 - 23 de Sant'Andrìa de su 1861) est istau unu iscrittore, poete e magistrau corsicanu, su primu a iscrìvere in còssu un'opera de impòrtu literàriu, sa "Dionomachìa" (1817). De bidèas liberales, at tèntu unu importu mannu in sa pùnna de mantènner sa tradissione curturale de su populu cossu e at difesu su rolu de s'italianu che limba culta de s'isula. + Le ombre del passato: Le ombre del passato (in sardu:"Sas umbras de su tempus coladu") est unu romanzu grogu-nieddu-rosadu de Pier Luigi Cantarelli s'iscritore parmesu, editadu in su 2013 dae sa domo de imprenta “Zona” de Aretzu. Inredu. @@ -15443,12 +19119,15 @@ Sos mortorzos tenent una caraterìstiga comuna: sos mortos pertenent a su pessonale mèdigu e paramèdigu de sa crìniga sichiàtriga de s'ispidale de Parma. Su chestore, mancari siat istadu postu a su cunnoschimentu de sas cundissiones sicolòzigas difìziles in ue s'agatat su cummessàriu, at a insister pro chi siat isse su ch'inchertet, cunfiadore in sas capatzidades imbestigativas suas. A su cumintzu, Alessandro at a realizare sas imbestigaduras disganadamente, peroe cando s'intreat de s'imboligamentu de muzere sua in s'acontèssida, at a agatare torra s'istìmulu netzessàriu pro afrontare cun determinadura inimigos pertiassos chi zughent torra a unu tempus coladu misteriosu prenu de memòrias drammàtigas. + Limba pluritzentrica: Una limba pluritzèntrica est una limba chi tenet parìtzos istandard differentes. Est una limba, comente narat su lùmene, chin tzèntros medas, e cadaunu tenet assumancu carchi norma codificada a contu propriu. Generalmente, sas limbas pluritzentricas si imprèan che istrumentu politicu finas pro pònner làcanas a sos territorios, de manera chi su cuntzettu de "identidade natzionale" non si podat pònner a pàre chin su limbazu de sinzos suo. Pro facher carchi esempiu, si dìat pòder nàrrer chi s'inglesu, su frantzesu, su tedescu, su coreanu, su serbu-croatu, su Swahili, s'isvedesu, s'ispagnolu, s'arabu, s'armenu, su Bengali, su Hindi-Urdu, su Malay, su tzinesu e goi sichinde, sian limbas pluritzentricas. A s'imbèsse, cada limba chi tenet unu istandard ebìa si narat monotzèntrica; sun limbas monotzentricas, pro esempiu, su russu, su giapponesu e s'islandesu. + In articulo mortis: Sa fràsia latina In articulo mortis, bortada unu pacu non a sa littera, cheret narrer "a puntu de siche mòrrere". Sa frasia, picada dae su limbazu de crèsia, si impreat pro inditare su chi at fattu una pessona cando est in periculu de bida, est a narrer in su lettu de morte. In campu giuridicu s'espressione inditat su chi at nau una pessona (pro esempiu, sas boluntades suas) pacu prima de siche morrere. + José Delitala y Castelvì: José Delitala y Castelvì (Casteddu, 10 de Sant'Andrìa de su 1627 - 1703) est istau unu militare e politicu sardu. Bida. @@ -15455,6 +19134,7 @@ Fit su fizu minore, cufforma a Angelo di Girolamo Delitala e Maria Amat y Castelvì, de sa familia nobile de sos contes (marchesos dae su 1605) de Làcuni. Su babbu fit caballeri de s'ordine de Santiago, artziau a cussu gradu pro b'esser istau in sos esertzitos ispagnolos chin onore mannu e chin fertas medas a nde facher testimonia. A pustis de àer istudiau in sa tzitade in ube fit nàschiu, a s'edade de bindichi annos tuccabat a s'Ispagna in ube aìat acabbau s'educassione sua. Tando aìat fattu carriera militare arribande a su gradu de colonnellu. In su 1672, Càralu II de Ispagna lu ponet a gubernare su Capu de Sutta e sa Gallura. In su 1686, a pustis de sa morte de su conte de Fuensalida, aìat esertzitau sa funtzione de viceré "ad interim". Operas. Mancari chi s'impignu politicu suo fit mannu, tenìat amore pro sa curtura literaria. Est de su 1672 sa regòrta de poesias "Cima del monte Parnaso español con las tres musas castellanas Caliope, Urania y Euterpe", chi li aìan fattu unu lùmen puru in Ispagna. + S'hymnu sardu nationale: Est de sos annos trinta de su seculu de XIX, iscrittu (ind unu sardu logudoresu ma literàriu meda, chi in sa forma si assimizat a cussu de Giovanni Spano) dae su prèide Vittorio Angius, liberale e deputau a su Parlamentu Subalpinu. Sa musica l'aìat imbetzes cumposta su maistru tattaresu Giovanni Gonella (184-1854). Sa prima esecutzione at tentu locu in su teatru Tzivicu de Casteddu in su 20 de febràrju de su 1844. @@ -15463,8 +19143,10 @@ S'innu fit tando postu a costàzu chin sa Marcia Reale e poi bocau de su tottu in su 1947, ponèndeche comente innu italianu cussu de Mameli ("Il Canto degli Italiani"). In su 1991 s'innu fit postu in esecutzione dae sa banda de sos Carabineris in su Cuirinale in su 29 de maju; lu intendìan che omaju a s'orizine tataresa de su Presidente de sa Repubrica Francesco Cossiga. Fit torrau a sonare a sas dimissiones de su Capu de Istadu, in su 28 de aprile de su 1992. In su 2001 fit torrau a ch'esser postu in esecutzione a s'intèrru, pro disìzu suo, de Maria José de Savoia, s'urtima regina de s'Italia. + Tuone Udaina: Tuone Udaina (mortu in su 10 de Làmpadas), connottu finas comente Antonio Udina in italianu, est istada s'urtima pessona a tènner cumpetentzia attiva de su dalmaticu. Issu fit sa fonte printzipale de informatziones in supra de su limbazu de sos mannos suos, cussu de s'isula de "Veglia" ("Krk" in croatu), pro su limbista Matteo Bartoli, chi lu aìat intervistau in su 1897, mancari chi non seret propriu s' "ideale": non fit dalmaticu de limba mama e sa limba l'aìat imparada dae sos negossios chi sos mannos suos fachìan in dommo (comente aìat nau: "E-l mi tuota e la maja niena favlua cosaic, in veclisun, jali favlua ce jali kredua ce ju non kapaja, ma ju toč!" bortau "Babbu meu e mama mea goi faveddaban, faveddaban in "viklasun", pessande chi deo non los cumprendìo, ma aìo cumpresu tottu!"), in prus non la chistionabat prus dae oramai 20 annos e fit surdu e chene dentes: difattis, no an mai fattu registratziones sonoras in supra de sa limba chi faveddabat. Tuone Udaina traballabat che barbèri, e pro custu li naban finas "burbur". A sas ses de bortaedìe de su 10 de làmpadas in su 1898, una mina de terra lu aìat mortu e, chin issu, finas su dalmaticu ch'est iscumpartu pro semper. + Limba dalmatica: Su dalmàticu o dàlmata fit una limba romanza chi unu tempus si chistionabat peri sas costas de sa Dalmatzia. Fit una de sas limbas romanzas balcanicas. Sa documentassione istorica chi tenimus faveddat de duas macro-variedades printzipales: @@ -15473,15 +19155,18 @@ Sicund'a s'istoricu Giovanni de Castro, in su seculu de XI galu prus de 50.000 pessones chistionaban su dalmaticu. Peròe, chin tottus sas conchistas de sa Repubrica de Venetzia su dalmaticu fit in sa prus parte bocau in locu de su venetu: paret chi in sa tzitade de Zara custu siat accadìu ja in antis de su Rinaschimentu. Su dalmaticu raguseu fit imbetzes sa limba egemone de sa Repubrica de Ragusa finas a su seculu de XI, e isparta finas a sa meitade de su Battoschentos. Est gràssias a Giovanni Conversini de Ravenna (1343-1408), chi si chessàbat chi non podìat prus faveddare chin sa zente de Ragusa, semus a connoschentzia chi ja a s'acabbu de su seculu de XIV sa limba prus allegada in cùghe non fit prus su dalmaticu. Sa classe arta, a dontzi modu, fit bilìmbe si non trilìmbe, capàssa de faveddare siat su latinu, siat s'italianu, siat su limbazu islavu de Ragusa. Filippo de Diversis nat chi in sos annos 1434-1440, cando imparabat sa grammatica latina in Ragusa, in sos tribunales galu si chistionabat in dalmaticu, ma sos zuiches etottu chin issu faveddaban in italianu. Su dalmaticu raguseu siche fit estìntu in s'acabbu de su Battoschentos. Pro s'umanista raguseu Elio Lampridio Cerva (1460 - 1520) su dalmaticu fit una limba belle irmenticada, un'ammentu de pitzinnìa. In carchi trettu isolau, comente sas isulas de Quarnero e fortzis Lissa, su dalmaticu bi l'aìat fatta a supravvìvere chin tottu probabilidade finas a s'artziada de Napolione che limba chistionada dae comunidades de numeru mannu. S'urtimu a chistionare su limbazu de su nord, Tuone Udaina, siche fit mortu in Veglia pro s'iscoppiu de una mina de terra in su 1898; ma, prima de siche morrere, su glottologu Matteo Bartoli li aìat fattu un'intervista, prubicande prima in italianu (versione pèrdia e torrada a bortare pètzi dae pacu) e poi in tedescu unu saggiu in supra de su dalmaticu ("Das Dalmatische: altromanische Sprachreste von Veglia bis Ragusa und ihre Stellung in der apennino-balkanischen Romania"), galu un'opera de importu pro cumprender e istudiare custa limba antica. Edduncas, su dalmaticu che limba nou-latina est oje iscumpartu de su tottu. Chin "dalmaticu" oje si nat su limbazu croatu narau "čakavo-ikavo", chi faveddan sos croatos de Dalmatzia e chi at picau medas faveddos italianos e venetos e si bi poden galu bìer in intro medas elementos lessicales de probabile orizine dalmatica. Pro cantu pertoccat sas populassiones de limba veneta e italiana de sa Dalmatzia, sun como pacas e ispartas. + Limba nuraghesa: Chin limba nuraghèsa si inditat sa limba (o limbas, sicomente no nde ischimus belle nudda) chi sos nuraghèsos faveddaban, in antis chi sa Sardigna e sa Còssiga sèren latinitzàdas. Mancantzia de fontes. Sicomente no amus mai iscopertu repertu perunu chin iscrittos chi si podan refèrrer a carchi limba nuraghesa, pro commo sa prus parte de istudiosos pessat chi sos nuraghesos non connoschìan s'iscrittura. No azuat su fattu chi s'antica limba protosarda che l'apat iscantzellada su latinu in su cursu de s'edade nuraghesa. In mancantzia de calesisiat fonte, si podet petzi narrer carchi teoria o ipotesi. Carchi chirca de Gigi Sanna ch'at fattu essire a campu sa possibilidade chi una iscrittura Nuraghesa o Shardana, in antis chi fin arribaos sos Fenìtzios, esistìat comuncas. + Cesare Casella: Cesare Casella (Pavia, 22 de trìulas de 1969) est istadu sa bìtima de unu de sos sechestros de pessone a tràmunu de luissione prus longos acontèssidos carchi bia in Itàlia. L'aiant recatadu in Pavia su 18 de ghennarzu de 1988 e redassadu inche Natile di Careri, in Calàbria, su 30 de ghennarzu de 1990. Pro s'alliberamentu suo fiat istada pagada (su 14 de austu de 1988) una luissione de milli milliones de francos betzos, sena resurtadu. S'atentu de sos mèdios massivos chirru a su sechestru fiat crèschidu in manera cussideràbile in su làmpadas de 1989, addaghi sa mama de Cesare, Angiolina Montagna – cunnota comente Angela Casella (1946-2011) e narada a pustis “Mama balente” - si nche fiat zuta a Calàbria e aiat pèdidu, in sas pratzas, s'alliberamentu de fizu suo e un'interventu prus mannu dae bandas de s'Istadu. Subra de s'acontèssida, Cesare Casella at iscritu unu libru, editadu dae Rizzoli, a tìtulu “734 dies a largu dae domo”. + Mudìmine de imprenta: Su mudìmine de imprenta est s'issèberu de no fagher pubrigare noas subra de un'episòdiu determinadu de interessu de sos mèdios massivos. Motivaduras. @@ -15491,16 +19176,19 @@ Moende cun sos annos otanta, s'ispressura at printzipiadu a s'utilizare finas in cuntestos isportivos, in contu de atretas o echipas chi si negant a responder a sas pregontas de ziornalistas o a lis dispensare informaduras. Custu impreu “lizeri” est zuigadu de sabore dudosu dae una parte cussideràbile de s'opinione pùbriga, dada sa diferèntzia evidente cun su cuntestu sèriu e deligadu de sos sechestros de pessone. Mudìmine de imprenta in Wikipedia. In su casu de su recatamentu de David Rodhe su reporteri de su New York Times dae bandas de sas milìtzias talebanas in Pachistanu, su diàriu aiat detzìdidu de no ponner in evidèntzia sa noa, pro no trubare chighillu e cumprigare sas assiones realizadas cun a finalidade de nche cromper a s'alliberamentu de su cullaboradore suo pròpiu. Pro nche sizire s'intentu naradu, su ziornale de Noa Iorcu aiat pèdidu sa cullaboradura de Wikipedia, chi aiat atzetadu. Difatis, pro diferentes meses Jimmy Wales e unos cantos amministradores aiant brocadu sa pàzina chi pertocaiat su cronista. Custa assione aiat iscadenadu sa rebellia de medas utilizadores, chi obiamente fiant a sas iscuras de sas motivaduras chi nch'ant zutu a custu. Cun s'alliberamentu de su cronista, acontèssidu su 20 de làmpadas de 2009, Wikipedia at craridu sas motivaduras de su zestu suo. + Campubassu: Campubassu est una bidda italiana de 48.398 abitadores, cabitale de sa provìntzia numenale e de sa rezione de su Molise. Prima bidda de sa rezione pro pobuladura, s'agatat a 701 metros subra de su livellu de su mare, resurtende duncas sa de tres cabitales rezionales prus arta de Itàlia a pustis de Potèntzia e S'Àbila. Sa bidda, de orìzine longubarda, est posta in sa zona cumprèndida intre sos rios Biferno e Fortore. S'arrodu istòrigu incruit numerosas testimonias de sas diferentes èpogas istòrigas, dae sa crèsia millidughentesa de San Leonardu a su casteddu Monforte millichimbighentesu e a sa catedrale noucràssiga de sa Santìssima Trinidade. Sa bidda est sea archipiscamale metropolitana (archidiòtzesis de Campubassu-Boiano) e de s'Universidade de sos istùdios de su Molise. + Contrabandu: Su contrabandu est unu tràfigu illìtzitu de mercantzias intre Istados e nassiones diferentes sena su pagamentu de sas godetas duanales o in rebellia a sa règulas chi lìmitant su cumèrtziu de benes determinados; sas mercantzias ozetu de contrabandu podent esser, pro narrer: Su contrabandu est istadu semper cuntrastadu dae sos diferentes Istados a mèdiu de su cuntrollu de sas làcanas e peri lezisraduras chi prebident penalidades dinarencas e presonales. Su contrabandu de zigarretas in Itàlia. In sos annos setanta de su sègulu coladu, su contrabandu de zigarretas, chi aproghilaiat su prus dae s'Apùlia, “puntu de arribada” de custa atividade, nch'aiat sizidu livellos de economia atzuvada ch'imboligaiant unu nùmeru mannu de pessones, mescamente in sas tres tzitades a ue faghiant referèntzia sas rotas de intrada a su paìsu: Nàpule, Benètzia e Zènova. S'economia narada fiat tollerada ampramente in unu tempus de crisis econòmiga grae dae sas fortzas de seguràntzia in su nùmene de s'”amortizadore sotziale”, cun s'intentu de prebenner crìmines prus graes dae bandas de sas pessones imboligadas in su tràfigu. Difatis, sas operaduras de iscàrrigu in bidda acontessiant suta de sos ogros de totu sa zente e sas imbarcaduras etotu fiant seguradas sena castigadas in sos portos (francu in Benètzia, in ue chie si siat las podiat segurare a curtzu de su portale de domo). Sas imbarcaduras naradas moiant zenerarmente a de note in nùmeru mannu e in su matessi tempus essende dae su mare territoriale, foras de su cale las isetaiant naes-carretones bentulende banderas umbra e, a pustis de carrigare, torraiant a bidda topende fitianu cun cuntrollos de sa polima fisgale. + Aparcadore illìtzitu: Sos aparcadores o istassionadores illìtzitos sunt pessones ch'isvilupant sena autorizadura su rolu de tentadores de beìculos motorizados in zonas su prus pùbrigas destinadas, regularmente o nono, a s'aparcamentu. Caraterìstigas. @@ -15511,13 +19199,16 @@ In unos cantos casos, s'aparcamentu illìtzitu est pratigadu in sas fascas biaìtas, o siat reguladas peri s'istassionamentu contra costu. S'automobilista si bidet duncas custrìnghidu a pagare tantu sa tarifa regulare che s'aparcadore illìtzitu. Sunt istadas bariadas, belle ch'isporàdigas, sas assiones de sos istituimentos pro chircare de ponner camu a su fenòmenu, peroe finas a como sunt resurtadas su prus ineficassas. In onzi modu, est bonu chi chie si siat s'abizet de sa presèntzia de aparcadores illìtzitos sinzalet deretu su fatu a su 112 o a su 113. + Peter O'Toole: Peter Seamus Lorcan O'Toole (Connemara, 14 Nadale, 1934 – 14 Nadale 2013), fit unu attore de s'Irlanda. + Benaltrismu: Benaltrìsmu, benatterìsmu o benattrìsmu ("benaltrismo" in italianu) est unu noulozismu chi b’est in su campu de sas issientzias politicas (italianas). Su faveddu fachet sintesi de s’espressione “Atteru bi dìat bòlere!” chi s’impreat pro inditare s’orizine o su sorvimentu de unu problema ind un’atteru chi si credet, a bisu de su chi faveddat, semper de prus mannu importu de su chi narat s’attera pessone in meritu. Imprèu. Sa tesi benatterista si esponet semper in mesu o a s’acabbu de un’arresonu, contr’a su tentativu de acattare ind unu problema siat s’orizine siat su sorvimentu suo, nande chi “tantu ja sun custos sos problemas!” de manera ironica o “tantu sos problemas sun atteros”. Custa est una manera pro chi s’autore podat rebuzare e botzare derettu comente “illegittima ca est inutile” calesisiat cosa o resurtau chi b’est essinde a capu de una chistione, chene narrer peroe su chi pessat abberu in supra de sa chistione etottu e de su chi sos atteros b’an pessau a pizu. Su benatterismu est una fallacia logica chi a s’ispissu sa zente bi rughet cando si chistionat de materia cuntroversa, mascamente politica, pro che fughire dae s’arresonu chene si esponnere nande chi, prima de pessare a custu problema, dìat toccare a lu fachere pro “sos problemas mannos de sa zente”, istande chiettu e tranchillu ca, tantu, nemmos lìllu at a dimandare itte dìan essere, cussos “problemas mannos”. + Istorbu de personalidade: In psichiatria su istòrbu de pessonalidade inditat sos chi tenen, appuntu, una pessonalidade non elastica cuffòrma a s’ambiente sotziale chi los inghìriat, cosa chi podet trisinare impare siat su campu cognitivu, siat cussu affettivu, siat cussu interpessonale e goi sichinde. No est un’istorbu de conca, ca cussu de pessonalidade est in genere prus lepiu, ma sichit a si afforticare in su tempus sende egosintonicu (chi sa pessone etottu non si nd’abbizzat e antzis lu atzetat) e a su matessi tempus alloplasticu (cambiat s’ambiente in ube sa pessone zirat, ma non a issa). Descritzione. @@ -15531,6 +19222,7 @@ Su grupu B presentat cumportamentos cussideraos “teatrales” e “drammaticos”, in prus a peruna empatìa de su sozetu. GRUPU C. In su grupu C su sozetu tenet bassa autostima e finas timoria de arreu. + Su Hobbit: Su Hobbit (in limba orizinale "The Hobbit" o "There and back again", ovverosiat "tuccàda e torràda") est unu romantzu fantasy chi John Ronal Ruel Tolkien aìat iscrittu e prubicau pro sa prima bìa in su 1937. Su sichidore suo at a esser Su Segnore de sos Aneddos ("The Lord of the Rings"). Su romantzu tenet unos cantos elementos de importu, chi si acattan in sos atteros traballos de Tolkien in supra de sa Terra de Mesu: s'Unicu Aneddu at a essere su tema tzentrale de Su Segnore de sos Aneddos, mentras chi sas ispadas elficas anticas de Gondolin nos torran a ammentare su chi contat su Silmarillion. Su tema de s'eroismu est tzentrale, ca su romantzu in medas lu an bìdu comente una metafora de sa Prima Gherra Mundiale, in ube massajos e zente de campagna in generale fit ghettada in su trintzeramentu nande chi sa gherra fit "atzione eroica". @@ -15537,10 +19229,12 @@ Su Hobbit e sos atteros duos libros postos a pare fachen un'unicu contu chi addurat pro tottus sas battor Eras chi Tolkien si aìat immazinau. In sa Prima Era, chi contat su Silmarillion, b'at sa cosmogonìa, sa genesi de sas ratzas (posta a banda cussa de sos Hobbit) e su chi zirat in tundu a su primu Segnore iscùru, Melkor; in sa de duas, chi nde contat s'appendice a Su Segnore de sos Aneddos e a s'Akallabêth (parte de su Silmarillion), b'at s'artziada e sa rutta de su regnu de sos Omines de Nùmenor e sa sestadura de sos Anellos de sos Elfos, chi los azuat in custu Sauron, novu Segnore iscuru poi ispèrdiu chin s'alliantzia manna tra Omines e Elfos. In sa de tres, chi nde contan siat su Hobbit siat su Segnore de sos Aneddos, b'at sa reconchista de s'ascusòrju nanicu chi aìat furau Smaug e sa gherra de s'Aneddu, torra contr'a Sauron. In sa de battor, chi no nde contat perunu libru, sos Omines pican su podere in sa Terra de Mesu acabbande sas atteras ratzas. Istoria. Su maghiàrju Gandalf, paris chin trèichi nanos, fachet bìsita a Bilbo Baggins, unu hobbit chi vivet in Hobbiville, in sa Contea, e li ispiegat chi custos nanos, chi los cumandat Thorin Iscududechèrcu, bolen torrare a conchistare su regnu de Erebor, sa domo chi tando fit issoro prima chi lìlla furèsit s'iscurtone Smaug. Gandalf lu arròlat che iscassinadore, ca est bravu a iscassinare, e sos cumpanzos li promittin su battordichèsimu de s'ascusorju chi b'est in sa muntagna. Bilbo, comente tottus sos hobbit, est unu chi li piachet abbarrare in dommo fughinde su periculu, ma dorminde e pipande, ma a sa fine lu cumbinchen e tando tuccat chin sos nanos. A pustis de unu muntone de avventuras, sos cumpanzos arriban a Erebor e la illìberan dae su iscurtone. Bilbo ch'at a torrare a dommo riccu e chind unu aneddu de cabàle mannu. + Rebolussione rumena: Sa rebolussione rumena de 1.989 fiat istada custituìda dae una filera de abolotos e de protestos isvilupados in su paìsu intreu in su nadale de 1.989 e chi nch'aiant zutu a su bortulamentu de su rezìmene comunista, tando ghiadu dae Nicolae Ceausescu, e a s'isecutadura de su ditadore e de muzere sua. Che in sos àteros paìsos de s'Europa levantesa, sa majoria ischerfadora de sa pobuladura fiat insatisfata cun sa situassione. S'ausèntzia de onzi liberdade tzivile e sa polìtiga econòmiga de Ceausescu (rembussu de su dèbidu furasteri peri s'isportadura de sa produidura agrìcula cumbinadu cun prozetos de fraigos subradimensionados) aiant zutu a su sufogamentu de onzi bida sotziale e a s'impoberamentu zenerale de sa pobulassione. Su merchinzu alimentàriu e s'atmosfera de suspetu e terrore intratenta dae sa polima segreda (Securitate) fiant sas mitzas printzipales de malispètzia. De totu sos paìsos de s'estu chi aiant revessadu sos rezìmenes in su podere a pustis de sa ruta de su muru de Berilinu in su barigare de s'atonzu e de s'ierru de 1.989-1.990, sa Rumania fiat istada s'ùnigu in ue custu mudamentu fiant acontèssidu in su sàmbene, cun unas 60.000 bìtimas mortales de su rezìmene abaliadas. + Cyberbullismu: Su cyberbullismu est unu faeddu, pigadu dae s'inglesu, pro inditare s'attu de dare infàdu a una pessone pro mèdiu de istrumentos elettronicos comente internet, sas e-mail, sos blog, sos telefoneddos, e goi sighinde. Sa paraula l'at imbentada s'educadore canadesu Bill Belsey. Comente su bullismu in sa vida reale, su "frade" in cussa virtuale podet esser una violadùra de su Còdighe Tzivile, de cussu Penale e, pro cantu pertoccat sa leze italiana, de su de sa Privacy (D.Lgs 196 de su 2003). @@ -15547,37 +19241,47 @@ Oe in die, su 34% de su bullismu est in sa retza; mancari chi si presentet a manera diversa, finas cussu chi b'est in su web est bullismu, podende causare dannu psicologicu mannu a chie nde ruet vittima. Differentzias cunforma su bullismu "traditzionale". Cunfòrma su bullismu traditzionale in sa vida reale, s'imprèu de mèdios elettronicos li daet a su cyberbullismu unas cantas caratteristicas ispetziales: + Andera GR 20: S'andera GR 20, ubigada in Còrsiga e longa 200 km., est cussiderada una de sas anderas prus difìziles e suzestivas in Europa. S'isterrit dae Calinzana, in su nordu-uestu de s'ìsula, finas a Conca, in su suddu-estu, sizende artàrias de prus de 2.000 metros e permitende de ammirare paisazos istupendos pobulados dae fauna agreste bundantziosa. Sos caminadores cumpetitivos bene assussados sunt capatzos de la cuguzare in prus pagu de una die e mesu, cando chi a sos caminadores normales (ch'in onzi casu devint possuer tzerta isperièntzia) est cussizàbile a si leare 15 dies a su nessi pro cumpretare su cursàriu e a afrontare s'imprendimentu petzi a s'istiu. S'andera est sinzolada in ruju e arbu e non devet esser abandonada mai. Su cursàriu rugrat unos cantos trighinzos in ue est possìbile a si reaprovisionare, e est probidu de refuzos in ue a colare sa note. + Pinzutu: Pinzùtu, chin su prurale chi fachet in "pinzùti" (pronuntzia in corsicanu: , pronuntzia frantzesa: , in sardu "puntzùdu" e in italianu "appuntito"), est una paràgula mala chi sa zente de Còssiga imprèat pro inditàre sos continentales, ca tènen un'atzèntu "appuntìu" chi in s'allèga de sos corsicanos imbètzes non b'at (pro custu sos zovanos lis nàran pèri "le pinz", chin su matessi sinnìficu). Su faveddu est de imprèu comùnu fìntzas pro sos turistas e istrànzos in generale, peròe. Orìzine de su favèddu. Sos corsicanos naran a sos atteros frantzesos "pinzuti" dae sa Battalla de Ponte Novu, in ube s'armada de Pascale Paoli gherràbat contr'a sos continentales, pro mòre de su berrìttu a tres pùntas de s'esèrtzitu issoro. + Battalla de Ponte Novu: Sa battalla de Ponte Novu (in còssu "battaglia di Ponte Novu" e in frantzesu "bataille de Ponte Novu") est una pelèa chi si at gherràu in dùas dìes, dae s'8 a su 9 de màju de su 1769, tra sos indipendentistas de sa Repùbrica Corsicana paolìna e sos mertzenàrios prussianos a un'ala, e a s'àttera sas armadas de su re frantzèsu Luìsu de XV, chi sos granadèris frantzesos aìan ghiau pro s'istrada de Còrte (su capu de locu de sa natzione corsicana de tando). Custa battalla, chi bìet sa definitìva bìnchida de sos ùrtimos, ponet accàbbu a sa ghèrra tra sos frantzesos e sos indipendentistas corsicanos: difàttis, su 13 de làmpadas de su 1769 Pascàle Paoli tuccàbat dae Portivèchju (còmmo Porto Vecchio) in Gran Bretagna. S'indipendèntzia de s'ìsula fit oramài accabbàda de manèra uffitziàle. Su ponte fit derrùtu in sa secùnda gherra mundiale, ma s'ammèntu de sa battàlla est gàlu presènte mèda in sos corsicanos, mascamènte cussos natzionalistas, chi la bìen comènte un'òpera de resistèntzia eròica. + Boe marinu: Su bòe marìnu ("monachus monachus") est unu mammìferu de sa famìlia "Phocidae". Est un'ispètzie in perìculu de si estìnghere, tantu chi oje in dìe non bi nd'at chi unos 500 in tottu su mundu. S'areale de su bòe marinu cumprendìat tottu su Mare de Mesu, su Mare Nigheddu, sas costèras atlanticas de Ispagna e Portogallu, Maroccu, Mauritania, Madera e Canarias. Oje chi est oje, peròe, sich'est belle ispàrtu dae su Mare de Mesu, pro more de s'attividade umana in costa (pìsca e càtza, turismu, palattos e gòi sichinde). Non bi nd'abbarrat chi 500 esemplares in grùstios ispèrdios in Grèghia e Turchia, e fintzas in su nord-ovest de s'Africa (Maroccu, Mauritania e Madera). In Sardinna fortzis bi nd'at galu calicunu, in su trettu tzentru-orientale de s'Ozzastra. + Limba galega: Su galegu (connottu finas che galitzianu) est una limba romantza nàschia in su seculu de XII in su trettu de ponente de s'antica provintzia romana Gallaecia, chi cumprendìat sa Galitzia de commo, su nord de su Portogallu e sas terras a curtzu de levante. S'attera limba chi naschit in custa terra est su leonesu, chi s'assimizat meda a su galitzianu. Su galegu-portughesu fit belle arribau a essere una limba culta foras dae sa Galitzia e dae su Portugallu, e aìat tentu un'esistentzia uffitziale pro 700 annos, perdendela in su seculu de XIV. Sa debìlesa de sa limba at permìtiu a su castiglianu de cumandare, finas a su seculu de XIX: custu periodu lu an ammentare nàndelis "Séculos Escuros". Como su galegu est sa limba ufitziale de Galitzia, chi faveddan 3 miliones de pessones paris chin s'ispagnolu. + Radical chic: Radical chic est un'espressione idiomatica, chi benit dae s'inglesu, pro inditare sos de s'arta burghesìa o de sa classe mediàna chi, tantu pro sichìre una moda o pro interèssu pessonale o ipocrisìa, tenen ideas de estrema manca chi b'andan contr'a sa classe de appartenèntzia issoro. A s'ispissu b'at unu tzertu sentìdu de menisprèssiu pro su dinàre, fràncu poi vìver una vida chin attividades de balànzu chi issos etottu, cara a sos atteros, dìan definire de custa manera. In prus, non bènit a mancare su menisprèssiu tipicamente aristocraticu e elitìsta pro s'ignoràntzia de "sos atteros", ca si presentan chind unu tzertu presùmu de superioridàde, mascamènte curturale: custu ca sos de s'ala "radical chic" in realtade istròchen male, chène lu ischìre, cumportamèntos de sos artistas "bohémien" chi, vortàos a banalidade, oje comùnican un'idèa snobìstica. + Limba napulitana: Su napulitànu ("napulitano") est un'idioma romanzu chi, paris chin s'italianu, faveddan in tottu s'Italia de zòsso, in Campania, Basilicata, Calabria de sùsu, Abrutzu, Molise, Puglia e sa parte de Latziu chi est a làcana chin sa Campania: ovverosìat, tottus sas terras chi tando fachìan parte de su Regnu de sas Duas Sitzìlias in sa banda de su faru de Messina, in ube sa limba natzionale fit appuntu su napulitanu, mèntras chi prus a zosso bi fit su sitzilianu. In su seculu de XVI re Ferdinando su Cattolicu aìat impostu su castiglianu che nova limba uffitziale e su napolitanu, a libellu amministrativu, toppicabat in sos uffitzios de dipromatzia e in sos funtzionarios prùbicos: su cardinale Girolamo Seripando, in su 1554, aìat isseperàu de che bocare su napulitanu foras dae cùghe puru, ponèndeche su toscanu. Pro seculos su napulitanu est istau unu ponte tra su mundu classicu e cussu modernu, isparghinànde sa moda de s'«amor cortese» in sa poesia otzidentale, su tragicomicu (Vaiasseide, Pulcinella); in prus, in napulitanu b'an iscrittu pro sa prima bìa sos contos prus connottos de sa curtura europea moderna e premoderna, comente Chisinèddula e sa Bella Addormentada. Oje su napulitanu si connoschet pèri tottu su mundu pro sas cantones folkloricas chi li ziran a tundu. Naturalmente su veru napuletanu est faveddau in Napoli, ispetzialmente in sos riones populares de Napoli. Sa limba napulitana tenet una litteradura importante in prosa, su teatru de Eduardo De Filippo, in poesia, de Totò e ateros, e in sa cantone dae su 1600 a oje, connotta in tottube. + Limba friulana: Su friulanu ("furlan") est un'idioma noulatinu chi fachet parte de su grupu de sas limbas retoromantzas, paris chin su romanciu e su ladinu. Chistionada in Friuli-Venetzia Giulia e ind una parte minore de su Venetu, si la reconnoschet dae su 1999 che limba de minorìa istorica e posta in sutta de tutela a libellu locale. Est sa limba retoromantza prus faveddada. + Ninja Gaiden (videojocu de su 2004): Ninja Gaiden est unu videojocu de atzione in 3D, prubicau in su 2004 petzi pro Xbox. Affacch'e paritzos atteros titulos, su jocu fachet parte de sa sèria de Ninha Gaiden, chi bìet che protagonista su ninja Ryu Hayabusa. Approfettande de sa (tando) manna potentzia tènnica de Xbox, su Team Ninja aìat isseperàu de tòrrare a propònner sa formula classica de sos jocos de atzione "annos '90" ind una bèste nova, arribande a isvilupare custu titulu chi, sicund'a sa critica, est unu de sos menzus action-game de tottus sos tempos. Cando fit essìu, Ninja Gaiden aìat tentu tzoccamànos pro sa grafica sua, chi tando fachìat abberu ispàntu, unìa a una jocabilidade chi fit bèlle a s'istàdiu de perfetzione. Su sutzèssu de Ninja Gaiden fit tantu mannu, chi su Team Ninja aìat sichìu a nde fàcher atteros in forma de sequel e duos remake. + Craic: Craic (/ʔkræk/ KRAK), o crack, est unu favèddu chi sos irlandesos imprèan mèda pro sa tzàrra (cussa chi fachet casìnu in particulàre) e cosa ispassiòsa in generale; si pònet a pàre, a s'ispìssu, chin s'artìculu definìu, sènde dùncas "the craic". Custa paràgula at un'istòria curiosa a pàlas suas: s'inglesu "crack" lu aìat picàu s'irlandesu, benìnde "craic", in sa meitàde de su seculu de XX, e a pùstis su "spelling" irlandesu chi nd'at resurtàu lu at picàu tòrra s'inglesu. Crìticas. @@ -15584,11 +19288,13 @@ Sa paragula "craic" at pèsau unu muntòne de criticas, mascamènte de sos purìstas chi li nàran "fràssu irlandesu" ("fake Irish") o unu noulozismu pseudo-gaèlicu, ma fìntzas prus "sotziulogicas" nànde chi est s'espressione de s'idealtìpu (istereòtipu) de s'irlandesu. Sotziulogìa. Sa paragula est còmmo parte de sa curtura irlandesa. Su professore Eileen M. Trauth aìat naràu chi, mancàri chi nd'aìat falàda de àbba sùtta de sos pòntes dàe càndo s'Irlanda fit gàlu terra de massàjos, s'importàntzia chi tènet a libellu traditzionale su cuntzèttu de "craic" abbàrrat galu, tantu chi sos traballadòres li dàen càra pro zuicàre sa calidàde de vida. + Ricciotti Greatti: Ricciotti Greatti (Basiliano (Ùdine), 13 de santugaìne de 1939) est unu fubaleri italianu antigu, in sa posissione de mesucampista. Carrera. Crèschidu in su Spilimbergo, s'istrenat in sa Sèrie A cun sa camiseta de sa Frorentziana su 10 de santugaìne de 1.958 in s'addòviu disputadu in Triestu contra a sa Triestesa e bintu dae sos tanados pro 3-1. In s'istajone posteriore, zogat in su Palermu, in ue totalizat 16 presèntzias marchende bator golos. Posteriormente colat a sa Rezana, in ue abarrat tres istajones. Crompit a su Casteddu pro 32 milliones de francos betzos in s'istassione 1.963-1.964 e b'at a abarrare finas a s'agabu de sa carrera, logrende s'iscudete in su 1.969-1.970. At realizadu in totu sas istajones de profissionale, francu in s'ùrtima, addaghi aiat zogadu 10 partidas. Aiat marcadu grobarmente 54 puntos in sa carrera sua de profissionale. + Autodeterminatzione: Su printzìpiu de autodeterminatziòne de sos pòpulos affìrmat su derèttu de unu populu in sutta de domìniu istrànzu a si picàre s'indipendèntzia, a istàre chind un'àtteru istadu o, a dòntzi modu, a pòder isseperàre su rezìme polìticu chi issos bòlen. Custu printzipiu est una lèze de su derettu internatzionale generale, est a nàrrer una leze chi sos effettos giuridicos suos bàlen pro tottu sa Comunidade de sos Istados. In prus, custu printzipiu est fìntzas una leze de "ius cogens", ovverosiat unu derettu e printzipiu màssimu de su derettu internatzionale, e mal'a iscantzellàre pro mèdiu de cunventziònes internatzionales. Comente càpitat pro tottus sas lezes de su derettu internatzionale, fintzas cussu de autodeterminatzione lu ratìfican lezes internas a sos istados, pro esempiu in Italia sa L.n.881/1977, e balet che leze de Istadu chi balet de prus de su derettu internu (Cass.pen. 21-3 1975). @@ -15595,6 +19301,7 @@ Istòria. Dae s'Ottichèntos in susu s'Europa, s'America e su restu de su mundu an connottu sa dottrìna politica de su natzionalismu, chi fit tantu forte dae arribare a sos duos istados, tando sìmbulos de sa pelèa ideologica, chi an cambiau s'istoria contemporanea, ovverosìat sos Istados Unidos chin Thomas Woodrow Wilson e s'URSS chin Vladimir Lenin. Issos an reconnòttu su printzipiu in duas maneras differentes, s'unu mascamènte chin sos fentomàos "14 puntos" e sa nàschia de sa Sociedade de sas Natziones, s'atteru chin s'ispìnta de s'Internatzionale de Tres chi, pro esèmpiu, aìat custrìntu su Partidu Comunista Sudafricanu a sìche lassàre a pàlas sa polìtica filo-bianca pro su derettu de sa populatzione nighèdda a gubernare. Ambosduos sun pares, ca an dèpiu fàcher passos addaesècus in favòre de issèperos meda "realpolitik": bàstet bìer sa nova làcana geopolitica chi ch'aìat essìu a s'accabbu de sa prima gherra mundiale, oppùru su fattu chi s'URSS reconnoschìat su derettu in chistiòne a sas Repùbricas suas, fràncu non lu pònner in pratica mai fìntzas a su tempus de sa "Perestrojka". Su printzipiu de autodeterminatzione de sos populos si at isviluppàu de manera unu pacu prus cumprìa in sa secùnda meitàde de su Novichèntos, in su 1945 a s'accabbu de sa secunda gherra mundiale. Est istàda s'Organitzassione de sas Natziones Unìas (ONU) in particulare a nde promògher s'isvilùppu in ìntro de sa Comunidade de sos Istados. + Unione Sovietica: Sa Uniòne de sas Repùbricas Sotzialìstas Sovièticas (URSS) (in russu: "Союз Советских Социалистических Республик – СССР"), connòtta fìntzas comènte Unione Sovietica ("Сов́етский Со́юз") fit unu istàdu federale comunista de s'Euràsia nordorientale. Istoria. @@ -15601,6 +19308,7 @@ Fit nàschia in su 30 de Nadàle de su 1922, bocàndeche s'Impèriu Tzarìsta a pùstis de sa ghèrra tzivìle russa, e sìche fit morta in su 26 de Nadale de su 1991, a pustis de esser istada, pàris chin su prus mannu inìmicu suo de sos Istados Unidos, una superpotèntzia a libèllu mundiale e unu de sos prus mannos protagonistas de s'istoria de su sèculu de XX, sìat in sa prima meitàde de su seculu sìat in sa Segunda Gherra Mundiale, siat a pustis de sa gherra e a su cumìntzu de sa Gherra Frìtta. Su nùmeru de sas repubricas chi nde fachìan parte fit meda cambiàda in su tèmpus. Pacu prima de sìche mòrrer, 15 Repubricas Sotzialistas Sovieticas fachian parte de sa Federatzione, chin sa prus manna sènde cussa Russa, chi si narat oje Federatzione Russa. Eddùncas, fintzas sa mannèsa de sas terras fit cambiada meda, sènde comùncas prus o màncu manna cantu s'Imperiu Russu, chène peròe Polonia e Finlandia. B'aìat unu partidu politicu ebbìa chi fit reconnottu de manèra uffitziale, su Partidu Comunista de s'Unione Sovietica (PCUS), chi lu ghiàbat unu segretariu generale e su Politburo, chi fit su sìmbulu mundiale de s'ideologia comunista in su seculu de XX. + Assaditos: Sos assaditos sunt ischidonetes de petza de berveghe tìpigos de sa coghina abrutzesa. Orìzines. @@ -15619,18 +19327,22 @@ Tradissionarmente, cherent mandigados isfilende sos cantzigheddos de petza de unu a unu, mantenende-los astrintos intre sas dentes e tirende su truncheddu chirru a s'istremidade. Festas e pioladas. Sa festa prus fontomada chi s'isvilupat in s'ondra de sos assaditos non tenet logu in Abrutzu comente si diat poder pessare, si nono in Cosio Valtellino, in sa provìntzia de Sondri. Sa “Festa de sos assaditos”, chi s'isvilupat in sos ùrtimos duos agabos de chida de su mese de cabudanni, atraighet onzi annu mizas de apentados. + Pasquale Paoli: Filippo Antonio Pasquale de Paoli, o "Pascàle Paoli", (Stretta di Morosaglia, 6 de aprìle de su 1725 – Londra, 5 de febràrju de su 1807) est istau unu politicu, militare e generale còssu, tèntu dae medas natzionalistas corsicanos in cunsìderu comènte "u Babbu di a Patria". Bida. Paoli fit nàschiu in Stretta di Morosaglia, fizu de Giacinto Paoli, chi aìat ghiàu sos rebèrdes de Còssiga contr'a su domìniu genovesu. Pascale aìat tando sichìu a babbu suo in distèrru in su 1738, gherrande in intro de s'esèrtzitu napulitanu; torrande a falàre in Cossiga, in su 29 de aprile de su 1755, fit bènniu a cumandante de sas fortzas reberdes, che "generale de sa Natzione Còssa". In su mese de Sant'Andrìa de su matessi annu, fit proclamàda s'indipendentzia de s'ìsula, chi a custu puntu si at fattu costitutzione, amministratzione, sistema zudissiàriu e esertzitu. Chind una sèria de attaccos, Pascale fit resèssiu a nde catzàre tottus sos genovesos dae s'isula, pòsta a banda carchi tzittàde accùrtzu a su mare. Tando fit a su gubèrnu battìnde medas riformas. At fravicàu in Corte, bidda posta in su tzentru de s'isula, un'universidade (torràd'a apèrrer pètzi in sos annos '80 de su Novichèntos). In su 1767 sìche aìat picàu s'ìsula de Capraia dae sos genovesos chi, oramài dèbiles pro chistiònes finantziàrias e non prus capàssos de dare càra a sa Còssiga, fin custrìntos a la dare a sa Frantza, chi tando aìat conchistàu s'isula pro nde fàcher unu possedimèntu pessonàle de Luisi de XV. Pro duos annos Paoli aìat gherràu chin sos invasòres novos, fìntzas a cando in su 1769 lu aìan bìntu sas fortzas de su conte de Vaux e fit tando custrintu a disterràre in Gran Bretagna. In su 1789 sìch'andàbat a Parigi chin su permissu de s'Assemblea Costituente, e chin su gradu de generale lu aìan torrau a mandàre in Cossiga. Ma Paoli, chi li fachìat àscamu su chi sa revolutzione frantzesa fit benìnde a èsser, e chin sa Conventzione chi li nàbat de esser unu traitòre, aìat cunvocàu in su 1793 in Corte un'assemblea, chin issu etòttu a fàcher de presidente, e decrarànde s'indipendentzia dae sa Frantza aìat chircàu de cuntzèder, de bàdas, s'isula a su gubernu britannicu. Ma, sicomente custu no nde cherìat nemmancu s'intèsa, Paoli fit tòrra custrìntu a disterràre a Londra in su 1796, in ube sìche fit mòrtu ùndichi annos prus a tàrdu, e sa Còssiga torràbat a esser unu dipartimentu frantzesu. + GOG.com: GOG.com (chi fit a prìmu un'acrònimu de "Good Old Games") est unu servìtziu de CD Projekt in ube si poden comporàre online sos videojocos. Mancari chi siat una siènda polacca, sa sèa sua est in Nicosia (Cipru). In cùghe sun in bèndia videojòcos medas pro PC, a s'ispìssu chin tantu de patch prochì si podan jocare fìntzas chin sistemas prus modernos. A differèntzia de cantu b'at in atteros servitzios comente Direct2Drive e Steam, su software non lu protèzen chin DRM e s'usuàriu non che dèpet fàcher intràre in su computer suo client perùnu o atteru software pro iscarricàre e jocàre. Dae su 27 de màrtzu de su 2012 in sùsu, GOG at accabbàu de bòler nàrrer "Good Old Games", diventànde pètzi GOG e cumintzànde a bènder jocos prus pacu antìcos, comente , Alan Wake, Assassin's Creed e mèdas àtteros. In su mès' 'e Santu Gabìne de su 2012 GOG at cumintzàu a dare appòzu a jocos "DRM-free" fìntzas pro Mac, a cumintzare dae The Witcher e The Witcher 2 (ambòsdùos chi los at fàttos CD Projekt). In su mese de agùstu de su 2013 b'at unos 600 jocos de parìtzos "publisher", comente Activision, Apogee, Atari, Codemasters, Electronic Arts, Interplay, Revolution Software, Sierra Entertainment, Square Enix, Team17, TopWare e Ubisoft. + Steam (informatica): Steam est unu servìtziu de Valve in ube si poden comporàre online sos videojocos. Est attìvu dae su 12 de Capidànne de su 2003, e si nde pòdet fàcher imprèu in Windows, Mac OS X (dae su 12 de màju de su 2010), GNU/Linux (dae su 14 de febràrju de su 2013), Android e iOS. In su mès' 'e jannàrju de su 2012 sos chi fin iscrìttos a Steam fin unos 40 miliones. In su mès' 'e jannàrju de su 2010 b'aìat 1500 videojocos chi los aìan fattos prus de 100 isviluppadòres. In su mès' 'e Santu Gabìne de su 2013 Valve nàt chi Steam tenìat 65 miliones de usuàrios. Su catàlogu in lista tènet, oje in dìe, prus de 3000 tìtulos de comporàre e iscarricàre. + Su disacatu abiàtigu de sas Atzoras: Su disacatu abiàtigu de sas Atzoras fiat istadu un'intzidente intervènnidu a unu Boeing 707 chi teniat a bordu 137 passizeris italianos e 7 membros de echipazu de nassionalidade istadunidesa. Non b'aiat àpidu perunu subrabìvidu. Su bolu. @@ -15645,6 +19357,7 @@ Cunseghèntzias. In cunseghèntzia de custu disacatu, comente ammiadu in antis, s'imprenta italiana aiat aderetadu sas crìtigas suas chirru a sus turoperadores chi si cunfiaiant a bolos nolitados prus baratos chi sos bolos de lìnia, peroe chi, a bisu issoro, sutabaliaiant sas normas de seguràntzia pro minimare in manera cussideràbile sos costos de zestione cun bolarzos antigados e pessonale no califigadu e custrintu a bussardos tostos de traballu. In onzi modu, sas imbestigaduras posterioras aiant ismèntidu su prus de sas acusas naradas, cando chi no totus. Giorgio Santuz su ministru de sos trasportos de tando, s'in cras de sa trazèdia, aiat suspèndidu tempuranamente s'autorizadura a bolare in sos chelos italianos de s'Independent Air. + Istatuas de Mont'e Prama: Sas Istatuas (o sos zigantes o ancora gigantis) de Mont'e Prama sun iscurtùras nuraghèsas iscurpìas a tottu tundu. Secàdas a càntos, che las an iscopèrtas pro cumbinassiòne ind unu campu in su mèse de màrtzu de su 1974 in Monte de Prama (chi si narat de custa manera pro sas pàrmas chi bi crèschen in ìbe), a cùrtzu a sa bidda de Crabas in sa Sardigna tzentrale de ponènte. Sas istàtuas sun iscurpìas in renàrju locale e s'artèsa issòro b'àndat dae sos duos a duos metros e chìmbe. A pùstis de bàttoro campàgnas de iscàvu, chi si an fattu tra su 1975 e su 1979, sos chimbemìza càntos e bìculos chi si an imbènniu - b'at fìntzas de contare bìndichi còncas e bintidùas cottìglias - fin abbarràdas pro trìnt'annos in sos macasìnos de su Musèu Archeologicu Natzionale de Casteddu, chin calicùna parte de impòrtu espòsta in su matèssi museu. @@ -15654,8 +19367,10 @@ Nànchi sos Zigantes o, comente lis nàbat Giovanni Lilliu, "Kolossoi", sun de su seculu de òto, nove o adderettùra dèche, ipòtesi chi nde dìat fàcher sas istatuas a tottu tundu prus antìcas de tottu su Mar' 'e Mèsu, ca bènin prìma de sos "kouroi" de s'antica Grèghia, a pustis de sas iscurturas egìtzias. A s'urtimu che sun beninde a fora prus e prus repertos, dae sos pacos chi si aìat resèssiu a acattare fintzas a commo: in su 2014 sa ministra Francesca Barracciu (Partitu Democraticu italianu) aìat propostu de nche mandare unu fora dae sa Sardinna a Roma, cosa chi aìat pesàu cuntierra (criticas medas pro su prus) tra sa zente sarda, tentu in cunsideru chi no aìat acraràu si fit cosa pro carchi tempus o bolìat prusaprestu ischirriare a unu zigante dae sos atteros, pro lu battire a tipu trofeu in sa penisula italiana. Nanchi si poden atzappare in sutta de terra prus de 60 miza repertos de cabale mannu pro s'archeolozìa sarda e europea in ibe. + A Night at the Opera: A Night at the Opera est su titulu de un'album de su gruppu inglesu Queen, pubblicadu in su 1975. + Pane pùrile: Su pane pùrile (dae su gregu ἀζύμη = sena fermentu) est unu tipu de pane amaniadu cun farra de tzereales e aba, che totu sos àteros panes, belle gasi sena esser sutapostu a unu protzessu de ammadrigadura e sena annanghedura de fermentu. Istòria. @@ -15663,13 +19378,16 @@ S'evolussione si fiat incaminada gràssias a s'imbentu de sos forros, a s'iscoberta de su fermentu, a sa bogadura de farra e, probabirmente, a s'annanghedura de àteras sustàntzias che ozu, butiru, ispètzias, eac. Sende gasi, medas pessones sighint a amaniare su pane pùrile siat pro motivos de pratigalidade, benende mezus su pane pùrile a amaniare, siat pro motivos reliziosos e dietètigos. Pro custa resone, su pane pùrile est impreadu de pane tradissionale in medas logalidades e finas in Itàlia: in prus de custu, s'utilizat in sos casos in ue fagat bisonzu una casta de pane chi devat esser cunservadu pro tempos longos. S'impreu de su pane pùrile est importante in sa relizione ebraiga e in sa cristiana. Sos zudeos màndigant pane pùrile in tempus de sa chida pascumannale, tzelebrada in amentu de s'essida de su pòbulu israelita dae s'Ezitu, cunforme a sa prescritura cuntènnida in su de XII cabìtulu de s'Èsodu; s'amaniadura de su pane pùrile tocaiat a sos levitos. Unas cantas cunfissuras reliziosas cristianas, in particulare sa Crèsia catòliga, impreant pro s'eucarestia unu tipu particulare de pane pùrile de forma retunda, s'òstia. + Tostoine de abba: Su tostóine de abba ("Caretta Caretta") est unu rettìliu chi faghet parte de sa famìlia "Cheloniidae". Sos trèttos in ue zirat de prus su tostoine de abba sun in Grèghia, Turchia, Sitzilia, Calabria, Tunisia o in Libia. Si assimìzat meda a su tostòine de Kemp ("Dermochelys Kempii"), tantu chi si podet fìntzas cunfùndere chin issu, ma cussu b'est in su golfu de su Messicu e a nde bìder in su Mare de Mesu est una raridade. Mancari chi siat s'ispètzia de abba prus a comùnu de su Mar' 'e Mesu, est a puntu de sìche estìnghere in medas trettos suos. Suttispètzias. B'at duas suttispetzias de tostoine de abba: + Tostoine de Hermann: Su tostoine de Hermann ("Testudo Hermanni") est unu rettìliu de sa zenìa "Testudo". Est unu tostoine de terra, chi agatamus subratottu in Italia, in sa Frantza de sud, in Còssiga, in Sardigna, in Catalogna, in sas Baleares e in Sitzilia. Su colore chi tenet est nieddu e groghìttu. Su tostoine de Hermann est un'animale chi podet campare a longu: a su solitu bivet pro ottant'annos, ma si nde contan fìntzas de esemplares chi bìven pro chent'annos. S'ònus (pèsu) sou b'andat dae s'unu a sos tres kilos. Si ponet a fizàre in berànu (martzu o aprile) o a s'accabbu de istìu (Cabidanne e Santu 'Aine). Su tostoine de Hermann est unu de sos rettìlios chi prus sun suzetos a minètta a libellu europeu, subratottu pro s'attividade mala de s'omine comente sos fogos, sa cassa a fura proibìda, s'enorme fraigamèntu de domos accurtzu a su mare e s'isparèssida de sa massaria traditzionale. Bi nd'at semper prus pagos in Ispagna, Italia e Frantza, mentras chi in Còssiga e Sardigna si mantenet prus o mancu arranchende. + Testughine grecu: Su testùghine grecu ("Testudo Graeca") est unu rettìliu chi fachet parte de sa famìlia "Testudo". Areale de s'ispètzia. @@ -15676,10 +19394,12 @@ Su testughine grecu est un'ispetzia paleartica otzidentale, chi in Europa si atzàpat in Italia, Grèghia orientale, Ispagna, Turchia europea, in càrchi ìsula de su Mare de Mesu (Sardinna cumpresa) e in sas costèras bulgaras e rumenas de su Mare Nigheddu. In Asia b'est meda in Turchia, unicu trettu in ube s'esistentzia sua no est in arrìscu, Asia Minore, Iran fìntzas a arribare a làcana chin su Pakistan. In s'Africa de su Nord est meda a comùnu in Maroccu, Algeria, Tunisia e Libia. In Sardinna. In Sardinna custa ispetzia che l'an battìa in epoca istorica. Sa suttispètzie chi si atzapat de prus est cussa tunisina (mancari chi su fenotipu suo non si podat pònner a pare chin cussa de Tunisia, bìdu chi galu isètat de esser reconnòttu), chi tenet su lùmen issientìficu de "Testudo Graeca Nabeulensis". S'isolamentu in su tempus l'at fatta bènner a divèrsu dae su fradìle africanu, sènde prus manna (podet cròmper fintzas a bìndichi - decheòto chentìmetros). + Pilos a s'imberta: Si narat de una pessone chi tenet pìlos a s'imbèrta (o artudhàos) cando sa lìnia de sos pilos suos non curret derèttu pèri sa cherveddèra, comènte dìat capitare atteramènte, ma pìcat una pìnnica a forma de V; b'at parìtzos grados de custu pìccu. Est unu carattere dominante lassàu in eredàde e non brìncat zenerassiònes. B'at fìntzas un'attera paràgula imbentàda in su 1849, internassionale, pro descrìvere custu carattere, chi est "pìccu de sa biuda", ca si credìat, fòrtzis pro s'assimìzu chin sa càppa de sas biudas (bastet bìere sa "Mary Stuart Cap"), chi cussu fit sìnnu malu de biudèsa primadia. No est un'ispantu chi, bìdu s'intendimèntu negativu, in sa curtura populare sos pilos a s'imberta lu tènzan a s'ispìssu zente o pessonàzos malos: Dràcula est un'esèmpiu, ma bi nde dìat poder àer unu muntone. + Presone de Regina Coeli: Sa presone de Regina Coeli (Domo Regrusòria de Roma Regina Coeli) est su penadorzu printzipale e prus cunnotu de Roma e, dae su puntu de bista amministrativu, est sa domo regrusòria de sa cabitale italiana. Ubigada in s'arrodu de Trastevere, in su nùmeru 29 de via della Lungara (un'aderetu de numenada tzitadina trista e ispainada a unu tempus), s'agatat in unu cumparis edilìtziu remontende a su 1654, chi anteriormente fiat istadu sa sea de unu cumbentu; in su 1881, fiat istadu cumbertidu s'impreu atuale. Aiat retzidu su nùmene de s'istrutura reliziosa, chi difatis fiat dedigada a Maria, Regina Coeli. @@ -15687,6 +19407,7 @@ Tradissiones pobulares. S'ubigadura particulare de sa presone, zustu in pinna de su mògoru panoràmigu de su Gianicolo, rennet s'istrutura a curtzu a beru in lìnia dereta de unos cantos puntos de custa artura; sa barconada de su faru de su Gianicolo, pro narrer, distat petzi carchi deghinas de metros dae sas tzeddas de cuzone. A resone de custu, e nostamis de sa rizidesa de sos regulamentos presonales, fiat custùmene, finas a tempos meda reghentes, chi sos familiales de sos presoneris si reunirent in ie pro comunicare cun issos aboghinende. Pro un'ispètzia de respetu caballerencu, fiat tradissione cunsolidada chi sas fortzas de seguràntzia no intervènnerent pro impeigher sas comunicaduras naradas, a cundissione chi su tràmunu bervale pertocaret efetivamente petzi sas noas importantes e de urzèntzia manna (peroe sos presoneris polìtigos in tempus de su fassismu aiant retzidu missadas in còdighe imbiadas in manera impersonale). In prus de custu, in su faru s'agataiant pessones de tonalidade poderosa chi, a bias bàrias, s'imprestaiant de badas a fagher de bogheris a contu de sas fèminas e, prus in zenerale, de chie si siat nde podet tenner eventualmente bisonzu; issos teniant aguarmente una funtzione ordinadora de su tràfigu de sas comunicaduras dae e chirru a sa presone. In manera assimizadora, in intro de s'istrutura, sas comunicaduras fiant imbiadas, arribende e moende, colende peri una tzedda ebia, ch'in sa pràtiga deveniat un'ischerriadorzu. Ant rodadu una pellìcula cun Pippo Franco, chi comunicaiat dae su Gianicolo cun unu parente inserradu in su penadorzu. + Po cantu Biddanoa: Po cantu Biddanòa est unu romantzu de Benvenuto Lobina, chi at prubicàu pro sa prima bìa in su 1987 2D Editrice Mediterranea. Istoria. @@ -15693,15 +19414,18 @@ A s'accàbbu de sa prima ghèrra mundiale Luisìcu, unu sordàu de sa Brigata Tataresa de Emilio Lussu, tòrrat a dòmmo. A lu isettàre b'èst Sara, s'ispòsa sua, chi est a puntu de dare lùche a una criatùra. Luisicu at a fàcher sos contos chin sa cundissiòne sua de ex-sordau a gherra accabbàda e chin tòttu su chi at a bènner in su tèmpus tra sa prima e sa secunda gherra mundiale e de comente lu bìet, peròe, una bìdda ispèrdia de pacas pessònas pòsta in su tzèntru de sa Sardinna, Biddanoa appuntu. Limba. Su romantzu est iscrìttu in sardu chind una bortàda in italianu a costàzu. In su romantzu b'àt tres regìstros limbìsticos, chi currespùnden a chie est faveddànde: sa limba de chie còntat s'istoria est unu campidanesu comùnu, sa zente de bidda chistiònat su sarcidanèsu de Biddanoa Tulu e sos prus istudiàos imbètzes unu campidanesu "tzivìle" chi a s'ispìssu bi tzàccat cultìsmos picàos dae s'italianu. + Mommotti: Su mommòtti (o bobbòtti) est una figura sarda de fantasìa imbentàda pro assuconàre sos pitzìnnos. Calicuna borta est un'omine nigheddu o oscuru, oppuru un'orcu malu e su compitu suo est cussu de si picare sos pisèddos chi non si cumpòrtan bene. Su lùmene Mommotti tenet diversos argumentos a secunda de cale trettu de sa Sardigna si pichet in cunsìderu; si credet chi bènzat dae su capu de zosso casteddàju, in ube sos arabos e sos piratas irrobàban a s'ispìssu. Si còntat de unu tzertu "Mohammed", arabu dae sa pedde nighedda, chi attaccabat sas biddas a de notte. "Mommotti" podet esser unu paralùmen istorpiàu suo. Un'attera orizine, custa borta de su capu de susu, est cussa de sa famìlia Marotta chi in Còssiga, in s'epoca napuliònica, fachìat parìtzos secuèstros politicos. + Licàntropu: Su licàntropu (dae su gregu λύκος lýkos, “lubu”, e ἄνθρωπος ànthropos, “òmine”), naradu finas òmine lubu o lubu ritzu, est una de sas creaduras mostruosas de sa mitolozia e de su forcrore, posteriormente devènnidas tìpigas de sa literadura de s'orrore e de su tzine de s'orrore. Cunforme a sa paristòria, su licàntropu est un'esser umanu cundennadu dae una maledissione a si mudare in una bèstia ferotzas cun onzi prenilùniu: sa forma de sa cale si contat prus fitianu est sa de su lupu, peroe in unas cantas curturas prebalessent s'ursu, su boe o su gatu agreste. In sa narrativa e in sa tzinematografia de s'orrore sunt istados annantos àteros elementos chi fartaiant in sa tradissione pobulare, comente su fatu chi lu si podat ochier petzi impreende un'arma de prata, o puru chi su licàntropu trasmitat sa cundissione sua a un'àteru èssere umanu a pustis de lu mosser. Argunas pessones creiant chi, ochiende su lubu in antis de sa prima mudadura, tzelaret sa maledissione. In prus de custu, est importante a remarcare chi sos tèrmines "lubu ritzu" e "licàntropu" non sunt semper sinònimos: difatis, in sas paristòrias pobulares su lubu ritzu a bias est sintzillamente unu lubu mannu cun avesos antropòfagos, a su cale podet esser assotziada o nono una natura mostruosa. Addae de custu, in su casu de su lupu ritzu comente mudaformas, si podet diferentziare su lubu ritzu, chi si mudat contra a sa boluntade sua, dae su licàntropu, chi si podet mudare onzi bia chi lu disizet e sena perder s'assentu (sa cumponidora umana). In sa literatura mèdiga e sichiàtriga, peri su tèrmine “licantropia” est istada descrita una sìndrome istèriga chi diat aer còrfidu sas pessones, faghende chi learent posturas de lubu in tempus de cundissiones particulares (comente sas notes de luna prena). In modu anàlogu, unu “licàntropu” fiat sintzillamente una pessone afetada dae custu istrobu. In tempos reghentes, s'esistèntzia de s'istrobu naradu est istada cussiderada rara a beru o foras male chistionada dae sa sichiatria etotu. + Cocktail de benebènnida: Su cocktail de benebènnida, o aperitivu de benebènnida, est una reunione tìpiga de sos biazos organizados, gasi che de sas rugheras, in tempus de sa cale pessonale de su turoperadore in chistione isprigat a sos crientes sos servìtzios cumbidados e sas règulas a sighire pro barigare bagàntzias sulenas e de calidade. Su cocktail de benèbennida est amaniadu aversarmente in sa sala de un'hotel, sa die etotu de s'arribada de sos crientes a su logu turìstigu, o puru sa die in fatu. @@ -15708,12 +19432,15 @@ In tempus de sos cocktails de benebènnida, sunt descritas fitianu sas iscursiones optativas cumbidadas dae su turoperadore, cun sa possibilidade de las reservare e pagare deretu. In prus de custu, a bias est presentadu su pessonale chi s'òcupat de onzi hotel cuntzertadu cun su turoperadore, a su cale sos crientes si podent aderetare pro cale si siat bisonzu. Su nùmene de sa reunione si devet a su fatu chi a sos crientes est cumbidadu unu cocktail, un'aperitivu o cosas gasi. Est prus raru, e caraterìstigu mescamente de sas rugheras, su cocktail de despedida. + Bore Poddighe: Bore Poddighe, in italianu "Salvatore Poddighe", (Tàtari, 6 de jannàrju de su 1871 - Iglesias, 14 de Sant'Andrìa de su 1938) est istàu unu de sos poetès sardos de prùs mannu impòrtu in su Novichèntos. Bida. Bore fit nàschiu in Tàtari ma sos mannos suos, Filumena Piras e Bachis Poddighe, benìan dae Duarche, bidda a ube fit torràu a vìvere fìntzas a decheott'annos dae sènde minore minore, cando su pitzìnnu non tenìat nemmancu unu mese. Sicomente s'apprèttu lu fit custringhènde a chircàre trabàllu e bi nd'aìat in sas minieras de s'Igresiente, a mannìttu fit accudìu a Iglesias in ube, traballànde che minadore, aìat fattu sa connoschèntzia e amistàde manna chin àtteros poetes, comènte Pitanu Morete de Tresnuraghes, fentomàu cantadore de palcu, Pedru Carìa de Macumere e Antòni Bachis Denti de Otzana. Issos paràban che a issu sa mala sorte de su distèrru dae sa bida de campagna pro traballare, chin sudore e fatica, ind unu ambiente novu e misconnòttu comente su de sa miniera: in ìbe e in sa tzittade piemontèsa de Torino, in ube aìat traballau pro carchi annu dae su 1910, tìu Bore aìat cumintzàu a picare una cussèntzia politica de manca, chin pessamèntos accurtzu meda a su sotzialìsmu libertàriu: aìat lettu sos prus mannos iscrittos politicos de cussu tempus, ind una Sardigna in ube su populu sardu aìat prus vortas manifestau attos de rebellìa contr'a s'isfruttamentu coluniale (de lègher est sa poesìa "Contr'a s'isfruttadore", chi nde arresonat bene de custos argumentos) e prus vortas sa boche sua l'aìan affocàda sos meres, comente in Bugerru in su 1904 o in sos abbolòttos de su 1916. In su 1900, sende in s'edade de bintinòv'annos, si cojubàbat chin Maria Zuddas de Sàrdara fachèndebi ses fìzos: Virgìliu in su 1901, Ermìnia in su 1904, Laura in su 1908, Giudìtta in su 1912, Rinaldo in su 1915 e Bachis in su 1917. Bore Poddighe, mascamènte pro mòre de su rapportu de collegàntzia chi aìat istrìntu chin sos amicos suos, aìat iscrìttu parìtzas poesìas ma s'opera chi li at dau prus fama, fortuna e fìntzas arguài chin sa zustìssia fascista italiana est "Sa Mundana Cummedia", iscrittu poeticu de denuntzia sotziale e contr'a sos de sa crèsia, chi b'essìat a luche in tres cantos, sa prima in su 1917 chin 57 ottavas, sa secunda in s'annu chi sìchit e s'urtima in su 1922, ponendechèla ind unu volùmen ebbìa. In su mèntras, sos fascistas e sa crèsia aìan postu foras de lèze sa poesìa estemporanea in sardu e tìu Bore aìat tentu parìtzos fastìzos chin su regime, tantu chi in su 1935 che li aìan secuestràu sa cantone, nàndeli chi fit «"...in dialetto sardo ed incitante all'odio di classe ed al vilipendio della religione e dei suoi ministri"». Pro Bore Poddighe custu fit unu mannu dòlu e, pàris chin s'ispiràda de sos amicos suos poetes Pitanu Morete in su 1932 e Pedru Caria in su 1935, su disispèru lu aìat jùttu a su puntu de si dare sa morte de manu sua. + Anorak (slang): In su limbàzu inglesu britannicu unu anorak ("/ˈænəræk/") est una pessòne chi tènet un'interèssu mannu, fìntzas a arribàre a nd'èsser ossessionàdu, in argumèntos e còsas chi sòlu a pàgos interèssan, e pro custu est zènte chi no est populare meda ca in pagos la cumprènden. Su faèddu si impìtat calchi bòlta pro inditàre, sèmper in su limbazu inglesu, su gòi nàdu "geek" o "nerd", o sa paràula giapponèsa "otaku". + Derbi de Sardigna: "Derbi de Sardigna" est su nùmene chi tenet sa partida giogada dae su Casteddu e dae sa Torres. Est su prus importante derbi de sa Sardigna. ! Editzione @@ -15720,10 +19447,12 @@ ! style="width:8cm;" | Partita ! Resultatu ! Competitzione + Beersheba: Beer Sheva (ch'in ebraigu sinnìfigat “Putzu Sete”) est una tzitade israeliana situada in su desertu de su Negev in su suddu de su paìsu. Narada fitianu “sa cabitale de su Negev", est sa de sete tzitades prus mannas de Israele, cun una pobuladura de 205.588 abitadores. S'importu de Beer Sheva fiat crèschidu in su de 19 sègulos, addaghi sos turcos otomanos aiant fraigadu un'istassione rezionale de polima in ie. Sa batalla de Beer Sheva fiat istada parte de un'ofensiva ampra britànniga de sa segunda gherra mundiale, chi teniat s'intentu de truncare sa lìnia de defesa turca dae Gaza a Beer Sheva. In su 1.947, Beer Sheva fiat istada cussiderada comente parte possìbile de un'Istadu àrabu in su Pranu de Partzidura de sas Nassiones Aunidas pro sa Palestina. In fatu de sa decraradura de s'independèntzia de Israele, s'armada ezitiana aiat acumassadu sas fortzas suas in Beer Sheva comente base istratèziga e lozìstiga. In sa batalla de Beer Sheva, cumbatida in su santugaìne de 1.948, sa tzitade fiat istada cunchistada dae sas Fortzas Israelianas de Defesa. Beer Sheva at tentu una crèschida cussideràbile dae tando. Una parte manna de sa pobuladura est formada dae sos dessendentes de zudeos sefarditas e zudeos mediorientales chi fiant immigrados dae sos paìsos àrabos a pustis de su 1.948, gasi etotu che comunidades prus minores de zudeos indianos. Sa de duas e sa de tres undadas de immigradura ant tentu logu dae su 1.990, batende zudeos aschenazitas dae sa Rùssia e àteros paìsos de s'Unione Soviètiga antiga, gasi che disterrados zudeos dae s'Etiòpia. Sos immigrados russos e de àteros paisos de s'ex URSS ant rènnidu su zogu de sos iscacos un'atividade de primu sinnìfigu in Beer Sheva. Sa tzitade rapresentat como su tzentru israelianu de sos iscacos, cun una prochentale de iscachistas de livellu artu prus manna ch'in cale si siat àtera tzitade de su mundu. + Ischidorzu telefònigu: S'ischidorzu telefònigu est unu servìtziu telefònigu cumbidadu dae Telecom Itàlia e dae àteros zestionadores telefònigos. Su servìtziu fiat istadu ativadu in sos annos sessanta dae sa Sip, antetzedidora de Telecom Itàlia, e pro annos aiat tentu comente nùmeru su 114. @@ -15730,14 +19459,19 @@ Dae su 2002, su nùmeru de s'ischidorzu telefònigu de s'impresa de Istadu est mudadu prus bias, finas a su 42142 atuale. Cun s'intentu de evitare s'acontèssida de brullas de malu sabore, finas a su 1986 sos usuàrios chi dimandaiant s'ischidorzu peri telèfonu fiant remutidos deretu a pustis pro berifigare sa beridosidade de sa telefonada. In su 1986, fiat istadu introduìdu su servìtziu de reservadura automàtiga, chi sighit a esser impreadu. Pro reservare, est basante a sighire sa missada grabada, marchende in su tecradu su nùmeru telefònigu suo pròpriu a sa prima e a pustis s'ora in ue si disizat a esser ischidados. Pro evitare brullas, sa reservadura si podet realizare petzi dae s'aparitzu in ue si disizat s'ischidorzu. + Hassan Fathy: S'obera de Fathy est importante pruite in sa realizaziones suas at tentu contu de sa conditziones de su clima, de sa salude publica e de sas tecnicas tradizionales de s'architetura. Diffattis totu sas realizaziones suas sunu fattas cun tecnicas traditzionale usende printzipalmente sa terra crua o ladiri. + 1953: S'annu 1953 (MCMLIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1932: S'annu 1932 (MCMXXXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1857: S'annu 1857 (MDCCCLVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia segundu su calendàriu gregorianu. + Aurelio Angonese: Aurelio Angonese (Benètzia, 16 de abrile de 1929) est un'àrbitru antigu de fùbalu italianu. Biografia. @@ -15749,6 +19483,7 @@ In su 1971, fiat istadu in Montevideo pro aderetare s'addòviu de torrada de sa finale de Cupa Intercontinentale intre Nacional Montevideo e Panathinaikos. In su 1974, in tempus de su mundiale de fùbalu, aiat arbitradu su 18 de làmpadas, in s'Istàdiu Olìmpicu de su Berilinu Uestu de tando, Alemània de s'Estu-Tzile, una partida chi presentaiat finas dubrados anzenos a su fùbalu, chi su resurtadu fiat istadu un'impate a unu, e sa finale pro su de tres logos, su 6 de triulas in Mònagu de Bavària, intre Polònia e Brasile, binta dae sos polonesos pro unu a zeru. Duas bias fiat istadu finas linieri: su 22 de làmpadas in Brasile-Zaìre (3-0) e su 26 de làmpadas in Alemània de s'Uestu-Jugoslàvia (2-0); cun anteroridade, su 14 de làmpadas, fiat istadu s'àrbitru sustitutu (su titulare fiat N'Diaye su senegalesu) de s'addòviu intre s'Alemània de s'Estu e s'Austràlia (2-0). Fiat istadu a costazos de Concetto Lo Bello su “mìtigu”, in su rolu de zuighe de lìnia, in s'ocasione de sa finale de Cupa Intercontinentale de 1966 (Real Madridu-Penarol) e de Cupa de Campiones de 1968 (Manchester United-Benfica). + Trampa de Valentin: Sa trampa de Valentin est un'ingràngulu informàtigu pratigadu pro sa prima bia in su santandria de 1.999 dae un'ispameri russu aposentadu in Kaluga chi si presentaiat cun su nùmene Valentin Mikhaylin (mudadu a pustis in Valentin Mikhailyn, Walentin Mihailin e assimizadores). Custa trampa intrat a sa zenia de sas trampas a sa moda nizeriana. A mèdiu de sa tènniga de s'ispamu, sunt imbiadas mizas de missadas eletrònigas chi presentant unu contu coritruncadore: Valentin atrogat chi est meda pòberu, chi tenet una mama (a nùmene Elena) malaida e chi non resessit a bajulare s'ierru russu terrìbile, duncas pedit dinare a imbiare a un'aderetu privadu, o s'imbiu de dechès musigales pro los poder tramunare cun dinare. @@ -15759,6 +19494,7 @@ In su 2.006, Valentin est torradu in assione, custa bia suta de su nùmene de “Walentin”, cun trampas de sa matessi creze: sa resone de su mudamentu de nùmene tenet acapiadura probàbile cun s'intentu suo de no esser agatadu in sas buscas realizadas in Google dae sos usuàrios postos in suspetu dae sas missadas suas. In su 2.007, b'aiat àpidu unu mudamentu annanghedore de identidade: s'apellu abarrat su matessi in s'essèntzia, peroe mudat sa sinzadura, chi devenet Ms. Elena (zustu comente sa mama de Valentin) Galitsinu, e in s'aderetu est modifigada sa carrera, peroe no sa bidda. In su 2.009, sa sinzadura de s'apellu devenet “Elena with my family” e sa dimanda (in su primu abordu) non pertocat prus sa tràmuda de dinare, si nono s'imbiu de unu caentadore. Cun probabiidade, est chistione de unu sistema pro garantire unu nùmeru prus mannu de cuntatos peri missadas eletrònigas e chi posteriormente si mudat in dimandas de dinare. + Claudio Volonté: Claudio Volonté, cunnotu finas cun su nùmene artìstigu de Claudio Camaso (...-Roma, 16 de cabudanni de 1.977), est istadu un'atore italianu. Fiat su frade prus minore de Gian Maria Volonté s'atore. @@ -15766,6 +19502,7 @@ Su 26 de triulas de 1.977, aiat ochìidu in manera intzidentale a Vincenzo Mazza s'eletritzista (cunnotu pro aer leadu parte a sa pellìcula “Anna” de Alberto Grifi e Massimo Sarchielli, interpretende sese etotu), intervènnidu pro asseliare una bria nàschida intre isse e muzere sua. A pustis de deghe dies de bandidonzu, s'atore si fiat intregadu a sa zustìssia, atroghende chi s'episòdiu tràzigu fiat istadu causadu imboluntariamente. Baranta dies prus a tardu, si fiat suitzidadu in sa presone. + Nintendo: Sa Nintendo Company Ltd. ("任天堂株式会社 Nintendō Kabushiki gaisha?", Nintendō sotziedade pro atziones) est una populare siènda Giappone|giapponesa (una de sas prus mannas in intro de su Giappone) chi prodùit videojòcos e console. Tenet un'istòria longa: l'at fundada in su 23 de Capidànne de su 1889 Fusajiro Yamauchi; a s'incomìntzu de sos annos 80 sa Nintendo est colada a jocos elettronicos dae cussos de cartas e meccanicos chi bi fit ispetzialitzàda prima. Mancari chi siat intrada in su mundu de sos videojocos in su 1975 sende sa cumpartidòra de sa console Magnavox Odyssey, in su 1977 at cumintzau a nde facher issa etottu de suas. Pro mòre de s'enorme sutzessu chi at tentu in patria, in su 1985 Nintendo fit cròmpia in su mercau de s'America de su Nord e s'annu ch'intrabat a pùstis fit arribada in Europa puru. @@ -15772,6 +19509,7 @@ Pèri tottu s'istoria sua sa Nintendo at fattu ses console: su Famicom/NES, su Super Famicom/SNES, su Nintendo 64, su Nintendo GameCube, su Wii e su Wii U. In prus nd'at fattu fìntzas de butzàca, comente sete variedades de Game Boy, bàttoro de Nintendo DS, tres de Nintendo 3DS (3DS, 3DS XL e 2DS), su Virtual Boy, sos Game & Watch, sos Pokémon mini e sos Nintendo Mini Classics. Nintendo at prubicàu prus de 500 jocos, a s'ispissu traballande chin atteras sièndas pro su chi pertòcat s'isvilùpu. In trint'annos sa Nintendo at bèndiu prus de 577 miliones de console e unos 3,5 miliardos de copias de videojocos chi issa aìat isvilupau. In su 23 de Capidanne de su 2009, Nintendo at festàu su chentubintèsimu annu de vida sua. Sa mascotte de sa Nintendo est Mario, unu pessonàzu chi at imbentau in su 1981 Shigeru Miyamoto pro su videojocu arcade Donkey Kong. + Giancarlo Primo: Giancarlo Primo (Roma, 04/10/1.924-Civita Castellana (Bitervu), 27/12/2.005) est istadu unu canastrista e un'assussadore de botzacanastra italianu. Carrera. @@ -15787,6 +19525,7 @@ Primo morit in su 2.005 in Civita Castellana, una bidda de su de Bitervu. In su 2.007, est intradu a sa FIBA Hall of Fame in sa categoria de sos assussadores. In su 2.009, at retzidu su prèmiu in amentu “Italia Basket Hall of Fame”. + Paolo Attivissimo: Paolo Domenico Attivissimo (York, 28 de cabudanni de 1963) est unu ziornalista, iscritore, presentadore radiufònigu e bortadore italianu. Est cunnotu a su pùbrigu pro sas pubrigaduras suas e sos blogos suos, in sos cales s'òcupat de ismentire sas teorias ordinzales prus ispainadas (in particulare pro su pertocat sos atentados de s'11 de cabudanni de 2001, sa teoria de s'ordinzu lunare e sas istelas chìmigas) e de sas gasi naradas berveghes rujas informàtigas. Biografia. @@ -15795,11 +19534,13 @@ Dae su 2006, presentat su programma radiufònigu “Su disinformàtigu” in RSI Rete Tre, cadena de sa Ràdiu isvìtzera de limba italiana. Cullàborat cun unas cantas rebistas in retza (Wire, The Register, Apogeonline, Zeus News) e de pabiru (PC, Magazine, Linux Magazine, Computer Idea, Le Scienze). Est cojuadu cun Elena Faro, bortadora issa puru, e tenet tres fizos. In prus de custu, est membru de su Tzicas, su tzentru italianu pro su cuntrollu de sos atrogamentos seudosientìfigos. + Tòmbola: Sa tòmbola est unu zogu de mesa tradissionale nàschidu in sa tzitade de Nàpule in su de XVIII sègulos, comente arternativa domulana a su zogu de su loto e acumpanzadu fitianu dae unu sistema de assotziadura intre nùmeros e sinnìfigos, a s'avesu umoristas (S'Inzestru). Cunforme a sa tradissione, sa tòmbola diat esser nàschida in su 1.734 dae unu discussura intre su re Càralu de Borbone e padre Gregorio Maria Rocco in contu de su zogu de su loto, chi su primu cheriat suta de cuntrollu pùbrigu, pro evitare ch'in fatu de sa suprimidura sua s'ispainaret su loto illìtzitu, e chi su segundu cussideraiat immorale pro motivos reliziosos. Unu cumpromissu fiat istadu agatadu proibende su zogu in tempus de sas festas pascunadalencas, in su barigare de sas cales sas famìlias si fiant organizadas cun custa bersione dae domo, chi si fiat fata luego una custumàntzia de cussa dies de s'annu. Règulas de su zogu. Echibaledore in s'issèntzia a su zogu de ispainadura internassionale cunnotu comente bingo, sa tòmbola est tennigamente unu zogu de bonaura, peri ca sos partetzipadores devent abonare una summa de dinare chi a pustis est repartzida comente prèmiu a sos binchidores. Sende gasi, sa tòmbola italiana est zogada normarmente in unu cuntestu familiale (est unu zogu tradissionale pascunadalencu) e sas summas chi s'ingazant e si binchint tenent aversamente balores meramente simbòligos, cando est chi non s'issèberet foras male de impreare prèmios de àtera zenia. + Bitti Bergamo: Umberto Bergamo, cunnotu comente Bitti Bergamo (Benètzia, 1 de ghennarzu de 1930-Pradu, 12 de santugaìne de 1979), est istadu unu tennista italianu. Ativu comente tennista in sos annos chimbanta de su sègulu coladu, epogale de àteros atretas italianos de grandu èsitu che Fausto Gardini, Giuseppe Merlo, Orlando Sirola e Nicola Pietrangeli, nch'aiat sizidu sa de duas rundas de s'individuale de su Roland Garros in su 1951, 1953, 1955 e 1957, e est arribadu a sa finale de su turneu de Atenas in su 1953. @@ -15807,8 +19548,10 @@ Pustis tzelada s'atividade cumpetitiva, aiat abandonadu s'ambiente de su tennis indutorende-si in matèrias zurìdigas e imprendende s'atividade de deretore de una sotziedade de importadura e isportadura. In su 1978, fiat istadu mutidu dae su presidente de sa Federadura Italiana de Tennis Paolo Galgani a leare su rolu de cabitanu no zogadore de s'echipa italiana de Cupa Davis. A pustis de una prima istajone disillusionadora (eliminadura in sa prima runda pro 1-4 dae s'Ungheria), in s'edissione de su 1.979 sos asulos elìminant sa Danimarca, sa Polonia, s'Ungheria, sa Grandu Bretanna e, in sa mesafinale, sa Tzecuisrovàchia in su Foro Italico, sizende sa finale manna de su turneu, a disputare a sa metade de Nadale in Santu Frantziscu contra a sos Istados Aunidos. Sende gasi, Bitti Bergamo no aiat pòdidu partetzipare a cussu disafiu: difatis, su 12 de santugaìne de 1.979, a s'edade de 49 annos, morit a probe de Pradu in un'intzidente de tràfigu, istrampadu paris cun s'automòbile sua in s'autocaminu A11 da unu tir chi aiat realizadu un'inversura de martza no autorizada. + Campionadu de Eccellentza Sardigna: A su campionadu de Eccellentza de sa Sardigna partitzipant 16 isquadras. Chi otennet su nùmeru majore de puntos binchet su tìtulu de campione Regionale e est promovidu de manera direta a sa Sèrie D natzionale, su campionadu diletantìsticu màssimu. Sas isquadras chi ant acabadu in sa positzione dae sa sigunda a sa de chimbe giocant sos "play-off" (andada e torrada, cun finale ùnica in campu nèutru), e sa chi binchet passat a sa fase Natzionale, chi previdet partidas Interregionales pro unu logu in sa Sèrie D. Sas isquadras classificadat a sa positzione de dòighi e a sa de trèighi si afrontant in sos "play-out" pro detzidire s'isquadra chi partitzipet a sos "spareggi" interdivisionales cuntra de sas chi ant bìnchidu sos "play-off" de Promotzione pro evitare sa retrotzessione de categoria. Sas ùrtimas tres classificadas (sa de batòrdighi, sa de bìnnighi e sa de deghessèis) retrotzedent a manera automàtica in Promotzione. + Autoistopu: S'autoistopu est una forma de trasportu chi cunsistit in su pedinzu de una trasportada a àteros biazadores, zenerarmente probidos de beìculos motorizados che automòbiles o autocarros, prus raras bias de mototzicretas. In su casu prus frechente, s'autoistopista in s'oru de su caminu pedit a sas beturas privadas de s'arressare e dispensare su trasportu sena costu. In prus de custu, pedende trasportadas in sechèntzia, est possìbile a realizare finas biazos longos in autoistopu. Sas resones ch'impellint sas pessones a biazare “a pòddighe” sunt mescamente tres: bisonzu (farta de fondos o de mèdios), ispìritu de abentura (s'autoistopu dat sa possibilidade de atopare pessones iscunnotas); ambientalismu e efissièntzia de su trasportu. @@ -15829,10 +19572,12 @@ Si s'agatat unu seidorzu disponìbiile, custa podet esser una manera meda pràtiga e econòmiga de biazare, eliminende s'isetu in s'oru de su caminu. In custu modu, est finas possìbile a amaniare trasportadas regulares. Fitianu peroe no semper, est prebidu s'abonu de unu cuntributu econòmigu minore dae bandas de sas pessones chi tirant profetu dae su trasportu. + Cojuiu cun su mare: In sa Repùbriga de Benètzia, su Cojuiu de su Mare (tzelebradu in s'ocasione de sa Festa della Sensa, est a narrer de s'Artiada a Chelos) fiat una tzeremònia chi simbolizaiat sa dominadura marìtima de Benètzia. Sa tzeremònia fiat istada istituìda a inghìriu de s'annu 1.000 pro amentare sa cunchista de sa Darmàtzia dae bandas de Pedru su de II Orsèolu e fiat istada isseberada sa die de s'Artiada a Chelos sende sa matessi in ue su doze fiat moidu cun s'ispedidura sua. Sa tzeremònia teniat orizinarmente unu caràtere propissiadòriu cun su mare. S'isvilupaiat peri una professone solennale de imbarcaduras, ghiada dae sa nae de su doze (dae su 1.253, su Butzintoru), chi nch'essiat dae sa laguna peri sa buca de portu de s'Iscaru. In ie, in sas abas antales de sa crèsia dedigada a Santu Nicolau, su patronu de sos navegadores, fiat retzitada un'arresa cun sa finalidade chi “pro nois e pro totu sos navegadores, su mare podat esser assussegadu e asseliadu”; posteriormente, su doze e sos àteros fiant arrosiados in manera solennale cun s'aba santa, chi s'abarru fiat a pustis ghetadu a su mare, in s'ìnteri chi sos satzerdotes intonaiant “Asperges me hyssopo, et mundabor”. In su 1.177, cunforme a sa paristòria in sa cale si basat su mitu de Benètzia, su Paba Lisandru su de III diat aer cuntzèdidu a custa tzeremònia unu caràtere de sagralidade, comente recumpensa pro sos servìtzios cumbidados dae Benètzia in sa pelea contra a Federico Barbarossa s'imperadore. Finas sa tzeremònia de s'aneddu tenet orìzines paristoriales e si podet dare chi remontet a unu ritu paganu. Peroe sa cròmpida sua a Benètzia de su 1.177 at fatu in manera chi custu eventu fàgheret codifigare totu sa tradissione paristoriale pro finalidades polìtigas. Pro custa resone, onzi annu su doze dassaiat ruer un'aneddu cunsagradu a su mare, e peri sas paraulas “Ti cojuamus, mare. In sinnu de dominadura bera e perpetuada” decraraiat Benètzia e su mare aunidos in modu indissotziàbile, reiterende su possedimentu subra de su mare Adriàtigu”. Oe sa tzeremònia est presìdida dae su sìndigu de sa tzitade. + Radiuistimadore: Su radiuistimadore, o radiuamadore, est un'isperimentadore, sena finalidade de profetu, de sos aparitzos e de sas comunicaduras radiufònigas intentadas in s'atzetadura prus ampra de su tèrmine. Cumprimentos legales chi règulant s'atividade. @@ -15839,10 +19584,12 @@ Su radiuistimadore, pro poder operare, devet superare un'esàmene iscritu, cumbocadu cun frechèntzia zenerarmente semestrale o annuale cunforme a sa Rezione respetiva, dae sas Ispetorias Territoriales Rezionales de su Departamentu de sas Comunicaduras de su Ministèriu de s'Isvilupu Econòmigu pro su logru de lissèntzias. Cun su superamentu de s'esàmene, si cuntzedit su capatzitamentu ministeriale (naradu finas “lissèntzia”) cun su cale su radiuistimadore at a poder operare dae un'istassione radiuelètriga in sas frechèntzias e cun sas modalidades tènnigas pro sas cales est bàlidu su capatzitamentu antisfontomadu. Si non b'at elementos isfavoràbiles subra de sa pessone (pro narrer, antetzedentes penales de importu), est possìbile a retzire dae su Ministèriu etotu s'autorizadura zenerale a installare e impreare un'istassione sua pròpia, chi est identifigada in su mundu intreu in manera ùniga dae unu còdighe radiòfilu, isse puru assinnadu dae su Ministèru ch'identìfigat siat s'istassione siat su possedidore. Su radiuistimadore etotu, bastughì possuat un'autorizadura zenerale a s'installadura de un'istassione, duncas at a poder prozetare, modifigare o fraigare intreamente sos radiuemitidores suos pròpios, a cundissione chi cumprant cun sas ispetzìfigas tènnigas apostivigadas dae su Ministèriu. + S'òmine chi abaidaiat colende sos trenos: S'òmine chi abaidaiat colende sos trenos est unu romanzu grogu de Georges Simenon s'iscritore berzianu de limba frantzesa, pubrigadu in su 1.938 dae sa domo editora Gallimard, e posteriormente bortadu in numerosas limbas. No esistit galu una bortadura in sardu. Inredu. Kees Popinga est procuradore inche unu cumertziadore de aprovisionamentos pro barcas in sa tzitade olandesa de Groningen. Est cojuadu cun duos fizos e, pagu a pagu, s'apùssiat a intro de s'aburrimentu. Una sero, s'impreadore suo li comùnicat chi s'impresa at a dever decrarare bancarota fraudulosa. Bidende-si ruinadu, Kees Popinga s'intendet ruende su mundu a subra. Detzidit duncas de si nche fuìre dae sa realidade sua gasi disacunortadora e de fagher avàntzias a Pamela, s'amadora de s'impreadore suo. Sigomente issa l'acollozit cun una rìsida befazola, isse s'intendet fertu in s'istima sua pròpia e l'ochiet chirchende de la callare a sa muda. A cussu puntu, s'ùniga solussione pro isse est a dassare s'Olanda, gasi si nche fuit a Parizi. Custa at a esser pro isse s'oportunidade de biver una bida cumpretamente diferente dae s'esistèntzia sua de burghesitu chi at cunnotu finas a tando. Popinga si relassionat cun prostitutas e pistercheddos, finas a esser craspuadu dae unu furabussas. A pustis de unu tentativu de suitzìdiu disintzertadu chi l'intregat a manos de sa polima, s'agatat internadu in un'ispidale sichiàtrigu. + Francu Angioni: Francu Angioni (Tzivitabetza, 25 de austu 1933) est unu zenerale italianu de orìzine sarda. Biografia. @@ -15850,6 +19597,7 @@ Ufissiale de sos pararutistas, at mandadu su Batallone de Sabotadores de sos Pararutistas (numenadu in fatu Batallone de assartu de pararutistas “Col Moschin”). Intre su cabudanni de su 1.982 e su frearzu de su 1.984, in su cuadru de sa Prima Gherra Libanesa e posteriormente a su massacru de Sabra e Shatila in Beirutu, at ghiadu su continzente italianu (ITALCON) in tempus de sa missione Lìbanu 2. Custa ùrtima, a su printzìpiu, fiat nàschida comente initziativa ONA, peroe su betu postu dae s'URSS aiat annulladu s'èzida internassionale in s'ìnteri chi su continzente fiat in navegadura chirru a su Lìbanu, pro custa resone ITALCON si fiat mudada in protzessu de tarea in un'isfortzu mescamente nassionale. Comente cunseghèntzia dereta, sos mèdios VCC-1 Camillino impreados in su terrinu fiant istados, in onzi manera, colorados in arbu (identifigadura de mèdiu ONA), peroe aiant zutu pintada sa bandera italiana. S'interventu a Lìbanu, in tempus de su cale siat su continzente ameriganu siat su frantzesu aiant tentu pertas graes a beru in fatu de duos atentados, fiat istadu gràssias a Angioni unu modellu chi si nde fiant refertos finas sas missiones italianas posterioras a logu istranzu. Sa postura de su zenerale, difatis, fiat istada sa de impeller sos sordados suos pròpios a cunnoscher sa curtura logale, subra de sa cale aiat repartzidu libros a totus. Custu aiat permìtidu a sos italianos de cumprender sas resones de sas partes e si proponner comente fortza de interponidura, prus a prestu chi comente s'ennèsimu continzente istranzu in terra libanesa. Sas relassiones cun sa pobuladura logale e sas diferentes partes in pelea, in prus de custu, fiant istadas fazilitadas in manera istremenada dae su fraigamentu de un'ispidale de campu a probe de s'abioportu de Beirutu, in ue totu sos fertos, de cale si siat banda, fiant tratados. Unu casu de cabale de su livellu de interassione sighidu est rapresentadu dae su contu de Mustafà Haoui su minore, tratadu in s'ispidale italianu, ch'in fatu fiat dèvennidu sa mascota de su continzente. Posteriormente fiat emigradu a Itàlia e atuarmente est tènnigu de laboratòriu inche s'Istitutu Regina Elena de Roma. + Caratza contragassu: Una caratza contragassu est unu dispositivu de proteghidura de sas bias respiradòrias dae azentes impestadores de s'atmosfera. Est formada dae unu carale in materiale modde e dae unu o prus firtros chi purìfigant s'àera in antis de s'inspiradura. S'impreu de sa caratza in ambientes impestadores est possìbile petzi cun una presèntzia adeguada de ossìzenu. Obiamente, in su casu de farta de ossìzenu, sos usuàrios ant a impreare una bombona probida pro s'efetu chi custìtuit una reserva e rennet s'utilizadore independente dae s'abarru de su situ perigulosu. Istòria. @@ -15857,11 +19605,13 @@ Sas caratzas contragassu aiant tentu un'isvilupu cussideràbile in su tempus intre ambas gherras mudiales, e a su cumintzu de sa segunda gherra mundiale zai fiant repartzidas ampramente siat intre sas tropas siat intre sa pobuladura tzivile. Posteriormente a sa segunda gherra mundiale, s'isvilupu de armas nucreales e bateriolòzigas aiat custrìnghidu a sa prozetadura de sistemas de firtradura prus sofistigados, che pro su modellu M9, produìdu in su 1952 in sos Istados Aunidos. Caratza contragassu moderna. Sas caratzas contragassu atuales sunt cumpostas dae unu carale de gomma o silicone, in modu a garantire un'aderèntzia perfeta a su rostu: in prus de custu, sunt probidas de limbetas e tìbias pro poder afirmare sa caratza contragassu in palas de sa conca. Sunt dotadas aguarmente de unu bisore trasparente mannu de policarbonatu o bidru a pizos, chi cùmbidat bisivilidade ampra. In intro s'agatat una segunda caratza chi cuguzat sa zona de su nare e de sa buca. In custa caratza interna, sunt postas duas aberturas: una pro s'inspiradura e s'àtera pro s'espiradura, probidas de bàrvulas currespondedoras pro acundissionare su frussu de s'àera. Sa bàrvula de inspiradura est cunetada a unu filtru, ch'impreat sustàntzias a base de carvone ativu tratadas oportunamente pro firtrare e fissare sos gassos deleados, in s'ìnteri chi sa bàrvula de espiradura ispellit s'àera respirada sena chi s'annapet su bisore. + Billete abiàtigu a barra aberta: Unu billete abiàtigu a barra aberta est unu billete particulare de andada e torrada cun su cale s'arribat a un'abioportu e si torrat moende dae un'àteru. Sa distàntzia intre ambas seas abioportencas si cursat a gastos pròpios, impreende cale si siat mèdiu de trasportu. Unu billete abiàtigu de custa zenia presentat s'abantazu, in su casu de biazos itineradores, de evitare de dever torrare a sa tzitade de arribada petzi pro bi leare s'aparèchiu de ghirada. Un'isempru cràssigu de billete abiàtigu a barra aberta est unu billete pro sos IAA cun arribada a Noa Iorcu e torrada moende dae Santu Frantziscu. + Bolu nolitadu: Unu bolu nolitadu o bolu charter est unu servìtziu de trasportu abiàtigu de mercantzias e passizeris chi no est suzetu a una programmadura sistematica de oràrios, diferentemente dae su chi acontessit cun sos bolos de lìnia. A s'avesu, est istipuladu unu cuntratu de nòlitu intre duos o prus cuntratadores pro tirare su profetu prus artu chi si podat dae sa capatzidade de su bolarzu. Unu bolu est definidu comente “nolitadu” petzi si su nùmeru de seidorzos est superiore a 12, in àtera manera est chistione de servìtziu abiotaxi. Perfilu. @@ -15872,10 +19622,12 @@ Sos bolos nolitados naschint finas cun sa finalidade de aprofetare su prus possìbile sa capatzidade de su bolarzu, mancari sos istandards de calidade fitianu non siant sos matessi de sos bolos de lìnia. In unos cantos casos, sas azentzias chi còmporant zassos a bordu ant logradu una reputadura de instabilidade finantziària, ca a bias sos turistas si sunt achessiados de bolos iscantzellados cun pagu avertu prèviu (e dae cando in cando perdende su pachete intreu de sa bagàntzia sena refata) o non sunt pòdidos torrare in segus pro neghe de su faddimentu de sa cumpanzia. Pro limitare a su màssimu custa zenia de dannos, s'istìpulant asseguràntzias obrigadòrias. In Sardinna e in Itàlia, sos biazadores sunt cuguzados finas dae sas fiantzas obrigadòrias cuntzèdidas dae sas azentzias de biazu individuales chirru a sa provìntzia in ue òperant, gasi che dae un'asseguràntzia istituìda in sos ùrtimos annos dae s'ASTOI (Assòtziu de Turoperadores Italianos). Addae de custu, est importante a tenner presente chi sa lezisradura internassionale prebidet chi s'oràriu operativu de sos bolos nolitados podat bariare finas a 48 oras in antis de sa moida prebida. + Terrone: Terrone est unu faveddu malu de sos italianos, chi est a imprèu comùnu pro sa zente de s'Italia de susu, pro inditare sos chi benin dae s'Italia de zòsso, a bortas pro offendere e a bortas pro brulla. Su faveddu (chi in toscanu ebbìa, sende su fundamentu dae ube s'italianu etottu che l'an pesau, est uguale) cambiat dae limbazu a limbazu e dae locu a locu, comente "terún" / "terù" / "teron" in Lombardia, "terún" in Liguria, "terù" / "terún" / "tarún" in Piemonte, "tarùn" / "taroch" / "terón" in Venetu e Friuli, "teròch" / "tarón" in Emilia-Rumagna, e "terón" / "terró" o "teróne" / "taròne" in atteros trettos. A custu paralùmene si assòtzian a s'ispìssu tzertos istereotipos, comente su de s'ignorantzia pàris chin pacu gana de traballare, menisprèssiu pro s'iziène personale e sa sotziedade tzivile: chin su tempus at picau su sinnìficu de pessone rùza e maleducada, galu pejus si est bassu, de pedde iscura e barras artas. + S'istassione (pellìcula de su 1990): S'istassione est una pellìcula de 1990 aderetada dae Sergio Rubini. Est chistione de sa bersione de tzine de su traballu teatrale a su matessi nùmene de Umberto Rubini, istuturadu de acordu cun sa figura e sas caraterìstigas de su Sergio Rubini zòvanu de tando. Inredu. @@ -15884,6 +19636,7 @@ Belle gasi, una note custa rutina s'isperrat: a s'istassione acoetat una fèmina zòvana e bella (Margherita Buy), a pee e bulluzada. Si nch'est fuìda dae una billa a pagu tretu in ue, in tempus de una festa, su cumpanzu suo burratzu (Ennio Fantastichini) at cumintzadu a la malutratare. Su matessi òmine arribat pagu ora a pustis pro recuperare sa cumpanza sua. Peroe nde naschit una bria, su cabu de istassione minore, pro defender sa fèmina (chi l'agradat a beru), binchet sa timidesa sua e lu bogat in zanna. S'òmine biolentu nche crompit a arrocare s'istassione minore, chi est tancada, chirchende foras male de li ponner fogu, e pènetrat a intro. Oramài assurviladu, est a puntu de iscuder sarvazamente siat su cabu de istassione siat sa fèmina. Peroe Rubini, cun s'azudu de sa zanna de sa bardana, at a bincher sa pelea desiguale. Intre isse e sa fèmina oramài si sunt creados unu tensu e un'atraghidura chi augurant bene pro carchi cosa de prus ìntimu. Peroe sas diferèntzias sotziales sunt demasiadas, e sos duos s'ant a partzire. + Caminu de chintorza: Caminu de chintorza, abreviadu fitianu in chintorza, est su nùmene dadu comunamente a unu sistema caminale chi organizat sa tzirculadura de sos beìculos a inghìriu de sa leada de una bidda o tzitade. Orìzine de su sistema caminale “a chintorza”. @@ -15894,6 +19647,7 @@ In Milanu, aiat tentu orìzine assimizadora su caminu de chintorza in pinna de s'inghiriadura de sos bastiones, sa muralla ispannola betza. Funtzione de unu caminu de chintorza. Sa finalidade printzipale de s'organizadura caminale narada est a azuventare sos frussos de beìculos impedende su rugramentu de su tzentru de bidda, comente fiat netzessàriu fagher fitianu pro neghe de s'organizadura tardiu-romana de sas biddas e sas tzitades o in su casu de leadas postas a longu de caminos consulares o istatales. + Passaportu: Unu passaportu est unu documentu de identidade formale o una tzertifigadura emìtida dae unu gubernu nassionale ch'ìdentìfigat, normarmente peroe no netzessariamente, su titulare comente unu tzitadinu de cussu Istadu particulare e dimandat su permissu, in su nùmene de sa soberania o gubernu de s'Istadu emitidore, de intrare e colare peri àteros Istados. Sos passaportos sunt relassionados cun su deretu de proteghidura legale in logu istranzu e su deretu de ghirare a s'Istadu de sa nassionalidade pròpia. Sos passaportos, a s'avesu, cuntenent sa fotografia de su titulare, sos datos suos identifigativos, sa sinzadura sua, sa nassionalidade e, a bias, àteros mèdios de identifigadura individuale. Medas Istados sunt isvilupende propiedades biomètrigas pro sos passaportos issoro pro poder cunfirmare cun seguràntzia prus manna chi sa pessone chi presentat su passaportu nde siat su titulare lizìtimu. Unu passaportu, a s'avesu, est netzessàriu pro biazare a logu istranzu, dadu chi normarmente devet esser amustradu in sa làcana, mancari esistant acordos particulares intre nassiones cunforme a sos cales sos tzitadinos podent impreare finas àteros documentos de identidade. @@ -15901,14 +19655,17 @@ Unos cantos gubernos totalidàrios chircant de cuntrollare su moimentu de sos nassionales issoro emitende passaportos narados “passaportos internos”: pro isempru, in s'Unione Sobiètiga antiga, s'emitiant passaportos internos narados “propiski” a totu sos tzitadinos pro cuntrollare su moimentu issoro in intro de sas fronteras de su paìsu. Sende documentos de identifigatura, sos passaportos sunt suzetos fitianu a fura e farsifigadura. Pro poder intrare a unos cantos Istados, no est bastante chi su passaportu non siat passadu, si nono chi devet tenner balidesa residuale de 3 o 6 meses a s nessi, o puru si dimandant s'aponidura de un'autorizadura tempurana a s'intrada a s'Istadu a ue si disizat biazare, numenada bistu de intrada e redassada dae ambassadas e consulados e a bias finas in sa làcana de intrada. Tocat duncas a s'informare in antis de moer a Istados chi non pertenent a s'Unione Europea si, mancari su passaportu siat galu bàlidu, sa passadura sua non siat demasiadu probiana pro realizare su biazu. + Aba minerale: S'aba minerale est una casta de aba benale, avesarmente amercadada in ampulla. In Itàlia, podet esser bèndida cun s'iscritura “aba minerale” petzi s'aba chi torrat a pare cun sos critèrios legales apostivigados dae su D.L. 25/01/1.992 n. 105 (modifigadu dae su D.L. 399/99 in aprigadura de sa Deretiva 96/70/CE), chi arresat “Sunt cussideradas abas minerales naturales sas abas chi, tenende s'orìzine issoro dae una tiza o zaghimentu suterranu, apròghilant dae una o prus benas naturales o pertuntas e chi tenent caraterìstigas sanidàrias particulares e propiedades favoràbiles a sa salude”. Pro sas abas bufàbiles, sas ùrtimas duas ispetzifigaduras (caraterìstigas sanidàrias e propiedades saludales), a su contràriu, non sunt dimandadas. Su mercadu de sas abas minerales in ampulla tenet importu particulare in Itàlia, chi ghiat sa crassifigadura de sa cunsumidura mundiale per òmine, cun ballùmenes chi si sunt triprigados dae su 1.985 (65 litros annuales per òmine) a su 2.006 (194 litros annuales). Est de sinnìfigu finas s'impatu ambientale, relassionadu cun su trasportu de unos 6.000 milliones de ampullas e sa dissipadura issoro posteriora. Cunforme a sa Fundadura ICGA, in Itàlia bi diant esser 514 marcas diferentes, cando chi cunforme a àteras mitzas diant esser foras male 608. + Ijime: Su ijime ("いじめ" o, prus raru, "苛め") est unu fenomenu sotziale giaponesu chi est su matessi de su chi li naran a Ponente "bullismu psicologicu", chi ponet sa vìtima a banda dae su grùstiu in ube est, lassàndela a sa sola. Su faveddu est unu lùmene chi benit dae su verbu "ijimeru" (pessichìre) e si impreat pro inditare una zenìa de violentzia fatta in iscola. Si chistionat de "ijime" cando una trùma prus o mancu manna de dischèntes bìet una pessòne chi est a su solitu bastante passiva e mala a parare fronte a issos, e duncas li dàet trumèntu chin praticas vessatorias e disumanitzantes pro meses si non annos, e custu chin su silentziu cùmpritze de sa classe intrega, chi incoràzat sas fattìas malas o si ponet pètzi a pompiare su/a poverittu/a pro timòria de patire cusseguentzias malas, o fìntzas de sos dotzèntes: a bortas est propriu su mastru a alentare o partecipare a s' "ijime". + Abasatu de via Caravaggio: S'abasatu de via Caravaggio est istadu unu mortorzu tripru acontèssidu su 30 de santugaìne de 1.975 in su n. 78 de via Caravaggio, in sa parte de susu de su bighinadu de Fuorigrotta in Nàpule, e iscobertu s'8 de santandria. Fiant istados ochìidos, còrfidos a sa conca cun un'ozetu iscudidore improvisadu (e mai identifigadu) e posteriormente còrfidos a sa gula cun unu leputzu totu sos bividores de s'apartamentu in sa de bator prantas de su fraigu, a ischire Domenico Santangelo, 54 annos, rapresentadores de bèndida (cabitanu antigu de cursu longu e ex sìndigu cundominiale), sa de duas muzeres suas Gemma Cenname, 50 annos, mastra de illieramentu, e sa fiza de isse, Angela Santangelo, 19 annos, impreada de s'INAM, gasi che su cane issoro Yorkshire terrier, a nùmene Dick (sufogadu cun una manta). Sas carenas de Domenico Santangelo e Gena Cenname fiant istados depositados a sa banzera, impare cun Dick su calleddu, cando chi sa carena de Angela l'aiant imboligada in unu lentolu e arrambada a su letu cojuale. Sas imbestigaduras. @@ -15915,10 +19672,12 @@ Pro su chi pertocat s'aspetu sientìfigu de sas imbestigaduras, in s'apartamentu de su mortorzu tripru, in prus de orminzas de crapita (medida 41-42) imprentadas in su sàmbene in sos pamentos de unos cantos aposentos e de su passadissu, fiant istadas imbènnidas orminzas poddigales in un'ampulla de whisky e una de brandy imbaradas a un'armarzu-ràdiu de s'aposentu de traballu de Domenigo Santangelo. A sos tempos, fiat impossìbile pro sa polima sientìfiga a detetare, refraigare e identifigare istigas biolòzigas dassadas dae su mortore in sos agatamentos de s'issena de su crìmine. Sas orminzas de crapita e sas poddigales fiant resurtadas incumpatìbiles cun sas de s'imputadu benidore (Domenico Zarrelli). Pro su chi prendet sas imbestigaduras no sientìfigas, issas nch'aiant zutu a su detenimentu e a sa cundenna a sa perpetuada in su primu gradu de Domenico Zarrelli, nebode de Genna Cenname (acusadu de cumiter s'abasatu ca fiat a poderiu de un'arrebatu de cullòbia a pustis de si bider refudende sa dimanda sua de un'imprèstidu de dinare dae bandas de tia sua Gemma), posteriormente assòrvidu a sentèntzia rassa, e refàghidu dae s'Istadu in su 2.006 pro dannos morales e materiales. Duncas, su curpàbile e su motivu iscadenadore de s'abasatu abarrant galu como iscunnotos. Imbestigaduras sientìfigas noas. In su beranu de 2.013, sa Procuradoria de sa Repùbriga de Nàpule, in su cuadru de un'imbestigadura sientìfiga, degretat anàlisis de laboratòriu a subra de sos agatamentos de s'issena de su crìmine agatados bardados belle 40 annos a pustis de sos fatos. Est chistione de una tassa impreada, unos cantos bìculos de zigarreta e unu frobidorzu imbrutadu de sàmbene. Assionant in calidade de cussizadores setoriales sos operadores de sa partzidura de recunnoschimentu de sa polima nassionale. + Duemila leghe sotto l'America: Duemila leghe sotto l'America (in sardu:"Duamiza ligas suta de s'Amèriga") est unu romanzu de Emilio Salgari, pubricadu in su 1888. Est cunnotu finas cun su tìtulu de Su siddadu misteriosu. Inredu. Smoky su cabu ìndiu betzu est isrobadu e fertu graemente dae unos cantos malufaghedores. Intendende-si a curtzu de sa morte, mutit a John Webher s'amigu suo e li revelat s'esistentzia de una cassita chi cuntenet documentos misteriosos e importantes. Un'àtera assimizadora l'est istada sustraìda dae sos feridores suos, intre sos cales at recunnotu a Carnot su malefamadu. Webher, detzifrende sos documentos, iscòberit s'esistèntzia de una bia suterrana chi aunit su Kentucky cun su Perù e, in manera surpresiva, aguarmente dae sos documentos, nche bogat infomaduras a pitzos de su “Siddadu de sos Incas” mìtigu e fabulosu. Arrimadu dae Morgan, Burthon e O'Connor, detzidit de amaniare un'ispedidura. Su mistèriu fassinadore de unu mundu suterranu chi s'isterrit pro duamiza ligas in su sutasolu ameriganu at a causare a sos protagonistas una filera de imbaros e tzircustàntzias imprebidas in una dimensione cumpretamente atìpiga a petus de cussa in ue fiant avesos a assionare. Su misterimentu de possuer su siddadu fabulosu lis at a permiter de superare totu sos arriscos e sas dificurtades chi Carnot su bartassarru at amaniadu antetzedende-los. In su respetu de sa paristòria, cunforme a sa cale su siddadu batit sa disaura, sos profanadores ant a esser castigados trazigamente. + Documentassione limbistica: Sa documentassione limbistica est su protzessu in ube una limba si documentat dae una prospettiva limbistica documentale. Sa finalidade sua est cussa de "offèrrer unu registru cumprètu de sas praticas limbisticas chi sun proprias de una comunidade limbistica determinada". Sa documentassione limbistica pùnnat a facher unu registru cantu prus mannu e cumprètu de sa comunidade limbistica chi si tenet in contu, tantu pro sa posteridade e su tempus imbeniente cantu pro sa rivitalitzassione limbistica (est a nàrrer, su protzessu chi punnat a torrare viva una limba). Sa documentassione limbistica dàet fìntzas una base sòlida pro s'analisi limbistica, sicomente crìat una mole de materiale chi si bi podet istudiare s'istruttura de sa limba issupra. Metodu. @@ -15927,6 +19686,7 @@ Sa documentassione limbistica at fintzas dau sa luche a prubicassiònes ispetzialitzàdas novas, comente su zornale in lìnia "Language Documentation & Conservation" e su libru a cadentzia annuale "Language Documentation and Description". Zenìas de descrissione limbistica. Sa descrissione limbistica si podet ischirrìare in parìtzos campos de ispetzialitzassiòne. + Termoli: Termoli est una comuna italiana de 32.983 abitadores posta in Molise, cuncretamente in sa provìntzia de Campubassu. Pro pobuladura, est sa de duas de sa provìntzia e de sa rezione. Si caraterizat pro sa presèntzia de unu promontòriu in ue s'agatat sa leada marinera betza, alindadu dae unu murallone in orale chirru a su mare. Sa bidda s'isterrit oe in sa costera e chirru a s'internu, peroe su tzentru suo de impèllida est su promontòriu in s'oru de su mare Adriàtigu, sea de sa Leada Antiga caraterìstiga, partzida topografigamente dae s'abarru de sa bidda dae sa muralla de reparu e dae su casteddu. @@ -15935,20 +19695,26 @@ In sa bidda de Termoli, s'agrugant su de 42 parallelos Nordu e su de 15 meridianos Estu; custu ùrtimu est su meridianu tzentrale de sa fita orària (UTC+1 o Central European Time) de Berilinu, Parizi e Roma (Europa tzentru-otzidentale) chi, de fatu, detèrminat s'ora de sa fita etotu (chi, difatis, est narada “s'ora de Termoli”). Su meridianu est numenadu Termoli-Etna e custu rennet sa bidda adriàtiga unu “Greenwich” italianu. S'agrugamentu intre sas duas lìnias imazinadas acontessit in sa praja de Rio Vivo, o prus cuncretamente inche sa marina de San Pietro, a pagos passos dae su logu in ue, finas a pagu tempus a como, s'agataiat unu trabucco in disimpreu (Trabucco de Bricche). Sos càrculos prus seneghes, intames, cullocaiant su puntu de agrugamentu inche una turrita mesudestruìda chi s'agatat aguarmente in su caminu de Rio Vivo. Unu bassurelevu amentat su logu naradu. Termoli est in cuntierra cun sa comuna de Ripatransone pro su primadu de su gùturu prus astrintu de Itàlia chi paret esser su de sa comuna asgolana (dae 38 a 43 cm. a petus de unos 50 cm. de sa “rejecélle” termolesa), mancari mediduras reghentes atribuant su primadu nassionale e foras male europeu a sa bidda molisana, dadu che in unos cantos puntos, in sa carrerita astrinta, su metru ìnditat 33-34 cm. Un'àtera cuntierra cun sas Marcas pertocat San Basso. Sa comuna de Cupra Marittima rebìndigat issa puru de esser in su possedimentu de sos abarros mortales beros de su Santu. + Lovely Complex: Lovely Complex ("ラブ★コン Rabu Kon?" Love Com) est unu manga chi sa mangaka Aya Nakahara at iscrittu e disinnau. S'istoria l'an fintzas bortada ind unu film chin su matessi titulu e ind un'anime (cartone giaponesu). In prus, in su 2006 b'an fattu unu videojocu pro sa PlayStation 2. In su 7 de aprile de su 2007 an cumintzau a mandare in unda sa prima puntada de s'anime. Istoria. S'istoria contat s'amore istranu chi s'isvilupat a prenu tra duos cumpanzos de iscola, chi a su cumintzu non si podìan bìer s'unu chin s'ateru tantu brigavan, Risa Koizumi ("小泉リサ" Koizumi Risa) e Atsushi Otani ("大谷敦士" Ōtani Atsushi), fentomàos in s'iscola de Osaka issoro pro si facher bìer tantu comicos in sa briga, chi su mastru etottu lis aìat postu su nomìnzu de "All Hanshin Kyojin" (una cropa reale de comicos giaponesos, un'ispètzia de Stanlio e Ollio orientale). Risa est, difatis, arta meda (172 chentìmetros) cufforma sa media feminìna giaponesa (chi est imbètzes 158 chentimetros); Atsushi, a s'imbesse de Risa, est bassu meda (156,2 chentimetros) cufforma a cussa mascrìna giaponesa (chi est imbetzes 172 chentimetros). Custa diferentzia de artesa (e su lùmen belle ironicu chi tenen: cussu de s'una cheret nàrrer "cantàru minore", su de s'atteru "badde manna") los fachet cumpressàos, prus de cantu non lu sian ja, ma custu est pètzi un'assimizu ebìa ca tenen a cumòne fintzas interessos e carattere. Ambosduos, in prus, cheren facher isperientzia de s'amore in sa zoventude issoro. E propriu cussu b'at a falare in sa conca de Risa, chi li cumintzat a piachere Atsushi e si nde innamorat puru a pùstis, ma issu est malu a cumprendere e issa, chind un'amore refudàu (pro duas bortas) e non corrispostu, bi sufferit e pranghet meda. Pètzi unu sentìdu de zelosìa tra Atsushi e unu professore de inglesu at a cambiare sas cosas, ponendechèlos a pare e lassande a una banda sa timidèsa. Fachendebìla a brincare (non chene dolores) impare medas difficurtades chi sa bida lis ponet addaenantis, comente traitorìas e mascamente s'issèperu de su benidore issoro chi los at a jùcher a istradas a divèssu, Otani e Koizumi s'an a promìttere de si bòlere bene a pustis puru. + Faru: Unu faru est un'istrutura, a s'avesu una turre, probida in su pitzu de unu sistema a tretu de emiter sinzales lugorosos poderosos de azudu e referèntzia in sa navegadura, custituìda dae una làmpada e unu sistema de lentes. Sos faros sunt sos sinzoladorzos marìtimos prus importantes. Sunt postos in sas probianias de logos de aterrazu, logos perigulosos o àteros logos in ue siat ùtile a tenner unu puntu notàbile bisìvile dae largu in tempus de sa navegadura costerenca. Sunt marcados in manera crara in sas mapas marìtimas chi nd'ìnditant finas s'artària focale, impare cun sas caraterìstigas de su sinzale lugorosu emìtidu chi los logalizat in modu uniforme. Impreados largamente in su tempus coladu, a dies de oe azomài si fraigant faros noos, sustituìdos dae sistemas poddigales (NRL, SPG, eac.) de azudu a sa navegadura. In su matessi tempus, sos faros chi sunt galu operativos sunt rugrende unu protzessu de automatizadura totale pro nde minimare sos costos de zestione e mantenimentu. In sos IAA, in particulare, dae su 1.986 non b'at prus faros abitados o probidos de un'istassione ràdiu. Su nùmene derivat dae s'ìsula de Pharos, in cara de Lisàndria de Ezitu, in ue in su de III sègulos in antis de Cristos, fiat istada fraigada una turre in ue brusaiat sighidamente unu fogu mannu, in manera chi sos navegadores in cussos fùndigos pòderent evitare de nche ferrer a su paule Mareotide situadu in palas. + Flamencu: Su Flamenco ispanniolu est una genia de música e dantza naschida in Andalusia (Ispannia). Su flamencu comente ddu connoschimus oe in díe est benet dae su seculu XVIII,tenet comente base sa música e sa dantza andalusa. Bi sunt cuntierras asuba de s'origene, pro ite bi sunt diferentes opiniones , niuna de cussas podet esser cumprobàda istóricamente, e cuntàntu su ditzionariu de sd RAE(Real Academia Española) dd'assotziat a s'etnia gitana, perou no a s'origine cosa sua, asuba e totu, perunu istudiosu de sa materia dudat de sa cultura gitana comente base de su flamencu. De totas is ipotesis asuba de s'origene, sa tesi prus atzetada est sa de s'origene morisca, perou sceti gratzias sólo a sa mistura culturale ki bi est istada in Andalusia (oriundos, musulmanos, gitanos, castellanos imigrantes, ebreos, etc.) at favoressidu s'origene de custa genia de musica. Est consideradu comente de s'umanidade y Patrimoniu Culturale Imateriale Etnologicu Andalusu. + Pete Seeger: Pete Seeger (Peter Seeger; New York City, New York 3 May, 1919 – New York City, New York, 27 January 2014), est unu cantante americanu. + Aram Mp3: Aram Mp3 ("Արամ Mp3", * 5.04.1984) est una cantante Armenia. + Lodovico Ligato: Lodovico Ligato (Rezu Calàbria, 15 de austu 1939 - Rezu Calàbria, 27 de austu 1989) est istadu unu polìtigu italianu, deputadu de sa Democratzia Cristiana e presidente de sos Caminos de Ferru Nassionales. Ziornalista de sa Gazzetta del Sud zai dae su cumintzu de sos annos sessanta, in fatu assessore rezionale in Calàbria, est elèghidu a deputadu pro sa prima bia in su làmpadas de 1979 e elèghidu torra in su 1983, cando devenit segredàriu de sa Cummissione de Trasportos de sa Càmara. Su 15 de santandria de 1985, est numenalizadu presidente de s'Entidade de sos Caminos de Ferru Nassionales. @@ -15955,13 +19721,17 @@ Imboligadu in su gasi naradu iscàndalu de sos lentolos de oro, in su santandria de 1988 fiat istadu custrìnghidu a demissionare dae sa presidèntzia de sos Caminos de Ferru. Fiat istadu assassinadu a tiros de pistola in Bocale de Rezu Calàbria su 27 de austu de 1989, in un'impostada de creze mafiosa chi sos cumandadores sunt cussiderados esser Pasquale Condello, Santo Araniti, Paolo Serraino e Diego Rosmini, e s'isecutadore materiale Giuseppe Lombardo (totus cundennados a sentèntzia definitiva). Paolo Iannò s'arrepèntidu, cullaboradore de su protzessu Olimpia 3, aiat decraradu chi su mortorzu suo fiat istadu amaniadu in duos addòvios, unu intre maju e làmpadas de 1989 intre Filippo Barreca (a pustis arrepèntidu), Paolo Serraino, Pasquale Condello, Diego Rosmini s'antzianu, Santo Araniti, Domenico Repaci e Antonino Modafferi, e s'àteru a inghìriu de unu mese e mesu prus a tardu intre Pasquale Condello, Domenico Araniti e àteras pessones. + Bukan: Bukan est una tzitade de s'Iran. + Coldplay: Coldplay sunt una truma musicale britannica formada in su 1996 dae su cantadore Chris Martin e de su ghitarrista Jonny Buckland in su Collegiu Universitariu de Londra. Pustis de esser amigos ant formadu una truma nomenada Pectoralz, un ateru pitzocu Guy Berryman s'est aunidu comente bassista e ant cambiadu in Starfish. Will Champion ca cumpletat sa truma est baterista , boghe secundaria, tocat finas su tecladu . Su manager Phil Harvey est consideradu a manera non ofitziale comente su cuintu omine de sa truma .Sa truma at renomenadu issa matessi "Coldplay" in su 1998, primu de registrare e ponner in bindita tres EPs(minialbum); Safety in su 1998, Brothers & Sisters comente "single" in su 1999 e The Blue Room in su propiu annu. Sunt istados influetzaus de is U2, Pink Floyd, a-ha, R.E.M., Echo & the Bunnymen, Bob Dylan, The Flaming Lips, sunt istados comparadus a s'incumentzu cun trumas ki Radiohead, Oasis, Jeff Buckley, Travis i Kate Bush. + Xuxa: Su nùmene beru est Maria da Graça Meneghel. + Arantzada: S'arantzada est un'infriscu a base de sutzu de arantzu, aba, anidrida carvòniga e, fitianu, tzùcaru. Pro esser definida comente tale, cunforme a sa lezisradura italiana, devet cuntenner a su nessi su 12% de sutzu de arantzu. Sa majoria de sas bufaduras cumertziales, pro custa resone, tenet pretzisamente su 12% o su 16% de sutzu de arantzu. @@ -15968,6 +19738,7 @@ Notas istòrigas. In su 1.932, Ezio Granelli su cumendadore, tando propiedàriu de Sanpellegrino S.p.A., in tempus de una fèria in Milanu aiat imbentadu un'infriscu pro istudare su sidis de sos istranzos suos, annanghende sutzu de arantzu a s'aba minerale. Un'idea chi tenet deretu un'èsitu de non poder creer, mudende su destinu de s'impresa de San Pellegrino Terme, in su de Bèrgamu, a su puntu chi sa cravedda, o siat s'ampullita de s'arantzada, nàschida issa puru in su 1.932, s'est fata un'icona e unu sìmbulu de su fabrigadu in Itàlia, gràssias a una forma e un'aroma chi amentant su corzolu e sa forma de s'arantzu. In tempus de sa segunda gherra mundiale, su departamentu alemannu de sa Coca Cola non podiat produer su produtu tìpigu pro neghe de s'embargu. In logu suo, sa cumpanzia aiat detzìdidu de isvilupare una bufadura cun sabore de arantzu narada Fanta pro “fantasias”. A bias de s'agabu de sa gherra, s'indùstria Coca Cola aiat detzìdidu de isportare sa Fanta finas a sos mercados isternos. + Istassione ferruviària de Macumere: S'istassione ferruviària de Macumere est s'istassione de sos CFN in sa comuna de Macumere. Caterìstigas. @@ -15977,29 +19748,41 @@ Intertràmunos. S'istassione est sizida dae sas cumponiduras de Trenitalia chi tenent comente destinu Casteddu, Terranoa, Aristanis, Figari, Chilivane, Tàtari e Portu Turre. Dae s'istassione ferruviària probiana de sa retza de ladària minimada, zestionada dae s'IRST dae su 2.010 e situada in s'àteru chirru de pratza Duas Istassiones, in prus de custu, est possìbile a nche sizire Nùgoro cun trenos operados dae sa sotziedade de trasportos de sa Rezione. Mancari sos rodados de sos CFdS antigos no intrent prus a su transitadorzu CFN, sos oràrios de unos cantos trenos de s'IRST sunt postos in currespondèntzia cun sos de Trenitalia, permitende de mantenner, belle chi minimada, s'intermodalidade intre sos duos trasportadores ferruviàrios. S'IRST, in sas probianias de su transitadorzu, tenet s'istassione de sos postales sua pròpia, dae ue si podent sizire logalidades bariadas de su zirile. In prus de custu, s'IRST dispensat finas unu servìtziu urbanu. Su transitadorzu tenet relassione cun s'abioportu de S'Alighera-Fertìlia a mèdiu de sas lìnias postalencas Depranu. + Napoleone Bonaparte: Napoleone Bonaparte (in frantzesu "Napoléon Bonaparte") ( * Ajaccio 15 de austu in su 1770 - Sant'Elena 5 de maju de su 1821) est istadu politicu e militare frantzesu. Fit isse chi aiat fundadu e fit istadu primu imperadore de Frantza, e s'ammentat oje comente unu zeniu in s'arte militare. + Aldo Rossi: Dae su 1949 aiat istudiadu architetura in su Politecnico di Milano, dae su 1955 aiat cominzadu a collaborare cun sa rivista Casabella dirigida tando dae Ernesto Nathan Rogers. + 1931: S'annu 1931 (MCMXXXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1997: S'annu 1997 (MCMXCVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + Designer: + 1958: S'annu 1958 (MCMLVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1959: S'annu 1959 (MCMLXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia segundu su calendàriu gregorianu. + Cape May, New Jersey: Cape May est una bidda istadunidesa ubigada in sa punta meriesa de sa mesìsula numenale, in intro de su contadu a su matessi nùmene de s'Istadu federale de New Jersey, in ue sa Baìa de su Delaware addòviat s'Otzèanu Atràntigu. Cunforme a su retzensimentu realizadu in sos IAA in su 2010, tenet una pobuladura aposentada de 3.607 abitadores, su chi rapresentat unu minimonzu de 427 (-10,6%) a petus de sos 4.034 recontados in su retzensimentu de su 2000, chi aiat custituìdu a bia sua un falada de 634 (-13,6%) dae sos 3.400 recontados in su retzensimentu de su 1990. A s'istiu, sa pobuladura de Cape May est ismanniada dae unu nùmeru de bisitadores chi bàriat intre 40.000 e 50.000. Sa bidda intrea de Cape May est narada su Distritu Istòrigu de Cape May e rapresentat unu logu de importu istòrigu nassionale pro more de sa cuntzentradura de fraigos bintorianos. Cun un'istòria rica, prajas galardonadas, sa caraterìstiga sua de miradorzu de puzones e medas isempros de architetura bintoriana, Cape May est un'abarradorzu barneale chi atraighet bisitadores dae su mundu intreu. Cape May fiat istadu recunnotu comente una de sas 10 mezus prajas de sos Istados Aunidos dae su Travel Channel e sa praja sua aiat logradu su de chimbe zassos in New Jersey in su Cuncursu pro sas mezus 10 prajas de su 2008, isponsorizadu dae s'Entidade pro sas sièntzias marinas de su New Jersey. + Ilbono: Ilbono (Irbono in sardu) est una bidda de 2246 abitantes in sa Provìntzia de s'Ogiastra. + Joey DeFrancesco: At sonadu in Uttieri in sos annos 90 umpare a a John McLaughlin. + 1942: S'annu 1942 (MCMXLII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia segundu su calendàriu gregorianu. + Istraditamentu: S'istraditamentu o istraditadura est una forma de cooperadura zudissiària intre Istados e cunsistit in s'intrega, dae bandas de un'Istadu, de un'individu chi si siat refuzadu a su territòriu suo, a un'àteru Istadu, in manera chi siat sutapostu a su zudìssiu penale (in custu casu, si faeddat de istraditamentu protzessuale) o li siant incrividas sas penas si zai est istadu cundennadu (in custu casu, si faeddat de istraditamentu isecutivu). Caraterìstigas zenerales. @@ -16010,26 +19793,32 @@ In prus de custu, su Custituimentu, in sos art. 10 e 26, apostìvigat chi est proibidu s'istraditamentu pro delitos polìtigos; sende gasi, no intrant a custu disponimentu sos delitos de zenotzìdiu e crìmines contra a s'umanidade. No est autorizadu s'istraditamentu a paìsos in ue b'est in fortza sa pena de morte, in onzi modu, casu si nche sizat unu cumbèniu subra de s'istraditamentu, sa no aprigadura de sa pena de morte contra a sa pessone istraditada abarrat cundissione sena chi nono. Protzedimentu. In so còdighe rituale, est prebidu dae sos artìgulos 697-719 pro su passivu e 720-722 pro s'ativu. + Assimizatzione culturale: Sa assimizatzione curturale est una zenìa de accurturatzione, chi descrivet su protzessu in ube una pessone o unu grupu si lassat a palas sa curtura de orizine sua pro istròchere cussa egemonica de un'atteru. Sa teoria de s'assimizatzione curturale, chi dae semper est in imprèu fitiànu in sos Istados Unidos, si ponet contr'a su multicurturalismu, chi b'est in Canada o in sa prus parte de s'Unione Europea. Unu fattu iscandalosu, chi podet fachere de esempiu, est sutzessu in Australia, in ube a sa zente de su locu sos colonialistas li picaban a de notte sos pitzinnos, pro chi essèren "intzivilìos" a sa manera de sos tzitadinos, chi aìan abbandonau sa curtura de su populu issoro. A su solitu accadit chi sos chi sun suzettos a s'assimizatzione curturale sian grupos etnicos chi, disterrande, fachen issoro sa curtura de cussu de su locu o pèri minorìas chi sun "surbìas" in intro de una comunidade prus manna e istitutzionalitzada. Custu protzessu juchet a s'iscumparta de tottus sas caratteristicas curturales chi de cussu gruppu de minorìa nde fachìan unu populu distintu. Una regione o trèttu in ube b'at àppiu calesisiat assimizatzione curturale si narat "melting pot". + Multiculturalismu: Su faveddu multicurturalismu inditat sotziedades in ube viven a pare curturas diferentes. Sa paragula si podet impreare siat in sentìdu descrittivu soat in cussu normativu: pro cantu pertoccat su primu, nos riferimus a sotziedades in ube zente chi tenet curtura diferente viven e comunican in ispatzios prubicos, comente sas iscolas e su locu de traballu; pro su de duos, a sotziedades, che a cussa australiana e canadesa, chi an fravicau unu sistema normativu tale, pro chi in s'ispatziu prubicu siat favorìa un'interatzione sotziale chi si fundat in supra de su rispettu de sas paritzas identitades curturales. + Cumpressu de inferioridade: Su cumpressu de inferioridade est s'incapatzitade de s'intender aguales a sos àteros, de creer in sese etotu e in s'oportunidade cuncreta de sizire sos obietivos disizados, ca totu sas àteras pessones parent prus cumpetentes, prus intellizentes e prus meressidoras de tenner èsitu, cun àteras paraulas parent mezus chi su suzetu chi patit su cumpressu de inferioridade. Su cumpressu de inferioridade podet esser favorizadu dae unu naturale cardumu, acomodadore e seguru, e podet cumintzare in tempus de sa pitzinnia. Ponzamus s'isempru de una mamài ch'in logu de alentare fizu suo a abordare isperièntzias noas, a ponner a proa sas capatzitades suas e a bufare dae sas siendas suas interioras in manera chi logret cunfiàntzia in sese etotu e imparet dae sos errores suos pròpios, l'azuat finas cando non diat esser pretzisu, ca su pitzinnu, a parrer de issa, non realizat nudda de bonu, est istramu e faghet perder tempus. Est normale chi onzi pitzinnu tenzat lìmites e defetos, peroe non devet esser curpabilizadu pro custu e, prus chi totu, est importante ch'imparet a cumprender, potentziare e tirare profetu dae sas calidades suas; in su casu contràriu, at a crescher cun su sensu de esser incapatzu a beru. Su cumpressu de inferioridade non cheret cunfusu cun sa timidura, chi non custìtuit una farta de cunfiàntzia in sese etotu, si nono una dificurtade a manifestare sos pessamentos suos pròpios. + Mortorzu: Su mortorzu cunsistit in sa suprimidura de una bida umana, in manera zenerarmente boluntària, dae bandas de un'àteru èssere umanu. Podet esser antimeledadu o pro incautela cunforme siat cumìtidu o menu cun intentu dae su suzetu chi lu realizat. Sinònimu de mortorzu est assassinamentu, unu tèrmine chi, belle gasi, in unas cantas lezisraduras ìnditat una sutacategoria separada, chi cumprendet sos casos prus graes de mortorzu (pro narrer, in Frantza su delitu de “assassinat” currespondet a su mortorzu boluntàriu antismeledadu de su sistema italianu). Su mortorzu est un'assione cundennada sotziarmente, mancari sa proibidura in onzi forma sua apat tentu un'illestrimentu petzi moende cun su de XX sègulos. Su mortorzu est istadu dissiplinadu comente delitu in totu sas lezisraduras istòrigas, e galu oe est ozetu de numerosos disponimentos de tipu penale. Sende gasi, peruna sotzietade at asseguradu carchi bia un'amparu assolutu de sa bida umana, proibende-nde sa suprimidura in onzi casu: pro isempru, medas sotzietades atzetant o foras male isartant s'ochidura de s'inimigu in sa gherra: sa zeneralidade de sos sistemas zurìdigos de su tempus coladu e unos cantos sistemas cuntemporanos autorizant sa suprimidura de sa bida umana comente pena (pena de morte); tzertas sotzietades, in prus de custu, pratigaiant su sacrifìtziu de èsseres umanos a sa divinidade. Tenent numenaduras particulares su mortorzu de su babu (babitzìdiu), de sa mama (mamitzìdiu), de su cojuadu (muzeritzìdiu e mariditzìdiu), de su frade o de sa sorre (fraditzìdiu) e de su soberanu (rezitzìdiu) chi refretint s'indinnadura particulare reservada dae sa sotzietade a sos chi ochient custas pessones. + Cristo si è fermato a Eboli: Cristo si è fermato a Eboli (in sardu:"Cristos s'est arressadu in Eboli") est unu romanzu autobiogràfigu de Carlo Levi s'iscritore, iscritu intre su nadale de su 1943 e su triulas de su 1944 in Frorèntzia e pubrigadu dae Giulio Einaudi Editore in su 1945. Suta de su rezìmene fassista, in sos annos 1935-1936, s'iscritore fiat istadu cundennadu a s'assètiu in Lucània pro neghe de s'atividade sua contrafassista e duncas aiat dèvidu barigare unu tempus longu in Basilada, cuncretamente in Aliano (ch'in su libru est naradu “Gagliano” imitende sa pronùntzia logale), in ue aiat tentu sa manera de cunnoscher sa realidade de cussas terras e de sa zente issoro. In sa torrada dae s'assètiu Levi, a pustis de barigare unu tempus longu in Frantza, aiat iscritu su romanzu in ue amentat su perìodu coladu in Gagliano e s'anteriore in Grassano. Levi etotu iscriet in sa prefassione sua: “Che in unu biazu a su printzìpiu de su tempus, “Cristos s'est arressadu in Eboli” contat s'iscoberta de una tzivilitzadura diferente. Est sa de sos massarzos de su Merie: foras de s'istòria e de sa resone progressiva, saviesa antiga antiga e dolore passientziosu. Sende gasi, su libru no est unu diàriu; fiat istadu iscritu medas annos a pustis de s'isperièntzia dae sa cale nch'aiat bogadu s'orìzine, addaghi sos imprensos reales non teniant prus s'urzèntzia prosale de su documentu”. Rocco Scotellaro at iscritu: “Cristos s'est arressadu in Eboli est su memoriale prus apentadore e cruele de sas biddas nostras”. No esistit atuarmente bortadura sarda de su romanzu. + La luna e i falò: La luna e i falò (in sardu:"Sa luna e sos fogarones") est s'ùrtimu romanzu de Cesare Pavese s'iscritore, iscritu in pagos meses in su 1949 e pubrigadu dae Giulio Einaudi Editore in su eranu de su 1950. Su romanzu presentat elementos autobiogràfigos de s'iscritore piemontesu edd'est su chi cuncruit sa carrera sua de narradore. Su romanzu est dedigadu a s'ùrtima fèmina de sa bida de Pavese, Constance Dowling s'iscritora amerigana. @@ -16045,6 +19834,7 @@ Est cun s'iscoberta de custa acontèssida trista chi tèrminat su romanzu, peroe seguramente no su biazu de Ambidda. A piseddu pessaiat chi sa bidda in ue istaiat èsseret su mundu intreu, peroe como chi, biazende, at cumpresu comente est fatu su mundu a beru, si sapit chi su paìsu suo pròpiu est, a s'agabu, sa famìlia sua pròpia, “una bidda cheret narrer a no esser mai solos, a ischire ch'in sa zente, in sos fundos, in sa terra, b'est carchi cosa de tuo, chi finas cando non bi ses arreat pro t'isetare”. Comente isse etotu narat: “de una bidda bi faghet bisonzu, si no est pro àtera cosa, a su nessi pro su praghere de si nch'andare”. Belle gasi, Ambidda aiat seradu su bisonzu de torrare, ca cussos pàstinos, cussas àrvures de figu e cussos baddes etotu non los at agatados aterue in nuddue; in pessu chi nche crompit a su badde de su Salto, s'abizat chi no est mudadu nudda: b'at sos matessi òmines, sos matessi fragos e sos matessi sabores chi su protagonista at semper tentu intro suo. Est beru ch'isse agatat torra sa matessi bida de una die, peroe seguramente no sas matessi pessones: agatat torra petzi a Nuto, s'amigu suo prus istimadu e su mentore suo, a su cale l'averat totu sos pessamentos suos e cun su cale si perdet in sos amentos de su tempus coladu, a bias finas alligros e ispessamentados, fitianu tristos. Est semper in busca de sa sièntzia, finas issientemente: si non podet sestare su mundu – comente diat cherrer sa cussièntzia sotziale de Nuto, chi finarmente s'averat esser cosa finas de su protagonista -, a su nessi cunnoscher: sos archetipos, sos rìtimos, sa terra, sos òmines e sos contos issoro, prus fitianu disisperados, semper intranchillos. Su romanzu no est istadu bortadu mai in sardu. + Arvèschida: S'arvèschida est unu mamentu tempurale definidu bariamente, cunforme a sos cuntestos limbìstigos, o comente s'intervallu in ue cumparet su primu lugore in s'orizonte, cunfundende-si in manera partiale cun su cuntzetu de arvorada, o comente su mamentu de sa nàschida de su sole, custituende su contràriu de s'iscurigadorzu. Dae su puntu de bista astronòmigu, s'arvèschida durat un'ùniga iscuta e est su tantu de su mamentu in ue s'oru de susu de un'astru devenet bisìvile subra de s'orizonte. Sende gasi, e prus zenerarmente in su casu de su Sole, ìnditat totu su tempus chi bàrigat dae su primu lugore manzanile a su cumparonzu de su Sole. Caraterìstigas. @@ -16052,7 +19842,9 @@ Astronomigamente, su puntu in s'orizonte peri ue trànsitat s'arvèschida currespondet esatamente a sa deretura de s'estu petzi in sas datas de sos echinòssios: difatis, isse s'iscòstiat, in s'emisfèriu boreale, a su nordu-estu in sos meses beraniales e istiales (in modu anàlogu, sizende su puntu prus a suddu in su sostìssiu de ierru). Sa zona de s'orizonte cumprèndida intre su puntu prus a nordu e su prus a suddu est narada “zona ortiva”. S'arvèschida in àteros pranetas. S'arvèschida esistit finas in sos àteros pranetas, peroe si diferèntziat pro neghe de sa distàntzia dae su sole o, in su casu de pranetas in foras de su sistema solare, dae s'isteddu babu e dae sa cumponidura atmosfèriga de su praneta etotu. + Jacques Brel: + Iscurigadorzu: S'iscurigadorzu est su mamentu in ue un'astru iscumparet a suta de s'orizonte. Caraterìstigas. @@ -16061,21 +19853,27 @@ S'iscurigadorzu in àteros pranetas. S'iscurigadorzu esistit finas in sos àteros pranetas, peroe est diferente pro more de sa distàntzia dae su sole a su praneta e dae sa cumponidura atmosfèriga. In Marte, dadu chi su praneta est prus a tesu dae su Sole chi sa terra, su sole cumparet petzi in una mannària de 2/3 a petus de su terresu; in prus de custu, pro neghe de s'atmosfera rarifigada, a s'iscurigada su chelu si colorat in biaìtu, no in ruju. + 1993: S'annu 1993 (MCMXCIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1916: S'annu 1916 (MCMXVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + Rezone de sa Granada: Sa Rezone de sa Granada' (castiglianu: Región de Granada, Alta Andalucía, Andalucía Oriental) est una regione historica, cultural, geografica de s'Ispagna. Sa seu regionale est Granada. + York University: Sa York University, jamada comunemente York o solu YU, est una universidade cun sa sede in Toronto, in Ontario, in so Canada. S'universidade fit istada fundada in su 1959. + Oradea: Oradea, una die narada "Oradea Mare" (in ungaresu Nagyvárad), est una tzitade rumena, cabitale de su distritu de Bihor, situada in s'uestu de sa Rumania, in s'oru de su riu Crisul Repede, in sas imediaturas de sa làcana cun s'Ungaria. Oradea est aguarmente sa leada prus importante de sa rezione istòriga Crisana. In su retzensimentu de 2002, sa comuna teniat 206.614 abitadores, chi su 68.2% fiant rumenos, su 28,7% fiant ungaresos e s'abarru de àteras etnias. In s'intregherras, su 20.6% de sa pobuladura fiat formada dae zudeos, e bi s'agataiant finas comunidades de alemannos, isrovagos, ucrainesos, eac. Sas istassiones termales de Baile Felix e Baile 1 mai sunt postas a 8 e 4 km respetivamente dae sa bidda. In prus de sas abas termales recunnotas in su livellu internassionale pro sos efetos terapèutigos issoro, s'agatat una formadura carsiana ispetagulosa, cuncretamente una sima cun profundidade de 86 metros, narada in sa zona “Su cràtere de Betfia”, gasi etotu che su traìnu Peta, cun unu matedu tropigale ùnigu in s'Europa. Zai dae sègulos, Oradea rapresentat unu puntu importante de referèntzia pro sa zona, sende sa leada curturale si cumertziale de sinnìfigu prus mannu. In s'Edade Mèdia, esistiat un'osservadorzu astronòmigu e sos astrònomos chi traballaiant in ie impreaiant su meridianu de Oradea comente meridianu de 0°. + Fabrizio Lorieri: Fabrizio Lorieri (Massa, 11/02/1.964) est un'assussadore de fùbalu e fubaleri antigu italianu, a posissione zanneri. Carrera. @@ -16089,6 +19887,7 @@ Amaniadore de sos zanneris e bitze-assussadore. A pustis de sa retirada, si ligat a Luigi Cagni, un'assussadore chi sighit in sas isperièntzias in su Catanzaru comente amaniadore de sos zanneris, a s'Èmpoli in s'istajone 2.006-2.007 e posca in sa parte finale de s'istajone 2.007-2.008 e a su Parma finas a su santandria de 2.008, cun ambas echipas aguarmente in su rolu de bitze. Su 30 de làmpadas de 2.010, su Letze, in tempus de una cunferèntzia de imprenta pro su mudamentu de sa presidèntzia, ufissializat su cuntratamentu suo pro s'istajone 2.010-2.011, comente amaniadore de sos zanneris. Pustis lograda s'abarrada in partzidura e sa cunsagradura de Antonio Rosati su zanneri, chi posteriormente colat a su Nàpule, est recunduìdu finas pro s'istajone posteriora, cando realizat un'àteru traballu mannu cun Massimiliano Benassi. Arreat in su Letze finas a su ghennarzu de 2.013, cando est sustituìdu dae Raffaele Di Fusco, chi format parte de su pessonale de Antonio Toma s'assussadore, intradu in parte a Franco Lerda. In s'istiu de 2.013, est leadu in servìtziu dae su Sassuolo, in pessu artiadu a sa Sèrie A, comente assussadore de sos zanneris. + Una fèmina a ismentigare: Una fèmina a ismentigare ("Dimenticare Lisa") est una telepellìcula italiana groga a intregas de su 1976, bogada dae unu romanzu de Francis Durbridge s'iscritore ingresu, cun Ugo Pagliai e Marilù Tolo in sos rolos de sos protagonistas. Inredu. @@ -16095,6 +19894,7 @@ Peter, un'antigàriu ingresu, cròmpidu a Nàpule pro bisitare frade suo mùsigu Claude, cunfiat a custu ùrtimu chi at cunnotu de reghente a Lisa Carter sa bella a beru, un'amerigana, e de esser abarradu incantadu dae sa bellesa e dae sos modales de custa fèmina; s'atopu est istadu assolutamente intzidentale, in tempus de unu biazu in aparèchiu. Posteriormente, Peter imparat dae un'amigu ziornalista chi s'agatat mamentanamente in Nàpule chi Lisa Carter est una biuda zòvana a beru de unu ziornalista ameriganu fontomadu, afogadu a pustis de si fulliare a mare dae su jatu suo, pretzisamente a probe de Nàpule. Carchi die a pustis, Peter addòviat in Nàpule a Lisa Carter, chi li revelat unos cantos fatos importantes de sa bida sua: sa note de sa morte de maridu suo, Lisa s'agataiat in su jatu paris cun isse e, petzi pagas oras in antis, ambos aiant tentu una discussura animada pro neghe de s'istramanchiamentu de una pupa rara a beru, chi perteniat a una cullessione de su pobiddu, apentadu dae semper pro custa casta de zoghete. A pustis de una filera de seranos colados paris, Lisa pedit imprestada s'automòbile a Peter: devet andare a bider a sir Arnold Wyatt, un'abogadu ingresu amigu de maridu suo, cun s'intentu de achipire unos cantos tràmites. Belle gasi, dae cussu mamentu Lisa iscumparet. Sa betura l'agatant in s'oru de sa bidda, cun una missada minora in ue b'est iscritu s'aderetu de Peter e, dae bandas suas, sir Arnold atrogat chi non cunnoschet a Lisa Carter nen fiat abojadu cun issa. Argunas dies prus a tardu, Nancy, un'amiga istimada de Lisa, cumparet afogada in unu riu. In una butzaca de su bestidu suo, bi sunt sas craes de s'automòbile de Peter e, in su banzu de domo sua, est imbènnida una pupa chi apizat in sa banzera acucurada de aba. Claude, ch'intre tantu at terminadu su traballu suo in Nàpule, invitat a Peter a dassare sa bidda cun isse, peroe Peter tenet s'intentu de ghetare lughe a subra de sa berza e, prus chi totu, cheret agatare torra a Lisa. + Lista telefòniga: Sa lista telefònica, o ghia telefòniga, est una pubrigadura chi cuntenet nùmenes e nùmeros de telèfonu privados, ordinados in manera arfabètiga e agrupados pro comuna (Pàzinas arbas) o pro categoria cumertziale (Pàzinas grogas). Itàlia. @@ -16104,6 +19904,7 @@ Isvìtzera. Sa prima lista telefòniga est cumparta in su 1.880 in sa tzitade de Tzurigu comente lista de abonados de sa “Zürcher Telephon-Gesellschaft” de tando, cun 98 nùmenes ebia. Sa tzitade de Basilè aiat sighidu s'isempru zai in su 1.881, pubrighende una lista cosa sua. Sa lista telefòniga aiat cunnotu un'ispainadura lestra in Isvìtzera. Zai in su 1.900, fiant rezistrados 38.000 usuàrios, in su 1.959 nche fiat istadu sizidu su zannile de su primu millione, e oe bi sunt unos 4,3 milliones de postos. Dae su 2.013, sunt disponìbiles sas listas telefònigas noas rezionales numenadas “Local Guide”, pubrigadas dae local.ch. Sa lista telefòniga de pabiru, cun unas 100 edissiones rezionales, sustìtuit totu sas listas atuales de s'Isvìtzera. Sa “Local Guide” cuntenet sas pàzinas arbas e grogas cunnotas cun sos nùmeros de telèfonu e sos aderetos de impresas e usuàrios privados de s'Isvìtzera. Sa “Local Guide”, in prus de custu, proponet una parte redale cun informaduras de caràtere rezionale. Sa “Local Guide” est imprentada in pabiru retzirculadu a su 100%. + EuroMaidan: Chin su favèddu de EuroMaidan si ìnditan tottus sas manifestàdas pro-europeas de su 2013-2014 in Ucraina, chin sun cumintzàdas a nàschere cando, in su 21 de Sant'Andrìa de su 2013, su gubernu ucrainu aìat suspéndiu un'accordu de sòtziu tra s'Ucraina e s'Unione Europea. Su movimentu tenet su lùmen de EuroMaidan pro tottu su chi de importu mannu est accadìu in Pratta de s'Indipendèntzia, o "Maidan", chi est cussa printzipale de Kiev (in ucrainu: "Євромайдан", "Yevromaïdan"). An a pùstis mudàu su lùmen in Eurorevolution (in ucrainu: "Єврореволюція", "Yevrorevolioutsia"). @@ -16113,30 +19914,40 @@ In su 25 de jannàrju de su 2014, su presidente Janukovyč at propostu a sos capos de s'oppositzione sa presidèntzia ucraina, dàndeli custa offerta: custos bi l'an peròe refudàda, e sa dìe chi est bènnia a pùstis sos manifestantes an occupau su palattu de sas espositziones "Domo Ucraina", fravicàu in s'epoca sovietica, furàndeli su cuntrollu a s'autoridade. Interventu diplomaticu pro ch'essìre dae sa crìsi. A 2014 cumintzàu, Barack Obama aìat mandau in Ucraina Victoria Nuland, diplomatica americana pro sos rapportos chin s'Europa e s'Eurasia, pro s'istudiare sa situatzione chircànde fìntzas una manera pro siche la isbolicàre. Su pianu issoro pro che fàcher essìre s'Ucraina dae sa crisi bidìat s'interventu de s'ONU, chin su "placet" americanu a su prozettu, e dìat dèper pònner de accòrdu siat sos manifestantes falàos in pratta, siat sa Russia de Vladimir Putin chi sa politica natzionale ucraina si b'aìat meda accurtziàu. + Valerio Scanu: Valerio Scanu (Sa Madalena, 10 de Abrile de su 1990) est unu cantantu italianu. + Traca: Una traca est unu carru allegòrigu de su tipu de “mansions” o “pageants” (cun unu o duos pranos inrichidos dae cortinados in ue fiant pintadas sas issenas) in ue fiat possìbile a distingher sa figura allegòriga de una divinidade (che sa Bellesa, sa Gràssia, sa Zustìssia, eac.), a bias seìda in unu tronu. Sa custumàntzia de sas tracas est galu bia in medas biddas sardas, in ue, in tempus de su Carrasegare, isfilant tracas cun in subra figuras de pabiru pistadu, chi fitianu rapresentant in manera iròniga unos cantos eventos de atualidade. + Michelle Obama: Est sa sa First Lady americana in cantu muzere de Barack Obama. + Robert Venturi: Venturi aiat leadu sa laurea in Architetura cun summa laude in sa Princeton University in su 1947. Est istadu unu de sos massims rappresentatnte s de s'architetura postmoderna. + 1925: S'annu 1925 (MCMXXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + Sincrolavradura: Sa sincrolavradura in sa mùsiga est su moimentu de sas lavras in sincronizadura cun una cantone grabada anteriormente pro dare s'imprensu chi siat chistione de una performansa a sa bia. Unos cantos produidores refudant pro printzìpiu custa tènniga, cando chi àteros atrogant chi cheret impreada in cuntestos musigales determinados. Argunos cantadores impreant sa sincrolavradura avesarmente in tempus de performansas deretas, tantu in sos cuntzertos che in sa telebisura, cando chi àteros mimant petzi cantones determinadas. A sincrolavrare una fasca in tempus de performansas a sa bia est abaidadu cun malos ogros dae unos cantos, chi cussìderant custa tènniga comente batzeddu de su cale podent tenner bisonzu petzi sos cantadores cun pagu talentu. + Lorenzo Perini: Lorenzo Perini (Saronno, 22 triulas 1994) est un'atreta italianu ispetzialista de sos imbaros artos. Possuit su primadu italianu de sos 110 metros imbaros (cun artària de 99 cm.) pro sa categoria zòvanos (13.30 istabilidu in Reti su 20 de triulas de 2.013). Biografia. Lorenzo Perini est nàschidu in sa bidda lombarda de Saronno, in ue bivit cun sa famìlia sua. Assussadu dae Fernanda Morandi, s'est istrenadu in sa sotzietade OSA Saronno Libertas; dae s'1 de làmpadas de 2013, format parte de su Tzentru Isportivu de s'Armada de s'Àera. + Patricia Hearst: Patricia Campbell Hearst (nàschida su 20 de frearzu de 1954), como cunnota comente Patricia Campbell Hearst Shaw, est un'amerigana sechestrada in su 1974 e posteriormente cundennada a presonia pro un'isrobatòriu realizadu paris cun sos sechestradores suos. Pro custa resone, su casu suo est cussideradu dae medas comente unu de sìndroma de Istogorma. Patricia Hearst est sa neta de William Randolph Hearst, unu mannatu de s'imprentadoria obitadu. In su 1974, Patricia Hearst aiat balanzadu pobularidade addaghi fiat istada recatada dae su grupu terrorista de sos simbionesos, a su cale si fiat aunida posteriormente. Hearst fiat istada detènnida a pustis de leare parte a un'isrobatòriu de banca cun àteros membros de s'organizadura terrorista, e aiat coladu duos annos in sa presone finas a cando sa cundenna sua fiat istada cummutada dae Jimmy Carter su presidente. In su 2001, fiat istada agrassiada in manera definitiva dae Bill Clinton su presidente, in s'ùrtimu atu ufissiale realizadu dae custu ùrtimu in antis de dassare sa Domo Arba. + Nana (manga): Nana ("ナナ?") est unu manga josei chi at fattu sa (tando a puntu de debuttare) mangaka Ai Yazawa, serialitzau in sa revista Cookie e chi Shueisha at prubicau. Sos primos 12 volùmenes de sa serie an bèndiu prus de 22 miliones de copias. S'istoria tenet duos pessonazos printzipales e su fattu chi tenzan su matessi lùmene (Nana) podet juchere a cunfusione, mancari chi sa differentzia de pessonalidade siat radicale: s'una, Nana Komatsu, tenet s'innocentzia de una pitzinna minoredda e non bi la fachet a màntennere su controllu in supra de sa realtade, s'attera, Nana Osaki, est una cantadora punk chi, a s'imbesse, ammustrat de tènner una pessonalidade forte e firma. Tantu Nana Osaki, cantu sos cumpanzos de sa banda sua tenen un'influentzia manna dae sos Sex Pistols, cumpresu unu chi est s'immatzine de Sid Vicious (Honjô Ren). A como, su manga tenet 21 volùmenes, e sa serie abbarrat aperta. Sa serie l'an adattada in duas pelliculas, rispettivamente in su 2005 e in su 2006, e ind una serie anime in su 2006. Sa pellicula tenet che attoras Aoi Miyazaki e Mika Nakashima, fachende s'una sa parte de Nana Komatsu e s'attera de Nana Osaki. In sa pellicula sichidora, Nakashima torrat a retzitare sa parte de Nana Osaki e Yui Ichikawa fit s'attora chi at interpretau a Nana Komatsu. Sa serie anime, chin sos disìnnos de Ai Yazawa, l'an trasmittìa pro sa prima bìa in sa televisione giapponesa in su 5 de aprile de su 2006: de custa bi nd'at unu primu tempus ebbìa, e s'isperat chi a s'accabbu de su manga si lu podat adattare in anime puru. Su manga sichit a issu ma, sicomente sa mangaka fit malàbida, est galu abbarrau a su capitulu 84. S'at dau sa nova, a s'accabbu de su mese de Aprile de su 2010, chi Ai Yazawa est essìa dae ispidale e est torrada a dommo sua, ma no l'ischit si at a sichire o nono a traballare pro su manga, e si b'at a torrare a pònnere manu no nd'ischit comuncas cando l'at a fachere. S'istoria de Nana zirat in tundu a sas relatziones de sos duos protagonistas, buscande s'una fama e reconnoschimentu professionale, s'attera amore e cuntentesa. + Oliana: Oliana est' una viddha ispañola, i'ssa provinćia dess'Alto Urgel, in Kataloña. Prossa ɔonta dessu 2009, sa populašìone hìdi de 1.976 pessònes. @@ -16169,19 +19980,25 @@ Ekonomia. Parte dessa populašione dipendhede ekonomikamente dae una vràbbika de makkinas prossa dommo. Sa patata es' su prodottu prus kultivàu. + Universidade Federal do Recôncavo da Bahia: Sa Universidade Federal do Recôncavo da Bahia, jamada comunemente UFRB, est una universidade cun sa sede in Cruz das Almas, in Bahia, in so Brasile. S'universidade fit istada fundada in su 2006. + 1790: S'annu 1790 (MDCCXC in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + Referendum pro s'indipendentzia iscotzesa de su 2014: Su Referendum pro s'indipendentzia de s'Iscotzia si at a tènner in su 18 de Capidanne de su 2014. Istabilìu dae su gubernu iscotzesu a pùstis de un'accordu lòmpiu tra su Presidente de s'Iscotzia Alex Salmond e su premier inglesu David Cameron, in su referendum b'at a èsser custa dimanda: "S'Iscotzia dìat dèper esser unu istadu indipendente?". Sicomente, pro istabilire custu referendum, in su cursu de sa tertza lezisladura non bi fit resessiu a ottènner s'assusténiu dae sos partidos chi bi cheriat, s'SNP (Partidu Natzionale Iscotzesu, "Scottish National Party") b'at sichìu a traballare cando at bintu sas eletziones de su 2011 sende majorìa in su parlamentu. In su 10 de jannarju de su 2012, su gubernu iscotzesu at nau chi sa cussurtassione l'at a promògher in attonzu de su 2014; in su 15 de Santu Gabine un'accordu an fattu David Cameron, su primu ministru de su Regnu Unìu, e su primu ministru iscotzesu Alex Salmond. Nanchi su cuadru giuridicu dìat pertoccare: sa solididade economica de s'Iscotzia, sa modalidade de defensa, su mantenimentu de rapportos chin su Regnu Unìu e sa boluntade a si pònner in intro de ordines sovranatzionales, comente a s'Unione Europea e sa NATO. An fattu su referendum in die de chenapura de su 18 de Capidanne de su 2014, permittìnde a botare fìntzas sos de 16 annos. S'incras, an prubicàu su resurtàu: at bìntu su "nono" pro su mantenimentu in intro de su Rennu Unìu chin su 55,3% de sos botos (2.001.926), a fronte de unu "eja" pro s'indipendentzia de su 44,7% (1.617.989). + Robert Badinter: Robert Badinter, nàschidu su 30 de martzu de 1928 in Parizi, est un'abogadu, professore universidàriu, insajista e òmine polìtigu frantzesu. Presidente de su Cussizu custitussionale dae su 1986 a su 1995, est cunnotu mescamente pro sa pelea sua in favore de sa reintegradura de sos presoneris e contra a sa pena de morte, de sa cale nd'at logradu s'abolidura in Frantza su 9 de santugaìne de 1981, pro sa suprimidura de sa disponidura legale chi penalizaiat sas relassiones omosessuales cun unu minorencu pro sas edades a sas cales sas relassiones eterosessuales fiant legales, gasi etotu che pro sa partetzipadura sua a sa redatadura de su Còdighe penale nou. + 1981: S'annu 1981 (MCMLXXXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + Grammatica de su sardu: Su sardu est una limba chi appartènet a su grùstiu noulatìnu de sas limbas indoeuropèas, faveddàda in Sardigna. Istudiosos medas la tènen in cussìderu comente sa limba romantza, de s'ala de Ponente, chi prus mantènet rapportos chin su latinu anticu. Cada sardofonu la chistiònat ind una variedade dialettale sua; b'at una tradissione chi addùrat dae unos treschèntos annos (a cumintzàre dae su piemontesu Cetti), dae parte de istudiòsos medas, de ischirriàre su sardu in duos zassos limbìsticos printzipales, cussos de su tzentru de sùsu "logudoresu" e cussos de su tzentru de zòsso "campidanesu". Mancàri chi sos favèddos de orìzine latina sìan sa prus parte, su sardu galu mantènet a libèllu de substratu sas limbas chi si chistionàban in àntis de sa bènnia de sos romanos, tantu chi in parìtzos vocàbulos bi sun ètimos de radìchina sardiana (o "protosarda") e punica. Introdussione. @@ -16196,6 +20013,7 @@ Pro su chi pertòccat su campidanesu, chi imbètzes differit unu pacu dae su nugoresu, bòche pònzo s'aggàntzu a custa (ottima e professionale) grammatica. Ispèro chi custas pazinas bos fàcan prus curiosos e istimàre de prus custa bella limba chi, in calesisìat dialettu si la chistionet, tènet su lùmen de sardu ebbìa. E sa Limba Sarda Comuna (LSC)? Sa grafìa unitaria de su sardu, impreàda a libellu istitussionale, l'atzapàes inoche pro nd'ischire de prus. + Gustavo Adolfo Rol: Gustavo Adolfo Rol (Turinu, 20 làmpadas 1.903-Turinu, 22 cabudanni 1.994) est istadu unu sensitivu italianu, intre sos prus cunnotos e cuntierrados de su de XX sègulos. Sas demustraduras suas, produìdas petzi in cara de istranzos selessionados dae isse, sunt interpretadas dae sos arrimadores suos comente fenòmenos paranormales autèntigos, e dae sos crìtigos comente illusuras produìdas peri tènnigas de prestizadura e in particulare de mentalismu. In tempus de sa bida sua, non fiat istada fata peruna berìfiga suta de cuntrollu sientìfigu, pro s'oponidura de Rol etotu, chi atrogaiat chi sos fenòmenos suos non fiant repitìbiles o isecutàbiles a cumandu. @@ -16207,33 +20025,42 @@ In su 1.927, in Parizi, iscriet: “Apo iscobertu una leze terrorosa chi relassionat su colore birde, sa de chimbe notas musigales e su calore. Apo pèrdidu s'alligria de biver. Sa potèntzia mi ponet timòria. No apo a iscrier prus nudda”. Dae custu mamentu, colat peri una crisis de bida, finas a su puntu de si retirare a unu cumbentu. Azuadu dae mama sua, torrat a sa bida laiga e cumintzat a realizare sas demustraduras suas pròpias. Moende cun sos annos trinta, sa numenada sua s'ispainat in sos tzìrculos aristocràtigos, curturales e polìtigos. L'atribuint atopos cun pessonazos de s'ambiente de sa polìtiga, intre sos cales Benito Mussolini, de s'ispetàgulu, de s'arte e de sa sièntzia, in unos cantos casos no documentados. Intames, sunt constatadas, in mesu de àteras, s'amistade cun Federico Fellini, Franco Zeffirelli, Cesare Romiti e sa frechentadura de sa famìlia Agnelli. Sende gasi, Rol mantenet semper unu perfilu recatadu e cumparet rarat bias pubrigamente. Morit su 22 de cabudanni de 1.994 in s'ispidale San Giovanni Battista “Molinette” de Turinu. Sas chinisas suas discansant in sa tumba familiale de San Secondo di Pinerolo, sa bidda sua de orìzine. + Splendor in the Grass: Splendor in the Grass est unu film romanticu e drammaticu de su 1961 realizzadu in Technicolor. S'istoria de amore si isvilupada in d'unu ambiente de repressione sessuale pro chi sos personaggios sufrin e non poden realizare su chi desideraiana. Iscrittu dae William Inge, su film est istadu direttu dae Elia Kazan. + 1994: S'annu 1994 (MCMXCIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + Welsh Not: Su Welsh Not fit unu casticu chi praticaban in calicuna iscola gallesa in sos seculos de XIX e de XX a sos pitzinnos chi sos mastros intendian faveddande in gallesu. Cunsistìat in su pònner a tucru de su pitzinnu una pracca de linna chin s'iscritta "WN", chi si podiat bocare e dare a un'atteru si su mastru lu cassabat faveddande in gallesu. A s'acabbu de dìe, su mastru iscudìat su pitzinnu chi teniat custa pracca a tucru. S'iscopu fit cussu de facher abbirgonzare sos pitzinnos chi faveddaban in sa limba issoro e dissuadire a tottus de chistionare su gallesu, in accordu chin sa politica limbistica de tando de sa Gran Bretagna, chi cherìat promògher s'inglesu in locu de sas limbas de su locu, a cumintzare dae s'iscola. Custa bidèa de natzionalismu chi at fattu zenotzìdios limbisticos in lùmen de "unìre sa natzione", no est propria de sa Gran Bretagna ebbìa ma fìntzas de atteros istados europeos, comente s'Italia in Sardigna dae s'epoca fascista in susu o sa Frantza a cumintzare dae sa figura de s'abate Gregoriu, chi dìat praticare su sistema de sa "vergohna" chin casticos chi si assimizan meda a cussu de su Welsh Not. + Tessera de su dialetu: Sa tessera de su dialetu (in giapponesu: "方言札" Hepburn: "hōgen fuda?") fit una pratica de casticu posta in opera dae s'iscola giapponesa pro inditare sos chi faveddaban in sa limba de Okinawa. Sa tessera l'an picada de boluntade issoro sos istudentes de s'isula a su comintzu de su seculu de XX, ma fit bènnia a obbricu cando sas politicas assimilatzionistas an sichìu a crèscher a pùstis de su 1917. A un'istudiante chi fit cassàu faveddande in sa limba de Okinawa su mastru ponìat sa tessera apitzicàda a tucru, fìntzas a cando no nde cassabat un'atteru. S'istudiante chi tenìat sa tessera a s'acabbu de dìe finìat iscùttu dae sos dotzentes. Politicas chi s'assimizan a custa las aìan fattas fìntzas s'Italia in Sardigna pro de-sarditzare a sa zente, sa Frantza pro sos otzitanos (si bìat sa "vergonha") e in Gran Bretagna pro sos gallesos (si bìat su Welsh Not). + Simbulu (Frantza): Su sìmbulu (fintzas connottu in bretone comente " ar vuoc'h ") fit un'ozettu chi sas iscolas frantzesas impreàban pro nd'irradichinàre sas limbas de su locu, mascamente in Britannia, Paìsu Bascu, Catalugna de su Nord e Otzitania. S'ozettu in chisione podìat esser unu arròche de pedra aggantzàu a tucru, comente puru unu buttone o una pracca de linna. Su mastru lu dabat a unu dischente cada vorta chi nde intendìat unu nande carchi paragula in su goi narau "patois" (vocabulu chi tenet sa matessi balèntzia de menisprèssiu chi sos italianos dan oje puru a cussa de "dialettu", fintzas pro inditare limbas chi limbazos de su frantzesu e/o de s'italianu non lu sun pro nudda); su poberittu depiat cassare, pro si nde illiberàre, calicunu atteru fachende cussu chi at fattu issu prima. S'istudiante chi at àer tentu su sinzale a acabbu de lessione, finìat fachende o patinde carchi cosa de abberu umiliante, comente a esser picau in ziru dae tottu sa classe e frobbire sos pamèntos o èsser iscùttu dae su mastru etottu. + Limba giapponesa: Sa limba giapponesa ("日本語" nihongo?) est una limba chistionada in Giappone e in parìtzos locos a ube sos giapponesos fin disterràos. Su giapponesu, paris chin sas limbas ryūkyūanas, sun parte de sa familia limbistica de sas limbas nipponicas. Dae su puntu de bìsta filogeneticu su giapponesu, a su solitu, si tenet a cussìderu comente limba isulada, ca non fachet a che bocare a campu s'orìzine sua. Calicuna teoria pessat chi su giapponesu tenzat radìchinas a comunu chin sa limba ainu (faveddada oje in dìe dae paca zente in s'isula de Hokkaidō), chin sas limbas austronesianas oppuru chin carchi limba de su grùstiu uralu-altaicu. Si tenen meda prus a contu sas urtimas duas ipotesis: medas, tra sos limbistas, pessan chi su giapponesu tenzat unu substratu austronesianu chin carchi elementu de superstratu de orizine uralu-altaica. Làdinos sun sos assimìzos chi tenet su giapponesu chin su coreanu, sèndebi sas differentzias prus mannas in su pianu morfologicu-lessicale. Paritzos istudiosos imprèan su faveddu "protogiapponesu" (dae s'inglesu "Proto-Japonic") pro inditare sa protolimba de tottus sas variedades de sas limbas modernas de su Giappone, est a nàrrer sa limba giapponesa de commo, sos limbazos de su Giappone e tottus sas limbas chi si chistionan in sas isulas Ryukyu. Dae su puntu de bista tipologicu su giapponesu tenet medas caratteristicas chi sun proprias de sas limbas agglutinantes de tipu SOV, chind un'istruttura "tema-cummentariu" (pretzìsu meda a su coreanu). Sa presentzia de carchi elementu caratteristicu de sas limbas flessivas at ispintu a medas limbistas a pònner su giapponesu in intro de su grùstiu de sas limbas "semi-agglutinantes". + Limba ainu: Sa limba ainu (in ainu "アイヌ イタク", aynu itak; in giapponesa "アイヌ語", ainu-go) est una limba chistionada dae su grupu etnicu europoide de sos Ainu in s'isula de Hokkaidō, a nord de su Giappone. Tempus fachet si faveddabat fìntzas in sas isulas Curili, in sa parte nord de Honshu, e in sa meitade meridionale de Sakhalin. S'ainu est una limba isulada chene rapportos chin sas atteras limbas. A bortas che la ponen in su grùstiu de sas limbas paleosiberianas, ma custu est unu faveddu chi cumprendet medas familias limbisticas minores e isuladas chi b'aìat in Siberia innàntis de s'artziada de etnias turcas e tungusas; de cada manera, no est una familia limbistica. In medas creden chi s'ainu siat currelau a su giapponesu e a sas limbas altaicas (Patrie 1982). Dae pacu tempus s'at provau a che la pònner a pare chin sas limbas austronesianas, pro mèdiu de cumparàntzias curturales e lessicales, comente nat su limbista giapponesu Shichiro Murayama. B'at fintzas sa proposta de chie la cheret sorre de s'indoeuropeu, ca b'an atzapàu unas 200 paragulas de possibile orizine a comunu e carchi assimìzu sistematicu. A commo, s'ainu est una limba chi sich'est morinde. Difattis, pèri tottu s'isula de Hokkaidō b'at pètzi 100 pessones chi galu la faveddan, e custas sun in sa bidda de Nibutani e tenen prus de trint'annos; mancari tottu, s'interessu de la torrare a imparare dae parte de sa zente de su locu chi non la connoschet prus est vivu. + La Valse à mille temps: La Valse à mille temps est una cantone de Jacques Brel (pubricada in s'album "La Valse à mille temps" in su 1961. Sa cantone est caraterizada dae su crescendo (in Frantzesu: «crescendo brélien» ) chi est una progressione dramatiga de su ritmu chi nezessitat de una particulare interprétazione. In Italia custu modu e cantare est istadu ripresu in manera eccellente dae su cantautore Giorgio Gaber in modu prezisu in sa cantone Com'è bella la città + Il signor G: Il signor G est un album de Giorgio Gaber de su 1970. Su discu. @@ -16246,10 +20073,12 @@ Discu 2. LATO A LATO B + Pino Piras: Giuseppe (connottu fìntzas comente "Pino") Piras est istau unu cantautore s'aligheresu. Bida. Pino Piras fit naschiu in s'Alighera in su 18 de martzu de su 1941 dae Angelino Piras e Maria Masala, primu fizu de deche, ind una dommo posta in su tzentru istoricu. In cughe at bìviu e, chin s'amicu Pino Ferraris, at cumintzau ja dae sende zovaneddu a cumpònner cantones e poesias in s'aligheresu. Issu puru, comente a medas sardos e s'aligheresos, fit custrìntu a colare unu periodu de disterru lassande sa Sardigna e sa tzittade sua pro sich'andare in Lombardia, in ube at connottu su mundu de su teatru, cosa chi fit de importu meda pro s'isperièntzia artistica sua. Torrau in Sardigna, Piras at dèpiu traballare che mastru de muru e in Casteddu pro una siènda de pulitzias. Sos annos Settanta fit unu periodu istoricu mannu pro s'affirmassione de sas identitades, e s'Alighera no aìat fattu eccetzione: Pino fit unu de sos chi aìan fundàu su "Bar Folklore", locu chi sos amantiosos de curtura s'aligheresa bi benìan a s'ispissu. Aìat puru prozettàu sa nàschia de sa "Companyia del Reganal", una cumpanzìa de teatru chi at debuttau chin sa cummedia satirica "Paìs de alegries", sutzessu mannu de prubbicu e critica. In su 1979 Pino fit dèpiu torrare a repìtere s'isperientzia de su disterru, ma s'annu chi benìat a pùstis, torrande definitivamente in patria, su Comunu l'aiat assuntu che mastru de muru, bivende ind unu macasìnu de sas dommos populares de bìa Sant'Agostino. In su 1982 Pino Piras s'aìat picau unu grave malannu: sa diagnosi nabat chi si fit immalabidàu de tubercolosi. Sa cundissione de salude e sas difficurtades economicas non lu an isporàu pro nudda, de cada manera, e at sichìu a traballare e a iscrìver cumponimentos chi fin semper de prus istimàos, mascamente pro sa carica satirica issoro. In su 30 de maju de su 1989, Giuseppe Piras benit a mancare. Su Comunu de s'Alighera li at reconnottu unu postu mannu, ponènde una pràcca chin su lùmen suo ind una de sas prattas prus importantes de sa tzittade. + Rosanna Benzi: Rosanna Benzi (Morbello, Lisàndria, 10 maju 1.948-Zènova, 4 frearzu 1991) est istada un'iscritora italiana, cunnota pro aer bìvidu 29 annos in unu purmone de atzarzu. Biografia. @@ -16256,22 +20085,28 @@ In su martzu de 1.962, addaghi galu non teniat batòrdighi annos, Rosanna Benzi fiat istada còrfida dae sa poliomelitis in una de sas formas suas prus graes, sa burbo-ispinale. Sa maladia l'aiat causadu una tetraprezia e un'imbastàntzia respiradòria grae e l'aiat cunstrìnghida a barigare s'abarru de sa bida in unu purmone de atzarzu in s'ispidale San Martino de Zènova. Rosanna Benzi fiat devènnida unu pessonazu pùbrigu zai a s'agabu de maju de 1.963, addaghi Paba Zuanne su de XXIII, pustis intradu in cunnoschimentu de sa cundissione sua, l'aiat imbiadu una lìtera pro li “torrare sas gràssias pro sa gana sua de biver”; dae cussu mamentu, in Rosanna Benzi aiat cumintzadu a si formare s'orientamentu chirru a s'ingazu sotziale. In s'edade adurta, Benzi diat esser dèvennida una de sas boghes prus cumpetidoras e ascurtadas de sas campannas pro arrimare sos deretos de sos discapatzitados. Moende cun su 1.976, Rosanna Benzi aiat fundadu e aderetadu una rebista, “Sos àteros”, chi dae sas pàzinas aiat lantzadu unas cantas campannas importantes de sensibilizadura chirru a sos temas de sa discapatzidade e de sa marghinalizadura sotziale; intre issas, cheret amentada sa campanna contra a sos imbaros artifitziales e sa pro s'abolidura de s'IBA a subra de sas cadreas de rodas e sos biziladorzos ortopèdigos. Aiant tentu impatu notàbile finas sas inchertas suas a pitzos de sa discapatzidade e sa sessualidade de sos discapatzitados e sas subra de su tratamentu inadeguadu chi podiant sufrer sos malaidos sichiàtrigos in sos manicòmios. In mesu de sos libros de Benzi, si devent listare “Su bìtziu de biver” (Rusconi, 1.984) e “Rundete in un'aposentu” (Rusconi, 1.987). A Rosanna Benzi l'ant dedigadu sa bibriutega tzìviga de Zènova-Voltri e sa pratza antale de s'ispidale San Martino. Ispirende-si a s'acontèssida sua, in su 1.988 Dino Risi aiat rodadu su longumetrazu telebisadu “Su bìtziu de biver”, in ue su rolu de Rosanna Benzi fiat interpretadu dae Carol Alt s'atora. + Sung Jae-gi: Sung Jae-gi(Corea:성재기, china:成在基, Daegu, 11 de Cabidanni 1967 – Mapo in Seoul, 26 de Trìulas 2013) fit unu attivista pro sos derettos umanos, filosofo liberalismo de sa Corea de su Sud. + Vergonha: Cun sa lìnia politica de vergonha (vergonya in otzitanu, "birgònza" in sardu) si bolet contare tottu su chi s'istadu frantzesu at fattu pro nche ispèrder sas limbas diferentes dae su frantzesu, non petzi s'otzitanu chi a custu fenomenu li an dàu unu lùmen, ma fìntzas su cadelanu, su corsicanu, su bascu, su bretone e gòi sichìnde. Sa "vergonya" est sa pratica de fàcher abbirgonzàre de sa limba propria sos chi favèddan una limba diversa dae su frantzesu: pro custu si at promòghiu s'escrusiòne, s'umiliassiòne e s'ostracìsmu in iscòla, afforticàu dae s'assèntzia de mèdios de comunicassiòne in sa limba "de minorìa". Custa assiòne de genocìdiu limbisticu, chi an fattu fìntzas atteros in prus de sa Frantza (Italia in Sardigna e atteros trèttos chi faveddàban una limba a divèrsu dae s'italianu, Giappone in Okinawa, etz.), la an promòghia paritzos òmines de potere e politicos frantzesos, dae Henry Grégoire in su cursu de sa rivolutzione frantzesa fìntzas a Nicolas Sarközy. + Roberto Dinamite: Carlos Roberto de Oliveira, prus cunnotu a paranùmene de Roberto Dinamita (Duque de Caxias, 13 abrile 1954) est unu fubaleri antigu brasilianu, deputadu de s'Istadu de Rio de Janeiro pro su PMDB, gasi etotu che presidente atuale de su Vasco de Gama. Est cussideradu dae sos reziradores s'ìdolu prus mannu de su Vasco, in ue aiat zogadu pro 21 de sos 22 annos suos comente profissionale, resurtende su mezus goladore de s'istòria de su crube, cun 711 golos, e s'atreta cun su nùmeru prus artu de partidas disputadas, gasi che su mezus bomberi de s'Istàdiu de São Januário, cun 184 golos. Fiat istadu cussideradu, in una botadura intre 240 pessonalidades ligadas a su Vasco amaniada dae su chidàriu isportivu Placar, comente su mezus zogadore de s'istòria de su Vasco. In prus de custu, paris cun Pelé e Rogério Ceni, est s'ùnigu zogadore de su fùbalu brasilianu chi apat disputadu prus de milli addòvios in sa matessi echipa. Dinamita si ponet in craru aguarmente pro esser su mezus bomberi de s'istòria de su Campionadu Brasilianu (190 golos) e de su Campionadu Carioca (279 golos). S'IFFHS l'abàliat comente su de chimbe goladores prus mannu de su fùbalu mundiale in su campionadu nassionale de prima partzidura, cun 470 golos in 758 partidas. Pro su chi pertocat s'internassionale brasiliana, Roberto fiat istadu cumbocadu a su mundiale de 1978 in Arzentina, marchende tres golos: unu cun s'Àustria in sa prima runda, e duos contra a sa Polònia in sa segunda. Aiat logradu sa cumbocadura finas a su mundiale posteriore de 1982 in Ispanna, peroe sena esser impreadu carchi bia dae Tele Santana s'assussadore brasilianu. + Com'è bella la città: Com'è bella la Città est una cantone de Giorgio Gaber pubbricada comente e singulu su 18 de santuaine de su 1969, s'annu poi est istada inclusa in s'album Il signor G. Sa cantone est dedicada a su fenomeno de s'inurbamento chi in Italia in cussos annos fit a su massimu isviluppu, difattis zente meda aiat abbandonadu sa biddas e i sa campagna pro andare a vievre in sas zittades inue fit pius fazile agatare unu trabagliu. Gaber presentat una riflessione subra custu fenomeno, chi si presentat sempre pius forte e chena pasu. Po rende mezus s'idea Gaber ripitit sas frases de sa cantone cun d'unu ritmu sempre pius incalzante e siguramente si fit ispiratu a Jacques Brel e a su «crescendo» chi est in sa cantone La Valse à mille temps. + Umanesimu: S'Umanesimu est unu sistema razionalisticu de pensamentu chi dat primaria importanzia a s'umanu pius cha a su divinu o a chistiones subranaturales. Segundu Martin Heidegger fit comintzadu cun Platone. Est istadu a fundamentu de totus sas eticas chi si sun isvilupadas in s'era pre-tecnolica. + S'abasatu de sa Benedicta: S'Abasatu de sa Benedicta, acontèssidu intre su 6 e s'11 de abrile de 1944, fiat istadu un'isecutadura summària de setantachimbe partisanos pertenende a sas formaduras garibaldinas, cumìtida dae militares de sa Bàrdia Nassionale Repubrigana e unidades alemannas in sa logalidade de Benedicta inche Capanne di Marcarolo, in sa comuna de Bosio, in s'Apenninu Ligurianu. Àteros setantaduos partisanos nche fiant rutos in tzocos anteriores. Istòria de s'ochidura. @@ -16285,6 +20120,7 @@ Àteros 17 partisanos impresonados in tempus de su rastellamentu sunt fusilados su 19 de maju a probe de s'arcu de su Turchino paris cun àteros 42 presoneris, comente rapresalla pro un'atentadu contra a unos cantos sordados alemannos in su tzine Odeon de Zènova, in su chi at a esser cunnotu a pustis comente s'Abasatu de su Turchino. Cunforme a sos intentos de sos alemannos, s'ochidura deviat istrampare in sa pobuladura s'arrimu a sa resistèntzia, peroe su nùmeru de sos mortos e sa lunzinia particulare de sas isecutaduras, in prus de sa trampa pro fagher chi sos zòvanos chi fiant fuende a sa mutida a sas armas s'inregarent, aiant tentu s'efetu contràriu, aumentende s'òdiu de sa pobuladura logale a s'aderetu de sos fassistas repubriganos e de sas tropas alemannas. Unu grupu de partisanos de su Badde Polcevera, azuados dae sos boluntàrios de sa Rughe Birde de Pontedecimo, si fiant ingazados pro recuperare in fatu sas carenas de sos fusilados. + Iscritura automàtiga: S'iscritura automàtiga est su protzessu de iscritura de fràsias chi no arribant dae su pessamentu cussiente de s'iscritore. Podet acontesser in istadu de transa, o puru in manera cussiente, peroe sena sa sièntzia de su chi s'est iscriende. Est istada impreada a bias in s'anàlisis sìchiga comente istrumentu possìbile pro bogare a campu cunfritos issientes. Est unu de sos istrumentos prus importantes de sa tènniga de iscritura surrealista. A bandas de sos casos de fraude, s'iscritura automàtiga acontessit fitianu in bona fide totale: sos sicòlogos l'intèrpretant comente su resurtadu de sos gasi narados automatismos, cumportamentos ghiados dae assotziaduras issientes (efetu ideomotòriu). @@ -16297,19 +20133,25 @@ S'iscritura automàtiga est impreada dae unos cantos analistas sìchigos comente istrumentu pro atzeder fazirmente a sas memòrias reprìmidas, peroe sa fiabilidade de custa tènniga terapèutiga est meda cuntierrada. In sa literadura. S'iscritura automàtiga est istada impreada de metodolozia artìstigu-literària dae unas cantas currentes literàrias, in particulare dae su surrealismu chi, referende-si pretzisamente a s'anàlisis sìchiga, cheriat minimare onzi interponidura tzensurale de tipu rassionalista intre s'artista e sa creatividade ch'imbrotat dae su sutaissiente. + Sidney Poitier: Sidney Poitier (Miami, Florida, 20 Bennàlzu, 1927) est una cantante e attore americanu. + Telecuntrollu: Su telecuntrollu est unu dispositivu eletrònigu chi permitit de imbiare (peroe no de retzire) sinzales a un'àteru dispositivu postu a tesu. Su telecuntrollu, in zenerale, est un'ozetu de dimensiones minores alimentadu peri bateria, cuntzìbidu pro esser bardadu azuventadamente in una manu, o in onzi manera trasportadu fazirmente dae unu lògu a un'àteru sena bisonzu de iscostiare su dispositivu telecuntrolladu. Atuarmente, sas funtziones de sos telecuntrollos sunt mùrtipras e pertocant sos domìnios prus bariados: s'impreu domulanu prus comunu est relassionadu cun sa reghidura de sas funtziones de sos telebisores o de aparitzos de arta fidelidade, peroe finas cun s'abertura e cunzadura de zannas e zagas, gasi che a su cuntrollu de sistemas de allugadura. Unu domìniu in ue su telecuntrollu est impreadu avesarmente est su modellismu e diferentes àteras aprigaduras sunt possìbiles in numerosas atividades. + Pàtiu de s'iscala: In s'architetura, su pàtiu de s'iscala o repranu est s'elementu pranu postu comete intermesu intre duas leadas de un'iscala. Si podent diferentziare issentziarmente duos tipos de pàtios de iscala: su pàtiu de arribada o de moida, est a narrer s'elementu de ischerriamentu chirru a àteras zonas de su fraigu (pro narrer, s'in ie s'agatant sas intradas de apartamentos o àteros ambientes) e su pàtiu de discansu, chi servit petzi a aunire prus leadas. Sa diferèntzia de cuota intre duos pàtios de s'iscala est narada interpranta. In su matessi tempus, si narat biga de oru sa parte de su pàtiu de s'iscala chi servit pro s'increddamentu de sas leadas. In sa terminolozia de sos fraigamentos tziviles, finarmente, si definit cursiva unu pàtiu de s'iscala postu in foras, a s'avesu a longu de fatzada de palas de unu fraigu, in logu ch'in intro, est a narrer in sa bardana de sas iscalas: custa casta de pàtiu de iscala orìzinat sas gasi naradas domos acursivadas o abarandilladas, chi tirant profetu dae un'intrada isterna peri cursiva in logu de un'intrada interna peri iscala. + Emmanuel Chabrier: Est istadu unu protagonista de s'opera romantica frantzesa. Seberadu dae Charles Lamoureux comente mastru in sos concertos, aiat fattu meda pratiga de orchestratzione; est meda famosa una orchestratzione sua de s'aria Habanera de Georges Bizet. + 1841: S'annu 1841 (MDCCCXLI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + Guido Morselli: Guido Morselli (Bolonna, 15 austu 1.912-Baresu, 31 triulas 1.973) est istadu un'iscritore e un'aforista italianu. Biografia. @@ -16319,6 +20161,7 @@ Deretu a pustis de s'indutoramentu in su 1.935, moet a sordadare e frechentat s'iscola de ufissiales de sos arpesos. Posteriormente, at a abarrare longamente in logu istranzu, iscriende reportadas ziornalencas e contos chi ant a arreare ineditados. Babu suo lu faghet cuntratare inche Caffarro comente promoidore pubritzitàriu: custa isperièntzia de traballu at a terminare a pustis de un'annu ebia, zughende a unu peoramentu de sas relassiones cun su babu. A pustis de sa morte de sorre sua istimada Luisa in su 1.938, a sos 27 annos ebia, Guido lograt dae babu suo unu bidalìtziu chi li permitit de si cunsagrare a sas atividades chi preferit dae semper: sa leghidura, s'istùdiu e s'iscritura. Sighit a redatare insajos breves e cumintzat a isterrer unu diàriu, un'avesu chi l'at a acumpanzare pro sa bida intrea. Est autore de romanzos e insajos chi sunt istados pubrigados petzi moende cun su 1.974 (o siat a pustis de sa morte sua) pro neghe de sa postura isfavoràbile de sas domos imprentadoras, chi no aiant ischidu abaliare curretamente s'importu de sas òperas suas. E pretzisamente sos refudos sighidos de sos imprentadores nche l'aiant zutu a su zestu suitzidale cun su cale Morselli, su 31 de triulas de 1.973 in su bividorzu suo de Baresu, si nche fiat catzadu sa bida. In sa domita de Santa Trinita chi fiat istada sua, oe s'agatat unu museu dedigadu a sas òperas suas. + Limbas de sa Frantza: Sas limbas regionales o de minorìa frantzesas sun sas limbas chistionadas in su territoriu de s'istadu frantzesu, in prus de su frantzesu etottu. Sas variedades in intro de su frantzesu non sun limbas de minorìa, ma dialettos de su frantzesu. Comente in Italia, b'at una traditzione de las mutire "dialettos" o "patois" imbetzes de limbas, pro assinzare unu ruolu de primu pianu a su frantzesu ebbìa. Eppuru, in limbistica su faveddu "dialettu" no est in cuntrastu chin cussu de "limba", ca no inditat su matessi referente, ma una variedade chi b'est in intro de una determinada limba, tantu chi in medas su nomìnzu de "patois" non lu imprèan in campu ispetzialisticu. Carchi limbista, comente Henriette Walter, fachet imprèu de tottus sos tres faveddos. @@ -16325,6 +20168,7 @@ Limbas regionales de sa Frantza. Trèichi limbas regionales sun ozettu de impàru prùbicu in Frantza: Est in riferimentu a custas limbas chi si chistionat de "limbas de minorìa". + Limbas de s'Italia: Sa limba uffitziale de s'istadu italianu est s'italianu, idioma chi benit derèttu dae su toscanu, ma custu non che bocat su fattu chi si chistionen fìntzas atteras limbas, calicuna de cussas sènde a su matessi libellu, limbisticu e giuridicu (couffitzialidade), de s'italianu etottu: custas, chi sun limbas a banda dae s'italianu, si naran limbas de minorìa: tra custas, medas sun in periculu de sìche mòrrer, pro more de sa politica assimilatzionista chin sa cale s'istadu italianu at semper pessichìu sas minorìas. Status a libellu legale. @@ -16333,39 +20177,49 @@ Sa Carta non narat, peròe, cale siat su discriminante chi permitit a un'idioma de li nàrrer "limba", cunsizànde de tènner in contu, in prus de caratteres limbìsticos ebbìa, fìntzas "cunsìderos psicologicos, sotziologicos e politicos". Reconnoschimèntu dae s'istadu italianu. S'istadu italianu reconnoschet, sicund'a sa leze numeru 482 de su 15 de Nadale de su 1999 (Art. 2, comma 1), sas limbas de minorìa chi sichin: albanesu, cadelànu, tedescu, grecu, islovenu, croatu, frantzesu, francu-proventzale, friulanu, ladìnu, otzitanu, sardu. Sa leze, in prus, ischìrriat tra sos chi dìan èsser grupos de minorìa (albanesos, catalanos, populassiones germanicas, grecos, islovenos e croatos) e sos chi non lu dìan èsser (est a nàrrer, tottus sos atteros). + Toscanu: Su toscanu est unu dialettu italianu, chi pertoccat a sa familia italo-dalmata, chistionau in Toscana; unu limbazu toscanu l'aìat juttu Pisa in Còssiga e, dae cùghe, fìntzas in Sardigna (Gallura). S'italianu istandard l'an fravicàu in supra de su toscanu, tuccànde dae sa variedade fiorentina: custu istandard est bènniu, a pacu a pacu, a rappresentare belle tottus sas populassiones de sa penìsula italiana, gràssias a su traballu de Dante Alighieri, Francesco Petrarca, Giovanni Boccaccio, Niccolò Macchiavelli e Francesco Guicciardini; at a èsser sa limba uffitziale de sos istados italianos e de su Rennu de Italia. S'italianu, de cada manera, no est mai assimizàu troppu a su toscanu berdadèru. + Su massacru de Katyń: Su massacru de Katyn, cunnotu finas comente Su massacru de su padente de Katyn, est un'isecutadura massiva de nassionales polonesos cumìtida dae sa Cummessaria Pobulare pro sos Afares Internos (NKVD), sa polima segreda soviètiga, in abrile e maju de 1940. Su massacru aiat leadu sa frua dae sa proposta de Lavrentiy Beria su cabu de su NKVD de isecutare totu sos presoneris de su Corpus de Ufissiales Polonesos, ispressada su 5 de martzu de 1940. Custu documentu ufissiale fiat istadu aproadu e sinzadu dae su Politburo soviètigu, incrùdidu Joseph Stalin su lìderu suo. Su nùmeru de bìtimas est abaliadu a inghìriu de 22.000. Sas bìtimas fiant istadas assassinadas in su padente de Katyn in Rùssia, in sas presones de Kalinin e Kharkiv e in aterue. 8000 de sos zustissiados fiant ufissiales leados comente presoneris in tempus de s'Imbasura soviètiga de sa Polònia, àteros 6000 fiant azentes de polima e s'abarru fiant nassionales polonesos detènnidos chi cunforme a sos soviètigos fiant “azentes segredos, zendarmes, tancheris, sabotadores, domuleris, abogados, funtzionàrios e preìderos”. Pro medas annos, su massacru fiat istadu atribuìdu dae sos soviètigos a sos natzistas, efetivamente curpàbiles de atrotzitades meda, peroe no de custa. In 1990 bi fiat istadu su recunnoschimentu ufissiale de responsabilidade dae bandas de s'Unione Soviètiga antiga. + Italianos: Sos italianos sun sa populassione chi vivet in s'Europa de Zòsso, est in sutta de s'istadu italianu e chistiònat in italianu comente limba mama. Sos italianos viven in sa penìsula italiana e chìrrios a curtzu. Secund'a carchi istìma de su 2012, b'at unos 60 miliones de italianos in Italia, unos 300.000 in San Marino e prus de 500.000 in Isvìtzera. Pro more de una diaspora longa, si carculat chi 4,5 miliones de italianos vivan in disterru, mascamente in America e Europa, e chi prus de 80 miliones de pessones apan èrentzia italiana. Sos italianos sun connottos pro s'influentzia manna in s'arte, sa curtura e s'issièntzia de sa tziviltade de Ponente. + Ispagnolos: Su faveddu "ispagnolos" inditat sos grupos etnicos chi sun nàschios in Ispagna e tenen natzionalidade ispagnola. Sa limba uffitziale de s'Ispagna est su castiglianu, o ispagnolu, limba nou-latina nàschia in Castiglia e chi at a bènner limba de s'amministrassione tzentralitzada a cumintzare dae s'artziada de sos Borbone a su tronu ispagnolu. Sa costitussione de su 1978 nat, in s'articulu 3.1, chi su castiglianu est sa limba uffitziale de tottu s'Istadu, e tottus sos tzitadinos tenen su derettu a la connòscher e impreàre, ma in s'articulu 3.2 ammenta chi sas atteras limbas de Ispagna sun offitziales in ube si faveddan. Oje in dìe, sas limbas chi an tentu su reconnoshimèntu de uffitzialidade sun su catalanu/valentzianu, su galegu e su bascu, mancari chi bi nd'apat atteras chi non gòdin de custu istatus, comente a s'aragonesu o s'asturo-lionesu. In intro de s'Ispagna b'at una sèria de natzionalismos e atteros populos, chi non cheren a s'identificare chin su grupu umanu ispagnolu; b'at fìntzas unu fiòtu de latino-americanos. + Tedescos: Sos tedescos ("Die Deutschen") sun unu grùstiu etnicu germanicu de s'Europa tzentrale. Su faveddu "tedescu" s'at impreàu pro inditare sos chi faveddaban su tedescu in parìtzos trettos e istados a largu de s'istoria, mascamènte in Prussia, su Sacru Imperu Romanugermanicu, s'Imperu Tedescu, sa Repùbrica Federale Tedesca o sa Repùbrica Democratica Tedesca. De sos chi faveddan tedescu che limba mama pèri su mundu (unos 100 miliones), si intènden tedescos tra sos 66 e 75 miliones. B'at fìntzas unos 80 miliones de erèntzia tedesca in su mundu, ma de custos sa prus parte no at mantèsu su tedescu che prima limba. Duncas, su numeru de tedescos pèri su mundu est tra sos 66 e sos 160 miliones, a secunda de su critèriu chi si imprèat pro facher sa conta. In medas zassos in ube s'allèga est cussa tedesca (Austria, Isvìtzera, Liechtenstein o Lussemburgu), oje in dìe, s'at isvilupàu una cussèntzia nassionale distinta e sa zente si podet refudàre de s'identificare chin custu grupu umanu. + Frantzesos: Sos frantzesos ("Français") sun unu grùstiu etnicu chi vivet in Frantza e chistionat in frantzesu (ma fìntzas su bretone, s'otzitanu, su corsicanu, su cadelanu, su tedescu alsatzianu e su fiammingu). Su lùmen benit dae sos Francos, anticu populu germanicu chi s'at latinitzàu e vivìat in sa Frantza de commo in àntis e a pùstis de su degòlliu de s'Imperu Romanu de Ponente. Unu muntone de zente, siat de limba mama siat de erèntzia frantzesa, vivet pèri in Isvìtzera, in sos Istados Unidos, in Belgiu e mascamente in Canada. Si contamus sas comunidades extra-europeas si lòmpet a unos 100 miliones (70 in Europa, 30 in sas Americas). Bi nd'at fìntzas a gruppichèddos ispèrdios in Asia (Sud-Est asiaticu), Africa de su Nord e Oceania, in ube bi sun medas accudìos in arcipelagos de propriedade frantzesa. + Càssia de risparmiu: Sa càssia de risparmiu est unu tipu de istitutu de crèditu nàschidu cun sa finalidade de collire s'aorru minore, torrendelu peri sa pràtiga de su crèditu ipotegàriu e fondàriu, o a mèdiu de imbestimentos pagu arriscados, che sos in sos tìtulos de s'Istadu; a sa funtzione de crèditu, in prus de custu, s'assòtziat sa dispensadura de servìtzios de seguràntzia individuale e s'atividade de benefissèntzia. Istrumentos tìpigos de sas càssias de aorru sunt sos libretes de aorru. Zenerarmente, a su nessi a s'orìzine, sas càssias de aorru fiant istituimentos sena finalidades de profetu, e duncas si diferentziaiant dae sas bancas privadas. S'evoluidura de sa lezisradura bancària nch'at zutu sas càssias de aorru a esser echiparadas issentziarmente a sas àteras bancas; in su casu italianu, medas càssias de aorru sunt istadas imboligadas in protzessos de fundidura e assorvimentu. S'Assòtziu de sas Càssias de Aorru Italianas (Acri, fundadu in su 1912), in prus de assotziare 45 càssias de aorru SA chi ant bardadu su nùmene cumertziale issoro, incruet finas sas Fundaduras custituìdas peri sa leze 218 de su 1990 (“leze Amato”) de reordinamentu de su sistema bancàriu. Istituimentos crassifigàbiles comente càssias de aorru esistint o sunt esìstidos in diferentes paìsos europeos, cun su nùmene de Sparkasse in Alemània (sas prus antigas de totus), Caissa d'Epargne in Frantza, Caja de Ahorros in Ispanna. Istituimentos chi si podent assimilare a sas càssias de aorru sunt sas Savings and loans associations e Credit Unions in sos Istados Aunidos e sas Savings Banks in su Rennu Aunidu. + Casu marzu: Su casu martzu (a segunda de sas zonas est conottu finas comente "casu frazigu", "casu modde", "casu becciu", "casu fattittu", "casu giampagadu", "cassu attu", "casu cundítu") est un prodottu alimentare de sa Sardigna caratterizzadu dae su particolare prozessu de formatzione: est unu casu eveghinu colonizzadu dae larvas de sa musca casearia. Agganzos dae fora. Casu frazigu + La vache qui rit: La vache qui rit est su nomene de unu casu acchinu fattu in Frantza + Ipermercadu: S'ipermercadu rapresentat una tipolozia de operadore de sa distribuidura manna organizada. Est caraterizadu dae un'arzola echipada pro sa bèndida a sa minuda cun superfìtzie de bèndida superiore a 2.500 metros cuadrados. Cun s'aumentu isponentziale de sas superfìtzies de sos ipermercados, issos sunt istados partzidos in sutacategorias: dae 2.500 a 4.000 m2 si faeddat de mini-iper, intre 4.000 e 10.000 m2 si faeddat de ipermercados propiamente narados, addae de 10.000 m2 si faeddat de ipermercados mannos (o megacumèrtzios). Su formatu mini-iper si subraponet partiarmente pro metradura a su formatu supercumèrtziu (1.500-3.000/3.500 m2): su chi diferèntziat sos duos formatos sunt su pesu e s'istrutura distinta de su setore no alimentàriu. @@ -16376,43 +20230,58 @@ Su primu ipermercadu de Itàlia est istadu inaguradu in su cabudanni de 1.971 dae Montedison in Castellanza (Baresu) cun s'insinna “maxi STANDA”. Dae su 9 de martzu de 2.012, est devènnidu ufissiarmente un'ipermercadu de sa cadena italiana Il Gigante. In custu mamentu, s'ipermercadu prus istèrridu de Itàlia est su Carrefour de Assago (Milanu), cun una superfìtzie de 16.100 m2, sighidu dae s'Auchan de Rescaldina (Milanu) de 16.000 m2 e dae su Carrefour de Carugate (Milanu) de 15.507 m2. In Itàlia, su formadu de sos ipermercados est dominadu dae cadenas frantzesas e grupos cooperativos italianos logales suta de s'insinna Ipercoop. + Incadradore: S'incadradore, o operadore de càmara, est sa pessone chi assionat fisigamente in sa telecàmara o in sa tzinecàmara in una produidura telebisenca o tzinematogràfiga, cun sa finalidade de releare e emiter o grabare sas issenas dimandadas. Cunforme a sa zenia e a su livellu de sa produidura, s'incadradore podet esser una figura profissionale independente o finas su deretore etotu o su responsàbile de sa fotografia. In sa produidura telebisenca est meda frechente su casu de una produidura murticàmara cun sa presèntzia de prus operadores. Dae su puntu de bista profissionale, sa figura sua est a metade intre sa cumpetèntzia tènniga e sa sensibilidade creativa. In su mamentu de sa releada, difatis, est su chi s'agatat pretzisamente in sa posissione de su puntu de bista de sa pellìcula. Pro custa resone, devet interpretare in sentidu bisuale sas dimandas de su deretore e de su responsàbile de sa fotografia, devende mantenner a suta de cuntrollu sos aspetos tènnigos de sa releada. + Marianna Madia: Biofragia. Nascia a Roma in su 1980, esti laureada in Scienze Politiche ass' universidadi La Sapienza de Roma. Esti deputada de su Partidu Democraticu de su 2008 e faidi patti de sa commissioni traballu pubblicu e privau. De su 21 de fabbraiu 2014 esti ministru po sa pubblica amministrazioni e sa semplificazioni. + Gaeltacht: Gaeltacht est una paragula gaelica chi inditat tottus sos trettos in ube s'irlandesu dìat esser de imprèu communu e in ube s'inglesu (sa limba prus faveddada in Irlanda oje in dìe) sa zente lu dìat impreàre pacu. + 2014: Su 2014 (MMXIV in numeros romanos) est un'annu de su seculu de XXI cumintzàu in sa dìe de mèrcuris. + Jean Nouvel: + Cabaret: Su Cabaret est unu locale inue si manigada e si buffada abbaidende un'ispettaculu. In Frantza a sos tempos de sa Belle Époque si fit isviluppadu su fenomeno de sos "cafés-concerts" chi fini locales frequantados dae poveros e riccos, finas pruite sos prejos fini bascios meda. Sos locales pius famosos de i cuss'epoca fini Le Chat noir e les Folies Bergère. + 1871: S'annu 1871 (MCMLXXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + Serbariu: Serbarìu fit una bidda de sa Sardigna, dae su 1937 petzi "fratzione" de Carbònia. Fit una burgada de pastores e massajos, commo belle ingurtìa dae Carbonia prima chin sos bichinàos, naràos ""palazzoni di Serbariu"", poi chin cussu de Santa Caderina, benìnde duncas a essere unu cuartièri de sa tzittade fravicàda in epoca mussoliniana. Serbarìu si podet cussiderare comente su nùcreu orizinàrju de sa tzittade carbonièsa; su topònimu dìat bènner a pàrrer de carchidùnu dae "s'erba de s'arrìu", a pàrrer de atteros dae "serba arrìu" o "serba rìu", chi dìat inditare comente sa bidda sèret amparàda dae s'unda de su rìvu Santu Milanu (sicund'a sas cartas de s'Ottichentos, rìu Bau Baccas). + Josephine Baker: + 1979: S'annu 1979 (MCMLXXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1944: S'annu 1944 (MCMXLIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + Catherine (videojocu): Catherine ("キャサリン" Kyasarin?) est unu videojòcu a tìntas "horror", "platform" e "adventure" chin carchi lèpiu elementu eroticu, postu in isvilùpu e prubicàu dae Atlus pro PlayStation 3 e Xbox 360. Su videojocu est su primu titulu de s'Atlus a èsser isvilupàu pro sa zenerassione de sete in HD (arta definissione). Sa parte "anime" de su jocu l'at curada su STUDIO 4°C. Su jocu l'an prubicau in Giappone in su 17 de febràrju de su 2011 e in America de su Nord in su 26 de trìbulas de su 2011. Sa Deep Silver at prubicau su jocu pro sos istados chi fachen parte de sa regione PAL (Asia, Africa, Australia, Zelanda Nova e Europa) in su 10 de febrarju de su 2012. S'istòria zirat in tundu a Vincent Brooks, un'inzenièri de trintaduos annos chi dae càrchi tempus in su note fachet bisòs malos in ube, nànchi, est posta in arrìscu fìntzas sa bida reale sua e, comente chi non bastàret, depet fìntzas gestìre una relatzione chin duas feminas, s'una s'amoràda de semper chi si cheret cojubàda chin issu (Katherine), e s'attera un'antzèdda de bintiduos annos chi chi b'intrat comente nudda in sa bida de Brooks ponèndelu in seria difficurtade. + Succuba: In sa mitologia de sa Roma antica e in s'Edade de Mesu, unu/-a succubu/-a est unu dimòniu de apparentzia feminìna chi abbaràddat sos omines (mascamente sos mànagos) pro bi facher sessu, suzetos de su tottu a sa boluntade sua. Nànchi sas succubas s'ingurtìan tottu s'energia de s'omine pro si nudricàre, protzessu chi a s'ispìssu ucchidìat s'indemoniàu. Sicund'un'attera versione de custa paristòria, sa succuba induìat sos omines a tentassione juchèndelos a su peccau. Custu contu fit pro s'ispiegàre sas pollutziònes de su note chi càpitan a sos zovanos a mannìttos. + Incubus: In sa mitologia de sa Roma antica, unu Incubus (dae su latìnu "incubare", "jàgher in supra") fit unu dimoniu de apparentzia masculina chi istabat firma in supra de su corpus de feminas zovanas pro lis dare sònnos malos e, carchi bìa, pro bi facher sessu. Si assotziàbat fìntzas a su Faunu, in pari a "Fatuus", "Factulus" e "Inuus". Chie s'imbenìat in issos tenìat su potere de atzapàre tesoros cubàos. + Lanusèi: Lanusèi (fintzas Lanusè) est una citadi [http://www.comunedilanusei.it/lanuseiOnline/images/stories/doc_uffici/regolamento/statuto.pdf de 5.728 bividoris, cabu-de-logu, cun Tortolì, de sa Provìntzia de s'Ogiastra. Est sedi de munsignori (Diocesi di Lanusei), de tribunali e de sa ASL (ASL n°4 di Lanusei) cun s'uspidali. S'importàntzia istoriga de su cleru in sa citadi est deppia a innantis de totu a sa presentzia de is Salesianus, ca in Lanusèi anti postu sa prima domu insoru de sa Sardigna su 14 de su mes'e Lampadas de su 1902. Sa Diocesi di Lanusei incluit peri comunus a foras de sa Provintzia de s'Ogiastra, Biddeputzi, Sàdili, Seulu, Iscalepranu e Istersili ca funti in Provìntzia de Casteddu. In Lanusèi nci funti medas ofitzius e unu de is osservatorius astronomicus publicus prus mannus de s'Italia, su "Osservatorio Astronomico F. Caliumi", in pitzu de su Monti Armidda a prus o mancu 1100 m. @@ -16428,34 +20297,43 @@ Conferiu cun su D.P.R. de su 10 de su mes'e Idas de su 2002 [http://www.comunedilanusei.it/lanuseiOnline/images/stories/doc_uffici/regolamento/statuto.pdf] Affroddius. Lanusèi at bintu sa 8a puntada in Atene e i est lompia in finali de is "Giogus chene Treminis" de su 1995. + Triei: Triei (fintzas Triè) est una bidda de sa Meria o Provìntzia de s'Ogiastra, s'agatat a 140 metros in pitzu su mare e jughet 1.115 bividores. + Yandere: Yandere ("ヤンデレ"?) est unu faveddu giapponesu chi inditat un'istereotipu de pessone durche in apparentzia, ma chi a pustis si irbèlat ossessionàu dae sa pessone (a su solitu s'ammoràu/-ada) chi li ponet in fattu. Unu pessonazu chi a primu si ammustrat timidòsu e birgonzòsu, ma a su matessi tempus est capassu de una zelosìa furiosa e biolènta contr'a sos chi li dàen infadu, siat s'ozettu de passione carinnòsa o un'atteru, fìntzas a arribare a su puntu de uchìdere, siat atteros siat issu etottu. Etimolozìa. Su faveddu naschit dae sas paragulas "yanderu" ("病んでる"?) e "deredere" ("デレデレ"?). "Yanderu" si podet bortare in sardu comente "malàbidu", mentras "deredere" comente "ammoràu meda". "Yanderekko" est su lùmen chi inditat una femmina chi tenet una pessonalidade yandere. A differentzia de su faveddu "tsundere" chi est tottu s'imbèsse de "yandere", custu faveddu est pro su prus misconnottu in foras de su Giappone, ca l'an imbentàu dae pacu tempus. Su vocabulu "yangire" ("ヤンギレ"?) serbit a inditare unu pessonazu yandere chi irbelat s'aspettu prus pacu durche e oscuru de sa pessonalidade sua. + Yangire: Yangire ("ヤンギレ" Yangire?) est unu faveddu giapponesu chi inditat un'istereotipu de pessone chi a primu si ammustrat zentile e affettuosu, ma a pustis si irbelat psicopaticu e biolentu. Est unu pessonazu nàschiu in sinu de sos videojocos, mascamènte in sos "dating simulators", e a pustis bortau in atteros media comente sos anime o sos manga. A differentzia de su yandere, chi ammustrat sa cara berdadèra sua pro zelosìa, sa pessonalidade yangire pro iscoppiare no at bisonzu de perunu "trigger" chi benzat dae foras. + Tsundere: Tsundere ("ツンデレ"?) est unu faveddu giapponesu chi inditat un'istereotipu de pessone in apparentzia presumìu e gherradore chi a pustis s'irbèlat manilàrgu e corimòdde, est a nàrrer chind una pessonalidade ischirriàda tra su chi si ammustrat e su chi si tenet in intro. Est unu pessonazu nàschiu in intro de sos videojocos, mascamente in sos "dating simulators", e a pustis bortau in atteros media comente sos anime e sos manga. + Limba coreana: Su coreanu est una limba asiatica de classificatzione posta in duda, ca tenet unas cantas caratteristicas chi sun a banda dae sas atteras limbas. Est sa limba uffitziale de sa Corea de su Nord e de sa Corea de su Sud. Si chistionat fìntzas in sa prefettura autonoma coreana de Yanbian de sa Repubrica Populare Tzinesa. Pèri tottu su mundu, b'at 78 miliones de zente chi faveddat su coreanu, datu chi cumprendet grùstios mannos in s'antica Unione Sovietica, Australia, Istados Unidos, Canada, Brasile, Giappone e dae pacu sas Filippinas. De minorìas bi nd'at puru in Argentina e Messicu. Su coreanu est una limba agglutinante pro su chi pertoccat sa morfologia sua, e tenet una sintassi Suzettu-Ozettu-Verbu. Limbazos coreanos. Sa classificatzione limbistica de su coreanu non si podet dare pro tzerta. A s'ispissu, carchi filòlogu l'at posta in su grupu de sas limbas altaicas, atteros la cussìderan una limba isulada. Aìat tentu medas paragulas chi benin dae su giapponesu, commo irmenticàdas in ammentu de su tristu periodu de colonialismu (adduràu dae su 1910 a su 1945), ma esìstin fìntzas medas vocabulos tzinesos dèpios a influentzia curturale. + Australia: Sa Austràlia, lumenàda de manera uffitziale "Commonwealth de Australia", est un'istadu de s'emisferu de zosso chi cumprendet su continente prus minore de tottu su mundu, in prus de carchi isula pitica de sos otzeanos Pacificu e Indianu. S'Australia continentale tenet un'estensione de 7,69 miliones de kilometros cuadratos e, si dae un'ala est su continente prus minore de su mundu, a s'attera est sa prus manna isula terrestre; s'Australia est sa parte printzipale de su continente oceanicu; s'istadu australianu cumprendet, in prus, s'isula de Tasmana e calicuna attera, comente sas isulas Christmas e Norfolk. Sos istados a curtzu sun sa Nova Zelanda, a sud-est, e a nord s'Indonesia, su Timor orientale e Papua Nova Guinea. Iffùnden s'Australia sos mares de Timor e Arafura a nord, su mare de sos Coraddos e cussu de Tasmania a est, s'otzeanu Antarticu a sud e s'otzeanu Indianu a ovest. Dae Settentrione a Meridione, s'Australia tenet 3.700 kilometros, mentras chi dae Levante a Ponente bi nd'at unos 4000. Est s'istadu de ses prus mannu de su mundu a pustis de sa Russia, su Canada, sa Tzina, sos Istados Unidos e su Brasile, ma sa populassione sua no arribat a 20 miliones, vivènde pèri sos trettos costerìnos e a curtzu de mare comente Sydney, Melbourne, Brisbane e Adelaida. Sa muntagna prus manna est su monte Kosciusko, chin 2228 metros de artesa, su ribu printzipale est su Murray, chin 2575 kilometros de longitudine. In s'Australia continentale fin de dommo sos aborigenos australianos dae prus de 42000 annos. A pustis de carchi bisita de sos piscadores de su Nord, e de sos esploradores e cummertziantes europeos in su seculu de XVII, sa meitade orientale l'aìan recramàda sos britannicos in su 1770 e, dae tando, tènta che colunia penale chin su lùmen de colonia de Nova Galles de su Sud, in su 6 de jannàrju de su 1788. A su crèscher de sa populassione e a pustis de àer iscopèrtu trettos novos, atteras chimbe colunias de sa corona fin istabilìas in su cursu de su seculu de XIX. In sa prima dìe de jannarju de su 1901, sas chimbe colunias s'an federàu e naschit su Commonwealth, comente forma de domìniu in intro de s'Imperu Britannicu; s'Australia fit zae indipendente, ma at secàu su chi la tenìat galu prèsa a su Rennu Unìu pètzi in su 1989. Dae su mamentu chi s'at fattu sa federassione, s'Australia at mantèsu unu sistema liberal-democraticu e fachet parte de sa Comunidade Britannica de sas Nassiones. Su capu de locu de sa federassione est Canberra. + Anime: Su ànime (in giapponesu "アニメ") est su faveddu chi, foras de su Giappone, attròppat tottu sos cartones animàos giapponesos, mèntras chi in Giappone si imprèat pro inditare tottu su mundu de s'animassione. Traditzionalmente su disìnnu fit a manu, ma a commo est cosa communa s'animassione a computer. Sos anime cumprènden belle tottus sos generes e si trasmìttin pro mèdiu de istrumentos tzinematogràficos. Parallelamente a s'anime, in Giappone si isvilùpat su mundu de sos manga, chi sun sos fumèttos giapponesos. Tra s'isfera de sos manga e cussa de sos anime b'at meda interassione, postu chi sos manga tenen a pùstis fìntzas una versione anime. + Manga: Su manga ("漫画" manga?) est unu faveddu giapponesu chi inditat, foras de su Giappone, tottu sos fumettos fattos in cùghe, mentras chi in patria si imprèat pro inditare tottu sos fumettos in zenerale. In Giappone sos manga non sun unu zenere o un'istìle, ma si naran goi sos fumettos de calesisiat target, tema e nassionalidade, mancàri ischirriàos in "Nihon no manga" ("日本の漫画?" "fumettos giapponesos"), "Itaria no manga" ("イタリアの漫画?" "fumettos italianos") e gai sichìnde. Foras de su Giappone, su faveddu "manga" si impreat pro inditare sos fumettos giapponesos, fìntzas si s'isparghimèntu de su manga pèri su mundu at fattu a manera chi sas tipicas cunventziones graficas de su manga sian bènnias a èsser tantu caratteristicas de influentziàre s'istìle de su fumettu fìntzas in foras, battìnde a sa nàschia de cosas sìmiles in Corea de Zosso chin sos "manhwa" e in Tzina, Taiwan e Hong Kong chin sos "manhua". In Frantza fit nàschia adderettùra sa currente de "la nouvelle manga", chi ponet a pare sos fumettos francu-belgas ("bande dessinée") chin sos manga; in sos Istados Unidos si an imbentàu su noulozìsmu "Amerimanga" pro inditare sos manga fattos in cùghe. + Abbardente: Sa abbardènte (in italianu "acquavite di Sardegna"), naràda fìntzas fìlu de ferru, est unu limbiccàu fattu in Sardigna. Orìzine de su lùmen "filu de ferru". @@ -16464,10 +20342,13 @@ Pro sa produssione si limbìccan binàttas sardas de calidade manna, chi fàchen unu prodottu chind una gradassione chi a s'ispìssu brìncat sos 40 grados. Su filu 'e ferru prus fentomàu est cussu de s'Aristanèsu, de su Montifèrru e de sos trettos tzentrales de sa Sardigna a economia pastorale. Mascamènte laudàu est su filu 'e ferru chi si fachet in Ozzastra (pro esempiu, in Tertenia e zassos a curtzu). + Nobenarju: Sos nobenàrjos, in sa tradissione populare e sacra de sa Sardigna, sun locos in ube sos de parìtzas biddas si atobiàban, a tundu de unu santuàrju in campagna, pro nove dìes in àntis de sa festividade religiosa; in ìbe sos ligàmines comunitarios si istringhìan in sas goi nàdas "cumbessìas" o "muristenes", atteros lùmenes pro inditàre sos santuarjos chi, a s'ispìssu, benìan isseperàos comente locu de atòbiu pro sa bisùra meravizòsa de su paesàzu. Custu periodu fit tempus de festa, in ube si ponìat accabbu - pètzi pro cussas nove dìes - a su traballu de cada zorronàda. Custa tradissione, chi b'aìat chin meda probabilidade dae s'epoca de dominassione bizantina (seculu de VI-VII), che at ingurtìu sos cultos de fertilidade chi ziràban in supra de predas sacras. + Cumbessias: Sas cumbessìas (o muristenes) sun locos minores de allòzu pro sos peregrìnos e nobenantes postos a chìrriu de crèsias e santuarjos arbales de sa Sardigna. In epoca antica meda fin allozos pro sos mànagos; pro atteros istudiosos fin pèri ispatzios dedicàos a sos mercantes. Sun cosa a divèrsu dae sas "lollas", chi imbètzes fin pro sos bendidores bendulèris. Sun de impòrtu fìntas pro cumprender comente, in passàu, si fachìat "turismu religiosu". + Binos de sa Sardigna: Su binu sardu est fentomàu pro tènner bonas cunditziones climaticas, una tradissione millenaria e una variedade manna, chi b'andat dae binos autòctonos a atteros importàos dae sa Catalugna e sa Toscana. Sa produssione prus manna est cussa de sos binos de buffare a mesa. Sas denominassiones de orìzine de prus impòrtu sun cussas de s'Alighèra ("DOC Alghero") e sa granàtza de Aristanis. Su Vermentìnu de Caddura ("Vermentino di Gallura") est a commo s'unicu chi tènzat una denominassione de orizine superiore DOCG (denominassione de orizine cuntrollada e garantìa). @@ -16477,14 +20358,19 @@ In su periodu de s'Edade de Mesu, su cultibu de madria at connottu unu isvilùpu mannu chin s'indipendentzia judicale, mascamènte in s'Aristanesu in ube sa produssione fit bene suzeta a regulamentos e Lianora de Arbaree proibìat su mantènner bìnzas male curtibàdas. Chin su dominiu ibericu de sa Sardigna, s'isula connoschet s'imprèu de granàtza (in cadelanu "garnatxa", in italianu "vernaccia" e in Sardigna menzus connòttu chin su lùmen de "cannonàu"), marvasìa de trìdicu sardu ("vermentino") e carignanu, chi commo sun variedades tradissionales de su tottu. Sos piemontesos an fravicàu una siènda, Sella&Mosca, de sutzèssu mannu. A commo, sa superfìtze est imminorigàda meda, arribànde a unos 40.000 ettaros ebbìa. + Steve Jobs: Est istadu unu de sos pius rappresentativos imprendidores e inventore in su campu de s'informàtica. In su 1976 aiat fundadu sa Apple Inc. + San Francisco: San Francisco est una tzitade de s'istadu de sa California in sos Istados Unidos. + Bill Gates: Est unu de sos pius rappresentativos imprendidores e inventore in su campu de s'informàtica; umpare a Paul Allen in sa tzitade de Albuquerque aiat fundadu sa Microsoft + 1984: S'annu 1984 (MCMLXXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + Casos sardos: Su casu est unu màndicu fentomàu de sa Sardigna, dèpiu a s'antica tradissione pastorale sua. A commo, s'isula offèrit sa produssione prus manna de casu berbechìnu pèri tottu s'Europa, tantu chi si espòrtan in parìtzos mercàos, mascamènte in s'America de Susu. Unu problema chi b'èssit a campu est chi, a bìas, su casu est suzetu a pirateria alimentare e unos cantos casos, supratòttu in sas Americas, si bènden chin su nomìnzu frassu de "Sardo Cheese" (un'ammistùru de ingresu e italianu), ma cussos s'isula non la bìen nemmancu chin su cannotzàle. @@ -16491,10 +20377,13 @@ Istòria. Fìntzas dae sos tempos anticos, sa Sardigna est semper istàda una terra de pastores. Sos nuraghèsos fin, in prus de èsser gherrèris e navigadores, allevadores e fachìan casu. In epoca romana, sos casos sardos arriccàban sa mesa de senadores e patrìtzios. A s'indipendèntzia judicale, su casu sardu benìat esportàu in parìtzas variedades comente su Sardescu, su casu de Torres, su casu arbu de Arbarée, su casu de Caddura. In su mercàu genovesu, sos dàtzios pro importare su casu de Torres fit de tres soddos e mesu, meda de prus cuffòrma a cussos de su casu "Paramensis" (est a nàrrer, de Parma). Atteretàntu connottu e istimàu fit su casu sardu in sa dominassione piemontesa: sas cassas reales si arriccàban meda chin sas gabèllas chi sos mercadòres pacàban pro battire a fora su casu a Marsiglia, Napoli, Livorno e Genova. In sa secunda meitàde de s'Ottichèntos, si cumintzèit s'esportassione de su Berbechìnu Romanu (romanu de lùmen, ma fattu in Sardigna) in su mercàu americanu; custu at battìu a sa crèschia de su numeru de berbèches, chi fit colàda dae 850.000 in su 1881 a prus de duos miliones in su 1918. + Ontario: Sa provintzia de s'Ontario est una de sas provintzias de su Canada, sa capitale sua est Toronto. Sas limbas faeddadas sunu meda, sa pius diffusas sunu s'inglesu e i su frantzesu ma est meda difusu finas s'italianu. In su teritoriu sos abitantes a su 2011 fini 12.851.821 e sunu de tantas etniaa. + 1884: S'annu 1884 (MLCCCLXXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + Grammatica de su sardu/Alfabetu: In s'istòria de sa limba sarda, chi durat dae belle milli annos, sos sardos ant sighidu paritzas maneras de iscrìere. Su documentu prus antigu chi nos est restadu fiat de su Regnu de Casteddu est iscritu cun sas lìteras grecas-bizantinas. A pustis de su sèculu XI sos sardos ant impreadu belle semper s'alfabetu latinu, ma custu manìgiu est cambiadu meda in sos sèculos, in s'època giudicale, aragonesa-ispagnola e piemontesa-italiana: acurtziende-nos a sas iscrituras de sos pòpulos chi nos an dominadu. @@ -16524,18 +20413,23 @@ barca: log. /baχa/, /barca/, nug. /barca/, camp. /barca/. sole: log. /sole/, camp. /soli/, /sobi/. tzitade: log. /tzitade/, mesan. /citade/, camp. /citadi/ + Ghost in the Shell (film): Ghost in the Shell (GHOST IN THE SHELL/"攻殻機動隊" Gōsuto In Za Sheru/Kōkaku Kidōtai?) est unu filme giapponesu chi at direttu Mamoru Oshii e prubicàu in su 1995. Sos argumentos suos bènin derèttu dae su manga de Masamune Shirow, chi tenet su matessi lùmen. S'animassione est opera de Production I.G, e s'issenezadùra de Kazunori Itō. Sos chi dàen sa boche giapponesa a sos pessonàzos sun Atsuko Tanaka, Akio Ōtsuka e Iemasa Kayumi. Una versione nova, chin tantu de audio e grafica 3D annoàda, an fattu in su 2008, chi tenet su lùmen de Ghost in the Shell 2.0. Ghost in the Shell contat sa cassa, dae parte de s'agentzia de sicuràntzia "Setzione 9", de un'hacker connòttu comente "Puppet Master" (Su Segnore de sos Burattinos). Chin s'azùdu de su grupu suo, su majòre Motoko Kusanagi si atòbiat chin su sospettàu, pètzi pro che intrare a mala bòzza ind unu cumpricàu imbolicu politicu. Su filme lu an prubicàu in su 18 de Sant'Andrìa de su 1995 e at collìu, in generale, critica positiva dae parte de sos espertos e fìntzas de direttores comente Irmáns Wachowski e James Cameron. S'animassione sua est istàda laudàda meda. Unu sichidòre, chin su lùmen de , an fattu in su 2004. + St. Catharines: St. Catharines (in su 2011 populatzione de 131.400 abitantes; area metropolitana 392.184) est sa tzitade pius manna de sa Regione du su Niagara edd'est sa 6° area urbana de s'Ontario, cun 96,11 kilometres quadratos de territoriu. Est collocada in su sud de s'Ontario, a 51 kilometres a sud de Toronto subra su Lagu Ontario edd'est a 19 kilometres de distanzia dae su cunfine de sos Istados Unidos. + Cristina López Schlichting: Cristina López Schlichting (Madridu, 2 de abrile de 1.965), est una ziornalista e presentadora ispannola cun orìzines ispano-alemannas. Carrera. In sa carrera sua de ziornalista, at traballadu in diferentes mèdios massivos, tantu iscritos (comente culonnista en ABC, El Mundo e La Razón) che audio-bisuales. Pro carchi tempus, aiat presentadu in sa Cadena COPE su programma diàriu “La tarde con Cristina” (“Sa sero cun Cristina”) e atuarmente ghiat su programma manzanile de agabu de chida “Dos días contigo” (“Duas dies cun tegus”) in su matessi canale. + Carl Gustav Jung: Carl Gustav Jung (/jʊŋ/; Tedescu: ˈɡʊstaf jʊŋ; 26 de Trìbulas de su 1875 – 6 de Làmpadas de su 1961), a su solitu incurtziàu in C. G. Jung, est istàu unu psichiatra e psicoterapeuta isvìtzeru connòttu pro àer fundàu sa psicologia analitica. Jung at propòstu e isvilupàu sos cuntzèttos de estroversione e introversione; archètipos, e su chène l'ischìre collettivu. Su traballu suo at tèntu influentzia meda in sa psichiatria e in s'istùdiu de sa religione, filosofia, archeologia, antropologia, literadùra e campos currelàos. Isse fit unu iscritòre prolificu meda, ma meda de su chi aìat iscrìttu no aìat bìstu prubbicassiòne fìntzas sa morte sua. + SARDU (informatica): SARDU (Shardana Antivirus Rescue Disk Utility) est unu programma chi permìtit de fàcher sistemas Multiboot Live USB o Live DVD chi tènen Rescue Disks cuntravirus, parìtzas Utilities e Recovery Disks, Live CD Linux, Windows PE; si podet impreàre fìntzas pro bi carricàre Windows chène masteritzare su CD o su DVD, ma impreànde una cràe USB o unu USB hard-disk ebbìa. Chin SARDU si podent iscarricàre sos live CD criados po su sistema impreadu in su calculadore, cracànde su butone chi lu faghet, oppuru si li podet dare su propriu file .iso. Chin SARDU fachet a masteritzare sas .iso. @@ -16544,26 +20438,33 @@ SARDU podet fàcher unu Multiboot Live USB o Live DVD; pro b'intrare in su software isseperàu, si fachet imprèu de unu menu. S'iscarricamèntu de sas .iso si podet cumintzare cracànde in su buttone appositu. S'issèperu de sas .iso si fachet cracànde in su checkbox appositu chi est a costàzu a su butone pro s'iscarricamentu. A differèntzia de UNetbootin, SARDU podet criàre unu supportu unicu de bi pòder intrare fìntzas chin prus Live CD. Chind unu modulu chi si nàrat "barrosu" si pòden assettare Windows Vista, Windows 7 e Windows 8 ind una USB FAT32 ebbìa. + Limbas de s'Europa: Sas limbas de Europa sun sas limbas chi sas comunidades limbisticas chistiònan, a libellu istòricu, in su continente curturale e zeograficu europeu. S'impàru de custas, s'isvilùpu istoricu issòro, sos aspettos sotziolimbìsticos e atteros gàlu sun campos chi pertòccan a sa gòi nàda "eurolimbistica". Su prus de sas limbas europeas sun, dae su puntu de bìsta filogenèticu, sorres e ghermànas, fachènde parte de sa famìlia de sas limbas indo-europeas. Su Cunsìzu de Europa, assòtziu internassionale chi attròpat tottus sos istados europeos fràncu sa Bielorùssia, promòghet tottus sas limbas europeas chin attentzione ispetziale pro cussas de minorìa o regionales, gràssias a su trattàu internassionale de sa Carta europea de sas limbas regionales o de minorìa. Chin custa, sos istados chi bi pònen sa fìrma si cumpromìtin a las protèzer de calesisiat manèra. + Colònia istiale: Sa Colònia istiale in Itàlia naschet in su 1822 a initziativa de s'Ispidale de Luca, chi amàniat in Biarezu una colònia pro sos pitzinnos de carrera. A bias de sa metade de su milliotughentos, sos istranzadorzos marinos sunt prus de chimbanta, ubigados in Tuscana, Emìlia e Romanna. Addae de sas colònias marinas, naschint finas sas colònias montaresas: sa San Marco de Pedavena, oe in intro de su Parcu Nassionale de sas Dolomitas Bellunesas, est fundada in su 1898. In tempus de sa prima gherra mundiale, sa Rughe Ruja intensivat s'interessu pro custas initziativas e in su 1928 sas colònias sunt cunfiadas a s'Òpera Nassionale pro sa Maternidade e sa Pitzinnia. In tempus de su fassismu, sas colònias sunt intensivadas e aderetadas a pitzinnos e piseddos cun s'intentu de sustentare sas famìlias prus pagu bussantes e cumbidare unu tempus de atividade fìsiga e lùdiga pro sas zeneraduras benidoras. Una de sas colònias marinas prus grandes e importantes realizadas in cussu tempus fiat istada cussa fraigada in Gaeta, in sa praja de Serapo, leende su nùmene de Alessandro Italico Mussolini, nebode de su Dutze e Aderetadore de s'Òpera Nassionale Balilla, obitadu a s'edade de binti annos. Sa colònia fiat istada destruìda in sa segunda gherra mundiale dae sos alemannos, chi temiant chi s'isbarcu alliadu si daret a sa praja de Gaeta prus a prestu chi a sa de Anzio, in ue fiat acontèssidu in realidade. A pustis de sa segunda gherra mundiale, est recunnotu su caràtere formativu e emantzipadore de sas colònias, chi no ant a esser prus aderetadas petzi a sas fascas prus bassas. Zai moende cun sos annos setanta de su sègulu coladu, intrant a sa cumpetèntzia de sas amministraduras (comunas e comunidades montaresas) e sas entidades pùbrigas. Sende gasi, a dies de oe sa colònia tirat a esser cussiderada un'istituimentu superadu e su tèrmine “colònia istiale” est impreadu pagu a beru, sustituìdu dae “abarradas istiales” o “abarradas istiales pro minores de edade”, istruturas a sa dissiplina prus pagu rìzida chi sas colònias tradissionales. Una de sas primas colònias istiales realizadas in Itàlia est sa Colònia 12 Stelle de Cesenatico. + Nepente de Ulìana: Su Cannonàu de Sardigna Nepente de Ulìana est unu binu DOC chi fàchen in Ulìana chin àchina cannonàu curtibàda in sas comunas de Ulìana e, in parte, Orgosolo in sa provìntzia de Nùgoro, ma est proibìu a impreàre atteras variedades o sas matessis ma curtibàdas in atteros trèttos. Si lègat su chi at nàu su Ministeru de Massaria in su 5 de Sant'Andrìa de su 1992. + Limba maltesa: Su maltèsu est sa limba uffitziale de Malta, e est una de sas limbas uffitziales de s'Unione Europea. Issa benit dae s'arabu (mascamènte chin sos limbàzos de s'Africa de su Nord), pro custu est una limba semìtica, ma at tèntu fìntzas un'istoria comuna chin su sitziliànu, picàndeche caratteristicas foneticas e fonologicas, e a pùstis chin s'ingrèsu. Su maltesu est s'unica limba chi si iscrìvet chin s'arfabetu latìnu. Est sa limba uffitziale in s'ìsula de Malta dae su 1936, pàris chin s'ingresu. Gàlu in àntis, s'unica limba uffitziale in Malta fit s'italiànu. Si istìmat chi b'at 330.000 pessònes chi tènen su maltesu che limba màma, oje in dìe. B'at una trùma de maltesos fìntzas in Australia e Canada chi galu favèddat custa limba. + Sitzilianu-Arabu: Su sitziliànu-àrabu, o sìculo-àrabu, fit unu limbàzu de s'arabu chistionàu in Sitzilia e Malta tra s'accàbbu de su seculu de Nove e s'accàbbu de su seculu de Dòichi. Mèntras chi in Sitzìlia si nch'est mòrta, in Malta est crèschia fìntzas a bènner su maltesu de commo. + Mortorzu de Marta Russo: Marta Russo, istudanta de matèrias zurìdigas in s'Universidade La Sapienza de Roma, est sa bìtima de unu mortorzu realizadu in intro de sa Bidda Universidària su 9 de maju de 1.997, addaghi sa bintiduarza fiat istada còrfida dae unu tiru de pistola. Su mortorzu nch'aiat zutu in fatu unu casu zudissiàriu cumprigadu, ozetu de grandu atentu dae bandas de sos mèdios massivos, siat pro su logu in ue l'aiant perpetradu, siat pro sas dificurtades chi aiant atopados sas imbestigaduras a su cumintzu, addaghi non si resessiat a identifigare unu motivu iscadenadore prausìbile. Fatos. Su manzanu de su 9 de maju de 1.997, a sas oras 11:35, s'istudanta fiat istada atìnghida dae una balla in s'ìnteri chi cursaiat un'oturinu in intro de sa Bidda Universidària paris cun un'amiga sua, intre sas facurtades de sièntzias istadìstigas, matèrias zurìdigas e sièntzias polìtigas. Sa pisedda fiat istada trasportada a sa Murticrìniga Umbertu I situada a curtzu, in ue fiat morta su 14 de maju. Sos babos e sa sorre aiant detzìdidu de donare sos òrganos de sa zòvana. + Cannaca: Una cannaca est una casta de prenda o un'alamaramentu chi si zughet a inghìriu de su tzugru. Sas cannacas sunt formadas normarmente dae una cadenita de metallu baliosu, chi podet servire o nono de suportu pro elementos decorativos (infilados che pèrolas, pendentes, eac.). In su barigare de sos millènnios, sa cannaca at leadu gradativamente formas semper prus rafinadas, moende dae sas filas mengas de biscacos o pedrischeddas de èpogas primitivas, finas a nche cromper a tènnigas de lallaneria bariadoras cunforme a su gustu de sos tempos. @@ -16574,22 +20475,29 @@ In sos sègulos posteriores, sas cannacas fiant devènnidas un'istrumentu iscrusivamente femininu e aiant leadu una forma prus pagu imbargosa pro ponner in evidèntzia sa bellesa naturale de sas pedras. Duncas, in su barigare de sos millènnios, si sunt impreados elementos bariados, sos prus comunos de sos cales sunt istadas pedras baliosas o mesubaliosas, zemmas, linna, corzu, biscacos, eac. Sa cannaca est una de sas prendas utilizadas pro zugher unu sìmbulu cun s'intentu de afirmare sa pertenèntzia a una relizione o a una currente de pessamentu, pro narrer unu santucristu o unu Budda. + Gruppo Abele: Su Gruppo Abele est una ONLUS fundada in Torinu in su 1965 dae don Luigi Ciotti. Su "Gruppo" trabagliat pro “dare oghe a chie non d'ada”. Cunsistit in 40 attividades basadas subra s'impignu zivile, pro sa difesa de sos deretos de i sas persones e de sa justissia sotziale; e lu faghen pratighende s'accoglientzìa in sos cunfrontos de chie at bisonzu, cun sa cultura, e cun sa cooperatzione internatzionale. + ONLUS: ONLUS est s'acronimu de sas peraulas in italianu: Organizzazione non lucrativa di utilità sociale; e indicat una categoria tributaria a sa cale appartenin' tzertos entes de carattere privadu, in cui sos istatudos sian ripondentes a sas calidades elencadas in s'articulu n. 10 de su decreto legislativu n. 460 de su 1997. Essende in tale categoria si at dirittu a godire de agevolatziones fiscales. + Libera: Libera Associazioni, nomi e numeri contro le mafie est unu sotziu chi si interessat de attirare s'attentzione e de cuntrastare su fenomeno de sas mafias. Su sotziu si fit costituidu su 25 de martu de su 1995 pro sollizitare sa sotziedade contra a sa mafias e pro promuovere sa legalidade. Sa prima cosa fatta est istada de regogliere sas frimmas pro una proposta de legge chi epperat premittidu su impreu sotziale de sos benes sequestrados a sas mafia, chi fit diventada legge su 7 de martu de su 1996 cun su numeru 109. Su presidente attualmente est Luigi Ciotti su matessi chi aiat fundadu su Gruppo Abele. + 1995: S'annu 1995 (MCMXCV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu de dominiga a segunda de su calendàriu gregorianu. + Mafia: Mafia est una ispetzie de sindacadu de una organizatzione criminale chi prima e tottu praticat sa protezione in fromma de racket, s'usu de sas intimidatziones violentas pro manipolare sas attividades economicas locales, ispetzie sos cummercios e sos traficos illegales. + 1922: S'annu 1922 (MCMXXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. Fattos. Annu de fundazione de sa SIR - Società Italiana Resine + Repùbrica de s'Irlanda: Sa Repùbrica de s'Irlanda (Poblacht na hÉireann in irlandesu; Republic of Ireland in inglesu), uffitzialmente Irlanda (Éire in irlandesu, Ireland in inglesu), est un istadu membru de s'Unione Europea, costituidu comente repùbrica indipendente e soberana, chi occupat guasi tota s'omonima isola. S'unicu istadu cunfinante est su Regnu Unidu chi mantenet sa soberania subra sa parte restante de s'isola. Sa capitale e tzitade pius manna est Dublinu ("Baile Átha Cliath" in irlandesu), sa segunda pro importàntzia econòmica est Cork ("Corcaigh"). In su 2008 vivian in Irlanda 4.422.100 persones, sa limba ufitziale est su Irlandesu, sighidu dae s'inglesu. @@ -16596,26 +20504,33 @@ Istòria. S'Irlanda est populada dae pius de 9000 annos. In sa segunda meidade de su I millenniu A.C. est istada invadìda dae pòpulos celticos, chi portaiant sa limba e sa cultura issoro. S'Irlanda abarraiat a foras de s'Impèru Romanu, chi da naraiat Hibernia, fintzas chi benniat cristianitzada in su sèculu V p.c., bennendi a essi unu tzentru de atividade culturale importantziosu meda in sos sèculos VI e VII. Su tempus froridu de sa tzivilizadura irlandesa cumentzat a s'arruinare cun s'arribu de pòpulos colonizadores: incursiones de sos vichingos in su sèculu X, invasiones Normannas dae s'Inghilterra dae su sèculu XII e, de su sèculu XIII, su domìniu ei sa colonizadura peri sa gente inglesa, aturada fintzas a su 1921, annu chi sa parti manna de s'ìsula at otentu sa liberatzione dae su domìniu istranzu. Gràtzias a s'indipendèntzia, s'ìsula de Irlanda s'est potzia integrare cun sa Comunidade Econòmica Europeana (1972) biende semper de prus unu acreschimentu econòmicu e culturale chi da fiant unu de sos istados cun sos medos prospettivas de s'Europa contemporànea. S'Irlanda at adelantadu in sos annos su turismu cun sa tarea de amostare sas bellesas naturales de s'ìsula de ismeraldu e de s'antiga cultura tzeltica. + Latinos (USA): Latinos est su faveddu chi ìnditat sos ispanoamericanos (est a nàrrer, sos chi bènin dae s'America Latina de limba ispagnòla e portughèsa) chi vìven in sos Istados Unidos de America. Sicùnd'a sas urtimas istìmas, sos latinos sun unos 23 miliones; bi nd'at de cada casta sotziale, ma sos atteros americanos los identifican a su sòlitu comente a sos ispanicos chi vìven in sos cuartièris prus poveros de sas tzittades mannas, e chi favèddan pro su prus de sas bòrtas sa limba issoro. Sun unu grupu etnicu de su tottu, chi est oje creschènde semper de prus: in Miami, in Florida, su 45% de sa populassione sun ispanicos, contr'a su 35% de àrbos e su 20% de nighèddos. Fìntzas in Los Angeles sos latinos sun a puntu de bènner a majorìa etnica. In sos ghettos metropolitanos, b'at meda abbolòttu tra ghèngas de latinos e afroamericanos. In Miami, in su 1988, sa bocchidùra de unu pitzòccu nigheddu dae parte de unu pulitzòttu ch'at pesàu unu abbolottu de sos afroamericanos contr'a sos arbos e latinos. In su 1992 sos latinos, a pùstis chi bi at colàu s'uraganu Andrew, sun istàos protagonistas de un'arrempèllu etnicu a chìrrios de Los Angeles. + Venetismu: Su venetìsmu est unu favèddu chi si imprèat pro inditàre unu movimèntu regionalista chi chèret prus autonomia pro su Venetu dae Roma, si non s'indipendentzia, e bòlet torràre a promògher sa Repùbrica de Venetzia chin sas tradissiones, curturas e limbas suas. A pàrrer de Paolo Possamai, su venetismu est "sa tensione de su Venetu e de sos venetos pro su reconnoschimèntu de s'identitade e autonomia issòro". Su venetismu est unu movimentu mannu chi, chène dùda, cumprèndet sos partidos venetistas, ma pèri attera zente chi bènit dae tottus sos partidos politicos. Calicùnu venetista cunsìderat su Venetu comènte una nassione a bànda dae s'Italia e, a s'ispìssu, pònet in dùda sa lezittimidàde de su referendum chin su cale, in su 1866, su Venetu si at postu a pare chin s'Italia. Sos venetistas, dùncas, tòrran a propònner unu referendum novu oje in dìe ind una campagna politica pro punnàre a s'indipendentzia de Venètzia, unu paìsu chi lu fàchen tottus sos trèttos de sa Repubrica Venetziana istòrica, chi cumprèndet Venetu, Friuli-Venetzia Giulia e fìntzas carchi zàssu lombardu (Brescia, Bergamu, Crema e una parte de sa Provìntzia de Trentu). De calesisìat manèra, pèri sa costitussione de sa regione veneta reconnòschet a sa zente veneta su status de "populu". A commo s'assòtziu venetista chi tènet prus impòrtu est "Raixe Venete", chi cada annu apparìtzat sa ""Festa dei Veneti en Cittadella"", in ube venetistas de cada zenìa e pessamèntu politicu si atòbian, e sa pazina web chi est bortàda in parìtzas limbas. + Afroamericanos: Afroamericànu est sa bortàda a sa lìttera de "Afro-American", nomìnzu cumpòstu dae africanu e americanu. In sos Istados Unidos, "afroamericanu" est unu de limba inglesa chi vìvet in sos USA e chi tènet, su prus de sas bòrtas, erèntzia de sos iscràvos chi benìan dae su continente africanu, fràncu sos africanos de orizine nordafricana (a esèmpiu egitzianos e tunisinos) e sos americanos de nassionalidade non istadounidense (a esèmpiu brasilianos o cubanos). In su 2010 su 12,6% de sa populassione, in supra de 38.9 miliones de tzittadinos, si cunsìderat comènte afroamericanu. Pro sa matèssi resòne sos istadounidenses chi sun nighèddos ma bènin dae s'America Latina o dae s'Africa de su Susu, e sos àrbos e indianos de s'Africa (a esèmpiu de su Sudafrica o Madagascar) non si nàran afroamericanos. + Latinos: Sos latìnos fin unu populu indoeuropeu chi istàbat, a cumintzàre dae su secundu mill'annos a.C., pèri sa costèra de Ponente de sa penisula italica, in sa regione chi at picàu dae issos su lùmen de "Latium". A libellu politicu fin malunìos, ma sos latinos cumpartìan limba (su latinu) e curtura. An dàu unu cuntributu mannu pro chi picàret forma su populu de Roma (Quiritas), tzittade chi in su cursu de su primu mill'annos a.C. dìat ispàrgher limba e curtura latina a sa prus parte de su Mare de Mesu e de s'Europa. Pro custa resone su faveddu "latinu" est a s'ispìssu tèntu che sinonimu de "romanu anticu". + Quiritas: Quirites (in singulare quiris) fit su lùmen chi si dàban sos anticos romanos pro si identificare. Chin s'accordu chi at postu accabbu a sa gherra tra sabinos e romanos, iscoppiàda pro sa fura de sas sabinas, fit nàschia una diarchìa in su gubernu de Roma tra Ròmulu e Titu Tatziu. Titu Liviu e Plutarcu in sas operas issoro (rispettivamente "Ab Urbe Condita" e Vida de Ròmulu) iscòpian custu lùmen. + Capu Catza: Capu Càtza (in s'aligaresu Cap de la Caça) est unu promontòriu de carchìna chi bi est in s'òru nord-otzidentale de sa Sardigna e si incàrat a sa cala de s'Alighèra; cun s'àtteru promontòriu de sa tzittàde, chi de custu puru sa ròcca est de carchìna, Punta Lìzu ("Punta Giglio" in italianu), Capu Catza insèrrat su golfu mannu de Portu Conte. In cùe bi est fìntzas s'istatziòne metereolòzica; gràtzias a su logu in ue est, bi at unu faru chi, pro s'artèsa manna sua (186 metros), est unu chi, pèri tottu s'istadu italianu, dae attèsu si bìdet de prus. + Barilla: Barilla est un'impresa murtinassionale italiana de su setore alimentàriu, lìdera mundiale in su mercadu de sos macarrones sicos, de sos sutzos prontos in Europa, de sos produtos de forru in Itàlia e de su pane àrridu in sos paìsos iscandìnavos. Zeneralidades e datos de su Grupu Barilla. @@ -16622,13 +20537,16 @@ Sa famìlia Barilla ghiat s'impresa dae addae de 139 annos. Moende cun su santugaìne de 2012, s'amministradore delegadu est Claudio Colzani. Sa produidura de Barilla si basat in 30 tzentros produtivos, intre macarronerias, forrerias e molinos. Sos molinos de propiedade, cuntrollados deretamente dae Barilla, aprovisionant a inghìriu de su 70% de sa matèria prima netzessària a sa produidura; s'impresa possedit e zestionat deretamente otu macarronerias: Pedrignano (Parma), Foza, Caserta, Tebe (Grètzia), Bolu (Turchia), Ames (Iowa-IAA), Avon (Noa Iorcu-IAA) e San Luis Potosí (Mèssigu), in sos cales si produint unas 900.000 tonnelladas de macarrones s'annu, diferentziados in 160 formatos de macarrones de sìmula e addae de 30 de macarrones a s'ou sicos e prenados. In su 2008, Barilla at tzèdidu sos marcos Tre Marie e Sanson a s'impresa produidora de astrados Sammontana, cando ch'in su 2012 at tzèdidu sa Number 1 Logistics a su Grupu FISI. + Entziclopedia Britannica: Sa Entziclopedìa Britannica (in latìnu Encyclopædia Britannica) est istàda prubicàda a cumintzàre dae su 1768-1771 chin su lùmen de "Encyclopædia Britannica, or, A dictionary of arts and sciences, compiled upon a new plan". Sa prima editzione cumintzèit a bènner imprentàda in Edimburgu, Iscotzia. Sa Britannica fit una de sas prus mannas entziclopedìas generalistas in limba inglesa e la sìchin a mandare a in àntis oje in dìe. Dae su tardu Settichèntos fìntzas a sos primos annos de su Novichèntos, sas boches de sa Britannica in supra de unu argumentu determinàu fin tèntas che autoridade, e a bìas bi aìat in intro teorias e chìrcas novas pro su prùbicu de istudiòsos. Sa Britannica fit tando meda fentomàda in sa curtura anglofona. S'entziclopedia at mudàu funtzione e gradu a su cumìntzu de su seculu de XX, e custu si bìet in sas editziones de sa Britannica dae sa de ùndichi in sùsu. Non fàchen prus a autoridade: in sa modernidade, sos papèris accademicos, libros ispetzialitzàos e fontes digitales an picàu su postu chi fit de s'entziclopedia. A commo, sa Britannica est intràda pèri in sas versiones CD-ROM, DVD-ROM e in su World Wide Web; bi l'at fatta a vìvere a sa cumpetissiòne de unu numeru, semper prus mannu, de fontes informativas. In su 2012 Jorge Cauz, òmine a capu de "Encyclopaedia Britannica Inc.", at decraràu chi s'editzione de su 2010 fit s'urtima a bènner imprentàda, ca dae s'imprènta benìat s'unu pro chèntu ebbìa de tottus sas bèndias de sa cumpanzìa. Sas boches de sa Britannica sìchin a èsser tèntas in cussìderu mannu, e sa zente sìchit a bi fàcher riferimentu. + Frank Serpico: Francesco Vincent Serpico (nàschidu in Noa Iorcu su 14 de abrile de 1.936) est un'azente antigu de su Departamentu de Polima de sa tzitade de Noa Iorcu de orìzine italiana (babos suos fiant emigrados a sos IAA dae Marigliano, una bidda a curtzu de Nàpule), famadu pro aer iscobertu su livellu artu de currompidura chi esistiat in sas filas de sa polima de sa metròpolis in s'oru de s'Hudson intre sos annos sessanta e setanta de su sègulu coladu, un'atu de balentia chi nch'aiat zutu a John V. Lindsay su sìndigu a numenare pro sa prima bia una cummissione, sa Knapp, pro realizare imbestigaduras in intro de sa polima noaiorchesa. Su prus de sa numenada sua Serpico l'aiat lograda a pustis de sa rodadura de sa pellìcula Serpico in su 1.973, protagonizada dae Al Pacino, chi fiat istadu propònnidu pro unu prèmiu Oscar. + Yvan Colonna: Yvan Colonna, nàschiu in su 7 de aprìle de su 1960 in Ajacciu (Còssiga), est un'indipendentista còssu militante, postu a cundànna ca dìat pòder àer mortu a su prefettu frantzesu Claude Érignac in su 6 de febràrju de su 1998 in Ajacciu. Bìda. @@ -16636,6 +20554,7 @@ Sich'ìstat in Carghjesi, in ube pèsat e pàschet cràpas; cumìntzat puru a militare in sos movimentos nassionalistas corsicanos chi sun a cùrtzu de su FLNC. In custu periodu b'at su suspettu chi pòdat àer picàu parte a parìtzos attentatos, ma custu non lu at mai provàu nèmmos. In su 1990, a s'epoca de s'incuadramèntu de sos militantes de su FLNC in Canal Historique, Canal Habituel e Resistenza, pàret chi àpat fattu unu passu addaesècus pro su chi pertòccat su movimentu nassionalista. Zendarmerìa de Pietrusedda. Yvan Colonna dèpet respònder de assòtziu a delìncuere a iscòpu terrorìsticu pro s'attàccu de su 1991 a sa zendarmerìa de Pitrusedda, in Còssiga de zòsso, in ube aìat picàu dae cùghe s'arma pro uchìder a su prefettu frantzesu Claude Érignac. + Fronte de Liberassione Natzionale Corsicanu: Su Fronte de Liberassione Nassionale Corsicànu, o incurtziàu chin sa sigla FLNC ("Fronte di Liberazione Naziunale Corsu" in corsicanu de sùsu o "Fronti di Libarazioni Naziunali Corsu" in corsicànu de zòsso), est unu assòtziu militante de nassionalistas chi ghèrrat pro s'indipendèntzia de s'ìsula de Còssiga dae sa Frantza. Istòria. @@ -16645,21 +20564,27 @@ Ind una cunfèrentzia tènta s'ùndichi de jannàrju de su 1996 in sa bidda de Tralonca, bi fin 600 a militare in s'assòtziu. Su gubernu frantzèsu, tèntu contu de s'obiettivu suo e de sos mèdios chi imprèan, cussìderat su FLNC unu assòtziu terrorista. In su 2014 an decraràu de lassare sas armas; nachi su fronte si at iscontzàu pro poder lòmper a s'indipendentzia de s'isula de attera manera, in pache. + Fondo Ambiente Italiano: Su Fondo Ambiente Italiano (connuttu finas cun sa sigla "FAI") est una ONLUS italiana fundada in su 1975 e at sede in Milano, e at su fine de tutelare, mantennere in funzione e contivitzare partes de su patrimoniu artistigu e naturale italianu chi at rezidu in donazione, eredidade o comodadu. S'associatzione curat finas s'educatzione e sa sensibilitzazione de sa collettividade a sa connoschentzia, su rispettu e contivitzu de i cussos benes finas cun interventos in sos varios territorios pro difende' su paesaggiu e sos bene culturales. Istoria. Sa idea de sa fundatzione de una ispecie de National Trust italianu proveniat dae sa cultura liberale in sa persone de Elena Croce. Su fundu fit naschidu dae ideas condivisas dae Renato Bazzoni, Giulia Maria Mozzoni Crespi, Franco Russoli e Alberto Predieri. + National Trust: Su National Trust for Places of Historic Interest or Natural Beauty (nodidu finas comente "National Trust") est una fundatzione de su Rennu Unidu fundada in su 1895 e at sede in Swindon (Inghilterra), e at su fine de tutelare, mantennere in funzione e contivitzare partes de su patrimoniu artistigu e naturale de s'Inghilterra, su Galles e i s'Irlanda (de su Nord). + 1895: S'annu 1895 (MDCCCLXXXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + Swindon: Swindon est une tzitade inglesa in su Wiltshire, collocada fra Londra e Bristol, ada unos 155.000 abitantes. Est sa sede de su National Trust + Natzionalismu sudtirolesu: Su natzionalismu sudtirolesu est una currente politica e sotziale chi pùnnat a s'indipendèntzia dae s'Italia pro torràre a intràre in Àustria, chi li est a làcana. A commo, b'at fìntzas grùstios chi sun a favore de un'istadu liberu de su Tirolu de Zòsso reconnòttu comente natzione. Su movimentu sudtirolesu de indipendentzia (in tedescu "Südtirol Unabhängigkeitsbewegungis") tènet sa resones suas ind un'identitade chi dae seculos est sèmper istàda prus a cùrtzu a cussa tedesca e germanofona chi nono a cussa italiana, mancàri chi s'Italia s'apat conchistàu sa regione a s'accàbbu de sa prima gherra mundiale. Pro custu b'at àpiu tensiones chi sun iscopiàdas dae cando su fascismu in sos annos de binti aìat cumintzàu chin su prozettu suo de italianitzassione ("Italianisierung"), fachèndeche accudìre in su trettu italianos a bella posta pro nche bocàre sa populassione de limba tedesca. A s'accabbu de sa secunda gherra mundiale s'Italia aìat reconnottu che regione autonoma su Tirolu de Zosso in su 1948, ma non fit galu bastànte: in sos annos '50 cumintzèit a si formare unu comitàu de liberassione militante sudtirolesa, su BAS ("Befreiungsausschuss Südtirol"), chi nch'at fattu rùgher a sonu de bombas sas infrastrutturas e munumentos pesàos a s'epoca fascista; una tzentrale elettrica rughéit a terra in su notte chi si connoschet comente "Notte de Focos" ("Feuernacht"). B'at nàschiu fìntzas numeru mannu de partidos natzionalistas de cada zenìa, mancàri chi su chi tenet prus cunsensu siat s'autonomista SVP ("Südtiroler Volkspartei"). Nàchi a pàrrer de istìmas austriacas s'indipendentzia la dìat bòler su 54% de sos sudtirolesos chi favèddan tedescu e ladìnu, ma fìntzas unu numeru mannu de italianos chi vìven in cùghe li dìan dare apòzu, pro unu totale de su 46% a favore de sich'essìre dae s'Italia. + Ascurtadura: S'ascurtadura in su deretu protzessuale italianu est unu mèdiu de busca de sa proa tìpigu, sende chi est prebidu e reguladu dae s'art. 266 e sighidores de su còdighe de protzedura penale italianu. Sos òrganos autorizados a la degretare sunt s'Az e sa polima zudissiària italiana. Impreu e regulativa. @@ -16674,6 +20599,7 @@ f bis) delitos prebidos dae s'art. 600-ter (pornografia minorenca), paràgrafu tres, de su còdighe penale. 2. In sos matessi casos, est autorizada s'ascurtadura de comunicaduras intre presentes. Sende gasi, si custas ùrtimas acontessint in sos logos inditados dae s'art. 614 c.p. (bioladura de bividorzu), s'ascurtadura est autorizada petzi si b'at resone fundada de abaliare chi s'atividade criminale si siat isvilupende in ie. Issa cunsistit in s'atividade destinada a captare comunicaduras e arresonadas, gasi che frussos de comunicaduras informàtigas o telemàtigas peri istrumentos tènnigos. S'ascurtadura tirat a limitare in manera grae unas cantas libertades custitussionales importantes, intre sas calas sa libertade de comunicadura de su pessamentu (art. 15 Cust) e sa libertade in su bividorzu (art. 14 Cust), pro custa resone sunt aprigadas normas protzedurales particulares cun sa finalidade de garantire sa lizitimitade formale e sustantziale de s'atividade. In sa dissiplina de sas ascurtaduras, sunt in fortza sa reserva de leghe e sa reserva de zurisdissione, sende chi sunt prebidas ispressamente dae su Custituimentu. Su còdighe de protzedura penale prebidet lìmites e cundissiones bàsigas, gasi che una dissiplina de protzedimentos meda rigurosa. + La donna della domenica: La donna della domenica (in sardu:"Sa fèmina de sa domìniga") est unu romanzu grogu de Fruttero&Lucentini, pubrigadu in su 1972. Inredu. @@ -16681,71 +20607,94 @@ Tzine e telebisura. Su romanzu aiat tentu èsitu mannu e nde fiat istadu bogada in su 1.975 una pellìcula cun su matessi tìtulu: “Sa fèmina de sa domìniga”, aderetada dae Luigi Comencini cun Marcello Mastroianni (Santamaria), Jacqueline Bisset (Anna Carla Dosio), Jean-Louis Trintignant (Massimo Campi) e Lina Volonghi (Ines Tabusso). In su 2011 sa Rai Fiction, cun Rizzoli Audiovisivi, at produìdu una minisèrie bogada dae su libru, aguarmente cun su matessi tìtulu “Sa fèmina de sa domìniga”, interpretada dae Andrea Osvart, Giampaolo Morelli, Ninni Bruschetta e Fabrizio Bucci. + To the Moon: To the Moon est su cuartu videojòcu de su cumponidore e designer canadesu Kan "Reives" Gao e sa prima produssione cummertziale de su grùstiu de isvilùpu suo, Freebird Games. Prubicàu in su mese de Sant'Andrìa de su 2011, est unu jocu fattu chin su programma RPG Maker XP engine, mancàri chi non sìat unu jocu de ruolu e si assimìzet de prus a una visual novel giapponesa. Su jocu lu at a prìmu lassàu in su zassu web suo, fràncu poi intràre in Steam e GOG dae su 2012 in sùsu. A "To the Moon" bi pòdet jocàre zente chi imprèat Windows, dae su 98 in sùsu, OSX e Linux. Su jocu est tèntu in istìma meda e at collìu fìntzas premios, comènte su votu pro su mènzus "indie" (jocu fattu dae zente chi non tènet a palas sièndas mannas) RPG de su 2011. Istòria. Semus in su benidòre. Duos dutores, Eva Rosalene and Neil Watts, sun impiegàos ind una siènda chi dèpet cumprìre s'urtimu disìzu de sos chi sun a puntu de sìche mòrrere, pro mèdiu de istrumèntos chi acòntzan sos ammèntos a manèra de fravicàre, in sa conca de su moribundu, un'attera realtàde chi menzus li pòdat dare pàsu in sos urtimos mamèntos de bida sua. Custa borta los cràman pro torràre impòsta a sa làstima de unu betzèddu chi est a còmmo in coma, Johnny Wyles: bolìat biazàre a pompiàre sa luna, ma nemmancu issu nd'ischìat su proìte de custu rimpiantu. Acò sos dutores sun custrìntos a brincàre, in intro de sos ammentos de Wyles, pro iscumbatàre dae ube ch'essìat custu disìzu. Tzentrale est s'atòbiu a minoreddu chind una pitzìnna chi a pùstis dìat bènner a muzère sua, River: pro si torràre a bìer, si promìtin de andare cònca a sa luna, pessànde a issa che sa màtta de unu cunìllu. Ma, pacu a pùstis, su tandu zovanu Wyles non l'ischìat chi frade suo fit pòstu in sutta de una macchina, ghiàda dae mama sua: issa, ammachiàndesi pro su dolore, appòrrit a su pitzinnu betabloccantes chi nèssi a issu li dìan evitare su trauma, ma li iscantzèllan pèri s'ammèntu de su passàu, e li mudat pessonalidade fachèndeche su frade iscumpàrtu. River, chi sùffrit de autismu a artu funtzionamentu, est mala a li torràre ammentu, gai còlat tottu sa bida chircànde, de bàdas, a li faveddàre de manera indiretta, fachènde unu muntòne tantu mannu de origami a forma de cunìllu de pàrrer unu firmamèntu. Wyles, arribànde fìntzas a betzèsa, mai at a cumprènder a muzère sua e, in s'impestàntu, li tòrrat a conca su disìzu de biazàre a sa luna. A costu de li bocàre s'ammentu de River, Eva Rosalene and Neil Watts resèssin in sa pùnna: River e Wyles si atòbian che cullegas de sa NASA e, mèntras chi in su bìsu de su moribundu sos duos si pòmpian a manu tenta càra a sa luna, su coro de Wyles si fìrmat pasànde in pache. + Isola Mauritius: S'isola Mauritius s'agatat in s'oceanu Indianu, a 800 km dae su Madagascar. Est unu istadu indipendente cun 1.200.000 abitantes. Longa unos 70 km e larga 48 e 1865 km2 de mannaria. Logu de turismu cun ispiaggias bellas. Tenet unu parcu naturale, su Black River Georges National Park de pius de 3500 etteros. Produet tuccaru meda. Si faddat s'inglesu, su frantzesu e una limba creola e si faeddant puru ateras limbas (indianu, cinesu ecc) Su clima est topicale, cun su periodu pius caldu dae sant'andria e abrile. Pioet in sos meses dae bennalzu a abrile. + Sindrome de Asperger: Sa sindrome de Asperger (incurtziàda in SA) est unu istròbu pervasivu de s'isvilùpu tèntu in cussìderu comente una forma de autismu a artu funtzionamentu. Su favèddu lu at imbentàu sa psichiatra inglesa Lorna Wing ind unu papèri medicu de su 1981: at dàu custu lùmen a sa sindrome in ammèntu de Hans Asperger, unu psichiatra e pediatra austriacu chi non si at bìdu reconnòttu su traballu fìntzas a sos annos Novanta. Sos chi pàtin custa sindrome sun cumpromìssos a libellu de cuntattu e comunicassione sotziale, tènen ischèmas istereotipàos de interèssos e cosa itte fàcher, in prus de pùnnas pro sas cales bi pòden colare tottu sa bida. Cuffòrma s'autismu classicu, s'isvilùpu cognitivu e de su limbàzu non b'est a tardu. Carchi sintomu de sa sindrome, chi s'etziologia sua est misconnòtta, est a communu chin s'istròbu de impàru non-verbale ("nonverbal learning disorder"), sa fobia sotziale e s'istròbu ischitzòide de pessonalidade. Sa sindrome de Asperger non si diagnòsticat pètzi pro sas caratteristicas chi li pertènen, ma fìntzas pro unu muntòne de atteros problemas chi a issa pòden esser currelàdas, comente sa depressione, s'ansia e s'istròbu ossessivu-compulsivu. + Autismu: Su autìsmu, connòttu in sa comunidade issientìfica fìntzas chin su lùmen de sindrome de Kanner, est unu istròbu neuro-psichiatricu chi còrfet sa funtzione de su cherbèddu; sa pessòne chi sùffrit de custa patologia tènet unu cumportamentu tale de marcàre una cumpromissione in su campu de sa comunicassione e de sos rapportos sotziales. S'etziologia est misconnòtta, ma si pèssat chi che pòdan intràre cajònes de carattere neurobiologicu e/o psicoambientale. Sa comunidade issientìfica crèdet chi, tènende contu de sa variedade manna de sintomos chi mùdan dae pessone a pessone e, dùncas, de sa difficurtade a dàre una definissione clinica coerente, non si pòdat faveddàre tantu de autismu ma de istròbos de s'ispettru autisticu (DSA o, pro li nàrrer a s'inglesa, "Autistic Spectrum Disorders"). Custu pònet a pare una sèrie de patologias chi tènen a communu su matessi cumportamentu, mancari chi si èsprichet a parìtzos grados. A libellu de classificassione nosografica, in su DSM-IV s'autismu b'est in sa categoria clinica de sos istròbos pervasivos de s'isvilùpu, chi li pertènen fìntzas sa sindrome de Asperger, sa sindrome de Rett e s'istròbu disintegrativu de pitzinnìa. + Abbamele: Su abbamèle, connòttu fìntzas comente abbattu, est unu màndicu anticu de sa Sardìnna fattu mascamènte in sos trèttos a economìa pastorale. Produssione. Cando sas arrègras si mùrghen, si pònen a banda sas bòtzas de chèra chi tènen su 20-30% de mele. A pùstis de nd'àer bocàu tottu su mele chi resèssit a nch'essìre a fora, sas arrègras si pònen a iffùnder in abba caènte meda (~ 50 °C), de manèra chi s'abba isòrvat tottu su mele chi gàlu b'at. A custu puntu, chin sas manos si disfàchen tottus sos crùmos de chera e póddine. Sa chera si tòrrat a mùrgher e si mantènet a banda. Dùncas s'abba si fìltrat assumàncu duas bortas, a esèmpiu chind unu pànnu de lìnu, e chèret pòsta ind unu pajòlu mannu: tàndo si cumìntzat a buddìre. In su mèntras si bi pòdet annàngher carchi còrju de aràntzu o limòne. Su colore bènit sèmper prus iscùru e su sapore, pro mòre de sa cuntzentrassiòne, prus dùrche. Si accàbbat de sichìre a caentàre cando su lìcuidu pìcat una cussistèntzia de mele: su pajolu si pònet ind unu lòcu abbandiàu e su chi in intro bi resùrtat, innàntis de che lu pònner in vasìttos, si làssat bene a intepiàre. + Maoro: Su Maoro est unu binu nieddu sardu produìdu dae sos Fundagos Tzica de Biddamanna Istrisàili, est fattu in mazore parte de Cannonau e in parte de Monica. Sos primos pàstinos fiant istados imprantados in su 1979 dae Frantziscu Tzica su fundadore. Sos Fundagos aiant cumintzadu s'atividade issoro bendende binu abertu, chi belle gasi non si fiat averada meda profetosa e non lis permitiat nemancu de cuguzare sos costos de sa binza. Pro custa resone, sos Tzicas aiant detzìdidu de si cunsagrare a su cumèrtziu de su binu in ampulla, logrende un'èsitu mannu. A dies de oe, su Maoro est unu de sos binos nieddos no frantzesos cussizados de s'issefu de su Restaurant San Francisco istòrigu de Parizi. + Còssiga Arta: Sa Còssiga Arta (in corsicànu "Corsica Suprana" o "Cismonte", in frantzèsu "Haute-Corse") est unu dipartimentu frantzèsu chi cumprèndet sa meidàde de sùsu de tottu s'ìsula. Su capu de locu de sa Còssiga Arta est Bastìa. + Còssiga Bascia: Sa Còssiga Bàssa (in corsicànu "Corsica Suttana" o "Pumonte", in frantzèsu "Corse-du-Sud") est unu dipartimentu frantzèsu chi cumprèndet sa meidàde de zòsso de tottu s'ìsula. Su capu de locu de sa Còssiga Arta est Ajacciu. + Limba lombarda: Su lombàrdu (in lombardu "lombard", "lumbard" o "lumbaart") est una limba chi fachet parte de su grùstiu cisalpinu o gallu-italicu de sas limbas romanzas. Si chistiònat in s'Italia de su Nord, mascamènte in Lombardia ma fìntzas in sas regiones chi li sun a cùrtzu, comente sa banda piemontesa de oriente, e in Isvìtzera de zosso (Ticino e Graubünden). Su lombardu est una limba chi tenet duas variedades mannas, su lombardu de ponente e su de s'oriente: sos chi favèddan custos duos limbàzos si pòden, ma non sèmper, cumprènder a pare. + Emilianu-Romagnolu: Su emiliànu-romagnòlu ("emiliàn-rumagnòl") est unu grùstiu de dialettos chi pertènen a sa famìlia limbistica gallu-italica chistionàda in s'Italia de su Tzentru-Nord. Tottu custu muntòne de dialettos est reconnòttu dae su 1981 in su numeru de sas limbas de minorìa europeas (Rapportu 4745 de su Cunsìzu de Europa); in su 2009 sa Registration Autority pro s'istandard ISO 639-3 ch'at bocàu su còdiche "eml", ponèndeche imbètzes sos còdiches "egl" e "rgn" pro s'emilianu e su romagnolu. S'emilianu-romagnolu fachet parte de sas limbas in perìculu chi s'UNESCO reconnòschet in su "Red Book in endangered languages". + Limba faroesa: Su faroèsu est una limba germanica de su Nord chistionàda in sas ìsulas faroèsas. + Natziones Celticas: Sas nassiònes tzèlticas sun trèttos in s'Europa de su Nord e de Ponente in ube si at mantèsu limba e / o tradissiones chi bènin dae sa curtura tzeltica. Sos ses zàssos chi sun reconnòttos comente "nassiones tzelticas" sun sa Bretàgna ("Breizh"), Cornuvàglia ("Kernow"), Irlanda ("Éire"), s'ìsula de Man ("Mannin"), s'Iscòtzia ("Alba"), e su Gàlles ("Cymru"): cadaùnu tènet una limba tzèltica chi si sìchit a faveddàre o si chistionàbat fìntzas a pacu tempus fàchet. Pèri calicùna terra ibèrica de su Nord-Ovest, mascamènte sa Galìtzia, su Portugallu de su Nord e sas Asturias - nàdas pùru "Gallaecia", chi cumprèndet fìntzas su Portugallu tzentrale - est tènta in cussìderu pro mòre de sa curtura e istòria issòro; cuffòrma sos atteros trettos, peròe, in cùghe su tzèlticu ch'est iscumpàrtu dae tempus meda. Innàntis de sas populassiones germanicas e de sos tempos chi sa Roma antica aìat cumintzàu a si mògher contr'a sas atteras terras pro sìche las ingurtìre, una parte manna de s'Europa fit tzèltica. + Joan Fuster: Joan Fuster i Ortells (Sueca, 23 santandria 1922 - Sueca, 21 làmpadas 1992 est stadu un'iscrittore valentzianu in limba cadelana. + Virna Lisi: + Yume Nikki: Yume Nikki ("ゆめにっき", a sa lìttera Dìariu de Bìsu) est unu videojòcu indie a tìntas "horror"-psicologicas de su 2004 fattu pro su PC dae s'isvilupadòre giapponesu Kikiyama. Su jocu l'at fattu fachènde imprèu de RPG Maker 2003, ma de RPG tènet pacu e nudda. Su jocadòre biàzat pèri sos bìsos de sa protagonista Madotsuki, una pitzìnna hikikomori chi tènet tìmmoria a b'essìre foras de dommo. Su jocu at tèntu unu tzertu sutzèssu, tantu chi b'at àpia cosa meda de bènder in supra de su jocu e an annuntziàu de bi fàcher fìntzas una light novel e manga. + Famìlia: Sa famìlia est s'istitutu chi tènet prus impòrtu in cada sotziedade umana, fundàda in supra de sa cunvivèntzia e de sa coja, chin sos caratteres de escrusividàde, firmèsa e responsabilidàde: pro mèdiu de custos sa sotziedade etòttu si torrat a produìre eternàndesi, tantu in su pianu biologicu cantu in cussu curturale. In sa curtura de Ponente sa famìlia est unu grùstiu de pessònes chi tènen unu càrchi ligàmine, chi bènzat dae sa lèze, cunsambenidàde, còja, mannos a communu o atteru gàlu, pro esèmpiu: custu no nche bòcat su fattu chi bi àpat sotziedades, sènde non otzidentales, chi pèssan a sa famìlia in attera manèra chi non siat su sàmbene. + Pulentone: Pulentòne est unu faveddu malu de sos italianos, chi est a imprèu comùnu pro sa zente de s'Italia de zòsso, pro inditare sos chi benin dae s'Italia de susu, a bìas pro offènder e a bìas pro brulla. In prus, cussu de "pulentùn" est unu vocabulu chi in Badde Padana si imprèat pro li nàrrer a unu chi est impatzàu. Su nomìnzu bènit dae su fattu chi su màndicu de cada dìe pro sos chi vivìan in s'Italia de sùsu (Lombardia, Venetu, Piemonte e gài sichìnde) fit sa pùlenta ebbìa, cosa chi lis at sarbàu sa pedde prus bortas in tempos de fàmmine ma chi, a s'ispìssu, fìniat a patìre de focu mudu o iscorbutu. Cussu de su mandicadòre de pulenta o pulentàrju, tando, in s'Italia de zòsso est bènniu a istereotipu de pessòne ruza e ignorante. + Balaros: Sos Balaros fin una populassione antica sarda de s'epoca nuraghèsa. Istòria. Sos Balaros fin accudìos in Sardigna chin su movimentu curturale de su bottu campaneiforme in sa tarda edade de su ràmene, dànde luche a sa curtura de Bunnànnaru in s'edade de bronzu. In epoca nuraghèsa, sos Balaros vivìan in su trettu nord-otzidentale de s'isula (Nurra, Anglona, Tatarèsu) e custu fit a làcana chin sos Ilienses a sud (Tirsu) e chin sos Cossos in su nord-est (Monte 'e Limbara). Cando sa Sardigna si l'an picàda sos punicos e romanos, parte de sos Balaros, impare a sos Ilienses e Cossos, si fit retiràda in su trettu de muntagna connòttu comente Barbàgia pro menzus paràre fronte a sos invadores. In su 177 A.C., nàchi sos Balaros e Ilienses aìan chircàu de che furriàre sos romanos ma los aìat bìntos Tiberiu Graccu su Betzu. + Ilienses: Sos Ilienses o Ioleos fin una populassione antica sarda de s'epoca nuraghesa. Istòria. In sa mitologia antica custa populassione benit dae sos tempos de Iolau, s'eroe chi aìat juttu in Sardigna, in ube aìat fundàu una colunia, carchi fizu de Eracle; pro sos latinos fin in Sardigna ca sos de Troia, nàda fìntzas Iliu, si aìan mòghiu in cughe a pùstis de cando sa tzittade fit rùtta: pro custu si naran Ioleos, populassione chi pro Pomponiu Mela fit sa prus antica de tottu s'isula. Posta a banda sa paristòria, pro s'archeologia sos Ilienses fin bènnios dae su Mare de Mesu orientale, mancàri cumpartìnde s'identitade chin sos fentomàos Shardana. Cando sa Sardigna si l'an picàda sos punicos e romanos, parte de sos Ilienses, impare a sos Balaros e Cossos, si fit retiràda in su trettu de muntagna connòttu comente Barbàgia pro menzus paràre fronte a sos invadores. In su 177 A.C., nàchi sos Balares e Ilienses aìan chircàu de che furriàre sos romanos ma los aìat bìntos Tiberiu Graccu su Betzu. + Cossos: Sos Còssos fin una populassione antica de s'epoca nuraghesa. A li nàrrer "sarda" sa cosa est unu pacu cuntroversa, bìdu chi istàbat in Sardigna ma at dàu su nomine a s'isula de Còssiga chi li est a curtzu. In Sardigna sos Còssos fin de dommo mascamènte in sa costèra nordorientale, chi prus o mancu cumprèndet sa chi est oje connòtta comente Gallura, a costàzu de sos Tibulatos e a nord de sos Coracenses, mancàri chi bi aìat atteras tribù còssas a pède de su Marghine, comente ammùstrat su toponimu anticu de "Corsein" (oje Cossoine). + Boko Haram: Sa Cungregadura de sos Pòbulos de Tradissione pro su Proselitismu e sa Jihad, cunnota mezus cun su nùmene suo in limba hausa Boko Haram (“S'edugadura otzidentale est immorale”) est un'organizadura terrorista isràmiga jihadista chi tenet sa base sua in su nordu-estu de sa Nizèria, su nordu de su Camerunu e su Nizer. Fundada dae Mohammed Yusuf in su 2.002, s'organizadura tenet sa finalidade de istabilire un'istadu isràmigu “puru” règhidu dae sa leze de sa sharia, ponende agabu a su chi abàliat comente “otzidentalizadura”. Su grupu est cunnotu pro sos atacos suos contra a cristianos e membros de su gubernu, sos atentados suos a bomba contra a crèsias, sos assartos suos contra a iscolas e istassiones de polima e sos sechestros suos de turistas otzidentales, peroe at finas assassinadu membros de s'istabilimentu isràmigu. Sa biolèntzia relassionada cun sa rebellia de Boko Haram at causadu unas 10.000 bìtimas mortales entre su 2.002 e su 2.013. + Quinto Orazio Flacco: Est cunsideradu unu de sos pius mannos poetes de s'antighidade, fit dotadu de grande ironia, at ischidu vivere comente epicureu amante de sos piagheres de sa vida. + Corbata: Sa corbata est un'atzessòriu de bestimenta otzidentale chi simbulizat s'elegàntzia masculina. Cunsistit in una fasca de pannamenta chi est annudada a inghìriu de su tzughitu de sa camisa, dassende-nde falare s'istremidade prus lunga a sa petorra. Descritura. @@ -16752,6 +20701,7 @@ Zenerarmente, sa longària sua fùrriat a inghìriu de 150 cm., peroe non sunt raras corbatas numenadas “XL”, longas finas a 165 cm. Sa longària narada est relassionada dae meda curtzu cun duos fatores printzipales: s'artària de sa pessone chi la zughet e su tipu de nudu impreadu. Sa prima infruèntziat bastante sa longària de sa corbata, sende chi pro òmines de àrtaria aguale a 190 cm. o prus si cussizat una corbata “XL”, in manera chi, a pustis de l'annudare, nche crompat pagu prus o mancu a su livellu de sos pantalones. Su segundu fatore tenet infruèntzia galu prus manna, ca unu nudu cun prus fases a petus de unu prus sintzillu at a “ocupare” una parte prus notàbile de sa corbata in su nudu, agabende pro la renner prus curta. Sa paraula est intrada a sa limba sarda peri s'ispannolu. Paret chi su cantzu de indumenta apat tentu s'orìzine sua in Croàtzia: difatis, sos cadderis croatos, ingazados dae Luisi su de XIV, zughiant un'isserpa in su tzugru. S'utilidade estètiga de sa corbata cunsistit in su cuonzu de sa fasca bertigale de butones de sa camisa. + Letera: Sa letera o àndia est unu traste de primu azutòriu impreadu pro trasportare passientes intro e foras de sos ispidales. Sa letera est avesarmente zuta dae duas pessones, una in sa conca e una in sos pees de su passiente, e est impèllida in manera chi su passiente podat bider a ue est trasportadu. @@ -16760,18 +20710,22 @@ Sas leteras sunt istadas impreadas zai dae s'antigòriu, mescamente in sos campos de batalla e in sas situassiones in ue sos beìculos de azutòriu fiant imbarados dae sas cundissiones puriosas de su terrinu. Sa forma prus sintzilla cunsistit in unu telu a ue s'arrambat su passiente, e duas pèrtigas longas chi sunt agarradas dae sos letereris, ch'in custu casu fitianu sunt prus de duos. Si su trasportu cun custa letera sintzilla est realizadu dae duos azutoriadores ebia, issos podent impreare corrias chi repartzant s'isfortzu a su dossu in prus de sos bratzos. Notas legales. Una letera devet poder esser impreada a sa sola o in cumbinadura cun unu carritu de suportu solidanu o separàbile. Issa devet esser prozetada in modu chi su pesu suo e de su passiente siat pesadu/batidu dae su pessonale incarrigadu petzi pro unu tempus mìnimu. In prus de custu, devet esser prozetada in manera ch'in tempus de su carrigamentu e s'iscarrigamentu, su pesu màssimu chi tantat in onzi membru de su pessonale incarrigadu resurtet esser sa metade de su pesu totale de su passiente prus sa letera, e siat limitadu a su tempus mìnimu possìbile, in posissione ergonòmiga otimale, in modu a minimare su prus chi si podat su pinnigamentu de su dossu. + Wanna Marchi: Wanna Marchi (Castel Guelfo di Bologna, 2 de cabudanni de 1942) est unu pessonazu telebisencu italianu, fontomada comente cumertziadora e trampadora in su setore de sa telebèndida gràssias a sos mètodos suos comunicativos particulares. Impare cun fiza sua Stefania Nobile, su maghiarzu sesenaradu Mario Pacheco Do Nascimentu e su cumbividore suo antigu Francesco Campana, est istada imboligada in un'acontèssida zudissiària in ue at agabadu pro esser cundennada pro bancarota fraudulosa, trampa califigada e assòtziu de maufaghedores cun finalidade de trampa in fatu de emissiones telebisadas in ue s'ingrangulaiant medas ispetadores. + Minorias limbisticas de s'Italia: Sas minorìas limbìsticas de s'Italia sun comunidades chi, in intro de sa Repùblica Italiana, favèddan unas cantas limbas in foras e/o in prus de s'italianu, e chi italianas non sun. Sa leze 482/999 reconnoschet dòichi minorìas etno-limbisticas chi sun, postas a pare, 2.500.000 pessònes chi vìven in 1171 commùnos de battòrdichi regiònes. Reconnoschimèntu uffitziàle. S'artìculu dùos de sa leze 482/999 reconnòschet s'esistèntzia de 12 minorìas istòricas e nde ammìtit s'amparu de limba e tradissiones curturales, in accordu chin s'articulu ses de sa Costitussiòne italiana. Sas minorìas chi a commo sun reconnòttas sun sa sarda (chi est sa prus manna in contu de pessones, sènde prus o mancu unu milione), sa cadelana, sa tedesca, sa greca, s'islovena, sa croata, sa frantzesa, s'otzitana, sa francu-proventzale e sa friulana. In realtàde, non tottus sas minorias s'Italia las tràttat de manèra eguale; àntzis, si pòdet nàrrer chi pètzi tres de custas minorias (sa germanica sudtirolèsa, s'islovèna e sa frantzèsa) tènen unu reconnoschimèntu chi bàlet de manera effettìva, ca vìven in trèttos a làcana de atteros istados e s'Italia, pro no nche pesàre cuntrovèrsia chin issos, est custrìnta a lis dare apòzu fìntzas pro mòre de trattados internassionàles: minorìas comènte a sa sarda gàlu non tènen tutela perùna in contu de limba e tradissiònes curturàles, pro esèmpiu. Si tènzat in cussìderu su fattu chi s'istadu italianu, a differèntzia de medas atteros pèri s'Europa, no at mai ratificàu sa carta europea de sas limbas regionales o de minorìa. + Domìniga de sos Arrampos: In su calendàriu litùrzigu catòligu, sa Domìniga de sos Arrampos si tzèlebrat sa domìniga anteriora a sa die santa de Pasca Manna. Cun issa, cumintzat sa chida santa, peroe non tèrminat su Barantinu, chi at a agabare petzi cun sa tzelebradura de sa de noe oras de sa zòvia, die in ue, cun sa tzelebradura serenca, s'at a dare cumintzu a su Sagru Triduo Pascumannencu. In sa forma ordinària de su ritu romanu, issa est narada finas domìniga “De Passione Domini” (de sa Passione de su Sennore). In sa forma istraordinària, sa domìniga de Passione si tzèlebrat una chida in antis, pro custu sa Domìniga de sos Arrampos est narada finas “Segunda Domìniga de Passione”. Custa die santa est osservada no petzi dae sos Catòligos, si nono finas dae sos Ortodossos e dae sos Protestantes. In custa die, sa Crèsia amentat s'intrada triunfale de Zesùs a Zerusalemme in sa sedda de unu burricu, osannadu dae sa turma chi lu saludaiat tranchinende arrampos de parma (cmp. Zv 12.12-15). Sa turma, cungregada dae sos narinzos subra de s'arribada de Zesùs, aiat istèrridu sos manteddos a su solu, cando chi àteros segaiant arrampos dae sas àrvures a inghìriu, e tranchinende-las festosamente li renniat ondra. + Arbëreshë: Sos arbëreshë (pron. [ar'bəreʃ]) o albanesos de Italia sun una minorìa etno-limbìstica albanesa chi b'est in sa penisula italiana e in Sitzìlia commo carchi seculu. Issos fin bènnios dae s'Albania e dae comunidades albanofonas de sa Grèghia e si an fattu dommo in Italia tra su seculu de XV e su de XVIII, a pustis de s'iscumpàrta de s'eroe nassionale albanesu Gjergj Kastrioti Skënderbeu e de sa conchìsta turcu-ottomana de s'Albania e de tottu s'imperu bizantinu. Sa curtura issoro si bìet in limba, relizione, tradissiones e cochìna, tottu cosas chi sos arbëreshë galu mantènen sènde cussientes de esser unu grùstiu etnicu a banda. @@ -16778,19 +20732,24 @@ Sa prus parte de sas chimbànta comunidades arbëreshë galu mantènen sa funtzione grecu-bizantina. Issos pònen in fattu a duas eparchìas: cussa de Lungro pro sos chi b'istan in Italia continentale e cussa de sa Pràna de sos Albanesos pro sos chi sun de dommo in Sitzilia. Sa Crèsia italu-albanesa, e dùncas sas Eparchias bizantinas sorres, est sa realtade curturale a fundamentu de sa cussèntzia etnica de sa minorìa albanesa de Italia. Sos arbëreshë favèddan s'arbërisht chi est una variedade antica de su toscu, limbàzu albanesu chi si chistiònat in s'Albania de zosso e pertènet a su grùpu de sas limbas indo-europeas. Sa limba albanesa l'amparat sa leze n. 482 pro su chi pertòccat sas minorìas limbisticas istòricas. Si crèdet chi sos arbëreshë sìan unos 100.000. Vìven pèri tottu s'Italia de zosso e in s'isula sitziliana, e sun una de sas minorìas etno-limbisticas prus mannas chi bi sìan a commo in Italia. Sa nassione issoro est sa gài nàda Arberia. + Galsi: Su Galsi, acrònimu de Gasdottu Algerìa Sardigna Italia, est unu prozèttu chi dìat punnàre a fravicàre unu gasdottu chi podat battìre su gas naturale de s'Algeria in continente biazànde pèri tottu sa Sardigna. In supra de su Galsi sun essìas a campu criticas medas dae parte de sos comitados sardos chi sun contr'a custu prozettu pro custas resones: Si tìmet, in summas, chi su Galsi pòdat diventàre un'attera teracchìa energetica italiana in prus de cussas chi ja bi sun. + Intzidente de Vermicino: S'intzidente de Vermicino fiat istadu unu casu de cròniga italiana de sos primos annos '80 de su de XX sègulos, in ue aiat pèrdidu sa bida Alfredo Rampi naradu Alfredino (nàschidu in Roma s'11 de abrile de 1.975), chi nche fiat rutu a unu putzu artesianu in via Sant'Ireneo, in sa logalidade de Selvotta, unu trighinzu minore de sartu a curtzu de Frascati, postu a longu de sa bia de Vermicino, chi aunit Roma suddu cun Frascati nordu. A pustis de belle tres dies de tentativos disintzertados de sarvamentu, Alfredino fiat mortu intro de su putzu, 60 metros in suta de sa superfìtzie. S'acontèssida sua, chi aiat tentu meda faeddonzu, fiat istada sighida a sa dereta dae sas telecàmaras pro sas ùrtimas 18 oras, e custa cuguzadura ziornalenca aiat rènnidu su fatu de cunnoschimentu ampru a beru inche s'opinione pùbriga. + Mutettu: Su mutèttu (connòttu fìntzas comènte muttu, repentina o ottada) est una forma de improvvisadùra poetica de sa Sardigna de zòsso in campidanesu, mèntras chi in s'àla de sùsu b'at sa battorina in logudoresu. B'at duas càstas de mutettus: sos "mutettus a dus pèis" chi sun cùrtzos, e sos "mutettus a ottu pèis" chi sun longos. Su mutettu longu o a otto pèdes tènet una metrica cumpricàda, e sun in pacos sos cantadores chi sun capàssos de improvvisàre su mutettu a duos pèdes a cumpònner bene cussu longu. In intro de custa cumposissiòne, sìat longa sìat cùrtza, b'at duas partes chi sun a divèssu: una sterrina de otto vèrsos (a bìas pèri de nòve o dèche) pro su mutettu longu, duas pro su mutettu a duos pèdes e, in prus, una torrada (o cobertantza/crobetantza) de duos vèrsos. + Funtana de Lucullo: Sa Funtana de Lucullo (o Mitzas de Lucullo) est una perca artifitziale romana cun funtzione de chisterra de aba, situada intro de su Parcu Nassionale de su Circeo in sa logalidade de Molella, a mèdiu caminu intre Sabaudia e San Felice Circeo. Sa mitza, antigamente cunnota cun su nùmene de Bagnara, como est inditada cun su nùmene de Lùtziu Litzìniu Lucullu su patrìtziu, su cale, in su 78 in antis de s'era nostra, diat aer incarrigadu a Inneu Domìtziu Armandu de collire sas abas de cussa zona. Su fraigadore aiat creadu duas mitzas de aba: una impreada pro bufare, e s'àtera, chi batiat aba prus pagu neta, fiat utilizada pro sas installaduras termales. Sa mitza fiat istada iscoberta in su 1.904, suta de 15 metros de arena, e sighit a benare in intro de s'istrutura romana antiga cun cuguzu abovedadu. A dies de oe, a dolu mannu, su deterioramentu e sos fraigos illìtzitos pro sa restoradura nd'afàchilant s'assempru orizinale, e zai dae annos no est prus autorizadu s'umpimentu. + Launeddas storia in italiano: Le launeddas sono uno strumento musicale a fiato policalamo ad ancia battente, originario della Sardegna. È uno strumento di origini antichissime in grado di produrre polifonia, è suonato con la tecnica della respirazione circolare ed è costruito utilizzando diversi tipi di canne. Ancora oggi si discute sulla loro data di origine ma è certo che, sia nella musica sacra che in quella profana, è lo strumento che infonde emozioni uniche. Il suono forte e metallico, ricorda le voci dei tenores barbaricini. @@ -16806,6 +20765,7 @@ La canna comune viene utilizzata per la costruzione de su tumbu e delle ance, mentre sa cann'e Seddori viene utilizzata per la costruzione della mancosa e della mancosedda. Rispetto alla canna comune infatti presenta una distanza internodale molto maggiore, che può arrivare a diverse decine di centimetri, ed uno spessore notevole, che la rende più robusta e conferisce allo strumento un timbro particolare. Caratteristiche soprattutto nel sud Sardegna, le launeddas hanno in ogni paese il loro suonatore professionale. Considerato un vero e proprio maestro, il suonatore di launeddas si esibisce durante le feste, nelle manifestazioni religiose, durante le funzioni della messa e nelle processioni, riunendo aspetti sacri e profani della cultura sarda. + Captains Courageous: Captains Courageous (in sardu:"Cabitanos balentes"]] est unu romanzu ingresu de su 1897 iscritu dae Rudyard Kipling, chi narat sas abenturas de Harvey Cheyne Jr. su bindigarzu, fizu imberriadu de unu cabotatzu de sos caminos de ferru, a pustis chi est sarvadu dae una barca de pisca in s'Atràntigu de su nordu. Su romanzu fiat istadu pubrigadu pro sa prima bia in pasias in sa rebista britànniga “McClure's”, cumintzende cun s'edissione de santandria de 1.896. Su tìtulu de su libru benit dae sa ballada “Mary Ambree”, chi printzìpiat gasi: “Sos cabitanos balentes, chi sa morte no atemorit”. Kipling aiat impreadu anteriormente su matessi tìtulu pro un'artìgulu subra de sos òmines de afares comente abentureris noos, pubrigadu in “The Times” su 23 de santandria de 1892. @@ -16814,13 +20774,16 @@ Harvey Cheyne est su fizu imberriadu de unu cabotatzu de sos caminos de ferru e de muzere sua, ch'istant in Santu Diegu, California. A pustis de ruer a modde dae una nae transatràntiga a papore e de esser sarvadu dae piscadores a largu dae su Newfoundland, Harvey Cheyne su zòvanu non resessit a los cumbincher a lu batire torra lestramente a unu portu e nemancu de su fatu de esser ricu. Disko Troop, cabitanu de sa “We're here” (“Semus inoghe”), li cùmbidat unu traballu de membru de echipazu finamentras a cando torrent a portu. No tenende issèberu, Harvey atzetat. Peri una sèrie de proas difìziles e abenturas, su piseddu imparat a s'adatare a sa bida sua noa e, cun s'azudu de s'amigu suo, Dan Troop su fizu de su cabitanu, resessit a progressare. A s'agabu, sa guleta torrat a portu e Harvey imbiat unu telegramma a babos suos. Issos s'impressant a si zugher a Boston, postu a s'àtera ala de su paìsu, in su bagone ferruviàriu issoro privadu, a su cale l'est acordada prioridade a subra de su tràfigu cumertziale. Dae ie, issos andant a sa bidda de piscadores de Gloucester e constatant chi fizu issoro est maturadu e s'est fatu unu zòvanu dilizente, sèriu e echilibradu. Sa mama de Harvey recumpensat su marineri chi aiat sarvadu fizu suo dae s'afogamentu. Su babu de Harvey recumpensat su Cabitanu Troop leende in servìtziu fizu suo Dan pro chi traballet in sa frota sua prestizosa de beleris lestros chi trasportant te. Isse est meda ditzosu de sa maturidade de fizu suo, s'acapiadura intre issos mezorat e Harvey detzidit de cumintzare sa carrera sua in sas lìnias de navegadura de su babu. + Provintzia: Sa provintzia est in generale una divisione territoriale ò aministrativa de unu Istadu. Su ruolu de sa provintzia rispettu a su guvernu centrale est differente sigundu s'istadu. Sa peraula benit da su termine latinu "provincia", cumpostu de "pro" + "victa", "vinta nantzu". Difati sas provintzias rumanas fiant sos territorios conchistados chi non tenias micca derettu a sa "civitas" (sa tzitadinantzia rumana). + Zogu de su mudìmine: Su zogu de su mudìmine est unu zogu pitzinnencu tìpigu de sas iscoleddas e de sas iscolas primàrias. Su zogu. Sa custumàntzia de su zogu dimandat chi unu partezipadore si nche zugat a sa pitzarra, leet unu ghiseddu minore e, cun sas manos in palas de su dossu, lu ponzat a cua a intro de sa manu sua dereta o manca e las cunzet meda bene. In fatu, custu ùrtimu at a mutire unu cumpanzu (su prus mudu) e, porrende-li sas manos, l'at a invitare a intzertare in cale manu est su ghiseddu (est proibidu a chircare de abaidare o apoddigare, s'issèberu devet acontesser peri sa boghe o unu tocamentu lizeri de sa manu isseberada). Si si faddit, isse at a esser imbiadu torra a su seidorzu suo deretu, in su casu contràriu at a esser isse su chi at a dever cuare su ghiseddu e mutire àteros cumpanzos. Su zogu tèrminat a un'ora apostivigada a s'adelantada o cando sos partetzipadores s'istracant de zogare. Su zogadore arreadu cun su ghiseddu in sa manu at a esser su binchidore simbòligu, peroe diat esser ùtile a leare una nota in tempus de su zogu in manera a poder decrarare binchidore su chi apat bardadu su ghiseddu pro prus bias cunsecutivas o, si si preferit, su chi l'apat bardadu prus bias cussiderende sa dura totale de su zogu. + Iscotzia: Sa Iscòtzia (in gaelicu iscotzèsu Alba, in inglèsu e scots Scotland) est una de sas battor nassiones chi fachen su Rennu Unìu. In s'anticoriu, dae sos romanos in sùsu e pèri s'Edade de Mesu, si nàbat "Caledònia". S'Iscotzia est in sa parte de sùsu de sa Bretagna Manna. Tando fit unu rennu indipendente, ma dae su 1707 ch'est intràda impàre a s'Inghilterra in su Rennu de Bretagna Manna chin su "Union Act" ; b'at de nàrrer chi sos rennos fin ja tèntos unìos dae su puntu de bìsta dinasticu dae su 1603. @@ -16827,21 +20790,29 @@ S'Iscotzia tenet una superfitze de 78.782 km². Su capu de locu suo est Edimburgu, o Edinburgh; un'attera tzittade de impòrtu est Glasgow, tantu chi sos iscotzesos etottu pèssan a custa e a Edimburgu comènte chi sìan ambasdùas capu de locu: Glasgow comente cussu economicu, Edimburgu comente cussu curturale. In prus, Edimburgu est unu de sos tzentros finantziarios europeos prus mannos, e sos fundales de su Mare de su Nord e de s'Atlanticu de Settentrione tènen sa cantitade de ozu de prèda prus manna pèri tottu s'Europa. Non si podet poi facher a mancu de facher tzìnnu de Aberdeen, Perth, Dundee e Inverness. Mancàri chi facat, a commo, parte de su Rennu Unìu, s'Iscotzia tenet unu sistema juridicu autonomu, unu sistema iscolasticu a bànda e una crèsia nassionale tottu sua. A pùstis chi si at fattu su referendum de su 1997 in supra de sa "devolution" amministrativa, s'at torràu a fàcher su Parlamentu Iscotzèsu puru, chi fit tott'unu chin cussu inglesu dae su 1707. Su parlamentu britannicu est, de cada manèra, s'unicu organu chi podat facher leze pèri tottu su Rennu Unìu in tottu sos campos fràncu cussos chi sa "devolution" ponet a cràru. S'Iscotzia, dae su puntu de bìsta istoricu-curturale, si ischìrriat in Highlands (Terras Artas) e Lowlands (Terras Bassas). + Highlands: Su favèddu Highlands (de bortàre in sardu a sa lìttera "Terras Artas") inditat sa regione iscotzesa de muntagna. Sa terra de cùghe si distìnghet, de manèra istorica e curturale, dae sas Terras Bassas ca si at mantèsu galu sa limba gaelica de sos tempos anticos. + Lowlands: Su favèddu Lowlands (de bortàre in sardu a sa lìttera "Terras Bassas") inditat sa regione meridionale iscotzèsa, in ube su gaelicu est iscumpàrtu e si at ingresizàu de prus, fìntzas in religione (chi, in custa terra, est de majorìa protestante). + Forada massiva: Sa forada massiva est unu fossu destinadu a prus cadàveres. In su tempus coladu, fiat impreada ampramente pro bi tudare sas carenas de sos pòberos chi non si podiant permiter unu monumentu funeràriu. Zenerarmente, in tempus de sas gherras s'impreat siat pro interrare sordados, siat pro afufare zenotzìdios e àteros crìmines de gherra. + Michel de Montaigne: Est istadu s'autore de sos Essays (chi in frantzesu cheret narrer "proas") pubricados in su 1580, chi sunu una raccolta de cunsideratziones subra s'omine e sos argumentos frequente sunu affortigados dae citatziones de testos de su Gregu antigu de su Latinu e Italianu. + 1580: S'annu 1580 (MDLXXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1533: S'annu 1533 (MDXXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + Catanzaro: Catanzaro ( in gregu:Κατανθέρος (Katantheros)), connotta finas comente sa tzitade de sos duos mares, est una tzitade italiana de unos 96.000 abitantes edd'est sa capitale de sa regione Calabria. + Griko salentinu: Su grìko, fìntzas iscrìttu grico e connòttu comente grecànicu, est unu limbàzu dòricu de su grecu, chi favèddan sas comunidades italu-grecas in sa chi fit tando sa regione antica de sa Grèghia Manna, est a nàrrer s'Italia de zòsso e sa Sitzìlia. Sos de sa Grèghia a custu limbàzu li nàran a s'ispìssu "su dialettu de Katoitaliótika" (bortàu dae su grecu "Κατωιταλιώτικα" in "Italia de zosso") e a bòrtas calabrèsu, comènte chi sèret un'ispètzie de limba pidgin tra grecu e italianu. Sos istudiòsos crèden chi su grìko siat s'urtima cosa chi gàlu abbàrrat de sa colonitzassione greca de s'Italia meridionale. Duas comunidades griko-faveddàntes, a commo minorèddas, galu vìven in sas regiones italianas de Calabria e Puglia (penìsula salentìna). @@ -16867,62 +20838,82 @@ Ca ti istìmo, anima mèa, E in calesisìat locu b'ànde, in calesisìat cosa m'apo a tràicher, in calesisìat locu sìa dèo T'apo sèmper a tènner in intro de còro mèu. + Grecanicos: Sos grecànicos o grìko (in grècu: "Γκρίκο") sun unu grùpu etnicu grècu chi bìvet in s'Italia de zòsso, mescamènte in sas regiones de Calabria e Puglia (penìsula salentìna). Si crèdet chi sos grecanicos sìan in cùghe pro sa colonitzassione greca chi at fattu sa Grèghia Manna: si an fattu domo in Italia pro millènnia, accudìnde dae sa Grèghia in su seculu de Otto A.C. fìntzas a su de Bìndichi D.C., cando sos bizantìnos si an dèpiu mòver dae ube pro mòre de sa conchìsta ottomana. In s'Edade de Mesu sas comunidades grecanicas fin enclaves abberu minorèddas. Mancàri chi sa prus parte de sos grecanicos sìat a como italianitzàda (fìntzas pro mòre de sos mass media), sa comunidade etnica at mantèsu s'identitade greca, sa limba e sa curtura distìnta sua (su 15% de sos sambenàos in sa provìntzia de Calabria tènen erèntzia greca, pro esèmpiu, ma custu si bìet in sa religione puru, bìdu chi pònen in fattu a sa funtzione orientale de su cristianèsimu). Sos grecànicos favedd(àb)an tradissionalmente unu limbàzu dòricu de su grecu anticu, su griko. Su numeru de sos chi lu chistiònan òje in dìe est minòre minòre: sa majorìa de zòvanos allègat in italianu ebbìa. + Italianitzatzione: Sa italianitzatzione o italianitzadùra est su protzèssu, ispìntu a fòrtza o de boluntàde, de assimitzatzione curturale pòstu in opera dae s'Italia pro tottus sas minorìas limbìsticas e comunidàdes etnicas chi "no" tènian s'italianu comènte limba pròpia. + Mògoros Eugànigos: Sos Mògoros Eugànigos sunt unu grupu de montigros de orìzine burcàniga chi cumparent, belle che archipèlagu, in su paris padanu-bènetu, iscassos chilòmetros a su suddu-uestu de Pàdua. Su mògoro prus artu est su Monte Venda, artu 603 metros, ch'istranzat unos cantos repetidores de sinzales de tele chi cuguzant su bonu de sas zonas inghiriadoras (provìntzias de Pàdua e Bissèntzia). In s'arzola de sos Mògoros Eugànigos s'agatant 16 comunas, totus postas in su de Pàdua, francu Albettone chi s'agatat in su de Bissèntzia. Monselice, cun 22.603 abitadores, est sa leada eugàniga prus pobulada. Sos mògoros cumprendent logalidades termales bariadas che Montegrotto, Abano, Battaglia e Galzignano. Sos Mògoros Eugànigos sunt su primu parcu rezionale de su Bènetu, istituìdu in su 1.989. + Progetu Repùblica de Sardigna: Progetu Repùblica de Sardigna, a s'ispìssu incurtziàdu in ProgReS, est unu partidu sardu sotzial-democraticu de ideas indipendentistas, fundàdu in su mese de bennàrzu de su 2011 dae parte manna de sos militantes de un'atteru partidu indipendentista, chi si nàrat "Indipendèntzia Repùbrica de Sardigna" (o "iRS"). Su partidu est organitzàdu in oto sèas regionales sardas (Cagliari/Castèddu; Sulcis-Iglesiente; Medio Campidano/Campidànu; Oristano/Aristànis; Nuoro/Nùgoro; Ogliastra/Ogiàstra; Sassari/Tàtari; Gallura/Gaddhùra) cund una in prus (su Distèrru) a rappresentare sa diaspora sarda pèri s'Europa e su mundu intrèu. Mancàri chi medas sardos vìvan in foras de sa Sardigna, iRS e ProgReS sun istados sos primos partidos sardos a si curare de sa rappresentantzia pro sos sardos chi non b'istan prus in s'isula. Si pùblicat papèri pèri sa retza: pro esempiu, sa regione de su Disterru iscrìet "Su Bandu" cun articulos in inglesu, sardu e italianu. + Indipendèntzia Repùbrica de Sardigna: Indipendèntzia Repùbrica de Sardigna, incurtziàdu fìntzas in iRS, est unu partidu sardu sotzial-democraticu e non-violentu de ideas indipendentistas. Su partidu, chi aìat fraigàdu Baìnzu Sale (in italianu "Gavino Sale"), est a favore de su fundamentu de una Repubrica de Sardigna e de s'indipendentzia sua dae s'istadu italianu. + Punta Lizu: Punta Lìzu (in italianu "Punta Giglio", in cadelànu "Punta del Lliri") est unu promontòriu de carchìna chi bi est in s'òru nord-otzidentale de sa Sardigna in s'Alighera, chi impàre a s'atteru promontoriu (de nùmene Capu Catza) insèrrat su golfu mannu de Portu Conte. De manèra impròpia si li nàrat "punta", ca in realtàde tènet prusaprèstu sas caratteristicas de unu capu pro s'artèsa manna sua sùbra de su libellu de su mare; su nùmene chi tènet, a dòntzi modu, pòdet iscobiàre su fattu chi in cùe bi aìat unu numeru mannu de pràntas de lìzu creschènde arèste. Punta Lìzu est in intro de su zàssu marinu protettu de Capu Catza - Isula Piana. Dae su puntu prus artu si podet miràre tottu su paesàtzu chi inghìriat sa punta. Pro mòre de su puntu istrategicu chi podìat dominare tottu s'area, in sa segunda gherra mundiale s'esèrtzitu italianu e cussu tedescu bi aìan fraigàdu una base antiaèrea: de cussa como bi abbàrrat galu una parìga de casermas, chi si pòden agattàre pèri tottu sa zona e fìn fattas de carchìna pro las pòder cuàre menzus a sos ogros de sos Alliàdos. + Faru de Capu Catza: Su faru de Capu Catza est in su promontòriu de carchìna chi tènet su matèssi nùmene, pòstu in s'òru nord-otzidentàle de sa Sardigna a nord de s'Alighera, a chìrriu de sa ròcca manna chi bi est in sùbra de sa grutas de Nettunu. Sa tùrre chi si bìdet còmo l'an fraigàda tra su 1950 e su 1960, ma in su promontòriu ja bi aìat unu àtteru faru, chi si pènsat chi fit de su 1864. + Portu Conte: Portu Conte (in italianu "Porto Conte", in cadelànu "Port del Comte") est su golfu prus mannu de sa Costèra de su Coràddu, postu in s'ala nord-otzidentale de sa Sardigna e in intro de sa tzittade de s'Alighera, a una distantzia de unos 20 kilometros. Su golfu lu inserran sos promontorios de Capu Catza e Punta Lizu. Dae s'intrada a s'aggabbu b'at unos 6 kilometros. Tottu sa costèra la faghen caleddas minores, roccas e un'ispiàggia manna connòtta cun su nùmene de Mugoni, chi serrat su golfu. Connòttu a su tempus de sos romanos antigos comente "Portus Nimpharum" (su portu de sas ninfas), su golfu est unu de sos portos naturales prus mannos chi si agàtten pèri tottu su Mare de Mesu. Pro custu fattu, est sèmper istàdu de impòrtu istratègicu mannu in sos segulos colàdos. Como carchi annu su logu est suzetu a amparu, faghende parte de su Parcu Regionale de Portu Conte in su trettu terrestre, e in cussu marinu de s'Area Naturale Protetta de Capu Catza - Isula Piana. Su logu istrategicu at fattu a manera chi su golfu fit cuadorzu de barcas chi appartenìan a piscadores e nàes de mercadùra e de gherra. In su fondale an agattàdu medas imbarcatziones latinas. In su 27 de aùstu de su 1353, Portu Conte at bìdu una battalla in ue s'armada cadelàna e venetziana, chi nde fit a cabu Bernardu de Cabrera, binchìat cussa genovesa, fattu istoricu chi at pòstu s'Alighera e sa Sardigna in sùtta de sa Corona de Aragòna. In su cursu de sas gherras napoleònicas, sa flotta britannica chi ghiaìat s'almirante Oratziu Nelson bi aìat una base sua in sa costèra nord-otzidentale de sa Sardigna. Sa presentzia inglèsa ponìat cuntrollu a sas intràdas e bessìdas de s'armada frantzèsa, chi tenìat - e galu tenet - sa base sua in su portu de Tolone. Su golfu de Portu Conte fit unu ispàtziu seguru in ue istàre pro sas nàes britannicas, chi fin alliàdas cun cussas sardu-piemontèsas pro impidìre un'isbàrcu frantzesu in s'isula de Sardigna. + Golfu de s'Alighera: Su golfu de s'Alighèra est un'intràda naturale pòsta a nord de su Mare de Sardigna, càra a s'Alighera. Una làcana li pònen a zòsso Capu Marrargiu e a sùsu Capu Catza, su promontoriu prus mannu de s'ala nord-otzidentale de sa Sardigna. Su golfu, gràtzias a su logu zeograficu in ue est, at sèmper offèrtu cuadòrzu segùru a sas nàes cando su tempus si pònet male. Sa costèra bi andat pro unos 70 kilometros. In su golfu b'at parìtzas biddas, in prus de s'Alighera chi est sa tzittade prus manna: Fertilia, Maristella e Tramarigliu, pro esempiu. B'at fìntzas carchi logu de impòrtu ecolozicu mannu, comente s'Area Marina Protetta de Capu Catza - Isula Piana e su parcu regionale de Portu Conte. + Isula Foradada: Sa ìsula Foradàda (in italianu "isola di Foradada", in cadelànu "illa Foradada") est a pagos kilometros de distantzia dae sa tzittade de s'Alighera, a chìrriu de Capu Catza in mare abertu. Si tràttat de una rocca de carchìna e de colore bianchìttu, chi sos piscadòres de s'Alighera li aìan pòstu su nùmene de "Furaràra" ca tottu s'isula fit prènna de istàmpos. B'at sa possibilidade de intràre in sa Foradada pro mèdiu de navèddas chi, tuccànde dae su portu de s'Alighera, jùghen sos turistas a sas grutas de Nettunu; difàttis sas nàes, innàntis de visitàre sa gruta, b'àndan prima a sa Foradada. + Isula Piana (Capu Catza): Sa ìsula Piana (in italianu "isola Piana", in cadelànu "illa Plana") est un'isulèdda de falèsias fatta de carchìna pòsta in Capu Catza, a nord de s'Alighera. In su periodu chi b'andat dae màrtzu a làmpadas, s'isula est una colùnia manna de làros chi in cùe bi pònen nìdu e òu, ind unu ambiente chi sos omines pagu b'ìntran. S'isulèdda fàghet parte de s'Area Naturale Marina Protetta de Capu Catza - Isula Piana. + Rebolussione de pannarrigada: Sa rebolussione de pannarrigada est su nùmene impreadu pro inditare su tempus de mudamentos rebolussionarios in sa Tzecuisrovàchia antiga intre su 17 de santandria e su 29 de nadale de 1.989, chi nch'aiat zutu a sa ruta de su rezìmene comunista e a s'introduidura de unu sistema polìtigu basadu in printzìpios democràtigos. Sos mudamentos narados fiant istados illestridos dae s'isfaghinzu de su brocu orientale betzu e sa crèschida de sa pessamentadura intre sa pobuladura pro sa situassione econòmiga e polìtiga de su paìsu. Sa rebolussione est definida “de pannarrigada” pro sa creze sua paghiosa, sende chi pro s'èsitu suo non fiant istadas netzessàrias nen sa biolèntzia nen sas armas: est chistione de unu casu isemprale de aprigadura de un'assione no biolenta, chi at tentu de resurtadu unu mudamentu profundu prendende sa sotzietade intrea. Cun sa dèroga de sos acontessimentos de su 17 de santandria, addaghi sos istudantes chi manifestaiant in manera paghiosa fiant istados atacados dae sas fortzas de seguràntzia, sa rebolussione no aiat tentu episòdios biolentos e fiat istadu possìbile a reapostivigare sa democratzia sena una ùniga bìtima mortale. + Testudo marginata: Sa Testudo Marginata est una de sas chìmbe ispètzias de rettìlios chi appartènen a sa famìlia "Testudo", pàris chin atteros che a su de Hermanni o cussu grecu. Su testughine "marginata" bènit issu puru dae sa Grèghia, ma che l'an battìu in Sardinna còmmo carchi seculu sos managos pro si nudricare in dies de astinentzia: oje in dìe, est tantu a communu a l'atzapàre in s'isula sarda, mascamènte in sos trettos de muntagna comènte sa Gallura, chi s'animale si nàrat fìntzas testùghine sardu, mancàri chi bi nd'àpat grùstios pèri in su restu de Europa. In prus, sicomènte pòdet puru lòmper a 35 chentìmetros, sa marginata est su testughine prus mannu de sa famìlia "Testudo". + La ragazza di Bube: La ragazza di Bube) in sardu:"S'amorada de Bube") est unu romanzu iscritu dae Carlo Cassola intre su 1958 e su 1959, in ue, in mesu de s'àteru, s'isponent peri su contu de zòvanos inamorados sos probremas polìtigos e sotziales de sa pustigherra. Pubrigadu dae Giulio Einaudi Editore in su 1960, fiat istadu galardonadu cun su Prèmiu Strega; tres annos prus a tardu, nde fit istadu realizadu finas un'adatamentu de cinematograficu cun sa deretura de Luigi Comencini, cun atores protagonistas Claudia Cardinale e George Chakiris. Non l'ant bortadu mai in sardu. + Publio Ovidio Nasone: Ovidiu (in latinu: "Publius Ovidius Naso") est istadu unu poetes de s'antighidade, connottu printzipalmente pro s'obera sua Metamorphoses, chi costituin una de sas pius importantes referentzias pro sa mitologia classiga. Umpare a Virgiliu e Orazio costituit sos tres poete canonicos. + Virgiliu: Virgiliu (in latinu: "Publius Vergilius Maro") est istadu unu poetes de s'epoca de Augusto, connottu printzipalmente pro sos tres obera suas sa Bucolica, Georgica e su poema epicu Eneide. Umpare a Ovidio e Orazio costituit sos tres poete canonicos. + 1444: S'annu 1444 (MCDXLIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + Marc Dutroux: Marc Dutroux, nàschidu su 6 de santandria de 1956 in Ixelles (Bèrziu), est unu criminosu berzianu, a profissione eletritzista, cundennadu a sa presonia perpetuada in su chi est naradu “S'afare Dutroux”. Est nodidu a sa crònaca che su "Mostre de Marcinelle". In su 2004, est recunnotu curpàbile de assassinamentos, de bioladuras de minores de edade, de sechestros, de assòtziu de malufaghedores e de tràfigu de droga. + Truncaràdios: Su tèrmine de truncaràdios si referit in zenerale a sas cantones chi, mescamente in tempus de sos meses istiales, tenent ispainadura manna a beru peri sos mèdios massivos printzipales (ràdiu e telebisura) e in sos ambientes de intratenimentu comente discutegas, balladorzos e biddarzos turìstigos, e chi fitianu sùperant sa barrera de su tempus e devenent fascas apressiadas finas in sos annos posteriores. Su tèrmine sutaintentat, in manera brullana, chi una cantone colet gasi medas bias diàrias e ascurtada cun ballùmene gasi artu chi agabet pro “truncare” s'aparitzu radiufònigu o telebisencu currespondidore. + Intzidente ferruviàriu de Castelldefels: S'intzidente ferruviàriu de Playa de Castelldefels de 2010 fiat acontèssidu in s'istassione de Castelldefels Playa, in sa logalidade ispannola de Casteldefels (Bartzellona) su 23 de làmpadas de 2010. In s'intzidente fiant obitadas 12 pessones. Isvilupu de sos fatos. @@ -16938,21 +20929,26 @@ Sos familiales aiant recurtu a su Tribunale Provintziale, chi lis aiat dadu sa resone in parte, cussiderende chi fiat istadu bioladu su deretu issoro a un'amparu efetivu, e aiat cumandadu sa reabertura de su casu. Su zuighe s'est negadu a imputare su machinista de su trenu. Bìtimas. Sas bìtimas mortales de su disacatu fiant istadas treighi pessones, chi duas teniant edades cumpresas intre 16 e 28 annos (sete de nassionalidade ecuadoriana, duos culombianos, duos bolivianos e una rumena) e una fèmina de 46 annos. Àteras batòrdighi pessones fiant resurtadas fertas (otu òmines e ses fèminas), una de issas in istadu crìtigu. + Testughine alligadore: Su testùghine alligadòre (lùmen issientìficu: "Macrochelys temminckii") est unu testughine chi appartènet a sa famìlia "Chelydridae". Est s'unica ispètzia de sa zenìa "Macrochelys". Si atzàpat in sos USA tzentru-meridionales, fìntzas a campàre in sos istàos de Kansas, Iowa e Indiana. Est unu de sos testùghines prus mannos a vìver in padule, sicomènte podet lòmper a chentu kg. Sa coràtza de custu testughine tenet unu colore mùrru o castànzu chi b'àndat dae 34 a 66 cm e fìntzas de prus. Sa conca sua est manna, sas barras sun a ùnchinu e sa còa est longa meda. Sa singulare caratteristica de custu testughine est chi tènet in sa limba unu penduliche ruju a forma de verme, chi s'animale imprèat pro abbaraddàre a sos chi si si pònet a catzàre pro sìche los mandicàre, comente a pìsches, crostàtzeos e atteros mammìferos minòres. + William Turner: Est istadu unu pittore romanticu cunsideradu unu de sos printzipales paesaggistas de ogni tempus, edd' est istadu unu de sos printzipales mastros de sa tecnica de s'acquarello de s'Inghilterra. Dae medas est connottu comente su "pintore de sa lughe" e s'obera sua est cunsiderada una prefazione romantica de s'Impressionismu e calicunu de sos trabaglios suos sunu definidos appartenentes a s'arte astratta. Pro s'espressividade de sas oberas suas, medas contemporaneos, l'ana leadu in giru, massimu pro s'apparentzia de no finidu: ma fit istadu appoggiadu dae John Ruskin e, in tempos pius rezentes, esaltadu dae sos "impressionistas" finas a sos "espressionistas astrattos". + 1851: S'annu 1851 (MDCCCLI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + John Ruskin: Est istadu su criticu de s'arte pius importante e cunsideradu de s'Epoca vittoriana, e in pius unu mecenate, unu disegnadore e acquarellista, unu pensadore e filantropo. Ad iscrittu subra diversas materias dae sa geologia a s'architetura, ornitologia, literadura, botanica, economia politiga. Architetura. Ruskin s'est interessadu bastante de architetura, edd'est istadu unu de sos printzipales animadores de su Gothic revival, pro cantu reguardat su restauro Ruskin pensaiat chi su restauro fit distrutzione; e chi sas costrutzionea antigas devian essere arribadas comente fini. + Silvio Moser: Silvio Moser (Tzurigu, 24 abrile 1.941-Locarnu, 26 maju 1.974) est istadu unu pilotu automobilencu isvìtzeru. Notas biogràfigas. @@ -16962,17 +20958,22 @@ Moser, paris cun Aldo Pessina e Pablo Foletti, aiat amaniadu in su 1.967 sa prima edissione de Esposauto, un'isponidura de su setore de sas beturas de curreras e seriales, chi aiat tentu logu in Luganu onzi duos annos finas a su 1.997. A pustis de sa morte sua, li fiat intradu in parte Clay Regazzoni. Silvio Moser fiat mortu in Locarnu in su 1.974, unu mese a pustis de un'intzidente grae chi li fiat acontèssidu in sa 1.000 km. de Monza. S'automòbile sua nche fiat essida dae sa currera iscudende a cosa de un'àtera betura chi fiat essida a sua bia unas cantas furriadas in antis, sena chi sos cummessàrios de porfia s'ocuparent de l'evacuare. Pro neghe de s'intzidente, Moser fiat intradu a coma e fiat obitadu sena releare cunnoschimentu mai. Moser, in prus de custu, aiat azuadu a Clay Regazzoni s'amigu suo a intrare a su mundu de sas curreras. + Movimentu pro sos derettos de sos autisticos: Su movimentu pro sos derettos de sos autìsticos, muttìu fìntzas movimentu de sa neurodiversidade, est una currente sotziale chi incoràzat sos chi pàtin de sa sindrome e sa sotziedade in generale a tènner in cussìderu s'autismu comènte una richèsa prusaprèstu chi non unu macchìghine o istròbu de conca de sanàre a chìto. Su movimentu pùnnat a una sèria de obiettivos, chi cumprènden a atzettàre su cumportamentu autisticu de manèra prus lèpia, imparàre a sos autisticos a irfruttàre sas cumpetèntzias issòro imbètzes de istròcher su chi fàchen sos fedàles neurotìpicos, a fravicàre una rètza sotziale chi permìttat a sos autisticos de sotzializàre comènte bòlen issos, a reconnòscher sa comunidade autistica comènte unu grùstiu de minorìa, e gòi sichìnde. Su movimentu crèdet chi sa neurodiversidàde siat pro mòre genetica e si la dèpat atzettàre pro comènte est, una manèra che un'attera chi su genoma umanu tènet pro si espressàre. Custa mànera de pessàre s'autismu est distìnta dae sas atteras duas chi bi at, est a nàrrer: Su movimentu tènet bidèas chi sun cuntroversas meda e bi nd'at unu muntòne de pàrreres chi b'ànden sìat a apòzu siat còntra custa currente sotziale dae parte de zente chi sùffrit de autismu. Su movimentu cumprèndet unu numeru mannu de assòtzios. Calicùnu, comente su "Autistic Self Advocacy Network" (ASAN) sun no-profit, mèntras chi atteros, comente "Autism Network International", non lu sun. + 1936: S'annu 1936 (MCMXXXVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1881: S'annu 1881 (MDCCCLXXXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in die de sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1584: S'annu 1584 (MDLXXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + Crìmine de su catamaranu: Est cunnotu a s'opinione pùbriga comente su crìmine de su catamaranu su mortorzu de Annarita Curina, una barrera pesaresa de 34 annos. Sa carrera de Curina fiat istada recuperada su 28 de làmpadas de 1988, in unu fùndigu bassu de s'Adriàtigu, sete millas a largu dae Marzocca di Senigallia (Angona), dae unu bolizeri. Su cadàvere de s'iscuredda fiat insaurradu cun un'àngora de 17 chilos, sa cara fiat isermorada dae s'istare longu a modde, peroe finas dae diferentes corfos, incrividos cun unu machete, comente s'at a iscoberrer posteriormente. @@ -16985,27 +20986,35 @@ Est prus gravosa sa pena pro De Cristofaro: 30 annos in su primu gradu, chi devenent presonia perpetuada in s'apellu e in sa cassadura, su 5 de làmpadas de 1.991. Filippo De Cristofaro est evàdidu dae sa presone de Opera (Milanu) su 6 de triulas de 2007, sende atzapadu unu mese prus a tardu in Utrecht (Olanda), sa tzitade de Diane, ch'in s'ìnteri at cumintzadu una bida noa de muzere e mama. De Cristofaro est evàdidu torra, custa bia dae su penadorzu de Porto Azzurro (Liornu), su 28 de abrile de 2.014. + Borgen (Serie TV): Borgen est su titulu de una serie televisiva drammatiga danesa, comintzada in su 2010, chi racontat s'istoria de una fèmina chi est diventada primu ministru de sa Danimarca. Su numene "Borgen" ("su Casteddu") est riferidu a Christiansborg Palace, situadu in su centru de Copenaghen,chi est su palatu chi ospitat su Parlamento, s'offisciu de su Primu Ministru e sa Corte Suprema de i cussa natzione. Su personagiu printzipale, "Birgitte Nyborg" (interpretada dae s'atrice Sidse Babett Knudsen) paret chi siat ispiradu a Helle Thorning-Schmidt, sa prima fèmina chi est diventada cabu de su guvernu in cussa nazione. In Italia est trasmittidu dae sa rete televisiva La EFFE. + Faun: Sos Faun sun unu grupu musicale tedescu de genere folk, chi tenet meda itte bìer chin sos sonos de s'Edade de Mesu. Sos Faun an a commo prubicàu 6 album, chi si bi agàttat in intro unu live fattu impàre a su grupu de folk psichedelicu In Gowan Ring. Sa musica issoro est ispetziàle, ca imprèan istrumentos anticos e sun semper a su tzentru de sas cantònes sas paràgulas, cantàdas in parìtzas limbas comènte su tedescu, su latìnu, s'islandesu anticu, s'ungheresu, su ladìnu e su finlandesu. Tra sos istrumentos chi sos sonadores nde fàchen imprèu, sun a ammentàre s'arpa tzeltica, sa nyckelharpa isvedesa, sa ghironda, sas bisonas, su frautu e atteros galu. + Ghillotina: Sa ghillotina est una màchina de cuntzibidura frantzesa, ispirada dae modellos antigos de màchinas de detzugradura, chi fiat istada impreada in Frantza pro s'aprigadura ufissiale de sa pena de morte peri isconcamentu, e posteriormente in unos cantos cantones isvìtzeros, in Isvètzia, in Bèrziu e in Alemània. In Frantza, una ghillotina aiat funtzionadu in sa presone des Baumettes pro s'ùrtima bia in su santandria de 1977, e fiat istada intregada definitivamente a sa presone de Fresnes a pustis de s'abolidura de sa pena de morte in 1981. Cunforme a sos ispertos de meighina, sa partzidura de su meoddu ispinale cunzughet sa pèrdida de cunnoschimentu iscutale (pretzisamente che in su casu de inforcamentu a falada longa). + 1497: + Nova Scotia: Sa provintzia de sa Nova Scotia est una de sas provintzias de su Canada, sa capitale sua est Halifax. Sas limbas faeddadas sunu meda, sa pius diffusas sunu s'inglesu e i su frantzesu ma est meda difusu finas sa arabu. In su teritoriu sos abitantes a su 2011 fini 921.727 e sunu de tantas etnìas. + Tramatza (ozetu): Una tramatza est unu cabidale mannu, normarmente postu in una retza angorada a unu letu, in ue a dormire o discansare. Notas istòrigas. Istorigamente, sa tramatza est istada prenada de paza, crine, lana de berveghe o àteros materiales moddes. Sas tramatzas modernas sunt de castas bariadas e podent esser custituìdas dae mollas cuguzadas cun pizos prus o mancu grussos de lana o àteros materiales moddes, o puru cumpostas intreamente de làtighe de gomma. Dae sos annos chimbanta de su de XX sègulos, est istada meda pobulare sa tramatza a mollas, definida fitianu finas “ortopèdiga”, peroe oe est cussiderada pratigamente antigada e superada dae sas gasi mutidas tramatzas “ergonòmigas”, est a narrer a tretu de si modellare e sighire sas bortas fisiolòzigas de sa carena. Sos ispetzialistas mèdigos oramài nde cussizant artamente s'impreu a petus de sas ortopèdigas. + Limba norvegesa: Su norvegesu est una limba chi pertènet a sas limbas germanicas de su nord e a sa famìlia prus manna de sas limbas indo-europeas. Su norvegesu est una particularidàde pèri s'Europa, ca est una limba chi tènet duas formas iscrìttas (o istandard) impreàdas de manèra uffitziale in Norvegia: su "Bokmål" e su "Nynorsk". Sos comùnos norvegesos poden isseperàre a contu issòro si fàcher imprèu de s'una o s'attera forma istandard comènte uffitziale, chène istròbu perùnu. In medas, peròe, de manèra ispetziale pro cussos mannos comènte Oslo, no an picàu positzione atzettànde siat su Bokmål siat su Nynorsk. + Leonardo David: Leonardo David (Gressoney-Saint-Jean, 27 cabudanni 1960 – Gressoney-La-Trinité, 26 frearzu 1985) est istadu un'ischiadore arpesu italianu. Fiat fizu de Davide, ischiadore arpesu de livellu artu a bia sua. @@ -17016,6 +21025,7 @@ Sa carrera sua fiat istada segada in curtzu dae s'intzidente grae chi li fiat intervènnidu in sa falada antisolìmpiga de Lake Placid su 3 de martzu de 1979, in ue nche fiat rutu a probe de sa raja ocasionende-si unu traumatismu carrotzale cun coma cunseghidore. Zai fiat rutu unas cantas chidas in antis, in su barigare de una falada lìbera chi si fiat isvilupada in Cortina d'Ampezzo, e in sas chidas posterioras “non resessiat a s'assussare nemancu in s'islalom zigante, ca sas bivraduras zeneradas dae sos ischìs in s'astra li causaiant dolore de conca”, comente at iscritu Paolo De Chiesa su cumpanzu suo de echipa. Nostamis de custu, aiat leadu parte a sa falada de Lake Placid in ue, cun sa raja a s'ograda, nche fiat rutu. Si fiat pesadu torra, aiat rugradu sa raja e posca si fiat istrampadu intre sos bratzos de Piero Gros. Non diat aer releadu mai prus su cunnoschimentu, malugradu s'internamentu a s'ispidale e cuidados longos in Innsbruck. Posteriormente a s'intzidente, fiant nàschidas polèmigas a pitzos de s'oportunidade de li dassare disputare cussa falada lìbera: sas crìtigas si basaiant in su fatu chi David galu no èsseret prontu pro parare fronte a cussa dissiplina, cun resone prus manna dada sa ruta anteriora, dae sa cale paraiat chi no àeret galu recuperadu prenamente. In particulare, custu ùrtimu episòdiu si podiat interpretare comente sinzale avertidore a su cale non fiat istadu dispensadu s'atentu dèvidu. S'acotèssida aiat tentu finas sechelas zudissiàrias. S'ischiadore zòvanu no aiat recuperadu prus finas a sa morte, acontèssida ses annos a pustis. + Limba danesa: Su danesu est una limba chi pertènet a sas limbas germanicas de su nord (est a nàrrer, iscandinavas) e sa familia prus manna de sas limbas indo-europeas. Est sa limba uffitziale in Danimarca e secunda limba uffitziale in Groenlandia, affacch'e a su "kalaallisut", e in sas Isulas Fær Øer, paris chin sa limba faroesa. Abbàrrat galu limba uffitziale in Islanda pro sa colonitzassione. @@ -17023,65 +21033,88 @@ Est a ammentàre chi su danesu est commo iscumpàrtu in sas Isulas Vìrghines istado-unidènsas, colùnia danesa fìntzas a su 1916. Fìntzas sa variedade norvegesa Bokmål est, dae su puntu de bìsta limbìsticu, una forma de danesu fattu norvegesu, mancàri chi s'isvilùpu istoricu-curturale fàcat a manèra chi non si la cunsìderet goi commo. Una variedade particulare de su danesu si chistiònat in s'isula Bornholm: su bornholmesu mantènet trastos imbènnios oje in dìe in sa limba islandesa. + Scots: Su scots est una limba germanica otzidentale anglo-frisona chi si chistiònat in Iscotzia, in s'Ulster e su trettu lacanàrju de sa Repubrica de Irlanda (in ube si connòschet chin su lùmen de Ulster Scots), simizante a s'inglesu ma meda a divèrsu dae su gaelicu iscotzesu. Si li nàt puru "Lowland Scots" pro lu contrappònner a su gaelicu, ca su gaelicu si favèddat in sas Highlands. In s'allega vulgare si mùttit simpremènte iscotzesu, mancàri chi siat menzus a impreàre su faveddu de "limba scots" pro non che lu pònner a pare chin su gaelicu. Mancàri chi siat belle su matèssi de s'inglesu, tantu chi sos duos idiomas si pòden cumprènder a pare chene troppu problemas, su scots est tèntu in cussìderu che limba a banda. S'iscotzesu tènet radìchina in sa limba germanica de sos anglos chi istàban a nord de su rìbu Humber, chin carchi influentzia benìnde dae s'inglesu modernu. + Oreste Pieroni: Est istadu sindigu de Tàtari dae su 1946 a su 1954 dende esempiu de bona amministratzione. Dae su 1956 a su 1961 fit istadu su Direttore Generale de su Bancu 'e Sardigna + 1899: S'annu 1899 (MDCCCLXCIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + Banco di Sardegna: Istoria. Su "Banco di Sardegna" fit istadu fundadu in su 1944 de Cagliari, comente e Creditu Industriale. In su 1953, poi e sa fusione de s'ICAS ("Istituto di Credito Agrario per la Sardegna") e de su matessi Banco di Sardegna de Cagliari. + Bassu tedescu: Su bassu tedescu o limba bassu-sassone ("Plattdüütsch", tedescu istandard: "Plattdeutsch" o "Niederdeutsch", olandesu: "Nedersaksisch") est una limba chistionàda in su nord de sa Germania e appartènet a su grùstiu bassu-tedescu de sas limbas germanicas otzidentales. Oje in dìe est una limba a puntu de sìche mòrrer, sènde galu in sa bucca de una minorìa semper de prus imminorigàda in sas regiones a làcana chin su Mare de su Nord; pacu, de su bassu sassone, bi nd'abbàrrat in s'allega regionale tedesca. Fìntzas Hannover, su capu de locu de su bassu tedescu, at atzettàu de impreàre s'istandard de s'artu tedescu ("Hochdeutsch"), limba uffitziale de sa Germania. Est a ammentàre chi "artu" e "bassu" non sèrbin a inditàre un'ispètzia de status apitzigàu a sa limba (comente chi su bassu tedescu sèret limba vulgare e s'artu sèret, a s'imbesse, limba de zente ischìda), ma su locu, sènde chi su bassu sun sos pianos e s'artu sas muntagnas. Sas tzittàdes prus mannas in ube sa limba bassu-tedsca si chistiònat sun Amburgu, Dortmund, Essen, Brema, Hannover, Bochum, Bielefeld, Wuppertal, Magdeburgu, Münster, Gelsenkirchen (in westfalicu Gelsenkiärken) e Braunschweig. Pèri minorìas de atteros istàdos, comente sa Danimarca e su Paraguay, favèddan su bassu tedescu e calicunu limbazu si atzàpat in Brasile e in sos Istados Unidos. + Limba olandesa: Su olandesu , fìntzas connòttu chin su lùmen de nederlandesu ("Nederlands") est una limba germanica. Si chistiònat, pro esempiu, in sos Paìsos Bassos e in Belziu. + Limba frisone: Su frisone est una limba germanica chi pertènet a su grùstiu germanicu otzidentale e la favèddat mesu milione de pessònes in sos trèttos chi sun a làcana de costèra de su Mare de su Nord in sos Paìsos Bassos, Germania e Danimarca. Su frisone est una limba accùrtzu meda a s'inglesu (peròe, si non si tènet in cussìderu su scots, su bassu tedescu si li assimìzat galu de prus). + Carillone: Su carillone est un'aina musigale automàtiga de su de deghenoe sègulos chi produit mùsiga faghende bivrare, peri puntas postas in unu tzilindru o in unu discu rodadore, unas cantas atzeddas de atzarzu arringheradas a pètene. Argunos de issos, in prus de custu, tenent pratos menores a percussura o campaneddos (aguarmente mecànigos). Custas ainas tenent zenerarmente dimensiones meda limitadas, peroe unos cantos isemprales (raros) nche sizint sas medidas de unu cantzu mannu de mobìlia. + 1876: S'annu 1814 (MDCCCLXXVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu [ segundu su calendàriu gregorianu. + 1770: S'annu 1770 (MDCCLXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1821: S'annu 1821 (MDCCCXXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis segundu su calendàriu gregorianu. + Emilio Salgari: Emilio Carlo Giuseppe Maria Salgari (Verona, 21 austu 1862 – Torinu, 25 abrile 1911) est istadu un'iscritore italianu de romanzos de abentura meda pobulares. Autore istraordinariamente prolìfigu, est amentadu mescamente pro esser su “babu” de Sandokan, de su tzicru de sos piratas de sa Malèsia e su de sos cursaros de sas Antiddas. Aiat iscritu finas romanzos istòrigos, comente “Cartagu in framas” e diferentes contos fantàstigos, comente “Sas maravillas de su Duamiza”, in ue prefigurat sa sotzietade atuale unu sègulu in antis, e est cunsideradu unu de sos antiscurridores de sa sièntzia fantàstiga in Itàlia, e in particulare membru de s'arrampu de su romanzu sientìfigu. Medas òperas suas sunt istadas adatadas a su tzìnema e sa telebisura. + Frank Sinatra: somewhere over the rainbow way up high theres a land that ive pooped on once in a dream of mine by Connie Talbot + Another World (videojocu): Another World (Out of This World in sos Istados Unidos e Outer World in Giappone) est unu videojòcu de fantassièntzia chi at isvilupàu Eric Chahi in su 1991 pros Delphine Software International e Interplay at prubicàu. Sa grafica e sa copertedda las at fattas Chahi etòttu, mèntras chi sa musica est de Jean-François Freitas. Oje in dìe, Another World est tèntu in cussìderu dae sa critica comènte unu classicu de "cinematic platform". Cando fit essìu at fattu sutzessu mannu, tantu chi b'an fattu unu sichidòre: "Heart of the Alien", prubicàu pètzi pro Sega Mega CD, in ube su protagonista est s'alienu co-protagonista de s'istoria. + Tomb Raider (1996): Tomb Raider: Featuring Lara Croft est unu videojòcu chi at isvilupàu Core Design e Eidos Interactive at prubicàu: est su primu jocu de su chi at a èsser una sèrie longa. Su jocu fit essìu in su 1996 pro PC, PlayStation e Sega Saturn. Tomb Raider còntat un'istoria de Lara Croft, un'archeologa inglesa in cherta de tesoros anticos, chi pòdet ammentàre meda Indiana Jones. Su jocu at tèntu unu sutzessu gai mannu, chi non solu est istàu unu faru pro tottus sos atteros jocos de abbentura chi an a sichìre in benidòre, ma su protagonista suo, Lara Croft, ch'est essìu dae su campu de sos videojocos e est bènniu unu fenomenu de massa. A commo fachet a iscarricare Tomb Raider e Tomb Raider: Chronicles pro PlayStation 3 e PlayStation Portable pro mèdiu de su PlayStation Network; si podet fìntzas colàre pro GOG.com pro si lu comporàre. + Honoré Daumier: Fit printzipalmente unu autodidatta, difattis finas si, in su 1828, est documentada una presentzia sua in s'Académie Suisse (Accademia isvitzera), aiat trabagliadu meda comente e litografu. Una olta imparada s'arte de sa litografìa aiat cominzadu a produrre illustratziones pro casas editrices musicales e pro sa publicidade. In su 1830 aiat partecipadu a sa Trois Glorieuses (sa "Rivolutzione de làmpadas" in Frantza) e, dae su 1831 a su 1835, aiat collabadu a su giornale de oppositzione "Caricature" , pubrichende vignettas satiricas. + 1808: S'annu 1808 (MDCCCVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + Artìmetru: S'artìmetru est unu traste de medidura chi permitit de medire sa distàntzia bertigale de unu corpus dae una superfìtzie de referimentu (artitùdine), chi podet esser su livellu mèdiu de su mare, su solu o unu livellu cumbentzionale. + 1830: S'annu 1830 (MDCCCXXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1831: S'annu 1831 (MDCCCXXXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + Litografìa: Sa litografìa est una tecnica de riprodutzione meccanica de sas imagines. Su prozedimentu fit istadu postu in funzione in su 1796 dae Alois Senefelder in d'una tzittadina vicinu a Monaco de Baviera. + 1796: Fattos. Annu de s'inventzione de sa tecnica de sa litografìa, posta in essere dae Alois Senefelder + Apàtridu: Un'apàtridu est una pessone chi perunu Istadu recunnoschet comente nassionale suo pròpiu. Diferentes milliones de pessones in su mundu intreu s'agatant oe in una situassione de apatridia, podende gosare petzi de un'atzessu limitadu a sa proteghidura legale nassionale o internassionale, o a deretos fundamentales comente sos a sa salude e a s'imparonzu. @@ -17089,22 +21122,29 @@ Fitianu e no semper, un'apàtridu est finas unu refuzadu. In onzi manera, sa chistione de s'apatridia intrat a sa cumpetèntzia de s'Arta Cummessaria de sas Nassiones Aunidas pro sos Refuzados (ACNAR). In su 1.974, difatis, s'Adunàntzia Zenerale de s'Ona at pèdidu a s'ACNAR de dispensare assistèntzia legale a custa categoria de pessones e, in su 1.996, at incarrigadu s'Azentzia de amprare su rolu suo a sa prebenidura e a su minimonzu de su fenòmenu de s'apatridia. S'abàliat chi bi siant 12 milliones de apàtridos in su mundu. Sende gasi, petzi 64 paìsos ant comunicadu a s'ACNAR sos datos chi permitint de contare 3,5 milliones de pessones apàtridas. Custu fatore at imbaradu s'intrega chi tenet sa finalidade de abaliare sas dimensiones reales de su fenòmenu. De cara a su de 50 annales de sa cumbentura de su 1.961 subra de su minimonzu de s'apatridia, s'ACNAR at lantzadu sa Campanna pro sas cumbenturas subra de s'apatridia, alentende sos Istados a aderire a sa cumbentura narada, gasi che a sa de su 1.954 subra de s'istatus de sos apàtridos. Ambas cumbenturas custituint unu cuadru legale cun s'intentu de prebenner s'apatridia e garantire sa proteghidura de sos chi zai s'agatant in custa cundissione. + Milena Gabanelli: Est una free lance diventada famosa, massimu pro su programma Rai de indagines giornalisticas Report. Si est sempre dimustrada indipendente e meda professionale. + Report: Report est una trasmissione televisiva indipendente italiana criada e dirigida dae Milena Gabanelli chi proponet inchiestas giornalisticas ed è trasmitida dae su canale televisivu Rai 3. Trasmitida sa prima olata in su 1997 a un ora tarda cun su tempus est diventada una trasmissione de prima serada. Ogni puntada est istruturada cun indagines e inchiestas subra diversos argumentos de caratere sotziale comente s'economìa, s'iscièntzia, sa soziedade, s'ambiente, su saludu e ateras. + Rai: Sa Rai − Radiotelevisione italiana S.p.A. – bortas meda abbreviadu in italianu in "Rai" o "RAI"- fundada in Roma in su 1954 est sa sotziedade concessionaria esclusiva de su servitziu pubbricu radiotelevisivu in Italia. + 1850: S'annu 1850 (MDCCCL in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + Modane: Modane est una bidda de sa Frantza de 3.830 abitantes posta in su departamentu de sa Savoja in sa rezione de Ròdanu-Arpes, in s'essida de su tunnel de su Frejus chi separat sa Frantza dae s'Itàlia. Comuna de su badde de sa Maurienne, Modane pertenet aguarmente a su parcu nassionale de sa Vanoise. Modane, chi s'economia fiat mescamente lacanarza, aiat patidu fortemente s'abertura de sas fronteras in su 1992, cun sa moida cunseghidora de militares e duaneris. In sos ùrtimos annos, sa bidda at rebalanzadu dinamismu e est meda frechentada dae sos turistas, ispetziarmente in sos agabos de chida cando, in mesu de s'àteru, arribant medas pessones dae s'Itàlia probiana. + Cuntrolladorzu: Unu cuntrolladorzu o barrera de cuntrollu o puntu de cuntrollu est un'impostadorzu o logu in ue sos transitadores e sos beìculos sunt arressados in manera obrigadòria pro berìfigas e cuntrollos dae bandas de fortzas de seguràntzia o militares. Si s'agatant in sas làcanas nassionales, sunt narados finas zumbadorzos de làcana e s'impreant pro su cuntrollu de mercantzias e pessones transitende, pro sa berìfiga de su respetu de sas regulativas immigradòrias, fisgales e izènigu-sanidàrias. In Itàlia, in intro de su territòriu tzivile, sos cuntrolladorzos sunt ammanitzados dae bandas de sas fortzas de seguràntzia in casos istraordinàrios, pro narrer cando s'est in busca de unu bandidadore perigulosu o in àteras situassiones graes e istraordinàrias. Si su cuntrolladorzu est formadu dae fortzas de seguràntzia, in zenerale, issas impreant bandas cravadas, ònzulos o conos pro s'assegurare de s'illenamentu progressivu e de s'arressada de totu sos beìculos. + Limba de sos sinnos: Sa limba de sos sinnos, est una limba bisiva, chi veìculada sos signìficos suos pro mèdiu de unu sistema codificadu de sinnos de sas manos, espressadas de sa cara e mòvidas de su corpus; "chistionada" pro sa majoria dae sa Comunidade Surda. Su tèrmine curretu est "sinnare". Cada sinnu de cada limba de sos sinnos podet èssere iscumentau in 4 cumponentes essentziales: @@ -17112,9 +21152,11 @@ De custu urtimu elementu, sas cumponentes orales, ca sunt rappresentadas a bortas petzi dae lavralizzatziones sìmiles a su chistiononzu, s'apretziada chi non pertènnat propriamente a sa limba de sos sinnos si non pro aspetos segundàrios in uve su sinnu podet èssere identificàbile e atinnàbile a manera totale gratzias a sas àteras cumponentes. Un'àteru sinnale ladinu de sa chirca testarruda de "integratzione" est sa pseudo-limba narada "Italianu Sinnadu", ossiat s'impreu de sinnos cun istrutura grammaticale de sa limba italiana o fintzas, galu, su ricùrrere a s'alfabetu manuale (dattilologia) cando fartat a su sinnante, pro s'ignorantzia sua, unu sinnu, o su cherema a tenore de su fonema de sas limbas chistionadas non siat galu intrau a fàghere banda de sa limba in sa LIS. Si podet, in custu casu, chistionare de cròbas mìnimas faghente referèntzia a duos sinnos chi diferini petzi de una de sas cumponentes essentziales. Calicunas de sas funtziones grammaticales benint acumpridas dae sas espressaduras de sa cara comente, pro esempiu, sa forma porrogativa. Est possìbile, in tames, rapresentare fràsias intreas o cantos cunsistentes e significativos cun unu sinnu solu chi incorporada prus elementos; pro custu esìstint sinnos particulares – comente pro esèmpiu sos chi sunt nados "classificatorios" – chi isboligant prus tareas. Est importante non fàghere trèulu intre tèrmines apparentemente cavalientes comente "sa limba de sos sinnos" e "su limbàgiu de sos sinnos". Custu pro ite su tèrmine "limbàgiu", a su mancu segundu De Mauro Paravia, ìndicada genericamente sa capatzidade dae sa nàschida de sos òmines de comunicare intre issos in una (o prus de una) limba, a manera indipendente dae su fatu chi s'impreet sa boghe o su corpu pro veiculare tale limba. Su tèrmine "limba" desìnnada duncas unu sutainsieme dislindadu de sos vàrios "limbàgios". + Eva Cantarella: Laureada in s'Universidade Istatale de Milano, in sa matessi universidade aiat poi insinzadu Diritto romano e Diritto greco. Est autrice diversos saggios subra su deretu, sa cultura e sos costumes de su mundu romanu antigu e gregu. Particulare attintzione at dedicadu a sas cundetziones e s'istadu de sas fèminas in su mundu antigu. + Filippo Raciti: Filippo Raciti (Catània, 17 ghennarzu 1967 – Catània, 2 frearzu 2.007) est istadu unu polimesu italianu. Ispetore cabu de sa polima nassionale, est mortu in servìtziu in tempus de sos intzidentes iscadenados dae una frunza de urtràs cataniesos contra a sa polima intervènnida pro asseliare sos abolotos a s'agabu de su derbi sitzilianu de fùbalu Catània-Palermu. @@ -17135,15 +21177,19 @@ Ufissiale de s'Òrdine a su Mèritu de sa Repùbriga Italiana, a initziativa de su Presidente de sa Repùbriga (11 nadale 2.004). Medalla de oro pro balentia tzivile (a sa memòria). “Cun grandu profissionalidade, determinadura operativa iscomunale e menosprèssiu siente de su perìgulu, s'ismeraiat pro parare fronte e impeller unu grupu de reziradores cataniesos indisizàbiles, abarrende fertu in modu mortale in su barigare de tzocos biolentos a beru. Testimonia lugorosa de sentidu tzìvigu elevadu, aterismu laudàbile e ispiritu de servìtziu istraordinàriu, impèllidos finas a su sacrifìtziu istremu. 2 frearzu 2.007, Catània” (4 abrile 2.007). + Quintino Sella: Est istadu po tres bortas Ministru de sas Finanzias de su Regnu de Italia. In su mese de maiu de su 1871 aiat iscrittu sa "Relazione alla Commissione Parlamentare d'Inchiesta sulle condizioni dell'industria mineraria in Sardegna" chi fit istada discutida in su Parlamento. + Roberto Goyeneche: Fit aprezadu pro sa calidade de sas interpretatziones, fit istadu dae su 1956 su cantadore de s'orchestra de su sonadore de bandonèon Anibal Troilo + Edmondo Mazzoni: Edmondo Mazzoni (Forilì, 20 maju 1973), est un'iscritore italianu. Indutoradu in meighina e silurzia in su 1.998 in Bolonna, est meigu de famìlia in sa bidda sua. Apentadu de mùsiga dae semper, cantat e sonat su bassu in sos ZIC, unu grupu rock cun su cale dae su 1.989 si produit in sos istabilimentos de sa costera romannola. In su 2009, cun Zona s'imprentadore, at pubrigadu “"Tres de mie"”, de creze decraradamente autobiogràfiga. Cun “Il Ponte Vecchio”, in su 2010, at pubrigadu “"Rugradorzos e rugramentos perigulosos. Contos foriliesos"” e, in su 2013, “"Oramài"”, bortadu in sardu dae Miale Santu Pedru. + Antoni Todde: Antòni Todde (22 de jannàrju de su 1889 - 3 de jannàrju de su 2002), pèri connòttu comènte "tzìu Antòni", fit s'òmine in su mundu a campàre de prus dae sa morte de s'americànu John Painter fìntzas a cando est iscumpàrtu issu puru, a s'edàde de 112 annos e 346 dies. Pro unu tzertu tempus, si cussideràbat su veteranu de tres chi aìat viviu de prus pèri tottu s'arcu de s'istòria. Bìda. @@ -17151,49 +21197,65 @@ Sa famìlia de Todde etòttu at viviu a longu: a sa morte sua, s'omine (de s'atteru, fit ja biudu dae 11 annos) aìat lassàu una sorrastra chentenàrja e una sorre chi ja lu fit belle. Fìntzas sos parentes suos an campàu meda: sa mama fit resessia a lòmpere a 99 annos, morìnde attoscàda dae casu chi fit a puntu malu. Todde non pipàbat e buffàbat una tassa de binu ruju cando gustàbat. At fattu su pastore fìntzas a 85 annos. Traballànde non fachìat mai imprèu de macchina, andànde pètzi a caddu o pedes cando li cumbenìat. Fit accostumàu a mandicàre pasta e suppas e, a bìas, porcheddu e anzone. Sordàu in sa prima gherra mundiale, lu aìan ricoveràu una borta ebbìa in bida sua cando fit fèrtu in battàlla. In su 1920 si aìat cojubàu; dae sa muzère Maria at tèntu chìmbe fìzos, bàttor feminas e unu màscru. Maria fit ispiràda in su 1990. Est istàu pro càrchi tempus s'omine prus annòsigu de tottus sas gherras, superàu a pùstis dae Emiliano Mercado (chi, peròe, no aìat gherràu) e dae Moses Hardy (ma pro s'edade sua b'at carchi dùda). + Celestino Soddu: Est unu de sos primos in su mundu chi isperimentat sa Arte e Progettazione Generativa in architetura; e dae su 1986 at realizadu software de Intelligentzia Artificiale comente agiudu a sa progetazione. In su 1970 si fit laureadu in architetura in sa Facultade de Architetura de Universidade de Roma "La Sapienza". Dae su 1988 insinzat compositzione architetonica in su Politecnicu de Milano. Attualmente est diretore de su centru de ricerca subra s'identidade culturale e s'arte generativa "Domus Argenia", in Serramanna in Sardigna. + Arte generativa: S'Arte generativa indicat cuss'arte chi realizat creatziones artistigas digitales,in tottu o in parte, cun s'usu de sistemas autonomos, basados subra algoritmos, chi criana oberas o ogetos non determinados in antizipu. In Italia in su Politecnicu de Milano bi at unu grupu de ricercadores, dirigìdos dae su professore Celestino Soddu, chi isperimentana cun software idoneos diversas aplicatziones. Sos primos modellos fin istados criados in su 1987. Finas in Sardigna, in su centru "Domus Argenia" de Serramanna, Soddu dirigit ricercas in custu campu. + Software: Su Software (nomene intreu "Computer software" o mezus "programmas pro sos computer") est sa parte intangibile chi, umpare a s'hardware faghet andare sos computers. + 1903: S'annu 1903 (MCMIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1907: S'annu 1907 (MCMVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu martis segundu su calendàriu gregorianu. Fattos. In Monaco de Baviera fit istada fundada s'associatzione de su Deutscher Werkbund + Limba de Okinawa: Sa lìmba de Okinawa est una limba chistionàda in Giappone, a zosso in s'ìsula de Okinawa, in cussas chi li sun a Oriente e fìntzas in atteras comente Kerama, Kume-jima, Tonaki e Aguni. Sa limba de Okinawa fachet parte de su grùstiu de sas limbas ryukyu; si ischìrriat in battor limbazos: shuri, naha, torishima e kudaka. Su dialètu shuri, sicomènte nde fachìat impreu s'aristocratzìa de su locu, fit postu a norma de istandard in sutta de su rennu Ryūkyū de tàndo, cando fit re Sho Shin dàe su 1477 a su 1526; paritzos cantos e poesìas sun iscrittas in shuri. In Giappone, sa limba de Okinawa non si la cussìderat, pro resònes polìticas, una limba a bànda dae su giapponèsu ma, prusaprèstu, unu dialètu ("沖縄方言" Okinawa hōgen) o galu, refudàndeli carattere de unidade, duos limbazos chi si chistionaban in s'isula, cussu tzentràle e cussu meridionale ("沖縄中南部諸方言" Okinawa Chūnanbu Sho hōgen). Su Giappone, pro mèdiu de cosas comente sa tessera de su dialettu, at semper pessichiu una politica assimilatzionista contr'a sas atteras curturas chi bi aìat in sìnu suo: pro custu, sa limba de Okinawa la faveddan abberu in pacos oje in die, tentu galu in bida e in ammentu chin operas de teatru comente sos "uchinaa shibai". + Porra: Sa porra o s'allargapessones est un'arma iscudidora destinada iscrusivamente a s'ofesa chi sas fortzas de polima ebia nde sunt echipadas. Est impreada in manera ispetzìfiga de traste contra-abolotos. Fraigada a su cumintzu in linna, a pustis in gomma e oe finas in metallu, nde sunt istados isvilupados diferentes modellos pro custu impreu. + Massimo Pittau: Massimo Pittau (Nùgoro, 6 de febràrju de su 1921) est unu limbìsta e glottologu sardu, istudiòsu de sa limba etrusca, de sa limba sarda e de cussa protosarda. At prubicàu parìtzas chìrcas in supra de sa tziviltàde nuraghèsa e de sa Sardinna istòrica, a bànda dae su cuntestu limbìsticu ebbìa. Si at picàu sa laurea in lìtteras in Torinu e a Casteddu in filosofia, ottenènde sa dotzèntzia libera in su 1959. Professore in sa Facultade de Mazistèrju de s'universidàde tatarèsa, bi at tèntu sa càttedra in Limbistica Sarda e nd'est istàu prèside dae su 1975 a su 1978. Su chi pèssat a pìzu de su nugorèsu est accùrtzu meda a su chi pessàbat su limbista tedescu fentomàu Max Leopold Wagner, chin su cale est istàu in rapportu de pìstura. In su 1971 at cumintzàu a fàcher parte de sa Sotziedàde Italiana de Glottologia e, unos dèche annos a pùstis, de sa Cungrèga Glottologica Milanèsa. Est un'istudiòsu chi est sèmper istàu de su pàrrere chi sos nuràches tenìan iscòpos de carattere relizòsu e chi s'orìzine issoro fit "lìdia" (dae cùghe su favèddu "sardianu", dae su capu de locu Sardis, pro inditàre s'influèntzia miscroasiatica in su sardu). Pro sos trabàllos suos at bìntu parìtzos premios. + Falco eleonorae: Su astòre de Elianòra ("Falco Eleonorae" Gené, 1839) est unu puzòne de sa famìlia Falconidae, chi fàchet su nìdu pèri tottu su Mare de Mesu. Su lùmen issientìficu de s'ispètzie, Falco Eleonorae, est unu omàju a Elianora de Arbarèe, reìna sarda de su sèculu de XIV chi at fattu unu còdiche de leze fentomàu meda, sa Carta de Logu, in ube proibìat sa cassa de sos astores e a los leàre dae su nìdu issòro. Su lùmen de s'astore in limbas medas ammèntat a Elianòra pro su tìtulu de reìna chi tenìat (comènte in italianu, chi lu mùttit "falco della regina" in generale) o a issa pròpiu pro comènte si nàbat (in su prus de limbas ma mascamènte in cussas chi tènen prus impòrtu, comènte su frantzesu " Faucon d'Éléonore ", s'inglesu " Eleonora's Falcon ", s'ispagnolu " Halcón de Eleonor " e su tedescu "Eleonorenfalke"). + Nahid Persson Sarvestani: Nahid Persson Sarvestani (in persianu:ناهید پرسون سروستانی) fit fuida dae s'Iran poi de sa revolutzione de su 1979. Refugiadasi prima in Dubai finalmente fit arrivida in Isvetzia. Dae su 1994 aiat incomintzadu s'attividade sua de documentarista e regista cinematografica. In su 2009, poi de 30 annos dae sa revolutzione, aiat realizadu unu documentariu intituladu The Queen and I (in sardu: "Sa reina e deo") inue chircat de ricostruire una parte de s'istoria de sa natzione sua, intervistende e frequentende sa muzere de su scià Farah Pahlavi, a sa fine ndi essin a pizzu diversos tipos de cosas in comune fra sa duas profugas. + Cesare Lombroso: Marco Ezechia Lombroso, chi posteriormente aiat mudadu de nùmene in Cesare (Berona, 6 santandria 1835 – Turinu, 19 santugaìne 1909), est istadu unu meigu, antropòlogu, criminòlogu e zurista italianu, de orìzine ebràiga. Partisanu de su positivismu, est istadu unu de sos pioneris de sos istùdios subra de sa criminalidade e fundadore de s'antropolozia criminale. Su traballu suo est istadu infruentziadu fortemente dae sa fisionnòmiga, dae su darwinismu sotziale e dae sa frenolozia. + Conchita Wurst: Concita Wurst (Gmunden, 1988) est unu cantantu. + Shiraz: Shiraz in persianu:Širâz - شیراز est sa quinta tzitade pius populada de s'Iran, poi de Teheran, Mashhad, Esfahan, Tabriz and Karaj, in su 2009 Shiraz aiat 1.455.073 abitantes. Est una de sas tzitades pius antigas de sa Persia. + 1927: S'annu 1927 (MCMXXVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + Limba de sos Sinnos Italiana: Limba de sos Sinnos Italiana (LIS) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est ise. La LIS è usata anche in Italia (3.525.000), Svizzera (426.800) e San Marino (1.460). + La Mer: La Mer ( in sardu: "Su Mare") est una cantone de Charles Trenet pubricada in su 1946 cun musica cumposta dae su piantista Léo Chauliac. Sas peraulas de issa cantone fin istadas iscritas in su 1943, dae su poete durante unu viagiu in trenu dae Montpellier a Perpignan. @@ -17202,108 +21264,148 @@ Su tema musicale est istadu utilizadu comente colonna sonora de diversos film. In pius, in breve est diventadu unu jazz standard edd'est eseguidu dae diversos musicistas. Difattis, jà in su 1949, Django Reinhardt cun Stéphane Grapelli aiana ripresu su tema e l'aian pubricadu in s'album "Rome Sessions". Interessante sa versione de sa cantante canadesa Chantal Chamberland in s'album de su 2008 "The Other Woman". Tra sas versiones pius significativas b'est siguramente cussa de Mireille Mathieu + Mireille Mathieu: + 1946: S'annu 1946 (MCMLXLVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu de martis a segunda de su calendàriu gregorianu. + ZAZ: + 1943: S'annu 1943 (MCMLXLIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu de chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1910: S'annu 1910 (MCMX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + João Gilberto: Umpare a Antonio Carlos Jobim, Vinicius de Moraes e Carlos Lyra aiat criadu sa bossa nova. + Montpellier: Montpellier est una tzitade de su sud est de sa Frantza, capitale de su dipartimentu de sa Languedoc-Roussillon. Cun pius de 270.000 abitantes est s'ottava tzitade pius manna de sa nazione. S'Universidade de Montpellier, fundada in su 1160, est una de sas pius antigas de su mundu; serrada durante a su tempus de sa Revolutzione frantzesa fit torrada aberta in su 1896. + Avignone: Avignone (fr.: "Avignon") est una tzitade de su sud est de sa Frantza, capitale de su dipartimentu de su Vaucluse, in sa regione Provenza-Alpi-Costa Azzurra, edd'est situada affaccca a su riu Rodano. In su 2009 aiat 91.451 abitantes. + Arveschida Dorada: Arvèschida Dorada o, prus curretamente, Liga Pobulare – Arvorada Dorada, est unu partidu gregu de dereta istrema, de orientamentu nassionalista, metaxista e autonomista chirru a s'Europa. Su lìderu suo est Nikolaos Michaloliakos. Est descrita dae sos analistas comente formadura noufassista e nounatzista, un'eticheta refudada dae Arvèschida Dorada, chi s'est decrarada semper nassionalista. + Joy Spring: Joy Spring (in sardu: "Beranu de gioia") est su titulu de una cantone iscritta in su 1955 dae Clifford Brown, e fit istada pubricada in s'album Clifford Brown & Max Roach de su matessi annu. Brown aiad iscrittu sa cantone in onore de sa muzere, chi issu jamaiada su eranu sou de gioa. Su grupu The Manhattan Transfer in s'album Vocalese de su 1986 aian realizadu una versione in stile vocalese, cun sas peraulas iscritas dae Jon Hendricks. + Artemisia I: Artemisia I (Alicarnasso, VI seculu a. C.) (gregu antigu: Ἀρτεμισία; persianu: آرتمیس) - est istada une reina de sa tzitade de Alicarnasso in Caria. Cumatiat pro su re de sa Persia Serse I contra a s'istadu de tzitades liberas de sa Grèghia a su tempus de sa Segunda invasione persiana de sa Greghia. Aiat partecipadu a sa Battaglia de Salamina inue cumandaiat 4 naves. Est connotta dae sos iscritos de Erodoto. + Erodoto: Erodoto (Alicarnasso, 484 a. C. - Thurii 420 a. C.) (gregu antigu: Ἡρόδοτo) - est istadu cunsideradu su primu istoricu de sempre. S'obera sua printzipale este Sas istorias + Universidade de Umeå: S'Universidade de Umeå (Umeå universitet(SW)) est una universidade in Umeå, in sa regione de mesu de su nord de s'Isvètzia. S'universidade est istada fundada in su 1965 e est sa de chimbe de sas prus becias in s'Isvètzia de como. In su 2013 teniat prus de 32,000 istudentes registrados (prus o mancu 16,000 istudentes a tempus prenu), incluidos cussos chi faghiant unu cursu post làurea (dotoradu o àteru). Tènet prus de 4,000 impiegados, cun sa metade chi sunt insinnantes/chircadores, incluinde 368 professores. Internatzionalmente, s'universidade est connota pro chircas in supra de su genoma de sos àrvures de sa gasta Populus. + Västerbottens Folkblad: Su Västerbottens Folkblad est unu giornale isvedesu fundadu in su 1917. Est publicadu in Umeå. Su giornale s'ocupat de noas de sa regione de Västerbotten. + Su libru nieddu de su comunismu: Su libru nieddu de su comunismu: crìmines, terrore e repressura ("Le Livre noir du communisme: Crimes, terreur, répression", 1997) est unu libru iscritu dae diferentes acadèmigos europeos e editadu dae Stéphane Courtois, chi documentat un'istòria de repressuras, siat polìtigas siat tziviles, dae bandas de sos Istados cun rezìmene comunista, incruende zenossìdios, isecutaduras sena protzessu, deportaduras e fàmines provocados in manera deliberada. Su libru fiat istadu pubrigadu pro sa prima bia in Frantza in su 1997 cun su tìtulu “Le livre noir du communisme: crimes, terreurs, répression” dae sa domo imprentadora Éditions Robert Laffont. S'edissione italiana fiat cumparta in su matessi annu, cando chi non b'at galu un'edissione sarda. + Sur (tango): Sur ( in sardu: "Sud") est una cantone de Anibal Troilo cun peràulas de Homero Manzi registrada su 23 de freàlzu de su 1948 dae Troilo cun s'orchestra e cantada dae Edmundo Rivero (jamadu "El feo" ca fit facci feu). Meda bella est sa versione cantada dae Roberto Goyeneche. + Batalla de Alamo: + Edmundo Rivero: Sa carriera. Apoggiadu e ispintu dae unu tiu iscabulu, musicìsta de tango, aiat comintzadu a istudiare sa chiterra classìga e su cantu in su Conservatorio Nacional de su quartieri de "Belgrano" in Buenos Aires; issu aiad una oghe prufunda de baritono-basciu chi fit su trettu distintivu sou. Aiat esordidu comente cantante in sa radio cun sa sorre Eva, cun sa cale aiat criadu unu duo, cun repertoriu de música ispagnola e temas clásigos. Sa carriera comente e cantadore de tango l'aiat comintzada cun José de Caro e in su 1935 si fit unidu a s'orchestra de Julio de Caro comente vocalista. Luego aiat fattu parte de ateras orchestras, comente cussas de Horacio Salgán e, dai su 1947, Anibal Troilo. + 1935: S'annu 1935 (MCMXXXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu martis segundu su calendàriu gregorianu. + Fileteado: Fileteado est unu tipo de disegnu artistigu cun sas lineas istilizadas cun disegnos de tipu "floreale", naschidu a prinzipios de su XXmu, in sa tzitade de Buenos Aires in s'Argentina. Sos primos "fileteadores" aiana isvilupadu s'attividade issoro, in fromma ispontánea, in sas fabricas de automobiles de sa tzitade. Segundu zertos custos primos mastros artigianos sian istados immigrados italianos chi trabagliana in cussas fabricas. Ind'una zerta manera s'assimizat a s'Art Nouveau europea. + 1911: S'annu 1911 (MCMXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in dominiga a segunda de su calendàriu gregorianu. + Lista de sos chitarristas de jazz: Custu est unu elenco de chitarristas de jazz + Lista de sos musicistas jazz: Custu est unu elenco de musicistas de jazz Giants of Jazz (Gigantes de su Jazz). Istrumentistas Vocalistas + Lista de sas cantantes de jazz americanas: Custu est unu elenco de cantantes fèminas de jazz + Michele Sindona: Michele Sindona (Patti (Messina), 8 maju 1920 – Voghera (Pabia), 22 martzu de 1986) est istadu unu manizeri, bancheri e criminosu italianu. Sindona est istadu membru de sa loza massòniga P2 (pabiru n. 0501) e at tentu acapiaduras craras cun Cosa Nostra e cun sa famìlia Gambino in sos Istados Aunidos. Imboligadu in s'afare Calvi e cumandadore de su mortorzu de Giorgio Ambrosoli, est mortu abenenadu in presone, a pustis de esser cundennadu a sa perpetuada. Michele Sindona, a sa metade de sos annos setanta, teniat unu patrimòniu abaliadu in addae de chimbighentos milliones de dòllaros de sos tempos. + Aquarium de s'Alighera: Su Aquarium de s'Alighera est unu de sos duos abbàrjos chi bi sun in Sardigna (s'atteru, fattu pacu tempus a commo, est in Cala Gonone). Si podet bisitàre in su tzentru de sa tzittade, a pacos metros dae sa turre de Sulis. In intro si poden pompiàre pìsches, de abba siat salida siat durche. S'abbarju de s'Alighera est s'unicu, in s'istadu italianu, a tènner su pische Preda, unu de sos pisches prus periculosos de su mundu pro su benènu suo. Sas abbas si cambian una borta a mese gràssias a una pompa chi tràzat s'abba derèttu derèttu dae su mare, chi no est attèsu dae sa sede de s'abbarju. + Limba de sos Sinnos Frantzesa: Limba de sos Sinnos Frantzesa (LSF) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est fsl. La LSF è usata anche in Frantza (3.506.800) e Svizzera (426.800). + Limba de sos Sinnos Americana: Limba de sos Sinnos Americana (ASL) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est ase. L'ASL è usata anche in Istados Unidos de Amèrica (2.000.000). + Limba de sos Sinnos Britànnica: Limba de sos Sinnos Britànnica (BSL) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est bfi. L'ASL è usata anche in Rennu Auniadu, Inghilterra, Galles, Scozia e Irlanda de su Nord (3.525.000). + Limba de sos Sinnos Tedesca: Limba de sos Sinnos Tedesca (DGS) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est gsg. Il DGS è usata anche in Germània (8.000.000). + Videojocu de abbentura: Su videojocu de abbentura ("adventure game" in inglesu), connòttu de prus chin su lùmen "abbentura" (o adventure), est una famìlia de videojocos chi tènen su fundamentu issòro in sa risolta de mistèrios, isplorassiòne, interassione chin sos pessonàzos e chi su tzèntru issòro zìrat prus in tundu de s'istòria chi nono in isfìdas de abilèsa ebbìa. Sa famìlia adventure fit populare meda in sos annos '80 e '90, ca b'aìat tando duas sièndas (Sierra e LucasArts) in porfía pro nde fàcher cantu prus e cantu prus bellas podìan. Si ammèntet sa sèrie " King's Quest fatta dae s'una e "Monkey Island" dae s'attera. + Limba de sos Sinnos Ispagnola: Limba de sos Sinnos Ispagnola (LSE) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est ssp. Lu LSE è usata anche in Ispagna (2.384.000). + Abbentura de testu (videojocos): Sas abbenturas de testu (in inglesu "Interactive Fiction") sun programmas pro computer chi fìnghen unu ambiente in ube sos jocadores imprèan sa tastèra pro dare cummandos a su pessonàzu de s'istòria. Sas abbenturas de testu si pòden contare siat comente traballu literàriu siat comente videojocu. A libellu cummertziale fin populares meda in sos annos '80, essìnde pro sos "home computer". Oje in dìe, est malu a nde prubicàre in su mercàu, ma in sa rètza b'at galu una truma de amantiòsos chi sìchit a iscrìver abbenturas de testu, fachènde imprèu de mèdios atzapàos de bàdas. + Limba de sos Sinnos Neozelandesa: Limba de sos Sinnos Neozelandesa (NZSL) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est nzs. Lu NZSL è usata anche in Noa Zelanda (20.200). + Videojocu de rolu a sa giapponesa: Sos jocos de rolu a sa giapponesa, fìntzas connòttos chin su lùmen de J-RPG ("Japanese role-playing game"), sun una casta de videojocos fattos in Giappone. Sos primos chi podan pertènner a custa categoria fin essìos a su cumìntzu de sos annos '80. Sa famìlia de jocos in chistiòne at a bolàre meda prus in artu chin sa essìda de sa console Famicom de Nintendo e de su primu capitulu de sa sèria populare "Dragon Quest", chi at a èsser comènte unu faru pro tottus sos atteros tìtulos chi dìan bènner a pùstis, comente sa sèria de "Final Fantasy". Mancàri chi in s'ala manna de Ponente custos videojocos apan fattu e sìcan a fàcher unu tzertu sutzèssu, galu oje sa prus parte de J-RPG no nch'èssit foras de su Giappone e in pacos abbèru arrìban a s'Europa. Est a ammentàre, in prus de Dragon Quest e Final Fantay, atteros titulos de impòrtu, comente sas sèrias istòricas de Shin Megami Tensei e Fire Emblem, Xenosaga (sichidòre de Xenogears), Suikoden, Phantasy Star, Wild Arms, Tales of, Grandia, Koudelka (dae ube bènit Shadow Hearts) e medas atteras. Titulos medas non tènen sichidòre perùnu, atteros imbètzes bi l'an, comente Vagrant Story, Phantom Brave, The Legend of Dragoon e gòi sichìnde. + Videojocu de rolu: Unu videojocu de rolu, a s'ispissu incurtziàu in C-RPG ("Computer Role Playing Game"), est una casta de videojocos chi tradissionalmente fachet imprèu de elementos picàos derèttu derèttu dae sos jocos de ròlu jocàos a "papèri e pinna". Sos videojocos de rolu tènen in sinu issòro una variedade manna de jocos. Elementos de jocu de rolu si pòden atzapàre fìntzas in videojocos istratègicos in tempus reale, in sos isparatottu in prima pessòne, in calicuna attera famìlia de videojocos comente sos MMORPG. De cada manèra, sos videojocos chi si nàran "jocos de rolu" sun, a su solitu, jocàos chind una telecamera posta in artu e, a bìas, in tertza pessòne. + Action RPG: Unu action RPG est unu videojòcu de ròlu pro computer o console chi si bàsat in supra de sa lestrèsa de assiòne dae parte de su jocadòre. Su favèddu in chistiòne si imprèat pro distìngher e ischirriàre custos jocos dae su jocu de rolu a mòtas tradissionale, chi si assimìzat meda a cussu fattu a papèri e làpis. Ind unu jocu de rolu a motas, cando su jocadore si est imbènniu chind unu inìmicu, podet isseperàre itte fàcher dae unu menu de optziones: a pùstis de lu àer fattu, su pessonàzu fachet s'assiòne picàda e nde podet isseperàre un'attera. Ind unu Action RPG, s'inìmicu attaccat in tempus reale e su jocadore li dèpet torràre impòsta chind una sèria de assiònes chene si picàre troppu tempus. Esempios de Action RPG sun Dark Cloud, Diablo e sichidòres, Kingdom Hearts, Rogue Galaxy, The Legend of Zelda, Fable, Alundra, Drakengard, Crisis Core: Final Fantasy VII, Spectrobes o su pluripremiàu Fallout 3 e su sichidòre suo Fallout: New Vegas, The Elder Scrolls, Mass Effect, Dark Souls, Titan Quest, Path of Exile, etz. + Videojocu de rolu online: Su jocu de rolu online est una casta de videojòcu particulare chi fachet imprèu de unu sistema de chat, forum o email (pro mèdiu de internet) in ube su jocadore depet vìver sicùndu sas regulas de su cuntestu ambientale, chi a bìas si ispìrat dae faìnas accadìas in sa vida reale sènde peròe un'imbèntu. Su jocu de rolu online est a s'ispìssu de bàdas e custu bòlet nàrrer chi b'at unu muntòne de jocadores. Calicunu no est cunsizàu a sos chi tènen prus pacu de 14 annos, cando su cuntestu est "forte", pro atteros non b'at làcana de etade. Si cunsìzat sèmper, peròe, unu mìnimu de moderadùra, mascamènte cando sos pessonàzos sun zovanèddos (ma no est nàu chi su jocadòre puru lu sìat). Pro custu b'at sèmper sos moderadores in intro de sa comunidade. + MMORPG: Su favèddu Massive(ly) Multiplayer Online Role-Playing Game e s'acrònimu suo inglesu MMORPG ìnditat unu videojòcu chi si jòcat in sa rètza. Parìtzos, si nono unu muntòne, de jocadòres bi pòden facher parte pro mèdiu de pessonàzos chi crèschen impàre a su mundu chi los inghìriat e in ube vìven. Sa differèntzia prus manna chin sos atteros jocos de computer est chi su mundu si nàrat "persistènte". Custu bòlet nàrrer chi sos atteros sìchin a jocare e si irvilùpan fìntzas cando unu no est jocànde, comente un'ispètzia de mundu a banda chin s'economia sua, politica, gherras, e gai sichìnde. + Alone in the Dark (videojocu 1992): Alone in the Dark est unu videojòcu de Frédérick Raynal chi Infogrames at prubicàu in su 1992, primu capìtulu de sa sèria. Est unu de sos primos esempios de survival horror, casta de jocos chi est bènnia fentomàda a pùstis chin Resident Evil. S'istòria e s'atmosfera de su jocu si ispìrat a s'opera de H. P. Lovecraft chi, de s'atteru, li fàchen tzìnnu in s'elencu de pessònes pro li torràre gràssias. In sa biblioteca de Jeremy Hartwood si pòden atzapàre su Necronomicon e su De Vermis Mysteriis, e parìtzos èsseres tènen sa forma picàda dae sa descrissiòne de sos Mannos Anticos. @@ -17311,6 +21413,7 @@ S'obiettivu est a iscopèrrer una bìa de essìda dae sa dommo de Derceto, irbelànde s'arcanu chi la inghìriat. Su pessonòzu si mòghet pro mèdiu de sas fretzas postas in sa tastera; chind unu menu si poden isseperàre, a sicund' 'e sa netzessidade, battor assiònes: apèrrer/chircàre, serràre, ispìngher e peleàre. Sas primas tres sèrbin pro esplorare sa dommo, sa de battor pro attaccare sos inìmicos. In su jocu, si an a pòder atzapàre parìtzos ozetos accurtziàndelos a su pessonazu e fachènde imprèu de sa funtzione "chircare". Calicùnu at a serbìre pro isòrver sos mistèrios, atteros pro azuàre a uchìder sos chi pòpulan Derceto. Difàttis, fachet a acattàre armas comente unu revolver e fusìle, in prus de ispàdas. Carchi essere non si pòdet bìncher pro mèdiu de istrumentos cunventzionales, ma chin s'inzéniu ebbìa, mancàri leghèndesi sos lìberos chi dàen cunsìzos. + Luciano Vendemini: Luciano Vendemini (Sant'Arcangelo di Romagna (Rìmini), 11 triulas 1952 – Forilì, 20 frearzu 1977) est istadu unu canastrista italianu. Carrera. @@ -17317,6 +21420,7 @@ Orizinale de Santu Ermete, unu trighinzu de Sant'Arcangelo di Romagna, Vendemini fiat istadu tramudadu a zòvanu a sa Pallacanestro Cantù, zoghende finas in s'echipa regulare a pustis de un'imprèstidu a sa Saclà Asti in sa Sèrie B. In su 1973, fiat istadu contratadu dae sa Sebastiani Reti pro sa summa de 100 milliones de francos betzos, retzende in su matessi annu finas sa prima cumbocadura a s'internassionale italiana. In Reti fiat arreadu pro tres istajones, finas a cando fiat coladu a s'Auxilium Turinu. Fiat mortu istuturadu dae unu malistare repente in su Palasport Villa Romiti de Forilì pretzisamente in tempus de s'antiscaentamentu de sa partida intre s'echipa logale e sa turinesa. A dies de oe, zughet su nùmene suo su Palasport Flaminio de Rìmini. S'istrutura fiat istada inagurada in su 1.977 pretzisamente cun un'amigàbile disputada intre sa Sarila Rìmini e sa ChinaMartini Turinu in memòria de Vendemini. + Achille Bonito Oliva: Laureadu in lettere in s'Universidade de Napoli "Federico II", in cussos annos aiat partizipadu a su movimentu culturale de su Gruppo 63. Dae su 1968 insinzat "Istoria de s'arte contemporanea" in s'Universidade de Roma ""La Sapienza". In su 1973 aiat curadu sa mostra "Contemporanea", chi fit istada allestida in sos parcheggios sutterraneos de Villa Borghese in Roma. S'avvenimentu fit istadu su pius importante relativu a s'arte contemporanea: Aian partecipadu artistas de totu su mundu e si fin misurados cun su tema de sa cultura e sos diversos limbazos: artes visivas, poesia, dansa, informatzione, fotografia, teatru, cìnema. Incussa secustantzia Christo aiat imballadu cun d'unu nylon e funes unu trettu de dughentos metres de sas "muras aurelianas". @@ -17323,7 +21427,9 @@ In sos matessi annos ABO aiat criadu su "Centro d'Informazione Alternativa", chi fit istada una de sas istitutziones culturales pius attivas in Italia. Medas attividades fin istadas realizzadas in su Palazzo Taverna (in su centru de Roma); b'aiat mostra, performance, dibattitos, e ateru. Fra sos animadores de cuss'istajone bi fin sos artistas Jannis Kounellis, Giulio Paolini, Mario Merz, Sol LeWitt, Gino De Dominicis, Luigi Ontani e ateros meda; sos criticos e istoricos de s'arte: Giulio Carlo Argan, Maurizio Calvesi, Alberto Boatto, Filiberto Menna, Germano Celant. Mostras. Ha curato mostre tematiche e interdisciplinari sia in Italia sia all'estero, tra cui + Giulio Carlo Argan: + Resolza: Sa resòlza / arresòja est su curtèddu tipicu sardu, subratottu de Pattada e Arbus, biddas s'una posta in sa provìntzia de Tàtari e s'attera in cussa de su Campidanu de Mesu. Bènnidu a sìmbulu fentomàdu de s'artesania sarda, custa zenìa de curteddu est una ebbìa po sa produida sua: custa est a cumprimèntu non solu e tantu ponèndeche impàre sos cantos, ma cund unu traballu difficurtosu chi, a s'agàbbu, nde faghet b'essìre bellissimas mànigas e lamas acutàdas. Sun una meravìza tantu ispetziàle chi unu fiòttu de turistas e parìtzos amantiòsos accùdit a sa bidda logudoresa cando in cùe si tènet, cada duos annos in su mese de aùstu, sa Mustra de su Curteddu. @@ -17334,34 +21440,49 @@ Est pretzisu a narrer chi non bi at solu sa pattadesa e s'arburesa, ma fintzas atteros chi tenen su nùmen de biddas, si non de sas regiones istorigas de sa Sardigna. Ammentamus de manera particulare: Tzinnos istorigos. S'arte de su curteddu sardu cumintzat in su Neoliticu cun lamas fattas in pedra de tronu (ossidiana), ma est cun sa tziviltade nuraghesa chi sos sardos antigos aìan abertu frailes po traballare abberu cun su metaddu: tando sos nuraghesos fin marineris, chi battian a fora peri tottu su Mare de Mesu su chi bi faghian. In sos brunzittos si poden abbaidare ispadas minores chi si ponian sos chi fin a capu de sa tribù. A s'artziada de sos pisanos in Sardigna naschin sos gremios de sos mastros de ferru, ma est in epoca ispagnola chi su frau torrat a traballare: s'artesiania sarda fit in sutta de s'influentzia de sos ispagnolos, chi tenian meda itte bider cun sos arabos po more de sa dominadura omayyade chi bi aiat appidu in cue. Fit in su segulu de XVII chi, po sa prima borta, po inditare su curteddu sardu bi essit a campu sa paraula "rasoia" in omaju de sa "rasoria" latina, chi serbiat po si nche segare sa barba. Cando sos piemontesos fin bennidos a dominadores de s'isula in logu de sos ispagnolos, est a narrer in su Settighentos, sas mineras sardas tenen aprettu mannu e su curteddu sardu benit a simbulu de s'abilesa sarda in artesania. Tando, sos biazadores continentales contaian chi sos pastores tenian duos tipos de curteddu a lama fissa, sa daga (unu istillu chi ammentat meda su pugnale mannu de sos nuraghesos) e sa leppa de chintu, ispada de profettu po si defender e sanare contos malos brighende cun sos atteros a corfu de istoccada. Non si perdiat mai occasione publica in ue fagher mustra de custas armas, fintzas po assuconare zente malintragnada. Est in su Noighentos chi, po more de sa leze italiana, agabbat s'impreu tottu sardu de custas ispadas po fagher logu a unu curteddu cund una lama chi si nde podet bogare, subratottu a lama mutzada (costumu chi est como naradu "moda a sa guspinesa"): difattis, una leze de su gubernu Giolitti de su 1908 proibiat a giugher curteddos chi brincaian sa longaria de 14 chentimetros e cund una lama prus longa de 6. Tando, a cumintzu de segulu, fit su ferreri pattadesu "Zintu Canale Mannu" a imbentare sa pattadesa, proende a ammezorare su modellu antigu de sa corrìna, ferru monoliticu e fattu cun cosas de pagu cabale po su pastoriu. A pustis de sas duas mannas gherras mundiales, in sos annos '50 sas industrias de s'Italia de susu aìan abertu in Sardigna segreterias issoro, in ue su traballu non fit prus a manu dae tempus ma tottu industriale. A un'ala, a primu custa cosa at fattu dannu meda, ca non solu sos artesanos sardos aìan cumintzadu a esser ind una crisi niedda, ma lis aian peri furadu su traballu issoro po more de sas paritzas imitaduras chi sos continentales faghian de s'arte sarda (e bendian, faghendesi issos riccos a palas anzenas): a s'attera, est istada (a pustis) de profettu, ca propiu in sas imitaduras issoro, in fora su curteddu sardu aiat pigadu pede, bidu chi li naraian ""coltello à la sarda"" e li ponian ""Pattada"" comente tzentru in ue si produiat. De custa manera, est peròe mudada fintzas sa funtzionalidade de sos curteddos, chi non serbian prus po sa bida de dontzi die ma, prusaprestu, massimu massimu comente a "souvenir": su settore est tando cambiadu, bidu chi semper prus paga zente cheriat fagher su mastru de muru ma boliat sighire a fagher curteddos, dende linfa noa a una traditzione sarda chi, oe in die, la istimat su mundu intreu. + Jannis Kounellis: Lassat sa Grèghia in su 1956 e arrividi a Roma pro istudiare a s'Accademia delle Belle Arti. + Novalis: + Maurice Halbwachs: + 1340: S'annu 1340 (MCCCXL in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1801: S'annu 1801 (MDCCCI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1772: S'annu 1772 (MDCCLXXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia segundu su calendàriu gregorianu. + Bryan Cranston: Bryan Lee Cranston (Los Angeles, California 1956), prus conotta comente Lee Stone, est unu cantante e attore americanu. + Limba de sos Sinnos Portughesa: Limba de sos Sinnos Portughesa (LGP) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est psr. Lu LGP è usata anche in Portogallo (84.000). + Limba de sos Sinnos Serba: Limba de sos Sinnos Sèrba (HZJ) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est ysl. Lu HZJ è usata anche in Sèrbia, ex Yugoslàvia (60.000). + 1753: Mortos. Antonio Maccioni + 1713: + Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers: Sa Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers est una Enciclopedia frantzesa pubricada dae unu grupu de Illuministas dirigìdos dae Denis Diderot e Jean Baptiste d'Alembert intra de su 1751 e su 1772. + Luigi Cassar: Dae su 1991 a su 2006 ad dirigidu unu grupu de ricerca, finanziadu dae sa Italcementi, chi ada inventadu su Tx Active chi est unu cimentu chi faghet diminuire su CO2 in s'ambiente. Custu materiale est istadu criadu cun s'impreu de su metodo, naskidu dae sas iscobertas de s'iscentziadu americanu Richard Heck. Difattis Heck umpare a sos giapponesos Ei-ichi Negishi e Akira Suzuki, aian binchidu su Premiu Nobel, pro aere isviluppadu metodos pro unire sos atomos de carbonio e sintetizzare molecolas complessas. Cassar est istadu unu de sos primos a isvilupare custas reaziones de "cross-coupling" chi si ottenin usende su palladio comente catalizadore, cun issu aiat collaboradu su matessi Heck. Custu materiale nou est istadu impreadu dae s'architeto americanu Richard Meier pro sa realizazione, dae su 1998 a su 2003, de sa cheja fatta in Roma pro su giubileo . + Verona: Verona est una tzitade italiana, capitale de s'omonima provintzia in sa regione Veneto, ada unos 260 miza abitantes + Anonima sarda: Sa anònima sarda, prus connòtta chin su nùmen in italianu de "anonima sequestri", est unu favèddu pròpiu de sos giornalistas pro inditàre su malefàcher, mescamènte sos secuèstros de pessòne, chi bi aìat àpiu in Sardigna a frecuèntzia relevànte supratòttu dae sos annos '60 in sùsu de su sèculu de XX e adduràu pro unos dèche annos a pùstis. Tzìnnos istòricos. @@ -17376,6 +21497,7 @@ Sos cuntàttos tra sos bandìdos sardos e sos militantes de assòtzios italianos chi pertenìan a sa manca istrèma, comènte sas Brigadas Rujas e sos Nùcreos Proletàrios Armàos, fin dèpios in parte a sa presonìa de sos gài fentomàos militantes jùttos in Sardigna, unu pacu a comènte sos mafiosos italianos de su Meridione, pòstos a presòne in su Settentrione, an dàu bìda a movimentos autoctonos che sa "Mala del Brenta" veneta. Sos movimentos terroristicos e paramilitares prus nòdios chi fin nàschios in Sardigna fin "Barbagia Rossa", su "Movimento Armato Sardo" e su "Comitato di solidarietà con il proletariato prigioniero sardo deportato", in sa prus parte de pessamèntu ideologicu comunista e indipendentista; in s'arcu de unos deche annos an fattu parìtzos attentatos e secuestros de pessòne. Tra sos prus mannos amparadòres italianos de sa causa indipendentista sarda fit Giangiacomo Feltrinelli, chi aìat chircàu prus bortas de si tènner in cuntàttu chin sos movimentos organizàos indipendentistas pro fravicàre unu istadu sotzialista de Sardigna, ispiràndesi a su modellu de Fidel Castro in s'isula de Cuba. + Tumba de sos zigantes: Sas tùmbas o lòsas de sos zigàntes sun monumentos vulneràrios de intèrru collettivu fravicàos in epoca nuraghèsa e presentes pèri tottu s'isula de Sardigna. Comènte sos nuràches, custas costrussiònes megaliticas non tènen ecuivalènte in su continente europeu intrègu e sun fattos a pranta rettangulare chin lòsas de preda mannas pòstas a terra. @@ -17385,6 +21507,7 @@ Funtzione. Sas tumbas de sos zigantes fin locos in ube, in epoca nuraghesa, sos sardos interràban a sos mortos issòro. Fin a làrgu dae su tzentru populàu e podìan mantènner tra sos chèntu e treschèntos mortos. Sos chi fachìan parte de sa tribù, clan o bidda, andàban in cùghe a aporríre omàju a sos mortos de sa comunidade, chène distintziòne de classe o privillézios de sorta. Chin tottu probabilidàde, sos mortos fin iscarràos, est a nàrrer chi lis bocàban sa carre innàntis de s'interru (b'at evidèntzia in sos ossos chi apòzan custa teoria), e fin interràos cando su numeru cumintzàbat a èsser troppu mannu. + Domus de Janas: Sas domus de janas sun istruttùras vulnerarias iscavàdas in sa rocca. Sun tipicas de s'isula de Sardigna. Su favèddu anticu "jana" bòlet nàrrer "fada", mancàri chi carchi istudiosu facat riferimentu a Diana. In sardu si nàran fìntzas "forrus" o "forreddus". A s'ispìssu sun tottus a pàre, una a costàzu de s'attera, fachènde de custa manèra autenticas necropolis de sutt' 'e terra, chind unu curridòrju a comùne e un'anticàmara, chi a s'ispìssu est manna e a bòveda arta. Si crèdet chi sìan de sa curtura de Otieri, isvilupàda in su Neoliticu, chi dae tando aìat cambiàu radicalmente sa vida de sa sotziedade sarda. Cussa curtura fit pròpia de massàjos, e sa religione issòro si assimizàbat a cussa de sas ìsulas Tzìclades. @@ -17392,6 +21515,7 @@ Architettura. Sas gruttas mortuarjas las iscavàban una a costàzu de s'attera, a manèra de nde fàcher una necropoli, in sos palìnzos dae ube ch'essìat a pìzu rocca viva. Mancàri chi si nde atzàpen pèri tottu su Mar' 'e Mesu, sas domus de janas sardas sun de cussideràre a bànda dae sas atteras pro s'architettura cuidàda e contipizòsa issòro, gòi puru pro sas decoradùras, chi dàen un'idea de sa vida in s'isula de unos 1500 annos fàchet. Si pòden bìer, pro esèmpiu, gruttas a forma de pinnètta tunda a bòveda conica, ma inclinàda, e un'istàntzia rettangulare chi tènet jannas e bentànas. In sos muros bi disinnàban a minùdu simbulos de magìa, chi simbulizàban còrros de tràu, ispirales e atteros disìnnos geometricos. + Referendum online pro s'indipendentzia veneta (2014): Su referendum venetu pro s'indipendèntzia de su 2014 est istàu unu iscandàlliu de carattere non uffitziale, non binculànte e ammanizàu privatamente in Venetu, una rezòne italiana. Su bòtu, connòttu fìntzas comènte "prebiscìtu digitale" o "Plebiscito.eu" lu at promòghiu "Plebiscito 2013", unu assòtziu politicu venetìsta chin Gianluca Busato, unu ex-militante de sa Lega Nord, sèndebi a ghìa. Su referendum lu an tèntu in su mese de Màrtzu, dae su 16 a su 21. Resurtos. @@ -17399,12 +21523,15 @@ In su referendum online, si an elèttu dèche "delegàos pro s'indipendentzia": Busato fit su candidàu prefèrtu, chin 135,306 bòtos; sìchin Stefano Vescovi (48,320), Selena Veronese (46,947), Silvia Gandin (43,025), Lodovico Pizzati (25,731), Gianfranco Favaro (16,670), Raffaele Serafini (16,627), Manuel Carraro (16,627), Gianluca Panto (16,321) and Paolo Bernardini (16,299). A s'accàbbu, a sos chi an botàu lis pedìan de dàre su pàrrer issòro in supra de tres "chistiònes de politica estera", pòstu chi su Venetu ottènzat s'indipendentzia: s'adossiòne de s'Euro (appozàda dae su 51.4% de sos partetzipadòres), s'intràda in s'Unione Europea (appozàda dae su 55.7% de sos partetzipadòres) e in sa NATO (appozàda dae su 64.5% de sos partetzipadòres); de càda manèra, sa partetzipassiòne pro custas tres chistiònes fit meda prus bassa (rispettivamnente faveddànde, 24.6%, 22.3% e 19.8%). Criticas. Sa partetzipassiòne e su chi nd'est bènniu a campu che resurtàu fit criticàu dae fontes medas, chi an tèntu in cussìderu sas istatìsticas de su tràvicu in su zassu web pòstas a prubicadùra dae Alexa Internet e atteros providers. In su cursu de tottu s'arcu temporale chi si at botàu, su zassu aìat 135,000 bìsitas ebbìa, est a nàrrer chi, tra tottu sa zente veneta, bi aìat pètzi su 3.6% de sos chi pòdian botàre. In prus, parte manna de su tràvicu benìat foras de sas làcanas italianas, chin su 10% benìnde dae Santiago in Cile, pro esèmpiu. + Los Van Van: Los Van Van est unu grupu cubanu fundadu in su 1969 criadu dae su bascista Juan Formell, est unu de sos pius importantes de sa mùsica cubana post-rivolutzionaria. Sos Van Van, in pius de sa base istrumentale tipica de su charanga (flauto, istrumentos a corda e sezione rìtmica), ana aggiuntu sos trumbones e, primos in Cuba, su sintetizadore e drum machines. In sa mùsica issoro est una fusione tra son montuno, rumba, rock, pop, ma finas funk, disco music e hip hop. + La EFFE: La EFFE est unu canale televisivu - fundadu dae su grupu Feltrinelli, chi at comintzadu sas trasmissiones s'11 de maiu de su 2013.Trasmittidi in Italia cun su via satellite. Sa programmatzione de La EFFE est caraterizada dae s'informatzione, cultura e intrattenimentu. + Giangiacomo Feltrinelli Editore: Sa Giangiacomo Feltrinelli Editore est una de sas pius importantes casas editrices italianas. Fit istada fundada a Milano in su 1954 dae Giangiacomo Feltrinelli. @@ -17416,43 +21543,57 @@ 1959 1961 1962 + Vanni Scheiwiller: Attividade editoriale e autores pubbricados. In Italia sos marcos istoricos sunu "All'insegna del pesce d'oro” e poi sa "Scheiwiller Libri" . Su "pesce d'oro", tra sos annos 50 e sos 60 aiat pubbricadu autores comente: + 1991: S'annu 1991 (MCMXCI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu martis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2006: S'annu 2006 (MMVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + Banditi a Orgosolo: Banditi a Orgosolo est unu film de su 1961 direttu dae Vittorio De Seta. Su film est ambientadu in Barbagia in Orgosolo edd'est istadu intepretadu dae attores non professionistas, dae zente de sa idda. Prima dei custu, in sos annos '50, De Seta aiat giardu duos documentarios sempre subra sas conditziones de sa Barbagia: Un giorno in Barbagia e Pastori ad Orgosolo. Filmadu in bianco e nero, est istadu presentadu in sa 22ª Mostra internazionale d'arte cinematografica di Venezia e aiat binchidu su premiu "Migliore Opera Prima". Su film giradu in sardu est istadu doppiadu in limba italiana. + Eleonora Duse: Est istada una de sas pius importantes atrice de teatru e una de sa prima atrices cinematogràficas italianas. Su primu film in cui aiat recitadu est istadu Cenere ( 1916) trattu dae s'omonimu romanzu de Grazia Deledda. + 1858: S'annu 1858 (MDCCCLVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + Comunidade Surda: Sa comunidade surda est unu grùstiu etno-limbìsticu chi li appartènen pessònes surdas, ca sa surdésa de issas est sìnnu de s'identitade issòro. Sos chi sun surdos, sèndelu in parte o de su tottu, comùnican pro mèdiu de sas manos, espricaduras e dattilolozìa. Mancàri chi s'opinione prùbica podat pessàre chi sos surdos sian malos a intènder, siat sa Cunferentzia de su World Federation of Deaf siat su Cunvéniu ONU pro sos derettos de sas pessones chin disabilidade an ratificàu s'abolimèntu de sa surdidade comènte maladìa de s'orìcra. + Fabio Aru: Est istadu su primu sardu a binchere una tapa de su Giro d'Italia. + Eddy Merckx: Est istadu unu de sos pius mannos campiones de sempre. Aiat binchidu chimbe Giro d'Italia, chimbe Tour de France e una Vuelta a España; tres boltas Campione mondiale in istrada. + 1980: S'annu 1980 (MCMLXXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1978: S'annu 1978 (MCMLXXVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + Limba de sos Sinnos Russa: Sa Limba de sos Sinnos Rùssa (Русский Язык Жестов, РЯЖ) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est rsl. Lu РЯЖ è usata anche in Rùssia e Bielorussia (120.500). + Alicarnasso: coord.37° 2′ 16″ N, 27° 25′ 27″ E 37.037778, 27.424167 Alicarnasso (in gregu antigu:Ἁλικαρνᾱσσός "Alikarnassós"; in turcu:Halikarnas) fit un'antiga tzitade de sa Grèghia in su logu de s'attuale Bodrum in Turchia. Bibliografia. "Bodream", Jean-Pierre Thiollet, Anagramme Ed., 2010. ISBN 978-2-35035-279-4 + Tropas de sambene in sa curtura giapponesa: Si credet chi sos grupos sambìnzos in sa curtura giapponesa pòdan iscobiàre, de su chi bi nd'at unu, sa pessonalidàde e su cumportamentu chin sos atteros, unu pacu comènte s'astrologia còntat in sa curtura otzidentale. Sa credèntzia che la an ispàrta fìntzas in atteros istados de s'Asia orientale, in prus de su Giappone, comènte sa Corea de Zòsso. Sa credèntzia bènit dae sas ideas de su ratzismu issientìficu, chi sa comunidade issientìfica berdadèra oje in dìe at marcàu comènte pseudosièntzia, e a commo tènet radìchina in sos articulos, prubicàos in sos annos Settanta, de Masahiko Nomi. @@ -17460,6 +21601,7 @@ Sas troppas de sàmbene las aìat iscopèrtas s'issentziàdu austriacu Karl Landsteiner. Tando, s'iscopèrta fit istrumèntu puru de sos inglesos e tedescos pro ammustràre sa superioridade de sa ratza issòro cuffòrma sas atteras: sa teoria la aìan derèttu isbentiàda, mescamènte sa Germania natzista chi aìat cumintzàu a faveddàre de "sàmbene tedescu" comente erèntzia ariana. S'idea est intràda in Giappone in su 1927 chin sas prubicassiònes de su professore Takeji Furukawa; mancàri chi non tenìat fundamentu perùnu, sa teoria at picàu pede in cùghe, in ube aìan pèri distìntu, a iscòpu politicu, sos grùstos etnicos de sos de Taiwan e de sos ainu a libellu de sàmbene e temperamentu: su Giappone los aìat prèsos ambos, ma sos unos fin tando rebèrdes mèntras chi sos atteros non lu fin. Tando, tènende in cussìderu chi, a differèntzia de sos ainu, su prus de sos taiwanesos fit de grupu 0, a custu sos giapponesos dàban sa curpa de sa rebellìa issòro, incorazànde su populu taiwanesu a si cojubàre chin giapponesas pro imminoricàre sa presentzia de cussu grupu sambinzu. Custa moda sìche fit ja morta in sos annos de Trinta, ma in sos annos Settanta unu zornalista de televisione chi no nd'ischìat nudda de medìchina, Masahiko Nomi, li at torràu credèntzia populare. + Georgie (manga): Georgie! ("ジョージィ!" Jōjī!?) est unu manga chi at iscrittu e li at fattu sos disìnnos Yumiko Igarashi. Lu an fattu a sèrie dae su 1982 in sùsu in su papèri de Shōjo Comic manga. Sa sèrie l'an acontzàda in su 1983, fachèndeche una sèrie anime, Lady Georgie ("レディジョージィ" Redi Jōjī?) de Tokyo Movie Shinsha, chi an fàttu bìere pro sa prima borta in TV Asahi e adduràbat 45 episòdios: galu nde fàchen bìere in sa televisione Animax. @@ -17466,93 +21608,132 @@ Istòria. Georgie vìvet in Australia, cando galu fit una colunia inglesa. A issa li dàen sa curpa pro sa morte de babbu suo: custu li cherìat bene, gai puru sos frades suos. Una cosa chi sa pitzìnna si nd'aìat abizzàda fit chi tottus tenìan pilos a color' 'e castanzu, ma issa fit brunda. A sa mama non li piachìat meda chi issa fit parte de sa famìlia. A sa fine ch'essit a pìzu chi Georgie non tenìat ligàmine perùnu de sambene chin sa familia, sènde adottàda: unu bratzalette indoràu fit s'unica ormìna chi tenìat de su passau suo. Si bènit a ischìre puru chi sos parentes suos fin inglesos. Sos frades de Georgie (Abel e Arthur) àndan a li fàcher bìsita tuccànde dae Londra. Ambosduos pàren istimàndela abberu, intendèndesi istranu ca issa est sorre issòro, peròe. Georgie est in pùnna de un'attera cosa puru: torràre a s'imbènner chin s'amore suo, Lowell, chi at lassàu s'Australia. Pàris chin sos frades suos, Georgie fàchet isperièntzia siat de sa zentilènsia siat de sa crudelèsa de sa vìda in Londra, in Inghilterra. S'istoria b'àndat a innàntis chin sa chìrca de sa famìlia reale sua impàre a su triangulu de amore chi si isvilùpat tra su frade adottivu e Lowell. + Richard Heck: Ad iscobertu sa reazione de Heck chi usat su palladio pro catalizare reaziones chimicas organicas tra sos Alogenuros arilicos cun sos alkenes. In su 2010 Heck umpare a sos giapponesos Ei-ichi Negishi e Akira Suzuki, aian binchidu su Premiu Nobel. + Lady Oscar: Lady Oscar o Sa Rosa de Versailles ("ベルサイユのばら" Berusaiyu no Bara?) est unu de sos shōjo-manga prus connòttos e unu franchise chi at imbentàu Riyoko Ikeda. Lu an adattàu a parìtzos Takarazuka Revue musical e fìntzas anime, chi at fattu Tokyo Movie Shinsha e prubicàu sos network televisivos Animax e Nippon Television. S'anime est populare meda in Italia. Lady Oscar zìrat in tundu a s'istoria de Oscar François de Jarjayes, una pitzìnna nàschia fèmina ma pàschia comènte un'òmine pro sutzèder a babbu suo in su traballu de bardiànu de su Palattu Reale. Una gherradòra bravissima chin ideas firmas de zustìssia, Oscar si intèndet fiera e altiva pro su rolu chi li tòcat a fàcher, ma est in dùda cando, a su cumìntzu de sa revolutzione frantzesa, dèpet isseperàre cale ala picàre tra sa classe reale e tra cussa povera e opprimìa dae sa prima. Est de impòrtu mannu fìntzas su disìzu de torràre a si cumportàre che-i una femina, chi dèpet cubàre pro su traballu suo, e sas fattìas amorosas chin Marie Antoinette, Count Axel von Fersen, e su serbidòre e menzus amicu André Grandier. Tènet elementos de casta yuri in sa relassiòne tra Oscar e sa protètta sua Rosalie Lamorlière, sa fìza de Madame de Polignac, chi s'istima sua pro Oscar si podet pessàre comènte adòru o amore romanticu benìnde dae una possìbile bisessualidade. Comènte chi non fit bastànte, medas in sa corte puru adòran a Oscar, diventànde zelosos abberu cando issa est in cumpanzìa de un'attera pessòne. + Io non ho paura: Io non ho paura (in sardu “Eu non tenzo timorìa”) est unu libru de Davide Perillo, editadu dae San Paolo. In isse si narat s'acontèssida de Francesca Pedrazzini, imparadora de deretu milanesa profundamente catòliga, mama de tres fizos, obitada in su 2.012 a sos 38 annos ebia, a pustis de una pelea de duos annos e mesu cun una maladia terrorosa. Francesca at ischidu parare fronte a sa morte in edade primadia cun s'ispìritu intzacarràbile de una pessone debota, segura chi sa morte non siat àtera cosa si sono una colada e chi a pustis de issa nos isetet su paraìsu. De custu libru no esitit bortadura in limba sarda in s'atualidade. + Vittorio Gassman: + Film girados in Sardigna: Elenco de sos film girados in Sardigna, in ordine alfabeticu cun titulu originale, annu e regista. + Materia oscura (documentariu): Materia oscura est unu documentariu de su 2013 dirigidu dae Massimo D'Anolfi e dae Martina Parenti. Su tema est cussu de sos esperimentos de gherra de sas fortzas armadas in su territopriu de su Poligono Sperimentale del Salto di Quirra in Sardigna e sas relatziones cun sos abitantes de su logu. Su poligono est istadu costruidu in su 1956 in s'area de Quirra; e dae tando in cust'area sun istada isperimentadas diversos tipos de armas. Pro cussu motivu b'at finas una indagine giudiziaria, dirigida dae su magistradu Domenico Fiordalisi, pro dannos provocados a parte de sa populatzione a causa de s'usu de materiales dannosos pro su saludu. + Domenico Fiordalisi: Domenico Fiordalisi est unu magistradu chi a su mamentu est Procuradore de sa Repubblica in su tribunale de Tèmpiu, in Sardigna. Biografia. Poi de s'esse' laureadu in s'Universidade de Bari, aiat appidu ingarrigos incomente Sostituto Procuratore in sa Procura de sa Repubblica de Paola, Rossano, Cosenza e in sa Direzione Distrettuale Antimafia de Catanzaro. In Calabria at fattu arrestare deghinas de affiliados e collaboradores de calchi cosca mafiosa de sas zonas de Amantea, San Lucido e Cetraro. Est istadu juighe in sos tribunales de Bari, Rossano e Crotone. Dae su 2008 a su 2012, comente e Procuradore de Lanusei, ada azzeradu totu s'arretradu de s'officiu e ada torradu a abberrer varias inchiestas. At poi dirigidu una importante inchiesta subra sa "Sindrome de Quirra", pro sos casos meda de abitantes de sas biddas de affacca, de mortes pro leucemia e pro malformatziones de animales chi pasculaiana in zonas a lacana cun su Poligono Interforze del Salto di Quirra a Perdasdefogu. In cussu contesto est istada azertada s'esplosione de 1200 missiles chi aian lassadu torio. In pius est istadu acciapadu unu muntonasu de rifiutos perigulosos, inue, dae su 1986 a su 2008, sun istadas ismaltidas tottus sas bombas e munitziones bezzas de sos arsenales italianos, chena sas nezessaria attinziones pro su saludu de militares e tziviles. + Oil (film): Oil est unu film documentariu de su 2009 giradu dae Massimiliano Mazzotta. Su tema est relativu a s'impiantu de sa Saras, chi est in Macchiareddu vicinu a Cagliari, e sa possibilidade chi cussa rafineria de petroliu podet presentare problemas de siguresa pro su saludu de sas persones e de s'ambiente. Su documentariu at balanzadu reconoschimentos in varios film festivals relativos a s'ambiente; comente "Miglior Documentario italiano" a su Cinemambiente 2009 de Torino; "Miglior Documentario" a s'"EcologicoFilmFest" de Nardò (Salento); su premiu comente "Miglior Documenario al FlowerFilmFestival" 2010 de Assisi; e cussu a su NodoDocFestival 2010 de Trieste. + Saludu: + Saras: Sa Saras Raffinerie Sarde S.p.A. est una soziedade pro aziones italiana, costituita in su 1962, chi at sede in Sarroch, affacca a Cagliari, e operat in su settore de sa rafinatzione de su petroliu e in sa produtzione de energia elettrica. + Cosenza: Cosenza ( in sa limba locale: Cusenza) est una tzitade italiana de unos 70.000 abitantes, edd'est sa cabu de logu de s'omonima provintzia de sa regione Calabria. + San Cataldo (CL): San Cataldo est unu comunu de 23.603 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Delia (CL): Delia est unu comunu de 4.499 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Trojany: Trojany est una bidda in Polonia. Tenet una popolatzione de aprossimadamente 490 abitantes (in su 2014). + Caltanissetta: Caltanissetta est unu comunu de 61.377 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Acquaviva Platani: Acquaviva Platani est unu comunu de 987 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Bompensiere: Bompensiere est unu comunu de 611 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Butera: Butera est unu comunu de 4.897 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Campofranco: Campofranco est unu comunu de 3.196 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Marianopoli: Marianopoli est unu comunu de 1.990 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Mazzarino: Mazzarino est unu comunu de 12.231 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Milena (CL): Milena est unu comunu de 3.171 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Montedoro: Montedoro est unu comunu de 1.641 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Mussomeli: Mussomeli est unu comunu de 10.885 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Niscemi: Niscemi est unu comunu de 27.932 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Resuttano: Resuttano est unu comunu de 2.149 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Riesi: Riesi est unu comunu de 11.666 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Santa Caterina Villarmosa: Santa Caterina Villarmosa est unu comunu de 5.689 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Serradifalco: Serradifalco est unu comunu de 6.263 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Sommatino: Sommatino est unu comunu de 7.263 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Sutera: Sutera est unu comunu de 1.438 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Vallelunga Pratameno: Vallelunga Pratameno est unu comunu de 3.641 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Villalba: Villalba est unu comunu de 1.727 bividores de sa Provìntzia de Caltanissetta in Sitzìlia. + Akira Suzuki: Ad iscobertu sa reazione de Suzuki in su 1979 e in su 2010 Suzuki umpare a Ei-ichi Negishi e a s'americanu Richard Heck, aia binchidu su Premiu Nobel. + 1930: S'annu 1930 (MCMXXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + Camillo Olivetti: Est istadu su chi aiat criadu s'asienda chi aiat su nomene sou, chi aiat mandadu ainnanti su fizu Adriano. + 1880: S'annu 1880 (MDCCCLXXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in die de giòia segundu su calendàriu gregorianu. + Tziviltade nuraghesa: Sa tziviltàde nuraghèsa fit naschia in Sardigna e abbràtzat unu tempus chi bi àndat dae s'edàde de Brùnzu a su sèculu de II d.C., comomài in epoca de appoderamèntu romanu chi at jùttu sa tziviltade nuraghesa a nche rùgher. Custa tziviltade sarda dèpet su nùmen suo a sos nuràghes, sas tùrres chi fàchen s'isula tantu fentomàda pèri su mundu e sun gàlu testimonia de s'isvilùpu in cussa epoca tuccànde dae atteras tziviltades chi bi aìat prìma, nòdias pro sos monumentos megaliticos, comente a sos dolmen, e menhir. Sos nuràghes sun tèntos in cunsideru comente sos monumentos megaliticos menzus mantèsos in Europa. De s'iscòpu chi serbìan si nde arresònat dae nèssi chìmbe seculos e galu sun parìtzas sas dimàndas de pònner a cràru: bi at chìe los bìet comente tumbas e lòsas e atteros comènte dommo simbolica de zigàntes, atteros galu fortes, o fùrros pro fùnder su metallu, o presònes o tempios pro addiosàre su sole. + Reinhold Messner: Reinhold Messner (Bressanone, 17 cabudanni 1.944) est un'arpinista, isproradore e iscritore italianu, de limba mama alemanna. Nch'est artiadu a su primu pranu in su mundu de s'arpinismu pro aer batidu torra a sa pobularidade s'apiligada lìbera in unu tempus in ue dominaiat sa progressura artifitziale: in su 1.968, difatis, est su protagonista de su de VIII grados in sa lìbera (sighende sa “lìnia lòziga”) in su Pilotu de Mesania de su Sass dla Cruse. @@ -17560,8 +21741,10 @@ Est istadu pro custu unu grandu himalajista, a tretu de s'apostivigare semper obetivos noos e de los comunicare cun eficàssia manna finas a unu pùbrigu no formadu dae incarrigados de traballos. Est cussideradu unu partidàriu de su gasi naradu “istilu arpesu” in sos montes himalayanos mannos, a ue bi fiant tando mescamente ispediduras cun medas iscaladores e costosas in manera cussideràbile. A cussu propòsitu, fiant istados fundamentales duos imprendimentos: in su 1.978, est su primu òmine ch'iscalat s'Everest sena impreare ossìzenu, realizende s'artiada impare cun Peter Habeler, cando ch'in su 1.980 nche sizit su matessi pitzu a sa sola. In mesu de sos àteros imprendimentos, si podent fontomare sa rugrada de s'Antàrtida e de sa Grenilàndia sena s'impreu de beìculos motorizados nen canes de trinu, e sa rugrada de su Desertu de su Gobi. Messner at iscritu medas libros e, dae su 1.999 a su 2.004, est istadu membru de su Paralamentu Europeu elèghidu comente independente in sa lista de sos Birdes italianos. Est agricurtore e si cunsagrat a sa zestione de su Messner Mountain Museum, unu cumparis museale dedigadu a totu sos aspetos de su monte in su tzentru de sos Arpes, in Bortzanu, Solda, Castel Juval (in ue Messner istat dae su 1.983), Monte Rite (Cibiana di Cadore)) e su Casteddu de Brunico. Est membru onoràriu e medalla de oro de su Clube Arpesu Italianu. + Mario Trevi: Est su grande cantante de sa cantone classica napoletana. + Padania: Padània est unu atteru nùmen pro inditàre sa Badde de su Po, su prànu prus mannu de s'Italia de su Sùsu. Su favèddu si est impreàu a bìas fìntzas a sos annos '90, cando sa Lega Nord, unu partìdu de drèsta istrèma chi in cùghe est populare meda, at propòstu "Padania" comènte nùmen pro unu istadu indipendente de s'Italia de Sùsu. Dae cussu mamèntu in sùsu, su vocàbulu at tèntu connotatziones politicas fortes meda. @@ -17575,29 +21758,37 @@ In su 1990 Gianfranco Miglio, unu issentziàdu politicu fentomàu meda, aìat iscrìttu unu lìberu chin sa pùnna de acontzàre sa Costitutzione. A pàrrer de Miglio, sa Padania (chi tènet in intro chimbe regiones: Venetu, Lombardia, Piemonte, Liguria e Emilia-Romagna) dìat èsser istàda una de sas tres macroregiones chi fàchen s'Italia, impàre a "Etrùria" (Italia tzentrale) e "Mediterrànea" (Italia de Zòsso): sas regiones autonomas aìan tèntu s'autonomia issòro, chène fàcher parte de cussas tres macroregiones. In su 1993 Robert D. Putnam, unu issentziàdu politicu de s'Universidàde de Harvard, aìat iscrìttu unu lìberu intitulàu "Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy" ("Facher Funtzionàre sa Democratzìa: Traditziones Tzivicas in s'Italia Moderna"), in ube su "tzìvile Nord" de s'Italia lu fàchen sas traditziones dèpias a s'influèntzia de s'edade comunale in su seculu de X. Sa teoria de Putnam la at reconnòtta Stefano B. Galli, unu issentziàdu politicu padanista, comènte fonte pro nàrrer itte est sa Padania. Isse che pònet in intro fìntzas sas regiones de sa Toscana, Marche e Umbria ca, a pàrrer suo, pàris chin s'Italia de Sùsu cumpàrtin sa matessi traditzione tzivica. Gilberto Oneto, unu dissìpulu de Miglio, at fattu chìrca manna a pìzu de sas traditziones e curtura de su Nord pro bi atzapàre una carchi evidentzia de s'esistentzia de sa Padania. Fìntzas s'istoricu e limbìsta Sergio Salvi at difèsu su cuntzèttu de Padania. S'esistèntzia ebbìa de una "natzione padana", peròe, la an criticàda in medas, a cumintzàre dae su Sotziu Geograficu Italianu e s'istoricu Paolo Bernardini, chi est imbètzes pro apozàre su natzionalismu venetu. Angelo Panebianco, atteru issentziàdu politicu, at affìrmau chi, mancàri chi no sìat galu in locu una "natzione padana", custa dìat pòder puru naschìre in benidòre. postu chi tottus sas natziones sun un imbèntu istoricu-politicu. + Ugo Foscolo: + Monica Vitti: + Okinawa: Okinawa est s'isula prus manna de tottu su agorru suo e de cussas Ryukyu, a como politicamente parte de su Giappone. S'isula si isterret pro 1.201.03 kilometros e est attesu dae su Giappone pro unos 640 km. Sa tzittade Naha si atzappat in isula e est su capu de locu de sa meria intrega. Okinawa at colau un'istoria, mancari currelada, ma de cada manera a divessu dae su Giappone, dae s'anticorju a su rennu indipendente Ryukyu, chi pacabat tributos a Tzina e Giappone, fintzas a cando s'urtimu non si lu at picau pro manu militare in su 1879; dae tando, su Giappone at chircau de de che bocare dae sa conca de sa zente limba e curtura de Okinawa, pro nche la assimizare a su restu de su Giappone. S'isula de Okinawa est mentovada ca at fattu de terrinu a sa battalla sambenosa meda de su Pacificu in su 1945, chi est costada sa bida a unu in supra battor de tottu sa populassione de s'isula. Cando su Giappone fit bintu, sos americanos an mantesu s'isula fintzas a su 1972 comente colunia; comente in Sardigna, bi at galu una presentzia forte meda de militares istranzos chi fachen dannu a s'ambiente e a sa zente (paritzos sun sos rapportos de violentzia dae parte americana a sa comunidade locale). + Palladio: Su palladio est unu Elementu chimicu chi curripondet a su numeru atomicu 46 e su simbulu sou est Pd. + Limbazos grecos: Su grecu anticu, innàntis de s'isvilùpu de su standard naràu Koiné ("κοινή") comènte limba franca de s'ellenismu, fit partìu in parìtzos limbàzos (dialètos). Su prus de custos si nde bènit a connoschèntzia pro mèdiu de rétulos, ma calicùnu, comènte s'Eòlicu (lesbicu), su Dòricu e su Iònicu, bi est fìntzas in trabàllos literàrios affàch'e a sa forma egemone de grecu iscrìttu, s'Atticu. Gòi puru su grecu modernu si pòdet ischirriàre in parìtzos limbazos, su prus benìnde dae sa Koiné. Su primu limbazu grecu a nois connòttu est su mitzenèu, torràu a nois gràssias a sa Lineàre B de su secundu millènniu tardu innàntis de Cristu. Sa partzidùra classica de sos limbazos bènit dae sas emigrassiònes in s'edade de su Ferru, a pùstis chi sa tziviltàde mitzenèa fit rùtta. Càrchidunu chi faveddàbat su mitzenèu sìche fit andàu a Tzìpru in distèrru, atteros imbètzes fin abbarràos in ube fin, dànde luche a su limbazu arcadicu-tzipriota. Custu est s'unicu dialètu chi tènzat radìchine cràra in s'edade de su brùnzu: pro sos atteros est galu a bìer itte est s'orìzine issòro. S'Iliàde e s'Odissèa fin iscrìttas in grècu omèricu, unu primu aunimèntu de su grècu orientale ponènde a pare su ionicu e s'eolicu. Chin su ionicu-atticu a fundamèntu de sa goi nàda koiné, sos atteros dialètos sun iscumpàrtos; oje in dìe, tottus sos chi bi sun galu bènin dae custu istandard anticu, fràncu calicunu: + Enjo kōsai: Enjo-kōsai ("援助交際") (forma accurtziàda: enkō, "援交") bòlet nàrrer "attòbiu finantziàu" e est una cosa chi at tèntu orìzine in Giappone, in ube òmines prus o mancu mannos de edàde dàen dinàre e/o presèntes a fèminas meda prus zòvanas a manéra de nde pòder arcansàre sa cumpanzìa issòro, o fìntzas relassiònes sessuales. S'edàde femenìna bi àndat dae cussa de s'òbricu iscolàsticu a cussa domulàrja. Una faddìna comùna est a pessàre chi s'enjo-kōsai zìret sèmper in tundu de una carchi forma de sessu. Su favèddu "enjo-kōsai" est cumpàrtu pro sa prima bìa in s'Asahi Shimbun de su 20 de Capidànne de su 1994. Càndo bi at fèminas a pacàre s'òmine pro lis fàcher cumpanzìa, si nàrat gyaku-enjo-kōsai ("逆援助交際") o "attòbiu finantziàu a s'imbèsse". In Tzina tàmbene si fachet custa pratica. + Sukeban: Chin su favèddu sukeban ("スケバン", si pòdet fìntzas iscrìver "女番" e "スケ番") est a inditàre sas teppas femenìnas chi bi aìat in Giappone in sos annos Settanta. Est una cràsi de sas paràgulas "suke" ("女", pitzòcca) e "banchō" ("番長" "mere") e est riferìa a su capu de sa banda. Caratteristicas. Su favèddu lu impreàban, a su comìntzu, pètzi sos chi fachìan parte de sas bandas, ma dae su 1972 in sùsu est de imprèu comùnu pro tottus sos giapponesos. Sa caratteristica printzipàle de sas sukeban sun sos pilos bistòsos meda, ca sun tìntos o fattos chin sa permanènte, su fuku classicu de marinèri unu pacu acontzàu, chin sas mìzas coloràdas e una fardetta allonghiàda. Sas sukeban si dàban a su bagassùmine, a s'irrobatòrju e a sa violèntzia, e fit sòlitu a nde bìer tèppas s'una contr'a s'attera. Pro sa prus parte fin pitzoccas chi sos atteros ponìan a bànda, o istudiàntes faddìas chi si attroppàban a banda pro paràre frònte a sa sotziedade giapponesa. Sas armas chi sas sukeban nde fachìan imprèu fin cadènas, talliarìnas e lammièddas. + Amore: Su amore (o sa istìma) est unu sentìdu de affettu, simpatia e aderimentu profundu pro un'attera persòne, un'animale, unu ozètu o fìntzas unu cuntzèttu, una bidèa. Oppuru si pòdet intènder, dae su puntu de bìsta iscientìficu, comènte una impéllida chi ispìnghet s'òmine a una persòne. S'amore "romanticu" tènet unu signìficu pretzìzu: cando s'amore tra duos èsseres umanos tènet caratteres chi lu accùrtzien a su romanticìsmu (consuntziòne, comunione, affettu e carìgnu, passione fisica, "limerence"), custu si nàrat "amore romanticu" pro lu istesiàre dae s'istìma chi s'omine tènet pro sa famìlia sua e atteros esseres umanos o animales. Su faèddu si impitat fìntzas pro definire una passione pro càlchi cosa (un'attividade, unu ozètu) o una daidùra a un'ideale, pro esèmpiu religiòsu. @@ -17605,6 +21796,7 @@ In grègu antìgu bi nd'at medas de faèddos pro inditàre sas parìtzas castas de amore. A dòntzi mòdu, fìntzas in grègu antìgu est màlu a distìngher bene sos sentìdos varios e, de gai, a bòltas agatàmus "agape" cun su matèssi signìficu de "eros", e su verbu "agapào" chi bòlet nàrrer sa matèssi cosa de "philèo" (comènte in sa Bibbia de su Testamentu Antigu). S'ebràigu tènet sa paràula "ahava" pro affettu e favore, ma sa chi tènet prus impòrtu est sa paràula "khesed" chi pònet a pàre sos cuntzètos de affettu e cumpassiòne e, a bòltas, si bòrtat a "bonucòro". + Domu: Naraus domu unu calisisiat fraigau imperau de is òminis po ddu istai e tenni aprigu. In d-una domu nci podint essi un'o prus famìllias e a bortas animalis. Sa domu est stètia, in sa stòria, su primu fraigau chi at mudau s'ambienti ìnnidu sterrendi is fràigus pròprius de is biddas e de is citadis. @@ -17632,6 +21824,7 @@ Imoi in Giaponi is domus faint a trivas cun is terremotus e po cussu funt ligereddas e moviditzas. Aposentus. Is domus de oi tenint aposentus po funtzioni diferentis + Mandicadores de erba: Cussu de sos mandicadòres de erba ("草食(系)男子", Sōshoku(-kei) danshi) est unu fenòmenu giapponesu chi bìet òmines refudànde sa còja o fìntzas solu un'amoràda. Sun descrìttos, a s'ispìssu, comènte zente moderàda chi tènet cùra meda de s'aspèttu suo. In sutta de custa categoria, bi sun màscros e fèminas sìat pettàrjos ("肉食系" nikushoku-kei) sìat mandicadores de erba ("草食系" sōshoku-kei). @@ -17640,31 +21833,39 @@ Su favèddu lu at imbentàu Maki Fukasawa ind un'articulu prubicàu in su 13 de Santu Gabìne de su 2006, e est bènnia a imprèu comùnu in su 2008. Custu fenomenu at pèri cambiàu s'economia giapponesa. Sos òmines sun comporànde, prus oje chi non mai, prodottos comènte a bellai e dùrches in cantitade manna, e su mercàu at cumintzàu a sìchire cust'àndala puru pro torràre impòsta a custa dimànda. Cosas comènte sa màcchina si còmporan meda prus pacu in custos annos. Secùndu a Fukasawa, "sōshoku danshi" non sun chène disìzu de relassiòne romantica, ma no nde lis impòrtat nudda de su disìzu "carràle". Prus a tàrdu, su filosofu Masahiro Morioka at descrìttu sos mandicadòres de erba nànde chi issos sun "sos bellèddos de sa zenerassiòne nova chi non pùnnan a si chircàre càrre, ma prefèrin a si mandicàre erba a costàzu de s'atteru sèssu". Nànchi sos òmines "mandicadores de erba" pònen sas fèminas a tribulàre meda. + Placido Cherchi: Placido Cherchi (Oscheri, 10 de aprìle de su 1939 - Casteddu, 24 de Capidànne de su 2013) est istàu unu antropòlogu, filòsofu e attivista sardu. Vìda. Placido Cherchi at istudiàu in Casteddu chin Ernesto De Martino e Corrado Maltese, a su matèssi tèmpus fachènde suo s'interèssu a sos istùdios e problèmas etno-antropològicos e istòricu-artìsticos. Comènte autòre de trabàllos de impòrtu meda in sùpra de su pessamèntu de Ernesto de Martino e de sos problemas a pìzu de s'identitade e curtura sarda, at fattu attivamènte parte de s'Iscola Antropologica de Casteddu, chi bi est gràssias a sa presèntzia, in s'Universidade de Casteddu, de òmines mannos comènte a Ernesto de Martino e Alberto Mario Cirese, e de sos dischèntes issòro comènte a Clara Gallini, Giulio Angioni e Placido Cherchi etòttu. Placido at lassàu custa vìda in su 2013 a s'edade de 74 annos, pro mòre de una bocàda de sàmbene in su cherbèddu. + Land (Germània): Unu Land (derèttu dae sa paràula tedesca "Land" o fìntzas "Bundesland") est una partzidùra territoriàle, polìtica e amministratìva de sa Germania, chi est unu istàdu federàle. S'istàdu tedèscu lu cumpònen 16 "Länder" o "Bundesländer" (pruràle). + Oktoberfest: Su Oktoberfest (Festa de Capidànne, in tedescu bavarèsu a s'ispìssu " d' Wiesn ") est una festa populàre chi si tènet cada annu in Monacu de Baviera ("München"), in Germania, a sos ùrtimos dùos accàbbos de chìda in Capidànne e in su prìmu de Santu Gabìne. Est s'avvenimèntu prus fentomàu de sa tzittàde, in prus de èsser sa fiera prus de impòrtu pèri su mundu, chin ses miliònes de zènte chi bi accùdit dòntzi annu e chi, in su 2011, fìn bèlle sète miliones chind unu cossùmu de 7,5 broccàles de birra. Su sutzèssu est gòi mannu, chi fìntzas in atteras tzittàdes pèri su mundu commo si tènet "unu" Oktoberfest. A chìrriu de "Theresienwiese", chin 42 ettaros de istèrria, si ammanìzan unu luna park mannu e sos "stand" ("Festzelte") in ube si pòden buffàre sas ses birras istòricas de Monacu de Baviera (est a nàrrer, "Paulaner", "Spaten", "Hofbräu", "Hacker-Pschorr", "Augustiner" e "Löwenbräu"). Cadaùnu de sos 14 "stand" prus mannos est capàssu de bi tènner in intro prus de 5000 pessònes, fìntzas a nde pòder collìre 10.000; in cada "stand" bi at unu palcu tzentràle in ube sònan sas bandas musicales in s'istìle tradissionàle "schlager". Sa festa cumìntzat chin sa tzerimònia de istuppadùra de sa cupa, chi Eurovisione trasmìttit, e chin sa protzessiòne tradissionàle. + Fan service: Fan service (in giapponesu simpremènte "saabisu", «service») est unu favèddu tìpicu de anime e manga giapponèsos chi in sardu est a bortàre, a sa lìtera pro nde cumprènder mènzus su sinnìficu berdadèru, comènte "servìtziu pro sos amantiòsos". Su vocàbulu si imprèat pro inditàre tzèrtos particulàres e bisùras, chi si dìan atteramènte pòder lassàre de su tottu a bànda ma sos produttòres che pònen pètzi pro suddisfàcher a unu tzèrtu tìpu de prùbicu, chi lis sèrbit de "target" (mescamènte semus arresonànde de otaku). A su sòlitu, càndo si chistiònat de fan service nos riferìmus a cussu sessuale, ma bi nd'at de àtteras càstas, comènte a violèntzia ammustràda de bàdas o sapidorìa tecnica; sicùndu de càrchi crìtica fìntzas sos cameos, sos omàjos, sas tzitadùras e guest star sun in custa categorìa. Su favèddu tènet a s'ispìssu, connotassiòne negatìva, ma non sèmper: su fan service est una cosa mala a no nche pònner, cando su trabàllu si fàchet pro unu prùbicu ampru; ammustràre su valore de un'autòre est a lu ischìre usàre. + Otaku: Unu otaku ("おたく"), foras de su Giappone, est connòttu pro èsser una pessòne chind unu interèssu marcàu pro anime e manga. In Giappone etottu, peròe, su favèddu tènet connotassiòne negativa meda e bòlet inditare a una pessòne chi pro s'interèssu suo bi tènet una vera e propria ossessione e pro chi bi àndat maccu: bi pòdet èsser s'otaku de sas macchinas, de sa musica, de sos computer e gai sichìnde. Su vocabulu a Ponènte, imbètzes, est colàu a bòler nàrrer "amantiòsu de manga/anime" e bo'. In Giappone su favèddu est prus chi àtteru negativu ma oje in dìe, sicomènte an dàu bìda a una subcurtùra chi est a fundamèntu de su mercàu de intertenimèntu giapponesu, bi at zènte in cùghe puru chi si nàrat "otaku" chin fierèsa. A Ponènte sa paràgula pòdet èsser bona o mala, a secundu de chie la imprèat. "Otaku" bènit dae su giapponesu "お" (o, una partichèdda onorífica) + "宅" (taku, dòmmo): si impreàbat comènte pronùmene de secunda pessòne singulàre tra amantiòsos de fotografìa, chi sa zente bidìat sèmper sotzialmènte "pacu abbìstos", reservàos e ossessionàos dae s'interèssu issòro: dae cùghe, chin cussu sinnìficu negativu, sa paràgula est in imprèu pro calesisìat tènzat unu carchi interessu pacu sanu. Unu istereòtipu de otaku est s'òmine chi est sèmper in dòmmo, isfainàu de su tottu, e non tènet perùnu amìcu chi non sìat otaku che a issu. A còmmo, pro distìngher su sinnìficu modernu dae cussu anticu, sa paràgula est iscrìtta o in hiragana ("おたく") o katakana ("オタク"). + Lila Tretikov: Lila Tretikov (in russu: Лайла Третиков o Ляля Третьякова; Mosca, 25 ghennàrgiu 1978) est una ispecialista in software de soziedade russa e americana. Est attualmente sa nova direttrice esecutiva de sa Fundazione Wikimedia. + Pianu de renaschida democratica: Su pianu de renàschida democratica (in limba orizinàle "piano di rinascita democratica", fìntzas "programma di rinascita nazionale" o "il Piano") fit parte fundamentàle de su programma piduìsta e bolìat punnàre a una suspidùra de sos apparìtzos democraticos italianos ind unu autoritarìsmu legale chi ziraìat in tùndu a s'informatziòne. Francesco Cosentino fit tènnidu in cunsideru comènte sa conca de sa cumpanzìa, ca fit issu su chi aìat iscrìttu tottu su programma. Puntos de prus impòrtu. Oe in dìe, càlchi puntu ja lu an cumprìdu a libellu istitutzionàle, economicu e mediaticu. Tzertas fortzas politicas nde propònen àtteros, fìntzas si sun inìmigas juràdas. Licio Gelli, su chi fit a càbu de suttea P2, nàrat chi no est de bàdas su fàttu chi calicùna parte de custu pianu bi est in sos programmas de sos partìdos de còmmo. Ind un'intervìsta de su mese de Santu Gaìne de su 2008, at poi naràdu chi solu Silvio Berlusconi fit s'unicu a pòder cumprìre de su tottu su pianu, mancàri chi a bèlle tòttus sas fortzas politicas àpat imprestàdu càlchi puntu. De su matèssi pàrrere sun Mario Guarino, Sergio Flamigni e Umberto Bossi. + Propaganda 2: Sa Propaganda 2 (incurtziàdu in P2) est istàda una suttea massonica italiana chi faghìat parte de su " Grande Oriente d'Italia ", fundàda in su 1877 cun su nùmene de "Propaganda Massonica", ma chi aìat sighìdu un'àttera àndala dae cussa chi sos istatùtos inditaìan abìa unu modellu cospiratzionista contr'a s'ordinamèntu zurìdicu de s'istàdu, cando s'impresàrju Licio Gelli nde aìat pigàdu su potere. Sa P2 che la aìan bogàda dae su G.O.I. in su 26 de trìulas de su 1976; a pùstis, sa Cumissione parlamentare aìat concruìdu sa chìrca a pìzu de sa P2 marchèndela comènte "assòtziu criminale" e "eversivu". Una lege, sa n. 17 de su 25 de bennàrzu de su 1982, che aìat ispèrdidu sa suttea. Dae cando fit nàschida, sa caratteristica printzipàle de sa suttea fit cussa de dare cobertùra a sos inditziàdos chi tenìan prus impòrtu, fìntzas si non faghìan parte de s'assotziu massonicu. Sa suttea orizinale, peròe, at traballàdu a sa cùa fìntzas a su 1925, cando su rezìmene fascista che aìat ispèrdidu tottus sas sutteas massonicas. @@ -17672,14 +21873,18 @@ Cando bi fit Gelli, sa P2 est resèssida a che pònner a sa cùa unu fiòttu de zènte, subratòttu in su ròlu politicu e amministrativu, pro furriàre s'assétiu sotziale, politicu e istitutzionale italianu e pesèndeche unu de sos iscàndalos prus mannos chi sìan mai bessìdos a campu in s'istoria de sa Republica Italiana. Tra sos parìtzos crìmenes chi si crèet de sa P2, in prus de su cospiratzionìsmu politicu pro pigàre su potere in Italia, si pòden tzitàre s'istràgu de s'Italicus, cussu de Bologna, s'iscandalu de su Banco Ambrosiano, sa bocchidùra de Albino Luciani (ovverosìat Juanne Paulu I) e Carmine Pecorelli, s'arenamentu in su casu de su secuèstru de Aldo Moro, càlchi elementu a cùmone cun s'iscandalu de Tangentopoli. Unu zudìssiu criticu a pìzu de sa teoria complottista chi zìrat in tundu de sa P2 lu at dàdu Massimo Teodori, chi aìat partetzipàdu comènte deputàdu radicale a su traballu de sa Cummissione Parlamentare de Tina Anselmi, in su lìberu sòu "Complotto! Come i politici ci ingannano" (2014): "sun trinta annos chi sa P2 si ispàcciat pro su cumplòttu mannu a pàlas de sos parìtzos mistèrios de s'Italia Republicàna". + Dicotomia frassa: Una dicotomìa fràssa (lumenàda fìntzas dirèma frassu o pessàre pètzi in biàncu o nighèddu) est unu tipu de tramperìa lòzica chi bi est cando si dàen duos isorvimèntos ebbìa a unu problema comènte chi sèren sos unicos duos, cando in realtàde bi nd'at àtteros. A s'ispìssu est un'istrategìa retorica pro fortzàre un'issèperu (o chin nois o contr'a nois), ma pòdet èsser puru chi non si tènzan in cussideru sas atteras optziònes oppuru est unu modellu de realtàde ideolòzica chi non pòdet bìer atteras bìas alternativas. Si nde fàchet imprèu largu in sas arresonàdas politicas pro fortzare a sos àtteros a fàcher un'issèperu pro mèdiu de dìmandas retoricas, pro esèmpiu nànde "A ses chin nois o chin sos terroristas?" oppuru "Non sèzis de accòrdu chin custa liberalitzassiòne: alternativas a su sistema capitalisticu nde bolìes? Tàndo sèzis pro su sistema sovieticu!". + 1920: S'annu 1920 (MCMXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1929: S'annu 1929 (MCMXXIX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + Risu sardonicu: Su rìsu sardónicu (in latìnu "risus sardonicus"), o arrisu cun crasciou, est un'ispàsimu chi sos mùsculos de sa cara fàchen a manéra de ammustràre una ghìnna. Su nùmene de custa cundissiòne bènit dae sas chìzas in sùsu e una ghìnna chi pòdet pàrrer sardonica a chìe la bìet. @@ -17686,6 +21891,7 @@ Càusas. Su risu sardonicu est a s'ispìssu unu sinzàle de tétanu; lu pòdet causàre fìntzas un'abbelenamèntu de istricnìna. In su 2009, sos issentziàdos de un'universidade italiana in Piemonte an affirmàu chi fit s'àppiu burdu ("Oenanthe aquatica") sa prànta chi fachìat sa caratteristica convulsiòne de nèrvios. Custa pranta est, chin tòttu probabilidàde, s'erba sardonica chi sos sardos anticos impreàban pro ucchìder sa zente manna issòro chi non bi la fachìat prus a campàre, cando bi aìat sos Fenìtzios. + Sardonicismu: Su sardonicìsmu o sardonitzìsmu (dae su latìnu "risus sardonicus") est s'ispressiòne de béffe, tzinìsmu o ironìa fatta pro mèdiu de paràgulas. Est a divèrsu dae sa fràsia lacònica, ca a custa fàrtat s'intendimèntu sarcàsticu mèda a differèntzia de su sardonitzìsmu. Orìzine. @@ -17692,8 +21898,10 @@ Sa etimolozìa no est cràra. Sa entzicropedìa de su bizantìnu Suda nàt chi su favèddu bènzat dae su grecu "sairō" (iscrìttu a sa latìna), vèrbu chi descrìvet s'attu de beffàre chind una ghìnna tottu su chi bi at de malu. Bi est fìntzas un'attera orìzine possìbile, peròe: custa, chi bi est de accòrdu su "Oxford English Dictionary", nàt chi sa paràgula bènzat dae sa convulsiòne de nèrvios a pùstis de si àer mandicàu un'erba de sa Sardigna (in grecu: "Sardō"), chi fàchet "àppiu burdu" de nùmene: sos sardos anticos la fachìan ingurtìre a sos mannos chi non bi la podìan fàcher a vìver prus a longu a manéra de los drogàre, prima de che los ghettàre dae unu trèmene. Custu est su chi nàt puru s'espertu de tradissiònes locales Vladimir Propp in su lìberu suo ""Theory and History of Folklore"": Una prìma radìchina de sa paràgula, de càda manéra, bènit dae s'Odissèa de Omèru, in ube Odisseu (Ulisse) tòrrat a Ìtaca e cumìntzat a risittàre "sardonicamente" cara a unu de sos ispasimàntes de muzère sua chi lu bòlet attaccàre. Dae su grecu "sardónios", tando, sa paràgula est colàda a su latìnu "sardonius" e, dae cùghe, a tottus sas atteras lìmbas (pro esèmpiu, su frantzèsu "sardonique", s'inglèsu "sardonic", su tedescu "sardonisch", s'italiànu "sardonico", su sardu "sardónicu" e gài sichìnde). + Sweet Home (videojocu): Sweet Home est unu videojocu de rolu isvilupàu pro Nintendo Famicom in su 1989. Sa comunidàde de amantiòsos lu tènet in cunsideru comènte su primu survival horror mai fattu. + Café Express: Café Express est una pellìcula de su 1980, aderetada dae Nanni Loy. Inredu. @@ -17701,73 +21909,99 @@ Produidura. Sa pellìcula est ispressura de un'Itàlia chi subrabivit, cussa Itàlia fata dae zente chi s'agatat in sos màrghines de sa sotziedade, chi tenet sa probidèntzia comente ùniga possibilidade de esser. Su suzetu naschet in fatu de s'èsitu de su miniseriale telebisencu “Biazu in sa segunda crasse” (1.977), issu puru cuntzìbidu dae Nanni Loy, una càmara cuada intre sos iscumpartzimentos de sos trenos italianos, in ue sos passizeris, in logu de abarrare bìtimas de brullas e situassiones paradossales, contant sos contos e sos imprensos issoro a subra de sa realidade cuntempurana e, in mesu de custos, su deretore de tzine sardu aiat interbistadu longamente un'òmine cun una berrita sitziliana in sa conca e una manu paralizada, chi faeddaiat mescamente in napulesu e s'acunsertaiat bendende su cafè domulanu in sos trenos, e chi duncas l'aiat ispiradu pro su pessonazu de sa pellìcula. + Tavo Burat: + Trencadìs: Trencadìs est una tecnica decorativa, típica de s'architetura modernista cadelana, chi si realizzada attachende bicculos de ceramica e de idru. Sas espressiones massimas las aiat raggiuntas Antoni Gaudì. + Trencadís: Trencadìs est una tecnica decorativa, típica de s'architetura modernista cadelana, chi si realizzada attachende bicculos de ceramica e de idru. Sas espressiones massimas las aiat raggiuntas Antoni Gaudì. + Ciccio Ingrassia: Umpare a Franco Franchi aiat formadu una coppia de comicos chi esin s'istoria de su cinema italianu: Franco e Ciccio. + Limbazu romanescu: Su romanèscu est unu limbàzu chi si chistiònat in Roma; si dèpet tènner a banda dae sos atteros chi bi at in su Làtziu, ca issos tènen meda prus itte bìer chin sos dialètos de s'Italia de Zosso, a s'imbèsse de su romanescu chi est prus unu sotziolètu nàschiu dae s'allèga toscana chi non atteru. Difàtis, issu bènit dae tottus sos manìzos limbìsticos chi sas "Nationes" toscanas nde fachìan imprèu in sa tzittàde romana e in sa Corte de su papa, dae sa secunda meidàde de su Chimbichèntos in sùsu. E dùncas, no est ispàntu chi sa grammatica de custu limbàzu non sìche istèsiet meda dae s'italianu, tantu chi unu chi favèddat pètzi italianu pòdet cumprènder chène istròbu perùnu su chi est nànde unu chi su romanèscu lu chistiònat a lèstru. Una caratteristica de su limbàzu est sa manéra "gretza" chi issu tènet pro nàrrer fìntzas pacu cosa. Irròccos, paràgulas malas e frastìmmos, chi su populu minòre impreàbat dae tempus anticu ind un'ambiente reliziòsu meda, sun in abbundàntzia. + Coccu: Su còccu (chi, pro mòre de sa italianitzatziòne, si nàrat fìntzas "cocco" de manéra isbagliàda), connòschidu atteramènte comènte sa sabègia (dae su cadelànu "atzabeja"), est una pùnga, de pèdra tunda e nièdda, chi pertòcat sa traditziòne populare sarda. Si crèet chi si la mantènzat dae s'antigòriu, càndo galu non bi aìat sos romanos accudìdos in Sardigna. A su comìntzu sos sardos la faghìan dae una pedra iscùra naturale, comènte pinnadèllu (tantu chi in tzertos trèttos su coccu si nàrat gòi puru), òniche e pedra de tronu, fràncu poi colàre a bìdru nièddu o pasta de bìdru policromu chi bènit dae fòras, ca de materiale non si nde agattaìat meda pro bi nde fàgher àtteras; est a ammentàre, peròe, chi subratòttu in Gallura e in càlchi bìdda muntagnìna sa punga est de coràddu (tantu est bèru chi pìgat tando su nùmene de "coraddèddu de s'ogu leàu"). A dòntzi modu, sos chi nde fàghen imprèu non pènsan chi sìat su materiale su signìficu chi sa punga tènet. Difàtis, si nde fàghet imprèu ca si crèet pòdat paràre fronte a s'ògru malu chi, foras de sa famìlia, ti pòdet pigàre. In sa traditzione populare sarda, ma in su contu de sos antìgos e in literadùra pùru, si pensaìat chi, sènde s'ogru sa fonte dae ue bi èssit a fora dontzi sentìdu, un'ogràda mala chi ghèttat calicùnu a un'àtteru non solu lu podìat assustàre, ma li podìat fìntzas fàgher o causàre dannu meda péri sa bìda. Tando, sicomènte sa pedra tunda fit a sìmbulu de un'ògru "bonu" contr'a s'influèntzia de cussu "malu", bi aìat su avvèsu de si pònner in sa bestimènta de mannos, mannìttos e criadùras custa pedra pròchi podìat suspìre tottu su chi bi aìat de malu in su còro; custu chèret nàrrer chi, si mancàri calicùnu aìat chircàdu de ghettàre a s'atteru ogru malu, tando sa pedra faghìat su trabàllu sòu: si ismagliaìat e adderettùra, s'in càsu bi aìat fortza negativa manna meda, che ruìat seghèndesi a càntos. Cun s'artziàda de su cristianèsimu in s'ìsula, custu cultu pre-romanu non sìche fit mortu, ma prusaprèstu postu in sùtta de s'ala cattolica: difàtis, si crèet chi sa punga non fàgat nudda si non bi at fìde in sa persòne chi nde bòlet fàgher imprèu, àntzis cheret puru "avverbàda" (est a nàrrer, chi pro la fàgher funtzionàre bene si debìan prima resàre "sos verbos", ovverosìat pregadorìas a Dèus). Sas criadùras tenìan su coccu in bratzòlu, mèntras chi sos prus mannìttos bi lu aìan in bùrtzu, tòttu prèsu cund unu fròccu bìrde. Sas fèminas, imbètzes, tenìan su coccu a tùju o pòstu a s'imbùstu. + 1096: S'annu 1096 (in numeros romanos:MXCVI) est comintzadu in martis secundu su Calendariu Giulianu. + 1983: S'annu 1983 (MCMLXXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1985: S'annu 1985 (MCMLXXXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu martis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1988: S'annu 1988 (MCMLXXXVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + Italo Svevo: + Italia de giosso: Chin Italia de Zòsso o giòsso (in italianu nàda "Sud Italia") si bolet inditàre, dae su puntu de bìsta zeogràficu e istatìsticu, sa parte de sa penìsula italiana chi, appuntu, est in zòsso: nde fàchen parte sas regiones Abrutzu, Basilicata, Calabria, Campania, Molise e Puglia. Prus diffìtzile est a bi pònner sos sartos de sos ex-tzircondàrios de Sora e Gaeta, chi fachìan parte de sa Terra de su Traballu e dae su 1927 in sùsu sun chin su Latziu, e de s'atteru ex-tzircundariu de Cittaducale (chi, dae su 1927, est de sa provìntzia de Rieti, chi fachìat tando parte de s'Abrutzu Ulteriore Secundu), ca prima de su 1860 fin de su Rennu de sas Duas Sitzilias. Su favèddu de Italia de Zosso est a banda dae cussu de "Mezzogiorno", chi est imbètzes un'ente zeo-economicu chi cumprèndet sìat s'Italia de Zosso sìat sa Sitzilia (e, a bortas, sa Sardigna puru). + Italia de susu: Chin Italia de sùsu (in italianu nàda "Italia settentrionale") si bòlen inditare tottus sas regiones italianas chi sun serradas tra s'Appennìnu de su Nord e sas Alpes. Custas regiones sun: Emilia-Romagna, Friuli-Venetzia Giulia, Liguria, Lombardia, Piemonte, Trentinu-Südtirol, Badde de Aosta e Venetu. In ìbe bi at su 46% de tottu sa populassione italiana e si fàchet su 59,4% de su PIL italianu. S'Italia de sùsu, bolènde, si pòdet ischirriàre galu in duos atteros trettos: + Italia tzentrale: Chin Italia tzentrale (in italianu "Italia centrale") si bòlen inditare sas regiones italianas de Toscana, Marche, Umbria e Latziu. Demografia. In Italia tzentrale bi at 10.906.626 pessònes, chin 186,9 abitadores pro km². Bi at otto cumònes chi tènen prus de chentumìza abitadores: + Sas pius bellas cantones de Arlèta: Τα Ωραιότερα Τραγούδια Της Αρλέτας ("Ta oreòtera tragùdia tis Arlètas" in sardu "Sas pius bellas cantones de Arlèta") est un album de sa cantautrice grega Arleta bessidu in su 1974 edd'est una selezione de sas mezus cantones de s'artista a tando. + Sigmund Freud (Logudoresu): Sigmund Schlomo Freud (Příbor, 6 màiu 1856 – Londra, 23 cabidanni 1939) est istadu unu neurologo austriàcu, chi aiat fundadu sa psicoanalisi. Freud si fit laureadu in medicina in s'Universisade de Vienna in su 1881, in su 1902 fit diventadu professore. In su 4 de santuandrìa de su 1899 aiat pubbricadu su liberu "S'interpretatzione de sos sonnos"(in tedescu: Die Traumdeutung), inue est presentada a su pubbricu sa teorìa sua de s'inconsciu. Poi de custa pubbricatzione sa psicoanalisi est diventada connotta in tottu su mundu. + Tziviltade turreana: Sa tziviltàde turreana o torreana est una tziviltade chi at tentu radìchina in Còssiga, in s'ala de zòsso a cùrtzu de Ajacciu, in su cursu de su secundu Millenniu innàntis de Crìstu. Sa caratteristica prus fentomàda de custa cutura est sa turre ("torre"), sa variedade corsicàna de sos nuràches, mancàri chi sas turres fin prus minòres e pittìcas de cussas chi si atzàpan in Sardigna. A secunda de carchi istudiòsu, sa tziviltade nuraghesa e cussa turreana fin adderettùra su matèssi. Sa zente turreana la podìmus identificare chin sa populassione antica de sos còssos ("Corsi"), chi fit una de sas prus mannas impàre a sos Balares e Ilienses e istàbat, in tempus de su poderiu romanu, in Sardigna e in Còssiga. Sos cossos fin de parìtzas ratzas chi vivìan in Còssiga: sos Belatones ("Belatoni"), sos Chervìnos ("Cervini"), sos Chilebenses ("Cilibensi"), sos Cumanenses ("Cumanensi"), sos Lichinìnos ("Licinini"), sos Macrinos ("Macrini"), sos Opinos ("Opini"), sos Subasanos ("Subasani"), sos Tarabenes ("Tarabeni"), sos Titianos ("Titiani"), sos Venachìnos ("Venacini"). In Sardigna puru bi nde aìat: sos Còssos, dae cùghe s'isula at picàu su lùmene chi tènet, sos Lestricones ("Lestriconi"), sos Longonenses ("Longonensi"), sos Tibulatos ("Tibulati"). + Libero Bizzarri: In su 1949 si fit movidu a Roma inue aiat trabagliadu in sa redatzione de su giornale l'Avanti!, de MondOperaio e de Lavoro. Inie aita cominzadu a s'interessare de cinema e, daboi de annos de istudiu, in su 1958 aiat pubricadu su liberu "L'industria cinematografica italiana". Comente e documentarista aiat realizzadu una serie interesssante de cortometraggios e aiat binchidu diversos premios a sos festival de Venezia, de Berlino, de Mosca, de Karlovy Vary. Meda interessante est su documentariu, prodotos in su 1963 dae sa Rai, intitulados La Sardegna, un itinerario nel tempo e divisu in tres partes e de sa durada de guasi tres oras, cun sos testos de Giuseppe Dessì. + Courbevoie: Courbevoie est unu comune frantzesu de 87.638 abitantes, chi s'agatat in su dipartimentu de Hauts-de-Seine, in sa regione de Île-de-France. + Meudon: Meudon est unu comune frantzesu chi contat 45.578 abitantes e s'agatat in su dipartimentu de Hauts-de-Seine, a intru de sa regione de Île-de-France. + Marcel Proust: Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust (Parigi, 10 triulas 1871 – Parigi, 18 onniasantu 1922), fiat unu iscritore frantzesu. S'opera sua prus famada est ""A' la recherche du temps perdu"". + Le Havre: Le Havre est una tzitade frantzesa de 179.783 chi s'agatat in su dipartimentu de Seine-Maritime in sa regione de Haute-Normandie. + Bèlgiu: Su Bèlgiu (in olandesu: Koninkrijk België; in frantzesu: Royaume de Belgique; in tedescu: Königreich Belgien) ufitzialmente: Rennu de Bèlgiu, est unu istadu de s'Europa otzidentale chi faghet parte de s'Unione Europea. Sa capitale est Bruxelles. Tenet làcanas a nord cun sos Paisos Bassos, a est cun sa Germània e cun su Lussemburgu, a sud e sud-ovest cun sa Frantza e a norte-ovest bessit in su Mare de su Nord. Tenet istèrrida de 30.536 km2 e populatzione de unos 11.240.000 bividores. In Bèlgiu si faeddant tres limbas uffitziales: s'olandesu, faeddadu in su nord-est (56% de sa populatzione totale), su frantzesu, faeddadu in su sud-ovest (41% de sa populatzione totale) e su tedescu, faeddadu in pagos comunos a sa làcana cun sa Germània. + Bruxelles: Bruxelles (in frantzesu) o Brussel (in olandesu) o Brüssel (in tedescu), est una tzitade de 166 497 abitantes, capitale de su Bèlgiu. Benet cunsiderada fintzas capitale "de facto" de s'Unione Europea essende sea de numerosas istitutziones de s'Unione. Sa tzitade s'agatat in sa regione de Bruxelles-Capitale, chi contat prus de unu millione de bividores e chi est a majoria frantzesa. + Rennes: Rennes est una tzidade frantzesa de 212 229 abitantes, chi s'agatat in su dipartimentu de Ille-et-Vilaine, a intro de sa regione de Bretagna de chi est fintzas sea. + Bretagna: Sa Bretagna (bretonu: "Breizh;" frantzesu: "Bretagne")est una penìsula e regione de sa Frantza nord-otzidentale chi s'agatat intre su canale de Sa Maniga e su gulfu de Biscàglia. Su cabulogu est Rennes. Sa bretagna tenet istèrrida de 27,208 km2 e populatzione de unos 3.140.000 bividores. Allàcanat in su norti-estu cun sa regione de Normandia Bàscia e in su sud cun sa de Pays de la Loire. @@ -17774,6 +22008,7 @@ Sa regione est istada formada de s'80% de su territòriu de su Ducadu de Bretagna, s'àteru 20% est in die de oe su dipartimentu de Loire-Atlantique, chi s'agatat in sa regione de Pays de la Loire. S'atuale cabulogu de su dipartimentu, Nantes, fiat sa capitale de su Ducadu. Chi is duos territòrios sunt torrados a aunire lòmpet a istèrrida de 34.023 km², cun prus de 4,1 milliones de bividores. Sa Bretagna est una de is ses natziones cèlticas. + Ungheria: S'Ungheria (in ungheresu : Magyarország, ) est una repùblica costitùtzionale unitària de s'Europa tzentrale. Sa capitale e prus manna bidda est Budapest, sa limba uffitziale est s'ungheresu, sa moneda su fiorinu. Sa bandera est formada dae tres tiras orizontales, ruja, bianca e birde. S'innu natzionale est s'"Himnusz." @@ -17792,14 +22027,18 @@ Demografia. Sa populatzione est imminorighende dae s'iscomintzu de sos annos '80. S'istimat chi fache a su 2050 s'Ungheria no at a contare prus de 6-7 milliones de bividores. Su 95-98% de sa populatzione faeddat ungheresu, limba ugro-fìnnica meda diferente de totu sas chi sunt faeddadas in sos istados a làcana. S'agatant minorias ètnicas, comente sos roms (1,9%), tedescos (2%), islovàcos (1%), croatos (0,8%), romunos (0,3%), islovenos (0,03%). su 75% de sos ungheresos sunt cristianos. De custos su 54,5% sunt catòlicos, su 19,5% protestantes, sos ortodossos sunt su 0,2%. Sos ebreos rapresentant su 0,1% de sa populatzione, sos àteos su 14,5%. Unu 11% no at declaradu una fide religiosa particulare. + Budapest: Budapest est una tzitade de 1 735 711 bividores, capitale de s'Ungheria. Uffitzialmente est nàschida in su 1873 cun s'unione de is duas biddas de Buda e Óbuda, cun sa de Pest, locada in s'àtera riba de su frùmene Danùbiu . + Islovàchia: S'Islovàchia est unu istadu de s'Europa tzentru-orientale, chi faghet parte de s'Unione Europea. Sa capitale est Bratislava. Sa limba uffitziale est s'islovacu. Allàcanat cun sa Repùblica Ceca a Nord-Ovest, cun sa Polonia a Nord, cun s'Ucraina a Est, cun s'Ungheria a Sud e cun s'Austria a Sud-Ovest. Non tenet bessida a mare. + Bratislava: Bratislava est una tzitade de 462 603 abitantes, capitale de s'Islovàchia. + Repùblica Ceca: Sa Repùblica Ceca (in cecu "Česká republika"), narada fintzas Cèchia (in cecu "Česko"), est unu istadu de s'Europa tzentrale, chi faghet parte de s'Unione Europea. Sa capitale e tzitade prus manna est Praga. Geografia. @@ -17824,15 +22063,20 @@ Demografia. Sa majoria de sos bividores de sa Repùblica Ceca sunt de etnia ceca (63.7%), sighint moravos (4.9%), islovacos (1.9%) islesianos, polonesos e tedescos. Unu 26% de sa populatzione no at ispetzificadu de apartènnere a una etnia in particulare. Sos cecos sunt unu de sos pòpulos prus pagu religiosos de su mundu, cun unu perchentu de 37% de àteos. Istoricamente est unu pòpulu tollerante e fintzas indiferente subra chistiones chi pertocant sa religione. Sa religione de majoria est su catolitzèsimu, sighit su protestantèsimu cun cunfessiones bàrias. + Ignàc Fülöp Semmelweis: Ignàc Fülöp Semmelweis (Buda, 1 triulas 1818 – Vienna, 13 austu 1865) fiat unu meigu ungheresu. S'importu de su contributu suo a s'iscientzia medica benit de s'istudiu de sa trasmissione baterica peri cuntatu fisicu. + Marc Augé: Marc Augé est su diretore de sos istudios de s'École des Hautes Études en Sciences Sociales (EHESS) in Parigi. + 1998: S'annu 1998 (MCMXCVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1996: S'annu 1996 (MCMXCVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + Bielorùssia: Sa Bielorùssia o Belarus (in bielorussu: Белару́сь, "Bielaruś", in limba russa: Белару́сь, "Belarus’"; [bʲɪlɐˈrusʲ), ufitzialmente Repùblica de Bielorùssia est unu istadu de s'Europa orientale, nàschidu in su 1991 cun s'iscontzu de s'Unione Soviètica. Sa capitale est Minsk. Est unu de is istados fundadores de su CSI e dae su 1996 faghet parte de s'Unione Russia-Bielorussia, ente subra-natzionale chi torrat a acostare is duos istados. @@ -17840,37 +22084,50 @@ Prus de su 70% de is bielorussos bivet in àreas urbanas. Sa populatzione est cumposta pro s'80% dae bielorussos, cun minorias cunsideràbiles de russos, polonesos e ucrainos. A partire dae su referendum de su 1995 s'istadu at adotadu duas limbas uffitziales, chi benint a èssere su bielorussu e su russu, ma sa prus parte de sa populatzione faeddat susetotus in russu. Sa costitutzione de sa Bielorùssia non decrarat religione ufitziale peruna, ma sa fide prus ispainada est su cristianèsimu ortodossu, sighida dae unu nùmeru meda prus bassu de catòlicos. Paschighedda e Pasca Manna sunt nointames festadas che festas natzionales. Sa Bielorùssia est solu istadu in Europa chi sighit a tènnere e praticare sa pena capitale. + Minsk: Minsk est una tzitade de 1.829.100, capitale de sa Bielorussia. + Riga: Riga est una tzitade de unos 700.000, capitale de sa Letònia. Est sa prus manna tzitade intra de is Repùblicas Bàlticas. + Moldàvia: Sa Moldàvia est unu istadu de s'Europa orientale chi s'agat incassadu intre Romania a Ovest e Ucraina a Est e chi non tenet bessida a mare. Sa capitale est Chișinău. Sa Moldàvia est istada parte de sa Romania fintzas a su 1945 e nd'est istoricamente e curturalmente e linguisticamente una regione(sa Bessarabia), ma cun sa fine de sa II Gherra Mundiale est istada tzedida s'Unione Sovietica comente repùbrica autònoma, perdende·nche in prus su territòriu de mare chi est diventadu de s'Ucraina. DA su 1991 sa Moldàvia indipendente. Abarrat in die de oe una regione, a est de su frùmene Dnestr (Nistru in Limba Romuna) chi mancari non reconnotu a livellu internatzionale est unu istadu a parte, cuncordadu segundu unu sistema istatale comunista: sa Transnìstria. + Chișinău: Chișinău est una tzitade de 876.231, capitale de sa Moldavia. + Sofia: Sofia est una tzitade de 1.300.000 abitantes, capitale de sa Bulgaria. + Reykjavík: Reykjavík est una tzitade de 120.000 bividores, capitale de s'Islanda. Est sa capitale natzionale prus a Nord de su mundu e su tzentru culturale e econòmicu prus de importu in sa natzione. B'est de abbìdere puru ca, cunsiderende is biddas a làcana sa populatzione de s'àrea urbana imbatit a 200.000 bividores, duncas su 65% de sos islandesos bivet in ie. + Helsinki: Helsinki (in isvedesu: Helsingfors) est una tzitade de 596.233 bividores, capitale de sa Finlàndia, chi s'agatat in sa regione de Uusimaa. In sa tzitade si chistionant ufitzialmente duas limbas: su finlandesu e s'isvedesu + Tallinn: Tallinn est una tzitade de 414 752 abitantes, capitale de s'Estònia. Su tzentru mediebale de sa tzitade est istadu decraradu in su 1997 patrimòniu de s'umanidade de s'UNESCO. + Liechtenstein: Su Liechtenstein (in tedescu Fürstentum Liechtenstein) est unu istadu de s'Europa tzentrale. Sa capitale est Vaduz. S'istadu est unu printzipadu e sa forma de guvernu sa monarchia costitutzionale. Agatendisì inserradu intra Isvìtzera e Austria non tenet bessida a mare. + Vaduz: Vaduz est una bidda de 5 200 abitantes, capitale de su Liechtenstein. + Andorra la Vella: Andorra la Vella est una bidda de uno 22.300 bividores, capitale de s'istadu de Andorra. + Tirana: Tirana (in albanesu Tiranë) est una tzitade de 421 290 abitantes, capitale de s'Albania. + Erevan: Erevan (in armenu Երևան) cun unos 1 130 000 bividores, est sa tzitade prus populada e sa capitale de s'Armènia. Geografia. @@ -17879,10 +22136,12 @@ Isgavos archeològicos ant dadu a lughe testimonias de una fortilesa militare narada "Erebuni", datada a su 782 i.C. Est diventada capitale de s'Armènia cun sa dominatzione persiana. Perricada pro meda tempus intre Persia e Otomanos, fiat afines ocupada e a segus tzèdida a s'Impèriu Russu in su 1827. De su 1920 a su 1991 fiat capitale de sa Repùblica Sotzialista Soviètica de Armènia. + Montmarte: Montmarte est unu apendìtziu chi s'agatat a su nord se sa tzidadi de Parigi, subra su montigru chi lompet a artiore prus mannu in sa bidda (130 metros subra su mare). Est logu abbitadu de turistas e artistas. In antis de su 1860 fiat unu comune indipendente. + Frantza de Vichy: Cun Istadu de Vichy o Repubrica de Vichy benit inditau s'istadu chi in tempus de sa II Gherra Mundiale gubernaiat sa parte meridionale de sa Frantza, franca sa zona de Menton, tzedida tando a s'Italia e de sa costa atlantica, gubernada comente su nord de sa natzione de sas autoridades tedescas. Su nòmene uffiziale fiat "Istadu Frantzesu" in oponidu a sa "Repubrica Frantzesa", finida cun s'armistitziu de su 1940. @@ -17894,49 +22153,64 @@ Ideologia. Su regime susteniat su torrare a sos valores traditzionales: "Travail, Famille, Patrie" (Triballu, Famillia, Patria), e comente imponidu de sos tedescos favoressiat s'antisemitismu e s'anticommunismu. Sos tzitadinos cunsiderados inimigos de s'istadu, comente comunistas, sindacalistas e ebreos beniant internados. + Vichy: Vichy ( in otzitanu "Vichèi) "est unu comune frantzesu de unos 25.600 abitantes, chi s'agatat in su dipartimentu de Allier, in sa regione de s'Alvernia. Sa bidda est nodia pro esser istada capitale de s'Istadu Frantzesu, repubrica de crara ideologia fascista chi collaboraiat cun sa Germania in sa II Gherra Mundiale. Sa Bidda daet nòmene puru a una marca dermo-cosmetica de sa L'Orèal. + Alvernia: S'Alvernia (in frantzesu "Auvergne", in otzitanu "Auvèrnhe/Auvèrnha") est una regione de sa Frantza tzentru-meridionale chi istat in sa zona de su Massif Central. Su cabulogu est Clermont-Ferrand. Est composta de bator dipartimentos: Allier, Cantal, Haute-Loire, Puy-de-Dôme. In sa regione si contant 14 arrondissement, 158 cantones e 1.310 comunes. + Abbentura grafica (videojocos): Sa abbentura grafica (in inglesu "graphic adventure game") est una casta de videojocu de abbentura chi tenet un'interfaccia de tipu graficu e est naschiu comente isviluppu de sas abbenturas de testu. Cando sa grafica chi si imprèat est in tres mannàrias, tando est connotta puru comente abbentura in 3D. Cando sa grafica est imbètzes chind un'ammistùru de 2D-3D, est a nàrrer cando sos pessonàzos sun in 3D ma si mòghen ind unu mundu fattu in 2D, tando si bi riferit comente abbentura in 2,5D. + Clermont-Ferrand: Clermont-Ferrand (in otzitanu "Clarmont-Ferrand / Clarmont d'Auvèrnhe") est una tzidade frantzesa de 144.000 abitantes chi s'agatat in sa regione de s'Alvernia in ue est seu. Sa bidda naschit de s'unione intra Clermont e Montferrand. + Menton: Menton (in otzitanu "Menton", liguru "Mentun") est una bidda frantzesa de 29.361 abitantes, chi s'agatat in sa regione de Provence-Alpes-Côte d'Azur, duncas in su sud de s'istadu, a lacana cun s'Italia. + Albert Camus: Albert Camus (Dréan, 7 onniasantu 1913 – Villeblevin, 4 ghennàrgiu 1960) est istadu unu filosofu, sagista, iscritore e drammaturgu frantzesu. Cunsiderdu impari a Jean-Paul Sartre unu de sos babos de s'esistentzialismu ateu de su seculu XX. Sa produtzione literaria sua est ispirada in manna parte de is acuntèssias istoricas de su tempus suo, duncas mascamente is gherras mundiales e is totalitarismos. Cun sa II Gherra mundiale cumbatiat in sa resistentzia frantzesa comente partisanu, e fiat tesseradu in su Partidu Communista Frantzesu (PCF), de chi in sos annos s'istesiaiat ca pro ite in perrica cun sa bisura ortodossa de su marxismu. Lassadu su partidu s'acostaiat a su Movimentu Anarchicu. Est binchidore de su Prèmiu Nobel pro sa Literadura in su 1957. + Jean-Paul Sartre: Jean-Paul Charles Aymard Sartre (Parigi, 21 lampadas 1905 – Parigi, 15 abrile 1980) fiat unu filosofu, iscritore, drammaturgu e criticu leterariu frantzesu. In su 1964 balagiaiat su Prèmiu Nobel pro sa literadura, chi refudaiat motivende ca iscetis a pustis de morrere siat possibile de cumprendere chi s'opera de unu iscritore tengiat deaderus valore. In su 1980, annu de sa morte fiat a su massimu de sa fortuna comente intelletuale, essende diventadu una icona pro sa gioventude repellina e anticunformista de su pustis-gherra, mascamente pro sa cumponente maoista, de chi fiat leader impari a Pierre Victor (nomingiu de Benny Lévy), passende de sa partetzipatzione a su Partidu Communista Frantzesu (PCF) a una positzione indipendente. Est oe interradu in su campu santu de Montparnasse de Parigi. + Limba Islovaca: Sa limba Islovaca ("slovenčina", "slovenský jazyk") est una limba islava otzidentale faeddada in Islovàchia, in Repubrica Ceca e in Sèrbia in sa provìntzia de Vojvodina. Ispaniadura. S'islovacu est faeddadu de unos 5 milliones de pessones in su mundu. In Islovàchia bi sunt unos 4,6 milliones de faeddadores. A foras de sas làcanas, is comunidades prus numerosas istant in Repùblica Ceca (193.000 faeddadores), e in Sèrbia (80.000). Comunidades linguisticas islovàcas s'agatant fentzamentas in Cànada e in sos Istados Unidos de Amèrica. + Limbas Islavas Otzidentales: Is limbas islavas otzidentales sunt unu brancu de is limbas islavas faeddadas in s'Europa tzentru-orientale, de unos 54 milliones de pessones, susetotus in Germània, Polònia, Repùblica Ceca e Islovàchia. Sunt totus iscritas cun caràteres de s'alfabetu latinu. + Dréan: Dréan (in limba araba الدرعان) est una bidda de unos 40.000 abitantes chi s'agatat in Algerìa. + Villeblevin: Villeblevin est unu comune frantzesu de 1.840 abitantes chi s'agatat in su dipartimentu de sa Yonne in sa regione de Bourgogne. + Ernest Hemingway: Ernest Hemingway (Oak Park, 21 triulas 1899 – Ketchum, 2 triulas 1961) est istadu unu iscritore e giornalista de sos Istados Unidos de America. Imbatiat ancora in vida a una fama importante e binchiat in su 1953 su Prèmiu Pulitzer e in su 1954 su Prèmiu Nobel pro sa literadura. S'istile suo, chi si caraterizat pro s'asciutore de sa limba, at tentu influentzia manna in sa componidura de su romanzu in su seculu XX. Fiat bipolare e alcolizadu. + Oak Park: Oak Park est unu comune de 51 878 abitantes de sos Istados Unidos de Amèrica, in sa "Contea de Cook", istadu de s'Illinois. Est unu burgu de Chicago chi s'agatat a su chirru ovest de sa tzitade. + Ketchum: Ketchum est unu comune de sos Istados Unidos de America, in sa C"ontea de Blaine" de s'istadu de s'Idaho. Tenet populatzione de unos 3.000 abitantes. + Alcolismu: S'alcolismu est una sindrome patologica depida a s'assuntzione cronica de mannas cantidades de alcol. Est unu disturbu chi daet dipendentzia, est a narrer ca chi nd'est afligidu consumat alcol in manera compulsiva e incuntrollada, cun cussiguèntzias graves pro sa salude fisica, psichica e sotziale. @@ -17948,6 +22222,7 @@ - edade - etnia - genere: sas feminas sunt prus sensibiles a is effetos de s'assuntzione + Heinrich Böll: Heinrich Theodor Böll (21 nadale 1917 Colònia; 16 Triulas 1985 Kreuzau) est istadu unu iscritore e traduidore tedescu. Est cunsideradu unu de is prus importantes is iscritores tedescos a pustis de sa II Gherra Mundiale. In su 1972 binchiat su Prèmiu Nobel pro sa literadura. @@ -17964,18 +22239,25 @@ Is temas chi afrontat ponent a cumparàntzia sa sotziedade de sa Germània nazista cun cussa a pustis de sa gherra, critichende·nche is istitutziones politicas, religiosas e econòmicas. Craramente is acuntèssias si ispòddiant in Germània, mascamente in sa regione de Colònia e contant de gente assolada in una sotziedade chi chircat de si lassare in pressi su pesu de gherra a palas. Sa tonada est irònica, a tretus prus ligera a tretus prus aspra, chentza de si fàghere mai grae a sa leghidura. + Kreuzau: Kreuzau est unu comune de 17.868 bividores de su Land de Nordrhein-Westfalen, in Germania. + Nordrhein-Westfalen: Su Nordrhein-Westfalen est su prus populadu Land de sa Germania e su de bator pro mannària. S'agatat in sa zona otzidentale de sa natzione e tenet a seu Düsseldorf. + Bonn: Bonn est una tzitade de 327.913 abitantes, chi s'agatat in su Land de Nordrhein-Westfalen, in Germània. Est istada capitale de sa Repùbrica Federale Tedesca de su 1949 a su 1990, annu de s'iscontzu de sa Repùbrica Democràtica Tedesca, cando sa natzione fiat torrada unida. De tando sa capitale est torrada a èssere Berlin, mancari Bonn siat abarrada sa sede de gubernu fintzas a su 1998. + La disamistade (documentariu): "La Disamistade" est unu documentariu de Libero Bizzarri de su 1962 dae unu soggetto de Giuseppe Dessì. Su documentariu est istadu giradu in Orgosolo edd'est cumpostu da una serie de intervistas a varias persones e dae sa ripresa de unu attitidu. + Giuseppe Dessì: + Lorenzo Milani: + Repùblica Democràtica Tedesca: Sa Repùblica Democràtica Tedesca (RDT)(in tedescu "Deutsche Demokratische Republik, DDR"), narada prus simpremente "Germània Est", fiat unu istadu esistidu de su 1949 a su 1990 in sa zona de chi oe est Germània chi cun s'agabu de sa II Gherra Mundiale fiat assignadu a s'ocupatzione militare de is tropas Sovièticas. Teniat istèrrida de 108 177 km² e in su 1990 populatzione de unos 16 700 000 bividores. @@ -17995,13 +22277,16 @@ Is abitantes de sa Repùbrica Democràtica Tedesca fiant meda prus pagos de sos de sa Repùbrica Federale, ma de su restu sa mannària de su territòriu fiat minore. Is tzitades printzipales fiant Berlin-Est, Dresden e Leipzig. Àteras tzitades fiant Halle, Jena, Rostock, Karl-Marx-Stadt. Sa limba uffitziale fiat su tedescu ma b'aiat una minoria soraba in su sud. Pro su chi pertocat sa religione, is tedescos de s'Est sunt a majoria protestante luterana, ma s'istadu essende de ideologia communista professaiat s'Ateismu. Is creidores non beniant persighidos ma teniat lìmites mannos in sa possibilidade de carriera in su traballu. + Mare Bàlticu: Su Mare Bàlticu est unu mare internu de s'Otzèanu Atlanticu chi s'agatat in s'Europa de su Nord. Est serradu a su Nord-Ovest de sa Penìsula de Iscandinàvia, a su Sud de s'Europa tzentrale e orientale, e si ghetat a Sud-Ovest in su Mare de su Nord. Is istados chi ddu inghiriant sunt: Isvètzia, Finlandia, Russia, Estonia, Letonia, Lituania, Polonia, Germania, Danimarca. + Tzecoslovàchia: Sa Tzecoslovachia o Cecoslovàchia (in cecu "Československo"; in islovàcu "Česko-Slovensko"; in tedescu "Tschechoslowakei"; in ungheresu "Csehszlovákia") fiat unu istadu europeu esistidu intre 1918 e 1939 e torradu a costituire cun sa fine de sa II Gherra Mundiale de su 1945 a su 1992, cando s'est divìdidu definitivamente in sos duos istados indipendentes de Repùblica Tzeca e Islovàchia. S'ischirriadura est acuntèssida in manera paghiosa a sighidu de una rebellia populare chi at pigadu pois nùmene de rivolutzione de velludu. Lacanaiat in s'Ovest cun sa Germània e fintzas a su 1990 siat cun sa Repùblica Federale Tedesca, siat cun sa Repùblica Democràtica Tedesca, in su Nord cun sa Polònia, in s'est fintzas a su 1948 cun sa Romania, sighida s'Unione Soviètica fintzas a su 1991 e a ùrtima s'Ucraina indipendente, in su Sud-Est cun s'Ungheria e a su sud-ovest cun s'Àustria. Sa Tzecoslovàchia fiat fintzas a sa II gherra mundiale unu istadu cun medas ètnias, in ue Ebreos, Tedescos, Ungheresos, Polacos, Ucraninos, Russos, Romunos cumponiant un 35% de sa populatzione totale. Sas tzitades printzipales fiant: Praga, Brno, Ostrava, Bratislava e Užhorod (custa de su 1948 in territòriu de s'Unione Soviètica, oe Ucraina). + Užhorod: Užhorod (in ucrainu Ужгород) est una tzitade de unos 100.000 abitantes de Ucraina, chi s'agatat a sa lacana cun s'Islovàchia e s'Ungheria, sea de s'Oblast de Transcarpàtzia. Sa regione istorica de apartenèntzia est sa Rutènia. Istoria. @@ -18008,11 +22293,14 @@ S'origine de sa tzidade benit a su mancu de su seculu X e fintzas a sa fine de sa I Gherra Mundiale beniat inditada cun su nòmene ungheresu de "Ungvár". In su 1920, cun Tratadu de Trianon sa Rutènia subcarpàtica, in ue sa tzitade est tzentru printzipale, fiat passada a sa Tzecoslovàchia, pro torrare a èssere ungheresa in su 1938 cando sa Tzecoslovàchia, fiat obligada de Germania e Italia nazi-fascistas a si retirare de medas territòrios. In sa II Gherra Mundiale is sovièticos dd'aiant ocupada in su 1944, e a sa fine de sos cumbatimentos sa Tzecoslovàchia, torrada a si costituire, dd'aiat dèpida donare a s'Unione Soviètica impare a totu sa regione. Giai in territòriu de sa "Repùblica Socialista Soviètica de Ucraina", est de su 1991 parte de s'istadu indipendente de Ucraina. + Ostrava: Ostrava est una tzitade de sa Repùbrica Ceca chi, cun unos 300.000 abitantes est sa tzitade de tres prus manna de s'istadu. Est posta in sa regione de sa Moràvia-Islèsia in ue est seu. Sa tzitade est atraessada de su frùmene Oder e istat in su nord-est de s'istadu, a 10 kilòmetros de sa làcana cu sa Polònia e a 50 kilòmetros de cussa cun s'Islovàchia. + Brno: Brno est sa segunda tzitade de sa Repùblica Ceca e sea de sa regione de Moràvia Meridionale. Tenet unos 390.000 abitantes. + Indipendentismu iscotzesu: Su indipendentismu iscotzesu (in Scots: "Scots unthirldom", in gaelicu iscotzesu: "Neo-eisimeileachd na h-Alba") est unu movimentu curturale e politicu chi punnat a facher de s'Iscotzia, pro como natzione de su Regnu Unìu, un'istadu indipendente soberanu. Apozu. @@ -18020,6 +22308,7 @@ Atteros assotzios sun s'Esertzitu de Liberassione Natzionale Iscotzesu e sos ultranatzionalistas de Siol nan Gaidheal. Sos movimentos non sun peròe de su matessi parrer cando si arresonat de sa forma de gubernu chi un'Iscotzia indipendente dìat tènner: difattis, su Partidu Natzionale Iscotzesu bolet a nde facher unu istadu de su Commonwealth, ma su Partidu Sotzialista Iscotzesu e Solidariedade - Movimentu Sotzialista Iscotzesu cheren una repubrica indipendente. Su fattu chi bi at àpiu unu gubernu de majorìa de su Partidu Natzionale Iscotzesu at juttu a un'appressada in su protzessu de indipendentzia de su populu iscotzesu dae sa Corona Britannica. Alex Salmond, capu de su partidu e primu ministru iscotzesu, est resèssiu a pedire a sos de Londra su permissu pro tènner unu referendum costitussionale, chi sos indipendentistas azummai binchian. + Indipendentismu cadelanu: Su indipendentismu cadelanu (in cadelanu "independentisme català") est unu movimentu sotziale, curturale e politicu chi punnat a s'indipendentzia de sa Catalugna e, allarghèndesi unu pacu su cuntzettu, a sos gai nados Paisos Cadelanos, faghèndeche un'istadu soberanu in intro de s'Unione Europea. S'indipendentismu cadelanu est connottu pro tènner raighina fundàda in subra de s'identitade cadelana ebbìa, a cumintzàre dae sa limba chi Francisco Franco aìat chircadu de ch'ispèrder in sos annos de autoritarismu ispagnolu. @@ -18027,35 +22316,47 @@ Manifestadas. In su 10 de trìulas de su 2010, bi at àpidu in Bartzellona una manifestada pro s'autonomia cadelana, chi li at sighidu un'attera in s'undighi de Cabidanne de su 2012. In su 11 de Cabidanne de su 2013, parìtzos assotzios de sa sotziedade tzivile an fattu una cadena umana longa prus de 400 km, nada "Bìa Cadelana", cund unu numeru mannu de zente chi bi at partetzipadu in 86 comunos cadelanos (~ 1,6 miliones de persones), chi si li depet azungher sa tzittade sarda, ma de traditzione cadelana, de S'Alighera. + 1952: S'annu 1952 (MCMLII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu martis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1893: S'annu 1893 (MDCCCXCIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in dominiga segundu su calendàriu gregorianu. + 1898: S'annu 1898 (MDCCCXCVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sapadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1906: S'annu 1906 (MCMVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1992: S'annu 1992 (MCMXCII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu mèrcuris a segunda de su calendàriu gregorianu. + Callada de armas: Sa callada de armas est un'acordu intre Istados in gherra chi suspendet sos cumbates totarmente o partiarmente, cun tempus determinadu o indeterminadu. Caraterìstigas. Est una cumbentura militare e intrat a s'isfera de sas cumandàntzias militares. Issa no echibalet a sa tzeladura de de s'istadu de gherra, duncas sighint a esister sos deretos e sos deveres de sos bellizeradores, e abarrant in fortza siat sa leze penale militare de gherra, siat s'aprigadura de sa zurisdissione militare de gherra. S'aspetu crae de una callada de armas est su fatu chi “totu sos cumbates si cuncruint sena chi nemos si rendat”. Custu est in cuntrastu cun una rèndida incundissionada, chi est una rèndida sena cundissiones, cun dèroga de sas prebidas dae su deretu internassionale. + Aurea mediocritas: Aurea mediocritas, ovverosiat "una moderu ottimale" e non, comente calicunu dìat pòder bortare a sa lìtera, "una metzanésa o mediocridade de oro" est unu modu de nàrrer latinu chi at imbentàu su poete Oratziu (Odes 2, 10, 5); in limba latina su faveddu "mediocritas" non tenet su matessi zudìssiu de balore negativu chi tenet, in sa prus parte de limbas noulatinas, cussu de "mediocridade", prusaprestu bòlet nàrrer "istare in mesu" tra s'ottimu e su pessimu, su massimu e su minimu, e che bocat a campu su rispettu pro s'umiltade e su refudu a s'etzessu, in lùmen de su "zustu mediu". Eddùncas sa moderassione, est a nàrrer a sìche istare attesu dae tottus sos estremos in cada cosa, su poete li narat "aurea", chi no est a cumprènder in su signìficu de sa paragula picada a sa litera ("tottu de oro"), prusaprestu comente ottimale, sa menzus chi si bi podat immazinare, gai comente s'oro est su metaddu chi de prus si istimat. Custu pessamentu esistentziale benit dae sa filosofia epicurea chi nàbat a s'omine de si gudire de tottu su chi sa bida nos donat, ma chene nde facher abusu: pro esempiu, a buffare su binu chene bènner embriacu, a gudire de unu mandicu bonu chene mandicare comente unu porcu, a istimare su piachere sessuale chene si facher gubernare dae su male cràpinu, e gai sichinde. Cando s'omine bi la fachet a si mantènner in mesu, at lòmpiu un'obiettivu mannu e benit a pessone sàpia, comente narat su poete etottu cando affirmat chi "est modus in rebus" (Satiras 1, 1, 106-107). Su modu de nàrrer, de cada manéra, oje in dìe si imprèat fìntzas ironicamente, cando si arresonat de unu chi "non tenet né arte nén parte". + Ainu (populu): Sos Ainu (bortànde a sa lìtera "omines") sun unu populu chi istàt in s'isula de Hokkaidō in su Nord de su Giappone (tando nàda "Ezo", in giapponesu "isula de sos barbaros"), in sas isulas Kuril e, in parte prus minore, in s'isula russa de Sachalin e in sa costéra péri su continente, tottu trettos chi fin a istruttura tribale fìntzas a chimbanta annos a commo. Calicunu Ainu chistiònat galu sa limba ainu tradissionale, mancàri chi belle tottus apan atzettàu curtura e limba giapponesa o russa. + Jack Lemmon: Aiat trbagliadu in pius de 60 films, tra sos cales: Some Like It Hot, The Apartment, Mister Roberts, Irma la Douce, The Odd Couple, Save the Tiger, Missing. Siguramente sa mezus copia la faghiat cun sa grande atrice Shirley MacLaine. + 2001: S'annu 2001 (MMI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + Shirley MacLaine: Siguramente sa mezus copia la faghiat cun su grande atore Jack Lemmon, comente sos films The Apartment e Irma la Douce. + Chemnitz: Chemnitz (Kamjenica in sorabu) est una tzitade de unos 250.000 bividores de sa Germània, chi s'agatat in su Sud-Ovest de su Land de Freistaat Sachsen. Est sa de tres tzitade prus populada in su Land. Pigat nòmene de su frùmene chi dd'atraessat. Su faeddu benit de "Kamjenica", chi in limba soraba e cheret nàrrere "riu cun pedras". @@ -18066,13 +22367,16 @@ In tempus de su nazismu e de sa II Gherra Mundiale sa produtzione industriale si fiat fata mascamente de iscera militare e de cussiguèntzia sa tzitade fiat diventada obietivu de medas bombardamentos chi dd'aiant addanniada graemente. Francas pagus ecetziones, is monumentos istòricos printzipales sunt istados isciarrocados. Finida sa gherra su gubernu communista de sa Repùblica Democràtica Tedesca, dd'aiat torrada a pesare in manera diferente de s'assentadura cabudiana, segundu unu progetu chi nde cheriat faghere unu modellu de tzitade sotzialista. In su 1953 su nòmene fiat mudadu a Karl-Marx-Stadt. Cun s'arruta de su communismu in su 1990, is tzitadinos ant votadu pro ddi torrare su nòmene originale. + Carlo Campanini: Aiat comintzadu sa carriera sua trabagliende in teatru, passadu a su cinema aiat realizzadu diversos films, sa prima parte comente e protagonista l'aiat fatta in su 1945 in su film Le miserie del signor Travet (regia de Mario Soldati), chi forzis est restada comente una de sas mezus interpretatziones suas. + Dresden: Dresden (in sorabu Drježdźany) est una tzitade de 531.806 abitantes de sa Germània, sea de su land de Freistaat Sachsen. S'agatat a subra de su frùmene Elbe e est unu tzentru artìsticu de importàntzia internatzionale, nodia fintzas comente ""Firenze de s'Elbe"". Is bombardamentos in sa II Gherra mundiale faghiant prus de 20.000 de mortos e nde addanniaiant sos monumentos. Is traballos pro nche·ddos torrare a costruire sunt agabados isceti de pagos annos. Est sea de universidade (Technische Universität Dresden) + Federico Krutwig Sagredo: Federico Krutwig Sagredo (Guecho, 15 de maju de su 1921 - Bilbao, 15 de santandria de su 1998) est istadu unu polìticu e iscritore bascu. Su babbu fiat tedescu e sa mama viscaina de orìgine venetziana. Aiat imparadu su euskara comente autodidata e in su 1943 fiat intradu in sa Euskaltzaindia (Real Academia de la Lengua Vasca) pro afortire e vitalizare sa limba basca. Aiat propostu s’adotzione de una norma iscrita ùnica basada in sa variedade labortana. A pustis, però, sa Euskaltzaindia at a prefèrrere una mediatzione iscrita basada in sas variedades tzentrales ghipuscoanas, su euskara batua, proposta dae Koldo Mitxelena Elissalt. A pustis de sa Gherra Tzivile Ispagnola, aiat proadu a formare una fortza de resitèntzia anàrchica contra a su franchismu. @@ -18083,6 +22387,7 @@ In su 1975 abbandonat ETA e torrat a Euskadi, in Zarauz, in ue si dèdicat a sa produtzione literària ebbia. At publicadu òperas comente "Vasconia" (1963), "La cuestión vasca "(1965), "Garaldea" (1978), in ue afirmat un’orìgine comuna possìbile de sos Bascos cun sos Guanches (sas populatziones preispànicas de Canàrias). In su 1984, pùblicat "Computer shock, Vasconia, año 2001". S’ùrtima òpera sua est istada "Los gitanos vascos" (1986). At creadu finas s’assòtziu Jakintza Baitha, in ue trataiat argumentos riferidos a sa cultura grega clàssica, e at publicadu . + Rostock: Rostock est una tzitade de sa Germània Nord-orientale, chi s'agatat in su Land de Mecklenburg-Vorpommern. Cun prus de 200.000 abitantes est sa bidda prus manna de su Land, ma non sa sea (chi imbetzes est Schwerin), mancari nde siat su printzipale tzentru econòmicu e curturale. Sa tzitade istat pro sa prus parte a Ovest de su frùmene Warnow, chi dd'atraessat. A Est de su frumene si podent agatare prusatotu fàbricos cummertziales. Su portu de Rostock est unu de is prus de importu Germània. @@ -18093,34 +22398,43 @@ In tempus de su nazismu e de sa II Gherra Mundiale, in sa tzitade b'aiat una indùstria aeronàutica, chi nde faghiat obietivu de medas bombardamentos chi dda distruiant in manna parte. Intrada in sa Repùblica Democràtica Tedesca in su 1949, nde beniant torrados a pesare is palatzos istòricos isciarrocados, mancari discoidende cussos sacros chi difatis sunt istados torrados a faghere isceti a pustis de su re-aunimentu in su 1990. Rostock s'agatat in unu de is prus poboros Land de sa Germània. + Jena: Jena est una tzitade de unos 105.000 abitantes de sa Germània chi s'agatat in su Land de Thüringen, in ue est sa segunda prus populada bidda a segus de sa sea Erfurt. In Jena s'agatat s'universidade Friedrich Schiller, fundada in su 1558 e sa prus manna de su Land. + Halle: Halle est una tzitade de unos 230.000 abitantes de sa Germania chi s'agatat in su Land de Sachsen-Anhalt, in ue est sa bidda prus manna ma non sea (chi est Magdeburg). + Mare de su Nord: Su mare de su Nord est unu mare de s'Europa Nord-otzidentale. Tenet longària de 970 km e ladiore de 560 km. Medas importantes frùmenes de su continente si·nche ghetant in custu mare, chi a Ovest comùnicat cun s'Otzèanu Atlànticu peri su Passu de Calais e su Canale de sa Maniga in su Sud, e peri su mare de Norvègia in su Nord. Est serradu de is istados de: Norvègia, Renniu Aunidu, Frantza, Bèlgiu, Paisos Bascios, Germània e Danimarca. + Berria: Berria, chi cheret nàrrere "Sa noa" in bascu, est s'ùnicu cuotidianu publicadu totu in limba basca, chi podent lèghere in totu su Paisu Bascu. L'ant publicadu pustis chi sas autoridades ispagnolas aiant cungiadu su cuotidianu Egunkaria incausadu de agiuare s'organizatzione armada ETA. Berria est publicadu cada die, francu su lunis. Sa prima editzione est essida su 21 de làmpadas de su 2003. Sa sede sotziale est in Andoain, Ghipùscoa, in sa Comunidade autònoma basca o Euskadi, in Ispagna. Tenet redataziones finas in Vitoria/Gasteiz, in Pamplona, in Bilbao e in Bajona (Frantza). Su diretore de Berria est Martxelo Otamendi. + Schwerin: Schwerin est una tzitade de unos 92.000 abitantes de sa Germania, seu de su Land Mecklenburg-Vorpommern. Est sa segunda tzitade de su Land pro populatzione, a segus de Rostock, e sa prus pitia seu de Land in totu sa natzione. Sa bidda ifroscaiat a giru de su casteddu chi nde est su simbolu e in ue fintzas a su 1918 biviant sos Gran-Ducas de Mecklenburg. Oe su casteddu est imbetzis usadu a sede de su parlamentu locale (su "Landtag"). Schwerin est sa prus antiga tzitade de su Mecklenburg-Vorpommern. + Berlin-Est: Berlin-Est (in tedescu Ost-Berlin) est su nòmene usadu, mancari non uffitziale, pro inditare sa parte orientale de sa tzitade tedesca de Berlin, capitale de sa Germània Est de su 1949 (annu de sa fundatzione de sa Repùblica Democràtica Tedesca) a su 1990 (annu cando sa Germània at torradu a s'aunire). Cun sa fine de sos cumbatimentos de sa II Gherra Mundiale sa bidda, comente su territòriu natzionale, fiat difatis partzida in bator setores, onniunu ocupadu militarmente de unu de sos istados binchidores: Istados Unidos, Renniu Aunidu, Frantza e Unione Soviètica. Su territòriu de ocupatzione soviètica (chi beniat a èssere totu sa metade Est de sa tzitade), contrariamente a sos ateros fiat mantennidu chirriadu politicamente. Custa cunditzione faghiat de is duas partes Berlin tzitades cun diferentes identidades e istitutziones, chi aparteniant a duos istados "de facto" indipendentes. A primìtziu de sa partzidura, sa parte Est e Ovest de sa tzitade fiant divididas isceti pro su chi pertocaiat is bisuras amministrativas. Sa parte Ovest creschiat però meda prus rica de cussa Est e medas fiant cuddos chi bi disterraiant. Su 13 de austu 1961 is sovièticos cun is autoridades de sa Germania-Est detzidiant de nde pesare unu muru chi poderet cuntrollare custu fenomenu, ma chi in sos fatos segaiat onni possibilidade comunicatzione. Su muru est istadu isciusciadu isceti su 9 de onniasantu 1989. + Puttu sacru nuraghesu: Su puttu sacru nuraghesu est un'istruttura a tempiu ipogeicu chi serbìat, in s'edade de Brunzu, pro addiosare sas Abbas in Sardigna. Si nde atzàpan parìtzos in s'isula sarda e, impàre a sas tumbas de sos zigantes e a sos tempieddos a megaron, sun a testimonia de s'ispiritu relizosu de sos sardos anticos in edade nuraghesa; custos monumentos, chi sun tra sos prus elegantes péri tottu s'isula, sun un'esempiu craru de s'abilesa architettonica issòro e sun fìntzas de importu pro accraràre cantu si tenìan in cunsideru sos cantaros de abba. In su mundu bi at atteros esempios de puttos sacros, comente cussu de Gârlo in Bulgaria. + Condaghe: Su condaghe (puru condache o condaxi, a secunda de su trettu zeograficu) est una paraula chi benit dae su bizantinu "κοntàkion" e fit unu documentu amministrativu in imprèu de sa Sardigna bizantìna e de sos Judicados, tra su segulu de XI e de XIII. A su cumìntzu bolìat definire una regòrta simpre de attos de donu a sa Cresia; a pùstis su signìficu est bènnidu prus a largu, descriende unu rezistru in ue bi aìat collìdas notas chi pertoccan attos notariales e zuditziàrios comente daturas, tràmutos, cummèrtzios e chertos, cun sa boluntade de nde fagher consultassione si bi aìat calchi cuntrastu o cuntierra. Bi at fìnas unu condaghe laicu chi si depet a Barisone III de Torres, judiche de su Logudoro chi, in su 1190, aìat fattu fàgher un'elencu de tottus sos donos fattos a s'Ispidale de Santu Lenardu de Bosove. Esistin puru condaghes de fundamentu, chi s'orizine issòro est in su tempus bassu-medievale e còntan fattos istoricos in subra de comente si an cunsacràdu sas cresias. Tra custos bi est su Condaghe de S.Gavinu, de S.Maria de Tergu, de sa Trinidade de Saccargia. Sos condaghes fin maniscrittos in peddecaminu chi si isterrìan pro mediu de un'asta, pighende in su tempus s'apparentzia de liberos in tottu e pro tottu. Sa prus parte de sos condaghes si iscriìat in "scriptorias" de monasteriu, francu cussos de Santu Pedru de Silki, de Santu Nicola de Trullas, de Santu Migheli de Salvenor e de Santa Maria de Bonaccattu. Sos condaghes sun de importu finas ca sun a testimonia de su sardu, in imprèu uffitziale giàe dae custos tempos antigos. + Repùblica Federale Tedesca: Sa Repùblica Federale Tedesca (in tedescu: Bundesrepublik Deutschland o BRD), prus communemente narada "Germània Ovest" fiat unu istadu de s'Europa, esistidu de su 1949 a su 1990, annu de aunimentu a s'àtera ex repùblica tedesca, chi beniat a èssere sa "Germània Est", o pro usare su nomine uffitziale sa "Repùblica Democràtica Tedesca". Sa Germània Ovest fiat istadu fundadore de s'Unione Europea. @@ -18134,6 +22448,7 @@ Mancari uffitizialmente soberana, sa Germània Ovest est abarrada ocupada de is tropas istràngias americanas, inglesas e frantzesas (aici comente sa Germània Est de cuddas Sovièticas), agatende·sì·nche in territòriu de opositzione in su cuntestu de sa Gherra Frida. Su 3 de santugaine 1990, unu annu a pustis de s'isciusciamentu de su Muru de Berlin, is duos istados tedescos si sunt aunidos. Is territòrios de sa Germània Est sunt istados uffitzialmente tzedidos a sa de s'Ovest e cunvèrtidos a su sistema de s'istadu federale. In su 1991 is tropas istràngias ocupantes si sunt retiradas. + Euskaltzaindia: S'Euskaltzaindia, in sardu Academia Reale de sa Limba Basca, in limba ispagnola Real Academia de la Lengua Vasca, est s'istitutzione linguìstica ufitziale incarrigada de sa normativizatzione linguìstica de sa limba basca. Fundada in su 1919 tenet sa funtzione de regulare e ghiare s'isvilupu de su bascu. @@ -18145,6 +22460,7 @@ Su nùmeru de sos acadèmicos est 23, chi 20 tenent s'euskara comente limba materna (in nadale de su 2005). Sunt acadèmicos ordinàrios: Presidente e segretàriu. Su presidente de s'Euskaltzaindia est Andres Urrutia Badiola, notàriu, economista e iscritore; su segretàriu est Xabier Kintana Urtiaga, filòlogu e iscritore. + Academia de la Llingua Asturiana: S'"Academia de la Llingua Asturiana" (in sardu "Acadèmia de sa Limba Asturiana") est un'ente de su Guvernu de Astùrias fundadu su 15 de nadale de su 1980 pro s'istùdiu, sa normativizatzione, sa promotzione e sa normalizatzione de s'asturianu. In su 1981 s'Academia at publicadu sas primas normas de iscritura istandard: ""Normes Ortográfiques y Conxugación de Verbos"". A pustis sa ""Gramática de la Llingua Asturiana"" in su 1998 e in su 2000 su ""Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana"". @@ -18153,18 +22469,22 @@ S'Academia tenet 23 membros ordinàrios, 19 membros currispondentes e 15 acadèmicos de onore. Sos acadèmicos non leant nudda pro s'incàrrigu issoro ma traballant de badas. Presidente. Sa presidente de s'ALLA, dae su 2001, est Ana Cano + Magdeburg: Magdeburg est una tzitade de unos 230.000 abitantes de sa Germània, chi s'agatat in su Land de Sachsen-Anhalt in ue est sea. Est sa segunda bidda pro populatzione in su Land a segus de Halle. In sa tzitade si podet agatare su Palatzu Imperiale de Otto I, primu imperadore de su Sacru Romanu Impèriu Germànicu. In su territòriu de Magdeburg bi sunt duas universidades: sa "Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg" e sa "Hochschule Magdeburg-Stendal". + Musica classica: Pro etimolozìa, sa paragula "classicu" inditat cosa chi serbit a modellu, chi est tantu de importu de esser fundamentale. In su limbazu de cada dìe, chin su nomìnzu de "musica classica" est a inditare sa musica culta europea. Pro "periodu classicu" si intendet s'istajone prus manna de musica culta, chi est in sa secunda meitade de su Settichentos fìntzas a sos primos annos de s'Ottichentos. Sos cumponidores prus mannos e connottos tando fin Haydn, Mozart e Beethoven. Beethoven fit su cumponidore de mesu epoca, tra cussa classica e cussa romantica de atteros comente a Schubert, Schumann, Chopin, Liszt, Wagner e Brahms. + Erfurt: Erfurt est una tzitade de unos 200.000 abitantes de sa Germània, chi s'agatat in su Land de Thüringen, in ue est sea e sa bidda prus manna. Erfurt faghet parte cun is ateras tzitades mannas de Thüringen, Sachsen-Anhalt e Sachsen de sa regione metropolitana de sa Germània Tzentrale. + Patu de Varsavia: Su Patu de Warszawa est istada una alleàntzia militare chi pertocaiat sos istados de ròdia soviètica, firmadu a cuntrapostu cun s'Alleàntzia Atlàntica (prus nodia comente NATO). Sos mermos promitiant de si difèndere parebare in casu de gherra. @@ -18177,10 +22497,12 @@ Isceti s'Albania resissiat a dd'abandonare in su 1968, pro ite contrària a s'invasione de sa Tzecoslovachia, cun totu chi cundannaret sa polìtica de riformas chi s'istadu fiat chirchede de atuare. Cun sa bessida de su patu, s'Albania si fiat noantamas acostada a sa Tzina. Est de su nadale 1988 su bandu de su presidente sovièticu Michail Gorbačëv, chi decraraiat chi s'Unione Soviètica non diat intervenire chi calincuna natzione cheriat bessire de su Patu. Cun custa cuntzessione de libertade, in pagos annos s'est imbàtidos a s'arruta de su communismu. Su 1 de trìulas 1991 in Praga est istadu firmadu su documentu uffitziale de iscontzu de su Patu de Warszawa. + Giuanne Matzeu Garipa: Giuanne Matzeu Garipa (o "Ioan Mattheu Garipa", comente si firmat, nàschidu in Orgòsolo intre su 1575 e su 1585, mortu a bias de su 1640) est s'autore de s'òpera Legendariu de Santas Virgines, et Martires de Iesu Christu publicadu in Roma in su 1627, torradu a imprentare in Nùgoro 1998 (Papiros). In sa premissa de custa segunda editzione, Heinz Jürgen Wolf iscriet «"Ioan Mattheu Garipa est s’iscritore de limba sarda su prus mannu de su sèculu 17. Sende gai, s’òpera sua durante sos sèculos no at interessadu sos crìticos, e paret chi non siat istada connota mancu dae M. L. Wagner. Forsis sa neghe de custu, mancari parzat curiosu, la tenet su fatu chi sos esemplares de sas òperas suas presentes in sas bibliotecas sunt raros a beru"». Garipa cumintzat su Libru cun unu Pròlogu in ue faeddat de "limba sarda" cun craresa: ""Sendemi vennidu à manos in custa Corte Romana vnu Libru in limba Italiana, nouamente istampadu, si benes segundu naran est meda antigu; ue si contenen sas Vidas de algunas Santas Virgines, martires, & penitentes; & acatandelu cun sa letura, qui fuit piu, deuotu, & deletosu, pensesi tenner pro bene impleadu, & honestu su traballu, qui dia leare si lu voltao in limba Sarda pro dare noticia de cuddas assos deuotos dessa patria mia disijosos de tales legendas: persuadendemi det dare guìtu, & satisfacione, assos qui no intenden limbas istragnas, non si poden passijare, recreare, e leare gustu in sos ispaciosos prados, & floridas enas dessos libros Latinos, Italianos & Ispagnolos."" + Luis Alibèrt: Biografia. Luis Alibèrt (Bram, 12 de santugaine de su 1884 - Montpelhièr, 16 de abrile de su 1959; "Louis Alibert" in frantzesu) est istadu unu linguista otzitanu. Est un'autore connotu mescamente in su mundu de s'otzitanismu gràtzias a sa gramàtica, e a su ditzionàriu suo, chi sunt su fundamentu de sa norma otzitana. @@ -18187,11 +22509,13 @@ Alibèrt fiat nàschidu in una famìlia de massajos in ue su otzitanu fiat sa limba naturale issoro. In gioventude fiat gia contràriu a sas ideas radicale-sotzialistas chi fiant fortes tando. Fiat andadu a istudiare Farmatzia in Montreal d'Aude. A pustis aiat istudiad in s'Universidade de Tolosa, in au si fiat interessadua a sa limba e a s'istòria otzitanas. Aiat otentu sos diplomas de istùdios superiores meridionales e de istùdios superiores de istòria. In su mese de nadale de su 1912, si fiat cojuadu cun Maria Lator. Aiant tentu petzi unu fìgiu, Enric, chi fiat mortu in gherra in su 1943, a sos 31 annos. Aiat traballadu comente apotecàriu in Montreal d'Aude dae su 1912 a su 1942. Sòtziu de su Felibritge (Escòla mondina, pustis s'Escòla occitana), fiat istadu redatore capu de "La Tèrro d'Oc". Aiat cumintzadu a s'interessare a sa normativizatzione linguìstica de s'otzitanu a pustis de sa Prima Gherra mundiale. In su "Le lengodoucian literari", impreaiat una grafia afrantzesada. + S'attaccu de sos Zigantes: S' Attaccu de sos Zigantes ("進撃の巨人" Shingeki no Kyojin) est unu manga shōnen de horror e assiòne chi at fattu su mangaka Hajime Isayama. Kodansha lu at prubicàu in su paperi Bessatsu Shōnen Magazine e collìu a pustis in tankōbon. Su manga contat de unu mundu in ube s'umanidade est belle ispèrdia: diffatis, su numeru est imminoricàu e podet viver petzi in intro de tzittades chi las inghìrian roccas enormes pro parare fronte a sos Zigantes, chi cada tantu si ispìttulian sos omines chene resone chi si podat pessare. S'istoria zirat in tundu a su zovanu Eren Jaeger e a sorre sua adottiva Mikasa Ackermann, chi si bìen cambiare de su tottu sa bida pro more de unu Zigante prus mannu chi ghìat sos atteros e si picat sa tzittade issòro, in ube che morit sa mama de sos duos zovaneddos. S'Attaccu de sos Zigantes at tentu sutzessu a lestru meda dae cando est essìu a campu. In su 2010 fit tra sos 13 manga chi los an intitulàos pro su premiu Manga Taishō, at bintu su premiu Kodansha Manga Award de su 2011 in sa categoria "menzus manga pro mannittos" e est in s'editzione de sèichi pro su Premiu Curturale Osamu Tezuka. De su manga bi est essìu fìntzas un'anime, chi at fattu Wit Studio traballande impàre a Production I.G e est direttu dae Tetsurō Araki. + Sotziedade pro sa Limba Sarda: Sa Sotziedade pro sa Limba Sarda est nàschida in su 1987, in Casteddu. Sa finalidade prima de sa SLS est sa de "promòvere, ampliare, difùndere e abbalorare cun cale si siat mèdiu sa connoschèntzia e s'impreu de sa limba sarda" @@ -18198,6 +22522,7 @@ In annos e annos, sa SLS est istada su puntu de referèntzia de sas elaboratziones e gherras in favore de s'unidade e de s'ufitzialidade de sa limba sarda. E custu l'at fatu cun deghinas de cunferèntzias, seminàrios, in deghinas de biddas de Sardigna. Si podet nàrrere chi sa SLS at inauguradu sa traditzione de faeddare in sardu in pùblicu, cosa rara finas a tando. E aiat finas eredadu sa traditzione e sas ideas de su Comitadu pro sa Limba Sarda chi aiat sestadu e promòvidu sa lege de initziativa populare pro s'atuatzione de s'art. 6 de sa Costitutzione de sa RI e su reconnoschimentu de sa Minòria linguìstica sarda, duncas. Ma est istada finas sa sotziedade chi at dadu fortza a su protzessu de istandardizatzione de sa limba sarda, cumintzadu cun su seminàriu internatzionale "Presente de sas limbas minoritàrias e problemas de sa normalizatzione issoro", su 25-9-88, in Santulussùrgiu, e culminadu in su 2001 cun sa LSU e in su 2006 cun sa LSC. Como su presidente de sa SLS est Diegu Corràine. + Kyuss: Is Kyuss (/ˈkaɪ.əs/ ky-əs) fiant unu cumpressu rock americanu, fundadu in su 1987 a Palm Desert de Josh Homme (ghitarreri), John Garcia (boghe), Brant Bjork (tumbarinos) e Chris Cockrell (bassu). A pustis de sa bessida de unu EP in ue si naraiant "Sons of Kyuss", in su 1990 si ddu fiant incurtzadu simpremente in Kyuss e balangiaiant unu mermu nou: Nick Oliveri. @@ -18245,25 +22570,34 @@ Est istadu mermu fundadore de is Queens of the Stone Age. At traballadu fintzas in is progetos musicales de Nick Olivieri, Chris Cockrell e Brant Bjork. Chris Cockrell. Est intradu in is Solarfeast chi ant pubricadu s'album Gossmer in su 1995 e at pubricadu unu album cun su nomìngiu de "Vic du Monte" in su 2005. + Limba mama: Sa limba mama, o L1, de una persone est dontzi limba chi unu imparat pro mèdiu de acchirida limbistica, est a nàrrer simpremente creschènde sena tènner in cunsideru s'imparu in iscola. Èsser de limba mama no est a lu cunfùnder cund unu tènner "sa prima limba", chi est cussa chi unu imparat a primu, cando est piseddu, dae sos parentes suos. + Innu natzionale: S' innu natzionale est unu iscrittu musicale cund un'argumentu patriotticu e, a bortas, relizosu, chi unu istadu natzionale o ente derivadu issèberat de manéra uffitziale comente innu de una comunidade politica particulare. Cando si sonat, a su solitu cando bi at una die istitutzionale de festare, si dìat figurare s'unidade e/o rappresentatividade de cussa natzione. Tando si tenet in cunsideru comente unu de sos medios pro chi su cuntzettu de istadu, atteramente astrattu e duncas bastante difficurtosu de pònner a realidade, si podet ozettivare in calicuna cosa de cuncretu. + Limba de sos Sinnos Adamorobe: Limba de sos Sinnos Adamorobe (AdaSL) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est ads. L'AdaSL è usata anche in Ghana (6.000). + Limba de sos Sinnos Egitziana: Limba de sos Sinnos Egitziana (EgySL) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est esl. L'EgySL è usata anche in Egittu. + Limba de sos Sinnos Lìbica: Limba de sos Sinnos Lìbica (LybSL) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est lbs. L'LybSL è usata anche in Lìbia. + Limba de sos Sinnos Giapponesa: Limba de sos Sinnos Giapponesa (Nihon Shuwa) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est jsl. Sa Nihon Shuwa è usata anche in Giappone (300.000). + Limba de sos Sinnos Thailandesa: Limba de sos Sinnos Thailandesa (ThaiSL) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est tsq. Su ThaiSL è usata anche in Thaìlandia (300.000). + Palm Desert: Palm Desert est una tzitade de sa Califòrnia, in sos Istados Unidos, chi s'agatat in sa Contea de Riverside. Sa bidda est crèschida meda in presse, mascamente in sos annos '80 de su sèculu XX. In su 1980 teniat difatis unos 12.000 bividores, ma giai deghe annos prus a tradu, in su 1990, nde contaiat prus de 23.000. Oe tenet unos 50.000 abitantes. + Califòrnia: Sa Califòrnia est unu istadu federadu de is Istados Unidos, chi s'agatat postu in su Sud-Ovest de sa natzione, a làcana cun su Mèssicu. A Nord faghet làcana cun s'istadu federadu de Oregon e a est cun is de Nevada e Arizona. A s'Ovest si ghetat in s'Ocèanu Patzìficu. @@ -18270,11 +22604,13 @@ Cun unos 40 milliones de bividores est s'istadu prus populadu de sos Istados Unidos e su de tres pro istérrida. Est tzentru econòmicu, curturale e fintzas de s'indùstria tzinematogràfica de importu mundiale. Is tzitades prus mannas sunt: Los Angeles, San Diego, San José, San Francisco e sa capitale Sacramento. + Limbas de sa Cina: Sas limbas de sa Tzìna sun sas limbas chi sos 56 grupos etnicos reconnòttos faveddan in Tzina. In Tzina sa limba prus forte, chi si ischirriat in paritzos limbazos diferentes, si connoschet chin su lùmen de Hanyu (tzinesu: 汉语; tzinesu tradissionale: 漢語; pinyin: Hànyǔ) e s'istudiu suo est unu campu accademicu a banda. Hanyu, o limba Han, tenet 8 dialetos in sinu suo: sas differentzias sun goi mannas chi s'unu non si podet cumprender pro chie connoschet s'atteru. Sas limbas chi tenen prus apozu e istudiu in Tzina sun su mongolu, su tibetanu, Uyghur e Zhuang. Sicundu a Ethnologue, sa Tzina tenet 292 limbas galu vivas e una limba morta (Jurchen). Su tzinesu istandard, connottu in Tzina comente Putonghua, est una variedade de su Mandarinu e in continente est sa limba nassionale e uffitziale: issu si fundat in su Beijing e si faveddat péri tottu sa Tzina nord/sudotzidentale chind una cantitade manna de dialettos. Sicomente fachet de limba franca in prus o mancu parte manna de sa Tzina, bi at unu balanzu mannu sotziale, economicu e péri praticu in s'uffitzialidade de su Putonghua. Sas lezes tzinesas non balen pro Hong Kong o Macau e, duncas, custos trettos tenen unu limbazu, su cantonesu, chi est a diversu dae cussu continentale. In prus, est a ammentare chi sas regiones autonomas tenen limbas uffitziales in prus chi lis sun reconnottas. Pro esempiu, su tibetanu est uffitziale in sa Regione Autonoma de su Tibet e su mongolu lu est in Mongolia. + Queens of the Stone Age: Is Queens of the Stone Age sunt unu cumpressu rock americanu formadu in su 1996, chi benet de Palm Desert, in Califòrnia. Nde faghet parte su fundadore Josh Homme (boghe, ghitarreri, pianista), Troy Van Leeuwen (ghitarra, tastiera, tumbarinos, segunda boghe), Dean Fertita (tastiera, ghitarra, tumbarinos, segunda boghe). De pagu s'est azuntu Jon Theodore (tumbarinos). @@ -18311,8 +22647,10 @@ "Lullabies to Paralyze": "Era Vulgaris": "...Like Clockwork": + Thirty Seconds to Mars: Is Thirty Seconds to Mars funt unu grupu alternative rock nàschidu a Los Angeles, California in Istados Unidos. + Interpol (cumpressu musicale): Is Interpol sunt unu cumpressu musicale rock americanu nàschidu in su 1997 in New York. Sa mermadura originale fiat cumponida de: Paul Banks (boghe, ghitarra), Daniel Kessler (ghitarra, boghe), Carlos Dengler (bassu, tastieras) e Greg Drudy (tumbarinos). Drudy at lassadu in su 2000 e Sam Fogarino at pigadu su logu suo. In su 2010, cun s'agabu de sa registradura de s'album de bator fintzas Dengler at lassadu pro sighire unu progetu propiu. @@ -18326,9 +22664,11 @@ S'album de tres, "Our Love to Admire", est de su 2007. Est su primu traballu issoro impare una una major discografica, sa Capital Records, e su primu a no èssere totu produidu de issos.. In su cabudanne 2010 bessit s'album de bator, "Interpol", ma in antis est giai pubricadu in internet su primu single isceberadu:" Lights". Est s'ùrtimu album cun Dengler, chi teniat giai bidea de triballare in àteros progetos. Su 5 de làmpadas 2014, is Interpol daent nova de sa bessida de s'album de chimbe, El Pintor, chi at a bessire su 9 de cabudanne 2014. + Tzinesu classicu: Su tzinesu classicu ("古文", gǔwén, "iscrittu anticu") est una forma scritta de tzinesu anticu, sa limba de sa literadura classica dae s'accabbu de su periodu de sos Beranos e Attonzos a cussu de sa dinastia Han. Su faveddu si impreat fìntzas pro su Tzinesu Literariu (文言文 wényán wén), unu istile tradissionale de tzinesu iscrittu fattu a pìzu de sa limba classica, cosa chi lu fachet diferente dae atteras formas de tzinesu. Su tzinesu literariu fit in imprèu pro tottus sos iscrittos in Tzina fìntzas a su seculu de Binti, e puru in Giappone, Corea e Vietnam in calicunu periodu. Sa prus parte de tzinesos sia at lassàu a palas su tzinesu literariu a favore de sa forma dialettale chistionada, chi est a curtzu de su tzinesu mandarinu. Su tzinesu literariu si connoschet comente '"kanbun" in giapponesu, "hanmun" in coreanu e "Hán văn" in vietnamesu. + Brunzittu nuraghesu: Su brunzìttu nuraghèsu est una iscultura bronzea, tipica de sa Sardigna a s'acabbu de s'edade de Brunzu e a su cumintzu de cussa de su Ferru. Sos istudiodos non sun galu resessios a nàrrer una data pro custas istatuas minores: si credet chi las apan fattas dae su seculu de IX a.C. a cussu de VI a.C., mancàri chi calicunu canticheddu de Arrolli, de su seculu de XIII a.C., apat torràu a apèrrer sa chistione. @@ -18341,8 +22681,10 @@ Galu non si connoschet si custas modas an vìviu a pare o sun sichìas s'una in fattu de s'attera chin su tempus. Museos printzipales. Sas regortas prus bellas si poden pompiare in su Museu Archeologicu Natzionale de Casteddu, in Tàtari, Nugoro e Aristanis, in prus de sos museos ispartos péri sas biddas in ube si poden ammirare sos printzipales zassos archeolozicos de tottu s'isula. + Andernach: Andernach est una tzitade de 29.589 abitantes de su Land Rheinland-Pfalz, in Germània. + Sionismu: Su sionismu est unu movimentu polìticu internatzionale, nàschidu in s'agabbu de su sèculu 19 in mesu de sos ebreos chi istaiant in Europa, cun sa finalidade de afirmare e pònnere in pràtica su deretu de Autodeterminatzione de su pòpulu ebràicu cun s'istitutzione de unu Istadu ebràicu. Su sionismu est parte de su fenòmenu prus ampru de su natzionalismu modernu. Importante ma minoritàriu in su mundu ebràicu pro totu sa prima meidade de su sèculu 20, su movimentu s'est fatu majoritàriu a pustis de sa Shoah. A pustis de sa creatzione de s'Istadu de Israele in su 1948, in ue oe istat belle su 40% de sos ebreos de su mundu, su sionismu s'est trasformadu in movimentu de sustentu internatzionale a sa costitutzione de custu Istadu, in prus de sighire s'agiudu traditzionale a s'immigratzione in Israele ("aliyah"). In tempos modernos, cunforma a una visione polìtica, su termine sionismu inditat sas formas prus radicales de su natzionalismu israelianu. Caraterìsticas. @@ -18354,6 +22696,7 @@ Su sionismu est unu movimentu làicu: dae custu derivat sa cuntierra cun paritzos Ebreos osservantes. Difatis, pro s'ebraismu ortodossu su rennu de Israele diat dèvere torrare cun sa bènnida de su Messia. Pro illestrire sa bènnida sua b'at una manera ebbia: obbeire a sa voluntade divina, est a nàrrere a osservare sos pretzetos ("mitzvot") istabilidos in sa Torah. Fiant contràrios a su sionismu finas sos ebreos riformados (Reformed Jews), narende chi sos ebreos fiant una comunidade religiosa, no unu pòpulu, e chi su rennu messiànicu isetadu no est àteru si no una metàfora pro unu venidore de libertade religiosa, de giustìtzia e de paghe, de realizare in sas sotziedades connotas. In campu làicu, fiant contra a su sionismu su Bund, chi gherraiat pro sa giustìtzia sotziale e s’agualidade de sos deretos in Europa orientale, e sos ebreos de manca, chi pro issos s'antisemitismu si binchet gherrende pro su sotzialismu. Una de sas manifestatziones de custa contrariedade fiat chi sos sionistas no atzetaiant meda sa limba yiddish, e galu de prus sas limbas natzionales europeas, in favore de sa torrada a vida de sa limba ebràica antiga, dae tempus meda impreada petzi in su cultu, comente limba naturale issoro, orale e iscrita, a òpera de Eliezer Ben Yehuda, praticada dae Mendele Moicher Sforim in sa prosa e dae Haim Nachman Bialik in sa poesia. Carchi contrariedade a su sionismu (antisionismu) b'est semper istada in àmbitu ebràicu, sende chi sa cundivisione de s'ideale sionista siat majoritària. Custa contrariedade minoritària ebràica s'est fata prus crara dae sa gherra de sas Ses Dies, finas pro more de sa crèschida cuntemporanea de custu orientamentu crìticu in su mundu, mescamente —ma no ebbia— islàmicu. S’est fata prus manna mescamente a pustis de sa prima gherra de su Lìbanu e de sa segunda intifada. + Baltimora (LSC): Baltimora (in ingresu "Baltimore") est una tzitade de sos Istados Unidos chi s'agatat in s'istadu federadu de Maryland. Est una tzitade indipendente a suta de s'autoridade amministrativa de s'istadu e chi non faghet parte de peruna contea. Est sa prus manna bidda de su Maryland e pigat nòmene de Cæcilius Calvert, segundu barone de Baltimore, fundadore e primu gubernadore de sa Colònia de Maryland. Sa tzitade tenet populatzione de unos 620.000 bividores, ma s'àrea metropolitana Baltimora-Washington arribat a unos 2.700.000. @@ -18367,13 +22710,17 @@ S'istade est caente e ùmida, s'ierru fridu e ùmidu. Su mese prus caente est su de trìulas, cun temperaduras a de die de 33°C e a de note 23°C. Est raru chi artzint subra de is 40°C. In ierru est raru chi is temperaduras calent a suta de is -12°C. Sa propidura est distribuida in totu s'annu. + Sardismu: Su sardismu o natzionalismu sardu est una currente sotziale istruturada culturalmente, linguisticamente e politicamente, chi afirmat sa personalidade natzionale de sa Sardigna. Duncas, afirmat e punnat a pònnere in pràtica su deretu a sa Autodeterminatzione e a sa soberania de sa natzione sarda, in contu de limba e polìtica. Non semper su sardismu tenet itte bidere cun s'indipendentismu sardu. + Catalanismu: Su catalanismu o natzionalismu catalanu est una currente sotziale istruturada culturalmente, linguisticamente e politicamente, chi afirmat sa personalidade natzionale de sa Catalugna e de sos Paisos Catalanos. Duncas, afirmat e punnat a pònnere in pràtica su deretu a sa Autodeterminatzione e a sa soberania de sa natzione catalana, in contu de limba e polìtica. + Baschismu: Su baschismu o natzionalismu bascu est una currente sotziale istruturada culturalmente, linguisticamente e politicamente, chi afirmat sa personalidade natzionale de su Paisu Bascu. Duncas, afirmat e punnat a pònnere in pràtica su deretu a sa Autodeterminatzione e a sa soberania de sa natzione basca, in contu de limba e de polìtica. + New York (istadu): Su New York (ˈjɔək) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos chi tenet a capitale Albany, mancari sa tzitade prus manna e nodia siat New York City. S'istadu s'agatat in su nord-est de sa natzione e tenet làcana a Nord cun su Canada, a Est cun su Vermont, su Massachusetts e su Connecticut, a Sud cun su New Jersey e sa Pennsylvania. A su Sud-Est bessit a mare. @@ -18380,11 +22727,14 @@ Economia. Est sa tzitade de New York chi ghiat s'economia de s'istadu, essende custa printzipale tzentru bancàriu, finantziàriu e de communicatzione in sos Istados Unidos. In sa natzione est su de 3 istados chi produit prus richesa, a fatu de Califòrnia e Texas. Pro su chi pertocat su redditu pro capite est a su postu de bator. + Soberania: Su faeddu soberania, chi benit dae s'isp. "soberanía" (chi derivat dae "soberano", dae su lat. bassu "*superānus", «chi istat in subra»), inditat su podere o s'autoridade chi non tenet àteru podere superiore de ue dipendat in s'ordinamentu polìticu-giurìdicu internatzionale. Sa soberania est sa cunditzione pro pòdere proclamare s'indipendèntzia de unu territòriu o àteras solutziones istitutzionales (federatzione, cunfederatzione). + The Strokes: The Strokes sunt unu cumpressu rock americanu nàschidu in su 1998 in New York City e cumponidos de Julian Casablancas (boghe), Nick Valensi (ghitarra, segunda boghe), Albert Hammond, Jr. (ghitarra, segunda boghe), Nikolai Fraiture (bassu) e Fabrizio Moretti (tumbarinos). Giai de sa bessida de s'album de inghitzu, "Is This It" in su 2001, is Strokes ant tentu luegus unu grandu apretziamentu de sa critica e fortuna cun sas bèndidas. + Vermont: Su Vermont (o [vɚˈmɑ̃(ʔ)) est unu istadu de is Istados Unidos chi s'agatat a su Nord-Est de sa natzione, in sa regione narada Noa Inghilterra. Su Vermont est su de 6 istados prus pitios, su segundu prus pagu populadu de sos Istados Unidos e su solu de sa Noa Inghilterra chi non tenet bessida a su mare. Su lagu Champlain faghet metade de sa làcana Ovest de s'istadu, s'àtera metade dda ispartzit cun su New York. A su Sud tenet làcana cun su Massachusetts, a s'Est cun su New Hampshire e a su Nord cun sa provìntzia canadesa de su Québec. Sa capitale est Montpelier chi, cun unos 7900 residentes est sa prus pitia capitale de istadu de totu sa natzione. Sa tzitade prus manna est imbetzes Burlington, chi at populatzione de unos 42.000 abitantes. @@ -18395,19 +22745,24 @@ Vermont cando ancora indipendente est fintzamentas su primu istadu chi at in parte abolidu s'iscravidade. Su 94,3% de sos bividores de su Vermont est de ratza bianca. Tenet nomìngiu de "Green Mountain State" (istadu de su monte birde) e difatis su nòmene Vermont benit de sa limba frantzesa: Vert Mont (monte birde). + Albany: Albany est una tzitade de unos 94.000 abitantes, capitale de s'istadu de New York in is Istados Unidos. Est fintzas sea de sa "Contea de Albany". + Montpelier: Montpelier est una bidda de 7.855 abitantes de sos Istados Unidos, capitale de s'istadu de Vermont e sea de sa "Contea de Washington". Est sa capitale de istadu prus pitia de sos USA. A su sud de sa bidda colat su frùmene Winooski. S'economia s'apoderat in servìtzios amministrativos acapiados a su rolu de capitale. + Burlington: Burlington est una tzitade de sos Istados Unidos chi s'agatat in s'istadu federadu de Vermont in ue est sa bidda prus manna e sa sea de sa "Contea de Chittenden". Est posta in s'oru de su lagu Champlain, a sa foghe de su frùmene Winooski. In sa tzitade s'agatat una universidade, sa "Vermont University", cun unu istitutu agràriu de importu. In Burlington sunt nàschidos su filosofu John Dewy e su serial-killer Ted Bundy. + Yamato nadeshiko: Yamato nadeshiko ("やまとなでしこ" o "大和撫子") est una paragula giapponesa chi inditat sa pessonificatzione de sa femina giapponesa idealizada, o sa laude de sa bellesa feminina giapponesa chi si intendet prus "pura". Est una metafora chi biet sos frores, bidu chi ponet a pare sos faveddos "Yamato", su lùmen anticu de su Giappone, e "nadeshiko", chi est una pranta chi sa comunidade issientifica connoschet comente "Dianthus superbus" e chi su kanji suo si podet bortare, in sardu, comente "pitzinna galana". Su faveddu si impreat pro inditare, a s'ispissu, una pitzocca chi est zovana e timida e, oje in die, de manera nostalgica pro laudare su chi bi aiat de bonu innantis in sas giapponesas, cosa chi est semper prus diffitzile a atzappare. De cada manera, "Nadeshiko Japan" est fintzas su lùmen de s'iscuadra feminina giapponesa de fùbalu. + Massachusetts: Su Massachusetts (mæsəˈtʃuːsɨts), uffitzialmente "Commonwealth of Massachusetts", est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de sa Noa Inghilterra, a su Nord-Est de sa natzione. Sa capitale est Boston. Pigat làcana a Sud cun is istados federados de Connecticut e Rhode Island, a Ovest cun su de New York, a Nord cun is de Vermont e New Hampshire, a Est si ghetat in s'Ocèanu Atlanticu. @@ -18420,6 +22775,7 @@ In su 1837, su Mount Holyoke College, fiat abertu su primu college pro fèminas. In su 2004 su Massachusetts fiat su primu istadu in sa federatzione a reconnòschere sa cogiada intre pessones de paris sessu. Su Massachusetts est fintzas s'istadu de in ue benint importantes figuras polìticas de is Istados Unidos, comente sa famillia Kennedy. In custu istadu fiant fintzas imbentados is giogos de su basketball e volleyball. S'economia de su Massachusetts s'apoderat subra de s'arta educatzione, sas tecnologias sanitàrias e servìtzios finatziàrios. + Institut d'Estudis Catalans: S'Institut d'Estudis Catalans (IEC) est un'istituzione culturale catalana privada, fundada dae Enric Prat de la Riba, costituida dae una sotziedade acadèmica, sientìfica e culturale, chi tenet comente finalidade s'istùdiu de totu sos elementos de sa cultura de sa Catalugna. Sa "setzione filològica" de s'IEC tenet funtzione de acadèmia de sa limba catalana. S'Istitutu tenet sa sede printzipale sua in Bartzellona in s'Hospital de la Santa Creu, e àteras sedes in totu sos logos de limba e de cultura catalana. @@ -18430,6 +22786,7 @@ Sa normativizatzione de sa limba catalana. A cumintzos de su sèculu 20, su catalanu fiat sa limba naturale e majoritària de sa gente, ma no esistiat galu unu istàndard nen normas o règulas definidas e istabilidas. Prat de la Riba ischiat chi ""de sa cultura catalana s'istadu non si nd'importat e a sas diputatziones nos tocat de suplire a custa mancàntzia de s'istadu favorende s'istùdiu e su megioru de sa limba"", e pro custa resone, in mesu de àteras, aiat detzìdidu de creare s'IEC cando fiat presidente de sa Diputatzione. Sas finalidades fiant de sistematizare unas cantas règulas de iscritura e de promòere su catalanu comente limba de impreu sientìficu, comente fiant istadas presentadas sa die de sa costitutzione:: ""su ristablimentu e s'organizatzione de totu su chi si riferit a sa cultura catalana a beru"" e ""s'istùdiu sientìficu de totu sos elementos de sa cultura catalana"". Sa tarea de sistematizatzione l'aiant incarrigada, in su 1907, a s'ingenieri Pompeu Fabra, unu linguista modernu reconnnotu meda dae sa tzelebratzione de su I Cungressu Internatzionale de sa Limba Catalana, s'annu in antis. Fabra at a ghiare su cunfrontu in sa Setzione Filològica pro isseberare su lèssicu e istabilire sas normas ortogràfica. Su mètodu impreadu fiat su seletzionare sos elemetos comunos de totu sos dialetos locales, in totu su territòriu linguìsticu catalanu. In fines, in su 1913, s'IEC fiat resessidu in s'òpera de publicare sas Normas ortogràficas, chi ant dadu a su catalanu una ortografia formale. Deretu a pustis, si fiat pilisadu unu cunfrontu mannu e tostu pro unos cantos issèberos ortogràficos istabilidos (su prus malu fiat istadu su de iscrìere sos plurales in -"es" e no in -"as"), ma a pagu a pagu fiant istadas atzetadas. Sa Mancomunitat aiat adotadu deretu su catalanu de Fabra, i totu sas istitutziones chi aiat creadu la poniant comente limba veiculare, dae sas iscolas professionales finas a sas iscolas primàrias. In su 1918, Fabra aiat publicadu sa "Gramàtica catalana", adotada in manera ufitziale. Sa Diputatzione l'aiat premiadu creende pro issu sa Càtedra de Limba Catalana (chi nche li fiat istada tirada durante sa prima ditadura). In su 1931, aiat publicadu su "Diccionari General", e in su 1932 s'UB l'aiat nominadu pro sa prima càtedra universitària. + Educatzione: Sa educatzione est s'attividade, chi sas curturas poden cambiare in su tempus, chi est pro s'isvilupu de sas connoschentzias e facultades sotziales e proprias de una pessone. Picande in analisi sa radichina etimologica, su faveddu benit dae su latinu "educĕre" (est a narrer "bocare a campu" o "bocare a fora su chi bi at in intro"), paragula cumposta dae "ē-" ("dae", "foras dae") e "dūcĕre" ("jucher", "ghiare", "battire"). Sicunda de atteros, benit dae s'atteru verbu latinu "educare" ("pesare" in su sentidu de imparare a unu pitzinnu comente si depet istare in su mundu). @@ -18436,9 +22793,11 @@ Sa paragula de "educatzione" a s'ispissu si ponet a pare chin cussa de "imparu", mancari chi s'urtima cherjat inditare una tecnica chi punnat a "trasmitter" sapidorìa. Mancari chi sas istrategias istitutzionales podan esser parte de unu prozettu educativu, su significu de "educatzione" est prus largu e bolet narrer, prusaprestu, a nde bocare a fora una calidade o cumpetentzia chi galu non tenet manera de si esprimer a massimu. Eppuru, mancari chi s'etimologia niet su beru, bi at galu cunfusione meda a pizu de sa paragula. In medas curturas, "educada" est una pessone chi sichit normas sotziales (péri non iscrittas) de manera curreta; in atteras, comente in cussa anglosassone, narrer "education" est su matessi de boler narrer "imparu". Su chi est tzertu, de cada manera, est chi sos duos significos (unu chi pertoccat una pessone ischìa e s'atteru chi pertoccat su cumportamentu chi tenet) sun a curtzu meda, mancari chi non si los depat cunfunder. Bi at tres tipos de educatzione: cussa formale, cussa non formale e cussa informale. Su primu campu de su ischire chi at istudiàu sos problemas a pizu de s'educatzione fit sa pedagogia, chi zirat in tundu de s'educatzione de sos piseddos. Pac'ora est naschia sa dissiplina de sas issentzias de s'educatzione e de sa formatzione, chi pertoccan fintzas s'edade a mannu, fachènde de sa paragula "formatzione" su matessi de "educatzione". + La Sardegna, un itinerario nel tempo: "La Sardegna, un itinerario nel tempo" est unu documentariu de su 1963 cun regìa de Libero Bizzarri dae unu suggettu de Giuseppe Dessì. Su documentariu (divisu in tres partes cun d'una durada totale de guasi tres oras) est unu intimu viaggiu giradu in Sardigna e racontadu dae s'iscritore Giuseppe Dessì. Benin racontados s'istoria e sos ammentos de s'iscritore chi, ortas meda, sunu documentos antropologicos e etnograficos, cuntenit cunfrontos de sas traditziones cun s'era contemporanea de tando. + Connecticut: Su Connecticut (kəˈnɛtɨkət, kuh-net-i-kət) est unu istadu federadu chi faghet parte de sos Istados Unidos e chi s'agatat in su Nord-Est de sa natzione. Faghet parte de sa regione de Noa Inghilterra in ue est s'istadu prus meridionale. Faghet lacana cun is istados federados Rhode Island in s'Est, Massachusetts in su Nord, New York in s'Ovest e in su Sud tenet bessida in sa foghe de su frùmene Connecticut. Sa capitale est Hartford. @@ -18451,11 +22810,13 @@ Is primos bividores suos fiant olandesos e pro metade fiat difatis parte de su territòriu coloniale chi teniat nòmene de Olanda Noa. Is cussòrgias mannas sunt però de su 1630, dèpidos a is inglesos. In su tempus de sa Rivolutzione Americana su Connecticut est istadu una de sas trèighi colònias chi si sunt ribelladas. + Hartford: Hartford est una tzitade de sos Istados Unidos capitale de su Connecticut e sea de sa "Contea de Hartford". Atraessada de su frùmene Connecticut, sa tzitade s'agatat in sa parte tzentrale de s'istadu. Contant unos 122.000 abitantes e est sa segunda prus manna tzitade de s'istadu a segus de Bridgeport S'area metropolitana contat 1.185.000 abitantes. + Rhode Island: Su Rhode Island (/roʊd ˈaɪlɨnd/ o /rɵˈdaɪlɨnd/), uffitzialmente "State of Rhode Island and Providence Plantations", est unu istadu de sa regione de su Noa Inghilterra, in su Nord-Est de sos Istados Unidos de Amèrica. Sa capitale est Providence. Est s'istadu prus pitiu in istèrrida de sos USA, cun su prus bàsciu nùmuru de abitantes, ma cun sa segunda prus arta densidade de populatzione, a fatu de su New Jersey. @@ -18462,6 +22823,7 @@ Tenet làcana a Ovest cun su Connecticut, a su Nord e Est cun su Massachusetts e partzit territòriu de mare cun Long Island in su Sud-Ovest. Rhode Island est istadu sa prima de is trèighi colònias a si decrarare indipendente de su Renniu Auniadu, su 4 de Maju 1776. Est istadu fintzas s'ùrtimu istadu a firmare sa costituzione de sos Istados Unidos. Benit tzerriadu fintzas cun su nomìngiu de "The Ocean State" (s'Istadu de s'Ocèanu). + Pennsylvania: Sa Pennsylvania (/ˌpɛnsɨlˈveɪnjə/), uffitzialmente "Commonwealth of Pennsylvania", est unu istadu de sos Istados Unidos chi s'agatat in su Nord-Est de sa natzione, in sa regione de Mèdiu-Atlànticu e in cussa de is Lagos Mannos. Sa capitale est Harrisburg. S'istadu tenet làcana a Sud-Est cun su Delaware, a su Sud cun su Maryland, a su Sud-Ovest cun sa Virgìnia Otzidentale, a s'Ovest cun s'Ohio, a su Nord-Ovest cun su Lagu Erie e sa provìntzia canadesa de Ontario, a su Nord cun su New York e a s'Est cun su New Jersey. Non tenet bessida a mare. @@ -18468,11 +22830,13 @@ Est atraessadu in mesu de sos Montes Apalacos. Sa Pennsylvania est su de 33 stados prus mannos, su de 6 prus populados e su de 9 cun densidade majore. Is tzitades prus de importu sunt Filadelfia, Pittsburgh, Allentown e Erie. Est istadu fundadore se is Istados Unidos. + Lippia dulcis: Sa lippia dulcis (o Phyla dulcis) est un'ispetzie de erba chi creschet in Messicu de zosso, su Caribe (Cuba, Hispaniola e Puerto Rico), America tzentrale, Columbia e Venezuela. Si connoschet chin paritzos lùmenes, cumpresos "erba durche azteca", "erba de mele", "hierba dulce" e "tzopelic-xihuitl" (Nahuatl). Su frore de sa pranta si podet bender comente "dushi" ("durche" in papiamentu). Impreu. Custa pranta la impreàban istoricamente comente tùcaru naturale e medìchina in Messicu e America tzentrale. Fit in imprèu fitianu de sos Aztecos e battìa a foras cando la aìan connotta sos colonitzadores ispagnolos. Su sapore durche meda est traballu de unu compostu de sesquiterpene connottu comente hernadulcine, chi fit iscopertu in su 1985 e chi nde faveddàbat puru su fisicu ispagnolu Francisco Hernández in su seculu de XVI. + Virgìnia Otzidentale: Sa Virgìnia Otzidentale (in ingresu West Virginia: /ˌwɛst vərˈdʒɪnjə/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos, chi s'agatat in sa regione de is Apalacos. A intro de sa natzione benit cunsideradu istadu de su Sud, mancari potzat èssere cunsideradu fintzas in sa regione de Atlànticu Mèdiu, Atlànticu de Sud e artu sud. Tenet làcana is su Sud-Est cun s'istadu federadu de Virgìnia, in su Sud-Ovest cun su de Kentucky, in su Nord-Ovest cun su de Ohio, in su Nord cun su de Pennsylvania e in su Nord-Est cun su de Maryland. Sa capitale e tzitade prus manna est Charleston. @@ -18479,21 +22843,26 @@ Sa Virgìnia Otzidentale est su de 41 istados in istèrrida e su de 38 in nùmuru de residentes. Sa Virgìnia Otzidentale est s'istadu de sa Cunventzione de Wheeling, in tempus de sa Gherra de Setzessione, sende chi is meres de terras chi bi biviant teniant pagus iscravos. S'intrada in sa federatzione est de su 20 de làmpadas 1863. Fiat su solu istadu a si formare separende·si de sa Cunfederatzione de is Istados de Sud; est fintzas unu de is duos (s'àteru est su Nevada, chirriadu de su Utah) nàschidos cun sa Gherra de Setzessione. S'istadu est connotu pro is montes, is indùstrias de linna e sas minas de carbone. + Harrisburg: Harrisburg est una tzitade de unos 50.000 abitantes de sos Istados Unidos, capitale de s'istadu federadu de Pennsylvania e sea de sa "Contea de Dauphin". S'area metropolitana, cun 643.820 abitantes, est sa prus manna de bator in s'istadu. + Vìlnius: Vìlnius () est sa capitale de sa Lituània. Posta in su sud-estu de sa natzione, sa tzitade tenet unos 540.000 bividores e est duncas sa prus manna de Lituània e sa segunda prus manna (in fatu a Riga) de is Repùblicas Bàlticas. Sa parte antiga de sa tzitade est istada decrarada patrimòniu de s'UNESCO in su 1994. In su 2009 est fintzas istada Capitale europea de sa Cultura impare a sa tzitade austrìaca de Linz. In s'istòria de Vìlnius, is bividores ebreos ant tentu influèntzia manna fintzas a su sèculu de 20, tantis ca fiat mentuada comente "Gerusalemme de Lituània". + Berna: Berna (in tedescu "Bern", in frantzesu "Berne", in romanciu Berna) est una tzitade de unos 134.000 abitantes de s'Isvìtzera. Communemente cunsiderada capitale de s'istadu, est prus de pretzisu sa sea amministrativa de su Cunsigiu Federale e de is Dipartimentos de sa Cantzelleria de Istadu. S'Isvìtzera difatis non distinghit deaderus una capitale federale. Sa bidda est fentzamentas sea de su "Canton Berna", segundu in sa cunfederatzione pro populatzione. Est sa tzitade de bator prus manna de Isvìtzera a segus de Zürich, Genève e Basel. + YouTube: YouTube est unu zassu web pro cumpartire videos chi tenet sea in San Bruno, California. Su servitziu lu an imbentadu tres ex-impiegados de PayPal in su mese de fearzu de su 2005 e lu mantenet Google dae tardu 2006. Su zassu permittit de ponner, abbaidare e cumpartire videos, e faghet impreu de sas tecnologias "Adobe Flash Video" and "HTML5" pro fagher bider una variedade manna de videos chi sos usuarios che ponen in intro. Su chi bi at sun pelliculeddas minores ("video clips"), videos in ue si ascurtat musica, videos de blog e atteros de educatzione. Su prus de su chi bi at in YouTube est de persones singulas, ma bi at fintzas su contributu de siendas comente sa CBS, BBC, Vevo e Hulu a ammustrare unu pagu de materiale issoro pro mediu de su canale Youtube, gratzias a su programma de "partnership". Zente chi no est rezistrada podet puru abbaidare videos, ma cussos chi lu sun nche poden ponner una cantitade manna. Tottus sas pelliculas chi sa comunidade diat poder cunsiderare comente offensivas o inzulzadoras sun pro sa zente chi est rezistrada e tenet nessi 18 annos ebbìa. Youtube, LLC si lu at comporadu Google pro unu miliardu e 65 miliones de dollaros in su mese de Sant'Andria de su 2006 e commo est parte de su servitziu chi Google ponet a disposta de su publicu. + Valletta: Valletta (in maltesu "Il-Belt Valletta") est sa capitale de Malta. S'agatat in sa parte tzentru-orientale de s'ìsula de Malta e tenet unos 6.700 abitantes. @@ -18501,15 +22870,18 @@ Sa bidda est istada fundada in su 1566 de sos Caballeros Ospitalieros, chi ddi daiant nòmene de su Grandu-Maistru insoro: Jean de la Valette. Su nòmene uffitziale fiat "Humilissima Civitas Valletta "("Sa Prus Umbile Tzitade de Valletta"). S'architetura de sa bidda est prusatotu baroca, cun elementos maneristas e neo-classicos. Valletta est reconnoschida de UNESCO comente patrimòniu mundiale de s'umanidade giai de su 1980. In su 2018 Valletta at a èssere capitale europea de sa curtura impare a Leeuwarden. + Nicosia: Nicosia ( in gregu: Λευκωσία, in turcu: Lefkoşa) est sa capitale e sa prus manna tzitade de s'ìsula de Cipro. In Nicosia s'agatat sa sede de su gubernu e de su parlamentu de sa Repùblica de Cipro. Sa parte setentrionale de sa bidda est capitale de sa Repùblica Turca de Cipro-Nord, chi ghiat sa parte nord de s'ìsula, reconnòschida comente indipendente isceti de sa Turchia. Pro sa comunidade internatzionale est imbetzes territòriu ocupadu de is turcos cun s'invasione de su 1974. Nicosia est sa capitale prus meridionale de s'Unione Europea. + Leeuwarden: Leeuwarden (/ˈleːwˌʋɑrdə(n)/), in limba frisone Ljouwert ([ˈʎɔːw(ə)t]) est sa sea de sa Provìntzia de Frisia, in su Nord de sos Paisos Bascios. Sa tzitade contat unos 95.000 abitantes. In su 2018 at a essere Capitale Europea de Curtura, impare a Valletta. + Olleras: Is olleras, peri ullieras, ispichitos, occhiales o occhialis, funt unu tipu de protesi comunas meda cumpostas de una montadura e de duas lentis adattas a currexiri imperfessionis a sa bista po mori de fìssius de desviadura (est a nai bistacurtza e astigmatismu) o a insufficenzias in sa funzionalidadi de s'ogru. Caratteristicas tecnicas. @@ -18519,6 +22891,7 @@ Importanzia de s'igieni. Chi is olleras no funt lìmpias comenti si spèttat, si podint formai a pagu a pagu depositus ca faint de logu de manixu ideali, po sa crèscia de colonias de microrganismus patogenus, comenti cardulinus e batterus, ca si multiplicant a lestru e tandu podint sissiligai infettamentus a is ogrus. Esistit una flora batterica de cardulinus e batterius ca normalmenti bivint in s'ogru sanu. Is microrganismus patogenus, ca crescint in s'ollera o in sa lenti a contattu brutta, si spainant grassias a s'aria e podint lòmpiri a toccai su biancu de s'ogru, e podint peri sissiligai una cheratiti. + Amsterdam: Amsterdam (/ˌɑmstər'dɑm/)est sa capitale e sa tzitade prus manna de sos Paisos Bascios e s'agatat in sa Provìntzia de Olanda Setentrionale. Su comune de Amsterdam contat unos 820.000 abitantes e prus de 170 natzionalidades e cun s'area metropolitana arribat a unos 2.300.000 bividores. Su tzentru de Amsterdam, inghiriadu de canales de su seculu XII, est patrimoniu de s'UNESCO. @@ -18527,10 +22900,12 @@ Sa tzitade tenet fintzas importantes museos: su Rijksmuseum, su museu Van Gogh, su Concertgebouw, su Rembrandt House Museum, sa domo de Anna Frank, su monumentu in memoria de is omosessuales bochidos in is campos de destrossa nazistas. Amsterdam est famada pro s'apentdìtziu a lughes rujias, "De Wallen", is coffee-shops chi bendint marijuana e derivados de sa cannabis. Su mòtto uffitziiale de Amsterdam est ""Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig"" (Balente, Subrassìda, Misericordiosa). Is tres rughes de Sant'Andria in sa bandera sunt in acapiu cun custos faeddos, mancari bi èsserent giai in antis de su mòtto. + Shkodër: Shkodër (in albanesu narada puru "Shkodra") est una tzitade de unos 108.000 abitantes de s'Albania Nord-otzidentale, sea de su distritu omònimu. Sa bidda daet nòmene fintzas a su lagu in ue si ghetat. A curtzu bi colant sos frùmenes de Drin, Buna e Kir. Shkodër est unu logu de importu pro sa curtura albanesa, cunsiderada sa capitale morale de Albania, est fintzas narada "bàntzigu de sa curtura albanesa". + Protomartyr: Is Protomartyr sunt unu cumpressu musicale post-punk americanu, formadu in su 2008 in Detroit, Michigan. Nde faghent parte Joe Casey (boghe), Greg Ahee (ghitarra), Alex Leonard (tumbarinos) e Scott Davidson (bassu). Istòria. @@ -18541,6 +22916,7 @@ Su 14 de trìulas de su 2015, sos Protomartyr ant dadu annùntziu de sa bessida de su de tres albums, 'The Agent Intellect', acumpangiadu dae sa bessida fintzas de su sìngulu 'Why Do They Shake?'. S'album est programadu pro bessire su 9 de santugaine suta eticheta Hardly Art Records. Istile Musicale. Sa musica de is Protomartyr benet cunsiderada comente ammesturu de post-punk, punk-rock e garage-rock. Fitanias is cumparàntzias cun cumpressos de is annos '80, prusatotu cun Wire, Fall, Pere Ubu, e àteros comente Constantines e is canteapares Iceage. + Michigan: Su Michigan () est unu istadu federadu de su Nord de sos Istados Unidos chi s'agatat in sa regione de is Lagos Mannos. Su nòmene benit de su Lagu Michigan, chi ddu pigat de unu acontzu frantzesu de su faeddu "mishigamaa", chi in limba Ojibwe cheret nàrrere "Abba Manna". Sa capitale est Lansing e sa tzitade prus manna Detroit. @@ -18551,6 +22927,7 @@ Fintzas a su 1800 s'area fiat parte de su prus istèrridu "Territoriu de Nord-Ovest", e a coa partzidu in is territòrios de Michigan, e in parte de s'Indiana. Su Michigan est intradu in s'Unione su 26 ghennàrgiu 1837 e comente istadu de 26. In pagu tempus s'est pois mudadu a tzentru industriale e cummertziale de importu mannu, chi atiraiat s'arribu de emigrantes. S'economia de est in die de oe meda disvariada, ma su Michigan est connotu prusatotu pro s'indùstria automobilistica, sende chi in Detroit b'ant is sedes de is tres prus mannas cumpangias de automobiles de sos USA. S'economia de sa Penisula de Subra, chi est pagu populada e rica de risursas naturales, s'apoderat in manna parte a subra de su turismu, sa Penisula de Giassu est imbetzes tzentru de manìgiu, de servìtzios e de indùstria de arta tecnologia. + Iceage: Is Iceage sunt unu cumpressu punk-rock de Copenaghen, Danimarca, fundadu in su 2008, annu candu sos mermos teniant isceti 17 annos. Istoria. @@ -18557,6 +22934,7 @@ S'album de inghitzu, "New Brigade", est bessidu in su mese de ghennàrgiu de su 2011 in Danimarca e chimbe meses in fatu, in làmpadas, in is Istados Unidos. In su freargiu 2013, est bessidu su segundu album, "You're Nothing", chi at tentu apretziamentu mannu de sa critica. Su 6 de santugaine 2014 bessit s'album de tres, "Plowing into Field of Love", ma singulos estratos podent giai èssere agatados in internet de su cabudanne. + Minnesota: Su Minnesota (/mɪnɨˈsoʊtə/) est unu istadu federadu de is Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in sa regione de su Midwest. Sa capitale est Saint Paul, ma sa tzitade prus manna est Minneapolis. S'istadu est su de 32 a èssere intradu in s'Unione, su 11 maju 1858. Su nòmene Minnesota benet de unu faeddu "dakota"" "chi cheret nàrrere "abba lìmpia". @@ -18566,10 +22944,12 @@ Sa prus parte de sa populatzione est de orìgines Iscandinavas o de sa Germània. Is minorias etnicas sunt imbetzes in pertzentuale de abitantes pagu rapresentadas (unos 11%). Su Minnesota est connòschidu de bisura polìtica pro s'amesturu de orientadùras e pro sa manna partetzipatzione populare a su votu in is eletziones. Est unu de is istados de is USA in ue is abitantes sunt prus in bona salude e tenent is prus artos livellos de educatzione. Su Minnesota est fintzas naradu "Terra de sos 10.000 Lagos". + Saint Paul: Saint Paul est una tzitade de unos 287.000 abitantes se sos Istados Unidos, capitale de s'istadu federadu de Minnesota, e sea de sa Contea de Ramsey. Est sa segunda tzitate prus manna de s'istadu, a fatu de Minneapolis. Sa tzitade est atraessada de su 45° parallelu Nord. Su puntu pretzisu in ue su parallelu passat est sinniadu in una lastra de pedra. Saint Paul e Minneapolis, chi s'agatat in s'àtera riba de su frumene Mississippi, sunt connòschidas comente "Twin Cities" (tzitades copiolas). Saint Paul s'iscerat però pro tènnere architeturas traditzionales prus cunserbadas in logu de gratatzelos. + Alaska: S'Alaska (/əˈlæskə/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de America, chi s'agatat a su cabu prus setentrionale de su Cuntinente Americanu. Sa capitale est Juneau, ma sa tzitade prus manna est Anchorage. Su nòmene Alaska (in cirillicu Аляска) ddi fiat dadu in su perìodu coloniale de is russos e dependiat de unu faeddu in una limba Aleutina, chi cheret nàrrere "cosa chi est posta a s'atzione de su mare". Est fintzas connotu comente "Alyeska", faeddu de matessi orìgine chi cheret nàrrere "Terra Manna". @@ -18580,14 +22960,17 @@ S'Alaska est istadu comporadu a sa Russia de sos Istados Unidos a su prètziu - fintzas tando baratu - de 7,2 milliones de dòllaros su 30 de martzu de su 1867. In antis de bènnere ordingiadu a territòriu at tentu medas mudàntzias amministrativas. Est istadu ammìtidu in s'Unione su 3 de ghennàrgiu 1959. Fiat su de 49 istadu a b'intrare. Economia. S'economia s'apoderat prus a totu cun s'istratzione de petròliu, gas naturale e indùstrias de pische. Fintzas su turismu est una faina de importu. + Anchorage: Anchorage est una tzitade de unos 282.000 abitantes de sos Istados Unidos chi s'agatat in su Sud de s'istadu federadu de Alaska, in ue est sa bidda prus manna. Bi bivet prus de su 40% de is residentes de s'istadu. Est fintzas sa tzitade cun prus de 100.000 abitantes prus setentrionale de totu su Nordamèrica. Est sa bidda cun is tassas prus bascias de sa natzione. Su Clima de Anchorage est - segundu sa classificatzione Köppen - "sub-articu", mancari meda abonatzadu de s'efetu de su mare. In istadiale tenet temperaduras addedie intra 13°C e 26°C, in ierru intre -15°C e -1°C. Su periodu de s'annu prus proinosu est a sa fine de s'istadiale. + Juneau: Juneau (ˈdʒuːnoʊ) est una tzitade de unos 32.000 abitantes, capitale de s'Alaska, in sos Istados Unidos. Su nòmene de Juneau benet de unu chircadore de oru, "Joe Juneau", chi a sa fine de su seculu XIX aiat iscobertu in sa zona una vena de oru. + San Diego: San Diego (/ˌsæn diːˈeɪɡoʊ/) est una tzitade de sos Istados Unidos, e una de sas printzipales de sa Califòrnia. Est fintzas sea de sa contea omònima. S'agatat in sa costera de s'Ocèanu Patzìficu in su Sud de sa Califòrnia, a unos 200 Km de sa tzitade de Los Angeles e pagu a tesu de sa làcana cun su Mèssicu. @@ -18595,11 +22978,13 @@ Antigamente abitada de su populu "Kumeyaay", San Diego est istadu su primu logu de sa costa otzidentale Nord-americana isproradu de is colonizadores europeos. Sa prima cussòrgia europea est de su 1769. In su 1821 San Diego fiat parte de s'istadu indipendente de Mèssicu e de su 1850, a pustis de sa Gherra Messicanu-Americana est parte de sos Istados Unidos impare a sa Califòrnia. Sa tzitade, chi pigat parte a s'area metropolitana de San Diego-Tijuana est tzentru econòmicu in sa regione. + Providence: Providence est una tzitade de unos 180.000 in sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Rhode Island. Est fintzas sea de sa "Contea de Providence". Su nòmene de Providence est dèpidu a Roger Williams, in onore de sa "Providèntzia misericordiòsa de Deus" (God's Merciful Providence) cando, a pustis chi is puritanos dd'aiant bogadu de su Massachusetts, aiat agatadu su logu. In passadu est istada una de is primas tzitades industriales de sa natzione, nodia in su traballu de prata e de prendas. In die de oe est tzentru econòmicu, culturale e politicu de su Rhode Island. Est sa tzitade prus manna de sa Noa Inghilterra in fatu a Boston. + New Jersey: Su New Jersey est unu istadu federadu de sos Istados Unidos, chi s'agatat in is regiones de su Nord-Est e de su Mèdiu-Atlànticu. Sa capitale est Trenton, sa tzitade prus manna est Newark. Tenet làcana a su Nord e a s'Est cun s'istadu federadu de New York, a su Sud-Est e Sud cun s'Otzèanu Atlànticu,a su Sud-Ovest cun su Delaware e a s'Ovest cun sa Pennsylvania. @@ -18607,6 +22992,7 @@ Sa zona de su New Jersey est istada bìvida pro prus de 2.800 annos de pòpulos nativos. Sunt de primìtziu de su sèculu XVII is primas cussòrgias olandesas e isvedesas. A fatu de issos sos inglesos nd'ant pois pigadu cuntrollu. Fiat tando assignadu comente colònia a Sir George Carteret e John Berkley, primu baròne de Berkeley de Stratton, chi dd'aiat dadu nòmene de su logu de nàschida suo: Jersey, una de is Ìsulas de su Canale. De in cue New Jersey. Su New Jersey est istadu logu de batallas de importu mannu in sa Rivolutzione Americana. De su sèculu XIX, cun sa rivolutzione Industriale, s'istadu agatende·sì inghiriadu de tzitades mannas comente Boston e New York a su Nord e Philadelphia, Baltimora e Washington D.C. a su Sud, est imbàtidu a unu artu livellu de isvilupu. Est oe unu de is istados federados prus ricos de is Istados Unidos. Su New Jersey tenet nomìngiu de ""The Garden State"" (S'Istadu Giardinu). + Boston: Boston (/ˈbɒstən/) est sa capitale e sa prus manna tzitade de s'istadu federadu de Massachusetts, in sos Istados Unidos. Est fintzamentas sea de sa "Contea de Suffolk". Boston est sa prus manna bidda de sa Noa Inghilterra cun populatzione de unos 646.000 bividores, e sa de 24prus manna in sos USA. Est pois su tzentru de una manna àrea metropolitana sa prus manna de deghe in sa natzione, narada Greater Boston, chi contat 4.5 milliones de bividores. @@ -18615,6 +23001,7 @@ In Boston sunt istadas abertas sa prima iscola pùblica (1635) e sa prima metropolitana (1897) de sos Istados Unidos. In die de oe in Boston bi sunt meda colleges e universidades de importu, chi nde faghent tzentru internatzionale de arta educatzione e de meighina. S'economia de sa tzitade s'apoderat fintzas cun sa finantza, is servìtzios de affàrios e atividades de guvernu. Boston tenet is prus artos costos de sa vida de sa natzione, cuntantu custu est in sa classìfica de is tzitades prus bivìbiles de su mundu. + Lista de tribù nuraghesas: Acò una lista de tribù nuraghesas, postas in accordu de sa provintzia latina o su trettu in ube vivìan. Calicuna est una tribù, atteras sun prusaprestu unu grustu de tribù cunfederadas. Innàntis de sa conchista romana in su seculu de Tres A.C., bi aìat tres populos chi istàban in sas duas isulas sorres: sos Cossos (chi fin in Sardigna ma an dàu su lùmen issòro a s'isula chi lis fit a curtzu), sos Balares e sos Ilienses. Cadaunu tenìat in sinu suo paritzas tribù minores. Chin sa conchista romana, sos latinos aìan fundàu sa provintzia de Sardigna e Cossiga ("Provincia Sardinia et Corsica"), chi tando benìat a secunda provintzia de sa Repubrica Romana a esser fatta, a pùstis de cussa de Sitzilia. @@ -18621,13 +23008,16 @@ S'appartenentzia etnicu-limbistica de sos Sardos anticos est galu a istudiare. A commo si ischit chi dìan poder esser aggantzàos a Ibericos e Acuitanos, chi fin populos pre-indoeuropeos e chi, duncas, faveddàban limbas pre-indoeuropeas: s'acuitanu (babbu de su bascu modernu) e s'ibericu. Bi at fintzas sa possibilidade chi sos nuraghesos tenìan lìgamines istrintos chin sos Etruscos e atteros populos tirrenicos. Pro more de custos cussideros, sos nuraghesos puru dìan poder esser istàos pre-indoeuropeos. Sos nuraghesos sun sos avos de sa prus parte de Sardos e Corsicanos chi viven in sas duas isulas oje in die, e sa limba o limbas issòro, comente su paleo-sardu, sun a fundamentu de su sardu e corsicanu modernu (ambosduos pertenen a sa camba nou-latina). Unu de sos Populos de su Mare, sos Shardana o Sherden, fin mancàri una populassione sarda o unu grustu de tribù aunìdas chi fit bènnia a Sardigna in anticorju classicu. Si sos Cossos fin unu populu ligurìnu e unu grustu de tribù de radìchina tzelta indo-europea, tando fin a diversu dae cussos sardos. "Nuraghesu" dìat poder indittare prus unu lùmen zeograficu e istoricu pro paritzas populassiones de erentzia diferente, chi nono unu populu ebbìa de orizine singula. + Trenton: Trenton est una tzitade de unos 85.000 abitantes, capitale de su New Jersey e sea de sa "Contèa de Mercer". Sa bidda est cunsiderada parte de s'àrea metropolitana de Greater New York City. Est sa tzitade prus manna de deghe in New Jersey. S'orgine de Trenton torrat a su mancu a su 3 de làmpadas 1719, cando sa tzitade benet amentuada chistionende de unu cabu de politzia. A su tempus faghiat parte de sa Contèa de Hunterdon. Est diventada capitale de su New Jersey su 25 de onniasantu 1790. + Newark: Newark (/ˈnuː.ərk/ o /nʊərk/) est sa prus manna tzitade de s'istadu federadu de New Jersey, in sos Istados Unidos, e sea de sa Contea de Essex. Tenet populatzione de unos 280.000 abitantes, chi nde faghet su comune prus populosu de 67 in sa natzione. Newark est partzida in chimbe distretos. In sa tzitade b'est su parcu de Branch Brook, su prus antigu parcu de contea in sos Istados Unidos, e su prus mannu de sa natzione chi tèngiat àrbures de carèsia (unos 4.300). + Mississippi (istadu): Su Mississippi (/ˌmɪsɨˈsɪpi/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de America chi s'agatat in sa regione de is Istados Unidos de Sud. Sa capitale e prus manna tzitade est Jackson, chi tenet unos 175.000 abitantes. Su Mississippi pigat làcana a su Nord cun s'istadu federadu de Tennessee, a s'Est cun su de Alabama, a s'Ovest e Sud-Ovest cun sa Louisiana, a s'Ovest peri frùmene Mississippi cun s'Arkansas. In su sud tenet bessida a mare in su Gulfu de Messicu. @@ -18638,11 +23028,13 @@ Fintzas a su 1930 sa majoria de is bividores in Mississippi fiat de etnia afro-americana. In sa prima metade de su seculu XX manna parte de sa populatzione niedda est emigrada in is istados de su Nord, in ue podiant tènnere prus possibilidades. In die de oe su 37% de is abitantes est nieddu, ma sa majoria de sa populatzione tenet antepassados chi fiant iscravos betidos de s'Africa. B'at fintzas chi tenet orìgines de nativos americanos. Su Mississippi controit sos cògios omosessuales e non reconnoschet ne sos de is àteros istados federados ne sos de foras. Est s'istadu prus cunserbadore e pòburu de sos Istados Unidos. + Clannad (visual novel): Clannad ("クラナド" Kuranado) est una visual novel giapponesa chi at fattu e prubicàu sa Key in su 28 de aprile de su 2004 pro sos PC a sistema Windows. Mentras chi sos primos duos videojocos de Key, Kanon e Air, fin essios a primu comente jocu pro zente manna e a pustis fattos ozetu de tzensura pro sos mannittos, Clannad est essiu pro tottu sas edades. Lu an fattu a pustis fintzas pro sas consoles PlayStation 2, PlayStation Portable, Xbox 360, PlayStation 3 e PlayStation Vita. S'istoria zirat in tundu de sa bida de Tomoya Okazaki, unu delincuente chi in iscola superiore si atobiat chin zente meda e chi la azuat a isorver sos problemas suos. "Clannad", in gaelicu, sicunda a s'autore, diat boler narrer "familia", ma custu no est curretu ca "Clannad" est un'acronimu de una band irlandesa. Sa jocabilidade de Clannad sichit un'istoria chi ammustrat paritzas bìas de picare, e contat su rapportu de sas chimbe zovaneddas chin su protagonista. Su jocu fit cussu pro PC chi aìat bèndiu menzus in Giappone, e bi aìat fìntzas in sa "top 50" a pustis puru. Key si est allargada, fachende puru unu spin-off chi si narat "Tomoyo After: It's a Wonderful Life" in su mese de Sant'Andria de su 2005, chi contat menzus s'istoria de Tomoyo Sakagami, una de sas chimbe pitzocas printzipales. Clannad at tentu goi mannu sutzessu chi at péri isbarcàu in atteros media. Bi nd'at 4 manga, light novels, art books e album de musica. Est essiu fintzas unu film de sa Toei Animation in su mese de Capidanne de su 2007, chi li an sichìu derettu duas serias anime bene collìas a libellu de prubicu. + Jackson: Jackson est sa capitale e sa tzitade prus manna de s'istadu federadu de Mississippi, in sos Istados Unidos. Cun sa tzitade de Raymond est fintzas una de is duas seas de sa Contèa de Hinds. Jackson tenet unos 175.000 abitantes, cun populatzione chi andat abascende·sì, sende chi in s'annu 2000 nde contaiat prus de 184.000. S'area metropolitana lòmpet a populatzione de unos 540.000 bividores. @@ -18649,16 +23041,21 @@ Sa bidda pigat nòmene de Andrew Jackson, generale de esertzitu chi in su 1812 aiat ghiadu sa Batalla de New Orleans contra sos inglesos, elèghidu pois presidente se sos Istados Unidos. Jackson est tzitade de mùsica, e medas sunt is musitzistas de gèneres "blues", "gospel" e "jazz". Est istada pro meda tempus nodia fintzas pro is nightclubs illegales. Su mòtto de Jackson est "City with Soul" (Tzitade cun Anima). + Antoni Lo Frasso: Antoni Lo Frasso, Antoni Lofrasso o Antonio de Lofraso (1540, S'Alighera - 1600, Barcellona) fit unu poete sardu chi at viviu in sa secunda meitade de su seculu de XVI. Est connottu meda in Ispagna pro su traballu suo printzipale "Los diez libros de Fortuna de Amor" (Barcellona, 1573), chi si lu aìat torràu a bìer Pedro de Pineda (Londra, 1740), unu ebreu ispagnolu, chin tottu probabilidade a cusseguentzia de su zudissiu literariu bonu chi su fentomadu Miguel de Cervantes li daet (Don Quijote, I, 6), in ube su libru si sarvat dae ch'esser furriàu a focarone. Sas pacas novas chi si connoschen de sa bida sua sun in sos traballos suos. In cughe, nanchi fit unu sordàu in s'esertzitu ispagnolu accusàu de nch'aer mortu a unu pro cajone amorosa. Nànde semper chi non bi aìat curpa, fit comùncas postu in obbricu de sìche fughire a Barcellona. In ibe prubicat su primu iscrittu suo in su 1571, intitulàu "Los mil y dozientos consejos y avisos discretos sobre los siete grados y estamentos de nuestra humana vida", opera moralista e paremiolozica in ube su poete daet cussizu a fizos suos. Un'atteru est '"El verdadero discurso de la gloriosa victoria", in ube allegat de s'isperientzia sua in sa battalla de Lepanto e mancàri aìat pòtiu bìer a Cervantes. Su fentomu prus mannu est peròe cussu chi li daet "Los diez libros de Fortuna de Amor" (1573): in custu libru, su poete sardu fachet imprèu de un'ispagnolu prennu de catalanismos, e bi at péri calicuna poesia in sardu: duos sonettos («Cando si det finire custu ardente fogu» y «Supremu gloriosu exelsadu») e unu poema in ottavas reales. Est cosa de importu mannu, ca est sa prima testimonia de lirica amorosa iscritta in limba sarda. Custu est ca mancàri Lo Frasso connoschìat sa poesia traditzionale sarda e, in prus, fachìat parte de su tzirculu de intelletuales sardos chin a capu Jubanne Frantziscu Fara e Hieronimu Araolla. Ammentande chi su nessu "qu-" est imprestàu dae s'ispagnolu e si depet legher "k", acò un'ottava de sa poesia sua in sardu: Eppuru, Lo Frasso fit ozettu de satira de Miguel de Cervantes ind unu passazu de su "Viaje del Parnaso" (III, vv. 238-272), in ube si proponet chi si lu ghettet a mare comente sacrifìssiu pro Scilla e Cariddi, pro picare su permissu issòro de poder colare in securesa pro cussu mare periculosu: su «"poeta sardo"» lu sarvat tando su deus Mercuriu: + Non dimenticar: Sos autores fin istados G. Redi e M. Galdieri. + 1951: S'annu 1951 (MCMLI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu gregorianu. + Silvana Mangano: + Acadèmia Pontificale de sa Latinidade: S'Acadèmia Pontificale de sa Latinidade (in latinu "Pontificia Academia Latinitatis") est un' istitutzione collocada in Vaticanu, suta de sa responsabilidade de su Cussìgiu pontificale pro sa cultura, fundada dae papa Beneditu XVI su 10 de santandria de su 2012, in su "motu proprio" "Latina Lingua" ("De sa limba latina"). Missione. @@ -18670,21 +23067,25 @@ Organizatzione. S'Academia est cumposta dae unu presidente e dae unu segretàriu, nominados dae su papa pro unu mandadu de chimbe annos renoàbiles e dae membros —màssimu chimbanta— nominados dae su segretàriu de Istadu. Sa creatzione de s'Acadèmia ìmplicat sa supressione de sa fundatzione "Latinitas" creada dae Pàulu VI in su 1976. Su primu presidente de s'Acadèmia est su professore Ivano Dionigi. + METZ (grupu musicale): Sos METZ sunt unu cumpressu noise-rock de Toronto, Canada. Formados in su 2008, is cumponentes sunt Alex Edkins (boghe e ghitarra), Chris Slorach (bassu), Hayden Menzies (Tumbarinos). S'album de inghitzu, omònimu, est bessidu in su 2012. Est de su 17 de friàrgiu 2015 s'annùntziu uffitizale de unu album nou, "METZ II", cun sa bessida de su primu sìngulu "Acetate" e de su video musicale. S'album est bessidu su 5 de maju in Nordamèrica e sa die in antis aterue. + Eagulls (cumpressu musicale): Sos Eagulls sunt unu cumpressu post-punk ingresu chi benit de sa tzitade de Leeds. Is cumponentes sunt Mark Goldsworthy (ghitarra), Henry Ruddel (tumabrinos), Liam Matthews (ghitarra), Tom Kelly (bassu), and George Mitchell (boghe). Istòria. Is Eagulls nàschent in su 2010, annu cando bessit su primu "single", 'Council Flat Blues', cun sa "Not Even Records". Est de su matessi annu s'EP cun omònimu a su cumpressu, cun s'eticheta canadesa "Deranged Records". In su 2013 firmant cuntratu cun sa "Partisan Records" e in su martzu 2014 bessit s'album de inghitzu, "Eagulls". Arretzint luegus s'atentzione de s'imprenta siat natzionale siat internatzionale, cun pàrreres bàrios. Benint fintzas isceberados comente grupu de suportu de Franz Ferdinand in su tour in UK. + Minneapolis: Minneapolis (/ˌmɪniˈæpəlɪs/) est una tzitade de unos 400.000 abitantes chi s'agatat in s'istadu de Minnesota, Istados Unidos, in ue est bidda prus manna, sea de sa "Contea de Hennepin", ma non capitale de istadu. Minneapolis est fintzas su tzentru de sa de 14 àrea metropolitana prus manna in sa natzione, chi contat unos 3.8 milliones de residentes. Sa tzitade est assentada in sa riba de su frùmene Mississippi, pagu prus a Nord de in ue su frùmene Minnesota si·nche ghetat a intro, e s'agatat aunida a sa tzitade e capitale de istadu Saint Paul. Totu s'àrea de Minneapolis est rica de lagos, àreas ùmidas e fintzas ispèndulas. Fiat unu tempus capitale pro sa mollidura de farra e tzentru de linnàmene, oe est su tzentru printzipale de affàrios intre Chicago e Seattle Su nòmene de Minneapolis dd'at tentu de unu maistru de iscola chi at cumbinadu su faeddu dakota-sioux de "mne" (chi cheret nàrrere abba) cun su faeddu gregu de "polis" (bidda). + Mississippi (frùmene): Su Mississippi est unu frùmene de s'Amèrica de su Nord chi colat in sa parte tzentrale de sos Istados Unidos. Nàschet in su nord de su Minnesota in leada fache a Sud e si ghetat in su Gulfu de Mèssicu. Tenet longària totale de unos 3.780 km e isceti unu de is afluentes suos est prus longu in su Nord-Amèrica: su Missouri. Impare imbatint a prus de 6.800 km e cumponent su prus istèrridu bacinu fruviale de su mundu. @@ -18691,6 +23092,7 @@ Is nativos americanos ddi aiant dadu nòmene de ""Meschacebé"", chi cheret nàrrere "babbu de sas abbas". Oe est de mannu importu pro s'econòmia e sa curtura americana. Istados atraessados de su Mississippi. De Nord a Sud + Dakota de Nord: Su Dakota de Nord (/ˌnɔrθ dəˈkoʊtə/) est s'istadu de 39 a èssere intradu in sos Istados Unidos de Amèrica, su 2 de onniasantu 1889. Sa capitale est Bismarck e sa prus manna tzitade Fargo. Geografia. @@ -18700,6 +23102,7 @@ In tempos de sa crisi de su 29, in sa prima metade de su sèculu XX, su Dakota de Nord at agiostradu sa retzessione incomintzende a isfrutare sas risursas naturales, prus de totu su petròliu, chi est istadu bogadu in sa parte otzidentale de s'istadu. De custu nd'est bènnidu chi s'istadu s'est isvilupadu meda cun populatzione in crèschida e disimpreu bàsciu. Demografia. Manna parte de is bividores de su Dakota de Nord sunt de orìgines de s'Europa setentrionale, tedescos e norvegesos binchent subra de àteros grupos. B'at fintzas una comunidade de nativos manna, chi mancari semper de minoria, est prus numerosa chi no in àteros istados de s'Unione. + Montana: Su Montana (/mɒnˈtænə/) est unu istadu de s'Ovest de sos Istados Unidos. Su nòmene benit de su faeddu ispagnolu de "montaña", chi cheret nàrrere "monte". Sa capitale est Helena ma sa tzitade prus manna est Billings. Allàcanat in su Nord cun is provìntzias canadesas de (andende de s'Est a s'Ovest) Saskatchewan, Alberta e Colùmbia Britànnica, in s'Est cun is istados federados de Dakota de Nord e Dakota de Sud, in su Sud cun su Wyoming e in parte cun su Dakota de Sud, in s'Ovest cun su Idaho. @@ -18708,13 +23111,16 @@ S'econòmia est prusatotu basada subra sa massaria. Àteras fainas sunt su petròliu, su gas, is minas de carbone, su linnàmene e su turismu. Fintzas su servìtziu de sanidade est de importu in s'econòmia. Su Montana tenet medas nomìngios comente ""Big Sky Country"" (Terra de su Chelu Mannu) e ""The Treasure State"" (S'Istadu Pòsidu), e slogans comente ""Land of Shining Mountains"" (Terra de is Montes Lughentes) e ""The Last Best Place"" (S'Ùrtimu Megius Logu). Est su primu istadu chi at tentu una fèmina a ddu rapresentare in su Cungressu. + Helena (Montana): Helena (/ˈhɛlɨnə/) est una tzitade de unos 28.000 abitantes de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Montana e sea de sa "Contea de Lewis e Clark". Helena est su tzentru printzipale de una area metropolitana de unos 77.000 residentes. + Billings (Montana): Billings est sa prus manna tzitade de s'istadu federadu de Montana, in sos Istados Unidos, sea de sa "Contea de Yellowstone". Tenet unos 102.000 abitantes e est sa bidda printzipale de una area metropolitana de 165.361 residentes. Billings est una tzitade in isvilupu econòmicu e cun ammanniamentu prus lestru de totu su Montana, in ue est sa sola bidda chi tèngiat prus de 100.000 abitantes. At ischidu agiostrare sa crisi de su 2008 gràtzias a s'estratzione de su petròliu in su chirru Est de s'istadu. Su nomìngiu est ""Magic City"" (Tzitade Magica). + Oregon: S'Oregon (/ˈɔrɨɡən/ orr-ə-gən) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Nord-Ovest Patzìficu. Sa capitale est Salem, ma sa tzitade prus manna est Portland. Tenet làcana in s'Ovest cun s'Ocèanu Patzìficu, in su Nord cun s'istadu federadu de Washington, in su Sud cun su de Califòrnia e in s'Est cun Idaho e Nevada. Manna parte de sa làcana de Nord est dada de su frùmene Columbia, in s'Est de su frùmene Snake. @@ -18724,6 +23130,7 @@ In s'Oregon b'est unu parcu natzionale: su "Crater Lake National Park". S'Oregon est su de 26 prus mannos produidores de richesa intre de is 50 istados federados e tenet disimpreu a s'8%. S'economia s'apoderat subra sa massaria, sa produtzione de linnàmene, s'arta tecnologia e su turismu. Su nomìngiu de s'Oregon est "Beaver State" (Istadu Castoru). + Otzèanu Patzìficu: S'Ocèanu Patzìficu, naradu prus simpremente Patzìficu, est su prus istèrridu de is chimbe otzèanos de sa Terra. Ocupat sa parte de tres de su pianeta, cun isterrida de unos 179 milliones de Km². @@ -18734,11 +23141,13 @@ A longu a longu de is oros de su Patzìficu s'agatant paritzos mares: In s'Ovest: In su Nord: + Salem (Oregon): Salem (/ˈseɪləm/) est una tzitade de unos 155.000 abitantes, capitale de s'istadu federadu de Oregon e sea de sa "Contea de Marion", in sos Istados Unidos. Est sa segunda prus manna bidda de s'Oregon, in fatu a Portland, e tzentru printzipale de una àrea metropolitana de unos 400.000 residentes. Salem est posta in su tzentru de sa badde de Willamette e est atraessada de su frùmene Willamette. Sa bidda est istada fundada in su 1842 e fiat fata capitale de su "Territòriu de Oregon" in su 1851. In sa tzitade bi sunt duas universidades: sa"Willamette University" e sa "Corban University". + Portland: Portland est sa prus manna tzitade de s'Oregon, in sos Istados Unidos de Amèrica. Est sea de sa "Contea de Multnomah" e tenet populatzione de unos 600.000 abitantes e est tzentru majore de una àrea metropolitana de unos 2.300.000 residentes. Portland est sa tzitade prus manna de 29 in sos USA e sa de 3 in sa regione de Nord-Ovest Patzìficu, a fatu de Seattle e Vancouver. @@ -18745,6 +23154,7 @@ Sa tzitade tenet clima caraterizadu pro istades caentes e asciutas cun temperaduras intre 14°C e 27°C, e ierros proinosos e friscos cun temperaduras intre 3°C e 8°C. Portland est nodia pro tènnere medas giardinos de rosas, bisuras polìticas liberales e passione manna pro birra e cafè. Su nomìngiu de Portland est "Rose City" (Tzitade de sas Rosas). + Washington (Istadu): Su Washington (/ˈwɒʃɪŋtən/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Nord-Ovest Patzìficu. Su nòmene de Washington ddi fiat dadu in onore de su primu presidente de sa natzione: George Washington. Sa capitale est Olympia ma sa tzitade prus manna est Seattle. Allàcanat in su Nord cun sa provìntzia canadesa de Colùmbia Britànnica, in s'Est cun s'istadu federadu de Idaho, is su Sud cun su de Oregon e in s'Ovest tenet bessida in s'Ocèanu Patzìficu. @@ -18753,6 +23163,7 @@ Su clima de su Washington est oceànicu in s'Ovest e semi-àrridu in s'Est. Su paesàgiu est duncas ricu de padentes e montes in s'Ovest e su Nord-Est, su Sud e su Sud-Est est imbetzes semi-deserticu. Su Washington est unu istadu meda bentosu. S'economia s'apoderat subra sa produtzione de linnàmene e fruta comente melas, piras, lampones, carèsias e àteros. De importu in s'economia fintzas sa pisca de salmone e de halibut. Is indùstrias de manìgiu poduint mìssiles, naves e àteros mèdios de trasportu, mandiares, produtos de metallu e chìmicos. Est su de 42 istados a èssere intradu in s'Unione, in s'annu 1889. + Missouri: Su Missouri est unu istadu federadu chi faghet parte de sos Istados Unidos de Amèrica e s'agatat in sa regione de su Midwest, mancari istoricamente est de medas cunsideradu comente istadu de su Sud. Sa capitale est Jefferson City e sa tiztade prus manna Kansas City. Su nòmene de Missouri benit de unu populu nativu, chi si naraiat "ouemessourita", chi cheriat nàrrer ""cuddos chi portant canoas de truncos bùdios"". @@ -18765,6 +23176,7 @@ Su clima est cuntinentale-ùmidu, cun ierros fridos e istades caentes e ùmidas. In sa parte meridionale de s'istadu, narada Bootheel, su clima pigat caràteres sub-tropicales. Temperaduras estremas non sunt raras in Missouri, sende chi ammàncant montes o ocèanos chi ddas potzant abonatzare. Sa prus arta temperadura mai registrada est de 48°C, sa prus bascia de -40°C. Su nòmingiu de su Missouri est ""The Show Me State"" (S'Istadu faghe·mi Biere). + Iowa: S'Iowa (/ˈaɪ.əwə/) est unu istadu federadu chi faghet parte de soso Istados Unidos de Amèrica e chi est postu in sa regione de su Midwest. Sa capitale e prus manna tzitade est Des Moines. Su nòmene de Iowa benit de cussu de una tribù nativa chi biviat in su territòriu fintzas a su 1836, annu cando dd'aiat abandonadu pro si·nche retirare in Oklahoma. @@ -18773,6 +23185,7 @@ Su territòriu de s'istadu fiat fintzas a primìtziu de su sèculu XIX parte de sa Louisiana Frantzesa e difatis sa bandera chi oe rapresentat s'istadu pigat a modellu cussa frantzesa. S'Iowa at tentu traditzionalmente una economia basada subra sa massaria, ma de sa segunda metade de su seculu XX ant tentu isvilupos àteros setores puru, comente su de su manìgiu, servitzios de finantza, tecnologia de s'informatzione, biotecnologia e produtzione de energia birde. Su nomìngiu est ""Hawk-Eye State"" (Istadu Ogru de Istore). + Idaho: S'Idaho (/ˈaɪdəhoʊ/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Nord-Ovest. Sa capitale e prus manna tzitade est Boise. Allàcanat in su Nord cun sa provìntzia canadesa de Colùmbia Britànnica, in su Nord-Est cun su Montana, in s'Est cun su Wyoming, in su Sud cun Nevada e Utah, in s'Ovest cun Washington e Oregon. Non tenet duncas bessida a mare e noantamas, unu sistema de digas in su frùmene Colùmbia e in su frùmene Snake faghet de sa tzitade de Lewiston su portu intranàbile prus a tesu de mare in sa natzione. @@ -18780,10 +23193,12 @@ Est su de 14 prus istèrridos istados, su de 39 prus populados e su de 7 cun prus bàscia densidade de bividores in sos USA. S'Idaho fiat ammìtidu in s'Unione su 3 de làmpadas 1890. Fiat su de 43 istados a b'intrare. Su nomìngiu est ""The Gem State"" (S'Istadu Gemma), pro ite casi totu sas genias de pedras pretziadas bi sunt istadas agatadas. + Boise: Boise (/ˈbɔɪsi/) est sa capitale e sa prus manna tzitade de s'istadu federadu de s'Idaho, in sos Istados Unidos de Amèrica. Est fintzas sea de sa "Contea de Ada". Boise s'agatat in su Sud de s'istadu, posta in sa riba de su frùmene omonimu, cun populatzione de unos 215.000 abitantes. S'àrea metropolitana tirat a chimbe conteas cun unos 616.000 residentes. Boise est sa de 3 àrea metropolitana in sa regione de Nord-Ovest Patzìficu, in fatu a Seattle e Portland. + Maine: Su Maine (/ˈmeɪn/; frantzesu: "État du Maine") est unu istadu federadu chi s'agatat in sa Noa Inghilterra, regione Nord-orientale de sos Istados Unidos de Amèrica. Est s'istadu prus a Nord e a Est de sa Noa Inghilterra. Sa capitale est Augusta e sa tzitade prus manna Portland. Allàcanat in s'Ovest cun s'istadu federadu de New Hampshire, in su Nord-Ovest cun sa provìntzia canadesa de Québec e in su Nord-Est cun sa de Nou Brunswick, in s'Est e Sud si ghetat in s'Ocèanu Atlànticu. @@ -18796,10 +23211,12 @@ Su Maine est famadu in sos USA pro is paisàgios bicheddados, pro sa costera de roca, pro is montes, is padentes, is rios e sa coghina de mare, prus de totu allegusta e còciua. Su 94.4% de sa populatzione de su Maine est de ratza bianca e de custos unu 24% est de orìgines frantzesas o franco-canadesas. Prus de su 5% de is bividores tenet difatis su frantzesu a limba mamma. Is nomìngios suos sunt ""The Pine Tree State"" (S'Istadu de sas Matas de Opinu), e ""Vacationland"" (Terra de Ferias). + Augusta (Maine): Augusta est una bidda de unos 19.000 abitantes, capitale de s'istadu federadu de Maine e sea de sa "Contea de Kennebec". Augusta est sa bidda prus manna de oto in Maine e sa de 3 capitale de istadu prus pitia in fatu a Montpelier, in Vermont e de Pierre, in Dakota de Sud. Sa bidda tenet universidade: s'"University of Maine at Augusta" chi est una sede de su sistema univesitàriu de s'istadu. + Nou Mèssicu: Su Nou Mèssicu (Ingresu: New Mexico Ispagnolu: Nuevo México [ˈnweβo ˈmexiko; Navajo: Yootó Hahoodzo haho:dzo) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de de Sud-Ovest e Ovest de sa natzione. Est cunsideradu unu de is istados de montes, riferende·sì nche cun montes a sa catena de is Montes Rocosos. Sa capitale est Santa Fe e sa prus manna tzitade Albuquerque. Su nomìngiu est ""Land of Enchantment"" (Terra de s'Incantu). @@ -18822,6 +23239,7 @@ Demografia. Su Nou Mèssico est s'istadu federadu cun prus artu peschentu de ispanicos, pighende siat pessones de pesada de colonizadores ispagnolos, siat emigrados de s'Amèrica Latina. S'istadu contat fintzas su prus artu peschentu de nativos americanos a fatu de Alaska e su prus artu nùmuru totale a fatu de Califòrnia, Oklahoma e Arizona. Is tribùs de s'istadu sunt mascamente de populos Navajo, Pueblo e Apache. Is orìgines ètnicas de custu istadu tenent efetu fintzas in sa cultura, a esempru sa bandera, ruja e groga, pigat is colores de sa bandera de Ispagna e su sole est s'antigu sìmbulu de "”Zia”", in acàpiu cun sa cultura Pueblo. + Colorado: Su Colorado (/kɒləˈrædoʊ/ o /kɒləˈrɑːdoʊ/) est unu istadu de is Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione Ovest e Sud-Ovest de sa natzione e faghet parte de is istados de montes, chi benint a èssere cussos atraessados de sos Montes Rocosos. Sa capitale e prus manna tzitade est Denver. Su nòmingiu est ""Centennial State"" (Istadu de su Chentenàriu). Àteros sunt ""Colorful Clorado" "(Colorado Coloradu), ""Rocky Mountain Empire"" (Impèriu de sos Montes Rocosos), ""Mother of Rivers"" (Mamma de sos frùmenes), ""Silver State"" (Istadu de Prata). @@ -18831,6 +23249,7 @@ Su Colorado est su de 8 prus istèrridos e su de 22 prus populados istados de s'Unione. Pigat nòmene de su frùmene omònimu, chi teniat abbas coloradas de ruju de is aremos colados de montes. Istòria. S'intrada de su territòriu in sos USA a istadu de 38 est de su 1 de austu 1876, chentu annos a pustis de sa decraratzione de indipendèntzia. + Cresia de Sant'Uanni de Sinnis: Sa cresia de Sant'Uanni de Sinnis est unu fabbricu religiosu chi istat in su burgu omònimu de sa penisula de Sinnis, apendìtziu de su comunu de Crabas, in sa provìntzia de Aristanis. S'agatat in s'istrada chi in epoca romana acapiaiat sa bidda de Tharros a sa de Cornus, chi dd'istaiat pagu a tesu, in su Montiferru. @@ -18846,6 +23265,7 @@ Sa lughe intrat de una bentana otagonale chi s'agatat de ananti e de duas bìforas in s'àbside chi ammentuant modellos de àteras de sa Lombardia o de Ravenna. De siguru, in antis de is traballos de su sèculu IX sa cresia teniat istrutura a pranta tzentrale bizantina, cun bator bratzos de paris longària e unu tzimbòriu, comente sa basìlica de Santu Sadurru in Casteddu, chi est de su matessi perìodu. Is àteras duas navadas a costagiu sunt duncas unu acontzu afatanti. + The Black Angels: Is The Black Angels sunt unu cumpressu rock psichedèlicu americanu de sa tzitade de Austin, Texas. Pigant nòmene de una cantzone de is Velvet Underground: "The Black Angel's Death Song". Istòria. @@ -18854,6 +23274,7 @@ S'album de inghitzu, "Passover", a sa bessida in su 2007 tenet criticas bonas e si distinghet in is tonos iscuros e is testos. 'In is notas de s'album s'agatat unu fentomu de Edvard Munch: "Maladia, machiori, e morte sunt sos anghelos nieddos chi sighint a abbaidare subra su bàntzigu meu e m'ant acumpangiadu totu sa vida". Su segundu album "Directions to See a Ghost", bessit in su 2008. S'album de tres, "Phosphene Dream", bessit su 14 de cabudanne 2010. + Damnatio memoriae: Damnatio memoriae est unu faveddu latinu chi, a sa litera, bolet narrer "cundanna de ammentu". In derettu romanu fit una pena chi nde iscantzellabat s'ammentu de una persone, bocandeche calesisiat ormina chi nde lu podiat battire a sos atteros chi benian a pustis. Fit una pena anneosa meda pro sos gai naraos "hostes", est a narrer sos inimicos de sa tzittade. A s'imbesse est imbetzes s'apoteosi, chi bidiat sa persone picande onores de deus. Orizine. @@ -18864,6 +23285,7 @@ A bortas sa pena, si bi aiat votu positivu dae su Senadu, la sichiat sa "rescissio actorum" ("annuddamentu de sos attos"), est a narrer sa destruida de tottu su traballu chi su cundannau aiat fattu in carrica, ca dae tando in susu sa zente lu teniat in cunsideru comente unu tzitadinu pessimu. Si custa cosa capitabat in bida sua, tando fit comente chi esseret decrarada una morte tizivile. Imperiu. Sa "damnatio memoriae" fit falande in bassu, lompende a corfer fintzas sos imperadores mortos o ruttos e catzaos dae tronu issoro. Sa cundanna bidiat s'iscantzellamentu de su lumen de tottus sos monumentos prubicos e s'imbruttamentu de sa cara in sos soddos fattos imprentare. + Tottoi (anime): Tottoi est un'anime de su 1992 chi at fattu sa "Nippon Animation", cun Norifumi Kiozumi sèndebi a capu, e chi sa NHK at trasmittiu. Su cartone giapponesu picat s'istoria dae su contu de s'iscritore italianu pro piseddos Gianni Padoan. Istoria. @@ -18870,8 +23292,10 @@ Tottoi est unu pitzinnu, commomai mannittu, de 14 annos, fizu de unu sardu disterrau in Germania. Cando sìche morit mama sua, su babbu isseperat de cottiare a torrare a patria sua, sa Sardigna, in sa bidda ozzastrina de Durgali pro bi crescher e pascher menzus sos fizos. Tando fachen una bida nova in Cala Gonone. Accadit chi Tottoi, nadande in sas Grutas de su Boe Marinu, tenet ocasione de bier s'animale etottu, goi raru a atzappare chi si crediat iscumpartu dae belle deche annos. Su boe in chistione est una mama puru a puntu de fizare: su naschiu benit a secundu protagonista de s'anime. Su pitzinnu, grassias a s'azudu de unu naturalista chi lu accumpanzat, at a facher amistade a lestru cun su boe marinu e cun s'atteru, chi est appenas benniu a luche e chi lu an a muttire "Zabaione" pro more de una mantza groga in sa matta. Tottoi e sos amicos suos an a deper defender sos animales dae unu imprendidore americanu, chi punnat a sìche los picare chene perunu grabbu pro nche los ponner ind unu zoo privadu chi tenet in Florida. Editziones. Pèri tottu sos trettos de s'istadu italianu no si nd'at intesu tzinnu de s'anime, mentras chi fin bendias sas pelliculas in VHS pèri sos Istados Unidos e sa Bretagna Manna. In su 2012, peròe, su filme lu an fattu bier in su teatru de sa comuna de Durgali; in ibe, sos dischentes sa 1a A de s'iscola media li an fattu s'addoppiadura puru in sardu e in italianu. + Lina Volonghi: Giuseppina Angela Volonghi est istada un atrice chi aiat trabagliadu meda in teatru, radio e televisione. + Texas: Su Texas est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione tzentru-meridionale de sa natzione. Sa capitale est Austin e sa prus manna tzitade Houston. S'origine de su nòmene Texas benit de unu faeddu de limba "Caddo", "Tejas", chi cheret nàrrere "Amigos". @@ -18885,6 +23309,7 @@ In su 1861 su Texas, chi fiat istadu iscravista aiat decraradu sa setzessione de sos Istados Unidos e si fiat aunidu a sos "Istados Cunfederados de America". Cun s'acabu de sa Gherra Tzivile fiat torradu in s'Unione e pro unu longu periodu s'economia si fiat abarrada firma. Sa fortuna de s'istadu at mudadu cun s'iscoberta de su petròliu in su sèculu XX, chi at atiradu inbestimentos. Oe su Texas tenet una economia disvariada, cumpetitiva e est su segundu produidore de richesa in sa natzione. Su Texas tenet sos prus artos peschentos de immigratzione illegale de sos Istados Unidos. Segundu sos carculos unu 6% de sa populatzione est cumposta de forànios. + Austin: Austin (/ˈɒstɨn/ o /ˈɔːstɨn/) estuna tzitade de unos 885.000 abitantes, capitale de s'istadu federadu de Texas e sea de sa "Contea de Travis", in sos Istados Unidos de America. Austin est tzentru culturale e econòmicu e pigat parte a s'àrea metropolitana de Austin-Round Rock, chi contat casi 2 milliones de residentes. Posta in su tzentru de s'istadu, nd'est sa de 4 tzitade prus manna, sa de 11 prus populada e sa segunda prus manna capitale de istadu de totu sos Istados Unidos. @@ -18891,9 +23316,11 @@ Sunt de sos annos 30 de su sèculu XIX is primas cussòrgias de sa bidda, e a pustis de s'indipendèntzia e sa proclamatzione de sa Repùblica de Texas, su vice-presidente Mirabeau B. Larmar aiat propostu de nde dda faghere capitale de sa repùblica. Su nòmene de inghitzu fiat Waterloo, ma ddi fiat pagu tempus a pustis mudadu in Austin, in onore de Stephen F. Austin, babbu de su Texas e primu secretàriu de istadu. Austin est una de sas prus siguras tzitades de sos USA intre sas majores. Su slogan de sa tzitade est ""The Live Music Capital of the World"" (Sa Capitale Bivente de sa Musica in su Mundu), in fentomu de is medas musitzistas chi s'benint de sa zona. + Houston: Houston (/ˈhjuːstən/ hyoo-stən) est sa prus manna tzitade de su Texas, sea de sa "Contea de Harris". Cun prus de 2 milliones de abitantes est sa de 4 prus manna bidda de sos Istados Unidos de Amèrica. S'area metropolitana in ue pigat parte contat imbetzes prus de 6 milliones de residentes: est sa de 5 prus manna tzitade in sa natzione. + Leeds: Leeds (/ˈliːdz/) est una tzitade de unos 757.000 abitantes chi s'agatat in sa regione de Yorkshire e Humber, in Inghirterra setentrionale. Est sa tzitade prus manna de tres in su Renniu Aunidu. Sos primos testimòngios iscritos de sa bidda s'agatant in su lìburu "Historia ecclesiastica de gentis Anglorum", de su 731, in ue cumparet cun nòmene de "Loidis". @@ -18900,6 +23327,7 @@ A su tempus de Gugliermu su Conchistadore Leeds fiat bidda pitia. Est pois crèschida semper prus mancari in manera adasiada, gràtzias a su fatu de s'agatare in una posidura de mesu intre de sas costeras Ovest e Est de s'Inghirterra. In su sèculu XIV fiat diventada tzentru de industrias de lana. Sa prima univerisdade fiat fundada in su 1904. + Denver: Denver est una tzitade de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale e tzentru prus mannu de s'istadu federadu de Colorado. Est sea de sa contea omònima. Tenet populatzione de unos 590.000 abitantes, chi nde faghent sa de 25 prus manna tzitade de sa natzione e sa de 6 prus manna capitale de istadu de 6. S'agatat in su coro de s'àrea metropolitana Denver-Aurora chi contat unos 2.700.000 residentes. @@ -18906,6 +23334,7 @@ Posta in campura, s'agatat pagu a Est de sos Montes Rocosos. In territòriu suo colat su frùmene South Platte. Est nodia comente Mile-High City (Tzitade a Artària de unu Migliu), sende chi s'agatat a artària subra su mare est de 1609 metros, paris a 1 mìgliu. Istoricamente est connòschida fintzas comente Queen City (Tzitade Reina), pro s'importu in economia de sa regione chi dda inghìriat. + Trenigheddu birde: Su Trenigheddu Birde (in italianu "Trenino Verde") est unu servitziu de sas bias de ferru de s'ARST. Istoria. @@ -18914,41 +23343,53 @@ Bidu chi sa dimanda pro custa zenia de turismu fit creschende, sa sienda de sos Caminos de Ferru de sa Sardigna ("Ferrovie della Sardegna" o "FdS"), chi fit naschida in su 1989 dae s'aunimentu de FCS e SFS, cun s'amparu de ESIT, WWF e Italia Nostra at pigadu finantziamentos bastante dae s'ente regionale e dae sa Comunidade Europea pro ammezorare su servitziu. Cun custu dinare si an fattu torrare a bider littorinas, carrotzas e istatziones antigas. In su 10 de maju de su 1995, a 14 annos de cando fit serrada, sa linia Tresnuraghes-Bosa Marina aiat torradu a aberrer, beninde gai a esser sa prima linia turistica de sa Sardigna. Duos annos a pustis, in su 16 de lampadas de su 1997, atteras 4 linias de sa retza FdS (sa Mandas-Arbatax, sa Isili-Sorgono, sa Macumere-Tresnuraghes e sa Nujvi-Tempiu-Palau) fin bortadas a custu impreu. Semper pro custu prozetu, fin abertos duos museos a tema a chirrios de Monserrat e Tempiu. In su 2010, cun s'aunimentu de sos Caminos de Ferru de sa Sardigna a s'ARST, custa sienda at tennidu che eredade sas bias de ferru sardas, cumpresa cussa de su Trenigheddu Birde. + Santa Fe (Nou Mèssicu): Santa Fe (nòmene cumpretu "La Villa Real de la Santa Fé de San Francisco de Asís", in sardu: Sa Tzitade Reale de sa Santa Fede de Santu Frantziscu de Assisi) est una tzitade de unos 73.000 abitantes de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de su Nou Mèssicu. Est fintzas sea de sa "Contea de Santa Fe". S'agatat a artària de unos 2.100 subra su mare, chi nde faghent sa capitale federale prus arta de sa natzione. Santa Fe est istada fundada in su 1610 de sos ispagnolos. Est sa tzitade prus antiga de sos USA a Ovest de su Mississippi e fintzas sa prus antiga capitale federale. + Albuquerque: Albuquerque (pronùntzia in inglesu: ˈælbəkɜrkiː; pronùntzia in ispagnolu: alβuˈkerke; in navajo est connota comente Bee'eldííldahsinil) est una tzitade de sos Istados Unidos de Amèrica, sea de sa "Contea de Bernalillo" e tzentru majore in s'istadu federadu de Nou Mèssicu. Albuquerque contat unos 450.000 bividores e faghet parte de una àrea metropolitana de 713.000 residentes. Est posta in sa parte tzentrale de s'istadu, a curtzu de su frùmene Rio Grande. + Des Moines: Des Moines () est una tzitade de unos 203.000 abitantes de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Iowa e sea de sa "Contea de Polk". Intrada in sa federatzione su 22 de cabudanne 1851 comente "Fort des Moines" (chi cheret nàrrere "Fortilesa de sos Mongios"), in su 1857 dd'est istadu incurtzadu su nòmene a "Des Moines". + Jefferson City: Jefferson City est una bidda de unos 40.000 abitantes, capitale de s'istadu federadu de Missouri e sea de sa "Contea de Cole", in sos Istados Unidos de Amèrica. Su nòmene de "Jefferson City" ddi fiat dadu in onore de su presidente de sos USA, Thomas Jefferson. In su 1812, chi benit a èssere s'annu cando su Missouri si fiat oraganizadu a Territòriu, sa sede de gubernu fiat Saint Louis, Saint Charles fiat capitale. Jefferson City est istada seberada a capitale in su 1821. Fintzas a tando aiat tentu nòmene de "Lohman's Landing". A cuss'època sa bidda fiat isceti una istatzione de cummèrtzios de una regione ispèdria chi istaiat a mesu càminu intre Saint Louis e Kansas City. + Kansas City (Missouri): Kansas City est una tzitade de unos 825.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'istadu federadu de Missouri. No est de cunfùndere cun s'omònima tzitade de su Kansas chi s'agatat a s'àteru chirru de sa làcana de istadu. Is duas tzitades faghent però parte de sa matessi àrea metropolitana, chi contat unos 2 milliones de residentes. Kansas City s'agatat posta in is territòrios de sas conteas de "Jackson", "Clay", "Cass" e "Platte", e in su logu in ue su frùmene Kansas si ghetat in su Missouri. Est collegada cun sa Kansas City de Kansas gràtzias a tres pontes ferroviàrios e duos istradales. Kansas City tenet nòmingiu de ""City of Fountains" "(Tzitade de Funtanas). Est difatis sa segunda tzitade in su mundu in nùmeru de funtanas a fatu de Roma. + Sacramento (Califòrnia): Sacramento est unba tzitade de unos 405.000 abitantes de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in Califòrnia in ue est capitale de istadu e sea de sa "Contea de Sacramento". Fiat fundada in su mese de nadale 1848 de John Sutter Jr.. A su tempus de sa cursa a s'oru fiat tzentru printzipale de massaria, de cummèrtzios e logu de arribu pro ferrovias e trasportos. Sacramento tenet aeroportu internatzionale. + 1902: S'annu 1902 (MCMII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + Olympia (Washington): Olympia est una bidda de unos 42.500 bividores chi s'agatat sos Istados Unidos de Amèrica capitale de s'istadu federadu de Washington e sea de sa "Contea de Thurston". Impare a sas biddas de Lacey e Tumwater format una àrea metropolitana de unos 86.500 residentes. + 1856: S'annu 1856 (MDCCCLVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis segundu su calendàriu gregorianu. + Lacey (Washington): Lacey est una bidda de unos 39.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa "Contea de Thurston", in s'istadu federadu de Washington + Tumwater: Tumwater est una bidda de unos 17.300 bividores chi s'agatat in sos Istados Unidos de Amèrica, in sa "Contea de Thurston", in s'istadu federadu de Washington. + Bismarck: Bismarck est una bidda de unos 63.000 bividores chi s'agatat in sos Istados Unidos de Amèrica in ue est capitale de s'istadu federadu de Dakota de Nord e sea de sa "Contea de Burleigh". S'area urbana contat unos 100.000 residentes. Bismarck est posta in sa riba Est de su frùmene Missouri e format unu solu populadu cun sa bidda de Mandan. @@ -18955,13 +23396,16 @@ Bismarck est istada fundada in su 1872 e decrarada capitale fintzas de sa nàschida de s'istadu de Dakota de Nord, in su 1889. Sìmbulu de sa tzitade est su "North Dakota State Capitol", chi est su fàbricu prus artu de s'istadu e s'innòdidat in mesu a s'abitadu. Bismarck est su coro econòmicu de manna parte de sa Dakota de Nord tzentru-meridionale e de su Dakota de Sud tzentru-setentrionale. + Mandan (Dakota de Nord): Mandan est una bidda de unos 17.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, sea de sa "Contea de Morton", in s'istadu federadu de Dakota de Nord. Fundada in su 1879, cumponet impare a sa capitale de istadu Bismarck s'area metropolitana de Bismarck-Manda + Loui Vetton: Loui Vetton est unu grupu musicale de Amburgo de genere Ska punk, attivos dae su mese de austu de su 2004. Su primu album l'aian realizadu in su mese de austu de su 2007 intituladu "Off The Hook!" (chi est una frase in supu chi podet cheret narrer cosas medas, ma indicat calicunu chi est fora dae sas regulas o dae sas reponsabilidades, e gai). Dae su 2007, Loui Vetton est meda impignadu cun su progettu de beneficientzia pro s'aba de buffare jamadu Viva con Agua. + Dakota de Sud: Su Dakota de Sud (in ingresu South Dakota/ˌsaʊθ dəˈkoʊtə/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Midwest. S'istadu pigat nòmene de sas tribùs nativas Sioux de Dakota e Lakota. Sa capitale est Pierre e sa prus manna tzitade Sioux Falls. @@ -18979,20 +23423,26 @@ In su Sud-Ovest de s'istadu s'agatat unu cumplessu de montigros chi pigant nòmene de "Black Hills", chi sunt sacras a sos nativos Sioux e in ue s'agatat unu logu turìsticu de importu: su Monte Rushmore. Ateros logos de atraida sunt su monumentu in memòria de "Crazy Horse" (Caddu Macu), su parcu natzionale de "Badlands and Wind Cave", su parcu "Custer State". Curiosidades. Mancari sos rapresentantes chi su Dakota de Sud elèghit pro su cungressu siant sa prus parte de sas bortas democràticos, sa presidèntzia de s'istadu est tenta mascamente de republicanos. + Fargo (Dakota de Nord): Fargo est una bidda de unos 90.000 bividores chi s'agatat in sos Istados Unidos de Amèrica, in ue est sea de sa "Contea de Cass", tzitade prus manna de s'istadu federadu de Dakota de Nord, ma non capitale. Sa tiztade est istada fundada in su 1871. Est sa bidda chi dat nòmene a unu famadu e apretziadu film de sos frades Coen, mancari peruna iscena bi siat istada girada. Sa pellicula est fata difatis in Minneapolis e in s'istadu de Minnesota. + Viva con Agua: Viva con Agua de St. Pauli est unu soziu e una organizatzione de beneficièntzia fundada in su 2006 in su quartiere St. Pauli de Amburgo. S'iscopu printzipale de s'organizatzione est de mezorare sa fornidura de s'aba de bufare in naziones in bia de isvilupu. + Pierre: Pierre est una bidda de unos 14.000 bividores, capitale de s'istadu federadu de Dakota de Sud e sea de sa "Contea de Hughes", in sos Istados Unidos de Amèrica. Fundada in su 1880 in sa riba de su frùmene Missouri, Pierre est diventada capitale de istadu in su 1889. + 2007: S'annu 2007 (MMVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + Sioux Falls: Sioux Falls est una tzitade de unos 142.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, in ue est sea de sa "Contea de Minnehaha" e tzitade prus manna, mancari non capitale de s'istadu federadu de Dakota de Sud. + Wisconsin: Su Wisconsin (/wɪsˈkɒnsən/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat a su tzentru-Nord de sa natzione, in sa regione de Midwest e de sos Lagos Mannos. Sa capitale est Madison, sa tzitade prus manna Milwaukee. @@ -19001,36 +23451,45 @@ Su Wisconsin est istadu intre de sos istados prus impignados pro s'abolitzione de s'iscravidade. Allàcanat in s'Ovest cun su Minnesota, in su Sud-Ovest cun su Iowa, in su Sud cun s'Illinois, in s'Est cun su Lagu Michigan, in su Nord-Est cun s'istadu de Michigan, in su Nord cun su Lagu Superiore. Su Wisconsin est connotu comente ""America's Dairyland"" (Sa Terra de su Casu de Amèrica), pro ite nd'est unu de is prus mannos produidores. S'economia s'apoderat fintzas de cummèrtzios e turìsmu. + Madison (Wisconsin): Madison est una tzitade de unos 240.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Wisconsin e sea de sa "Contea de Dane". Est sa segunda prus manna tzitade de su Wisconsin a fatu de Milwaukee e sa de 83 in totu sa natzione. S'àrea metropolitana contat unos 570.000 residentes. + Milwaukee: Milwaukee est una tzitades de unos 605.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu federadu de Wisconsin in ue est tzitade prus manna e sea de sa contea omònima. S'àrea metropolitanana de Milwaukee contat unos 1.400.000 residentes. Sa tzitade s'agatat in s'oru de su Lagu Michigan. Sos primos colonizadores europeos de sa zona sunt istados sos frantzesos. In su 1818 Solomon Juneau si fiat istabilidu a bivere in ie. Sa nàschida de Milwaukee est 1846 cando sa bidda sua si fiat aunida cun àteras chi dd'istaiant a inghiriu. Sa bidda est creschida mascamente gratzias a s'arribu de emigrados tedescos. + Missouri (frùmene): Su Missouri est unu frùmene se s'Amèrica Setentrionale chi atraessat sos Istados Unidos de Amèrica. Est su printzipale affluente de su Mississippi e su prus mannu de su mundu. Tenet longària de 3725 Km. Nàschet in Montana de s'acosidu intre sos frùmenes Madison, Jefferson e Gallatin e colat fintzas a si ghetare in su Mississippi a su Nord de sa tzitade de Saint Louis. + Lewiston (Idaho): Lewiston est una bidda de unos 31.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, sea de sa "Contea de Nez Perce", in s'istadu federadu de Idaho. S'agatat in s'acosidu de sos frùmenes Snake e Clearwater, a curtzu de sa làcana cun su Washington. Cun sa bidda de Clarkston, chi s'agatat a s'àteru cantone de sa làcana, format una area metropolitana chi contat prus de 60.000 abitantes. Lewiston portat su portu prus intranàbbile de totu sa natzione. + Clarkston (Washington): Clarkston est una bidda de unos 7.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, ch is'agatat in sa "Contea de Asotin", a sa làcana Sud-Est de s'istadu federadu de Washington. Clarkston format una sola area urbana impare a sa bidda de Lewiston, chi s'agatat in s'istadu de Idaho. + Saint Louis (Missouri): Saint Louis est una tzitade de unos 320.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Missouri. Tenet status de tzitade indipendente, non faghet parte duncas de peruna contea. Su nòmene de Saint Louis dd'est istadu dadu in onore de Luisu IX, Re de Frantza. S'area metropolitana s'istèrret in conteas siat de su Missouri, siat de s'Illinois e arribat a contare unos 2.700.000 residentes, chi nde faghent sa de 19 prus manna in sos USA. Simbulu de Saint Louis est su "Gateway Arch". + Springfield (Missouri): Springfield est una tzitade de unos 160.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Missouri, in ue est sea de sa "Contea de Greene". S'area metropolitana s'istèrret in sas conteas de "Christian", "Dallas", "Greene", "Polk", e "Webster", e contat unos 440.000 residentes. Su nomìngiu de Springfield est "The Queen City of Ozarks" (Sa Tzitade Reina de sos Ozarks). S'Ozark est unu artipranu chi s'agatat intre Missouri de Sud e Arkansas de Nord. + Columbia (Missouri): Columbia est una tzitade de unos 100.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa "Contea de Boone", Missouri. Sa tzitade tenet s'universidade de "Missouri-Columbia", fundada in su 1839 est istada sa prima univesidade pùbrica de s'istadu in die de oe est sa prus manna de su Missouri. + Arkansas: S'Arkansas (/ˈɑrkənsɔː/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de sos Istados Unidos de Sud. Sa capitale e prus manna tzitade est Little Rock. Su nòmene de Arkansas benit de unu faeddu Sioux chi ìnditat sos indianos Quapaw. @@ -19045,14 +23504,17 @@ Est istadu ammìtidu in s'Unione su 15 de làmpadas 1836 comente istadu de 25. In tempus de sa Gherra Tzivile aiat lassadu sos Istados Unidos pro s'aunire a sos Istados Cunfederados. A fatu de sa gherra tzivile s'economia at tenu medas difficultades a si·nche torrare a pesare, pro ite fintzas a tando s'apoderaiat subra una massaria chi dipendiat de su traballu de sos iscravos. Duncas s'istadu fiat meda incuidu siat economicamente siat sotzialmente. Cun s'acabu de sa II Gherra Mundiale s'economia at torradu a crèschere e a si disvariare. + Isulas de Okinawa: Sas ìsulas de Okinawa ("沖縄諸島" Okinawa Shotō) sun su grùstu prus mannu de s'agorru de ìsulas o, pro lìu nàrrer atteramènte, de s'arcipelagu de sas Ryukyu (1485 km²) e cumprènden s'ìsula de Okinawa etòttu e atteras prus minòres. Fàchen parte de sa prefettura de Okinawa, chi dae su 2003 si istèrret pro 2265 km² chin 1.345.000 pessònes: su capu de locu est Naha (Naafa in limba de Okinawa). In Okinawa bi at 9 tzittàdes, a pùstis bi at tzittadèddas minòres e bìddas chi fòrman 3 cussòrjas (distrèttos). Fìntzas a su 1300 d.C. Okinawa fit un'istàdu indipendente, in ube su rezìmene isseperàu fit sa monarchìa: tra su Treschèntos e s'Ottichèntos at dèpiu pacàre tassas medas a sa Tzìna. In su 1879 su Giappone si pìcat Okinawa conchistànde s'isula e ponènde accàbbu a su gubernu suo. In su mese de martzu e aprile de su 1945, est in custas ìsulas chi sas fortzas americanas e giapponesas aìan gherràu in sa battàlla sambenòsa de Okinawa, chi dae cùghe pìcat su lùmen: mescamènte in su disimbàrcu americanu de su prìmu de aprile bi aìat àpiu zente meda, dae ambas partes, a bi pèrder sa vida. Cando sos americanos aìan bìntu a sos giapponesos, s'isula de Okinawa fit colàda in manu de sos binchidòres fìntzas a su 1972. Eppuru, comènte est sutzèssu in Sardigna, bi at galu oje una presèntzia forte de militares istrànzos chin sas bases issòro, fachènde a s'ispìssu dannu mannu sìat a su locu sìat a sa zènte sua. Dae Okinawa bènit s'arte fentomàda de su karate, naschia a s'aunimentu de sas artes martziales tzinèsas chin s'Okinawa-te (tando partìu in Naha-te, Shuri-te e Tomari-te). In prus, a libèllu istatisticu est a ammentàre chi, impàre a sos sardos, sos de Okinawa sun sa ratza a campàre de prus: s'isula est unu locu biaìttu. Carchi mèdicu nàrat chi custu sìat pro mòre de unu avvesu a mandicàre sanu e de una vìda colàda ind unu ambiente pacu imbruttàu, chi si est isperdènde ca parte de sa populassiòne si est accostumàda a mandicàre americanu. + Gioventura Piemontèisa: Gioventura Piemontèisa ("zoventude piemontesa" in sardu) est unu assotziu naschitu in su 1994 chi punnat a defender sa limba e curtura piemontesa. Sa sea tenet locu in Torinu. S'assotziu fachet parte de sa "Fédération Européenne des Maisons de Pays" e de sa cussurta pro sa limba piemontesa. Traballat in liberos e imparu, fintzas cun s'ispera de facher imparare su piemontesu in sas iscolas de su Piemonte e de facher a manera chi su piemontesu siat reconnottu comente limba dae s'istatu italianu e dae s'ente regionale. + Assotziu Su Majolu: Su Majolu est unu assotziu apartìticu de istudiantes sardos naschidu in s'universidade de Tàtari in su mese de martzu de su 2011, chi punnat a s'amparu de su sardu in tottus sos libellos de imparu, dae s'iscola primaria a s'universidade, a manera de lu salvare e nde lu giugher a su matessi gradu de impreu de s'italianu ind una situatzione de plurilinguismu perfettu. Difattis, su sardu est in su paradossu chi est non solu sigundu a sa scientzia limbistica, ma finas po leze ("de jure") comente a s'italianu, ma "de facto" est in foras de belle tottus sos campos sotziales e abbarrat ind un'isfera minoredda privada: custa puru si ch'est isperdende sempre de pius po more de su fattu chi s'italianitzatzione, in passadu, at pesadu in iscola unu muntone de zovanos sardos faghendelis fortzare a grisare sa limba e cultura issoro, e como non bi at ancora mediu publicu perunu po chi podat imparare e impittare sa limba sa generatzione noa, chi in sa pius parte est monolingue in italianu. @@ -19060,10 +23522,12 @@ Peri sa chistione ambientale est de importu po s'assotziu, dae su nono a su nucleare in su 2011 a su salvamentu de sos padentes in sos fogos de istiu. Est finas faghende essire unu giornaleddu de nùmen "Ischida", in ue si publican opiniones e bideas de zente chi bolet iscrier calchi cosa in limba. A s'agabbu de su 2014, s'Assotziu Su Majolu at dadu amparu a una trumighedda chi aìat pedidu a Facebook una versione in sardu; sos de Facebook an dadu su permissu in su primu de abrile, dende cumintzu a su protzessu de bortadura. + Limbas romanzas meridionales: Sas limbas romanzas meridionales sun unu suppostu sutta-grupu de sa familia romanza chi at postu pro primu Ethnologue, ma chin pacos limbistas chi bi sun de accordu. Sicunda a Ethnologue, s'agorru limbisticu diat cumprender su sardu e su corsicanu, chin in prus su gadduresu e su tataresu. Sa sientzia limbistica, pro su prus, ponet su corsicanu in sutta de s'ala italo-dalmatica, sende a curtzu de su toscanu, mentras chi su sardu est tentu in cunsideru comente limba indipendente a banda dae su grupu italianu. + New Hampshire: Su New Hampshire (/nuːˈhæmpʃər/) est unu istadu de sa Noa Inghilterra, regione a su Nord-Est de sos Istados Unidos de Amèrica. S'istadu pigat nòmene de sa contea in su Sud de Inghilterra de Hampshire. Sa capitale est Concord e sa prus manna tzitade Manchester. Allàcanat in su Nord cun sa provìntzia canadesa de Québec, in su Est cun su Maine e s'Ocèanu Atlanticu, in su Sud cun su Massachusetts e in s'Ovest cun su Vermont. Su New Hampshire est su de 5 istados minores in istèrrida e su de 9 prus pagu populados de sos 50 istados federados. @@ -19071,31 +23535,41 @@ In su mese de làmpadas 1778 est istadu su de 8 a ratificare sa costitutzione. Su New Hampshire fiat fintzas su primu istadu federadu a tènnere una costitutzione istatale pròpia. Su New Hampshire tenet montes de sos prus mannos de sa costa Est e sas atraidas majores sunt sos isportos de s'ierru. Su motto est ""Live Free or Die"" (Bive Lìberu o Mori), su nomìngiu est "The Granite State"" (S'Istadu de Granitu): su New Hampshire tenet difatis formatziones e cavas istèrridas de granitu. + Concord: Concord est una bidda de unos 42.500 bividores capitale de su New Hampshire e sea de sa "Contea de Merrimack" in sos Istados Unidos de Amèrica. At pigadu nòmene de Concord isceti in su 1765, in antis si naraiat Rumford. + Manchester (New Hampshire): Manchester est una tzitade de unos 110.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in su New Hampshire, in ue est bidda prus manna e sea de sa "Contea de Hillsborough" impare a Nashua. Est posta in sa riba de su frùmene Merrimack. + Istadu Islamicu: Su Istadu Islamicu de Iraq e Levante (in arabu "الدولة الإسلامية في العراق والشام"), fintzas connottu cun s'acronimu ISIL (chi istat pro s'inglesu "Islamic State in Iraq and the Levant") o ISIS, est una costa militante islamista de Al-Qaida chi nch'at serradu sos rapportos cun su grupu dae ue est naschida pro fundare unu "califfadu", Istadu Islamicu, chi cumprendet tottus sas populassiones arabas chi sa Frantza e s'Inghilterra aìan mantesu separadas a pustis de sa prima gherra mundiale. Su grustu jihadista est cun sas armas in manu peri tottu su Levante arabu (Libanu, Siria, Iraq e Giordania) e in su 2014, sicunda a sos titulos de imprenta otzidentales, cumandat "de facto" in tottu su nord-est de sa Siria e su nord-ovest de s'Iraq; in lampadas sun intrados a Mossul, sa secunda tzittade irachena. Fachet masellu de tottus sas minorias religiosas chi li capiten a tiru, de manera ispetziale yazidas e cristianos. + Limba araba: Su arabu (in arabu: "لغة عربية") est una limba afroasiatica chi fachet parte de sas limbas semiticas. Cun s'ispaniada de s'imperiu islamicu in su seculu de VII, fintzas s'arabu est a commo una limba isparghinada meda, chi tuccat dae s'Arabia fintzas a Marocco, Pakistan e Turchia. + Plymouth (Massachusetts): Plymouth est una bidda de unos 57.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Massachusetts. Impare a Brockton est sea de sa "Contea de Plymouth". Sa bidda est famada ca pro ite est su logu in ue sos Babos Pillingrinos chi ant fundadu sas primas colònias americanas fiant isbarcados cun sa nave "Mayflower". Sa "Roca de Plymouth" est unu monumentu postu a ammentu de s'acuntèssia. + Brockton (Massachusetts): Brockton est una bidda de unos 93.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in Massachusetts. Est sea de sa "Contea de Plymouth" cun Plymouth. + Springfield (Massachusetts): Springfield est una tzitade de unos 153.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, in s'istadu de Massachusetts. Est sea de sa "Contea de Hampden" e tzitade prus manna de 3 in s'istadu, de 4 in Noa Inghirterra. + Salem (Massachusetts): Salem est una bidda de unos 41.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, in s'istadu de Massachusetts. Cun Lawrence est sea de sa "Contea de Essex". Salem est famada pro su protzessu a sas bruscias de su 1692. + Lawrence (Massachusetts): Lawrence est una bidda de unos 70.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, in s'istadu de Massachusetts. Est sea de sa "Contea de Essex" cun Salem. S'agatat in sa riba de su frùmene Merrimack. + Noa Inghilterra: Sa Noa Inghilterra (in inglesu New England) est una regione de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat a cara de s'Ocèanu Atlànticu. Cun sa regione de Atlànticu Mèdiu format s'area Nord-Est de sa natzione. Sa prus manna tzitade est Boston, chi est fintzas tzentru econòmicu e de cultura printzipale. @@ -19108,6 +23582,7 @@ Est istada sa prima regione de sos Istados Unidos de Amèrica a s'iscerare cun identidade propia. Tzitades Majores. "tzitade, istadu (nùmeru bividores) - (residentes àrea metropolitana)" + Alabama: S'Alabama (/ˌæləˈbæmə/) est unu istadu federadu chi s'agatat in sa regione de Sud-Est de sos Istados Unidos de Amèrica. Sa capitale est Montgomery, sa prus manna tzitade Birmingham. Su nomìngiu de s'Alabama est ""Yellowhammer State"" (Istadu de su Cincirri Grogu). Su cincirri est difatis su pugione chi rapresentat s'istadu. Àteros nomìngios sunt ""Cotton State"" (Istadu de su Cotone) e ""Heart of Dixie" "(Su coro de Dixie). Dixie est unu paranùmene usadu a inditu de sos bividores de su Sud de sos Istados Unidos. @@ -19120,34 +23595,43 @@ S'11 de ghennàrgiu 1861 s'Alabama aiat decraradu sa bessida de s'Unione. Fiat abarradu indipendente una pariga de dies e a coa si fiat aunidu a sos Istados Cunfederados. De s'acabu de sa Gherra Tzivile, at connotu pagu isvilupu e economicamente est abarradu acapiadu a sa massaria. Fintzas a sos annos '60 de su sèculu XX s'Alabama at antamas bidu sos interèssios de sas classes ricas biancas prevalèssire subra cussos de sos poburos. Sos afro-americanos fiant sos prus agrabiados, fintzas a tando ant bividu discriminados e chentza deretos. Economia. A pustis de sa II Gherra Mundiale s'economia de s'istadu est passada de s'apoderare mascamente de massaria a si disvariare, fintzas gràtzias a imbestimentos de sas fortzas armadas de sos Istados Unidos. + Little Rock: Little Rock est una tzitade de unos 187.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Arkansas, de chi est fintzas bidda prus manna, e sea de sa "Contea de Pulaski". Sa fundatzione de sa bidda est de su 1722, dèpida a s'isproradore frantzesu Bernard La Hapre chi bi aiat fraigadu una istatzione de cummèrtzios. Est capitale de s'Arkansas de sa costitutzione de s'istadu, in su 1836. Su nòmene de Little Rock (Roca Pitia), benit de su frantzesu "Petit Roche", chi sos colonizadores frantzesos aiant dadu a unu rocàrgiu postu in sa riba de su frùmene Arkansas. + Charleston (Virginia Otzidentale): Charleston est una bidda de unos 50.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Virgìnia Otzidentale e sea de sa "Contea de Kanawha". Est sa prus manna bidda de s'istadu e tzentru printzipale de una area metropolitana de unos 308.000 residentes. + Pittsburgh: Pittsburgh est una tzitade de unos 307.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu federadu de Pennsylvania, in ue est sea de sa "Contea de Allegheny". S'àrea metropolitana contat unos 2,4 milliones de residentes. + Allentown (Pennsylvania): Allentown est una tzitade de unos 118.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu federadu de Pennsylvania, in ue est sea de sa "Contea de Lehigh". Est sa de 3 tzitade prus manna in s'istadu, in fatu a Filadelfia e Pittsburgh. Allwntown fiat fundada in su 1762 de William Allen, unu òmine de Filadelfia. Sa tzitade at cuadu sa "Campana de sa Libertade" a sos inglesos in su basamentu de una crèsia intre su 1777 e su 1778. + Erie (Pennsylvania): Erie est una tzitade de unos 104.000 bividore de sos Istados Unidos de Amèrica, sea de sa "Contea de Erie", in s'istadu de Pennsylvania. S'àrea metropolitana contat unos 281.000 residentes. + Lansing: Lansing est una tiztade de unos 120.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitalde s'istadu de Michigan, posta in manna parte a intro de sa "Contea de Ingham", ma fintzas in sas de "Clinton" e "Eaton". Est capitale de istadu de su 1847. + Portland (Maine): Portland est una bidda de unos 63.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, in s'istadu de Maine, chi s'agatat in sa "Contea de Cumberland". Est sa prus manna tzitade de s'istadu. Sa Portland de s'Oregon pigat nòmene de sa Portland de su Maine. + San José (Califòrnia): San José est un atzitade de unos 971.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu federadu de Califòrnia. Est sea de sa "Contea de Santa Clara". San José est sa bidda prus manna de 3 in Califòrnia e sa de 10 in sa natzione. Pigat parte a sa "Bay Area", area metropolitana isvilupada a inghiriu de sa Baia de San Francisco, chi contat 7 milliones de residente, e chi est s'area urbana prus manna de 5 in sos USA. Sa tzitade est istada capitale de sa Califòrnia intre su 1850 e 1851. Est posta 70 Km a Sud de San Francisco. + Montgomery (Alabama): Montgomery est una tzitade de unos 205.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'istadu federadu de Alabama, in ue est capitale e sea de sa contea omònima. Est sa segunda prus manna tzitade de s'istadu a segus de Birmingham. @@ -19155,13 +23639,16 @@ In Antis de s'arribu de sos europeos sa zona de Montgomery fiat bivida de nativos de tribus Alabama e Coshuatta. Fiat Abraham Mordecai, in su 1785 a costruire una istatzione postale in ue diat crèschere sa bidda. Est capitale de istadu de su 28 de ghennàrgiu 1846. + Birmingham (Alabama): Birmingham est una tzitade de unos 212.400 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'istadu federadu de Alabama in ue est sea de capitale de sa "Contea de Jefferson" e bidda prus manna. Est su coro de una area metropolitana chi contat prus de 1,2 milliones de residentes, chi benint a èssere sa parte de bator de sa populatzione de s'istadu intrenu. + Mobile (Alabama): Mobile est una tzitade de unos 193.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Alabama, in ue est sea de sa "Contea de Mobile". S'area metropolitana contat unos 565.000 residentes. Est su solu portu de mare in Alabama. + Tasca: Una tasca (o mutzilla), in sa forma sua prus simpre, est un'istaca de pannamenta carrigada a sas palas de una pessone e segurada cun duas fascas chi andant a subra de sas palas e a suta de sos sircos. Fitianu, si preferint sas tascas a sas balizas o sas bussas a manu, mescamente cando si devent trasportare càrrigos pesados pro tempos longos, sende chi sas tascas, pro custa casta de impreu, sunt prus inditadas chi sas manos. @@ -19170,6 +23657,7 @@ De acordu cun sa capatzidade de càrrigu, sas tascas si podent partzire in tres grupos mannos: tascas minoras (finas a 40 litros) inditadas pro iscursiones diàrias, sas mannas (de 40 a 65 litros), utilizàbiles in s'escurrimentu, e finarmente sas adotadas pro su montismu (prus de 65 litros), mesche pro ispediduras a zonas remotas. Impreos ispetziales. Unas cantas tascas sunt prozetadas ispetzìfigamente pro trasportare ozetos particulares. Isempros comunos sunt sas tascas impreadas pro ozetos de balore mannu, comente pro narrer elaboradores portàbiles e echipamentos fotogràfigos. Esistint finas modellos ispetzìfigos pro su sarvamentu. In su mercadu bi sunt aguarmente tascas pro su trasportu de ozetos mannos comente pàtinos cun rodighedddas, taulas de patinamentu o finas tascas probidas de unu reservadorzu minore cun unu tubigheddu cunetadu, peri su cale chie est trasportende sa tasca podet bufare e s'idratare sena si dever arressare a mala boza (su sistema naradu est cunnotu comunamente comente “Camelbak” o “Camel bag”): custu ùrtimu tipu de tasca s'impreat pro iscursiones in anderas, iscurrimentu e montismu. + Maryland: Su Maryland (/ˈmɛrɨlənd/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Atlànticu Mèdiu. Sa capitale est Annapolis, sa prus manna tzitade Baltimora. Su nòmene ddi fiat dadu uffitzialmente in onore de sa reina Henrietta Maria, ma segundu is istòricos diat bènnere prus a prestu de Maria, mamma de Gesus. @@ -19179,10 +23667,12 @@ Su Maryland fiat su de 7 istados a ratificare sa costitutzione de sos Istados Unidos. Est s'istadu cun sas intradas mèdias peròmine prus artas, e su prus ricu de sa natzione. Sos nomìngios sunt ""The Old Line State"" (S'Istadu a s'Antiga), ""Free State"" (Istadu Liberu), ""Cheaspeake Bay State"" (Istadu de sa Baia Cheaspeake). + Annapolis: Annapolis est una bidda de unos 36.600 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Maryland e sea de sa "Contea de Anne Arundel". Sa bidda est posta in sa Baia de Chesapeake, a sa buca de su frùmene Severn, 40 Km a SUd de Baltimora e 48 Km a Est de Washington. Pigat parte a s'area metropolitana Baltimora-Washington. + Xöömej: Su faveddu xöömej o khöömei si impreat tantu pro indittare unu istile de musica tradissionale in sa Repubrica de Tuva (Russia) cantu unu cantu fattu pro mediu de gula. Bi nd'amus documentassione chi nde provet s'esistentzia dae prus de unu seculu. Sas cantones trattan, a su solitu, de isteppas e caddos e si cantan fortzande sas cordas vocales, ind una manera chi si assimizat a sos canticos buddistas. @@ -19191,6 +23681,7 @@ Su khöömei tenet duas modas pro cantare: su "kharkhiraa" chi est fentomadu pro sos sonos, chi sun graes meda, e su "isgeree" chi si cantat fruschiande e tenet, a s'imbesse, sonos agudos. Sos mongolos fachen custu cantu tradissionale in occasione de fattos de importu mannu, comente a tzerimonias uffitziales e, mescamente, festas in familia. Sun avvesos a lu cantare fintzas murghende sos animales o carignande sos piseddos. In Mongolia bi at zente meda, a fiottos, chi bolet imparare a cantare e bi at letziones fattas a posta pro custu intendimentu. Est de narrer chi peròe si trasmittit galu pro su prus oralmente. Si podet cantare siat "a cappella" siat chin s'accumpanzamentu de su "Morin Khuur". + Wyoming: Su Wyoming (/waɪˈoʊmɪŋ/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de sos montes, in s'Ovest de sa natzione. Sa capitale e prus manna tzitade est Cheyenne. Su nòmene de Wyoming benit de unu faeddu in limba Munsee, "xwé:wamənk", chi cheret nàrrere "a su frùmene mannu e alladiadu". @@ -19200,25 +23691,32 @@ Su 10 de nadale 1869 su Wyoming, chi tando fiat galu Territòriu e no istadu, est istadu su primu logu in sos USA a dare deretu de votu a sas fèminas. Su wyoming est istadu fintzas su primu a ddas ammìtere in polìtica, in sas giurias de tribunales, su primu a nde tènnere a giuighes de paghe, e su primu, in su 1924 a elèghere guvernadore fèmina. Fiat su de 44 istados a intrare in s'Unione su 10 de trìulas 1890. Su nomìngiu de su Wyoming, chi no ispantat bida s'istòria, est ""The Equality State"" (S'Istadu de sa Paridade). + Cheyenne (Wyoming): Cheyenne est una bidda de unos 59.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de su Wyoming e sea de sa "Contea de Laramie". S'àrea urbana, chi contat unos 86.000 residentes e s'agatat in su chirru prus setentrionale de una àrea metropolitana chi s'istèrret de Cheyenne a Pueblo, in Colorado, chi contat populatzione de unos 5,5 milliones de bividores. Est istada fundada in su 1867 e decrarada capitale de su Wyoming giai de sa costitutzione de s'istadu, in su 1890. + Rekuhkara: Rekuhkara (dae sa limba ainu Sakhalin "rekuh" "レクㇷ" "gùtturu"; "rekut" "レクㇳ" o "レクッ" in sa limba Ainu de Hokkaidō) est istada una moda tradissionale de cantare, chi si assimizat meda a cussa Inuit, chi at cantau su populu Ainu fintzas a su 1976, cando s'urtima cantadora chi mantenìat galu vìa custa tradissione est iscumparta. Pro indittare custu cantu, si podet fintzas atzappare su faveddu Sakhalin "rekuxkara" e cussu giapponesu "rekukkara" ("レクッカラ" in katakana). Su cantu bolìat a mantènner duas feminas istande cara a cara: s'una, chin sa manu, fachìat unu punzu a manera de mimare unu tubu e cantàbat a sa tuva orale de s'attera, chi imbètzes impreàbat su canale vocale pro modulare su sonu. + Cabu de susu: Su Cabu de susu est istadu una rezone amministrativa de sa Sardigna, chi cumprendìat sas chi sun commo sas provintzias de Tàtari, de Terranoa-Tempiu, de Nùgoro e fìntzas de Aristànis in s'ala settentrionale. Su Cabu de susu teniat a tzentru sa tzittade de Tàtari, in cuntrastu cun Casteddu chi perteniat a su Cabu de josso. Custa partzidura benit dae sa dominadura cadelana, chi aìat partzidu s'isula in custas duas rezones mannas po nche las fagher brigare s'una cun s'attera e, duncas, cuntrollare menzus sa Sardigna. In calchi trettu de sa Sardigna, peròe, comente a s'Aristanesu e a su Barigadu, cun su nùmen de "cabu de susu" si cheret indittare non tantu s'ala tzentru-settentrionale de s'isula, cantu prusaprestu sa Barbagia chi, sende unu logu de muntagna, est "pius in artu" de sos pianos chi si agattan in atterue. Unu chi vivet in Cabu de Susu si naraìat "cabesuèsu", ma non b'est unu numen po sos chi istan in su Cabu de josso, chi si naraìan "campidanesos" e bo' (mancari chi su Campidanu non siat tzertu tottu su meridione de sa Sardigna). + Cabu de giossu: Su Cabu de giossu est stau una regioni amministrativa de sa Sardìnnia, chi cumprendiat is chi funt immoi provintzias de Casteddu, de su Campidanu de Mesu, de Carbonia-Igresias, de s'Ogiastra e de bona parti de cussa de Aristanis puru. Su Cabu de giossu teniat a centru sa tzittadi de Casteddu, in cuntrastu cun Tàtari chi fiat de su Cabu de susu. Custa partzidura benit dae sa dominadura cadelana, chi aìat spartziu s'isula in custas duas regionis mannas po ndi ddas fai brigai s'una cun s'attra e, duncas, cuntrollai mellus sa Sardinnia. In sardu no nc'est unu nòmini po indittai is chi bivint in Cabu de giossu, chi si naràant "campidanesos" (mancai su Campidanu non siat certu tottu s'ala meridionali de s'isula). + Katajjaq: Su Katajjaq est una moda de cantare tradissionale chi cantan sos Inuit (bi at unu cantu chi si assimizat meda, su rekuhkara de sos ainu, ma est iscumpartu dae tempus meda). A s'imbesse de su cantu tradissionale chi si atzappat in populos medas peri su mundu, su cantu Inuit lu fachen a su solitu feminas chi, ind unu canticu a duas boches, si isfidan pro iscumbatare chie est sa prima a perder su jocu mancandeli alinu pro respirare; a su solitu, su jocu addurat duos o adderettura tres minutos. De cada manera, bi at fintzas una cantadora, Tanya Tagaq, chi bolet cantare a sa sola e si fachet acccumpanzare dae musitzistas comente a Björk. Bi at fintzas su duettu Tudjaat, chi cantat musica siat tradissionale, fatta chin su gùtturu, siat pop. + Shigeru Kayano: Shigeru Kayano ("萱野 茂" Kayano Shigeru, 15 de lampadas de su 1926 - 6 de martzu de su 2006) est istadu unu de sos urtimos a mantènner sa limba ainu comente mama e unu de sos prus mannos gherradores de su grupu etnicu suo pro chi podan picare sos derettos politicos, curturales e umanos chi lis toccan. Shigeru Kayano nabat a Hokkaido chin custa frasia: "Hokkaido, Ainu no kuni desu" (Hokkaido, terra de sos Ainu). + Medianerismu: Su medianerismu est unu fenòmenu criminale chi tenet de ozetu s'aprofetamentu de sa manu de òpera peri mètodos illegales. Est naradu "medianerista" s'individu chi, a s'avesu in sas primas primas oras de sa die, isprosat manu de òpera diària, normarmente no ispetzializada, pro chi traballet sena documentos e in manera illegale in diferentes setores, chi sos prus ispainados pertocant su traballu in s'agricurtura (traballu in sos campos) e in fraigadorzos illìtzitos. @@ -19229,6 +23727,7 @@ Su fenòmenu de su medianerismu s'est ispainadu galu de prus cun sos reghentes iscostiamentos migratòrios aproghilende dae s'Àfriga, dae sa Mesìsula Barcàniga, dae s'Europa levantesa e dae s'Àsia: difatis, sos chi emìgrant lllitzitamente in s'isperu de mezorare sa cundissiones suas pròpias nche ferit cun fazilidade a sas manos de custas pessones, chi li reduint in un'istadu de iscravura e dependèntzia. In su ghennarzu de 2010, sos traballadores foracomunidàrios de sa bidda calabresa de Rosarno amàniant una filera de manifestadas contra a sos medianeristas, su tensu cunzughet un'iscalada de biolèntzia intre bratzeris e abitadores de sa leada minora calabresa. Su 26 de abrile de 2.010, detenent in Rosarno 30 medianeristas, chi aprofetaiant traballadores foracomunidàrios custrìnghidos a traballare in cundissiones disumanas in sos campos, collende tzìtrigos curtivados in sa zona de Rosarno, cun bussardos de traballu aguales a 15 oras sa die. S'incherta, in prus de custu, at permìtidu de ghetare lughe a subra de unu sistema de trampas pratigadas a dannu de sas entidades de seguràntzia sotziale. Pro su chi prendet s'aspetu patrimoniale, sunt istados sechestrados dughentos terrinos e binti impresas agrìculas pro unu balore grobale de 10 milliones de euros. Su 5 de làmpadas de 2.011, in Villa Castelli, in su cuadru de s'operadura "Little Castle” de sa polima fisgale, s'arrecatant benes pro unu totale de unu millione e mesu de euros. S'art. 12 de su D.L. de su 13 austu 2011, n. 138, cumbertidu cun modifigaduras dae sa leze de su 14 cabudanni 2011, n. 148, at introduìdu a su còdighe penale italianu su delitu nou de “intermediadura illìtzita e aprofetamentu de su traballu”. Sas cundennas prebidas pro sos gasi narados “medianeristas” sunt sa presonia dae chimbe a otu annos e una machitzia dae 1.000 a 2.000 euros pro onzi traballadore imboligadu. + Bardana: Sa bardana (dae su latinu "gualdana" o "waldana") fit unu crìmene diffùndiu meda in Sardigna, in s'Ottichentos. Fit una deichìna de omines chi, sedende a caddu chin sas armas in manu, a de note andàban a sacchizare una bidda o un'istatzu riccu uchidende a chie fachìat resistentzia. @@ -19236,31 +23735,39 @@ A bortas sa teppa fit cumposta dae 50 oppuru 100 pessones, chi benìan dae biddas fìntzas attesu meda s'una dae s'attera. Sos gruppichèddos si attobiàban a de note in sa bidda pro mògher a attaccare. Su prus de sas bortas, carchidùnu andabat a attaccare sas casermas de sos carabineris e carchidùnu atteru a irrobare sos riccos de sa bidda. S'assione fit accabàda cando sìche fughìan tottus e si partìan sa cosa furada. Tando sos furones torràban a facher una bida normale. Sa bardana fit propria de sa Sardigna e bi nde aìat medas in locos de muntagna, comente Barbagia e Gallura. Non bi aìat assotzios a delìncuer pro sa bardana, chi fit possibile a facher fintzas ca mancabat leze pro dare azudu a sa zente. Chin sa militaritzassione italiana de sa Sardigna, sa bardana aìat fattu locu a bandidos chi assachea(ba)n macchinones. Istudiosos an pessàu a sa bardana comente a una imposta, de manera violenta, a s'edittu de sas chiudendas piemontesu dae parte de sos sardos, chi lu aìan crètiu comente a una assione de fura chi sa classe prus ricca fachiat a dannu de cussa prus povera. + Musica ainu: Sa musica ainu est s'ispressione musicale de sos ainu, populu in su nord de su Giappone chi tenet tradissiones, non petzi musicales, a banda. Sas modas cumprenden s'anticu "yukar", chi est una forma de poesia epica, e s' "upopo". Su turcimannu prus fentomadu de musica ainu paret chi siat Oki. + Rafael Sari: Rafael Sari (S'Alighera, 1904 - 1978) fit unu poete sardu populare meda in tzittade sua, ca fit unu de sos prus mannos a fagher poesias in s'aligaresu. At traballadu comente mastru de iscola elementare e archivista de s'Alighera. Dae su 1929 in susu, publicaìat a cadentzia regulare, in paperis o zornales de s'Alighera, articulos e poesias in cadelanu, cosa chi li aìat fattu bincher parìtzos premios literarios. Sa poesia sua est de natura intéria e si bortat a musica a s'ispissu. Fit péri su fundadore e primu secretariu de su " Centre d'Estudis Algueresos " ("Tzentru de Istudios s'Aligaresos"), impare a Rafael Catardi, chi commo ghettat su bandu de concursos literarios a nùmene de su collega. + Joan Elies Adell i Pitarch: Joan Elies Adell i Pitarch (Vinaròs, 1968 - ) est unu poete e saggista valentzianu de limba cadelana. Bida. Joan Elies Adell est naschidu in Vinaròs, Baix Maestrat (Comunidade Valentziana). Laureadu in comunicatzione audiovisiva cund unu dottoradu in filolozìa cadelana, est unu professore siat de filolozia in s'Universidade Aberta de Catalugna in Bartzellona, siat de teoria literaria in s'Universidade de Rovira i Virgili (Tarragona). A commo, est fintzas su direttore de su "Espai Llull", uffitziu de su gubernu cadelanu in sa tzittade sarda de s'Alighera. At iscrittu liberos chi trattan de teoria literaria e culturale, literadura cadelana e musica, e faghet parte de "Hermeneia", unu prozettu de chirca in s'Universidade Aberta de Catalugna chi punnat a iscumbatare sa relata tra tecnolozias noas e istudios literarios. + Centre d'Estudis Algueresos: Su Centre d'Estudis Algueresos (in sardu "Tzentru de Istudios s'Aligaresos") est un'ente culturale fundadu in S'Alighera in su 1952 cun sa punna de promòver su s'aligaresu a manera de prennare su boidu chi aìat lassadu s'assotziu "La Palmavera" e, in prus, torrare a tenner cuntattos culturales cun tottus sos atteros trettos de allega cadelana. Sos fundadores fin Rafael Sari, chi nde est istadu su primu secretariu, Rafael Catardi (presidente dae su 1952 a su 1961 e galu dae su 1971 a su 1974), Antoni Simon Mossa (presidente dae su 1961 a su 1971), e Antonella Salvietti, chi est presidente dae su 1974. S'ente tenet sea in sa cheja manna de Santa Maria. At promovidu sa publicada de su paperi "Renaixença Nova", aprofettende de su "retrobament" cun sos cadelanos in su 25 de austu de su 1960. Tando at cumintzadu a traballare cun s'assotziu "Jocs Florals de l'Alguer" in su 1961, in ue partetzipaìan fintzas medas autores cadelanos chi fin in disterru in ìe. In su 1969 at ammanizadu unu cuncordu e dae su 1972 bi at fattu essire discos de cantones s'aligaresas. In su 1973, at cumintzadu puru a fagher letziones de cadelanu. Dae su 1985 in susu, su traballu lu est sighende sa " Obra Cultural de l'Alguer ". + Obra Cultural de l'Alguer: Sa Obra Cultural de l'Alguer (incurtziadu in OCA) est un'ente fundadu in su 1985 cun sa punna de promòver sa cultura s'aligaresa e, subratottu, s'allega sua cadelana. Est in intro de unu cuadru de programmatzione sotzio-politico-economica chi pertoccat s'isfera mediterranea, mantenende sos rapportos tra s'Alighera e su restu de sos gai giamados Paisos Cadelanos. Su gubernu de sa Catalugna ("Generalitat de Catalunya") tenet s'OCA in cunsideru comente a un'ente chi «dae sa sotziedade tzivile e a passu cun sos tempos, si at mudadu in defensore de su passadu, de su presente e de su benidore de sa cultura, limba e identitade cadelana», impare a s' "Òmnium Cultural", s' "Ateneu Barcelonès", "Acció Cultural del País Valencià" (ACPV), s' "Obra Cultural Balear" (OCB), su "Centre de Cultura Catalana d’Andorra". + Escola de Alguerés Pascual Scanu: Sa Escola de Alguerés Pascual Scanu (in sardu "Iscola de s'Aligaresu Pascale Iscanu") est un'iscola de cadelanu s'aligaresu fundada in su 1982 dae Josep Sanna e Pasqual Mellai cun sa punna de imparare su limbazu a sa zenerassione noa. Si faghen classes de limba, literadura e istoria, e tottus sas letziones sun de badas. S'imparu si faghet in s'aligaresu, in logu de s'istandard bartzellonesu, a manera de torrare a iscobèrrer una sienda lessicale e morfolozica chi si fit isperdende. S'iscola traballat cun atteros assotzios e entes culturales s'aligaresos, comente s'Obra Cultural de l'Alguer. Su nùmene de s'iscola cheret ammentare a s'iscritore e limbista s'aligaresu Pascale Iscanu ("Pascual Scanu"), attivista po su mantenimentu de sa cultura cadelana de s'Alighera. A commo su direttore de s'iscola est su preide Antoni Nughes, incarrigadu fintzas de iscrìer articulos po su paperi " L'Alguer " e de fagher missa in cadelanu. + La Palmavera: La Palmavera fit su primu assotziu cadelanista fundadu in S'Alighera in su 1906 dae su primu nucreu de cadelanistas s'aligaresos (Josep Frank, Joan Pais i Melis, Carmen Dore, Antoni Ciuffo e Joan Palomba, F .Liperi, Salvador Corbia, Ciprià Cipriani e una pariga de atteros) a pustis de s'attobiu in sa tzittade sarda de su cadelanu Eduard Toda i Güell. Sos attivistas fin in cuntattu cun sos "renaixentistes" bartzellonesos e an fintzas mandadu una delegassione issoro a su Primu Cungressu de sa Limba Cadelana de su 1906. Su pensamentu elitista issoro non lis at permittidu de sighire a mantènner sos cuntattos cando fit iscumpartu Ciuffo in su 1910, e su grustu sìche est mortu a s'aggabu de sa prima gherra mundiale. A sa fine de su 1915 ja fit ruttu meda in decadentzia, siat po su cambiu de residentzia de calchi assotziadu siat po brigas internas de natura personale. S'innu de s'assotziu fit "Esperança", cumpostu dae su secretariu Carmen Dore (archivista munitzipale) e bortada a musica dae Pais. Mancari chi sìat mortu luego, su grustu fit petzi su cumintzu de su moimentu cadelanista de S'Alighera. Sos assotziados an sighidu a tènner cuntattos cun sos intellettuales de Bartzellona a titulu personale (subratottu cun Francesc Matheu e Antoni Maria Alcover). "La Palmavera" fit torrada a nàscher in su 1950 dae Antoni Ballero de Càndia e atteros iscrittores cun assotzios noos. + Cùcuru de is Rius: Cùcuru de is Rius est unu situ archeològicu de sa Sardigna tzentru-otzidentale, in ue sunt istados agatados repertos de perìodu istòricu cumpresu intre su millènniu IV i.C e s'edade romana imperiale. S'agatat in unu montigreddu a Sud de s'istàngiu de Crabas, in territòriu de su comune de Crabas, provìntzia de Aristanis. Paritzas de sas iscobertas fatas in Cùcuru de is Rius sunt ùnicas in sa Sardigna e in totu su Mare de Mesu. @@ -19270,6 +23777,7 @@ A s'acabu de s'"Èdade de su Brunzu" bi fiat pesadu unu templu nuraghesu a putzu. In "Época Pùnica" bi fiat fraigadu unu "sacellu" chi fiat sempremmai usadu pro sacrifìtzios de animales minores. Su "sacellu" est istadu usadu fintzas in "època romana republicana". In die de oe su situ s'agatat inghiriadu de abba, in una isuledda chi istat in mesu a su canale iscucuradore. Est in istadu de abandonu e non podet èssere bisitadu. + Geòrgia (Istados Unidos de Amèrica): Sa Geòrgia (/ˈdʒɔrdʒə/ jor-juh) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in sa regione Sud-orientale de sa natzione. Pigat nòmene de Re Giorghi II de Britànnia Manna. Sa capitale e prus manna tzitade est Atlanta. Sos nomìngios sunt ""Peach State"" (Istadu de su Pèssighe) e ""Empire State of the South"" (Istadu imperiale de su Sud). @@ -19280,6 +23788,7 @@ Istòria. Sa Geòrgia est istada s'ùrtima de sas trèighi colònias originales a èssere costituida, in su 1732. A pustis de sa Rivolutzione Americana fiat s'istadu de bator a ratificare sa costitutzione de sos Istados Unidos, su 2 de ghennàrgiu 1788. In su 1861 aiat decraradu sa setzessione, diventende unu de sos sete istados cunfederados originales. Fiat fintzas s'ùrtimu istadu a torrare in s'Unione a s'acabu de sa Gherra tzivile, su 15 de trìulas 1870. + Atlanta: Atlanta () est una tzitade de unos 432.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale e bidda prus manna de s'istadu federadu de Geòrgia. Sa tzitade s'agatat partzida intre duas conteas: sa de "Fulton" e sa de "Dekalb". @@ -19287,14 +23796,17 @@ Atlanta fiat fundada in su 1837, a sa rughera de duas lìnias de trenu. In sa Gherra tzivile fiat destruida intrenamente, ma sos annos a sighire at connotu unu isvilupu chi no aiat mai tentu in antis. In su 1996 at acasagiadu s'editzione de 26 de sos Giogos Olìmpicos Modernos. S'area metropolitana contat unos 5,6 milliones de residentes. + Attaccu banzai: Su attaccu banzai ("玉砕" o "バンザイ突撃" gyokusai o banzai totsugeki) fit su lùmen dau in sa secunda gherra mundiale a attaccos frontales chi bidìan a sordaos giapponesos currende, chin bazonetta in manu, cara a s'esertzitu inimicu in s'ispera de lu ispantare e lu uchìder. S'attaccu non fit dèpiu, comente si dìat poder pessare, a carchi arresone istratèzica (comente s'attaccu kamikaze), ma simpremente a su codiche morale de su militarismu giapponesu (su "bushido", chi fit innantis de sos samurai) chi preferìat su giapponesu mortu chi non bintu in gherra. S'attaccu banzai fit in imprèu meda dae cando sos giapponesos aìan gherrau in sa gherra russo-giapponesa e in se secunda gherra sino-giapponesa, in ube s'esertzitu russu e cussu tzinesu fit pro su prus male frunìu: custu podìat permìtter a s'attaccu banzai de poder adderettura bincher, fachende dannu mannu (siat fisicu siat psicolozicu) in pacu tempus. Custu modellu de pelea no at boddìu fruttos medas, peròe, in sa secunda gherra mundiale, in ube s'attaccu fit una manera comente a un'attera pro andare a si uchìder chind unu mare de ballas in corpus. + Kamikaze: Kamikaze ("神風") est una paragula giapponesa, chi est a su solitu bortada in "bentu de deus" ("kami" bolet narrer "deus" e "kaze" "bentu"); est su lùmen dau a una fentomada buriana chi aìat sarbàu su Giappone dae sa conchista mongola de su Kublai Khan in su 1281. In Giappone sa paragula "kamikaze" si imprèat petzi pro indittare custa buriana, ma a libellu internassionale si connoschet ca chin custa si indittàban sos attaccos suitzidas de pilotas giapponesos, chi ghiàban aereos prènnos de prùvura, contra sas naves de sos Alliados in s'accabu de sa gherra de su Patzificu in sa secunda gherra mundiale. Dae s'accabu de sa secunda gherra mundiale in susu, sa paragula "kamikaze" si imprèat fintzas pro indittare una variedade prus manna de attaccos, semper de natura suitzida, in atteras partes de su mundu. Esempios sun su "Selbstopfer" de sa Germania natzista, o calesisiat assione terroristica in ube su militante morit de manu sua. Sos paperis e zornales giapponesos non nde favèddan gòi, preferinde nàrrer "jibaku tero" ("自爆テロ"), incurtziadura de sas paragulas anglo-giapponesas "jibaku terorisuto" ("自爆テロリスト", a sa litera "terroristas chi si fachen esploder). + Tennessee: Su Tennessee (/tɛnɨˈsiː/) (in Limba Cherokee: ᏔᎾᏏ, Tanasi) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi est postu in sa regione Sud-orientale de sa natzione. Sa capitale est Nashville, sa prus manna tzitade Memphis. Allàcanat in su Nord cun Kentucky e Virgìnia, in s'Est cun sa Carolina de Nord, sa Geòrgia, s'Alabama e su Mississippi in su Sud, in s'Ovest cun Arkansas e Missouri. @@ -19306,6 +23818,7 @@ In su sèculu XX su Tennessee est passadu de una economia mascamente basada subra sa massaria, a una prus disvariada, gràtzias fintzas a sos agiudos de imbestimentos federales, cun sa Tennesse Valley Authority, e s'istabilida de sa sede de su Progetu Manhattan in sa tzitade de Oak Ridge. In s'istòria de sa cultura americana su Tennesse at giogadu unu rolu de importu prus a totu pro su chi pertocat sa mùsica, duncas su rock and roll, su blues, su country e su rockabilly. Su nomìngiu est ""The Volunteer State"" (S'Istadu Volunteri). + Nashville: Nashville est una tzitade de unos 601.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Tennessee e sea de sa "Contea de Davidson". Est sa segunda tzitade de su Tennessee a fatu de Memphis. @@ -19312,10 +23825,12 @@ S'agatat sa parte tzentru-setentrionale de s'istadu, in sa riba de su frùmene Cumberland. Est tzentru de mùsica, sanidade, editoria, bancas, indùstrias de trasportu e b'ant fintzas medas universidades e colleges. Est nodia comente bidda de mùsica, su nomìngiu est duncas ""Music City"" (Tzitade de Mùsica). S'àrea metropolitana contat unos 1,6 milliones de residentes. + Oak Ridge (Tennessee): Oak Ridge est una bidda de unos 30.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in su Tennessee, in sas contea de "Anderson" e "Roane". Sede de s'Oak Ridge National Laboratory, sa bidda est istada fundada in su 1942 comente logu de produidura pro su Progetu Manhattan, operatzione de su gubernu de sos USA chi at isvilupadu sa bomba atòmica. Sa retzerca tenet galu rolu printzipale in s'economia de Oak Ridge. + Louisiana: Sa Louisiana (/luːˌiːziˈænə/ o/ˌluːziˈænə/; in frantzesu: État de Louisiane, ; Creolu de Louisiana: Léta de la Lwizyàn) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica. Sa capitale est Baton Rouge, sa prus manna tzitade New Orleans. Sa Louisiana allàcanat in su norte cun s'Arkansas, in s'est cun su Mississippi, in s'ovest cun su Texas. Si ghetat a manu de sud in su golfu de su Mèssicu. Est su de 31 istados prus istèrridos e su de 25 prus populados de sos 50 de sa federatzione. @@ -19328,10 +23843,12 @@ Sa Louisiana est su produidore de benes de 24 in sa natzione, ma in contu de sas intradas peròmine est a su postu de 41 in una classìfica natzionale de 50 istados. S'istadu tenet prus tribùs nativas chi non totu sos àteros istados de Sud, bator de sas cales sunt reconnòschidas federalmente e deghe de s'istadu. Àteras bator non tenent perunu reconnoschimentu. Sos nomìngios sunt ""Bayou State"" (Istadu benatzosu) e ""Child of the Mississippi"" (Figiu de su Mississippi). + Baton Rouge: Baton Rouge est una tzitade de unos 230.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Louisiana e sea de sa "Parròchia de East Baton Rouge". Est sa segunda prus manna tzitade de s'istadu in fatu a New Orleans e s'agatat in su tzentru de una area metropolitana de unos 820.000 residentes. Sa fundatzione de Baton Rouge torrat a coa a su 1719. + Arizona: S'Arizona (/ɛrɪˈzoʊnə/; /ærɪˈzoʊnə/) (Limba Navajo: Hoozdo Hahoodzo; Limba O'odham: Alĭ ṣonak) est unu istadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione sud-otzidentale de sa natzione. Faghet fintzas parte de sas regiones de Istados Unidos Otzidentales e de sos istados de Montes Rocosos. Sa capitale e prus manna tzitade est Phoenix. Sos nomìngios de s'Arizona sunt ""The Grand Canyon State"" (S'Istadu de su Gran Canyon) e ""The Copper State"" (S'Istadu de su Ràmene). @@ -19345,19 +23862,24 @@ Istòria. S'Arizona fiat s'istadu de 48 a intrare in s'Unione, su 14 friàrgiu 1912. Fiat fintzas s'ùrtimu istadu contiguosu a b'intrare. In antis at fatu parte de su territòriu de "Arta Califòrnia", in sa chi tando fiat Noa Ispagna, tzerriada a pustis Mèssicu cun s'indipendèntzia. Fiat a coa tzedidu a sos Istados Unidos de Amèrica a s'acabu de sa Gherra Messicanu-Americana chi su Mèssicu aiat pèrdidu. Sa parte prus meridionale de s'istadu fiat comporada in su 1853 cun s'Achistu de Gasden. + Phoenix: Phoenix est una tzitade de unos 1.446.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale e tzidade majore de s'Arizona. Est sa de 6 tzitade prus manna in sa natzione. Est sea de sa "Contea de Maricopa". Sa primas cussòrgias sunt de su 1867, a curtzu de s'acosidu intre sos frùmenes Gila e Salt. At pigadu tìtulu de tzitade in su 1881. S'àrea metropolitana contat unos 4,3 milliones de residentes, chi nde faghent sa de 13 prus manna in sos USA. + SCIDA – Giovunus Indipendentistas: SCIDA – Giovunus Indipendentistas est un'assótziu apartìticu de studiantis universitarius chi bolit fai cresci sa cuscientzia indipendentista sarda a intru de s'universidadi casteddaja. S'assotziu casteddaju est nasciu in su mese de martzu de su 2013 de una pariga de attrus assotzius politicus indipendentistas, ma no est né unu partidu né tantu prus pagu unu movimentu politicu: po custu, no est intentzionàu a partecipài a peruna eletzioni chi non sìat arrelatàda a su campu universitariu. Prusaprestu, bolit crìai un'ambienti sotziali de arrexonu , chi podat bìri a is giovunus cumenti protagonistas a fài massa critica, a pizu de is problemas socio-culturalis prus mannus de sa Sardìnnia. SCIDA bolit rappresentài is istàntzias de su mundu giovanili e indipendentista de is studiantis universitarius: po custu at fattu craru chi no nc'at a mandài perunu delegàu a cungressus agganciàus a is partidus italianus chi nci funt in Sardìnnia, chi a parri de s'assotziu funt sa cuinta colunna de su colonialismu italianu, ma scetti a cussus chi non tenit legàmini cun issus. + Gustave Caillebotte: Caillebotte est istadu unu de sos primos a aer bidu sa fotografia comente una fromma de arte. + Robin Williams: Robin McLaurin Williams (Chicago, Illinois, 21 de trìulas, 1951 – Paradise Cay, California, 11 de austu, 2014), fit unu còmicu e attore americanu. + Tauleddas de Tziricotu: Tauleddas de Tziricotu est su nòmene benit usadu pro inditare unas bator taulas lantzitadas in brunzu de longària de 6,5 cm, base de 3,5 cm e grussària de 0,9 cm, agatadas in sa penisula de Sinnis, in territòriu de su comune de Crabas, provìntzia de Aristanis. Significadu, orìgine e datadura issoro sunt pro su momentu perricados. S'agatada torrat a su 1996. @@ -19378,15 +23900,18 @@ Unu problema fundamentale in s'istùdiu de sas tauleddas istat in su fatu chi, sende in brunzu sos mètidos usados in die de oe non permitent de ddas datare de pretzisu. Non podende tènnere tzertesa de s'època e sende chi agatados simbillantes in Sardigna non bi sunt istados, o prus a prestu sunt pagus meda e de difitzile interpretatzione, s'àtera teoria non podet èssere cunsiderada creìbile. B'ant noantamas àteros repertos de època tàrdiu-bizantina, chi tenent formas e fantasias meda simbillantes. + Mezzogiorno: Mezzogiorno (in sardu a sa lìtera "Mesudìe") est su faveddu tradissionale pro indittare tottu s'ala de zosso italiana, cumprendènde s'Italia meridionale e s'isula de Sitzilia. Si podet nàrrer chi incrùat sas rezones amministrativas de Abrutzu, Basilicata, Campania, Calabria, Puglia, Molise e Sitzilia. Calicunu bi ponet fintzas sos trettos prus a zosso de su Latziu (est a nàrrer, sos distrettos de Sora, Cassino, Gaeta, Cittaducale e Amatrice), ca fachìan parte de su Rennu de sas Duas Sitzilias. Su faveddu lu at imbentàu pro primu Giuseppe Garibaldi, cando fit a puntu de conchistare s'Italia de zosso. Mancàri chi tènzat pacu itte bìer chin sas rezones italianas ja mentovàdas, a bortas bi est sa Sardigna puru pro carculu istatisticu ebbìa. Su "Istituto Nazionale di Statistica" (ISTAT) imprèat su vocabulu in sos traballos suos pro indittare una de sas chimbe rezones istatisticas, ma bocàndeche a fora sìat sa Sitzilia sìat sa Sardigna, chi prusaprèstu fachen parte de una rezone istatistica a banda chi si nat Italia isulana. + Le Midi: Le Midi est unu faveddu chi cheret indittare s'ala de zosso frantzesa. Sa Frantza meridionale cumprendet: Custu trettu currispondet in parte manna a s'Otzitania, sa macro-rezone in ube s'otzitanu (in frantzesu " langue d'oc ") - in cuntrastu chin sas "langues d'oïl" de sa Frantza de susu - fit istoricamente sa limba prus isparghinada. Mancàri chi sìan parte de s'Otzitania, sas rezones de Auvergne e Limousin non si tenen in cunsideru comente parte de sa Frantza meridionale. Su faveddu "Midi" benit dae "mi" (mesu) e "di" (dìe) in frantzesu anticu, ind una manera chi si assimizat a su Mezzogiorno italianu. S'ora de mesudìe fit su matessi de indittare su sud, ca su sole in Frantza pompiat tando a sud. Su sinonimu esistìat fintzas in frantzesu medianu, in ube su faveddu "meridien" si podet relatare sìat a s'ora de mesudie sìat a su sud. Su "Midi" cumìntzat in Valence: dae cue bi at su ditzu populare ""à Valence le Midi commence"". + Ethnologue: Ethnologue: Languages of the World est unu fozu, sìat de paperi sìat pro mediu elettronicu, de su "SIL International" (connottu innàntis comente "Summer Institute of Linguistics", "Istitutu Istadiale de Limbistica"), chi est unu assotziu cristianu chi punnat a istudiare sas limbas prus pacu connottas, mescamente pro facher arribare su messazu de sa Bibbia a unu numeru prus mannu de leghidores in sa limba mama issoro. Ethnologue tenet, in s'editzione de bìndichi fatta in su 2005, istatisticas de unas 6.912 limbas: de cadauna daet su numeru de sos chi las faveddan, sas rezones in ube si faveddan, sos limbazos e sa familia limbistica issoro, sa acattada de sa Bibbia. @@ -19406,14 +23931,17 @@ Informatziones betzas e novas. Ethnologue, unu pacu comente a Wikipedia, collit informatziones dae zente chi vivet pèri tottu su mundu. Calesisiat si podet ponner in cuntattu chin sos redattores, mandande su chi lis bolen nàrrer pro mediu elettronicu (mail). Sas informatziones sun annovadas petzi una borta pro cada battor annos. Custu bolet nàrrer chi, fìntzas si Ethnologue si annovat, medas informatziones sun betzas. Custu accadit pro su fattu chi sos redattores non si torran a bìer dontzi boche pro cada editzione nova. + Italia isulana: Sa Italia isulana currispondet a sas isulas chi, pro cunventzione, fachen parte de s'istadu italianu e cumprendet sas rezones de Sitzilia e Sardigna. S'Italia isulana currispondet a una tzircuscrissiòne elettorale de su Parlamentu Europeu, chin derettu a sete sezos; bi at peròe problemas, ca dontzi borta sa Sitzilia si picat belle tottus sos postos pro su numeru prus mannu de zente chi tenet, lassande sa Sardigna chene rappresentantzia peruna in Europa. + Otzitania: Sa Otzitània (in otzitanu "Occitània" [uksi'tanjɔ, sicundu sa norma classica, "Óucitanìo" sicundu cussa mistraliana) o, prus pacu intesu, " Pays d'Oc ", est una rezone istorico-zeografica de s'Europa chi non la defìnin làcanas politicas e si at isvilupàu in Frantza de zosso, prus atteros trettos zeograficos, a làcana o nono. Est unu trettu chi tenet connotassiòne mescamente limbistico-filolòzica, est a nàrrer chi si fundat in supra de sa limba otzitana o limba d'oc, bènnia dae s'otzitanu anticu o proventzale. S'otzitanu non si depet peròe cunfunder chin su francuproventzale (arpitanu), nén chin su frantzesu, mancari chi facan parte de sa matessi camba noulatina e galloromanza. Custas limbas sun naschias chin sa latinitzassiòne de sa Gallia tardu-antica e medievale (prus o mancu dae su seculu de IV a cussu de XII), chin faveddos latinos ammisturàos a atteros franco-gallicos. Oje in dìe, custas limbas sun de interessu mannu pro sos filologos, e cada istadu in ube si faveddan las at reconnottas. Sa limba otzitana fit in imprèu de sa poesia trobadorica, sa forma de literadura naschia in sa rezone de Acuitania in su seculu de XI e, prus a tardu, diffùndia in bona parte de Europa. A cumintzare dae su seculu de XV, su distinghimentu zeograficu fit supratottu limbisticu, pro la marcare in cuntrastu sìat chin sa limba tzentru-orientale de sas Alpes Graias, in ube si chistionabat unu francuproventzale settentrionale de lùmen "arpitanu", sìat chin sa Frantza de sùsu, in ube si faveddabat imbètzes sa limba d'oil, est a nàrrer sa "mama" de su frantzesu modernu. Atteros sìnzos caratteristicos de s'Otzitania sun in tradissiones, musicas e ballos populares. + Ziminu: Su vocabulu tataresu zimìnu, chi in limba sarda dìat istare po "cantos", est in riferimentu a unu mandigu sardu tipicu de sas tzittades de Tàtari e Portu Turre. Si trattat de matzimene de anzone o bóinu, in ue a essere sos primos sun su parasàmbene ("lu parasangu"), s'istentìna ("lu isthintinu"), su cannaculu ("lu cannaguru"), ma fintzas su coro ("lu cori"), su runzone ("lu rugnoni") e s'isprene ("la ippiena"); tra tottus, peròe, su cantu pius licchittu est su primulate ("lu primuratti"). Orizine. @@ -19427,12 +23955,16 @@ In calchi attera parte de Sardigna, po esempiu S'Alighera, cun su faeddu ziminu si cheret intender una ischiscionera, est a narrer una suppa de pischeddos de pagu soddu, chi si cochen lassendelos a buddire. Tocat a narrer chi unu tataresu, cando narat "ziminu", si riferit semper a s'arrustida de petza. In atteros trettos galu de Sardigna, comente Bultzi, po "ziminu" si intendet sa coghidura in cassarola, cun bagna de tamata, de matzimene de anzone o crabittu; meda pius pagu solitu fit, in sa traditzione, su cunsumu de cussa de bigru, ca sos bóinos servìan po fagher late o po bi trabagliare. Galu pius raru, fintzas in cue, capitaìat peròe de fagher su ziminu a sa moda de Tàtari. In continente italianu, comente in Pistoia e in Liguria, su faeddu ""zimino"" faghet parte de sa coghina locale ma in riferimentu a unu pratteri de birduras a foza e pische. + 1483: S'annu 1483 (MCDLXXXIII) in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1520: S'annu 1520 (MDXX in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + Antoni Ballero de Càndia: Antoni Ballero de Càndia (S'Alighera, 1927 - ) est unu poete e abbocadu sardu, chi at fattu torrare a nascher su assotziu de La Palmavera. Sa poesia sua est tottu iscritta in cadelanu bartzellonesu, cun tematica e metrica variada, chi faghet bider cantu bi tenzat a iscrìer ind una forma istandard: custa cosa lu at fattu diventare unu de sos primos in tzittade sua a ispìngher pro chi s'Alighera fit menzus aggantzada a sa traditzione culturale de sos cadelanos. + Nevada: Su Nevada est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Sud-Ovest de sa natzione. Est unu de sos istados atraessadu de sos Montes Rocosos. Sa capitale est Carson City, sa prus manna tzitade Las Vegas. Allàcanat in su Nord cun Oregon e Idaho, in s'Est cun su Utah, in su Sud-Est cun s'Arizona e in s'Ovest e Sud-Ovest cun sa Califòrnia. Non tenet bessida a mare. @@ -19445,14 +23977,17 @@ Su Nevada est su de 7 istados prus istèrridos, su de 35 prus populados e su de 9 cun prus bàscia densidade de bividores intre sos 50 chi cumponent sa federatzione. Unu 75% de sa populatzione est cuntzentrada in sa "Contea de Clark" in ue s'agatat s'area metropolitana Las Vegas-Paradise. Su Nevada est unu istadu in manna parte desèrticu e semi-àrridu. Casi su 90% de su territòriu est amministradu de giurisditziones federales de sos USA, siat tziviles siat militares. Su nomìngiu est ""Silver State"" (Istadu de Prata), tenende sa prata importu mannu in s'economia. Àteros nomìngios sunt ""Battle Born State"" (Istadu Nàschidu de sa Batalla), èssende su Nevada nàschidu in tempos de sa Gherra Tzivile, ""Sagebrush State"" e ""Sage hen State"". + Las Vegas: Las Vegas est una tzitade de unos 584.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu federadu de Nevada in ue est sea de sa "Contea de Clark". S'area metropolitana de Las Vegas, chi tirat a totu sa Contea de Clark, contat unos 2 milliones de residentes e est sa cun prus manna crèschida demogràfica de sos Istados Unidos. Sa tzitade est capitale famada de su giogu de azardu. + Carson City: Carson City est una bidda de unos 55.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Nevada. S'agatat un s'Est de s'istadu, pagu a tesu de sa làcana cun sa Califòrnia, a s'Ovest de su lagu Washoe e a Est de su lagu Tahoe. In passadu est istada tzentru de importu de estratzione de prata. + Hawaii: Sas Hawaii (/həˈwaɪ.iː/ o /həˈwaɪʔiː/; Hawajanu: Hawaiʻi ) sunt unu artzipèlagu chi s'agatat in posidura tzentrale a s'Ocèanu Patzìficu. Sunt cumpostas de chentinas de ìsulas vulcànicas ispaghinadas in prus de 2.400 km. A su chirru de Sud-Ovest de s'artzipèlagu s'agatant sas oto prus mannas, chi de Nord-Ovest a Sud-Est sunt: Niʻihau, Kauaʻi, Oʻahu, Molokaʻi, Lānaʻi, Kahoʻolawe, Maui e s'Ìsula de Hawaiʻi. Est custa sa prus manna, inditada fitaniamente comente "Isula Manna" pro dda distìnghere de su restu de s'artzipèlagu. Sunt su grupu de ìsulas prus setentrionale de Polinèsia. @@ -19461,6 +23996,7 @@ In sa natzione est su solu istadu insulare e su solu cun majoria de populatzione de orìgines asiaticas. Comente s'Arizona, non sighit s'ora legale. Paris a s'Alaska non est contiguosu a sos àteros, ma est s'ùnicu in sa federatzione chi non s'agatat in su cuntinente americanu: geograficamente e etnologicamente sas Hawaii sunt parte de s'Otzeània. Su nomìngiu de sas Hawaii est ""The Aloha State"" (S'Istadu de s'Aloha). Aloha est unu faeddu hawajanu chi cheret nàrrere "istima", "paghe", "cumpadessimentu", e chi de su sèculu XIX benit usadu fintzas a saludu. + Nebraska: Su Nebraska (/nəˈbræskə/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat siat in sa regione de sas Campuras Mannas siat in sa otzidentale mèdia. Sa capitale est Lincoln, sa prus manna tzitade Omaha. Allàcanat in su Nord cun Dakota de Sud, in s'Est e Sud-Est est iscerada de su frùmene Missouri de Iowa e Missouri, in su Sud pigat làcana cun su Kansas, in su Sud-Ovest cun su Colorado, in su Nord-Ovest cun su Wyoming. Non tenet bessida a s'ocèanu. @@ -19469,16 +24005,20 @@ Su clima de su Nebraska est cuntinentale ùmidu, cun istades meda caentes e ierros fridos. Su chirru otzidentale est semi-àrridu. Sos bividores sunt in manna parte de etnia germànica, cun peschentu de populatzione de orìgine ceca prus artu chi in totu su restu de sos Istados Unidos. Su nomìngiu est ""Cornhusker State"" (Istadu Iscòrgia-Trigainde). + Lincoln (Nebraska): Lincoln est una tzitade de de unos 260.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica capitale de s'istadu federadu de Nebraska e sea de sa "Contea de Lancaster". S'orìgine de sa bidda torrat a coa in su 1856, nàschida cun nòmene de "Lancaster". Tando sa capitale de su Territòriu de Nebraska fiat galu Omaha. Sa detzisione de dda movere de in ie est bènnida de su fatu chi manna parte de sos bividores de su territòriu biviat in su Sud de su frùmene Platte e fiat cunsiderende de s'aunire a s'istadu de su Kansas. A pustis de sa bochidura de su presidente Abraham Lincon de su 1865, sa bidda in onore suo aiat mudadu nòmene in Lincoln e in su 1867 fiat fata capitale de su istadu cunfederadu nou de Nebraska. + Omaha: Omaha est una tzitade de unos 409.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, tzentru prus mannu de su Nebraska e sea de sa "Contea de Douglas". S'area metropolitana contat unos 820.000 residentes. + Pueblo (Colorado): Pueblo est una tzitade de unos 106.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'istadu federadu de Colorado, in ue est sea de sa contea omònima. Mancari non siat bidda meda manna, Pueblo tenet importu in s'economia de totu su Colorado meridionale e de parte de su Nou Mèssicu. + Ohio: S'Ohio (/oʊˈhaɪ.oʊ/) est unu istadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione otzidentale mèdia. sa capitale est Columbus, s'àrea metropolitana prus de importu est sa de Cleveland. Allàcanat in s'Est cun sa Pennsylvania, in su Sud-Est cun sa Virgìnia Otzidentale, in su Sud cun su Kentucky, in s'Ovest cun s'Indiana, in su Nord-Ovest cun su Michigan e in su Nord-Est cun sa provìntzia canadesa de Ontàrio. @@ -19487,14 +24027,17 @@ Sa regione in ue s'agatat s'istadu fiat pro meda tempus perricada de frantzesos e inglesos. In su 1763 fiant sos segundos a ddu balangiare. In su 1774 fadiat parte de su Canada e a coa, de su 1787 de su Territòriu de Nord-Ovest, ammìtidu pois in s'Unione comente istadu de 17 su 1 de martzu 1803. S'Ohio est istadu produidore de richesa de 7 in sa natzione. Su nòmingiu est ""Buckeye State"" (Istadu de sa Mata de Castàngia Americana). Sos bividores de s'Ohio benint fintzas inditados comente "buckeyes". + Columbus: Columbus est una tzitade de unos 822.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Ohio, e bidda de 15 prus manna de sos USA. S'istèrret in sos territòrios de sas conteas de Delaware, Fairfield e Franklin. S'àrea metropolitana contat 2 milliones de residentes, chi in s'Ohio est segunda isceti a sa de Cleveland e pro sa natzione est sa prus manna de 28. + Cleveland: Cleveland est una tzitade de unos 478.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'istadu de Ohio. est sea de sa "Contea de Cuyahoga". Sa bidda est posta in su Nord-Est de s'istadu in s'oru de su Lagu Erie, a 100 km de sa làcana cun sa Pennsylvania. Fundada a sa buca de su frùmene Cuyahoga in su 1796, Cleveland est crèschida meda diventende tzentru de finantza e de indùstria. S'àrea metropolitana contat 2.250.871 residentes. Est sa prus manna de Ohio e sa de 23 in sa natzione. + Tazenda: Sos Tazenda sun una banda musicale etno-pop rock sarda chi Andrea Parodi, Gigi Camedda e Gino Marielli, chi benìan dae su grupu "Coro degli Angeli", aìan fundadu in su 1988. Est connotta pro su riferimentu suo a sa musica traditzionale de sa curtura isulana e, mescamente, a sa limba sarda. Su prus de sas cantones est, difattis, nessi in carchi lìnia in sardu logudoresu, impare a s'italianu (ma, a bìas, lis at capitadu de cantare peri in atteras limbas, comente s'ispagnolu e s'inglesu). Su nùmen pro sa banda lu an picadu dae Secundu Fundamentu, unu romanzu de Isaac Asimov chi pertenet a su tziclu de su Fundamentu. In su romanzu jocat unu rolu mannu su praneta Tazenda (nomìnzu chi benit dae su faeddu inglesu " Star's End "). Su isseperu, sicundu sa testimonia de sos Tazenda etottu, fit istadu pro custu nùmen gràtzias a un'assimizu de sonu cun su sardu. @@ -19504,10 +24047,12 @@ Sa limba prus impreada, fintzas a su 2013, fit sa sarda e, sicomente benin tottus dae su cabu de susu, cantan pro su prus in logudoresu. In sos primos album fit su sardu sa limba a dominare, ma cando an ottentu sutzessu peri dae foras in continente, sos Tazenda an cumintzadu a nche facher intrare s'italianu puru in sas cantones. Custu est istadu cajone pro chi Andrea Parodi aìat lassadu su grupu in su 1997, sighinde a facher una carriera de solista prus aggantzada a sa musica traditzionale, pro more de su fattu chi sos Tazenda si fin ispinghende tropu a su zenere pop. Est particulare s'album ¡¡¡Bum-ba!!!, in ue sos Tazenda an cantadu peri in ispagnolu. Dae s'album Ottantotto in susu, su grupu fit de su tottu una banda pop, cumintzande a impreare fintzas sintetitzadores e tasteras, ma sighinde semper a cantare in sardu e italianu, cund in prus un'azicu de inglesu. + KNA (banda musicale): Sos KNA (fintzas Kenzaskra o Kenze Neke - Askra) sun istatos una banda musicale folk rock sarda fundata in Thiniscole in su 2006 e attiva fintzas a su 2012. Naschitu dae s'aunimentu de sos duos grupos rock thiniscolesos Kenze Neke e Askra, su prozetu KNA at torratu a interpretare in crae acustica repertorjos de sas duas bandas e fintzas cantones novas. Istòria. Su prozetu KNA naschit in su 2005 dae s'aunimentu de duos grupos, chi benin ambosduos dae sa tzittade de Thiniscole: sos Askra, chi sichin a esser in attivitate issoro in prus de su periodu KNA, e sos Kenze Neke, chi aìan accabbatu de cantare in su 2000. Sas bandas tenìan a cumone su matessi zenere musicale (su folk punk) e sa matessi bidea politica (indipendentismu sardu), e aìan zai traballatu paris in su 1995 'achende su mini album "Gherramus tott'impare". Pernu de s'aunimentu 'it sa punna a torrare a pessare in crae acustica sos repertorjos de sas duas bandas distintas. Su primu cuntzertu de sos KNA est in su 27 de su mese de Capidanne de su 2006 in Prata Santa Caderina in Tàtari, chi li at sichitu cussu fattu in su 25 de Sant'Andrìa in su Titty Twister de Selargius in provìntzia de Casteddu. Custu, chi benit lezistratu, daet su cumintzu a su primu traballu de su grupu: su live album "Ruju" essìtu a campu in su 2007. Sos KNA sichin s'attivitate issoro in istiu de su 2007 andande foras dae sa Sardinna e cantande in cuntzertu in Pisa e Bologna. In attonzu de su matessi annu su grupu isseperat de traballare cumponende cantones novas, chi los at a 'acher essire s'album "Respetu e Amore" prubicatu in su marcu indipendente "KN produtziones". In su 2011 essit cun s'Unione Sarda sa regorta "Andhonzu" chi collit cantones de sos Kenze Neke, Askra e Tzoku. Su prozetu KNA accabbat in beranu de su 2012, pro more de su fattu chi Alessandro Chighini, Homar Farjna e Luciano Sezzi aìan lassatu sa banda. In su 2013 naschin sos de "Soberanìa Populare", band cumposta dae medas cantadores e musitzistas de sos KNA. + Corona de Logu: Sa Corona de Logu fit, cando bi aìat sos Judicados sardos, sa corte de justìssia de su Rennu e su Cunsizu de sos "magiorendes" (omines sapios postos a rappresentare sas curadorias) e piscamos, chi eleghìat a su Jùdiche e li dabat potestade summa, mantenende peròe su potere de ratificare sos attos e accordos chi pertoccaban su rennu intregu, chi si li nabat "su Logu" (paragula chi benit dae su latinu anticu "stlocus" e a pustis mudau in "locus", de radìchina indo-europea "*stel-" chi istat pro "pònner"). S'organu mantenìat su trettu e fit su depositarju de soberanìa. Su mazistrau prus mannu de sa Corona fit su Judiche etottu, chi a bìas unu curadore (un'ispetzie de presidente de Provìntzia) o unu majore (sindicu) podìat supprire in locu suo; sos collettorios si fachìan o in Capu de locu (o in ube fit su judiche) o in sas biddas in ube bi nde aìat tando prus bisonzu. @@ -19514,6 +24059,7 @@ Corona de Logu comente organu politicu. Comente organu politicu sa Corona de Logu depìat elegher a su Judiche e cuntrollare su chi fachìat. In su "collectu" (commo "collettu") si atobiàban in Capu de Locu unu rappresentante de cada curadoria, sos piscamos, duos rappresentantes de su Capu de Locu chi los eleghìan jurados, e duncas su "Judex sive rex" fit incoronau chind unu sistema elettivu-ereditariu sichinde lìnia masculina e, in alternativa, cussa feminina. Su Judiche tenìat lezittimidade a gubernare in supra de unu accordu chin su populu (su "bannus-consensus"): cando mancabat, su Judiche si podìat facher rùgher dae tronu e fintzas, in ocasione de attos graes abberu de tirannìa, facher ucchìder dae su populu etottu, chene chi custu podìat nòcher a sa familia de su Judiche ruttu in disgrassia: si tenet testimonia istorica chi custu siat sutzessu in sos Judicados de Arbaree e de Torres. + Carolina de Nord: Sa Carolina de Nord (in ingresu North Carolina [/ˌnɔrθ kærəˈlaɪnə/]) est unu istadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Sud-Est. Sa capitale est Raleigh, tzitade majore Charlotte. Su nomìngiu est ""Tar Heel State"" (Istadu Tar Heel) e ""Old North State"" (Betzu Istadu de Nord). Tar Heel est unu faeddu impreadu pro inditare Carolina de Nord e bividores suos, significadu e etimologia non sunt connotos. @@ -19527,11 +24073,13 @@ Su 20 de maju 1861 fiat s'ùrtimu istadu a decrarare sa bessida de s'Unione. A pustis de de sa Gherra Tzivile sa Carolina de Nord fiat logu de brigas intre biancos e nieddos. Sos biancos, chi ant pòdidu cumandare e gubernare fintzas gràtzias a sa violèntzia de su Ku Klux Klan, sunt resissidos a controire su deretu de votu a sos afro-americanos fintzas a su 1965. Su primu afro-americanu rapresentadore de sa Carolina de Nord est nointamas istadu elèghidu isceti in su 1992. + Charlotte (Carolina de Nord): Charlotte est una tzitade de unos 793.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, tzentru majore de s'istadu de Carolina de Nord e sea de sa "Contea de Mecklenburg". Est sa bidda prus manna de 16 in sa natzione, s'area metropolitana, chi contat unos 2,3 milliones de residentes est sa de 23. Sa tzitade e sa contea pigant nòmene de Charlotte de Mecklenburb-Strelitz, cogiada cun su re de Gran Britànnia unu annu in antis de sa fundadura issoro. Charlotte est difatis narada fintzas "Queen City". + Utah: Su Utah (/ˈjuːtɔː/ o /ˈjuːtɑː/; limba Arapaho: Wo'tééneihí) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'Ovest. Est unu de sos istados atraessados de sos Montes Rocosos e unu de sos bator "Corner States", sos istados chi s'iscerant s'unu de s'àteru in unu matessi puntu geogràficu. Sa capitale e prus manna tzitade est Salt Lake City. @@ -19539,10 +24087,12 @@ De sos 50 istados federados est su de 13 prus isterridos, su de 33 prus populados e su de 10 cun prus bàscia densidade de bividores. S'80% de sos residentes bivet a curtzu de sa capitale Salt Lake City, su restu de su territòriu est casi disabitadu. Su Utah est s'istadu de sos USA prus parìbile de bisura religiosa. Unos 62% de sos bividores faghet parte de sa "Crèsia de Gesus Cristu de sos Santos de sas Úrtimas Dies", prus famados comente Mormones. Sa sede mundiale de custa cunfessione religiosa s'agatat in Salt Lake City. Su nomìngiu est "Beehive State" (Istadu Abiàrgiu). + Salt Lake City: Salt Lake City est una tzitade de unos 190.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Utah. S'agatat in sa "Contea de Salt Lake". Sa bidda est istada fundada in su 1847 de Brian Young, Isaac Morely e George Washington Bradley e àteros mormones. In die de oe prus pagu de sa metade de sos bividores sunt de fede mormona. Salt Lake City est su tzentru majore de una àrea metropolitana de unos 1.140.000 residentes. + Delaware: Su Delaware (/ˈdɛləwɛr/) est unu istadu federadu de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in sa regione de Atlànticu Mèdiu. Sa capitale est Dover, sa prus manna tzitade Wilmington. S'istadu pigat nòmene de Thomas West, barone de tres De La Warr, nòbile e primu guvernadore de sa colònia de Virgìnia. @@ -19553,29 +24103,37 @@ Sos europeos ant isproradu sa costera de su Delaware in su sèculu XVI. Tando sa regione fiat bìvida de popuolos nativos comente Lenape e Nanticoke. Sos primos colonizadores sunt istados sos olandesos, in su 1631. Fiat a coa una de sas trèighi colònias chi si fiant ribelladas in sa Rivolutzione Americana e su 7 de nadale 1787 su primu istadu a ratificare sa costitutzione de sos Istados Unidos. De in cue su nomìngiu de ""The First State"" (Su Primu Istadu). + Dover (Delaware): Dover est una bidda de unos 36.000 bividores de sos istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Delaware e sea de sa "Contea de Kent". Su nòmene ddi fiat dadu pighende·ddu de sa Dover de Inghilterra. + Dover: Dover () est una bidda de unos 28.000 bividores de sa Gran Britànnia, posta in sa parte Sud-orientale de s'Inghilterra. Daet nòmene sa s' istretu chi istesiat s'ìsula de Gran Britànnia de sa Frantza. + Wilmington (Delaware): Wilmington (in limba Lenape: Paxahakink, Pakehakink) est una bidda de unos 71.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, tzentru majore de s'istadu de Delaware. S'agatat in sa "Contea de New Castle" de chi est sea. Su nòmene ddi fiat dadu de su meri de sa colonia Thomas Penn, in onore de s'amigu Spencer Compton, Conte de Wilmington, chi fiat primu ministru in su rènniu de Giorghi II de Gran Britànnia. + Il Maestrale: Il Maestrale est una casa editrice italiana, fundada in Nuoro in su 1992, cun s'iscopu de criare unu logu de incontru pro favorire s'isvilupu culturale massimu in su campu de sa literadura, ma finas cussu de pubricare testos de literadura de autores sardos (chi oltas meda fit difitzile a acciappare) e pro su matessi motivu de iscrittos subra sa Sardigna. Sas primas initziativas diffattis fin istadas cussa de torrare a pubricare iscrittos de autores connottos comente Maria Giacobbe, Francesco Masala, Giovanni Lilliu, Giuliu Angioni,Sergio Atzeni, Salvatore Cambosu, Grazia Deledda, Emilio Lussu e ateros, e in s'atera manera Max Leopold Wagner, D. H. Lawrence, Ernst Junger e gai. Ma meda importante est istada s'attividade de editoria de òberas de iscrittores giovanos, a cominzare dae Marcello Fois, Salvatore Niffoi, Flavio Soriga e andende. Non solu ma, da unu pagu e tempus in goi, sun istados puru traduidos autores istranzos comente su poete Serge Pey e s'iscrittore franco-romenu Petru Dumitriu. + Padanismu: Su padanìsmu est una forma de natzionalismu rezonalista chi cheret prus autonomia, o fìntzas s'indipendentzia dae s'Italia, pro unu trettu mannu chi sos attivistas li naran "Padania". Sa Liga Nord, una federassione de partidos rezonales in Italia de susu, est s'assotziu politicu padanista prus mannu, ma bi nde at peri atteros minores (comente sa Liga Padana e sa Liga Padana Lombardia, pro esempiu). In su 1996, bi at apiu unu movimentu separatista chi an fundàu in Venetu e est addurau pacu, su Movimentu Indipendentista Padanu, in ube aìan decraràu una non menzus pretzisada "Repubrica Federale de Padania". Un'atteru, sa Repubrica Federale Veneto-Padana, fit naschiu in su 1999 e est adduràu issu puru pro carchi annu ebbìa. Bi at fintzas sa presentzia de intellettuales, comente a Gilberto Oneto, Giancarlo Pagliarini, Leonardo Facco e a pustis Gianfranco Miglio, chi sì nche fin andaos dae sa Liga ma sichin a esser padanistas cumbintos. In su mese de jannarju de su 2002 unu ex-editorialista de "La Padania", de lùmen Gianluca Marchi, at prubicàu su paperi online " L'Indipendenza ", chi punnat a esser sa boche de su padanismu libertarianista. Oneto, Pagliarini e Facco sichin a bi iscrìver articulos in custu zornale. + LOL (internet): LOL est unu elementu meda a cumone in su limbazu de Ìnternet, chi bolet nàrrer "rider a iscracàllios" (dae s'inglesu "laughing out loud"). + Tolosa: Tolosa (fr.: "Toulouse", in occitanu: "Tolosa") est una tzitade de su sud est de sa Frantza, capitale de su dipartimentu de su Alta Garonna, in sa regione Midi-Pirenei. Est sa capitale culturale de s'Occitània. In su 2012 aiat 449 328 abitantes. + Carolina de Sud: Sa Carolina de Sud (in inglesu South Carolina [/ˌsaʊθ kærəˈlaɪnə/]) est unu istadu postu in sa regione de sud-estu de sos Istados Unidos de Amèrica. Sa capitale e tzitade majore est Colùmbia. Su nomìngiu est ""The Palmetto State"" (S'Istadu de sa Pramighedda). @@ -19590,25 +24148,32 @@ A pustis de sa Gherra Tzivile sa Carolina de Sud est istada logu de tensione intre biancos e nieddos. Mancari sas autoridades fiant resissidas a nche bogare su Ku Klux Klan, grupos paramilitares - sas Camisas Rujas -aterrighinaiant sos afro-americanos de manera chi no votarent a sas eletziones. Sos nieddos fiant unu 58% de sa populatzione totale ma non teniat perunu deretu polìticu, sos cogios intre biancos e nieddos o chie si siat cun aràntzia niedda fiant controidos. In die de oe sa Carolina de Sud tenet su prus bàsciu peschentu de fèminas in su parlamentu de istadu in sos Istados Unidos (10% contra una mèdia natzione de 23,7%) e est fintzas unu de sos cun prus acuntèssidas de fèminas bochidas de òmines. + Colùmbia (Carolina de Sud): Colùmbia est una tzitade de unos 133.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Carolina de Sud e sea de sa "Contea de Richland". Sa bidda s'agatat a su tzentru de una area metropolitana de unos 800.000 residentes, segunda prus manna in s'istadu a fatu de sa de Greenville. Su nùmene de Colùmbia ddi fiat dadu in onore de Cristolu Columbu. + Greenville (Carolina de Sud): Greenville est una bidda de unos 61.400 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, sea de sa "Contea de Greenville" in Carolina de Sud. S'àrea urbana contat unos 400.000 residentes, e s'area metropolitana in ue est posta unos 851.000, chi nde faghent sa prus manna de s'istadu. + Patricia Urquiola: Est una designer chi aiat istudiadu in sa Facultade de architetura de Madrid e in su Politecnicu de Milano, inue s'est laureada in su 1989, est istada assistente de Achille Castiglioni e de Eugenio Bettinelli in su Politecnicu e in s'École nationale supérieure de création industrielle (ENSCI) de Parigi. Est istada influenzada meda dae Bruno Munari A su mamentu vivet e trabagliat in Milano. Collaborat cun sa mezus dittas de design de Itàlia comente sa B&B Italia, Moroso, Alessi, Kartell, Flos e gai. Tra sos pezos pius importantes bi sunu sa Poltrona Tropicalia, Poltrona Volant, Poltrona Antibodi, Panchina M'Afrique Vaso Matelasse, Lampada Tatou, Tavolino H 44. Ma sunu ater e tantu importantes sas ceramicas. + Bruno Munari: Est istadu unu de sos massimos protagonistas de s'arte, de i su design e de sa grafica de su secolu XX. + Oviedo: Oviedo este sa capitale e sa tzitade mazore de sas Asturias. Ada una populatzione de unos 190.000 abitantes. + Imelda Marcos: Imelda Remedios Visitación Trinidad Romuáldez-Marcos (1929). Est sa sa First Lady filipina in cantu muzere de Ferdinand Marcos. + Flòrida: Sa Flòrida (in inglesu: /ˈflɒrɪdə/ in ispagnolu: )est unu istadu de sa regione de Sud-Estu de sos Istados Unidos de Amèrica. Sa capitale est Tallahassee, sa prus manna tzitade Jacksonville, sa prus manna àrea metropolitana sa de Miami. Su nomìngiu est ""The Sunshine State"" (S'Istadu de su Sole Lughente). @@ -19621,14 +24186,17 @@ Sos primos isproradores suos sunt istados sos ispagnolos in su 1513, ghiados de Juan Ponce de León, chi ddi at dadu su nòmene de La Flòrida (chi cheret nàrrere "sa frorida"). Est istada a coa una colònia e est diventada istadu de sos Istados Unidos in su 1845. A pustis de sa gherra tzivile, comente àteros istados de su sud est istada logu de segregatzione ratziale. Oe est caraterizada de una comunidade ispànica meda numerosa (unos 20% de sos bividores tenet s'ispagnolu a limba mamma) e populatzione in crèschida lestra. Economia. S'economia s'apoderat subra su turismu, massaria, trasportos. + Tallahassee: Tallahassee est una tzitade de unos 181.000 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Flòrida e sea de sa "Contea de Leon". Est capitale de sa Flòrida de su 1824, in antis chi èsseret ordingiada a istadu. Tando si naraiat galu "Territòriu de Flòrida" difatis. S'àrea metropolitana contat unos 375.000 residentes. + Jacksonville (Flòrida): Jacksonville est una tzitade de unos 842.600 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in Flòrida. Est sea de sa "Contea de Duval". Jacksonville est sa bidda prus manna de sa Flòrida, sa prus manna de sos Istados Unidos Sud-Orientales e sa de 13 de sa natzione. S'àrea metropolitana contat 1.345.600 residentes + Indiana: S'Indiana (/ɪndiˈænə/) est unu istadu de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Otzidente Mèdiu e in sa de sos lagos mannos. Sa capitale e prus manna tzitade est Indianàpolis. Su nomìngiu est ""The Hoosier State"". Hoosier est su nòmene cun chi sos americanos inditant sos bividores. S'etimologia non si connòschet. @@ -19641,9 +24209,11 @@ Est istadu ammìtidu in s'Unione s'11 de nadale 1816. Fiat su de 19 a b'intrare. Economia. S'economia de s'Indiana s'apoderat traditzionalmente subra su cultibu de trigainde, ma fintzas s'indùstria est isvilupada. + Indianàpolis: Indianàpolis est una tzitade de unos 820.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, capitale e tzidade majore de s'istadu federadu de Indiana. Est sea de sa "Contea de Marion". Est sa de 12 biddas prus mannas de sa natzione. S'àrea metropolitana, chi contat unos 2 milliones de residentes, est sa de 29 prus mannas de sos Istados Unidos. + Crannatza de Aristanis: Sa Crannatza de Aristanis est unu binu biancu DOC chi podet èssere produidu in sa provìntzia de Aristanis. Sas biddas nodias pro èssere produtoras de crannatza de calidade prus fine sunt Boàtiri, Arriora e Tzeddiani, ma fintzas Santeru, Sabarussa, Crabas e Nurachi tenent lumenada bona meda. Àteras biddas chi dda produint sunt Simajori, Simaghis, Tramatza e Tzrofolliu e craramente Aristanis (mescamente in territòriu de is apendìtzios de Nuraghinieddu, Màssama, Donigalla Fenugheddu e Sibì), ma si nde podent agatare cultivos fintzas in Milis, Narabuia, Ollastra, Prammas e Santa Justa. @@ -19656,6 +24226,7 @@ Sos annos 90 ant intamas bidu una perta de interessu in sa crannatza de parte de sos produtores, sende chi su ddu fàghere cheret ispesas mannas, ma fintzas sa dimanda de sos consumadores est calada. Produtzione. "Provìntzia, istasone, volume in etolitros" + Nieddera: Su Nieddera est unu binu nieddu IGT produidu de una ratza de bide de chi s'agatant coltivos mescamente in Sardigna, pro unu totale de 113 ètaros, cuntzentrados a su 97% in sa badde bàscia de Tirsu. Produtziones majores si nd'agatant in Crabas, s'apendìtzu suo de Soanas, in Nuraghinieddu (fratzione de Aristanis), Arriora, Nurachi e pagus àteras biddas de sa zona. Foras de Sardigna bi nde sunt in Frantza in sa zona de Montpellier e in Italia in Bari e in Conegliano. @@ -19662,10 +24233,13 @@ S'orìgine de su cultivu non est segura, ma a sos tempos de pùnicos e fenìtzios, in su territòriu de su Sinnis esistiat giai. Bibliografia. Gianni Nieddu, "Vitigni della Sardegna", Convisar + Conegliano: Conegliano o fintzas Conegliano Veneto (in venetu "Conegiàn" o "Conejàn")" "est unu comunu de unos 34.200 bividores de su Venetu, chi s'agatat in sa provìntzia de Treviso. Est sa segunda prus manna bidda de sa provìntiza a fatu de cu cabulogu. + Umberto Eco: Est siguramente unu de sos intellettuales chi at pius influentziadu sa cultura italiana daboi de sa segunda gherra. + Illinois: S'Illinois (ˌɪlɨˈn�"ɪ/ il-i-noy) est un'istadu chi faghet parte de sos Istados Unidos de Amèrica. Est postu in sa regione de otzidente mèdiu. Sa capitale est Springfield, sa prus manna tzitade Chicago. Tres presidentes de is Istados Unidos benint de s'Illinois: Abraham Lincoln, Ulysses S. Grant e Barack Obama. Ronald Reagan aiat sighidu carriera polìtica in Califòrnia, ma est istadu su solu presidente nàschidu e crèschidu in Illinois. S'Illinois tenet luminada de signaladore de s'andeju in chistiones sotziales, culturales e polìticas. @@ -19677,6 +24251,7 @@ In su sèculu de 20, intre is duas gherras mundiales, s'istadu at connotu isvilupu de s'indùstria in su norte e est istadu tzentru mannu de manìgiu. Sa populatzione s'est fintzas arrichida de bividores de orìgine afro-americana. Economia. S'Illinois tenet economia disvariada, ma est prus isvilupada in s'àmbitu de is trasportos. Su portu de Chicago, in su norte connetet s'istadu a àteros portos de importu chi bessent in sos lagos mannos, cun s'ocèanu Atlànticu peri su frùmene Santu Larentzu e peri su frùmene Illinois cun su Mississippi. S'aeroportu internatzionale de sa tzitade est unu de is prus trafigados de su mundu. In sa parte tzentrale e meridionale de s'istadu s'agatant tzitades industriales pitias, ma susetotus coltivos. Medas fintzas is risursas naturales, comente carbone, linnàmene, petròliu. + Kentucky: Su Kentucky (/kɨnˈtʌki/), uffitzialmente "Commonwealth of Kentucky", est unu istadu de sos Istados Unidos de Amèrica, postu in sa regione de Tzentru-Sud-Estu. sa capitale est Frankfort, sa tzitade prus manna Louisville. Allàcanat in su norte cun Illinois, Indiana e Ohio, in s'estu cun Virgìnia Otzidentale e Virgìnia, in su sud cun Tennessee e in s'uestu cun Missouri @@ -19684,12 +24259,16 @@ Est su de 37 prus istèrridos istados e su de 26 prus populadu de sos 50 de sa federatzione. Su Kentucky contat su nùmeru majore de esemplares de cherbos e de dindos in sa natzione. Su nomìngiu est ""Bluegrass State" "(Istadu de s'Erba Leperina), dadu de su fatu chi in is paschidòrgios s'agatat meda de custa erba. + 1616: S'annu 1616 ((MDCXVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1785: S'annu 1785 (MDCCLXXXV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1873: S'annu 1873 (MCMLXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + Kansas: Su Kansas (/ˈkænzəs/ kan-zəs) est unu istadu de is Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Midwest. Sa capitale est Topeka, sa tiztade prus manna Wichita. Pigat nòmine de sa tribù nativa de "Kansa" chi bi biviat unu tempus. Su faeddu originale (pronuntziadu kką:ze) est fitaniamente traduidu "gentes de su bentu de sud", ma est dàbile chi non siat custu su significadu beru. @@ -19703,21 +24282,27 @@ Cando fiat autorizada uffitzialmente s'ocupatzione, in su 1854, bi fiant lompidas trumas de colonizadores siat de sa Noa Inghilterra chi fiant abolitzionistas, siat de su Missouri, chi dd'istaiat in sa làcana de estu e chi fiant antimas a favore de s'iscravidade. Nde fiat cunsighidos disòrdines e violèntzias, chi aiant tentu agabbu isceti su 29 de ghennàrgiu 1861, cun prevalessa de is abolitzionistas e intrada in s'Unione. A pustis de sa gherra tzivile, sa populatzione est crèschida meda in presse. Economia. In die de oe s'economia est acapiada mescamente a sa massaria, chi produit trigu, mèlica e ressole. + Louisville (Kentucky): Louisville est una tzitade de unos 557.800 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'istadu de Kentucky, in ue est sea de sa "Contea de Jefferson". Est sa tzitade prus manna de s'istadu. Pigat nòmine de Re Luisu su XIV de Frantza. + Frankfort (Kentucky): Frankfort est una bidda de unos 27.000 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Kentucky e sea de sa "Contea de Franklin". + Springfield (Illinois): Springfield est una tzitade de unos 116.500 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Illinois. Est sea de sa "Contea de Sangamon". Sa bidda fiat fundada in su 1819, fiat fata sea de contea in su 1823 e at balangiadu tìtulu de tzitade in su 1840. Est intamas capitale de istadu de su 1837. + Topeka: Topeka est una tzitade de unos 122.400 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Kansas e sea de sa "Contea de Shawnee". S'àrea metropolitana contat unos 227.000 residentes. Est bidda de tres prus mannas de s'istadu, a fatu de Wichita e Kansas City. Topeka in idioma nativu cheret nàrrere "logu bellu pro prantare patatas". + Wichita: Wichita est una tzitade de unos 361.500 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, tzentru prus mannu de s'istadu de Kansas. Est sea de sa "Contea de Sedgwick". Est sa de 51 tzitades prus manna de sa natzione. + Ruja Karrera: Sos Ruja Karrera sunt unu grupu musicale punk rock, ska e reggae nàschidu a Thiniscole, in sa Provìntzia de Nùgoro in Sardigna in su 2006 e galu in attividade. Discografia. @@ -19728,17 +24313,22 @@ 2011 - "S'historia de sa Ruja vol.1" Compilation. 2012 - "Know Your Rights - Sicurezza sul lavoro" + Kansas City (Kansas): Kansas City est una tzitade de unos 142.300 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Kansas. Est sea de sa "Contea de Wyandotte". S'agatat in sa riba de manca de su frùmene Kansas. Sa bidda no est de cunfùndere cun sa omònima de su Missouri, chi s'agatat in s'àtera riba de su frùmene. Is duas tzitades sunt aunidas cun tres pontes de ferrovias e duos istradales. + Kansas City: Kansas City (Kansas) Kansas City (Missouri) + Paradura: Sa paradùra fit un'avvesu anticu de solidariedade tipicu de sos pastores sardos: cando unu pastore fit ruttu in disgratzia ca perdìat su masone chi tenìat, a pùstis de su disaccattu sos amicos e sa zente chi li cherìat prus bene li fachìan unu presente dàndeli una berbèche, pro lu incorazàre a a cumintzàre dae novu torrànde a fravicàre un'attera siènda. Custa pratica si solìat facher meda fìntzas a sos annos '60, chin carchi ocasione isulada commo, ca tando in netzessidade non bi aìat perunu azudu si nono cussu (forte meda) de sa comunidade locale e si arriscàbat famine e povertade pro sa pérdia de su masone. + Bochotnica: Bochotnica (pron. [bɔxɔtˈnit͡sa]) est una bidda in su sud-est de sa Polonia, atraversada dae su riu Bystra. Format unu comune autonomu in su Voivodadu de Lublin e tenet 1 500 abitantes (in su 2010). + Oklahoma: S'Oklahoma [/ˌoʊkləˈhoʊmə/] (in limba Cherokee: ᎣᎦᎳᎰᎹ ; in limba Pawnee: Uukuhuúwa, in limba Cayuga: Gahnawiyoˀgeh) est un'istadu de is Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione otzidentale de Tzentru-Sud. Sa capitale e tzitade majore est Oklahoma City. Allàcanat in su norti cun su Kansas, in su norti-estu cun su Missouri, in s'estu cun Arkansas, in su sud-uestu cun su Texas, in su norti-uestu cun Nou Mèssicu e Colorado. @@ -19748,12 +24338,15 @@ Sa populatzione est susetotus de pesada inglesa, tedesca, iscotzesa, irlandesa, ma fintzas nativa americana. S'istadu est produtore mannu de gas naturale, petròliu, prodotos de massaria. S'apoderat subra s'aeronàutica, s'energia, is telecommunicatziones e is biotecnologias. In sa natzione si iscerat pro una dis economias in crèschida prus lestra, e pro redditu mèdiu peròmine de is prus artos. Is tzentros printzipales de affàrios sunt sa capitale, Oklahoma City e Tulsa. Duos bividores de Oklahoma de tres bivent in is àreas metropolitanas issoro. Su nòmingiu est ""The Sooner State" "(S'Istadu Chitzanu), in fentomu de su fatu chi is colonizadores biancos dd'apant incomintzadu a ocupare in antis chi ddis esseret permitidu uffitzialmente. Is bividores sunt narados "Oakies". + Tulsa: Tulsa est una tzitade de unos 387.800 bividores de sos Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'istadu de Oklahoma, in ue est sea de sa contea omònima. + Oklahoma City: Oklahoma City est una tzitade de unos 592.000 bividores chi s'agatat in is Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu federadu de Oklahoma e sea de sa contea omònima. Sa fundatzione de sa bidda torrat a coa in su 22 de abrile 1889. In una sola die 10.000 pessones si fiant istabilidas in s'àrea chi oe nd'est tzentru. A tentu pois crèschida meda lestra, fintzas a èssere fata capitale de istadu in su 1910. Sa fortuna de sa tzitade est istada dada fintzas de s'iscoberta de su petròliu, chi dd'at permìtidu de s'arrichire e si faghere manna e bella. Cun totu s'àrea metropolitana contat unos 1,3 milliones de residentes. + Virgìnia: Sa Virgìnia (/vərˈdʒɪnjə/), uffitzialmente "Commonwealth of Virginia", est unu istadu de is Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa regione de Sud-Atlànticu. Sa capitale est Richmond, sa tzitade prus manna Virgìnia Beach. Sa contea cun prus residentes sa de "Fairfax". Allàcanat in su norti norti-estu cun Maryland e Washington D.C., in s'estu cun s'ocèanu Atlànticu, in su sud cun sa Carolina de Nord, in s'uestu cun su Kentucky e in su norti-uestu cun sa Virgìnia Otzidentale. Est su de 35 prus istèrridos istados e tenet populatzione de unos 8,2 milliones de bividores. @@ -19762,13 +24355,16 @@ S'isvilupu de sa regione at dipèndidu de su traballu de iscravos e s'ispròpiu de terras a is nativos, chi beniant a manu a manu bogados. Est istada una de is trèighi colònias chi si sunt ribelladas in sa Rivolutzione Americana e unu de is istados chi in sa gherra tzivile si sunt aunidos in sa Cunfederatzione. Est acuntèssidu in tempus de sa gherra chi is territòrios de norti-uestu de si sunt ischirriados fundende s'istadu de Virgìnia Otzidentale. S'economia de sa Virgìnia s'apoderat subra medas setores: massaria, agentzias federales, intre chi is uffìtzios de su Dipartimentu de sa defensa e de sa CIA e servìtzios militares. Is nomìngios sunt ""Old Dominion"" (Dominion Betzu), sende chi cabudianamente est istadu dominion de sa corona britànnica, e ""Mamma de is Presidentes"" sigomente sa prus parte de is presidentes de is Istados Unidos bisunt nàschidos. + Richmond (Virgìnia): Richmond est una tzitade de unos 204.200 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, capitale de s'istadu de Virgìnia. Richmond, comente totu is biddas cun cunditzione de "City" de Virgìnia, non faghet parte de peruna contea. In sa gherra tzivile Richmond est istada capitale de sa Cunfederatzione a pustis de Montgomery. Nd'at pagadu su prètziu cun artu nùmeru de mortos e distrutziones mannas. + Virgìnia Beach: Virgìnia Beach est una tzitade autònoma de s'istadu de Virgìnia, in is Istados Unidos de Amèrica. Cun unos 434.700 bividores est sa bidda prus manna de s'istadu e sa de 38 in sa natzione. Est logu famadu de turismu. + Washington (Distretu de Colùmbia): Washington D.C., formalmente Distretu de Colùmbia e comunemente inditata comente Washington, est sa capitale de is Istados Unidos de Amèrica. S'aprovatzione de unu distretu pro una capitale a cara de su frùmene Potomac torrat a coa a su 16 de trìulas 1790. Su distretu federale est a suta de giurisditzione de su Cungressu e non faghet parte de perunu istadu federadu. Su nòmine ddi fiat dadu a sa fundatzione in su 1791 in onore de George Washington. @@ -19777,11 +24373,13 @@ Washington contat medas monumentos natzionales e museos. Acasàgiat 176 imbasciadas istràngias e is sedes de medas organizatziones internatzionales, cumpangias de cummèrtzios, organizatziones non-profit, lobby e assòtzios professionales. Totu is tres brancos de su guvernu federale istant in su distretu, duncas Cungressu, Presidente e Corte Suprema. De su 1793 sa bidda est guvernada de unu sìndigu elèghidu localmente e de 13 mermos de cuntzìliu. Est nointames su Cungressu chi nde tenet autoridade primorosa, podende·nche mudare is leges locales. Is residentes eleghent unu delegadu pro sa "Càmbara de is Rapresentantes", ma non tenent rapresentatzione in su "Senadu". + U2: Is U2 sunt unu grupu de mùsica rock irlandesos formados in Dublinu in su 1976. Su grupu est cumpostu dae Bono (cantadore), David Howell Evans in arte The Edge (chiterrista), Adam Clayton (bassista) e Larry Mullen Jr. (batterista). In sa carriera issoro ant bèndidu prus de 150 milliones de discos e retzepidu su prus mannu nùmeru de totus is àteros grupos de Grammy Awards (22 prèmios) e podent èssere cunsiderados comente unu de is grupos prus famados internatzionalmente e una de is mègius bandas in s'istòria de su rock. In su 2005 a pustis de àere segudadu su lìmite minore de 25 annos de carriera sunt istados intregados in sa Rock and Roll Hall of Fame. Fintzas dea is esòrdios, is U2 si sunt interessados a sa chistione irlandesa e a su respetu de is deretos tziviles, imprentende s'atividade artìstica cun custos temas sotziales. In prus is U2 sunt unu de is pagos grupos a custu tempus chi si podent bantare de àere sighidu sa carriera cun sa matessi formatzione originale. + Istados Unidos Tzentrales de Sud-Uestu: Sa de is Istados tzentrales de Sud-Uestu est una regione de is Istados Unidos de Amèrica. Impare a is de Atlànticu de sud e e de Tzentru sud-estu cumponet is Istados Unidos Meridionales. Cumponidura. @@ -19788,8 +24386,10 @@ Is istados de tzentru sud-uestu sunt: Tzitades Majores. "nòmine, istadu (nùmeru de bividores)" + Istados Unidos de Amèrica Meridionales: Sa de Istados Unidos Meridonales est una regione de is Istados Unidos de Amèrica posta in sa parte meridionale de sa natzione. Est partzida in Atlànticu de Sud, Tzentru sud-estu e Tzentru sud-uestu. + Istados Unidos Tzentrales de Sud-Estu: CunIstados tzentrales de sud-estu benit inditada una regione de is Istados Unidos de Amèrica. Custa, impare a sa de Atlànticu Meridionale e de tzentrale de sud-uestu, cumponet is Istados Unidos meridionales. Cumponidura. @@ -19796,6 +24396,7 @@ Is istados chi nde faghent parte sunt: Tzitades Majores. "tzitade, istadu (nùmeru de bividores)" + Istados Unidos Sud-Orientales: Sa de Istados Unidos sud-orientales est una regione de is Istados Unidos de Amèrica chi faghet parte de is Istados Unidos meridionales. Componidura. @@ -19802,10 +24403,12 @@ Sa componidura de custa regione no est meda definida, ma bi sunt casi semper insertados: Tzitades Majores. "tzitade, istadu (nùmeru de bividores)" + Istados Unidos de Atlànticu Meridionale: Sa de Atlànticu meridionale o Atlànticu de sud est una de is tres regiones (is àteras sunt is de" " sud-uestu e sud-estu) cun chi sunt partzidos is Istados Unidos de Amèrica Meridionales. Componidura. Nde faghent parte: + Istados Unidos de Atlànticu Mèdiu: S'Atlànticu mèdiu est una regione de is Istados Unidos de Amèrica chi est posta a mesu de sa costera de estu. Cun sa regione de Noa Inghilterra format sa regione de norti-estu. Cumponidura. @@ -19814,6 +24417,7 @@ Is duas Virgìnias tenent però carateres atìpicos in cumparàntzia a is àteros chi podent èssere intrados in custa regione. Sunt difatis prus simbillantes a is de Atlànticu de sud. Tzitades Majores. "tzitade, istadu, (nùmeru de bividores) + Istados Unidos Norti-Orientales: Cun Istados Unidos Norti-Orientales s'ìnditat una regione de is Istados Unidos de Amèrica posta a su chirru prus in s'estu de sa natzione, pagu in suta de su Cànada e a cara de s'Ocèanu Atlànticu. Cumponidura. @@ -19820,6 +24424,7 @@ Sa regione est cumposta de is istados chi faghent parte de Noa Inghilterra e de Atlànticu Mèdiu. Istados de "New England" Istados de "Atlànticu Mèdiu" + Istados Unidos Otzidentales Mèdios: Sa regione de Istados Unidos Otzidentales Mèdios, prus connota comente Midwest, s'agatat in sa zona de is Istados Unidos de Amèrica in s'estu e a su norti de sa parte tzentrale de sa natzione. Est partzida in duos chirros: tzentrale de norti-estu e norti-uestu. @@ -19828,13 +24433,17 @@ A custos sunt fitanamente azuntos àteros 4 istados chi s'agatant prus a uestu, sende chi in parte sunt postos in sa regione de Midwest. Tzitades Majores. "tzitade, istadu (nùmeru de bividores)" + Manteri: Unu manteri (dae s'ispannolu "mantero") est cullochiarmente unu bendidore netu de permissu, fitianu un'istranzu. S'etimolozia de sa paraula si devet a su fatu ch'in medas casos custos bendidores illìtzitos isterrant sa mercantzia issoro a subra de una manta in sa carrera o in sa praja. Su tèrmine est prus pagu peorativu chi s'italianu "vucumprà". + Istados Unidos Tzentrales de Norti-Estu: + Istados Unidos Tzentrales de Norti-Uestu: Is istados tzentrales de norti-uestu sunt una regione de is Istados Unidos de Amèrica chi impare a is tzentrales de norti-estu faghent parte de su Midwest. + Istados Unidos de Patzìficu: Cun istados de Patzificu benit inditada una regione de is Istados Unidos de Amèrica formada de is istados chi tenent bessida in s'Ocèanu Patzìficu. Impare a sa regione de is Montes Rocosos faghet parte de is istados otzidentales. Is istados de custa regione, francu s'Alaska sunt connotos pro èssere de ideas polìticas liberales. @@ -19841,6 +24450,7 @@ Cumponidura. Nde faghent parte: Fatvatu sunt cunsiderados parte de Patzìficu fintzas Arizona e Nevada. Mancari non tengiant bessida in s'ocèanu economia e cultura issoro sunt meda acapiadas a is de custos istados. + Istados Unidos de Amèrica Otzidentales: Is istados otzidentales sunt una regione de is Istados Unidos de Amèrica chi tirat a totu is istados postos in sa regione de uestu de sa natzione. Est partzida in Istados de Patzìficu e regione de Montes Rocosos. Cumponidura. @@ -19848,12 +24458,15 @@ Sunt comente chi siat totus istados chi istant in s'uestu de su Mississippi. Tzitades Majores. "tzitade, istadu (nùmeru de bividores)" + Regione de is Montes Rocosos: Sunt totus istados atraessados de sa cadena de is Montes Rocosos. Tzitades Majores. "tzitade, istadu (nùmeru de bividores) + Fekete Pákó: Lapite Oludayo, numenadu finas Fekete Pákó (Pako Negro) (Ibadan, Nigeria, 17 Abrile 1976) est unu cantore ùngaru. + Gherra de Indipendèntzia de Istados Unidos: In s'inghitzu sa gherra pertocaiat petzi su territòriu de is colònias, ma s'intrusida de àteras potèntzias coloniales de Frantza e Ispagna in agiudu issoro e de Assia e Eletoradu de Hannover in agiude de is britànnicos, at tentu a cusseguèntzia s'ispaghinadura de is cumbatimentos a s'Europa, is Antillas e Ìndias Orientales. Sa gherra at tentu orìgine comente rempellu de medas americanos a is tassas impostas de su parlamentu britànnicu, chi a pàrrere de issos fiant illegìtimas. @@ -19919,36 +24532,48 @@ Sa primatzìa in sordados de is iglesos fiat tropu. Non aende possibilidades de binchere, su generale Washington aiat detzìdidu de si cuntzentrale pro impedumare s'auniamentu de s'esèrtzidu ghiadu de Howe cun un'àteru, ghiadu de su generale John Burgoyne chi fiat assortende de Cànada. Su 4 de trìulas de cuss'annu in Filadelfia fiat impertantu istadu aprontadu unu documentu de Thomas Jefferson, John Adams e Benjamin Franklin, firmadu de is delegados de totu is trèighi colònias: New Hampshire, Massachusetts, Rhode Island, Connecticut, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, Virgìnia, Carolina de Nord, Carolina de Sud e Geòrgia si costituiant in s'istadu nou de Istados Unidos de Amèrica. In paris tempus in Europa is bisuras de is guvernos subra su chi fiat suntzedende in Amèrica fiant cambiende e Benjamin Franklin fiat partidu a manu de Parigi pro cumbinchere su re de Frantza, Luisu su XVI a s'alleare cun issos. + Salvador Allende: In su 1933 si fit laureadu in meighina in s'Universidade de su Cile. + Universidade de su Cile: S'Universidade de su Cile (in limba ispagnola: "Universidad de Chile"), est sa pius manna e antìga istitutzione de educatzione superiore de su Cile e una de sas pius antigas de su America Latina. Fundada in su 1842, s'universidade oltas meda est jamada "Casa de Bello" in onore de su primu preside, Andrés Bello. Tra sos istudentes chi bi sun passados duos premiados cun su Nobel (Pablo Neruda e Gabriela Mistral) e vinti presidentes de su Cile, e tra i cussos Salvador Allende. + 1908: S'annu 1908 (MCMVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + 2012: S'annu 2012 (MMXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + Lexington (Massachusetts): Lexington est una bidda de unos 31.000 bividores de is Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in sa "Contea de Middlesex", Massachusetts. Est sa bidda in ue est istada cumbàtida sa prima batalla de sa gherra de indipendèntzia americana. + Concord (Massachusetts): Concord est una bidda de unos 17.600 bividores de is Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'istadu de Massachusetts a intro de sa "Contea de Middlesex". Impare a Lexington dat nòmine a sa prima batalla de sa gherra de indipendèntzia americana. + Worcester (Massachusetts): Worcester est una tzitade de unos 182.500 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Massachusetts, in ue est sea de sa contea omònima. Est segunda tzitade majore de Noa Inghilterra a fatu de Boston. + Bridgeport (Connecticut): Bridgeport est una tzitade de unos 139.500 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Connecticut, in sa "Contea de Fairfield". Et cunsiderada parte de s'àrea metropolitana de New York. + New Haven (Connecticut): New Haven est una tzitade de unos 124.00 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Connecticut, in sa "Contea de New Haven". Est logu de nàschida de s'ex-presidente USA George W. Bush e sede de s'universidade "Yale". Tenet nòmingu de ""Elm City"" (Tzitade de is Ùlimos). + Stamford (Connecticut): Stamford est una tzitade de unos 120.000 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Connecticut, in sa "Contea de Fairfield." Est cunsiderada parte de s'àrea metropolitana de New York. + Waterbury (Connecticut): Waterbury est una tzitade de unos 107.000 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Connecticut, in sa "Contea de New Haven". Fundada in su 1676, Waterbury at tentu istòria industriale rica; fiat sa capitale natzionale de produtzione de otone, de in ue su nòmingiu de ""Brass City"" (Tzitade de s'Otone). + Québec (tzitade): Québec est una tzitade de unos 522.000 bividores de su Cànada, capitale de sa provìntzia de Québec e cabulogu de sa regione "Capitale-Nationale". Fundada in su 1608, Québec est sa tzitade prus antiga de Norti-America, e bidda sola a norti de su Mèssicu chi cunserbet chinta de muros intrena. @@ -19956,21 +24581,27 @@ S'architetura urbana tenet caràteres meda frantzesos e prus in generale eurpoeos, cosa chi nde faghet logu ùnicu intre de is tzitades canadesas e de sa parte setentrionale de su cuntinente. Su tzentru istòricu est patrimoniu de s'UNESCO de su 1985. S'àrea metropolitana contat unos 750.000 residentes. + Tucson: Tucson est una tzitade de unos 548.500 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Arizona, in ue est sea de sa "Contea de Pima" S'àrea metropolitana imbatet a prus de unu millione de residentes. + Colorado Springs: Colorado Springs est una tzitade de unos 372.500 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Colorado, in sa "Contea de El Paso". Sa bidda istat a artària de unos 1840 m.s.m. + Aurora (Colorado): Aurora est una tzitade de unos 325.000 biviodres de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Colorado, in sa "Contea de Arapahoe". Faghet parte de s'àrea metropolitana de Denver. + Henderson (Nevada): Henderson est una tzitade de unos 265.700 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Nevada, in sa "Contea de Clark". Est sa segunda tzitade de istadu a fatu de Las Vegas, de sa cale àrea metropolitana est parte. + Chandler (Arizona): Chandler est una tzitade de unos 246.400 bividore de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Arizona, ina sa "Contea de Maricopa". Est parte de s'àrea metropolitana de Phoenix. + Pan European Game Information: Pan European Game Information (acronimu: PEGI) est unu sistema de cualificassiòne de su chi bi at cunténniu ind unu videojocu (paragulas malas, discriminassiòne, drogas, timòria, sessu o biolentzia) pro mediu de immazineddas pro chi su comporadòre si podat facher una idea innàntis de su produttu. Sa "Interactive Software Federation of Europe" (ISFE) lu at imbentàu in su mese de aprile de su 2003. Custu sistema, chi est in imprèu de 16 istados diferentes, non si depet assotziare a s'Unione Europea, mancàri chi sa prus parte de cussos istados nde facat parte. @@ -19979,20 +24610,25 @@ Bi at chimbe immazines de edade: +3, +7, +12, +16, +18. Classifica pro cunténniu. Bi nd'at ses, pro paragulas malas, discriminassione, drogas, timòria, sessu e biolentzia. + Light novel: Sa light novel ("ライトノベル" raito noberu) est una casta de romanzu giapponesu chin disìnnos. Pro estetica, sicomente bi podet àer immazines de sos iscritores, si assimìzat a unu manga, ma su cunténniu est in prosa comente unu calesisiat romanzu. Su faveddu est un'imbentu "wasei-eigo", est a nàrrer un'ispressione giapponesa imbentàda a pizu de sa limba inglesa, a s'ispissu incurtziàda in "ranobe" ("ラノベ") o "rainobe" ("ライノベ"). + Montes Rocosos: Is Montes Rocosos (in inglesu Rocky Mountains) sunt una de is prus istèrridas cadenas de montes de sa Terra, posta in sa parte de uestu de s'Amèrica de su Norti, partzidos in is territòrios de Cànada e Istados Unidos de Amèrica. Is Montes Rocosos sunt parte de sa Cordigliera de Patzìficu, ma s'iscerant de sa "Cadena Costerina de Patzìficu" chi ddis istat a uestu, a longu de s'oru de s'ocèanu. Intames in s'estu si nche pesant subra is campuras mannas. Atraessant su cuntinente pro longària de prus de 4.800 km, de su norti de sa provìntzia de Colùmbia Britànnica in su Cànada, a s'istadu de Nou Mèssicu in is USA. Su pitzu prus artu est su Monte Elbert, in Colorado, chi tirat a 4.401 metros subra su mare. + Lexington (Kentucky): Lexington est una tzitade de unos 308.500 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Kentucky, sea de sa "Contea de Fayette". Est sa de 10 tzitades de sa natzione pro peschentos de educatzione universitària, casi su 40% de sa populatzione tenet làurea. S'àrea metropolitana contat unos 490.000 residentes. + Huntsville (Alabama): Huntsville est una tzitade de unos 180.000 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Alabama, in sa "Contea de Madison". S'àrea metropolitana tenet populatzione istimada de unos 437.500 residentes, segunda prus manna in s'istadu. + Knoxville (Tennessee): Knoxville est una tiztade de unos 183.000 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Tennessee, sea de sa "Contea de Knox". Est tzitade printzipale de un'àrea metropolitana de unos 852.500 residentes. @@ -19999,34 +24635,42 @@ Sa bidda fiat fundada in su 1786 e est istada prima capitale de s'istadu. In s'iscomintzu de su sèculu de 19 fiat isolada de su restu de sa natzione, ma de su 1855, gràtzias a s'arribu de sa ferrovia fiat pois crèschida meda in presse. A is tempus de sa gherra tzivile fiat ocupada fatuvatu siat de tropas cunfederadas siat de tropas de s'Unione. A pustis de sa fine aiat torradu a s'isvilupare comente tzentru de manìgiu, faina chi aiat pèrdidu importu a primitziu de su sèculu de 20 e chi at ghetadu s'economia in unu perìodu longu de crisi, de in ue sa tzitade est bessida isceti in is annos 80. Knoxville est sede de s'"Univesidade de Tennessee". + Bergamo: Bergamo ("Bèrghem" in bergamascu) est una tzitade italiana de 117.787 abitantes (datos de su 2009), chi diventana 471.128 cussos de sa "Grande Bergamo", edd'este capoluogo de sa provintzia omonima in Lombardia. Sa tzitade es' divisa in duas partes distintas, sa "Città Alta" ("Sìta Ólta"), chi est su centru antigu zintadu de muraglias, e sa "Città Bassa" ("Sìta Bàsa"), sa parte pius moderna. Est sa tzitade de Gaetano Donizetti. + Chattanooga (Tennessee): Chattanooga est una tzitade de unos 168.000 bividores de Istados Unidos de Amèrica chi s'agatat in s'istadu de Tennessee, sea de sa "Contea de Hamilton". Est sa de 4 tzitades de s'istadu a fatu de Memphis, Nashville e Knoxville. + San Antònio (Texas): San Antònio est una tzitade de unos 1.329.000 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Texas, sea de sa "Contea de Bexar". Su nòmine ddi fiat dadu in onore de Sant'Antoni de Padova, chi fiat festadu in sa die de su 1691 cando is primos ispagnolos aiant istabilidu sa prima cussòrgia in su logu. San Antònio est sa segunda tzitade de Texas e sa de 8 de Istados Unidos. S'àrea metropolitana, sa de 3 in Texas, contat 1,8 milliones de residentes. + Dallas: Dallas est una tzitade de unos 1.241.000 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, sea de sa contea omònima, in Texas. Est sa de 3 tzitades de s'istadu e sa de 9 de sa natzione e su printzipale tzentru culturale e economicu de s'àrea metropolitana "Dallas-Fort Worth-Arlington". S'area metropolitana, chi contat unos 6,3 milliones de residentes est sa de 4 de Istados Unidos e sa prus manna de sa regione meridionale. Dallas est sa tzitade in ue su presidente de Istados Unidos John F. Kennedy est istadu mortu, su 22 de santandria 1963. + Fort Worth (Texas): Fort Worth est una tzitade de unos 741.000 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in su Texas in ue est sea de sa "Contea de Tarrant". Est sa de 5 tzitades de Texas e sa de 19 in sa natzione. Fort Worth est sa segunda bidda prus de importu in s'àrea metropolitana "Dallas-Fort Worth-Arlington". + El Paso (Texas): El Paso est un atzitade de unos 649.000 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in su Texas in ue est sea de sa contea omònima. El Paso, chi intre de is bidda de làcana est segunda isceti a San Diego pro populatzione, est posta a fache de sa tzitade messicana de Ciudad Juàrez. Is duas tzitades formant una àrea metropolitana trans-natzionale, cun nòmine de "El Paso-Juarez Borderplex", chi ocntat unos 3.045.000 residentes. Est sa de 6 tzitades de Texas e intre de is 20 prus mannas de Istados Unidos. + Arlington (Texas): Arlington est una tzitade de unos 371.000 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in sa "Contea de Tarrant". Sa bidda est istada fundada in su 1876 e su nòmine ddi fiat dadu in onore de sa "Arlington House", domo de su generale famadu cunfederadu Robert Edward Lee, posta in sa chi oe est "Contea de Arlington" in Virgìnia. Sa tzitade est parte de s'àrea metropolitana "Dallas-Fort Worth-Arlington". + Tampa: Tampa est una tzitade de unos 347.600 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Flòrida, in ue est sea de sa "Contea de Hillsborough". Sa zona in ue oe istat sa tzitade est istada in antis bìvida de populos nativos. S'arribu de isproradores ispagnolos in su sèculu de 16 at tentu a cusseguèntzia una gherra violenta ma de durada curtza, e at prus a prestu betidu maladias europeas chi in is deghinas de annos a sighire ant iscantzelladu is nativos. @@ -20033,10 +24677,12 @@ Is ispagnolos, chi aiant fatu de sa regione territòriu de sa Noa Ispagna, non si sunt mai acussorgiados in ie. Sa nàschida de una bidda de nòmine Tampa est depida a colonos anglo-americanos intames, in su 1824, cando sa Flòrida fiat giai istada comporada de is Istados Unidos. Fintzas a su 1880 Tampa non contaiat prus de 800 bividores, ma gràtzias a sa colligadura cun sa lìnia ferroviària petzi binti annos a pustis nde teniat giai unos 30.000. Tampa est oe parte de un'àrea metropolitana, sa "Tampa Bay Area", de unos 2,8 milliones de residentes. + Orlando (Flòrida): Orlando est una tiztade de unos 249.500 bividores de Istados Unidos de Amèrica, in s'istadu de Flòrida in ue est sea de sa "Contea de Orange". S'àrea metropolitana de chi est tzentru printzipale contat unos 2,1 milliones de residentes, chi nde faghent sa de 6 prus mannas in is Istados Unidos de sud-estu e sa de 26 in totu sa natzione. Sìmbolu de sa tzitade est sa funtana posta in su Lagu Eola. + Buffalo (New York): Buffalo est una tzitade de unos 259.500 bividores de is Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de New York, in ue est sea de sa "Contea de Erie". Sa bidda fiat fundada in su 1789, e a pustis de s'aberta de su Canale Erie, in su 1825, fiat crèschida meda in presse. A giru de su 1900 Buffalo fiat sa de 6 tzitades majores de Istados Unidos, tzentru mannu de colligamentos cun ferrovias e de indùstria de atzàrgiu. @@ -20043,24 +24689,32 @@ A sa fine de su sèculu de 20 sa fortuna de sa tzitade at furriadu, cun s'aberta de sa bia de abbas in su frùmene Santu Larentzu e sa movidura de is indùstrias a manu de sa Tzina. In is annos 50 de su sèculu 20 sa bidda contaiat populatzione de casi 600 migia bividores. Giai a inghitzu de is annos 90 fiat calada a pagu prus de 300 migia. S'àrea metropolitana "Buffalo-Niagara Falls" contat unos 1,2 milliones de residentes. + Jersey City (New Jersey): Jersey City est una tzitade de unos 247.600 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de New Jersey in ue est sea de sa "Contea de Hudson". Est segunda bidda prus manna in s'istadu a fatu de Newark, e parte de s'àrea metropolitana de New York City. + 1928: S'annu 1928 (MCMXXVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu de domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + Jean-Louis Comolli: + 1941: S'annu 1941 (MCMXLI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + Norfolk (Virgìnia): Norfolk est una tzitade autònoma de unos 242.800 bividores de Istados Unidos de Amèrica, posta in s'istadu de Virgìnia. Norfolk est sa segunda prus manna tzitade de s'istadu a fatu de Virgìnia Beach, impare a chi faghet parte de s'àrea metropolitana Virginia Beach-Norfolk-Newport News, VA-NC MSA. + La Plata: La Plata est una tzidade de s'Argentina, ade 563.943 de abitantes (2001). + Talete: Talete de Miletu (in gregu, Θαλῆς ὁ Μιλήσιος) (c. 625/4 a. C.-c. 547/6 a. C.) est istétiu unu filosofu gregu, cunsiderau su fundadòri de sa filosofia otzidentali, e in s'antigòria nomenau commenti unu de is seti sabius de s'antiga Greghia. Est nàsciu e mortu a Miletu, polis grega de sa costa Jonia (òi in Turchia). Est su fundadòri de s'iscola filosófica de Miletu. De issa ant fatu parti Anassimandru (discenti suu) e Anassimene. No s'agatat nimmancu unu iscritu suu i est possibbili chi no apit iscritu nudda in vida sua. De importu mannu funt puru is istudius fatus in matemàtica, astronomia e fìsica. Pentzamentu. Talete de Miletu est cunsiderau su primmu filosofu de otzidènti poita est istétiu su primmu a giài una ispiegatziòni de su mudamentu continu de su mundu e de totu is cosas chi si agatant a intru suu chentza de ndi bogai a pillu mitus e divinidàdis. Est cunsiderau commenti su chi at cummintzau sa filosofia otzidentali puru poita est su primmu chi s'est postu su probbrèma de s'"arché", est a nai, su de agatai s'unidàdi a intru de sa multiplitzidàdi chi si presentat in sa realidàdi. Intàmas de si cunformai a sa mitología grega, Talete cunsiderat s'àbba su printzípiu de ònnia cosa e s'eleméntu chi fait a fundaméntu de totu is cosas chi esistint. S'àbba benit cunsiderada commenti sustàntzia (su chi est a suta e a fundamentu de ònnia cosa) e commenti essèntzia (su chi a intru suu ònnia cosa est); est a nai, s'eleméntu chi totu is cosas tenint in comunu: de ònnia cosa cambiat sa fòrma ma sa sustàntzia abarrat sempiri sa matessi. Talete sceberat s'àbba commenti printzípiu seguramènti po s'importu mannu chi tenit po sa vida de ònnia cosa chi esistit, po is mudaduras de fòrma ca issa atotu tenit in natura (ghiàciu, papòri, umidàdi) e puru po s'importu mannu chi a su tempus aiat su Nilu in Egitu. + Serge Pey: Est fizu de profugos cadelanos rifugiados in Frantza durante sa gherra tzivile ispagnola. In su 1975 aiat fondadu sa rivista Émeute e poi, in su 1981, Tribu. Est un artista, teoricu e criticu, istudist sos fenomenos de su limbazu rituale in sa pratica orale de sa poesia. @@ -20067,6 +24721,7 @@ In s'Universidade de Toulouse-Le Mirail, Pey dirigit sos seminarios de sa poésie d'action . Notas. + Kilt: Su kilt est una bestimenta traditzionale, tipica de s'omine in Iscotzia, chi est unu pannu de istoffa fattu cordulare peri su chintu e postu indossu, a manera femenina. In anticorju, su kilt (o, nessi, babbu suo) fit una manta de istoffa longa bastante pro si la ponner a palas, a pustis de la aer cordulada peri su chintu. Orizine. @@ -20074,10 +24729,13 @@ Mancari chi, oje in die, in su mundu otzidentale sa fardetta siat bistimenta femenina, in passau non fit goi, assumancu dae sos anticos romanos. Su kilt in Iscotzia. Su kilt si assotziat oje a sa bistimenta traditzionale de sas Highlands iscotzesas, in ube si fachet in tartan e si ponet impare a unu sporran, est a narrer una bertula de corju impreada pro bi tenner dinare. Si impreat comente bistimenta tzerimoniale. + Sporran: Su sporran (" ") est una bertuledda de corju, battida innàntis fintzas pro bi tenner dinare in intro, chi si ponet impare a su kilt. "Sporran", in gaelicu iscotzesu, est canteppare a s'inglesu "purse". + Architetura: S'architetura est una disciplina chi tenet comente iscopu s'organizatzione de su logu a cale siat iscala, ma mescamente cussa in ue bivet s'èssere umanu. Prus a prestu issa pertocat sa progetatzione e fraigadura de unu firmu o de s'ambiente fraigadu. + Giovanni Columbu: Giovanni Columbu (Nugoro, 1949) est unu rezista sardu. Bida. @@ -20085,16 +24743,22 @@ Est autore de pelliculeddas comente "Visos", "Dialoghi trasversali" e "Villages and villages". Su primu film chi at fattu est de su 2001 e si intitulat "Arcipelaghi". Su secundu film, Su Re, trattat de sa passione de Zesus e lu at ziràu in Sardinna. + Arcipelaghi (pellicula): Arcipelaghi est unu film de su 2001 chi at iscrittu e direttu Giovanni Columbu, ispirandesi a su liberu de Maria Giacobbe. Ziràu tottu in Sardinna, sa pellicula trattat de su prozessu a unu pitzinnu de battordichi annos accusàu de bocchidura. Su Istitutu Luce lu at distribuìu in Sardinna dae su 23 a su 30 de Sant'Andrìa de su 2001. + Su Re: Su Re est una pellicula de su 2012 iscritta e diretta dae Giovanni Columbu. Ziràu tottu in Sardinna, su film trattat de sa passione de Cristu Zesus. Sa sienda "Sacher Distribuzione" lu at cumpartìu. + Tomb Raider II: Tomb Raider II: Starring Lara Croft est unu videojocu a piattaformas, sicundu capitulu de sa seria "Tomb Raider" e sichidore direttu de Tomb Raider. Sos amantiosos de sos primos tres capitulos lu creden su menzus. Core Design lu aìat isvilupàu e Eidos Interactive prubicàu in su 11 de Sant'Andrìa de su 1997 pro Windows, Mac OS e PlayStation. In su 27 de Santu Gabine de su 2011, pro mediu de su Mac App Store, lu an torràu a prubicare pro Mac OS X, e in su 28 de agustu de su 2009 pro PlayStation Portable e pro PlayStation 3 pro mediu de su servìtziu in lìnia PlayStation Network. In custu capitulu, Lara Croft est chircande sa daga fentomada de Xian. + Tomb Raider III: Tomb Raider III: Adventures of Lara Croft est su capitulu de tres de sa seria "Tomb Raider" e est su sichidore direttu de Tomb Raider II. Su jocu lu aìan ammustràu pro sa prima bìa de manera uffitziale in su 15 de Santu Gabine de su 1998, ind una festa fatta a posta pro su jocu tenta in su Museu de Istoria Naturale de Londra. Su jocu lu aìat isvilupàu Core Design e prubicàu Eidos Interactive in su 21 de Sant'Andrìa de su 1998 pro PlayStation, e in sa die de 30 pro PC. Sa versione pro Mac OS la an prubicada in su 22 de Capidanne de su 1999. In su 17 de Capidanne de su 2009, su jocu lu an torrau a prubicare pro PlayStation Portable e pro PlayStation3 pro mediu de su servitziu in linia PlayStation Network. In custu capitulu, Lara Croft est in chirca de battor artefattos, isperdios peri su mundu e fattos dae unu isteddu coudu. + Barore Testone: + Maurizio Malvestiti: Biografia. Nascit in Marne, fratzioni de Filago, in provintzia e diotzesi de Bergamo, su 25 de austu de su 1953. @@ -20104,10 +24768,12 @@ Ministeru cumenti piscamu. Su 26 de austu de su 2014 Paba Frantziscu ddu nominat piscamu de sa Diotzesi de Lodi a pustis de Giuseppe Merisi, chi adiat lassau poita chi fiat arribau a sa beccesa. Conoscit s'ingresu e su frantzesu. + Amnesty International: Amnesty International est una organizatziòni non guvernativa indipendènti impignada in totu su mundu in sa defènsa de is derétus umànus. Sa faína sua est sa de promòviri e fai serretzai is derétus umànus istabbilius in sa Decraratzione Universale de sos Deretos de s'Òmine. Est presenti in prus de 150 istadus e tenit prus de tres millionis de sotzius in totu su mundu. Istoria. Amnesty International est istétia fundada a Londra in su 1961 de s'abogàu Peter Benenson a pustis de sa pubblicatziòni de s'artículu suu "«The Forgotten Prisoners»" in The Observer su 28 de maju de su 1961. S'idea de fundài s'organizatziòni est nascia a pustis de àiri ligiu in su 1961 unu artículu chi contaiat de duus piciócus portughesus chi fiant istétius impresonaus e cundannaus a seti annus de gallèra de sa ditadúra salazarista po àiri brindau a sa libbertàdi. + Colùmbia Britànnica: Sa Colùmbia Britànnica (in inglesu British Columbia, in frantzesu Colombie Britannique) est una provìntzia de su Cànada posta in s'uestu de s'istadu, in sa costa de su Patzificu. Su cabulogu est Victòria, sa tzitade prus manna Vancouver. Contat populatzione de unos 4,6 milliones, de cale prus de sa metade bivet in s'area metropolitana de Vancouver. @@ -20119,22 +24785,28 @@ Tzitades Majores. "(nòmine, bividores)" Medas sunt parte de s'area metropolitana de Vancouver. + Victòria (Colùmbia Britànnica): Victòria est una bidda de unos 78.000 bividores de Cànada, cabulogu de sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. Fundada in su 1843 cun nòmine originale de "Fort Albert", benet a èssere sa prus antiga bidda de sa provìntzia e sa prus manna in s'isula de Vancouver. S'àrea metropolitana contat unos 330.000 residentes. + Surrey (Colùmbia Britànnica): Surrey est una tzitade de unos 468.000 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. Est parte de s'àarea metropolitana de Vancouver e sa segunda prus manna bidda de sa provìntzia. + Burnaby (Colùmbia Britànnica): Burnaby est una tzitade de unos 223.000 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. Faghet parte de s'àrea metropolitana da Vancouver. + Richmond (Colùmbia Britànnica): Richmond est una tzitade de unos 190.500 biviodres de su Cànada, chi s'agata in sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. Est parte de s'area metropolitana de Vancouver. Sa populatzione est cumposta pro su 60% de immigrados. + Abbotsford (Colùmbia Britànnica): Abbotsford est una tiztade de unos 133.500 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. Est sa prus manna bidda de 5 in sa provìntzia, ma sa prus manna a foras de s'àrea metropolitana de Vancouver. + Cheatahs: Is Cheatahs sunt unu grupu musicale shoegaze britànnicu, nàschidu in Londra in su 2009. Istòria. @@ -20143,14 +24815,19 @@ Discography. Albums EP + Holograms: Nde faghent parte Anton Spetze (ghitarra e boghe), Andreas Lagerström (bassu e boghe), Anton Strandberg (tumbarinos) e Filip Spetze (sintetizadore). + Lower (grupu musicale): Is Lower sunt unu cumpressu post punk formadu in su 2009 in Copenaghen, Danimarca. + Salvatore Farina: Aiat istudiadu in Tàttari ue aiat frequentadu su ginnasio e su Liceo classico Domenico Alberto Azuni, fit cumpagnu de istudio e amigu de s'istoricu Enrico Costa. + 1846: S'annu 1846 (MDCCCXLVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia segundu su calendàriu gregorianu. + Cussìgiu pro s'Ortografia de su Tedescu: Su Cussìgiu pro s'Ortografía de su Tedescu ("Rat für deutsche Rechtschreibung" (RDR), in tedescu) est istadu sa sutzessore de sa Cummissione Interguvernativa pro s'ortografia tedesca de Germània, Àustria, Isvìtzera, Liechtenstein, sa Provìntzia autònoma de Boltzanu e sa Comunidade germanòfona de Bèlgiu. Orìgine. @@ -20175,9 +24852,11 @@ Pro sa puntegiadura aiant detzìdidu chi sas congiuntziones independentes ""und"" e ""oder"" (e, o) sunt atacados. S'impreu de vìrgulas in s'istrutura de sa frase est lìberu comente in totu su mundu. Sena duda custa facultade de impreu lìberu de vìrgulas non s'impreat cun sos grupos de infinitivos, pro nàrrere: "Ich benutze die Wikipedia, um mich zu informieren" (Deo impreo Wikipedia, pro "informare" a mie). Su 3 de freàrgiu de su 2006 su Cussìgiu at propostu curretziones subra s'impreu de majùsculas e minùsculas. Aiat pedidu sa capitalizatzione de ""Du"" (tue) in sas lìteras, gasi comente chi si permitiat de iscrìere torra sas frases compostas ""Schwarzes Brett"" oder ""Erste Hilfe"". Cunsa sa riforma de su 1996 aiant postu annotatziones comente ""Pleite gehen"" (Andare in fallimentu) e ""Bankrott gehen"" (Andare in bancarota) tocat a las iscrìere comente ""pleitegehen"" e ""bankrottgehen"", in antis de sa riforma fiant ""pleite gehen"" e""bankrott gehen"". Sa riforma de su 1996 aiat postu sa capitalizatzione de sos mamentos de sa die comente ""heute Morgen"" (Oe mangianu) o ""morgen Abend"" (Cras a note), custu lu manteniant.. Custas curretziones de su Cussìgiu sunt istadas aprovadas dae sos ministros a fines de martzu de su2006 a s'unanimidade e su 1 de austu de cussu annu etotu fiat intradu in vigore. + Trattau de Maastricht: Su Trattau de Maastricht, est unu trattau firmau dae sas 12 natzionese chi componiana sa Comunidade Europea. Su Trattau este istau firmau su 7 de frevarju 1992 in Maastricht. In su Trattau, sunt postas sas regulasa politicas e economicasa netzessariasa chi sas natzionese deppene sichire pro podere intrare in s'Unione Europea. Su Trattau est istau validu a cuminzare dae su 1° de novembre 1993. + Metafonesi: Sa metafonesi o "metafonia" inditat unu fenòmenu fonològicu de assimilatzione in ue sa vocale tònica (sa chi est atzentada) càmbiat sonu pro more de sa vocale postònica (sa chi est a pustis de cussa atzentada). Est unu calcu de sa paràula tedesca "umlaut" (ted. um = gr. μετά "a innedda" + ted. Laut = gr. φωνή "sonu"). Su fenòmenu de sa metafonesi assimìgiat a su de s'armonia vocàlica, ma est diversu dae cussu ca in s'armonia vocàlica sunt sas vocales postònicas chi mudant sonu pro more de sa vocale tònica. Ddoe sunt duos tipos de metafonesi: @@ -20191,18 +24870,24 @@ "[...] La E ed O si pronunzia in ogni dialetto chiusa, se nel logudorese le segue immediatamente o nella sillaba susseguente un I od U, o altra E od O chiusa; altramente, si proferisce aperta. Tal'è l'uso sardo da non trovarsi sì facilmente regolato in nissun'altra nazione [...]". Custa est sa formulatzione prus antiga de sa règula de sa metafonesi sarda, iscrita in su 1787 dae su gesuita catalanu Andres Fabres in su libru Sa vida su martiriu e morte de Sant'Effisiu. Sa matessi règula balet fintzas in s'italianu faeddadu dae is sardos. + Banca centrale europea: Sa Banca Centrale Europea (BCE), este sa banca tzentrale ingarrigada de eseghire sa politica monetaria pro sas 18 natzionese de s'Unione Europea chi ant aderiu a s'Euro. Sas 18 natziones sunt Austria, Belgio, Cipro, Estonia, Finlandia, Francia, Germania, Grecia, Irlanda, Italia, Lettonia, Lussemburgo, Malta, Paesi Bassi, Portogallo, Slovacchia, Slovenia. Spagna. Fundada in su 1998 tenete sa sede in Francoforte, dae su 1° novembre de su 2011 Mario Draghi este su presidente, picande su postu chi viti de su frantzesu Jean-Claude Trichet. + Nino Manfredi: + Pontifícia Universidade Católica de Minas Gerais: Sa Pontifícia Universidade Católica de Minas Gerais, jamada comunemente PUC-MG, est una universidade cun sa sede in Belo Horizonte, in Minas Gerais, in so Brasile. S'universidade fit istada fundada in su 1958. + 1904: S'annu 1904 (MCMIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + Halifax (Noa Iscòtzia): Halifax est una tzitade de unos 372 679 bividores de su Cànada orientale, cabulogu de sa provìntzia de Noa Iscòtzia. In s'istadu benit a èssere sa prus manna tzitade posta in sa costera de Atlànticu e sa majore in s'estu de Québec. Fundada su 21 de làmpadas 17, Halifax est una de is biddas prus antigas de Cànada. Est fintzas logu de importu de pisca e sa prus manna base de naves canadesa. + Yukon: Su Yukon est unu territòriu de su Cànada de norti-uestu. Sa capitale est Whitehorse. Su nòmine de "Yukon" benit de su de su frùmene prus mannu chi bi colat. @@ -20211,30 +24896,40 @@ S'istitutzione de su Yukon a territòriu torrat a coa in su 1898, ischirriende·ddu de is Territòrios de Norti-Uestu. In cuddos annos at tentu logu sa "cursa a s'oru de su Kolondike" e sa populatzione fiat duncas crèschida. Fintzas a su 1953 sa capitale fiat Dawson City. Su clima est in manna parte de su territòriu sub-àrticu, cun ierros longos e fridos e istades curtzas a caentes. In su 1947, in is intòrinos de sa bidda de Beaver Creek, pagu a tesu de s'Alaska, est istada mesurada sa temperadura de -63°, sa prus bàscia connota in s'Amèrica de Norti. S'economia s'apoderat meda subra s'estratzione de prumbu, zincu, prata e oru. Sa bogadura de su petròliu at a èssere de siguru sa faina printzipale in su benidore. + Whitehorse (Yukon): Whitehorse est una bidda de unos 23.300 bividores de Cànada, capitale de su territòriu de su Yukon. + Mark Rothko: Naskidu in Lettonia, dae famìlia ebrea, in su 1913 fit emigradu in sos Istados Unidos a Portland in s'Oregon. Aiat frequentadu s'Universidade de Yale. Est istadu unu de sos massimos esponentes de s'espressionismu astratu. + Dawson City: Dawson City est una bidda de unos 1.320 bividores de su Cànada, posta in su territòriu de Yukon. Fundada in su 1897, Dawson City est nàschida gràtzias a sa "cursa a s'oru de su Kolondike". Teniat populatzione de 40.000 residentes in su 1898, giai s'annu afatante calada a 8.000. In su 1902 contaiat prus pagu de 5.000 pessones. Est istada capitale de su Yukon fintzas a su 1953, annu cando sa sea esta istada mòvida a Whitehorse. + Iqaluit: Iqaluit est una bidda de unos 6.700 bividores de su Cànada, capitale de su terriòriu de Nunavut. Mancari s'agatit a suta de su tzìrculu àrticu tenet clima polare, cun istades meda curtzas e ierros longos e fridos. + Coquitlam (Colùmbia Britànnica): Coquitlam est una tzitade de unos 127.000 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. Faghet parte de s'àrea metropolitana de Vancouver. + Saanich (Colùmbia Britànnica): Saanich est una tzitade de unos 110.000 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. Est posta in s'isula de Vancouver e faghet parte de s'area Great Victòria. + Kelowna (Colùmbia Britànnica): Kelowna est una tiztade de unos 211.000 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. S'àrea metropolitana sua est sa de tres prus mannas in sa provìntzia e sa de 22 in s'istadu. + Distretu de Langley (Colùmbia Britànnica): Su Distretu de Langley est una munitzipalidade de unos 120.000 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. + Delta (Colùmbia Britànnica): Delta est una tzitade de unos 100.000 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Colùmbia Britànnica. + Territòrios de su Norti-Uestu: Is Territòrios de su Norti-Uestu (in inglesu Northwest Territories "in frantzesu les Territoires du Nord-Ouest "[TNO") sunt unu territòriu chi s'agatat in su norti de su Cànada. Sa capitale est Yellowknife. Allàcanant in s'estu cun su territòriu de Nunavut, in su sud cun is provìntzias de Manitoba, Saskatchewan, Alberta e Colùmbia Britànnica, in s'uestu cun su Yukon e in su norti tenet bessida in su mare àrticu. @@ -20247,14 +24942,17 @@ Fintzas a su 1999 is Territòrios teniant noantamas galu istèrrida prus manna de s'Ìndia. Su 1 de abrile de cuss'annu però is 3/5 sunt istados ischirriados pro costituire su territòriu nou de Nunavut. S'economia s'apoderat subra s'estratzione de risursas mineràrias de chi sa regione est rica meda. Su PIL peròmine de su territòriu, bida fintzas a densidade meda bàscia de populatzione, est su prus artu in su mundu. Is territòrios de Norti-Uestu sunt unu de is logos prus fridos e in ue est prus grae bìvere de totu su Cànada. + Yellowknife: Yellowknife est una bidda de unos 18.500 bividores de su Cànada, capitale de is Territòrios de su Norti-Uestu. Su nòmine cheret nàrrere "gorteddu grogu" e benit de is gorteddos de ramine usados de is populos "Chipewyan" e "Dene" chi si sunt istabilidos in s'àrea in su sèculu XIX. Yellowknife tenet populatzione etnicamente ammesturada. Est sa sola bidda de is Territòrios de su Norti-Uestu cun prus de 18 mìgia bividores. + Regina (Saskatchewan): Regina est una tiztade de unos 232.000 bividores de su Cànada, cabulogu de sa provìntzia de Saskatchewan. Su primu nòmine de sa bidda fiat "Wascana", mudadu in su 1882 in onore de sa reina Victoria ("Victoria Regina") de sa printzesa Louise, muegere de su marchesu de Lorne, tando gubernadore de Cànada. Est tzentru culturale e econòmicu pro sa parte meridionale de sa provìntzia. + Francesco Cesare Casula: Francesco Cesare Casula (Livorno, 12 de cabudanni 1933) est unu istòricu italianu. Casula at bìvidu in Livorno fintzas a su 1949 cando, a causa de sa morte de su babu in is bombardamentos americanos de sa tzitade, sa famìllia sua est mòvida a Crabas. @@ -20264,9 +24962,11 @@ Mermu de sa "Deputatzione de Istòria Pàtria", at fatu parte pro deghe annos de su "Cunsigiu Diretivu de sa Sotziedade de is Istòricos Italianos e de sa "Cummissione permanente pro is Cungressos de Istòria de sa Corona de Aragona". De su 1985 a su 1992 est istadu cunsigeri culturale de su presidente de sa Repùblica Italiana Francesco Cossiga De su 2001 a su 2006 est istadu cumponente de sa "Segreteria Tecnica pro sa Programatzione de sa Chirca" pro su Ministèriu de s'Educatzione, de s'Universidade e sa Chirca de Letizia Moratti. + Livorno: "Livorno" est una tzitade de unos 160.500 bividores de s'Italia, cabulogu de saprovìntzia omònima, chi s'agatat in Toscana. Est sa de tres biddas prus mannas de sa regione a fatu de Firentze e Prato. + Saskatchewan: Su Saskatchewan est una provìntzia de su Cànada otzidentale. Su cabulogu est Regina, sa tzitade prus manna Saskatoon. Pigat nòmine de su printzipale frùmene chi bi colat. @@ -20277,32 +24977,44 @@ S'economia est traditzionalmente acapiada a sa massaria, ma in die de oe est meda disvariada. Sunt fintzas isfrutadas is risursas de linnàmene e mineràrias: sa provìntzia est unu de is produtores majores de uràniu e potàssiu in su mundu. Fintzas s'estratzione de petròliu e gas naturale sunt fainas meda de importu. Tzitades Majores. "(tzitade, bividores)" + Saskatoon: Saskatoon est una tzitade de unos 202.500 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Saskatchewan, in ue est su tzentru pru mannu. Su nòmine benit fatufatu incurtzadu a "S'toon". Àteru nòmine usadu pro dd'inditare esr "POW City", in fentomu de is fainas prus de importu in s'economia: estratzione de potàssiu (P), estratzione de petròliu (in inglesu Oil), e trigu (in inglesu Wheat). + Prince Albert (Saskatchewan): Prince Albert est una bidda de unos 34.200 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Saskatchewan. Est sa de tres tzitades prus mannas de sa provìntzia. + Moose Jaw: Moose Jaw est una bidda de unos 33.300 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Saskatchewan. + Charlottenburg: Charlottenburg est una tzitade tedesca de s'istadu de Berlino in su mandamentu de Charlottenburg-Wilmersdorf, fundada in su 1705, e in su 2008 aida 118,704 abitantes. + Yorkton (Saskatchewan): Yorkton est una bidda de unos 15.700 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Saskatchewan. + Swift Current: Swift Current est una bidda de unos 15.500 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Saskatchewan. + North Battleford: North Battleford est una bidda de unos 14.000 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Saskatchewan. + Estevan (Saskatchewan): Estevan est una bidda de unos 11.000 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Saskatchewan. + Weyburn (saskatchewan): Weyburn est una bidda de unos 10.500 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Saskatchewan. + Corman Park No. 344: Corman Park No. 344 est una munitzipalidade de unos 8.300 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de Saskatchewan, in is intòrinos de Saskatoon. Est istada formada in su 1970 de s'aunimentu de is munitzipalidades minores de "Cory 344", "Warman 374" e "Park 375". + Lussemburgu (tzitade): Lussemburgu (Lëtzebuerg in lussemburghesu, Luxembourg in frantzesu, Luxemburg in tedescu) est una tzitade de unos 107.300 bividores, capitale de su Gran Ducadu de Lussemburgu. Cun s'àrea metropolitana contat 170.000 residentes. + Non compores mercantzia russa!: "Non còmpores mercantzia russa!" (ucrainu: "«Не купуй російське!»") o "Boicotta cosa russa!" (ucrainu: "«Бойкотуй російське!»") est una campagna de resistentzia non biolenta pro andare contra su cummertziu russu in Ucraina. Sa protesta fit cumintzada in su 14 de Agustu de su 2013, pro parare fronte a s'imbargu de iscambiu cummertziale russu contra s'Ucraina. La an promòghia pro mediu de sa retza sotziale, grassias a Vidsich. Sa campagna fit poi andada a innantis cumpartinde a muntones bolantinos, poster e etichettas in prus de 45 tzittades e biddas. Andande in abbassiada a su cumintzu de sas manifestadas EuroMaidan in su mese de Sant'Andrìa de su 2013, est torrada a picare pede derettu a pustis chi sa Russia fit intervènnia chin sos militares in terra ucraina. Boicottazu. @@ -20323,14 +25035,19 @@ S'idea de boicottare cosa russa la aìat amparada Fozzy Group, grupu ucrainu de cumpanzias chi tenet buttegas, ma non sos uffitzios rapresentativos ucrainos de "Auchan" e "Metro Cash and Carry". Sa resone fit chi issos si naran apoliticos. Andriy Dlihach, "Advanter Group" CEO, at ispintu non tantu a che catzare sos produtos russos ma, prusaprestu, a si cuntzentrare in cussos ucrainos ebbìa. Su blogger ucrainu de limba mama russa Danylo Vakhovskyi at nau chi est impreande chin cussentzia sos serbitzios in linia e at a sichire gai, ca est una manera pro amparare su "fravicamentu de un'ambiente favorevole a sos impresarios" in Russia. Peròe, "no est una cosa de patriotu, ma pro amparare impresarios "chin rubios", dare possibilidade a s'isvilupu de prozetos novos, chi est a cambiare su mundu in menzus". Su blogger at fintzas presentau carchi esempiu de custa zenìa de prozetos, chi sun zassos fortes e chi bi sun dae tempus meda: QIWI, Ostrovok.ru and antivirus Kaspersky Anti-Virus. + 1627: S'annu 1627 (MDCXXVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1600: S'annu 1600 (MDC in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sapadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1542: S'annu 1542 (MDXLII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in dominiga segundu su calendàriu giulianu. + 1530: S'annu 1530 (MDXLII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sapadu segundu su calendàriu giulianu. + Giacomo Bove: Giacomo Bove (Maranzana, 23 de aprile de su 1852 – Verona, 9 de agustu de su 1887) est istadu unu isproradore italianu. Bida. @@ -20339,13 +25056,16 @@ In su 1880, aìan promòvidu a Bove a tenente de bastimentu de sa Marina Rezia. In su 7 de làmpadas de su 1885, aìat cojubàdu a Luisa Bruzzone battìa Jaworka e in su 3 de Capidanne, in sa nave "Europa", tuccabat a s'Arghentìna pro facher unu primu biazu in America de Zosso. Pro su secundu biazu, tuccabat dae Genova in su 3 de trìbulas de su 1883 in sa nave a papore "Sud America". In su 2 de Nadale de su 1885, fit andadu a isprorare su Congo in Africa e sìnche fit torradu in su 17 de Santu Gabìne de su 1886, a pustis de si àer picadu una freba mala chi nche lu at fattu rugher a disispèru. Pustis de meda dolore, aìat tando isseperadu chi fit pretzisu a si dare sa morte de manu sua in su 9 de agustu de su 1887. Su corpus est commo in pasu in su campusantu de Maranzana, in intro de sa gappella de familia sua. + Studio Ghibli: Studio Ghibli, Inc. ("株式会社スタジオジブリ" Kabushiki-gaisha Sutajio Jiburi) est un'istudiu de anime giapponesu fundàdu in Koganei (Tokyo). S'Istudiu est fentomadu pro sos traballos suos, chi sun pro su prus anime, ma at fattu fintzas film in curtzu, prubitzidades cummertziales e unu film pro sa telebisura. Lu aìan fundàdu in su mese de làmpadas de su 1985 a pustis de su sutzessu mannu de Nausicaä de sa Badde de su Bentu (1984), chin finantziamentos dae Tokuma Shoten. Oto de sos anime de Studio Ghibli sun tra sos 15 film anime fattos in Giappone chi apan prus bèndiu, chin Sa Tzittade Incantada (2001) sende su primu in classifica, balanzande peri tottu su mundu prus de 274 miliones de dollaros. Medas traballos suos an bintu fintzas su premiu "Animage Anime Grand Prix" e battor an bintu su Premiu de s'Accademia Giapponesa pro s'Animassione de s'Annu. In su 2002, Sa Tzittade Incantada at bintu un'Urtu Indoradu e unu Oscar pro su Menzus film de Animassione in su 2003. In su 3 de Agustu de su 2014, a pustis chi su direttore Hayao Miyazaki si nche fit andadu in pensione, Studio Ghibli at nàdu chi cherìat firmare sa produida de film. + Sakuma drops: Sakuma Drops ("サクマ式ドロップス" Sakuma-shiki Doroppusu) sun una tipica caramella giapponesa, chi tenet sapore de frutu e la fachet Sakuma Candy Co. in Ikebukuro (Tokyo). Sas caramellas non si benden prus a muntones comente a primu sutzedìat, peròe custu non che bocat su fattu chi sìan galu unu simbulu caratteristicu meda de su Giappone, bìdu chi si nde fachìat dae s'epoca Meiji. Sas caramellas si bènden in botteddos de unos 9/10 chentìmetros chind unu tappu de tràer. Sos botteddos si poden mantènner pro los regòller ind una colletzione, ca cambian meda a s'ispissu. Sos "Sakuma Drops" si connoschen in Otzidente gràssias a s'anime de su 1988 "Hotaru no Haka" ("火垂るの墓" "sa tumba de sos luche-luches"), ca tenen rolu de importu in su film. Botteddos pro ammentare su film chind un'immazine de Setsuko nde an bèndiu prus bortas peri sos annos. + Bernard Lortat-Jacob: Bernard Lortat-Jacob est su responsabile de su Laboratoire d’ethnomusicologie du Musée de l’Homme de Parigi. Est unu grande espertu de traditziones mediterraneas, at istudiadu subra su Marocco, s'Albania, sa Romania e sa Sardigna. Dae vint’annos si dedicat a s'istudiu de sa musica sarda. At fattu istudios subra su cantu a chiterra, sos cantos traditzionales religiosos e gai. Biografia. @@ -20354,9 +25074,11 @@ In su 2006 est istadu premiadu cun su Premio Maria Carta. Notas. + Gavino Gabriel: In su 1905 si fit laureadu in lettere in s'Universidade de Pisa, dae su 1906 a su 1910 fit istadu in Firenze inue aiat collaboradu a sa rivista Voce dirigida tando dae Giuseppe Prezzolini. In su 1910 in sa Rivista Musicale Italiana aiat pubbricadu su primu articulu de caratere etnomusicologicu, "Canti e cantadori della Gallura". In su 1922 realizzat sas primas incisiones de mùsica sarda, a titolu documentariu ebìa. + Istrobu Ossessivu-Compulsivu: S'istrobu ossessivu-compulsivu, o incurtzadu DOC, naradu fentzamentas sìndrome ossessivu-compulsiva est unu cuntronu psichiàtricu chi si podet iscerare pro manna bariedade de formas, ma est semper caraterizadu de una farta de cuntrollu in su tènnere condutas o faghere pentzamentos pretzisos. Is pentzamentos, chi sunt intrusivos, sunt bìvidos cun ànsia e sufferèntzia manna e is condutas compulsivas - no in totus is casos postas in atu - tenent iscopu de fàghere calare su discumbènidu chi nde cussighit. @@ -20366,6 +25088,7 @@ Epidemiologia. Si carculat chi su 2-3% de sa populatzione sunfrat de disturbu ossessivu-compulsivu. A causa de sa manera personale de bìvere s'istrubu e de sa timoria de èssere giuigados est dàbile chi siant medas is chi si cuant e duncas is peschentos diant pòdere èssere majores. Nde cussighit chi fintzas unas 50 pessones subra 100 partzidos intre mannos, adolescentes e pipios nde potzant èssere affetos in carchi mesura. S'OMS, organizazione mundiale de sa sanidade, ponet sa DOC intre is 5 disturbos psichiàtricos prus fitànios e intre is primos 20 prus imbalidantes. + Sìndrome de Tourette: Sa sìndrome de Gilles de la Tourette (o prus simpremente sìndrome de Tourette) est unu cuntronu neurològicu chi si manifestat in su minoriu e chi si podet reduire in s'adolescèntzia. Est caraterizadu de tìchios motòrios e fonatòrios mudangiosos, a bortas de durada curtza, àteras crònicos, de graesa chi bàriat de meda lèbia a meda imbalidante. Medas de is patzientes bisitados in clìnicas ispetzializadas presentant fatuvatu comorbididades pretzisas, comente sa sìndrome de dèficit de atentzione e su disturbu ossessivu-compulsivu, disturbos chi podent pejorare sa cunditzione patològica de sa pessone e chi abisòngiant duncas de tratamentu adecuadu. @@ -20417,8 +25140,10 @@ Cheret naradu chi a mannos su 90% tenet galu tìchios, mancari minimados. S'adatamentu sotziale e su rendimentu iscolàsticu podent èssere istrobados fintzas de comorbididades comente sìndrome de deficit de atentzione o disturbu ossessivu-compulsivu, chi sunt causa de sufferèntzia majore e cherent tratados adecuatamente. Sunt de ajudu unu apògiu psicoteràpicu o interventos psico-educativos. Unu logu familiare positivu e cumpragherosu est de agiudu pro imparare a bìvere cun sa maladia e agatare mètidas pro dd'acarare. S'èssere istados disfrassados o istròchidos a pipios est reladu intames cun cusseguèntzias prus graes a mannos. + Amol: Amol est sa capitale e sa tzitade prus manna de sa Mazandaran. + Ikastola: Sas ikastolas sunt unu tipu de iscolas bascas in ue totu is matèrias ddas imparant in euskera. Sunt presentes mescamente in sa Comunidade Autònoma Basca, ma fintzas in sa Comunidade Forale de Navarra, in Treviño (provìntzia de Burgos, Ispagna) e in is provìntzias bascas chi sunt in s'istadu frantzesu. Istòria. @@ -20434,6 +25159,7 @@ Doe sunt 5 federatziones postas in pare in sa Cunfederatzione de sas Ikastolas. Festas de sas ikastolas. In ogni territòriu, cada annu faghent una festa manna pro regollire dinari e agiuare a sas ikastolas organizadoras, o pro agiuare sa nàschida de àteras ikastolas noas. Ogni annu bi acudint mìgias de persones: + 1543: S'annu 1543 (MDXLIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis segundu su calendàriu giulianu. Naschidos. @@ -20440,13 +25166,17 @@ Giovanni Francesco Fara Mortos. Nicolò Copernico + Gavinu Pes: Gavinu Pes (Don Baignu) fidi unu poete sardu. Est istadu su primu chi aiat impreàdu su gadduresu in sa poesia. Pes beniat de una familia nobile, si fit fattu preideru e aiat rezide sa Cattedrale de Cagliari, poi fit rientradu a Tempiu inue est sepultadu in sa cheja de santu Frantziscu. Est istadu unu amante de sa bella vida e de sas fèminas, e a issas aiat dedicadu sas pius poesia e cantones. + 1724: S'annu 1724 (MDCCXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sapadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1795: S'annu 1795 (MDCCXCV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in giòia segundu su calendàriu gregorianu. + 1912: S'annu 1912 (MCMXII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis segundu su calendàriu gregorianu. Naschidos. @@ -20457,6 +25187,7 @@ Henry Cartier-Bresson Giulio Einaudi Albert Richter + Sìndrome de Sjögren: Sa sìndrome de Sjögren est una maladia crònica cun patogènesi autoimmune, chi interessat is gràndulas esòcrinas e caraterizada de simiduras minimadas mascamente de làmbrigas e de saliba, ma chi si podet manifestare a totu is gràndulas esòcrinas de s'organismu. Sa maladia pigat nòmine de s'oftalmòlogu isvedesu Henrik Sjögren, chi in su 1933 nd'at descritu su cuadru clìnicu. Su primu chi at annotadu su casu de unu patziente cun unfradura bilaterale de gràndulas lacrimales e salibares cun infiltradu de linfotzitos, est istadu imbètzes Mikulicz, in su 1892. @@ -20467,16 +25198,20 @@ Classificatzione. Sjögren primàriu: Sjögren segundàriu, assotziadu a àtera maladia autoimmune: + Chris Pratt: Christopher Michael Pratt (Virginia, Minnesota, 21 Làmpadas 1979), prus conotta comente Chris Pratt, est unu cantante e attore americanu. + Antoni Desole: Antoni Desole (Piaghe 1898- Tàtari 1991) fit unu cantadore 'e musica sarda. Antoni Desole sa prima olta chi aiat cantadu in pubricu fit in su 1919 in Monti, ue aiat cantadu cun sos cullegas Bainzu Degortes e Paolo Deriu, accumpagnados a sa chiterra dae Nicolinu Cabitza. In su 1929 umpare a su chitarrista Ignazio Secchi a Milano aiat registradu su primu discu e, sempre in su matessi annu, cun Pietro Porqueddu e Luiginu Cossu aian realizadu unu 78 giros pro sa casa discografica La voce del padrone. + Ignaziu Secche: Ignaziu Secchi (Sennaru, 1907 – Sossu, 1967) est istadu unu chitarrista de su Cantu a chiterra. Aiat imparadu sa tecnica musicale dae su frade mazore Peppinu. Ignaziu aiat cominzadu sa carriera a 16 annos, e cun su tempus aiat acciappadu un istiliu sou, chi fit istadu de riferimentu finas pro Adolfo Merella, chi est cunsideradu, issu puru, unu grande chitarrista. Est istadu unu de sos printzipales protagonistas de sqa prima istajone de sas garas de su cantu a chiterra aiat accumpagnadu a Luiginu Cossu, Antoni Desole, Pietro Porqueddu e ateros meda. Umpare a Luiginu Cossu, chi l'aiat sempre preferidu, aian incisu parizos discos, a partire dae su 29, cun sa casa discografica La voce del padrone de Milano. + Acromegalia: S'acromegalia est una maladia subra base endòcrina, depida a produsimentu demasiadu de GH, s'ormone ipofisàriu de sa crèschida, in edade manna, chi est a nàrrere a pustis de sa saldadura de is cardampones de acreschimòniu. Sa causa benit de unu adenoma ipofisàriu, o prus raramente de àtera neoplasia capatza de ddu bogare. @@ -20489,20 +25224,28 @@ Su GH tenet efetu ativadore subra sa funtzione de osteoclastos,fibroblastos e condrocitos, ma trubat fintzas su figadu a produire somatomedina A e C, chi tenet paris efetu subra is matessis tzellulas. Tratamentu. Su tratamentu de s'acromegalia est chirùrgicu, peri bogadura de sa neoplàsia. Unu interventu trigadinu s'acumpangiat a adduramentu de is trastocos a su sistema ischelètricu. + 1490: S'annu 1490 (MCDXC in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 1336: S'annu 1336 (MCCCXXXVI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu lunis segundu su calendàriu gregorianu. + 1711: S'annu 1711 (MDCCXI in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in gioia segundu su calendàriu gregorianu. + 1909: S'annu 1909 (MCMVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 1905: S'annu 1905 (MCMV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + Limba de sos Sinnos Australiana: Limba de sos Sinnos Australiana (AUSLAN) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est asf. Lu AUSLAN è usata anche in Australia (16.000). + Limba de sos Sinnos Quebechesa: Limba de sos Sinnos Quebechesa (LSQ) est una Limba de sos Sinnos de Comunidade Surda. ISO-639 est fcs. Lu LSQ è usata anche in Quebec, Canada, (55.000-35.370-50.000). + Transnìstria: Sa Transnìstria (narada fintzas Trans-Dniestr o Transdnièstria o Pridnestròvia) est unu istadu "de facto" indipendente ma non reconnotu de is paisos mermos de s'ONU, e duncas "de jure" cunsideradu parte de sa Repùblica de Moldàvia. Su guvernu tenet sea in sa tzitade de Tiraspol. Sa Transnìstria tenet istèrrida de 3.567 km² e populatzione de unos 555.000 bividores. @@ -20516,11 +25259,13 @@ Sende chi su logu est ocupadu de s'esertzitu russu, sa corte europea de is deretos umanos cunsìderat sa Transnìstria ""a suta de s'autoridade effetiva "o" a su mancu s'influèntzia detzisiva de sa Rùssia"". A livellu internatzionale s'istadu est reconnotu de s'Abcàsia e s'Ossètzia de Sud. Su 18 de martzu 2014 sa Transnìstria at dimandadu s'annessione a sa Rùssia, a sighidu de sa chi sa Crimea at atuadu unilateralmente. + Mortu mortu: Su mortu mortu (italianitzau: "morti morti", in galluresu: "li molti molti"), connottu fintzas comente peti coccone, su pane ‘e su tocu , is ànimas, is pannixeddas e su biddiu longu est una ricorrentzia traditzionale chi, cada annu in Sardinna, festat sa Die de sos Mortos. Sas paragulas chi dàen nùmen a sa festa sun cussas chi sos pitzinnos, a s'ispissu battinde unu luminu e/o ponendesi a conca una bisera, imprèan a s'attu de petire sas offertas colande dae dommo a dommo de bidda, nànde pro esempiu cara a su mere de dommo o tzilleri "sòe su mortu mortu!", "peti coccone!", "seus bènnius po is animeddas!" e gai sichinde. Tando sos mannos, chi non lis depet mancare nudda, lis fachen offerta de cada zenia a sos minoreddos, chi sìch'andan cuntentos chin cosa de mandicare. Sa festa de su "mortu mortu" si assimizat meda a cussa, meda prus fentomada e isparghinada peri su mundu dae sa curtura de massa, de Halloween, sende chi s'orizine antica fit sa matessi chin tottu probabilidade. Festas gai fin praticadas in tottu s'Europa, ma pacos locos las an mantesas. Dontzi rezone istorica de Sardinna tenet una manera sua pro facher offerta a sos mortos, e si fachet a su solitu in su duos de Sant'Andrìa chin meda partetzipadura populare. A bìas, fintzas sos mannos colaban a pedire offertas, comente a unu cumbidu de una tassichedda de binu o licore de murta. + Tiraspol: Tiraspol est una tzitade de unos 160.000 bividores, sea amministrativa de sa regione setzessionista moldava de Transnìstria. Su signìficu de su nòmine est literalmente "tzitade de Tyras", in ue Tyras est s'antigu nòmine de su frùmene Dniester (o naradu in rumenu Nistru) @@ -20528,6 +25273,7 @@ In su 1989, cando sa Moldàvia fiat galu parte de s'Unione SOvietica, sa bidda contaiat unos 190.000 bividores, de chie unu 18% fiat russu, unu 32% ucrainu e unu 38% moldavu. Cun s'indipendèntzia is bividores ant sighidu pro pagu tempus a crèschere ma a coa sunt calados a nùmuros minores chi non is de su 1989. Segundu carculos de su 2013 non diat contare como prus de 135.000 residentes. Cun sa gherra de setzessione medas moldavos sunt fuidos intames, e oe rapresentant apenas unu 13% de sa populatzione. In su 1919, annu cando sa Moldàvia si fiat aunida a sa Romania, is moldavos fiant su 42%. + Tighina: Tighina o Bender (in romenu - moldavu: "Tighina" o "Bender", in cirillicu: Тигина o Бендер; in russu: Бенде́ры/Bendery; in ucrainu: Бенде́ри/Bendery), est una tzitade de unos 100.000 bividores de sa Moldàvia, chi de su 1992 est "de facto" cuntrollada de s'auto-proclamada Repùblica de Transnìstria. Sende chi sa bidda s'agatant in sa riba uesta de su frùmene Dniester no est cunsiderada parte de sa Transnìstria de is geografos ne de su guvernu de Moldàvia. Tighina s'agatat a intro de una zona de atumbada criada a sa fine de sa gherra de Transnìstria. @@ -20537,6 +25283,7 @@ Sa bidda fiat duncas isbudiada de sa majoria de is bividores suos. A sa fine de sa gherra is sovièticos aiant torradu a cunchistare sa Moldàvia e Tighina fiat intrada in sa repùblica socialista soviètica de Moldàvia, e torrada a populare de moldavos famidos de sa caristia de su 1946, assortidos de is incontradas, e de colonos russos e ucrainos bènnidos pro faghere fàbricas e domos. In is deghinas de annos a sighire sa bidda s'est mudada a tzitade industriale e at bidu sa populatzione crèschere fintzas a is bividores chi tenet oe. + Abcàsia: S'Abcàsia (limba abcasa: "Аҧсны/Aphsny", georgianu: "აფხაზეთი / Apkhazeti", russu: "Абха́зия / Abchazija") est unu territòriu caucasicu chi faghet parte de sa Geòrgia, "de facto" indipendente e cun carchi reconnoschimentos a livellu internatzionale. Sa capitale est Sukhumi ("Suchum" in limba abcasa), is limbas uffitziales su russu e s'abcasu. @@ -20545,8 +25292,10 @@ In su 1990, a curtzu de s'iscontzu de s'Unione Soviètica s'Abcasia contaiat populatzione de unos 500.000 bividores, de chi unu 48% georgianu, contra petzi su 17% abcasu. S'istadu at decraradu indipendèntzia su 23 de trìulas 1992 e una gherra chi at tentu logu in su 1993 at custrintu is bividores georgianos (unos 250.000 chi biviant in totu sa zona orientale) a si nche fuire, in cussa chi at pois pigadu nòmine de "limpiadura etnica de is georgianos de Abcasia". A cussighidu de custos fatos sa populatzione atuale de s'Abcasia esty formada pro su 45% de abcasos, sighint armenos, russos, gregos e ebreos. Is bividores georgianos abarrados rapresentant unu 0,7%. + Sukhumi: Sukhumi o Suhumi o Acvia (georgianu: "სოხუმი", "Sokhumi"; abcasu: "Аҟәа", "Aqwa"; russu: "Сухум", "Sukhum") est una bidda de unos 39.000 bividores de sa Geòrgia norti-otzidentale, cabulogu de s'Abcàsia, regione perricada e "de facto" indipendente de su 1992. + Ossètzia de Sud: S'Ossètzia de Sud, o Regione de Tskhinvali est unu territòriu perricadu e in parte reconnòschidu comente istadu, chi s'agatat in su Càucasu. Pèdidu de sa Geòrgia comente territòriu suo, s'Ossètzia de Sud est "de facto" una repùblica indipendente. S'istèrrida est de 3.900 km² e sa populatzione de unos 55.000 bividores, de chie sa prus parte bivet in sa capitale Tskhinvali, chi contat unos 35.000 residentes. @@ -20554,9 +25303,11 @@ A s'iscomintzu de sa gherra de su 2008, Rùssia, Nicaràgua, Venezuela e Nauru ant reconnòschidu s'indipendèntzia de s'istadu, intames de sa Geòrgia chi no nde reconnòschet s'esistèntzia comente entidade polìtica. Sa Geòrgia, paris a manna parte de sa comunidade internatzionale, cunsìderat s'Ossètzia de Sud comente ocupada militarmente de is tropas russas e de su restu, s'istadu faghet aficu subra s'agiudu militare, polìticu e finantziàriu de sa Rùssia. Sa Rùssia non permitet a sa Cummissione de Monitoràgiu de s'Unione Europea de intrare in s'Ossètzia de Sud. Comente Abcàsia, Nagorno-Karabakh e Transnìstria, s'Ossètzia de Sud est parte de cussas zonas post sovièticas cun "cunflitos astrados". Custos bator istados tenent relatos bonos s'unu cun s'àteru e formant sa Comunidade pro sa Democràtzia e is Deretos de is Natziones. + Tskhinvali: Tskhinvali (fintzas Cchinvali o Cxinvali) est una bidda de unos 34.000 bividores chi, segundu is divisiones amministrativas de sa Geòrgia s'agatat in sa regione de Shida Kartli, ma "de facto" est capitale de sa repùblica de Ossètzia de Sud, cunsiderada internatzionalmente parte de sa Geòrgia. Tskhinvali est gemellada cun is àteras capitales de istados post-sovièticos non reconnòschidos de Tiraspol (in Transnìstria) e Sukhumi (in Abcàsia). + Repùblica de Nagorno-Karabakh: Su Nagorno-Karabakh, uffitzialmente Repùblica de Nagorno-Karabakh (in armenu: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն "Lernayin Gharabaghi Hanrapetut'yun"), o Repùblica d'Artsakh est una repùblica autoproclamada·si indipendente de s'Azerbaigian, chi s'agatat in su Càucasu meridionale. Sa capitale est Step'anakert, sa limba uffitziale s'armenu. Is làcanas chi oe tenet sunt istados definidos a s'acabu de su cunflitu chi fiat incomintzadu in su mese de ghennàrgiu 1992 e agabadu in su 1994, a cusseguèntzia de sa proclamatzione de indipendèntzia. @@ -20567,12 +25318,15 @@ Sa gherra chi pertocat su territòriu non at galu agatadu determinu, mancari is làcanas originales sovièticas sunt internatzionalmente reconnòschidas. De sa fine de is cumbatimentos, in su 1994, rapresentantes de is guvernos armenu e azeros sunt in tratativas de paghe subra su status de sa regione. Sa decraratzione de indipendèntzia, chi torrat a coa a su 2 de cabudanne 1991, no at mai agatadu reconnòschimentu internatzionale de perunu istadu rapresentadu in s'ONU. + Francesco Demuro: + Step'anakert: [[File:Stepanakert in Nagorno-Karabakh Republic (dotted de-facto) (+Azerbaijan) (special maker).svg|thumb|245x245px| Posidura de Step'anakert in su Nagorno-Karabakh e prus in generale in Azerbaigian Step'anakert (in armenu "Ստեփանակերտ", in azeru "Xankəndi") est una comunidade urbana chi contat unos 53.000 bividores, capitale de sa repùblica "de facto" indipendente de Nagorno-Karabakh, chi no est però reconnòschida de perunu istadu. Mancari uffitzialmente parte de s'Azerbaigian is bividores de Step'anakert, e comente issos casi totu is de su Nagorno-Karabakh sunt de etnia armena. Sa populatzione azera at difatis abandonadu sa bidda a pustis de sa gherra de su 1992. + Nauru: Nauru, uffitzialemente Repùblica de Nauru (in inglesu Republic of Nauru; in nauruanu Ripublik Naoero), est un'ìsula de sa Micronèsia, in su Patzìficu meridionale. Is limbas uffitziales sunt s'inglesu e su nauruanu. S'istadu est su solu in su mundu chi non tengiat capitale, mancari sa bidda de Yaren, chi est sa prus manna de s'ìsula bengiat fatfatu cunsiderada de ddu èssere. @@ -20584,17 +25338,23 @@ Nauru est duncas diventadu unu paradisu fiscale e tzentru de ritziclàgiu de dinare illegale. Tames de su 2001 a su 2008, e una àtera borta de su 2012 at atzetadu agiudu econòmicu de s'Austràlia in cambiapare de tzentros de acasàgiu pro is clandestinos chi lòmpent in Austràlia illegalmente. Su presidente de Nauru ghiat unu parlamentu unicamerale de 19 mermos. S'istadu est mermu de is "Natziones Unidas", de su "Commonwealth de is Natziones", de sa "Banca de Isvilupu Asiàtica" e de su "Forum de is Ìsulas de su Patzìficu", pigat parte fintzas a is giogos olìmpicos. De tempus reghente Nauru est istadu mermu de s'"Agentzia Internatzionale de is Energias Rennoàbiles". + Franco Corelli: + Yaren: Yaren (in passadu narada fintzas Jarren o Makwa o Moqua) est una bidda de unos 800 bividores e capitale "de facto" de s'istadu de Nauru, sende chi est in ie chi s'agatant is istitutziones guvernativas. In realidade sa repùblica de Nauru non tenet un capitale uffitziale. Su distretu de Aiwo, chi tenet populatzione pagu prus numerosa, est difatis fatufatu inditadu comente cabulogu. + Jacqueline Bisset: + Maggie Smith: Teatru + Lingchi: Lingchi ("凌 遲"trad., "凌 迟"sempl., líng chípinyin), bortadu comente protzessu chi andat a bellu a bellu o morte de sas milli secaduras ("殺 千 刀"trad., "杀 千 刀"sempl.), fit una manera tzinesa pro bochire a unu cundannadu chi an impitadu a cumintzare dae su 900 a.D fintzas a cando non la an abullida in su 1905. In custa esecussione, su cundannadu lu bochìan impitande unu curteddu e faghende unu muntone de dannos a carena pro tempus longu. Su faeddu língchí benit dae sa descrissione de artziare a bellu a bellu in muntagna. Su "lingchi" fit petzi pro sos crimines chi fin graes abberu, comente sa traittoria o sa bocchidura de sos mannos proprios. Si faghiat ligande sa persone chi fit cundennada a una palu de linna, e a custa lis segaìan sa carre a cantigheddos a sigunda de comente piachìat a su butzinu, ca sa leze tzinesa non naraìat meda in supra de su protzedimentu. A pustis, si daìat s'oppiu a su cundannadu ca de gai li dolìat prus pagu, in su mentras, e duncas non dismajaìat. Sa pena fit a tres libellos, su primu de umiliamentu, su segundu de morte lenta e doloroda, su de tres pro castigare su cundannadu fintzas a pustis chi sìnche fit mortu. Custa manera de bochire a sos cundannados fit bènnida a immazine de sa Tzina tra sos otzidentales, chi nde criticaìan sos usos. Bi est in paritzos contos chi contan sa crudelesa tzinesa, comente in sa biografia de Genghis Khan de Harold Lamb. + Nicaràgua: Su Nicaràgua, uffitzialmente Repùblica de Nicaràgua (in ispagnolu: República de Nicaragua ðe nikaˈɾaɣwa) est su prus istèrridu istadu in s'istmu tzentru-americanu. Sa capitale est Manàgua. Geografia. @@ -20605,10 +25365,12 @@ S'impèriu Ispagnolu at cunchistadu sa regione in su sèculu de 16. Su Nicaràgua at pois balangiadu s'indipendèntzia in su 1821. De s'indipendèntzia, s'istadu est passadu atraessu perìodos de ambìssias polìticas, ditaturas e crises fiscales, chi intre is annos 60 e 70 de su '900 ant betidu a sa rivolutzione. Oe su Nicaràgua est una repùblica rapresentativa democràtica, cun istabilidade polìtica e in crèschida econòmica. Economia. Su Nicaràgua est unu de is istados prus poburos de is Amèricas: agiommai s'80% de sa populatzione si bivet cun prus pagu de 2 dollaros a die. + Manàgua: Managua (nòmine integru: "Leal Villa de Santiago de Managua) "est una tzitade de unos 1.028.000 bividores, capitale e bidda prus manna de su Nicaràgua. S'àrea metropolitana contat unos 2,5 milliones de residentes. Sa bidda est capitale de su 1852. Manàgua est sa tzitade prus manna de Amèrica Tzentrale a segus de Tzitade de su Guatemala. + Jagaru: Su jàgaru, trighinu o cani pertiatzu est unu cane sardu in impreu pro bardiare su masone e, in passau, pro lu facher gherrare chin atteros canes. Custa ratza, chi a commo no est galu reconnotta, foras de sa Sardinna si connoschet prus in atteros locos chi nono in Italia, grassias a unu amantiosu norvezesu de sos canes de mossa chi la at lumenàda in su zassu internet suo paritzos annos fachet. Sicomente s'impreu suo fit in isviluppu direttu chin cussu de sa ratza, e non si at mai arresonàu de mesuras istandard, oje in dìe bi at una variedade manna fenotipica, mancari chi siat unu cane de mossa lepiu. In Sardinna custu cane si istimat meda, ma est misconnottu in Italia. In Sardinna custu cane tenet paritzos lùmenes sardos, sos prus impreàos sende "trighinu", "cani pertiatzu", "pastore gavoesu" e "sorgolìnu"; sa Carta de Logu, trattande de issu comente cane a bardia de sa propiedade, li narat jàgaru (lùmen anticu meda chi benit dae s'edade nuraghesa, tantu est beru chi per in Còssiga su cane si narat generalmente "ghjacaru"). In italianu si mutit "dogo sardo" o "sardesco". @@ -20615,16 +25377,20 @@ Si trattat de unu cane de mossa lestru e resistente, forte e mannu meda. Est unu cane de traballu, chi tenet pedde a pilu curtzu a su solitu ruja, de colore castanzu, murra, nighedda o, belle semper, tigrada (dae cue su lùmen "trighinu" e "pertiatzu"). Sa mannesa de sos mascros est de 60 chentimetros minimu, ma no est cosa rara a nde atzappare de prus mannos galu. Su jagaru est unu cane petzi sardu de bàrdia a masones o dommos, de catza e, in passau, de gherra. Su dibatitu a pizu de s'orizine de custa ratza sarda est apertu. Su zesuita Cetti, a chirriu de su 1700, descrivìat sos canes sardos comente un'unione perfetta tra unu cane lepperinu e unu cane grussu chi li dabat capatzidade meda, mentras chi in sa Carta de Logu de su Judicadu de Arbarée fit unu cane de temperamentu forte in impreu de bardia e defensa de su mere. Sa pedde est aderente a sa carena, sa conca presentat trattos de sos canes de mossa chin isviluppu ladinu de sa barra, su murru est unu pacu prus curtzu de sa longaria de sa cherveddera; custu cane tenet dentes mannas chi serran sa bucca a fortiches, sannas longas meda e su intzisivu de tres est meda isviluppau. Sos ocros sun a su solitu de colore castanzu o pinnadellu: bi at de nàrrer chi medas esemplares, chi benin dae Gavoi, tenen ocros de colore tottu grogu. Sas ancas anteriores sun robustas, cussas posteriores puru e musculosas meda. Su pettus est isviluppau e sa longaria dae s'armu bi andat dae sos 56 a sos 68 chentimetros. Sos esemplares de commo pesan dae sos 30 a sos 45 kg. + Cane lepperinu sardu: Su cane lepperinu, cane curridore o cani de lepuri sardu est unu cane de sa Sardinna de mannesa mediana perfettu pro sa catza, chi nde at fattu chin sos seculos unu cane resistente meda. Est lanzu, lestru e musculosu. S'artesa mediana, tuccande dae s'armu, bi andat dae sos 60 a sos 70 chentimetros pro unos 17-25 kg. Sa conca est longa e minore, chind unu murru longu belle su doppiu de cantu est longa sa cherveddera, tenet ocros mannos e nare a punta. Sas dentes sun isviluppadas, chin caninos acutados meda (cosa chi est comuna fintzas pro sas atteras ratzas tipicas de sa Sardinna). Su pilu est belle nudda o curtzu meda, modde a lu tangher, e podet tenner colore de s'arena, chi si istimat meda, ma fintzas nigheddu, arbu o tigradu in murinu. Fisicamente si assimizat meda a sos canes de lepure chi impreàban sos egìtzios. Pro more de su fattu chi sos sardos lu impreàban pro catzare, pro custu tenet un'istintu enorme; mancari chi, si bene educàu, si cumportet bene, su carattere suo est indipendente e a s'ispissu agreste. No est una ratza de cane reconnotta e, sende chi bi nd'at non prus de una chentina de esemplares peri tottu sa Sardinna, depet parare fronte a su periculu seriu chi podat iscumpàrrer in intro de pacu tempus. + Charlotte Rampling: + Ecuadore: S'ecuadore est sa circunferèntzia majore de sa subrafache de unu corpus tzeleste, perpendicolare a s'asse de rodiamentu e duncas paris distantziadu de is polos. Sa latitùdine de s'ecuadore est, pro definitzione, paris a 0 e no tenet duncas sensu in currespondèntzia sua de chistionare de latitùdine norti o sud. S'ecuadore partzit unu corpus tzeleste in duos emisfèrios, narados setentrionale e meridionale. + Amèrica Tzentrale: S'Amèrica Tzentrale, o Tzentramèrica est una regione geogràfica de su cuntinente americanu. In su cuntestu de su cuntinente intregu est cunsideradu unu sub-cuntinente. Currispondet a s'istmu prus meridionale de s'àrea Nordamericana, chi faghet de acàpiu cun s'Amèrica Meridionale @@ -20632,8 +25398,10 @@ Allàcanat in su norti cun su Mèssicu, in su sud cun sa Colòmbia, in s'estu si ghetat in su mare Caraìbicu e in s'uestu in s'Ocèanu Patzìficu. Cumponidura. S'Amèrica tzentrale est partzida in sete istados: + 1890: S'annu 1890 (MDCCCXC in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + Giovanni Casu: Giuanni Casu (Crabas, 1933) est unu musitzista sardu e su prus antzianu e ispertu sonadore de canna de sa chi pigat nòmine de "Iscola de Crabas". Biografia. @@ -20647,6 +25415,7 @@ Issu at tentu modu de abbìdere comente is sonadas locales fiant arcàicas. Is launeddas chi prus sunt usadas in sa traditzione sunt: sa "mediana" e su "punt‘e organu". In su tempus antigu fiat impreadu fintzas su "moriscu". Atualmente no est prus usadu, mancari galu fatu fintzas in die de oe de Giuanni Casu, ma isceti chi dimandadu de is colletzionistas. Is sonadas tìpicas de su repertòriu locale sunt: "su pass‘e dus", "su pass‘e tres", "su ballu crabarissu", "sa processione" (fintzas narada "sa pastorella"), "sa missa", "su pass‘e cantai". Cust'ùrtimu est usadu a acumpangiamentu de su "cantadori", chi benit a èssere su cantadore-poeta in limba. + Parcu marinu Penisula de Sinnis-Isula de Malu Entu: S'àrea mania aguardada Penìsula de Sinnis - Ìsula Malu 'Entu est unu parcu naturalli de sa Sardigna chi s'agatat in sa provìntzia de Aristanis, prus de pretzisu in territòriu de su comuni de Crabas. S'istitutzioni torrat a su 12 de nadai 1997. S'isterrit po 25,10 km² a longu a longu de costera e po 25.673 ha in su mari, in totu su territòriu de penìsua de su Sinnis chi fait pati de su comuni de Crabas, contendi duncas fintzas is duas ìsuas de Malu 'Entu e de Su Cadallanu. @@ -20653,18 +25422,22 @@ Sa costera chi ddu cumponit tenit caraterìsticas vàrias, sendi a tretus rocosa, comenti in "Cabu Santu Marcu", in "Seu" e in "Su Tingiosu", intamas de atrus tretus aneosus, comenti in "Sant'Uanni", e fatuvatu a longu a longu de totu sa lìnia de costera chi àntziat de sa ribera de "Maimoni" a sa de su" Pot'e s'Uedda". In s'ìsua de Malu 'Entu si podit agatai anea in su chirru sud-estu, contra su chirru norti-uestu chi est de roca, Su cadallanu est imbecis unu iscòlliu de roca iscetis. S'àrea Mania est pretzia a tanora de su gradu de aparu aplicau, in tres zonas: + Universidade do Estado de Minas Gerais: Sa Universidade do Estado de Minas Gerais, jamada comunemente UEMG, est una universidade cun sa sede in Belo Horizonte, in Minas Gerais, in so Brasile. S'universidade fit istada fundada in su 1989. + Xtouch: Sa Xtouch est una sotziedade Dubai de eletròniga fundàda in su 2012. Acapius de foras. Xtouch + Oriente Mèdiu: S'Oriente Mèdiu (in inglesu Middle East, in àrabu الشرق الأوسط "Ash-Shark al-awssat", in persianu خاور ميانه, in turcu Orta Doğu, in curdu Rojhilata Navîn, in ebreu המזרח התיכון) est una regione geogràfica chi s'ispraghet intre tres cuntinentes, prus de pretzisu intre s'ingrone sud-orientale de s'Europa balcànica (Turchia), sa parte norti-orientale de s'Àfrica (Egitu) e totu s'Asia de sud-uestu, fintzas a s'Iran. Tenet istèrrida de 7.293.609 km² e contat unos 400 milliones de bividores, partzidos in 17 istados. Is grupos ètnicos majores chi bi bivent sunt is arabos, persianos e turcos, sighidos de curdos, azeros, coptos, ebreos, arameos, maronitos, circassos, sòmalos, armenos, drusos e àteras etnias, chi formant minorias numerosas. S'Oriente Mèdiu est s'àrea de su mundu in ue sunt nàschidas is tre religiones monoteistas de Ebraismu, Cristianesimu e Islamismu. + Nihonjinron: Su faveddu nihonjinron ("日本人論") bolet nàrrer a sa litera "teorias a pizu de sos giapponesos" e indittat una parica de istudios de sotziologia e psicologia, prubicàos in Giappone dae su secundu pustigherra a oje in dìe, chin sa punna de ispiegare sa particularidade de sa curtura, identitade e mentalidade giapponesa, supratottu posta a cuffrontu chin atteras curturas chi giapponesas non sun, mescamente europeas e istadounidensas. Custos istudios tenen a comunu una bidea de su Giappone, bìdu comente terra de unu populu unicu cufforma tottus sos atteros, e su faveddu nihonjinron podet fintzas esprìmer custa bisura. In custu sentidu, si podet faveddare de nihonjinron fintzas pro liberos chi an iscrittu autores non giapponesos, ma chi nde cumpartin sos printzipios de fundu. Su nihonjinron est su vocabulu prus impreàu. Atteros sun: @@ -20690,21 +25463,30 @@ In sa cuarta fase su Giappone est unu istadu chi bìet fortuna a libellu internatzionale: sas siendas giapponesas tenen poderìu in campos comente sa elettrotecnica e si an picàu un'arrogu mannu de mercadu. In su mentras, sos giapponesos puru cumintzan a si aperrer a su mundu de foras, andande a biazare peri su mundu comente turistas. Mancari chi pro su Giappone s'internatzionalitzassione siat istada de profettu mannu, bi at unu movimentu alternativu de cara cunservadora chi bolet torrare su Giappone a comente fit innantis. Autores giapponesos cumintzan a criticare sas cosas chi non bi andan in sa economia e sotziedade giapponesa: Fintzas dae foras bi at una critica manna, fintzas a arribare a su "Japan bashing". Dachi sos USA cherìan parare fronte a sa concurrentzia cummertziale giapponesa, chi fit pacu sintzera e fit muttida "Japan, Inc" pro custa resone, si critican fintzas sos autores de su "nihonjinron". Peter Dale ponet su postulatu printzipale de su movimentu curturale, chi descrivet sa singularidade e s'a-istoritzidade de su Giappone cufforma su restu de su mundu, mirande a isbentiare su mitu. Su nihonjinron, tando, si etichettat petzi comente opera de "natzionalismu issientificu". + Jiddu Krishnamurti: + 2008: S'annu 2008 (MMVIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2003: S'annu 2003 (MMIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu mèrcuris a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2002: S'annu 2002 (MMII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2005: S'annu 2005 (MMV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1923: S'annu 1923 (MCMXXIII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1924: S'annu 1924 (MCMXXIV in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in martis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 1917: S'annu 1917 (MCMXVII in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu in lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + Condrocalcinosi: Sa condrocalcinosi est una artro-patia microcristallina, caraterizada de depositzione de cristallos de pirofosfatu de càlciu di-idratu (PFCD) in is tèssidos articulares. Classificatzione. @@ -20719,6 +25501,7 @@ Custa forma est caraterizada de cuadru patològicu articulares crònicos subra chi si podent azùnghere o no fatuvatu unfraduras acutas. simil-neuropàtica. Est una forma meda grae, caraterizada pro addanniare s'agiuntura fintzas a dda distruere. + Marchesadu de Aristanis: Su marchesadu de Aristanis fiat unu fèudu costituidu de sa corona catalanu-aragonesa in su 1411, cun s'arruta de su giuigadu de Arborea e sa cunchista de sa Sardigna. At tentu durada fintzas a derrota de is sardos in sa "batalla de Macumere" de su 1478. A sa morte de Marianu V in su 1407 (chi fiat fìgiu segundu de Elianora de Arborea) fiat Guglielmu III de Narbona chi, pro deretu podiat pretendere de èssere re. Est a issu chi si depet sa derrota de su 1409 in sa batalla de Seddori e àteras sighidas in is annos afatantes. @@ -20757,16 +25540,22 @@ Is rempellos si fiant pois imbaracados in una nave chi, a causa de una traitoria ddos aiat ciùghidos a Bartzellona. De in ie fiat impresonados in su casteddu de Valencia de Xàtiva.Lenardu fiat mortu, a s'edade de 58 annos, in sa fortalesa e interradu in su campu santu de su logu. Su tentativu de Lenardu de Alagon fiat s'ùrtimu chi diat pòdere torrare s'indipendèntzia a sa Sardigna, chi fiat imbetzes abadinada pro 300 annos a s'Ispagna, poi pro pagus tempus a s'Àustria e a coa a is Savoias. In su 1478, cun sa derrota de Alagon, su tìtulu de marchesu e Aristanis fiat assuntadu de Giuanne II d'Aragona. S'atuale re de Ispagna sighit a ddu mantènnere. + Tilipu IV de Ispagna: Tilipu IV d'Asburgo, in ispagnolu Felipe IV (Valladolid, 8 de abrile 1605 – Madrid, 17 de cabudanne 1665), naradu fintzas T"ilipu su Grandu" (Felipe el Grande) o "Su Re Praneta" (El rey Planeta), est istadu re de Ispagna de su 1621 fintzas a sa morte, soberanu de is Paisos Bàscios ispagnolos e fentzamentas re de Portugallu e de Algarve comente Tilipu III (in portughesu Filipe III) fintzas a su 1640. A sa morte sua in su 1665, s'Impèriu Ispagnolu aiat azuntu sa prus manna istèrrida territoriale, ma fiat fintzas in crisi, sende chi su re teniat pagu firmesa, e no aiat abiadas is riformas polìticas chi s'impèriu abisongiaiat. + Vittorio De Sica: + Ryukyu movimentu de indipendentzia: Su movimentu indipendentista Ryukyu ("琉球独立運動" Ryūkyū Dokuritsu Undō) o Repubrica de Ryukyu (giapponesu: "琉球共和国", Kyūjitai: "琉球共和國", Hepburn: Ryūkyū Kyōwakoku) est unu movimentu pro s'indipendentzia de Okinawa e de sas isulas a curtzu a issa (Ryukyu) dae su Giappone. Su movimentu est nàschiu in su 1945, a pustis de sa Gherra de su Patzificu. Sos de Okinawa pessàban, cando fit cumintzada s'occupatzione militare americana, chi sas isulas Ryukyu depìan esser un'istadu a banda, imbetzes de esser torradas a su Giappone. Su prus de sa zente aìat ispintu pro chi sas isulas seren unìas impare a su Giappone, credende chi de custa manera s'occupatzione americana podìat acabbare. Sas isulas fin torradas a su Giappone in su 15 de Maju de su 1972, chin su lùmen de "Prefettura de Okinawa". S'accordu de securesa, firmàu in su 1952 tra Istados Unidos e Giappone, bi at peròe mantesu sa presentzia militare istadounidensa, tantu est beru chi, fintzas a pustis de s'aunimentu chin su Giappone, oje in die sos americanos in cughe sichin a bi tenner su 60% de bases militares giapponesas (numeros chi si accurtzian meda a cussos sardos, in contu de terachias militares anzenas). Custa cosa at fattu torrare a crescher su sentidu politicu indipendentista pro sa libertade de sas Ryukyu. + Ciccheddu Mannoni: Aiat esordidu in Tempiu in su 1922 cantende umapre a Candida Mara + Croce Rossa Italiana: Sa Croce Rossa Italiana (in limba sarda t'iat esser Rughe Ruja Italiana o de Italia) est una associatziòne de interesse pùbblicu e faghe parte de s'Organizzazione de sa Croce Rossa e Mezzaluna Rossa Internazionale (Rughe Ruja e Mesaluna Ruja), operante in tottu sa Repubblica Italiana. + Lenardu de Alagon: Lenardu de Alagon (in catalanu Lleonard II d'Alagó i Arborea) (Aristanis, 1436 – Xàtiva, 1494) est istadu s'ùrtimu marchesu de Aristanis. Biografia. @@ -20790,27 +25579,36 @@ Sa sutzessione sua rapresentaiat unu elementu de continuidade cun su giuigadu de Arborea, cosa chi no agradaiat a sa corona de Aragona. Segundu su cronista cadalanu Geronimo Zurita difatis, su re aragonesu no aprobaiat chi a sa morte de su marchesu Sarbadore Cubeddu, chentza de erederis, ddi sutzediat su nebode, cunsideradu duncas responsabile de is gherras chi fiat cussighidas. Sa derrota de su marchesu Lenardu est cunsiderada che su fallimentu definitivu e s'ùrtimu tentativu de torrare a pesare in Sardigna una entidade istatale indipendente. Su tìtulu de marchesu de Aristanis fiat assuntadu de is res de Aragona e in fatu a issos a is de Ispagna (chi sighint a ddu mantènnere). + Xàtiva: Xàtiva in valencianu e Játiva in castillanu, est unu comunu ispagnolu de unos 29.500 bividores, chi s'agatat in sa comunidade autònoma valenciana. + Ornella Muti: + Costera: Sa Costèra (in italianu Goceano) est una regione istòrica de sa Sardigna tzentru-setentrionale, chi s'agatat in sa provìntzia de Tàtari. Tenet istèrrida de 480 km² e pobulatzione de unos 13.000 bividores, partzidos intre de is comunas de Anela, Benetùti, Bono, Botidda, Isporlatu, Illorai, Nule, Su Burgu, Urtei. Sa Costera est formada de unu tretu de su lutone superiore de su frùmene Tirsu, a fache de chi s'incarat sa cadena montosa chi dat su nòmine a sa regione etotu, in ue s'agatant is montes "Rasu" (1259 m) e su pitzu "Masiennera" (1157 m). Is fainas printzipales de sa zona sunt sa massaria, su pastoriu e s'isfrutu de is risursas de is padentes. + Zaragoza: Zaragoza (in ispagnolu e aragonesu, in cadalanu Saragossa) est una tzitade de unos 682.000 bividores de s'Ispagna, cabulogu de sa regione de Aragona e de sa provìntzia e comarca omònimas. Est sa de chimbe tzitades de Ispagna pro nùmeru de bividores e sa de bator pro isvilupu econòmicu. Est posta a unos 300 km a tesu de Madrid, Bartzellona, Bilbao, Valencia e Tolosa. Sa posidura tzentrale nde faghet duncas logu de comunicatziones de importu. Geograficamente s'agatat in sa zona norti-orientale de Ispagna, in s'oru de dereta de su frùmene Ebro e a su tzentru de una basciura istèrrida, una borta desèrtica, ma oe fèrtile gràtzias a òperas de canalizatzione e abbadura, chi cumpensant s'iscassia de proinosidade, in ie intre de is prus bàscias de Ispagna. Est sede de archibìscamu e de universidade. + Cortes Apertas: Cortes Apertas est una manifestada chi bi at a accabu de chida tra Capidanne e Nadale in 27 Comunas de sa Provìntzia de Nùgoro. Cada chida, ind una bidda, sas domos istoricas aperin sas cortes suas, e in cue si daet su cumintzu a unu percussu enogastronomicu e artisticu. In intro de sas paritzas cortes, figuran sos mistieris traditzionales, comente su traballamentu de sa lana, sa tribuladura, sa pulidura e sa regorta de tricu, mentras chi in sas prattas de bidda si fachen ispettaculos de ballos e cantos populares. A carchi annu e passa, sa manifestada est bènnia a diventare pro sas biddas unu de sos appuntamentos chi tenen prus importu in s'istajone turistica, fachèndebi accudire milli e milli atteros, siat sardos siat istranzos. Sa manifestada est nàschia in su 1996 in Ulìana, grassias a s'imprendidore Luigi Crisponi. Sa punna fit de torrare alinu a sas cortes, dommos e tzentros istoricos de sas biddas, chi s'ispopulamentu (grae meda peri tottu sa Sardigna) est uchidende a bellu a bellu, e fintzas pro dare cara a su turismu de intro ind un'istajone comente cussa de attonzu. + Almuniente: + Pina de Ebro: Pina de Ebro est una comuna de unos 2.200 bividroes de s'Ispagna chi s'agatat in sa comunidade autònoma de Aragona. + Sástago: Sástago est unu comunu de unos 1.400 bividores de Ispagna, chi s'agatat in sa comunidade autònoma de Aragona. + Aragona: 'Aragona (in ispagnolu e aragonesu Aragón, in cadalanu Aragó) est una comunidade autònoma de su norti-estu de s'Ispagna. Su cabulogu e sa bidda prus manna de sa regione est Zaragoza. @@ -20817,8 +25615,10 @@ Tenet istèrrida de 47.719 km² e pobulatzione de unos 1.350.000 bividores. S'Aragona allàcanat in su norti cun sa Frantza (regiones de Acuitània e Midi-Pyrénées), in s'estu cun sa Catalugna, in su sud cun sa comunidade valenciana, in s'uestu cun sa Castilla-La Mancha, Castilla y León, La Rioja e Navarra. S'Aragona est partzida in tres provìntzias: Zaragoza, Huesca e Truel, chi benint ispartzidas in 33 comarcas (unidades teritòriales cun autònomia amministrativa limitada). + Ponza: Ponza est sa prus manna de is Ìsulas Pontinas e unu comunu italianu de unos 3.350 bividores chi s'agatat de sa provìntzia de Latina in su Lazio + Gerba: Gerba (in arabu: جزيرة جربة, "Jazirat Jarba", o "Jerba", "Jarbah" o "Girba"; bèrberu e arabù dialetale: "Jerba" ) est sa prus manna isula de s'Àfrica de su norti. S'agatat in su gulfu de Gabès, ananti de sa costera de sa Tunisia. @@ -20827,6 +25627,7 @@ Est unu de is pagus logus de sa Tunisia in ue si chistionet galu su berberu (in sa biddighedda de "Guellala" (berb. "Iqellalen") e unu pagu, in is biddas a costadu de "Sedouikech"(berb. "Azdyush") e de "Adjim". S'ìsula est unu tzentru de sa seta khrigita ibadita de sa religione islàmica, e est nodia fintzas pro sa minoria ebrea, chi bi bivet de sèculos (o fortzis milli e prus annos), mancari siat reduende·si in nùmeru de sa metade de su sèculu de 20. Gerba è logu de importu pro su turismu in Tunisia. + Ìsulas Pontinas: Is ìsulas Pontinas (in italianu isole Ponziane o isole Pontine sunt unu archipèlagu de su Mare Tirrenu, chi s'agatat a illargu de unos 12 km² de su gulfu de Gaeta. Contant nùmeru de residentes de unos 4.000, e bividores chi in s'istasone istia crèschent meda sende chi sunt logu de mòvida turistica manna. @@ -20835,6 +25636,7 @@ grupu de sud-estu (apartenente amministrativamente a su comunu de Ventotene) Is comunus fiant cabudianamente apendìtzios de sa provìntzia "Terra de Triballu", cun s'iscontzu de custa, passados a sa provìntzia de Napoli e a suta de su fascismu fiant atramudados a sa provìntzia de Littoria, impare a is intòrinos de Gaeta. Si podet lòmpere a is ìsulas cun traghetu o aliscafu de Formia, Anzio, Terracina, San Felice Circeo, Napoli, Pozzuoli e Ìschia. + Haiti: Haiti (frantzesu: Haïti crèolu haitianu: Ayiti [ajiti), uffitzialmente Repùblica de Haiti ("République d'Haïti"; "Repiblik Ayiti"), est unu istadu caraìbicu. Sa capitale est Port-au-Prince. In frantzesu, su nomìngiu de sa natzione est "La Perle des Antilles" (Sa Pèrela de is Antillas), pro is bellesas de sa natura. @@ -20851,6 +25653,7 @@ Sotziedade. Cun 10,4 milliones de bividores , Haiti est su prus populadu istadu mermu de sa Caribbean Community (CARICOM). Est fintzas mermu de s'Unione Latina. In su 2012, Haiti at postu bandu de intentzione a chircare de otènnere status de mermu de s'Unione Africana. Haiti tenet su prus bàsciu ìndighe de isvilupu umanu de is Amèricas. Sa violèntzia polìtica est acontèssida fetianamente in s'istòria sua, betende a unu pisinu in su guvernu. Est de pagus tempus, in su freàrgiu de su 2004, chi unu corpu de istadu originadu in su norti de sa natzione at apretadu su presidente Jean-Bertrand Aristide a is dimissiones e su disterru. Unu guvernu provisòriu at pigadu cuntrollu cun sa seguresa fornida de su United Nations Stabilization Mission in Haiti (MINUSTAH). Michel Martelly, su presidente currente, est istadu elèghidu in su 2011. + Talassemia: Sa talassemia est una maladia ereditària chi si manifestat cun anemia (mèngua de emoglobina, proteina chi ciughet s'ossìgenu in su sambene, a valores minores a 11 g/dl), is efetos de s'acolùmada de su ferru in is tèssidos e a s'ispainadura de su cumpartimentu moeddosu in s'ossu, dèpidos a una farta in s'eritropojesi. Su nòmine dependet de su grecu, sende chi sa prima variedade connota fiat sa mediterrànea. Su faeddu est nàschidu pro inditare sa caraterìstica de sa maladia de s'agatare prus ispainada in cuddos chi bivent in logos benatzosos. "Thálassa" (in gregu θάλασσα), cheret nàrrere "mare". @@ -20872,6 +25675,7 @@ Sa forma "intermèdìa "de sa talassemia, chi dat sìntomos prus lèbios in cumparantzia cun sa "major", est tratada cun chelantes de su ferru e fatuvatu trasfusiones de sambene. S'isperu de vida imbatet a unos 70 annos. In die de oe is pipios maladiados de talassemia retzint trapiantu de moeddu ossosu de donadore cumpatìbile, chi tenet sutzessu in su 95% de is casos. Est su solu tratamentu chi atualmente ddos potzat sanare. Is resurtados de is chircas subra sa terapia gènica sunt dende isperos mannos de dda podere atuare in su tempus imbeniente. + Emoglobina: S'emoglobina est una proteina globulare cun istrutura cuaternària costituida de bator sub-unidades. Solùbile, de colore ruju, s'agatat in is glòbulos rujos de su sambene de is vertebrados, foras pro carchi pische de s'Antàrtide. @@ -20879,48 +25683,61 @@ Onniunu de is bator glòbulos protèicos, naradu globina, ciùghet a intro una molècula de protoporfirina, chi coòrdinat unu jone de ferru in istadu de ossidatzione ferrosu (Fe²), chi s'agatat in posidura pagu a foras de su pranu de sa molècula. Sa protoporfirina ligada a su ferru pigat nòmine de "Grupu Eme". S'emoglobina (chi si ìnditat cun su sìmbulu Hb) est sintetizada a livellu de is pro-eritroblastos policromatòfilos (precursores de is eritrocitos) e sighit a abarrare in cuntetratzione artas in sa cèllula cumprida. Mudas de orìgine genètica de s'istrutura primària de sa molècula, chi nde trastòcant sa funtzione, o de s'espressione chi nde trastocant sa cantidade in ròlliu, pigant nòmine de emoglobinopatias. + Ossìgenu: S'ossìgenu est s'elementu chimicu de sa taula periòdica de is elementos chi tenet a sìmbolu O e nùmeru atòmicu de 8. Su nòmine dependet de su gregu ὀξύς, oxýs, «aghedu» (literalmente: «puntudu») e sa raighina γεν-, ghen-, chi signìficat «ingenerare». S'elementu est comune e non s'agatat in sa Terra ebbia, ma in totu s'universu. S'ossìgenu molculare O2, comente s'agatat in sa Terra, est termodinamicamente instàbile, ma esistet gràtzias a sa fotosìntesi de is matas. Est elementu chimicu prus comune in su còrgiu de su praneta, raprensentende·nche unu 47% de sa massa, intames de s'atmosfera in ue s'agatat in peschentos de su 21% subra su volume e de su 13% subra sa massa. + Ferru: S'elementu s'agatat semper ligadu cun àteros comente: carbòniu, silìciu, manganesu, cromu, nichel etc. CUn su carbòniu su ferru format is duas legas suas prus nodias: s'atzàrgiu e sa ghisa. A livellu industriale si podet otènnere ferru cun puresa chi s'acostat a su 100%, usadu pois pro ligas cun àteros elementos chìmicos a iscopu de otènnere materiales cun carateristicas diferentes. Su ferru est de importu mannu in sa tecnologia pro is carateristicas mecanicas, e in passadu fiat aici de importu chi at dadu nòmine a unu periodu istòricu: s'edade de su ferru. + Anemia: Si defìnit anemia (de su gregu ἀναιμία, chentza de sambene) sa mengua patologica de emoglobina in su sambene, a suta de is livellos de normalidade. Is limites istabilidos de s'Organizatzione Mundiale de sa Sanidade de cuntzentratzione de emoglobina ematica pro faghere diagnosi sunt: + Carbòniu: Su carbòniu est s'elementu chìmicu de sa taula periòdica de is elementos chi tenet a sìmbolu C e a nùmeru atòmicu 6. Est unu elementu non metàllicu tetra-balente. S'atomu de carbòniu in is cumpòstos con àteros elementos o cun issu etotu si podet presentare in una de is tres formas de ibridizatzione (segundu sa teoria de is orbitales atòmicos): sp3, sp2 e sp respetivamente. + Silìciu: Su silìciu est unu elementu de sa taula periòdica de is elementos chi tenet a sìmbulu Si e cun nùmeru atòmicu de 14. Est su segundu elementu prus abundante in su còrgiu de sa Terra a segus de s'ossìgenu, rapresentende·nche su 27,7% de su pesu. Su silìciu est su cumponente printzipale de bidru, tzimentu, ceràmica e silicone. + Manganesu: Su manganesu est unu elementu chìmicu de sa taula periòdica chi tenet sìmbulu de Mn e nùmeru atòmicu de 25. Est unu metallu de colore grìgiu meda simbillante a su ferru. + Cromu: Su cromu est unu elementu chìmicu de sa taula periòdica de is elementos chi tenet a sìmbolu Cr e cun nùmeru atòmicu de 24. + Taula periòdica de is elementos: Sa taula periòdica de is elementos (o prus simpremente taula periòdica) est s'ischema cun chi sunt campaniados is elementos chìmicos, subra sa base de su nùmeru atòmicu Z e de su nùmeru de eletrones presentes in s'orbitale atòmicu prus energèticu. + Nichel: Su nichel o nichèliu est unu elementu de sa taula periodica chi tenet sìmbulu de Ni e nùmeru atòmicu 28. Su nòmine dependet de s'isvedesu "Nickel", menguante de "Nicolaus", antigamente assotziadu a pessone de pagu, duendu o unu pizocheddu inchietu, tropu prontudu. S'agatat fintzas unu nòmine dependente de su tedescu, "Kupfernickel" (ramine de su diaulu), chi ddi fiat dadu de is minadores. + Eritropojesi: S'eritropojesi est su protzessu chi, peri una filera de elementos cellulares iscumpridos, betit a sa formatzione de is glòbulos rujos. S'eritropjesi tenet inghitzu in s'embrione, in sa chida de tres de ingraidèntzia, a intro de su sacu vitellinu. De sa chida de bator incomintzat a èssere fata de su figadu chi est su printzipale òrganu eritropojèticu a sa fine de su segundu mese. A partire de su mese de chimbe su moeddu ossosu chi incomintzat a produire eritrocitos e a sa fine de s'ingraidentzia est s'òrganu eritropojèticu primàrgiu. Su moeddu ossosu est fintzas sa sola sede chi sighit a tènnere custa funtzione in s'adultu sanu. + Eritrotzitu: S'eritrotzitu (de su gregu ἐρυϑρός, "erythròs", «ruju» e κύτος, cytos, «cèllula»), naradu fintzas glòbulu ruju, est una cèllula de su sàmbene. Sa funtzione printzipale de is eritrocitos e sa de ciùghere s'ossìgenu de is prumones a manu de is tèssidos e s'anidride carbònica de is tèssidos a is prumones, chi acumbèniant de ddu bogare a foras de su corpus. Impare a is leucocitos e is piastrinas, is eritrocitos faghent parte de is elementos corpuscolados de su sàmbene, e comente is piastrinas portant sa particularidade de non tènnere nùcleu. Custa caraterìstica est tìpica isceti de is mammiferos, intames de is àteros vertebrados chi ddu tenent. + Caràibes: Is Caràibes sunt una regione de is Amèricas chi tirat a totu is paisos chi si gehtant in su mare Caraìbicu, chi benint a èssere totu is ìsulas de is Antillas e is litorales de unas cantas natziones cuntinentales de s'Amèrica tzentrale e meridionale. S'àrea caraìbica est costituida de unu pore de ìsulas chi chirriant su gulfu de su Mèssicu de su mare de is Caraibes e custu etotu de s'ocèanu Atlànticu. Is ìsulas s'agatant aburdonadas in archipèlagos, chi s'agatant insertados issos etotu in àteros prus istèrridos. S'iscerant: Su clima est tropicale, meda proinosu e cun temperaduras costantes pro totu sa durada de s'annu, ablandadas de sa presèntzia de su mare. + Puerto Rico: Su Puerto Rico ˈriko o Porto Rico, uffitzialmente Istadu Lìberu Assotziadu de Puerto Rico (in inglesu Commonwealth of Puerto Rico, est unu territòriu de is Istados Unidos de Amèrica chi no est incorporadu. S'agatat in is Caràibes norti-orientales, a s'estu de sa Repùblica Dominicana e a s'uestu siat de is Ìsulas Vèrgines Britànnicas siat de is isulas Vèrgines Americànas. Sa capitale est San Juan, sa limba uffìtziale s'ispagnolu, ma fintzas s'inglesu est reconnòschidu che limba uffitziale. @@ -20931,6 +25748,7 @@ Su 25 de onniasantu 1897, su guvernu tzentrale ispagnolu aiat afiantziadu prus autonomia a su Puerto Rico, e soberania majore subras is affàrios locales, diventaiat duncas una provìntzia autonoma. In su 1898 però s'Ispagna fiat fortzada de is Istados Unidos a tzèdere s'ìsula, a segus de sa gherra ispanu-americana, cun su tratadu de Parigi. In su 1917, is Istados Unidos ant afiantziadu tzitadinàntzia a is bividores de Puerto Rico. In su 1948 ddis fiat dadu deretu de elèghere unu gubernadore issoro. In su 1952, a suta de sa pregunta de is Istados Unidos, fiat adotada una costitutzione locale. Segundu is printzìpios de sa Lege de is Reltzione Federales de su Puerto Rico, is residentes suos sunt galu sugetos a sa giurisditzione plenària de su Cungressu de is Istados Unidos. Atualmente, s'ìsula abarrat territòriu de is Istados Unidos, mancari unu referendum de su 2012 apat dimustradu chi sa majoria de s'eletoradu (su 54%) est pro unu càmbiu de status, cun prena istatalidade che isceberu prefèridu. + San Juan (Puerto Rico): San Juan est una tzitade de unos 400.000 bividores, capitale e bidda majore de su Puerto Rico. Sa tzitade s'agatat a cara de sa costera setentrionale de s'ìsula. Su nòmine ddi fiat dadu in onore de Santu Giuanne Batista (in ispagnolu San Juan Bautista). @@ -20938,12 +25756,15 @@ In die de oe est su portu prus importante de s'isula e su tzentru finantziàriu, culturale, turìsticu majore. San Juan est sa de 42 tzitades prus mannas a suta de sa giurisditzione de Istados Unidos. S'àrea metropolitana contat prus de 2,1 milliones de residentes, chi benint a èssere una metade de totu is bividores de s'ìsula. + Cádiz: Cádiz est una tzitade de unos 123.000 bividores de Ispagna, cabulogu de sa provìntzia omònima, chi faghet parte de sa comunidade autònoma de s'Andalusia. S'agatat in su chirru prus sud-otzidentale de s'Europa cuntinentale. A fatu de Jerez de la Frontera est sa segunda bidda prus manna de sa baja de Cádiz. S'economia s'apoderat mascamente subra s'indùstria e su commèrtziu, gràtzias de sa presèntzia de cantieris navales e atividades in sa zona de su portu. S'àtera faina importante est su turismu, sa bidda tenet difatis bellesas istòricas e est rica de prajas e fèstivales locales. Cádiz est una de is biddas prus antigas de s'Europa de s'uestu: sunt istadas agatadas rastas archeològicas chi torrant a prus de 3.100 annos faghet. Diat dèpere istada fundada de is fenìtzios in su sèculu de 11 i.C., ma in die de oe sa nàschida sua est uffitzialmente datada a su sèculu de 8 i.C. + Limonade: Limonade (Limonad in créolu haitianu) est una bidda de unos 50.000 bividores de Haiti, chi s'agatat in su dipartimentu de Norti, in s'arrondissement de Cap-Haïtien. + Polèsine: Su Polèsine (in vènetu Połéxine, in dialetu ferraresu Pulésan) est una regione istòrica e geogràfica italiana, cun istèrrida e làcanas chi sunt mudados in su cursu de is sèculos. In passadu fiat fintzas connotu comente "Pòlesine de Rovigo". In die de oe, de una bisura geogràficu-antròpica su Polèsine currespondet a sa provìntzia de Rovigo.; de bisura de sa geografia fìsica est intames definidu che su territòriu chi s'agatat in su cursu bàsciu de is frùmenes Àdige e Po, fintzas a su mare Adriàticu, cun làcana uesta non definida, chi ddu chirriat de is baddes mannas veronesas.. @@ -20951,6 +25772,7 @@ Su nòmine de "Polèsine" est unu faeddu vènetu chi dependet de su latinu medievale "pollìcinum" o "polìcinum", chi cheret nàrrere "terra benatzosa". Antigamente fiat usadu a sustantivu pro inditare is medas isuleddas chi s'agataiant in su caminu de unu o prus frùmenes. In passadu s'àrea fiat una de is prus intemperiosas e sugetas a sa malaghera de Itàlia. + Sophie Cottin: Fatta manna in Tonneins, e poi a Bordeaux, da sa mama chi fit una appassionada de sa literadura e de s'arte, "Sophie Ristaud" aiat comintzadu dae subitu a s'appassionare issa puru. In su 1790, a vint'annos, si fit cojuada a Jean Paul Marie Cottin, unu riccu banchieri pariginu, lassat a Bordeaux e si trasferit a Parigi. @@ -20957,8 +25779,10 @@ In su 1793, in piena Rivolutzione, Cottin timet gai meda de esse' denuntziadu comente e aristograticu, chi si occhit e gai Sophie restat battìa, passende a un aiu pius modestu, ma bastante pro sos disizos suos chi, in sas ateras cosas, li permittin de contivizare sos interesses suos pro sa literadura chi, daboi de tottu cussas disgrascias, li serviat de consolu. Intantu aiat comintzadu a iscriere chena aer desideriu de rende' pubricu su chi iscriiat. Ma pro una serie de secustantzias, a breve at sa possibilidade chi s'arte sua benzat connotta. Sophie Cottin aiat una curripondentzia epistolare cun d'unu cuginu (male primalzu), custu restat impressionadu dae sa lìtteras de sa cugina. Arrividu a Parigi, manifestat s'ammiratzione sua a sa cugina e chircat de l'incoraggiare a si faghe' connoschere ma issa, sende meda riservada, preferidi de esse' connotta solu dae unu intimu grupu de amigos. Ma sende in istadu de bisonzu, pro chircare de mezorare sa situazione, iscriet in pagas chidas, su romanzu "Claire d'Albe" chi enit pubricadu, chenza su numene de s'autore, in su 1798. + 1800: S'annu 1800 (MDCCC in nùmeros romanos) est un annu incomintzadu mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + 2014 Golpe in Ukraina: Su golpe filo-otzidentale in Ucraina est istadu unu càmbiu de regime, acontèssidu in manera illegale in sa Repùblica de Ucràina, boghende dae su podere su presidente Janukovic, elegidu democraticamente e instaurende una giunta golpista a favore de fàghere intrare s'Ucràina in s'alleàntzia militare de sa Nato e in s'Unione Europea. In sa propaganda de sos mèdia otzidentales custu golpe lu mutint revolutzione de "Maidan" chi in ucrainu bolet nàrrere "pratza", istorchende su nùmene de su logu in ue sa destra golpista aiat organizadu manifestatziones contra a su guvernu, sa "Maidan Nezalezhnosti"(pratza indipendèntzia) torrada a batigiare fintzas Euromaidan (Europratza). In s'incomintzu de su 2014 sa destra ucraina at organizadu manifestatziones mannas fitianas in Kiev infiltradas meda dae sos movimentos neonazistas che a Pravi Sector (setore de destra) e a custas su guvernu legìtimu at rispostu lassende a totus su deretu de manifestare e chene perunu atu de repressione signaladu dae sos mèdia. @@ -20968,13 +25792,16 @@ A totu custu sa Repùblica Autònoma de Crimea, regalada in su 1956 dae su presidente sovièticu Krushev a sa RSS Ucraina, at respostu faghende unu referendum, seberende a majoria de pedire s'annessione a sa Federatzione Russa. Fintzas sas regiones a majoria de russos ètnicos de Donetsk e de Luhansk ant decraradu s'indipendèntzia, ratifichende-la a pustis cun unu referendum. Dae tando durat una gherra in s'Ucraina orientale, chi pariat si fiat firmada cun su "alto el fuego" firmadu in Minsk in s'istiu coladu, dae sas autoridades de Kiev e dae sos separatistas, mentres chi sunt sighende is bombardamentos. + Limba ucraina: Sa limba ucraìna ("украї́нська мо́ва", ukrajins’ka mova) est una limba islava de s'ala de Ponente chi faveddan in Ucraina. Fintzas a su 1917-1918 si la connoschiat fintzas comente limba rutena pro si rifèrrer a cussos ucrainu-faveddantes chi vivian in s'Imperju Austro-Ungaricu e, peri, comente limba russa minore pro narrer a cussos chi vivian in s'Imperju Russu. + Jerez de la Frontera: Jerez de la Frontera ðe la fɾon'teɾa, prus nodiu simpremente comente Jerez, est una tzitade de unos 212.000 bividores chi s'agatat in Ispagna, in sa comunidade autònoma de s'Andalusia, a intro de sa provìntzia de Cádiz, est posta duncas in su chirru prus meridionale de sa natzione, 12 km a tesu de s'oceanu e 85 km de s'Istretu de Gibilterra. Sa bidda est sa prus manna de sa provìntzia e sa de chimbe de totu s'Andalusia. Sa posidura tzentrale e in collegamentu bonu cun su restu de sa provìntzia, nde faghet su logu printzipale de comunicatzione e unu de is tzentros logìsticos e de trasportu prus importantes de s'Andalusia otzidentale. Gràtzias a su nùmeru de bividores e a is possibilidades de crèschida, Jerez tenet dinamismu econòmicu majore in cumparantzia cun su cabulogu de sa provìntzia, Cádiz. Jerez est connota in su mundu pro su binu omònimu. Su territòriu comunale de Jerez est de 1.188,23 km², e s'agatat in sa badde de su Guadalquivir. Cun istèrrida comunale de 1.188,23 km², Jerez tenet su segundu prus mannu de s'Andalusia a pustis de su Córdoba e su de sete de totu s'Ispagna. Fintzas a su 1995, in antis de s'ischirriadura de de San José del Valle fiat su prus mannu de s'Andalusia. Est una de is biddas prus importantes de s'àrea metropolitana Baja de Cádiz-Jerez, àrea urbana de tres in Andalusia e una de is prus ativas economicamente e industrialmente. + Andalusia: S'Andalusia est una de is deghessete comunidades autònomas de s'Ispagna. Su cabulogu est Sevilla. Sa comunidade autònoma est partzida in oto provintzias: Almeria, Cádiz, Córdoba, Granada, Huelva, Jaén, Málaga, provìntzia de Sevilla. @@ -20986,6 +25813,7 @@ Pro su chi pertocat sa chistione econòmica, sa regione a oe est caraterizada pro èssere agràbiada posta in cumparàntzia cun àteras partes de Ispagna e de s'Europa, a resurtadu de su fallimentu in ie de sa rivolutzione industriale e de una posidura perifèrica in logu de tzircùitos de affàrios internatzionales. De custa cunditzione est fàtzile a si nd'acatare abbaidende comente su setore industriale tèngiat pegu pesu in s'economia de su logu, chi s'agatat basada mascamente subra sa massaria e subra de is serbìtzios. S'economia andalusa est noantamas sa de tres de Ispagna. Fintzas a su 14 de martzu 1995, is biddas de Ceuta e Melilla, oe autònomas, fiant apendìtzios amministrativos de s'Andalusia. S'ispagnolu chistionadu in Amèrica est in manna parte dependente de su dialetu andalusu, comente cusseguèntzia de su fatu chi Sevilla at tentu rolu de mèdiu de comunicatzione primàrgiu cun is colònias intre de is sèculos de 16 e de 17. + Ceuta: Ceuta (nòmine uffitziale ispagnolu "Ciudad Autónoma de Ceuta", in àrabu "سبتة" "[Sabta") est una tzitade autònoma de s'Ispagna chi s'agatat in s'Àfrica de Norti, a cara de sa costera mediterrànea e inghiriada de su Maroco, pagu a tesu de s'istretu de Gibilterra. Tenet populatzione de unos 79.000 bividores e istèrrida de su territòriu de 18,5 km². In s'istòria Ceuta est istada fatvatu abbadinada a is poderios cartaginesu, romanu, visigotu e àrabu, fintzas a èssere cunchistada de su Portugallu su 14 de austu 1415. Su Portugallu dd'aiat pois tzèdida a s'Ispagna in su 1668. @@ -20993,12 +25821,15 @@ Su territòriu est parte de su sistema duanale de s'Unione Europea e de su sistema polìticu e econòmicu de s'Unione. Sa bidda est unu portu francu. Su guvernu de su Maroco pretendet s'intrada de Ceuta in su Maroco, ma su guvernu de Madrid no at mai fatu peruna tratativa a custu reguardu. Allàcanat cun is biddas marochinas de Fnideq e Tangeri. + Melilla: Melilla (nùmene uffitziale in ispagnolu "Ciudad Autónoma de Melilla"; in àrabu: "مليلية", in bèrberu Mrič o Tamlilt, ""sa bianca""; antigamente connota da is romanos comente "Rusadir"; de is grecos" Ῥυσσάδειρον", [Ryssadeiron) est una bidda autònoma de s'Ispagna chi s'agatat in s'Àfrica de su Norti. Contat populatzione de unos 85.000 bividores e istèrrida de su territòriu comunale de 12,3 km². Melilla est unu portu francu, e sa faina printzipale est sa pisca. Àteras atividades sunt dadas is commèrtzios atraessu sa làcana (legales o de contrabandu). Allàcanat cun is comunos marochinos de Beni Ansar e Farkhana. + Roberto Trashorras: + Àfrica de su Norti: S'Àfrica de su Norti o Nordàfrica est sa regione prus setentrionale de su cuntinente africanu. Segundu sa definitzione de is Natziones Unidas nde faghent parte ses istados: A custos, segundu is bisuras benint azuntos fintzas: @@ -21005,18 +25836,23 @@ Algeria, Maroco, Tunisia, Lìbia e fatuvatu sa Mauritania e su Sahara Otzidentale cumponent su "Maghreb", intames Egitu e Sudan cumponent sa "Badde de su Nilu" (chi pigat nùmene de su frùmene omònimu). S'Egitu est unu istadu transcuntinentale, sende chi sa penìsula de su Sìnai geograficamente est posta in Àsia. S'Àfrica de su Norti contat fintzas is possidèntzias ispagnolas de Ceuta, Melilla, duas exclaves chi s'agatant a cara de sa costera de su Maroco. Is ìsulas Canàrias, chi faghent parte de s'Ispagna e is ìsulas de Madeira, chi sunt portughesas, a illargu de sa costera norti-otzidentale de s'Àfrica, sunt carchi bortas cunsideradas a partes de sa regione. Culturalmente su Nordàfrica s'iscerat de su restu de su cuntinente africanu, pro ite su desertu de su Sahara at fatu de barriera limitende is cuntatos cun is àteros populos chi bivent in a sud de su desertu. S'Àfrica de su norti est duncas istoricamente e antropologicamente prus custrinta a s'Oriente Mèdiu, in Àsia e a s'Europa. S'influèntzia islamica in s'àrea, nde faghet fintzas una parte significativa de su mundu àrabu. + Tangeri: Tangeri (in àrabu : "طنجة" ; in bèrberu "Tanja", ⵟⴰⵏⵊⴰ ; in latinu : "Tingis") est una tzitade de unos 670.000 bividores de su norti de su Maroco, chi s'agatat in sa regione de su Rif otzidentale. Est su cabulogu de sa regione de Tanger-Tétouan e de sa prefetura de Tanger-Asilah. Posta in su cabu prus a norti de su Maroco, sa bidda nd'est fintzas su portu majore de colligamentu cun s'Europa, de chi est istesiada isceti de is 14 km de s'Istretu de Gibilterra. + Beni Ansar: Beni Ansar o Aït Nsar (in bèrberu Aït Nṣar; in àrabu بني نصار) est una bidda de unos 32.000 bividores de su Maroco de norti-estu, posta in territòriu de sa provìntzia de Nador. S'agatat a curtzu de s'exclave ispagnola de Melilla e a 77 km de sa làcana cun s'Algeria. Su portu de Beni Ansar est unu de is prus importantes de s'istadu. + Farkhana: Farkhana, connota fintza comente Farẖānah e Farkhâna, est una bidda de unos 11.000 bividores de su Maroco norti-orientale chi s'agatat in sa provìntzia de Nador. + Fnideq: Fnideq, connota fintzas comente al-Finīdiq (in ispagnolu Castillejos) est una bidda de unos 53.500 bividores de su Maroco de su norti, chi s'agatat in sa regione de Tangeri-Tétouan. Est sa bidda marochina prus a curtzu a s'exclave ispagnola de Ceuta. + Malària: Sa malària o malàghera o malàrica est una parassitosi, maladia causada de is parassitos protozoos de su gènere Plasmodium. Intre de is bàrias ispètzias de su Plasmodium, bator sunt is prus ispainadas, ma sa prus perigulosa est su "Plasmodium falciparum", chi in is sugetos imfestados dat prus artos pescentos de morte. @@ -21023,27 +25859,34 @@ Su parassita sighit a bìvere in is infestados cronicamente e est trasmìtidu peri sa ispitzuladura de zinzulas cun sambene impestadu de gènere "Anopheles". Sa malaghera est sa parassitosi prus ispainada, e si manifestat cun cuadru clìnicu de maladia caraterizadu pro si presentare acutamente cun calentura e sìngias disvariadas segundu s'ispètzia infetante. Si podet agatare che maladia endèmica in àreas de su mundu comente Amèrica de su Sud, Àfrica e Àsia, ma fatuvatu podet interessare fintzas paisos chi s'agatant in àreas climàticas temperadas, in ue is casos sunt dados de is mòvidas de pessones de is àreas cun endemia. + Ùteru: S'ùteru o madre est unu òrganu chi apartenet à s'aparatu riprodutore femininu. Est una busciaca meda vascularizada, chi a cara de sa chèrbica s'aberret a su canale vaginale, e chi in sa parte codiana a manu de sa busèriga, s'istringhet in duas partes isceradas chi pigant nùmene de tubas de Falloppio, chi andende s'una fache a dereta, s'àtera fache a manca de sa lìnia mediana s'aberrent a is overas. + San José del Valle: San José del Valle est unu comunu ispagnolu de unos 4.300 bividores, chi s'agatat in sa comunudade autònoma de Andalusia. Su comunu est istadu fatu in su 1996, cun s'ischirriadura de sa bidda de Jerez de la Frontera. + Sevilla: Sevilla (pronuntziadu localmente [seˈβiʝa) est una tzitade de unos 700.000 bividores de s'Ispagna, cabulogu de sa comunidade autònoma de Andalusia e de sa provìntzia omònima. Sa bidda, de orìgine iberu-pùnica, s'agatat in su chirru sud-otzidentale de s'istadu, in s'oru de su frùmene Guadalquivir. Si podet cunsiderare chi siat su tzentru artìsticu, culturale, finantziàriu, econòmicu e sotziale de su sud de sa natzione. Sevilla est sa de bator tzitades de s'Ispagna a populatzione. S'àrea metropolitana contat unos 1,5 milliones de residentes. Is numerosos monumentos, s'aèrgiu urbanu, is giardinos e s'istile de vida nde faghent unu logu turìsticu de fama mundiale. Sa Giralda, sa Seu, s'Alcázar e s'Archìviu de is Ìndias sunt decrarados patrimòniu de s'umanidade de s'UNESCO fintzas de su 1987. + Córdoba (Ispagna): Córdoba (in àrabu: قُرطبة‎, [Qurṭubah, in latinu: Cordŭba), est una tzitade de uns 328.000 bividores de Ispagna, chi s'agatat in Andalusia, in ue est cabulogu de sa provìntzia omònima. Sa bidda antiga cunserbat numerosaa testimonias architetònicas de cando Córdoba diat capitale de "Hispania Ulterior", in su tempus de su poderiu romanu e de cando, fiat capitale de s'Emiradu Islàmicu e a pustis Califfadu de Córdoba. Segundu is istùdios, in su sèculu de 10 Córdoba fiat sa tzitade prus populada de su mundu, suta e a su tempus de su Califu Al Hakam II fiat diventada unu tzentru culturale islamucu. Is universidades de sa tzitade fiant tando is prus modernas de su mundu e ant tentu importu mannu in s'isvilupu de is connoschèntzias de su tempus subra matemàtica e astronomia. Córdoba fiat su tzentru intelletuale de s'Europa e nodia pro sa sotziedade musulmana tolerante in is cunfrontos de is minorias. In die de oe su tzentru istòricu est patrimòniu de s'UNESCO. + Itri: Itri est unu comunu de unos 10.600 bividores italianu chi s'agatat in sa regione de su Lazio meridionale, in sa provìntzia de Latina. + Todos caballeros: S'ispressione ispagnola "Todos caballeros" (in sardu "Tottus Caballeris") est una cosa chi dìat àer nàu Càralu de V ind una bisita a s'Alighera tra su 7 e su 8 de Santu Gabine de su 1541. Sas fontes, peròe, non sun de accordu nen a pizu de su fattu chi sa cosa la apat nada de abberu, nen a pizu de cale essèret sa reale imposta de su re. Tra sos significos sas teorias naran: Peròe, ind unu traballu de Giuseppe Fumagalli si leghet: S'ispressione si impreat, oje in dìe, in sentidu isputziadore pro descrìer cussas propustas chi tenden a dare a s'unu e a s'atteru tzertos privillèzios, annuddandelos gai etottu; de sa matessi manera, est de impreu fintzas pro indittare una situassione in ube tottus si naran binchidores. + Prestìgiu (sotziolinguìstica): In sotziolinguìstica, su prestìgiu est su livellu de respetu dadu a una limba o limbàgiu cunforma a sas àteras limbas o limbàgios impreados in una matessi comunidade de faeddadores. Su cuntzetu de prestìgiu in sa sotziolinguìstica est ligadu a su cuntzetu de importàntzia e podere de una classe intre una sotziedade. Difatis, in gènere, sa limba o limbàgiu chi at unu prestìgiu positivu est sa chi impreat de prus sa classe dominadora, e sa chi at unu prestìgiu negativu est sa chi impreant de prus sas classes traballadoras. S'idea de prestìgiu est ligada a pare fintzas cun s'idea de de limba istandard, ca est meda probàbile chi a su limbàgiu prus de prestìgiu nche lu pòngiant comente limba istandard: ma b'at limbas in ue custu no est capitadu, che a s'àrabu. Su prestìgiu essit a pitzus in manera ladina mescamente in ue b'at duas o prus limbas impreadas dae una matessi comunidade, comente is cuntestos urbanos, in ue bi podent èssere faeddadores de paritzas limbas chi istant a curtzu. @@ -21055,16 +25898,19 @@ Limba o dialetu? Si unu idioma nche lu cunsiderant che a una limba o che a unu limbàgiu dipendet meda dae su prestìgiu suo. Faeddende de sa definitzione de limba, Dell Hymes at iscritu chi "a bortas narant chi duas comunidades apant una matessi limba, o diversas limbas, pro more de su fatu chi si cumprendent a pare, o chi non si cumprendent" ma, medas bias, custa definitzione a sa sola non bastat. Sas variedades linguìsticas de un'àrea geogràfica esistint semper in unu continuum dialetale, e andende dae unu logu a s'àteru atzapamus belle semper unu limbàgiu locale diversu. Custu continuum bolet nàrrere chi, mancari chi su tedescu istandard e s'olandesu istandard non siant intellegìbiles, su limbàgiu de sas persones chi istant a làcana ta Germània e Olanda s'assimìgiat de prus a su de sas comunidades lacanàrgias a s'àtera ala de sa frontera chi no a sa limba istandard de s'istadu issoro. Mancari gasi, is faeddadores chi sunt a curtzu a sa frontera si cunsiderant comente faeddadores de una variante de sa limba istandard de s'istadu issoro, e custos limbàgios si sunt evolvende semper a s'ala de sa limba istandard. + Amèrica de su Sud: S'Amèrica de su Sud o Sudamèrica (grafia alternativa: "Sud-America") o Amèrica Meridionale est sa parte de su cuntinente americanu posta a su sud de s'Amèrica Tzentrale. Atualmente est cunsiderada segundu de is bisuras unu sub-cuntinente o unu cuntinente a parte (ma isceti unu modellu de istùdiu de bator ddu cunsiderat propiamente cuntinente).. Cun s'Amèrica de su Norti e s'Amèrica Tzentrale, est una de is tres macro-regiones cun chi s'Amèrica est atualmente partzida. S'Amèrica de su Sud est porta integramente in s'emisfèriu otzidentale e pro sa prus parte in s'emisfèriu australe. S'agatat posta intre s'ocèanu Patzìficu in s'uestu, s'ocèanu Atlànticu in s'estu, su mare de is Caràibes in su norti e format sa làcana setentrionale de su mare antàrticu in s'estremu sud. In su norti uestu, peri sa làcana intre Colòmbia e Panamà est aunida cun s'Amèrica Tzentrale. Tenet istèrrida de 18 841 000 km², chi currespondent a unu 3,5% de sa subrafaci de su praneta. Sa populatzione est carculada de èssere de unos 400 milliones de bividores. + Amèrica de su Norti: S'Amèrica de su Norti o Amèrica Setentrionale o Nordamèrica (grafia alternativas: "Nord-America") est una de is tres macro-regiones printzipales cun chi est partzidu su cuntinente americanu (is àteras duas sunt s'Amèrica Tzentrale e s'Amèrica de su Sud). S'àrea sua currespondet a manna parte de su chi, segundu unos cantos geògrafos, est su "cuntinente Nordamericanu" (sa parte minore diat bènnere a èssere s'Amèrica Tzentrale), e chi segundu àteros est unu "sub-cuntinente". Su Mèssicu no est intregamente parte de su territòriu de su sub-cuntinente e est fatuvatu insertadu a parte de s'Amèrica Tzentrale. Prus de pretzisu non s'agatant in s'Amèrica setentrionale su Tabasco, su Campeche, su Yucatán, su Quintana Roo, su Chiapas e una parte minore de su Veracruz e de s'Oaxaca. S'Amèrica de su Norti tenet istèrrida de 21 949 120 km² (o de 23.473.000 km² cumprendende su Mèssicu) e contat unos 351 milliones de bividores (o 430 milliones cunsiderende fintzas is messicanos). Rapresentat prus de su 55% de su territòriu de su cuntinente americanu e su 4,6% de sa subrafaci de sa Terra. + Trinidad e Tobago: Trinidad e Tobago, uffitzialmente Repùblica de Trinidad e Tobago, est unu istadu cumpostu de duas ìsulas chi s'agatant a illargu de is costeras de su Sudamèrica, a su norti-estu de su Venezuela e a su sud de Grenada, in is Antillas Minores. Sa capitale est Port of Spain, sa prus manna tzitade Chaguanas, sa limba uffitziale s'inglesu. @@ -21078,11 +25924,14 @@ Pro su chi pertocat Tobago, in paris tempus aiat cambiadu dominatziones de ispagnolos, britànnicos, frantzesos,olandesos e curlandesos. Is duas ìsulas, chi sunt abarradas isparigadas fintzas a su 1889, fiant tzèdidas a sa Grandu Britànnia cun su Tratadu de Amiens de su 1802. Est imbàtidu a s'indipendèntzia in su 1962, dende·sì ordinamentu de repùblica in su 1976. Economia. Contrariamente a sa prus parte de is Caràibes in ue si chistioat inglesu, s'economia de Trinidad e Tobago s'apoderat mescamente subra s'indùstria, su petròliu e su petrolchìmicu. Est unu de is istados prus ricos de sa regione, gràtzias a is reservas de petròliu e gas. + Port of Spain: Port of Spain (in ispagnolu Puerto España) est una tzitade de unos 37.000 bividores, capitale de Trinidad e Tobago. Cun àrea metropolitana chi contat unos 270.000 residentes, Port of Spain est su tzentru printzipale de s anatzione. Est fintzas unu de is portos prus mannos de su mare de is Caràibes. Su turismu est una de is fainas printzipales de sa bidda. + Chaguanas: Chaguanas est una bidda de Trinidad e Tobago chi s'agatat in s'ìsula de Trinidad. Cun unos 83.500 bividores est sa bidda prus populada de sa natzione. + Suriname: Su Suriname, uffitzialmente Repùblica de Suriname (in olandesu: "Republiek Suriname" ˌsyriˈnaːmə, in sranan tongo "Ripoliku Sranan"), est unu istadu chi s'agatat in su norti-estu de s'Amèrica de su Sud, a cara de sa costera atlàntica. Sa capitale est Paramaribo, sa limba uffitziale est s'olandesu, impatadu impare a sa limba franca, su sranan tongo, crèolu chi benit de s'inglesu cun fortes influèntzias de s'olandesu, portughesu e ispagnolu. Chistionadas sunt fintzas àteras limbas, mescamente, dialetos de s'hindi, su giavanesu, su cinesu e limbas amerindas. @@ -21094,12 +25943,15 @@ Economia. Is atividades estrativas minerarias sunt is risursas economicas printzipales de su Suriname, in particolare sa de baucsite, de prus pagu tempus at tentu inghitzu s'isfrutu de is reservas de petròliu. Sa massaria est comente chi siat sa faina printzipale de su 25% de sa populatzione. S'economia de s'istadu est noantames meda dipendente de is comunàrgios esteros, chi sunt is Paisos Bàscios, is Istados Unidos e is istados caraìbicos. + Paramaribo: Paramaribo (fintzas incurtzadu in Parbo) est una tzitade de unos 245.000 bividores, capitale de su Suriname. Est sa prus manna bidda e tzentru econòmicu de su Suriname, in su distretu suo suo bivet su 50% de sa populatzione de totu s'istadu. Su tzentru istòricu est istadu decraradu patrimòniu de s'UNESCO, pro s'architetura carateristica. + Limba franca: S'impitu de una limba franca permitet a is operadores interessados de faghere una comunicatzione dereta chentza de abisòngiu de s'agiudu de medianeris. + Colòmbia: Sa Colòmbia (pronùntzia ispagnola [ko'lɔmbja]), uffitzialmente Repùblica de Colombia, est unu istadu chi s'agatat in sa zona norti-otzidentale de s'Amèrica de su Sud. Sa capitale est Bogotá. Geografia. @@ -21118,10 +25970,12 @@ Economia. A s'inghitzu de su sèculu de 21 sa Colòmbia est una potèntzia de grandesa mèdia, cun richesa produida a su de bator postos intre de is natziones de su Sudamèrica, in ue s'economia s'apoderat mescamente in sa produtzione de café, esportatzione de frores, crabone e petròliu. Su bilantzu de s'istadu est in manna parte agrabiadu de is ispesas militares, chi dependent de su sustentamentu de s'esèrtzitu prus mannu de s'Amèrica Meridionale in cumaprantzia a su nùmeru de bividores. + Bogotá: Bogotá est una tzitade de unos 7,4 milliones de bividores, capitale de sa Colòmbia e cabulogu de su dipartimentu de Cundinamarca. Su nùmene dependet de su faeddu indìgenu "Bacatá", chi inditat unu tipi de massaria praticada de is ìndios muisca. Fintzas a su 1998 su nùmene integru de sa bidda fiat "Santa Fé de Bogotá". + Panamá: Panamá  uffitzialmente Repùblica de Panamá (in ispagnolu: República de Panamá [reˈpuβlika ðe panaˈma), est s'istadu prus meridionale de s'Amèrica Tzentrale. Sa capitale est Panamá, sa limba uffitziale s'ispagnolu. Geografia. @@ -21134,14 +25988,17 @@ Economia. Su traficu atraessu su canale rapresentat galu una parte importate de sa richesa de s'istadu, chi bantat sa segunda economia prus manna de s'Amèrica Tzentrale, sa cun crèschida prus lestra e su prus artu consumu peròmine. In su 2013 Panamá est imbàtida a sa de 5 posiduras in sa classìfica de s'isvilupu umanu intre de is istados latinu-americanos e a sa de 20 posiduras in sa classìfica mundiale. + Panamá (tzitade): Panamá (nùmene integru: "Nuestra Señora de la Asunción de Panamá"), est una tzitade de unos 708.738 bividores, capitale de Panamá, in ue est tzentru printzipale econòmicu, polìticu e culturale. Est fintzas cabulogu de sa provìntzia omònima. Panamá s'agatat in sa costera de su Patzìficu, a s'intrada de su Canale de Panamá. S'àrea metropolitana contat prus de unu millione de residentes. + Mare Caraìbicu: Su mare Caraìbicu o Carìbicu (naradu fintzas mare de is Caràibes, de is Caraìbes o de sos Caribes), est unu mare tropicale chi s'agatat in s'emisfèriu otzidentale, parte de s'ocèanu Atlànticu, a su sud de su golfu de su Mèssicu. Est unu mare de tipu mediterràneu, chi tirat a manna parte de s'àrea caraìbica. S'agatat serradu in su sud de s'Amèrica Meridionale, in s'uestu e sud-uestu de s'Amèrica Tzentrale, in su norti e in s'estu de is Antillas. Totu s'àrea de su mare caraìbicu est connota cun nùmene de Caràibes. Su mare Caraìbicu est unu de is prus mannos de sa Terra, cun isterrida de unos 2.754.000 km². Su puntu prus funduru est a illargu de s'ìsula de Cayman, intre Cuba e sa Giamàica, cun fundigu de 7.686 metros a suta de su mare. + Amèrica Latina: S'Amèrica Latina est costituida de is paisos de su cuntinente americanu chi sunt istados colonizados o comente chi siat fortemente influentzados pro resones disvariadas, de is natziones latinas europeas de Ispagna, Portugallu e Frantza e in ue sunt faeddadas limbas neo-latinas comente ispagnolu, portughesu e frantzesu. Sa definitzione de Amèrica Latina no est allindada petzi a in caraterìsticas linguisticas, ma fintzas is chi pertocant sa cultura, s'istòria, sa geografia, sa religione, s'etnia, sa polìtica, sa sotziedade e s'economia. @@ -21149,6 +26006,7 @@ S'ispainadura de culturas e limbas latinas imbatet in realidade a interessare fintzas istados de traditzione diferente in totu su cuntinente. In is Istados Unidos de America, a esempru, chi sunt de ròdia anglo-sassone, siat pro chistiones istòricas de is bàrios territòrios, siat pro is acuditas de migradòres, est meda chistionadu fintzas s'ispagnolu, chi est limba co-uffitziale impare a s'inglesu in su Nou Mèssicu. In Louisiana intames, unu 5% de is bividores chistionat galu su frantzesu che limba mama, sende chi fintzas a su sèculu de 18 fiat colònia frantzesa; unu arresonu simbillante podet èssere fatu pro su Maine in ue prus de su 5% de is bividores est de limba frantzesa. Istados. Is istados cunsiderados partes de s'Amèrica Latina sunt is chi sighint: + Honduras: S'Honduras (/onˈduɾas/), uffitzialmente Repùblica de Honduras (in ispagnolu: República de Honduras ðe onˈduɾas), est una repùblica de s'Amèrica Tzentrale. Sa capitale est Tegucigalpa, sa limba uffitziale s'ispagnolu, mancari siant reconnotas regionalmente fintzas is limbas garifuna, miskito. @@ -21160,9 +26018,11 @@ S'istadu est imbàtidu a s'indipendèntzia in su 1821 e de tando est istadu una repùblica, mancari agrabiadu de cuntronos sotziales e inseguresa polìtica. Economia. S'economia de s'Honduras s'apoderat subra is risursas minerales e is prantedos de cafè, frutas tropicales, canna de tzùcuru, ma est fintzas de importu su tessìngiu, indùstria chi serbit a su mercadu internatzionale. + Tegucigalpa: Tegucigalpa (nùmene integru: Tegucigalpa, Municipio del Distrito Central o Tegucigalpa, M.D.C.) est una tzitade de unos 1.126.000 bividores, capitale e tzentru prus importante de s'Honduras. Est capitale de istadu de su 30 de santugaine 1880. + Québec: Su Québec est una provìntzia de su Cànada tzentru-orientale. Est sa sola provìntzia de su Cànada chi tèngiat majoria de populatzione de limba mama frantzesa, chi est fintzas sa sola limba uffitziale de sa provìntzia. Su cabulogu est Québec, sa bidda prus manna Montréal. Geografia. @@ -21174,13 +26034,16 @@ In sa polìtica de sa provìntzia sa chistione de s'indipèndentzia tenet unu rolu primàrgiu. Is guvernos amministrados de su "Parti Québecois" ant fatu referendum subra sa soberania in su 1980 e in su 1985; in totu is duos casos su proponimentu est istadu rebusadu de is votantes, ma sa segunda borta su màrgine de votos est istadu mada istrintu. De is anàlisis de is resultados regionales est resurtadu chi ma majoria de is votantes francòfonos aiat votadu pro su "Oui". In su 2006, sa "House of Commons" de su Cànada at passadu una motzione simbòlica chi reconnòschet su Québec che una natzione a intro de su Cànada aunidu. Economia. Mancari is risursas naturales de sa provìntzia sunt istadas pro tempus meda longu s'apògiu printzipale de s'economia, fintzas su setore aero-spatziale, is tecnologias de s'informatzione e de sa comunicatzione, sa bio-tecnologia e s'indùstria farmatzèutica tenent rolu de primàrgiu e ant dadu contributu mannu a fàghere de su Québec una provìntzia meda influente in s'economia Cànada, in ue est segundu isceti a s'Ontàrio. + Messina: Messina est una tzitade italiana de s'isula de Sitzìlia, cabu-de-logu de sa omonima provìntzia, su territoriu sou est de 213,75 kmq e aiada a su 2014 240.890 abitantes. Est una tzitade de fundatzione grega eddìest sa patria de su pintore Antonello da Messina. Es famosa sa antiga Cattedrale de de Santa Maria Assunta. Comunes a lacana. Fiumedinisi, Itala, Monforte San Giorgio, Rometta, Saponara, Scaletta Zanclea, Villafranca Tirrena. + Provìntzia de Messina: Sa Provìntzia de Messina est una provìntzia de sa Sitzilia de 647.477 bividores (2014). Portada una tirada de 3.266,12 km², est formada dae 108 comunes. + Belize: Su Belize (/bəˈliːz/) est unu istadu chi s'agatat in sa costera esta de s'Amèrica Tzentrale. Est solu a tènnere s'inglesu a limba uffitziale; su crèolu, su "Kriol" e s'ispagnolu bi sunt noantamas comunemente faeddados. Sa capitale est Belmopan, sa bidda prus manna Belize City. Su Belize tenet istèrrida de 22.966 km² e populatzione de unos 340.000 bividores. Est s'istadu cun densidade prus bàscia de s'Amèrica Tzentrale, ma su carculu de crèschida est de su 1,97% a annu, chi est su segundu prus artu de sa regione e unu de is majores de s'emisfèriu Otzidentale. Allàcanat in su norti cun su Mèssicu, in su sud cun su Guatemala e in s'estu tenet bessida in su mare de is Caràibes. @@ -21187,50 +26050,63 @@ Sa sotziedade est disvariada, cun medas culturas e limbàgios. Sende chi in orìgine fiat parte de s'Impèriu Britànnicu, cundivìdet istòria coloniale cun àteros istados anglòfonos de is Caràibes. De su 1862 a su 1973 at tentu nùmene de "Honduras Britànnicu". Est istadu indipendente de su 1981, ma su cabu de s'istadu sighit a èssere su soberanu britànnicu. In generale, su Belize est cunsideradu natzione de s'Amèrica Tzentrale e una natzione caraìbica, cun ligòngios fortes cun totu s'Amèrica Latina. Est mermu de sa Carribean Community (CARICOM), sa Comunidade de is Istados Latinu-Americanos e Caraìbicos (CELAC), e su Central American Integration System (SICA). Est solu istadu a èssere mermu de totu is tre organizatziones. Belize est connotu pro is "September Celebrations", e est su logu de nàschida de su chewing gum. + Belize City: Belize City est una tzitade de unos 71.000 bividores de su Belize in ue est bidda prus manna. Cabulofu de su "Distretu de Belize", est istada capitale de s'istadu fintzas a sa tramudantzia cun Belmopan. Belize City est su portu printzipale de sa natizone e su tzentru finantziàriu e industriale majore. + Belmopan: Belmopan est una bidda de unos 14.000 bividores, capitale de su Belize. Posta in su "Distretu de Cayo", Belmopan s'agatat in s'estu de su frùmene Belize e a artària de 76 metros subra su mare, in logu prus intranabile de sa capitale cabudiana, Belize City. Sa bidda est istada pesada in su 1961 a fatu chi Belize City fiat a curtzu de èssere destruida de unu araganu. Est capitale de su 1 de austu 1970. + Nou Brunswick: Su Nou Brunswick (in frantzesu Nouveau-Brunswick o [nu.vo.bʁœn.ˈswik  en français de France ; in inglesu New Brunswick ˈbɹʌnz.wɪk ) est una de is deghe provìntzias canadesas, chi cun custu tìtulu costìtuint istados federados. Su Nou Brunswick tenet istèrrida de 71 355 km2 e populatzione de 751 171 bividores. Una parte de tres de sa populatzione est de limba mama limba frantzesa e bivet in su norti e in s'estu de sa provìntìnzia, is àteras duas partes de tres est limba mama inglesa. Est sa sola provìntzia a tènnere duas limbas uffitziales. Sa capitale est Fredericton, chi est una de is tres biddas prus mannas impare a Moncton, e Saint-Jean. Sa prus manna bidda unilingua francòfona est intames Edmundston, chi est fintzas sa majore de su Canada a foras de su Québec. Su territòriu de su Nou Brunswick est bìvidu de a su mancu 10.000 annos e sa provìntzia est istada costituida uffitzialmente su 16 de austu 1784. Est una de is batos provìntzias fundadoras de sa cunfederatzione in su 1867. + Fredericton: Fredericton est una bidda de unos 56.000 bividores de su Cànada, cabulogu de sa provìntzia de su Nou Brunswick. Fundada in su 1740 cun nùmene de "Saint Anne", est capitale de sa sola provìntzia bilingue de su Cànada, ma sa majoria de sa populatzione sua est anglòfona (isceti su 6% de is bividores chistionat su frantzesu). + Moncton: Moncton est una bidda de unos 70.000 bividores de su Cànada chi s'agatat in sa provìntzia de Nou Brunswick. S'àrea metropolitana, chi est una de is primas trinta de su Cànada, contat prus de 126.000. Moncton est unu tzentru bilingue: s'inglesu e su frantzesu sunt s'una e s'àtera limbas uffitziales. Una parte de tres de sa populatzione impitat su frantzesu, s'àtera s'inglesu. In mesura minore sunt faeddadas fintzas àteras limbas chi sunt istadas betidas de is immigrados asiàticos e europeos. + Saint-Jean (Nou Brunswick): Saint-Jean (in frantzesu) o Saint John (in inglesu) est una bidda de unos 70.000 bividores de su Cànada chi s'agatat in sa provìntzia de Nou Brunswick. Sa bidda s'agatat a sa buca de su frùmene Saint John, in sa baja de Fundy. Est sa prus populada de sa provìntzia. + Edmundston: Edmundston est una bidda de unos 16.000 bividores de su Cànada chi s'agatat in sa provìntzia de Nou Brunswick, in sa "contea de Madawaska". Sa bidda est mesamente francòfona, unu 98% de is bividores est de limba mama frantzesa Edmunston s'agatat meda a curtzu de sa làcana cun is Istados Unidos, e difatis unu ponte da aunit a sa biddighedda de Madawaska, in su Maine. + Emisfèriu Otzidentale: Su de Emisfèriu otzidentale est unu faeddu geogràficu impitadu pro inditare sa metade de sa Terra chi s'agatat a s'uestu de su Meridianu de Greenwich (chi atraessat Londra, in su Rènniu Aunidu), sa metade chi dd'istat a s'estu est narada emisfèriu Orientale. Est fintzas impitadu de manera ispetzìfica in logu de is Amèricas (o Mundu Nou) e de is abbas serentes, escluende duncas àteros territòrios chi geograficamente nde faghent parte (parte de s'Àfrica, de s'Europa, de s'Àrtide e de s'Àsia. Est cussiguentemente naradu fatuvatu "Emisfèriu americanu". A bortas su faeddu est usadu che canteapare in chistiones de geopolìtica, pro inditare a su mundu otzidentale, chi est definidu de is Amèricas, s'Europa e s'Austràlia. + Emisfèriu Orientale: Cun su faeddu de emisfèriu orientale si inditat sa metade de sa Terra chi s'agatat a s'estu de su meridianu de Greenwich imbatende fintzas a su meridianu estu de 180. Tirat a totu su cuntinente asiàticu, s'ocèanu Indianu, s'Austràlia, sa prus parte de is cuntinentes europeu e africanu e parte de s'Antàrtide e de s'ocèanu Patzìficu. + Limba crèola: Una limba crèola est una limba cun caraterìsticas pretzisas chi at tentu orìgine de s'ammesturu de duas o prus limbas e chi, tipicamente, tenet tratos iscerantes chi non sunt istados eredados de peruna de custas. Totu is limbas crèolas si sunt isvilupadas de unu pidgin chi est diventadu limba mama de is membros de una comunidade. Sa definitzione de crèolu est impitada particularmente pro cussas limbas chi sunt cumpostas, a esempru, de limbas africanas cun inglesu o frantzesu. Esempros de limbas crèolas sunt su giamaicanu e su papiamentu, is limbas faeddadas in Cabu Birde e Mauritius e su Belgranodeutsch, faeddadu in s'apendìtziu de "Belgrano," in Buenos Aires. + Giamàica: Sa Giamàica (in inglesu Jamaica /dʒəˈmeɪkə/) est unu istadu insulare chi s'agatat in su mare de is Caràibes, in ue est fintas sa de tres ìsulas prus mannas de is Antillas Majores. Sa capitale est Kingston, sa limba uffitziale s'inglesu. Sìsula tenet istèrrida de 10.990 km² e pobulatzione de unos 2.900.000 bividores, chi nde faghent su de tres istados anglòfonos prus pobulados de is Amèricas. Est posta unos 90 km a sud de Cuba e unos 119 km a s'uestu de Hispaniola (ìsula in ue s'agatant Haiti e sa Repùblica Dominicana. Est su de chimbe istados insulares prus istèrridos de is Caràibes. Sa Giamàica est parte de su Commonwealth, duncas su soberanu britànnicu est su cabu de istadu. Sa Giamàica est duncas una monarchia costitutzionale cun costitutzione parlamentare. + Kingston (Giamàica): Kingston est una tzitade de unos 937.000 bividores, capitale e portu printzipale de sa Giamàica. Sa bidda s'agatat a pedes de is Blue Mountains, a cara de sa costera sud-esta de s'ìsula. Est sa tzitade in su mundu cun is prus artos peschentos de bochiduras. Comente in su restu de s'istadu sa criminalidade est meda ispainada. + Manitoba: Manitoba est una provìntzia de su Cànada otzidentale, chi s'agatat in is praterias canadesas. Sa provìntzia est istada costituida su 15 de trìulas de su 1970. Su cabulogu est Winnipeg, sa limba de majoria, faeddada de s'89% de is bividores est s'inglesu, sighint francòfonos e amerindos. @@ -21237,19 +26113,23 @@ Manitoba tenet istèrrida de 649 950 km² e pobulatzione de unos 1.214.000 bividores. Allàcanat in s'estu cun s'Ontàrio, in s'uestu cun Saskatchewan, in su sud cun is istados USA de Dakota de Norti e Minnesota, in su norti cun Nunavut e in su norti-estu tenet bessida in sa "Baja de Hudson". Sa faina printzipale de sa provìntzia est sa massaria. Is farras produidas sunt calidade primorosa e meda famada. Su motto de su Manitoba est "Gloriosus et Liber". + Winnipeg: Winnipeg est una tzitade de unos 633.500 bividores, cabulogu e bidda majore de sa provìntzia canadesa de Manitoba. Sa metade de sa populatzione prvintziale bivete in ie. Winnipeg est posta in s'oru orientale de sa regione de is praterias canadesas. Tenet rolu de importu in is trasportos, e est tzentru de affàrios, industriale e de educatzione in sa provintzia. Est unu nou fundamentale in su trafficu autostradale e ferroviàriu intre estu e uestu de su Cànada, cosa chi ddi balet su nomìngiu de "Portale a s'Uestu". + Ìsula de su Prìntzipe Eduardu: Ìsula de su Prìntzipe Eduardu (in inglesu: Prince Edward Island o [P.E.I.; in frantzesu: Île-du-Prince-Édouard [Î.P.E.]; in Mi'kmaq: Epekwitk; in gaèlicu iscotzesu: Eilean a' Phrionnsa) est una provìntzia canadesa formada de s'ìsula omònima e de 231 àteras ìsulas minores. Su cabulogu est Charlottetown, sa limba uffitziale s'inglesu. Est una de is tres provìntzias maritimas e sa provìntzia minore in isterrida (5,685.73 km2) e pobulatzione (unos 146,000 bividores). Istoricamente su P.E.I. rapresentat unu de is territòrios cun cussòrgias prus antigas e demograficamente sighit a si caraterizare galu pro sa cumponidura in is grupos immigrados tando: cèlticos, anglu-sàssonus e frantzesos sunt is tres chi binchent in nùmeru subra totu is àteros. S'economia s'apoderat mescamente subra sa massaria, sa provìntzia produet difatis su 25% de is patatas de su Cànada. S'ìsula tenet una pariga de nomìngios informales: ""Garden of the Gulf"" (Giardinu de su Gulfu) in fentomu de is paisàgios de paschimenta e sa massaria, ""Birthplace of Confederation"" (Logu de Nàschida de sa Cunfederatzione) in fentomu de sa cunferèntzia de Charlottetown de su 1864, mancari su P.E.I. non fiat intradu che provìntzia canadesa de sete in antis de su 1873. + Charlottetown: Charlottetown est una bidda de unos 34.500 de sa costera atlàntica Canades, cabulogu de sa provìntzia de Ísula de su Prìntzipe Eduardu. Fundada in su 1765 pigat nùmene in fentomu de sa reina Charlotte, mugere Giorghi III, re de Grandu Britànnia. + Celtos: [[File:Celts in Europe.png|thumb|245x245px|Ispainadura de is populos celtos e limbas: In is territòrios de colore grogu  s'agataiat sa cultura Hallstatt in su sèculu de 6 i.C. @@ -21262,17 +26142,21 @@ De su sèculu de 2 i.C. is Celtos sunt istados sugetos de perssiones polìticas, militares e culturales de àteros duos grupos indoeuropeos: de norti is Germanos e de sud is Romanos. Fiant abbadinados e assimilados progressivamente, e giai de edade tàrdiu-antiga sa cultura issoro fiat in decaimentu. S'incuida comente pobulu autònomu agatat testimonia de s'allindadura de sa limba issoro a is ìsulas britànnicas (chi s'agataiant a sa làcana ùrtima de s'impèriu Romanu). Est in ie chi s'agatant is eredes issoro: is populos de Irlanda, de is territòrios otzidentales e setentrionales de sa Grandu Britànnia e de Bretagna sighint a faeddare limbas e a aguardare culturas chi dependent de is abos antigos. + Ìsulas Britànnicas: Is ìsulas Britànnicas (fintzas archipèlagu britànnicu, Britànnia Manna e Irlanda e ìsulas anglo-cèlticas) sunt unu archpèlagu postu a su chirru norti-uestu de s'Europa cuntinentale. Sunt cumpostas printzipalmente de sa Britànnia Manna e de s'Irlanda a inghìriu de chi s'agatant numerosas ìsulas minores, comente s'ìsula de Man, is Sorlingas, is Èbridas, is Shetland e is Òrcadas. S'archipèlagu contat prus de 6.000 ìsulas cun istèrrida totale de 315 134 km². S'agatat partzidu in duos istados soberanos de su 1922: su Rènniu Aunidu de Britànnia Manna e Irlanda de Norti e sa repùblica de Irlanda, a chi s'azunghent una cantas dependèntzias de sa corona britànnica: is ìsulas anglu-normannas de Guernesey e Jersey; custas ùrtimas duas, mancari politicamente britànnicas, geograficamente s'agatant pagu a illargu de sa costera de sa Normandia, in Frantza. + Anatòlia: S'Anatòlia o Àsia Minore (in turcu "Anadolu") est sa penìsula chi s'agatat a s'estremu otzidentale de s'Àsia. Su faeddu Anatòlia dependet de su grecu "Anatolē" (ἀνατολή), chi cheret nàrrere "Oriente", o literalmente "abreschere". S'àteru faeddu de Àsia Minore (in latinu "Asia Minor") est galu meda usadu, ma sa provìntzia romana chi teniat custu nùmene no ammuntaiat chi sa parte de tres uesta de s'Anatòlia. In sensu istrintamente geogràficu, cun custu faeddu s'afiotant is terras chi s'agatant a s'uestu de sa lìnia "Çoruh-Oronte", intre su Mediterràneu, su mare de Màrmara e su mare Nieddu, ma oe est impitadu fatuvatu pro inditare totu sa parte asiàtica de sa Turchia (chi rapresentat unu 97% de su territòriu, cun su 3% chi abarrat dadu de sa Tràchia orientale). + Penìsula Ibèrica: Sa penìsula Ibèrica (in asturianu, galitzianu, leonesu, mirandesu, portughesu, ispangnolu: "península Ibérica"; in catalanu: "península Ibèrica"; in aragonesu, otzitanu: "peninsula Iberica"; in frantzesu: "péninsule Ibérique"; in bascu: "iberiar Penintsula"), narada fintzas Ibèria est sa penìsula europea prus istèrrida de tres (a segus de s'Iscandinàvia e de sa penìsula Balcànica), chi s'agatat a su sud-uestu estremu de su cuntinente. Tenet subrafache de unos 582,000 km2 e contat populatzione de unos 60 milliones de bividores chi acusorgiados mescamente in is costeras e a manu de is tres biddas majores de Madrid, Lisbona e Bartzellona. Est partzida in tres istados: Ispagna, Portugallu, Andorra. Una parte minore de sa Frantza (s'"Arta Cerdagna") s'agatant in sa penìsula, comente fintzas su territòriu britànnicu de Gibraltar. + Gibraltar: Gibraltar (pronùntzia in inglesu pronùntzia in ispagnolu [xiβɾalˈtaɾ; in italianu Gibilterra) est unu territòriu ultramarinu britànnicu chi s'agatat in su sud de sa penìsula Ibèrica, a sa buca de su mare Mediterràneu cun s'otzèanu Atlànticu. Sa limba uffitziale faeddada est s'inglesu ma est connotu fintzas s'ispagnolu. Sa limba de impitu comune intre is residentes est su Llanito (pronuntziadu ), unu dialetu andalusu cun medas prèstidos de s'inglesu e àteras limbas. In passadu fiat nòdida cun nùmene de "Calpe", una de is "Colonnas d'Ercole". Su nùmene atuale ddu depet a s'àrabu Tariq ibn Ziyad ( طارق بن زياد, mortu in su 720), cònnoschidu in Ispagna comente "Taric el Tuerto", chie aiant cunchistadu d'Ispagna in nùmene de s'Islam. De issu dependet "Jabal Ţāriq" (جبل طارق), chi in àrabu cheret nàrrere "Monte di Tariq". portat àrea de 6.0 km2 e tenet populatzione de unos 30.000 bividores. Allàcanat in su norti cun sa povìntzia ispagnola de Cádiz, in s'Andalusia. @@ -21279,6 +26163,7 @@ Sa cunchista de sa roca a s'Ispagna est acuntèssida in su 1704 de tropas anglo-olandesas, durante sa Gherra de Sutzessione Ispagnola, a contu de su pretendente de aràntzia de is Habsburg. Su territòriu suo fiat a coa tzèdidu sa sa corona britànnica cun su tratadu de Utrecht de su 1713. Est istada una base navale importante de sa flota britànnica. Oe s'economia s'apoderat mescamente subra turismu, giogu de azardu, servìtzios finantziàrios e trasportos marinos. Sa soberania subra Gibraltar est galu chistione de perricas intre Rènniu Aunidu e Ispagna, sende chi custa pretendet chi ddi siat torrada. Is residentes ant però rebusadu craramente su proponimentu de èssere torrados a tzedere a s'Ispagna in un referendum de su 1967 e un'àtera borta in su 2002. sa costitutzione de su 2006, Gibraltar guvernat is affàrios suos, mancari carchi pòdere comente relatos internatzionales abarrant de cumpetèntzia de su guvernu britànnicu. bividores de Gibraltar intre issos e issos si narant Llanitas/os. + Ìsulas Baleares: Is ìsulas Baleares (nùmene uffitziale in catalanu Illes Balears; in ispagnolu Islas Baleares) sunt unu artzipèlagu de su mare Mediterràneu otzidentale, chi format una comunidade autònoma de s'Ispagna. Su cabulogu est Palma de Majorca. Sa comunidade est cumposta de una provìntzia sola. @@ -21287,27 +26172,34 @@ Is ìsulas majores sunt Majorca, Minorca, Ibiza e Formentera, totus famados logos de su turismu internatzionale. Intre is ìsulas minores bi sunt Cabrera, in ue s'agatat su "Parcu Natzionale de s'Artzipèlagu de Cabrera", Conejera, Dragonera, Es Vedrà, Espalmador, Espardell, Tagomago. Su dialetu catalanu faeddadu in is Baleares portat una caraterìstica comuna cun su sardu, sende chi s'artìculu determinativu dependet in totu is duas limbas de su latinu "ipse/ipsu" in logu de "ille/illu", duncas su narat es/sa/so (in sardu su/sa) e es/ses/sos (in sardu is/sas/sos). + Zaitokukai: Zaitokukai, forma incurtziada de Zainichi Tokken o Yurusanai Shimin no Kai ("在日特権を許さない市民の会", "Tzittadinos contra sos Privilezios ispetziales de sos Zainichi"), est una truma giapponesa de deretta istrema chi nche bolet bocare sos derettos de sos furisteris chi li an reconnottu su Istadu de Abitadore Ispetziale Istranzu. Sa prus parte de custos istranzos sun "Zainichi" coreanos, chi mantenen sa tzittadinantzia sud- o nordcoreana. A su chi narat su zassu uffitziale de custu grustu politicu, sos chi bi sun in intro sun prus de 11,000. Su grupu lu ghiat Makoto Sakurai. Mancari chi sìan istremistas, a su solitu fachen manifestadas chene biolentzia. In Giappone e in foras, sa zente los criticat meda pro su ratzismu issoro. + Palma de Majorca: Palma de Majorca (in catalanu Palma o Ciutat de Mallorca, in ispagnolu Palma de Mallorca) è unu comunu ispagnolu de 401.270 bividores, bidda printzipale de s'ìsula de Majorca e cabulogu de sa comunidade autonoma de is ìsulas Baleares. Est unu de is prus mannos tzentros turìsticos de is Baleares, apretziadu internatzionalmente pro is prajas, is ispàssios e sa vida a de note. + Grenada: Grenada est unu istadu insulare formadu de s'ìsula de Grenada e de àteras ses ìsulas minores chi dd'istant a su sud. Sa capitale est St.George's e sa limba uffitziale s'inglesu. Sìistadu portat isterrida de 344 km² e populatzione de unos 110.000 bividores. Grenada s'agatat in su mare Caraìbicu meridionale, in posidura norti-uesta de Trinidad e Tobago, norti-esta de su Venezuela e sud-uesta de Saint Vincent e Grenadine. S'ìsula est fintzas nòdida cun nomìngiu de "Island of Spice" (Ìsula de is Saboridas) sende chi bi sunt produdidas nughes muscadas e mace, de chi Grenada est fintzas su prus mannu isportadore in su mundu. + St.George's: St. George's est unu comunu de unos 7.500 bividores, capitale de Grenada. S'agatat a cara de sa costera meridionale de s'ìsula de Grenada. Saint George's fiat fintzas capitale de s'ex colònia britànnica de is ìsulas Windward, ma est istada fundada de is frantzesos in su 1650. + Antigua e Barbuda: Antigua e Barbuda (in inglesu: Antigua and Barbuda ænd bɑrˈbjuːdə; in ispagnolu tenet signìficu de "antigu" e "brabudu") est unu istadu cumpostu de duas ìsulas copiolas chi s'agatat intre mare Caraìbicu e otzèanu Atlànticu. Impare a is duas ìsuals majores de Antigua e Barbuda, nde faghent parte unu pore de isuleddas minores (intre chi Great Bird, Green, Guinea, Long, Maiden, ìsulas York e prus a sud Redonda). Sa capitale e bidda majore est Saint John's, sa limba uffitziale s'inglesu. S'istèrrida est de 440 km² e sa populatzione residente de unos 81.800 bividores. Is ìsulas de Antigua e Barbuda s'agatant istesiadas de pagus mìglias nàuticas e faghent parte de is Antillas minores. Su nòmingiu de s'istadu est "Land of 365 Beaches" (Sa Terra de is 365 Prajas), chi dependet de is prajas numerosas chi ddu caraterizant. Sa cultura suas est istada influentzada meda de is Auniadu|britànnicos], su territòriu fiat difatis colònia de su Rènniu Aunidu fintzas a su 1 de onniasantu 1981. + Saint John's (Antigua e Barbuda): St. John's est una bidda de unos 45.000 bividores, capitale de bidda majore de Antigua e Barbuda, istadu chi s'agatat in su mare Caraìbicu. Saint John's est su tzentru de cummèrtzios printzipale de sa natzione e su portu prus mannu de s'ìsula de Antigua. + Azorras: Is Azorras (in portughesu: Açores; su signìficu sardu de su faeddu est "istore") sunt unu artzipèlagu portughesu chi s'agatat in s'otzèanu Atlànticu setentrionale. Su cabulogu est Ponta Delgada. S'agatant istesiadas de unos 1.500 km de Lisbona e de sa costera marochina, intames de is costas nordamericanas chi s'agatant a unos 3.900 km. @@ -21317,9 +26209,11 @@ Is ìsulas sunt collegadas a su cuntinente gràtzias a duas cumpangias aèreas, sa "SATA Air Açores" et sa "TAP Portugal". Cumponidura. Is noe ìsulas printzipales de is Azorras sunt: + Ponta Delgada: Ponta Delgada (ˌðɛɫˈɣaðɐ) est una bidda de unos 68.900 bividores, cabulogu e tzentru majore de sa regione autonoma portughesa de is Azorras. S'agatat in s'ìsula de São Miguel, chi est fintzas sa prus manna e populada de s'artzipèlagu. Ponta Delgada est istada fata capitale amministrativa de sa regione in su 1976. + Porto (Portugallu): Porto, nòdida fintzas comente Oporto (pronùntzia in portughesu: ) est una tzitade de unos 237.600 bividores de su Portugallu, cabulogu de su distretu omònimu e segunda bidda de s'istadu. Sa bidda s'agatat a in s'oru setentrionale de su frùmene Douro, a curtzu de sa buca in s'otzèanu Atlànticu. S'àrea metropolitana contat unos 1.700.000 residentes e nde faghet parte fintzas sa tzitade de Vila Nova de Gaia (chi cun unos 300.000 bividores est sa segunda bidda prus manna de Portugallu a segus de Lisbona). @@ -21326,66 +26220,85 @@ Porto est unu de is distretos prus industrializados de sa natzione, fati chi ddi balet su nòmingiu de "A capital do norte" (sa capitade de su norti). De su restu est de issa chi benit su nùmene de su Portugallu, e fentzamentas su de su binu famadu su porto, chi de sa segunda metade de su sèculu de 17 est produidu cun is aghinas de sa badde de su Douro. At ppois pigadu su nùmene de sa bidda sende chi manna parte de sa produtzione fiat isportada via mare de su portu suo. Porto est a bortas narada fintzas "la cidade invicta" (sa tzitade mai bìnchida), pro ite fiat resissida a rebusare siat is àrabos in s'Edade de Mesu, siat is tropas napoleònicas in su sèculu de 19. Porto no est mai istada derrotada militarmente de sa fundatzione in tempis de s'impèriu romanu. Mancari is santos patronos de Porto siant Nostra Sennora de Vandoma e Pantaleone de Nicomèdia, sa festa de sa bidda est fata su 24 de làmpadas, in sa die de Giuanne Batista. + Majorca: Majorca, (in catalanu e ispagnolu Mallorca) est sa prus istèrrida de is ìsulas Baleares. Portat subrafache de 3.640 Km² e contat populatzione de unos 850.000 bividores. Sa bidda prus manna, chi est fintzas su cabulogu de sa comunidade autònoma est Palma de Majorca. + Minorca: Minorca o Menorca (in catalanu e ispagnolu: Menorca; de su latinu: Insula Minor, later Minorica) est una de is ìsulas Baleares. Su nùmene dependet de su fatu chi siat prus pitia de s'ìsula majore Majorca. Minorca portat istèrrida de 695.7 km2 e populatzione de unos 94.400 bividores. + Ibiza: Ibiza o Eivissa (in catalanu: Eivissa ; in ispagnolu Ibiza) est un'ìsula de su Mediterràneu chi s'agatat posta a unos 79 km de sa costera de Valencia, in s'Ispagna orientale. Est sa de tres ìsulas prus mannas de sa comunidade autònoma de is Baleares. Jughet istèrrida de 571.6 km2 bividores e populatzione de unos 132.600 bividores. Su nùmene uffitziale impitadu in Ispagna est Eivissa. + Formentera: Formentera est sa prus pitia de meridionale de is "ìsulas Pitiusas" (grupu de ìsulas in ue Ibiza e Formentera sunt is printzipales, inghiriadas de àteras minores), chi sunt parte de s'artzìpelagu de is Baleares, comunidade autònoma de s'Ispagna. Formentera portat istèrrida de 83.24 km² e populatzione de unos 10.800 bividores. + Cabrera (ìsula): Cabrera est una ìsula pitia de s'artzipèlagu de is Baleares e ìsula printzipale de su suta-artzipèlagu de Cabrera. Cabrera s'agatat a su sud de s'ìsula de Majorca. S'ìsula, chi portat istèrrida de 15,69 km², est istada zona militare de su 1916, cosa chi at permìtidu de nde cunserbare s'ecosistema e de dda faghere parcu natzionale de su 1991. Su nùmene diat dependere de is crabas chi bi biviant. + Illa dels Conills: Illa dels Conills (nùmene uffitziale in catalanu e de impitu de su guvernu de Ispagna; in ispagnolu Isla Conejera) est una isuledda de su mare Mediterràneu, chi s'agatat in is Baleares, Ispagna. Est parte de s'artzìpelagu de Cabrera, in ue est segunda in istèrrida a fatu de s'ìsula de Cabrera. + Sa Dragonera (ìsula): Dragonera est una isuledda cun istèrrida de 2,88 km², parte de s'artzipèlagu de is Baleares, Ispagna. S'agatat a s'uestu de Majorca. Si pentzat chi su nùmene dependat de su latinu "traco-traconis", chi cheret nàrrere ""sulcru de terra, afilada"" o, a su matessi de sa limba sarda, simpremente ""dragonera"", chi benit a èssere unu caminu a suta de terra. + Es Vedrà: Es Vedrà est un'ìsuledda chi apartenit a s'artzipèlagu de is ìsulas Baleares, in Ispagna. S'agatat unos 2 km a sud-uestu de Ibiza. S'ìsula, disabitada, est una reserva naturale. + Espalmador: Espalmador o S'Espalmador est un'isuledda de propiedade privada chi faghet parte de is ìsulas Baleares, in Ispagna. S'agatat a norti de Formentera. Sa mannària est de unos 2925 m de norti fache a sud e de unos 800 m de s'uestu fache a s'estu (137 ètaros). Àteras duas isuleddas chi s'agatant a curtzu de Espalmador sunt "Illa Castavi" e "Illa des Porcs"; una pariga de chilòmetros prus a s'estu s'agatat s'ìsula Espardell. + Espardell: Espardell o S'Espardell est una de is ìsulas Pitiusas, in s'artzipèlagu de is Baleares, Ispagna. A sud de s'isula s'agatat s'isuledda de Espardellò, geograficamente parte de Espardell. Sa mannaria de Espardell est 0,6 km² de istèrrida. + Tagomago: Tagomago est una isuledda chi faghet parte de s'artzipèlagu de is Baleares. Est posta a s'estu de Eivissa. Tagomago portat mannària meda minimada: 1.525 m de norti a fache a sud e 113 m de s'uestu fache a s'estu. S'ìsula, chi est propiedade privada,est dotada de unu istabilimentu turìsticu abitadu de polìticos e personas famadas. + Las Palmas de Gran Canaria: Las Palmas de Gran Canaria (narada fintzas Las Palmas) est unu comunu de unos 383.300 bividores de Ispagna, chi s'agatat in sa comunidade autònoma de is Canàrias, in ue impare sa Santa Cruz de Tenerife est cabulogu. S'agatat in s'ìsula de Gran Canària. Las Palmas est fintzas cabulogu de sa provìntzia omònima. Sa bidda fiat fundada in su 1478 e de su sèculu afatante fiat logu de importu mannu pro is naves chi partiant a manu de is Amèricas. + Pamplona: Pamplona (in ispagnolu) o Iruña o fintzas Iruñea (in bascu), est una tzitade de unos 198.000 bividores de s'Ispagna, cabulogu de sa comunidade autònoma de Navarra. Pamplona tenet un'àrea urbana de prus de 350.000 residentes. + Vitoria-Gasteiz: Vitoria-Gasteiz (in ispagnolu: Vitoria in bascu: Gasteiz [ɡas̺teis̻; uffitzialmente Vitoria-Gasteiz) est una tzitade de unos 238.300 bividores de s'Ispagna, cabulogu de sa comunidade autònoma de su Paisu Bascu, in su norti de s'istadu. Est sa segunda bidda prus manna de su Paisu Bascu a fatu de Bilbao. + Santiago de Compostela: Santiago de Compostela (in galitzianu: ðe komposˈtɛla, in ispagnolu: ðe komposˈtela) est una tzitade de unos 95.000 bividores de s'Ispagna, cabulogu de sa comunidade autònoma de Galìtzia. Sa bidda est su logu de arribu de su caminu de Santiago. Su tzentru istòricu est patrimòniu de s'UNESCO de su 1985. + Santander (Ispagna): Santander est una comuna de unos 182.700 bividores de s'Ispagna, cabulogu de sa comunidade autònoma e regione istòrica de Cantàbria, chi s'agatat in sa costera setentrionale de sa natzione. Est sede de piscamu e de universidade. + Toledo (Ispagna): Toledo est una bidda de unos 85.000 bividores posta in su tzentru de s'Ispagna, cabulogu de sa provìntzia omònima e de sa comunidade autònoma de Castilla-La Mancha. S'archidiòtzesi de Toledo est traditzionalmente sa prus importante de sa natzione: a s'archibìscamu de Toledo deghit titulu de Primate de Ispagna. + Logroño: Logroño est unu comunu de unos 150.000 bividores de Ispagna, cabulogu de sa comunidade autònoma de La Rioja, segunda prus pitia de is 17 regiones ispagnolas. Sa bidda s'agatat in su norti de sa natzione e est atraessada de su frùmene Ebro, acasàgiat una metade de totu sa populatzione de sa regione. + Mérida (Ispagna): Mérida est una comuna de unos 57.800 bividores de s'Ispagna, cabulogu de sa comunidade autònoma de s'Istremadura. Est sa de tres biddas prus mannas de sa regione a fatu de Cáceres e Badajoz. Mérida est posta a s'oru de dereta de su frùmene Guadiana e a artària de 217 metros subra su mare. @@ -21392,21 +26305,26 @@ Est sa bidda prus rica de monumentos romanos de s'Ispagna, resone pro chi est fatuvatu narada fintzas "Roma de Ispagna". S'economia s'apoderat mescamente subra massaria, indùstria, serbìtzios e turismu. Mérida est sede de bìscamu e de universidade. + Murcia: Murcia est una tzitade de unos 436.900 bividores de s'Ispagna meridionale, cabulogu de sa comunidade autònoma de Murcia. Bidda de sete in Ispagna a nùmeru de bividores, Murcia est tzentru de cummèrtzios e de indùstria e s'agatat in mesu in mesu de unu territòriu fèrtile, chi retzit abba de su frùmene Segura. Est sede de obispadu e de tres universidades (Espinardo, Mercede e Ucam), chi nde faghent logu pro studentes, meda abitadu fintzas de Erasmus. + Valladolid: Valladolid est una tzitade de unos 309.700 bividores de Ispagna e cabulogu "de facto" de sa comunidade autònoma de Castìllia e León. Est sa de treighi biddas prus mannas de sa natzione; s'àrea metropolitana, chi contat unos 414.250 residentes, est intames sa de 20 prus mannas. Sa bidda est posta in s'acosidu de is frumenes Pisuerga e Esguerva, in mesu a chimbe regiones de bìngias: Ribera del Duero, Rueda, Toro, Tierra de León, and Cigales. + Amblyocarenum nuragicus: Su Amblyocarenum nuragicus est unu aranzolu de tana, petzi sardu, de sa familia "Cyrtaucheniidae". S'iscoperta la an annuntziada in su 2014 in su paperi issientìficu "Arachnology", de sa Sotziedade Aracnologica Britannica, a pùstis de una chirca cumintzàda in su 2007. Sa chirca a pizu de sa singularidade de s'ispetzia at dàu materiale novu, ischirriànde de s'atteru sos generes "Cyrtauchenius" e "Amblyocarenum", prima tentos in cunsideru comente chi fin su matessi. Mancari poden pàrrer su propriu a prima ograda, no est a cunfonder custu aranzolu cun s'atteru cteniza sauvagesi, chi si agattat custu puru in Sardigna, ca est a diversu dae unu puntu de bista tassonomicu e morfologicu. + Istremadura: S'Istremadura (in ispagnolu: Extremadura istremegnu: Estremaura [ehtɾemaˈuɾa) est una comunidade autònoma de s'Ispagna otzidentale. Su cabulogu est Mérida, sa limba uffitziale est s'ispagnolu. Partzida in is duas provìntzias de Cáceres e Badajoz, s'Istremadura tenet istèrrida de 41,634 km2, chi nde faghet sa de 5 prus mannas comunidades autònomas de sa natzione, e populatzione de unos 1.100.000 bividores. Allàcanat in s'uestu cun su Portugallu, in su norti cun Castìllia e Léon, in s'estu cun Castìllia-La Mancha, in su sud cun s'Andalusia. S'Istremadura est logu de importu pro su turismu, sende chi est rica siat de bellesas naturales siat archològicas. S'agatat nointames in su fundu de sa classìfica ispagnola pro rèdditu, chi est su 69% de sa mèdia natzionale. + La Rioja (Ispagna): La Rioja est una provìntzia e comunidade autònoma de s'Ispagna setentrionale. Su cabulogu est Logroño. Sa regione tenet istèrrida de 5 045 km² e populatzione de unos 317.500 bividores. Est sa segunda minore comunidade autònoma e sa cun prus pagus bividores, una metade de chie bivet in su cabulogu. @@ -21413,6 +26331,7 @@ Allàcanat in su norti cun is Paisos Bascos, in su norti-estu cun sa Navarra, in su sud-estu cun s'Aragona e in su sud e s'uestu cun sa Castìllia e Léon. Est atraessada de is frùmenes Ebro e de su Rio Oja, de cust'ùrtimu pigat su nùmene. Sa mudàntzia a comunidade autònoma torrat a primìtziu de is annos 80 de su sèculu passadu, durante cando s'Ispagna fiat torrende a organizare s'istrutura de s'istadu a pustis de s'acabu de sa ditatura. Su rèdditu peròmine de La Rioja est de € 25.895 chi, a cumparàntzia est simbillante a su de su Trentinu-Südtirol de s'Itàlia. + Astùrias: Su Printzipadu de is Astùrias (in ispagnolu: Principado de Asturias; in asturianu: Principáu d'Asturies) est una comunidade autònoma uniprovintziale de s'Ispagna. At otentu s'ìstatutu de printzipadu cando s'erederi a sa corona de Ispanga at tentu tìtulu de prìntzipe de is Astùrias. Su cabulogu est Oviedo, sa limba uffitziale s'ispagnolu, s'asturianu (naradu fintzas "bable") non tenet peruna uffitzialidade ma est amparadu de s'istatutu autònomu de is Astùrias. @@ -21419,6 +26338,7 @@ Su territòriu tirat a una istèrrida de 10 604 km² e contat unos 1.080.000 bividores, chi andant però amenguende·nche. Sa majoria de is bividores de sa regione s'agagat cuntzentrada mescamente in sa zona tzentrale, e sa bidda prus manna est Gijón, sighida de Oviedo e Avilés. Su rèdditu de is Astùrias est aparagonàbile a is de Toscana e Friuli-Venetzia Giùlia de Itàlia. + Cantàbria: Sa Cantàbria est una comunidade autònoma de s'Ispagna. Su cabulogu est Santander, sa limba uffitziale est s'ispagnolu. Tenet istèrrida de 5,321 km2 e populatzione de unos 593.000 bividores. Allàcanat in s'estu cun is Paisos Bascos, in su sud cun sa Castìllia e Léon, in s'uestu cun is Astùrias e in su nord tenet bessida a s'otzèanu Atlànticu. @@ -21425,18 +26345,22 @@ Sa Cantàbria tenet clima otzeànicu ùmidu cun temperaduras moderadas, meda influentzadu de is bentos chi de s'otzèanos andant a iscùdere contra is montes de sa cordigliera cantàbrica. Est sa regione prus rica in su mundu de sitos archeològicos de su Paleolìticu Superiore. S'innòditant is graffitos preistòricos de sa gruta de Altamira, datados intre su 16.000 e su 9.000 i.C. e decrarados patrimòniu de s'umanidade de s'UNESCO. Su rèdditu peròmine de sa Cantàbria est aparagonàbile a su de s'Ùmbria in Itàlia. + Badajoz: Badajoz (in istremegnu Badajoz) est una tzitade de unos 151.500 bividores de Ispagna, chi s'agatat in sa comunidade autònoma de Istremadura in ue est caublogu de sa provìntzia omònima. Est sede de obispadu e de universidade. + Cáceres (Ispagna): Cáceres est una tzitade de unos 92.187 bividores de s'Ispagna tzentru-otzidentale, cabulogu de sa provìntzia omònima, chi s'agatat in sa comunidade autònoma de Istremadura. Tenet istèrrida de su territòriu majore in Ispagna. Su tzentru istòricu est patrimòniu de s'UNESCO de su 1986. Cáceres cunserbat difatis una chinta de muros chi nde inghiriant totu sa parte antiga. Est sede de obispadu impare a Coria e de s'Universidade de s'Istremadura. + Duran Duran: Is Duran Duran sunt unu grupu de mùsica rock ingresu formados in Birmingham in su 1978. Su grupu est cumpostu dae Simon Le Bon (cantadore), Nick Rhodes (tastieras), Nigel John Taylor (bassista) e Roger Andrew Taylor (batterista). Discografia. Studio. Sa discografia uffitzali cumprendiri + Comunidade Valenciana: Sa Comunidade Valenciana (uffitzialmente in valentzianu Comunitat Valenciana; in castillianu Comunidad Valenciana) est una de is deghesette comunidades autònomas de s'Ispagna e una regione istòrica de sa penìsula Ibèrica, nodìa fintzas che "Paisu Valencianu" (País valencià). Su territòriu benit a èssere difatis, foras pro carchi diferèntzias, su de s'antigu rènniu de Valencia, fundadu in su 1239 de Jacu I d'Aragona. Su cabulogu est Valencia, is limbas uffitziales sunt su cadalanu in sa bariante locale, narada valencianu, e su castillianu. @@ -21445,6 +26369,7 @@ S'agatat ins s'estu de s'Ispagna, in sa costera mediterrània e allàcanat cun Aragona e Catalugna in su norti, cun Castìllia-La Mancha in s'uestu, e cun sa comunidade autònoma de Murcia in su sud. Sa limba valenciana est faeddada de unas 2,3 milliones de pessones, duncas una metade de sa populatzione totale, s'àtera metade faeddat su castillianu. Su rèdditu mèdiu est a cara de is regiones italianas de Liguria e Piemonte. + Regione de Murcia: Sa Regione de Murcia (in ispagnolu: Región de Murcia de ˈmuɾθja); est una comunidade autònoma de su sud-estu de s'Ispagna. Su cabulogu est Murcia. Sa regione tenet istèrrida de 11.313 km² e populatzione de unos 1.472.000 bividores e est cumposta de una provìntzia sola. Allàcanat in su norti cun sa Comunidade Valenciana, in s'uestu Castìllia-La Mancha, in su sud cun s'Andalusia e in s'estu tenet bessida a sa costera mediterrània. @@ -21453,9 +26378,11 @@ Su clima càldumu at fatu de sa regione logu afatenti pro sa massaria, is propiduras sunt nointames meda pagus e in die de oe s'aprovistamentu de s'abba est faghende·si problema de importu, fintzas de prus sende chi sa dimanda est aumentende cun s'isvilupu de su turismu. Su rèdditu peròmine de Murciaè est de € 19.962, chi si podet pònnere in cumparàntzia cun su de sa regione italiana de is Marcas. Sa chistionada de Murcia, cunsiderada dialetu meridionale de su castillianu est nodiu pro sa particularidade. Influntzadu de su cadalanu e de s'aragonesu, presentat fintzas medas prestidos de s'àrabu. Su "panocho", una bariante faeddada in sa zona de su cabulogu Murcia, est meda incolliosa a cumprendere fintzas de is ispagnolos. + Cartagena (Ispagna): Cartagena est una tzitade de portu de uno 217.600 bividores de s'Ispagna, chi s'agatat in sa regione de Murcia. Est sa segunda bidda prus manna de sa regione a fatu de Murcia. Cartagena est sea de su parlamentu regionale e de obispadu. + Comunidade de Madrid: Sa comunidade de Madrid (in ispagnolu: Comunidad de Madrid ðe maˈðɾið) est una de is deghessete comunidades autònomas de s'Ispagna. S'agatat in sa parte de mesu de sa natzione, de sa penìsula Ibèrica e de sa Meseta, sa campura chi c'isterret in sa Castìllia tzentrale. Sa regione est cumposta de una sola provìntzia e tenet a cabulogu Madrid, chi est fintzas sa capitale de istadu. @@ -21464,11 +26391,13 @@ Is provìntzias de Castìllia-La Mancha si fiant però opostas a sa possibilidade che tenneret istatutu ispetziale e, a fatu de cunsideratziones subra sa possibilidade de intrada in sa comunidade de Castìllia e Léon o de sa costitutzione che una entidade simbillante a unu distretu federale, si fiat detzìdidu chi sa pròvìntzia de Madrid diat èssere una comunidade autònoma, apellende·si·nche a s'artìculu 144 de sa costitutzione, segundu chi su parlamentu podet autorizare sa criatzione de una comunidade autònoma, mancari custa no satisfet is caraterìsticas de tènnere identidade istòrica pretzisa, chiest in s'"interèssiu de sa natzione". Sa comunidade autònoma de Madrid fiat duncas istituida in su 1983. S'istatutu suo reconnoschet su ligamene de sa comunidade a sa Castìllia e su fatu de èssere membru de sa regione castilliana. Sa bidda de Madrid (in ispagnolu: 'Villa de Madrid') est istada designada che cabulogu de sa comunidade e fentzamentas capitale de istadu. Fatuvatu sunt istados fatos proponimentos bàrios de mòvere su cabulogu de comunidade a àteraos tzentros, ma no sunt mai istados realizados. + Castìllia: Sa Castìllia(in ispagnolu: Castilla ) est una regione istòrica de Ispagna cun tremenes pagu definidos, chi dependent de su balàngiu de àschidu chi su rènniu de Castìllia at tentu in is sèculos subra is istados bighinos, fintzas a diventare su rènniu de Ispagna una borta aunidu a sa Corona de Aragona e a su Rènniu de Navarra. In s'Ispagna moderna sa Castìllia si cunsiderat cumposta in su norti-uestu de Castìllia e Léon e in su tzentru-sud-estu de Castìllia-La Mancha e Comunidade de Madrid, ma carchi borta bi sunt azuntos fintzas sa Cantàbria e La Rioja pro more de resones istòricas. B'ant nointames versiones disvariadas subra is tremenes de sa Castìllia e sende chi in die de oe non godit de reconnoschimentu uffitziale perunu, non tenet mancu làcanas pretzisas. Traditzionalmente est partzida in: + Istadu federadu de Istados Unidos d'Amèrica: Is istados federados de Istados Unidos d'Amèrica sunt is entidades amministrativas cun chi is Istados Unidos d'Amèrica sunt partzidos. Custos benint a èssere chimbanta unidades sub-natzionales federales (46 istados federados, 4 chi prefèrint su nùmene de "commonwealth") chi, impare a su Distretu de Colùmbia, cumponent sa federatzione. @@ -21475,10 +26404,12 @@ Is sìngulos guvernos istatales e su guvernu federale cundivident sa soberania, sende chi unu tzitadinu de Istados Unidos est in paris tempus tzitadinu de s'istadu de residèntzia e de s'entidade federale. Pro s'otenimentu de tzitadinàntzia a livellu locale non tocat de su restu a sighire iteres burocràticos chìrdinos, non sunt rechèridas autorizatziones in casu de tramudadura e is movidas de pessones de un'istadu as'àteru sunt lìberas (foras pro is cundennados e is chi sunt in libertade cunditzionada). S'iscerant 48 istados contiguosos chi s'agatant in su sub-cuntinente nordamericanu intre Cànada e Mèssicu, prus unu istadu insulare, is Hawaii, chi sunt geograficamente parte de s'Otzeània e unu istadu cuntinentale chi s'agatat istesiadu de is atèros, in su cabu prus norti-otzidentale de su Nordamèrica: s'Alaska. + Otzeània: Cun Otzeània s'usat inditare su cuntinete chi cumprendet Polinèsia, Melanèsia, Austràlia e Noa Zelanda; sinònimu de Otzèania est "Cuntinente Nou" o "Cuntinente prus Nou" chi dependet de su fatu chi, foras pro s'Antàrtide est istadu s'ùrtimu a èssere iscobertu de is isproradores europeos. In sensu istrintu, "Otzeània" est unu faeddu impitadu pro inditare s'impare de Polinèsia, Melanèsia e Micronèsia, ispartzidura pagu iscientìfica imbentada de Jules Dumont d'Urville in su 1831. Depet su nùmene a su faeddu grecu "okeanòs" (ωκεανός), chi cheret nàrrere otzèanu. + Lviv: Lviv (in ucrainu: Львів, trasliteradu: "L'viv"; in polonesu: "Lwów"; in russu: "Львов", trasliteradu: "L'vov"; in tedescu: "Lemberg"; in yiddish "לעמבערג", trasliteradu "Lemberik"; in latinu: "Leopolis" bidda de su lione) est una tzitade de unos 729,850 bividores de s'Ucraina otzidentale, cabulogu de s'oblast' omònimu e unu de is tzentros culturales prus de importu de s'istadu. Cada die, a sa populatzione residente s'azunghent unas àteras 200.000 chi assortint de foras. Lviv est difatis tzitade industriale, ma fintzas sea de universidade. @@ -21486,6 +26417,7 @@ Istòria. Lviv est istada istoricamente bidda de majoria polonesa. In su 1919 fiat difatis parte de sa Polònia, torrada a costituire a s'acabu de sa prima gherra mundiale. Tando unu 50% de is bividores fiat de etnia polonesa, unu 32% fiat ebreu e petzi unu 15% ucrainu. A pustis de sa segunda gherra mundiale, in su 1945, is làcanas de sa Polònia fiant mudadas e su territòriu de Lviv tzedidu a s'Unione Sovietica. Is bividores ebreos fiant giai istados trazados de sa barbaridade de sa shoah, ma sa populatzione polonesa fiat intames bogada e obligada a si nche retirare intro de is làcanas noas de sa Polonia. In ie sa prus parte de issos si diat pois tramudare a Wrocław. Lviv fiat torrada a populare cun bividores de etnia ucraina. + Kaliningrad: Kaliningrad (in russu: Калининград ), cabudianamente narada Königsberg (tedescu: "Königsberg"; russu: "Кёнигсберг"; prussianu antigu: "Twangste", "Kunnegsgarbs", "Knigsberg"; lituanu: "Karaliaučius"; polonesu: "Królewiec"), est una tzitade de portu chi s'agatat a cara de su mare Bàlticu de unos 431.400 bividores, cabulogu de s'exclave russa posta intre Polònia e Lituània. Mancari territòriu de sa Rùssia, Kaliningrad est duncas istesiada de su restu de sa natzione. Istòria. @@ -21494,15 +26426,18 @@ A s'acabu de sa segunda gherra mundiale, sa bidda fiat pro sa prus parte distruida. Is ruinas suas fiant cunchistadas de s'Armada Ruja in su 1945 e sa populatzione sua, a majoria tedesca si nche fiat fuida, o fiat bogada a fortza. Su territòriu de sa Prùssia Orientale, de chi Königsberg fiat cabulogu, fiat duncas tzèdidu a s'Unione Soviètica. Mudadu nùmene in Kaliningrad su 4 de trìulas 1946, in onore de Mikhail Kalilin, est istada torrada a ocupare de sovièticos. Kaliningrad at festadu is 750 annos de sa fundatzione in su 2005. Sa tzitade est logu de nàschida de su filòsofu Immanuel Kant. + Àrticu: S'Àrticu o Àrtide est una regione polare chi s'agatat in su cabu prus setentrionale de sa Terra, atremenada in su sud de su tzirculu polare. Est formadu de s'otzèanu Àrticu, e parte de is territòrios de Alaska, Cànada, Finlàndia, Groenlàndia, Islanda, Norvègia, Rùssia e Isvètzia. Sa regione de s'Àrtide est unu otzèanu istèrridu in ue segundu s'istasone bàriat s'ammuntadura de àstragu e incordonadu de unu permafrost chentza mata peruna. Sotzialmente e politicamente, s'Àrticu tirat a is territòrios setentrionales de is oto istados àrticos, mancari segundu s'iscièntzia manna parte de custos territòrios sunt cunsiderados sub-àrticos. + Antàrticu: S'Antàrticu o Antàrtide est su continente prus meridionale de sa Terra. Postu a inghìriu de su Polu Sud est incordonadu de s'otzèanu Antàrticu e allàcanadu de is mares de Ross e de Weddell. Cun istèrrida de unos 14 milliones de km² est su continente minore a fatu petzi de Europa e Otzeània. Unos 98% de sa subrafache sunt ammuntados de unu fògiu de àstragu de grussaria mèdia de 1,6 km, sa mermadura de su territòriu suo est duncas pagu connota. S'Antàrticu est su continente prus fridu, asciutu e bentosu de su mundu. Est fintzas su cun artària mèdia majore. Sende chi bi proet in is costeras ebbia (in ue comente chi siat no imbatent a prus de 200 mm pro annu), totu sa parte intranabile est tecnicamente su prus mannu desertu de sa Terra. No bi sunt bividores umanos permanentes ne bi nde sunt mai istados. + Limba polonesa: Su polonesu ("język polski", "polszczyzna") est una limba islava faeddada mescamente in Polònia. Apartenit a su suta-grupu lechiticu de is limbas islavas otzidentales. Est limba uffitziale in Polònia e impitadu in totu su mundu de is minorias de emigrados polonesos ispainados in is bàrios istados. Est fintzas una de is limbas uffitziales de s'Unione Europea. @@ -21509,11 +26444,13 @@ Iscritu in alfabetu latinu, su polonesu contat 9 literas in prus de is sìmbulos base (ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż). Mancari is amministratziones de Germània, Àustria e Rùssia durante su sèculu de 19 (cando sa Polònia s'agataiat ispartzida in is territòrios issoro) apant fatu pressiones mannas chirchende de ammortiare s'impitu de sa limba, custa at nointames agatadu isvilupu mannu literàriu. In die de oe est sa prus faeddada de is limbas islavas otzidentales e sa segunda de totu is limbas islavas a segus de su russu e in antis de s'ucrainu. + Limba ceca: Sa limba ceca ("čeština") est una limba islava otzidentale faeddada de prus de 10 milliones de pessones. Est limba uffitziale de sa Repùblica Ceca (in ue est cuntzentrada sa prus parte de is faeddadores), e est limba de minoria in Islovàchia. Sa limba prus costrinta a su cecu est s'islovacu, sunt difatis intelligibiles parebare. Simbillàntzia manna dda tenet fintzas cun su polonesu, chi est àtera limba islava otzidentale. Is àteras limbas comente russu o is limbas islavas meridionales sunt intames meda prus istesiadas. Sa limba at mantentu pro meda tempus rolu minore, sende chi in s'àrea de sa Boèmia, in ue est faeddadu, fiat su tedescu sa limba de is istudiados. At torradu a cunchistare importu in su sèculu de 18. In die de oe est limba mama de su 98% de is cecos e sa limba istrangia impitada prus fitianamente in Islovàchia. Is chimbe istados in ue b'at s'usu majore de sa limba sunt sa Repùblica Ceca (98.77%), s'Islovàchia (24.86%), su Portugallu (1.93%), Polònia (0.98%) e sa Germània (0.47%). + Groenlàndia: Sa Groenlàndia (in groenlandesu: Kalaallit Nunaat), est una ìsula danesa chi s'agatat in s'otzèanu Atlànticu, in posidura norti-esta a su Nordamèrica. Est unu paisu costitutivu de su Rènniu de Danimarca e territòriu ultra-marinu assotziadu a s'Unione Europea. Sa capitale est Nuuk, sa limba uffitziale su groenlandesu, sa moneda sa corona danesa, e s'innu "Nunarput utoqqarsuanngoravit". Sa bandera est formada de duos mesu-chircos intro duas bandas rujuas e biancas. Sa Groenlàndia tenet istèrrida de 2 166 086 km² e populatzione de unos 56 370 bividores. Est su territòriu cun densidade de bividores prus bàsciu de su mundu. @@ -21520,10 +26457,12 @@ In su 1984, sa Danimarca at firmadu unu tratadu cun s'Unione Europea pro pretzisare sa situatzione de sa Groenlàndia. Su territòriu est istadu leadu de is acòrdios subra su crabone es'atzàrgiu (CECA) e de is acòrdios subra s'energia atòmica. Sunt istadas cumbènnidas fintzas dispositziones pro amparare sa pisca. Sa Groenlàndia benefìtziant nointames de sa libera tzirculatzione de is europeos, segundu sa cunventzione de Schengen. A fatu de sa lege subra s'autònomia votada de su parlamentu danesu su 19 de maju 2009, sa Groenlàndia at balangiadu unu afortiamentu de s'autònomia de chi giai godiat. Sa Danimarca dd'at tzèdidu 32 domìnios e cumpetèntzias, comente su de sa politzia e de sa giustìtzia. Moneda, defensa, e polìtica istrangia abarrant imbètzes suta su cuntrollu danesu. Sa riforma de s'autònomia est cunsighida a unu referendum consultativu chi at tentu logu in Groenlàndia su 25 de onniasantu 2008. + Limbas islavas meridionales: Is limbas islavas merdionales sunt unu de is tres brancos de is limbas islavas. S'agatant unos 30 millionas de faeddadores chi bivent mescamente in sa penìsula Balcànica. Geograficamente sunt istesiados de is faeddadores de is àteros duos brancos, sende chi faeddadopres de limba tedesca, ungheresa e romuna formant una chinta chi ddos ischirriat. Sa prima bariedade atestada in limba islava meridionale iscrita fiat una allegada in Salonicu in su sèculu de 9. Est galu impitada che limba litùrgica in unas cantas crèsias ortodossas de sa regione, segundu sa traditzione. + Szczecin: Szczecin (in casciubu Szczecëno, in tedescu "Stettin", in latinu "Stettinum") est una tzitade de unos 411.900 bividores de sa Polònia norti-otzidentale, cabulogu de su voivodatu de Pomerània Otzidentale. Est sa de sete tzitades de sa natzione e su segundu portu. Szczecin oe est una tzitade moderna e dinàmica e fintzas tzentru culturale, cun teatros e museos e universidades. @@ -21533,6 +26472,7 @@ In tempus afatante Stalin aiat però detzìdidu chi a s'Unione Soviètica serbiat unu portu in su Bàlticu chi esseret liberu de s'àstragu pro totu sa durada de s'annu. Aiat duncas mudadu bidea e fatu movere is làcanas de sa Polònia prus a s'uestu de manera chi Königsberg esseret territòriu sovièticu. Szczecin, chi fintzas a tando si naraiat uffitzialmente Stettin, a'agatait in posidura esta a sa làcana de sa chi diat diventare Repùblica Democràtica Tedesca de unu cantone, e de s'àteru sa Polònia, chi s'agataiat trèmenes torradas a definire segundu is tratativas de is natziones binchidoras. Sa populatzione tedesca, chi fiat majoria de sete sèculos in ie, fiat bogada a fortza e custrinta a si nche retirare a Germània, sa tzitade torrada a populare de polonesos chi pro sa prus parte fiant disterrados de s'Ucraina otzidentale, e su nùmene mudadu a su de oe. + Wrocław: Wrocław (pronuntziadu [ˈvrɔt͡s.waf ]; in islesianu: Wrocłow ; in tedescu: "Breslau") est sa tzitade de bator de sa Polònia a populatzione, cun unos 633.000 bividores, sa de chimbe a subrafache de su territòriu (293 km2), e una de is prus antigas pro fundatzione, chi torrat a su de 9-10 sèculos. Oe est cabulogu de su voivodatu de Bàscia-Islèsia. Posta a su sud de is « montes de is Gatos » (in polonesu: "Kocie Góry", e "Wzgórza Trzebnickie"), a su norti de is Sudetos, sa bidda est atraessada de su frùmene Oder (in polonesu: "Odra"), chi in ie si dividet in unu pore de bratzos, formende 12 ìsulas cullegadas s'una a s'àtera de 120 pontes. Custu fatu balet a Wrokław su nòmingiu de "Venètzia de Polònia". @@ -21541,13 +26481,16 @@ Istòria. Sa tzitade si naraiat Breslau fintzas a su 1945 e fiat territòriu de sa Germània. A s'acabu de sa segunda gherra mundiale subra una populatzione de prus de 200.000 bividores, is tedescos rapresentaiant unos 190.000 e is polonesos petzi unos 17.000. Segundu is acòrdios de Potsdam (acuntèssidos intre Rènniu Aunidu, Istados Unidos e Unione Sovietica) sa regione de s'Islèsia diat èssere tzedida a sa Polònia. Ddi fiat duncas torradu s'antigu nùmene polonesu de Wrocław, totu is bividores tedescos bogados e fiat torrada a populare cun polacos chi in manna parte beniant de is territòrios orientales perdidos, mescamente de sa tzitade oe narada Lviv. + Madeira: Madeira est unu archipèlagu de su Portugallu, cumpostu de s'ìsula omònima e de àteras ìsulas minores. S'agatat in s'otzèanu Atlànticu, a illargu de su Maroco. S'archipèlagu tenet istèrrida de 828 km² e contat populatzione de unos 245.800 bividores. Costìtuit sa regione autònoma de Madeira (in portughesu : Região Autónoma da Madeira) de chi su cabulogu est Funchal. Su clima est sub-tropicale e is paisàgios ispantosos nde faghent logu apretziadu de is turistas. + Funchal: Funchal (pronùntzia in portughesu: ) est sa tzitade majore e su su cabulogu de sa regione autònoma de Madeira, in Portugallu. Funchal, chi est capitale de Madeira de prus de chimbe sèculos, contat unos 111.900 bividores. Su nùmene dependet de su faeddu "funcho" (fenugu) e su suffissu "-al" denotat "unu prantedu de fenugu". + Rijeka: Rijeka (pronuntziadu [rijɛ̌ːka]; in italianu: Fiume; ungheresu: "Fiume", in tedescu: "Pflaum") est una tzitade de unos 128.600 bividores de sa Croàtzia in ue est bidda de tres a populatzione (a fatu de Zagreb e Split). Su portu est su prus importante de s'istadu. S'àrea metropolitana contat populatzione de unos 254.000 residentes. @@ -21557,14 +26500,17 @@ Sa bidda fiat ocupada de Gabriele d'Annunzio in su 1920, pro ite a pustis de sa prima gherra mundiale, "Fiume", comente ddi naraiant tando, non fiat istada tzedida a s'Itàlia impare a s'Ìstria. A su tempus difatis sa majoria de is bividores fiant de etnia italiana (prus de su 65%). Gràtzias a su tratadu de Rapallo intre Jugoslàvia e Itàlia, Fiume fiat pois tzèdida a su Rennu de Itàlia impare a Zadar (tando narada "Zara"). A fatu de sa segunda gherra mundiale però, comente istabilidu in su tratadu de paghe de Parigi, sa tzitade e totu s'Ìstria fiant dadas a sa Jugoslàvia sotzialista e is bividores de etnia italiana custrintos a movere (unos 650 bochidos luegus, a s'acabu de sa gherra). Una parte sola de tres de sa populatzione originale fiat abarrada in ie, e mescamente sa parte de etnia croata. Oe is italianos rapresentant s'1,9% de is bividores, ma sunt reconnotos e tutelados uffitzialmente de s'istadu. + Zadar: Zadar (in italianu: Zara) est una bidda de unos 69.600 bividores de sa Croàtzia, chi s'agatat in su norti de sa Dalmàtzia. Est cabulogu de sa Regione de Zadar. De su 1920 a su 1945 sa bidda est apartenta cun nùmene de "Zara" a s'Itàlia. Fintzas a sa segunda gherra mundiale s'85% de is bividores suos fiant de etnia italiana, totus fuidos cun s'arribu de is partisanos jugoslavos, resissidos nointames a nde degollare unos 150. Est passada uffitzialmente a sa Jugoslàvia in su 1947 e faghet parte de sa Croàtzia de su 1991, annu de s'indipendèntzia. + Ìstria: S'Ìstria (in croatu e in islovenu Istra, in italianu Istria, istriotu Eîstria, in latinu "Histria") est una penìsula de su Mediterràneu, posta in sa parte setentrionale de su mare Adriàticu. Cun subrafache de 2820 km² e populatzione de unos 206.350 bividores, s'Ìstria tenet forma de unu triàngulu chi punnat fache a sud, atacadu a su continente peri s'aba norti-esta. Atualmente sa penìsula est politicamente partzida intre Itàlia, chi possedit sa parte de su golfu de Trieste, s'Islovènia e sa Croàtzia, chi tenet sa prus parte de su territòriu e de is ìsulas chi nde sunt apendìtzios. + Split (tzitade): Split (in italianu Spalato; in dalmàticu Spalatro, in grecu antigu "Ασπάλαθος", Aspálathos), est una tzitade de unos 178.200 bividores de sa Croàtzia, cabulogu de sa regione Split-Dalmàtzia e tzentru printzipale de sa Dalmàtzia. Split est sa segunda bidda majore de sa natzione, sea de obispadu e de universidade. @@ -21577,10 +26523,12 @@ Is italianos fiant de su restu abbaidados che una minetza de is austrìacu-ungheresos, chi incoragiant is croatos a pigare cuscèntzia de s'identidade issoro, a tales chi is infrusadas irredentistas de is italianos no agatarent cumprimentu. Comente chi siat, is italianos ant a pagu a pagu pèrdidu resartu polìticu, a sa nàschida de sa Jugoslàvia totu is iscolas in limba italiana fiant fatas a bellu a bellu serrare e manna parte de issos fiat pois mòvida a manu de Itàlia. A s'acabu de sa segunda gherra mundiale is pagus italianos chi fiant abarrados fiant obligados a disterrare. In die de oe Split contat unos 90 bividores italianos. + Dalmàtzia: Sa Dalmàtzia (in croatu: Dalmacija) est una regione istòrica de sa penisula Balcànica. S'agatat in sa costera esta de su mare Adriàticu, e sighit totu su territòriu a cara de sa costera cun tremenes intranabiles a is Alpes Dinàricas. Sa làcana meridionale est dada de su frùmene Bojana, chi iscerat su Montenegro de s'Albania. Atualmente s'agatat ispartzida intre Croàtzia, chi tenet sa prus parte de su territòriu, su Montenegro e pro tretu meda curtzu sa Bòsnia e Erzegòvina. + Potsdam: Potsdam est una tzitade de unos 159.500 bividores, capitale de su Land de Brandenburg, in Germània. Allàcanat cun sa capitale de istadu Berlin, e est parte de s'àrea metropolitana sua. Potsdam fiat in passadu sa residèntzia de is res de Prùssia e fintzas a su 1918 de s'imperdore de Germània. Sa bidda est inghiriada de lagos e sitos culturales, in particulare su parcu e su palatzu de "Sanssouci", su prus mannu situ patrimòniu de s'UNESCO de sa natzione. @@ -21587,6 +26535,7 @@ In Potsdam at tentu logu sa "Cunferèntzia de Potsdam", in ue is natziones binchidoras si fiant atobiadas pro is chistiones chi pertocaiant is assètios de s'Europa a pustis de sa segunda gherra mundiale. In su sud de sa tzitade s'agatat s'istùdiu tzinematogràficu de Babelsberg, chi fiat meda importante in antis de sa gherra e chi at torradu a tènnere fortuna a pustis de sa ruta de su muru de Berlin. Su Babelsberg est su prus antigu istùdiu de tzinema de su mundu. Potsdam est sede de tres istitutos superiores de educatzione, de s'universidade de Potsdam e de prus de 30 istitutos de chirca. + Prùssia: Sa Prùssia (in tedescu: Preußen) fiat unu rènniu tedescu e un'istadu nàschidu de su Ducadu de Prùssia e de su Margraviadu de Brandenburgu, e postu in sa regione omònima. Sa Prùssia at tentu rolu de primàrgiu in is acuntèssidas chi ant caraterizadu s'istòria de totu sa Germània. Sa capitale fiat Berlin Sa dinastia de is Hohenzollern, chi at dominadu sa Prùssia pro chentinas de annos, est resissida a ammanniare su territòriu gràtzias fintzas a unu esèrtzitu annestradu e organizadu meda rigorosamente. In su 1871, is istados tedescos si sunt aunidos criande s'Impèriu tedescu, a suta de sa ghiadura de sa Prùssia. @@ -21596,9 +26545,11 @@ Is primas cunchistas territoriales torrant a su cungressu de Vienna in ue, a pustis de sa derrota de Napoleone Bonaparte is istados europeos binchidores aiant torradu a trassare sa mapa de su continente. Sa Prùssia bi aiat balangiadu una parte meda istèrrida de sa Germània otzidentale, chi incluiat fintzas sa regione de sa Ruhr, rica de crabone. S'istadu fiat crèschidu meda in presse siat de pesu politicu, siat economicamente, fintzas a si faghere a primìtziu ghiadore de totu sa cunfederatzione tedesca, e de su 1871, de su costituidu Impèriu tedescu. Su rènniu de Prùssia si fiat duncas fatu mannu e potente, impertantu chi sa classe nòbile e is àteras élites suas si identificaiant comomai prus tedescos chi non prussianos. S'acabu de sa prima gherra mundiale, in su 1918, at sinniadu sa fine de su Rènniu de Prùssia. In sa Repùblica de Weimar, sa Prùssia diat pèrdere gasi totu s'importu polìticu e legale. Cun s'acabu de sa segunda gherra mundiale in su 1945, totu sa Prùssia orientale fiat a fines iscontzada de is potèntzias binchidoras e surbida in is territòrios de Polònia e Unione Soviètica. Sende chi is bividores tedescos originales fiant bogados, s'àrea at pèrdidu identidade polìtica e geogràfica. + Mare Adriàticu: Su mare Adriàticu o Adriàticu, (in italianu: "Mare Adriatico"; in serbu e croatu: "Jadransko more" o "Jadran"; "Јадранско море"/"Јадран"; in islovenu: "Jadransko morje"; albanesu: "Deti Adriatik" o "Adriatiku"; in latinu: "Mare Adriaticum"), est unu mare de su mare Mediterràneu chi pigat nòmine de sa bidda italiana de Adria. S'Adriàticu cumprendet totu su lutone de mare chi s'agatat a su norti de su canale de Otranto, e ischirriat sa penìsula Italiana de sa penisula Balcanica. Isciundet Itàlia, Islovènia, Croàtzia, Bòsnia e Erzegòvina, Montenegro e Albania. + Repùblica de Weimar: Su de Repùblica de Weimar (in tedescu: Weimarer Republik ʁe.pu.ˈbliːk ) est su nùmene chi is istòricos ant dadu a s'ordinamentu polìticu chi sa Germània at tentu de su 1918 a su 1933. Sa repùblica fiat proclamada durante sa rivolutzione chi at tentu logu in su 1918, su 9 de santandiria, chi benit duncas a èssere pagus dies a pustis de sa fine de sa prima gherra mundiale, in ue s'impèriu tedescu fiat istadu derrotadu. Sa costitutzione de sa repùblica est istada adotada su 31 de trìulas 1919 e promulgada s'11 de s'austu a sighire. Weimar, sa bidda in ue s'assemblea natzionale costituente di fiat atobiada, diat pois dare nùmene a totu s'impare de su perìodu istòricu, durante chi s'istadu tedescu aiat sighidu a mantènnere nùmene uffitziale de "Reich" (impèriu), paris a sa denominatzione de in antis. @@ -21606,56 +26557,78 @@ S'istòria de sa repùblica est sinniada de tensiones e perricas numerosas. Is istitutziones suas diant funtzionare normalmente fintzas a su 1930, data cando s'ùrtimu guvernu apogiadu de sa majoria parlamentare fiat postu in minoria, agatende·si obligadu a dare dimissiones e duncas fissare eletziones noas. A partire de su cabudanne 1930, si diant sighire guvernos minoritàrios de dereta, apogiados de su presidente de su "Reich", chi diant betire a una polìtica fatuvatu prus autoritària. Cun s'eletzione de Adolf Hitler che cantzelleri, su 30 de ghennàrgiu 1933, is polìticas autoritàrias sighidas in is duos annos cabudianos fiant afortiadas, cunfischende in manera progressiva pòdere polìticu a lùcuru de su NSDAP ("Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei"), cun mudantzia sustantziale e fine "de facto" de sa repùblica. Fiat nàschidu su "Reich de Tres". Sa costitutzione fiat nointames abrogada uffitzialmente isceti a s'acabu de sa segunda gherra mundiale, in su 1945, cando s'amministratzione quadripartzida de is alliados in Germània aiat detzìdidu s'iscontzadura de su "Reich". + Limba islovena: S'islovenu ("slovenski jezik"; "slovenščina", de non cunfùndere cun "slovenčina", faeddu chi ìnditat su nadiu de Islovàchia) est una limba chi apartenit a su grupu de is limbas islavas meridionales. Est limba mama pro unos 1,8 milliones de pessones e faeddadu de unons 2,5 milliones, chi bivent pro sa majoria in Islovènia in ue est limba uffitziale. Àteros istados in ue est limba de minoriu sunt Itàlia (in Friuli-Venetzia Giulia), Austria (in Carìntzia e Istìria), Croàtzia (in Ìstria) e Ungheria (in provìntzia de Vas). S'islovenu est una de is 24 limbas uffitziales de s'Unione Europea. + Limba albanesa: S'albanesu ("shqip" o "gjuha shqipe" [ˈɟuha ˈʃcipɛ) est una limba indo-europea faeddada de unos 7,6 milliones de pessones, mescamente in Albania, Kosovo, Repùblica de Matzedònia e Grèghia, ma fintzas in àteras partes de s'Europa balcànica in ue b'ant minorias albanesas, comente Montenegro e is sa badde de Preševo, in Sèrbia. Comunidades istoricas albanesas s'agatant fintzas in Itàlia meridionale e Ucraina. Su documentu prus antigu in ue sa limba albanesa est amentuada est una cronaca de sa fine de su de 13 sèculos, in Dubrovnik. + Limba prussiana: Su prussianu antigu est una limba bàltica ammortiada chi fiat faeddada in tempus coladu dae is bividores de sa Prùssia antiga (de non cunfùndere cun su prus istèrridu istadu tedescu formadu in tempus afatante), regione chi s'agataiat in s'àrea chi oe est s'Oblast de Kaliningrad, Rùssia. Sa limba est narada prussianu antigu pro da distìnghere de is dialetos tedescos narados "prussianu bàsciu" e "prussianu artu", e de s'agetivu "prussianu" chi faghet riferimentu a s'istadu tedescu de Prùssia. Su prussianu antigu fiat iscritu in alfabetu latinu. Is primos documentos in limba torrant a su de 13 sèculos. In die de oe s'agatant galu pagu cosas iscritas de literadura chi dda impitant. + Alberto Burri: Biografia. Si fit laureadu in mèighina in su 1940 e in sa Segunda Gherra Mundiale fit istadu uffitziale mèigu. Fit istadu leadu presoneri dae sos americanos in Tunisia e fit istadu trasferidu a Hereford (in su Texas), ue aiat comintzadu a pintare. + Jonathan Freeman: Jonathan Freeman (Cleveland, Ohio, 6 de freàrgiu, 1950, est unu còmicu e attore americanu. + Gilbert Gottfried: Gilbert Gottfried (Brooklyn, New York, 28 February, 1955), fit unu còmicu e attore americanu. + Daniel McKeague: Daniel "Dan" McKeague (Hugo, Minnesota, 1974), fit unu còmicu e attore americanu. + Dick Sittig: Richard "Dick" Sittig, fit unu còmicu e attore americanu. + Tate Donovan: Tate Buckley Donovan (Tenafly, New Jersey, 25 de cabidanne, 1963), est unu còmicu e attore americanu. + Susan Egan: Susan Farrell Egan (Seal Beach, California, 18 de friàrgiu, 1970), est una cantadora, baddadora e attora americana. + Rip Torn: Elmore Rual "Rip" Torn, Jr. (Temple, Texas, 6 de firàrgiu, 1931), est unu còmicu e attore americanu. + James Woods: James Howard Woods (Vernal, Utah, 18 de abrile, 1947), est unu còmicu e attore americanu. + Bobcat Goldthwait: Robert Francis "Bobcat" Goldthwait (Syracuse, California, 26 de maju 1962), est unu còmicu e attore americanu. + Matt Frewer: Matthew George "Matt" Frewer (Washington D.C., 4 de ghennàrgiu, 1958), est unu còmicu e attore americanu. + Jim Meskimen: James Ross "Jim" Meskimen (Los Angeles, California, 10 de cabidanne, 1959), est unu còmicu e attore americanu. + Carlos Alazraqui: Carlos Jaime Alazraqui (Yonkers, New York, 20 de trìulas, 1962), est unu còmicu e attore americanu. + Christina Ricci: Christina Ricci (Santa Monica, California, 12 de friàrgiu, 1980), est un'attritza americana. + Carlos Mencia: Ned Arnel Mencía (San Pedro Sula, Honduras, 22 de santugaine, 1967), est unu còmicu e attore americanu. + Jeff Foxworthy: Jeffrey Marshall "Jeff" Foxworthy (Atlanta, Georgia, 6 de cabudanne, 1958), est unu còmicu e attore americanu. + Ashton Kutcher: Christopher Ashton Kutcher (Cedar Rapids, Iowa, 7 de friàrgiu, 1978), est unu còmicu e attore americanu. + Peter Dinklage: Peter Hayden Dinklage (Morristown, New Jersey, 11 de làmpadas, 1969), est unu còmicu e attore americanu. + Nirvana (grupu musicale): Mancari apent publicadu petzi tres albums in sete annos de carriera, is Nirvana rapresentant in s'istòria de su rock modernu unu de is grupos prus influentes. A manu de sa fine de is annos 1980 is Nirvana si fiant fatos logu in s'iscena musicale grunge de Seattle, publichende s'album "Bleach", cun s'eticheta indipendente Sub Pop in su 1989. Su grupu diat isvilupare unu sonu chi s'apoderaiat subra cuntrastos dinàmicos, mescamente intre versos chietos e airados, cun ritrogas poderosas. Passados a s'eticheta major "DGC Records", is Nirvana aiant agatadu sutzessu ispensadu cun su sìngulu "Smells Like Teen Spirit", su primu seberadu de su segundu album "Nevermind" (1991). @@ -21663,6 +26636,7 @@ In resposta a custu, s'album de tres, "In Utero" (1993), diat èssere de fatura prus ispurtidosa, pagu adatu a is massas, marranadore duncas pro su pùblicu de ascurtadores. Non aiat fatu difatis bèndidas cumparàbiles a su cabudianu "Nevermind", ma galu un'àteru sutzessu cummertziale, aclamadu de sa crìtica. S'istòria de is Nirvana at tentu fine cun sa morte de Kurt Cobain in su 1994. Sunt istados medas is bèssidas pòstumas a sa morte sua, ghiadas de Novoselic, Dave Grohl e sa fiuda de Cobain, Courtney Love. Su grupu at bèndidu in totu sa carriera fintzas a oe prus de 25 milliones de albums isceti in Istados Unidos e prus de 75 milliones in su restu de su mundu. Is Nirvana sunt intrados in sa "Hall of Fame" de su Rock and Roll in su 2014, a su primu annu de eleghibilidade. + Ingènneru X: Sa de Ingènneru X est una locutzione impitada in su mundu otzidentale pro inditare is chi sunt nàschidos aprossimadamente intre su 1960 e su 1980 e chi sighit s'inzènneru de su "baby boom". Is tremenes demogràficos pretzisos de s'ingènneru X non sunt dessinidos bene in beridade, e mudant fatuvatu segundu de chie usat su faeddu, e de su cuntestu. Su faeddu est impitadu in demografia, in is sièntzias sotziales e in su marketing, mancari siat prus comunu in sa cultura populare. @@ -21669,25 +26643,31 @@ S'influèntzia de custu ingènneru in sa cultura pop at tentu inghitzu in is annos 80 de su sèculu de 20, cun efetu màssimu in is annos 90. Istoricamente s'ingènneru X est acollocadu in su periodu de trasida intre fine de su colonialismu, s'isciarrocu de su muru de Berlin e s'acabu de sa gherra frida. Àtera carateristica chi pertocat cust'ingènneru est s'imminorigamentu de is nàschidas (intre 1964 e 1979), a fatu de su baby boom acuntèssidu intre 1946 e 1963. S'ingènneru X est su de is fìgios issoro: unu "ingènneru invisìbile", de pagu contu, in ue su tìtulu de "X" rapresentat sa farta de identidade sotziale definida. + Aberdeen (Washington): Aberdeen est una bidda de unos 16.150 bividores de Istados Unidos de Amèrica, chi s'agatat in s'istadu de Washington, in sa "contea de Grays". Est sa bidda nadia de su cantadore de su grupu musicale grunge Nirvana, Kurt Cobain. + Carìntzia: Sa Carìntzia (in tedescu: Kärnten [ˈkɛɐ̯ntn̩], in islovenu: Koroška, in croatu: Koruška, in italianu: Carinzia, in ungheresu: Karintia) est s'istadu (o Land) prus meridionale de s'Àustria. Sa capitale est Klagenfurt e sa limba printzipale su tedescu, ma in su sud s'agatant minorios islovenos (unos 15.000-40.000 pessones). Sa Carìntzia tenet istèrrida de 9,538.01 km2 e populatzione de unos 558.300 bividores. Est posta in is Alpes e allàcanat in s'uestu cun sa parte orientale de su Tirolu, in su norti cun su land de Salzburg, in su norti-estu cun s'Istìria e in su sud cun Islovènia e Itàlia. S'economia de sa Carìntzia s'apoderat mescamente subra turismu, eletrònica, ingegneria, risursas forestales e massaria. + Klagenfurt: Klagenfurt am Wörthersee (in islovenu: "Celovec") est una bidda de unos 96.640 bividores de s'Àustria, capitale de su land de Carìntzia. Klagenfurt est sa de ses tzitades majores de sa natzione. Est sede de obispadu e de univerisade. + Istìria: S'Istìria (in tedescu: Steiermark [ˈʃtaɪ.ɐmaʁk], in islovenu e croatu: "Štajerska", in ungheresu: "Stájerország") est unu istadu o Bundesland postu in su sud-estu de s'Àustria. Sa capitale est Graz, sa limba su tedescu, ma s'agatat fintzas unu minoriu islovenu (unas 4250 pessones). S'Istìria contat populatzione de unos 1.210.700 bividores e cun istèrrida de 16,401.04 km2 est su segundu land prus mannu de sa natzione. Allàcanat in s'uestu cun su Land de Salzburg, in su norti cun is land de Arta Àustria e Bàscia Àustria, in s'estu cun su de Burgenland, in su sud cun sa Carìntzia e cun s'Islovènia. + Graz: Graz, cabudianamente connota che Gratz, est sa segunda tzitade de s'Àustria a fatu de Vienna e sa capitale de s'istadu federadu de Istìria. Sa bidda contat populatzione de unos 303.700 bividores e una àrea urbana de unos 600.000 residentes. Graz est una tzitade cun traditzione antiga istudentesca: cun ses universidades contat prus de 44.000 istudiantes. Su tzentru antigu est unu de is mègius cunserbados de totu s'Europa tzentrale. Politicamente e culturalmente, Graz est istada pro sèculos prus importante chi non Ljubljana pro is islovenos e galu abarrat influente. De su 1999, est patrimòniu de s'UNESCO. In su 2003 est istada capitale europea de sa cultura. + Frantziscu Masala: Frantzìscu Màsala, nadu péri Ciccìttu in Logudoro (Nughedu Santu Nigola, 17 de Cabidanne de su 1916 - Casteddu, 23 de bennàlzu de su 2007) est istadu unu poete, iscritore e saggista sardu, istudiosu e amantiosu de limba e cultura sarda. Bida. @@ -21698,16 +26678,21 @@ Dae s'iscrittu suo prus connoschidu, "Quelli dalle labbra bianche", in su 1999 an fattu su film "Sos Laribiancos - I dimenticati", direttu dae Pietro Livi cun sos attores Lucio Salis, Sandro Ghiani e Alessandro Partexano. De su 2008 est imbètzes su filmeddu in curtzu de animatzione "Dopo trent'anni prima", chi su fumettista Silvio Camboni at fattu pighende ispiratzione a su contu "Apologo dell'uomo bue e dell'uomo cacciavite", in ue Masala ponet sa Sardigna de unu tempus (cussa rurale, de campagna) contra cussa de sos tempos suos e de como (tottu industriale). Masala, pronuntziende paraulas profeticas, fit criticu meda a su modellu de industria sarda, tottu fatta dae istranzos e chi no aìat lassàdu nudda atteru chi disacattu ambientale e disoccupados alienados dae terra issoro. Giulio Angioni ponet Frantziscu Masala, impare a Antonino Mura Ena e Benvenuto Lobina, tra sos prus mannos poetas sardos, e non petzi in sardu, de tottu su Noighèntos. In ammentu suo s'assotziu culturale "Arcipelago" at fundadu in su 2008, cun s'azudu de sa Provìntzia de Casteddu, su Premiu "Francesco Masala" pro su teatru. + Burgenland: S'istadu federadu de Burgenland (in croatu: "Gradišće", in ungheresu "Őrvidék, "in islovenu "Gradiščanska") est su Bundesland prus orientale de s'Àustria. Est su prus aparisadu de sa natzione e su chi est istadu istituidu in tempus prus reghente: in su 1921, comente is germanòfonos locales aiant detzìdidu de abrarrare a s'Àustria in logu de s'Ungheria (de chi su Burgenland fiat fintzas a tando parte). Sa capitale est Eisenstadt. Su Burgenland tenet istèrrida de 3961,80 km² e populatzione de unos 286.120 bividores. Allàcanat in s'uestu cun sa Bàscia Àustria e s'Istìria, in s'estu cun s'Ungheria, in su norti cun s'Islovàchia e in su suc cun s'Islovènia. + Eisenstadt: Eisenstadt (in ungheresu: "Kismarton", in croatu: "Željezno") est una bidda de unos 13.170 bividores, capitale de su Bundesland austrìacu de Burgenland. + Bàscia Àustria: Sa Bàscia Àustria(in tedescu Niederösterreich) est unu istadu federadu de s'Àustria. Sa capitale est Sankt Pölten. Cun istèrrida de 19 177,78 km² e populatzione de unos 1.617.460 bividores est su Bundesalnd prus mannu e su segundu prus populadu de totu sa natzione. Allàcanat in su sud cun is àteros istados austrìacos de Arta Àustria, Istìria e Burgenland e cun is natziones europeas de Repùblica Ceca in su norti e Islovàchia in s'estu. Non prus, inghiriat s'istadu federadu de Vienna, de chi est ischirriadu de su 1922. + Sankt Pölten: Sankt Pölten est una bidda de unos 52.350 bividores, capitale de s'istadu federadu austrìacu de Bàscia Àustria, in ue est fintzas su tzentru majore. + Istados federados de s'Àustria: S'Àustria est una repùblica federale formada de noe istados, connotos in tedescu cun nùmene de "Länder" (a su singulare "Land"), chi traduidu cheret nàrrere prus de pretzisu "paisu" o fintzas "provìntzia". Su faeddu Bundesland (literalmente "paisu federadu") est fatuvatu impitadu pro istrantzire onni ambiguidade. In sa costitutzione austriaca s'agatat s'unu e s'àteru faeddu. @@ -21714,21 +26699,26 @@ Chimbe de is noe istados s'agataiant giai de s'Edade de Mesu a suta de carchi forma; benint a èssere: sa Bàscia Àustria, sa Carìntzia, s'Istìria, su Tirol, e Slazburg. Geografia. Is noe istados (Bundesländer) de s'Àustria, allistados segundu sa denominatzione tedesca, sunt: + Innsbruck: Innsbruck est una tzitade de unos 121.330 bividores de s'Àustria capitale de su Bundesland de Tirol. S'agatat in s'uestu de sa natzione, in una badde in mesu a is Alpes. Su nùmene benit de su frùmene Inn e de su faeddu "Brücke" (in tedescu: ponte), e cheret dunas nàrrere "ponte subra s'Inn". Est sa de chimbe biddas in Àustria a populatzione, a fatu de Vienna, Graz, Linz e Salzburg. S'àrea urbana contat unos 300.000 residentes. + Salzburg: Salzburg (in bavaresu "Sòizburg" / "Såizburg"; literalmente « casteddu de sale ») est una tzitade de unos 150.000 bividores, capitale de su Land de Salzburg, in s'Àustria tzentru-otzidentale. Est sa bidda prus manna in s'istadu federadu. Posta a sa frontera cun sa Germània, Salzburg est famada pro èssere sa bidda nadia de Mozart. Su nùmene dependet de su fatu chi su sale (tedescu Salz: sale, e Burg: casteddu) est su prodotu de cummèrtziu subra chi sa bidda at fatu fortuna. Su tzentru antigu est patrimòniu de s'UNESCO. + Bregenz: Bregenz est una bidda de unos 27.950 bividores de s'Àustria, in ue est capitale de su Land de Vorarlberg. Posta in s'oru de su lagu de Konstanz, Bregenz est famada mescamente pro su "Bregenzer Festspiele", unu festival istiu de mùsica, caraterizadu pro su fatu ca su palcu subra s'abba de su lagu, in ue una òpera diferente est rapresentada onni duos annos. Àteras atraidas sunt sa Turre de Martinu, sa Crèsia de su Cabone sa Domo de s'Arte, su palatzu de is Postas e sa passilada in s'oru de su lagu. + L'Unione Sarda: S' Unione Sarda est su prus anticu e ispartu fozu de paperi sardu chi bi essit oe puru: lu an fundadu in su 1889 e est istadu su primu in tottu Europa a si fàgher unu zassu Internet, in ue si podet bìder sa prima pazina de su giornale cun calicunu argumentu in prus, dae su 31 de trìulas de su 1994. Editore de su paperi est istadu Nicola Grauso. + Salzburg (Land): Su Land de Salzburg est unu de is noe istados federados de s'Àustria. Sa capitale est Salzburg. Geografia. @@ -21736,14 +26726,18 @@ S'agatat atraessadu de is Alpes orientales e tzentrales e in s'estu de is montes de Dachstein e de is Alpes de Berchtesgaden. Su frùmene Salzach dd'atraessat in antis de si ghetare in s'Inn. Istòria. Sa colonizazione de su Salzburg torrat a tempos preistòricos. Su nùmene antigu est de origine cèltica: "Iuvavum". Subra is ruinas de sa Iuvavum romana fiant pesados monastèrios in su 690. In su 798 custos fiant fatos archidiòtzesi. + Matthew J. Munn: Matthew James Munn (1981), est unu còmicu e attore americanu. + Assandira: Assandira est unu romanzu de Giuliu Angioni, pubblicau in su 2004 in is editzionis Sellerio. Su contu. Costantinu Saru pastori sardu bécciu pensionau si lassat cumbinci amalaolla de fillu suu e de sa nura sua danesa a si ponnir a fair un'agriturismu (nomenau "Assandira") in su chi est istétiu s'accorru cosa sua e pois abandonau. S'impresa iat a deppir essir a fai bivir a òspitis de Nordeuropa un'esperiéntzia de su pastorìu sardu de atrus tempus. Costantinu Saru iat a deppir essi su chi garantit sa genuinidadi de s'impresa. E totu andat beni, a Costantinu puru infinis. Ma una di' calincunu o sa mala sorti ponit fogu a s'agriturismu Assandira e provocat sa morti de su fillu de Costantinu e de su fillu no nàsciu de sa nura sua prìngia manna de fecundatzioni assistida. Ananti a sa giustìtzia Costantinu s'indi pigat is curpas, poita ca is cosas no ddi praxìant prus cumenti si fùant postas in s'agriturismu e in sa famìlia. De siguru su bécciu fut giai torrau de diora a s'idea sua chi sa cosa fessit totu unu teatru pagu séru de fai torrai a pillu cosas acabbadas e lassadas, e issu de essir unu pastori po turistas. + Michael Copper: Michael Kittrell (Grayson, Georgia, 1993), est unu còmicu e attore americanu. + Cornwall: Cornwall (/ˈkɔːnwɔːl/ o /ˈkɔːnwəl/; in còrnicu: Kernow, in gallesu: Cernyw, [ˈkɛrnəu) est una contea tzerimoniale inglesa, in su Rènniu Aunidu. Est una penìsula chi faghet làcanas cun su mare cèlticu in su norti, cun su canale de sa Màniga in su sud e cun sa contea de Devon in s'estu. Cornwall est su territòriu prus meridionale e otzidentale de s'ìsula de Britànnia Manna. Tenet istèrrida de 3563 km² e populatzione de unos 536.000 bividores. Su tzentru amministrativu est Truro, sa bidda majore est Saint Austell. @@ -21752,70 +26746,88 @@ Istoricamente s'economia de sa Cornwall s'est apoderada subra is minas de istàngiu, chi at sighidu a crèschere impare a sa bogadura de su ràmine fintzas a su de 19 sèculos, de in ue indùstria estrativa a pèrdidu importu, cun acabu in su 1990. In paris tempus s'est isvilupada sa bogadura de s'arghidda. Traditzionalmente sa pisca (mescamente de sadrinas), sa produtzione de casu e sa massaria (mescamente birduras) fiant is àteros setores econòmicos printzipales. Is colligamentos cun is ferrovias ant permìtidu s'isviplupu de su turismu in su de 20 sèculos, ma s'economia est nointames ruta in crisi cun sa serrada de is minas e de is indùstrias de pische. Sa Cornwall est sa terra de su pòpulu còrnicu, reconnotu che una de is natziones cèlticas, cun idenitidade culturale peculiare a s'istòria de sa regione. Un die de oe su movimentu natzionalista est chirchende de otònnere autonomia majore de su guvernu tzentrale, in forma de una assemblea legislativa devòlvida. Su 24 de abrile de su 2014 est istadu decraradu chi a su pòpulu còrnicu at a èssere dadu istatutu de minoria, suta sa cunventzione pro s'aguardu de is minorias natzionales. + Truro: Truro (ˈtrʊəroʊ; in cornicu: Truru) est una bidda de unos 20.920 bividores de s'Inghilterra, in su Rènniu Aunidu. Est su cabulogu amministrativu de sa Cornwall. Truro s'est isvilupada in su de 12 sèculos, a giru de unu casteddu chi non s'agatat prus, fatu pesare in pitzu a unu montigru suta su re Erricu II. Intre sèculos de de 18 e de 19 Truro fiat unu de is tzentros industriales prus importantes de Inghilterra, de chi oe no abarrat rasta peruna. Oe Truro est nòdida in Britànnia Manna pro is prajas e pro su surf. + Istàngiu (elementu chìmicu): S'istàngiu est unu elementu chimicu de sa taula periòdica chi tenet nùmeru atòmicu de 50 e sìmbulu de Sn. Est unu metallu de post-transitzione non fàtzile a ossidare in s'ària, chi poderat a sa corrosione, impitadu duncas in medas legas pro ammuntare àteros metallos prus delicados. S'istàngiu podet èssere bogadu mescamente de sa cassiterite e de s'istannite. + Ràmine: Su ràmine est s'elementu chìmicu de nùmeru atòmicu 20 e cun sìmbulu de Cu. Est dàbile chi siat su metallu chi s'inzènneru umanu impitat de prus tempus: sunt istados agatodas ainas de ràmine datadas a su 8.700 i.C. Su nòmine sardu dependet de su latinu chistionadu "aramen", chi benit de su faeddu "aes", cun signìficu de "ràmine" o "bronzu", cunserbadu fintzas in àteras limbas indoeuropeas. Is romanos no isceraiant su ramine de sa lega chi oteniant ammesturende·ddu cun s'istàngiu. Prus a tàrdiu su nòmine est istadu mudadu cun su faeddu "cuprum", de chi benit su sìmbulu chìmicu de s'elementu. In època romana sa prus parte de su ràmine fiat bogada in s'ìsula de Cipro. + Ìsula de Man: S'ìsula de Man (/ˈmæn/; in mannesu: Ellan Vannin ˈvanɪn), connota fintzas cun nùmene de "Mann" (in mannesu: Mannin, IPA: ), est una dipendèntzia britànnica auto-guvernada, chi s'agatat in su mare de Irlanda, intre sa Britànnia Manna e s'Irlànda. Sa capitale est Douglas. Su cabu de istadu est su soberanu britànnicu, chi mantenet tìtulu de "Sennore de Mann". S'ìsula est amministrada de unu guvernadore, ma is affàrios èsteros e sa defensa sunt suta responsabilidade de su guvernu britànnicu. Tenet istèrrida de 572 km2 e populatzione de unos 84.500 bividores. S'ìsula de Man est istada populada de s'òmine de in antis de su 6.500 i.C. Est una de is ses natziones cèlticas. + Alberta: S'Alberta est una provìntzia de su Cànada otzidentale, istituida su 1 de cabudanne 1905. Sa capitale est Edmonton, sa tzitade majore Calgary, sa limba uffitziale s'inglesu. Tenet istèrrida totale de 661,848 km² e populatzione de unos 3.645.257 biviodores. Est una de is sola duas provìntzias canadesas chentza de bessida a su mare (s'àtera est su Saskatchewan). Allàcanat in su norti cun is Territòrios de su Norti-Uestu, in s'uestu cun sa Colùmbia Britànnica, in s'estu cun Saskatchewan e in su sud cun s'istadu USA de Montana. S'economia de s'Alberta est una de is prus fortes de sa natzione e su rèdditu peròmine su prus artu de totus is provìntzias, e de su 61% prus artu de sa mèdia natzionale. + Calgary: Calgary est una tzitade de unos 1.096.840 bividores de su Cànada, chi s'agatat in sa provìntzia de s'Alberta. Est posta in s'acosidu intre is frùmenes Bow e Elbow in su sud de sa provìntzia, in s'aàrea de is praterias. S'economia de Calgari s'apoderat subra s'energia e is serbìtzios finantziàrios, televisione, is trasportos, sa tecnologia, su manìgiu, s'indùstria aerospatziale e su turismu. In su 1988 est istada sa prima tzitade canadesa a acasagiare is giogos olìmpicos de ierru. Calgary tenet àrea metropolitana de unos 1.214.900 residentes. + Tirol (Àustria): Su Tirol est unu istadu federale de s'Àustria otzidentale. Sa capitale est Innsbruck. Est formadu de totu sa parte austriaca de sa regione istòrica de su Tirol, chi est intames formada fintzas de sa parte meridionale, su Südtirol, de su 1919 parte de s'Itàlia, in sa regione Trentino-Südtirol. Su Tirol tenet istèrrida de 12.683,85 km² e popultazione de unos 714.500 bividores. Allàcanat in s'uestu cun s'istadu aurtriacu de Voralberg, in s'uestu cun is de Salzburg e Carìntzia, in su norti cun sa Baviera (Germània), in su sud cun s'Italia. + 2015: Su 2015 ("MMXV" in numeros romanos) est un'annu de su seculu de XXI cumintzàu in sa dìe de jobia. + Referendum consultivu sardu de su 2011: Su referendum consultivu sardu de su 2011 est istadu unu referendum rezonale de tipu consultivu chi at tentu logu in Sardigna in sas dies de su 15 e 16 maju de su 2011. Su referendum lu aìat propostu Sardigna Natzione Indipendentzia, pro dare modu a sos sardos de si esprìmer a pizu de sa possibilidade de fraigare in s'isula tzentrales elettronucleares o a bi allogare iscorias nucleares, cun su Decretu n.1 de su 30 de bennalzu de su 2011. Su quorum si lompìat cun su 33% de sos tzittadinos sardos chi bolìat sa leze rezonale n.20 de su 1957. Sa dimanda posta a referendum fit: Sa dimanda in su referendum sardu nche ponìat in mesu péri sas iscorias, a differentzia de cussu abrogativu italianu chi at tentu logu unu mese a pùstis in sas dies de su 12 e 13 de làmpadas, chi imbètzes arresonaìat de su fraigamentu de tzentrales elettronucleares ebbìa. Su referendum rezonale lu at amparadu sa zunta rezonale, chi tando nde fit a cabu Ugo Cappellacci, accorpende sas eletziones amministrativas. Custu referendum tenìat solu balore consultivu, non cumpromittende nen su gubernu sardu nen cussu de s'istadu italianu: punnaìat a esser unu messazu politicu, bida sa partetzipadura populare a su referendum e su chi nde est resurtadu dae in ìe. + Funayūrei: Funayūrei sun, sicundu sa mitologìa giapponesa, una zenìa mala de pantàsima ("yūrei") chi fit in mare, pedìnde a sa zente una trudda giapponesa particulare ("hishaku"). Nànchi s'ispiritu malu ("onryō") de su mortu in mare, prenu de fele contra su mundu, si serbìat propriu de custa trudda pro prenare sa nave o barchitta de abba marina pro la facher affundare e nde mandare a modde tottu sos chi bi fin, affocandelos a issos puru. Unu esempiu, bastante fentomadu in su folklore giapponesu, de Funayūrei si podet agattare in su contu de Hoichi su Chene-oricras. + Onryō: In su folklore giapponesu, si narat chi sos ispiritos, in isettu de sìche andare a s'atteru mundu istande ind un'ispètzie de Purgatoriu, si poden facher influentziàre dae sentidos comente fele, tribulatzione, zelosìa e gai sichinde, e poden torrare a su mundu de sa zente in bìda pro la pessichìre. Custa zenìa de pantasima si connoschet chin su lùmen de onryō. + Yūrei: Yūrei est sa paragula chi, in sa curtura giapponesa, istat pro pantasima. Comente a sos fradiles otzidentales suos, fintzas su pantasima giapponesu tenet medas variedades, e.g. Ubume, mortu a puntu de dare bida a una criadura, o Zashiki-warashi, su poltergeist giapponesu. Caratteres tipicos. Su pantasima giapponesu est fentomadu pro custas caratteristicas (unu pacu a cumone chin sas categorias otzidentales): + Goryō: Sos Goryō sun, in su folklore giapponesu, sos ispiritos vengativos de zente morta comente martire. Una caratteristica de custos pantasimas est chi s'ispiritu issoro, fintzas a cando est fattu a deus / "kami" (chin su lùmen de "hitogami") e si onorat diosandelu, azuat a sa zente de locu suo imbetzes de li nochere. Cando non si diosat, tando torrat a si prenare de fele pro sos vivos e si fachet intendere chin abbolottu. Si pessàbat chi sos Goryō si manifestaban cando bi aìat una epidemia, disaccatos naturales, babbauzos chi si mandicaban tottu sas prantas e gai sichinde. Sa credentzia pro custos pantasimas bi est dae su periodu Heian (794-1185 DC). A primu, sos Goryō fin petzi aristocraticos; su fele de custos ispiritos si esprimìat contra tottus sos chi lis fin a curtzu, non petzi sos chi lis aìan fattu male in bida. Tando, si diosaban in su locu in ube sìnche fin mortos, in sa punna de lis dare pasu e los appachiare: custu nche at fattu naschire su avvesu de ponnere preides a bardia in trettu de muntagna pro nche catzare sos ispiritos malos e protezere sos vivos dae sos mortos. Sa definitzione, a pustis, est bènnia a cumprendere fintzas sos chi non fin aristocraticos, ma tuttos sos chi sìnche fin mortos male pro more de una traittoria o inzustissia sotziale. S'esempiu prus fentomadu de custa zenìa de pantasima est "Tenjin" ("天神"), su kami de sa curtura e de su disaccatu naturale. Sugawara no Michizane est istau unu istudiosu e poete chi at fattu istrada in su gubernu giapponesu, beninde a essere un'artu uffitziale in su seculu tardu de Nove. A su cumintzu de su seculu de Deche, Michizane fit ruttu in disgrassia pro more de una trassa chi aìat ordizàu unu inimicu suo de sa potente familia Fujiwara. Che lu aìan bocau dae su postu in ube fit e sìnche fit mortu in disterru, in su 903 DC. Belle a pustis, Kyoto aìat depiu parare fronte a una temporada, chi at causau focos e alluviones peri tottu sa tzittade: sìnche fin mortos peri medas in sa familia Fujiwara. Sicundu a su gubernu giapponesu, bi aìat àppiu troppu coincidentzias, chi si credìan opera de s'ispiritu de Michizane. S'imperadore, tando, aìat dau su cumandu de iscantzellare s'ordine de esìliu, in prus de dare a Sugawara no Michizane tottus sos postos de manera postuma. Su gubernu lu aìat fattu deus e fravicàu unu tempiu (chin lùmen "Tenman-gū") in onore suo. + Pantasima: Su pantàsima o pantàsma (dae su grecu "φάντασμα", phàntasma) est un'essere folkloricu propriu de contos e paristòrias. Est una presentzia chene corpus, chi a s'ispissu tenet calicunu elementu inchietante (chene conca, ancas o pedes, e gai sichinde). Sos elementos inchietantes non si firman inoche, ma sichin fintzas chin atteros comente s'ora (a su solitu a de notte), su locu (campusantu), etz. Su faveddu "pantasima" benit dae su grecu anticu "φάντασμα", chi benit dae su verbu "φαντάζω" (phantàzo, "ammustrare": dae sa radìchina "φαν"-, chi esprimit sa bidea de su "cumpàrrer" e de su "pònner in mustra") tenìat su sinzìficu de "cumparta" e petzi chin su tempus at picàu cussu suprannaturale pro indittare sa cumparta de unu mortu. Su pantasima est una fregura chi torrat a cumpàrrer in sa traditzione populare (folklore) e literaria de belle tottus sas tziviltades. In sa traditzione orientale e in cussa greca e romana, sa cumparta de pantasimas non si assotziat a su sentidu de timoria. Su pantasima est unu pessonazu tipicu de sa litteradura fantastica e de s'orrore. Unu esempiu fentomadu si podet acattare in s'Amletu de William Shakespeare. In sos contos goticos e horror, su pantasima istat a s'ispissu in casteddos e domos betzas. In medas contos pro pitzinnos, su pantasima podet tènner unu rolu positivu. + Ubume: Ubume ("産女"), una casta de "yokai" o "bakemono" (pantasimas giapponesos) sun sos ispiritos de feminas chi sìnche sun mortas a puntu de parturire, o mortas chene attendere a pitzinnu issoro. Ubume est una fregura classica de su folklore giapponesu, chi bolet sas feminas a mantènner su deper issoro pro sas criaduras, e bi nde at paritzos de contos a pizu de custu pantasima. Si bestin in kimono biancu e tenen pilos longos, chene firmalliu perunu. In carchi contu, s'ubume dìat comporare durches e atteru mandicu a fizu suo chin dinare chi, a pustis, mudat a foza sicca. In atteros contos, s'ubume dìat chircare de attragher a un'omine in bida, e a lu ghiare cara a su pitzinnu, de manera chi sa sotziedade nde podat tenner contu e su pantasima podat pasare in pache. In atteros contos galu, s'ubume tenet chin secus sa criadura nàschia de pac'ora, chi chircat de dare a unu passante comente una prova. Si su passante atzettat su pitzinnu, tottu ind un'iscutta pesat semper de prus fintzas a cando faticat a lu mantènner in bratzu. Si bi la fachet, s'ubume li dimandat itte disizat e a su solitu lu premiat chind unu podere suprannaturale. Atteramente, sa criadura diventat unu dimoniu e at a uchidere sa pessone, chind unu mossicu chi li secat sa gannighina a gula. + Ikiryō: Ikiryō ("生霊"), chi a sa littera bolet narrere "ispiritu in bida", est su faveddu impreàu in su folklore giapponesu pro indittare sa cumparta de una pessone in bida ischirriàda in duos (corpus a un'ala e s'anima a un'attera), supratottu ca tenet fele contra a calicunu. In su mentras chi s'ispiritu est attesu dae su corpus, si credet chi su "pantasima" facat dannu a sa pessone menispretziada. Cantu prus a longu su fele abbarrat, cantu prus s'Ikiryō est foras de su corpus: cantu prus a longu s'ispiritu non torrat a intro de su corpus, tantu prus debile su corpus diventat, fintzas a causare sa morte de sa pessone ischirriada. No est su matessi, ma in sa credentzia si podent acattare assimizos chin su tedescu "doppelgänger". + Latùmene: Su latùmene est unu produtu pischencu tìpigu sardu e sitzilianu, impreadu in sa coghina logale. Est istadu recunnotu ufissiarmente e intradu a sa lista de sos produtos agroalimentàrios tradissionales italianos (P.A.T.) dae su Ministèriu de sas Polìtigas Agrìculas, Alimentàrias e Padentales (Mipaap). Isse si lograt dae sa traballadura de sa bussa de sa sèmena de sos isemprales masculinos de sa tunnina o de s'eritola. In Sardinna s'agatat mescamente in sa costera ponentesa de su Cabu de Zosso (Caraluforte est cunnotu in manera ispetziale pro su latùmene suo), cando ch'in Sitzìlia est tìpigu prus chi totu de sas zonas de Tràbani, Palermu e Siragusa. Est su tantu masculinu de sa butàriga, dae sa cale si diferèntziat pro su colore, chi est rosa carrencu, cando chi sa butàriga est in colore de arantzu. Est un'amaniadura rara e de arta gastronomia. Podet esser impreadu pro cunfetare macarrones o insaladas, o tando si podet cunsumire deretamente frissu. In sa coghina trabaniesa s'utilizat finas suta de sale. + Terranova e Labrador: Su Terranova e Labrador (in inglesu: Newfoundland and Labrador (/n(j)uːfənˈlænd ænd ˈlæbrədɔr/, in frantzesu: Terre-Neuve-et-Labrador) est sa provìntzia prus orientale de su Cànada. Postu in sa regione atlàntica, est formadu de s'ìsula de Terranova e de sa parte norti-orientale de su territòriu continentale de Labrador. Sa capitale est Saint John's. Est sa provìntzia linguisticamente prus omogènea, sende chi unu 97,6% de is residentes tenet s'inglesu che limba mama. @@ -21822,22 +26834,27 @@ Sa provìntzia tenet istèrrida de 405.212 km² e populatzione de unos 526.700 bividores, de chi unu 92% bivet in s'ìsula de Terranova (mescamente in sa penìsula de Avalon) e is àteras minores chi dd'istant a inghìriu. Su 40% de totu sa populatzione istat in sa capitale e in s'àrea metropolitana sua. Su Terranova e Labrador est istadu in tempus andadu colònia de su Rènniu Aunidu e fatu provìntzia canadesa su 31 de maju 1949, cun nùmene de "Terranova", mudadu in su de oe su 6 de nadale 2001. Istoricamente, in Terranova s'agataiant fintzas bariedades particulares de frantzesu e irlandesu, e aici puru s'estinta limba beothuk. In su Labrador sunt faeddados dialetos inuktitut. + Terranova: Terranova (in inglesu: Newfoundland; in frantzesu: Terre-Neuve; in micmac: "Ktaqamk"; in gaèlicu: "Talamh en Eisc") est una ìsula manna chi s'agatat a illargu de sa costera atlàntica de s'Amèrica de su Norti. Est parte de su territòriu de sa provìntzia canadesa de Terranova e Labrador. Sa capitale de sa provìntzia, Saint John's, s'agatat in su cabu estu de s'ìsula, chi est fintzas su puntu prus orientale de su Nordamèrica. A su sud de Terranova s'agatat su territòriu frantzesu de Saint Pierre e Miquelon. Is primos europeos chi bi siant lòmpidos sunt istados is Vichingos a cara de s'annu 1000. Sa prima colònia britànnica torrat a su 1497. + Saint John's (Terranova e Labrador): Saint John's (in frantzesu: Saint-Jean de Terre-Neuve pro dd'iscerare de sa bidda omònima de su Nou Brunswick, incurtzadu in Saint-Jean) est una tzitade de unos 100.600 bividores de su Cànada, capitale de sa provìntzia de Terranova e Labrador. Sa bidda s'agatat in s'ìsula de Terranova. Cun s'àrea urbana lòmpet a populatzione addopiada. + Fogu de campusantu: Su fogu de campusantu (connoschidu fintzas cun atteros nòmines peri tottu sa Sardigna, comente Ziròne in Logudoro, focu de sas animas in su trettu de Nugoro e fogu de Sant'Elmu in Campidanu) sun frammigheddas de colore turchinu chi si manifestan a libellu de su terrinu in tzertos logos, comente appuntu sos campusantos, ma fintzas padules e istànios. Su periodu menzus pro los bìder est a tardu, in sas dies de su mese de Austu. Si trattat de frammigheddas chi benin dae su brujamentu de metanu e fosfanu, dèbidu a su pudrìmine de restos organicos. Sos contos a pizu de sos fogos de campusantu sun paritzos. In s'antigòriu, si naraìat chi fin sa proa de s'esistentzia de s'anima in intro de su corpus. Calicuna populatzione nordica, imbètzes, creìat chi a los sighire si podìat agattare su propriu destinu. + Hitodama: In su folklore giapponesu, hitodama ("人魂" "anima umana" o "人玉" "botza umana") sun sas animas de sa zente morta de pag'ora in sa forma de una frammighedda. Issas si manifestan ind una botza de colore turchinu o birde cund una coa longa, e si creet chi apan orìzine dae gas chi si artziat dae tumbas e losas umanas. Credentzia bolet chi cumpàrzan a curtzu de una persone a puntu de sìche mòrrer, cando s'anima lassat su corpus. Sos "hitodama" si abbàidan a su solitu a curtzu de campusantos e buscos a tempus de istiu, su tempus creitu "traditzionale" pro sa cumparta de pantasimas e ispiritos suprannaturales in Giappone. Su "hitodama" podet esser un'ispiritu malu o indifferente a s'omine vivu: a bìas, dìat poder iscumpàrrer o sìnche rùer a terra cando sa zente lu bìdet; atteras bìas, dìan poder ghìare a unu biazadore in logos ispèrdidos pro los fagher perdere. Si naran péri "onibi" ("鬼火" "dimòniu de fogu"). Sos "hitodama" si poden pònner a pare, chene duda peruna, cun sos fogos de campusantu otzidentales. + Tempus: Tempus est una cumpositzioni poètica in sardu campidanesu scritta de Giuliu Angioni e pubblicada in su 2008 in is editzionis Cuec. "Tempus" tratat in versus sardus (e poi italianus puru) de un'òmini bécciu de Fraus chi torrat agoa cun is arregordus suus e ddus ponit in sa storia sarda e mundiali de su Noixentus. @@ -21844,8 +26861,10 @@ In su 2012 est esssida un'editzoini in audiolibru ainca ligit in sardu s'autori etotu: "Giulio Angioni legge Tempus" (Cuec) Liòngius esternus. Sardegna DigitalLibrary - Giulio Angioni Tempus + Chisineddula: Chisineddula o Chijineddula est unu contu populare. Si pessat chi benìat dae sa Tzina o, sicundu a atteros, dae s'Egitu anticu, e la an contada in chentina e chentina de variedades in parte manna de su mundu, e a como est parte de s'eredade curturale de paritzos populos. In Ponente, sas versiones prus connottas sun cussas de Charles Perrault (chi si fundat in supra de una trascritzione de unu contu anticu giulianesu dae parte de Giambattista Basile) e, a pustis, de sos frades Grimm; comente versione istandard moderna, peròe, si depet indittare cussa fentomada de su film de animassione de Walt Disney de su 1950. In Tzina su pede minore, nàu "lotu de oro", fit tentu in cunsideru comente simbulu de beltade e calidade femenina. + Multiplayer.it: Multiplayer.it est unu fozu de papéri in lìnia chi trattat de videojocos. Est naschidu in su 1999, e a libellu istatisticu est unu de sos primos zassos italianos in retza dedicàdu tottu a su mundu de sos videojocos. @@ -21854,11 +26873,13 @@ In su mese de làmpadas de su 2006, su zassu at fattu unu canale video de propiedade, cun tantu de rubricas e diarios de biazu dae fieras videoludicas. In sos urtimos meses de su 2008 e in sos annos a sighire, an fattu meda prus mannu su canale video e su zassu at cumintzàdu a fàgher ispetziales video e, in prus, videorubricas a costazu de "live streaming" publicàdos in Twitch; in su canale YouTube suo, péri video de ispàssiu e coberturas in video alternativas de sos atòbios prus importantes a pizu de videojocos. In su 9 de Nadàle de su 2014, an fraigàdu una parte dedicàda a su cosplay, cun sa publicadura de fotografias e video de presentada periodicos, fattos a posta pro su portale. A pùstis de calicuna briga, an nàdu chi in benidòre su zassu at a fagher accudìre fintzas cosplay professionales mascros, e cosplay amatoriales de leghidores interessados, chi an a pòder parare fronte a sos modellos chi lu faghen pro traballu. + Kami: Kami ( "神" ) est sa paragula giapponesa chi serbit a indittare su chi si depet diosàre in sa fide shinto. Mancàri chi sa paragula si bortet, a bìas, chin su vocabulu "deus", sos teologos shintoistas bi tenen a nàrrer chi sa bortàda in chistione no est curretta, antzis nche podet pesàre cunfusione a pizu de custu faveddu. In calicùna tzircustàntzia, comente a Izanagi e Izanami, sos kami sun abberu deidades, chi si assimìzan a cussas de sa Grèghia o de sa Roma antica. In atteras galu, imbètzes, comente su fenomenu astrattu de sa crèschia o tottus sas fortzas de sa natura, a bortare "kami" chin "deus" o "deidàde" non fachet. A sa lìttera, "kami" bolet nàrrer "cosa chi est in supra": tottu su chi podet ispantàre, in sentidu positivu o negativu, pro sos giapponesos est "kami". Pro sa fide shinto, sa paragula est un'onorificèntzia pro ispiritos nobiles e sacros, chi lassan intènder istìma e adoramentu pro sas calidades e autoridade issoro. Sicomente tottus sos esseres (in bida o nono) tenen custos ispiritos, s'essere umanu (comente, de s'atteru, dontzi atteru essere) si dìat pòder cunsiderare unu "kami" o, menzus, "kami" in potentzia. Peròe no est avvesu a li nàrrer a un'omine custu faveddu, ca sos giapponesos no imprèan mai onorificèntzias pro indittare issos etottu o su grustu chi bi fachen parte. Sicomente sa limba giapponesa non distinghet su numeru (singulare/plurale/duale) in sos lùmenes, no est craru si "kami" si podat refèrrer a un'essere singulu o a prus de unu. Cando est pretzisu a indittare unu cuntzettu de pluralidade, si imprèat su faveddu "kami-gami" ( "神々" ), chi est comente a torràre a nàrrer sa matessi paragula (difattis, "kami" benit a "gami" pro resone de eufonia). A bortas nos referìmus a "kami" femenìnos chin su faveddu "megami" ( "女神" ). Si narat poi a s'ispìssu chi bi at "Yaoyorozu-no-kami" ( "八百万の神" ) in Giappone, est a nàrrer "otto miliones de kami"; in giapponesu, custa fràsia no est a cumprènder a sa littera, ma tenet sentidu de disfinìu (unu pacu comente su numeru 7 pro sa simbologia ebraica e cristiana). + Noa Zelanda: Sa Noa Zelanda (in inglesu: New Zealand, in maori: Aotearoa) est un'istadu de s'Otzeània, in su sud-uestu de s'otzèanu Patzìficu e formadu de duas ìsulas majores e numerosas àteras minores. Sa capitale est Wellington, sa bidda prus manna Auckland, is limbas uffitziales s'inglesu e su maori. Geografia. @@ -21872,13 +26893,16 @@ Sa majoria de sa populatzione est est de orìgine europea, is Māoris sunt sa minoria prus numerosa. Àteras minorias sunt de orìgine polinesiana e asiàtica. Economia. Sa Noa Zelanda at bidu una crèschida econòmica meda lestra a partire de is annos 90 de su de 20 sèculos, ma intre su 2008 e su 2011, in paris tempus cun sa crisi econòmica at registradu una progressione record de s'inditu de isvilupu umanu, passende de su de 21 postos a su de 3 de sa classìfica mundiale, a palas isceti de Norvègia e Austràlia. + Auckland: Auckland () est una tzitade de uns 1.529.300 bividores de sa Noa Zelanda, posta in s'"ìsula de Norti". Est sa prus manna zona urbana de s'istadu. Is datos demogràficos inditant chi Aukland est sa bidda cun crèschida de populatzione prus lenstra de Noa Zelanda. Est fintzas su logu in su mundu cun prus artu nùmeru de pessones de orìgine polinesiana. + Wellington: Wellington est una tzitade de unos 179.500 bividores, capitale de sa Noa Zelanda e sa de tres biddas prus mannas de sa natzione. Est posta a su cabu prus meridionale de s'"ìsula de su Norti". Est sa capitale de istadu prus meridionale de su mundu. Wellington est su tzentru polìticu de sa Noa Zelanda, sa sea de su parlamentu, de is ministèrios, e de is dipartimentos de s'istadu. Sa bidda est fintzas logu de cultura, calladu de eventos artìsticos e ricu de atraidas. Est logu fitnzas de indùstria tzinematogràfica de iscala mundiale. + Māoris: Is māoris sunt su pòpulu indìgenu de sa Noa Zelanda. S'orìgine issoro torrat a s'arribu de gentes sa Polinèsia orientale, chi aiant ocupadu in is ìsulas de sa Noa Zelanda in undadas cunsighidas s'una a s'àtera intre su 1250 e su 1300. A causa de is medas sèculos de isolamentu is colonizadores polinesianos ant manu a manu isvilupadu una cultura peculiare chi est diventada nòdida che "Māori", cun limba, mitologia, e arte pròpias. Is primos māoris fiant ordingiados in grupos tribales, basados subra is usos de sa Polinèsia orientale, si sunt pois isvilupados che cultura de gherreris. @@ -21886,13 +26910,16 @@ Is annos de cunflitos e epidemias (dadas de maladias betidas de is europeos) chi sunt sighidos, ant tentu efetu de indibilitare sa cultura de cosa issoro. Isceti de s'inghitzu de su de 20 sèculos, is māoris ant torradu a si nche pesare e sunt istados fatos medas isfortzos pro megiorare sa posidura issoro in sa sotziedade. Segundu su tzensimentu de su 2013 in Noa Zelanda s'agatant unos 600.000 pessones chi s'identìficant che māori, chi benint a èssere unu 15% de sa populatzione totale natzionale: sunt duncas su segundu grupu ètnicu prus numerosu a fatu de is bividores de orìgine europea. Petzi unu 20% de custos faeddat però in carchi mesura sa limba māori, mancari faeddos e frasas māoris agantent impitu regulare in s'inglesu chistionadu onni die de totu is neozelandesos. Is māoris ocupant oe rolos ativos in totu is ambientes sotziales e culturales, ma generalmente sa calidade de vida issoro est isproportzionada posta in cumparàntzia cun is àteros grupos ètnicos neozelandesos. S'isperu de vida, su rèdditu e su livellu de educatzione sunt difatis suta sa mèdia natzionale, e s'acumpangiant a crimenalidade arta. + Limba māori: Su maori o māori (pronùntzia in māori: [ˈmaː.ɔ.ɾi]) est una limba polinesiana orientale faeddada de su pòpulu de is māoris, bividores indìgenos de sa Noa Zelanda in ue, impare a s'inglesu est limba uffitziale natzionale de su 1987. Su māori est est faeddadu meda fluentemente de unu 9% de sa populatzione māori, chi benint a èssere unas 29.000 pessones. Segundu una chirca de su 2006 unu 4% de sa populatzione neozalandesa e unu 23,7% de is de ètnia māori est capatzu de faghere unu chistionu impitende su māori. + Polinèsia: Sa Polinèsia (de su grecu: πολύς "poly" meda + νῆσος "nēsos" ìsula) est una sub-regione de s'Otzeània formada de prus de 1000 ìsulas isparghinadas in totu s'otzèanu Patzìficu tzentrale e meridionale. Is pòpulos de sa Polinèsia sunt narados "polinesianos" e cundivident parebare tretos somàticos, non prus limbas, culturas e religiones simbillantes. Istoricamente fiant marineris ispertos chi si serbiant de is isteddos pro navigare a de note. Su faeddu "Polinèsia" fiat usadu pro sa prima borta in su 1756 de s'iscritore frantzesu Charles de Brosses. Originalmente inditaiat totu is ìsulas de su Patzìficu. In su 1831, Jules Dumont d'Urville aiat propostu unu tremene pro s'usu, a una àrea geogràfica pretzisa. + Commonwealth de sas Natziones: Su Commonwealth de sas Natziones (in inglesu: Commonwealth of Nations; literalmente « Comunidade de sas Natziones »), prus comunemente naradu "Commonwealth", est una organizatzione interguvernativa creada su 26 de onniasantu 1926, formada de 53 istados membros indipendentes e soberanos. Totus, foras pro su Mozambicu e su Ruanda sunt ex colònias o protetorados de s'Impèriu Britànnicu. Su Camerun est particulare , sende chi sa corona Rènniu Aunidu at retzidu petzi unu mandadu, dadu de sa Sotziedade de is Natziones, a coa de s'ONU, subra una parte minore de su territòriu. Istoria. @@ -21900,6 +26927,7 @@ Si sa majoria de sas colònias britànnicas at adillidu a su Commonwealth, àteras antigas colònias (is Istados Unidos d'Amèrica) e unos cantos protetorados o paisos suta mandadu, nde sunt abarrados a foras, comente Egitu, Irac, Giordània, Palestina, sa colònia e protetoradu de Aden (federatzione de sos emirados arabos de su sud), Kuweit, Bahrein, Catar sos Emirados Arabos Aunidos e s'Oman. Irlanda, Zimbabwe e Gàmbia, nd'ant fatu parte in tempus andadu. Membros. Lista de sos paisos adillentes a su "Commonwealth de sas natziones" segundu annu de adillida + Ku Klux Klan: Ku Klux Klan (KKK), est su nùmene de tres movimentos iscerados de is Istados Unidos d'Amèrica. Su primu giogaiat rolu rebestu contra is afro-americanos de su sud in tempus de sa recostrutzione sighida a sa gherra de setzessione, duncas in is annos 60 de su de 19 sèculos. Fiat iscontzadu in su 1869. @@ -21908,11 +26936,13 @@ Su primu Ku Klux Klan s'est mòvidu in is Istados Unidos meridionales a partire de sa fine de is annos 1860 fintzas a primìtziu de is 1870. Is membros faghiant a solos costumenes, medas bortas colorados, cumpostos de una bestimenta, fachile e capeddu a forma de conu, fatu a s'amposta pro pàrrere ispantosos, istremorosos e craramente pro cuare s'identidade. Su segundu KKK, de is annos 1920, aiat adotadu costumenes pretzisos, de colore biancu, e si serbiat de còdighes de faeddos comente puru su primu Klan. Faghiant paradas e teniant impòsitu de pònnere fogu a rughes de linna. Su de tres s'est isvilupadu a fatu de sa segunda gherra mundiale e teniat proponimentu de s'opònnere a is movimentos pro is deretos tziviles de is minorias. Custu, comente su segundu KKK, faghiat riferimentu a su sambene "anglo-sàssonu "chi a pàrrere issoro teniant is americanos de ratza ischeta. Mancari gasi totu is membros si decraraiant cristianos devotos, si podet nàrrere chi totu is organizatziones religiosas fiant contràrias a issos. + Castìllia e León: Sa Castìllia e León (in ispagnolu: Castilla y León i leˈon; in leonesu: "Castiella y Llión" i ʎiˈoŋ; in galitzianu: "Castela e León" e leˈoŋ) est una comunidade autònoma chi s'agatat in su norti-uestu de Ispagna. Est istada istituida in su 1983, ma fiat giai esistida in tempus de sa prima repùblica ispagnola, in su de 19 sèculos. Sa capitale "de facto" est Valladolid. Cun istèrrida de 94.223 km², est sa comunidade ispagnola prus istèrrida e sa prus manna de tres in totu s'Unione Europea. Contat populatzione de unos 2,5 milliones de bividores. Allàcanat in s'uestu cun su Portugallu, in su norti-uestu cun sa Galìtzia, in su norti cun Astùrias, Cantàbria e Paisu Bascu, in s'est cun La Rioja e Aragona, in su sud cun Castìllia-La Mancha, Comunidade de Madrid e Istremadura. S'istatutu de sa Càstìllia e León" "definit una filera de valores essentziales e sìmbulos de is bividores suos, comente su patrimòniu linguìsticu (sa limba castilliana comente fintzas su leonesu e su galitzianu), su patrimòniu istòricu, artìsticu e naturale. Àteros sìmbulos ammentuados sunt s'istemma, sa bandera, su pinnone, s'innu regionale (mancari non nde siat mai istadu adotadu unu). Est sa regione de su mundu cun prus sitos patrimòniu de s'UNESCO, cun unu totale de 8. + Alsàtzia: S'Alsàtzia (in frantzesu: Alsace in alsatzianu: ’s Elsass [ˈɛlsɑs; in tedescu: "Elsass" o "Elsaß" ); in latinu: "Alsatia") est una regione de sa Frantza orientale. Su cabulogu est Strasbourg. Tenet istèrrida de 8.280,2 km², chi nde faghet sa de chimbe prus pitias intre de is 27 regiones frantzesas, contat populatzione de unos 1.815.500 bividores, cun densidade de 224 biv./km², sa de sete prus arta de sa natzione. @@ -21920,10 +26950,12 @@ S'Alsàtzia est linguìsticamente e culturalmente prus ligada a sa Germània, ma a sighidu de acuntèssidas e detzisiones istòricas, a ùrtimas is duas gherras mundiales, est in die de oe territòriu amministradu de sa Frantza. Sa limba istòrica sua est difatis s'alsatzianu, chi est prus pretzisamente unu dialetu de su tedescu faeddadu in ie, in una parte de sa Lorena e fintzas de s'àteru cantone de su Rinu, in Germània. Is alsatzianos oe faeddant però frantzesu, sola limba uffitziale de sa Frantza. Su 43% de sa populatzione adulta est capatzu de faeddare galu s'alsatzianu, ma petzi su 3% de cuddos intre 3-17 annos ddu connoschet. S'Alsàtzia est sea de numerosas organizatziones e istitutziones internatzionales, cosa chi politicamente nde faghet una de is prus importantes regiones de s'Unione Europea. + Strasbourg: Strasbourg (in alsatzianu: Strossburi; in tedescu: "Straßburg") est una tzitade de unos 272.200 bividores de sa Frantza, cabulogu de sa regione de Alsàtzia e de su dipartimentu de Bas-Rhin. Su nòmene cheret nàrrere "bidda a sa rughera de is caminos". Est capitale europea e sede de 27 istitutziones europeas, sea de su "cunsìgiu europeu" , de su "parlamentu europeu" e de su "tribunale europeu de is deretos umanos". Pro sa Frantza est segunda pratza bancària e finantziària a fatu de Parisi S'àrea metropolitana contat unos 1.454.400 residentes. + Lorena (Frantza): Sa Lorena (in frantzesu: Lorraine; in tedescu: "Lothringen") Est una regione de sa Frantza norti-orientale. Su cabulogu est Metz, ma sa capitale istòrica est Nancy. Est partzida in bator dipartimentos: Mosa, Meuthe e Mosella, Mosella e Vosgos. Tenet istèrrida de 23.547 km² e populatzione de unos 2.243.000 bividores. @@ -21933,18 +26965,22 @@ Atualmente s'economia de Lorena est isvilupada in relatu istrintu cun su Land de Renània-Palatinadu. Linguisticamente sa Lorena est partzida in duas partes: su chirru sud-otzidentale est a majoria lorena unu dialetu de su frantzesu, su chirru norti-orientale est a majoria francònia chi est una limba germanica. Comente in is àteras regiones de minorias linguìsticas de sa Frantza però, intre su de 19 e su de 20 sèculos sa limba francònia est istada fortemente discoidada pro favorèssere s'imparu de su frantzesu. Atualmente b'ant isfortzos pro torrare a dda imparare a is inzènneros noos. + Metz: Metz (pronùntzia: ) est una tzitade de unos 124.000 bividores de sa Frantza norti-orientale, cabulogu de sa regione de Lorena e de su dipartimentu de Mosella. Metz s'agatat in su puntu de acosidu intre is frùmenes Mosella e Seille e portat unu de is tzentros istòricos medievales megius cunserbados de totu sa Frantza. S'àrea metropolitana contat unos 390.000 residentes. + Castìllia-La Mancha: Sa Castìllia-La Mancha (in ispagnolu: Castilla-La Mancha la ˈmantʃa) est una comunidade autònoma de s'Ispagna. Su cabulogu est Toledo, sa bidda prus manna Albacete. Sa Castìllia-La Mancha, cun 79.463 km², est sa de tres prus istèrridas comunidades autònomas de sa natzione, sa populatzione de unos 2.122.000 bividores nde faghet però una de is cun densidade prus bàscia. Allàcanat in su norti cun sa Comunidade de Madrid e sa Castìllia e León, in s'estu cun s'Aragona e sa Comunidade Valenciana, in su sud cun sa Regione de Murcia e s'Andalusia, in s'uestu cun s'Istremadura. Sa comunidade autònoma est istada cabudianamente agrupada cun sa provìntzia de Madrid in sa "Castìllia sa Noa" (Castilla la Nueva), ma cun sa costitutzione de su sistema modernu de is comunidades autònomas nde fiat ischirriada, sende chi sa provìntzia de Madrid teniat densidade demogràfica meda prus arta in cumparàntzia cun su restu de sa regione. A sa comunidade de Castìllia-La Mancha fiat fintzas azunta sa provìntzia de Albacete, in antis parte de sa Murcia. Est custa sa regione in ue sunt ambientadas is acuntèssidas de su romanzu Don Quijote, iscritu de Miguel de Cervantes. + Albacete: Albacete est una tzitade de unos 171.400 bividores de Ispagna, tzentru majore de sa comunidade autònoma de Castìllia-La Mancha e unu de is tzentros econòmicos printzipales. S'agatat unos 300 km a sud-estu de Madrid, in sa regione istòrica de La Mancha. Cun s'àrea urbana lòmpet a unos 218.000 residentes. + Galìtzia (Europa tzentrale): Sa Galìtzia (in ucrainu: "Галичина", "Halyčyna"; in tedescu "Galizien"; in polonesu: "Galicja"; in ungheresu: "Gácsország"; in cecu e is islovacu: "Halič"; in yiddish, "גאַליציע", "Golicje" ; in turcu: "Galiçya"; in romunu: "Galiţia"; in russu: "Галиция", "Galitsiya") est una regione istòrica de s'Europa orientale, ispartzida atualmente intre Polònia e Ucraina. Est istada pro meda tempus regione de atumbada, zona de passada e rughera de culturas, intre s'Impèriu Asbùrgicu e s'Impèriu Russu, intre catolitzesimu e ortodossia. Su cabulogu istòricu de sa regione est Lviv. Est una regione rica de istòria multi-culturale, marcada in su cursu de is sèculos intre is àteras etnias, fintzas de ebreos e armenos. SU de 20 sèculos est istadu perìodu tràgicu pro s'istòria sua, sinniadu in antis de sa prima gherra mundiale a coa de sa segunda. @@ -21951,11 +26987,13 @@ In antis de sa prima gherra mundiale sa Galìtzia teniat subrafache de unos 78.000 km² e aparteniat a s'impèriu Áustro-Ungheresu. Non b'aiat àtera prvìntzia de s'imperiu cun paris ammesturu de populos: is rutenos, polonesos e ebreos rapresentaiant sa majoria de is bividores, ma s'agataiant fintzas moldavos, armenos, tedescos e tziganos. Cun sa fine de is grandos impèrios sa regione s'est agatada in manna parte intro su territòriu de sa Polònia fintzas a sa segunda gherra mundiale, a pustis de chi est istada ispartzida in parte a s'Unione Soviètica in parte a sa Polònia, est oe ispartzida intre custa ùrtima e s'Ucraina. Su nùmene no est de cunfundere cun su de sa Galìtzia de Ispagna, nen cun sa Galàtzia de s'Anatòlia, mancari s'orìgine de is nùmenes de totu is tres bèngiat de sa matessi raighina cèltica e indoeuropea gall- (istràngiu). + Rutènia: Sa Rutènia est una regione de s'Europa orientale in ue bivet su populu rutenu, chi est parte de is islavos de s'estu. Atualmente sa Rutènia s'agatat ispartzida intre istados bàrios. Cunsiderende·nche s'istèrrida majore chi podet èssere contada a parte de su territòriu suo, s'agatat formadu de Ucraina, Belarus, Russia europea, una parte minore de Islovàchia e una fròngia meda istrinta de Polònia orientale. In die de oe cun nùmene de rutenos s'inditant fatuvatu is bividores de s'Ucraina otzidentale, o cussos ucrainos chi intames de sighire sa fide ortodossa, sighint sa crèsia catòlica de ritu grecu-catòlicu o romanu-catòlicu. Su faeddu benit de una latinizatzione de sa regione medievale de sa "Rus". Rus dependet de s'antigu norrenu "roôs" o "roths" e fiat su nùmene cun chi is populos islavos naraiant is Vichingos. + Impèriu Àustro-Ungheresu: S'impèriu Àustro-Ungheresu, o Àustria-Ungheria (in tedescu: "Österreichisch-Ungarische Monarchie"; in ungheresu: "Osztrák-Magyar Monarchia"), fiat un'unione costitutzionale de s'Impèriu de Àustria e de su Rènniu de Ungheria, esistidu de su 1867 a su 1918, annu de s'iscontzu, sighidu a sa derrota in sa prima gherra mundiale. S'unione fiat istada resultadu de su "Cumpromissu" (Ausgleich) de su 1867. Sa capitale printzipale fiat Vienna, ma fintzas Budapest fiat capitale. S'Àustria-Ungheria fiat un'istadu multinatzionale e una de is potèntzias majores de su mundu. Geograficamente fiat sa segunda natzione prus istèrrida d'Europa a fatu de s'Impèriu russu, cun 621.538 km² e cun unos 48.600.000 bividores sa de tres prus populada a fatu de Impèriu Russu e Impèriu Tedescu. @@ -21962,6 +27000,7 @@ Ghiada de sa dinastia de is Habsburgu, fiat su resultadu ùrtimu de s'evolutzione de sa monarchia de is Habsburgos. A fatu de is reformas de su 1867 is istados austrìacu e ungheresu fiant fatos canteapares intro de s'impèriu. Su "Cumpromissu" aiat tentu cusseguèntzias fintzas in s'organizatzione polìtica de s'impèriu, sende chi is affàrios èsteros e militares andaiant a suta de cuntrollu aparigadu e totu is àteras facultades guvernativas fiant intames ischirriadas pro is respetivos istados. S'impèriu cunsistiat de duas monarchias (Àustria e Ungheria) e una regione autònoma suta su pòdere de sa corona ungheresa, sa Croàtzia-Slavònia, chi aiat negotziadu su cumpromissu de cosa sua cun s'Ungheria in su 1868. A pustis de su 1878, sa Bòsnia e Ertzegòvina fiat passada a suta de su pòdere militare e tzivile de s'impèriu fintzas a su 1908, cando fiat cumprida s'annessione, ocasionende una crisi diplomàtica cun is àteras potèntzias. Fintzas una parte de su su sangiacadu de Novi Pazar, provìntzia de s'impèriu Otomanu, s'agataiat a suta de ocupatzione aparigada austro-ungheresa in cussu perìodu, ma s'esèrtzitu si fiat depidu retirare a sighidu de s'annessione de sa Bosnia e Ertzegovina. S'Àustria-Ungheria fiat una de is potèntzias tzentrales implicadas in sa prima gherra mundiale, ma giai su 3 de onniasantu de su 1918, cun sa firma de un'armistìtziu in Villa Giusti, fiat in is fatos giai isfatu. Su rènniu de Ungheria e sa repùblica de Àustria fiant tratados che is sutzessores suos "de jure", e is potèntzias binchidoras aiant reconnotu s'indipendèntzia de is pòpulos islavos de s'uestu e de su sud che Repùblica de Cecoslovàchia e Rènnu de Jugoslàvia. + Rutènia subcarpàtica: Sa Rutènia subcarpàtica o transcarpàtica, connota fintzamentas che "Rutènia carpàtica", "Ucraina transcarpàtica", "Zakarpattia", "Rusinko", "Rus subcarpática" o "Subcarpàtzia" (in rutenu e ucrainu: Карпатська Русь, Karpats’ka Rus’; russu: "Карпатская Русь", Karpatskaya Rus’; in islovacu e cecu: "Podkarpatská Rus"; in ungheresu: "Kárpátalja"; romunu "Transcarpatia"; polonesu "Zakarpacie"; yiddish "קאַרפַּאטן רוּס") est una regione pagu istèrrida de s'Europa tzentru-orientale chi in die de oe currespondet pro sa prus parte a s'oblast de Transcarpàtia in s'Ucraina otzidentale (in ucrainu: "Zakarpats’ka oblast’"). Su tzentru prus mannu e cabulogu istòricu est Užhorod. In s'istòria reghente sa regione at tentu dominatziones bàrias. Suta cuntrollu de su Rènniu de Ungheria, fiat parte de s'Impèriu Àustro-Ungheresu fintzas a su 1918. Passada in manna parte a sa Cecoslovàchia durante s'epoca intre is duas gherras mundiales, de su 1947 est istada parte de s'Unione Soviètica e de su 1991 est territòriu de s'Ucraina indipendente. @@ -21972,10 +27011,12 @@ Pro su chi pertocat sa cumponidura ètnica, s'agatant bividores ucrainos, rutenos, lemkos (chi sunt de orìgine polonesa), ungheresos, islovacos, romunos, bùlgaros e russos. Minorias prus pagu numerosas sunt bogomilos, hutsulos, ebreos, rom e csango (custos etnicamente magiaros ma de fide ortodossa). Sa populatzione atuale de s'oblast de Zakarpattya est cumposta de is grupos chi sighint: Unu peschentu de su 0.8% de sa populatzione (unas 10.000 pessones) si decrarat rutenu. fintzas a chentu annos faghet is bividores ungheresos e tedescos rapresentaiant galu rispetivamente su 26% e s'8%, is bividores ebreos in antis a sa segunda gherra mundiale fiant unu 13%. + Limba rutena: Su rutenu, naradu fintzas russinu (in rutenu:" "русиньска бесїда" "o русиньскый язык, "rusin'ska besjida" o "rusin'skyi jazyk"), est una limba islava orientale faeddada de is rutenos de s'Europa orientale." " B'ant linguistas chi ddu tratant che una limba dislindada, ma àteros istudiosos de limbas islavas retènent chi siat unu dialetu de s'ucrainu. Ambadus is categorizatziones agatant implicatziones polìticas perricadas. Segundu "ethnologue" su rutenu diat èssere faeddadu de unas 650.000 pessones, biventes in majoria in s'Oblast de Transcarpàtzia,Ucraina, in ue s'agatant unos 560.000 locutores. Foras de Ucraina is comunidades linguìsticas prus numerosas sunt in sa regione de Vojvodina, Sèrbia, chi contat unos 30.000 locutores, in Islovàchia cun unos 24.000 chi s'agatant in su Kraj de Prešov. Àteros istados cun minorias rutenas sunt Belarus, Croàtzia, Repùblica Ceca, Estònia e Ungheria. + Prùssia (regione istòrica): Sa Prùssia antiga" (in tedescu: Preußen", in polonesu: "Prusy"; in latinu: "Borussia", "Prutenia", "Prussia") fiat una regione chi s'isterriat de sa costera sud-orientale de su mare Bàlticu fintzas a is lagos de sa Masùria, narada "Brus" in is cartas geogràficas de su de 8 sèculos. Is istòricos cabudianos aiant iscerados is pòpulos prussianos che orientales; Tàcitu ddis naraiat "Aestos". Fiat sinnialada galu in una relatada de Adalbertu de Praga, unu missionàriu cristianu mandadu de Boleslau I de Polònia pro ddos cunvèrtere, ma pois bochidu de issos etotu in su 997. @@ -21982,6 +27023,7 @@ Is rastas archeològicas in Prùssia inditant chi is pòpulos prussianos biviant in ie a su nessi de su 2000 i.C. Faeddaiant variedades mannas de limbas, intre chi su prussianu antigu, apartenente a su grupu otzidentale de is limbas bàlticas. In sa preistòria, sa parte orientale de s'àrea fiat ocupada de is bàlticos orientales, intames de is bàlticos otzidentales (intre custos is prussianos) chi biviant in sa Sàmbia e in is àreas de s'uestu. Is bàlticos otzidentales in su tempus diant formare sa natzione prussiana, is de oriente sa nazione lituana. S'àrea de sa Prùssia oe est ispatzida intre sa Polònia setentrionale, s'exclave russa de Oblast de Kaliningrad e sa Lituània. + Impèriu tedescu: Cun Impèriu tedescu o fintzamentas Segundu Reich (in tedescu: Deutches Reich, segundu unos cantos istòricos "Kaiselich Deutsches Reich" o prus simpremente "Kaiserreich") s'inditat su tretu de istòria de sa Germània chi andat de s'aunimentu e sa proclamatzione de Guglielmu I che imperadore, su 18 de ghennàrgiu 1871, a su 1918, annu cando, pèrdida sa prima gherra mundiale, s'imperadore Guglielmu II aiat abdicadu e fiat proclamada sa repùblica. Sa capitale fiat Berlin, sa limba uffitziale su tedescu. S'impèriu teniat subrafache de 540.766 km² e a s'iscomintzu de sa prima gherra mundiale in su 1914 contaiat unos 67.200.000 bividores. A custu si depiant azunghere is colònias de Àfrica e de Otzeània. @@ -21990,10 +27032,12 @@ Comente chi siat s'impèriu tedescu fiat unu de is istados mannos de su tempus cun populatzione prus omogènea, susetotus cumparadu cun àteros comente Àustria-Ungheria, Frantza, Rènniu Aunidu o Rùssia. Durante sa Repùblica de Weimar, fiat mantenta uffitziale sa denominatzione de "Deutsches Reich", comente fintzas a pustis de s'artziada a su pòdere de su nazismu. Su nùmene fiat mudadu isceti in su 1943, cun "Großdeutsches Reich" («Grandu Impèriu Tedescu»). In petzi 47 annos de esistèntzia, s'impèriu tedescu fiat resissidu a s'iscerare che una de is economias industriales prus potentes de su mundu. + Madawaska (Maine): Madawaska est una bidda de unos 4.040 bividores de Maine, in is Istados Unidos de Amèrica, posta in sa "contea de Aroostook". Sa bidda s'agatat a fache de Edmundston, bidda de su Nou Brunswick, in Cànada, a chi est colligada de su ponte Edmundston-Madawaska, chi passata subra su frùmene Saint John. S'83,4% de is bividores de Madawaska faeddat frantzesu che limba mama. Est sa bidda posta prus a norti de totu sa Noa Inghilterra. + Impèriu Russu: S'impèriu Russu (in russu: Российская империя, trasliterdu: "Rossijskaja Imperja") fiat un'istadu transcontinentale esistidu intre 1721 a s'austu 1917, annu de decraratzione de sa repùblica. Su territòriu s'isterriat de su mare Bàlticu a s'otzèanu Patzìficu, ammuntende totu s'estu de Europa e totu sa parte setentrionale de s'Àsia. Sa capitale fiat Santu Petersburgu (torrada a batiare "Petrograd" in su 1914). A sa fine de su de 19 sèculos s'impèriu aiat azuntu s'istèrrida massima de 24.769.700 km², sende chi fintzas a su 1867 nde faghiat parte fintzas s'Alaska, e a s'iscòpiu de sa prima gherra mundiale contaiat unos 160.750.000 de bividores de chie sa majoria (prus de su 70%) biviat in sa parte europea de s'istadu. @@ -22001,6 +27045,7 @@ Sa forma de istadu fiat sa monarchia eredària, ghiada de unu imperadore autocràticu (su "tzar") de dinastia Romanov. Su cristianèsimu ortodossu fiat religione uffitziale, cuntrollada de su Tzar peri su Santu-Sìnodu. Is bividores fiant divìdidos in classes intre chi s'agataiant is "dvoryanstvo" (nobilesa), su cleru, is cummertziantes, is "mechtchantsvo" (cummertziantes minores), is cosacos e is messajos (lìberos, de s'Istadu o de sa nobilesa). Is nadios de Sibèria fiant registrados uffitzialmente che "inorodsty" (istràngios). In su 1914 s'impèriu fiat istadu partzidu in 81 guvernadorados e 20 oblast (regiones). A custos s'azunghiant is istados vassallos e is protetorados, chi fiant su Khanadu de Bukhara, su Khanadu de Khiva e a pustis de su 1914, Tuva. S'impèriu cumprendiat fintzas su rènniu de Polònia (1815-1915) assignadu a sa Rùssia durante su cungressu de Vienna, e su ducadu de Finlàndia (1809-1917). + Cornus: Cornus est una tzitade-istadu antiga de Sardigna, fundada a manu de sa fine de su 6 sèculos i.C.. Sas rastas suas s'agatant a curtzu de Santa Cadalina de Pitinuri in su comunu de Cùllieri, territòriu de sa provìntzia de Aristanis. Cornus fiat costituida de una acròpoli (s'iscerant galu sas ruinas de sos muros), in su montigru de Corchina, e de apendìtzios artesanos, is domos fiant posta acollocadas in is zonas pranas. @@ -22009,6 +27054,7 @@ Subra su montigru de sa bidda si depiat agatare un'àrea pùblica, fortzis su foru, de in ue benint iscriduras onoràrias. Si podent fintzas biere is ruinas de unu cumplessu termale in opus vittatum, dabilmente restauradu suta Gratzianu, Valentinianu e Teodòsiu (379-383). Bonifàtziu, piscamu de "Sanaphar" o "Sanafer" (identificada de unos cantos istudiosos che sa diòtzesi de "Cornus"), cun àteros 466 piscamos, intre chi sos sardos Lutzifèrru de Kalaris, Martinianu de Forum Traiani, Vitale de Sulci e Felix de Turris, aiat partetzipadu is su 484 a su concìliu de Cartàgine chi fiat istadu fissadu de Unericu, Re de sos Vàndalos, cun intentu de cunvèrtere is catòlicos a s’arianèsimu. In època tàrdiu-antiga, pagu a tesu de sa tzitade (a manu de S'Architu) fiat pesadu su cumplessu cristianu de "Columbaris", cun campu santu mannu chi at torradu paritzos sarcòfagos e unu primu fàbricu cun pranta basilicale a caratere funeràriu, a palas de unu batistèriu (sèculos de III-IV). Àteras duas basìlicas fiant fraigadas ins sos de 5 e 6 sèculos, impare cun istruturas bàrias. Su primu nùcleu fiat abandonadu a pustis de su de 8 sèculos. + Holodomor: Holodomor (in ucrainu: Голодомор, "Istràlia peri fàmine" o "Istermìniu pro fàmine"; derivadu de 'морити голодом', "bochire peri fàmine") est istada una caristia causada supentemente de s'òmine in sa repùblica sotzialista sovièrica de Ucraina intre su 1932 e su 1933. Si carculat chi siat istada causa de morte de unu nùmeru intre 2,5 e 7,5 milliones de pessones, fatu chi in tempus de paghe no agatat premedios in s'istòria de Ucraina. De su 2006, s'"holdomor" est reconnotu de s'Ucraina indipendente e medas àteros istados, che unu genotzìdiu de su pòpulu ucrainu promòvidu de s'Unione Soviètica ghiada de Josif Stalin. @@ -22016,14 +27062,17 @@ Is istudiosos sunt in desacòrdiu subra s'efetu relativu chi fatores comente cunditziones naturales e polìticas economicas inadecuadas potzant àere tentu causas in s'isvilupu de sa caristia, ma crèent chi comente chi siat Stalin aiat ordingiadu unu pranu pretzisu, chirchende de ammortiare su movimentu indipendentista ucrainu. Apoderende·si·nche a is fontes connotas, s'apubant is cumbènias de unu bòfiu supidu, chi permitent de definire sa caristia unu genotzìdiu, sende chi est istadu refudadu onni agiudu donadu de foras, cunfiscados totu is màndigos de consumu domaresu e allindadas is possibilidades de mòvere pro sa populatzione ucraina. Sa graesa de su fatu est fatuvatu posta in cumparàntzia cun s'olocàustu. Chi èsseret a cumprobare chi is polìticas atuadas de is sovièticos fiant a berus fatas chirchende de istudare s'artziada de su natzionalismu ucrainu, s'"holodomor" podet èssere definidu legalmente genotzìdiu, ma sende chi ammancant proas assolutas, non podet èssere esclùdida sa possibilidade chi siat prusaprestu istadu cusseguèntzia de is problemas graes assotziados a is mudàntzias econòmicas radicales chi ant atraessadu totu su territòriu de Unione Soviètica in su perìodu istòricu intre s'acabu de sa propiedade privada e s'aviada de s'industrializatzione. + Kharkiv: Kharkiv (in ucrainu: Харкiв) o Khar'kov (in russu: Харьков) est una tzitade de unos 1.451.000 bividores, segunda bidda prus manna de Ucraina e capitale amministrativa de s'oblast de Kharkiv. Kharkiv, suta nùmene uffitziale de Kharkov, fiat capitale de sa repùblica sotzialista soviètica de Ucraina de su 1917 a su 1934. Oe est unu de is tzentros industriales, culturales, iscientìficos e univesitàrios de s'istadu. + Kuban: Su Kuban (in russu e in ucrainu Кубань, in adighè Пшызэ) est una zona geogràfica de su sud de Rùssia, chi s'agatat a longu de su frùmene omònimu, fintzas a su mare Nieddu, intre istepa, delta de su Volga e Ciscaucàsia. In antis de sa colonizatzione russa, sa regione fiat cuntrollada de is adighés e is khans de Crimea. Cadalina II aiat cuntzèdidu su territòriu a is cosacos de su Kuban, crèende s'"oblast de Kuban" a intro de s'impèriu russu. Sa majoria de sa populatzione de su Kuban fiat de limba ucraina in antis de sa grandu caristia de is annos 30 de su de 20 sèculos. In su 1862, su 47 % de is bividores faeddaiat ucrainu e su 43 % russu. Sa "Répùblica populare de su Kouban" fiat proclamada a fatu de sa rivolutzione russa de su 1918 e sa regione fiat logu de atrumadura pro s'armada bianca durante sa gherra tzivile russa. + Ebreos: Is ebreos (in ebreu: יְהוּדִים, "yehoudim;" in grecu antigu: " Ἰουδαῖοι", "Ioudaĩoi;" in latinu: "Iudaei") sunt is membros de unu pòpulu caraterizadu de religione propia, s'ebraismu, e in sensu ladu de su faeddu inditat is chi apartenet a unu grupu ètnicu e religiosu. Sunt totu de pesada de antigos israelitos de su levante mediterràneu. Is ebreos non costìtuint unu grupu omogèneu, sa definitzione chi ddis si dat fatuvatu est duncas cuntierrada e mudat segundu s'ènfasi chi si faghet subra su credu religiosu o s'identidade seculare ligada a traditziones, caràteres culturales e linguìsticos comunos. @@ -22032,6 +27081,7 @@ Is ebreos ant tentu importu mannu fintzas in s'istòria e cultura de Sardigna. Rastas de su cuntatu intre gentes sardas e ebreas si nd'agatant galu in is costumas, contos e fintzas sa limba (a esempru "chenabura"). Is testimonias prus antigas de ebreos in Sardigna torrant a su 19 p.C. suta s'imperadore romanu Tibèriu, e pertocant 4.000 libertos deportados a Tharros. Est dàbile però chi medas prus esserent is ebreos betidos pro triballare che minadores a Surcis o a is minas de Lùvula. Pro totu s'Edade Mèdia sardos e ebreos diant àere bìvidu impare in paghe in totu s'ìsula, e de is connoschèntzias tentas paret chi tènnerent medas carateres etnicu-culturales simbillantes, de su restu segundu unas cantas chircas, fintzas a su 1492 unu 50% o prus de is sambenados de Sardigna teniat derivatzione semìtica. A pustis de 1492, su re de Ispagna Ferdinandu su Catòlicu ddos aiat obligados a si cunvèrtere a su catolitzèsimu (is "marranos") o a si nche andare. + Olocàustu: S'olocàustu (de su grecu "ὁλόκαυστος", holókaustos: "hólos", "totu" e "kaustós", "abrusiadu") connotu fintzas Shoah (ebreu: "השואה", "HaShoah", "sa catàstrofe"), est istadu unu genotzìdiu de aprossimadamente 6 milliones de ebreos (1 millione de chie pipios), bochidos de su regime nazista e autoridades collaboradoras in is territòrios ocupados de sa Germània durante sa segunda gherra mundiale. In azunta a issos, si carculat chi unos àteros 5 milliones de non-ebreos siant istodos vìtimas de is bochiduras de massa nazistas, cun totale de unos 11 milliones, bochidos intre 1941 e 1945. Mètidas e tempos de s'annichilamentu fiant pranificados segundu unu sistema burocràticu organizadu chi perotocaiat totu is brancos de s'aparatu burocràticu de su Reich de Tres. Est fintzas a causa de custu fatu chi s'olocàustu est comunemente cunsideradu su genotzìdiu prus mannu e grae de s'istòria moderna. @@ -22040,23 +27090,28 @@ In su 1941, comente sa Germània aiat cunchistadu territòrios noos in s'Europa orientale, unidades paramilitares naradas "Einsatzgruppen" fiant impitadas pro bochire ebreos e partisanos, fatuvatu in isparadòrgios de massa. De s'acabu de su 1942, is vìtimas fiant regularmente carradas in autotrenos a campos de istermìniu in ue, chi fiant subrabìvidos a su viàgiu, fiant luegus betidos a is càmbaras a gasu, in trumas mannas pro nde pòdere bochire medas in una borta sola aurrande risursas econòmicas. Custa mètida at sighidu a èssere posta in atu fintzas a sa fine de sa gherra, in s'abrile-maju 1945. Is ebreos aiant impertantu opostu fatuvatu resistèntzia. Unu de is esempros a chi prus deghet fentomu est sa rebellia de su ghetto de Varsàvia de su ghennàrgiu 1943, cando millis pessones armadas de pagu cosas fiant resissidas a rebusare is tropas de is SS pro unas bator chidas intregas. Unu nùmeru carculadu intre 20-30.000 partisanos ebreos ant cumbàtidu ativamente is nazistas in s'Europa de s'estu. Is ebreos frantzesos sunt istados ateretante ativos in sa resistèntzia frantzesa, chi faghiat oposidura a su regime de Vichy. In totale si contant prus de 1.000 rebellias armadas ghiadas de ebreos. + Limbas semìticas: Is limbas semìticas sunt unu grupu de limbas faeddadas de s'antighidade in Oriente Mèdiu, Àfrica de su Norti e Corru d'Àfrica. Sunt cualificadas che « semìticas » de su 1781, segundu su nùmene de Sem, fìgiu de Noè. Formant unu brancu de sa famìllia de is limbas camito-semìticas (naradas fintzas àfro-asiàticas), ispaniadas de sa metade norti de Àfrica fintzas a s'Oriente Mèdiu. Orìgine e banda de s'isparghidura geogàfica issoro abarrant redutosos, chi de Àsia fache a Àfrica o chi s'imbesse. Limbas semìticas arcàicas che s'acadianu e ugarìticu sunt atestadas de prus de 4.000 annos. Is documentos prus antigos acadiànos, in carateres cuneiformes, dàtant a sa segunda metade de su de 3 millènnios i.C. e s'archeologia nd'at iscobertos àteros fintzas a primìtziu de s'era nostra. Is limbas semìticas prus ispainadamente faeddadas in die de oe sunt s'àrabu (prus de 240 milliones de locutores), s'amàricu (unos 27 milliones), s'ebreu (unos 8 milliones), su tigrinu (unos 6,75 milliones). Sunt custas, impare a su maltesu (unos 400.000 locutores) is solas limbas semìticas uffitziales, ma àteras si nd'agatant allegadas in Etiòpia, Eritrea, Gibuti e Somàlia, comente fintzas chistionadas disvariadas de limbas arameas in s'Oriente Mèdiu. + Limba ebrea: S'ebreu (in ebreu: עִבְרִית, trasliteradu: "ʿivrit", pronùntzia: o [ʕivˈɾit) est una limba semìtica de sa famìllia afro-asiática, iscrita e lèghida de prus de 6 milliones de pessones in Israele e de is comunidades ebreas de sa "Diàspora", ispainadas in prus de 80 paisos. S'ebreu, impare a s'àrabu est limba uffitziale in Israele. De s'antighidade, s'ebreu est sa limba iscrita, litùrgica e de oratzione impreada de s'ebraismu, pro chi balet che limba sacra, denominada "Lashon ha-Kodesh " (לשון הקודש). Fintzas de antighidade, mancari non faeddadu in manera sighida in su cursu de s'istòria sua, sa limba ebrea at mantentu chi non fintzas crèschidu rolu de aunimentu e de elementu comunu intre is grupos bàrios ebreos de Israele e de foras. + Shenmue: Shenmue (in giapponesu "シェンムー 一章 横須賀" Shenmū Isshō: Yokosuka, a sa littera "Shenmue Capitulu 1: Yokosuka") est unu videojogu de atzione a mundu abertu, postu in isvilupu dae Sega AM2, produidu e dirigidu dae Yu Suzuki, e publicadu dae Sega pro sa console sua "Dreamcast" in su 1999. Suzuki at imbentadu unu genere a banda pro more de sa jogabilidade sua non lineàre, narendeli pro su jogu "FREE" (acronimu chi istat pro ""Full Reactive Eyes Entertainment"), fundadu a pizu de s'interattividade e libertade chi cherìat dare a su jogadore. Suzuki bolìat punnare a custu faghende una finghidura de sa bida, pro esempiu ponèndebi sas dies e s'ora cun tantu de cambios climaticos in tempus reale (cosa chi fit tando belle misconnoschida), addoppiamentu de tottu sa zente de tzittade cun sas cosas e traballos issoro, in prus de atteros elementos interattivos comente macchineddas, jogos arcade (cosa chi los faghìat unu jogu in intro de jogu) e tipicos "convenience stores" giapponesos. Shenmue, in isse etottu, no imbentat nudda, ma dae sos elementos de "gameplay" chi pigat dae sos atteros generes nde faghet unu a banda, chi dìat diventare populare unu pagu prus a tardu in su 2001 cun sa seria de "Grand Theft Auto III". Su jogu est fentomadu puru ca nde at fattu intrare in sos videojogos de oe unu elementu chi tando fit solu de " Dragon's Lair ", est a narrer su "quick time event" (buttone o prus de cracare a puntu debidu). Shenmue fit tando su jogu chi at costadu de prus in s'industria; Yu Suzuki at nadu a primu chi sa produida benìat a costare $70 miliones (est a nàrrer, oe in die, $99 miliones), ma a pustis si at curregidu, narende $47 miliones (chi sun $67 miliones in su 2015). Su jogu tenet unu sighidore, Shenmue II, cund assumancu un'atteru pianificadu pro su Dreamcast; peròe, bidu chi at bendidu pagu meda a fronte de costos artos, sa seria est agabbada cun su segundu jogu, lassende s'istoria cun ispantu mannu. Shenmue fit unu jogu meda istimadu a tempus sou e figurat meda in sas listas de "sos videojogos prus bellos de semper". + Shenmue II: Shenmue II (in giapponesu "シェンムー II" Shenmū Tsū) est su sighidore direttu de su videojogu de atzione a mundu abertu Shenmue, iscrittu e dirigidu dae Yu Suzuki. Su jogu est essidu in Giappone in su 6 de Cabidanne de su 2001 pro sa malefadada console Sega Dreamcast. A pustis, Microsoft si at resessidu a pigare sos derettos pro sa publicadura de su jogu in sos Istados Unidos pro Xbox, e sa versione americana pro Dreamcast la an duncas iscantzellada. Sa versione Xbox fit essida in America in su 28 de Santu Gaine de su 2002. Sa versione pro Dreamcast fit, de cada manera, publicada in Europa dae Big Ben Studios in su 23 de Sant'Andrìa de su 2001. A differentzia de Shenmue, non bi an fattu unu addoppiamentu in limba inglesa pro sa versione Dreamcast de Shenmue II, e a s'addoppiamentu orizinale in giapponesu bi an simpremente postu sos sutatìtulos in inglesu. + Limbas afro-asiàticas: Is limbas afro-asiàticas, connotas traditzionalmente che limbas camito-semìticas, sunt una famìllia meda ampra de chentinas de limbas e dialetos (unos 300), faeddados mescamente in Oriente Mèdiu, Àfrica de Norti, Corru de Àfrica e in partes de su Sahel. Custa famìllia de limbas tenet signìficu mannu in su campu de sa linguìstica istòrica, sende chi contat unas cantas de is limbas prus antigas connotas de s'istòria. @@ -22066,6 +27121,7 @@ Limbas antigas meda importantes intre is limbas àfro-asiàticas sunt egitzianu antigu, acadianu, ebreu biblìcu e aramàicu. Cassificatzione. Foras pro is limbas semìticas, totu is àteras sunt traditzionalmente naradas camìticas. + Genotzìdiu armenu: Su genotzìdiu armenu (in armenu: Հայոց Ցեղասպանություն, trasliteradu: "Hayots Tseghaspanoutyoun"; in turcu: "Ermeni Soykırımı") fintzas naradu olocàustu armenu o Մեծ Եղեռն (Medz Yeghern, "Grandu Crìmene") est istada una deportatzione fortzosa de unu nùmeru non determinadu de tziviles armenos, aprossimadamente intre unu e duos millions de pessones (segundu unoc cantas chircas 1,2 milliones), pro òpera de su guvernu de su 1915 a su 1923 de is in s'impèriu otomanu. Su fatu est cunsideradu su primu genotzìdiu de totu su de 20 sèculos. Duas partes de tres de totu is armenos chi biviat in territòriu de s'atuale Turchia sunt istados isterminados in logos de deportatziones e degollos. Su cumbènidu fiat pranificadu de su partidu in carriga de s'època, su comidadu "Unione e Progerssu", prus connotu che « Giòvanos-Turcos », impinnadu in sa prima gherra mundiale a costadu de is Impèrios tzentrales. @@ -22073,10 +27129,12 @@ In àteros casos issos etotu faghiant esecutziones, o lassaiant cursu lìberu a sa violèntzia de grupos de bandidos armados (mescamente kurdos, chi fiant in cuncurrèntzia seculare cun is armenos in su sud-est de Anatòlia), o crimenales liberados de is autoridades pro afortiare is rangos de is fortzas cumbatentes otomanas e agrupadas in su chi at a èssere connotu che « Organizatzione ispetziale ». Su reconnòschimentu polìticu de s'acontèssida est galu resone de cuntierras e perricas in su mundu, a causa de su dennegu de parte de sa Turchia (sutzessora de s'Impèriu otomanu, chi mancari ammitat su fatu chi degollos siant istados fatos, àrguit chi is mortes no siant istadas resurtadu de perunu pranu de istermìniu massivu, sistemàticu o premeditadu dispostu de su guvernu otomanu. A como, su genotzìdiu est istadu reconnotu de 22 paisos. + Convenience store: Unu convenience store (faeddu inglesu chi bolet prus o mancu nàrrer "buttega a discassu") est una butteghitta chi bendet medas ozettos de impreu de dontzi die, subratottu cosa de mandigare e buffare, ma poden esser puru tzigarros, fozu de paperi, liberos, giogos, CD e / o DVD audio e video, cosmeticos e gai sighinde. Sos "convenience stores" sun a diversu dae sas atteras buttegas, ca custas sun abberu minores, non si poden agattare in logu de campagna e non serbin pro si impreare in logu de cussas prus mannas: prusaprestu, faghen appuntu de buttega a ue si podet andare pro comporare una cosa a discassu, ispetzie pro more de s'ora (sun abertos meda prus a longu de sas buttegas prus mannas, ma in calchi istadu lu sun adderettura bintibàttor oras in subra de bintibàttor), o a si isboligare un'attera casta di servìtziu si sa buttega lu permittit, comente cussu bancariu (a bortas, sos "convenience stores" sun parte issos etottu de un'attera istruttura, comente un'istatzione de bentzina). Sos "convenience stores", mancari chi su nùmen podat nàrrer atteramente, non sun pro nudda a discassu cando si faeddat de pretzios, chi sun belle semper prus artos de sos chi si poden agattare in atteras buttegas o supermercados, ca in cue sas cosas si las pigan prus pagas e si las comporan dae su grossista a unu pretziu prus artu pro unidade. Peròe, custas buttegas tenden a si fagher unu tzertu balanzu comùncas ca sun medas e cumbenit a bi andare cando sas atteras sun serradas. + Costantinòpoli: Costantinòpoli (in gregu "Κωνσταντινούπολις", "Konstantinúpolis", incurtzadu in "ἡ Πόλις", "hē Polis", 'Sa Tzitade'; in latinu: "Constantinopolis", in turcu otomanu formale "Konstantiniyye") est su nùmene istòricu de s'atuale tzitade de Istanbul, posta in ambadus is lados de s'Istrintu de su Bòsforu, in Turchia. Sa bidda est istada capitale de impèrios diferentes in su cursu de s'istòria sua: Impèriu romanu (330-395), Impèriu romanu de Oriente (395-1204 e 1261-1453), Impèriu Latinu (1204-1261) e Impèriu otomanu (1453-1922). @@ -22083,6 +27141,7 @@ Situada in unu puntu istratègicu intre Europa e Àsia, sa Costantinòpoli bizantina fiat baluardu de sa cristianidade e eredera de su mundu grecu e romanu. In Edade Mèdia fiat sa tzitade majore e prus rica d'Europa, a sa rughera intre is cummèrtzios chi acapiaiant is tres continentes de Europa, Àsia e Àfrica. Segundu is guvernos e is èpocas istòricas, at tentu nùmenes diferentes, intre is prus comunos s'amentuant "Bisàntziu" (in gregu "Byzantion"), "Roma Noa" (in gregu Νέα Ῥώμη, in latinu "Nova Roma") e Stanboul. Su batiamentu cun su nùmene atuale torrat a su 1930, mediante sa "Lege Turca de Servìtziu Postale", una de is reformas natzionales chèfirdas de Mustafa Kemal Atatürk. + Genotzìdiu: Su genotzìdiu est unu crimene caraterizadu de s'isperdìtziu fìsicu de totu o de una parte significante de unu grupu natzionale ratziale, ètnicu o religiosu. Esempros prus connotos de genotzìdiu sunt s'olocàustu, su genotzìdiu armenu e prus reghentemente su genotzìdiu bosnìacu e su genotzìdiu de Ruanda. Su faeddu est istadu coniadu pro sa prima borta de su giurista ebreu-polonesu Raphael Lemkin, chie in su 1939 fiat fuidu de is persighidos nazistas agatende asilu in Istados Unidos. In su lìburu suo "Su pòdere de s'asse in s'Europa ocupada" publicadu in su 1944, Lemkin aiat dadu custa definitzione de genotzìdiu: @@ -22089,8 +27148,10 @@ "Su pònnere a práticu de atziones coordinadas chi punnant a s'isperdìtziu de is elementos detzisivos de grupos natzionales, cun fine de s'annichilamentu suo." Segundu su sotziólogu e istòricu istadounidense Michael Mann, su genotzìdiu est su gradu prus istremu de violèntzia intergrupale e su prus istremu de totu is atos de limpiadura ètnica. Pro cust'autore s'impatu de is genotzìdios in su de 20 sèculos est devastante, siat pro nùmeru de vìtimas, chi sunt carculadas a prus de 70 milliones de pessones, siat in sa cruelidade istrema de is imbistidas. Sa definitzione legale de genotzìdiu est dada subra anàlisis giurìdicas e critèrios dislindados istabilidos in sa Cunventzione de s'ONU pro su prevenimentu e s'aboluidura de su crimene de genotzìdiu, tenta su 9 de nadale 1948. Segundu custa cunventzione est genotzìdiu unu atu « commìtidu cun intentu de isperdere, in totu o in parte, unu grupu natzionale, ètnicu, ratziale o religiosu, che tale ». + Conrad Vernon: Conrad Vernon IV (1968), est unu còmicu e attore americanu. + Genotzìdiu de Ruanda: Su genotzìdiu de is tutsi de Ruanda est unu genotzìdiu chi at tentu logu de su 7 de abrile 1994 a su mese de trìulas de s'annu matessi, in Ruanda, Àfrica orientale. Fiat commìtidu in unu cuadru de gherra tzivile, chi bidiat oponidura intre su guvernu ruandesu, costituidu de is "hutus" e su "Fronte patriòticu ruandesu" (FPR), imputadu de is autoridades de èssere essentzialmente « tutsi ». Su 1 de santugaine 1990, unos cantos ruandesos disterrados e agrustados in su FRP, aiant detzìdidu de torrare a su paisu de s'Uganda, e pigare su pòdere peri s'impitu de armas. Pro ddos acarare is autoridades aiant sighidu una dòpia istrategia: sa de si defèndere cun s'esèrtzitu contra s'afracada militare de su FPR, e « abruverare » totu is tutsis de is partes intrànabiles de Ruanda. Is autoridades ruandesas diant pois perdere sa gherra, ma fiant nointames resissidas in s'intentu genotzidiàriu contra de is tutsis. @@ -22097,6 +27158,7 @@ Segundu is càrculos de s'ONU su nùmeru de unos 800 000 ruandesos, in majoria tutsis, sunt istados bochidos durante custos tres meses. Is chi intre is hutus si sunt ammostados solidales cun is tutsis sunt istados bochidos che traitores. Cunsiderende sa durada de petzi unas chentos dies, si pòdet annotare comente custu siat istadu su genotzìdiu prus lestru e cun nùmeru prus artu de mortos cada die de s'istòria. A custu propòsitu tocat a pretzisare chi unu genotzìdiu non est cualificadu tale subra is mortos, ma un'anàlisi giurìdica de critèrios pretzisos istabilidos. Sa discriminatzione ruandesa intre hutus e tutsis, mancari siat bènnida a foras in manera ladina in su 1994, agatat in realidade raighinas chi torrant a tesu in s'istòria, ligada a s'ordìngiu sotziale chi is colonizadores europeos ddi aiant dadu de unu cantone, e a su significu chi sa populatzione indìgena dd'aiat dadu in su tempus. A custu si sunt subrazuntos a coa antivàgios polìticos de unu grupu subra s'àteru, chi ant furriadu is echilìbrios sotziales. Semodare comente, a su tempus de is primos cuntatos cun europeos (a primìtziu tedescos, a fatu belgos), in su 1894, su Ruanda fiat una monarchia guvernada de is tutsi, de su 1962, annu de s'indipendèntzia, a su 1994, fiat intames una repùblica dominada de is hutus. + Limpiadura ètnica: Limpiadura ètnica, o epuratzione ètnica, est unu faeddu chi iscerat cumbènidos polìticos disvariados a fine de obligare grupos ètnicos pretzisos a lassare sa sede de residèntzia pro s'acussorgiare aterùe (movidura fortzosa, agrustamentu fortzosu). Cun su metessi faeddu podet èssere inditada s'emigratzione fortzosa, sa trasladura de populatziones o sa deportatzione, fintzas a su genotzìdiu de una comunidade discriminada a causa de critèrios religiosos, linguìsticos, sotziales, ideològicos, istratègicos o cumbinadura de custos critèrios. @@ -22105,12 +27167,15 @@ Orìgine de s'espressione. S’espressione « "purificatzione ètnica »" est tradutzione literale de su serbo-croatu ""etničko čišćenje""  cumpàssidu in su 1860, iscritu de s'iscritore serbu Vuk Karadžić (1787-1864) in una monografia istòrica subra su « Cunsìgiu de su gouvernu serbu », formadu in su 1805 de Karađorđe a pustis de una rebellia serba contra is otomanos. Est tando chi s'impitat su vèrbiu "ocistiti "(limpiare), pro inditare s'ischirriadura de is etnias e s'atu de bogare de unu territòriu cudda chi no est cunsiderada cherfida: «  "A pustis chi, in su 1807, is serbos aiant cunchistadu e limpiadu Belgradu de is turcos, su Cunsìgiu si fiat tramudadu de Smederevo a Belgradu »" (is « "turcos »" designados in custu cuntestu sunt totu is musulmanos, assimilados in blocu a is antigos Otomanos).  + Anne Haney: Anne Ryan Thomas (1934 – 2001), est unu còmicu e attore americanu. + Gran Canària: Gran Canària, est un'ìsula de Ispagna, posta in s'otzèanu Atlànticu, chi faghet parte de s'artzipèlagu de sas Canàrias. Cun subrafache de 1.560,1 km² e populatzione de unos 829.600 bividores, Gran Canària est sa segunda ìsula prus manna e populada de s'artzipèlagu a fatu de Tenerife. Sa bidda prus manna est Las Palmas de Gran Canaria, chi est fintzamentas capitale de sa comunidade autònoma de sas ìsulas Canàrias. S'economia de s'ìsula s'apoderat mescamente subra su turismu. + Lapònia: Sa Lapònia, o Territòriu Sápmi" "(in sami: Sápmi; in finlandesu: Lappi; in isvedesu e norvegesu: Sameland o Lappland; in russu: Лапла́ндия, "Laplandija") est sa regione de Iscandinàvia, in Europa setentrionale, in ue bivet su pòpulu Sami. In sensu prus allindadu, cun Lapònia s'inditat una provìntzia istòrica de Isvètzia chi, de su 1809, annu de sa cunchista russa de sa Finlàndia, s'agatat ispartzida intre Isvètzia e Finlandia. @@ -22117,15 +27182,19 @@ S'àrea de Lapònia ammuntat sos territòrios de bator istados: Finlàndia, Isvètzia, Norvègia e Rùssia, in ue sos sami rapresentant comente chi siat una populatzione de minoria, perchentualmente non superiore a su 5%, isparghinados mescamente in sos chirros norvegesos e russos de sa regione. Sos de s'ètnia sami non formant peruna organizatzione polìtica nen punnant a peruna forma de autònomia o àuto-determinatzione. Segundu sas legendas populares sa Lapònia est su logu in ue bivet Babu Nadale. + Iscandinàvia: S'Iscandinàvia est una regione de s'Europa setentrionale, formada in sensu istrintu de Isvètzia e Norvègia chi s'ispartzint sa penìsula iscandìnava. In sensu prus ampru a custos duos istados est azunta sa Danimarca, chi cundividet cun sas àteras duas natziones istòrias e culturas comunas. No est intames de cunfundere cun sa Finnoscàndia, regione geogràfica formada foras de custos tres istados de Finlàndia, Islànda e Ìsulas Føroyar. Non prus b'ant ispertos chi retènent chi custos ùrtimos istados e fintzas sa Groenlàndia diant dèpere èssere cunsiderados a tìtulu prenu iscandìnavos, sende segundu custa bisura Iscandiàvia sinònimu de paisos nòrdicos. In resone de sa posidura setentrionale in su praneta, sos territòrios suos sunt istados interessados de undadas glatzales imbènnidas s'una a fatu s'àtera, chi los ant ispobulados e impoberados de fauna e frora terrestras. + Gasparo Gozzi: Naskidu ind' una familia de origine bergamsca, aiat istudiadu inue 'e sos padres "Somaschi" de Murano finas a su 1732, cando, pro more de sas difficultades economicas de sa familia sua, si fit devidu dare a trabagliare comente 'e "omine de litteras", massimu fatende tradutziones dae ìde umoristas antigos e modernos. Tra su 1750 e su 1852 fit bessìda sa rpima obera sua "Lettere diverse" in duos volumenes, inue ndi essit s'ispiritu sou de umorista, chi at a esse' costante in totu sos iscritos suos. In pius si fit dedicadu a su giornalismu. + Ben Stein: Benjamin Jeremy "Ben" Stein (Washington, 25 November, 1944), est unu còmicu e attore americanu. + Alliantzia Libera Europea: Sa Alliàntzia Libera Europea ("European Free Alliance" in inglesu, "Europäische Freie Allianz" in tedescu, "Alliance libre européenne" in frantzesu e "Alianza libre europea" in ispagnolu), o ALE, est unu partidu politicu europeu. Su ALE cumprendet paritzos partidos politicos de idea rezonalista, chi punnan a s'indipendentzia politica de su trettu issoro o simpremente a li dare cantu prus autonomia possibile, abbarrande in s'istadu in ube sun. S'alliantzia tenet in intro partidos progressistas, e duncas non tottus sos partidos rezonalistas europeos fachen parte de s'ALE. @@ -22132,8 +27201,10 @@ Dae su 1999 in susu, s'ALE e su partidu de sos Birdes Europeos an istrintu unu legamine, fundande sa tropa de sos Birdes Europeos-Alliantzia Libera Europea in su parlamentu europeu, mancari chi calicunu chi fachiat parte de s'ALE apat tando isseperadu de si ponner a pare cun atteros partidos. Su partidu punnat a rappresentare e dare prus boche in Europa a sas minorias etnicas suas: su Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione (Psd'Az) est parte de s'ALE dae su 1984. S'ala zovana de s'ALE si narat "Zoventude de s'Alliantzia Libera Europea" ("European Free Alliance Youth", "EFAY"). + Isperdimentu culturale: Si faeddat de isperdimentu culturale cando si bolet inditare s'attu de nch'isperder su patrimoniu culturale de unu populu e / o natzione pro chistiones politicas, militares, ideologicas, etnicas o de ratza. + Germània nazista: Cun Germània nazista, o Germània natzional-sotzialista o Reich de Tres si inditat s'istadu tedescu ghiadu de Adolf Hitler de su 1933, annu cando fiat eleghidu cantzelleri, a su 1945, annu de s'acabu de sa segunda gherra mundiale e de sa derrota de sos nazistas. Su sistema istatale suo fiat politziescu e de tipu totalitàriu, apoderadu susetotus subra sa figura carismàtica de su "Führer" (trubadore, ghiadore) Adolf Hitler. Su Reich de Tres est responsàbile de s'iscòpiu de sa segunda gherra mundiale in Europa, durante chi s'est mantzadu, intre àteros crìmenes de massa, de su genotzìdiu de sos ebreos (Shoah), de sos rom (Porajmos) de Europa, e de sa bochidura sistemàtica de màrturos mentales e fìsicos. @@ -22143,15 +27214,19 @@ De s'àteru cantone s'ideologia nazista s'apoderaiat però subra printzìpios ratzistas chi susteniant sa superioridade de sos tedescos e in lìnia prus generale sos pòpulos germànicos (sos "arianos") a in antis de totu sos àteros pòpulos, chi fiant de impèigu a su cumprimentu issoro. In particulare discrimenaiant sos islavos, chi in sos intentos issoros a pustis de los cunchistare dèpiant èssere abbadinados e educados pro lis fàghere a tzeracos. Fintzas sos bividores de Itàlia meridionale fiant cunsiderados inferiores o comente chi siat, no arianos. Pro su chi pertocat sos ebreos, custos fiant bistos e rapresentados de sa propaganda che parassitos de sa sotziedade, lègios e infidados, agangadores e furones de sa richesa de sos arianos onestos. Tarea de s'ordinamentu istatale nazista fiat sa de nde limpiare sa sotziedade tedesca de issos, a primu allindende·los in sos ghettos, a coa ispederdende·los fisicamente in campos de istermìniu o fatuvatu degollos de massa durante sos rastrellamentos in sos ghettos o logos de gherra. Segundu sa propaganda nazista, su Reich de Tres fiat destinadu a durada de milli annos. + Luigi Veronelli: Gratzias a s'interessamentu de Luigi Veronelli, in Sardigna dae diversos annos si produit s’"ozu de bosana"; s'olìa benit marghinada chena s'ossu e si produit un ozu chi est de prima. + Bosana: Sa bosana est su cultivar de olìa pius diffusa in Sardigna. Su numene fortzis faghet referentzia a una presunta origine de sa pianta in sa zona affacca a Bosa. Si pessat chi siat de orìgine ispagnola. S'ozu. In genere custu tipu de olìa est usada pro fagher'ozu. Sa mezus calidade si ottenit si s'olìa enit boddida (o accabidada) primarìa. Pero sas pius mannas benin arribadas comente olìa de cufetu. Dae pagos annos, gratzias a s'interessamentu de Luigi Veronelli, si produit s’"olio chena ossu de bosana"; s'olìa benit marghinada chena s'ossu e si produit un ozu chi est de prima. + Ozu de olìa: S'Ozu de olìa est un ozu alimentare chi si ogat dae s'olìa. S'ozu extravergine si ogat dae sa molidùra mecànica de sas olìas. + Bochidòrgios de sas fòibas: S'espressione de bochidòrgios de sas fòibas, o prus fitianamente isceti fòibas, inditat una filera de bochiduras de massa acuntèssidas intre s'acabu e su primu pustis-gherra de sa segunda gherra mundiale in sas regiones tando italianas de Venètzia Giùlia, Ìstria e Dalmàtzia. Sos carculos de sos mortos mudant segundu de sas fontes intre bàrios millis (5.000-11.000). Postas in atu mescamente pro manu de partisanos Jugoslavos a dannu de sa populatzione locale de etnia italiana, sunt cunsideradas atos de limpiadura ètnica de sos italianos, causa printzipale de s'èsodu istrianu-dàlmatu. Segundu una àteras bisuras, non b'at intames nùmeru de vìtimas bastantes pro pòdere chistionare propiamente de limpiadura ètnica. @@ -22171,6 +27246,7 @@ Resurtu oe subra sa chistione. Como che como sa chistione de sas fòibas sighit a èssere meda delicada de allegare e no at agatadu interpretesa unìvoca chi potzat pònnere acòrdiu ampru in sas bisuras cuntierradas chi las pertocant. Cun sa Lege 92 de su 30 de martzu 2004, in Itàlia est istadu istituidu su 10 de friàrgiu de onni annu sa "Die de su regordu", in memòria de sas vìtimas de sas fòibas e de s'èsodu giulianu-dalmatu. Su matessi cumbènnidu legislativu at istituidu fintzas una medàllia remmonativa destinada a sos parentes de sas vìtimas. + Venètzia Giùlia: Sa Venètzia Giùlia (in serbu-croatu e islovenu: Julijska krajina; in italianu: Venezia Giulia; in vènetu: Venesia Julia; in friulianu: Vignesie Julie; in tedescu: Julisch Venetien), est una regione de s'Europa meridionale chi in die de oe est ispartzida intre Croàtzia, Islovènia e Itàlia. Orìgine de su nùmene. @@ -22181,6 +27257,7 @@ Acabada sa prima gherra mundiale, cun su tratadu de Versailles de su 1920, sa Venètzia-Giùlia fiat annessionada a s'Itàlia, impare a su Trentinu e a su Südtirol (mancari custu èsseret territòriu istòricu austrìacu de majoria tedesca). Sa Dalmàtzia, contrassempre a sos acòrdios fiat lassada a su tando costituidu Rènniu de Jugoslàvia, foras pro sa tzitade de Zadar, e de su 1924, peri su tratadu de Roma intre Itàlia e Jugoslàvia, de Rijeka. In sa segunda gherra mundiale s'àrea fiat ocupada de sas tropas partisanas jugoslavas e in su 1947, a sighidu de su tratadu de Parigi tzedida casi integramente a sa Jugoslàvia ghiada de Josip Broz Tito. Sos italianos fiant bogados de sos territòrios. In Itàlia s'agatat galu denominatzione de "Venètzia Giulia" pro s'àrea prus esta de sa regione autònoma de su Friuli-Venètzia Giulia, chi tirat a sa provìntzia de Gorìtzia e a totu sa de Trieste, chentza de li pòdere trassare tremenes pretzisos. + Movimentu Armadu Sardu: Su Movimentu Armadu Sardu (in italianu: "Movimento Armato Sardo"; acronimu: MAS) est istadu unu movimentu terroristicu de ideologia comunista e indipendentista attivu in Sardigna dae su 1983 a su 1985. Ideas economicas e indipendentistas. @@ -22187,6 +27264,7 @@ Sighende su pensamentu de Giangiacomo Feltrinelli, chi bolìat fagher de sa Sardigna sa Cuba de su Mare de Mesu, sa truma cherìat aunire sa pelea de classe comunista cun su movimentu indipendentista sardu, apparitzende attentados contra a sas fortzas armadas italianas chi bi aìat in Sardigna e contra sa propriedade de sos cusìnos (burghesos) italianos e fintzas sardos, chi a parrer de su MAS tenìan sa culpa de isfruttare sa terra e sos traballadores sardos. Fattias biolentas. Su MAS at postu sa firma sua a paritzas bocchiduras, duos secuestros de persone (unu de sos cales in Latziu) e tambene attentados ponende bombas. Sa prima bocchidura est in su 15 de lampadas de su 1983, cando duos mortores intran ind unu tzilleri de Mamujada e pigan a fusiladas su mere Claudio Balia, 22 annos, frade de Pietro (chi an mortu in su 1984) e de Alberto (issu puru mortu ind unu attentadu in Marsiglia in su 1991). Calchi die a pustis nche morin a su carnasseri Gonario Sale, cojuadu cund una fradile de Balia, a chirriu de unu cuile suo in sas campagnas de Mamujada; sos de Balia fin in intro de medas bocchiduras e secuestros. In su 5 de triulas, morin a Giovanni Bosco, chi benìat dae Benevento, bocchidu a curtzu de s'istatzione de benzina a chirriu de Durgali. Poi, naran chi fin issos a nche àer mortu a duos pastores mamujadinos, sos frades Giuseppe e Giovanni Debuggias, bocchidos in su mese de frearzu de su 1982 e in su de martzu de su 1983 in sos cuiles issoro. Tando secuestran a sa familia Buffoni-Mulas, muzere e amoradu: a pustis de los mandare in libertade, zirat unu bolantinu in ue su MAS ponet sa firma sua a sa bocchidura de su pastore Ciriaco Melas, mortu in Bitzi in su 6 de lampadas de su 1983. In su 19 de Sant'Andrìa de su 1983, an a secuestrare pèri a Anna Bulgari e a fizu suo Giorgio Calissoni, ispinghendesi a Latina (Latziu) in sas fattias issoro. Pro calchi crìmene de su MAS, sos giuighes an a cundennare in primu gradu a duas persones in su 1988 a 26 e a 7 annos de presone. In su 1993, peròe, sa Corte de Appellu nche at a furriare sa sententzia assolvende a ambosduos sos inculpados. + Porajmos: Su genotzìdiu rom o olocàustu rom, connotu fintzas che porajmos (pronuntziadu: IPA: , cun signìficu de "devastu", "istragu"), o Samudaripen (signìficu literale: "totu mortos"), est istadu una istimpida posta in atu de su guvernu de sa Germània nazista e de sos alliados suos durante sa segunda gherra mundiale, in s'intentu de nch'isperdere su pòpulu rom de s'Europa. Mancari su fatu est istadu discoidadu pro meda tempus, sos rom sunt sa segunda populatzione europea vìtima de istermìnios ratziales pro manu de sos nazistas. @@ -22193,6 +27271,7 @@ Suta sa ghia de Adolf Hitler siat ebreos, siat rom fiant definidos in sas Leges de Nurnberg che "inimigos de s'istadu basadu subra sa ratza". Custos duos grupos (e fintzas àteros) fiant ogetu de polìticas de persighida simbillantes, chi los ant jughidos a curtzu de s'annichilamentu totale in totu sos territòrios ocupados de sas tropas nazistas. Subra sa cantidade de vìtimas de etnia rom dèpidas a sos crìmenes de sa segunda gherra mundiale non b'ant datos tzertos sende chi fiant unu grupu ètnicu pagu organizadu e insertadu in sa sotziedade; de sos carculos si nde contant unu nùmeru intre 220.000 e 1.500.000. Sa Germània Uesta in su 1982 at reconnotu formalmente chi contra de sos rom siat istadu ordingiadu unu genotzìdiu. Su faeddu "porajmos" no est de agradessimentu intre unos rom chi bivent in sos Balcanos e in Rùssia, sende chi in sos dialetos issoro custu cheret nàrrere «isfloramentu». Prefèrint duncas s'impreu de «Samudaripen» o de «Kali Traš». + Birra: Sa birra est una bevanda alcolica. Est fatta de abba, luppulu, orgiu e fermentu. Cun su processu tzerriau fermentatzioni, su fermentu cunvertit is tzuccurus contennius in is granus de s'orgiu e attrus celealis in àrculu e anidridi carbonica. Differentzias in sa fermentatzioni de sa birra. @@ -22206,6 +27285,7 @@ Sa ratza de fermentu est su chi definit su processu chi at a essi impreau: Àrculu in sa birra. Birras "normali" tenint circa 3-5 % àrculu (3-5ml àrculu in dogni 100ml de birra), ma oi si podint agattai puru birras cun conteniu de àrculu de 2%~20% e fintza a prus de 60%. In calincuna birra tzerriada "chena àrculu", parti prus manna de àrculu est bogada a pustis de sa fermentatzioni, cun unu processu chi dda lassat cun mancai 1% de àrculu. + Oremari: Oremari est una cumpositzioni poètica (a modu de "poemetto" in forma lìbera) in sardu campidanesu, scritta de Giuliu Angioni e pubblicada in su 2013 in is editzionis de Il Maestrale de Nuoru. "Oremari" donat boxi in versus sardus (e poi italianus) a unu crabàrgiu de Fraus chi castiendi su mari sardu de oi fait is cunsiderus suus asuba dei custu mundu: @@ -22230,6 +27310,7 @@ in terra, in mari biu e àinca benint a pari orus orus sa terra cun su mari... + Genotzìdiu cambogiànu: Sa de genotzìdiu cambogianu o auto-genotzìdiu cambogianu est sa definitzione cun chi s'inditat su protzessu de limpiadura de su pòpulu cambogianu a òpera de su regìmene e sos Khmer Rujos, partidu polìticu chi at guvernadu sa Cambògia (torrada a numenare de issos etotu Kampuchea Democràtica) intre su 17 de abrile 1975 e su 7 de ghennàrgiu 1979. Sos Khmer Rujos persighiant unu ideale de istadu agràriu sotzialista fundadu subra sos ideales de su stalinismu e su maoismu, a chi punnaiant de imbàtere torrende a acussorgiare sa populatzione de sas tzitades a sas incontradas. Pro bi arribare no timiant de si nche apellare a torturas, degollos de massa, traballos fortzados, chi ant tentu resurtu in sa morte de unu perchentu carculadu a unu 25% de sa populatzione natzionale. @@ -22238,6 +27319,7 @@ Su nùmeru de mortos ispantat galu prus chi si pentzat ca sa populatzione cambogiana no imbatiat tando a 8 milliones: segundu sas istatìsticas in su 1975, annu de s'artziada a cumandu de sos Khmer Rujos sos tzitadinos camboganos beniant a èssere unos 7,5 milliones, in su 1978 petzi 5 milliones. Su 2 de ghennàrgiu 2001 su guvernu cambogianu at aprovadu una legislatzione pro protzessare unos cantos gerarcas Khmer Rujos. Sos protzessos ant tentu inghitzu su 17 de freàrgiu 2009. Su 7 austu de su 2014 Nuon Chea e Khieu Samphan sunt istados cundennados a morte cun imputu de s'èssere responsàbiles de crìmenes contra s'umanidade. + Cambògia: Sa Cambògia, prus pretzisamente Rènniu de Cambògia, in khmer Kâmpŭchea e ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា, "Preăh Réachéanachâkr Kâmpŭchea", narada fintzas Srok Khmer, ស្រុកខ្មែរ, literalemente « Paisu de sos Khmers », est unu istadu de s'Àsia sud orientale. Sa capitale est Phnom Penh. Sos tzitadinos de Cambògia sunt narados cambogianos, o khmers chi si faghet riferimentu a s'etnia. Sa majoria de issos est de religione buddhista theravāda (unu 96%) chi est religione de istadu, unu 2% est musulmanu e unu 1% cristianu. @@ -22252,14 +27334,18 @@ Sa Cambògia est unu istadu comunista chi sighit una forma de economia de mercadu. Sa massaria est in die de oe sa faina econòmica printzipale, chi òcupat unu 57,6% de sos traballadores e produit unu 33,5% de sa richesa de s'istadu. Sas indùstrias printzipales sunt sa de su tessìngiu e su turismu. In su 2005 sunt istadas iscobertas reservas de petròliu e de gasu in sas abbas territoriales. Mancari meda pobera, sa Cambògia godit de isvilupu econòmicu meda lestru a partire de sos annos 90 de su de 20 sèculos gràtzias susetotus a imbestidores internatzionales. Sa richesa produida intre 2004 e 2007 at registradu una crèschida de su 10% pro annu, su rèdditu peròmine abarrat però meda bàsciu, de petzi 773 dòllaros, meda prus pagu de sa mèdia regionale, a matessi livellu de Àfrica sub-sahariana. + Zelda Williams: Zelda Rae Williams (New York City, New York, 31 de trìulas, 1989), est unu còmicu e attore americanu. + Temporada Cleopatra (2013): Cleopatra, o Ruven sicundu a s'Universidade Libera de Berlinu, est istada una temporada extratropicale chi at iscuttu male s'ala otzidentale de su Mare de Mesu in su mese de Sant'Andrìa de su 2013. Su sistema de pressione bassa at fattu a manera chi si fit isviluppadu unu muntone de temporadas, pro more de s'aera fritta chi, beninde dae nord, est intrada in su Mediterraneu fachende cuntattu cun s'aera caente chi benìat dae oriente. Cunseguentzias. Su tzicrone nche at pesadu unu muntone de abba in Sardigna, battinde 440 mm de abba a manzanu de su 18 de Sant'Andrìa de su 2013; custu nche at fattu bessire dae cascia parìtzos rios, cund unu disaccattu chi at cajonàdu sa morte de nessi 18 persones, s'iscumparta de un'attera e sa destruidura de sos campos. Sos trettos chi sa temporada at corfidu prus male fin sa Gallura (supratottu Terranoa), sa Barbagia de Nugoro e s'Aristanesu. Su tzicrone at fattu dannu mannu fintzas in penisula italiana, mescamente in Calabria e Salentu, in ue una trumba de aera at corfidu su tzentru de Gallipoli, bogandeche domos e duas iscolas. + Jovian: Jovian (Durham, North Carolina, 10 de santandria, 1994 – Durham, North Carolina, 10 de abrile, 2014), est unu còmicu e attore americanu. + Bolìvia: Sa Bolìvia est unu istadu chentza bessida a mare chi s'agatat in su tzentru-uestu de s'Amèrica meridionale. Sas capitales sunt Sucre e La Paz. Geografia. @@ -22275,15 +27361,19 @@ Economia. Sas fainas printzipales de sa Bolìvia sunt sa massaria, sa silvicultura, sa pisca, produtos de maniestu e s'indùstria estrativa, essende difatis ricas de metallos che istàngiu, prata e lìtiu. S'inditu de poberesa lòmpet a unu 60% de sa populatzione. + Beatles (tazu terrorista): Sos Beatles, de non cunfunder cun sa fentomada truma de artistas musicales, est unu tazu de terroristas in intro de s'ISIS. Sos chi nde fachen parte, narados de custa manera pro s'atzentu inglesu chi tenen, tenen su paranòmene de John, Paul, George e Ringo. Sun responsabiles pro nche àer secadu sa conca a paritzos in Iraq e Siria, e nde an bocadu bantu puru publicande in custas malas fattias videos de propaganda. Su tazu at fintzas secuestradu a meda zente innotzente, e fattu a bardianu a prus de binti otzidentales presoneris de s'ISIS in Raqqa otzidentale, Siria. Sun prus malos puru de sos atteros terroristas, fachende impreu de elettroshock, cundannas a morte comente sa posta in ruche, e formas de tribulassione comente s'affocamentu. Sos espertos de su Regnu Unidu e sos Istados Unidos est abberguande s'identitade de custos suzettos, e s'intelligence los cheret persichire. + John su jihadista: John su Jihadista (in limba araba: "جون الجهادية") est unu paranòmene dadu a unu accudidu inglesu de s'ISIS. Est connottu pro nche aer segadu sa conca a paritzas persones dae su 2014 in susu. Li an dadu su nomìnzu de John sos presoneris chi isse bardiaìat. In accordu a su nominzu, an nadu chi est parte de unu tazu terrorista de nòmene "Beatles" chi faghet a bardia de sa zente chi secuestrat e si ponet in cuntattu cun sa familia de sas vittimas. + Sucre (Bolìvia): Sucre, fintzas connota istoricamente che "Charcas", "La Plata" e "Chuquisaca", est una tzitade de unos 256.300 bividores, capitale costitutzionale de sa Bolìvia, e fintzas capitale de su dipartimentu de Chuquisaca e cabulogu de sa provìntzia de Oropeza. Est sa de 6 biddas prus mannas de Bolìvia. Posta in su chirru tzentru-meridionale de s'istadu, Sucre s'agatat a artària de 2.810 metros, chi relativamente a sa latitudine dat a sa tzitade clima temperadu friscu pro da durada de totu s'annu. + La Paz: La Paz (uffitzialmente Nuestra Señora de La Paz, o in aymara Chuqiyapu) est una tzitade de unos 872.500 bividores de sa Bolìvia, sea de su guvernu. Pro sos bolivianos benit a èssere sa capitale amministrativa, sende chi sa capitale costitutzionale est Sucre. Sos tres pòderes sunt difatis partzidos intre custas duas capitales, cun pòderes esecutivos e legislativos in La Paz e su pòdere giuditziàriu in Sucre. La Paz est fintzas capitale de su dipartimentu de La Paz. @@ -22290,6 +27380,7 @@ Posta a artària de 3660 m.s.m est dominada de su pitzu de su monte Nevado Illimani, chi lòmpet a artària de prus de 6.000 metros subra mare. S'àrea metropolitana contat prus de 1,6 milliones de residentes, chi nde faghent su segundu aglomeradu urbanu prus mannu de sa natzione a fatu de su de Santa Cruz. Dae su 7 de nadale 2014 La Paz est classificada intro de sa lista de sas sete noas biddas-maravìllias. + Boicotta film russos: Boicotta film russos (in ucrainu: "Бойкот російського кіно") est una campagna tzivica ucraina pro boicottare siat film siat programmas televisivos russos. Est parte de una campagna prus manna - de nòmine "boicotta cosa russa". Cajones. @@ -22340,10 +27431,12 @@ " Bae puru a bidere : Resultados de "non compores mercantzia russa!"." Nòmine. Sos attivistas an dadu a custa campagna sotziale su nòmine de "boicotta film russos" ("Бойкот російського кіно"), bidu chi dae su cumintzu fit custa sa pagina ufitziale de facebook. A pustis, su nòmine est bènnidu populare in sos mass media, ma perdet sentidu in limbas comente su sardu, in ue "film" cheret nàrrer "pellicula longa de tzinema" ebbìa: in ucrainu, difattis, "кіно" (film) narat tottu, cumprendende film, serias tv e gai sighende. + Doppelgänger: Doppelgänger est una paragula tedesca chi bolet inditare sa presentzia de unu doppione (a s'ispissu in forma de pantasima) de una pessone chi ja bi est, e chi est viva. Sa paragula benit dae "doppel", chi cheret narrer "doppione" e "gänger", bortau comente "camminadore". Sa forma sua prus antica, chi si biet in s'autore de romanzos Jean Paul in su 1796, est "Doppeltgänger" ("su chi ti camminat a costazu"). Su faveddu si impreat pro indittare unu alter ego, chi siat rifertu a su "topos" literariu de su frade malu o a su fenomenu de bilocamentu. In prus, sa paragula si impreat fintzas pro descriver su fenomenu in ube si podet bier sa propria immagine cun sa coa de s'ogru. Sos Doppelgänger cumparen in paritzos traballos de literadura, mescamente de pantasìa, in ube sun una zenìa chi si ponet a istroccher a una pessone o cosa in particulare pro carchi resone, a s'ispissu mala. + Dubrovnik: Dubrovnik (in italianu: "Ragusa") est una tzitade de unos 46.600 bividores de sa Croàtzia, posta a manu de sa costera adriatica de sa Dalmàtzia. Sa bidda est fintzas su cabulogu de sa regione Dubrovnik-Neretva. Sa tzitade at basadu istoricamente s'economia sua subra sos cummèrtzios marìtimos. A sos tempos de sa Repùblica de Ragusa, istadu dalmàticu de chi fiat capitale, sa bidda fiat lòmpida a livellu de isvilupu meda addelantadu, mescamente intre sos de 15 e de 16 sèculos. Dubrovnik fiat connota pro sa richesa e s'arte de sa diplomatzia. @@ -22350,6 +27443,7 @@ Dubrovnik est oe in die portu de mare e una de sas biddas prus abitadas de turistas de totu sa costera mediterranea. Sa bidda antiga medievale est una de sas megius cunserbadas de su mundu, e de su 1979 est patrimòniu de s'UNESCO. Mancari demilitarizada de sos annos 70 de su sèculu andadu (pro l'amaprare de cale chi siat cunflitu armadu), in su 1991 fiat meda addanniada de sos bombardamentos durante sa gherra jugoslava. Sa populatzione de Dubrovnik est formada pro unu 89% de croatos, sighint serbos e bosnìacos. + Iscravidade: S'iscravidade est sa cunditzione de su chi est privadu de sa libertade, chi est fatu propiedade - e duncas isfrutàbile e bendìbile che unu bene materiale - de un'àteru. Definìbile che una "aina animada" de Aristòtele ("Ética Nicomachea", VI, cap. VIII-XIII), s'iscravu s'iscerat de su tzeracu, de su presoneri o de su fortzadu (totu cunditziones a curtzu de s'isfrutu) e de s'animale de traballu, dae unu istatutu pròpiu, determinadu dae règulas (costumenes, leges etz...) chi balent in su paisu e s'època cunsiderada. Sunt règulas chi apostivigant sas cunditziones chi betint a s'iscravidade e sas chi faghent a modu chi bi si istorret, sos tremenes impostos a su mere, sos de libertade e amparu chi s'iscravu sighit a tènnere, fintzas ite cunsìderu de umanidade (s'ànima segundu bisura religiosa) li si reconnoschet. S'afrancadura de un'iscravu (dada dae su mere o dae s'autoridade chi l'istat subra) nde faghet unu "afrancadu", chi tenet istatus simbillante a unu ordinàriu. @@ -22356,6 +27450,7 @@ Sos negùscios negrieros transatlànticos e orientales sunt sos esempros prus emblemàticos de pratichesas de cummèrtzios de iscravos, dadu dae su fatu chi apant tentu durada de paritzos sèculos e chi apant tiradu a mesu deghinas de milliones de pessones, cun effetos istòricos chi pertocant mescamente s'Àfrica sub-sahariana, sos Istados Unidos de Amèrica, sos istados caraìbicos e de s'Amèrica meridionale. Mancari cundennada fatuvatu fintzas de antighidade, siat de autoridades morales, siat polìticas, s'iscravidade at cherfidu tempus meda longu in antis de la pòdere afines abolire e controire cun sas diferentes decraratziones de sos deretos de s'òmine. Oe est uffitzialmente preubida, ma est pretzisu nàrrere chi atos che traballos fortzosos, tzerachias pro dèpidos, cojas fortzosas e isfrutos sessuales oe in die galu subèschidos, sunt totu formas de iscravidade. In Sardigna, durante s'època giudigale sa de s'iscravidade fiat chistione chi si pòdet nàrrere èsseret sentida, cosa chi aiat permitidu chi in su tempus de Elianora de Arbarea, casi totu sos tzitadinos de su giudicadu esserent totalmente lìberos. + Ostalgie: Ostalgie est unu faeddu tedescu impitadu pro inditare s'ispèddiu pro sa vida in sos tempos de s'antiga Repùblica Democràtica Tedesca. Benit a èssere unu acrònimu de "Ost" (estu) e de "Nostalgie" (ispèddiu, saudade). Fatuvatu "ostalgie " est usadu pro fàghere riferimentu a s'ispèddiu pro sa vida in su sìstema sotzialista fintzas in àteros istados de s'Europa orientale chi fiant comunistas, susetotus alleghende de sa Polònia de de s'Unione Soviètica. @@ -22368,28 +27463,37 @@ In realidade sunt medas sos tedescos de ambadus sos chirros partzidos de su muru chi dennegant s'esistèntzia de divisione culturale peruna. Custa chistione no at però postu pentzamentu a sos cummertzantes chi apubende luegus su potentziale econòmicu chi custu movimentu podiat bàlere, ant comintzadu a bèndere produtos de su regìmene antigu o chi a su nessi lis assimbìgiarent in cale chi siat genia. A esempru, est possìbile comporare mandiares de marcas chi s'agataiant in sa RDT, o vìdeos e DVD de programmas chi fiant trasmìtidos de sa televisione pùblica sotzialista, fintzas si pòdent comporare màchinas de marcas Wartburg o Trabant. Tzinema. Su tema est istadu tratadu in tempos reghentes in medas pellìculas comente: + Chistione meridionale: Sa ispressione "chistione meridionale" (italianu: "questione meridionale") la aìat impreàda a primu su deputadu radicale lombardu Antonio Billia in su 1873, pro indittare su disacàttu economicu e sotziale de s'Italia de giosso e, pro nos allargare, de su gai nàdu "Mezzogiorno", cunforma sas atteras regiones de s'istadu italianu. + Chistione settentrionale: Chistione settentrionale (in italianu: "questione settentrionale") est unu faveddu impreàdu de pac'ora in s'arresonu politicu italianu pro indittare su problema sotziopolìticu de disamistade, chi bi at in Italia de susu, pro sa politica chi su gubernu italianu at sichidu pro annos in sa secunda meidade de su seculu de XX. Su vocabulu no at galu tentu, peròe, reconnoschimentu politicu perunu a libellu accademicu, cosa chi imbètzes si podet nàrrer pro sa ispressione "chistione meridionale". + Sa printzipedda Mononoke: Sa Printzipèdda Mononoke ("もののけ姫", Mononoke Hime) est un'anime chi at dirigidu e iscrittu Hayao Miyazaki de su Studio Ghibli e chi at publicadu, pro sa prima bia in Giappone, in su mese de lampadas de su 1997. Est una pellicula de genere fantasticu, chi est ambientada in Giappone de tempus Ashikaga-Muromachi (1333-1568), in ube unu pitzoccu de una zenìa antica ("Emishi") de su Giappone de susu, pro acattare ispera a una maladitzione, est in mesu de una battalla tra prus alas: su shogunadu e una bidda de ferreris chi est creschende, e sos animales de padente chi bolen mantènner s'ambiente issoro contr'a su modellu industriale de sa matessi bidda chi nch'est ingurtinde tottu sa natura. + Hotaru no Haka: Hotaru no Haka ("火垂るの墓", a sa littera de bortare in "sa tumba de sos luche-luches") est un'anime de su 1988 chi benit derettu dae su contu semi-autobiograficu de Akiyuki Nosaka. Su film lu at dirigidu Isao Takahata chi, impare a Hayao Miyazaki, aìat fundadu su Studio Ghibli. Su cartone faghet bider sa gherra pro su chi est, impreande una bisura neorealista de su chi sutzedit a unu pitzoccu e a sorre sua; issos an a fagher isperientzia de s'orrore de sa gherra, cun su chi nde sichit. Sos luche-luches de su titulu sun s'unica cosa positiva in mesu a unu notte tristu, chi non tenet fine nemmancu a acabbu de gherra. Su cartone est istadu in mesu a unu muntone de polemicas pro lu àer fattu zirare impare a Su bighinu meu Totoro, chi si faghet bider meda prus a discassu e cun prus lebiesa. Pro custa resone, mancari chi tenzat istima meda in sa comunidade de amantiosos, no at tentu sutzessu meda e no est fatzile a lu acattare. + Su bighinu meu Totoro: Su bighìnu meu Totoro ("となりのトトロ", Tonari no Totoro) est un'anime chi at dirigidu Hayao Miyazaki in su 1988 a pizu de un'ispiritu de padente chi si narat "Totoro". Lu at fattu su Studio Ghibli e, a differentzia de un'atteru cartone chi an fattu zirare in su matessi tempus, custu at tentu unu sutzessu gai mannu chi Totoro est como simbulu de s'istudiu. + Sa tzittade incantada: Sa Tzittade Incantada ("千と千尋の神隠し", Sen to Chihiro no Kamikakushi) est un'anime de su 2001 chi at iscrittu e dirigidu Hayao Miyazaki e fattu dae su Studio Ghibli. Sa pellicula ammustrat s'abbentura de una pitzinna chi, ind unu biazu pro cambiare domo, si at a bider a innantis unu mundu de ispiritos. Sa pellicula at tentu paritzos premios, cumpresu un'Oscar chi est su segundu pro sa menzus pellicula animada; est istada fintzas su primu cartone de allega non-inglesa a lu bincher. At bintu pèri s'Urtu de Oro in su Festival Internatzionale de Tzinema de Berlinu in su 2002. In Giappone, sa Tzittade Incantada est resessidu a brincare in numeru de bisuras sa pellicula de Titanic. + Porco Rosso: Porco Rosso ("紅の豚", Kurenai no Buta) est un'anime de su Studio Ghibli fattu in su 1992 a pizu de unu pilota italianu de aereos e sordadu de sa prima gherra mundiale, chi como, malaittu pro carchi resone e diventadu unu porcu, tenet petzi comente traballu a catzare sos piratas in su Mare Adriàticu. Su cartone est ambientadu in su 1929 in sa tzittade de Fiume, Milanu e in sas isulas de Istria e Dalmatzia. + Nausicaä de sa Badde de su Bentu: Nausicaä de sa Badde de su Bentu ("風の谷のナウシカ" Kaze no tani no Naushika) est un'anime de su 1984 chi at iscrittu e dirigidu Hayao Miyazaki, pigande istoria dae su manga chi tenet su matessi nòmene. Su cartone est unu contu de genere post-apocalitticu cun atzentos ambientalistas, tantu chi lu aìat fattu bider su WWF cando fit essidu pro sa prima bia. Mancari chi lu apan pensadu innantis de àer fundadu su Studio Ghibli, a s'ispissu su film si tenet in cunsideru comente chi siat su primu film suo. Tra sos premios e reconnoschimentos, at bintu s'Anime Grand Prix chi aìat promovidu su paperi Animage in su 1984. Su film narat su contu de Nausicaä, printzipedda zovana de sa Badde de su Bentu, chi est in mesu ind una pelea contra su Regnu de Tolmechia, chi punnat de torrare a fagher funtzionare un'arma antiga pro nche bogare unu padente populadu dae babautzos zigantes. Sa printzipedda in chistione, tando, at a chircare de ponner unu frenu a sos tolmechianos non faghende affuttare custas creaduras. + Itàlia fascista: S'època fascista o fascismu o bint'annos fascistas (in italianu: fascismo o ventennio fascista) est su perìodu de istòria de s'Itàlia moderna chi tocat a sos annos intre su 1922 e su 1945, in ue s'istadu est istadu guvernadu de unu regìmene ditatoriale chi sighiat s'ideologia fascista. S'artziada a su pòdere suo dependet in parte de sa situatzione polìtica incolliosa chi s'Itàlia s'agataiat a acarare a pustis de sa prima gherra mundiale, caraterizada de cuntronos sotziales, mescamente de sas classes operajas ghiadas de sos sindacados. @@ -22406,24 +27510,29 @@ S'Itàlia fiat tando unu istadu chi fiat ispainende·si·nche e chi punnaiat a aunire totu sas gentes de limba neo-latina chi aiant fatu parte in epòca antiga de s'Itàlia romana, comente fintzas sas chi biviant in Dalmàtzia. Sas resones chi aiant induidu su rènniu a pigare parte a sa prima gherra mundiale istaiant difatis in sa fiantza dada de sas natziones de sa Intesa tripla de donare sos territòrios latinos de Trentinu e de sa costera esta de s'Adriàticu, chi tando faghiant galu parte de s'Impèriu Àustro-Ungheresu.Acabada sa gherra però isceti Ìstria, Venètzia Giùlia e Trentinu fiant annessionados a s'Itàlia, sa tzitade re Fiume, a majoria italiana, comente fintzas sa Dalmàtzia, foras pro sa bidda de Zara fiant intames lassadas a su neo-costituidu Rènniu de sos Serbos, Croatos e Islovenos. Custu fatu fiat acabidadu de sos italianos che una traitoria e una beffa pro su sacrifìtziu donadu, chi poniat s'Itàlia in paris contu che unu istadu derrotadu, mancari esseret in beridade unu de sos binchidores. Fentomende sa retòrica de su tempus - ca sa natzione abarraiat incumprida e abirgonzada – si chistionaiat de "Vitòria mutilada". No tocat nointames a discoidare ca prus pagu de su 50% de sos bividores de Ístria e Venètzia Giùlia fiant italianos e ca impare a su Trentinu fiat dada a s'Itàlia totu sa parte meridionale de su territòriu istòricu de austrìacu de su Tiròlu, a manna majoria tedesca. In Dalmàtzia sos italianos s'agataiant numerosos petzi in pagus tzentros, e foras pro Zara in niunu de custos fiant majoria. Sa gherra però fiat costada prus de 650.000 mortos, aiat fatu prus de su dòpiu de màrturos, e isbudiadu de dinari sas càscias istatales. A sos sordados chi aiant cumbàtidu fiat istadu promìtidu cumpensu mannu (sa cumpartzidura de sas terras chi lis depiant èssere dadas a sighidu de una reforma agraria, mai fata) pro su serbìtziu dadu, ma s'economia fiat intames a su collassu. + No potho reposare: A Diosa (pius connoschida cun su nòmene de No potho reposare) est una cantone sarda chi aìat iscritu in su 1920 su cumposidore Giuseppe Rachel a tempus de mazurka, sighinde sas paràulas de sa poesia, iscritta in su 1915, de s'abbocadu sarulesu Borore Sini. Su cumponimentu est unu cantigu chi, a pustis, est intradu a fagher parte de sa cultura e traditzione populare sarda. Istoria. Giai dae su 1921, sa cantone faghiat parte de su repertòrju de s'assotziu musicale filarmonicu nugoresu, chi dirigìat Rachel etottu. In su 1936, su tenore mogoresu Maurizio Carta aìat intzìdidu tres cambas de Non potho Reposare (impare a atteras chi Rachel aìat cumpostu, Muttos). In su 1966 su "Coro Barbagia" si ponet a cantare sa poesia in "La Sardegna nel canto e nella danza". Tottus sos cuncordos nugoresos an a insertare sa poesia in su repertòrju issoro: cussu Ortobene, Su Nugoresu, Sos Canarios e atteros puru. Ma non colat meda tempus chi sa cantone si diffundit in tottue, fintzas in Tàtari cun Luigi Cànepa e Antonio Vivaldi. In su 1978 Maria Carta aìat cantadu su cumponimentu pro sa Polydor: a sighire sun Elena Ledda, sos Tazenda, sos Bertas, Andrea Parodi, Cordas e Cannas e faghet parte dae annos de su repertorju internatzionale. + Borore Sini: Boròre "Frantzìscu" Sini (Sarule, 2 de maju de su 1873 - Nugoro, 1954) est istadu unu abbocadu e iscritore sardu. Bida. Borore benìat dae una familia de pastores. Aìat isseberadu chito de istudiare in Nùgoro e si fit iscrittu a pùstis a s'Universidade de Casteddu, in sa facultade de jurisprudentzia; si nche at a essire dae in ìe cun sa laurea in su 1904. In su 1911 aìat publicadu una cantone, "La Guerra Tripolina", in ue narat chi sa gherra in Lìbia podet fagher petzi dannu mannu. Aìat isposadu ideas sotzialistas, comente si podet iscumbatare in calchi cantone sua. Una de sas pius fentomadas est A Diosa, nodida puru comente "Non Potho Reposare" e chi aìat intzìdidu Giuseppe Rachel. + Ditadura: Sa ditadura est unu regìmene polìticu in ue una pessone o unu grupu de pessones esèrtzitant totu sos pòderes in manera assoluta, chentza de lege o istitutziones perunos chi los allindent. Est duncas sinònimu de "regìmene autoritàriu". Si caraterizat pro una ausèntzia de partzidura de sos pòderes, s'ingrinu de si serbire de su mandu a benefìtziu de sa minoria chi l'apoderat, s'indipendèntzia de su guvernu de su fatu de tènnere o non tènnere cunsensu de cale chi siat parte de sos guvernados e s'impossibilidade chi peri unu protzedimentu istitutzionalizadu s'oponidura polìtica los potzat bogare de su cumandu. S'orìgine de su faeddu torrat a sa Roma antiga, in ue ditadura deignaiat unu istadu de sa Repùblica romana in ue su magistradu (su ditadore), in casos de cuntronos graes, si bidiat integrare in manera temporànea e legale pòderes prenos. + Nitza: Nitza (in frantzesu: Nice ; in otzitanu: Niça; in nitzardu: Nissa; in italianu: Nizza) est una tzitade de unos 348.750 bividores de sa Frantza posta in sa regione Provence-Alpes-Costera Asula, cabulogu de su dipartimentu de Alpes Marìtimas. S'àrea urbana lòmpet a prus de 1 millione de residentes. Est unu de sos tzentros printzipales de sa Costera Asula, e sa prus manna bidda frantzesa a curtzu de sa làcana cun s'Itàlia chi istat a petzi 30 km de in ie. Nitza est difatis posta a tesu dae 195 km de Gènova e dae 215 km de Torino, contra 230 km dae Marseille (chi est capitale de sa regione) e 960 km dae Parisi. Nitza est sa capitale istòrica de sa contea omònima, e est istada parte de su Rènniu de Sardigna fintzas a su 1860, candu fiat tzedida a sa Frantza de sos Savojas in cambiapare de s'agiudu rètzidu in sa segunda gherra de indipendèntzia italiana. Una parte de sa populatzione cunserbat su dialetu nizardu chi est una bariedade de su lìguru fortemente influentziada de s'otzitanu. Nitza est tzitade nadia de Giuseppe Garibaldi. + Istoria de Sardinnia: Sa istoria de sa Sardìnnia pertoccat su chi est sutzedidu a s'isula de Sardìnnia. Posta in su Mare de Mesu otzidentale, sa Sardìnnia dae s'antigorju est istada unu logu de bisita pro chie si poniat a naigare dae un'ala a s'attera de su Mediterraneu, in sa chirca de si pigare materias primas e de cummertziare. @@ -22490,6 +27599,7 @@ Intr'e s'atteru, sa crisi economica e sa farta de traballu aìan cajonadu unu tassu criminale artu meda, chi si podet iscumbatare in cosas comente sos secuestros de persone (in sutta de s'anonima sarda) e unu tzertu abbolottu politicu: tra sos annos Settanta e Ottanta unu fiottu de trumas armadas, subratottu de idea comunista o indipendentista (o tottu e duas impare), aìan fattu paritzos attentados terroristicos. In su 1983, pro sa prima bia, unu militante de unu partidu natzionalista sardu fentomadu meda, su Partidu Sardu de Atzione, fit presidente de sa regione. Custu no nche bogat su fattu chi, in s'impestantu, fin naschidos atteros movimentos indipendentistas galu prus radicales: calicunu bi la at fatta a divènner unu partidu in sos annos Novanta. In su 1999, a pustis de unu periodu longu abberu de italianitzatzione, tottus sas limbas de Sardinnia fin co-uffitziales impare a s'italianu (su reconnoschimentu abbarrat petzi formale, peròe). Oe in die, sa Sardinnia est una regione europea chi campat subratottu cun su turismu e su tertziàrju. Sos isfortzos fattos an imminorigadu su suppostu "handicap" de s'insularidade, pro esempiu cun cumpanzias aereas "low cost" e sa tecnologia. + Istragu de Itri: Cuntestu istòricu. Su 1911 fiat su de chimbanta anniversàrios de s'aunimentu de s'Itàlia. Mancari a su tempus prevaleret una retòrica subra sa natzione torrada afines a s'aunire in unu istadu solu de s'arruta de su rennu de is Ostrogotos (493-553 p.C.), is gentes chi nde biviant su territòriu, fiant s'una cun s'àtera meda istesiadas abbaidende·ddas de bisura culturale, istòrica e linguìstica. Su sentidu natzionale si podet nàrrere chi galu no esistiat e is pòderes polìticos fiant intames tentos mescamente de una classe dirigente de orìgine setentrionale. @@ -22507,6 +27617,7 @@ Prus de importu est però ca is ligàmenes de sa camorra fiant meda istrintos fintzas cun is classes ghiadoras, is autoridades e craramente cun is apaltadores. Sa nova arribat a sa crònaca natzionale su 15 de trìulas chi, fidende sa versione de is autoridades de Itri, ghetat totu is curpas subra a is sardos, imputados de èssere de “"ànimu rebessu"”. S'imprenta sarda nd'at a chistionare isceti sa die a pustis. Ant a sighire ispricullitos pro abberguare is reales ispoddios de is fatos. Trigadinu s'incuru de is parlamentares sardos de su tempus, chi a primìtziu no aiant pigadu posidura peruna. + Istados bàlticos: Is istados bàlticos, o repùblicas bàlticas o natziones bàlticas (in èstonu: "Balti riigid", "Baltimaad"; in lètonu: "Baltijas valstis"; lituanu: "Baltijos valstybės") sunt is tres istados europeos de Estònia, Letònia e Lituània, postos a sa làcana esta de su mare Bàlticu. Is istados bàlticos coòperant a livellu regionale e in medas organizatziones interguvernamentales. Is bividores de Letònia e Lituània sunt acabutzados de su fatu chi faeddant limbas de matessi brancu linguìsticu - chi benit a èssere su de is limbas bàlticas - de chie sunt fintzas is ùrtimos membros galu ativos. Is èstonos faeddant intames limba de branca uràlica, meda simbigiànte a su finlandesu, preferint difatis de èssere cunsiderados nòrdicos prus chi non bàlticos. @@ -22521,6 +27632,7 @@ Ant torradu a cunchistare indipendètzia in su 1991 a s'iscontzadura de s'Unione Soviètica, dae chi sunt istados is primos istados a si decrarare indipendentes. Atualmente s'agatant galu minorias cunsistentes de russos, mescamtente in Letònia in ue custos imbatent a su 27% de sa populatzione totale. Estònia e Lituània ant intames sighidu polìticas natzionalistas prus fortes, chi sunt reduende a bellu a bellu custa minoria, oe sànsiat intre su 6 e su 7% in ambadus. Is istados bàlticos sunt totus membros de sa NATO e dae su 2004 de s'Unione Europea. Intre 2011 e 2015 sunt passados a tènnere s'euro che moneda. + Paisos nòrdicos: Cun paisos nòrdicos s'inditat una regione geogràfica e culturale chi tirat a chimbe istados de s'Europa setentrionale: A custos sunt azuntos fintzas sas regiones autònomas de Ìsulas Føroyar, Groenlàndia e Ìsulas Åland. Sunt totus acapiados de istiles de vida, istòria, limbas e istruturas sotziales simbigiantes. @@ -22536,6 +27648,7 @@ Demografia. Sa majoria de sa populatzione de Finlàndia tenet orìgines ètnicas deferentes dae isvedesos, norvegesos e danesos, sa limba de majoria faghet parte de su grupu ugro-fìnnicu, contra sos àteros chi faeddant limbas germànicas. Sa segunda limba uffitziale de Finlandia est comente chi siat s'isvedesu, èssende istada sugeta a sa dominatzione de s'Isvtzia pro unos 550 annos. In sa regione de norti intre Isvètzia, Norvègia e Finlàndia (fintzas sa Rùssia), s'agatat sa Lapònia, regione in ue bivet su pòpulu sami, minoria chi faeddat limba de su brancu ugro-fìnnicu, comente su finlandesu. Sa populatzione de sa Groenlàndia est formada de sos inuit, unu pòpulu de orìgine amerindia. + Museu archeològicu comunale Giovanni Marongiu: Su museu archeològicu comunale Giovanni Marongiu de Crabas, in sa provìntzia de Aristanis, est un'istrutura inaugurada in su 1997, chi tenet in ammostu una manna campionadura de repertos archeològicos agatados in is sitos bàrios de su territòriu de sa penìsula de su Sinnis chi faghent parte de su comunu. Su museu est intituladu a su professore crabarissu Giovanni Marongiu, amministrativista e dotzente a manu de istitutos universitàrios importantes (LUISS, Universidade de Tor Vergata in Roma, Iscola superiore de sa pùblica amministratzione), membru de su cunsìgiu de amministratzione de sa Cassa del Mezzogiorno de su 1963 a su 1971, presidente pro tempus longu de su FORMEZ e de sa Fundatzione Giulio Pastore; fiat ministru pro is Cumbeniados istraordinàrios de su Mezzogiorno in s'ùrtimu guvernu Andreotti. @@ -22543,8 +27656,10 @@ S'aparada de su museu est partzida in setziones diferentes: Acàpios forànios. Museu archeològicu comunale Giovanni Marongiu + Mafia corsicana: Sa mafia corsicana est unu nòmene chi bolet indittare a paritzos grupos criminales chi bi sun in s'isula de Còssiga. Sa mafia corsicana est una de sas prus mannas a libellu frantzesu, e est ativa fintzas in Russia e in medas istados africanos e latino-americanos. Una teppa maffiosa corsicana chi tenet prus importu est cussa de sa "Brise de Mer". + Penìsula italiana: Sa penìsula italiana, fintzas penìsula apennina, est una de sas tres mannas penìsulas chi cumponent s'Europa meridionale e sa prus minore a fatu de sa balcànica e de s'ibèrica. Posta in su tzentru de su Mediterràneu, intre mare Tirrenu (a s'uestu), mare Adriàticu (a s'estu) e mare Jòniu (a su sud), atremenada in su norti de sa cadena montosa de sas Alpes. S'istrintu de Messina dda ischìrriat de sa Sitzìlia dae chi est istesiada de unos 3 km. @@ -22551,8 +27666,10 @@ Sas làcanas setentrionales prus pròpias chi dda distinghent sunt dadas de una lìnia imaginària chi aunit sos frùmenes Magra e Marecchia, escluende duncas totu s'àrea de sa campura padana e a pees de sa regione alpina. Sas ìsulas mannas de Sitzìlia, Sardigna e Còssiga non sunt cunsideradas partes de sa penìsula. Su territòriu suo est atualmente amministradu casi intregamente de sa Repùblica italiana, foras pro su chi pertocat sos micro-istados de Tzitade de su Vaticanu e Repùblica de Santu Marinu. Est pretzisu iscerare sa definitzione de "penìsula italiana" dae sa de regione italiana. + Mutzigasurda: mutzigasurda: cristianu mudurcu, chi no faedhat o non cheret faedhare ma faghet suta suta; chi o chie no rispondhet candho lu craman faghindhe finta de no aer intesu musúldigu 2. totus naiant ca fiat unu majàrgiu metzanu, ómine imbodhiosu, mutzigasurdu, connotu po is disatinos. + Judicadu de Agulliastra: Su Judicadu de Agulliastra o Judicadu de Ogiastra fiat unu judigadu sardu chi s'agataiat intre su de 10 e su de 11 sèculos, chi torraiat paris a sa regione s'Ogiastra de oe in die e a sa curadoria de "Trigonia Barbària" de s'Edade Mèdia. Faghiat làcana in su norti cun su judicadu de Gallura, in su sud cun su Judicadu de Calaris e in s'uestu cun su de Arbaree. Sa capitale fiat Tortuelie. @@ -22561,6 +27678,7 @@ No est craru chi amministraret custu judigadu. Fortzis sos guvernadores teniant nùmenes de judighes, essende de iscratza nòbile e sende chi teniant pòderes majores de su de curadore, o est dàbile fintzas ca s'àrea si esseret iscerada suta ghiadura de sos pisanos, chi dd'aiant otenta che cumpensu pro s'agiudu donadu boghende·nche sos àrabos dae sas costas sardas. In custu casu issos etotu diant dare nùmene de judighe a su guvernadore chi bi poniant. Su judigadu fiat pois surbidu in su judicadu de Calaris meda in presse, e su destinu suo, de tando a in antis bi diat duncas currespòndere. Fiat pois torradu a costituire pro pagus tempus durante su poderiu pisanu e aragonesu, in su de 14 sèculos, a coa fiat ispèrdidu definitivamente. + Irlanda de su Norte: S'Irlanda de su Norte (in inglesu: Notrhern Ireland, in irlandesu: Tuaisceart Éireann, in scots de Ulster: Norlin Airlann) est una de sas bator natziones costitutivas de su Rènniu Unidu. Est cumposta de ses de sas noe conteas chi formant sa provìntzia irlandesa de s'Ulster, chi s'agatat in su norti-estu de s'ìsula de Irlanda. Sa capitale e bidda prus manna est Belfast. In sos giogos olìmpicos sos bividores de Irlanda de su Norte podent compètere siat pro su Rennu Unidu, siat pro sa Repùblica de Irlanda. @@ -22573,6 +27691,7 @@ 'Irlanda de su Norte est istoricamente sa regione prus industrializada de Irlanda. A pustis de atraessare perìodu de crise causadu de sos'isciumbullos sotziales e polìticos de sos "Troubles", s'economia at torradu a crèschere dae sos ùrtimos annos '90. Cust dependet in parte de sa paghe e in parte dae sos cummèrtzios cun sa Repùblica de Irlanda, de sas mòvidas prus simpres dae unu logu a s'àteru, dae s'iscontzu de sos apostamentos de cuntrollu ordingiados dae s'esèrtzitu britànnicu e dae sa minimadura de avertidas pertocantes sa seguresa. Su turismu est crèschidu, comente fintzas sos imbestimentos e sos affàrios cun comunàrgios èsteros. Su disimpreu, chi in s'Irlanda de su Norti est imbàtidu a perchentos màssimos in su 1986, cun su 17,2%, est torradu a su 6,1% e galu s'est amenguadu de unu àteru 1,2% in su cursu de s'annu 2014, cun balores simigiantes a sos de su restu de su Rènniu Unidu.. Identidade natzionale. In su tzensimentu de su 2011 sos interbistados ant respostu subra s'identidade natzionale segundu comente sighit. + Banditismu corsicanu: Su banditismu corsicanu est istadu unu fenomenu criminale e sotziopoliticu de s'istoria corsicana in edade de como. Istoria. @@ -22580,6 +27699,7 @@ Su banditismu at tentu manera de si isvilupare e fagher mannu tra su segulu de XIX e sa prima meidade de cussu de XX. At cumintzadu a perder terrinu cando sa justitzia frantzesa at persighidu e bocchidu a sos prus mannos bandidos corsicanos, e mescamente cando sa Còssiga fit tottu bulluzada pro collire a sos "pieds noirs" algerinos: dae cussu mamentu in susu, su banditismu est iscumpartu, pro fagher ispatziu a sa pelea indipendentista de su FLNC e, subratottu, a sa mafia corsicana, ca fit gai a bi balanzare de prus. Unu sartu in ue su banditismu fit isparghidu meda fit sa regione de sa "Castagniccia" (gai nada pro sos arbures de castanzu chi galu creschen in ie). In su 21 de làmpadas de su 1935, s'urtimu bandidu mannu corsicanu, André Spada, fit postu in sutta de ghigliottina in Bastia, in pratza Saint-Nicolas. + Belfast: Belfast (in irlandesu: Béal Feirste chi cheret nàrrere ""Su vadu arenosu in sa buca de su frùmene"") est una tzitade de unos 276.500 bividores de su Rènniu Aunidu, capitale e bidda prus manna de s'Irlanda de su Norti. S'àrea metropolitana contat unos 580.000 residentes, chi nde faghent sa de bindighi tzitades britànnicas e sa de undighi aglomerados urbanos. Originalmente Belfast fiat una biddighedda de sa contea de Antrim, fiat sa reina Victoria, in su 1888, a dda artziare a sa cunditzione de tzitade. @@ -22587,6 +27707,7 @@ A pustis de s'indipendèntzia de sa Repùblica de s'Irlanda in su 1922, sa tzitade, chi fiat fata capitale de s'Irlanda de su Norti (abarrada intro su Rènniu Aunidu, est istada su logu in ue sas perricas intre "unionistas" e "lealistas" at tentu peus efetos. In particulare intre sos annos 60 e 90 paritzos bighinados de sa tzitade fiant a beru suta sèdiu de gherra. Atentados e bochidòrgios fiant fetianos e s'esèrtzitu britànnicu chi s'ocupaiat de tènnere s'ordine interbeniat fatuvatu cun mètidas rebestas contra sos "unionistas", chi fiant sos cunsiderados nimigos de s'istadu. De su restu fiant custos sos chi intzullaiant su cunflitu, chirchende de torrare a aunire totu s'Irlanda in una sola natzione indipendente dae sa corona britànnica, chi ddos fiat colonizende de unos 800 annos. Sos "lealistas" contrapostos a custos fiant difatis totus de pesada dae colonizadores britànnicos chi aiant ocupadu sa parte setentrionale de s'ìsula, in ue rapresentaiant majoria in sa populatzione. In su 1998, cun sos "Acòrdios de sa Chenabura Santa" (Good Friday Agreements) sa tzitade at torradu a agatare apaghiamentu e, a pustis de annos de crise econòmica at torradu a agatare isvilupu. Sa populatzione abarrat però galu demograficamente ischirriada segundu sentidu natzionale e sa sotziedade sighit duncas a dèpere acarare problemas de sa discriminatzione e de su setarismu. Belfast est serbida de unu aeroportu internatzionale e est sea de duas universidades. + Project Zero: Project Zero, in Giappone Zero (零〜zero〜) e in sos Istados Unidos Fatal Frame, est unu videojocu de abbentura survival horror de su 2001, essidu a primu pro PlayStation 2 e a pustis, cund un'attera versione mezorada, pro Xbox. Lu at pubricadu Tecmo e, in Europa, Wanadoo. Est su primu capitulu de una seria chi at a facher sutzessu meda tra sos amantiosos de su genere. Istoria. @@ -22593,29 +27714,36 @@ Miku, sa pitzinna debile protagonista de su jocu, at a chircare a frade suo, Mafuyu, ind una domo ispèrdia de su Giappone; in s'impestantu, at a ischire su chi est sutzediu in ie, e la at a persichire chene piedade unu onryō malu meda. Jocabilidade. Sa protagonista chi movet su jocadore non tenet peruna manera pro si poder defensare, si nono fughindesìche o fachende fotografias cund una macchinedda particulare, sa "Camera Obscura", chi podet cassare a sos pantasimas pro nche los bocare. Custa cosa est una caratteristica fentomada meda de sa seria intrega, chi difattis at a mantènner fintzas a pustis cun sos atteros capitulos: a su solitu, sos atteros videojocos pedin a tì nche fughire de su tottu, o a los bochire cun pistolas o atteras armas de focu; ma, sicomente si faveddat de presentzias chi su jocadore nemmancu podet tàngher o facher dannu, inoche est attera cosa. + Project Zero 2: Project Zero II: Crimson Butterfly, in Giappone Zero: Akai chō ("零〜紅い蝶〜" litt. "Zero: Sa Mariposa ruja") e in sos Istados Unidos Fatal Frame II: Crimson Butterfly, est unu videojocu de abbentura dinamica horror de su 2003 essidu pro PlayStation 2, secundu capitulu chi at sichidu a Project Zero. In su 2004 nde an fattu una versione mezorada pro Xbox, nada Project Zero II: Crimson Butterfly Director's Cut, e in su 2012 un'attera pro Wii, nada Project Zero 2: Wii Edition (o fintzas Deep Crimson Butterfly). Istoria. Duas sorres ghermanas, nadas Mio e Mayu, si perden ind unu buscu chi est su locu in ue bi aìat una bidda ispèrdia. Issas an a deper agattare una manera pro si nche fughire, e in su mentras un'onryō (pantasima malu giapponesu) si at a picare Mayu, chi est indemoniada peri tottu su jocu. + Project Zero 3: Project Zero 3: The Tormented, in Giappone Zero: Shisei no koe ("零〜刺青ノ聲〜" litt. "Zero: Sa boche de sos tatuazos") e in sos Istados Unidos Fatal Frame III: The Tormented, est unu videojocu de abbentura dinamica horror de su 2006 essidu petzi pro PlayStation 2, capitulu de tres chi at sichidu a su primu e a su secundu. Su jocu bidet torrande a Miku Hinasaki, sa protagonista de su primu jocu, e attera zente puru chi tenet itte facher cun sos atteros capitulos. + Project Zero 4: Zero: Tsukihami no kamen ("零〜月蝕の仮面〜" litt. "Zero: Sa bisera de sa eclisse lunare") est unu videojocu de abbentura dinamica horror de su 2008, capitulu de battor de sa seria Project Zero. Sicomente sa Nintendo si at comporadu parte de sa propiedade intellettuale, su videojocu est essidu petzi pro Wii e non lu an fattu galu essire foras dae su Giappone. Bi at bortaduras in limba inglesa, pro chie bi bolet jocare. Istoria. Cando fit minore, Ruka Minazuki e atteras chimbe pitzoccas las at sarbadas unu detective a pustis de unu sechestru. Annos a pustis, an acattadu mortas male duas de sas chimbe pitzoccas. Gai Ruka, Misaki e Madoka an isseperadu de lassare s'isula de Rougetsu. + Project Zero 5: Zero: Nuregarasu no miko ("零 〜濡鴉ノ巫女〜" litt. "Zero: Sa miko de su corbu infustu") est unu videojocu de abbentura dinamica horror de su 2014 pro Wii U ebbìa, capitulu de chimbe de sa seria Project Zero. Lu at postu in isvilupu Koei Tecmo impare a Nintendo SPD. Project Zero 5, comente su capitulu chi benìat prima, no est essidu foras dae su Giappone pro boluntade de Nintendo. + Michele Antonio Gazzano: Michele Antonio Gazzano (Alba, 30 de cabidanni de su 1712 - Alba, 11 de maiu de su 1786) fit unu istòricu amantiosu de sa Sardigna. Dae su 2 de martu de su 1758, fit istadu segretariu de Istadu cun competentzias in s'isola, e dae su 24 de maiu de su 1759 fit istadu "archivista generale delle scritture". + Tràchia otzidentale: Sa Tràtzia otzidentale o fintzas Tràtzia greca(grecu Θράκη, "[Dytikí Thráki"; turcu Batı Trakya; bùlgaru Западна Тракия, "Zapadna Trakia") est una regione geogràfica de sa Grèghia norti-orientale, parte de sa regione istòrica de sa Tràtzia, atualmente ispartzida impare a Bulgaria e Turchia. Su cabulogu est Komotini. Sa Tràtzia otzidentale est posta in su chirru prus norti-orientale de s'istadu, in ue faghet làcana in su norti cun Bulgaria, in s'estu cun Turchia e in su sud cun su mare Egeu. Tenet istèrrida de 8.578 km² e populatzione de unos 371.200 bividores. Est una regione populada de una minoria cunsistente, unu 35 % de sos bividores, de religione islamica, de limba mama e cultura turca. Custos non godint de peruna genia de amparu de s'istadu grecu chi, de su 1983, annu de sa decraratzione de indipendèntzia de Cipru norti apogiada de sa Turchia, cunsiderat totu sos tzitadinos de religione islàmica "grecos musulmanos", chentza àteras isceras chi nde reconnoschent diferèntzias culturales e linguìsticas. Est sa regione prus pobera e incuida de sa Grèghia. + Limba cunservatora: In limbistica, unu modu, forma o varietate cunservatora est una chi at cambiatu pacu peri s'istoria sua, o chi est resistente meta a mutare. Su cuntzettu est a sa revessa de forma o varietate innovatora, chi imbetzes at tennitu cambios metas e de importu puru. Una forma limbistica cunservatora, comente a unu faeddu, est una chi abbarrat prus a curtzu a cussa de orizine, dae ube est naschita. Pro esempiu, sa paragula ispannola "caro" e cussa frantzesa "cher" benin ambas dae su faeddu latinu "cārum". Tando sa paragula ispannola, chi si assimizat de prus a sa raichina latina sua, est prus cunservatora de su parente frantzesu. @@ -22623,6 +27751,7 @@ Oppuru, s'arresonu balet pro calesisiat varietate istandard, chi abbarrande in forma iscritta pro tempus meta tendet a cunservare de prus cunforma sas varietates chi non sun istandard. Difatis, s'iscrittu est prus cunservatore de s'allega. Est a narrer chi sa forma iscritta cambiat prus pacu de sa limba faeddata. Custu azuat a cumprender diferentzias in sistemas iscrittos comente cussu inglesu; sicomente sa limba chistionata at cambiatu meta de prus de sa limba iscritta, in inglesu non fachet a pronuntziare sas paragulas comente sun iscrittas. Una limba potet esser cunservatora in calicuna cosa, ma innovatora in calicuna atera. Su bulgaru e su matzedoniu, chi si assimizan meta a sas limbas islavas, sun innovatoras pro cantu pertoccat sa formatzione de sos nomines, ca an lassatu su sistema de casos islavu, chi est cumplicatu meta. A su matessi tempus, peròe, an fattu meta prus diffitzile su sistema verbale issoro, chi in su prus de limbas islavas est como simpre. S'inglesu, chi est una de sas limbas prus innovatoras intra de cussas germanicas, est comuncas cunservatore in sa fonologia cunsonantica, ca tenet sonos comente (supratottu) θ and ð (th) chi su restu de limbas germanicas at mutatu in ateros. Si cretet chi sas limbas cunservatoras sian prus diffitziles (grammaticalmente o, assumancu, morfologicamente faeddande) de cussas innovatoras. Custu dìat poter esser beru pro sas limbas indo-europeas, in ube sa limba mama tenìat una morfologia cumplicata meta e chi est divennita prus simpre. De s'ateru, metas limbazos o limbas arabas tennitas in cunsideru comente innovatoras, comente s'arabu chistionatu in Egitu, at fattu crescher dae su sistema classicu relativamente simpre un'ateru agglutinativu de morfologia verbale bastante diffitzile. + Declaratzione de indipendentzia padana: Sa declaratzione de indipendentzia padana (in italianu: "dichiarazione di indipendenza padana"), pro la tirare a longu: declaratzione de indipendentzia e soberania de sa Padania ("dichiarazione di indipendenza e sovranità della Padania") an fattu sos de sa Liga Nord (est a narrer, su senadore italianu Umberto Bossi) in su 15 de Capidanne de su 1996, in Venetzia. Iscrittu. @@ -22660,6 +27789,7 @@ Noi, popoli della Padania, solennemente proclamiamo: la Padania è una repubblica federale indipendente e sovrana. A sostegno di ciò noi ci offriamo gli uni agli altri, a scambievole pegno, le nostre vite, le nostre fortune e il nostro sacro onore. + Liga Nord: Sa Liga Nord pro s'Indipendentzia de sa Padania, prus connotta cun su nòmine in curtzu Liga Nord, est unu partidu politicu italianu chi fit naschidu dae s'aunimentu de ses movimentos autonomistas de s'Italia de susu e de tzentru: "Lega Lombarda", "Liga Veneta", "Piemont Autonomista", "Union Ligure", "Lega Emiliano-Romagnola" e "Alleanza Toscana". Su nòmine chi tenet como su partidu lu aìan isseperadu in su 1997; cussu chi tenìat a primu, dae su 1995 a su 1997, fit imbetzes "Lega Nord Italia Federale". @@ -22666,6 +27796,7 @@ Su partidu, chi sos zornalistas muttin su "Carroccio", est attivu mescamente in Italia de susu, comente si bi podet immaginare, ma tenet sea fintzas in carchi rezone tzentrale e in Sardigna puru. Fundadore e segretarju federale pro una bintina de annos est istadu Umberto Bossi, chi dae su 5 de aprile de su 2013 est divennidu presidente federale a bida. In su 2012, a Bossi sichit Roberto Maroni pro sa ghia de su partidu. Dae su 15 de Nadale de su 2013, segretarju est Matteo Salvini. Sa Liga Nord est una truma politica conotta meda, non petzi in Italia ma in Europa intrega, pro esser unu partidu populista de dresta istrema cun bideas meda xenofobas e ratzistas, chi cando fit federalista e indipendentista ziraìan in tundu a sos de s'Italia de giosso, como chi est divennidu natzionalista italianu a sos accudidos extra-europeos. + Tropa de sambene: Sa tropa de sàmbene, o de sànguini, est una caratteristica de sa persone. Si iscobiat in base a sa presentzia o farta de antizenes a pizu de sas tzèllulas rujas. Custos antizenes poden esser proteinas, carboidratos, glicoproteinas o glicolipidos chi dipenden dae su sistema de classificadura impreadu; calicunu de custos si poden agattare a pizu de atteras tzellulas puru. Sa tropa de sambene si retzit dae cando si naschit, e si depet a tottu e duos sos parentes. @@ -22673,16 +27804,21 @@ Sas tropas de sambene, in su sistema AB0, sun: Cumpatibilidade de sas tropas sambinzas. Su sambene, pro non facher barrancu, non si podet intregare dae chiesisiat. Pro chi su corpus non torret imposta mala cando si collit sambene, custa est sa tabedda chi si depet sichire: + Ente Radio Trieste: Ente Radio Trieste, abbreviadu in italianu in ERT, est sa sotziedade de su servitziu pubbricu radio de su Territoriu Libberu de Trieste + Everest: Su monte Èverest, connotu in Nepal che Sagarmāthā e in Tibet che Chomolungma, est su monte prus artu de su mundu, s'otzales suo est de 8 848 metros s.l.m. Si còllocat in sa cadena de s'Himalaya, a làcana de Cina e Nepal. + A Viva Voce: A Viva Voce est, a como, s'unicu paperi pubricàdu in limba italiana chi bi apat in isula de Còssiga. S'imprenta fit cumintzàda a primu in sa bidda corsicana de Ghisunaccia e a pustis in sa de Borgu; peròe, si pubricat in sa tzittade de Bastìa dae su mese de Santu Gabine de su 1992. Tottu sa redatzione cumprendet zente corsicana in sinu suo. Su paperi, chi nch'essit dontzi tres meses, tenet sa punna de accurtziare sa Còssiga a su continente italianu e si ponet a chistionare de su legamìne, istoricu e politicu, chi s'isula tenet cun s'Italia. Su dirigidore chi bi est como est Paul Colombani, chi ja fit unu amantiosu de limba e curtura italiana in s'Universidade de Nantes. + Quidditas: Sa quidditas est unu faeddu latinu, chi tenet raighina in su limbazu filosoficu de sa edade mèdia. Est su pronòmine "itte?", chi bolet fagher dimanda, fattu nòmine astrattu. Su faeddu benit, cun tottu probabilidade, dae cando si fin bortande in limba latina sos iscrittos filosoficos dae s'arabu, in su segulu de XII. Si podet dare chi fit Avitzenna (nòmine orizinale: "Ibn Sinā") a si imbentare sa paraula pro furriare "τό τί ἦν εἶναι" (essentzia, appuntu) dae su gregu. Sa "quidditas", o essentzia de una cosa, est su faeddu pro torrare imposta a sa dimanda "itte est custa cosa?". E tando, descriet s'essentzia o natura de una cosa. Sa paraula tenet meda importu in su pensamentu de su filosofu Duns Scotu. Si impreat a s'ispissu pro lu parare contra su faeddu "haecceitas", chi cumprendet tottus sas caratteristicas chi dìan fagher una persone tale. + TV Tropes: TV Tropes and Idioms est unu zassu in linia, a tipu wiki, chi pigat in analisi tottus sos elementos chi torran semper in dontzi produtzione comente film, fumetos, videojogos, webcomics e atteros traballos de custa zenia. Su zassu si podet agattare in prus limbas e est pro unu publicu internatzionale, ma sa prus parte de sas paginas est in inglesu. Fundadu in su 2004 cun sa punna de trattare petzi de filmografia, su zassu est bennidu semper prus mannu e, como, tenet atteru puru. Cuntennidu. @@ -22692,43 +27828,62 @@ Sas paginas si ponen in categorias, comente in Wikipedia, ma sas categorias in ie si naran "serias" e sun fattas a bella posta pro permitter una chirca orizontale pro mediu de buttones, chi serbin pro si mover a innantis e in segus tra sos artigulos de sa matessi seria. In prus, sas serias si poden ammanizare pro su tema trattadu: pro esempiu, si podet chircare pro unu tzertu mediu (liberos, fumetos, videojogos, e gai sighende), zenere (gherra, amore, risa, horror, etz.) o tipu de elementu figuradu (deus ex machina, istereotipos...). Sa wiki no est formale pro nudda, non petzi pro comente si presentat ma fintzas pro comente funtzionat: si permittit, antzis est pretzisu a lu fagher, de iscrier artigulos a pizu de argumentos chi pagu si connoschen e chi in Wikipedia si dian cunsiderare comente pagu appropriados. Faghet puru a insertare cunsideros personales: difattis no est cosa rara a bi atzappare, ind unu puntu chi unu at iscrittu, un'atteru parrere chi ponet in duda s'argumentu de su primu in chistione. Un'attera cosa ca Tv Tropes si assimizat a unu forum, est sa presentzia de buttones pro cuare sos elementos de istoria ("spoiler") a chie no nde cheret legher. Comente chi tottu custu non bastaret, bi at peri unu forum pro arresonare liberamente. Su zassu non si basat a pizu de su software MediaWiki, a differentzia de atteros progetos comente Encyclopedia Dramatic o Uncyclopedia. + Revolutzione sarda de su 1794: Sa revolutzione sarda de su 1794, fentomada meda in su sentidu comente "vespri sardi" o "moti rivoluzionari sardi" in limba italiana, est istada una rebellia contra su podere feudale piemontesu fatta in Sardigna in su 1794. + Bichipedia in otziana: Bichipedia in otziana est s'incurtzadura pro s'editzione in limba otzitana de Wikipedia. + Bichipedia in sitziliana: Bichipedia in sitziliana est s'incurtzadura pro s'editzione in limba sitziliana de Wikipedia. + Bichipedia in ispagnola: Bichipedia in ispagnola est s'incurtzadura pro s'editzione in limba ispagnola de Wikipedia. + Bichipedia in frantzesa: Bichipedia in frantzesa est s'incurtzadura pro s'editzione in limba frantzesa de Wikipedia. + Bichipedia in inglesa: Bichipedia in inglesa est s'incurtzadura pro s'editzione in limba inglesa de Wikipedia. + Bichipedia in tedesca: Bichipedia in tedesca est s'incurtzadura pro s'editzione in limba tedesca de Wikipedia. + Bichipedia in portughesa: Bichipedia in portughesa est s'incurtzadura pro s'editzione in limba portughesa de Wikipedia. + Bichipedia in turca: Bichipedia in turca est s'incurtzadura pro s'editzione in limba turca de Wikipedia. + Bichipedia in polonesa: Bichipedia in polonesa est s'incurtzadura pro s'editzione in limba polonesa de Wikipedia. + Bichipedia in russa: Bichipedia in russa est s'incurtzadura pro s'editzione in limba russa de Wikipedia. + Bichipedia in latina: Bichipedia in latina est s'incurtzadura pro s'editzione in limba latina de Wikipedia. + Bichipedia in grega: Bichipedia in grega est s'incurtzadura pro s'editzione in limba grega de Wikipedia. + Bichipedia in danesa: Bichipedia in danesa est s'incurtzadura pro s'editzione in limba danesa de Wikipedia. + Bichipedia in cadelana: Bichipedia in cadelana est s'incurtzadura pro s'editzione in limba cadelana de Wikipedia. + Remake: Su remake, comente bolet nàrrer su faeddu si bortadu in limba inglesa, est unu calesisiat traballu torradu a fàgher e mezoradu. Sa paraula si ponet a pare cun pelliculas, ma si podet impreare peri pro serias televisivas o videojogos. Cando su traballu chi si torrat a fagher benit dae un'atteru "medium", tando nànchi si bolet fagher un'adattamentu. + Bichipedia in aragonesa: Bichipedia in aragonesa est s'incurtzadura pro s'editzione in limba aragonesa de Wikipedia. + Bichipedia in scotzesa: Bichipedia in scotzesa est s'incurtzadura pro s'editzione in limba gaelica scotzesa de Wikipedia. + Limba in perigulu: Una limba in perigulu est una limba chi est in arriscu de si nche isperder ind una generatzione, tanta est paga sa zente chi la faeddat o podet faeddare. Pro fagher un'esempiu, limbas medas chi fin proprias de sos indianos de America si nche sun mortas, pro more de una tzerta linia politiga chi, in su segulu de XIX e in cussu de XX, nde proibiat s'impreu. Su matessi est sutzedidu in su segulu de XX cun s'Unione Sovietica puru, pro su chi pertocat sos populos arrotzeris. Una limba morta est, imbetzes, una limba chi non tenet prus zente capassa de la faeddare comente limba mama. Reconnoscher sas limbas in perigulu. @@ -22735,6 +27890,7 @@ Fintzas si non bi est una lacana tzerta pro indittare una limba in arriscu, pro si fagher un'idea bi at tres criterjos printzipales: Pro esempiu, in Giappone est a puntu de si nche morrer sa limba ainu, chi tenet a la poder faeddare unas 300 persones, e de custas petzi 15 la faeddan dontzi die, cun paga zente zovana a la chistionare bene. Una limba si dìat poder creder in perigulu fintzas si bi at zente meda a la allegare, ma est tottu manna e pagos o zovanu perunu la imparat. Pro custa resone, si tenen in cunsideru comente in perigulu peri medas limbas europeas, comente su corsicanu, su sardu, su lionesu o su bretone. Difattis calicuna limba, comente cussas indonesianas, poden tenner deghinas de milli e milli persones a la faeddare, ma esser in perigulu de cada manera ca sos pitzinnos non las sun imparande prus, o sos faeddadores etotu sun colande a s'impreu de limba indonesiana natzionale (unu limbazu locale de Malay) in logu de sas atteras; e tando, una limba cund una comunidade de petzi 100 persones a la faeddare si dìat poder cunsiderare forte meda, si cussa limba est sa prima (si non s'unica) chi tottus sos pitzinnos imprean in ie. + Antonello Satta: Antonello Satta (Gavoi, 1929 – 2003) est istadu unu zornalista e iscritore sardu. Bida. @@ -22741,6 +27897,7 @@ A pustis de abbratzare ideas comunistas, fachet s'intrada sua in su movimentu sardista e traballat pro su bilinguismu sardu-italianu. Est istadu dirigidore de paritzas siendas de paperi, comente "Sardegna Oggi", "Il Giornale" e "Nazione Sarda", e dirigidore editoriale de sa Jaka Book. At bortadu in italianu poetes rumenos de su tempus suo. Dae su 1949, sos articulos suos fin cumpartos in "L'Unità" e in "Nazione Sarda". In sos annos Settanta, fit impare a Eliseo Spiga su fundadore e s'aparitzadore de su tzirculu culturale "Città-Campagna". Lu an sepurtadu in Sètimu, e sa losa sua la aìat fatta Pinuccio Sciola. A Satta e a frade suo Pietro, sindicu pro tempus longu, an dedicadu sa biblioteca de sa bidda in ue fit naschidu. + Kurdistan: Su Kurdistan o Curdistan est una regione geogràfica e culturale chentza trèmenes pretzisos de s'Oriente Mèdiu, chi definit s'àrea in ue s'agatat bìvida in majoria de su pòpulu curdu. S'impitu oe in die de su faeddu Kurdistan est allindadu a inditare is bator cantones chi ddu cumponint, ispartzidos intre is territòrios de sa Turchia sud orientale, sa Sìria e s'Irak de norti e s'uestu de s'Iran. S'àrea tenet istèrrida intre 190.000 e 390.000 km2 e contat populatzione de unos 28 milliones de bividores. @@ -22749,6 +27906,7 @@ Su Kurdistan irachenu est istadu su primu a lòmpere a sa ràgia de s'autonomia in su 1970, a sighidu de unu acòrdiu cun su guvernu irachenu. S'istatutu est istadu pois torradu a cunfirmare in su 2005, cun s'ordìngiu - a fatu de sa segunda gherra de su golfu - de sa repùblica federale. Sa provìntzia cun nùmene de Kurdistan chi s'agatat in Iran non godit imbetzes de autonomia peruna. In Sìria is curdos cumbatentes in sa gherra tzivile sunt istados capatzos de pigare cuntrollu de manna parte de is territòrios de su norti-estu, comente is fortzas fideles a al-Assad si sunt retiradas a cumbatere aterue. Est pro custa resone chi, aende istabilidu guvernu propiu, cherint como chi ddis siat dada autonomia in una Sìria democràtica, o fintzas s'indipendèntzia. Su Kurdistan turcu est intames una regione non uffitzialmente reconnota: is bividores suos, mancari rapresentent unu 18% de sa populatzione de s'istadu, no godint de perunu cunsideru polìticu chi nde amparet sa cultura o sa limba (in Turchia petzi su turcu est limba uffitziale). Economicamente est s'àrea prus incuida de Turchia. Totu su Kurdistan sunfrit de discriminatziones bàrias e sos bividores, mescamente in is deghinas de annos colados, sunt istados sugetos a cumbènidos de limpiadura ètnica. + Languedoc-Roussillon: Sa Languedoc-Roussillon (pronùntzia frantzesa: ​ʁusijɔ̃; in otzitanu: Lengadòc-Rosselhon; in cadalanu: Llenguadoc-Rosselló) est una de is 27 regiones de sa Frantza. Su cabulogu est Montpellier Ispartzida in chimeb dipartimentos ("Aude", "Gard", "Hérault", "Lozère", "Pyrénées-Orientales"), tenet isterrida de 27,376 km2 e populatzione de unos 2,7 milliones de bividores. Allàcanat in su norti-uestu cun sa regione de Mesudie-Pireneos, in su norti cun s'Auvèrnia, in s'estu cun su Ròdanu Alpes e sa Proventza-Alpes-Costera Azula. In su sud-estu si ghetat in su mare Mediterràneu e in su sud allàcanat cun sa comunidade autònoma ispagnola de Cadalugna, e su printzipadu de Andorra. Est sa regione pru meridionale de sa Frantza continentale. @@ -22755,47 +27913,63 @@ Sa Languedoc-Roussillon est caraterizada pro su fatu chi bi sunt faeddadas duas limbas regionales, foras de su frantzesu, chi benint a èssere s'otzitanu e su cadalanu. S'economia s'apoderat subra setores bàrios, comente serbìtzios pùblicos, sanidade, imparu superiore, turismu, sa massaria e in particulare sa produtzione de ògiu e binu. S'inditu de disimpreu est nointames unu de is prus artos de Frantza, carculadu a su 14.3% in su ghennàrgiu 2015. In su 2016, in su cuadru de una reforma territoriale, sa regione at a èssere aunida a su Mesudie-Pireneos. + Istados de Terramanna (Regnu de Sardinnia piemontesu): Cun su faeddu Istados de Terramanna si bolen indittare, in sos segulos chi andan dae su de XVIII a su de XIX, a cussos entes chi sa corona piemontesa de Savoia, tando a cuntrollu de sa Sardìnnia, retzìat. Custos, peròe, fin a diversu dae su Regnu de Sardìnnia propriamente nadu, ca fin postos in continente europeu (sa "Terramanna"). Sos istados de Terramanna fin: + "Weird Al" Yankovic: Alfred Matthew "Weird Al" Yankovic (Downey, California, 23 de october, 1959), est unu còmicu e attore americanu. + Gary Coleman: Gary Wayne Coleman (Zion, Illinois, 28 de february, 1968 – Provo, Utah, 28 de may, 2010), est unu còmicu e attore americanu. + Multi User Dungeon: S'ispressione Multi User Dungeon (incurtziada in MUD, a bortas intesu comente acronimu de "multi user dimension" o "domain") cheret indittare una categoria de jocos de rolu chi prus zente jocat in Internet. Si trattat de jocos de testu, in ube sos jocadores si poden mògher e facher cosas in su mundu cun sa tastera. + MUD Object Oriented: MOO (MUD Object Oriented) est unu programma informaticu chi ponet zente, cullegada in Internet, ind unu ambiente ebbìa chi tenet ozetos e istàntzias, e in intro de custu est pretzìsu a interazìre chin su mundu e faveddare chin sos usuàrjos, in tempus reale. Bi at diferentzia meda chind unu Multi User Dungeon, ca inoche sa punna no est a jocare; prusaprestu, est a abberguare comente naschin e mudan sas relatziones sotziales. + Peggy Lee: Peggy Lee (nomene de battijimu Norma Deloris Egstrom) fit naskida in Jamestown, North Dakota. Aiat cominzadu a cantare dae sende criadura pro una radio locale de Valley City in su North Dakota. A 17 annos aiat aiat lassadu sa familia e si fit trasferisa a Los Angeles. In su 1941 fit bintrada, comente e cantante, in s'orchestra de Benny Goodman e bi fit restada pro duos annos. Carriera discografica. In su 1942 Lee aiat appidu su primu sucesso discograficu cun "Somebody Else Is Taking My Place" e in su 1943 cun sa cover de Why Don't You Do Right? (versione originale cantada dae Lil Green). + Why Don't You Do Right?: Why Don't You Do Right? (in sardu: "Pruite non ti cumportas bene?") est su titulu de una cantone iscritta in su 1936 dae Kansas Joe McCoy e Herb Morand, fit istada pubricada dae su grupu "Harlem Hamfats" cun su titulu "The Weed Smoker's Dream". Ma McCoy l'aiat torrada a iscriere modifichende siat sa melodia che i-sas peraulas; su titulu nou fit diventadu "Why Don't You Do Right?", e fit istada registrada dae Lil Green in su 1941, cun s'accumpagnamentu a sa chiterra de "William "Big Bill" Broonzy". Su discu fit diventadu subitu unu sucesso. Peggy Lee fit una fan de Lil Green e aiscultaiat sempre sa cantone, finas a cantu non l'at fatta issa puru. Gai in su 1942 in New York l'aiat registrada cun s'orchestra de Benny Goodman e aiat bendidu pius de unu milione de discos. + Monte Arbu: Su monte Arbu (in italianu "monte Albo") est unu monte de pedra 'e carchìna in sa Sardigna tzentru-orientale, in provìntzia de Nùgoro. Tenet una lìnia longa 13 km, cund un'artesa mediana de 1000 metros e passa. Su monte tenet prus de unu cùccuru, e sos prus artos sun duos: punta Catirina e punta Turuddò. Custas sun una cara a s'attera e sun ambasduas artas 1127 metros. Sos atteros puntos a brìncare sos 1000 metros sun: Est dae s'antigorju chi s'omine est andadu a su monte, fraigande fintzas nuraghes, comente cussu fentomadu de Littu Ertiches. In monte Arbu podimus agattare animales comente s'àbbile reale o abbilòne, sa muvra, su sirbone e s'astore sardu. Sa muntagna como est unu logu in ue sos amantiosos si atobian: pèri sos costones e passos (Janna Portellìtos, 639 metros) si podet mirare a panoramas de ispantu. + John de Lancie: Jonathan "John" de Lancie, Jr. (Philadelphia, Pennsylvania, 20 de marche, 1948), est unu còmicu e attore americanu. + Natzione chene istadu: Sas natziones chene istadu sun cussas comunidades umanas chi, mancari tenende tottu su chi bolet pro esser una natzione, non biven ind unu istadu propriu e, a s'ispissu, cussu in ue biven nemmancu las reconnoschet. E tando, cussas comunidades sun in intro de un'istadu in ue sa natzione prus manna est un'attera, o ancora istan ind una terra sugeta a sa soberanìa de prus istados. Su reconnoschimentu ufitziale de sas natziones chene istadu cambiat meda a segunda de cale istadu si pigat in cunsideru. In calicunu, faghet a faeddare de prus natziones, in atteros sas natziones chene istadu biven ind unu tzertu regìmene de autonomia o gubernu propriu. In atteros galu, sa diversidade natzionale si bìet de ogru malu, e cussu istadu punnat a fagher de tottu sa zente una natzione ebbìa. Su chi bi cheret pro esser o nono una natzione chene istadu est meda chistione de opiniones. Ind unu matessi bicculu de terra, difattis, podet cumbìver zente chi la pensat a manera diferente. In generale, sas natziones chene istadu suddisfaghen a su mancu custas tres cunditziones: + Sigourney Weaver: Susan Alexandra Weaver (Manhattan, New York, 8 Ottobre 1949) es una attritza americanu. + Paradise Cay: Paradise Cay est una tzitade de sos Istados Unidos, in s'istadu de s'California. + Tiburon: Tiburon est una tzitade de sos Istados Unidos, in s'istadu de s'California. + Marin County: Marin County est una tzitade de sos Istados Unidos, in s'istadu de s'California. + Post-punk: Su post-punk est unu gènere musicale rock chi at tentu isvilupu dae e parallelamente a s'iscòpiu de punk-rock, fache a sa fine de is annos '70 in su de 20 sèculos. Su gènere est prus isperimentale e de su punk e incorporat elementos de su krautrock (comente s'usu de sintetizadores), disco, e de sa mùsica dub. Su post-punk at ispiradu is cumplessos musicales chi aparteniant a s'iscena indipendente de is annos '80. De issu ant tentu isvilupu àteros gèneres comente su gothic-rock e s'industrial. + Europa orientale: S'Europa orientale est sa parte de su cuntinente europeu chi s'agatat in su chirru estu. Is tremenes de cust'àrea geogràfica non sunt allindados, sende chi su faeddu est impitadu mescamente pro inditare una regione cun carateres geoplìticos, culturales e sòtziu-econòmicos pretzisos. A fatu de sa segunda gherra mundiale, cun s'iscomentzu de sa gherra frida, cun Europa orientale, si inditaiat totu sa parte de su cuntinente chi s'agataiat suta s'influèntzia dereta o indiereta de s'Unione Soviètica, in oponidura a s'Europa otzidentale, chi contaiat cuddos istados chi fiant suta influèntzia de is Istados Aunidos de Amèrica. Cun s'iscontzu de s'Unione Soviètica, is echilìbrios polìticos e is àreas de influèntzia ant tentu però mudàntzias de importu e custa partzidura at pèrdidu bàlida. @@ -22804,26 +27978,35 @@ Sa Romania est fatuvatu cunsiderada parte de s'Europa orientale, ma podet fintzas èssere tenta in cunsideru che parte de s'Europa tzentrale (a su mancu pro su chi pertocat sa regione otzidentale de sa Transilvània) e fintzas de s'Europa Balcànica. Atualmente, istados comente Polònia, Repùblica Ceca, Islovàchia, Repùblicas Bàlticas e Ungheria, chi in antis faghiant parte de su blocu orientale, sunt cunsideradas, impare a Germània, Àustria, Isvìtzera, partes de s'Europa tzentrale. Is istados formados dae s'iscontzu de sa Jugoslàvia, s'Albania e sa Bulgaria, sunt cunsiderados oe parte de s'Europa Balcànica o sud orientale, impare a sa Grèghia. Islovènia e Croàtzia sunt però fintzas insertadas in s'Europa tzentrale. + Cadelanos: Sos cadelanos o catalanos sun su populu e natzione chi bivet in Catalugna e, calicunu narat cun sentidu politicu, tottus sos chi istan in sos Paisos Cadelanos. Limbas. Sos trettos in ue si chistionat su cadelanu si naran Paisos Cadelanos ("Països Catalans"). Pro more de s'aunimentu politicu a s'Ispagna, a sa Frantza e, pro cantu pertocat sa tzitade sarda de s'Alighera, prima a su Regnu de Sardigna in intro de su poderiu aragonesu e pois a s'Italia, est difùndiu meda s'impreu de sas limbas ufitziales e/o regionales (ispagnolu, frantzesu e italianu), mancari sa zente sigat a foeddare fintzas su cadelanu. Mentres in Andorra su cadelanu si impreat comente limba ufitziale e, in sa Catalugna ispagnola, ind una situatzione de bilinguismu belle perfetu a pare cun s'ispagnolu, in sa Catalugna frantzesa e in s'Alighera si foeddat comente limba de contos de foghile, intro de domo. + Transilvània: Sa Transilvània (dae su latinu « trans-silvam » "a fatu de is padentes") est una regione de su tzentru-uestu de sa Romania, allindada dae is montes Carpatzos. In romunu ddi narant "Ardeal", in ungheresu "Erdély"' (cun propiu signìficu « a fatu de is padentes »), in tedescu "Siebenbürgen" (« sete burgos »), in turcu "Urdul" e in polonesu "Siedmiogród" (« sete biddas »). Dae su de 11 a su 1918, cun « Transilvània » s'inditaiat una regione de una parte de tres prus minore de s'atuale. Custa est cumposta siat dae s'impare de provìntzias in ue is bividores romunos ant proclamadu auniamentu a sa Romania in su nadale 1918 e tzèdidas dae s'Ungheria cun su Tratadu de Trianon, siat dae s'antigu pritzipadu (naradu Ardeal in romunu, Erdély in ungheresu e Siebenbürgen in tedescu), siat fintzas, dae norti fache a sud, s'oru de sa frontera otzidentale de sa Romania: su Maramureș, sa regione de Satu-Mare, sa Crișana e su Banatu. + Passavamo sulla terra leggeri: "Passavamo sulla terra leggeri" (in sardu "Lèbius nci passamus in sa terra") est unu contu de Sergio Atzeni. + Giovanni Ribisi: Antonino Giovanni Ribisi (Los Angeles, California, 17 de santugaine, 1974), est unu còmicu e attore americanu. + San Pedro Sula: S'San Pedro Sula est una repùblica de s'Honduras de s'Amèrica Tzentrale. + Marco Sau: Marco Sau (Sorgono, 3 de Santandria 1987) est unu giogadore de pallone italianu. + Ozomatli: Ozomatli est unu grupu americanu de sette musicistas, naskidu in su 1995 in Los Angeles, chi faghet prinzipalmente musica latino-americana, hip hop e musica rock. Sun connottos siat pro essere attivistas e siat pro sa capazidade issoro de faghet diversos tipo de musica cumpresos sa salsa, jazz, funk, reggae, rap e ateru. + Xylella fastidiosa: Xylella fastidiosa est unu bateriu fitopatogenu, postu in sa classe "gammaproteobacteria", chi faghet immalaidare paritzas prantas e arbures, comente s'olìa e s'arantzu. Sa maladia chi cajonat X. fastidiosa la aìat descrita in su 1892 Newton B. Pierce (1856-1916) in trettu de binza californianu (Istados Unidos). Po sa maladia nemos at agatadu galu una cura. A fagher un'arbure malaidu bi cheret unu babbauzu piticu chi nde sutzat s'intragna, e si isparghet subratottu battende sa pranta malaida dae unu logu a s'ateru. Non b'at variedade de binza "vitis vinifera" capassa de resister a custa maladia e li ruen vitima mescamente cussa "chardonnay" e "pinot noir"; peròe, ateras ispetzias americanas de su gènere Vitis poden tenner una resistentzia naturale. In su 2013, si at averiguadu una pesta de X. fastidiosa in sos arbures de olia pugliesos (Italia de giosso), faghende dannu mannu. + Hyla sarda: Hyla Sarda est un'ispetzia de arranedda birde chi est de sa familia Hylidae. In ue si agattat. @@ -22832,24 +28015,33 @@ S'arranedda 'e frùmine sarda est sa prus pitica de totus sas ateras: est un'animale minore minore chi andat dae 38 a 40 mm. Tassonomia. In campu issientìficu, prima tenìat su nòmine de "Hyla arborea sarda": la aìat istudiada a primu in su 1857 su chircadore italianu Edoardo de Betta. Ancora torrende a coa, sos istudiosos la aìan posta in s'ispetzia de "Hyla savignyi", chi est un'arranedda chi bivet subratotu in Asia de Ponente (Siria, Israele e gai sighende). In su 1983, s'istudiosu Lanza nche at bogadu s'arranedda sarda dae cussu postu, narende chi non fit beridade, e la at artziada a ispetzia totu sua, comente si narat oe in die. + Bucarest: Bucarest (in romunu: București /bu.kuˈreʃtʲ/, o "Municipiul București" in versione longa) est sa capitale de sa Romania. Sa tzitade in su 2011 contaiat unos 1.883.500 bividores, prus pagu in cumparàntzia cun is de is tzensimentos cabudianos. Segundu sa legenda, su nùmene dependet de "Bucur", unu pastore chi si diat istabilire in su logu in ue oe s'agatat sa tzitade. Sende chi in romunu "bucur" cheret nàrrere "alligresa", medas iscritores romunos narant a Bucarest "bidda de s'alligresa". + Pristina: Pristina (in albanesu: Prishtinë o Prishtina; in serbu: Приштина o Priština; in turcu: "Priştine") est una tzitade de unos 198.000 bividores, capitale e bidda majore de su Kòsovo. Est fintzas su tzentru amministrativu de sa munitzipalidade e de su distritu omònimu. Sa populatzione est de majoria albanesa, grupos de minoria sunt bosgnacos, rom e àteros. Est sea de universidade e est serbida dae unu aeroportu internatzionale. + Limba serba: Su serbu (in tzirìllicu: српски, in latinu: srpski, pronuntziadu [sr̩̂pskiː]) est sa bariedade istandardizada de su serbu-croatu, usada mascamente dae is serbos de Sèrbia, Montenegro e Bòsnia e Ertzegòvina. Est fintzas limba de minoria reconota in Croàtzia, Repùblica de Matzedònia, Romania, Ungheria, Islovàchia, Repùblica Ceca, Albania e Grèghia. Su serbu standard s'apoderat subra su dialetu prus ispartu de su serbu-croatu, chi est fintzas base de su croatu, de su bosnìacu e de su montenegrinu. Àteru dialetu faeddadu dae is serbos est su torlak, in su sed-estu de s'istadu, chi est una bariedade de mesu cun su matzèdonu e su bùlgaru. Su serbu est sa sola limba europea istandard chi impitat in paris tempus siat s'alfabetu tzirillicu, siat su latinu. S'alfabetu tzirillicu serbu fiat isceradu in su 1814 dae su linguistu Vuk Karadžić, su latinu fiat creadu dae su linguistu croatu Ljudevit Gaj in su 1830. + Óscar González Marcos: + Ed Asner: Edward "Ed" Asner (Kansas City, 15 November, 1929), est unu còmicu e attore americanu. + B. B. King: Riley Benjamin King (Berclair, Mississippi, 16 September, 1925 – Las Vegas, Nevada, 14 May, 2015), fit unu còmicu e attore americanu. + Gill Dennis: Gill Dennis (1940 – 2015), fit unu còmicu e attore americanu. + Dani Rodrik: + Kazàchistan: Su Kazàchistan (in kazakhu: Қазақстан; in russu: Казахстан), uffitzialmente Repùblica de su Kazàchistan, est un'istadu transcuntinetale, postu intre Àsia, in ue s'agatat sa majoria de su territòriu e Europa. Sa partzidura de unu cuntinente cun s'àteru passat peri du frùmene Ural. Su Kasakhstan est unu de is ses istados turkos indipendentes, impare a Turchia, Azerbaigian, Kirghisistan, Usbekistan e Turkmenistan. Sa capitale est Astanà, iscioberada in su 1997 in logu de Almaty. Sa limba uffitziale est su kazacu, ma fintzas su russu est impreadu che limba "uguale" in logu istitutzionale. @@ -22864,29 +28056,38 @@ Demografia. Su Kazàchistan est meda disvariadu etnicamente e culturalmente e custu est depidu in parte a is deportatziones massivas chi bi fiant fatas durante su guvernu de Josif Stalin. Is kasakhos sunt comente chi siat su grupu printzipale, rapresentende su 63% de sa populatzione; àteras etnias contant russos, uiguros, usbekos, ucrainos e tartaros. In totale si contant però 131 natzionalidadesde varios grupos étnicos. Sa libertade de cultu est afiantzada de s'istadu, ma tres kazacos de bator sunt de fide musulmana. Sa majoria de is àteros bividores sunt cristianos, ma medas àteras creèntzias s'agatant rapresentadas. + Astanà: Astanà (in kazacu e in russu : Астана) est sa capitale de su Kazàchistan dae su 10 de nadale 1997. Connota cabudianamente cun nùmene de "Akmolinsk / Акмолинск" (fintzas a su 1961), de "Tselinograd / Целиноград" (fintzas a su 1992) pois de "Akmola / Ақмола" (fintzas a su 1998), est istada iscioberada che capitale noa de s'istadu indipendente dae su presidente Nursultan Nazarbayev in 1994. Sa tramudàntzia est diventada efetiva tres annos a pustis. Astanà contat unos 814 400 bividores en 2014, chi nde faghent segunda prus manna bidda a populatzione a fatu de s'antiga capitale Almaty. + Real Valladolid: Sa Real Valladolid (Real Valladolid Club de Fútbol) est una sotziedadi calcistica de palloni de Valladolid, in Ispagna. Est nàscia in su 1928. Su presidenti de oi est Carlos Suárez. + Suzanne Pleshette: + Pi grecu: Su nùmeru π (Pi grecu) est una costante matemàtica: su raportu intra sa circunferentzia de una chircu e su diametru suo aprossimadu a 3.14159. Custu nùmeru est istadu rapresentadu cun sa lìtera greca "π" fintzas de sa metade de su de degheoto sèculu. Essende unu nùmeru irratzionale, π no pòdet èssere esprimidu esatamente che una fratzione. Sa rapresentatzione decimale sua no acabbat mai e no tenet nimmancu unu ischema ripetitivu permanente de nùmeros. Is cifras parent tènnere una dispositzione casuale mancai fintzas a oe no amus galu provas de custu fatu.π est puru unu nùmeru trascendentale -unu nùmeru ca no est hisa raìghine de nisciunus polinòmiu diferente dae zeru chi tenet coeficientes ratzionales-. Mancai is antigas civiltades teniant bisongiu de su valore de su Pi grecu pro resones praticas, custu est istadu computadu, imperende tecnicas geometricas,isceti fintzas a sa de sete cifra. Istoricamente, sa prima esata formula pro π, basada a pitzus de series infinidas, est istada iscoberta in su de batòrdighi sèculu dae matemàticos indianos. in su de binti e in su de bintiunu sèculos, matemàticos e iscientziados de computadores ant iscobertu aprocios noos ca oe ant portadu a 13.3 triliones de cifras. + Gianluigi Buffon: Gianluigi Buffon (Carrara, 28 de ghennárgiu de 1978) est unu giogadore de pallone italianu. + Steve Zahn: Steven James "Steve" Zahn (Marshall, Minnesota, 1967), est unu còmicu e attore americanu. + Baldur's Gate: Baldur's Gate est unu videojocu de rolu essiu in su 1998: si arregordat meda ca at dau cumintzu a sa serie fentomada de "Baldur's Gate", contende s'abbentura de su fizu 'e anima de Gorion. Ambiente. Su trettu otzidentale de Faerun peri sa Costera de s'Ispada est unu locu chi tenet una variedade manna, comente sartos, buscos, padules, padentes, pianos, tzittades e ruinas. Sa Costera 'e s'Ispada attraghet zente meda in chirca de si facher unu nòmine, sìat malu sìat bonu, e est prena de cada periculu. Custa regione fachet de isfundu a s'abbentura printzipale. Su protagonista e grupu suo an a poder iscoperrer biddas, grutas, mineras, ruinas e tzittades, comente cussa de Baldur's Gate chi est sa prus manna. S'istoria zirat in tundu a tottu s'imbolicu de una liga de mercadores, su Tronu de Ferru, chi bolet picare cuntrollu de sa regione pro mediu de unu monopoliu in su cummertziu de su metaddu, bocande a pizu in su mentras ligamines misconnottos de sambene. + Łobez: Łobez (tedescu "Labes") est una tzitade de unos 10.409 (2015) bividores de sa Polònia norti-otzidentale, cabulogu de su voivodatu de Pomerània Otzidentale. Sa tzitade si naraiat Labes fintzas a su 1945 e fiat territòriu de sa Germània. + Deepin: deepin (a s'ispissu lumenada Linux Deepin, Hiweed Linux o Hiwix) est unu sistema obrativu de sa familla GNU/Linux, criau in su 2004 in Cina e fata partinde de sa Debian. deepin est pessau pro faghere prus fatzile s'impreu de sa Computadora, o Donnia 3 meses bessit una versione noa, ki da nanta Upgrade. deepin est finantziàda dae sa Wuhan Deepin Technology Co., Ltd. Sa tenta est sa de criai unu sistema modernu, cun d-una bella cara grafiga i simpli meda de oberai, istudiau pro su multimedia. Wuhan Deepin Technology Co., Ltd est una sotziedade arregistrada in Cina. @@ -22899,22 +28100,29 @@ deepin impreat sos paketos debian *.DEB pro azorronare o installai programas nous. Dae su menu grafigu, podis impleai su programa APT e dpkg pro agatare i installare dae sa lista ofitziali Donnia programa ki ti podit serbiri (ki siet de multimedia, de ofitziu o de seguresa). Sichidore de deepin, tenet unu supportu ammezorau pro sos hardware istandard comente a USB, MMX e AGP; est dotau de su supportu de su File System btrfs, ext3, ext4, JFS, ReiserFS e XFS. deepin 15.1 est cumpatibiles chin su processore Intel Pentium IV o superiore: + Neverland Ranch: Neverland Ranch est una tzitade de sos Istados Unidos, in s'istadu de s'Santa Barbara County, California. + Santa Barbara County: Sa Santa Barbara County est unu istadu federadu de is Califòrnia is Istados Unidos, chi s'agatat postu in su Sud-Ovest de sa natzione, a làcana cun su Mèssicu. + Geoff Pierson: Geoffrey "Geoff" Pierson (Chicago, Illinois, 16 June, 1949), fit unu còmicu e attore americanu. + Joan Rivers: Joan Alexandra Molinsky (Brooklyn, New York, 8 June, 1933 – Manhattan, New York, 4 September, 2014), fit unu còmicu e attore americanu. + Johannesburg: Johannesburg (/dʒoʊˈhænɪsbɜrɡ/; in afrikaans: ) (connota fintzas cun nùmene de "Jozi", "Jo'burg", "eGoli" e "Joeys") est una tzitade de unos 957.441 bividores (4.434.800 in sa munitzipalidade), bidda majore de sa Repùblica Sudafricana e capitale de sa provìntzia de Gauteng. Fundada in su 1887, cando fiat parte de su Transvaal, est sa prus rica bidda de s'istadu. S'conglomeradu Johannesburg-Pretoria est una de sas trinta regiones metropolitanas prus mannas de su mundu, contende prus de 12 milliones de residentes. Est cunsiderada sa capitale econòmica de s'istadu e est sa sede de sa bursa e fintzas de sa corte costitutzionale de su Sudàfrica Est sa tzitade prus populada de su paisu e sa de tres prus populadas de s'Àfrica sub-sahariana a fatu de Lagos (Nigèria) e Kinshasa (Repùblica Democratica de Congo). Fatuvatu Johannesburg est inditada faddinamente che sa capitale de su Sudàfrica. + Almaty: Almaty (in kazacu: Алматы/Almatı; in russu: Алматы, pronountziadu [ɑl.mɑ.ˈtə]), giai connota che "Alma-Ata" (in russu: Алма-Ата) e "Vernɨy", est una tzitade de unos 1.552.350 biviodres, bidda prus manna de su Kazàchistan. Posta in sa regione montosa a su chirru meridionale de su Kasakhstan, Almaty sighit a èssere su tzentru culturale e cummertziale de s'istadu, mancari in su 1997 apat pèrdidu su tìtulu de capitale a lucuru de Astanà. + Tagikistan: Su Tagikistan (in tagikuТоҷикистон [tɔd͡ʒikɪsˈtɔn]), uffitzialmente Repùblica de Tagikistan (in tagiku: Ҷумҳурии Тоҷикистон, "Çumhuriji Toçikiston"/"Jumhuriyi Tojikiston"; in persianu: جمهوری تاجیکستان‎; in russu: Респу́блика Таджикистан, "Respublika Tadzhikistan") est una repùblica presindetziale de s'Àsia tzentrale. Sa capitale est Dushambe, sa limba uffitzile su tagiku. Cun populatzione istimada a unos 8 milliones de bividores, est su de 98 istados prus populados de su mundu. S'istèrrida de 143.100 km² nde faghet intames su de 96 istados prus mannos. @@ -22923,6 +28131,7 @@ Sa regione fiat dominada dae numerosos impèrios e dinastias, comente s'impèriu achemenide, s'impèriu eftalitu, s'impèriu samanidu, s'impèriu mongolu, s'impèriu Timuride e s'impèriu russu. Cun sa costitutzione de s'Unione Soviètica su Tagikistan fiat fatu repùblica soviètica e a s'iscontzu at otentu indipendèntzia in su 1991, sighida giai luegus dae una gherra tzivile chi at tentu durada de su 1992 a su 1997. Dae s'acabu de sa gherra su Tagikistan at agatadu istabilidade polìtica e gratzias fintzas a giudos esteros s'economia sua est como crèschende. Atualmente in transitzione cun unu sistema capitalista, s'economia dipendet in manna parte de sa bogada de allumìniu e su cunòtibu de su cotone. Sa prus parte de sos bividores suos apartenit a su grupu ètnicu tagiku e faeddat sa limba tagika, chi est unu dialetu de su persianu. Sunt medas fintzas sos chi ischint faeddare fintzas su russu. + Limbas germànicas: Sas limbas germànicas sunt unu brancu de sa famìllia de sas limbas indo-europeas, faeddadas che limbas nadias dae unas 500 milliones de pessones in su mundu, ispartas mescamente intre Amèrica setentrionale, Otzeània, Europa tzentrale, setentrionale e otzidentale. S'iscerant tres brancos de limbas germànicas: unu otzidentale, unu orientale e unu setentrionale. @@ -22930,9 +28139,11 @@ Su brancu setentrionale includet limbas faeddadas essentzilmente in sos paisos nòrdicos cun unu totale de 20 milliones de faeddadores nadios: Su brancu orientale includet gòticu, burgundu, vandàlicu, limbas oe totus estintas. S'ùrtima a s'ispèrdere fiat su gòticu de Crimea, faeddadu in àreas isuladas de sa Crimea fintzas a su de 18 sèculos. Totu sas limbas germànicas derivant de una limba comuna narada proto-germànicu o germànicu comunu, chi fiat faeddadu aprossimadamente in su primu millènniu a.C., durante s'Edade de su ferru, in s'Europa setentrionale. + Iscurtone: Su iscurtòne, scultone, dragu o ancora dracòne, est unu animale de paristorias chi assimizat a una tiligherta manna cun alas e faghet sa cumparta sua in sos mitos de paritzas culturas. Bi at duas traditziones culturales a pitzus de s'iscurtone: cussa de su dragu europeu, chi naschit dae sas traditziones populares europeas e benit dae sa mitolozìa grega e de su Mediu Oriente, e cussa de su dragu tzinesu e de s'isfera sinica in generale (Giappone, Corèa e atteros istados de s'Asia orientale). Sas duas traditziones an creschidu s'una a banda dae s'attera, ma pro unu tzertu puntu si an influentziadu a pare, de manera ispetziale cun su cuntattu culturale chi nos permitin custos tempos. Su faeddu in sardu antigu "dracòne" benit paru paru dae su latinu "dracone(m)" (nominativu: "draco") chi a borta sua benit dae su gregu "δράκων" (drákōn), "terpe de mannaria enorme, terpe de mare". + Gherra frida: Sa gherra frida, o gherra frita (in inglesu: "Cold War"; in russu: "холодная война") est sa denominatzione dada a unu perìodu istòricu de tensiones e contraposiduras ideològicas intre is duas subra-potèntzias de Istados Aunidos de Amèrica (o USA) e Unione de is Repùblicas Sotzialistas Sovièticas (o URSS) e prus generalmente contra s'impare de règimenes comunistas. Sa gherra frida at tentu inghitzu in su 1947 e fine in su 1989, annu de sa ruta de su muru de Berlinu e de is règimenes comunistas de su blocu orientale o, segundu una àtera bisura, s'acabu de sa gherra frida currespondet a sa ruta de s'Unione Soviètica e a s'iscontzu de su patu de Varsàvia in su 1991. In realidade, is primas sìnnias de tensiones intre s'una e s'àtera parte si podent faghere torrare a is primos acòrdios intre is potèntzias binchidoras de sa segunda gherra mundiale, chi non fintzas a sa costitutzione de s'Unione Soviètica, duncas a s'acabu de sa prima gherra mundiale. @@ -22941,6 +28152,7 @@ Suta influèntzia e, fatuvatu, interventos diretos de s'una o de s'àtera potèntzia, sunt istados abertos cunflitos importantes chi ant fatu vìtimas numerosas intre tziviles e militares, comente in sa gherra de Corea, sa gherra de Indotzina, sa gherra de su Vietnam, sa gherra in Afghanistan. Is Istados Aunidos ant tentu pòdere de cuntrollu mescamente subra is istados de su cuntinente americanu, in ue ant tentu rolu de importu in s'iscontzu de guvernos, ruta e costitutzione de règimenes autoritàrios (foras de Cuba, dae su 1962 suta ròdia soviètica). Unione Soviètica e Tzina, is potèntzias comunistas majores, ant tentu lucuru dae sa decolonizatzione in s'Àfrica e su sud-estu asiàticu. S'Europa s'agataiat intames ispartzida intre sa ròdia de is Istados Aunidos, chi teniat pòdere subra su chirru otzidentale, e sa ròdia de s'Unione Soviètica, subra s'orientale. Àteros istados ant intames mantentu posidura intermèdia intre is duos blocos, formende pro una tzerta iscurta de tempus su movimentu de is istados non-alliniados, chi proclamende sa neutralidade, giogaiant subra is rivalidades intre is blocos pro otènnere cuntzessiones bàrias. Est su casu de Ìndia, Egitu e Jugoslàvia. + Càucasu: Su Càucasu (in azeru: "Qafqaz"; in russu: "Кавказ"/"Kavkaz"; in georgianu "კავკასიონი"/"Kawkasioni"; in armenu: "Կովկաս"/"Kovkasum"; in turcu: Kafkas; in persianu: "قوقاز") est una regione naturale posta a sa làcana intre Europa orientale e Àsia otzidentale, su mare Nieddu e su mare Càspiu, chi contat una cadena de montes propia, sa cadena de su Càucasu e is bàsciuras chi ddi istant a inghìriu, pro una longària totale de unos 1.200 km. Su pitzu chi arribat a artària majore est su monte Elbrus, cun 5.642 metros subra su mare, ma s'agatant fintzas àteros montes chi imbatent a prus de 5.000 metros, comente fintzas a prus de 4.000. @@ -22951,10 +28163,12 @@ Istados caucàsicos. A sa regione appartenent is istados indipendentes chi sighint: Su territòriu suta guvernu russu est cumpostu dae 7 entidades federàles: + Mare Nieddu: Su mare nieddu est postu intre Europa, Càucasu e Anatòlia. Largu unos 1.500 km de s'uestu a s'estu, e unos 60 km de norte fache a sud, s'isterret subra una subrafache de 413.000 km². S'agetivu currespondente est « pònticu », chi dependet de su nùmene tentu in antighidade, est a ischire "Pontu Eusinu". Commùnicat in su notre cun su mare de Azov peri s'istrintu de Kerci, e in su sud cun su mare Mediterràneu, peri su Bòsforu, su mare de Màrmara e is Dardanellos. A cara de is costeras de uestu e de norte si sighit cun numerosos « limanos » (lagunas navigabiles cun salinidade e abbulizadura chi bàriat cun s'istasone, e chi serbint a is pisches pro s'inciovadura). Su clima est mediterràneu in istadiale (bascosu, sicu e solianu), ma cuntinentale in ierru (fridu istradu, su mare podet astragare, is niadas sunt fitianas), cun nèbidas fitas in is istasones intermedianas. Durante is temporadas de ierru, is undas sunt curtzas ma artas, e podent arribbare dae prus bandas a sa borta, cun efetu de fàghere sa navigatzione incolliosa. + Crimea: Sa Crimea (in tàtaru de Crimea: Qırım cun signìficu de « montigru meu » ["qır" « montigru », "im" « meu »], in russu: Крым, in ucrainu: Крим) est una penìsula cun istèrrida de 26 945 km², posta a su sud de s'Ucraina e a s'uestu de sa regione russa de Kuban, chi ispronghet a mesu de su mare Nieddu. Sa penìsula est fentomada pro is bìngias, is frutales, is logos de vacàntzia, is sitos archeològicos e fintzas is logos turìsticos comente s'istatzione balneare de Jalta (in ue, in s'istadiale de su 1945 ant tentu logu is acòrdios intre Churchill, Roosevelt e Stalin). Sa capitale de sa Crimea est Simferopol. Sa tzitade de Sebastòpoli, portu militare de importu chi s'agatat in su sud-uestu de sa penìsula, subra su mare Nieddu, disponet de istatutu ispetziale de tzitade federativa, a foras dae sa repùblica de Crimea. Istòria. @@ -22964,6 +28178,7 @@ Demografia. Sa Crimea contat populatzione de unos 2,4 milliones de bividores, in imminorigamentu adasianu ma costante dae is annos '90. In su 2001, sa cumponidura ètnica de sa repùblica de Crimea (duncas Sebastòpoli no est inclùdida) fiat partzida comente sighit: Sebastòpoli in su 2007 contaiat imbetzes unu 71% de russos, unu 24% de ucrainos, unu 1.5% de bielorussos, unu 0.7% de tàtaros, unu 0.5% de tàtaros de Crimea, unu 0.3% de armenos, unu 0.3% de ebreos, unu 0.2% de moldavos, e unu 0.2% de azeros. + Sardu aristanesu (variedade de su sardu): Su sardu aristanesu est una variedade de su sardu campidanesu, faeddada in sa provìntzia de aristanis. S'isparghidura e is caraterìsticas de custu grupu de dialetos resurtat pagu omogènea e allindàbile, ma su chi ddu sèberat dae is àteras variedades est sa cumpresèntzia de fenòmenos tìpicos de su sardu logudoresu, subra una base essentzialmente campidanesa, chi si manifestat in manera mudangiosa dae una bidda a s'àtera. Si podet nàrrere ca, in manera bastante prevedìbile, is aspetos intermèdios intre sa macro-variedade campidanesa e logudoresa de sa limba sarda si faghent prus marcados movende dae sud fache a norte e de ovest fache a est. In lìnia prus generale su sardu aristanesu est insertàbile in su grupu de is variedades de mesania, un'àrea linguìstica murra e cun tremenes pagu pretzìsos, a mesu intre campidanesu e logudoresu, in ue coesìstent fenòmenos de cumpromissu, chi in s'impare formant sa de tres variedades (o de bator cunsiderende su nugoresu che unu grupu autònomu) de su sardu. In sensu ladu, nd'est inclùdida in intro totu s'àrea tzentrale de s'ìsula, tochende dae su Campidanu de Aristanis e su Montiferru, fintzas a s'Ogiastra, passende atraessu Guilcer, Barigadu, Mandrolisai, Sarcidanu e Barbàgia de Seulu. @@ -22975,6 +28190,7 @@ Su seneghesu, mancari uffitzialmente insertadu in sa variedade logudoresa, tenet caraterìsticas numerosas chi nche dd'acostant a custu grupu. A costadu de trassas tipicamente logudoresas comente faeddos chi agabbant in "-e"/"-os", artìculos deminatìvos plurales "sas"/"sos" in logu de "is", bi si podent seberare fenòmenos annovadores de su campidanesu, a esempru fatuvatu s'elisione de sa -n- intervocàlica (pane>paē). Suta-partzidura. Si podent trassare tres lìnias de partzidura printzipales: + Corea de su Norte: Sa Corea de su Norte, uffitzialmente Repùblica Democratica Populare de Corea ( Hangul: 조선민주주의인민공화국; Hanja: 朝鮮民主主義人民共和國; "Chosŏn Minjujuŭi Inmin Konghwaguk"), est unu istadu de s'Àsia orientale postu in su chirru setentrionale de sa penìsula coreana. Sa capitale e tzitade majore est Pyongyang. Geografia. @@ -22986,10 +28202,13 @@ Economia. Is mèdios de produtzione sunt tentos dae s'istadu, peri impresas diretas da custu e fatorias colletivizadas. Sa prus parte de is serbìtzios comente sanidade, educatzione, acasàgios e produtzione de mandigares sunt finantziados dae s'istadu e sussidiarizados. In is annos '90, sa Corea de su Norte at sunfridu una caristia e sighit a dèpere gherrare pro sa produtzione de is alimentos. Sa Corea de su Notre sighit su "Songun", chi benit a èssere una polìtica chi ponet a in antis de totu is chistiones de interèssiu militare. Est sa sotziedade prus militarizada a su mundu, cun unu totale de 9.495.000 intre reservas e personale paramilitare ativos. S'esèrtzitu de 1,21 milliones de militares est su de 4 prus mannu in su mundu a fatu de su de Tzina, Istados Unidos de Amèrica e Ìndia. Tenet fintzas armas nucleares. + Richard Simmons: Milton Teagle Simmons (New Orleans, Louisiana, 12 de trìulas, 1948), est unu còmicu e attore americanu. + Mauro Pili: Mauro Pili (Carbònia, 16 de Mes' 'e Ladamini 1966) est unu politicu italianu. Est instadu eligiu in su 1993 e in su 1998 sindigu de Igresias e in su 1999 Presidente de sa Regione Autònoma de sa Sardigna. In su 2006 est diventadu deputau cu Forza Italia et in is 2008 e 2013 cu Il Popolo della Libertà. In su 2013 at lassadu su PdL e at fundadu su partidu "Unidos". + Su Secretu: Su secretu ("El secreto de Puente Viejo") esti ua soap opera spagnola trasmissa de su 23 febbraiu de su 2011 in s'emmittenti televisiva Antena 3, e dadi iscritta sa spagnolla Aurora Guerra. In Italia esti in onda de su 10 de giugnu de su 2013 in Canale 5. Su 2 febbraiu de su 2015 in Spagna sa soap adi superau 1000 puntadasa. @@ -23000,20 +28219,27 @@ Segunda stagioi. Sa segunda stagioi teidi u'saltu temporalli de 16 annusu: esti ambientada in su 1919-1920. Is protagonistas de esta stagioi funti Maria Castaneda, filla de Emilia e di Alfonso, e fillora de Donna Francisca, e de Gonzalo Valbuena, diaconu mandau in Puente Viejo para aggiudai su preidi de sa bidda, Don Anselmo. Teidi u ruollu marginalli Tristan, che si fidanzada cun Candela, ua pasticcera trasferida in Puente Viejo de pagu tempus. S'amori de Maria e Gonzalo, che esti su fillu de sa lavadora e esti quindi Martin, esti ostacolau de Fernando Mesia, che Maria si coiada. Tristan e Candela si coianta, però bessendi de sa cresia, Jacinta Ramos, ua macca che in precedentza, pensada de essi Aurora, sa filla de Tristan e Pepa. Successivamenti, protagonistas funti sempri Gonzalo e Maria, cun Aurora e 'u nou proitagonista, Conrado Buenaventura. + Irwin Keyes: Irwin Keyes (New York City, New York, 16 de martzu, 1952 – Los Angeles, California, 8 de trìulas, 2015), fit unu còmicu e attore americanu. + Daniel Tosh: Daniel Dwight Tosh (Boppard, Rhineland-Palatinate, 29 de maju, 1975), est unu còmicu e attore americanu. + Ice Cube: O'Shea Jackson, Sr. (Los Angeles, California, 15 de june, 1969), est unu còmicu e attore americanu. + Omid Djalili: Omid Djalili (Chelsea, London, 30 de september, 1965), est unu còmicu e attore americanu. + Abe: àbe, nf: abi, àbia, ape zenia de babbautzu (upm) in colore de castanza, cun sas alas, chi faghet a chedha manna (puzone) siat desesi e siat pesadu e contivizadu in sos casidhos pro su mele, sa chera e àteros produtos; s'abe si distinghet in tres castas: abe fémina (abi maista), sa chi triballat mescamente chirchendhe su durche in sos fiores (e punghet puru, ca zughet s'agu e in su casidhu podet tenner s'impreu de sa difesa), abe mascru (abe manna), bonu solu pro inzendrare sa cria de s'abe reina, s'abe reina (abiera), chi faghet sa cria (abrudhu) e cumandhat totu su puzone; s'abe faghet desesi in tuvas de àrbure (casa), ma pruscatotu la contivizan in casidhos de ortigu o de linna fatos addatos pro collire su mele / sa cria = su fedu nou chi depit nasci; abe casidhera = de casidhos; scussua = puzone de abe chi, si no si ’ochit s'abe reina (noa o betza, segundhu), candho naschet su puzone nou lassat su casidhu e si fuit a fagher un'àteru nidu abba 1 csn: esser chei s'abe de sos casidhos = triballantes meda; andhare che puzone de abe = abarrai sempri in movimentu; biri s'abi in celu = bider bene meda; abe mascru (nâdu in suspu de unu) = mandronatzu, chie istat ammandronadu ispetendhe chi triballen sos àteros candho s'abe punghet, cun sa puntura bi lassat sa mata ¸ sa mata chei s'abe che li fàlede! ¸ scugurrau boliast de una sciurma de abis! ¸ in sos fiores bi est s'abe paschendhe totu impodhinada 2. tengu una múida a conca chi mi parit de portai una scursur'e abis ¸ feminas chi si presumin in gradu: bidu conca de soldadu curren che abe a su moju! (G.Ruzzone) ¸ andhat che puzone de abe ¸ si betat che abe a moju ¸ mandrone, no ses chei s'abe de sos casidhos, no!Abi, Abis prb: dae s'abe dulcura e salude crp, apis mellifica. + Pyongyang: Pyongyang (/ˈpjɒŋˈjæŋ/; 평양; 平壤), pronùntzia coreana: , literalmente: "logu ladu" o "logu paghiosu") est una tzitade de unos 3.255.000 bividores, capitale de sa Repùblica Democràtica Populare de Corea e fintzas sa tzentru prus manna de s'istadu. Pyongyang, in antis cabulogu provìntziale, at balangiadu importu a pustis de su 1945, cando, acabada s'ocupatzione giaponesa, fiat torrada a ocupare de is tropas sovièticas. Fiat fata capitale provisòria de sa repùblica in su 1948, sende chi su guvernu punnaiat a recunchistare sa capitale uffitziale, chi beniat a èssere Seul. Durante sa gherra de Corea fiat addanniada graemente, siat ca pro ite ocupada dae is fortzas de sa Corea de su Sud, siat pro su bombardamentu de s'ONU in su 1952. Fiat torrada a pesare gràtzias a agiudos chi beniant mescamente dae s'Unione Soviètica, a chi si depet parte de s'atuale assètiu urbanu e architetònicu de sa tzitade. + Sèrbia Bianca: Sèrbia Bianca o Soràbia (in serbu latinu "Bela Srbja") connota fintzas che "Bojka" (in tzirìllicu : "Бојка"), est su nùmene antigu de sa Lusàtzia, logu in ue is serbos si fiant acusorgiados pro sa prima borta in s'Europa tzentrale. Sa regione posta in s'estu est connota che "Croàtzia Bianca" (s'agatat in su sud de sa Polònia, ispronghende fintzas a Cracòvia). Su faeddu "bela" (biancu), in islavu est impitadu pro desinniare s'uestu. Sèrbia bianca diat duncas istare pro "Sèrbia otzidentale". Atualmente sa Sèrbia bianca, narada Lusàtzia, est bìvida dae is "serbos de Lusàtzia, o sorabos. @@ -23022,15 +28248,18 @@ Is sorabos intre issos e issos si narant "Serbja" (in artu sorbu) o "Serby" (in bassu sorbu). A su territòriu issoro ddi narant "Serby" e s'agetivu chi ddi currespundet est "serbski". Custas formas sunt anàlogas a is serbas "Srbi", "Srbija" y "srpski"; est a nàrrere ca custos pòpulos si narant issos etotu cun matessi nùmene e de fatu in àteras limbas islavas, comente su serbocroatu o s'islovenu, non b'at diferèntzia intre ambas is denomintziones, e pro custa resone recurrent a su faeddu "lužički Srbi" ("serbos lusatzianos"). Is dialetos sorabos tenent simbigiàntzias notabiles cun su cecu, s'islovacu e su polonesu, e impare a custos apartenent a su grupu de is limbas islavas otzidentales. Sa totalidade de sa populatzione chi faeddat su sorabu che limba mama, tambene faeddat su tedescu a su mancu dae sa fine de su de 19 sèculos. In su 2001 si carculaiat ca intre 40 e 20 mìgia pessones faeddaiant su sorabu. + Tràchia: Sa Tràchia, o Tràtzia (in bùlgaru: Тракия/"Trakija"; in gregu: Θράκη/"Thráki"; in turcu: Trakya) est una regione de su sud-estu de s'Europa, posta in sa penìsula Balcànica e ispartzida intre Bulgaria, Grèghia e sa parte europea de sa Turchia. In tempus andadu, custa regione istòrica s'isterriat dae sa Matzedònia a su mare Nieddu, dae su mare Egeu a su frùmene Danùbiu. Is tremenes ant tentu variatziones in is perìodos diferentes de s'istòria. Is montes Rodopes seberant sa Tràchia grega dae sa bùlgara e su frùmene Evros sa Trachia turca dae sa grega, denomindas respetivamente «Tràchia otzidentale» e «Tràchia orientale». Is tzitades printzipales de sa zona sunt Istanbul (in antis Costantinòpoli, Kallipolis, Edirne (in antis Adrianòpolis), e Tekiradag, totus agatante·si in Turchia. In sa zona grega s'iscerant is tzentros majores de Komotini, Xanthi e Alexandròpolis. Sa regione de sa Tràchia est essentzialmente agrìcola e bi si produent tabacu, arrosu, trigu, cotone, seda, ògiu de olia e frutas. + Komotini: Komotini (in gregu: Κομοτηνή; in turcu: Gümülcine) est una tzitade de unos 67.000 bividores in sa regione de Matzedònia orientale e Tràchia, in su norte-estu de sa Grèghia. Est sa capiale de s'unidade regionale de Rhodope. Fiat su tzentru amministrativu de sa subra-prefetura Rhodopes-Evros fintzas a s'abolitzione in su 2010, cuns su Pianu Kalliratis. Komotini est sea de sa Universidade de Tràchia Demòcritu, fundada in su 1973, cosa chi nde faghet logu de atraida pro bàrios millis istudentes gregos e istràngios. Est unu de is printzipales tzentros amministrativos, finantziàrios, culturales de su norti-estu de sa Grèghia. Est fintzas tzentru mannu de massaria e allevamentu. S'aèrgiu e s'istile de vida cumbinadu de elementos otzidentales e orientales ant fatu de Komotini tzitade destinatzione de interèssiu pro su turismu. Una parte cunsistente de sa populatzione est de limba mama turca e religione islàmica. + Tzipru de su Norte: Tzipru de su Norte o Repùblica turca de Tzipru de su Norte" (incurtzadu RTCN) in turcu Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti" (incurtzdu in "Kuzey Kıbrıs"), in gregu modernu Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (incurtzadu in "Βόρεια Κύπρος" o "ΤΔΒΚ"), est unu istadu non reconnotu, foras dae sa Turchia, chi ocupat su chirru setentrionale de s'ìsula de Tzipru. At proclamadu indipendèntzia su 15 de onniasantu 1983, noe annos a pustis de s'ocupatzione militare de sa parte setentrionale de s'ìsula, acuntessida in su 1974 e trubada dae sa Turchia in reatzione contra sa voluntade proclamada dae unu grupu de uffitziales de sa guardia natzionale tzipriota (su EOKA-B, ghiadu dae Níkos Sampsón), de torrare a aunire politicamente s'ìsula a sa Grèghia, a fatu de unu corpu de istadu in ue aiant depostu su presidente Mikhaíl Makarios. S'istadu tenet istèrrida de 3,355 km2 e populatzione de unos 286.300 bividores. @@ -23037,6 +28266,7 @@ Sa Turchia est galu solu istadu chi ddu reconnoschet e chi dd'apoderet militarmente, economicamente, demograficamente e diplomaticamente. S'ONU e su Cunsìgiu de Europa cunsiderant Tzipru Norte che sa parte setentrionale de sa Repùblica de Tzipru, « ocupada dae sa Turchia ». Is fortzas armadas turcas bi sighint a tènnere unos 30.000 sordados e sa Turchia bi at favoressidu s'acusorgiamentu de unos 120.000 colonos anatòlicos dae su 1979. In su 2004, in bista de s'adillida de sa Repùblica de Tzupru a s'Unione Europea, unu pranu de re-aunimentu propostu dae s'ONU, naradu "pranu Annan", est istadu sutapostu a referendum. Su pranu est atzetadu dae su 65% de is tzipriotos turcos, sende chi permitet unu reconnoschimentu legale e autonomia territoriale in sinu a s'istadu tzipriotu. Est però istadu refudadu dae su 75% de s'eletoradu tzipriotu gregu, ca pro ite lìmitat a su 33% su nùmeru de refugiados autorizados a torrare a is domos issoro e a pigare duncas possessu de is benes chi ddis apartenent. Custu resultadu impedumat su re-aunimetu polìticu de s'ìsulae su reconnoschimentu internatzionale de sa parte ocupada dae sa Turchia: "de facto" sa zona turca non faghet parte de s'Unione Europea e est escluida de s'unione econòmica, monetària, fiscale o doganale e de is acòrdios de Schengen de chi faghet parte "de jure" sa Repùblica Tzipriota. Unu àteru elementu chi blocat su re-aunimentu de s'ìsula (e de cunsighidu s'adillida de sa Turchia a s'Unione Europea) est su fatu ca sa Turchia non reconnoschet sa repùblica Tzipriota. Dae su 2004 comente chi siat, s'organizatzione de sa cunferèntzia islàmica ocordat a s'istadu turcu de Tzipru Norte s'istatutu de osservadore suta nùmene de « Istadu turcu de Tzipru ». Sa Gàmbia e su Pakistan sunt is raros istados presentantes s'augùriu de cunsiderare Tzipru Norte unu istadu a parte a totu is efetos. + Europa tzentrale: S'Europa tzentrale, fintzas Mitteleuropa, est sa regione de s'Europa posta a sa rughera intre Europa Otzidentale, Europa Setentrionale, Europa meridionale e Europa orientale. Rapresentat su tzentru istòricu de su cuntinete, non de cunfundere cun su tzentru geogràficu, postu a mesu caminu intre otzeanu Atlànticu e montes Urales. Su faeddu e s'interèssiu in sa regione etotu at torradu a bessire a foras a fatu de s'acabu de sa gherra frida, chi at partzidu politicamente in duos chirros (estu e uestu) s'Europa pro durada de una barantina de annos. @@ -23046,6 +28276,7 @@ Àteros indìtos, pro resones istòricas tirant a mesu fintzas territòrios chi ant fatu parte de s'impèriu Àustro-Ungheresu e de s'impèriu tedescu, duncas pro su chi pertocat su primu: Is republicas bàlticas fiant intames de ròdia tedesca: Partes minores de is istados chi sighint sunt fatufatu tentas a contu che partes de s'Europa tzentrale: + Capu Testa: Capu Testa (in italianu "Capo Testa") est una penisuledda (un'isula a narrer sa beridade, chi s'omine at cullegadu a sa Sardigna a pustis) posta in su nord Sardigna, a pagos km dae Lungoni. Dae Capu Testa faghet a bìder sas isulas de Lavezzi e su cabu de giossu de sa Còssiga. Capu Testa est cara a sas Buccas de Bonifatziu e una tula pittica, in ue bi sun duas ispiaggias, la cullegat a sa Sardigna. Su promontoriu, in ue bi est unu faru de importantzia fundamentale pro naigare tra sas perigulosas Buccas de Bonifatziu, sun sas roccas tipicas gadduresas de granitu, chi su bentu est consumende, e tenet unu perimetru de unos deghe km. @@ -23052,13 +28283,17 @@ Sos romanos antigos impitaìan Capu Testa siat comente logu istrategicu, siat pro si pigare su granitu chi battìan a Roma. Dae su cumintzu de sos annos Settanta, fintzas Capu Testa at isviluppadu su turismu e si cunsiderat comente unu de sos logos prus bellos e istimados de sa Gaddura e Sardigna intrea. Sas ispiaggias si impitan oe in die pro bi fagher nadare sos turistas. Capu Testa est unu logu de interessu comunitariu (S.I.C.) puru. + Kelsey Grammer: Allen Kelsey Grammer (Charlotte Amalie, U.S. Virgin Islands, 21 de freàrgiu, 1955), fit unu còmicu e attore americanu. + Simon Pegg: + Buccas de Bonifatziu: Sas Buccas de Bonifatziu (in corsicanu "Bucchi di Bunifaziu", in bonifatzinu "Bocche de Bunifazziu", in gadduresu "Bocchi di Bunifaciu", in frantzesu "Bouches de Bonifacio") est unu istrintòrzu de mare tra Còssiga e Sardigna, goi numenada pro sa bidda corsicana de Bonifatziu, e partzit su mare Tirrenu dae su mare Mediterraneu otzidentale. Dae su puntu chi est prus a probe, est longu 11 km e profundu massimu 100 m. Sas Buccas sun fentomadas tra sos marineris pro sas currentes de abba tottu bulluzadas e periculosas. Su disaccattu prus connottu in sas Buccas de Bonifatziu fit cussu de sa frigada frantzesa Sémillante in su 15 de frearzu de su 1885. Sémillante aìat lassadu su portu de Tulone sa die innantis de andare conca a su Mare Nieddu, pro dare azudu in sa gherra de Crimea. Una temporada aìat però giuttu sa nae a si stumbare ind una costera: sa nae fit falada a giossu e non bi nde fit abarradu mancu un'omine, de sos 750 chi fin in cue. A pustis chi una nae mercantile aìat cajonadu un'atteru disaccattu mannu, est proibidu a colare in sas Buccas a sas naes chi battin cosa chi imbruttat s'ambiente. + Porcu sardu: Su porcu sardu est una ratza de porcu tipica de sa Sardigna. Est in sa lista de sas ratzas autoctonas in Italia. Istoria. @@ -23068,6 +28303,7 @@ Su piemontesu Francesco Cetti, in su 1774, lu descrivìat gai: In su 8 de lampadas de su 2006, an reconnoschidu sa ratza ufitzialmente cun D.M. n. 21664. De su porcu o mannale si bogat sa carre e si nde faghet, prus chi ateru, prisuttu e sartizza a loriga. + Luigi Miraglia (latinista): Luigi Miraglia (Nàpoli, 28 de Santu Gabine de su 1965) est unu latinista e filologu classicu italianu. Sicundu a su paperi "The New Yorker", isse est s'omine chi faveddat sa limba latina cun prus abbilesa in su mundu. @@ -23077,8 +28313,10 @@ Dae su 1996, est direttore de s'Accademia Vivarium Novum, chi a primu tenìat sea in Montella (Avellino) e, dae su 2009, in Roma. In sa tzitate irpina, in prus, at imparatu italianu e latinu a sos dischentes de su litzeu issientificu "Rinaldo d'Aquino". At ammanizatu prus bortas e direttu cumbènnios internatzionales in supra de comente si imparen sas limbas classicas, de s'umanesimu e de su sinnìficu e balore issòro in die de como. Dae s'annu accademicu 2009-2010 est mastru de elementos de allega latina e Latinitas viva in sa facultate de Literas Cristianas e Classicas ("Pontificium institutum altioris Latinitatis") de s'Universitate Pontificia Salesiana de Roma. Nche at fatu intrare in Italia e fatu pro su grecu anticu puru su "metodu naturale" de Hans Henning Ørberg pro s'imparu de su latinu. + Francesco Guardi: Francesco Guardi (Venezia 1712-1793) pintore "vedutista", reconnottu comente " bonu iscolaru de Canaletto": in sos quadros suos sa lughe at una parte determinante. + Baleare (cadalanu): Su baleare est sa variedade de sa limba cadelana chistionada in sas ìsulas Baleares. Vocabolariu. @@ -23085,33 +28323,44 @@ Inoghe si ponet a paragone calchi frasia in limbazu baleare cun su cadelanu de Catalugna: 1 Pone mente chi fintzas in valentzianu si narat "per favor" in logu de "si us plau" / "sisplau". Pro sos numeros "deghessete", "degheoto" e "deghennove", faghet a nàrrer "desset", "devuit" e "denou" in baleare, nono "disset", "divuit", "dinou" comente est in Catalugna. + Universidade de Versailles: S'Universidade de Versailles (jamada finas Versailles University, o solu UVSQ), s'agatat in sa tzittade de Versailles, in sa regione de Ile-de-France, in so Frantza. S'universidade fit istada fundada in su 1991. + École nationale de l'aviation civile: S'École nationale de l'aviation civile (jamada finas French Civil Aviation University, o solu ENAC), s'agatat in sa tzittade de Tolosa, in sa regione de Midi-Pirenei, in so Frantza. S'universidade fit istada fundada in su 1949. + Institut polytechnique des sciences avancées: S'Institut polytechnique des sciences avancées (jamada finas Polytechnical School for Advanced Technologies, o solu IPSA), s'agatat in sa tzittade de Tolosa, in sa regione de Midi-Pirenei, in so Frantza. S'universidade fit istada fundada in su 1961. + Bradley Cooper: Bradley Cooper (Philadelphia, Pennsylvania, 5 Ghennàrgiu 1975), prus conotta comente Bradley Cooper, est unu cantante e attore americanu. + Sardinia Radio Telescope: Su Sardinia Radio Telescope (a s'ispissu incurtziadu in SRT) est unu radiotelescópiu postu in sa bidda de Santu 'Asili 'e Monti, in provìntzia de Casteddu. Nch'est bennidu a pitzus gratzias a unu traballu in cumone cun s'Istitutu de Radioastronomia de Bologna, s'Osserbatorju de Casteddu e cussu Astrofisicu de Arcetri (in sa tzittade de Firenze). Su Sardinia Radio Telescope est s'istrumentu de tres chi s'Italia at postu, a pustis de cussos de Medicina (BO) e de Noto (SR), ma est cussu prus addainantis a libellu tecnologicu e fintzas su prus mannu. + Osservatoriu de Casteddu: Su Osservatoriu de Casteddu (Osservatorio Astronomico di Cagliari in italianu, "Cagliari Observatory" in inglesu) est unu castiadorgiu astronomicu chi tenit s'Istitutu Italianu de Astrofisica. Est attesu de Casteddu, in Sardigna, de unus 20 km. Fiat fundàu in su 1899 po studiai comenti sa terra girat. + Domenico Millelire: Domenico Millelire, nomìnzu chi istat pro Domenico Leoni (Sa Madalena, 1761 - Sa Madalena, 14 de Austu de su 1827) fit unu patriottu italianu, ufitziale in sa Regia Marina Sarda de su Regnu de Sardigna piemontesu. Est fentomadu ca fit su primu in s'istoria italiana a si pigare sa medallia de oro a balore militare. Bida. Fit su fizu de Pietro Leoni e Maria Ornano, fintzas sos tres frades suos fin ufitziales in Marina. In su 23 de Frearzu de su 1793 Domenico, chi fit a cumandu de sa flotta sardo-piemontesa, aìat binchidu a probe de sa Madalena sas naes de sa Republica Frantzesa. In ie bi aìat, tando cun su gradu de tenente, fintzas su zovanu Napoleone Bonaparte, chi in benidore dìat a bènner Imperadore de sos Frantzesos. Derettu a pustis, li aìan donadu comente presente sa medallia de oro e una paga de 300 francos a s'annu. + Homer Simpson: Homer Simpson (Homer Jay Simpson) su logu dae sos chi pro sa si pero no ca nai est de The Simpsons. + Darth Vader: Darth Vader (Anakin Skywalker) su logu sa si dae sos verbu chi ndi pero sa no ca totu de Star Wars. + Carmen Souza: Carmen Souza (Lisbona, 20 de maiu de su 1981) est una cantante portughesa. De origine de Cabu Birde, faeddat creolu e portughesu. + Grecia salentina: Sa Grecìa Salentina est un'isula limbìstica posta in Puglia de zosso (provìntzia de Lecce), in ube istat unu populu (su grecanicu) chi tenet, comente limba pròpia traditzionale, su grecu. Difatis, cumprendet nove biddas in ube si chistiona(ba)t unu limbazu neo-grecu naratu griko. A cumintzàre dae sos annos Novanta de su '900, an peròe mutatu sentidu a su faveddu "Grecìa Salentina", chi est oje tambene una parica de comunos, cun soddos chi lis donat s'Unione Europea; in su 2007 a sas nove biddas bi nde an postu fintzas ateras duas, chi no tenen su griko comente limba tradissionale. Oje in die, totu custas biddas fachen 54.000 persones chi bìven in ibe. @@ -23118,13 +28367,16 @@ Mancari petzi Melpignano e Soleto no tenzan mancu unu chi faveddat griko, ateros comunos puru an perditu sa limba. Si nde fachet impreu galu in sas biddas de Sternatia, Martignano, Calimera, Corigliano d'Otranto e Zollino. Sas biddas chi fachen parte de custa unione no cumpartzin petzi sa curtura e (in parte) sa limba, ma fintzas servìtzios. S'Unione tenet sea in Martano, ma de pac'ora la an movita a Calimera. De s'Unione de comunos de sa Grecìa Salentina fachen parte undichi biddas: + Diu vi Salvi Regina: Diu vi Salvi Regina (Deus bos sarbet, Reina) est unu cantu religiosu dedicàu a sa Virghine Maria e iscritu in Italia dae santu Frantziscu de Geronimo in su 1675, ma una traditzione narat chi s'autore fit unu pastore de Niolu (Còssiga), Salvadore Costa. Sa cantone benit dae su Salve Regina, iscritu in latinu dae Adhemar de Monteil in su 1097. Cando sa Còssiga aìat detzìdiu de si facher indipendente dae Genova, sa Consulta in sa bidda de Corte seperat su cantu comente innu natzionale, goi dimandande azutoriu a sa Virghine Maria. Dae tando, su natzionalismu corsicanu tenet su cantu in cunsideru comente innu de s'isula. Faeddos. Inoche s'iscritu, cun sa versione orizinale in italianu a un'ala e cussa in corsicanu a s'atera: + Salve Regina: Su Salve Regina est unu cantu in limba latina iscritu in s'Edade Mèdia. Lu aìat cumpostu Adhemar de Monteil. + Phlebotomus papatasi: Su Phlebotomus Papatasi, in limba sarda naradu muschineddu, babballotti pungidori, cruabeddu o màndiga e càglia, est unu babbautzu chi istat peri totu su Mediterraneu. Est unu ditteru de su suttaordine "Nematocera" e de sa familia "Psychodidae", est a nàrrer unu de cussos sutza-sambene, pretzìsu a una tzintzula pitìca. Maladias. @@ -23132,8 +28384,10 @@ Cando punghet, su muschineddu podet trasmitter unu virus de sa familia Bunyaviridae, chi in intro de un'omine est cajone de una maladìa narada "dengue mediterranea" o "dengue adriatica"; sas segnas sun astenia, tzudda, punta de dolore a conca, musculos e pena de matta. Leishmaniosi. Meda prus grae est sa leishmaniosi animale chi podet acabbare a un'omine, si no si movet a la sanare in presse. + Mariza: Mariza (numene de naskida:"Marisa dos Reis Nunes"(Maputo, (Mozambico) 16 de nadale de su 1973) est una cantante de fado portughesa de origine africana. + Latinu de s'Africa: Su latinu de s'Africa fiat una limba noulatina chi fiat faeddada in Africa a tardu periodu romanu e primu bizantinu, innantis chi su Califfadu Omayyade si nche la aìat pigada in su 696. Si connoschet pagu e nudda de custa limba, ca in ie si iscribìat solu in latinu classicu, ma si narat chi su latinu africanu fiat giai bennidu diversu dae su latinu normale e, a pustis, s'arabu nche lu aìat bogadu cun sa conchista musulmana. Ateras limbas a pare. @@ -23140,10 +28394,13 @@ Muhammad al-Idrisi narat una cosa de importu mannu: iscriende a pitzus de sa Sardigna in su traballu sou ("Opus geographicum") descriet sos sardos: "sos sardos sun de raighina latinu-africana, ma si sun fattos barbaros, e biven a banda dae sos ateros latinos; sun corazudos e balentes, chi no lassan mai sas armas". Santu Agostinu narat puru chi "origra africana no distinghet tra vocale longa o curtza". Custu nos podet iscobiare calicuna cosa subra sa limba sarda, chi tenet petzi 5 vocales (a, e, i, o, u) e dittongu perunu: sas chimbe vocales de su latinu, longas e curtzas (a/ā, e/ē, i/ī, o/ō, u/ū), si sun postas a pare chene distinghere sa longaria. Ateras limbas allegadas in Africa de susu, innantis de su colunialismu europeu, fin sa limba franca mediterranea, unu ammisturu cun faeddos pigados dae arabu e limbas romanzas, e unu limbazu de s'ispagnolu chi nde aìan giuttu sos ebreos sefarditas. + Palestinesos: Sos palestinesos ("الفلسطينيون", al-Filastiniyyun) sun su populu de Palestina innantis de s'istadu de Israele. De raighinas paritzas, sa prus parte chistionat arabu e sun musulmanos, tenende ligàmines de importu cun comunidades cristianas antigas. S'identitade culletiva de palestinesu est in pelea contra s'Imperju Britannicu e su Sionismu. Chene istadu propriu dae su 1948, sos palestinesos si agattan in custas tres situatziones oje in die: + Giapponesos: Sos Giapponesos / -us o Japonesos ("日本人" Nihonjin, Nipponjin) sun su populu de su Giappone. Sos Giapponesos fachen su 98.5% de totu sa zente chi istat in ibe. Peri su mundu, prus o mancu 130 miliones sun de erentzia giapponesa; de custos, 127 miliones biven in Giappone. Zente de radichina giapponesa chi est in ateru locu si narat "nikkeijin" ("日系人"). Su faveddu "giapponesu" si podet impreare pro inditare a totu diferentes grupos etnicos, cumprendende sa zente de Yamato, Ainu e Ryukyu. + Cinesos: Si narat tzinesu o cinesu calesisiat persone o zente assotziada a sa Tzina (o Cina), siat pro chistiones de erentzia, natzionalidade, tzittadinàntzia, residentzia o ateru. Ateros contos. @@ -23152,13 +28409,17 @@ Ateros sun sos Zhuang, Hui, Manchu e Uiguros. Sa Republica Populare Tzinesa bi nde reconnoschet 56, cun calicunu chi est in regiones amministrativas ispetziales. Taiwan, de manera ufitziale, reconnoschet sa presentzia de 14 tribù de indigenos, chi paris cun ateras fachen su 2% de sa populatzione taiwanesa. Sa lista de grupos etnicos in Tzina depet cumprender cussos de Tzina propria e Taiwan. A tempus de gubernu Qing, su faveddu "populu tzinesu" ("中國之人" Zhōngguó zhī rén) fit in impreu pro inditare totus sos chi fin suzetos a s'Imperju de Mesu, cumprendende Han, Manchu e Mongolos. Zhonghua minzu (tzinesu fattu simpre: "中华民族"; tzinesu classicu: "中華民族"; pinyin: Zhōnghuá Mínzú) o "natzione tzinesa" est unu cuntzettu chi brincat làcana etnica e cumprendet sos 56 grupos etnicos in Tzina chi si reconnoschiat dae, a su mancu, s'epoca Qing (1644–1911). "Zhonghua minzu" si naraiat tambene in sa Republica Tzinesa (1911-1949) pro inditare 5 grupos etnicos ebbìa. Custu faveddu nche at bocadu zhongguo renmin ("中国人民"), populu tzinesu, in impreu cando bi aiat Mao Zedong. + Cynotherium sardous: Su cynotherium sardous fit un'animale de sa familia de Canidae, totu estinghidu, chi bivìat in Sardigna e Còssiga in su Pleistotzène. Su degogliu de custu animale si depet a cando s'essere umanu at postu pede in sas duas isulas de su Mediterraneu. Custa ratza de cane est andada a cussu chi, tando, fit un'agorru de terra sardu-corsicanu a sa falada de mare, ind una fase de astragu. S'isulamentu de sos mannos de Cynotherium at fattu a manera chi tale ispetzia, pro sichire a biver, aìat depidu cumintzare a papare cosas comente puzones o carcassa de animales prus mannos. Pro custa resone, fit bennidu piticu piticu, mannu comente mariane. Paret chi su mannu de Cynotherium fit Xenocyon. A bortas, si cunsiderat comente chi fit istadu unu 'e s'ereu de sos urtimos "Canis arnensis" (o "Canis msbachensis"). + Giya Kancheli: + Lagu de Baratz: Su lagu o lacu de Baratz est unu lagu de sa Sardigna, postu in sa provìntzia de Tàtari; mancari siat prus attesu dae Tàtari (30 km) chi nono dae s'Alighera (20 km, est a narrer 10 km de mancu), faghet parte de sa prima tzittade. Est s'unicu lagu naturale de totu sa Sardigna e si isterret pro unos 0.6 km². + Plecotus sardus: Su Plecotus sardus (Mucedda, Kiefer, Pidinchedda, & Veith, 2002) o origrone sardu est unu sorighe pinnadu de sa familia "Vespertilionidae" chi si agattat petzi in Sardigna. Est unu tzuntzureddu piticu piticu, cund una conca e restu de carena longa 45 mm, su bratzu longu tra 41 e 42 mm, sa coa de 51 mm, su pei de una longaria chi bi andat tra sos 6,8 e 7,7 mm, sas origras tra 37,5 e 39 mm. Podet pesare fintzas a 9,5 g. @@ -23166,34 +28427,49 @@ In ube est. Custu tipu de tzurrundeddu istat solu in tres logos de sa Sardigna tzentrale: calicuna gruta a curtzu de Baunei in sa provìntzia de Ozzastra, Oliana in cussa de Nùgoro e a chirriu de su lagu Omodeu, in sa bidda de Ula (provìntzia de Aristanis). Bivet in padentes a artura bassa e a curtzu de costeras. Pro su fattu chi s'animale bolet unu logu liberu dae sa presentzia de s'omine, e no bolet issu a lu istrobbare, sa lista ruja IUCN lu ponet comente ispetzia vulnerabile. + 2431: S'annu 2431 est un annu incomintzadu sàpadu segundu su calendàriu gregorianu. + 2432: S'annu 2432 est un annu incomintzadu domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + 2433: S'annu 2433 est un annu incomintzadu martis segundu su calendàriu gregorianu. + 2434: Su 2434 est un'annu de su seculu de XXI cumintzàu in sa dìe de mèrcuris. + 2435: Su 2435 est un'annu de su seculu de XXI cumintzàu in sa dìe de jobia. + 2436: Su 2436 est un annu incomintzadu chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + Franco Bonisolli: Est istadu unu tenore de ópera italianu, qui aiat bestidu sos pannos de Manrico (Il Trovatore) e Calaf (Turandot). + Rovereto: Rovereto est una tzitadina na de unos 31.000 persones, in provìntzia de Trento in sa regione de su Trentinu-Tirolu de su Sud. + 1455: S'annu 1455 est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1427: S'annu 1427 est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1399: S'annu 1399 est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1371: S'annu 1371 est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1343: S'annu 1343 est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + 1315: S'annu 1315 est un annu incomintzadu in mercuris segundu su calendàriu gregorianu. + Magadan: Magadan (in russu Магадан) est una tzitade de unos 96.000 bividores, capitale de s'oblast de Magadan, in s'estu istremu de sa Rùssia asiàtica. Magadan est una tzitade isulada de su restu de sa Rùssia, a chi est acapiada isceti peri una istrada chi dda aunit a sa Khamchatka. Sa tzitade chi s'agatat prus pagu istesiada est Jakutzk, posta a unos 2.200 km de distàntzia. @@ -23201,19 +28477,25 @@ Istòria. Magadán fiat fundada in su 1930 in s'oru de su frùmene Magadan, a curtzu de sa cussòrgia de Nagayevo. Durante su guvernu de Josif Stalin fiat logu de importu pro sa trasida de is presoneris mandados a is campos de traballu (is "gulages"). Dae su 1932 a su 1953 fiat su tzentru amministrativu de sa minera de oru majore de sa "Dalstroy", organizatzione de su NKVD (acrònimu de "Naródniy komissariat vnútrennij del", chi fiat unu dipartimantu de s'aparatu istatale sovièticu), incarrigada de is campos de traballu. Prus a fatu Magadan fiat fata portu pro is esportatziones de oro e àteros materiales estraidos in sa regione de Kolymà. Pro custu fatu sa populatzione fiat crèschida meda in presse e su 14 de trìulas 1939 aiat balangiadu tìtulu de "tzitade". + Minnie Mouse: Minnie Mouse logu su de dae sos 1928 verbu de agiudu chi Walt Disney sos Mickey Mouse. + Mickey Mouse: Mickey Mouse su logu de 1928 pigadu tempus fudi sos The Walt Disney Company. + Pedde bianca in sa cultura giapponesa: Bihaku ("美白") est unu faveddu giapponesu de su limbazu cummertziale chi bolet narrer "perfetamente biancu" e est un'imbentu pro bender cosmeticos e prodotos pro si facher sa pedde bianca. Sos prodotos sun fatos prus pro sa conca, chi non pro su restu de su corpus. + Esàminu universitàriu: Su esàminu universitàriu est una proa chi est a fàgher in universidade cando agabbat una materia imparada ind unu cursu de laurea, pro demostrare a su dotzente chi unu si la at abberu imparada. S'esaminu podet esser iscritu, orale, a prozetu o unu pagu de totu custos; in prus, pro dare calicunu esaminu tocat a nde fagher ateros innantis, si est propedeuticu. Pro calicunu cursu de imparu, comente cussos chi punnan a dare connoschentzia de tipu praticu in logu de teoricu (unu laboratorju de architettura, pro esempiu), no est raru un'esaminu de fagher a grupos. Un'esaminu fatu si assotziat a unu botu. In Italia, su botu de sos esaminos universitarios si espricat in trentesimos: su botu massimu chi si podet pigare est 30 cun laude, cussu minimu 18. Bi at peri proas chene botu perunu, chi dìan a serbire pro mustrare abilesa o idoneidade ind unu tzertu campu, ma segundu su DM 270/04 no faghet prus a los tenner in cunsideru comente esaminos. + Mentalidadi coloniali: Su cuntzetu de mentalidadi coloniali ("colonial mentality" in inglesu) est in pitzus de cussu sentidu de inferioridadi chi si intendint tzertas sotziedadis, a pustis de su colonialismu, una borta chi cussas funt intradas in cuntatu cun su schema de baloris de su colonitzadori in periodu coloniali. Su cuntzetu, po dda narriri in atera manera, bolit inditari su fatu chi su colonitzàu apat atzettàu is schemas de pensamentu e cultura de su colonitzadori, e dda tengat in cunsideru comente "superiori" cumparada a sa propia, chi creit issu etotu "inferiori". Su cuntzetu in chistioni at portàu a arrexonamentus meda in is studius post-colonialis. + Gherra pro procura: Una gherra pro procura ("proxy war" in inglesu) est unu chertu armadu intra duas natziones, in ue s'una "no" chertat cun s'atera de manera direta. Mancari custu cuntzetu podat indittare paritzas situatziones de cunfrontu armadu, bolet narrer una situatzione in ue duas unidades politicas (comente istados) in disamistade approfettan de una gherra esterna, fata a foras de sa lacana insoro, pro si negher in calicuna manera, pro esempiu faghende s'una dannu a s'interessu natzionale de s'atera giogadu in cussu tretu. @@ -23221,76 +28503,111 @@ Sa pratica de fagher una gherra pro procura est bennida a cosa non rara dae cando, in su segulu de XX, est agabbada sa segunda gherra mundiale e fit cumintzada sa gherra fritta, e fit un'aspetu in ue sas duas superpotèntzias (Istados Unidos e Unione Sovietica) definian sos rapportos de fortza insoro. Si faghiat custu tipu de gherra, ca si timiat una gherra nucleare in casu de cunfrontu diretu. Bi aiat fintzas ateras resones pro s'artziada de numeru de gherras pro procura in su cuntestu mundiale. In sos annos tardos de sa gherra fritta, pro s'Unione Sovietica fit meda prus pagu costosu a armare o assistire sas fatziones inimigas de sa NATO, in logu de unu interventu diretu. In prus, su media televisivu aiat fatu bier a su publicu americanu su costu umanu e economicu de una gherra, cambiende su pensamentu insoro a pitzus de ponner a arriscu sa bida de soldados americanos. Totu custu at giuttu a sa pratica de armare, in funtzione istrategica, fatziones in ateru logu chi fin in abbolotu: si penset a s'amparu chi sos Istados Unidos an donadu a sos jihadistas ("Mujahideen") in sa gherra russo-afghana. Una gherra pro procura podet naschire puru dae una gherra interna chi, pro more de s'interventu de potere esternu, diventat de custa manera "internatzionalitzàda". Pro esempiu, sa gherra tzivile ispagnola fit cumintzada comente una gherra interna tra sos Natzionalistas filo-fascistas e sos Republicanos. Peroe, fit diventada a totu titulu una gherra pro procura cando sa Germania nazista (e alliados suos) aiat donadu amparu a sa fatzione natzionalista, e s'Unione Sovietica, su Messicu e ateros atores internatzionales lu aian invetzes donadu a cussa republicana. + 2931: S'annu 2931 est un annu incomintzadu domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2932: S'annu 2932 est un annu incomintzadu lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2933: S'annu 2933 est un annu incumentzau giòvia segundu su calendàriu gregorianu. + 2934: S'annu 2934 est un annu incumentzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 2935: S'annu 2935 est un annu incumentzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + 2936: S'annu 2936 est un annu incomintzadu domìniga segundu su calendàriu gregorianu. + 2937: S'annu 2937 est un annu incomintzadu martis segundu su calendàriu gregorianu. + 2938: Su 2938 est un'annu de su seculu de XXI cumintzàu in sa dìe de mèrcuris. + 2939: Su 2939 est un'annu de su seculu de XXI cumintzàu in sa dìe de jobia. + 2940: Su 2940 est un annu incomintzadu chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2941: S'annu 2941 est un annu incomintzadu domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2942: S'annu 2942 est un annu incomintzadu domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2943: S'annu 2943 est un annu incomintzadu martis segundu su calendàriu gregorianu. + 2944: S'annu 2944 est un annu incomintzadu mèrcuris a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2945: S'annu 2945 est un annu incomintzadu in chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2946: S'annu 2946 est un annu incomintzadu in sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2947: S'annu 2947 est un annu incomintzadu de dominiga a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2948: S'annu 2948 est un annu incomintzadu lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2949: S'annu 2949 est un annu incomintzadu mèrcuris segundu su calendàriu gregorianu. + 2950: S'annu 2950 est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2951: S'annu 2951 est un annu incomintzadu chenàbura a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2952: S'annu 2952 est un annu incomintzadu sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2953: S'annu 2953 est un annu incomintzadu lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2954: S'annu 2954 est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2955: S'annu 2955 est un annu incomintzadu giòia a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2958: S'annu 2958 est un annu incomintzadu sàpadu a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2959: S'annu 2959 est un annu incomintzadu domìniga a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2960: S'annu 2960 est un annu incomintzadu lunis a segunda de su calendàriu gregorianu. + 2961: S'annu 2961 est un annu incumentzau giòvia segundu su calendàriu gregorianu. + 2962: S'annu 2962 est un annu incumentzadu chenàbura segundu su calendàriu gregorianu. + Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Turkmenistan: Sa Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Turkmenistan (in turkmenu: "Түркменистан Совет Социалистик Республикасы"), connòtta fìntzas comènte RSS Turkmena fit unu istàdu federale comunista de s'Unione Sovietica. + Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Moldavia: Sa Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Moldavia (in moldavu: "Republica Sovietică Socialistă Moldovenească"), connòtta fìntzas comènte RSS Moldava fit unu istàdu federale comunista de s'Unione Sovietica. + Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Estonia: Sa Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Estonia (in estonu: "Eesti Nõukogude Sotsialistlik Vabariik"), connòtta fìntzas comènte RSS Estona fit unu istàdu federale comunista de s'Unione Sovietica. + Montevecchio: Montevecchio est unu logu de minera antigu. Su zassu est in s'ala sud-otzidentali de sa Sardigna, in sa provìntzia de su Campidanu de Mesu. Sa bidda de Genna Serapis (chi pero si narat sèmpiri "Montevecchio" in italianu) est immoi parti de Gùspini, mentres sa mina fait parti siat de Arbus siat de Gùspini. Stòria. Sa bogadura de mineralis, in Montevecchio, est a fài torrai agoa a is Fenìtzius e Romanus antigus. In su 1842 fiat cumintzada s'atividadi de estratzioni moderna, gratzias a imprendidoris comenti Giovanni Antonio Pischedda e Giovanni Antonio Sanna. A pustis, fiat sa sienda Montecatini a si ndi pigai su logu. Sa bidda teniat prus de 3000 personas candu si traballàat: ant firmau s'attividadi in su 1991. Sa minera de Montevecchio est immoi unu logu de importu in ui fài archeologia industriale, fendi parti de su "Parco Geominerario ed Ambientale della Sardegna". + Idir: Idir, paranùmene de Hamid Cheriet (in cabilu "Ḥamid Ceryat"), est nàschidu in su 1949 , in Algeria, in sa biddighedda de Ait Lahcene, in su chi oe est sa comuna de Beni Yenni, in sa Cabìlia Manna. Est unu cantante, autore-cumposidore-intèrprete e musitzista algerinu de mùsica “Cabila” . In sa vida, comente traballu, no aiat seberadu su càntigu. Su gistru suo suo de artista in bèrberu cheret nàrrere finas «Bivat», nùmene traditzionale chi lis dant a sos pipios chi naschent cun dificultade, pro los animare a campare. Ma unu de sos primos tìtulos, A Vava Inouva at tentu in su giru de pagu tempus una resessida mundiale, in sos annos ’70. Su primu èsitu mannu cròmpidu dae s’Àfrica de su nord. Sa carriera sua est marcada dae un’intrada lestra e ispantosa a sas classìficas e dae un’eclisse voluntària chi est durada pagu prus o mancu una deghina de annos, a mòere dae su 1981. Sos discos suos comente solista sunt raros, bator in baranta annos. Ma s’òpera de Idir at cuntribuidu a renoare sa cantzone amaziga, e nch’at artziadu sa cultura bèrbera a livellos de audìtziu internatzionale. @@ -23335,66 +28652,95 @@ 2005 : "Entre scènes et Terres" (in biu) 2007 : "La France des couleurs" 2013 : "Adrar inu" (Ma montagne) + Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Lituania: Sa Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Lituania (in lituanu: "Lietuvos Tarybų Socialistinė Respublika"), connòtta fìntzas comènte RSS Lituana fit unu istàdu federale comunista de s'Unione Sovietica. + Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de s'Ucraina: Sa Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de s'Ucraina (in ucrainu: "Украинская Советская Социалистическая Республика"), connòtta fìntzas comènte RSS Ucraina fit unu istàdu federale comunista de s'Unione Sovietica. + 1082: S'annu 1082 (in numeros romanos:MLXXXII) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1110: S'annu 1110 (in numeros romanos:MCX) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1138: S'annu 1138 (in numeros romanos:MCXXXVIII) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1166: S'annu 1166 (in numeros romanos:MCLXVI) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1194: S'annu 1194 (in numeros romanos:MCXCIV) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1222: S'annu 1222 (in numeros romanos:MCCXXII) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1250: S'annu 1250 (in numeros romanos:MCCL) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1278: S'annu 1278 (in numeros romanos:MCCLXXVIII) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1306: S'annu 1306 (in numeros romanos:MCCCVI) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1334: S'annu 1334 (in numeros romanos:MCCCXXXIV) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1362: S'annu 1362 (in numeros romanos:MCCCLXII) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1390: S'annu 1390 (in numeros romanos:MCCCXC) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1418: S'annu 1418 (in numeros romanos:MCDXVIII) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1446: S'annu 1446 (in numeros romanos:MCDXLVI) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1474: S'annu 1474 (in numeros romanos:MCDLXXIV) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + 1502: S'annu 1502 (in numeros romanos:MDII) est comintzadu in sàbadu secundu su Calendariu Giulianu. + Limes (fozu de paperi): Limes (faeddu latinu chi bolet nàrrer "làcana" in sardu) est unu fozu de paperi (ma fintzas telemàtigu) italianu chi essit dontzi mese e trattat de geopolìtica. Istòria e perfìlu. Limes est bessìdu pro sa primu borta in su 1993. Su fozu, publicàdu cada mese, est propiedade de "Gruppo Editoriale L'Espresso". Lucio Caracciolo est s'imprentadore de su fozu. Limes tenet, in prus, duas essidas sorres: "Heartland, Eurasian Review of Geopolitics" ("Su coro de sa terra, fozu eurasiatigu de Geopolìtiga") in limba inglesa, e su serbocroatu "Limesplus". + Bissente Mura: Bissente Mura (Patada, 1.935) est un'iscritore e poeta sardu ch'istat in Tàtari. Sende meda zòvanu, a s'agabu de sos annos chimbanta de su sègulu coladu, s'est istrenadu in su domìniu de sa narrativa cun contos, noellas e servìtzios de literadura e custùmene in “La nuova Sardinna”, chi nde fiat istadu pro unos cantos annos currespondidore e cullaboradore de sa de Tres Pàzinas. At iscritu finas pro àteros ziornales, no petzi sardos, e est istadu currespondidore de su Gazzettino Sardo (RAI). Pro annos meda, at leadu parte a sa polìtiga ativa in calidade de amministradore comunale e provintziale cun diferentes incàrrigos de assessoria. Est fontomadu in s'Entzicropedia Manna de sa Sardinna. At pubricadu sos romanzos: “Il ballo del sole”, editadu dae sa Bibriutega Internassionale, Frorèntzia 1.967, binchidore de su prèmiu literàriu “òpera prima” N. Machiavelli; La stagione delle mantidi, editadu dae Castello, Casteddu 1.996; La rivolta dei gigantiniani, editadu dae Castello, Casteddu 1.999; Su Deus Iscultzu, editadu dae Condaghes, Casteddu 2.002, binchidore de su Prèmiu de literadura sarda “Casteddu de sa fae”, Edissione 2.002. Mancari apat partetzipadu medas raras bias e petzi in custos ùrtimos annos a sas porfias poètigas bariadas de sa Sardinna, at logradu galardones importantes in diferentes cuncursos, intre sos cales su primu prèmiu in su Romàngia, in su Seunis de Tiesi de 2.009 e in su prèmiu de Poesia Sarda de sa de 2 e 3 Cumpartziduras de Tàtari in su 2.011. + Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Bielorussia: Sa Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Bielorussia (in bielorussu: "Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка"), connòtta fìntzas comènte RSS Bielorussa fit unu istàdu federale comunista de s'Unione Sovietica. + Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de s'Armenia: Sa Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de s'Armenia (in armenu: "Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն"), connòtta fìntzas comènte RSS Armena fit unu istàdu federale comunista de s'Unione Sovietica. + Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de s'Azerbaigian: Sa Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de s'Azerbaigián (in azeru: "Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası "), connòtta fìntzas comènte RSS Azera fit unu istàdu federale comunista de s'Unione Sovietica. + Ana Moura: Ana Moura est una grande cantadora de fado, at debutadu in su 2003 cun s'album "Guarda-me a vida na mão" (Tenemi contu sa vida in sas manos tuas), sighidu in su 2005 dae "Aconteceu" (Est capitadu). In su 2007 "Para Além da Saudade", inue b'est sa cantone, iscritta dae Jorge Fernando, "Os bùzios" (Conchiglias). + Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Kazakistan: Sa Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de Kazakistan (in kazaku: "Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы"), connòtta fìntzas comènte RSS Kazaka fit unu istàdu federale comunista de s'Unione Sovietica. + Pikachu: Pikachu est unu Pokemon de sa prima generatzione de casta Elettru. Su nùmeru identificativu suo est 25, e est unu de sos pokemon prus famados, in particulàre gràtzias a sa serie animada. + Liv and Maddie: Liv and Maddie est una sitcom americana. + Libertarismu: Su libertarismu esti una filosofia polìtica che pòniri sa libbertadi a su primu postu. Libertarius circant de massimitzai s'autonomia e sa libbertadi de sceberu, prusatotu sa libbertadi polìtica e de associatzioni. Calincunu libertarius circant de bogai s'istadu, calincunu atru de promovi laissez-faire capitalismu sentza de ci bogai s'istadu. Is libertarius prus famosu funti custus de sa Iscola austriaca commenti Ludwig Von Mises e Murray Rothbard. + Tzittadi metropolitana de Casteddu: Sa tzittàdi metropolitana de Casteddu est una tzittadi metropolitana de sa Sardinnia chi at postu su DDL n. 176 de su mesi de gennàrgiu de su 2015, presentàu de sa Giunta regionali. In totu, ìat a contài una superfitzi de 1 114 km², e una populatzioni in ui bivint 422.308 personas; de custas, su 36,53% ìant a istài in Casteddu. Tzittadis e biddas. @@ -23412,29 +28758,38 @@ Demografia. Sigundu unu tzensimentu de su 2001, sa populatzioni de sa tzittadi metropolitana de Casteddu fiat de 408.157 personas, ma in su 2013 ndi at lompiu a 419.466, faendi registrài una créscida de 11.309 unidadis. Casteddu e Pauli funt is unicus comunus in ui sa populatzioni est in falada, ca is copias giovunas si ndi preferint andài a is biddas a curtzu (in is urtimus tempus, po sa prus parti, conca a Cabuderra e Sestu) po agattài una domu prus a baratu. Custu crescimentu, tandu, si depit subratotu a genti acudida, siat in intru de sa Sardinnia siat in foras. Totu is biddas a probi, chi cumprendint cussas chi ant a istài a lacana cun sa tzittadi metropolitana de Casteddu (Biddaspitziosa, Uda, Biddesorris, Serramanna (VS), Samassi (VS), Nuràminis, Muristenis, Santu Sparau, Ùssana, Serdiana, Patiolla, Solèminis e Deximeputzu) e chi in benidori nd'ant a podi fài parti puru, in totu at lompiu a 484671 personas bivendi in ìa, rispetu a is numerus registràus in su 2001 (467949). Tandu, est a nài chi s'area metropolitana at bìu sa populatzioni sua crescendi de 16722 unidadis; comenti si est giai nàu, custu aumentu si depit sceti a su flussu migratoriu chi nc'at in intru e in foras. + Drosophila melanogaster: Drosophila melanogaster esti una ispètzia de musca (de su ordini tassonomicu Diptera) de sa familia Drosophilidae. S' ispètzia esti connotta cummenti su muschitu de sa fruta e esti imperada in biologia po esperimentus sientificus in genetica, fisiologia, evolutzioni. + H. P. Lovecraft: Howard Phillips Lovecraft fiara unu iscrittori americanu (naschidu e mortu a Providence, Rhode Island, Istados Unidos su 20 Agustu 1890 - 15 Martzu 1937) diventadu importanti a pustis de sa morti po suu traballu con is raccontus de horror, printzipalmenti po is mitos de Cthulhu. Su raccontu prus famosu est Sa tzerriada de Cthulhu (The call of Cthulhu) de su 1926, pubblicau in su pulp magazine Weird Tales. + Cthulhu: Cthulhu est una entitadi cosmica inventada de su iscritori americanu de horror H. P. Lovecraft e introdutta in su raccontu pitticcu Sa tzerriada de Cthulhu (The Call of Cthulhu), publicara in su pulp magazine Weird Tales in su 1928. Cthulhu est considerau unu de is Mannus Beccius (Great Old Ones) de su pantheon de deus lovecraftanus. Immoi sa creatura est mera famosa in sa cultura populari. Cthulhu est una entitadi giganti parti prupu, parti omine e cun alas de dragu e che bivviri in sa tzittade a sutta de su mari R'Lyeh. Cthulhu est parti de sa colletzioni de raccontus che si tzerriant mitos de Cthulhu (Cthultu mythos). + Prupu: Su prupu est unu cefalopodi de su ordini Octopoda. Teniri dus ogus e cattru parigas de bratzus che si tzerriant tentaculus. Su prupu teniri unu biccu e sa bucca est a su centru de is bratzus. Su prupu no teniri unu ischeletru a intru o a fora de sus corpu. Prupus funti mera intelligenti e bivinti in totus is otzeanus de su mundu aundi papant cavarus e ateros molluscus. + Ìsulas Føroyar: Is ìsulas Føroyar (pronuntziadu in limba faroesa in danesu: Færøerne [ˈfæɐ̯øːˀɐnə) sunt unu archipèlagu chi s'agatat intre su mare de Norvègia e s'Altànticu setentrionale, a mesu caminu intre Norvègia e Islanda e 320 km a norte-uestu dae Britànnia Manna. S'archipèlagu tenet istèrrida aprossimada de 1.400 km2 e populatzione de 48.700 bividores. Est una regione autònoma e natzione costitutiva de su Rennu de Danimarca. Sa capitale est Tórshavn. Intre su 1035 e su 1814, is ìsulas Føroyar fiant parte de su Rennu de Norvègia. Cun su tratadu de Kiel de su 1814, su cuntrollu de is ìsulas est passadu a sa Danimarca, impare a is àteras regiones fintzas a tando norvegesas de Groenlàndia e Islanda. Dae su 1948 sunt autònomas e in su cursu de is annos ant otentu pòdere subra casi totu is chistiones de polìtica interna, ma non subra sa defensa e is affàrios èsteros. + Tórshavn: Tórshavn (pronuntziadu: ; in danesu: Thorshavn) est una bidda de unos 19.650 bividores capitale e sa tzentru prus mannu de is ìsulas Føroyar. Fundada dae is vichingos in su de 10 sèculos, si podet cunsiderare sa prus antiga capitale de s'Europa setentrionale. + Britànnia Manna: Sa Britànnia Manna (in inglesu Great Britain) est un'ìsula de s'Atlànticu chi s'agatat pagu a illargu de sa costera europea norte-otzidentale. Cun istèrrida de 209,331 km2 est s'ìsula prus manna de su cuntinente e sa de noe de su mundu. Contat populatzione de unos 61 milliones de pessones, chi nde faghent fintzas sa de tres ìsulas prus populadas de su mundu, a fatu de Giava (in Indonèsia), e Honshu (in Giapone). Sa Britànnia Manna est parte de s'archipèlagu de is ìsulas Britànnicas, cumpostu de prus de milli ìsulas intre chi fintzas s'Irlanda. Atualmente rapresentat sa prus parte de su territòriu de su Rennu Aunidu de Britànnia Manna e Irlanda de su Norte e s'agatat ispartzida in is natziones costitutivas de Galles, Inghilterra e Iscòtzia. S'auniamentu in unu rennu solu torrat a su 1707, cun sa fundidura impare de Iscòtzia e Inghilterra (chi giai contaiat is atuales natziones de Inghilterra e Galles). Prus de una chentina de annos in antis, in su 1603, Jacu VI, re de Iscòtzia, aiat eredadu su tìtulu de re de Inghilterra, ma isceti in su 1707 is parlamentos de is duos istados aiant cuncordadu de si aunire. Su sèculu a pustis, in su 1801, a su rennu de Britànnia Manna fiat azuntu su Rennu de Irlanda, de chi diat nàschere su Rennu Aunidu de Britànnia Manna e Irlanda. In su 1922, totu parte tzentru-meridionale de s'Irlanda s'est rèndida indipendente e s'istadu fiat mudadu nùmene a su de oe, chi benit a èssere Rennu Aunidu de Britànnia Manna e Irlanda de su Norte. + Douglas (ìsula de Man): Douglas (in mannesu: Doolish) est una bidda de unos 29.950 bividores, capitale e tzentru majore de s'ìsula de Man. Posta a sa buca de su frùmene omònimu, est logu de cummèrtzios printzipale pro s'ìsula. Douglas fiat una cussòrgia minore, ma gràtzias a s'isvilupu de acàpios cun su portu inglesu de Liverpool durante su de 18 sèculos, at pòdidu crèschere meda in presse. + Impèriu bizantinu: S'impèriu bizantinu o impèriu romanu de oriente fiat unu istadu formadu subra sa parte orientale de s'impèriu romanu, chi s'agataiat intre s'edade tàrdiu antiga e s'Edade Mèdia. Sa limba printzipalmente faeddada fiat su gregu e sa capitale Costantinòpoli (oe Istanbul). Siat su nùmene de "impèriu bizantinu", siat su de "impèriu romanu de oriente" ddi sunt istados dados in tempus afatante a sa ruta sua: is bividores suos si cunsidaraiant tando che tzitadinos romanos a totu is efetos. S'impèriu fiat resissidu a subrabìvere a s'iscontzu e da ruta de s'impèriu romanu de otzidente, acontessida in su de 5 sèculos e aiat aguatadu unos àteros millis annos, fintzas a èssere cunchistadu in su 1453 dae is otomanos. Durante sa prus parte de s'istòria sua, s'impèriu romanu de oriente est istada sa fortza prus culturale, econòmica e militare prus potente de s'Europa. @@ -23443,58 +28798,78 @@ Is làcanas de s'impèriu si diant evèlvere significativamente durante totu s'istòria sua, sende custu andandu prus bortas a fatu de perìodos de incuida e de isvilupu. Suta Giustinianu I (durada de su rennu 527-565), s'impèriu tiraiat a s'istèrrida massima de s'istòria sua, a fatu de torrare a cunchistare manna parte de is antigos territòrios romanos otzidentales a longu a longu de sa costera mediterrànea (s'Àfrica de su Norti, s'Italia, is ìsulas majores). Durante su rennu de Maurìtziu Tibèriu (durada de su rennu 582-602), fiat ammanniada sa frontera esta e istablizadas is làcanas setentrionales. Sa bochidura sua aiat nointames causadu sa gherra romanu-persiana de su 602-628, chi diat ispatzare is resusras de s'impèriu e contribuere a is perta territoriales durante is cunchistas musulmanas. In pagus annos diat perdere duncas is provìntzias prus ricas de Egitu e Siria, tzedidas a is arabos. Durante sa dinastia matzedona (sèculos de 10-11), s'impèriu aiat torradu a crèschere pro totu una pariga de sèculos, fintzas a a perta de manna parte de s'Àsia Minore, a lùcuru de is turcos. Is ùrtimos sèculos de s'impèriu bizantinu fiant caraterizados de una costante incuida e diat sighire a s'agatare petzi che unu intre medas àteros istados minores e rivales in s'àrea. Is territòrios chi nd'abarraiant fiant a pagu a pagu surbidos in is de s'impèriu otomanu fintzas a metade de su de 15 sèculos. + Mrexani: Su mrexani (|mreʒani|) o merxani o mrejani/merjani (Vulpes vulpes) est unu mammiferu onnivoru de mesura media de su genere de sa familia Canidae. Mrexanis funti unu pagu prus pitticcus de su cani domesticu, con su ossu de sa conca prattu, origas longas triangularis e una coa longa. Ci funti doxi ispètzias de Vulpes veras e funti in totus is continentis a parti in Antartica. Su mrexani prus comunu est su mrexani arrubiu (Vulpes vulpes) con 47 subispètzias. In Sardinnia e in Corsica est una ispètzias endemica tzerriada Vulpes vulpes ichnusae prus pitticca de sa continentali. + Vulpes vulpes ichnusae: Su mrexani sardu (Vulpes vulpes ichnusae, Miller 1907) est una subispètzia de mrexani endemica de sa Sardinnia e de sa Corsica. Est prus pitticca de sa ispètzia continentali e si crei che ari colonitzau is ìsulas in su Pleistocene candu su bloccu sardu-corsicu fiara attaccau a su continenti. Su mrexani sardu est meda comunu e no est minacciau d'estintzioni. + Mercuriu: Mercuriu est su prus pitticcu e prus bixinu praneta a su Soli de su Sistema Solari con un periodu orbitali de 88 dies terrestrus. Su nomini Mercuriu beniri de su deus romanu Mercurius e donara puru su nomini a sa die de sa xida Merculis. + Mesi: Su mesi est una unidadi de tempu utilitzara in su calendariu che est casi longa commenti unu periodu de movimentu de sa Luna. Ci funti 12 mesis in unu annu solari. + Marte: Marte est su cuartu praneta se su sistema solari e su segundu prus pitticcu a pustis de Mercuriu. Su nomini beniri de su deus romanu Marte, su deus de sa gherra. Spessu est tzerriau su praneta arrubiu po su colori che teniri. Su colori arrubiu est po ita in sa superfixi c'est meda ossidu de ferru. Marte est unu praneta terrestri (o perdosu]] con s'atmosfera sottili prena de crateri, stampus de sa superfixi che beninti de su bombardamentu de meteoritas. Sa gravitadi est 0.376 g, unu tertzu de sa Terra. Marte est importanti in sa cultura umana po ita est stettiu sa fonti de meda imaginatzioni po millenius (viagius ispatzialis, fantasientzia, esobiologia etc.). + Fantasientzia: Sa fantasientzia est unu tipu de letteratura populari incomintzara in su Novexentu che teniri is raixis in su romanzu sientificu. De sa letteratura immoi s'indi est movvia a ateros mass media comenti su cinema, fumettus, televisioni, videojogus. Sa fantasientzia teniri comenti tema printzipali su impattu de sa sientzia o tecnologia in sa vida de sa sotzedadi umana. + Jove: Jove est su prus mannu praneta de su Sistema solari. Jove est unu praneta giganti gassosu e est considerau un istella mancada e defattu s'atmosfera assimbillara a custa de su Soli, printzipalmenti idrogenu e eliu. Cuintu praneta in terminis de distantzia dae su Sole teniri una massa manna 2,468 bortas de tottus is pranetas de su Sistema Solari a paris. Su nomini beniri de su latinu Iovem, s'accusativu de Iupiter, su deus majori de su pantheon romanu. In su calendariu sa cuarta die pigara su nomine de custu praneta, Jovia o Jovi. + Venere: Venere est su segundu praneta prus mannu a pustis de Jove de su Sistema Solari. Venere est s'ogetu prus luminosu in sa notti a pustis de sa Luna. Venere est unu praneta terrestri e sa massa assimbillara a custa de sa Terra, defattu est tzerriau unu "praneta gemellu" a sa Terra. Pigara su nomine dae sa dea de su pantheon romanu Venus. + Saturnu: Saturnu est su segundu prus mannu praneta de su Sistema Solari e sestu prus attesu de su Soli, a pustis de Jove. Commenti Jove est unu praneta giganti gassosu e intornu a sa sua circonferentzia teniri unu sistema de aneddus de perdas e pruini che girant in sa orbita equatoriali. Saturnu teniri 62 lunas ma sa prus manna est Titanu, s'unica luna de su Sistema Solari che teniri un'atmosfera. Su nomine beniri de su deus romanu Saturnus, su deus de s'agricoltura e s'agatat in meda limbas indoeuropeas po indicai su sestu die de sa semana, Sabadu (in inglesu Saturday). + Titanu (astronomia): Titanu est sa luna prus manna de Saturnu e s'unica luna de su Sistema solari che teniri un'atmosfera e s'unicu corpu celesti aundi c'est evidentzia che s'agattat abba a su statu licuidu. Titan est 50% prus mannu de su satellite de sa Terra, sa Luna e intzandus sa segunda luna prus manna de su Sistema solari. + Sistema solari: Su Sistema solari est unu sistema pranetariu aundi s'agattant: su Soli, ottu pranetas e meda corpus celestis prus pitticcus comenti pranetas nanus, cometas, asteroides. Su Sistema solari est nasciu 4.6 miliardus de annus fai dae su collassu gravitatzionali de una nui moleculari giganti. Is pranetas de su Sistema Solari funti (in ordini prus bixinu a su Soli): Mercuriu, Venere, sa Terra, Marte (pranetas terrestris), Jove, Saturnu, Uranu e Nettunu (pranetas gassosus). Su praneta nanu Plutoni fiara su nonu praneta de su Sistema Solari ma su 24 de Agustu 2006 s'Unioni astronomica internatzionali d'ari bogau de sa categoria di praneta po du bonni in sa categoria de is pranetas nanus. Tra is pranetas terrestris e is gassosus s'agattant sa Xintura de asteroides e su protopraneta Ceres. A lacana de su sistema s'agattant sa Xintura de Kuiper e su praneta nano Plutoni. + Uranu: Uranu est su tertzu prus mannu praneta de su Sistema solari e settimu prus attesu de su Soli, a pustis de Jove e Saturnu. Commenti Jove est unu praneta giganti gassosu ma sa compositzioni de s'atmosfera assimillara prus a cudda de Nettunu. Su nomini beniri de su deus de su pantheon gregu Uranos, deus de su xelu. + Trota Mediterranea: Trota Mediterranea ("Salmo cettii") est unu pische de abba druche de unos 30 cm de longaria. + Ankylosaurus: Ankylosaurus (/ˌæŋkɨlɵˈsɔrəs/ , che boli nai "tiligherta fusa") est unu generi de dinosauru thyreophora. Fossilis de Ankylosaurus funti agattau in formatzionis geologicas de su periodu Cretaceu, tra 68-66 milionis de annus fai, in America del Nord otzidentali, unu de s'utimus de dinosaurus. + Dinosauru: Is Dinosaurus funti unu gruppu de animales de su clade Dinosauria. Funti apparsus in su periodu Triassicu, 231.4 milionis de annus fai e fiant su prus importanti gruppu de vertebraus po 135 milionis de annus, de su Jurassicu fintzu a su Cretaceu, candu un eventu catastroficu ari pottau a s'estintzioni de tottu su gruppu. Ci funti 500 generis e prus de 1000 ispetzias iscobertas. Dinosaurus fiant presenti in tottus is continentis, calincunus fiant erbivorus, ateros carnivurus, calincunus pitticcu commenti una pudda (50 cm), ateros mannus commenti palazzus. Fiant is creaturas prus mannas de sempri. Su nomine dinosauru beniri de su gregu e boli nai "tiligherta terribili" perou c'est de nai che dinosaurus non fiant tilighertas. Dinosaurus fiant un gruppu de rettilis che non teniant sa postura tipica de is rettilis o s'ectotermia. Si crei che is dinosaurus fiant endotermi e teniant unu metabolismu mannu commenti is mamiferos e is pillonis modernus. + Nettunu: Nettunu est su cuartu prus mannu praneta de su Sistema solari e ottavu prus attesu de su Soli, a pustis de Jove, Saturnu e Uranu. Commenti Jove est unu praneta giganti gassosu ma sa compositzioni de s'atmosfera assimillara prus a cudda de Uranu. Su nomini beniri de su deus de su pantheon romanu Nettunu, deus de su mari. + John Kennedy Toole: John Kennedy Toole (New Orleans 17 de nadale 1937 - 26 de martzu 1969) est istadu un'iscridore americanu de sa Louisiana, chi at retzidu su prèmiu Pulitzer pro su romanzu publicadu a pustis de sa morte "A Confederacy of Dunces", (traduidu in italianu cun nùmene de "Una Banda di Idioti"). Àtera opera chia aiat iscritu est "The Neon Bible" ("Sa Bìbbia a su Neon"). Mancari esserent medas is membros de su mundu letràriu chi aiat apretziadu is traballos suos, is romanzos de Toole fiant totus refudados fintzas a cando issu s'agataiat. A cunsighidu de istrobos psichiàtricos in parte dèpidos a custu fatu, si fiat suitzidadu a s'edade de 31 annos. Toole fiat nàschidu in una famillia de sa classe mèdia de New Orleans. Giai dae pipiu sa mama dd'aiat acostadu a su mundu de sa cultura e aiat sighidu a s'ocupare e s'intrusire in is affàrios de su fìgiu pro totu sa vida. Suta cunsìgiu de issa, Toole diat diventare atore fintzas dae edade de 10 annos, interpretende personàgios còmicos. A s'edade de 16 annos aiat iscritu su primu romanzu, "The Neon Bible", chi prus a tradu diat àere fulliadu pro ite "adolescentziale". Toole aiat retzidu una bursa de istùdiu pro s'universidade de Tulane. A fatu de sa làurea aiat istudiadu inglesu in sa Columbia University, in New York, in paris tempus chi fiat traballende in s'Hunter College. Aiat fintzas insingiadu in colleges bàrios de sa Louisiana. Tzerriadu pro su serbìtziu militare, aiat dèpidu lassare is istùdios, ma in s'esèrtzidu aiat sighidu a insingiare inglesu a is militares de limba ispagnola de San Juan, in Puerto Rico. Est durante custu perìodu chi aiat incommintzadu a iscriere "A confederacy of Dunces", acabadu pois una borta torradu a domo. Sutapostu a s'atentzione de sa casa editora Simon & Schuster, su romanzu fiat dadu a s'incuru de s'editore Robert Gottlieb, chie aiat cunsideradu su traballu de Toole de calidade, ma essentzialmente de pagu cunsistèntzia. Nimmancu a pustis de medas mudàntzias Gottlieb fiat abarradu cuntentu, e una borta chi su romanzu fiat refudadu fintzas de unu àteru editore, Hodding Carter Jr., dd'aiat rimadu. Depressu e cun ideas persecutòrias, Toole fiat partidu in viàgiu. Firmadu in Biloxi, Mississippi, si fiat bochidu in intro sa machina sua cun peri is fumos de iscarrigu, usende unu tubu pro abbare. Una pariga de annos a pustis sa mama aiat portadu su manuscritu a s'iscritore Walker Percy chi si fiat mòvidu pro ddu fàghere imprentare. In su 1981 Toole diat retzire su pèmiu Pulitzer pro sa narrativa. + Charles Darwin: Charles Robert Darwin, (/ˈdɑrwɪn/; 12 Freargiu 1809 – 19 Abrile 1882) fiara unu naturalista e geologu inglesu, meda connottu po sa sua teoria de sa evolutzioni. Darwin ari publicau sa sua teoria de sa evolutzioni in su libru "S'origini de is ispetzias" in su 1859 a pustis de annus de istudios e a pustis de sa ispeditzioni navali de su Beagle. In particulari s'istudios de is animales de sa isulas Galapagos in 1835 anti contribuiu meda a convinciri Darwin de sa bontadi de sa sua teoria. + John Fante: John Fante (Denver, 8 de abrile 1909 - Los Angeles 8 de maju 1983), est istadu unu iscridore eiscenegiadore americanu de orìgines italianas. S'òpera de su 1939 "Ask the Dust" (traduida in sardu "Pregunta a sa pruini" e traduida in italianu "Chiedi alla polvere") est su prus connotu de una sèrie de bator romanzos publicados intre su 1938 e su 1985, nodios cun nùmene colletivu de "The Bandini Quartet". Vida. Fante fiat nàschiu in Denver, Colorado, in su 1909. SU babbu, Nicola Fante, beniat de Torricella Peligna (Abrutzu). Aiat frecuentadu iscolas catòlicas bàrias e si fiat pois iscritu a s'Universidade de su Colorado. Lassados is istùdios in su 1929 aiat mòvidu a Califòrnia pro si cuntzentrare in s'iscriere. A càusa de su diabete fiat diventadu tzurpu e aiat pèrdidu totu e duas is cambas, fintzas a mòrere in su 1983. + Provìntzia de Cáceres: Caceres est una de is duas provintzias de s'Estremadura, cussa ca s'agatat in su norti. Sa lacana est cun sa Castillia e Leon in su nord , a s'oesti cun Portugallu, a s'est cun Castillia - sa Mantzia, e a su sud cun sa provintzia de Badajoz. Sa capitale sua est sa citade omonima, sa populatzine est de 412.498 persones, segundu INE(Istitutu natzionale ispanniulu de statistica) 2008. Cun 19.868 km², est sa segunda provintzia prus manna de sa Spagna, sa prus manna est cussa de Badajoz. Biddas prus populosas de sa provintzia de Caceres, segundu s'INE 2008 fiant: @@ -23509,10 +28884,12 @@ Vegas del Alagon Comarca de Tajo-Salor Valle del Ambroz Llanos de Cáceres Campo Arañuelo Valle del Jerte La Vera Las Hurdes Las Villuercas Comarca de Los Ibores Comarca de Sierra de Gata Comarca de Trujillo Comarca de Valencia de Alcántara Comarca de Alcántara + Limba istremegna: Castúo o dialetu istremegnu est su nòmine de is variedades de su Ispagnolu faeddadas in Istremadura. Su nòmine "castuo" est istada donada po su poeta istremegnu Luis Chamizo Trigueros, de sa bidda de Guareña, provìntzia de Badajoz, cando in su 1921 at pubricau su libru de poemas "El Miajón de los Castúos" in custa òpera at intentadu cumprender sa faeddada rurale ki at definidu comente "tìpicu, faeddadu a suba de totu de is traballadores de is terras". Medas dischentes creent ki sa faeddada spagnola de su Chile est influentzada dae su dialetu istremegnu po ita bi sunt a parrer meda cosas in s'intonatzione, pronùntzia, espressiones ki assimìgiat. De su puntu de vista lògicu custa teoria tenet fundamentu po ita is primos conchistadores de su Chile fuant originàrios de s'Istremadura e, fintzas ki is arribos sutzessivu fuant de aterus logos de sa penìsula, sa situatzione geogràfica de su Chile, assimìgiat meda a sa de Istremadura po altitudine, clima e temperadura, prus s' isolamientu geogràficu chilenu ant permìtidu a"sa manera istremegna" de aguantare unu muntone de seculus pustis a s'arribada de is primas persones. + Istadu de Palestina: S'Istadu de Palestina (in àrabu: دولة فلسطين, "Dawlat Filastin"), naradu fintzas isceti Palestina, est unu istadu postu in s'Oriente Mèdiu, chi s'agatat a cara de su mare Mediterràneu. Est formadu de is territòrios de sa Cisgiordània, de sa Fròngia de Gaza e de Geruralemme Est. Impare a partes de is territòrios de Israele, Sìria, Giordània, Lìbanu cumponet sa regione istòricu-geogràfica de Palestina. S'istadu proclamat Gerusalemme Esta che capitale, cun tantu ca sa tzitade s'agatet suta cuntrollu israelianu. Is offìtzios amministrativos istant intames in Ramallah. S'indipendèntzia de s'istadu fiat proclamada a inghitzu in su 1988 dae s'Organizatzione pro da liberatzione de sa Palestina, a pustis disposta dae is Natziones Unidas cun sa Resolutzione 67/19 de s'Assemblea Generale de su 29 de anniasantu 2012: a sa Palestina est istada cuntzèdida s'intrada in calidade de istadu non membru cun istatutu de osservadore permanente. Israele non reconnoschet s'istadu. @@ -23519,6 +28896,7 @@ Mancari reconnotu de manna parte de is natziones de su mundu, s'Istadu de Palestina non tenet a die de oe una organizatzione istatale tìpica, non tenet esèrtzitu regulare e su bonu de su territòriu suo, est a nàrrere sa Cisgiordània, dae su 1967 est ocupadu dae Israele, chi non reconnoschet perunu deretu de tzitadinàntzia a sa populatzione palestinesa chi bi istat. Intames s'esèrtzitu israelianu s'est retiradu dae sa Fròngia de Gaza in su 2005, evacuende unos 9.000 colonos ebreos, ma cussa iscra de terra abbarrat suta blocu navale, terrestre e aèreu. Gerusalemme Est, is palestinesos la rivèndicant comente capitale issoro, ma Israele si l'at annessa dae su 1967, e in su 1980 at decraradu totu sa tzitade de Gerusalemme comente capitale "eterna, unida e non partzida" de s'istadu ebràicu. In sa parte orientale de sa tzitade bi istant unos 300.000 palestinesos e est inghiriada dae insediamentos de colonos ebreos. Is colonos ebreos chi oe istant in is insediamentos israelianos fraigados in is territòrios palestinesos ocupados sunt unos 700.000. S'atuale cabu de istadu est Mahmoud Abbas, su guvernu est ghiadu dae Rami Hamdallah. + Provintzia de Badajoz: Badajoz est una de is duas provìntzias de sa comunidade autònoma de s'Istremadura, est cussa de su cabu de giosso. Is làcanas sunt a esti cun sa comunidade de Castillia - sa Mantza,cun is provìntzias de Toledo e Ciudad Real. A su sud sa làcana est cun is provìntzias de Huelva e Sevilla e a su sud-esti cun cussa de Còrdova, totus custas sunt in Andalusia. A su nord bi est sa provìntzia de Càceres, ki, cun sa de Badajoz est parte de sa comunidade autònoma de Istremadura. A manu manca bi est su Portugallu. Cun una superfìtzie de 21.766 km², sa provìntzia de Badajoz est sa prus manna de s'Ispagna. Sa cidade prus populada est sa cidade omònima. In sa provìntzia s'agatat Mèrida, capitale de Istremadura. Sa populatzione de sa provìntzia est de 692.137 persones. @@ -23535,10 +28913,12 @@ 7.ª Montijo (16.205) 8.ª Villafranca de los Barros (13.329) 9.ª Oliventza (12.002) + Catalogna Nord: Sa Catalugna Nord est sa parte istòricamente e culturalmente cadelana est istada separada, a profetu de Frantza, de sa Catalugna cun su tratadu de is Pireneos (su 7 de Donniasanti de su 1659). Persones de importu po sa Catalugna nord sunt istados Alfons Mias in is annos 30 de su sèculu passadu, e a suba de totu Llorenç Planes qui at inventadu su terminu "Catalunya Nord" (Su piticu libru de Catalugna Nord); totus e duos fiant nord-cadelanos. Sa denominatzione includet is "comarcas istòricas de su "Rosselló, su Conflent, su Vallespir, su Capcir e su nord de sa Cerdanya (qui si connosquet comente "Alta Cerdanya"). Sa Fenolleda, aiat a esser otzitana perou si ponet pro resones aministrativas in su "Rossello'" Immoe custas "comarcas" sunt parte de su dipartimentu frantzesu de is Pireneos Orientales (Pyrénées-Orientales in frantzesu). Su 10 de su mese de Nadale de su 2007 su Cunsigiu Generale de is Pireneus Orientales at aprovadu s'ufitzialidade de su cadelanu, in pari cun su frantzesu. in, su matessi documentu, su nomene "Catalunya del Nord" comente su pròpiu de Pyrénées-Orientales. Cun una populatzione de 457.238 persones (2013), sa Catalogna rapresentat su 0,6% de sa populatzione totale frantzesa, su 18% de sa regione "Llenguadoc-Rosselló", e su 3,1% de sa populatzione totale de is territòrios de limba cadelana. + Basìlica de Santu Sadurru: Sa basìlica de Santu Sadurru (titulada fintzas a is santos Gòsamu e Damianu) est sa crèsia prus antiga de Casteddu e una de is prus antigas de sa Sardigna intrena. Dedicada a su patrònu de sa tzitade, est posta in su bighinadu de Biddanoa. A curtzu de sa crèsia s'agatat una necròpoli impare a chi cumponet unu importante cumplessu paleocristianu. Istòria. @@ -23550,6 +28930,7 @@ In su 1714 sa basìlica fiat cuntzèdida a s'ordine de is mèigos e is ispètziales e titulada duncas a is santos Gòsamu e Damianu. Meda addanniada in is bombardamentos de su 1943, durante sa segunda gherra mundiale, fiat torrada a assentare intre su 1948 e su 1952. In su 1978 fiat serrada pro restàuros noos, acabados in su 1996, annu cando fiat torrada a abèrrere a is vìsitas. Su 30 de santu gaine de su 2004 sa crèsia est istada torrada a cunsagrare e a aberrere a su cultu. + Nazionale Italiana di Calcio: Sa natzionale italiana de fubalu representat Itàlia a is competitziones internatzionales de fubalu. Est controlada dae sa Federatzione Italiana de Fubalu. Scuadra 2014. @@ -23578,6 +28959,7 @@ 11 DeV Alessio Cerci 23 de su Mes”e Argiolas de 1987 (1987-07-23) (28 annos) 12 0 Milan 17 DeV Ciro Immobile 20 de freargiu de 1990 (1990-02-20) (25 annos) 2 0 Siviglia 22 DeV Lorenzo Insigne 4 de su Mes”e Làmpadas de 1991 (1991-06-04) (24 annos) 5 1 Napoli + Corru de Àfrica: Sa pènìsula tenet istèrrida de 1,882,857 km2 e contat unos 115 milliones de bividores (96,6 milliones de etìopes, 10,4 milliones de sòmalos, 6,4 milliones de eritreos e unos 800.000 mìgia de su Gibuti). Intre sa fine de su de 19 sèculos e sa prima metade de su de 20 sèculos, manna parte de custu territòriu fiat colònia de su [[rennu de Itàlia. Su primu territòriu chi fiat ocupadu est istadu se de Eritrea, sighidu de manna parte de s'atuale Somàlia (is territòrios setentrionales fiant ocupados dae du Rennu Unidu. S'ùrtimu istadu ocupadu fiat s'Etiòpia, cunchistada in su 1936 a pustis de una gherra meda violenta. Su Gibuti fiat colònia frantzesa. In die de oe custos istados sunt intre is cun inditos de isvilupu prus bàscios de su mundu. @@ -23585,13 +28967,16 @@ Manna parte de is bividores de su Corru de Àfrica sighent una de is tres fides abramìticas, in ue s'agatant irradighinadas meda a tesu in su tempus. Is antigos rennos de s'àrea fiant intre is primos in su mundu in ue su cristianèsimu fiat adotadu che religione uffitziale, in su de 4 sèculos. S'islam fiat intradu meda a chitzi dae sa penìsula aràbica e s'agatant iscritos chi testimòngiant chi in sa costera sòmala s'agataiant musulmanos giai dae su de 9 sèculos. Fintzas s'ebraismu agatat presèntzia antiga in ie: su Kebra Negast, antigu lìburu de importu istòricu, culturale e religiosu pro s'àrea, chistionat de tribùs israelitas arribadas in Etiòpia cun Menelik I, chi est crètiu èssere fìgiu de su re Salomone e de sa reina de Saba. Sa legenda contat ca Menelik a mannu fiat torradu de su babu in Gerusalemme e a coa fiat torradu a s'istabilire in Etiòpia, portende·si·nche a fatu s'Arca de s'Alliàntzia. Is etìopes de pesada ebràica sunt oe narados falascia o fintas"Beta Israel" (chi cheret nàrrere 'Domo de Israele' e est prèferidu de isso, sende chi 'falascia' cheret intames nàrrer 'esiliados' o 'istràngios'). + Annu: Un annu est su periodo de su tempu ca imprea sa Terra a faer sa orbita sua giru—giru a su Soli. Un annu est partzidu in 365 dies e 6 oras. Un annu si dividet in doxe meses e si podet partzire in cuatro istagiones. Is meses sunt 30—31 dies, sceti Freàrgiu nde tenet 28—29. + Sirinatu di Scappinu: Sa Sirenada de Scappinu (in corsicanu Sirinatu di Scappinu) de su poete e iscritore corsicanu Salvatore Viale si cunsiderat comente su primu iscritu de literadura in corsicanu. Si agattat in su Cantu de Battor de sa Dionomachia, opera iscrita belle totu in italianu dae su matessi autore e issida pro sa primu borta in Bastia in su 1817. + Beta Israel: Is Beta Israel (in ebreu: בֵּיתֶא יִשְׂרָאֵל, "Beyte (beyt) Yisrael"; in limba ge'ez: ቤተ እስራኤል, "Bēta 'Isrā'ēl"; signìficu de "Domo de Israele" o "Comunidade de Israele"), connotos fintzas che Falascias (nùmene pagu apretziadu intre issos e issos, sende chi cheret nàrrer "istrangios" o "esiliados"), o prus simpremente Ebreos Etìopes (in ebreu: יְהוּדֵי אֶתְיוֹפְּיָה: "Yehudey Etyopyah"; in limba ge'ez: የኢትዮጵያ አይሁድዊ, "ye-Ityoppya Ayhudi"), sunt is comunidades de ebreos chi ant tentu cussòrgia pro sèculos in s'àrea de su corru de Àfrica, in particulare in su territòriu atuale de s'Etiòpia setentrionale. Oe sunt sa prus parte de issos est emigrada a Israele. Is Beta Israel s'agataiant in prus de 500 biddas ispartas in unu territòriu meda istèrridu, impare a populatziones de religione islàmica e prevalentemente cristiana. Sa majoria biviat cuntzentrada in is regiones de Amara e Tigrè. @@ -23598,15 +28983,18 @@ Cuntatos noos cun is àteras comunidades ebreas torrant a sa fine de su de 20 sèculos. A pustis de cuntierras costitutzionales e de s'Halakhah, is autoridades israelianas ant detzididu su 14 de martzu de su 1977, ca sa Lege de sa torrada aplicaiat fintzas a is Beta Israel. Unu grupu relatu a custu e su de is Falascia Mura, de pesada Beta Israel ma cunvèrtidos a su cristianèsimu. Is capos ispirituales de is Beta Israel, intre chie su Liqa Kahnet Raphael Hadane, ant traballadu pro s'atzetatzione de is Falascia Mura che ebreos. Su guvernu de Israele in su 2003 at detzididu ca is de pesada dae mammas ebreas tenent deretu de tzitadinàntzia israeliana, ma isceti chi si cunvèrtent a s'erbraismu ortodossu. Custu cumbenidu est istadu causa de cuntierras medas in sa sotzidade israeliana. A s'acabu de su 2008 si contaiant prus de 119.000 israelianos de origines etìopes, intre chie unos 81.000 nàschidos in Etiòpia e unos 38.000 nàschidos in Israele. + Limba ge'ez: Su geʻez (ግዕዝ) est una limba semìtica meridionale originària de s'Etiòpia e s'Eritrea, in su corru de Africa. Diventada limba uffitziale de su rennu de Aksum e de sa corte imperiale etìope, sighit oe a bìvere che liba litùrgica de sa crèsia ortodossa etìope e eritrea, de sa crèsia catòlica etìope e de sa comunidade ebrea Beta Israel. Est de unos istudiosos cunsiderada limba mamma de sa limba etìope moderna, mancari segundu àteros diat èssere prus a prestu una limba sorre antiga. Su ge'ez est iscritu in unu alfabetu pròpiu chi, cun pagus mudàntzias rapresentat fintzas su chi est impitau pro s'amaricu in die de oe. Is primas iscrituras in custa limbas torrant a su de 5 sèculos; sa produtzione leterària torrat però a coa a su de 4 sèculos, cun sa cristianizatzione de s'àrea. + Sotziedade de Natziones: Sa Sotziedade de Natziones fiat una organizatzione interguvernamentale fundada su 20 de ghennàrgiu 1920, a resurtu de sa cunferèntzia de paghe de Parigi chi aiat postu fine a sa prima gherra mundiale. Est istada sa prima organizatzione internatzionale chie tènneret punna primàrgia de mantènnere sa paghe in su mundu. Obietivos suos fiant de prebènnere is gherras peri una seguràntzia colletiva e sa negotziatzione de is perricas internatzionales. Àteras chistiones chi ddi pertocaiant fiant is cunditziones de is traballadores, su tratamentu de is populatziones nadias, tràfficu de umanos, de drogas e de armas, sa salude globale, is presoneris de gherra e s'amaparu de is minorias in Europa. In su perìodu de massima addillida, intre su 28 de cabudanne 1934 e su 23 de freàrgiu 1935, nde faghiant parte 58 membros. Sa filosofia diplomàtica subra chi s'apoderaiat sa Sotziedade rapresentaiat unu càmbiu de passu fundamentale, postu in cumparàntzia cun is polìticas de su sèculu cabudianu. Sa Sotziedade ammancaiat de fortzas armadas propias e dipendiat dae is potèntzias majores de s'època pro aplicare is resolutziones suas, mantènnere is santziones econòmicas o mòvere unu esèrtzitu cando abbisongaiat. Nointames , is istados membros fiant fatuvatu relutantes a nd'apogiare is cumbennidos, sende chi is santziones podiant andare contra issos etotu. A pustis de disvariados sutzessos importantes e carchi fallimentu in is primos annos '20 de su de 20 sèculos, a s'acabu de s'istòria sua sa Sotziedade de Natziones aiat dadu proba de non pòdere acarare o prebènnere is gherras chi fiant aprontende in is annos '30 e istados comente Germània, Giapone, Itàlia e Ispagna si nde fiant retirados. Sa Sotziedade de Natziones at tentu durada de 26 annos e a s'incras de s'acabu de sa segunda gherra mundiale fiat sutzèdida dae is Natziones Unidas, fundadas su 20 de abrile 1946. + Rennu de Itàlia: Su Rennu de Itàlia (in italianu: Regno d'Italia) fiat unu istadu fundadu su 17 de martzu de su 1861, cando su re de Sardigna Vitòriu Emanuele II nde fiat proclamadu soberanu. S'istadu si podet considerare sighidore legale de su Rennu de Sardigna, suta sa ghia de chi s'at pòdidu formare. Su rennu at tentu che prima capitale Torino, a chi fiat sighida Firentze (1865-1871) e a ùrtimu, in su 1871 Roma (1871-1946). At tentu durada de unos 85 annos cando, a pustis de unu referendum, su pòpulu italianu at votadu pro su passàgiu a unu sistema republicanu. @@ -23616,8 +29004,10 @@ Bessidu binchidore dae sa prima gherra mundiale in ue aiat cumbàtidu impare alliadu a is fortzas de s'Intesa Tripla, su rennu aiat bidu durante su pusti-gherra s'artziada a su pòdere de su fascìsmu, a chi si depet s'alliàntzia cun sa Germània nazista e s'intrada in sa segunda gherra mundiale in su 1940. In su 1943 fiat firmadu s'armistìtziu cun is potèntzias alliadas, a cunsighidu de s'ocupatzione de is territòrios tzentru-meridionales dae is tropas anglo-americanas. Fiant sighidos àteros duos annos de cumbatimentos pro liberare su tzentru-norte de s'istadu, galu suta guvernu fascista. A s'acabu de sa gherra, fiat intre is istados perdentes e aiat dèpidu parare a sa perta de totu is territòrios de Ìstria e de sa prus parte de Venètzia-Giùlia, tzèdidos a sa Jugoslàvia, e fintzas de territòrios minores tzèdidos a sa Frantza. Su referendum de su 1946, sinniat sa fine de su rennu de Itàlia, sighidu dae sa Repùblica Italiana. + Addis Abeba: Addis Abeba (Amharic: አዲስ አበባ? "Addis Abäba", IPA: ˈabəba ( listen), “flori nou”), est sa capitali de Etiòpia. + Gals!: Gals! est unu manga shōjo de Mihona Fujii, chi s'imprentadore Shūeisha at publicàu in su paperi Ribon dae su 1999 a su 2002. In Italia, su manga lu at publicàu Dynamic Italia intre su 2003 e su 2004. Dae su manga nche an fatu un'anime puru, dae su titulu "Super GALS! Kotobuki Ran" ("超GALS!寿蘭" Sūpā Gyaruzu! Kotobuki Ran), chi Pierrot at produsiu e trasmitiu in Giappone, pro mediu de TV Tokyo, dae su primu de aprile de su 2001 a su 31 de martzu de su 2002. In Italia, sa serie la an fata bìer in Rai Due cun su titulu "Super GALS! Tre ragazze alla moda", trasmittinde petzi 26 capitulos; fintzas Ka-Boom, a tucare dae su 25 de Sant'Andria de su 2013, la at torrada a picare. @@ -23626,10 +29016,12 @@ Protagonista est Ran Kotobuki, pitzoca de 16 annos chi si narat de esser "sa gal prus manna de su mundu" e li piachet sa Para Para. Ran est totu cumbinta de poder bìver sichinde sos pretzettos eticos e esteticos de sas kogal, e pro custa resone est sa gal prus famada de Shibuya, dedicande sa bida sua totu a s'ispassiu. Ran benit peroe dae una familia chi at fatu su politziòtu pro generatziones, difatis sos parentes e frade suo Yamato sun in politzìa, mentras sa sorre minore, dae sende minore, no bìet s'ora de sichire sa traditzione de familia; Ran invetzes, comente si podet immaginare, tenet atera cosa in conca pro su benidore suo, mancari apat picàu dae mannos suos su sentidu 'e justitzia familiare. Sa serie zirat in tundu a sa bida de Ran e de sas amicas suas Miyu e Aya; gratzias a sa presentzia de custos duos personazos secundarios, sa serie chistionat de cosas fintzas meda dilicadas comente sos raportos familiares, su problema de sa creschida, fenomenos sotziales comente s'enjo kōsai. + Impèriu otomanu: S'impèriu otomanu(in Turcu otomanu: دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه,‎ "Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye"; in Turcu modernu: Osmanlı İmparatorluğu o Osmanlı Devleti), connotu fintzas che Impèriu Turcu e Turchia otomana, fiat unu impèriu fundadu in su 1299 dae is Oghuz, suta Osman I, in su norte-estu de s'Anatòlia. A pustis de cunchistas in is Balcanos fatas dae Murad I intre su 1362 e su 1389, su sultanatu otomanu si fiat mudadu in unu impèriu transcontinentale. A is otomanos si depet sa fine de s'Impèriu Bizantinu, derrotadu cun sa cunchista de Costantinòpoli (capitale de s'Impèriu Bizantinu) in su 1453, suta Mehmed su Cunchistadore. Costantinòpoli fiat dae in cue in antis fata capitale de s'impèriu. Intre is de 16 e de 17 sèculos, in su tempus de su lughidore massimu e susetotus suta su rennu de Suleiman su Mannu, s'impèriu otomanu fiat un'istadu multinatzionale e multilinguale chi teniat cuntrollu de manna parte de s'Europa sud-orientale, de s'Àsia otzidentale, de su Càucasu, de s'Àfrica de su norte, de manna parte de sa Penìsula Arabica e de su corru de Àfrica. A s'iscomintzu de su de 17 sèculos s'impèriu contaiant 32 provìntzias e istados vassallos numerosos. Intre custos ùrtimos, unos cantos fiant a pusti surbidos in s'impèriu, a àteros fiat intames afiantzados grados diferentes de autonomia durante is sèculos. In totu s'istòria sua, s'Impèriu Otomanu at mantentu rolu de tzentru de cuntatu intre mundu otzidentale e orientale pro unos ses sèculos, fintzas a su decadimentu progressivu, durante su de 19 sèculos. Alliadu de s'Impèriu Tedescu fiat intradu in sa prima gherra mundiale a costadu de is potèntzias tzentrales, cun s'intentu de pòdere torrare a balangiare totu is territòrios pèrdidos durante su sèculu cabudianu. Mancari capatzu de difèndere is làcanas suas durante is cumbatimentos, s'impèriu sunfriat perricas internas, mescamente in is regiones àrabas. Custos problemas, giai manifestos de a in antis de sa gherra, si fiant agrabiados in su tempus, faghende·si·nche a pagu a pagu violentos, in particulare contra armenos, assiros e gregos pònticos. A s'acabu de sa gherra s'impèriu fiat derrotadu impare a is alliados e parte de su territòriu ocupadu de is potèntzias binchidoras. In su 1922 fiat proclamada sa nàschida de sa moderna Turchia, istadu sighidore de s'impèriu. + Limba georgiana: Sa limba georgiana (in georgianu: ქართული ენა; "kartuli ena") est unu rapresentante de su grupu linguìsticu sud-caucàsicu (cartvèlicu), de chi est fintzas limba franca e sola limba cun traditzione leterària propia. Su grupu non tenet arèntzias dimostradas cun àteras famìllias linguìsticas, mancari siat dàbile unu cuntatu cun is limbas indoeuropeas. Àteras limbas cartvèlicas sunt su svan, su mingrelianu e su laz. Su georgianu est faeddadu dae unos 4 milliones de pessones in Geòrgia (s'83% de is bividores), in ue est limba uffitziale. Unos àteros 3,5 milliones de faeddadores s'agantant ispartos intre Turchia, Rùssia, Istados Unidos de Amèrica, Europa. Si podent agatare fintzas comunidades minores in Iran e Azerbaigian. @@ -23637,6 +29029,7 @@ In su tempus su georgianu est istadu iscritu in tres alfabetos diferentes. S'atuale alfabetu contat 33 literas (ma originariamente, in su de 19 sèculos fiant 38). Is primos iscritos in sa limba sunt datados intre su primu e su de tres sèculos, ma segundu funtes istòricas paret chi s'iscriidura èsseret istada intrada giai de su de 3 sèculos a. C. Is primos manuscritos sunt datados a su de 5 sèculos, su primu lìburu imprentadu torrat a su de 17 sèculos. Sa limba tenet nomea de èssere meda incolliosa a dda imparare, susetotus ca pro ite tenet unu sistema verbale meda cumplessu. Non distinghet intames intre gènere masculinu e femininu. Sunt medas is foeddos imprestados dae limbas de a curtzu, comente s'àrabu, su [persiana|persianu, su turcu. Is imprèstidos dae limbas europeas, francu pro is de orìgine grega, sunt meda reghentes e depidos a u cuntatu cun su russu. + Barrantzellos: Sos Barrantzèllos (in limba italiana Compagnia Barracellare o Barracelli) in Sardigna est un ente de dirittu privàdu chi contròllan sas propriedades in foraidda. Sos Barrantzèllos nàschene po impedire de isorrobàre o furàre bestiàmmene in foraìdda, tutelànde sos mères de sos terrìnos e faghìnde arrestare sos bandìdos. In custu modo tènen azzumài sos còmpitos de sa zustissia; in italianu infàttis los mùttin puru Polizia Rurale. Bàlen puru commènte soziedàde de assiguratziòne. Dae s'incommìnzu àe commo, sas cumpanzìas sun bistàdas isòrtas medas bòrtas: in su 1819, 'an fattu sos Catzadores Reales de Sardigna, in su 1827 'an torràdu a fagher sas companzìas. Cun sa lezze de su 22 de maju de su 1853 de su Guvèrnu Sardu e cun d'unu Regio Decreto n. 403 de su 14 de trìulas de su 1898, s'Istàdu italianu ufficialìzzad su Corpus. Sa Regione in su 1988 cun sa lezze n.25, organìzzad una 'orta po tottus sas Cumpanzìas. @@ -23649,53 +29042,65 @@ Collaboratziòne cun sos entes de s'Istadu o de sa regione, po vigilàre e tutelàre: Poden puru collaboràre cun sa zustìssia in casu de bisònzu. Sa lezze ammèntad che su servìtziu de sas cumpanzìas este limitàdu solo in sa zona de appartenènzia, in su comune a ube appartènini. + Genotzìdiu de is gregos de su Pontu: Cun genotzìdiu de is gregos de su Pontu s'inditat sa limpiadura ètnica de sa populatzione grega dae is terras de Anatòlia in ue fiant istoricamente acussorgiados, ghiada dae is autoridades de s'impèriu Otomanu durante sa prima Gherra Mundiale e su pustigherra (1914-1923). Su genotzìdiu si caraterizaiat pro degollos, deportatziones fortzosas, màrtzias de morte, espulsiones summàrias, esecutziones arbitràrias e fintzas isciarrocamentu de is monumentos religiosos issoro, in s'intentu de nd'isperdere onni rasta istòrica e culturale. Segundu funtes bàrias, in custu perìodu diant èssere mortos chentinas de millis de pessones de ètnia gregu-otomana. Sa manna parte de is subrabìvidos e de is refugiados fiant fuidos in Grèghia (unu 25% de sa cabudiana populatzione de s'istadu); àteros, e mescamente is de is provìntzias orientales, si nche fiant fuidos intames a manu de s'impèriu Russu. A s'acabu de sa gherra gregu-turca (1919-1922) sa majoria dei is gregos otomanos fiant istados bochidos o fiant giai fuidos. Is chi abarraiant fiant tramudados a Grèghia segundu is tremenes de su cambiapare de populatzione intre Grèghia e sa neo-costituida Turchia. In paris tempus a is gregos, àteros gurpos ètnicos fiant istados atacados dae is autoridades otomanas; intre custos is armenos e is assiros. Is alliados de sa prima Gherra Mundiale aiat cundennadu is degollos otomanos che crìmenes contra s'umanidade. + Emisfèriu norte: S'emisfèriu Norte o emisfèriu boreale, est sa metade de unu praneta chi s'isterret dae s'ecuadore a su polu Norte. S'emisfèriu norte de sa Terra, in geopolìtica rapresentat fintzas s'impare de istados ricos e industrializados (Europa, Àsia, Amèrica de su Norte), in oponidura cun s'emisfèriu sud in ue s'agatat sa majoria de is istados in bia de isvilupu (mescamente s'Àfrica). S'emisfèriu setentrionale de sa Terra tenet subrafache de 255 milliones de chilòmetros cuadrados; de custos unos 100 milliones (paris a su 40%) sunt pcupados de terras emergidas, chi currespondent a is duas de tres partes de su praneta intrenu. Fintzas su monte prus artu de sa Terra, s'Everest, est postu in custu emisfèriu. Casi su 90% de sa populatzione umana de sa Terra bivet in s'emisfèriu norte. + Limba finlandesa: Su finlandesu (in finlandesu: "suomi" o "suomen kieli" ˈkieli) est sa limba faeddada dae sa majoria de is bividores de sa Finlàndia e dae is de ètnia finlandeas foras de s'istadu. Est una de is duas limbas uffitziales de sa Finlàndia (impare a s'isvedesu) e limba de minoria in Isvètzia. In su norte de sa Norvègia est intames faeddada sa limba Kven, chi est unu dialetu de su finlandesu. Su finlandesu est unu membru de sa famìllia de is limbas fìnnicas, parte de is limbas uràlicas. Est limba mama de unas 5,4 milliones de pessones. + Emisfèriu sud: S'emisfèriu sud o emisfèriu australe est sa subrafache de unu praneta chi s'isterret intre s'ecuadore e su polu sud. S'emisfèriu sud de sa Terra est essentzialmente marinu. Is terras emergidas costituint unos 50 milliones de chilòmetros cuadrados, rapresentant petzi su 20% de sa subrafache sua e petzi s'una de tres partes de totu is terras emergidas de su praneta. Intre su de 50 e su de 65 parallelos, non b'at casi terras emergidas peruna, a s'imbesse de s'emisfèriu opostu, su setentrionale. Su pitzu prus artu de s'èmisfèriu sud est su monte Aconcagua in Argentina, chi si nch'artziat subra is àteras summas de sa cordilliera de is Andas, a tesu de unos 150 km dae sa capitale cilena de Santiago de su Cile. S'Antàrticu, postu in s'istremu meridione de s'emisfèriu sud, est su solu cuntinente de sa Terra chentza populatzione indìgena; s'àstragu chi dd'ammuntat rapresentat fintzas su 70% de is reserbas de abba de su praneta. Dae bisura geopolìtica, s'emisfèriu sud contat istados numerosos in bia de isvilupu, chi s'agatant mescamente in s'Amèrica de su Sud, àteros - mescamente is Àfrica - sutasvilupados, ma fintzas unos cantos paisos intre is prus ricos de su mundu (totus in Otzeània). Petzi du 10% de s'umanidade bivet in custu emisfèriu. + Limbas bàlticas: Is limbas bàlticas sunt limbas indoeuropeas chi apartenent a su brancu balto-islàvicu, faeddadas dae sos bàltos. S'àrea de ispainadura s'istèrret a manu de sa costera sud-orientale de su mare Bàlticu, in s'Europa setentrionale. Sunt partzidas in duos grupos: is limbas bàlticas otzidentales, costituidas isceti dae limbas estintas, e is limbas bàlticas orientales, chi contant duas libas galu bias: su lituanu e su lètone. In tempus andadu s'agataiant faeddadores de limbas bàlticas fintzas a is montes Urales. Mancari relatos, su lituanu, su lètone e particularmente su prussianu antigu, tenent differèntzias lessicales meda mannas s'unu cun s'àteru e non sunt mutualmente intelligìbiles. + Para Para: Sa Para Para ("パラパラ", "Para-Para" o "ParaPara") est unu tipu de ballu chi si fachet in Giappone. Bi at movimentos de bratzu chi si depen facher pro dontzi cantone, e los depen facher totus in su matessi tempus, ind una manera chi si assimizat a cussa de sos ballos in grupu. Si credet chi sa Para Para esistat dae sos annos Ottanta, cando sos istados europeos aìan cumintzàu a bender Italo disco e Euro disco, e in sos annos Settanta, musica new wave e synthpop in Giappone. A dontzi modu, no at tentu popularidade meda foras de su Giappone fintzas a sos annos Novanta. Sa Para Para si assotziat fortemente a Eurobeat. Dave Rodgers, un'artista de Eurobeat, at descritu sa Para Para comente s'unica manera pro ballare a Eurobeat, chi est a su solitu "gai lestra". + Petru Guelfucci: Petru-Santu Guelfucci (Sermanu, 6 de martzu de su 1955) est unu cantadore corsicanu. Naschidu in Sermanu, no atesu meda dae sa bidda de Corte in su 1955, est una figura sìmbulu de sa mùsica corsicana, e dae cando tenìat 14 annos at pigàu parte a calicuna manifestada cun su grupu folcloristicu "A Manella". In su 1973 atobiat a Jean-Paul Poletti, autore de su "rinaschimentu" de sa curtura corsicana (chi si solet nàrrer "u riacquistu"), e impare a issu fundat su grupu polifonicu in limba corsicana "Canta U Populu Corsu". In su 1987 si nche essit dae su grupu e cumintzat a facher su solista cun s'album "Isula" chi pigat su discu de oro in Canada e at tentu sutzessu meda in sa regione frantzesu-faeddante de su Québec. + Muttu: Su muttu est una forma de improvvisadùra poetiga fatta in Sardinnia. Sa traditzione cheret chi sìat a femina a la cumpònner e cantare, in resposta a s'omine. Custu tipu si narat tambene battorina. Sos muttos sun versos in cropa (narados "duina"), cund unu chi est unu pagu prus longu de s'ateru. Su primu si connoschet comente "isterrida" chi aberit su cantu, e su segundu si narat "torrada", appuntu pro torrare imposta a s'argumentu de abertura chi faghet s'isterrida. Sos muttos si cantan ind una gara poetiga cun cantu a chiterra. Nòmines. Su plurale de "muttu" est, comente est normale in sardu, "muttos". A dontzi modu, su muttu si connoschet fintzas comente "mutettu", "repetina" e / o "ottada". In Sardinnia, su faeddu "muttu" si impreat prus a fitianu in su cabu de susu, e custa forma est attestada dae su segulu de Oto. + Limba lètone: Su lètone (in lètone: "latviešu valoda") est una limba bàltica faeddada in Letònia in ue est limba uffitziale. Est limba mama de unos 1,16 milliones de lètones, chi benint a èssere su 56% de sa populatzione de s'istadu, ma sunt unos 2 milliones (s'80% de sa populatzione) is chi dda podent faeddare. Unos àteros 100.000 faeddadores bivent aterue. Sa limba prus prossima a su lètone est su lituanu, solu àteru membru de matessi grupu linguìsticu. Is duas limbas sunt nointames limitatamente intelligìbiles s'una a s'àtera. Su latgallu e su curlandesu, mutualmente intelligìbiles cun su lètonu, podent èssere cunsiderados dialetos suos. Is primas imprentas in limba lètonu torrant a su de 16 sèculos, cun una riprodutzione de sa "Pregadoria a su Sennore" in sa Cosmographia Universalis (1544) de Sebastian Münster, iscrita in caràteres latinos. + Limba lituana: Su lituanu (in lituanu: "lietuvių kalba") est una limba bàltica faeddada in Lituània in ue est limba uffitziale. Est fintzas una de is limbas uffitziales de s'Unione Europea. Contat unos 3 milliones de faeddadores nadios in Lituània e unos àteros 200.000 aterue. Sa limba prus simbigiante a su lituanu est su lètone, solu àteru membru de matessi brancu linguìsticu, cun chi tenet limitada mutua intelligibilidade. Iscritu in carateres latinos, su lituanu est fatu-fatu tentu a contu che sa limba indoeuropea prus cunserbadora. + Hispaniola: Hispaniola (in ispagnolu: La Española; in frantzesu: Hispaniola; in taíno: Ayiti) est una ìsula caraìbica, parte de is Antillas majores. Est sa segunda ìsula prus manna de is Caràibes a fatu de Cuba, sa de 22 in su mundu e sa de 10 prus populadas. Tenet istèrrida de 76.192 km2 e populatzione totale de unos 21,396,000, partzidos intre is duos istados de Repùblica Dominicana, chi òcupat 44.445 km2 de su territòriu isulanu, e Haiti chi nd'òcupat petzi 27.750 km2. Hispaniola est su logu in ue fiant fundadas is primas cussòrgias europeas fundadas dae Cristolu Columbu in is viàgios de su 1492-1943. + Limba èstone: S'èstone (in limba èstone: "eesti keel") est una limba uràlica chi faghet parte de su brancu fìnnicu. Faeddada massimamente dae 1 millione de persones in Estònia, agatat però àteros faeddadores ispainados in Rùssia (is de pesada de èstones cussorgiados aterue in su territòriu de s'impèriu Russu durante su de 19 sèculos), Isvètzia, Cànada, Istados Unidos de Amèrica e Austràlia. S'apartenèntzia a su grupu de is limbas uràlicas nde faghet una de is pagos limbas no indoeuropeas faeddadas in Europa. S'èstone est però meda simigiante a su finlandesu cun chi tenet una bona mùtua intelligibilidade. Est imparentadu fintzas cun is limbas sami e prus de a tesu cun s'ungheresu. @@ -23705,15 +29110,18 @@ A pustis de s'indipendèntzia de s'Estònia, balangiada in su 1919, s'èstone fiat fatu limba ufitziale de s'istadu e fintzas a sa pèrdida de s'indipendèntzia, in su 1945, su 97.5% de is bividores suos si decraraiat de etnia èstone e nde faeddaiat sa limba. Cun sa surbidura in s'Unione Soviètica, acontèssida a s'agabbu de sa segunda gherra mundiale, a s'èstone fiat assotziadu su russu che limba ufitziale. In su tentativu de nd'ispèrdere sa limba e s'identidade che pòpulu, fiant incoragiadas is tramudàntzias in su territòriu suo de medas persones de etnia russa e lètone. Essende su russu tentu a contu in sa federatzione soviètica che limba de s'amistade, a partire de is annos '70, mancari semper limba ufitziale, s'imparu de s'èstone in is iscolas fiat meda discoidadu, a lucru de su russu chi is pipios fiant antimes imbitzados a chistionare giai de s'asìliu. A sa torrada a s'indipendèntzia in su 1991, petzi su 61% de is bividores de s'Estònia faeddaiat galu s'èstone. Oe, gràtzias fintzas a is polìticas subra sa limba, est limba mama de unu 70% de is èstones. + Liga Anseàtica: Sa Liga Anseàtica o Hansa (dae su tedescu: "Hanse" (agrupamentu); in latinu medievale:"Liga Hanseatica") fiat una cunfederatzione militare e de cummèrtzios de mercaderis e de is tzitades chi costituiant is mercados issoro. Intre is sèculos de 13 e 19 dominaiat subra is cummèrtzios bàlticos e sa costera setentrionale de s'Europa, iscampiende·si·nche dae su Bàlticu a su mare de su Norte durante sa tàrdia Edade Mèdia e is primìtzios de s'Edade moderna. S'àrea chi faghiat parte de sa liga tocaiat a is territòrios de costera de is atuales Bèlgiu, Germània, Isvètzia, Paisos Bassos, Polònia, Repùblicas bàlticas e Rùssia. Sa limba franca impreada intre issas e issas fiat su bassu tedescu mèdiu. Faghiat cabu a sa tzitade de Lübeck, oe parte de su Land tedescu de Schleswig-Holstein. Sa liga fiat criada pro amparare is interèssios econòmicos e is privilègios diplomàticos in is tzitades e is terras postas a longu de is bias de cummèrtziu abitadas dae is mercaderis. Is tzitades anseàticas teniant unu sistema legale pròpiu e manteniant esèrtzitu de cosa issoro de chi si serbiant pro agiudu e amparu mùtuu. Cun tantu custu fatu, s'organizatzione non fiat un'istadu de tzitades, ne podiat èssere denominadu cunfederatzione de tzitades-istadu. Petzi unu nùmeru minore de tzitades inclùdidas in sa liga godiant de autonomia e libertades cumparantzìbiles a cussas de una tzitade imperiale lìbera. + Crosadas: Is crosadas de s'Edade Mèdia sunt istados pellengrinàgios armados, promòvidos dae su paba, autoridade ispirituale de s'otzidente cristianu. Inghitzadas cun s'intentu de torrare a abèrrere su caminu a is logos de pellegrinàgiu cristianos in Terra Santa, chi fiant istados autorizados dae is àrabos Abbassidos, ma controidos dae is turcos selgiuchidos in su 1071, a fatu de àere conchistadu Gerusalemme dae is àrabos. Sa prima crosada fiat comintzada in su 1095, in risposta a sa pregunta de s'imperadore bizantinu, apensamentadu dae s'atitùdine de is turcos. Is bizantinos faeddaiant gregu e fiant cristianos, mancari in perrica cun Roma dae su 1054 (essende issos ortodossos). Is conchistas territoriales fatas peri is crosadas non fiant istadas de durada longa, sende chi si nde fiat disinteressados una borta chi Saladinu aiat torradu a istabilire su passàgiu a is pellegrinàgios, foras pro is chi si fiant istabilidos in ie. Cheret fintzas naradu ca is crosadas, prus chi non agiudare is bizantinos aiant tentu resurtu de ddos indebilitare. Segundu sa definitzione traditzionale, su perìodu de is crosadas tirat dae su 1095 a su 1291, chi di cunsìderant isceti is ispeditziones a manu de Terra Santa. Segundu una bisura prus ampra, si podet arribbare fintzas a sa batalla de Lèpanto, in su 1571, includende sa Reconquista ispagnola e totu is gherras contra infideles e erèticos promòvidas dae su paba, fatas cun sa promissa de cumpensos ispirituales e de indulgèntzias. Sa prima crosada fiat fata in su 1096 pro torrare a ocupare una parte de is terra pèrdidas a fatu de s'espansione àraba de su de 9 sèculos e torrare a aberrere a is pellegrinos su passàgiu a manu de Gerusalemme. Aiant batidu a sa fundadura de is Istados crosados, sa defensa de is cales aiat giustificadu is àteras sete crosadas printzipales, dae su 1147 a su 1291, annu de sa pèrdida de is ùrtimos territòrios. A partire dae sa de bator crosadas, fiant organizadas ispeditziones fintzas contra is oponidores cristianos de su paba (Albigesos, Hohenstaufen, Aragona e Hussitas), o contra paganos (baltos), perdende duncas su mantenimentu de Gerusalemme che obietivu. + Crosadas de su norte: Is crosadas de su norte o crosadas bàlticas sunt istadas ispeditziones militares chi ant tentu logu in s'Edade Mèdia, esecutadas dae is tando rennos catòlicos de Isvètzia, Danimarca, dae is òrdines Teutònicos e dae is cavalleris Livònes, contra is pòpulos paganos de s'Europa norte-orientale chi biviant a cara de sa costera de su Bàlticu. Custas crosadas fiant istadas promòvidas dae su paba Tzelestinu III in su 1193, ma is rennos germànicos e iscandìnavos aiant comintzadu giai in antis a mandare crosados pro ddos conchistare. Fiant duradas fintzas a primìtziu de su de 14 sèculos. Paris a is crosadas fatas a manu de Terra Santa, fintzas in custas gherras s'obietivu religiosu fiat istadu in presse discoidadu, in avantàgiu de sa territorializatzione de is òrdines militares chi ddas aiant cumbàtidas. @@ -23720,6 +29128,7 @@ A s'agabbu de is cumbatos is pòpulos de Livònia, Latgàllia e Estònia fiant sutamìtidos. S'òrdine teutònicu aiat antimes balangiadu is terras chi aiant pèrdidu a fatu de èssere bogados de Terra Santa e aiant installadu una forma de istadu teocràticu. Petzi is lituanos non si diant mai fàghere sutamìtere dae is teutònicos, mancari si fiant cristianizare a suta sa ghia de su granduca issoro, a fines de mèngius si fundere in s'Unione de polonesa-lituana, chi diat cristallizare s'oposidura a s'istadu Teutònicu. Is bividores de sa Samotìgia, regione de sa Lituània, comente chi siat non si diant cunvèrtere a su cristianèsimu fintzas a su de 15 sèculos. Dae sa teocratzia de s'istadu Teutònicu diant antimes nàschere su ducadu de Prùssia, dae chi fiat nàschidu su Rennu de Prùssia. + Europa meridionale: S'Europa meridionale currispondet a sa parte de su continente europeu postu in is tres penìsulas majores chi si ghetant in su mare Mediterràneu: penìsula ibèrica, sa penìsula italiana, sa penìsula balcànica e sa parte parte prus meridionale de sa Frantza, impare a sa Còrsica. Sa definitzione de custa regione geogràfica podet nointames èssere variàbile, segundu bisura climàtica (clima mediterràneu), geogràfica (metade meridionale de su continente), o linguìsticu-culturale. Est fitianu cumprendere in s'Europa meridionale is istados insulares mediterràneos de Malta e Tzipru, comente fintzas sa Tràchia orientale, chi benit a èssere su cantone europeu de sa Turchia. @@ -23727,17 +29136,21 @@ Is istados cunsiderados parte de s'Europa meridionales sunt: Europa sud-orientale. Sunt totu is istados chi faghent làcana in sa penìsula balcànica + Àpara: S'Àpara ("Allium triquetrum" L.) est un'erba de sa famìlia de sas Liliàceas (o Amaryllidaceae segundu sa classificatzione APG), chi creschet in totus sas regiones mediterràneas. S'agatat a curtzu a su mare e fintzas in is montes finas a 600 mt. Pro crèschere bene cheret umbra e abba meda. Sas cambas e sas fògias sunt a forma triangulare, lùghidas in colore birde iscuru e podent arribbare a 45 cm. Is frores pende-pende a forma de campaneddas sunt biancos cun una liniedda birde in mesu a is pètalos. Cumentzat a frorire in su mese de martzu e si sicat in maju. Est famosu su ditzu de "si nche falare che s'àpara in su mese de maju". Est una genia de àgiu agreste chi s'agatat in totus is sartos de Sardigna e dd'impreaiant meda pro coghinare. Est bona meda in su minestrone o frissa cun s'ou. + Giuajone: Su giuajone(Allium subhirsutum L.), chi in Sardigna leat fintzas àteros nòmenes comente àgiu de carroga, porru de campu, pili-pili, pipipili e sansangione, est un'erba de sa famìlia de sas Liliàceas (o Amaryllidaceae segundu sa classificatzione APG), chi creschet in totus sas regiones mediterràneas, dae sas ìsulas Canàrias finas a sa Turchia. S'agatat finas a 800 mt. Is fògias sunt pèndulas e moddes e ant unu colore birde unu pagu prus craru de su de s'àpara. A bias sunt unu pagu piloseddas in su màrgine e creschent dae 20 a 50 cm. Is frorigheddos sunt medas e a forma de paràcua, cun 6 pètalos biancos e 6 istàmenes in colore de arantzu o rujos. Frorit in sos meses de martzu e abrile. Faghet chibuddeddas minores. Est una genia de àgiu agreste chi s'agatat in totus is sartos de Sardigna. Dd'impreaiant pro coghinare e mescamente sa fògia frighinada pro cundire sa sartitza. + Bardotto: Su Burdu esti su accoppiamentu de su cuaddu mascu e de su burriccu femia + Europa otzidentale: S'Europa otzidentale o Europa de s'Ovest est una regione geogràfica posta in su chirru otzidentale de su continente europeu. Su faeddu, cunsideradu in sensu ladu, tenet connotatziones polìticas, culturales e podet fintzas èssere impreadu pro inditare totu cussos istados chi durante sa gherra frida no fiant regìmenes comunistas. Sa partzidura de s'Europa in duas metades, otzidentale e orientale, est duncas dèpida massimamente a resones istòricas prus chi non geogràficas. @@ -23759,6 +29172,7 @@ Custa partzidura at tentu logu fintzas a su 1989, cun sa ruta de su Muru de Berlinu e s'afatante iscontzu de s'Unione Soviètica. Istados europeos otzidentales geogràficos. Segundu bisura pretamente geogràfica, is istados europeos otzidentales sunt: + Mònaco: Mònaco (pronùntzia frantzesa: ), ufitzialmente Printzipadu de Mònaco (in frantzesu: "Principauté de Monaco"), est un'istadu-tzitade soberanu e micro-istadu, postu a manu de sa costera frantzesa, in s'Europa otzidentale. Sa limba ufitziale est su frantzesu, ma fintzas s'italianu e s'inglesu sunt meda faeddadas o a su nessi cumprèndidas. Bi si faeddas poi su monegàscu, dialetu de su lìgure. Est membru de s'Organisation internationale de la Francophonie. @@ -23773,6 +29187,7 @@ Economia. S'isvilupu econòmicu at agatadu impulsu a partire dae su de 19 sèculos, cun s'aberta de su primu casinò, in Monte Carlo, e de una ferrovia chi ddu collegaret a Parigi. Dae tando s'istadu s'est fatu destinatzione turìstica e logu de villegiatura pro persones famadas e ricas. In tempos prus reghentes est diventadu fintzas tzentru bancàriu e at diversificadu s'economia sua cun servìtzios e indùstrias. Mònaco est unu paradisu fiscale. Onni annu acasàgiat su Grand Prix de Mònaco. Mancari formalmente non siat parte de s'Unione Europea, pigat parte a unas cantas polìticas de s'Unione, comente duanas e controllos de is làcanas. Mònaco usat s'euro che sola valuta currente e faghet parte de su Cussìgiu europeu dae su 2004. + Solutzione de un'Istadu ùnicu: Sa solutzione de un'Istadu ùnicu (in inglesu "one-state solution") est una proposta de solutzione pro agabbare su conflitu israelo-palestinesu. Mancari chi custa proposta oe siat tenta in cunsideru in s'àmbitu acadèmicu, no dd'ant cunsiderada meda in is tratativas de paghe, in ue at àpidu semper prus logu sa proposta de is duos Istados, chi su guvernu de Israele e s'Autoridade Natzionale Palestinesa ant giutu a in antis mescamente in sa cunferèntzia de Annàpolis de su mese de onniasantu 2007 e chi su guvernu de sos Istados Unidos at torradu a bogare a campu comente base de is tratativas in su 2011. @@ -23791,6 +29206,7 @@ A bortas sas espressiones "solutzione de un'Istadu ùnicu" e "solutzione binatzionale" sunt impreadas comente sinònimos, ma diant pòdere leare duos sentidos diferentes. Difatis sa solutzione binatzionale inditat unu sistema polìticu in ue is duos grupos, ebreos e palestinesos, diant mantènnere sa natura giurìdica e polìtica issoro comente duas entidades natzionales partzidas. Sa solutzione de un'Istadu ùnicu inditat unu sistema polìticu in ue totus is tzitadinos diant àere is propiu deretos, chene peruna partzidura ètnica o religiosa. Argumentos in favore e contra a sa solutzione de un'Istadu ùnicu. S'apògiu de sos ebreos israelianos pro sa solutzione de un'Istadu ùnicu est minore meda. Sos israelianos bident custa solutzione comente una minetza demogràfica chi diat pòdere agabbare su predomìniu de sa populatzione ebràica chi oe est sa majoria in s'Istadu de Israele. S'apògiu imbetzes est creschende intre sos palestinesos ca sa pelea issoro at fatu pagos passos a in antis ponende fatu a sa solutzione de is duos Istados, e pro custa resone sunt cumentzende a bìdere sa solutzione de un'Istadu ùnicu comente una prospetiva possìbile. + Genotzìdiu assiru: Cun genotzìdiu assiru (connotu fintzas che Sayfo o Seyfo ; in sirìacu: ܩܛܠܐ ܕܥܡܐ ܣܘܪܝܝܐ‎ o ܣܝܦܐ) si faghet riferimentu a su massacru de massa de is assiros, grupu ètnicu cristianu ortodossu, chi biviant in s'Impèriu Otomanu e in sa lacanante Pèrsia (a òpera dae tropas otomanas), durante sa Prima Gherra Mundiale. In paris tempus a sa persighida issoro, is autoridades otomanas aiant postu in atu fintzas cumbènnidos contra armenos e gregos. Sa populatzione tzivile assira de sa Mesopotàmia de susu (regione de Tur Abdin, provìntzias de Hakkâri, Van e Siirt de sa Turchia de oe; regione de Urmia in su norte-ovest de Iran) fiat fortzada a mòvere e massacrada dae s'esèrtzitu otomanu, impare a àteros grupos armados comente curdos, cecenos e circàssos, intre su 1914 e su 1920, cun atacos ulteriores ghiados dae milìtzias àrabas subra is tziviles disarmados fuende·si·nche. @@ -23799,6 +29215,7 @@ Is istimas de is mortos segundu istatìsticas prus minudadas arribant a contare unas 300.000 vìtimas. Revisiones prus reghentes imbatent però a istimare unu nùmeru de mortos cumprèndidu intre 500.000 e 750.000, paris a su 70% de totu sa populatzione assira de s'època. Cun tantu custas tzifras, su genotzìdiu assiru est meda prus pagu connotu de is contemporàneos genotzìdios armenu e gregu. In su 2007 sa chistione est istada pro sa prima borta cuntierrada in su Parlamentu Europeu. S'assòtziu internatzionale de ispetzialistas de genotzìdios (International Association of Genocide Scholars) est imbàtida a unu cunsensu segundu chi « sa campànnia otomana contra is minoria cristianas de s'Impeèriu intre 1914 e 1923 at costituidu unu genotzìdiu contra armenos, assiros e gregos pònticos de s'Anatòlia. ». + Iscàssia de glucosu-6-fosfatu disidrogenasi: S'iscàssia de glucosu-6-fosfatu disidrogenasi (incurtzadu G6pd-iscàssia) o favismu est una cunditzione patològica ereditària ligada a su cromosoma X, caraterizada dae iscàssia in cantidade de su glucosu-6-fosfatu disidrogenasi (G6PD), enzima de rechèdidu in sa bia de is pentosos-fosfatos. Est su difetu enzimàticu prus comunu in s'ispètzia umana. S'iscàssia est isprimida massimamente in sa lìnia tzellulare eritròide - dae chi dependet s'isvilupu de is globulos rujos - e in mesura minore in is àteras tzellulas emàticas. @@ -23808,6 +29225,7 @@ Essende istada sa Sardigna in tempus andadu regione malàrica, in virtude fintzas a is pagos ammisturos cun àteros pòpulos, s'iscàssia de G6PD est meda ispainada intre is sardos, in particulare in is persones originàrias de zonas benosas de Campidanu, siat a manu de Casteddu, siat a manu de Aristanis. Chi is perchentos mèdios in is sardos sunt prus artos de su 15%, in custas ùrtimas àreas mentovadas s'istimat chi agiomai unu 24% de is bividores nde siant interessados. Etiologia. Si connoschent 5 classes de mudatzione de su gene de su G6PD: + Cecènia: Sa repùblica cecena (in russu: Чече́нская Респу́блика, "Chechenskaya Respublika"; rʲɪˈspublʲɪkə; in cecenu: Нохчийн Республика, "Noxçiyn Respublika"), comunemente inditada che Cecènia (in russu: Чечня́; ; in cecenu: Нохчийчоь, Noxçiyçö), est un'istadu federadu de sa Rùssia. Sa capitale est Grozny. Geografia. @@ -23820,6 +29238,7 @@ Economia. Durante da gherra, s'economia cecena at collassadu. Sa richesa produida, postu chi si potzat diaderu carculare, est petzi una fratzione de su chi fiat cabudianamente. In su 1994 is separatistas aiant pranificadu de intrare valuta noa, cosa chi no at pòdidu mai acontessere una borta comintzada sa segunda gherra cecena. S'efetu de sa gherra est istadu su de iscagiare unu 80% de su potentziale econòmicu de sa repùblica. Dae su 2000 sa situatzione econòmica s'est adelantada cunsiderabilmente. Is isfortzos fatos pro torrare a pesare Grozny e progressos in is chistiones de polìtica, segundu unos cantos funtzionàrios faghent cunsiderare de istabilire un'indùstria turìstica. B'ant però imputos chi sustenent ca is operajos chi traballant pro torrare a fraigare sa tzitade siant suta-pagados e irregularmente, e ca is pòberos siant istados simpremente bogados. Su disimpreu est comente chi siat menguende. + Guam: Guam (in chamorro: Guåhån) formalmente Territòriu de Guam, est un'ìsula e unu territòriu organizadu no incorporadu de is Istados Unidos de Amèrica. Posta in s'otzèanu Patzìficu norte-otzidentale, Guam est unu de is chimbe territòrios de Istados Unidos cun unu guvernu tzivile istabilidu. Sa capitale est Hagåtña. Guam est sa prus istèrrida e meridionale de is ìsulas Mariannas e sa majore de sa Micronèsia. Est unu de is deghessete territòrios chi faghent parte de is Natziones Unidas chene guvernu propiu. @@ -23826,6 +29245,7 @@ S'aribbu de sa populatzione indìgena, is chamorros, a Guam, remontat a unos 4.000 annos a oe. S'ìsula fiat iscoberta dae s'esploradore portughesu Fernão de Magalhães su 6 de martzu de su 1521. Fiat colonizada in su 1668 dae missionàrios catòlicos. Intre su 1500 e su 1700 fiat logu de atracu pro is naves ispagnolas. Is Istados Unidos ant conchistadu s'ìsula durante sa gherra ispanu-americana, su 21 de làmpadas 1898. Cun su Tratadu de Parigi de su 10 nadale 1898 ddi fiat ufitzialmente tzedida. In antis de sa Segunda Gherra Mundiale Guam e is Hawaiis fiant is solos territòrios de is Istados Unidos in su Patzìficu. A fatu de s'atacu de Pearl Harbor su 7 de nadale 1941, Guam fiat ocupada dae is giaponesos pro trinta meses. Is bividores fiant sugetos a cumbènnidos de alliniamentu culturale, traballos fortzosos, degòllios, isfloramentos e torturas. S'ìsula fiat liberada su 21 de trìulas de su 1944. S'economia s'apoderat subra s'indùstria, su turismu e is fortzas armadas de Istados Unidos. + Ìsulas Vìrgines Americanas: Is Ìsulas Vìrgines Americanas (in inglesu:United States Virgin Islands) , ufitzialmente Ìsulas Vìrgines de Istados Unidos, sunt unu grupu de ìsulas de is Caràibes, chi nde cumponent un'àrea insulare. Geograficamente sunt parte de s'artzipèlagu de is Ìsulas Vìrgines, in is Antillas Minores. Sa capitale est Charlotte Amalie. Is ìsulas printzipales sunt Saint Croix, Saint John e Saint Thomas (in ue s'agatat sa capitale), impare a unas àtera dosina de ìsulas minores a inghiriu issoro. Su territòriu totale ammuntat 346,4 km²,cun populatzione de unos 106.500 bividores, in majoria afro-caraìbicos. @@ -23832,6 +29252,7 @@ Sa faina prus importante de s'artzipèlagu est rapresentada dae su turismu, ma bi s'agatat fintzas unu setore de manifatura bastantemente isvilupadu. Sa massaria est antimes praticada in iscala minimada in s'ìsula de Saint Croix. In tempos andados is ìsulas faghiant parte de is Indias Otzidentales Danesas, parte de s'impèriu coloniale de su rennu de Danimarca e Norvègia. Fiant bèndidas a is Istados Unidos dae sa Danimarca cun su Tratadu de is Indias Otzidentales Danesas de su 1916. Classificadas dae is Natziones Unidas Territòriu non autònomu, sunt currentemente unu territòriu organizadu no incorporadu de is Istados Unidos. + Samoa Americanas: Sas Samoa AmericanasAmerican Samoa (in samoanu: Amerika Sāmoa, ˈsaːmʊa; fintzas Amelika Sāmoa o Sāmoa Amelika) sunt unu teritòriu no incorparadu de sos Istados Unidos de Amèrica, situadu in su sud de s'otzèanu Patzìficu a sud-est de Samoa. Sa capitale est Pago Pago. Sas ìsulas sunt parte de sa cadena de sas ìsulas Samoa, postas a ovest de sas ìsulas Cook, a norte de Tonga e a tesu unos 500 km dae Tokelau. A s'ovest de sas Samoas Americanas istant sas ìsulas de Wallis e Futuna @@ -23838,18 +29259,22 @@ Cunsistent in chimbe ìsulas e duos atollos coraddinos. S'ìsula prus manna e populada est Tutuila, chi incluet in territòriu suo fintzas sas Ìsulas Manuʻa, s'Atollu Rose e s'Ìsula Swains. S'istèrrida totale de su territòriu est de 199 km², sa populatzione de unos 55.000 bividores. Sa majorida de sos bividores est bilingue e podet faeddare fuentemente siat s'inglesu, siat su samoanu (limba propia a sa faeddada in sa Samoa indipendente). Sas Samoa Americanas sunt su territòriu de Istados Unidos prus meridionale e fintzas solu territòriu chi ddis apartenet populadu suta s'ecuadore. + Arta Àustria: S'Arta Àustria (in tedescu: Oberösterreich) est unu de sos noe istados federados de s'Àustria. Sa capitale est Linz. S'Arta Àustria tenet istèrrida de 11.980 km² e populatzione de unos 1,4 milliones de bividores. Faghet làcana in su norte cun Germània (pretzisamente cun su Land de Baviera) e cun sa Repùblica Ceca, in s'est cun sa Bàscia Àustria, in su sud cun s'Istìria, in s'ovest cun su Bundesland de Salzburg. Est sa de tres regiones prus importantes de s'Àustria: cun unu setore industriale meda isvilupadu, amministrat massimamente sa de bator partes de is esportatziones de s'istadu. + Linz (Àustria): Linz ([ˈlɪnt͡s]) est sa de tres tzitades majores de s'Àustria e sa capitale de s'istadu federadu de Arta Àustria. Tenet unos 194.000 bividores, ma totu s'àrea metropolitana arribbat a prus de 270.000 residentes. Posta in su tzentru-norte de s'Àustria, s'agatat a a petzi unos 30 km dae sa frontera cun sa Repùblica Ceca. In su 2009 est istada Capitale Europea de sa Cultura impare a sa capitale de sa Lituània, Vilnius. + Vorarlberg: Su Vorarlberg est unu istadu federadu de s'Àustria chi s'agatat in s'isteremu ovest de s'istadu. Sa capitale est Bregenz. Fintzas naradu "Ländle" in dialetu locale, est su segundu minore "Bundesland" austrìacu in tremenes de populatzione. Medas aspetos culturales de su Voralberg si sèberant dae su restu de s'Àustria. Su dialetu est pro esempru una variedade de s'alemannu chi, foras pro una ìsula linguìstica minore de su Tirolu, no agatat àteros faeddadores in totu sa natzione. Su Voralberg s'agatat pois in su lutone de su frùmene Rinu, contrasemper a su restu de s'Àustria, chi est in su de su Danùbiu. Su nùmene de Voralberg dependet dae su "Passu de Arlberg", chi unu tempus fiat logu meda importante in sos traficos de sa zona: segundu sa bisura de s'antigu impèriu habsbùrgicu, beniat a èssere su territòriu "antis" (in tedescu "vor") de su "Arlberg". S'impitu de custu nùmene remontat a sa metade de su de 18 sèculos, cun sa fundidura impare de territòrios vàrios. + Esarcadu de Àfrica: S'Esarcadu de Àfrica o Esarcadu de Cartàgine est istadu una divisione de s'Impèriu Bizantinu, currispondente a is antigas provìntzias de Àfrica, Numìdia, a is ìsulas de Baleares, Còrsica, Sardigna e sa parte meridionale de s'Ispagna. Sa capitale fiat Cartàgine. Sa creatzione sua, comente fintzas sa de s'Esarcadu de Ravenna pro s'amministratzione de is territòrios de s'Itàlia, punnaiat a mantènnere su controllu subra una provìntzia detzentrada, amparende·dda dae sas pressiones chi beniant dae foras, cuntzentrende sos pòderes tziviles e militares in sas manos de s'esarca (che rapresentante cun pòderes prenos de s'imperadore). @@ -23873,50 +29298,66 @@ Subra su territòriu de s'esarcadu fiat duncas atuada un'arabizatzione e islamizazione radicale, favorèssida dae s'orìgine semìtica de sas populatziones chi biviant in sa regione e portada a in antis peri isciarrocamentos de crèsias e sa tramudàntzia in moscheas. Custu cumbènnidu aiat tentu s'efetu - chi oe galu s'agatat - de ischirriare s'àrea mediterrànea in duos cantones, norte e sud, culturalmente meda diferentes. Cun sa conchista de Cartàgine is àrabos podiant cumandare subra totu s'àrea otzidentale de su Mediterràneu, serbende·si de sos portos tunisinos che bases pro fàghere ispeditziones e bardanas a manu de Baleares, de Còrsica, Sardigna, Sitzìlia. Treighi annos a pustis fiant tocados a 'Ispagna pro dda invàdere. Is acontèssidas istòricas pertocantes sa Sardigna dae custu perìodu fintzas a cara de s'annu 1000 sunt connotas pagu meda. Politicamente fiat galu parte de s'impèriu Bizantinu, ma is cuntatos cun Costantinòpoli si diant èssere fatos semper prus dèbiles, lassende·dda in una cunditzione de semi-abandonu, acarende a sola is atacos de is àrabos. Custa situatzione diat àere favorèssidu sa costitutzione de is rennos giuigales. + Vàndalos: Sos Vàndalos fiant una tribù germànica orientale, o unu grupu de tribùs, biventes a primìtziu in un'àrea geogràfica currespondente a s'atuale Polònia meridionale. Dae in ue fiant poi mòvidos atraessende pro s'istabilire in su de 5 sèculos intre s'Europa sud-otzidentale (Ispagna) e s'Àfrica de su norte. Si pentzat chi fiant emigrados dae su sud de s'Iscandinàvia] a s'àrea de is frùmenes Oder e Vìstula in su segundu sèculu a.C., e chi si fiant acussorgiados in Islèsia a cara de su 120 a.C. Sunt assotziadu cun sa cultura Przeworsk e currispondent a is chi sos romanos antigos naraiant Lugis. Isparghende·si a manu de sa Dàtzia] durante sas gherras marcomànnas e a manu de sa Pannònia durante sa crise de su de 3 sèculos, sos Vàndalos fiant cunfinados in ie dae sos Gotos a cara de su 330 p.C., in ue aiant retzidu permissu de s'istabilire dae Costantinu su Mannu. A cara de su 400 p.C. fiant ispintos a manu de otzidente dae s'arribbu de is Unnos, aiant atraessadu su Rinu e fiant penetrados in Gàllia impare a àteras tribùs in su 406 p.C. In su 409 aiant atraessadu is Pireneos e finat calados a penìsula Ibèrica in ue is grupos printzipales, is Asdingos e is Silingos, si fiant acussorgiados ins is provìntzias de Galìtzia e de Bètica rispetivamente. A pustis chi sos Visigotos aiant invàdidu sa penìsula Ibèrica, is iranianos Alanos e is Silingos si fiant voluntariamente sutamissos a sa ghia de su cabu asdingu Gundericu, chi fiat ispintu dae sa Galìtzia a sa Betica dae una coalitzione romanu-sueba in su 419. In su 429, suta su re Gensericu, is Vandalos aiant invàdidu s'Àfrica de su norte. Dae su 439 aiant istabilidu un rennu chi cumprendiat sa provìntzia romana de Àfrica, sas ìsulas Baleares, sa Còrsica, Malta, sa Sardigna e sa Sitzìlia. Aiant rebusadu medas tentavios romanos de torrare a conchistare sa provìntzia de Àfrica e aiant assachigiadu sa tzitade de Roma in su 455 p.C. Su rennu issoro fiat agabbadu cun sa gherra vandàlica (533-534 p.C.), in ue Giustinianu fiat resessidu a ddos derrotare e duncas a nde conchistare is territòrios ocupados, chi fiant andados a s'Impèriu Romanu de Oriente. Is iscritores de su Rinaschimentu e de s'Edade Moderna aiant caraterizadu is Vàndalos che bàrbaros, "assachigende e isrobbende" Roma. Est a custu chi si depet s'impreu de su trèmene "vandalismu" pro descriere distrutziones chene sensu, susetotus in riferimentu a s'isbisurada de òperas artìsticas. Contrasemper a custa nomea, sos istòricos modernos tendent a abbaidare is Vàndalos che cunsevadores, prus chi non distruidores de sa cultura romana, durante su perìodu de transitzione intre s'Edade Tàrdiu-Antiga e s'Edade Mèdia. + Europa setentrionale: S'Europa setentrionale est sa parte de su continente europeu chi s'agatat in su chirru prus seterntrionale. Segundu sa definitzione is Natziones Unidas incluet deghe istados: Fatu-fatu s'Europa setentrionale est inditada cun istados iscandìnavos, cumprendende però petzi unos cantos istados de sa regione geogràfica, sende chi custu faeddu incluet istrintamente Isvètzia, Norvègia, Finlàndia, is ìsulas Åland, is ìsulas Føroyar, is ìsulas Svalbard e is territòrios russos de Carèlia e de sa penìsula de Kola. S'Iscandinàvia podet fintzas contare s'Islanda e sa Danimarca. Sas ìsulas Britànnicas (contende s'ìsula de Man e is ìsulas de su Canale) sunt antimes tentos a contu che partes de s'Europa otzidentale. Sos istados bàlticos, cumprendentes Estònia, Letònia e Lituània sunt cunsiderados fatu-fatu parte de s'Europa orientale, a causa de denominatziones chi remontant a sa Gherra Frida, essende totu istados post-sovèticos. Carchi borta àteros istados chi tenent essida in su mare Bàlticu comente sa Rùssia norte-otzidentale, sa Polònia, sa Germània e fintzas is istados de su Benelux sunt incluidos in su cuntzetu de Europa setentrionale. + Roberto Rossellini: + Requiescat in pace: Requiescat in pace est un'auguriu in latinu pro chi sos mortos podan pasare in pache. Si incurtziat a s'ispissu cun RIP. Custos faeddos si solen pronuntziare ind una tzerimonia 'e interru o si ponen comente iscritu in sa losa de campusantu. Sa Cresia cattolica suzzerit de facher custa precadoria a sos chi creden ind un'atera bida a pustis de sa morte: + Sit tibi terra levis: Sos faeddos latinos sit tibi terra levis, bortados a sa litera, bolent narrer "chi sa terra ti siat lebia". Bi aìat a s'ispissu custas paraulas in sas tumbas fraigadas in epoca pagana. S'orizine est a la chircare in s'immagine de s'onus (pesu) de sa terra in su corpus de chie est mortu, chi dat a chie nde pranghet sa perdida unu sentidu 'e dolore e de anneu; dae in ie benit s'auguriu pro chi sa terra siat lebia. Si podet agattare un'assimizu cun su saludu cristianu "requiescat in pace", chi però torrat a mente sa credentzia ind un'atera bida a pustis de sa morte. + Correddàda: Sa correddàda est unu ritu collettivu, chi cunsistit in d'una prutzessione ciaccòsa, chi si faghede finas addainanti 'e sa domo de duos isposos de i sos cales unu est batìu/a, inue si faghen' meda zoccos, cun tottu su chi si cherede (lamas, boghes e i sa corra). Sa corra est una conchiglia edd'est su chi at dadu su numene a sa correddàda. Origines. Custu tipu de prutzessiones, cun boghes e tzoccoz de ogni manera, contra a vedovos chi si torraian a cojuare, fit praticada in su nord de s'Europa centrale e in Inghilterra jà in su Medioevo. Sa primas notìcias sunu riferidas a su XIV seculu. + Get Heavy: Get Heavy est unu album de sa banda Lordi, pubblicadu in su 2002. + The Monsterican Dream: The Monsterican Dream est unu album de sa banda Lordi, pubblicadu in su 2004. + The Arockalypse: The Arockalypse est unu album de sa banda Lordi, pubblicadu in su 2006. + Deadache: Deadache est unu album de sa banda Lordi, pubblicadu in su 2008. + Babez For Breakfast: Babez for Breakfast est unu album de sa banda Lordi, pubblicadu in su 2010. + To Beast or Not To Beast: To Beast or Not To Beast est unu album de sa banda Lordi, pubblicadu in su 2013. + Scare Force One: Scare Force One est unu album de sa banda Lordi, pubblicadu in su 2014. + Atollu Palmyra: S'Atollu Palmyra, naradu incurtzadu Palmyra, est unu atollu postu in s'Otzèanu Patzìficu setentrionale, chi s'agatat in su chirru setentrionale de sas Ispòrades ecuadoriales, e apartenente a sas ìsulas minores perifèricas de Istados Unidos de Amèrica. S'ìsula est propiedade privada (de s'ente de Istados Unidos "The Nature Conservancy"), ma est sutaposta a sa giurisditzione de sos Istados Unidos e amministrada deretamente dae su Ministèriu de sos Internos ("United States Department of the Interior"). S'atollu tenet subrafache de 12 km² e contat bator bividores, localizadu pretzisamente 5°52′N 162°06′W. S'agatat a su norte de Kiribati, a metade caminu intre Hawaii e Samoa Americanas. + Ìsula de Wake: S'Ìsula de Wake (in inglesu: Wake Island, fintzas narada "Wake Atoll") est unu territòriu organizadu e no acorpadu de sos Istados Unidos de Amèrica postu in s'Otzèanu Patzìficu setentrionale e incluidu in sas ìsulas perifèricas minores. Tecnicamente est amministradu de su Ufìtziu de sos Affàrios Insulares de su Ministèriu de s'Internu. Est formadu dae unu atollu de tres isulas formadu dae unu vulcanu suta-marinu. Cun una lìnia de costera de 19,3 km, tenet istèrrida de 6,5 km² e contat unos 150 bividores. S'agatat a unos 3700 km dae Honolulu e unos 2430 km dae Guam. A càusa de sa posidura in su mundu s'agatant una die a pustis de su restu de Istados Unidos. Sunt istadas iscobertas in su 1567 dae Álvaro Mendaña chi ddis aiat dadu nùmene de "San Francisco". + Gerardo Masuccio: Gerardo Masuccio (Olevano sul Tusciano, 20 de cabudanni) est unu poete italianu. Naschiudu in Olevano sul Tusciano, una tsitade de la Campania, est s'autore de "Come un ladro nella notte", compositzione poetica de limba italiana. Vivet in Milano. Hat binchidu su Premiu Vitruvio pro sa literadura in su 2014. @@ -23923,34 +29364,48 @@ Notas. 1.http://www.rivistasilarus.it/comeunladronellanotte.html 2.http://www.concorsiletterari.it/risultati-concorso,4101,Premio%20Vitruvio%20-%20Concorso%20internazionale%20di%20poesia + Larentu Pusceddu: Larentu Pusceddu, (Oroteddi, 6 de freàrgiu de su 1947 - Roma, 9 de ghennàrgiu de su 2016), diplomadu in Agrària, est istadu dirigente sindicale de sa CGIL in Thiniscole in ue istaiat dae su 1973 cun sa mugere Luisa e sos fìgios Igor e Danila. At collaboradu cun giornales e televisiones: Sa Sardigna, Natzione Sarda, La Nuova Sardegna e Telesardegna. At iscritu poesias, contos, romanzos. Pro custu, l'ant dadu reconnoschimentos in prèmios literàrios: Città di Ozieri, Meilogu, [Romàngia, Bonorva, Macumere, Durgali, Oroteddi, Nùgoro, Mamujada, Casteddu, Pasada, Ossi, Mores, etc. In su 2006, at bìnchidu su Prèmiu Casteddu de sa Fae de Pasada cun su romanzu Donna Mallena. + Prèmiu Casteddu de sa Fae: Fundadu in Pasada, in su 1979, dae s'artista e intelletuale Màuru Deledda. + Màuru Deledda: Artista e intelletuale de Pasada, fundadore, in su 1979, de su Prèmiu Casteddu de sa Fae. + Avezzano: Avezzano est una tzitadina italiana de 42.000 abitadores, in provìntzia de L'Aquila in sa regione de su Abrutzu. + Ìsulas Åland: Sas Ìsulas Åland (in isvedesu: Åland; in finlandesu: Ahvenanmaa) sunt una regione de sa Finlàndia formada dae unu artzipèlagu chi s'agatat in s'intrada a su golfu de Bòtnia, in su mare Bàlticu. Sunt autònomas, demilitarizadas e sunt sa sola regione in ue sa limba ufitziale est petzi s'isvedesu in totu sa Finlàndia. Su cabulogu est Mariehamn. Tenent istèrrida de 1580 km² e populatzione de unos 28.700 bividores, costituende su 0,49% de s'isterrida de s'istadu e su 0,5% de sa populatzione. + Dies internatzionales de Corte: Sas dies internatzionales de Corte (in corsicanu o còssu "Ghjurnate Internaziunale di Corti", in frantzesu "Journées internationales de Corte"), naschias a su cumintzu comente dies de su populu corsicanu (in corsicanu "Ghjurnate di u Popolu Corsu", in frantzesu "Journées de Peuple Corse") sun occasione de atopu pro paritzos populos e movimentos regionalistas peri totu s'Europa e su mundu. Si tenen in Corte, capu de locu anticu de sa Còssiga paolina. + Eminem: Marshall Bruce Mathers II (St. Joseph, Missouri, 17 de santugaine, 1972), fit unu còmicu e attore americanu. + 2016: Su 2016 ("MMXVI" in numeros romanos) est un'annu de su seculu de XXI cumintzàu in sa dìe de chenapura. + Curruca sarda: Sa curruca sarda (Temminck, 1820) est unu pilloni de sa familia passeriformes. + Gilberto Amauri de Godoy Filho: Gilberto Amauri de Godoy Filho, más conocido como Giba ( Londrina Brasil, 23 de diciembre de 1976 ) es un jugador de voleibol brasileño. Considerado por diversos organismos deportivos, periodistas, jugadores, directores técnicos, publico en general como uno de los más grandes jugadores de todos los tiempos de este deporte. + Joe Alaskey: Joseph Francis "Joe" Alaskey III (Troy, New York, 17 April, 1952), fit unu còmicu e attore americanu. + Jeonbuk Hyundai Motors: Jeonbuk Hyundai Motors (rus. "Jeonbuk Hyundai Motors Football Club") esti sa socedari calcistica de sa Jeonju in Corea de su Sud. È nascia in su 1994. + Giovanni Coda: + Santu Marinu: Santu Marinu (in italianu: San Marino; in dialetu sanmarinesu "San Marèin" o "San Maroin"), ufitzialmente Sa Prus Serena Repùblica de Santu Marinu (in italianu: Serenissima Repubblica di San Marino), est unu micro-istadu enclave, inghiriadu dae s'Itàlia e postu in sa penìsula italiana, in su chirru norte-est de sa cadena montosa de is Apenninos. Tenet istèrrida de a penas 61,19 km² e populatzione istimada a unos 33.000 bividores. Sa capitale est Tzitade de Santu Marinu, sa bidda prus manna Dogana. Sa limba ufitziale est s'italianu. Santu Marinu est su membru de su Cussìgiu Europeu cun prus pagos bividores. @@ -23957,12 +29412,15 @@ Santu Marinu si bantat de èssere su prus antigu istadu soberanu cun costitutzione republicana in su mundu, a resurtu ùrtimu de sa comunidade monàstica fundada su 3 de cabudanni 301 dae su picapedreri Marinu de Arba. Segundu sa legenda, Marinu fiat mòvidu de Rab - tando colònia romana de Arba - in su 257, annu cando s'imperadore benidore Diocletzianu aiat postu decretu pro torrare a fraigare sos muros de Rìmini, chi fiant istados isciarrocados dae sos piratas liburnos. Sa costitutzione de Santu Marinu ("Leges Statutae Republicae Sancti Marini") cunsistet in una sèrie de ses libros iscritos in latinu a manu de s'agabbu de su de 16 sèculos, chi ditant su sistema polìticu de s'istadu, intre àteras chistiones. Sunt is documentos de guvernu chi benint a èssere galu bàlidos cunsiderados prus antigos de su mundu. S'economia de s'istadu s'apoderat massimamente subra sa finàntzia, s'indùstria, sos servìtzios e su turismu. Contrasemper a s'economia istremamente minore, est unu de is istados cun rèdditu peròmine prus artos in su mundu, cun inditos cumpartzìbiles cun is regiones europeas prus isvilupadas. Santu Marinu tenet economia istàbile, unu de is inditos de disimpreu prus bàscios de su continente, dèpidu pùblicu perunu e fintzas surplus de budget. + Tzitade de Santu Marinu: Tzitade de Santu Marinu est una bidda de unos 4.480 bividores, capitale de sa Repùblica de Santu Marinu. Santu Marinu s'agatat in sa costera sud-ovest de su Monte Titano e bi si podent contare monumento disvariados, comente su munitzìpiu (Palazzo Pubblico), sa basìlica, museos numerosos e tres casteddos, chi in àteros tempos nd'asseguraiant sa defensa de sa tzitade afortigada. Sa bidda est visitada dae prus de tres milliones de persones cada annu, afirmende·si·nche progressivamente che tzentru turìsticu mannu. + William Katt: William Theodore Katt (Los Angeles, Califòrnia, 16 February, 1951), fit unu còmicu e attore americanu. + Ispagna franchista: S'Ispagna franchista o franchismu (in ispagnolu: "franquismo") est su nùmene no ufitziale impitadu pro desinniare su regìmene polìticu de s'Ispagna, fundadu dae su generale Francisco Franco, dae su 1936/39 (currispondente a sa Gherra Tzivile Ispagnola) e su 1977 (annu de sas primas eletzione lìberas durante su caminu de transidura democràtica). Su franchismu s'apoderaiat subra un'ideologia cunservadora e natzional-catòlica, chi si manifestaiat cun istitutziones autoritàrias (partidu ùnicu, tzensura, etz...). Pro sa durada de custu perìodu, s'Ispagna fiat inditada segundu bisura de su deretu internatzionale suta nùmene de "Istadu Ispagnolu". Su franchismu, tirende nùmene dae su generale Franco, si poderaiat siat subra sa personalidade de su ditadore siat subra un'ideologia allindada. Franco, mancari cunsideradu pagu carismàticu fiat resissidu a si mantènnere a su pòdere fintzas a sa morte in su 1975. Durante totu su regìmene suo, non b'aiat in Ispagna forma peruna de costitutzione formale, petzi unu nùmeru minore de testos fundamentales èditos dae Franco e de rangu costitutzionale. Isse teniat in manos suas totu sos pòderes, numenende is titulares de sos postos politicamente de importu subra sa base de relatos de cunfiantza personales, fintzas in logos de cumandu provintziales. Non prus, manteniat controllu subra sas istitutziones a chi aiat dadu unas cantas delegatziones de pòdere, o chi non podiat ignorare - comente su partidu ùnicu Movimiento Nacional, sa Crèsia Catòlica e s'esèrtzitu - ponende·nche s'unu contra s'àteru pro afiantzare su "status quo". @@ -23970,6 +29428,7 @@ S'istadu franchista si fiat caraterizadu pro evolutziones importantes in su cursu de sos 39 annos de durada sua, massimamente in sos afàrios econòmicos e de polìtica internatzionale, ma fintzas in sa polìtica interna. Dae custu fatu si podet partzire s'època de sa ditadura in prus fases. Su franchismu artziadu a su guvernu in su 1939 (dispòticu e caraterizadu dae represas massivas subra sos grupos de populatzione derrotados durante sa gherra tzivile) teniat una tzerta simigiàntzia cun sos regìmenes fascistas de su tempus, cun trassas de economia pranificada nudrigados de virtudes martziales e mitos imperialistas. Ddi sighiat una fase moralista chi bidiat in sos predes sos eroes ispagnolos primorosos. A fatu de s'agabbu de sa Segunda Gherra Mundiale, sos falangistas prus radicales fiant progressivamente bogados, a profetu de sos cunservadores prus traditzionales. In tempus de sa Gherra Frida s'Ispagna si fiat ringherada a su costadu de sos Istados Unidos, e a pustis de unu perìodu longu de apojoladura aiat agatadu una tzerta addelentadura econòmica, ma iscàmpidu polìticu perunu. Chi in sos annos '60 si podiant annoditare unos cantos cumproos de liberalizatzione, sos annos '70 fiant caraterizados dae tensiones chi diant àere agatadu a pustis espressione in un'undada noa de reprimida. In su triulas-cabudanni 1974 Franco - como mai betzu - aiat tzèdidu sas funtziones de cabu de istadu a Juan Carlos. Fiat mortu su 20 de onniasantu de su 1975. Juan Carlos fiat tando coronadu re de Ispagna, segundu sa lege de sighidura de su 1947 chi pretzisaiat ca s'Ispagna fiat istadu catòlicu e sotziale costituidu in acòrdiu cun sas traditziones. S'Ispagna si fiat dae in cue tramudada in pagos annos in una monarchia costitutzionale. + Francisco Franco: Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco Bahamonde (ˈfɾaŋko βa.aˈmonde; 4 de nadale 1892 – 20 de onniasantu 1975) est istadu unu generale ispagnolu e su "Caudillo" de Ispagna dae su 1936/39 a su 1975, annu de sa morte. Nàschidu dae una famìllia de traditzione militare, fiat divènnidu su generale prus giòvanu de Ispagna e unu de is prus giòvanos in s'Europa de sos annos '20. Essende unu cunservadore monàrchicu, fiat abarradu shockadu cando cando sa monarchia fiat remplasada cun sa repùblica in su 1931. Cun sas eletziones de su 1936 sa Cunfederatzione Ispagnola de sas Deretas Autònomas aiat pèrdidu cun màrgine meda istrintu e su Fronte Populare, de manca, fiat lòmpidu a cumandu. In su cumprou de bessare sa repùblica, Franco e àteros generales aiant ghiadu unu corpu de istadu chi aiat tentu sutzessu partziale, dae chi fiat comintzada sa Gherra Tzivile Ispagnola. Cun sa morte de sos àteros generales, Franco fiat abarradu in pagu tempus solu ghiadore de sa fatzione sua. @@ -23976,34 +29435,45 @@ Sa fatzione militare ultra-natzionalista de Franco aiat retzidu agiudu dae medas grupos fascistas, susetotus dae sa Germània nazista e dae s'Itàlia fascista, mentras sos republicanos fiant apompiados dae comunistas e anàrchicos, retzende fintzas agiudu dae s'Unione Soviètica, dae su Mèssicu, e dae is Brigadas internatzionales. Sa gherra, lassende mesu millione de mortos, fiat bìnchida dae Franco in su 1939. Franco aiat istabilidu una ditadura autocràtica, chi isse definiat istadu totalitàriu. Franco si proclamaiat cabu de istadu e de su guvernu, suta tìtulu de "El Caudillo" (Su Dugone), duncas meda simigiante a s'italianu "Il Duce" e a su tedescu "Der Führer". Durante su regìmene franchista, fiat legale unu solu partidu polìticu, chi poniat impare su partidu monàrchicu e su partidu fascista chi dd'aiant agiudadu durante sa gherra FET y de las JONS. Franco aiat autorizadu una sèrie de atos violentos de motivatzione polìtica, intre chi campos de cuntzentramentu, traballos fortzados e degòllios, massimamente contra inimigos polìticos e ideològicos, causende unu nùmeru de mortos istimadu intre 200.000 e 400.000, segundu comente si cunsìderant is càusas morte acontèssidas in is campos diferentes. S'Ispagna suta Franco aiat mantentu una polìtica ufitziale de neutralidade durante sa Segunda Gherra Mundiale, cun s'etzetzione de sa Divisione Asula chi aiat cumbàtidu a costadu de sa Germània contra s'Unione Soviètica. Dae sos annos '50, sa natura de su regìmene fiat mudada dae una forma istrema de ditadura a unu sistema autoritàriu semi-pluralista. Durante sa Gherra Frida Franco fiat abbaidadu che una de is figuras prus anti-comunistas de su munsu; cunsighentemente su regìmene suo fiat aprovadu dae sos Istados Unidos, ddi fiat propostu de si unire a sa Natziones Unidas e a sa NATO. Dae sos annos '60 s'Ispagna aiat agatadu una addelentadura econòmica progressiva e carchi imbonidas democràticas. Franco fiat mortu in su 20 de onniasantu de su 1975, a pustis 36 annos de ditadura. In antis de mòrrere aiat torradu a istabilire sa monarchia faghende de Juan Carlos I re e sighidore suo, dae chie dipendet sa transidura a sa democratzia. A pustis de unu referendum fiat adotada una costitutzione democràtica. + Thom Yorke: Thomas Yorke (Wellingborough, 7 de Ottobre 1968) est un cantante e chitarrista inglèsu. Est unu cumpontente de su grupu de sos Radiohead + Ditadura de sos coronellos: Ditadura de sos Coronellos (in gregu: "Χούντα των Συνταγματαρχών"), inditadu fintzas cun "Sa Junta" („Η Χούντα“), est istadu su regìmene militare chi at guvernadu sa Grètzia moderna dae su 1967 a su trèulas de su 1974. Su mangianu de su 21 abrile 1967 cun unu corpu de istadu, sos militares aiant assumidu pòdere in Grètzia. Su regìmene s'aiat pòdidu istabilire pro more de s'importu militare istratègicu chi sa Grètzia teniat pro sa NATO e susetotus pro sos Istados Unidos in unu cuadru de cunflitos cuncadenados chi fiant pighende logu in s'Oriente Mèdiu. Aiat agatadu determinu cun rebellias populares acontèssidas in su santandria de su 1973 a traessu cunflitos internos e càmbiu de pòdere. A pustis de unu cumprou de pigare pòdere in Tzipru cun unu corpu de istadu in su 1974 sa Junta aiat pèrdidu cale chi siat amparu internatzionale, comente fintzas de sos ufitziales suos etotu e si fiat duncas dèpida dimìtere. + Chełmno: Chełmno [ˈxɛu̯mnɔ] (in tedescu: "Kulm") est una bidda de unos 20.400 bividores de sa Polònia setentrionale, a curtzu de sa riba dereta de su frùmene Vistula e a unos 140 km dae su mare Bàlticu. Est capitale de sa regione istòrica omònima e dae su 1999 faghet parte de su Voivodatu de Kuyavia e Pomerània. Cabudianamente fiat parte de su Voivodatu de Toruń (1975-1998). Chełmno est istadu sa prima cussòrgia de sos Cavalleris Teutònicos in missione de cristianizatzione de sas tribùs bàlticas. A pustis de sa cristianizatzione bi si fiant tramudados a bìvere medas colonos tedescos e pro custa resone in s'Edade Mèdia 7 bividores de 10 fiant de orìgine tedesca, dae chi dipendet su fatu ca sa bidda fiat dae tando narada Culm. Semper in s'Edade Mèdia bi fiat fraigada un'universidade, sa segunda prus antiga de su rennu de Polònia a fatu de sa de Cracòvia. Sèculos a pustis s'universidade diat àere pèrdidu de importu fintzas s'ispèrdere. Fiat cun su nùmene de Culm chi sa bidda fiat incluida in sa Liga Anseàtica. Connota che Chełmno durante sos sèculos de giurisditzione polonesa, fiat passada suta amministratzione prussiana in su 1772, mudende in su 1872 nùmene in Kulm. Fiat torrada polonesa cando sa Polònia fiat torrada a costituire a pustis de sa Prima Gherra Mundiale e torrada a ocupare de sas tropas tedescas durante sa Segunda Gherra Mundiale. + Braniewo: Braniewo (in tedescu: Braunsberg, in latinu: "Brunsberga") est una bidda de unos 18.700 bividores de sa Polònia chi s'agatat in su Voivodatu de Varmia e Masuria, capitale de su Distretu de Braniewo. Est posta in s'oru de su frùmene Pasłęka, a carchi chilòmetros dae sa Laguna de sa Vìstula. Fundada suta su nùmene tedescu de Braunsberg in sa metade de su de 13 sèculos dae sos Cavalleris Teutònicos, fiat suta vassallàgiu polonesu dae su 1466 a su 1772, data cando fiat torrada a unire a sa Prùssia. Fiat parte de sa Germània fintzas a s'agabbu de sa Segunda Gherra Mundiale, in su 1945, in ue fiat una de sas tzitades printzipales de sa provìntzia de Prùssia Orientale. + Elbląg: Elbląg (ˈɛlblɔŋk, in tedescu: Elbing; in dialetu polonesu locale: "Elbiąg" ([:εlbiɔ̃g]); in prussianu antigu: "Truso") est una tzitade de unos 128.700 bividores de sa Polònia. Cabulogu de su Distretu de Elbląg est parte de su Voivodatu de Varmia e Masùria dae su 1999, cabudianamente fiat sa capitale de su Voivodatu de Elbląg (1975-1998), o parte de su Voivodatu de Gdańsk (1945–1975). Sa tzitade s'agatat in s'oru de su frùmene omònimu chi unit su lagu Drużno a sa baja de sa Vìstula. + Toruń: Toruń (; in casciubu: Torń;in tedescu: "Thorn") est una tzitade de unos 206.340 bividores de sa Polònia posta subra sa Vìstula, in su Voivodadu de Cujàvia-Pomerània. Dèpet is orìgines a s'ordine de sos Cavalleris Teutònicos chi bi aiant fraigadu unu casteddu pro s'Istadu Teutònicu in sa metade de su de 13 sèculos, chi faghiat a base pro sa conchista e s'evangelizatzione de sa Prùssia. Toruń est una Tzitade-Distretu e su cabulogu de su distretu omònimu mancari non si nch'agatet subra su territòriu. Sa tzitade at tentu meda in presse rolu cummertziale in sinu de sa Liga Anseàtica, gratzias a su portu fluviale subra sa Vìstula chi permitet s'importatzione de mercantzias dae su Bàlticu e dae su restu de s'Europa, e s'esportatzione de produtos locales o chi aproliant totu su cursu de su frùmene. Sunt numerosos sos fàbricos pùblicos e privados de is de 14 e 15 sèculos chi s'agatant in su tzentru istòricu a testimoniu de s'importu suo. Sa tzitade tenet un'universidade narada Universidade Nicolau Copèrnicu in omàgiu a s'astrònomu de in ie nadiu. Est iscrita in sa lista de su patrimòniu de s'UNESCOdae su 1997. Est narada fintzas tzitadede sos ànghelos, in fentomu de s'istemma chi rapresentat unu ànchelu e unu bastione assubradu dae tres turres e chi simbulizat ca satzitadeest istada acumandada a s'amparu de Deus. + James Caan: James Caan (26 marzo 1940) est unu atòre americanu. + Jason Bateman: Jason Kent Bateman (Rye, New York, 14 Ghennàrgiu 1969), prus conottu comente Jason Bateman, est unu attore americanu. + Córdoba (Argentina): Córdoba est una tzidade de s'Argentina, ade 1.329.604 de abitantes (2010) in sa omonima provintzia. + ## Limba... a pagamentu? + Cando non cando capitat de bidere in cuotidianos e periodicos paginas intreas iscritas in sardu. Bene -diat narrere calicunu- cheret narrere chi est creschende in sos medios de informatzione sa boluntade de dare visibilidade e presentzia a sa limba sarda. Lastima, pero, chi si tratet de ispatzios de publitzidade a pagamentu, finantziada cun fundos de sa lege 482/99. Lastima chi custas paginas siant intituladas in italianu (Spazio finanziato dalla Legge 482/9...) comente chi non si podant narrere sas matessi cosas in sardu. @@ -24013,7 +29483,10 @@ Lastima chi totu sos medias publicant in sardu petzi a pagamentu e cando agabbat su dinare torrant a publicare in... italianu. Ma non diat tocare, a su nessi, a los custringhere, si cherent ss paginas a pagamentu, a nde pubblicare su matessi tantu NO a pagamentu e in manera costante? Si nono, misera sa limba... a pagamentu! + + ## "Ipocrisia" linguìstica?? + S'Assemblea Generale de sas Natziones Unidas (ONU) at annuntziadu chi s'annu 2008 at a essere s'Annu Internatzionale de sas Limbas, in un'isfortzu pro promovere s'unidade in sa diversidade e in sa cumprensione internatzione. S'Assemblea, cumposta de 192 membros, at afirmadu chi su multilinguismus costituit un'istrumentu pro promovere, agiaure e cunservare sa diversidade de limbas e de culturas in totu su mundu. @@ -24037,38 +29510,89 @@ Custu bargiuliu, custa manera de operare de sos politicos e de sos intelletuales, pero, non si parat in Frantza e in sos frantzesos. Est un'arte praticada meda finas in Italia: paraulas medas e fatos pagos o nudda. Ma finas in Sardigna, in contu de limba, in ue su sardu est belle lassadu a sa boluntade de lu faeddare e praticare de sa gente. Sena peruna politica linguistica dae chie diat devere tennere su dovere de la pessare e de la praticare. Ite podimus faghere pro los cuntrastare? Devimus faghere a manera, cada limba interessada, ed duncas finas nois in Sardigna, chi su 2008 non siat s'annu de sa ipocrisia linguistica. Tocat, dae como, a disinnare initziativas pro afortire sa presentia ufitziale de sa limba nostra in totu sos ambitos e usos. Tocat a colare dae sas paraulas a sos fatos, cada die, in totue, in cada ocasione. + + ## Limba sarda e...tzìnema + Sabadu, prima die de nadale, a sas 17,30, in su Tzentru de sos Servitzios Culturales UNLA, s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia sighit cun sos aprofundimentos intitulados Limba sarda e... . Su tema de istechida est Limba Sarda e ...Tzinema. A su seminariu partetzipant sos registas Salvatore Mereu (in sa fotografia), autore de Prima della Fucilazione, Miguel e Ballo a tre passi, chi at bintu su premiu de sa Chida de sa Critica in su Festival de Venetzia in su 2003, e Simone Contu, autore de su film Sa Regula. Coordinat su criticu tzinematograficu Antonello Zanda. + Pro informatziones: + Ufitziu de sa Limba e de sa Cultura Sarda + dot. Salvatore Cubeddu dot.ra Marinella Marras tel. 0783/3683203 fax. 0783/3683206 + + ## (TO) BE IN JAZZ + Cumintzat cras 2 de nadale sa de sete editziones de (To) BE IN JAZZ - I Concerti Aperitivo, rassigna organizada dae s'Assotziu Blue Note Orchestra de Thathari in collaboratzione cun s'Assessoradu a sas Politicas Culturales de sa Comuna e cun sa Fundatzione Banco di Sardegna. Sas bator esibitziones de ocannu sunt dedicadas a su trombone e s'ant a faghere in su Teatru Tzivicu a sas 11 de mangianu. Protagonista de su primu cuntzertu est su Nuovo Quartet de Massimo Morganti, trombonista e diretore de sa Colours Jazz Orchestra, chi paris cun sos cumpangios Angelo Lazzeri, chiterra, Gabriele Pesaresi, contrabbassu e Stefano Paolini, bateria at a sonare musicas originales e de su trombonista Hal Crook. Su 9 ispatziu a sas improvisatzones de su duu de Gianluca Petrella, trombone, e Antonello Salis, sonete e pianoforte. Su 16 s'Art Express at a proponere un'esperimentu de Modern Cool Jazz. Su grupu est cumpostu dae Francesco Lento, trumba, Dante Casu, clarinete bassu, Luca Lanza, sax contraltu e flautu, Giampiero Carta, sassofonos e clarinete, Marcello Peghin, chiterra e synth, Maurizio Pulina, pianoforte, Sebastiano Dessanay, contrabbassu, Carlo Sezzi, bateria, totu sardos, e dae su trombonista italianu Beppe Caruso. Si concruit su 23 cun un'omagiu de su progetu Strong Bone formadu dae Roberto Rossi e Salvatore Moraccini, trombone, Giovanni Agostino Frassetto, pianoforte, Nicola Muresu, contrabbassu e Gianni Filindeu, batteria, a sos trombonistas Kai Winding e Jay Jay Johnson. A sos ispetadores lis ant a cumbidare binu de sas cantinas sardas, a incuru de su Museu de su Binu de Berchidda. S'intrada a sos cuntzertos est de badas. [gmr] + + ## Gioielli di Sardegna + Sabadu coladu su Sindigu Gianfranco Ganau e s'Assessora a sas Politicas Culturales Angela Mameli ant inauguradu in su Palatzu de sa Frumentaria sa mustra Gioielli di Sardegna. Sa regorta est cumposta dae treghentas prendas, de oro, prata, coraddu e perlas, mescamente de s'otighentos, ma finas de su seculu in antis; in prus bi nd'at torradas a faghere a nou dae su colletzionista Luigi Cocco. Magistradu dae su 1909, aiat traballadu in sas preturas de Iglesias, Lanuse, Nugoro e Casteddu. Su aere biagiadu in belle totu sa Sardigna li aiat permitidu de comporare unos 2000 manufatos tessiles, tapetes, bestires traditzionales, in prus de 1300 elementos de oreria. In su 1954 sa Regione aiat comporadu sos tessutos e sas prendas de prata, cando chi sas de oro fiant abarradas a issu e a pustis a sos erederos suos. Sa mustra est abberta finas a su 31 de nadale, cada die incruidas sas dominigas, francu sas dies de Pasca e de Santu Istevene, su mangianu dae sas 10 a sas 13 e su sero dae sas 16 a sas 20. S'intrada est de badas. [gmr] + + + + ## Nadale in poesia + Sa Biblioteca Comunale e s'Ufitziu de sa Limba Sarda ant organizadu su 1° Festival de sa Poesia in Limba Sarda. Sa manifestatzione at a essere chenabura 7 de nadale a sas 18,00, in sa ludoteca. In sa prima parte s'ant a leghere sas poesias imbiadas dae sos partetzipantes. A pustis b'at a essere una chena frita e poscas sa segunda parte dedicada a su cantu a poesia cun sos cantadores Ladu, Masala (in sa foto) e Mureddu. Pro tennere prus informatziones si podet telefonare a su numeru 328-2346216 (Cristina). [gmr] + + + + ## Mùsica pro Betlemme + Sabadu 8 de nadale a sas 18,30 in sa Comunidade de recuperu pro tossicudipendentes de Campu 'e Luas, de s'assotziu Mondo X, b'at a essere unu cuntzertu de su grupu Humaniora, in favore de s'orfanotrofiu de Betlemme La creche de la Sainte famille (in sa foto). At a essere aprontadu unu Banchetto per I bambini di Betlemme, cun trastigheddos fatos dae sas feminas betlemmitas e ateros de linna de olia e pabiru ritzicladu de s'Òasi pro malaidos mentales de sa bidda palestinesa, in prus de mallieddas e libru de s'assotziu Ponti non muri-artisti sardi per Betlemme, progetu finantziadu dae sa Fundatzione Banco di Sardegna. Totu su dinare de sos billetes e de sas ofertas pro sos trastes at a andare a La Creche. [gmr] + + + + ## Fainè e ispetàculos + S'assotziu culturale Taribari proponet pro s'8 e su 9 de nadale una fine de chida dedicada a sa faine, e a sas variantes suas, sa farinata genovesa e sa faino de Carloforte, chi ant a essere a disponimentu in sos forros de su tzentru istoricu. Comporende unu coupon at a essere possibile a las assagiare paris cun binu, su sabadu, birra, sa dominiga, e ispuma ambas dies. In sa sala cunvegnos de su Palatzu de sa Frumentaria b'ant a essere duos laboratorios de su sabore: Faine: vino contro birra, sabadu a sas 19 e dominiga a sas 12, e Le birre artigianali Barley, sabadu a sas 17,30 e dominiga a sas 19, in ue ant a essere postos a pare sos diferentes abbinamentos cun custu pratu tipicu fatu cun farina de fasolu tundu. A sa gastronomia si unint finas sa musica e su teatru, peri sas carreras de sa tzitade betza, cun su cantante livornesu Pardo Fornaciari, su chitarrista genovesu Armando Corsi, su duu carlofortinu Marenostrum e sa rapresentatzione teatrale L'oro di Sassari. Custu est su programma detalliadu de sos ispetaculos, chi s'orariu est dae sas 17,30 a sas 21,00: + L'oro di Sassari- de e cun Cristina Fonnesu e Daniele Monachella- Pratza de De Honestis-itinerante + Le chitarre sassaresi-itinerante + sabadu dae sas 17,30 + Pardo Fornaciari-Largu de Macao + Armando Corsi- mercadu tzivicu + Marenostrum duo-itinerante + Uanciu...Free Marching Band-itinerante + + + + ## Galitzianos, bascos e catalanos pro sa pluriculturalidade + Sos dipartimentos de Cultura de sos guvernos bascu, catalanu e galitzianu sunt meses traballende in un'istrategia comuna chi cheret crompere prus a in antis de una decraratzione simpre de interessos. S'acordu, chi ant a sutascriere lunis chi benit in Compostela sos assesores a sa cultura galitziana, Ánxela Bugallo (Bloque Nacionalista Galego), basca, Miriam Azkarate (Partido Nacionalista Vasco) e catalanu, Joan Manuel Tresserras (Esquerra Republicana de Catalunya), chirca de articulare mecanismos de collaboratzione in materia culturale intre sos tres paisos. In su matessi addobiu chi at a essere in su Tzentru Galitzianu de Arte Contemporanea (CGAC), ant a faghere a connoschere una decraratzione comuna chi punnat a andare a in antis, sena ateros istentos, in sa pluriculturalidade de s'Istadu. Su patu at marcadu unu puntu de furriada in sa luta pro su reconnoschimentu de sas culturas natzionales chi cunbivent in s'Istadu Ispagnolu e pro una collaboratzione comuna finas a como inedita. Sa riunione intre sos rapresentantes de sos tres guvernos at a essere pagas oras in antis de sa tzelebratzione, semper in Compostela, de una Cunferentzia Setoriale de Cultura, chi b'at a assistere puru su ministru de sa Cultura, Cesar Antonio Molina. [gmr]. + + + + ## Efialte tra-dire il mito + Cras 10 de nadale a sas 17,00 at a essere inaugurada in su Palatzu de Ùsini, sede de sa Biblioteca Comunale, sa mustra Efialte tra-dire il mito, cuidada dae sa delegatzione thatharesa de s'AICC, Associazione Italiana Cultura Classica, paris cun sa Biblioteca, cun su patrotziniu de sa Comuna e de s'Ersu. Est un'istudiu subra de su mitu e de su teatru antigu, basadu in sas istorias miticas de Tantalu e de s'erentzia sua. Sas installatziones proponent iconas mitograficas: sa bartza in ue aiant mortu a Agamennone, su corpus, tipograficu, de Pelope, su messagiu de Filomela e oferint unu cuntatu intre testos antigos, cun sas tematicas de su matritzidiu, sa cuntaminatzione, su sambene e su raportu cun su divinu, e formas espressivas noas. Sas ainas de s'impiantu sunt sos testos, sos media audiuvisivos, sa linna e sos tessutos. S'espositzione s'est giuada de sa collaboratzione de Rita Bonomo e Giusy Calia, chi cun s'installatzione Clitennestra esplorant tematicas che a su mitu familiare, sa feminilidade, s'abba. Sa mustra est su resurtadu de unu traballu fatu in su Laboratoriu de Tecnicas de su Dramma Antigu de sa Facultade de Literas e Filosofia e at a abarrare abberta finas a su 13 dae sas 9,00 a sas 13,30 e dae sas 16,00 a sas 18,30. [gmr] + + + + ### 20/12/2010 + ## Chimbe annos de dominiu .cat + ### Unu fenomenu unicu in su mundu + Su .cat est galu s'unicu dominiu de internet dedicadu a una cultura e a una natzione sena istadu. Si tratat de unu privilegiu, si si pessat a sa detzisione reghente de cungelare sos dominios noos, in mesu de sos cales bi sunt sos chi cherent sighire sas orminas de sos catalanos, che a .quebec o .scot. Sa _Fundacio puntCAT_ at ischidu de custa detzisione in s'urtima riunione de s' ICANN (_Internet Corporation for Assigned Names and Numbers_). Su diretore de sa fundatzione, Jordi Iparraguirre, at naradu chi sa chistione s'est cumplicada ca ant istandardizadu su protzedimentu de cuntzessione de sos dominios noos. @@ -24076,8 +29600,12 @@ Totu sas entidades chi gestint dominios genericos tenet deretu de votu in s'ICANN. Est pro custu chi sa _Fundacio puntCAT_ at leadu parte, sa chida colada, in sa riunione de custu organismu chi ant fatu in Colombia, pro arresonare, in mesu de s'ateru, de s'aprovatzione de estensiones noas pro sos indiritzos de sa rete manna. In mesu de sos ateros puntos, in custa riunione at detzisu de cungelare, pro como, s'aprovatzione de dominios noos de caratere genericu, comente sunt tzertos chi diant devere devennere sos omologos de su .cat in ateras comunidades. In s'interi, a livellu europeu, s'est costituida sa ECLID (_ Euopean Cultural & Linguistic Internet Domains_ ), formada dae sos .bzh (bretone), .cym (gallesu), .eus (bascu), .gal (galitzianu) e .scot (iscotzesu) venidores. A dolu mannu, de custu assotziu no nde faghent galu parte sos sardos. + #_Sarvadore Serra_ + + ## SARDO E CATALANO: QUALE FUTURO? + Su CENTRO DI CULTURA DON MILANI de Durgali cun su patronadu de sa Comuna de Durgali/Assessoradu de sa Cultura @@ -24096,9 +29624,19 @@ Diegu Corraine istudiosu de limba sarda + + + + ## Missa in sardu + Sabadu 15 de nadale a sas 18,30 in sa cresia de su Santu Sepurcru, in pratza de S.Sepolcro, ant a faghere sa missa in sardu, cun s'eucaristia in latinu. S'initziativa est de sa Fundatzione Sardinia paris cun sa parrochia de Santa Eulalia. Sa missa in sardu at a essere tzelebrada cada sabadu e at a essere inserida in su calendariu normale de funtziones in limba italiana. [gmr] + + + + ## Uomini in viaggio + _Editore:_ Ayesha Literatura Ediciones _Data de publicatzione_: 2007 _Collana_: Coleccion ineditos @@ -24105,20 +29643,42 @@ _ISBN_: 978-987-20572-4-4 _Paginas_: 263 _Preju_: 15 euros + A printzipiu de su seculu XX unu pitzocu sardu dassat, paris cun migias de ateros emigrados europeos, sa terra sua pro s'Argentina. S'esistentzia de chie est custrintu a abbandonare su logu in ue est naschidu est che a unu carrasegare: s'omine si ponet una bisera e bivet che atore pro totu sa bida. E propiu una bisera de mamuthone rapresentat su ligamene intre su carrasegare mamujadinu e sos rituales sacros de sos Tobas, sos indigenos de cudda ala de Argentina, su Chaco, a ue Juan Piras, gasi li naraiant, fiat arribadu e si fiat cojuadu. Una mascara de linna est su chi abarrat de una tzivilidade cantzellada dae sa bennida de sos colonizadores: in su 1924 450 Tobas sunt mortos in unu massacru de s'esertzitu chi s'istoria ufitziale at cantzelladu; sa perdida de soberania e de sas costumantzias issoro los at cundennados a bivere in cunditziones de povertade o a s'assimilare. In prus de custa s'istadu de su Rio de la Plata at bidu sa tragedia de sos nieddos, arribados comente iscraos dae Àfrica e crompidos a essere su 40% de sa populatzione in su 1810, in antis de si nch'isperdere, neghe de maladias e de sa discriminatzione. Issos puru, e prus chi non sos ateros, ant connotu sa violentzia de su disterru e de s'israighinamentu. Medas si nche ghetaiant dae sas naes pro su disisperu, e sa propiu sorte la fiat chirchende unu cumpangiu de biagiu de Piras, baroniesu, sarvadu a tempus a tempus dae sos ateros navigantes. Tres dolores diferentes, su de sos indianos, de sos moros e de sos emigrados, unidos dae sa perdida de s'identidade, chi nemancu s'esitu sotziale e economicu de sa figura printzipale de s'opera, chi aiat logradu sa carriga de vitzesindigu de sa tzitade sua, at potzidu eliminare. Juan Piras contat de sa nostalgia pro sa Sardigna: So tristu solu e mischinu/A faghe s'emigrante in terra istrana/Chene ischire mancu su caminu/E sa Patria mea nativa Italiana/M'a lassadu abandonadu a su destinu/Ind'una terra, desolada e lontana/Imbetze de agiudare a s'emigrante/lu lassa solu che poveru errante, ma a bellu a bellu sessat de iscriere de s'isula e de sa bidda sua, chi non numenat mai. Intre mitu, psicanalisi e istoria, s'autora afrontat unu biagiu chi esplorat su tema misteriosu de s'identidade e de sa perdida sua, dae sos montes de Barbagia a Àmerica, bisu e cundenna pro milliones de omines. + Giovanna Porcu, de erentzia gavoesa, est una psicoterapeuta chi si ocupat de sos temas de s'identidade e de sa mascara. Traballat in Aristanis e Venetzia e collaborat cun s'Unione Sarda. At publicadu Nel mercato delle favole e AmAr. Custu est su primu insaju romanzadu. + Pro como su libru est disponibile petzi in Mamujada, in sa libreria M&M e in Saraservizi, in ue si podet finas ordinare via internet iscriende a [saraservizi](mailto:saraservizi@tiscali.it), in Fonne, in sa cartolibreria L'Abbaco, e in Gavoi, in sa libreria Aurelio Pullara. [gmr] + + + + ## Sonos de Pasca de nadale + Sabadu 22 e dominiga 23 sunt programmadas duas dies de manifestatziones promovidas dae sa Comuna de Thathari pro Pasca. I suoni del Natale est comente si narat sa manifestatzione organizada dae sa Cooperativa Teatro e/o Musica, chi s'at a faghere in su tzentru istoricu de sa tzitade turritana, in un'area limitada dae su Palatzu de Tzitade, sa cresia de Santa Caderina (in sa foto), su Palatzu Ducale e sa Catedrale, cun atividades populares che a su teatru de carrera e ispetaculos de caratere etnicu, finas cun cantos traditzionales de Paschighedda. Intre sos protagonistas, b'at a essere sa cumpangia de teatru de Thathari, su coro de Portu Turre dirigidu dae su maistru Antonio Sanna, su presepiu biu de Casteddu Sardu, sa corale J.S.Bach de Thathari, su grupu de zampognaros Le Comete, su coro Luigi Canepa cun su maistru Salvatore Rizzu e sos tenores Santu Gavinu de Onieri. Dominiga imbetzes b'at a essere un'isfilada de su grupu Gobbulanti chi s'at a concruire in sa cresia de Santa Caderina in ue b' at a essere finas unu cuntzertu de gospel de sa banda Donald Wood & His People. In prus, dominiga a merie b'at a essere finas una essida de su presepiu de Casteddu Sardu in su Late Durche, acumpangiadu dae sa corale J.S.Bach. Sa manifestatzione I suoni del Natale l'at ideada su regista teatrale Giampiero Cubeddu, mortu su mede coladu. [Nicola Enna] + + + + ## Sa limba sarda, sa de trinta + Sas dies 13, 14 e 15 de custu mese de nadale, b'at apidu in Bartzellona un'addoviu mundiale de totu sos tradutores de Merce Rodoreda. Chie est Merce Rodoreda. Est un'iscritora catalana, naschida como chentu annos, chi at vividu intensamente s'istoria de sa terra sua su seculu coladu e l'at plasmada in libros leghidos meda e istimados immensamente. Si tratat de s'iscritora catalana prus traduida pro numeru de libros e pro numeru de limbas; sunt trinta sas limbas in sas cuales podet essere leghida, totu sas prus faeddadas e finas limbas cun minore estensione o minoritarias: dae su castillanu a su bulgaru, a s'italianu, a su bascu, a su tedescu, a su vietnamita, a s'hindi, a s'ebreu. S'urtima limba impreada pro dare resaltu a sa descritzione de sos ambientes populares de Bartzellona, caros a sa memoria de s'iscritora disterrada, de su tipu de vida de s'epoca, de sas isperantzias e sufrimentos de totu una generatzione chi at patidu sa gherra tzivile ispannola, vivida cun partetzipatzione dae Merce Rodoreda, est su sardu. + In ocasione de custu addoviu, tzelebradu in sa sede de s'_Institut d'Estudis Catalans_, s'academia de sa limba catalana, est istada fata a connoschere sa tradutzione in sardu de su romanzu prus famosu de s'iscritora "Sa pratza de su Diamante". + In sos seminarios e collochios chi s'ant fatu in sas tres dies, cun su catalanu comente limba de traballu, meda s'est arresonadu de tecnicas e finalidade de sa tradutzione, de dificultades chi cadaunu at agatadu in sa limba sua materna (pessemus un'iscuta a sa distantzia culturale chi esistit intre su catalanu e s'hindi), de libertades chi si podet leare su tradutore e de fidelidade chi tocat a mantennere cun su testu originariu. Non sempre b'at apidu unanimidade in custos puntos. In ue pero totus si sunt agatados de acordu est chi totu sas limbas tenent, tocat a los agatare ma esistint, sos registros linguisticos pro podere afrontare calesisiat istile, pro podere descriere calesisiat bellesa de sa natura, pro podere espressare calesisiat sentimentu umanu, elevadu o bassu chi siat. + Custu addoviu de tradutores est istadu sighidu dae Catalunya Radio, sa radio natzionale catalana, chi nd'at faeddadu in sos giornaleradios, e dae s'istampa iscrita: Avui e La Vanguardia de Bartzellona, El Punt de Girona e dae s'istampa digitale. Totus ant postu in resartu sa difusione mundiale de s'iscritora catalana, s'universalidade de sos libros suos e si sunt interessados, cun intervistas e pregontas diretas a su tradutore sardu, a sa limba nostra. + Sa tradutzione in sardu de su romanzu "Sa pratza de su Diamante" est a puntu de essire imprentada, in sa collana autores modernos, dae sa nugoresa Papiros. + + + + ## BONAS PASCAS E BONOS ANNOS + S'ONU at proclamadu su 2008 ANNU DE SAS LIMBAS, sinnale de su pessamentu chi sos populos tenent pro sa sorte de s'esistentzia de cultura issoro, semper prus corfida dae sos males chi sos omines matessi produint. Fatzamus a manera chi, cun s'opera nostra e sa ideas, tengiamus unu tempus benidore de paghe in su mundu, in ue nemos fatzat gherra a sos ateros, mancu in contu de limba. Cada omine e femina tenet sa responsabilidade de mantennere custu donu chi s'umanidade tenet dae s'antigoriu. @@ -24125,10 +29685,16 @@ Duncas, isperemus chi su 2008 siat un'annu megius pro sas limbas e pro chie las faeddat. (figura de Sos Tres Res de Pia Valentinis) + + + + ## Sardu e Catalanu: su tempus benidore... + Sabadu 15 de custu mese de Nadale b'at apidu in Durgali s'addoviu "Sardo e Catalano: quale futuro?" organizadu dae s'assotziu culturale "Don Milani" cun su patronadu de s'assessoradu de sa cultura de sa Comuna. + Su catalanu Xavier Lamuela, istudiosu de limbas de minoria chi at codificadu finas s'otzitanu alpinu e su friulanu, at faeddadu de sa codificatzione de su catalanu intre linguistica e sotziolinguistica. Lamuela at naradu chi cada limba tenet unu registru collochiale e @@ -24138,6 +29704,7 @@ comunicare,s'adatamentu a sos usos noos e su cumpletamentu duncas paraulas noas e isvilupu istilisticu. Custos duos passos giughent a su de tres chi est sa istabilidade e unidade de sa limba. + Diegu Corraine, istudiosu de limba sarda, at marcadu s'importantzia chi tenent sa glotodiversidade e sa etnodiversidae in unu mundu semper prus globalizadu, in ue b'at sa tendentzia a si cunformare a sa massa e in ue cada die iscumparint migias de @@ -24153,7 +29720,12 @@ s'internatzionalidade chi tenent ateras limbas.Sa limba est unu tesoru estremenadu chi cadaunu podet irrichire; sas limbas de su mundu sunt unu tesoru chi tocat a preservare, impreare e irrichire cadaunu megius chi podet. + + + + ## Perché non c'è la mafia in Sardegna + _ Editore_: AM&D Edizioni _Data de publicatzione_: 2007 @@ -24161,35 +29733,84 @@ _ISBN_: 978-88-95462-00-4 _Paginas_: 144 _Preju_: 22 euros + Sa Sardigna est s'unica parte de s'istadu italianu chi non connoschet su fenomenu mafiosu. Sas resones de custa etzetzionalidade sunt de caratere istoricu e antropologicu. Analizende s'istudiu de Antonio Pigliaru subra de su codighe barbaritzinu, La vendetta barbaricina come ordinamento guridico, Arlacchi reconnoschet sa genialidade de s'autore orunesu, chi aiat individuadu in sa sotziedade traditzionale isulana duos poderes ebbia, su de s'istadu e su de sos pastores, sena bidere rasta peruna de unu podere de tipu mafiosu. Su pastoralismu teniat un'autoregulamentatzione basada in un'egalitarismu chi non s'agatat in sas regiones de s'Italia meridionale, partzidas in classes, in ue pro narrere sos propietarios non traballaiant, marchende in custa manera una distantzia finas fisica cun su populu. Su sensu forte de giustitzia e s'idea chi non b'at meres permitiat a sas comunidades sardas, e mescamente a cuddas de sa Sardigna tzentrale, de bivere in un'armonia chi tzertu non fiat assoluta, comente dimustrat sa disamistade orgolesa de sas primas duas decadas de su noighentos, ma chi garantiat, tramite s'istitutu de sa vindita, una solutzione de sos cunflitos. Custu modus vivendi est ligadu a forte a sa chi Lilliu li narat costante resistentziale, est a narrere una reatzione a cale si siat forma de podere costituidu crompidu dae foras e un'atacamentu istraordinariu a sas costumantzias antigas. Sa globalizatzione economica at, in sos urtimos 40 annos, causadu una crisi in custu mundu arcaicu e custu at cajonadu finas un'imbarbarimentu de sos fenomenos criminales, secuestros in primis. Alcolismu e su prus numeru artu de suitzidios a livellu istatale sunt ateras duas conseguentzias de custas mutatziones, chi ant indebilitadu unu corpus sotziale chi pero, a parrere de s'autore, est galu forte e chi s'est opostu, unicu in Italia, a sas infiltratziones mafiosas in sos annos '80 de su seculu coladu. Sas istatisticas reghentes relativas a sos reatos cunfirmant chi sa criminalidade organizada no est resessida a ghetare raighinas in s'isula nostra, guvernada galu oe dae una cultura, pro usare sas paraulas de Arlacchi etotu, antidispotica, antieroica e anticarismatica. + + + + ## sponsor_libreriauniversitaria + + + + ## BannerOgiastra + + + + ### 22/12/2010 + ## Arribbat sa versione _premium _in limba italiana de "Affresco". + ### A cando sa versione in limba sarda? + _Alfresco Software_ at annuntziadu sa disponibilidade de una serie de pachetes noos in limbas diferentes de s'interfaghe utente de _Alfresco Community 3.4_. Custos pachetes, disponibiles in frantzesu, tedescu, ispagnolu europeu, italianu e giaponesu, sunt sos primos chi _Alfresco _at isvilupadu cun s'agiudu de una sotziedade de localizatzione. In s'economia globale atuale devenit semper prus importante a faghere disponibiles sos produtos in sa limba locale. S'isvilupu de pachetes de calidade arta in limbas diferentes est una cunseguentzia logica de s'impinnu leadu dae _Alfresco _cun sa base mundiale sua de clientes. + Su protzessu de localizatzione assegurat chi sos produtos localizados de _Alfresco _diant prestatziones_ _comente chi su produtu esseret istadu creadu dae su cumintzu pro l'impitare in unu paisu determinadu. Iscuadras professionales de localizatzione ant a agiuare a megiorare sa coerentzia de sa limba e de sos termines impitados, aumentende in manera sinnificativa s'atzetatzione dae bandas de sos utentes.Sos primos pachetes sunt disponibiles in iscarrigu tramite sa _Community Alfresco _e ant a essere integrados in sa lassada de _Alfresco Enterprise 3.4_ in su cumintzu de su 2011. Nois isperamus chi, pro s'istadu italianu, no istentent a faghere una versione finas in limba sarda. E isperamus finas chi b'apat una versione in catalanu, limba chi s'istadu italianu tutelat, paris cun su sardu, cun sa lege 482. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Banner(vec) + INOGHE agatas cada genia de libru in Italianu, in Sardu e in Inglesu e finas DVDs, a preju normale o iscontadu finas a su 50%: + + + + ## Banner + Libri italiani Libri inglesi DVD + + + + ## Cumanda Libros e DVDs a sa LIBRERIA UNIVERSITÀRIA + Libros in Italianu e in Sardu Libros in Italianu -50% Libros in Inglesu + Dvd + + + + ## BannerLibreriauniversitaria + Libri italiani Libri inglesi DVD + + + + ## Gosos, Confraternite e canto religioso tradizionale in Sardegna + Oe 27 de nadale s'Assotziu culturale Perda Sonadora, a sas 16,30, paris cun Su Sotziu de sos Mannos de Seneghe organizat in sas sala de sas cunferentzias de sa Biblioteca Comunale unu cunvegnu dedicadu a su cantu religiosu. Custu est su programma: + Prof. Raimondo Turtas: Le Confraternite e i gosos nella religiosita popolare sarda. M° Clemente Caria: Il canto nella liturgia come elemento di aggregazione orante. Mario Cubeddu: Tradizione e creativita nella poesia religiosa sarda del primo Settecento: la figura e l'opera di Bonaventura Licheri. Coordinat Tore Cubeddu. + At a essere disponibile su libru Sette ispadas de dolore, editadu dae Perda Sonadora Imprentas. [gmr] + + + + ## Sa megius manera de coghere sa birdura + Un'istudiu de s'Universidade de Parma, publicadu in su Journal of Agricultural and Food Chemistry, narat chi no est beru chi a mandigare birdura crua siat s'unica manera pro sarvare totu sas sustantzias nutritivas chi cuntenet. Cunforma a custu istudiu, a bias su coghingiu a papore e su buddingiu podent finas creschere sa cantidade de moleculas bonas. Ant istudiadu pistinaga, curcuriga e brocolu e tres maneras de coghere: buddire, coghere a papore, fringhere. S'ischit e si cumprendet deretu chi non cumbenit a fringhere, ca sa birdura perdet su prus de sas sustantzias antiossidantes e de sas vitaminas. In cambiu, "su buddingiu e su coghingiu a papore mantenent sas sustantzias antiossidantes" crarit Nicoletta Pellegrini, autora de s'istudiu e pro su brocolu sa cotura a papore aumentat sa cantidade de glucosinolados, unu grupu de cumpostos noidos pro sas propiedades bonas issoro. Pro sa pistinaga, sa buddidura mantenet su prus de sa vitamina C e aumentat de pagu sos carotenoides, ma sos fenolos (sustantzias antiossidantes) si perdent de su totu ma si mantenent a su 60% cun sas ateras maneras. @@ -24196,11 +29817,25 @@ Sa matessi cosa cun sa curcuruga. Non si perdet belle nudda de sa vitamina C, sos fenolos si perdente de prus cun sa frissura e sa biddidura e sos carotenoides si mantenent de prus cun sa buddidura. A su brocolu no l'agradat a lu fringhere e preferit su papore. Sos glucosinados, presentes in custa birdura, aumenta finas de su 20% in custa manera, ma sa frissura distruit belle totu sos carotenoides e sa vitamina C. + + + ## Sassari è capodanno + Lunis 31 sa tzitade tzelebrat sa bennida de s'annu nou cun un'ispetaculu musicale in pratza de Italia. A sas 22,00 at a sonare sa Contrabbanda, grupu jazz isulanu chi proponet cantzones de sos annos chimbanta, e a pustis, a sas 23,30, s'at a esibire Vinicio Capossela. S'artista italianu at preparadu unu cuntzertu a posta pro s'ocasione, cun s'esecutzione de cantos de festa traditzionales, in prus de su repertoriu suo personale. A coa b'at a aere galu musica finas a sas 3 de mangianu. In sos gazebos a inghiriu de sa pratza ant a cumbidare panetone e ispumante pro sa mesanote. [gmr] + + + + ## Euskal Herria - Catalugna 1-1 + Est finida 1-1 sa partida intre sas natzionales de fubalu de su Paisu Bascu e de Catalugna giogada eris, e cun su matessi resurtadu s'est concruida Galitzia-Camerun de su 27. Ocannu s'apuntamentu traditzionale de de su mese de nadale de sas tres seletziones autonomicas no s'est limitadu a sa parte isportiva. Sas assessoras a sa cultura basca e galitziana, Miren Azkarate e Anxela Bugallo e su vitzepresidente catalanu Carod-Rovira (in sa fotografia), ant firmadu sa Decraratzione de San Mames, chi leat su numene dae s'istadiu de sa capitale de Biscallia teatru de s'initziativa, chi ponet sas bases pro unu reconnoschimentu a livellu internatzionale de sas seletziones issoro in cada isport; s'acordu benit a pustis de sa Decraratzione de Compostela de su 10 coladu, chi teniat comente obietivu una cooperatzione in campu culturale. Sos rapresentantes de sos tres guvernos s'ant a riunire duas bias a s'annu. In prus in sas carreras de Bilbao una manifestatzione de 45.000 pessones at pedidu s'ufitzialidade pro sas 2 iscuadras impignadas in s'istadiu bilbainu. Autores de sos gol Krkic pro sos catalanos e Aduriz pro sos bascos. [gmr] + + + + ## ISCRIE UNA LÌTERA A SOS TRES RES + ISCRIE UNA LÌTERA A SOS TRES RES Editzione 16, annu 2008 PREMIATZIONE DE SOS BINCHIDORES @@ -24208,64 +29843,156 @@ FONNE in su Salone de sa Parrochia S. Giuanne Battista, v. Gennargentu DOMÌNIGA 6, h 10,00 + Su Cuncursu est arribbadu a sa de 16 editzione. Est semper prus biu e istimadu, sinnale chi sa limba, cun totu sas dificultades chi podet tennere, mescamente in sos piseddos, est semper populare. Ocanu ant leadu parte prus de 450 alunnos de sas iscolas elementare de sa Sardigna. Sa tzerimonia de premiatzione de sos binchidores at a essere in FONNE, presentes sos 20 premiados, sos sinnalados, sos familiares e maistros. In ocasione de sa manifestatzione ant a essere leghidas sas literas premiadas e calicuna de sas sinnaladas. Totu sa manifestatzione at a cumintzare cun sos saludos de su sindigu de Fonne e de s'assessore de sa cultura, sos de s'Unicef de Nugoro e de su presidente de Papiros editziones E, che a su solitu, ant a essere presentes finas sos TRES RES, cun sos bestires colorados issoro e sos DONOS. + + + + ## Lìtera a sos Tres Res in asturianu + Sa Comuna de Corvera at organizadu unu cuncursu, partzidu in tres categorias, pro isseberare sa megius litera in asturianu imbiada a sos Tres Res. B'ant partetzipadu 221 pitzinnos. A sos binchidores lis narant Marta Gonzalez Moro, Cristina Gonzalez e Xesus Álvarez Bolado. In antis de iscriere sa litera sos pitzinnos ant retzidu materiale cun sos numenes de totu sos gioghitos in asturianu. Su cuncursu, patrotzinadu dae su Fundu Sotziale Europeu e dae su Guvernu de Asturias, est otenende semper prus esitu, colende dae sos 40 partetzipantes de sa prima editzione, a sos 80 de sa de duas e a sos 221 de sa de tres. [gmr] + + + + ## Expolangues, su salone de sas limbas + Su salone Expolangues 2006 est istadu abertu dae su 18 a su 21 de ghennarzu in sa Porte de Versailles de Parizi. Sa Zermania fiat s'invitadu de onore. + In prus de rapresentantes de impresas chi faghent manuales iscolasticos, fiant presentes finas rapresentantes de sas limbas minoritarias chi gherrant pro esser reconnotas e tuteladas. + + + + ## Libru inèditu de Galeano in galitzianu + Sa sotzietade editoriale Laiovento est intrada in cuntatu como un annu e mesu cun s'iscritore uruguajanu (in sa foto) tramite Xose Manuel Beiras, politicu e economista, chi s'est atzapadu paris cun s'autore de Memoria del fuego in sa tzelebratzione de una de sas editziones de su Forum Sotziale Mondiale: "Beiras m'at batidu dae Brasile una regorta inedita de articulos de Eduardo Galeano, e apo pessadu chi in Galitzia podiamus faghere su propiu, editare unu libru ineditu ", cummentat Francisco Pillado, editore de Laiovento. Istabilidu su cuntatu tramite Beiras, Galeano s'est interessadu a sa proposta, mescamente a pustis de aere bidu su catalogu de s'editoriale, e totu sos autores regortos. S'opera at a crompere a sas librerias sas primas dies de freargiu e sa Laiovento est giai in cuntatu cun s'autore pro chi issu etotu andet a presentare su libru a Galitzia, in una data galu de istabilire. Sos articulos isseberados in Carta ao señor futuro, custu est su titulu, costituint una critica contra a sas politicas neoliberistas e contra a sos passos in segus in sas cunchistas de sa classe traballadora. Ponet finas s'atzentu in sa perdida de soberania de sos populos pro sa dipendentzia de sos guvernos dae sas impresas mannas, e in sa propiu manera meledat subra de sas responsabilidades umanas in sos chi mutint disastros naturales. [gmr] + + + + ## Visioni urbane, movimenti lotte e diritti sociali + In intro de sa manifestatzione Rifugi urbani, organizada dae s'assotziu culturale Terra d'ombra, su Tzineclub Camera Chiara presentat, in su Rifugio scuola Deamicis, in cursu de Vittorio Emanuele, 144, tres dies dedicadas a sas lutas sotziales in defensa de sos deretos colletivos. Sas pelliculas, totu documentarios, ant a dare una mirada peri su mundu, ponende a pare realidades chi petzi in aparentzia sunt diferentes, dae sa gherra pro s'abba de su populu bolivianu contra a sas multinatzionales, a sa resistentzia ecuadoriana pro impedire su fraigu de un'oleodotu, a sos abitantes de sa badde de Noto in Sitzilia chi s'oponent a s'installatzione de un'istatzione petrolifera americana. Custu est su programma de sas projetziones: + DIFESA DELLA PACHAMAMA de A. Pizzini, M. Podini + LA LUPA E IL SERPENTE la carovana internazionale in Ecuador de Patrick Kofler. + 13 VARIAZIONI SU UN TEMA BAROCCO Ballata ai petrolieri in val di Noto de A. Gagliardo, A. Longo e C. Consoli + Pro informatziones tel.:+39 340 3005693, postel: [ info@lacamerachiara.org](mailto:info@lacamerachiara.org) + + + + ## Perìgulu petrolieras in su nord Sardigna + Eris in s'istatzione maritima bat apidu unu dibatidu subra de s'intrada in funtzione de un'istatzione pro petrolieras in sa tzentrale termoeletrica de Fiume Santo. Argumentu de sa discussione sa detzisione de s'Endesa, sa sotziedade ispagnola chi controllat su situ energeticu, de afitare tres serbatojos de immagasinamentu a sa multinatzionale olandesa Vitol, chi los at a usare comente puntu de rifornimentu de ogios combustibiles, fatu custu chi diat podere cajonare un'aumentu de su traficu de petrolieras in su Golfu de s'Asinara. In s'addobiu, moderadu dae su giornalista Antonio Moro de Il Sardegna, sunt intervennidos comente relatores Tore Fadda, cussigeri comunale de su Partidu Sardu in Portu Turres, Roberto Schirru, cussigeri comunale de su P.D. in Thathari e esponente de su comitadu No T(h)nanks, Nando Nocco, de Sardigna Natzione Indipendentzia e Gigi Pittalis de sos Birdes. Sos relatores ant postu in evidentzia s'arriscu ambientale pro sa Sardigna setentrionale e ant sutaliniadu chi sa creschida eventuale de postos de traballu, carculada in una deghina de unidades, non bastat pro atzetare custa situatzione, giai chi at a essere sa replica de trinta e prus annos de politica industriale fallimentare in s'isula nostra. In prus si sunt lamentados de sa falta de sensibilidade de sa Regione in custu tema. S'initziativa est istada promovida finas dae WWF, ISED-Medici per l'Ambiente, Italia nostra e Legambiente. Su problema pertocat a distintu sas duas tzitades turritanas; difatis sos serbatojos s'agatant in su territoriu comunale de sa capitale. Gianteris in unu litera comuna a s'Endesa Italia sos sindigos de Thathari e Portu Turres e sa presidente de sa Provintzia ant ammentadu a sa sotziedade iberica s'impignu leadu cun sa Regione de abbandonare s'ogiu comente combustibile in Fiume Santo. [_gmr_] + + + + ## Àteru unu chentenàriu in Sardigna + Dae oe sa Sardigna tenet unu chentenariu in prus. Zuannantoni Chirra at crompidu sos chentu annos de una bida colada in su sartu, comente pastore e massaju. Est cojuadu dae 67 annos cun Maria Nieddu, tenet tres figios, Pedru, Batista e Anna Maria, ses nebodes e duos nebodes segundos. S'isula nostra si cunfirmat sa parte de su mundu otzidentale cun su prus numeru artu de chentenarios: 13,5 cada 100.000 abitantes, cando chi sa pertzentuale in su restu de sas natziones est de 7,5 cada 100.000 abitantes. Totu sas biddas sardas ant tentu a su mancu unu chentenariu. In Lei bi nd'at ateros duos: Madalena Nieddu de 103 annos e Nartzisa Virde, de sa leva de su '04, chi istat in Aristanis. S'amministratzione comunale at chertu onorare a Zuannatoni Chirra cun una targa de ammentu. [gmr] + + + + ## Finas su catalanu in unu forum de s'UE + S'Unione Europea at a ponnere in motu cras su forum nou Debate Europe in internet, pro chi sos tzitadinos chistionent cun sos cummissarios Stavros Dimas, Andris Piebalgs e Margot Wallstrom subra de ambiente, politica energetica, su dialogu interculturale o su Tratadu de Lisbona, intre sas ateras cosas. In prus de sas 23 limbas ufitziales, at a essere possibile a bi partetzipare in catalanu puru, in unu forum chi at a moderare sa rapresentantzia de sa Cummissione Europea in Bartzellona. A sas tres de sero de cras, sos tres cummissarios, de ambiente, comunicatzione e energia, ant a rispondere a sas pregontas chi lis ant a faghere sos internautas. Sa web est sa de duas cun caratere ufitziale de s'Unione in catalanu, a pustis chi sa rapresentantzia de sa Cummissione Europea in Bartzellona at publicadu sa sua in sa limba de Catalugna in su mese de santugaine de s'annu coladu. [_gmr_] + + + + ## Politica e comunicazione in Sardegna negli anni di Renato Soru + S'assotziu culturale Perda Sonadora paris cun su Sotziu de sos mannos, presentat a sas 17,00 in sa Sala Cunferentzias de sa Biblioteca Comunale, unu dibatidu subra de su libru Il Quinto Moro, Soru e il Sorismo de Bachisio Bandinu e Salvatore Cubeddu. Coordinat Mario Cubeddu. Custos sunt sos relatores: + Raimondo Cubeddu **- Professore ordinariu de Filosofia Politica in s'Universidade de Pisa + + + + ## Incisioni italiane-sa de oto editziones + S'assotziu culturale Stanislao Dessy, cun su patrotziniu de sa Comuna e de sa Fundatzione Banco di Sardegna, organizat sa de oto editziones de sa mustra Incisioni italiane. In su palatzu de sa Frumentaria sunt espostas 134 operas de 64 artistas, cun una setzione dedicada a sos giovanos. S'initziativa cheret sighire su traballu de Stanis Dessy (in s'immagine), chi intre su 1950 e su 1971 aiat organizadu sas primas sete editziones de s'eventu abbertu a artistas natzionales e de su restu de s'istadu. S'esitu mannu otentu dae sas espositziones non fiat bastadu pero, pro mancantzia de fundos economicos, a s'artista ogiastrinu pro las mandare a in antis. B'at ispatziu finas pro una documentatzione de sa naschida, in su 1935 de sa Scuola Comunale d'Incisione, poscas mutida Scuola d'Arte e galu a pustis Istituto Statale d'Arte. Sa mustra at a abarrare abberta finas a su 31 de martzu dae sas 10,00 a sas 13,00 e dae sas 16,00 a sas 20,00. [gmr] + + + + ### 01/01/2011 + ## Un'ecologia linguistica pro sas limbas in perigulu? + ### Su linguista David Crystal pedit unu movimentu sotziale pro sas limbas in perigulu + "Pessade ite diat capitare si s'inglesu sighit a creschere comente at fatu finas a commo. At a essere a sa fine s'unica limba chi at a abbarrare. Si at a essere gasi, at a essere su peus male chi su praneta at a connoschere in totu s'istoria sua". Custu iscriiat su linguista David Crystal (Lisburn, Irlanda de su Nord, 1941) a printzipios de su 1997, in su giornale _ The Guardian._ + S'autore inglesu est devennidu una bandera de su multilinguismu. In su libru suo "_Language death_" (Sa morte de sas limbas) (Cambridge, 2001), ue Crystal narat chimbe motivos pro sarbare sas limbas. "Ca tenimus bisongiu de sa diversidade e ca sas limbas espriment s'identidade, sunt depositarias de s'istoria, cuntribuint a sa connoschentzia umana e sunt interessantes de sesi". + B'at unas 50 o 60 limbas in su mundu chi tenent petzi unu faeddadore, a parrere de su catalogu de sas limbas _Ethnologue_. Est unu protzessu naturale, chi s'isvilupat cando sa generatzione antziana morit e non trasmitit sa limba sua a sos giovanos. Est su chi est capitadu a Marie Smith Jones, chi sos figios aiant imparadu s'inglesu. Mancu male, sa documentatzione de sa limba eyak est bastante bundante pro la torrare a bida, si sas generatziones venidoras lu cherent. Custa casta de protzessos de resurretzione linguistica sunt capitados prus de una bia. + Un'ecologia linguistica est urgente che a sa biologia. Sa diversidade linguistica est unu bene fundamentale de s'umanu. Onni limba esprimet una visione de su mundu e custu est de s'essere umanu, e onni limba perdida andat paris cun sa perdida de una de custas visiones. Sos argumentos sunt propiu sos matessi de sos chi impreamus in sa cunservatzione de sos fundos e sos animales, petzi chi inoghe semus faeddende de diversidade intelletuale. + Carchi limba dominante est una minetza possibile pro sas limbas minoritarias. In unos cantos istados de Africa, sas limbas minoritarias sunt minetzadas dae sas dominantes, comente su suajili o s'arabu. S'inglesu est istada sa limba prus forte in logos medas, comente in Australia. In ateros, est istadu s'ispannolu, comente in su prus de Sudamerica. Pero non m'agradat a faeddare de "mortoras", mescamente cando semus faeddende de pessones chi impreant custas limbas pro megiorare sa calidade de sa bida issoro. Sa gente non s'agatat de su dannu. + + + + ## Incisioni italiane-sa de oto editziones + S'assotziu culturale Stanislao Dessy, cun su patrotziniu de sa Comuna e de sa Fundatzione Banco di Sardegna, organizat sa de oto editziones de sa mustra Incisioni italiane. In su palatzu de sa Frumentaria sunt espostas 134 operas de 64 artistas, cun una setzione dedicada a sos giovanos. S'initziativa cheret sighire su traballu de Stanis Dessy (in s'immagine), chi intre su 1950 e su 1971 aiat organizadu sas primas sete editziones de s'eventu abbertu a artistas natzionales e de su restu de s'istadu. S'esitu mannu otentu dae sas espositziones non fiat bastadu pero, pro mancantzia de fundos economicos, a s'artista ogiastrinu pro las mandare a in antis. B'at ispatziu finas pro una documentatzione de sa naschida, in su 1935 de sa Scuola Comunale d'Incisione, poscas mutida Scuola d'Arte e galu a pustis Istituto Statale d'Arte. Sa mustra at a abarrare abberta finas a su 31 de martzu dae sas 10,00 a sas 13,00 e dae sas 16,00 a sas 20,00. [gmr] + + + + ## Sardos in Friuli + A Maria Marceddu, de Sabarussa (OR), ma chi dae annos istat in Farla di Majano (UD), l'ant eleghida a s'unanimidade presidente regionale de sos chimbe Tzirculos de sos Sardos presentes in Friuli. S'eletzione est istada durante s'assemblea regionale fata in Trieste su mese de nadale passadu. Est sa prima femina presidente, a pustis de don Francesco Alba de Udine, Salvatore Satta de Pordenone e Carlo Sanna de Tolmezzo. Maria Marceddu est maistra in pensione, a pustis de una bida colada in sas iscolas elementares, a ue nch'at giutu s'amore suo pro sa cultura sua e su balore de s'identidade. Est istada semper presente finas in sa bida de sos Tzirculos Sardos, istimada dae sos sotzios, in antis in Òstia, in ue est istada sotziu fundadore, a pustis in Roma e in Trieste, finas a arribbare a Ùdine, in ue fiat vitzepresidente. + + + + ## Cunventzione Unesco + Trinta istados ant ratificadu zai sa Cunventzione pro sa salvaguardia de su patrimoniu culturale e imateriale, aprovada in su mese de santugaine de su 2003 dae sa Cunferentzia zenerale de sUnesco, chi l'at a consentire sntrada in vigore su 20 de abrile de su 2006, duncas tres meses a pustis de su depositu de su de 30 istrumentos de ratifica. Sos istados chi ant depositadu custos istrumentos sunt: Alzeria, Mauritziu, Zapone, Gabon, Panama, Tzina, Republica Tzentruafricana, Letonia, Lituania, Belarussia, Republica de Corea, Seychelles, Siria, Emiratos Arabos Unidos, Mali, Mongolia, Croatzia, Ezitu, Oman, Dominica, India, Viet Nam, Peru, Pakistan, Butan, Nizeria, Islanda, Mexico, Senegal e Romania. Custa cunventzione s'azunghet a su dispositivu normativu de s'Unesco pro sa protezione de su patrimoniu materiale e cheret contribuire a sa salvaguardia de sas traditziones e espressiones orale includende sas limbas comente veiculos de custu patrimoniu-, sas artes issenicas, sas praticas sotziales, sos rituales, sos eventos festivos, sas connoschentzias e praticas relativas a sa natura e a suniversu, e sas tecnicas artesanales locales. + + + + ## Un'ecologia linguìstica pro sas limbas in perìgulu? + David Crystal pedit unu movimentu sotziale pro sas limbas in perigulu "Pessade ite diat capitare si s'inglesu sighit a creschere comente at fatu finas a commo. At a essere a sa fine s'unica limba chi at a abbarrare. Si at a essere gasi, at a essere su peus male chi su praneta at a cnnoschere in totu s'istoria sua". Custu iscriiat su linguista David Crystal (Lisburn, Irlanda de su Nord, 1941) a printzipios de su 1997, in su giornale _ The Guardian._ + S'autore inglesu est devennidu una bandera de su multilinguismu. In su libru suo "Language death" (Sa morte de sas limbas) (Cambridge, 2001), ue Crystal narat chimbe motivos pro sarbare sas limbas. "Ca tenimus bisongiu de sa diversidade e ca sas limbas espriment s'identidade, sunt depositarias de s'istoria, contribuint a sa connoschentzia umana e sunt interessantes de sesi". + B'at unas 50 o 60 limbas in su mundu chi tenent petzi unu faeddadore, a parrere de su catalogu de sas limbas _Ethnologue_. Est unu protzessu naturale, chi s'isvilupat cando sa generatzione antziana morit e non trasmitit sa limba sua a sos giovanos. Est su chi est capitadu a Marie Smith Jones, chi sos figios aiant imparadu s'inglesu. Mancu male, sa documentatzione de sa limba eyak est bastante bundante pro la torrare a bida, si sas generatziones benidoras lu cherent. Custa casta de protzessos de resurretzione linguistica sunt capitados prus de una bia. + Un'ecologia linguistica est urgente che a sa biologia. Sa diversidade linguistica est unu bene fundamentale de s'umanu. Onni limba esprimet una visione de su mundu e custu est de s'essere umanu, e onni limba perdida andat paris cun sa perdida de una de custas visiones. Sos argumentos sunt propiu sos matessi de sos chi impreamus in sa cunservatzione de sos fundos e sos animales, petzi chi inoghe semus faeddende de diversidade intelletuale. + Carchi limba dominante est una minetza possibile pro sas limbas minoritarias. In unos cantos istados de Africa, sas limbas minoritarias sunt minetzadas dae sas dominantes, comente su suajili o s'arabu. S'inglesu est istada sa limba prus forte in logos medas, comente in Australia. In ateros, est istadu s'ispannolu, comente in su prus de Sudamerica. Pero non m'agradat a faeddare de "mortoras", mescamente cando semus faeddende de pessones chi impreant custas limbas pro megiorare sa calidade de sa bida issoro. Sa gente non s'agatat de su dannu. + + + + ## Sa UE racumandat de imparare finas sa limba materna + S'iscritore libanesu Amin Malouf, presidente de su grupu de traballu subra de su dialogu interculturale at presentadu s'istudiu mustrende comente sa multiplitzidade de limbas diat podere cuntribuire a su cunsolidamentu de s'Europa, comete base pro sa riflessione de sas autoridades comunitarias e istatales in initziativas legislativas futuras. S'idea tzentrale de su docuemntu est chi sa UE e sos istados membros favorant in sos sistemas educativos issoro una "limba personale adotiva", comente at craridu Malouf in unu cunferentzia istampa, paris cun su Cumissariu europeu pro su Multilinguismu, su romenu Leonard Orban. Cunforma a custa idea, cada tzitadinu europeu diat devere essere animadu a isseberare in manera libera una limba distintiva, diferente dae sa limba identitaria e dae sas limbas internatzionales de comunicatzione. @@ -24272,33 +29999,88 @@ "Gasi comente la semus pessende, sa limba personale adotiva non diat essere una segunda limba istrangia, ma una segunda limba materna" at naradu Malouf. S'istudiu cunfirmat chi su de "Preservare totu sas limbas de su patrimoniu nostru, finas sas limbas antigas comente su gregu e su latinu, e favorire s'estensione issoro in su restu de su continente, finas sas limbas minoritarias, sunt aspetos intrinsecos de una Europa de paghe, cultura, universalidade e prosperidade". Custu istudiu de su grupu de inteleltuales, in ue est presente finas s'ipannolu Jorge Semprun, at a essere sa base de su cunfrontu cun sos responsabiles politicos de sos istados membros de sa UE in sa cunferentzia interministeriale subra de su multilinguismu de su 15 de freargiu in Bruxelles. [red] + + + + ## Dae Mamujada a su mundu + (foto de Sara Muggittu) + + + + ## "Banditi a Orgosolo" in limba sarda + Su diretore de tzinema Vittorio De Seta, chi aiat dirigidu su film Banditi a Orgosolo , narat chi como li diat praghere meda a lu bortare in sardu, ponende titulos in suta in italianu. + A pustis de 47 annos, duncas, essit a foras s'idea de li dare a s'opera s'unica cosa chi forsis li mancaiat: sa presentzia de sa limba sarda. + A s'epoca chi sa pellicula est istada girada, a ponnere sos dialogos in limba sarda fiat impossibile, e difatis a pustis, giai in Roma, aiant torradu a registrare totu sas boghes a pitzu de sas originales, includida sa de Pepeddu Cuccu, chi faghiat sa parte de unu pitzinnu pastore e chi fiat sunicu orgolesu chi aiat partitzepadu durante su montagiu ma chi fiat istadu dopiadu su matessi, dae una dopiadora femina. + Sa resone printzipale pro ite su diretore aiat detzididu de dopiare totu sos dialogos fiat mescamente economica, ca sos medios de su personale tecnicu de tando fiant limitados, non baiat mancu unu tecnicu de sonu e sa machina de filmare non fiat adeguada. + Como, un'operatzione de custa genia diat dare un aera noa a sa pellicula e diat essere un'ocasione importante meda de valorizatzione de sa limba. + Su maistru De Seta, chi at retzidu de reghente sa tzitadinantzia orgolesa, at giai dadu bantidu mannu a sa bidda cun s'opera sua, e at amintidu chi s'est sempere intesu orgolesu isse matessi, e chi in custa bidda li paret de essere in domo sua, finas abbarrende tempus meda sena b'andare.[Nicola Enna] + + + + ## Missa in limba sarda + Eris in sa parrochia de Santu Paule su padre gesuita Remunnu Turtas (in sa fotografia) at fatu sa missa in sardu, totu francu sa parte de sa cunsacratzione, chi non b'at galu autorizatzione. Su piscamu de Thathari, Padre Atzei, at dadu su permissu de tzelebrare in limba pro totu sa Caresima, cada sabadu sero a sas 17,00, in sa matessi cresia, in bia isperimentale. Don Turtas est annos gherrende pro chi sa limba natzionale torret a essere finas sa limba de sa liturgia. Su satzerdote bitzichesu aiat giai fatu una missa in sardu in sa cresia de s'Annossata, in bidda sua, autorizadu dae Missegnor Meloni. A sa funtzione de eris sero fiat presente su coro de Ossi puru, chi at cantadu, in prus de sos cantos de intrada e de essida, su Perdonu, su Santu e su Babbu Nostru. [_gmr_] + + + + ## Nel silenzio dei rumori + Mercuris 13 a sas 18,00 in sa Sala Consiliare de sa Comuna, at a essere presentadu su libru de Gavino Puggioni, iscritore e poeta thatharesu, chi como pagu tempus at otentu unu reconnoschimentu in su premio literariu Cifa Ong For Children - Aiutare i bambini Ci Fa bene. Totu su balangiu de sas bendidas at a andare a s'Unicef. Ant a intervennere sos giornalistas Paolo Sanna e Enrico Porqueddu, sa presidente de s'Unicef Thathari-S'Alighera Silvana Pinna e su violinista Alessandro Puggioni chi at a sonare musicas de Bach. S'atore Ignazio Chessa at a leghere una cantas poesias dae sa silloge, publicada dae sa Magnum-Edizioni. In sa Sala ant a essere espostas, e illustradas dae su criticu de arte de sa Nuova Sardegna Tonino Meloni, unas cantas isculturas de s'artista Antonio Lino Pinna, chi at cuidadu sas pinturas de su volumene. Ant a partetzipare sa presidente de su Cussigiu comunale Monica Spanedda e s'assessore a sa Cultura Angela Mameli. Moderadore su giornalista de Il Sassarese e Telegi Luca Foddai. [_gmr_] + + + + ## 21 de freàrgiu 2008, incumintzat s'Annu Internatzionale de sas Limbas + S'addoviu est istadu organizadu in ocasione de s'istitutzione de s'Annu Internatzionale de sas Limbas, chi at essere fatu cras, 21 de freargiu (Die Interatzionale de sas Limba Materna), in sa sede tzentrale de s'Organizatzione de s'ONU pro s'Educatzione, sa Sientzia e sa Cultura. + Sa die at a agabare cun una mesa tunda subra sos modellos, sinergias e limites, intre sa realidade e sas normas, presentada dae su professore Ivan Avila Belloso, de sa delegatzione de Venezuela in s'Organizatzione. + In su seminariu, ue at essere presentadu su cuntestu catalanu, s'esempru paraguajanu e s'ungaru, in mesu de ateros modellos de sighire, leant parte sa linguista paraguajana Felicia Villagra, delegada de s'istadu suo in s'Unesco, e Alexay Kozhemyakovel, capu de su Segretariadu de sa Carta Europea de sas Limbas Regionales o Minoritarias de su Cussigiu de Europa. + Custa carta, s'unicu tratadu internatzionale in contu de limbas minoritarias, at a essere unu de sos testos giuridicos chi ant a esaminare sos espertos, paris cun sa Cunventzione pro sa Salvaguardia de su Patrimoniu Culturale Internatzionale adotadu dae s'UNESCO in su 2003.[_zls_]_ + _ + + + + ## Tibet: Amnesty cundennat sa repressione de su guvernu tzinesu + Amnesty International e Human Right Watch cundennant sa repressione de sas fortzas de segurantzia tzinesas contra a sos manifestantes de Lhasa in su Tibet e pedint a sas autoridades de Pechino moderatzione in sa reatzione a sas manifestatziones e de permitere un'indagine indipendente de s'Onu subra sos fatos. Peri su Dalai Lama at pedidu s'incumintzu de un'indagine internazionale. In assentzia de connoschentzias indipendentes, sos bilantzios de sos disordines sighint a abarrare firmos a sos 10 mortos "ufitzialesi" dados dae su guvernu tzinesu, ma su guvernu in esiliu at allegadu de 80 mortos amitende pero de tennere a disponimentu "tzifras difitziles de averguare". Su guvernu tzinesu at lantzadu unu ultimatum a sos manifestantes narende chi intro de lunis sa protesta devet finire "si non bolent cunseguentzias galu prus gravesi" - narat Asianews. + A. Mereu + + + + ## Sos serbos atacant sas fortzas ONU + A unu mese dae sa proclamatzione unilaterale de indipendentzia de su Kosovo, sustennida dae Usa e Ue, ma refudada dae sos serbos e dae Belgrado, sunt capitados sos disordines prus malos. Pro oras e oras sos atacos ant interessadu peri sas fortzas de sa Nato e de s'Onu. Su rapresentante de s'Alleantzia atlantica, James Appathurai, at cundennadu sos fatos narende chi sa Nato at a rispondere cun fortilesa gasi comente cheret su mandadu de s'Onu. Su logu prus interessadu a sos atacos est istadu su Palatzu de giustitzia de Kosovska Mitrovica (in s'ala serba de sa tzitade-simbulu de sa divisione etnica de su Kosovo) ue b'at duos tribunales de s'Onu. A pesare s'abolotu, s'interventu de un'unidade de politzia de s'Unmk (s'amministratzione internatzionale incarrigada de sovrintendere s'ex provintzia serba dae sa gherra de su 1999) cherta pro liberare su palatzu dae una tropa de manifestantes serbos tancados cue dae chenabura pro protestare contra a sa setzessione e cunfirmare sa fide issoro a Belgrado. [_zls_] + + + + ## Su Dalai-lama: non dimissiones ma unu passu in segus pro sa democratzia + Su lama Geshe Gedun Tharchin, fundadore e diretore ispirituale de s'Istitutu Lamrim de cultura tibetana, in prus de essere professore in s'Istitutu de Istudios orientales e africanos de Roma, crarit: " Su Dalai Lama non si podet dimitere. Su ruolu suo de ghia ispirituale est in sa natura de sa pessone sua etotu, isse est naaschiu e at morrere gosi. Su chi cheriat narrere est chi diat podere fagheer a mancu de essere sa ghia de su guvernu in esiliu, ma petzi si sa Tzina cunsentit de aviare unu protzessu reale democraticu in Tibet ". [red] + + + + ## Ìndios amazònicos e sa soja + In s'interi chi su presidente de su Brasile fiat in bisita de istadu in su Rennu Unidu, una de sas tribus prus pagu connotas de s'Amatzonia, sos Enawene Nawe sunt perdende sas terras issoro pro more de sa soja, destinada belle de seguru finas a su Rennu Unidu. Sos Indianos Enawene Nawe istant in s'istadu de su Mato Grosso. In sas terras issoro nche sunt seghende sos arvores pro fagher logu a su cultivu de sa soja e a su bestiamene. Blairo Maggi, guvernadore de s'istadu de su Mato Grosso, est finas unu de sos produtores de soja prus mannos de su mundu e est disinnende de fraigare digas idroeletricas propiu in su territoriu de sos Enawene Nawe pro dare enerzia a s'industria de sa soja. Maggi est fortzende su guvernu federale a negare su reconnoschimentu de sa terra indiana de s'istadu suo. @@ -24307,17 +30089,33 @@ Sos Enawene Nawe sunt istados connotos pro sa prima bia in su 1974 e sunt petzi 420 pessones. Sunt una de sas pagas tribus de su mundu chi non mandigat petza ruja. S'alimentu issoro preferidu est su mele e su pische, chi piscant pro more de digas fraigadas in sos rios. + + + ## Arga, in Gran Bretagna si pagat s'extra + /lmr/ + + + ## Ogios impreados, regorta manna in su 2007 + In su 2007 b'at apidu una regorta record de s'ogiu impreadu, arribada a 215.245 tonnelladas, pagu prus o mancu su 90% de su chi si podet faghere. Est su chi narat una nota de su Cunsortziu obbrigatoriu de sos ogios usados (Coou). In particolare, a parrere de su Cunsortziu, in su 2007 b'at apidu unu raportu intre ogiu impreadu regortu e lubrificante postu in su consumu de su 39,7%, mancari sos problemas ligados a s'aumentu de su pretziu de su petroliu e de sos produtos derivados. Su produtu rigenerabile regortu est de** **181.526 tonnellate, pagu prus o mancu 3.000 in prus a cunfrontu de su 2006. Custu resurtadu, narat su Cunsortziu, at cunsentidu a sas rafinerias de produire su massimu istoricu de sos ogios base rigenerados: 117.500 tonnelladas, cunfirmende sa _leadership_ europea de s'Italia in su setore. Su guvernu de su Venetzuela at pedidu a su Cunsortziu de podere impreare sas cumpetentzais italianas pro sa realizatzione de una rete de regorta, istocagiu e rigeneratzione de sos ogios impreados auguale a sa de su Coou. Infines, su Cunsortziu at otennidu su paregiu de bilantziu. + /lmr/ + + + + ## La criminalità in Sardegna tra tradizione e modernità + Presentada de sa rivista de s'ISPROM (Istituto di Studi e Programmi per il Mediterraneo) Cooperazione Mediterranea, direta dae Antonio Sassu, volume n.5/2007, cuidadu dae Benedetto Meloni + Presedit: Gianfranco Ganau, sindigu de Thathari + Presentant: Salvatore Cerchi, presidente de s'ANCI Sardigna Giuseppe Porqueddu, procuradore de sa Republica in su Tribunale de Thathari @@ -24324,12 +30122,18 @@ Nicola Tanda, Universidade de Thathari Marco Tedde, sindigu de S'Alighera Graziano Tidore, defensore tzivicu de sa Comuna de Thathari + Ant a intervennere sos autores: Marianna Cosseddu, Universidade de Thathari Antonietta Mazzette, Universidade de Thathari Benedetto Meloni, Universidade de Casteddu Costantino Cossu, La Nuova Sardegna + + + + ## Totu Limbas, 2008 + Ufitziu de sa Limba Sarda / Provintzia de Ogiastra / Assessoradu de sa Cultura Collaboratzione: Istitutu de Istrutzione Superiore "L. Da Vinci", Lanuse @@ -24336,9 +30140,12 @@ CUNCURSU DE TRADUTZIONE IN SARDU TOTULIMBAS, editzione 2008 pro sos Alunnos de sas Iscolas superiores de s'Ogiastra + Premiatzione in : Istitutu de Istrutzione Superiore "L. Da Vinci", c. de Leonardo da Vinci 1, Lanuse Data de sa premiatzione: 21 de Maju de su 2008 + REGULAMENTU: a) S'alunnu interessadu (o unu grupu de 3 alunnos massimu) devet imbiare sa tradutzione in sardu (cunforme a sas normas LSC) dae su testu frantzesu, inglesu o ispagnolu de s'articulu de su Curreu de s'Unesco Comment imaginer une pauvrete aussi nue?/Un mundo de contrastes/ Is it so impossible to imagine such bare poverty? de Doris Lessing, Premiu Nobel 2007 pro sa Literadura (in sa foto), chi est presente inoghe suta ; b) sa tradutzione, iscrita in carateres de imprenta, in ue devent resurtare numene, sambenadu, indiritzu, telefonu de s'alunnu, classe e iscola de apartenentzia, cheret imbiada in busta cungiada, intro de su 16-5-2008, a ULS - Ufitziu de sa Limba Sarda, Provintzia de Ogiastra, carrera de Mameli, TORTOELÌ; c) ant a essere premiadas sas 5 tradutziones megius cun libros in sardu donados dae editores sardos, de su balore de 300 euros su 1u, 250 euros su de 2, 200 euros su de 3, 150 euros su de 4, 100 euros su de 5; d) sa giuria at a premiare sa fidelidade de su testu sardu a s'originale, sa giustesa de s'ortografia sarda, de su lessicu e de sos termines, sa cumpretesa de sa tradutzione; e) sa Giuria est formada dae espertos de limba sarda e de tradutzione. + Un mundo de contrastes Doris Lessing @@ -24352,6 +30159,7 @@ Doris Lessing, premio Nobel de Literatura 2007. ®(C) Fundacion Nobel + Is it so impossible to imagine such bare poverty? Doris Lessing @@ -24377,7 +30185,12 @@ Doris Lessing, Prix Nobel de litterature 2007 ®(C) La Fondation Nobel + + + + ## CUNCURSOS IN LIMBA SARDA + S'Italia: un'istadu plurilingue S'art. 6 de sa Costitutzione de sa Republica italiana decrarat chi "Sa Republica tutelat cun normas apositas sas minorias linguisticas". A pustis de belle sessanta annos, cun sa Lege 482/99, custu articulu est istadu atuadu. Duncas, pro s'art. 2 de sa 482 de su 1999, "In atuatzione de s'articulu 6 de sa Costitutzione e in armonia cun sos printzipios generales istabilidos dae sos organismos europeos e internatzionales, sa Republica tutelat sa limba e sa cultura de sas populatziones albanesas, catalanas, germanicas, gregas, islovenas e croatas e de sas chi faeddant su frantzesu, su francu-proventzale, su friulanu, su ladinu, s'otzitanu e su sardu." In cantu a s'iscola, sa Lege previdet s'aprendimentu de sa limba e in sa limba minoritaria in s'iscola de s'infantzia, in s'iscola elementare e in s'iscola media. @@ -24390,11 +30203,21 @@ In prus de s'aprendimentu curricolare de totu sas materias, sos Cuncursos de cada genia e argumentu podent agiuare sos iscolanos e sos maistros e professores a afrontare argumentos inerentes sas materias de istudiu e finas fenomenos e eventos de atualidade, in manera discansosa, moderna e amiga. Su Cuncursu favorit sa curiosidade, sa chirca, sa manualidade, s'iscoberta de mundos noos. In prus, permitet de praticare sa limba sarda e sas ateras in manera creativa. Pro custu sunt fundamentales in s'atividade iscolastica e est fundamentale a bi leare parte cada bia chi si podet. + + + + ## Sa RAI in limba sarda + S'11 de abrile 2008 in Roma, sa Rai e sa RAS ant firmadu un'acordu pro trasmissiones in sa radiu in limba sarda. Si tratat de mesu ora sa die, dae sas 12.00 a sas 13.00. No ischimus si at a durare totu sas dies de sa chida. Semper e cando si tratat de una noa bona, unu cumintzu pro faghere a manera chi sa limba sarda siat ufitziale in Sardigna. Una manera pro torrae a sos Sardos unu deretu istoricu, a pustis de 1000 annos de bida e pro rispetare sa Costitutzione de sa Republica e sos deretos culturales e linguisticos. Propiu in s'Annu chi s'Onu at proclamadu Annu de sas Limbas. Mancari bi siant chertos 9 annos dae cando est essida sa Lege 482/99 chi lu previdiat! Sa cosa importante est chi a trasmitere at a essere sa radiu de s'Istadu. Chissai chi intro de pagu tempus su matessi resurtadu non s'otengiat finas in sa Televisione. E chi, intro de pagu tempus apamus oras e oras in sardu e non 30 minutos ebbia. E chi siat sa base pro tennere una canale riservatu in Radiu e Tv, totu in sardu. Ca una limba est "normale" cando est presente in cada ambitu e impreu e, in su casu de Radiu e Tv, dat unu servitziu cumpretu a sos ascurtadores e ispetadores, dae mangianu a sero. No ischimus si ant a essere trasmissiones de informatzione o ateru. Isperemus chi faeddent de totu e chi non siant riservadas petzi a fatos culturales. Sa limba sarda est addata a faeddare de totu e in manera moderna e non podet essere reduida petzi a folclore. + + + + ## Finas sa Frantza tenet sos Tibet suos + RPS non si cheret paragonare cun sa repressione fisica de su populu tibetanu praticada dae sos Tzinesos. Ma cheret ammentare chi s'istadu frantzesu non rispetat sos deretos universales a sa coufitzialidade linguistica de sas minorias presentes in sinu suo: Otzitanos, Bascos, Corsicanos, Bretones, Catalanos, Alsatzianos, Savojardos e Flamingos. RPS ammentat chi: 1) Petzi sa Frantza, sa Bielorussia e sa Turchia sunt sos istados de su Cussigiu de Europa chi non ant firmadu nen ratificadu sa Cunventzione cuadru pro sa protetzione de sas minorias natzionales @@ -24402,7 +30225,11 @@ 3) Su raportu ONU publicadu su 3 de martzu de su 2008 cuncruit chi "sos membros de sas comunidades minoritarias in Frantza sunt vitimas de una discriminatziale bera, presente in sas mentalidades e in sas istitutziones" . RPS, duncas, pedit a s'Istadu frantzesu de si ponnere in regula cun sas cunventziones internatzionales in materia de deretos culturales. + + + ## Pranu de sos Arbëresh + Sensatziones de Oriente in su coro de Sitzilia. Unu modellu pro su mantenimentu de un'identidade linguistica e culturale @@ -24434,7 +30261,11 @@ Sighende custu caminu de defensa e de amparu de sa limba, e mancari cun s'introdutzione de ateros progetos de valoratzione, Pranu at a podet sighire a essere pro tempus meda unu modellu de imitare in Europa pro su mantenimentu de un'identidade linguistica e culturale. + + + ## 23/04/2008. Die internatzionale de su libru + in ocasione de sa DIE INTERNATZIONALE DE SU LIBRU, proclamada dae s'Unesco Cunferentzia LIMBA SARDA E LITERADURA @@ -24447,11 +30278,16 @@ GIORGIO MURINO, Assessore de sa Cultura de sa Provintzia Ogiastra _ Presentada de su BERANU LITERÀRIU / Libros & Autores sardos / dae su 5 de Maju a su 19 de Lampadas + Organizat: ULS - Ufitziu de sa Limba Sarda / Provintzia de Ogiastra, Assessoradu de sa Cultura IN SARDU, SA LIMBA NOSTRA,Progetu de Politica Linguistica + + + ## Die de su libru in Tortoelì + In ocasione de sa DIE INTERNATZIONALE DE SU LIBRU, proclamada dae s'Unesco, b'at apidu sa Cunferentzia LIMBA SARDA E LITERADURA. Belle 200 sunt istados sos istudentes de s'Istitutu Tecnicu industriale chi ant assistidu a sa relatzione de s'iscritore Antoni Arca (in sa foto), catalanu de S'Alighera, e de Diegu Corraine, diretore de s'Ufitziu de sa Limba Sarda, Ogiastra. Arca at presentadu sa produtzione de prosa in sardu de sos urtimos 20 annos, mustrende sas cobertas de una chentina de libros publicados in sa limba nostra: romanzos e contos chi mustrant una vitalidade de sa limba, mancari siant pagos sos editores chi si dedicant a publicare in sardu, mancari siat pagu s'interessu de sa Regione sarda chi, a parrere suo agiuat pagu a beru custa casta de produtzione editoriale. Arca at finas agiuntu chi est pagu o nudda s'interessu de sos medios de informatzione pro sa literadura sarda, cando chi dedicant un'informatzione ispropositada a sa literadura in limba italiana, chi est sarda petzi pro s'ambientatzione. Corraine at presentadu sas atividades de s'Ufitziu de sa Limba Sarda in favore de s'impreu publicu de sa limba, cun campagnas de comunicatzione e sensibilizatzione in sardu. At afirmadu chi sa vitalidade de una limba b'est cando sa limba est presente, duncas "normale", in totu sos ambitos e usos. E duncas cando no est presente petzi in libros de narrativa e de contos. E duncas finas in s'Iscola. @@ -24461,13 +30297,32 @@ Sa manifestatzione est istada organizada dae s' ULS - Ufitziu de sa Limba Sarda / Provintzia de Ogiastra, Assessoradu de sa Cultura, in intro de su Progetu de politica linguistica IN SARDU, SA LIMBA NOSTRA. + + + ## Iscola in catalanu + Sa Comuna de S'Alighera at in pessu firmadu unu protocollu de intesa pro su prozetu de un'iscola de s'infantzia in ue siat prevalente s'aprendimentu in limba catalana, paris cun s'inglesu e s'italianu.. S'initziativa, cramada "La Costura" est fata paris cun su Dipartiumentu de Educatzione e de sa Presidentzia de sa Generalitat catalana e l'at firmada s'Assessore de sa Cultura e de s'Istrutzione Publica Antonello Muroni, e, pro s'Omnium Cultural, Gianfranco Russino e Luca Scala. + In s'addoviu, ant analizadu sa situatzione de su primu annu de "La Costura" cun s'idea de la fagher connoscher a sas familias aligheresas, a pustis de s'esitu positivu de su primu annu. In prus, su prozetu previdet s'abertura de una pazina web pro favorire s'aprendimentu de sa limba catalana. In cambiu, est zai in opera su traballu de su situ bilingue in italianu e in catalanu. + Pro mezorare sa connoschentzia e aplicare mezus sas lezes rezionales e istatales in materia de limbas minoritaria, at a esser formada una cumissione aposita. + + + + ## Banner + + + + ## Banner_rolem + + + + ## Su Mediterràneu: unu Mare de Limbas + In su tzentru de Bartzellona, in sa plaça Universitat, su 12 de maju, a sas 7 de sero, sos espertos chi ant leadu parte a sa formatzione de sa Rete Rolem, de sas limbas "emergentes" de su Mediterraneu, ant espostu sas situatzione de sa limba berbera, friulana, maltesa e sarda a su publicu presente in sa Mustra MAR DE LLENGUES, ammaniada in unu tendone postu in mesu de sa pratza. Sa mustra e su cunferentzia sun istadas organizasa dae sa Casa de les Llengues fundada dae sa Generalitat, su Guvernu catalanu. Su publicu de una chentina de pessones at sighidu cun interessu sos relatores, su berberu M. Tilmatine, su friulanu L. Zanos, su maltesu J. Brincat, su sardu D. Corraine. A moderadore at fatu su catalanu C. Castellanos. @@ -24477,39 +30332,97 @@ Interessante meda finas sa relatzione de Brincat, a propositu de Malta, un'istadu indipendente de 312 km2, cun 400.000 abitantes, in ue su maltesu, unu misturitzu de arabu antigu, de sitzilianu e de italianu, est faeddadu dae su 92% de sa populatzione. Duncas, mancari siat ufitziale finas s'inglesu, su malti sighit a essere sa limba de totu sos Maltesos, chi lu podent bidere in sos canales televisivos in maltesu, ascurtare in sas radios, leghere in sos duos cuotidianos e in ateros periodicos, imparare in iscola. Sos Maltesos sunt una risposta bia a chie, finas in Sardigna, diant preferrere s'inglesu a su sardu: sa presentzia de s'inglesu no nche catzat peruna fortza a su malti, antis est su contrariu. Su maltesu est limba in isvilupu, mescamente a pustis chi est intradu comente limba ufitziale de sa UE. Sunt chentinas difatis sos tradutores in maltesu impreados in Bruxellas pro traduire totu sos documentos de s'Unione. Podimus narrere duncas chi, a pustis de su turismu, sa limba maltesa est s'atera risorsa economica de Malta, mescamente pro sos giovanos tradutores. + + + + ## Banner + + + + ## BannerLabneo + + + + ## en] xxxx + N. Paginas in GOOGLE: 302.000 + Data urtima chirca: 15/05/2008 + Cuntestu in sa frase: Tv on demand, prodotto on-demand, Music On Demand, Seminar On-Demand, Book on demand, Print on demand, Video on Demand, SMS Meteo on demand, stampa on demand, Intervista on demand, Pubblicazioni on Demand, Verso l'assistenza sanitaria "on demand", Audio On demand, Corsi on demand, Sessione Print on demand, servizio di webtv on demand, Desktop On Demand, eBooks on demand, Text On Demand, Film via internet "on demand", "cv on demand" cerca lavoro, il curriculum vitae e on demand, video didattici on demand, Un gestionale on-demand, servizio di eventi on demand, noleggio on demand, videogames on demand, "Controllo Remoto On Demand", Telecom: nuovi servizi "on demand", ANALISTA REPORTING ON DEMAND, Training on Demand, Streaming video on Demand, Brani, Album, Concerti Live e on demand, Poster on demand, Corso Hr On Demand, Censura on demand, Formazione in tempo reale e on demand, Law on Demand, applicazioni ON DEMAND , On Demand Solutions, On Demand Planning, Comunicati stampa erp on demand, istruzioni video on demand, Radio on demand, stream on-demand, deejay on demand, un approccio on-demand, unita server on demand, art on demand, canale TV di architettura on demand, Edizione Rapida on-demand, SMS on demand, servizio telefonico fax on demand, gestione documentale on-demand. + Proposta in italianu: a richiesta. Es: "Stampa a richiesta, edizione a richiesta, ..." + Proposta in sardu: a dimanda. Es: "Imprenta a dimanda, editzione a dimanda, ..." + + + + ## en] trailer + N. Paginas in GOOGLE: 542.000 + Data urtima chirca: 15/05/2008 + Cuntestu in sa frase: trailer in anteprima, trailer del film, il trailer con le anticipazioni sugli ultimi due episodi, l'ennesimo trailer pubblicitario. + Proposta in italianu: provino. Es: "provino della pellicola, il provino con le anticipazioni, ..." + Proposta in sardu: provinu. Es: "provinu de sa pellicula, su provinu cun sas antitzipatziones, ..." + + + + ## en] low cost + N. Paginas in GOOGLE: 545.000 + Data urtima chirca: 15/05/2008 + Cuntestu in sa frase: Il low cost, Voli low cost, Voli e trasferimenti low cost, compagnie low cost, Computer low-cost, PC ultra-low cost, vacanze low cost, Vivere Low Cost, Rent a car at low cost + Proposta in italianu: basso costo, a basso costo. Es: "Il basso costo, viaggi a basso costo, voli a basso costo, compagnie a basso costo, vacanze a basso costo, ..." + Proposta in sardu: a baratu, baratu (-a, -os, -as). Es: "biagios a baratu, bolos a baratu, cumpangias a baratu, vacantzias a baratu, ..." / "biagios baratos, bolos baratos, cumpangias baratas, vacantzias baratas, ..." + + + + ## en] digital divide + N. Paginas in GOOGLE: 874.000 + Data urtima chirca: 23/05/2008 + Cuntestu in sa frase: Superare il digital divide, affronta il digital divide, contro il digital divide, Il digital divide in biblioteca, Riduzione Digital Divide, aree in digital divide, Progetto Anti Digital Divide. + Proposta in italianu: divario digitale. Es: "ridurre il divario digitale, contro il divario digitale, ..." + Proposta in sardu: divariu digitale. Es: "reduire su divariu digitale, contra a su divariu digitale, ..." + + + + ## en] strike + N. Paginas in GOOGLE: 48.600 + Data urtima chirca: 17/06/2008 + Cuntestu in sa frase: strike aereo. + Proposta in italianu: attacco aereo. + Proposta in sardu: atacu aereu. + + + + ## Il secolo dei genocidi + Editore: Il Mulino Data de Publicatzione: 2005 Collana: Biblioteca storica @@ -24516,6 +30429,7 @@ ISBN: 88-15-10896-3 Pazinas: 312 Preju: 22,00 euros + Su Noighentos est cunsideradu su "seculu de sos zenotzidios" e s'autore, duncas, leat in cunsideru sos eventos prus dramaticos e noidos chi tenent sa carateristica de unu zenotzidiu: su de sos Armenos eliminados dae s'imperiu otomanu, sos isterminios de sos kulaks e sas deportatziones etnicas in sa ex Urss, s'isterminiu de sos Ebreos operadu dae sos nazistas, sos massacros fatos in Cambozia dae sos khmer rujos de Pol Pot e, in fines, sos massacros prus reghentes, sa pulisia etnica in Bosnia e su zenotidiu de su Ruanda. In custu libru, Bruneteau narat craru chi si est beru chi de isterminios de massa bi nd'at apidu in onzi epoca, est in su Noighentos chi unu misturitzu particulare de totalitarismu, natzionalismu de sos istados fortes e modernidade determinat sa "ispetzialidade" de su zenotzidiu. Su termine, creadu in su 1944 dae su zurista americanu Raphael Lemkin, in riferimentu a sa barbarie nazista contra a sos ebreos e a ateros "diversos", definit una casta de crimine (s'sterminiu sistematicu e intentzionale, pro more de unu prezuditziu ideolozicu, de unu grupu umanu in base a criterios de natzionalidade, etnia, ratza, relizione) chi at provocadu milliones de mortos in pagas deghinas de annos. @@ -24525,7 +30439,12 @@ Il secolo dei genocidi azuat a cumprender galu de prus sos males de su totalitarismu, su perigulu coladu e presente de sas relatziones intre populos e comunidades umanas, in ue sas majorias o sos grupos prus fortes, negant sas diferentzias internas presentes in su territoriu issoro, contra a sos deretos umanos o a sos printzipios de s'istadu de deretu. Bernard Bruneteau est professore de Istoria cuntemporanea in s'Universidade "Pierre Mendes-France" de Grenoble. Àteras operas suas sunt : "Les Totalitarismes" (Colin, 1999) e "'L'Europe nouvelle' de Hitler. Une illusion des intellectuels de la France de Vichy" (Éditions du Rocher, 2003). + + + + ## Les llengües emergents de la Mediterrània + L'11 de maig de 2008 ha nascut la Xarxa per al'Observacio de les Llengues Emergents de la Mediterrania. S'han reunit a Barcelona representants de la llengua amaziga, la llengua dels berbers del nord d'Àfrica, de la llengua catalana, de la llengua friulana, de la llengua maltesa i de la llengua sarda. Mohand Tilmatine, amazic, professor a la Universitat de Cadis, Carles Castellanos, catala, d la Universitat Autonoma de Barcelona, Lorenzo Zanon, friula, de l'Institut Ladin-Furlan, Joseph Brincat, maltes, de la Universitat de Malta, Diegu Corraine, sard, de l'Ufitziu de sa Limba sarda de Tortoeli, han analitzat la situacio de general de llurs llengues, tot prenent en consideracio els aspectes relatius a 4 aspectes fonamentals de la vida de les llengues: situacio sociolinguistica, politica linguistica dels governs i institucions locals, els estandards linguistics, els recursos linguistics (especialment diccionaris i correctors linguistics). @@ -24536,7 +30455,11 @@ De l'esquerra: D. Corraine, C. Castellanos, Salem Zenia, J. Brincat, M. Tilmatine + + + ## Catòlicos e protestantes pessant de bortare sa Bìblia in 6.000 limbas + Sa Cresia catolica e sas sotziedades biblicas protestantes ant firmadu su 14 de custu mese in Vaticanu unacordu de collaboratzione pro favorire sa tradutzione e divulgatzione de sa Biblia in sas belle 6.000 limbas esistentes in su mundu. Sa Biblia est istada bortda giai in 2.454 limbas, in 438 in forma integrale e babbarrant galu medas tradutziones chi cherent fatas at naradu miss. Vincenzo Paglia durante sa cunferentzia istampa fata in Vaticanu. Sas duas sotziedades ant validadu 130 tradutziones ecumenicas , duncas aprovadas dae sas duas religiones, mancari abbarrent diferentzias de caratere dotrinale. @@ -24544,7 +30467,11 @@ Podimus tennere s'isperu chi finas su sardu potzat tennere una tradutzione ufitziale e unitaria? Sa Facultade teologica de Casteddu s'at leadu s'impinnu de lu faghere. + + + ## Duas dies pro sa limba sarda + Finas ocannu sos operadores linguisticos e espertos de limba sarda bennidos dae medas biddas si sunt addoviados su 3 3 su 4 pro sa segunda annualidade in su seminariu de formatzione ammaniadu in Montresta dae sa responsabile locale de s'Ufitziu de sa limba sarda Gianfranca Piras. Su seminariu previdiat relatziones de espertos e laboratorios praticos. @@ -24564,7 +30491,11 @@ Su seminariu s'est serradu cun unu dibatidu e cun s'impignu de faghere cosas praticas, cuncretas, pro afortire semper de prus sa limba in sa sotziedade e in su territoriu. + + + ## Bascos e Sardos a cunfrontu in contu de limba + Su Guvernu Bascu at a gastare in su 2009 una cantidade de dinare manna: 53,6 milliones de euros, pro agiuare a afortire sa limba basca, s'euskera. De custu totale, 35,4 milliones ant a essere destinados a s'organismu guvernativu HABE pro sa baschizatzione de sos adultos. Imbetzes, 13,1 milliones de euros sunt destinados a suventzionare entes publicos e privados chi impreant su bascu. Su prus est pro sos medios de comunicatzione, pro aumentare sa presentzia de s'euskera. @@ -24580,10 +30511,20 @@ Su Guvernu chi at a bennere, chi siat sa cunfirma de su presente o de unateru, sat a abbigiare chi custa isproportzione de investimentos no agiuat su sardu a tennere unu tempus benidore? Si no amus a tennere televisones e radios chi trasmitint in sardu 24h, e giornales cuotidianos e setimanales in sardu, e su sardu presente in manera determinante in iscola, in su territoriu e s'amministratzione, arriscamus de perdere sa limba e sa identidade nostra. Sena mancu aere imparadu s'inglesu o aende*lu imparadu pagu e male! + + + + ## Expolangues: su mundu de sas limbas + Sas limbas de su mundu, su mundu de sas limbas. Custu est su titulu de sa espositzione de ocannu dedicaca a sas Limbas, in Parigi, dae su 14 a su 17 de ghennargiu. S'eventu, arribbaddu a sos 27 annos, est naschidu pro promovere s'aprendimentu de sas limbas, difendere su plurilinguismu e animare a sos cuncambios internatzionales. In totu custos annos, Expolangues at postu in pare sos operadores de su mundu de sas limbas, profesionistas e su publicu mannu de sos interessados a su mercadu de sas limbas, rapresentadu dae iscolas de limbas, viagios de istudiu linguisticos, metodos e testos de limbas, formatzione in logu istrangiu, interpretariadu, tradutzione, editzione, multimedia... + + + + ## Binchidores de "Iscrie una lìtera a sos Tres Res" 2009 + Finas ocannu, sos iscolanos de sas iscolas elementares sardas ant sighidu su bandu de sos Tres Res e de sos organizadores de su cuncursu "Iscrie una litera a sos Tres Res", arribbadu a 17 editziones. Su manifestu de su 2009 l'at illustradu, che a semper, s'artista friulana Pia Valentinis, chi istat in Casteddu oramai dae annos meda. Comente si bidet in unu particulare de sa figura, rapresentat sos Tres Res chi sunt navighende in mesu de undas artas artas, ghiados dae s'Isteddu. Pro mustrare sa voluntade umana de operare in favore de su bene, mancari b'apat in su mundu cada genia de dificultade. Su cuncursu, cumintzadu in Ovodda, at biagiadu in medas biddas sardas, finas a arribbare a Fonne s'annu passadu, punnat a animare sas familias, s'iscola e mescamente sos pitzinnos a faeddare, iscriere e istudiare in sardu. Ca totus ischimus chi una limba at a essere bia mescamente si est trasmitida dae una leva a s'atera. Trasmissione chi est semper de prus in dificultade, si leghimus sos istudios fatos dae sa Regione sarda como duos annos. @@ -24596,7 +30537,11 @@ In fines, totus ant retzidu in donu su libru chi at publicadu sas literas premiadas e sinnaladas s'annu passadu. + + + ## De Andrè in s'ammentu nostru + Fabrizio Cristiano De Andre, naschidu in Genova su 18 de freargiu de su 1940, morit in Milano 10 annos como, su 11 de ghennargiu de su 1999. Cantautore e poeta italiano chi aiat isseberadu de bennere a Sardigma pro istare cun sa familia. @@ -24605,15 +30550,33 @@ A chie, annos a como, in un'intervista, li pregoantaiat pro ite si fiat istabilidu in Sardigna, mancare l'aerent secuentradu in su '79, De Andre aiat rispostu: "Per molti motivi, primo dei quali perche le varie etnie sarde, malgrado cospicue differenze di lingua e di cultura, hanno in comune come minimo il rispetto di valori fondamentali in cui credo anch'io. Quindi con loro mi ci trovo bene, parlo della generalita della gente sarda. + + + ## Libros «Pòpulos indìgenos de Àfrica» + E. Inganji, **Une jeunesse perdue dans un abattoir d'hommes. Rwanda, un voyage dans un pays ensanglante**, L'Harmattan, Paris 2009. + C. Loi, **Tradizione e cambiamento in Ciad. Allevamento e agricoltura tra i Masa**, Carocci, Roma 2009. + T. Usai, **Lo Stato stregone. La degenerazione del potere in Africa. Un contributo all'inter-pretazione del genocidio rwandese del 1994**, L'Harmattan Italia, Torino 2008. + + + + ## Libros «Aborìgenos australianos» + Diane Austin-Broos, **Arrernte Present, Arrernte Past: Invasion, Violence, and Imagination in Indigenous Central Australia**, University of Chicago Press, Chicago (IL) 2009. + V. von Funcke, **Tochter der Traumzeit. Meinen mystische Reise mit den Aborigines**, Ullstein Verlag, Berlin 2008. + Y. Musharbash, **Yuendumu Everyday: Intimacy, Immediacy and Mobility in a Remote Aboriginal Settlement,** Aboriginal Studies Press, Canberra (ACT) 2008. + + + + ## Acadèmia de sa Limba Maputze + Su guvernu tzilenu at costituidu s'Academia Natzionale de sa Limba Maputze, faeddada dae unas 200.000 pessones in Tzile e Argentina, pro dare a sa natzione maputze un'istrumentu pro promovere sa limba "mapudungun", comente li narant sos Maputzes. Sa istitutzione noa, chi tenet sa sede sua in Temuco, tenet sa finalidade de normativizare e de normalizare sa limba e de proponnere politicas linguisticas in s'iscola e in sa sotziedade pro aumentare e garantire s'impreu de su maputze. @@ -24626,12 +30589,22 @@ Est craru chi su guvernu, in custa manera, cheret rispondere a sas gherras chi dae annos meda sos Maputzes sunt faghende pro otennere sos deretos issoro culturales e linguisticos. A pustis de sa creatzione de sa ANLM, su guvernu tzilenu est in idea de formare ateras Academias pro sas ateras limbas chi amus numenadu in antis. + + + + ## Limbas in perìgulu in Àfrica + Custa editzione in linia est istada isvilupada in intro de unu prozetu intersetoriale de sos Programas de s'Unesco «Limbas in perigulu» (Setore de sa Cultura) e «Multilinguismu in su tziberspatziu» (Setore de sa Comunicatzione e de s'Informatzione). S'Atlante in linia tenet sa finalidade de arribare a unu publicu prus mannu, de fagher leare cussentzia pro sa debilesa de sa diversidade linguistica in su mundu, de promover su multilinguismu in Internet e de azuare sas pessones chi faeddant limbas in perigulu a las preservare. Tocat de amentare chi, in mesu de custas limbas in perigulu elencadas dae s'Unesco, resurtat finas su sardu. Si est noidu chi su sardu s'agatat in dificultade a cunfrontu de sa fortza de s'italianu, presente in onzi ambitu e impreu, mancari chi siamus cumintzende a otenner carchi resurtadu in su caminu de s'ufitzialidade de sa limba nostra (mescamente a pustis de sa leze istatale 482/99), tocat de reconnoscher chi totu custu interessamentu de s'Unesco pro sas limbas che a sa nostra est de importu mannu e nos animat a sighire in sa gherra pro afortire sa limba sarda. S'informatzione de s'Atlante at a esser atualizada die cun die, azunghende datos finas de ateras limbas, cun s'azudu de linguistas, locutores e ateros ispetzialistas. + + + + ## "Sikumi", pellìcula in limba eschimesa de Alaska + In sos Istados Unidos, in Australia e in ateros logos de su mundu sunt sighende a essire pelliculas fatas dae registas indigenos. A dolu mannu petzi una parte minima est connota e difundida in Italia. De reghente, b'at essidu "Sikumi" (Subra de s'astra), unu curtumetragiu (15 minutos) diretu dae Andrew Okpeaha MacLean, regista inupiaq (eschimesu) de s'Alaska. @@ -24639,7 +30612,12 @@ "Sikumi" contat s'istoria de Apuna (Brad Weyiouanna) chi assistit a una morte in s'interi chi est rugrende sa tundra cun s'islita. Definidu "western articu" dae su regista etotu, sa pellicula est girada in sa tundra de Barrow (Alaska), cun temperaduras de unos 20 grados suta de zero. Presentadu in su 2008 a su Sundance Film Festival, sa pellicula at giai otentu reconnoschimentos mannos. + + + + ## Unu passu in fatu de s'àteru + Àteru unu passigheddu in su caminu de " autoconsapevolezza" de nois Sardos... Si mi l'aiant naradu deghe annos a oe chi in su 2009 s'esseret podidu faghere unu seminariu de duas dies totu in sardu, cun interventos e laboratorios de istudiu, mi nde fia risa. Pariat impossibile. Cantu sunt mudadas sas cosas dae cando fia in s'Universidade, cando mi pariat una bisione de podere chistionare in sardu a boghe manna in totue, de elaborare progetos, de ascurtare interventos, de traballare paris cun gente de Barbagia, de sos Campidanos, de Ogiastra, de Baronia, sena chi nemos si pongiat su problema Forsis devo faeddare in italianu ca sos ateros non mi cumprendent . Ca sa bellesa est chi sos ateros mi cumprendent, comente deo cumprendo a issos. E potzo bypassare (eja, bypassare, est custa sa paraula chi chergio impreare, no apo fatu isballiu) sa chistione cumprendo / non cumprendo , arribbende a sa sustantzia de sos argumentos. Sa limba est mediu, non fine. Su fine sunt sos argumentos, e los potzo tratare in limba sarda comente in cale si siat atera limba. @@ -24653,14 +30631,29 @@ Intantu totus custos 'operadores' interessados s'ant a bidere dae inoghe a pagu tempus in Ghilartzi pro istudiare sas maneras prus adatas pro traballare totu paris. S'isperantzia est de nde faghere meda, de custos traballos, e de agatare Amministratziones sensibiles a custu argumentu cantu sa de Montresta. A passu passu si movent sos montes. + + + + ## Libros «Pòpulos indìgenos de Amèrica Latina» + A. Titze, **Konflikt und Konfliktlosung in Guatemala: Die Verwirklichung der Rechte indigener Frauen im rechtspluralistischen Raum**, Verlag Dr. Kovac, Hamburg 2008. + + + + ## 16 comunicadores noos in limba friulana. + S'Universidade de Udine tzertificat 16 comunicadores noos in limba friulana. Sunt giornalistas, publitzistas, addetos a sa comunicatzione, dipendentes publicos, isportellistas in limba friulana, assignistas de chirca, professionistas liberos e un'istudentessa de s'ateneu chi benit dae sa Republica Tzeca, chi ant frecuentadu sa segunda editzione de su cursu Comunicare in limba friulana . Sos atestados de partetzipatzione los ant cunsignados a sos cursistas su retore Cristiana Compagno e sa diretora de su Tzentru interdipartimentale de istudios subra de sa limba e sa cultura de su Friuli de s'ateneu, Piera Rizzolatti. Sos 16 chi ant retzidu s'atestadu de frecuentzia sunt: Federica Angeli, Marzia Comino, Roberto Danelon, Priscilla De Agostini, Giannina Degano, Jana Dubajova, Concetta La Rosa Cassaniti, Gianni Lauzana, Magda Minotti, Antonella Ottogalli, Alessio Potocco, Elisabetta Pozzetto, Marco Seravalli, Franco Trovant, Elena Zanussi e Anna Zossi. S'Universidade de Udine - at craridu Compagno - at postu in campu unu modellu de formatzione e divulgatzione de sa limba friulana chi como finas ateros ateneos sunt leende comente esempru pro sas limbas minoritarias . + + + + ## S'indùstria de sos videogiogos in su situ de su TermCat + S'industria de sos videogiogos est oe unu fenomenu de massa. Sos primos aparatos pro s'ispassiare, essidos a campu in sos annos otanta, ant dassadu logu a unu mercadu chi in manera progressiva s'est cunsolidende comente unu de sos setores audiovisuales prus de importu. S'isvilupu de s'informatica e sas tecnologias noas, paris cun sa generalizatzione de s'impreu de Internet e sa preponderantzia de abitudines noas in su tempus liberu, nde sunt istados, pro su prus, responsabiles. In sos territorios in ue si faeddat su catalanu b'at una atividade professionale dinamica de istudios pro isvilupare sos videogiogos e uninteratzione forte intre sa colletividade manna de sos giogadores; pero a s'ispissu sa limba chi s'impitat recurret a solutziones propias de s'inglesu in casos in ue si podent impreare alternativas catalanas. Cun s'idea de ponnere a disponimentu de produtores e usuarios de videogiogos sas solutziones terminologicas netzessarias in catalanu, est essida a campu sa Terminologia dels videojocs, resurtadu de unu traballu de collaboratzione intre terminologos e ispetzialistas de su setore. @@ -24667,7 +30660,11 @@ Custu est petzt un'esempru de su traballu terminologicu chi su Termcat, organu de sa Generalitat de Catalugna, est faghende dae annos medas, in totu sos setores de sa connoschentzia, dae su deretu a s'isport, dae sa meighina a s'industria. Sas finalidades suas sunt, comente si leghet in s'istatutu, planificare e coordinare sa chirca terminologica in limba catalana e elaborare sas siendas terminologicas netzessarias pro agiuare s'usu de su catalanu in sos ambitos sotziueconomicos, tecnicos e sientificos. Est una tarea manna, chi nois, in Sardigna, semus in pessu cumintzende + + + ## S'Europa cunsìderat positivu su traballu realizadu in favore de sas limbas minoritàrias + Sa vitze-ministra basca de Politica Linguistica, Patxi Baztarrika, at presentadu in Sant Sebastian su raportu de sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias de s'Istadu ispagnolu. In custu raportu, su Comitadu de espertos at bantadu sas politicas adotadas dae Catalugna, Galitzia e Comunidade autonoma basca pro "aere riativadu e normalizadu" sas limbas issoro. Su Comitadu at fatu sos cumplimentos a custas comunidades pro s'acordu firmadu in materia de politica linguistica. In prus, at "aplaudidu" pro sa creatzione de su servitziu Elebide de su Guvernu bascu, unu servitziu incarrigadu de dare cara a sos deretos linguisticos. Baztarrika at manifestadu "sa cuntentesa" de su Guvernu bascu pro s' "impignu forte" de su Consigiu de Europa pro s'isvilupu de sa limba basca. @@ -24683,7 +30680,12 @@ In su campu de s'Istrutzione, su Consigiu de Europa at cualificadu comente importantes sos progressos realizados dae su Guvernu bascu e cunsiderat chi sos impignos leados "sunt a tretu de essere postos in opera", a manera chi s'istrutzione in bascu aumentet. Pro su restu, su Cunsigiu at fatu sos cumplimentos pro su "cambiamentu istoricu" chi b'at apidu in sos raportos intre s'Esecutivu bascu e su Guvernu de Navarra pro su chi pertocat sa limba basca e at postu in craru "saumentu importante" de sos agiudos a sos medias in limba basca. + + + + ## Sas capatzidades pro imparare sos sonos influit in s'imparòngiu de sas limbas + Su de essere bilingues, o a su nessi a s'isboligare in un'atera limba, no est petzi chistione de costantzia, aficu e interessu pro imparare, ca est sa capatzidade de pertzetzione de cada pessone chi faghet a manera chi custa pelea siat prus discansosa o nono. Est su chi narat unu grustu de istudiosos de su Grupu de Istudiu in Neurologia Cognitiva (GRNC), ligadu a su Parcu Sientificu de Bartzellona, a pustis de aere analizadu su livellu de cumprensione de 126 universitarios. Sos autores de s'istudiu ant seletzionadu su campione de sos 126 istudentes cun carateristicas comunas a totus: su de essere naschidos in s'area metroploitana de Bartzellona, de apartennere a familias monolingues in castiglianu, chi pero fiant colados a essere bilingues in s'iscola e faeddende a su solitu in catalanu. Duncas, totus giovanos creschidos in un'ambiente bilingue. In mesu de totu custos, sos istudiosos nd'ant seletzionadu 31, pessones chi teniant sa megius e sa peus capatzidade de "leare" sos sonos de sa segunda limba issoro. @@ -24691,14 +30693,28 @@ Pro custu, a sos istudentes l'ant propostu duas castas de sonu: in castiglianu e in finlandesu, limba chi nemos connoschet. Su resurtadu est istadu chi ambos grupos mustrant un'ampraria de unda simile pro sa limba non connota. In cambiu, pro su castiglianu s'ampraria de unda fiat prus manna meda pro sas pessones chi pertzepiant megius sa segunda limba issoro, su catalanu. Pro Begoña Diaz, de su GRNC, custos datos "resurtant de interessu mannu pro previdere s'atitudine individuale pro imparare limbas e disinnare protocollos de atzione e programas chi otimizent su resurtadu in s'aprendimentu issoro". + + + ## Libros «Indianos de Nordamèrica» + J. Hausdoerffer, **Catlin's Lament: Indians, Manifest Destiny, and the Ethics of Nature**, University of Kansas press, Lawrence (KS) 2009. + B. A. Mann, **George Washington's War on Native America**, seconda ed., University of Nebraska Press, Lincoln (NE) 2009. + J. Ramsey - L. Burlingame (a cura di), **In Beauty I Walk: The Literary Roots of Native American Writing**, University of New Mexico Press, Albuquerque (NM) 2008. + O. C. Stewart, **Forgotten Fires: Native Americans and the Transient Wilderness**, University of Oklahoma Press, Norman (OK) 2009. + Volney, **Observations sur les indiens ou sauvages de l'Amerique du nord et autres textes**, Coda, Paris 2009. + C. Waldman, **Atlas of the North American Indian**, terza ed., Facts on File, New York (NY) 2009. + + + + ## S'Europa cunsìderat positivu su traballu realizadu in favore de sas limbas minoritàrias + Sa vitze-ministra basca de Politica Linguistica, Patxi Baztarrika, at presentadu in Sant Sebastian su raportu de sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias de s'Istadu ispagnolu. In custu raportu, su Comitadu de espertos at bantadu sas politicas adotadas dae Catalugna, Galitzia e Comunidade autonoma basca pro "aere riativadu e normalizadu" sas limbas issoro. Su Comitadu at fatu sos cumplimentos a custas comunidades pro s'acordu firmadu in materia de politica linguistica. In prus, at "aplaudidu" pro sa creatzione de su servitziu Elebide de su Guvernu bascu, unu servitziu incarrigadu de dare cara a sos deretos linguisticos. Baztarrika at manifestadu "sa cuntentesa" de su Guvernu bascu pro s' "impignu forte" de su Consigiu de Europa pro s'isvilupu de sa limba basca. @@ -24714,7 +30730,12 @@ In su campu de s'Istrutzione, su Consigiu de Europa at cualificadu comente importantes sos progressos realizados dae su Guvernu bascu e cunsiderat chi sos impignos leados "sunt a tretu de essere postos in opera", a manera chi s'istrutzione in bascu aumentet. Pro su restu, su Cunsigiu at fatu sos cumplimentos pro su "cambiamentu istoricu" chi b'at apidu in sos raportos intre s'Esecutivu bascu e su Guvernu de Navarra pro su chi pertocat sa limba basca e at postu in craru "saumentu importante" de sos agiudos a sos medias in limba basca. + + + + ## In Catalugna presentadas 71.000 in favore de su referendum de autodeterminatzione + Duos organismos catalanos, Pel Dret de Decidir (PDD) e Sobirania i Progres (SiP), ant agabbadu su 23 sa campagna de regorta de firmas Decideixo Decidir (Detzido de Detzidere), cumintzada su 23 abrile de su 2007, pro pretendere chi su Parlamentu catalanu potzat faghere referendum sena pedire autorizatzione a su guvernu de Madrid. Prus de 71.000 pessones ant umpridu su modulu pro oteennere custu trasferimentu de cumpetentzias, cun sa modifica de s'articulu 15.2 de sa Costitutzione ispagnola. Pro cunsinnare sas firmas b'at apidu un'addoviu cun su presidente de su Parlamentu catalanu, Ernest Benach. Cun custa petitziones, PDD e SIP pedint a su Parlamentu chi presentet a su Parlamentu de Madrir una proposta de lege pro cunsentire custu cambiu de cumpetentzias. @@ -24721,7 +30742,11 @@ Sos rapresentantes de sa campgana Elisenda Romeu pro sa PDD e Elisenda Paluzie pro SiP ant pedidu a su Guvernu catalanu de "agiauare" sa presentada de sa lege a manera chi siat voatda dae su Parlamentu ispagnolu Como, su dipartimentu de Guvernantzia est ammaniende una proposta de lege de consulatas populares. Elisenda Paluzie at naradu chi su chi sunt pedende cun custa initziativa "andat prus a dae in antis" de sa chi est faghende sa proposta de Guvernantzia, chi de seguru at a includere su bisongiu de una autorizatzione istatale pro cunvocare una consulta, unu referendum. + + + ## La pianificazione linguistica. Lingue, società e istituzioni + Editore: Carocci Data de Publicatzione: 2004 Collana: Universita @@ -24728,6 +30753,7 @@ ISBN: 8843028839 Pazinas: 209 Preju: 18,00 euros + Sa leze istatale 482/1999 at atribuidu su status de limba ufitziale a sas ateras limbas faeddadas in intro de s'istadu italianu (friulanu, sardu, croatu, albanesu, gregu, otzitanu, catalanu, francu-proventzale, chi s'azunghent a su tedescu, a su frantzesu, a su ladinu e a s'islovenu), ponende unu problema de "aministratzione linguistica" de su territoriu e de sa sotziedade.. Sa pranificatzione linguistica est propiu sa materia chi s'interessat de sa zestione e de su coordianmentu de sas limbas in unu cuntestu natzionale e internatzionale. Custu libru proponet riflessiones e analisis teoricas subra de su tema tratadu e leat in cunsideru medas modellos cuncretos, in Europa e in intro de s'istadu italianu, de problemas linguisticos che a su sardu. Si bidet craru chi medas problemas s'agatant in totue e chi medas solutziones de ateras limbas podent interessare totu sas limbas. @@ -24738,7 +30764,12 @@ Gabriele Iannaccaro est professore de Linguistica aplicada in s'Universidade de l'Aquila. Vittorio dell'Aquila est coordinadore de su Servisc de Planificazion y Elaborazion dl Lingaz Ladin. + + + + ## "Mi presento inoghe, oe, cun umilidade..." + Mi presento inoghe, oe, cun umilidade e cussente de s'impergiu chi tenimus in dae in antis, reconnoschente pro sa cunfiantzia chi ais postu in mene, connoschidore de sos sacrifitzios chi ant fatu sos antepassados nostros. Torro gratzias a su presidente Bush pro su servitziu suo a sa natzione nostra e pro sa dadivosidade sua e sa cooperatzione chi at asseguradu in custa transitzione. Sunt giai 44 sos americanos chi ant giuradu comente presidentes. L'ant fatu cando b'aiat unu mare de ditzosidade, in abbas paghiosas e tranchillas. Ma b'at apidu ocasiones chi custu giuramentu l'ant fatu in mesu de nues e temporadas. In cussos mamentos, sos Istados Unidos ant sighidu a andare a in antis, non solu gratzias a s'abbistesa de sos chi teniant sa carriga, ma finas ca Nois, su Populu, semus abbarados fideles a sos ideales de sos antepassados nostros e a sos documentos fundativos nostros. Gai est istadu. E gai devet essere cun custa leva de americanos. @@ -24797,7 +30828,11 @@ Gratzias, chi Deus bos beneigat, chi Deus beneigat s'America. + + + ## Die de sa Memòria 2009 + Sa "Die de sa Memoria" l'at istituida su parlamentu italianu in su 2000 cun sa lege n. 211 de su 20 de triulas, pro ammentare sos ebreos vitimas de sas persecutziones fascistas e nazistas. Ma finas sos oposidores politicos, sos omosessulaes, sos ateros grupos etnicos (mescamente sos rom) e religiosos (mescamente sos Testimongios de Geova) chi su partidu nazista e Hitler aiant cundennadu a morrere in sos campos de isterminiu. Sa data de su 27 de ghennargiu currispondet a sa de sa liberatzione de su campu de Oświęcim (Auschwitz in tedescu), a probe de Cracovia in Polonia., fata dae s'Armada Ruja propiu in cussa die. A pustis, finas s'ONU, cun sa risolutzione 60/7 de sa 1ª die de santandria de su 2005, at isseberadu custa data pro ammentare custu eventu de liberatzione dae sa barbarie nazi-fascista. In custa die ammentamus finas sas vitimas de su nazi-fascismu in antis e durante sa segunda gherra mundiale in Europa, Àsia e Àfrica, pro neghe de sa Germania, de su Giapone e de s'Italia. @@ -24804,7 +30839,11 @@ Ma si cherimus essere giustos, devimus finas ammentare totu sas vitimas de sas ditaduras de cada logu de su mundu, de eris e de oe, chi ant mortu milliones de pessones e galu nde sighint a morrere. A dolu mannu de totus, cando pessamus chi s'umanidade apat imparadu dae su tempus coladu, nos devimus assugetare a bidere una realidade de violentzia e de gherra chi ochiet galu galu milliones de pessones. Sena rispetare sa diversidade culturale, sotziale, politica, religiosa, linguistica, su mundu arriscat de assistere galu a gherras, a persecutziones, a isterminios. In cada continente, b'at populos intreos chi sunt negados e pessighidos. A dolu mannu, sunt medas sos chi "non bident o no ischint" ite b'at capitende a beru, cun sos Curdos, cun sos Berberos, cun ateros populos e natziones. Est pro custu chi, mescamente su 27 de ghennargiu, tocat a nos ammentare de totu sas persecutzione e de sas vitimas, de eris e de oe. + + + ## CORO: sardu vs. LIMBA: italiana + Mai che a como sa limba sarda paret in dificultade. Difatis, si est beru chi su 70% de sos Sardos la praticat cada die, custa proportzione falat a su 13% cando si tratat de pitzinnos. Cheret narrere chi no est in perigulu mannu petzi sa trasmissione dae una generatzione a s'atera, ma finas selementu chi nos identificat. E, propiu pro custu, sunt medas sos Sardos chi si sunt interessende a su presente e, mescamente, a su tempus venidore de sa limba issoro. Ca si oramai tenimus Leges comente sa de s'Istadu, sa 482/99, chi cheret in parte s'ufitzialidade de sa limba sarda, paris cun s'italianu, chie abbaidat su chi capitat o est capitadu a ateras limbas finas prus mannas de sa nostra, ischit chi sas leges non bastant si mancat sa voluntade de las praticare, cun coerentzia e aficu, e finas de las megiorare. @@ -24823,22 +30862,46 @@ E si su resurtadu de politicas linguisticas noas at a essere chi sos pitzinnos chi imparant su sardu colant in pagos annos dae su 13% a su 25, 40, 60%, comente est capitadu in Catalugna cun politicas iscolasticas de immersione e una sotziedade e unu territoriu chi inghiriant sa gente in catalanu, at a cherrere narrere chi amus allutu a beru su motore de sisvilupu. + + + ## Google in sos otzèanos + In antis est istada sa Terra, cun Google Earth chi nos at permitidu de colare oras in dae in antis de s'elaboradore visitende logos a ue forsis no amus a andare mai, o torrende a visitare cussos chi nos sunt aggradados de prus. Pustis est arribbadu Google Sky, un'estensione de su primu cun su cale fiat possibile a sedatzare s'ispatziu e a osservare galassias e isteddos a largu meda. Como arribbat Google Ocean. S'atualizatzione noa de su servitziu at a permitere de rugrare sos mares e sos otzeanos in formadu 3D dae su duos de freargiu. Ma no est petzi custa sa noa.Google est a tretu de proponnere su servitziu suo de posta eletronica Gmail foras de linia, est a narrere, sena bisongiu de abbarrare connetidos a sa Rete, operende comente unu programa presente in selaboradore, che a Outlook de Microsoft.Google avertit chi saplicatzione noa, chi s'at a podere utilizare intro de pagu, est in unu periudu de proas, e podet dare errore. E, sigomente non b'at duos sena tres, paret chi no ant a istentare a incaminare GDrive, cun su servitziu de imagasinamentu belle prontu pro intrare in funtzione. + + + + ## Macintosh tenet 25 annos de edade + 25 annos a como Apple at ghetadu in su mercadu un'elaboradore eletronicu chi at rivolutzionadu su mercadu matessi e at cambiadu pro usuarios medas sa forma de trabballare e isfrutare su tempus liberu. Fiat su Macintosh, su primu elaboradore cumertziale cun sorighitu e interfaghe graficu, postu a bendere in su 1984 cun unu microprotzessadore Motorola 68000 e unu preju chi su prus de sas pessones non bi podiant arribbare, pero prus bassu de sos chi fiant bennidos in antis: 2.500 dollaros. A pustis de unu cuartu de seculu, su Mac est sighende a operare bene e cun unu primadu de bendidas, mancari b'apat sa crisi, in sas versiones suas de portatile e elaboradore de supramesa. + S'incaminamentu cumertziale de su primu Mac l'aiat fatu connoschere a su mundu sa Apple, chi tando fiat galu connota comente Apple Computers e petzi produiat programas e elaboradores, cun un'annuntziu in televisione chi fiat essidu petzi una bia e fiat costadu sa bellesa de 1,5 milliones de dollaros de tando. S'annuntziu l'aiat fatu Ridley Scott, su cale, emulende su romanzu 1984 de George Orwell, aiat dadu a ischire chi Macintosh aiat apidu bintu su "Frade Mannu". + Si podet narrare chi Macintosh at postu unu in antis e unu a pustis in s'istoria de s'informatica e at introduidu unu cambiamentu radicale in sa forma chi sos chi impreant sos elaboradores si relatzionant cun sas machinas. Su Mac includiat duos programas tando rivolutzionarios: MacPaint, chi permitiat de "pintare" cun su sorighitu, e MacWrite, su primu protzessadore de testos in ue s'usuariu bidiat in s'ischermu su chi essiat in su pabiru. (WYSIWYG o "what you see is what you get", in suspu informaticu). + S'elaboradore de Apple fiat un'aparatu meda prus bonu a lu manigiare de sos ateros elaboradores cumertziales de tando, e in medas creent chi at postu sas bases pro produtos posteriores comente su sistema operativu Windows. Un'ateru vantagiu fiat chi s'elaboradore nou de Apple fiat un'aparatu prus fatzile a lu trasportare chi non sos de sa cuncurrentzia, ca, a parte su pesu, su discu tostu abbarraiat incorporadu a su monitor e teniat finas un'asa pro nche lu moere. + Mac at apidu deretu una resessida bona e at otentu in presse unu grupu fidele de partidarios, mancari apat cumintzadu deretu a sufrire sa cuncurrentzia de su PC e de su sistema operativu Windows. Su Mac at torradu a essire a campu a finales de sos annos 90, cando Steve Jobs est arribbadu a Apple e at incaminadu su iMac in su 1998. + 25 annos a pustis de s'intrada sua in su mercadu, su Mac est galu binchende primados de bendidas, mancari costet meda a cunfrontu cun ateras marcas e sas bendidas de sos elaboradores siant minimende in totu su mundu. Intre santuaine e nadale de su 2008, primu trimestre de s'esertzitziu contabile atuale de Apple, sa dita at bendidu 2,52 milliones de unidades de su Mac, unu 9% in prus de su matessi periodu de su 2007. In su trimestre anteriore sa distributzione est istada superiore, cun 2,6 milliones de unidades, sa cantidade prus arta bendida dae Apple in unu trimestre, mancari sas intradas prus mannas non bengiant prus dae sos elaboradores, ma dae sos iPod e iPhone. + + + + ## Corte de Istrasburgu: s'Itàlia est sa peus + In mesu de sos Paisos europeos s'Italia est su chi tenet su numeru prus mannu de casos pendentes in dae in antis de sa Corte europea de sos deretos umanos: 4.200. De custos, 2.600 casos pertocant sa lentesa esagerada de sos protzedimentos giuditzarios. Est unu de sos datos cuntennidos in su raportu fatu dae sa Corte de Istrasburgu in ocasione de s'inauguratzione de s'annu giuditziariu nou. In sos urtimos deghe annos s'Italia est istada in assolutu su Paisu chi est istadu cundennadu de prus pro more de sos protzessos-croga : 999 bias. + + + + ## Cuncruidu su Forum Sotziale Mundiale de Belèm + Cuncruidu su 31 de ghennargiu su Forum Sotziale Mundiale in Belem, Brasile. Sa novidade de ocannu est istada sa presentzia de su deretu a s'autoderminatzione de sos populos comente deretu fundamentale. Sa Coordinadora Andina de sas Organizatzione Indigenas. alliada cun s'Ispatziu pro sos Deretos Colletivos de sos Populos e Natziones sena Istadu, at propostu de tzelebrare un'annu de riflessione e de atzione globales a propositu de sa politica indigena. @@ -24849,7 +30912,11 @@ In cantu a su Forum tematicu de su 2010, sos organizadores sunt pessende de lu tzelebrare in Bolivia o in Peru, su primu trimestre de su 2010. + + + ## Manifestu: Su rispetu de sos deretos colletivos de sos pòpulos + Su rispetu de sos deretos colletivos de sos populos, unu de sos fundamentos de unateru mundu possibile Manifestu de sIspatziu de sos Deretos Colletivos de sos Populos e Natziones sena Istadu in su Forum Sotziale Mundiale de Belem 2009. Sos sutiscritos cherimus espressare in antis de totu sa solidaridade nostra cun totu sos populos chi sufrint, mescamente cun sos populos palestinesu, kurdu, saharaui e tamil chi in custas dies sunt retzende unatacu genotzida. @@ -24872,7 +30939,11 @@ BELÉM DO PARÁ, 31 DE GHENNÀRGIU DE SU 2009 + + + ## Interventu de su delegadu Federmot in s'inauguratzione de s'annu giuditziàriu + Sos magistrados onorarios de sa Federmot (Federazione Magistrati Onorari di Tribunale), che a cada annu, sunt intervennidos a sinauguratzione de sannu giuditziariu, faeddende de sas problematicas chi pertocant sa categoria issoro in relatzione cun sa chistione generale de sa giustizia. Nos est partu giustu a dare sa tradutzione in limba sarda de custu interventu @@ -24904,7 +30975,11 @@ Nos lu pedit su Paisu e nos l imponet sa cussentzia. Gratzias! + + + ## Limba catalana: su ditzionàriu de infirmeria in lìnia + Unu ditzionariu collit belle milli termines catalanos de su campu de sinfirmeria, sos chi sunt cunsiderados sos prus de importu, e nde dat sa denominatzione catalana, sa definitzione, sas ecuivalentziasas in castiglianu, frantzesu e inglesu e, a sispissu, notas cuntestuales. Est sa versione in linia de su Diccionari dinfermeria, opera elaborada dae su TERMCAT cun sagiudu de su Dipartimentu de sa Salude de sa Generalitat de Catalugna e de su Guvernu de Andorra, cun sa collaboratzione de su Consigiu de sos Collegios de sos Diplomados in Infirmeria de Catalugna, de sa NORCAI e de su Collegiu Ufitziale de Infermeria de Barcelona, e coeditada dae TERMCAT e LID. @@ -24912,9 +30987,19 @@ Sa voluntade de otennere unu cunsensu generale in mesu de sos infirmeris professionistas at impulsadu sa collaboratzione intre su TERMCAT e sas istitutziones infirmeras de sos territorios de faeddu catalanu, sos cales sunt intervennidos in fases diferentes de su protzessu de elaboratzione. Tocat a ponnere in craru mescamente su traballu fatu dae su Collegiu Ufitziale de Infirmeria de Barcelona (pro delega de su Consigiu de sos Collegios de sos Diplomados in Infirmeria de Catalugna ), gai comente sinterventu de sIscola Universitaria de Infirmeria e Fisioterapia de sas Ísulas Baleares, sIscola Universitaria de Infirmeria de sUniversidade de Andorra, e sIscola Universitaria de Sientzias de sa Salude de Manresa (ascrita a sUniversidade Autonoma de Barcelona). Sos termines de su ditzionariu si podent cunsultare moende dae sas denominatziones in cale si siat de sas bator limbas, sighende duos protzedimentos: a unala, impitende sos inditzes alfabeticos chi sunt in su cuadru de manca finas a agatare sa denominatzione chi si cheret; a satera, introduende diretamente una denominatzione in sispatziu superiore Cerca; in custu segundu casu, sant a visualizare totu sas ischedas terminologicas chi cuntenent paraulas consultadas , siat comente parte de una denominatzione siat comente parte de una definitzione. + + + + ## LIBROS + Iscrie a info@tempusnostru.it + + + + ## Kiril I, patriarca nou de Mosca e de totu sas Rùssias + Kiril I, naschidu Vladimir Michajlovič Gundjaev (antiga Leningradu, 20.11.1946), est como su patriarca de Mosca e de totu sas Russias, capu de sa Cresia ortodossa russa, a pustis de sa morte, su 4 de nadale de su 2008 de su patriarca Alessiu II. Pro sa sutzessione de Alessiu II, in sas dies 27-29 de ghennargiu de su 2009, su Cussigiu de sos piscamos de sa Cresia russa (Pomestny Sobor) at eleghidu a Kiril I cun 508 votos de 702 comente Patriarca de Mosca e de totu sas Russias. @@ -24925,7 +31010,12 @@ Mancari minore, finas in Sardigna b'at una comunidade ortodossa. Su tzentru ispirituale fisicu de sos ortodossos in Sardigna est sa Cresia de Santa Barbara, in S'Alighera. In antis fiat intitulada a S. Andria. A pustis de medas annos de abbandonu, est istada comporada dae sa comunidade ortodossa locale. Su 26 de freargiu de su 1995, sa cresia est istada cunsagrada dae s'archipiscamu Sawa de Białystok, como Metropolita de Varsavia e de totu sa Polonia. Sos fideles de su cristianesimu orientale in Sardigna sunt unos 1000, prus de 100 petzi in S'Alighera. "Russos, polacos, gregos chi istant in Sardigna pro istudiu o pro traballu -at naradu Efis Olla- ma b'at finas una bintina de aligheresos chi si sunt acurtziados a custa fide animados dae sa curiosidade". Su retore de sa cresia de Santa Barbara est Pietro Nazaruk, cojuadu, 29 annos, cun duas laureas (Teologia e Pedagogia), cun istudios de archeologia sacra in Roma + + + + ## Un'esopraneta nou + Unu grupu internatzionale de astronomos at iscobertu sesoplaneta planeta chi istat in foras de su Sistema Solare- prus minore e prus lestru a cumpletare sorbita. A custu corpus tzeleste chi su diametru suo est belle su duplu de su de sa Terra-, lat agatadu su satellite Corot. Si carculat chi sa temperatura sua est intre sos 1.000 e sos 1.500 grados tzentigrados e chi sa superfitzie est pedrosa o cugugiada de lava. Sos espertos lant batigiadu cun su numene de CoRoT-Exo-7b. Sa temperatura de su planeta est arta meda, ca est a curtzu a sisteddu printzipale suo. Corot, satellite de sAgentzia Europea de sIspatziu (A.E.I.), faghet parte de una missione pro agatare planetas in foras de su Sistema Solare. In custu casu, su planeta iscobertu tenet dae 5 a 10 bias sa massa de sa Terra e, a parte su fatu chi no est su prus minore agatadu finas a como, no est su chi tenet prus pagu massa. Semper e cando, sa massa e su radiu suos faghent pessare chi sa densidade sua est similare a sa de sa Terra. "Custa iscoberta est unu passu a beru de importu in su caminu pro cumprendere sa formatzione e sevolutzione de su planeta nostru", at decraradu su sientziadu Malcolm Fridlund, de sa A.E.I., chi leat parte in custa missione. @@ -24942,7 +31032,11 @@ Sunt bindighi annos chi sos astronomos sunt iscoberende esoplanetas chi orbitant a furriu de ateros isteddos. Su prus sunt mannos meda, unas binti bias sa massa de Giove. Pero sunt pagos a beru sos chi tenent massas cumparabiles a sa de sa Terra, comente est capitadu in custu casu. + + + ## WEB: medas pitzinnos in perìgulu + Babbos e mamas tenent semper prus ballassa cun sa rete globale e, propiu pro custu, sunt semper prus in pessamentu pro sos perigulos a sos cales sunt espostos sos figios cando "navigant": su 99% de sas mamas e de sos babbos italianos narant chi impitant s'elaboradore personale cun regularidade (fiat su 93% in su 2006) ma su 55% (contra a su 45% de duos annos a como) cunfessat de essere "meda" o "bastante" in pessamentu cando a impreare su sorighitu sunt sos figios. Belle gai, petzi su 59% at dotadu s'elaboradore de domo de unu sistema de filtru tipu "controllu parentale": su 13% in mancu a cunfrontu de su 2006. INTERNÈT : DECÀLOGU PRO NAVIGARE SEGUROS @@ -24962,7 +31056,11 @@ 9. Non permitere s'impreu de programas P2P de cumpartzimentu de archivios pro iscarrigare in manera illegale musica e pelliculas: a s'ispissu sos cuntenutos agatados diferint dae su chi si chircat e cuntenent "caddos de Troja" chi cambiant s'elaboradore personale in una aina pro cumitere crimines informaticos. 10. Non permitere sa compora in linia sena sa ghia de babbos e mamas. + + + ## S'elaboradore prus poderosu + Sequoia at a essere su numene de selaboradore prus poderosu de su mundu. Lest fraighende IBM. At a tennere una capatzidade de 20 petaflops (1) . Est a narrere chi at a podere realizare 20 cuadriliones de operatziones cada segundu. Selaboradore at a essere prontu in sannu 2011. Lat a impreare su Dipartimentu de Energia de sos Istados Unidos pro simulatziones nucleares. Il tuo browser potrebbe non supportare la visualizzazione di questa immagine. Selaboradore at a essere 20 bias prus lestru de su prus poderosu chi best como e chi lat fraigadu gai etotu sIBM. Custu urtimu si narat IBM Roadrunner, lant cunsignadu in lampadas de su 2008 a su Laboratoriu Natzionale Los Álamos de su Nou Messicu e servit pro sa segurantzia nucleare, sa genomica, sastronomia e sa meteorologia. @@ -24971,19 +31069,41 @@ (1) In informatica FLOPS est un'abbreviatura de Floating Point Operations Per Second e inditat su numeru de operatziones in virgula mobile fatas in unu segundu; petaflops currispondet a 1015. + + + ## NiceTranslator: tradutore in tempus reale in 34 limbas! + Su servitziu est gratuitu, in 34 limbas, e impreat su motore de tradutzione de **Google Translate.** Est craru chi sa tradutzione no est perfeta, pero garantit unu testu definitivu bonu, chi cunsentit de imbiare literas o documentos finas in limbas chi non connoschimus bene. + Ma bolende podimus finas importare unu testu giai iscritu a bandas e NiceTranslator lu bortat a sa limba chi nos agradat. + In fines, su progra in rete non nos pedit de nos registrare, est liberu e deretu a disponimentu. + + + + ## Libros «Chistione palestinesa» + M. Al-Rantissi, **Survivre a Gaza**, Koutoubia, Paris 2009. + R. Berthier, **La Palestine au pied du mur**, Les Editions du Monde Libertaire, Paris 2009. + K. Boullata, **Palestinian Art 1850-2005**, Saqi Books, London 2009. + J. Carter, **We Can Have Peace in the Holy Land: A Plan That Will Work**, Simon & Schuster, New York (NY) 2009. + O. El-Abed, **Unprotected: Palestinians in Egypt since 1948**, Institute for Palestine Studies, Washington (DC) - International Development Research Centre, Ottawa (ON) 2009. + Eurorient, **Le Moyen-Orient en question: Remodele ou desintegre?**, L'Harmattan, Paris 2009. + M. LeVine, **Impossible Peace: Israel/Palestine since 1989**, Zed Books, London 2009. + + + + ## Sa limba: che un'àrbore, nen de manca nen de dereta + In custos urtimos trinta annos, sa gherra pro s'ufitzialidade de sa limba sarda at tentu amigos e inimigos, ma meda meda de prus gente chi, sena essere amiga o inimiga, sa limba l'at praticada e sighit a la praticare. A su puntu chi su 70% de sos Sardos impreat su sardu. Est finas beru chi chie la praticat non semper l'imparat a sos figios, si est beru chi petzi su 13% de sos pitzinnos praticat su sardu. Est in perigulu sa trasmissione intergeneratzionale de sa limba nostra. E tando, pro parare fronte a su perigulu de iscumparta de su sardu bi cheret una politica linguistica, cumplessiva, coerente, cumbinta, a manera chi su sardu siat ufitziale in cada ambitu e impreu. Totu sas leges fatas finas a como sunt istadas e sunt un'agiudu in custu caminu, ma non resessint a dare su resurtadu chi nos isetamus: blocare sa perdida linguistica e torrare a sa limba chie lat perdida. Est craru chi tando, su de sa limba non podet essere elementu ocasionale o segundariu de sa Politica, ma devet essere elementu tzentrale de unu progetu identitariu de isvilupu de sa sotziedade nostra. E pro custu, bi cheret su traballu e s'opera de totus, de cale si siat parte politica. Ca est de politica chi tenimus bisongiu, ma mescamente de politica linguistica. Si sa limba at a torrare a essere de su 100% de sos Sardos, at a cherrere narrere chi amus fatu un'isfortzu gasi mannu pro sighire a esistire, chi custu isfortzu lu podimus faghere finas in ateros setores: sotziedade, ambiente, economia. Catalonia docet! @@ -24991,7 +31111,12 @@ Chi custu est beru (e chi custu caminu semus giai resessidos a l'isperimentare) lu mustrat craru su fatu chi s'opera rivolutzionaria, innovadora e dinamica de dare a sa limba nostra una norma iscrita unitaria l'aiat cumintzada in su 1988 sa giunta de manca cun assessore de sa cultura Ballero, sighida e cumpretada dae una giunta de dereta cun assessore Onida, chi tenet su meritu istoricu de aere propostu sas normas de sa LSU/limba sarda unificada in su 2001; chi in su 2006, cun unu giunta de manca, su presidente Soru at sighidu su matessi caminu istrategicu de afortire e ufitzializare s'idea de una limba bandera unitaria pro sos Sardos (chi lassat a cadaunu sa possibilidade de pronuntziare sa limba comente li paret), chi est arribbada a sa proposta deliberada de LSC/limba sarda comuna. Duncas sas matessi finalidades comunas e trasversales, sos matessi resurtados: Onida cun sa LSU, Soru cun sa LSC. Custu nos importat e custu li devimus a ambos. Est pro custu chi podimus e devimus andare a dae in antis, afortende su movimentu trasversale in favore de s'ufitzialidade prena de sa limba sarda. Ischende chi b'at inimigos de sa limba a manca e a dereta, ma finas amigos, prus amigos chi no inimigos. Semus gasi cumbintos e seguros de su fatu chi su sardu est e devet essere "limba de totus e pro totu" , chi pessamus (o a su nessi isperamus) chi custa giunta noa essida dae sas eletzione de custu freargiu de su 2009 at a sighire su matessi caminu pro ufitzializare a beru sa limba sarda in cada ambitu e impreu, cun una lege noa de politica linguistica e cun sa formatzione de entidades chi cunsentant a sa lege de operare a beru, in manera moderna e dinamica, in s'iscola, in sos medias, in sos entes, in sas impresas, dunacas in sa sotziedade e in su territoriu. Custu sentimentu in favore de su sardu, de su simbulu de sa natzione sarda e de mediu primu comunicativu suo nos devet animare totus, de manca e dereta. Ca est in perigulu sa esistentzia matessi de sos Sardos, de manca o de dereta. + + + + ## 21 de Freàrgiu: die internatzionale de sa limba materna + S'Unesco at presentadu in Parigi su 19 de freargiu sa versione eletronica de s'editzione noa de s'Atlante de sas limbas in perigulu de su mundu. Si tratat de un'istrumentu numericu interativu chi cuntenet datos atualizados de prus de 2.500 limbas in perigulu e s'at a podere cumpretare, curregere o atualizare in manera costante gratzias a sos cuntributos de sos utentes. S'Atlante, presentadu dies in antis de sa Die internatzionale de sa limba materna, cunsentit de faghere chircas cunforma a medas criterios e classificat sas 2.500 limbas in perigulu regollidas cunforma a chimbe grados de vitalidade diferentes: vulnerabile, in perigulu, in perigulu mannu, in cunditzione critica e estintas (dae su 1950). Leghende s'Atlante, b'at de si ponnere pessamentu: de sas 6.000 limbas chi esistint in su mundu, prus de 200 si sunt estintas in sas urtimas tres generatziones, 585 sunt in cunditzione critica, 520 in perigulu mannu, 632 in perigulu e 607 in cunditzione de vulnerabilidade. @@ -24999,7 +31124,12 @@ E su sardu? Est classificadu "in perigulu", ma non comente sardu ma comente logudoresu e campidanesu. S'Unesco sighit in custa atzione de disinformazione linguistica chi nos faghet dannu, sighende una classificatzione dialetologica betza, impretzisa, ideologica. Chie bidet custu Atlante podet pessare a beru chi su sardu non siat una limba reale ca sa limba reale "sunt" pro s'Unesco su logudoresu e su campidanesu, chi sunt petzi un'astratzione chi non servit a nudda. Custa classificatzione est finas discriminatoria ca, si est basada in sos dialetologos, tando no esistit mancu su chi s'Unesco classificat corsicanu, friulanu, ladinu! Ma, a dolu mannu pro nois est una classificatzione chi Unesco leat dae Ethnologue, chi faghet su matessi dannu. S'Unesco at a devere cambiare custa classificatzione dannosa. Pro faghere a manera chi sa situatzione de sa limba sarda non peoret bi cheret una politica linguistica urgente. Cada die chi colat sena faghere cosa, est semper peus. + + + + ## A Strasburgo con l'orgoglio di essere minoranza + La Nuova Sardegna 27/02/2009 A Strasburgo con l'orgoglio di essere minoranza di Diego Corraine @@ -25013,7 +31143,12 @@ Siamo una minoranza, la piu grande. Abbiamo anche, fortunatamente una lingua scritta di uso ufficiale che rappresenta lunita della minoranza, per la quale potremmo rivendicare in Europa la stessa presenza e uso, almeno in alcuni ambiti, che si sono saputi conquistare ultimamente catalani, baschi e galiziani. Ma i partiti sardi sono impermeabili ad ogni richiamo alla centralita della lingua sarda in un progetto di sviluppo basato sullidentita, capace di affermare e dinamizzare le energie territoriali ed umane che la Sardegna possiede non da ora. A meno che lultimo cataclisma elettorale non abbia scosso le coscienze al punto da ricercare in modo trasversale elementi progettuali complessivi di unita e identita nazionale, che superino la ristretta visione dei mercanteggiamenti con lo stato in chiave assistenziale. Con piu ambizione di Sardegna e di Europa. + + + + ## Sa Polònia at ratificadu sa Carta europea de sas limbas. E s'Itàlia? + Sa Polonia at ratificadu sa Carta Europea de sas limbas regionales o minoritarias su 12 de freargiu de su 2009. Cun custa ratifica, Varsavia reconnoschet 15 "limbas minoritarias" faeddadas in intro de su territoriu istatale suo: casciubu (limba regionale), tzecu, ebraicu, iddisc, bielorussu, lituanu, tedescu, armenu, russu, islovacu e ucrainu (limbas de sas minorias natzionales), caraitu, lemko, romani e tataru (limbas de sas minorias etnicas). In fines, in su documentu chi at a intrare in vigore su 1-6-2009, sa Polonia istabilit chi s'ebraicu, su iddisc, su caraitu, s'armenu e su romani sunt limbas non teritoriales. @@ -25021,9 +31156,19 @@ E non bastat pro "perdonare" custa mancantzia su fatu chi finas Frantza, Gretzia, Russia, Turchia, Belgiu e Matzedonia (e ateros) no apant ratificadu sa Carta. Tando tocat a si mobilitare pro custringhere su Guvernu italianu a ratificare sa Carta comente at fatu sa Polonia. + + + + ## MÙSICAS + Iscrie a info@tempusnostru.it + + + + ## Òmines e martinicas + Dae unos cantos annos sa comunidade sientifica aiat atzetadu chi sa martinica comuna (Pan troglodytes) est sispetzie bia chi prus sassimigiat a sHomo sapiens. Sos istudios chi aiant fatu finas a como naraiant chi sas diferentzias intre sas secuentzias issoro de ADN petzi diferint de su 1,24%. Custu aiat fatu narrere a unos cantos sientziados chi ambas duas ispetzies cheriant classificadas in su matessi genere e chi si deviat faeddare de Pan sapiens, in cambiu de Homo sapiens. Imbetzes unarticulu publicadu dae sa revista Nature andat in su sensu contrariu e ischirriat sas duas ispetzies pro su chi pertocat su parentiu issoro, mancari sa martinica sigat a essere sispetzie bia filogeneticamente prus a curtzu a nois. Ite ant agatadu sos investigadores chi no aiant bidu finas a como? Sa risposta est in unos cantos framentos de ADN chi si narant duplicatziones segmentarias. Sunt framentos de materia genetica chi si ripetint a largu dae su genoma (in su matessi cromosoma o in cromosomas diferentes) e chi finas a pagu tempus a como beniat male a los distinghere e, duncas, non si teniant in contu, mancari sesseret suspetada simportantzia issoro. @@ -25041,12 +31186,20 @@ Forsis est gratzias a custu ischirriongiu chi sos omines sunt resessidos a s adatare a sambiente de como. Sos istudiosos reconnoschent chi forsis est in custu otzeanu de diferentzias chi cherent chircados sos genes de sumanidade o sos genes chi provocant maladias determinadas propias de sispetzie umana. Pro narrere, non bat martinicas cun sisclerosi multipla, una maladia petzi umana. Est possibile chi sa causa siat unu gene (o genes) situadu in custas regiones + + + ## SA CATALUGNA IN S'UNESCO + Una rapresentantzia direta de sa Catalugna in s'Unesco. Est sa proposta chi su vitzepresidente de sa Generalitat catalana, Josep-Lluis Carod-Rovira (in sa fotografia), at avantzadu in sa sede de sas Natziones Unidas in Noa York, subra de sa base de s'Istatutu nou de autonomia catalanu chi previdet cumpetentzias ispetzificas finas in sas relatziones internatzionales. Su vitzepresidente catalanu at presentadu s'idea a sa diretora de s'Ufitziu de s'Unesco in s'ONU, Helene Gosselin, leende comente modellu su Quebec. Dae su 2006, difatis, su Quebec disponet de unu postu riservadu in sa rapresentantzia canadesa in s'Unesco. Custa detzisione benit dae su fatu chi su Quebec est unu territoriu a majoria francofona in un'Istadu fundamentalmente anglofonu. Durante su viagiu in sos Istados Unidos, Carod at inauguradu finas sa sede noa de sa Generalitat in America, in su Rockefeller Center de Noa York. Sa Generalitat tenet sedes internatzionales de rappresentantzia finas in Londra, Parigi e Berlinu. + + + ## SARDIGNA, EUSKADI, GALÌTZIA: càmbios polìticos + Unu cambiu de sa situatzione presente est istadu su resurtadu de sas eletziones in Sardigna, cun sa perdida de sa majoria de tzentrusinistra, in Euskadi cun s'avantzada de su Partidu sotzialista e sa perdida de partidos de manca e s'assentzia de sos natziolastas postos foras de lege, e in Galitzia cun sa majoria ssoluta otenta dae su Partidu populare SARDIGNA, 15/16 de freargiu @@ -25079,11 +31232,22 @@ (in sa foto Ugo Cappellacci, Patxi Lopez, Nuñez Feijoo) + + + ## Perìgulu pro su galitzianu in sas iscolas? + Pero Feijoo no se queda aqui, y a su juicio, hay un paso mas de sentido comun . Preguntaran a los padres en el proceso de matriculacion en que idioma quieren que estudien sus hijos las asignaturas troncales. + En primer lugar, los padres elegiran el idioma en la educacion infantil de 3 a 6 años; ademas, los alumnos podran dirigirse en clase al profesor en cualquier idioma, al igual que hacer el examen en castellano o gallego o estudiar por libros de texto en ambas lenguas; y los padres diran el proximo curso en que idioma quieren que estudien sus hijos las asignaturas troncales. + "Vamos a intentar seguir promocionando el uso del gallego" pero "en un marco de libertad linguistica", ha subrayado el lider popular, quien reconocio que existe "expectacion" por conocer esta propuesta del PPdeG sobre la lengua y que no diferira mucho de lo que explico. + + + + ## Su ditzionàriu catalanu de sos fundos + Su TERMCAT at publicadu unu ditzionariu nou in linia, Numenes de fundos, cun sa voluntade de ponnere a disponimentu de sos usuarios sa prima versione de unu progetu in elaboratzione, sa Regorta de numenes catalanos de fundos, in ue est traballende unu grupu formadu dae botanicos, filologos e terminologos, ligados a su Laboratoriu de Botanica de sa Facultade de Farmatzia de s'Universidade de Barcelona, a s'Istitutzione Catalana de Istoria Naturale, afiliada a s'Istitutu de Istudios Catalanos, e a su TERMCAT. Custa versione in linia proponet 25.000 denominatziones catalanas de fundos riferidas a 5.900 ispetzias botanicas. B'at casos che a su de sa Paronychia argentea, un'erba minore chi pro issa sunt istados documentados 37 numenes catalanos, chi bi nd'at chi faghent riferimentu a s'aspetu suo (floreta blanca, nevadeta, plateta, arracades), a simigiantzias cun sa morfologia animale (cama de perdiu, pota de colom), a toponimos in ue si localizat su fundu (herba de Sa Punta), o finas a impreos meighinales (herbeta de la sang, sanguinaria). @@ -25094,7 +31258,11 @@ Sarvadore Serra + + + ## Manifestatzione de Catalanos in Brussellas pro s'autodeterminatzione + Unos 4000 catalanos ant manifestadu eris 7 in Brussellas reclamende un'Istadu catalanu. S'initziativa, cunvocada dae Deu mil a Brussel*le (10.000 in Brussellas), est istada apojada dae Convergencia Democratica de Catalunya rapresentada dae Àngel Colom, responsabile de Immigratzione, e dae Esquerra Republicana (ERC). Su rapresentante de Erc e candidadu a sas eletiones europeas, Oriol Junqueras, at naradu chi sa finalidade de sa martza fiat su de "internatzionalizare su deretu a detzidere". "Cherimus mustrae a su mundu chi in Catalugna b'at unu cunflitu patzificu". Sunt istadas duas oras de isfilada paghiosa e e festosa. In antis sa manifestatzione fiat programada in Madrid, ma in atongiu, tramite internet, sos organizadores de su comitadu ispontaneu, ghiados dae Enric Canela, ant pessadu de andare a sa capiatle de Europa, pro tennere de seguru prus presentzia in sos medios de informatzione e pro proclamare, propiu in sa sede de sa UE, chi "in Catalugna b'at gente meda chi tenet gana de esertzitare su deretu a sa autodeterminatzione". @@ -25102,7 +31270,12 @@ A s'agabbu de sa manifestatzione ant leghidu unu documentu-manifestu in ue, in mesu de ateru, sos organizadores narant: "Cherimus chi sos partidos natzionales catalanos, una bia pro semper, pongiant s'indipendentzia comente finalidade in sos programas eletorales issoro e s'autodeterminatzione comente prioridade de s'atzione de guvernu issoro". In prus: "Dae inoghe cherimus mustrare a su mundu chi in Catalugna b'at unu cunflitu patzificu. Sos catalanos tenimus su deretu a s'autodeterminatzione e cherimus praticare custu deretu". Su prus de sos cartellos poniat "Catalugna no est Ispagna", "Catalugna, istadu nou de Europa", ammentende chi ateras natziones e populos bi sunt giai resessidos: 1944, Islanda; 1990, Lituania; 2006, Montenegro e 2008, Kossovo + + + + ## Su ditzionàriu catalanu de sos fundos + Su TERMCAT at publicadu unu ditzionariu nou in linia, Numenes de fundos, cun sa voluntade de ponnere a disponimentu de sos usuarios sa prima versione de unu progetu in elaboratzione, sa Regorta de numenes catalanos de fundos, in ue est traballende unu grupu formadu dae botanicos, filologos e terminologos, ligados a su Laboratoriu de Botanica de sa Facultade de Farmatzia de s'Universidade de Barcelona, a s'Istitutzione Catalana de Istoria Naturale, afiliada a s'Istitutu de Istudios Catalanos, e a su TERMCAT. Custa versione in linia proponet 25.000 denominatziones catalanas de fundos riferidas a 5.900 ispetzias botanicas. B'at casos che a su de sa Paronychia argentea, un'erba minore chi pro issa sunt istados documentados 37 numenes catalanos, chi bi nd'at chi faghent riferimentu a s'aspetu suo (floreta blanca, nevadeta, plateta, arracades), a simigiantzias cun sa morfologia animale (cama de perdiu, pota de colom), a toponimos in ue si localizat su fundu (herba de Sa Punta), o finas a impreos meighinales (herbeta de la sang, sanguinaria). @@ -25113,15 +31286,29 @@ Sarvadore Serra + + + ## Premiada Maria Corda, Fèmina Sarda de su 2009 + Sarvadore Serra + + + + ## Tibet: prus de 50 anos de ocupatzione tzinesa + Su 10 de martzu de su 1959 sos Tibetanos, suta de su dominiu tzinesu dae su 1950, si bortant contra a sos ocupantes. S'esertzitu tzinesu faghet prus de 87.000 mortos tibetanos e nd'impresonat migias e migias, custringhende su capu ispirituale tibetanu, su Dalai Lama, a fuire e a pedire asilu politicu in Ìndia. In su mese de martzu de su 2008, sos Tibetanos istracos de sa negatzione de sos deretos issoro e de sas libertades, si sunt bortados torra contra a su dominiu tzinesu in Lhasa e in totu su Tibet. Su resurtadu est istadu: chentinas de mortos e a su nessi 8000 arrestados. Sa repressione, pero, no est agabbaa mai e, a chimbanta annos dae sa prima rebbellia, timende ateras manifestatziones contrarias, s'esertzitu tzinesu at cungiadu sas fronteras a su turismu e est presente in totue. + + + + ## Sos tradutores e intèrpretes de Catalugna bogant a campu s'APTIC + Sos duos assotzios generalistas de tradutores e interpretes de Catalugna, ATIC e TRIAC, si sunt postos paris pro faghere naschere s'Associacio Professional de Traductors i Interprets de Catalunya (APTIC). S'APTIC l'ant costituida in manera ufitziale su primu de ghennargiu de ocannu. Comente narat su Presidente, Òscar Nabais, s'obietivu printzipale de custu assotziu, chi nde faghent parte prus de 500 professionistas, «est a agiuare die cun die sos tradutores e sos interpretes, difendende sos interessos issoro e assegurende sa formatzione continua de custa comunidade de professionistas in manera de podere dare unu servitziu bonu a beru a sa sotziedade». @@ -25132,8 +31319,13 @@ Sarvadore Serra + + + ## It'est LIMBAS de su TN + IT'EST Tempus Nostru + Su mundu de s'informatzione oe In su mundu de s'informatzione, in pabiru, in radiu e in televisione, sunt pagas sas ocasiones e sas testadas chi favorint sa connoschentzia de sos problemas de sas natziones e populos "diferentes", in intro e in foras de s'Europa, francu cando b'at eventos clamorosos o graves. Sos utentes de custa informatzione, belle semper non tenent s'ocasione de cumprender, arrischende de si fagher petzi una bisione "negativa" o partziales de sas chistiones de atualidade: cunflitos, gherras, sutaisvilupu, culturas e sistemas sotziales diferentes. Ca belle mai sunt presentados sos problemas beros, sas causas de sos eventos. In prus, sas solutziones chi tenent custos problemas o sas propostas de solutzione non cumparent in s'informatzione currente, ca paga est s'informatzione chi dat "boghe" a sos ateros populos e mundos. @@ -25144,8 +31336,14 @@ TN: un'ocasione de cunfrontu e de afortimentu de sa limba sarda Sas informatziones chi proponimus sunt unu mediu de introduire in su dibatidu culturale e politicu de s'Ìsula nostra elementos noos de cunfrontu, ampliende s'orizonte nostru. Sunt finas s'ocasione pro dare fortza a sa limba nostra, in manera seria e moderna. Su sardu tenet totu sas calidades e possibilidades de lu fagher in manera cumpreta, che a totu sas ateras limbas chi si cherent populares e ufitziales in su matessi tempus. + >>> Si cheres iscrier a TN, incarca inoghe [REDATZIONE TN](mailto:tempusnostru@gmail.com) + + + + ## Sa versione catalana de sa Classificatzione internatzionale de sas maladias + Sa Classificacio internacional de malalties, 9a revisio. Modificacio clinica (CIM-9-MC) est sa versione in limba catalana de sa International Classification of Diseases, 9th revision,Clinical Modification (ICD-9-CM), publicada dae su guvernu de sos Istados Unidos de America e impreada in paisos medas pro faghere sas istatisticas de sa difusione de sas maladias e de sa mortalidade, e pro archiviare sas istorias clinicas. Custu sistema de classificatzione permitet a s'Autoridade sanitaria de connoschere e de faghere connoschere s'atividade de sos tzentros ospidaleris, sotziusanitarios e de salude mentale Sa CIM-9-MC l'atualizant cada duos annos pro b'agiunghere sas novidades de su testu americanu. Dae sa de ses editziones, su Dipartimentu de sa Salude at pedidu s'agiudu de su Tzentru de Terminologia TERMCAT, pro faghere una revisione e atualizatzione terminologica cumpreta de sa tradutzione in catalanu. @@ -25153,15 +31351,30 @@ Custa opera, rennovada e adatada a sos bisongios de sa documentatzione medica, agiuat sa registratzione istandardizada de sos datos sanitarios, chi non si nde podet faghere a mancu pro sa calidade de sa gestione ospidalera, s'abbaloramentu de s'atentzione, sos istudios epidemiologicos e clinicos e su funtzionamentu bonu de sos servitzios sanitarios. In prus, ponet a disponimentu de sos usuarios una cantidade manna a beru de terminologia medica. Sarvadore Serra + + + + ## Unu cursu de limba friulana in internèt + Sarvadore Serra + + + ## Su partidu indipendentista gallesu aberit unu situ informàticu + Su partidu indipendentista prus mannu de su Galles, su Plaid Cymru, at postu in andare un'initziativa noa pro bogare a campu argumentos in favore de s'autodeterminatzione. Si tratat de WalesCan.com, una pagina informatica in ue b'at videos de sos cumponentes de su partidu - che a su parlamentare Adam Price - e finas testimonias de "gente de su caminu", cun parreres chi furriant a inghiriu de chistiones comente sas cunseguentzias de indipendentzia pro sa sotziedade gallesa. Pro narrere, si faeddat de s'idea chi a essere indipendentista est a essere "anti-inglesu", o de s'opinione chi "su Galles est tropu poveru pro essere indipendente". Sa pagina dat sa possibilidade de cumentare sos videos e dibatere sa chistione de s'autodeterminatzione, tantu in limba inglesa comente in limba gallesa. B'at finas possibilidades interativas, che a su ligamene cun unu grupu de Facebook o unu canale YouTube. + Cunforme a un'inchesta reghente, su 13% de sos gallesos est in favore de s'indipendentzia. A parrere de Adam Price, su Plaid Cymru diat podere otennere sa majoria pro s'annu 2020. + Sarvadore Serra + + + ## Su testamentu de Angelica Seque + "Die de friargiu 1690 Mamuyada. In Dei nomine sit omnibus notum de comente Angelica Seque relita de su quondam Sebastianu Zanzu de sa presente Villa, acatandesi in sa domo, lectu et habitassione sua detenta de infirmidade corporale de sa quale intendet passare custa a sa mengius vida pro sas cosas a issa bene vistas et comente este istatuidu a sos chi viven in custa valle de Lagrimas, atestante omnibus hominibus semel mori ordinat et faguet su siguente testamentu validu et irrevocabile de su modu siguente." @@ -25171,29 +31384,60 @@ Calicunu si podet ispantare de su fatu chi custu testamentu l'apant fatu in limba sarda e non, pro narrere, in ispagnolu o in catalanu. Sa beridade est chi su sardu l'ant impitadu in sos atos publicos pro tempus meda a pustis de sa perdida de s'indipendentzia chi b'est istada cun sa derrota de Seddori in su 1409. A dolu mannu, documentos medas si sunt perdidos, in sos seculos. Ma galu si nde podet agatare, in sos archivios e in sas domos privadas. E tando, tocat de si dare de ite faghere, pro bogare a campu custu patrimoniu culturale mannu. Sarvadore Serra. + + + + ## Ogiastra e Tàtari paris pro sa limba + Un'ateru passu a dae in antis in s'isvilupu de una politica linguistica pro sa limba nostra. Sa provintzia de Ogiastra e sa de Tatari ant formadu su primu nucleu de su Coordinamentu de sa Minoria linguistica sarda, abertu a s'adesione de sas ateras provintzias sardas. Non b'at bisongiu de narrere cantu custu est importante pro ligare a pare s'atividade de sos operadores de totu sa Sardigna, evitende interventos "partzellizados", diferentes s'unu dae s'ateru pro ideas e prospetivas.In ateras paraulas, non si podet dassare totu a su "santarrangiadi" linguisticu, ma tocat a tennere semper una visione "globale" de su problema. + Como, s'isperu est chi sas ateras provintzias cumprendant s'importantzia de totu custu. E, mescamente, est pretzisu chi lu cumprendat sa Regione Sarda. Ugo Cappellacci e sos suos ant a sighire a su nessi in custu sas orminas de Renato Soru? L'amus a bidere. + In s'interi, su 16 de abrile in Tatari b'est sa prima manifestatzione comuna de su Coordinamentu. In sa Sala Angioi de sa Provintzia, a sas ses de sero, b'at una cunferentzia dedicada a s'argumentu "Toponomastica, mustra bia de s'identidade nostra". Ant a saludare Alessandra Giudici, presidente de sa Provintzia de Tatari, Sergio Mundula, assessore de sa Cultura de sa Provintzia de Tatari e Giorgio Murino, assessore de sa Cultura de sa Provintzia de Ogiastra. Ant a faeddare Mauru Maxia, istudiosu de limba sarda, e Diegu Corraine, diretore de s'ULS de sa Provintzia de Ogiastra. + Sarvadore Serra + + + + ## Tibet: prus de 50 anos de ocupatzione tzinesa + Su 10 de martzu de su 1959 sos Tibetanos, suta de su dominiu tzinesu dae su 1950, si bortant contra a sos ocupantes. S'esertzitu tzinesu faghet prus de 87.000 mortos tibetanos e nd'impresonat migias e migias, custringhende su capu ispirituale tibetanu, su Dalai Lama, a fuire e a pedire asilu politicu in Ìndia. In su mese de martzu de su 2008, sos Tibetanos istracos de sa negatzione de sos deretos issoro e de sas libertades, si sunt bortados torra contra a su dominiu tzinesu in Lhasa e in totu su Tibet. Su resurtadu est istadu: chentinas de mortos e a su nessi 8000 arrestados. Sa repressione, pero, no est agabbaa mai e, a chimbanta annos dae sa prima rebbellia, timende ateras manifestatziones contrarias, s'esertzitu tzinesu at cungiadu sas fronteras a su turismu e est presente in totue. + + + + ## Nunavut: 10 annos de autonomia pro sos Inuit de su Canadà + Nche sunt colados 10 annos dae sa 1 die de abrile de su 1999, cando su guvernu federale de su Canada at aprovadu sa creatzione de su NUNAVUT, unu territoriu autonomu estesu unos 2,1 milliones de km² de terra e abba (unas sete bias su territoriu de Italia), in sa parte setentrionale de s'istadu canadesu. Sa capitale est Iqaluit, in s'isula de Baffin. In su 2006, sa populatzione fiat de unos 30.000 abitantes, s'85% de etnia Inuit. Che in cale si siat ateru territoriu de sa federatzione canadesa, su Capu de s'Istadu, cramadu finas Commissioner (Cumissariu), est nominadu a livellu federale dae su Ministru pro sos Afares Indianos e s'Isvilupu de su NNord. Ma si tratat de unu ruolu simbolicu, ca su podere beru esecutivu est praticadu dae su primu ministru, eleghidu dae s'assemblea legislativa, eleghida dae sos tzitadino. Su primu ministru de como, in carriga dae sa formatzione de su Territoriu in su 1999, est Paul Okalik. Sa limba materna de su 75 % de sos pitzinnos de su territoriu est su inuktitut, ma totu sas iscolas, 24 in totu, funtzionant in inglesu (francu s'iscola frantzesa de Iqaluit). Pro ite? Ca sa Carta de sos deretos e libertades de su Canada e sa Lege subra de sas limbas ufitziales de su Canada, in pratica, non sunt aplicadas. E tando? S'arriscu est chi, in sa pratica, s'impongiat in manera definitiva s'inglesu e su frantzesu, sende chi formalmente est reconnotu s'inuktitut! > In sa fotografia: sa sede de su Parlamentu de Nunavut + + + + ## A PIAZZETTA.com + Si narat A PIAZZETTA.com. S'autodefinit "blog scherzosu puliticamente scurrettu e certe volte appena gattive", pretzisende chi in custa revista eletronica si faeddat de totu in limba corsicana, dae Britney Spears a Jean François Bernardini, dae Corsica Sera a Jack Bauer. + Medas sos argumentos, dae sa naschida de unu tzertficadu pro sa limba corsicana a sa chirca de maistros bilingues; ma si faeddat finas de sas traditziones populares de custa isula. + E b'at una cosa interessante e trista in su matessi tempus: sa "carta di a bettunizazione", est a narrere un'elecu de sos giassos protetos chi sunt arrischende de essere prenados de catramu e de tzimentu.Forsis bi diat cherrere a l'amaniare finas in Sardigna una "carta" gai! + Sarvadore Serra. + + + + ## Die de cunfrontu de sas minorias linguìsticas de Itàlia + Pro sa DIE DE SA SARDIGNA, su Tzirculu Culturare Sardu Maria Carta de Rovereto at promovidu e organizadu una Die de cunfrontu intre rapresentantes de sas minorias printzipales de s'istadu italianu, a deghe annos dae s'emanatzione de sa Lege 482. Pro cunsentire a sos sotzios e a su publicu interessadu de leare parte a s'addoviu, sa manifestatzione la faghent su _25 de abrile_. Est un'ocasione importante meda, ca, colados 10 annos, s'aplicatzione de sa Lege presentat problemas e difetos in totue, su primu de totus su fatu chi su dinare destinadu a progetos de politica linguistica est coladu dae sos 9 milliones e mesu de su 1999 a prus padu de 2 in su 2009. @@ -25200,18 +31444,29 @@ La paraula de ordine de s'addoviu est "**_Le lingue c'e il mondo, non tagliamole!"_** Custu est su **_programa_**: + Le 12 altre lingue dello stato italiano a dieci anni dalla Legge 482 + ore 9.00 > Saluto del presidente del Circolo M. Carta _Giovanni Sotgi_a + e del sindaco di Rovereto _Guglielmo Valduga_ + ore 10.00 > Relazioni sulle situazioni delle diverse lingue a confronto: SARDO: _Diego Corraine_, direttore Ufitziu de sa Limba Sarda, provincia dell'Ogliastra; + FRIULANO: _William Cisilino_, presidente dell'Istituto Ladin-Furlan; _Carli Pup_, coordiantore Comitato 482-Friuli + LADINO: _Marco Viola_, dirigente del servizio per la promozione delle minoranze linguistiche per la Provincia autonoma di Trento + _Fabio Chiocchetti_, direttore dell'Istituto culturale ladino, Vigo di Fassa; + SLOVENO: _Ziva Gruden_, direttrice Scuola bilingue di S. Pietro al Natisone; + _Peter Cernic_, presidente della Consulta slovena + ore 16.00 > Tavola rotonda con la partecipazione dei relatori sul + Futuro delle lingue minoritarie e della Legge statale 482/99 99 Futuro delle lingue minoritarie e della Legge statale 482/99 99 ................................................................ @@ -25225,10 +31480,21 @@ _-Ufitziu de sa Limba Sarda de Ogiastra -Comitadu 482 / Friuli -Comitadu 482 / Sardigna_ + red + + + + ## Sa currente reintegratzionista de sa limba galitziana + Sarvadore Serra + + + + ## Spostare il centro del mondo. La lotta per le libertà culturali + Tradutzione: Cristina Lombardi-Diop Editore: Meltemi Data de Publicatzione: 2000 @@ -25236,6 +31502,7 @@ ISBN: 88-8353-032-2 Pazinas: 216 Preju: 16,53 euros + Thiong'o, cumbintu chi onzi iscritore devat iscrier in sa limba sua naturale, in su 1977, at cumintzadu a iscrier in kikuyu, abandonende s'inglesu chi l'aiat fatu famadu, e s'at cambiadu su numene orizinale de **James Thiong'o Ngugi. Pro custu, su guvernu Kenyatta in antis nche l'at cravadu a presone e a pustis nche l'aiat esiliadu. In custu libru, s'autore publicat istudios chi moent dae un'idea crara: s'Otzidente si cunsiderat su Tzentru de su mundu; controllat su podere culturale, gasi comente controllat su podere politicu e economicu. Duncas, non si podet fagher a mancu de iscostiare custu Tzentru pro liberare sas culturas de su mundu dae s'agoruu de su natzionalismu de dominiu, dae sa classe, dae sa ratza, dae su sessu. @@ -25242,7 +31509,11 @@ Thiong'o, in custas pazinas, dat fortza a custu argumentu chi in sos urtimos annos dominat totu s'atividade literaria, teatrale, de istudiu, e sos cursos universitarios propostos in s'esiliu americanu suo. + + + ## SA DIE DE SA SARDIGNA 2009 + Ugo Cappellacci, su presidente de su Guvernu sardu, in su discursu chi at fatu in ocasione de sa Die de sa Sardigna, in s'aula de su Cussigiu regionale, at faeddadu de limba sarda comente segunda limba de sa Republica italiana e de natzione sarda distinta dae sa natzione sarda. Est importante meda su chi at naradu, est signale chi s'amore pro sa natzione e sa limba sarda podent essere de manca e de dereta. Sunt paraulas ocasionales o sunt elementos noos de su programa de guvernu? No nd' ischimus. Su fatu istat chi las at naradas, e in un'ocasione a beru de importu. Duncas nos isetamus chi siat coerente e cunseguente cun una bisione "natzionale" sarda de sos problemas fundamentales de sa terra nostra. Tenimus, duncas, s'isperu chi cunfirmet sa voluntade de ponnere in pratica totu sas atziones in favore de s'unidade e isvilupu ufitziale de sa limba sarda e de sas ateras limbas de Sardigna reconnotas, e chi si diat ite faghere cun su guvernu de s'istadu italianu pro aumentare sos finantziamentos de sa Lege 482 chi sunt torrados belle a nudda. Bos proponimus carchi biculu de su discursu de Ugo Cappellacci. @@ -25253,34 +31524,84 @@ In questo senso abbiamo programmaticamente privilegiato i temi della lingua, cultura ed eredita culturale dei sardi come "fattori di distintivita" in quanto conferiscono un'importanza decisiva alle tematiche per il radicamento del senso d'appartenenza. Esso si sviluppa nell'obiettivo generale della tutela, valorizzazione e sviluppo, accessibilita e messa in rete del patrimonio linguistico, artistico e storico e delle attivita culturali e letterarie dei sardi e base per ogni progetto di progresso economico ed istituzionale. Di conseguenza e come asse innovativo e portante del mio progetto di governo ho chiaramente affermato con forza e convinzione che la Sardegna e una "Nazione" con proprio territorio, propria storia, identita ed aspirazioni distinte da quelle che compongono la Nazione italiana, ed assomma in se tutte le culture e le civilta che si sono succedute nell'Isola dal prenuragico ad oggi." + + + + ## Unu blog totu in limba sarda + In su panorama multimediaticu de sa limba sarda, b'est finas unu situ informaticu de sa bidda de Ollolai. Si narat ollolai.blogspot.com. L'at realizadu in Limba Sarda Comuna s'operadora de s'isportellu linguisticu Sara Bussu. Sas categorias de custu blog includent sos bandos, sa descritzione de Ollolai, s'istoria de Ollolai, sas noas, sas poesias e sas traditziones. Medas sos ligamenes cun ateros sitos, e in mesu de custos non mancat su de tempusnostru In mesu de sos argumentos tratados, de importu particulare est su chi pertocat unu seminariu de Limba Sarda Comuna, chi est cumintzadu in ghennargiu e agabat custa chida chi intrat, cun s'urtima letzione e sa cunsigna de sos atestados de frecuentzia. + Sarvadore Serra + + + + ## Imparare su friulanu a distàntzia + A faghere una prataforma informatica pro imparare sa limba friulana a distantzia. Su progetu, chi interessat sos friulanos in su mundu, naschet dae un'istudiu reghente chi at bogadu a craru su disigiu mannu de sos friulanos de imparare sa "marilenghe". Custu progetu, chi l'at amaniadu sa Clape Friul dal Mont, l'at a finantziare finas sa Provintzia de Ùdine. "Gratzias a s'impreu de unu situ internet e pro mediu de sas tecnologias prus modernas " at cumentadu su presidente **Pietro ****Fontanini** "amus a podere dare una risposta cuncreta a sa voluntade espressada dae chentinas de curregionales in logu istrangiu, comente est essidu a campu dae s'istudiu fatu in Sudamerica dae un'istudentessa friulana. Dae custu istudiu est resurtadu chi sos emigrados e sos discendentes issoro, mancari faeddent in friulanu, sunt arrischende de ismentigare sa limba issoro pro neghe de sa mancantzia de iscolas e de logos adatos pro custa finalidade, e finas de professores chi siant a tretu de insignare sa gramatica friulana, chi, non nos lu devimus ismentigare, est difitzile a beru a l'imparare". + Sarvadore Serra + + + + ## Su lèssicu de sos fàrmacos in catalanu + Est essidu in internet su _Lessicu in de sos farmacos in limba catalana. _ B'at 2.828 denominatziones de sos farmacos de impreu prus comunu, cun sa categoria gramaticale issoro, sos mecanismos de atzione prus frecuentes e sas currispondentzias in ispagnolu, frantzesu e inglesu.. + Totu sos termines si podent consultare pro mediu de tres protzedimentos: moende dae sas denominatziones de sos farmacos, ordinadas alfabeticamente, in cale si siat de sas bator limbas (catalanu, ispagnolu, frantzesu o inglesu); moende dae sas atziones terapeuticas suas; impreende sa _Cerca_, chi mustrat totu sas ischedas chi cuntenent sa paraula consultada. + Sarvadore Serra + + + + ## Rete Realiter + Realiter est sa rete panlatina de terminologia chi ponet in pare pessones, istitutziones e organismos de paisos de limbas neolatinas chi traballant in manera ativa in terminologia. Sa segretaria est in Parigi, in ue b'est sa Diretzione de Terminologia e Industrias de sa Limba de s'Unione Latina. + Sa rete Realiter tenet comente obietivu generale su de favorire unisvilupu armonicu de sas limbas neolatinas, tenende in contu s'origine issoro comuna e su fatu chi totu sas limbas romanicas presentant modellos de formatzione lessicale a curtzu s'unu a s'ateru, e utilizant formantes chi s'assimigiant. In cuncretu, sa rete si proponet custos obietivos ispetzificos: + Non b'at bisongiu de crarire cantu custu est importante pro sa limba nostra. A intrare in manera organica e permanente in custu tzircuitu diat cherrere narrere, pro su sardu, a essire dae cussa casta de ghetu dialetizante e folclorizante in ue nche lu cheret cravare calicunu, e a tennere, in cambiu, unu respiru internatzionale chi li permitat de creschere in totu sos setores de sa connoschentzia. + Sarvadore Serra + + + + ## Botzada, in parte, sa lege pro sa limba friulana + Sa Corte Costitutzionale, cun sa sententzia n.159/2009, at decraradu s'illegitimidade de chimbe articulos, de sos ses impugnados, de sa lege regionale de su Friuli Venezia Giulia n 29 de su 2007 a propositu de 'Normas pro sa tutela, abbaloramentu e promovimentu de sa limba friulana''. + Sa detzisione de sa Corte l'ant depositada oe. Su ricursu a sa Consulta l'aiat presentadu in su mese de freargiu de su 2008 su Guvernu Prodi, ca a parrere suo sa lege votada dae sa regione Regione fiat contraria a ateras leges de s'Istadu, mescamente sa lege 482/99 subra de sas minorias linguisticas e istoricas de s'Istadu italianu. + Sa sententzia nche bogat su prus de sas innovatziones introduidas dae sa lege regionale, mescamente sas de su setore iscolasticu. Paris cun sas segadas de su Guvernu Berlusconi a sa lege 482/99, custu est unu dannu mannu non pro su friulanu ebbia, ma pro totu sas minorias linguisticas de Italia. + Sarvadore Serra. + + + + ## Sa dereta ispagnola contra a catalanu, bascu e galitzianu + Su candidadu printzipale de su Partido Popular ispagnolu pro sas eletziones europeas, Jaime Mayor Oreja, at naradu chi su catalanu, su bascu e su galitzianu non diant devere essere ufitziales in s'Unione Europea. + Faeddende in unu dibatidu eletorale, Mayor-Oreja at finas bantadu su bisaju suo chi nch'aiat bogadu s'usu de su bascu dae domo; pro custu, narat Mayor, su giaju resessiat a dominare siat su bascu siat s'ispagnolu "in manera naturale". Isse at contadu custa istoria pro giustificare sos "cumbinchimentos personales suos" e pro criticare su modellu de imersione in sa limba catalana; a parrere suo, custu proat "s'importantzia de mentes abertas, bonas a cumprendere chi sa cosa prus de importu est sa capatzidade de comunicare", e chi sas limbas "non sunt politicas". + Su catalanu, at pretzisadu Mayor Oreja diat devere essere difesu in Catalugna, ma custu non cheret narrere chi devet essere ufitziale in s'Unione Europea. + Isse at agiuntu chi su "disafiu" pro bascos, catalanos e galitzianos no est a promovere sas limbas issoro a livellu europeu, ma a agiuare s'ispagnolu, chi "diat devere essere sa segunda limba de s'Unione Europea". + Faeddende galu de s'importantzia de s'ispagnolu, isse at naradu chi "oe non tenet su tratamentu chi meritat in s'Unione Europea", agiunghende chi, " s'arresonu mannu a pitus de su tempus benidore de s'Europa est comente faghere a manera chi, in prus de s'inglesu, s'atera limba manna siat s'ispagnolu." + Sarvadore Serra + + + + ## Groenlàndia: vitòria istòrica de sos indipendentistas in sas eletziones legislativas + Su IA (Comunidade Inuit), primu partidu de opositzione, at tentu su 43,7% de sos votos, in aumentu de su 21,3% a cunfrontu de sas eletziones de su 2005, devenende su primu partidu in su Landsting, su parlamentu locale, de custu territoriu semiautonomu danesu in s'Atlanticu de su Nord. Su Siumut s'est firmadu a su 26,5%. Duncas, dae cando in su 1979 est istadu sa mente e sa fortza chi aiat otentu s'instauratzione de s'autonomia interna de s'isula, at tentu eris sa peus derrota. Su partidu liberale Atassut, membru de sa coalitzione de in antis cun Siumut, at perdidu prus de su mesu de sos votos suos, otenende su 10,9% de sos votos. Sos Democraticos (opositzione) ant perdidu su 9,9% de sos votos torrende a su 12,7%. @@ -25294,26 +31615,56 @@ Ma su partidu Siumut nch'est abbarradu tentu in iscandulos de abusu de podere e gastos ispropositados de sos rapresentantes suos, chi nche l'ant fatu perdere polpularidade e... su podere. > in sa fotografia: Kuupik Kleist + + + + ## François Alfonsi, deputadu corsicanu in Europa + François Alfonsi, portaboghe de su PNC (Partidu de sa Natzione Corsicana) e rapresentante de sa "Federation regions et peuples solidaires", est istadu eleghidu deputadu in su Parlamentu europeu in sa Lista "Europe Ecologie", ghiada dae Daniel Cohn-Bendit e dae s'altermondialista Jose Bove. Alfonsi est naschidu in Ajacciu in su 1953 e in su 1983 est intradu in sa UPC (Unione de su populu corsicanu). Cun custu movimentu est intradu in s'Assemblea de Corsica dae su 1987 a su 1998. In su 2002, paris cun Jean-Christophe Angelini, est unu de sos capos de su PNC, chi est sa cara noa de s'UPC. "A tennere rapresentantes in Bruxelles e in Istrasburgu, cheret narrere a dare pesu a sos interessos de sa Corsica in ue b'at importu chi tengiat pesu" at naradu Alfonsi. Semus seguros, calu connoschimus, chi mancari solu, Alfonsi s'at a dare ite de faghere pro rapresentare in manera forte sa Corsica in su parlamentu europeu e pro dare boghe finas a sos movimentos de sas natziones de s'istadu frantzesu, ma finas de sa Sardigna. + + + + ## Unu seminàriu de limba sarda comuna + Sunt istados cunsignados, in Ollolai, sos atestados de partetzipatzione a su seminariu de sardu (LSC). + Sas letziones las at fatas s'operadore de s'isportellu linguisticu de sardu de Ollolai, Sara Bussu, dae su 14 de ghennargiu a su 6 de maju de su 2009. Sos frecuentantes ant imparadu sas normas ortograficas de sa Limba Sarda Comuna (limba iscrita ufitziale de s'aministratzione publica de sa Regione Sarda). + red + + + ## Su Montenegro at votare pro s'indipendèntzia? + Su 21 de maju de ocannu, 466.079 eletores montenegrinos ( de 600.000 abitantes in totale) ant a istabilire cun su votu issoro ite cherent fagher pro su tempus benidore: indipendentzia o unione galu cun sa Serbia. + Sa die de su votu ant a dever risponder a sa pregonta, cun EI o NONO, cunforme a sas regulas cussizadas dae sa UE: "Cherides chi sa republica de Montenegro si fagat istadu indipendente e siat unu suzetu de deretu internatzionale". + Su parlamentu montenegrinu at devidu atzetare sa boluntade de sa UE, ca si non custa no atzetat su resurtadu de su votu. Pro reconnoscher s'indipendentzia, sa UE imponet un'afluentzia minima a sas urnas de su 50% e a su nessi unu 55% de EI. Sa UE at finas ispetzificadu chi onzi boicotazu de su referendum fatu dae sos contrarios a s'indipendentzia at a invalidare sos resurtados. + + + + ## S'insignamentu in limba gallesa + Jane Hutt at reconnotu chi b'at mancantzias in totu s'insignamentu, chi issa at cualificadu irregulare e incunsistente, e at naradu chi s'obietivu de su programa est chi totu sos pitzinnos de su paisu potzant atzedere a s'educatzione in gallesu, e chi b'apat continuidade "finas a s'educatzione universitaria e in sos logos de traballu ". + In tzifras, su Guvernu previdet chi su numeru de pitzinnos de 7 annos iscolarizados in gallesu colet dae su 21% de como a su 25% dae inoghe a su 2015. Un'atera prioridade est a invertire sa tendentzia atuale a si furriare a sa limba inglesa comente s'avantzat in sos cursos.. Pro faghere custu, tocat a megiorare sa formatzione de sos professores e a incrementare su status sotziale de sa limba in intro e in foras de s'iscola.. + Sarvadore Serra + + + + ## Robert Lafont, iscritore e linguista otzitanu, est mortu + A s'edade de 86 annos, Robert Lafont, iscritore otzitanu e professore universitariu, si nch'est mortu eris (24-6-09) in Firenze, in ue istaiat dae unos cantos annos Naschidu in Nimes (Otzitania, Frantza) in su 1923, Robert Lafont est istadu una de sas banderas de s'otzitanismu e de sa gherra in favore de sas limbas de sas natziones sena istadu in Europa. Romanzieri, poeta, dramaturgu, in otzitanu, frantzesu, italianu, Lafont cumintzat in su 1946 cun "Paraulas au vielh silenci" e sighit finas cun operas de istudiu comente La revolution regionaliste, Decoloniser la France e La Nation, l'État et les Regions, pro gherrare contra a su "colonialismu internu", su colonialiasmu de sos istados europeos contra a sas natziones e populos inglobados in intro de sas lacanas issoro. @@ -25324,55 +31675,111 @@ Robert Lafont fiat amigu nostru e interessadu finas a sa Sardigna. L'amus addoviadu in medas ocasiones e dae isse amus imparadu meda, in contu de linguistica de sas limbas natzionales emergentes e in contu de gherra de sas natzionalidades pro sa libertade. Custas pagas rias siant sinnale de dolu e de ammentu. Diegu Corraine + + + + ## Duas die pro sa limba sarda in Orosei + Numenes de logu + I nomi di luogo in Sardegna tra + toponomastica storica e politica linguistica + Primo Seminario regionale di studi sulla toponomastica + nellambito del progetto Atlante Toponomastico Sardo + Orosei (Nuoro), Club Hotel Marina Beach + 11-12 luglio 2009 + Sabato 11 luglio 2009 + Ore 9,30-10,00 + Saluto delle autorita + Ore 9,30-13,30 + Metodologia e problemi di costruzione di un Atlante Toponomastico Sardo + Coordina: Antonina Scanu, Direttore Generale Beni Culturali + Margherita Satta, Universita di Sassari, Il progetto dellAtlante Toponomastico Sardo + Giulio Paulis , Universita di Cagliari, Elementi di conservativita, dinamiche di cambiamento e decadenza dei toponimi sardi + Giuseppe Scanu, Universita di Sassari, Atlante Toponomastico Sardo e cartografia regionale + Maurizio Virdis, Universita di Cagliari, Gli studi di toponomastica sarda: riflessioni e prospettive + Rita Vinelli, Responsabile del Settore Informativo Territoriale - Servizio informativo e cartografico regionale - Direzione generale della pianificazione urbanistica territoriale e della vigilanza edilizia Regione, relazione SITR + Ore 16,00  19,00 + Problemi e criticita nella realizzazione di una segnaletica e cartellonistica bilingue + Luz Mendez , Galizia, + Marco Stolfo, Friuli , Regione Friuli Venezia Giulia + Diego Corraine, Sardegna, Provincia Ogliastra + Marco Viola , Trentino, Provincia Autonoma, di Trento + ________________ + Domenica 12 luglio 2009 + Ore 10,00-13.00 + La politica delle minoranze linguistiche in Sardegna e in Italia  Tavola rotonda + Partecipano: + Maria Lucia Baire, Assessore regionale della Pubblica Istruzione, Beni Culturali, Informazione, Spettacolo e Sport, + Roberto Molinaro, Regione Friuli Venezia Giulia, Assessore della Pubblica Istruzione, + Attilio Dedoni, Presidente dellOttava Commissione del Consiglio Regionale della Sardegna, + Giovanni Frau, Universita di Udine + Paolo Pillonca, scrittore + Michele Pinna, Istituto Camillo Bellieni, Sassari + Gianfranco Pintore, scrittore + Mario Carboni, Comitadu de sa Limba Sarda + Conclude: + Ugo Cappellacci, Presidente della Regione + red + + + + ## Unu seminàriu de limba sarda comuna + Sunt istados cunsignados, in Ollolai, sos atestados de partetzipatzione a su seminariu de sardu (LSC). + Sas letziones las at fatas s'operadore de s'isportellu linguisticu de sardu de Ollolai, Sara Bussu, dae su 14 de ghennargiu a su 6 de maju de su 2009. Sos frecuentantes ant imparadu sas normas ortograficas de sa Limba Sarda Comuna (limba iscrita ufitziale de s'aministratzione publica de sa Regione Sarda). + red + + + ## Un'inchiesta demoscòpica in Galìtzia + Dae un'inchiesta demoscopica fata de reghente in Galitzia resurtat chi su 50.3% de sos abitantes de custu paisu tenent su galitzianu comente limba materna. Resurtat finas chi petzi su 3% de sos chi istant in Galitzia si cunsiderant ispagnolos ebbia. Su 24.2% sunt creschidos bilingues, imparende siat su galitzianu, siat s'ispagnolu. + Totu custu b'est in unu traballu fatu dae su CIS , « Centro de Investigaciones Sociologicas » (Tzentru de Istudios Sotziologicos). S'istudiu, cumpretadu in martzu a pustis de sas eletziones de su Parlamentu Galitzianu e publicadu in custas dies, mustrat chi petzi su 24.9% reconnoschet su castglianu comente limba materna. @@ -25388,19 +31795,41 @@ Su CIS est un'entidade indipendente ligada a sa Presidentzia de su Guvernu Ispagnolu. L'ant fundadu in su 1977 pro istudiare sa sotziedade ispagnola mescamente cun chircas demoscopicas. Ligamenes: + Sarvadore Serra + + + + ## Su TERMCAT pùblicat in lìnia su ditzionàriu de archeologia + Su TERMCAT publicat in linia unu ditzionariu de archeologia chi collit belle duamigia termines catalanos cun definitzione, indicatzione de area tematica e ecuivalentes in ispagnolu e in inglesu. In s'opera b'at termines relativos a sa teoria, su traballu in su campu e in su laboratoriu, sos fraigos e s'interpretatzione issoro, e tratat aspetos diferentes comente sa numismatica, sas tecnicas de datatzione o sos metodos de iscavu. + Est sa versione in internet de su _Diccionari d'arqueologia_, elaboradu in su 2002 dae Lluis Garcia, Josep Miret, M. Teresa Miro e Genis Ribe, cun sa consulentzia terminologica e s'editzione de su TERMCAT, e patrotzinadu dae "ArqueoCat", "Arqueociencia Serveis Culturals", "Atics" e "Codex Arqueologia i Patrimoni". + Sos termines si podent consultare moende dae sas denominatziones in cale si siat de sas limbas includidas, pro mediu de sos sumarios alfabeticos o impreende sa bentana de _Cerca_, chi permitet de visualizare totu sas ischedas terminologicas de sa paraula consultada, siat comente parte de una denominatzione, siat comente parte de una definitzione. + Ligamene: www.termcat.cat. + Sarvadore Serra + + + + ## A propòsitu de iscrariòngiu + _S'iscrariongiu est un'atividade artigiana praticada in Ollolai e in ateras biddas de Sardigna dae s'epoca nuragica (comente testimoniant unos cantos bronzetos e tzeramicas). Iscrariant petzi sas feminas. Si sa gente bidiat carchi tziu iscrariende lu contaiant a ditzu e li poniant crobe. Fiat unu de sos traballos chi agiudaiat a trampare sa vida._ + _De iscraria si faghent istergios de impreu e de misuras diferentes: corbes, mesu-corbes, canisteddas, cherrigos, coghingiolas e iscatuleddos._ + Sarvadore Serra + + + + ## Pro una limba sarda ufitziale in sa sotziedade e in su territòriu + Sas Leges e sa voluntade de una parte manna de sos Sardos diant cherrere chi su sardu siat ufitziale in Sardigna in cada ambitu e impreu. Ma pro otennere custu resurtadu bi cheret finas voluntade politica e progetos craros. Pro ponnere in pratica custu deretu istoricu e culturale nostru, a manera chi su sardu siat torra ufitziale in Sardigna comente est istadu a su nessi pro bator seculos de su millenniu coladu, bi cheret una fortza populare semper prus manna chi custringat sos politicos a movere sos passos giustos. Pro faeddare de sa cunditzione de sa limbas sarda oe, de sa modernizatzione e sistematzione sua, de sas ateras limbas de Sardigna, s'ULS est cumintzende a proponnere una cunferentzia in sas biddas interessadas pro discutere s'argumentu: Su primu de custos apuntamentos est in **ALÀ, 17 TRÌULAS 2009, Palatu Corda*Colonna, carrera de Tirsu, a sas 18 h 30**. @@ -25411,30 +31840,62 @@ -su Coordinamentu de sa Minoria Linguistica sarda (Provintzias de Ogiastra e Tatari) -sa Provintzia de Tatari -sa Provintzia de Ogiastra_ + red + + + + ## Sa relatzione intre sa trasmissione de sas culturas e sa trasmissione de sos limbàgios + Sa cunferentzia annuale de sa Cumpartetzipatzione pro sa Diversidade (Partnership for Diversity ), amaniada dae s'EBLUL, s'at a tennere ocannu in Ljouwert - Leeuwarden, Fryslan dae su 28 a su 30 de santugaini subra de s'argumentu "Sa relatzione intre sa trasmissione de sas culturas e sa trasmissione de sos limbagios." + Sa cunferentzia est coorganizada e ospitada dae su Tzentru de Istudios Mercator e l'ant a faghere paris cun s'assemblea generale annuale de s'EBLUL. + Sa Cumpartetzipatzione pro sa Diversidade est direta a sos amministradores de sos paisos e regiones de s'Unione Europea in ue b'at politicas multilingues, e at a pretzedere sa riunione finale de Liet-Lavlut su 31 de santugaine (semper in Ljouwert/ Leeuwarden). + Sa Cumpartetzipatzione punnat a ponnere paris espertos e autoridades regionales e locales, a manera de cumbinare sa connoschentzia academica cun s'esperientzia pratica. + Sos organizadores ponent in craru s'importantzia de " tennere una base teorica manna, chi siat una ghia adeguada pro sas atziones praticas. Tando, sa finalidade de sa cunferentzia est a elaborare unu programa de atividades, pro mantennere e isvilupare sas limbas minoritarias de s'Europa. Pro custa resone sunt bene bennidos in particulare sos rapresentantes de sos entes regionale e locales, chi tenent sa responsabilidade de promovere sa diversidade linguistica in sos giassos issoro." Ligamenes: + red + + + + ## Programma Erasmus finas pro bascu, catalanu e galitzianu + Sa Cummissione Europea at annuntziadu chi, dae s'annu academicu 2010-2011, su Programma Erasmus at a finantziare cursos intensivos de bascu, catalanu e galitzianu, limbas coufitziales de Ispagna, pro sos istudentes chi cherent frecuentare sas universidades in ue s'impreant custas limbas. + Infatis, sos rapresentantes de sos Istados membros de s'Unione Europea ant detzididu de agiunghere bascu, catalanu e galitzianu a s'elencu de sos idiomas pro sos cales cursos preparatorios de limba pro istudentes Erasmus sunt propostos e finantziados dae s'U.E. etotu. + Finas a como, custos agiudos bi fiant petzi pro sos cursos in sas limbas ufitziales de s'U.E. (francu pro s'inglesu, su frantzesu, s'ispagnolu e su tedescu, sas limbas prus impitadas e insignadas ) gai comente pro s'islandesu, su norvegesu e su turcu. + Sos cursos intensivos Erasmus dant a sos istudentes s'oportunidade de istudiare sa limba interessada pro unu tempus chi andat dae duas a ses chidas, a manera chi si potzant preparare pro su periodu de istudiu in s'esteru.. In s'annu academicu 2006-2007 prus de 4.000 istudentes ant partetzipadu a custos cursos, chi si faghent in su paisu ospite . + Ligamenes: + Cummissione Europea: Rapresentantzia in Barcelona: Cunferentzia Istampa [Catalanu] "[La Comissio Europea aprova finançar els cursos intensius de catala per a Erasmus" + Sarvadore Serra + + + + ### 12/01/2011 + ## Malta. Una storia linguistica + ### Unu libru semper atuale de Giuseppe Brincat + Macari siat essidu giai dae annos, nos paret interessante a presenatre torra custu libru e custu modellu de politica linguistica de una limba "minore" ma oramai ufitziale in sa Unione Europea. + Malta, unu territoriu de petzi 316 km2 e 400.000 abitantes, faghet oramai parte de s'UE. Comente istadu indipendente, tenet su deretu de esser presente in s'Unione cun sa limba istorica sua, su maltesu (il-malti). Custu libru contat s'istoria linguistica de sas isulas de Malta e Gozo e, in particulare, descrier su percursu chi at zutu unu dialetu arabu introduidu a bias de su 1000 a s'istandardizatzione e a su reconnoschimentu comente limba ufitziale in sa Republica de Malta e in s'Unione Europea. + Pro chie tenet dudas pro sa possibilidade de sa limba sarda de esser ufitziale e de tenner una norma iscrita unica, custu libru de Brincat proponet unu modellu positivu de istandardizatzione e amodernamentu de sa limba. Sa co-ufitzialidade de s'inglesu no at causadu sa debilesa de su maltesu, antis at liberadu su maltesu dae cale si siat cumplessu de inferioridade: il-malti est presente in totu sos sitos ufitziales de s'UE e in sos documentos ufitziales de s'istadu maltesu, in s'aministratzione, in s'iscola, in sos medias, comente su cuotidianu In-Nazzjon e ateros, finas setimanales e mensiles. + Editore: Le Mani Data de Publicatzione: 2003 Collana: Il Mediterraneo plurilingue @@ -25441,8 +31902,14 @@ ISBN: 88-8012-274-6 Pazinas: 426 Preju: 30,00 euros + Giuseppe Brincat est professore ordinariu in su Dipartimentu de Italianu in s'Universidade de Malta e at publicadu medas operas dedicadas a s'italianu, a sas limbas de su Mediterraneu e a sa limba maltesa. + + + + ## Est torradu a bida su Comitadu pro sa Limba sarda + Est torradu a bida su Comitadu pro sa limba sarda, naschidu 33 annos a como pro ponnere in caminu sa proposta de lege populare pro su bilinguismu. Su Comitadu tenet como custas finalidades: @@ -25452,773 +31919,1548 @@ 4) assumere s'impignu politicu de finantziare in manera decorosa (a su nessi 4 o 5 milliones de euros) sa politica linguistica, moende dae su bilantzu 2010 de iscritura benidora 5) assumere s'impignu de sighire in s'isperimentatzione amministrativa de un' istandard de sa limba sarda, agiuare s'istandardizatzione de sas bariedades alloglotas (aligheresu, gadduresu, tataresu e carlofortinu) e formulare una proposta de grafia ortografica pro sa defensa de totu sos dialetos de sa limba sarda e de sas limbas alloglotas 6) assumere s'impignu de reconnoschere in s'Istatutu ispetziale su sardu comente limba unitaria e, est craru, a tutelare sas bator limbas alloglotas in sos territorios di riferimentu. + Ligamene: [comitauprosalimbasarda@gmail.com](mailto:comitauprosalimbasarda@gmail.com) + Sarvadore Serra + + + + ## Duos libros pro ammentare s'abate Escarrè + Naschidu in Arboç chentu annos a como, Aureli Maria Escarre, abate de Montserrat, at semper difesu sas libertades politicas e sos deretos de sa natzione catalana. In mamentos de s'istoria de custa natzione difitziles a beru, cando sa libertade de espressione no esistiat, s'est impignadu a sa prus arta pro agiuare su progressu de sos catalanos. Pro ammentare su chentenariu suo, sa « Fundacio Aureli M. Escarre pels Drets Col*lectius dels Pobles » at publicadu unu libru, a su cale ant collaboradu autores diferentes: _Aureli M. Escarre abat de Montserrat. __Referent per al futur_. Barcelona: Fundacio Aureli M. Escarre pels Drets Col*lectius dels Pobles, 2008. + In prus, su presidente de su CIEMEN, Aureli Argemi, est autore de su libru patrotzinadu dae sa comuna de Arboç e illustradu dae Pilarin Bayes: _Petita historia de l'Abat de Montserrat, Aureli Maria Escarre_. Barcelona: Mediterrania, 2009. + red + + + + ## Istatutu de autonomia de su Paisu Bascu + #### TÌTULU PRELIMINARE. + 1. Alava, Guipuzcoa e Vizcaya, gai comente Navarra, tenent deretu a formare parte de sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu. + Cada unu de sos Territorios Istoricos chi formant su Paisu Bascu ant a podere, in intro de su matessi, mantennere o, si in casu, ristabilire e atualizare sorganizatzione e sas istitutziones esclusivas suas de autoguvernu. + Sa designatzione de sa sede de sas istitutziones comunas de sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu sat a faghere cun Lege de su Parlamentu Bascu e in intro de su territoriu de sa Comunidade Autonoma. + 1. Sa bandera de su Paisu Bascu est sa bicrutzifera, cumposta de aspa birde, grughe bianca supraposta e fundu ruju. + 2. Gai etotu, si reconnoschent sas banderas e insignas propias de sos Territorios Istoricos chi formant sa Comunidade Autonoma. + 1. Seuskera, limba propia de su Populu Bascu, at a tennere, comente su castiglianu, caratere de limba ufitziale in Euskadi, e totu sos abitantes suos tenent su deretu de connoschere e impreare ambas duas limbas. + 2. Sas istitutziones comunas de sa Comunidade Autonoma, tenende in contu sa diversidade sotziu-linguistica de su Paisu Bascu, ant a garantire simpreu de ambas limbas, regulende su caratere ufitziale issoro, e ant a arbitrare e regulare sas mesuras e medios netzessarios pro assegurare sa connoschentzia issoro. + 3. Nemos at a podere essere discriminadu pro resones de limba. + 4. Sa Real Academia de la Lengua Vasca-Euskaltzaindia est istitutzione consultiva ufitziale pro su chi pertocat seuskera. + 5. Sigomente seuskera est patrimoniu de ateros territorios bascos e comunidades, in prus de sos vinculos e currispondentzia chi mantengiant sas istitutziones academicas e culturales, sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu at a podere pedire a su Guvernu ispagnolu chi presentet, si in casu, a sas Cortes Generales, pro s autorizatzione, sos Tratados o cunventziones chi permitant de istabilire relatziones culturales con sos Istados in ue bi sunt cuddos territorios e comunidades, pro mantennere e difundere seuskera. + 1. Pro sos efetos de custu Istatutu ant a tennere sa cunditzione politica de bascos sos chi tengiant sa residentzia, de acordu cun sas Leges Generales de sIstadu, in cale si siat de sos munitzipios chi bat in su territoriu de sa Comunidade Autonoma. + 2. Sos residentes in sesteru, gai comente sos discendentes issoro, si lant a pedire, ant a godire de sos matessi deretos politicos de sos residentes in su Paisu Bascu, si apant tentu surtima residentzia in Euskadi, semper chi mantengiant sa natzionalidade ispagnola. + Sant a podere unire a sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu ateros territorios o munitzipios chi siant incravados in sa totalidade issoro in intro de su territoriu de sa matessi, cun su cumprimentu de sos recuisitos chi sighint: + a. Chi pedant sincorporatzione sa Comuna o sa majoria de sas Comunas interessadas, e chi si intendat sa Comunidade o provintzia a sa cale apartengiant sos Territorios o Munitzipios de agregare. + b. Chi lacordent sos abitantes de custu Munitzipiu o Territoriu cun referendum cunvocadu in manera espressa, previa sautorizatzione chi bi cheret e aprovadu a majoria de sos votos validos. + c. Chi los aprovent su Parlamentu de su Paisu Bascu e, pustis, sas Cortes Generales de sIstadu, cun Lege Organica. + 1. Sos deretos e deveres fundamentales de sos tzitadinos de su Paisu Bascu sunt sos chi at istabilidu sa Costitutzione + 2. Sos poderios publicos bascos, in sambitu de sa cumpetentzia issoro: + a. Ant a bigiare e ant a garantire sa pratica adeguada de sos deretos y deveres fundamentales de sos tzitadinos. + b. Ant a dare impulsu, in manera particulare, a una politica chi punnet a megiorare sas cunditziones de bida e de traballu. + c. Ant a adotare cuddas mesuras chi ant a punnare a aumentare sos postos de traballu e megiorare sistabilidade economica. + d. Ant a adotare cuddas mesuras diretas a promovere sas cunditziones e a rimovere sos ostaculos pro chi sa libertade e segualidade de sindividuu e de sos grupos de sos cales faghet parte siant efetivas e reales. + e. Ant a fatzilitare sa partetzipatzione de totu sos tzitadinos a sa bida politica, economica, culturale e sotziale de su Paisu Bascu. + #### TÌTULU I. DE SAS CUMPETẺNTZIAS DE SU PAISU BASCU + Sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu tenet cumpetetzia esclusiva in sas materias chi sighint: + 2. Organizatzione, regimene e funtzionamentu de sas istitutziones suas de autoguvernu in intro de sas normas de custu Istatutu. + 3. Legislatzione eletorale interna chi interessat su Parlamentu Bascu, sas Giuntas Generales e sas Diputaciones Forales (Diputatziones Locales), in sos termines prevididos dae custu Istatutu e sena pregiuditziu de sas facultades currispondentes a sos Territorios Istoricos, de acordu cun su chi disponet sarticulu 37 de su matessi. + 4. Regimene Locale e Istatutu de sos Funtzionarios de su Paisu Bascu e de sAmministratzione Locale sua, sena pregiuditziu de su chi istabilit sarticulu 149.1.18 de sa Costitutzione. + 6. Normas protzessuales e de protzedimentos amministrativos e economicu-amministrativos chi derivent dae sas particularidades de su deretu sustantziale e dae sorganizatzione propia de su Paisu Bascu. + 7. Benes de dominiu publicu e patrimoniales, chi sa titularidade issoro tochet a sa Comunidade Autonoma, gai comente sas servitudes publicas in materias de cumpetentzia sua. + 8. Montes, istruturas e servitzios forestales, caminos de sartu e pasturas, sena pregiuditziu de su chi disponet sarticulu 149.1.23 de sa Costitutzione. + 9. Agricultura e pastoriu, de acordu cun sordinamentu generale de seconomia. + 10. Pisca in abbas internas, frutos de mare e acuicultura, cassa e pisca fluviale e lacustre. + 11. Istruturas idraulicas, canales e regadios cando sas abbas iscurrant in manera integrale in intro de su Paisu Bascu; installatziones de produtzione, distributzione e trasportu de energia, cando custu trasportu no essat dae su territoriu suo e sa fornidura sua no interesset unatera provintzia o Comunidade Autonoma; abbas minerales, termales e suterraneas. Totu custu sena pregiuditziu de su chi istabilit sarticulu 149.1.25 de sa Costitutzione. + 12. Asistentzia sotziale. + 13. Fundatziones e Assotzios de caratere dotzente, culturale, artisticu, beneficu, assistentziale e similares, si cumprint pro su prus sas funtziones issoro in su Paisu Bascu. + 14. Organizatzione, regimene e funtzionamentu de sas Istitutziones e istruturas de protetzione e tutela de minores, penitentziarias e de reinserimentu sotziale, cunforme a sa legislatzione generale in materia tzivile, penale e penitentziaria. + 15. Ordinamentu farmatzeuticu, de acordu cun su dispostu de sarticulu 149.1.16 de sa Costitutzione, e igene, tenende in contu su dispostu de s articulu 18 de custu Istautu. + 16. Chirca sientifica e tecnica in coordinamentu cun s Istadu. + 17. Cultura, sena pregiuditziu de su chi disponet sarticulu 149.2 de sa Costitutzione. + 18. Istitutziones relatzionadas cun sisvilupu e sinsignamentu de sas Bellas Artes. Artesania + 19. Patrimoniu istoricu, artisticu, monumentale, archeologicu e sientificu, assumende sa Comunidade Autonoma su cumprimentu de sas normas e obligatziones chi istabilat s Istadu pro sa defensa de custu patrimoniu contra a sa tramuda a sesteru e a sespoliatzione. + 20. Archivios, Bibliotecas e Museos chi non siant de titularidade istatale. + 21. Camera Agraria, de sa Propiedade, Cunfrarias de Piscadores, Cameras de Commertziu, Industria e Navigatzione, sena pregiuditziu de sa cumpetentzia de sIstadu in materia de commertziu esteru. + 22. Collegios Professionales e pratica de sas professiones tituladas, sena pregiuditziu de su chi disponent sos articulos 36 e 139 de sa Costitutzione. Nomina de notarios de acordu cun sas Leges de s Istadu. + 23. Cooperativas, Mutualidades no integradas in sa Seguridade Sotziale e Positos, cunforme a sa legislatzione generale in materia mercantile. + 24. Setore publicu propiu de su Paisu Bascu in cantu non siat interessadu dae ateras normas de custu Istatutu. + 25. Promovimentu, isvilupu economicu e programmatzione de satividade economica de su Paisu Bascu de acordu cun sordinamentu generale de seconomia. + 26. Istitutziones de creditu corporativu, publicu e territoriale e Cassas de Risparmiu, in su cuadru de sas bases chi, subra de sordinamentu de su creditu e de sas bancas, diet s Istadu, e de sa politica monetaria generale. + 27. Cummertziu internu, sena pregiuditziu de sa politica generale de sos prejos, de sa tzirculatzione libera de sos benes in su territoriu de sIstadu e de sa legislatzione subra de sa defensa de sa cuncurrentzia. Fieras e mercados internos. Denominatziones de origene e publitzidade in collaboratzione cun s Istadu. + 28. Defensa de su consumidore e de susuariu in sos termines de sapartadu anteriore. + 29. Istitutzione e regulamentu de Bursas de Commertziu e ateros tzentros de cuntratatzione de mercantzias e de balores cunforme a sa legislatzione mercantile. + 30. Industria, cun esclusione de sinstallatzione, ismanniamentu e tramuda de industrias sugetas a normas ispetziales pro resones de seguridade, interessu militare e sanitariu e cuddas chi tengiant bisongiu de legislatzione ispetzifica pro custas funtziones, e sas chi rechedant cuntratos previos de trasferimentu de tecnologia estera. In sa ristruturatzione de setores industriales, tocat a su Paisu Bascu sisvilupu e sesecutzione de sos programmas istabilidos dae s Istadu. + 31. Ordinamentu de su territoriu e de su litorale, urbanistica e domo. + 32. Ferruvias, trasportos terrestres, maritimos, fluviales e pro funivia, portos, eliportos, aeroportos e Servitziu Meteorologicu de su Paisu Bascu, sena pregiuditziu de su chi disponet sarticulu 149.1.20 de sa Costitutzione. Tzentros de cuntratatzione e terminales de carrigu in materia de trasportos. + 33. Òperas publicas chi non tengiant sa cualificatzione legale de interessu generale o chi sa realizatzione issoro no interesset ateros territorios. + 34. In materia de istradones e caminos, in prus de sas cumpetentzias cuntennidas in sapartadu 5, numeru 1, de sarticulu 148 de sa Costitutzione, sas Diputatziones Locales de sos Territorios Istoricos ant a mantennere in manera integrale su regimene giuridicu e sas cumpetentzias chi tenent o chi, si in casu, ant a otennere cunforme a sarticulu 3 de custu Istatutu + 35. Casino, giogos e iscummissas, francu sas Iscummissas Mutuas Isportivas Beneficas. + 36. Turismu e isport. Tempus liberu e divagu. + 37. Istatistica de su Paisu Bascu, pro sas finalidades e in intro de sas cumpetentzias suas. + 38. Ispetaculos + 39. Isvilupu comunitariu. Cunditzione de sa femina. Politica de sos pitzinnos, de sos giovanos e de sa de tres edades. + 1. Est de cumpetentzia de sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu s isvilupu legislativu e saplicatzione in intro de su territoriu suo de sa legislatzione fundamentale de sIstadu in custas materias: + a. Ambiente e ecologia. + b. Espropiatzione fortzosa, cuntratos e cuntzessiones amministrativas, in s ambitu de sas cumpetentzias e de su sistema amministrativu de su Paisu Bascu. + c. Ordinamentu de su setore de sa pisca de su Paisu Bascu. + 2. Est finas de cumpetentzia de sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu sisvilupu legislativu e s aplicatzione in intro de su territoriu suo, de sas bases, in sos termines chi sas matessi signalent in sas materias chi sighint: + a. Ordinamentu de su creditu, banca e asseguratziones. + b. Riserva a su setore publicu de siendas o servitzios essentziales, mescamente in casu de monopoliu, e interventu de impresas cando lesigat sinteressu generale. + c. Regimene minerariu e energeticu. Siendas geotermicas. + Tocat a sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu saplicatzione de sa legislatzione de sIstadu in sas materias chi sighint: + 1. Legislatzione penitentziaria. + 2. Legislatzione de su traballu, assumende sas facultades e cumpetentzias chi in custu terrinu tenet como sIstadu_ _a pitus de sas relatziones de traballu; tenet finas sa facultade de organizare, ghiare e tutelare, cun s ispetzione arta de s Istadu, sos servitzios de custu pro saplicatzione de sa legislatzione de su traballu, procurende chi sas cunditziones de traballu sadeguent a su livellu de s isvilupu e progressu sotziale, promovende sa cualificatzione de sos traballadores e sa formatzione issoro integrale. + 3. Nomina de Registradores de sa Propiedade, Agentes de Cambiu e Bursa e Agentes de Cummertziu, Interventu in sa fissatzione de sas demarcatziones currispondentes, si in casu. + 4. Propiedade inteletuale e industriale. + 5. Pesos y mesuras; contrastu de metallos. + 6. Fieras internatzionales fatas in su Paisu Bascu. + 7. Setore publicu istatale in sambitu territoriale de sa Comunidade Autonoma, sa cale at a leare parte in sas atividades chi linteressent. + 8. Portos e aeroportos cun calidade de interessu generale, cando s Istadu_ _non si riservet sa gestione direta issoro. + 9. Ordinamentu de su trasportu de mercantzias e viagiadores chi moant e chi arribent a logos chi sagatant in intro de su territoriu de sa Comunidade Autonoma, mancari si servant de infrastruturas de titularidade istatale a sas cales faghet riferimentu su numeru 21 de sapartadu 1 de sarticulu 149 de sa Costitutzione, sena pregiuditziu de sesecutzione direta chi si riservet sIstadu. + 10. Sarvamentu maritimu e iscarrigos industriales e contaminantes in sas abbas territoriales de sIstadu_ _currispondentes a su litorale Bascu. + 2. Est petzi de cumpetentzia de sIstadu, in cunformidade cun sas Leges Generales, su deretu de gratzia e sorganizatzione e su funtzionamentu de su Publicu Ministeriu. + 1. Sa cumpetentzia de sos organos giurisditzionales in su Paisu Bascu sestendet: + b. In sordine penale e sotziale, a totu sas istantzias e grados, francu sos ricursos in cassatzione e de revisione. + c. In sordine cuntentziosu-amministrativu, a totu sas istantzias e grados cando si tratet de atos ditados dae sAmministratzione de su Paisu Bascu in sas materias chi sa legislatzione esclusiva tocat a sa Comunidade Autonoma, e, in prima istantzia, cando si tratet de atos ditados dae sAmministratzione de s Istadu. + d. A sas chistiones de cumpetentzia intre organos giuditziales de su Paisu Bascu . + e. A sos ricursos subra de sa cualificatzione de documentos riferentes a su Deretu privativu Bascu chi devant tennere intrada a sos Registros de sa Propiedade. + 2. In sas ateras materias sant a podere presentare a su Tribunale Supremu sos ricursos chi, cunforme a sas Leges, protzedant. Su Tribunale Supremu at a risolvere finas sos cunflitos de cumpetentzia e de giurisditzione intre sos organos giuditziales de su Paisu Bascu e sos ateros de sIstadu. + Tocat a su Paisu Bascu sa creatzione e organizatzione, cun Lege, de su Parlamentu, e cun rispetu a sIstitutzione istabilida dae sarticulu 54 de sa Costitutzione, de un organu similare chi, in coordinamentu cun cussa, pratichet sas funtziones a sas cales si riferit sarticulu mentovadu e totu sas ateras chi su Parlamentu Bascu li potzat dare. + 1. Cun su protzessu de atualizatzione de su regimene locale prevididu in su disponimentu additzionale 1 de sa Costitutzione, at a tocare a sas Istitutziones de su Paisu Bascu, in sa forma chi si determinat in custu Istatutu, su regimene de Politzia Autonoma pro sa protetzione de sas pessones e benes e su mantenimentu de sordine publicu in intro de su territoriu autonomu, mancari abarrent riservados in cada casu a sas Fortzas e Corpos de Seguridade de s Istadu_ _sos servitzios de politzia de caratere extracomunitariu e supracomunitariu, comente sa vigilantzia de portos, aeroportos, costas e fronteras, doganas, controllu de intrada e essida in su territoriu natzionale de ispagnolos e esteros, regimene generale pro sos esteros, estraditzione e espulsione, emigratzione e inmigratzione, passaportos e documentu natzionale de identidade, armas e esplosivos, protetzione fiscale de s Istadu, contrabandu e frode fiscale contra a s Istadu. + 2. Su cumandu supremu de sa Politzia Autonoma Basca tocat a su Guvernu de su Paisu Bascu, sena pregiuditziu de sas cumpetentzias chi podent tennere sas Diputatziones Locales e sas Corporatziones Locales. + 3. Sa Politzia Giuditziaria e sos Corpos chi cumprint custas funtziones sant a organizare a su servitziu e suta de sa vigilantzia de sAmministratzione de sa Giustitzia in sos termines chi dispongiant sas Leges protzessuales. + 4. Pro su coordinamentu intre sa Politzia Autonoma e sos Corpos e Fortzas de Seguridade de s Istadu_ _bat a essere una Giunta de Seguridade formada in numeru eguale dae rapresentantes de s Istadu_ _e de sa Comunidade Autonoma. + 5. A su cumintzu, sas Politzias Autonomas de su Paisu Bascu ant a essere costituidas dae: + a. Su _Cuerpo de Miñones_ de sa Diputatzione Locale de Alava, esistente in satualidade. + b. Sos _Cuerpos de Miñones y Miqueletes_ dipendentes dae sas Diputatziones de Vizcaya e Guipuzcoa chi si torrant a costituire cun custa norma. + Pustis, sas Istitutziones de su Paisu Bascu ant a podere detzidere de ponnere paris in unu matessi Corpus sos chi sunt mentovados in sos apartados anteriores, o protzedere a sa riorganizatzione netzessaria pro su cumprimentu de sas cumpetentzias assuntas. + Totu custu sena pregiuditziu de su mantenimentu, a sos efetos de rapresentantzia e traditzionales, de sos _Cuerpos de Miñones y Miqueletes_. + 6. Belle chi cun su chi disponent sos numeros anteriores, sos Corpos e Fortzas de Seguridade de s Istadu_ _ant a intervennere in su mantenimentu de sordine publicu in sa Comunidade Autonoma in sos casos chi sighint: + a. Si lu pedit su Guvernu de su Paisu Bascu, sessende sinterventu a istantzia de su matessi. + b. A initziativa issoro, cando pessant chi sinteressu generale de sIstadu_ _est cumprumissu in manera grave, essende netzessaria saprovatzione de sa Giunta de Seguridade a sa cale faghet riferimentu su numeru 4 de custu articulu. In situatziones particulares de urgentzia e pro cumprire sas funtziones chi in manera direta lis dat sa Costitutzione, sos Corpos e Fortzas de Seguridade de s Istadu_ _ant a podere intervennere suta de sa responsabilidade esclusiva de su Guvernu, e su Guvernu at a torrare contos a sas Cortes Generales. Sas Cortes Generales, pro mediu de sos protzedimentos costitutzionales, ant a podere praticare sas cumpetentzias chi lis tocant. + 7. In sos casos de decraratzione de istadu_ _de allarme, etzetzione o assediu, totu sas fortzas de politzia de su Paisu Bascu ant a abarrare a sos ordines diretos de sautoridade tzivile o militare a sa cale in su casu tocat, cunforme a sa legislatzione chi regulat custas materias. + 1. Tocat a su Paisu Bascu sisvilupu legislativu e saplicatzione de sa legislatzione fundamentale de sIstadu_ _in materia de sanidade interna. + 2. In materia de Seguridade Sotziale at a tocare a su Paisu Bascu : + a. Sisvilupu legislativu e saplicatzione de sa legislatzione fundamentale de sIstadu, francu sas normas chi cunfigurant su regimene economicu de sa matessi. + b. Sa gestione de su regimene economicu de sa Seguridade Sotziale. + 3. At a tocare finas a su Paisu Bascu saplicatzione de sa legislatzione de s Istadu_ _subra de sos produtos farmatzeuticos. + 4. Sa Comunidade Autonoma at a podere organizare e amministrare a custos fines, e in intro de su territoriu suo, totu sos servitzios relatzionados cun sas materias inditadas in antis e at a praticare sa tutela de sas istitutziones, entidades e fundatziones in materia de Sanidade e de Seguridade Sotziale, riservende*si s Istadu_ _sarta ispetzione finalizada a su cumprimentu de sas funtziones e cumpetentzias cuntennidas in custu articulu. + 5. Sos poderios publicos bascos ant a ispirare sa pratica de sas cumpetentzias chi assumant in materia de Sanidade e de Seguridade Sotziale a criterios de partetzipatzione democratica de totu sos interessados, gai comente de sos Sindacados de Traballadores e Assotzios impresariales in sos termines istabilidos dae sa Lege. + 2. Saplicatzione in sas materias a sas cales si riferit su paragrafu anteriore sat a coordinare cun sa de s Istadu, cun rispetu a sa regulamentatzione ispetzifica aplicabile a sos medios de titularidade istatale. + 3. De acordu cun su chi si disponet in su primu paragrafu de custu articulu, su Paisu Bascu at a podere regulare, creare e mantennere sa televisione, sa radiu e sistampa suas, e, in generale, totu sos medios de comunicatzione sotziale pro su cumprimentu de sas finalidades suas. + 1. Su Paisu Bascu at a tennere cumpetentzias legislativas e esecutivas in sas ateras materias chi, cun sa Lege Organica, li trasferat o deleghet sIstadu_ _cunforme a sa Costitutzione, a dimanda de su Parlamentu Bascu. + 2. Sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu at a podere ditare sa legislatzione currispondente in sos termines de sart 150 de sa Costitutzione, cando sas Cortes Generales aprovent sas Leges cuadru a sas cales si riferit custu pretzetu. + 3. Su Paisu Bascu at a aplicare sos Tratados e cunventziones in totu su chi pertocat sas materias atribuidas a sa cumpetentzia sua in custu Istatutu. Perunu Tratadu o cunventzione at a podere interessare sas atributziones e cumpetentzias de su Paisu Bascu si non cun su protzedimentu de sarticulu 152.2 de sa Costitutzione, francu su chi previdet sarticulu 93 de sa matessi. + 4. Sas funtziones esecutivas chi custu Istatutu atribuit a sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu in cussas materias chi non siant de cumpetentzia esclusiva sua includet sa potestade de amministratzione, gai comente, si in casu, sa de ditare regulamentos internos de organizatzione de sos servitzios currispondentes. + 5. Su Guvernu Bascu at a essere informadu de s elaboratzione de sos Tratados e cunventziones, gai comente de sos progetos de legislatzione doganale, in cantu tochent materias de interessu ispetzificu de su Paisu Bascu. + 6. Francu disponimentu espressu in contrariu, totu sas cumpetentzias mentovadas in sos articulus anteriores e ateros de custu Istatutu si intendent riferidas a sambitu territoriale de su Paisu Bascu. + Su Deretu emanadu dae su Paisu Bascu in sas materias de cumpetentzia esclusiva sua saplicat cun preferentzia a cale si siat ateru e petzi in difetu sat a aplicare in manera supletoria su Deretu de sIstadu. + 1. Sa Comunidade Autonoma at a podere istipulare cunventziones cun ateras Comunidades Autonomas pro sa gestione e prestatzione de servitzios propios de cumpetentzia esclusiva de sas matessi. Sistipula de custas cunventziones, in antis de sintrada in vigore issoro, at a devere essere comunicada a sas Cortes Generales. Si sas Cortes Generales, o una de sas Cameras, ant a faghere obietziones in su tempus de trinta dies, moende dae sa retzida de sa comunicatzione, sa cunventzione at a devere sighire sa protzedura previdida in su paragrafu 3 de custu articulu. Si, coladu custu tempus, non siant fatas_ _obietziones a sa cunventzione, custa at a intrare in vigore. + 2. Sa Comunidade Autonoma at a podere istipulare cunventziones cun ateru Territoriu Istoricu locale pro sa gestione e prestatzione de servitzios propios currispondentes a sas materias de cumpetentzia sua, essende netzessaria sa comunicatzione a sas Cortes Generales. A pustis de binti dies dae custa comunicatzione, sas cunventziones ant a intrare in vigore. + 3. Sa Comunidade Autonoma at a podere istabilire finas acordos de cooperatzione cun ateras Comunidades Autonomas previa autorizatzione de sas Cortes Generales. + 1. SAmministratzione Tzivile de sIstadu_ _in su territoriu Bascu sat a adeguare a sambitu geograficu de sa Comunidade Autonoma. + 2. In cunformidade cun sarticulu 154 de sa Costituzione, unu Delegadu nominadu dae su Guvernu lat a ghiare e lat a coordinare, cando operet, cun sAmministratzione propia de sa Comunidade Autonoma. + #### TÌTULU II. DE SOS PODERES DE SU PAISU BASCU + #### CAPÍTULU PRELIMINARE. + 1. Sos poderes de su Paisu Bascu sant a praticare pro mediu de su Parlamentu, de su Guvernu e de su Presidente o Lendakari. + 2. Sos Territorios Istoricos ant a mantennere e ant a organizare sas Istitutziones locales suas in cunformidade cun su chi si disponet in sarticulu 3 de custu Istatutu + #### CAPÍTULU I. + #### DE SU PARLAMENTU BASCU + 1. Su Parlamentu Bascu praticat sa potestade legislativa, aprovat su bilantzu suo e dat impulsu e controllat s atzione de su Guvernu Bascu, totu custu sena pregiuditziu de sas cumpetentzias de sas Istitutziones a sas cales si riferit sarticulu 37 de custu Istatutu. + 2. Su Parlamentu Bascu est inviolabile. + 1. Su Parlamentu Bascu at a essere formadu dae unu numeru eguale de rapresentantes de cada Territoriu Istoricu eleghidos a sufragiu universale, liberu, diretu e segretu. + 2. Sa tzircuscritzione eletorale est su Territoriu Istoricu. + 3. Sas eletziones sant a tennere in cada Territoriu Istoricu sighende criterios de rapresentantzia proportzionale. + 4. Su Parlamentu Bascu at a essere eleghidu pro unu periodu de bator annos. + 5. Una Lege Eletorale de su Parlamentu Bascu at a regulare seletzione de sos membros suos e at a fissare sas causas de inelegibilidade e incumpatibilidade chi interessent sos postos o carrigas chi si disimpignent in intro de sambitu territoriale suo. + 6. Sos membros de su Parlamentu Bascu ant a essere inviolabiles pro sos votos e opiniones chi diant in sa pratica de sa carriga issoro. + Durante su mandatu suo, pro sos atos delituosos cummissos in sambitu territoriale de sa Comunidade Autonoma, no ant a podere essere detennidos nen tratennidos si no in casu de delitu flagrante, tochende sa detzisione, in cada casu, subra de sinculpatzione, simpresonamentu, su protzessu e su giuditziu, a su Tribunale Superiore de Giustitzia de su Paisu Bascu. In foras de sambitu territoriale de su Paisu Bascu, sirresponsabilidade penale at a essere esigibile in sos matessi termines ante sa Camera Penale de su Tribunale Supremu. + 1. Su Parlamentu at a eleghere in mesu de sos membros suos unu Presidente, una Mesa e una Diputatzione Permanente; at a funtzionare in Prenu e in Cummissiones. + Su Parlamentu at a fissare su Regulamentu internu suo, chi at a devere essere aprovadu dae sa majoria assoluta de sos membros suos. + Su Parlamentu at a aprovare su bilantzu suo e sistatutu de su personale. + 2. Sos periodos ordinarios de sessione ant a durare comente minimu oto meses a sannu. + 3. Sa Camera sat a podere riunire in sessione istraordinaria si lu pedint su Guvernu, sa Diputatzione Permanente o sa de tres partes de sos membros suos. + Sas sessiones istraordinarias sant a devere cunvocare cun unordine de sa die determinadu e ant a essere cungiadas cando custu siat istadu esauridu. + 4. Sinitziativa legislativa tocat a sos membros de su Parlamentu, a su Guvernu e a sas Istitutziones rapresentativas a sas cales si riferit sarticulu 37 de custu Istatutu, in sos termines istabilidos dae sa Lege. Sos membros de su Parlamentu ant a podere, tantu in Prenu comente in Cummissiones, formulare rechestas, preguntas, interpellantzias e motziones in sos termines chi sant a istabilire cun regulamentu. Sinitziativa populare pro sa presentada de propostas de Lege, chi devant essere tramitadas dae su Parlamentu Bascu , at a essere regulada dae custu cun Lege, cunforme a su chi istabilat sa Lege Organica previdida in sarticulu 87.3 de sa Costitutzione. + 5. Sas Leges de su Parlamentu ant a essere promulgadas dae su Presidente de su Guvernu Bascu, su cale at a ordinare sa publicatzione de sas matessi in su Boletin Oficial del Pais Vasco in su tempus de bindighi dies dae saprovatzione sua e in su Boletin Oficial del Estado. Pro sos efetos de sa vigentzia sua at a contare sa data de publicatzione in su Boletin Oficial del Pais Vasco . + Tocat, in prus, a su Parlamentu Bascu : + a. Designare sos Senadores chi devent rapresentare su Paisu Bascu, cunforme a su chi previdet sarticulu 69.5 de sa Costitutzione, cun su protzedimentu chi pro custu efetu inditet una Lege de su Parlamentu Bascu etotu, chi at a assegurare una rapresentantzia proportzionale adeguada. + b. Pedire a su Guvernu de sIstadu_ _sadotzione de unu progetu de Lege o remitere a sa Mesa de su Cungressu una proposta de Lege, deleghende ante custa Camera sos membros de su Parlamentu Bascu incarrigados de sa defensa sua. + c. Proponnere su ricursu de inconstitutzionalidade. + #### CAPÍTULU II. DE SU GUVERNU BASCU E DE SU PRESIDENTE O LENDAKARI + Su Guvernu Bascu est sorganu collegiale chi tenet sas funtziones esecutivas e amministrativas de su Paisu Bascu . + Sas atributziones de su Guvernu e sorganizatzione sua, basada in unu Presidente e Consigeris, gai comente sIstatutu de sos membros suos, ant a essere regulados dae su Parlamentu. + 1. Su Guvernu Bascu sessat a pustis chi si sunt fatas sas eletziones de su Parlamentu, in su casu de perdida de sa cunfiantzia parlamentare o pro dimissiones o morte de su Presidente. + 2. Su Guvernu sessante at a sighire in sas funtziones finas a sa leada de possessu de su Guvernu nou. + 1. Su Guvernu rispondet politicamente de sos atos suos, in forma solidale, ante su Parlamentu Bascu, sena pregiuditziu de sa responsabilidade direta de cada membru pro sa gestione sua rispetiva. + 2. Su Presidente de su Guvernu e sos membros suos, durante su mandatu issoro e pro sos atos delituosos cummitidos in sambitu territoriale de sa Comunidade Autonoma, no ant a podere essere detennidos nen tratennidos, si no in casu de delitu flagrante, tochende sa detzisione, in cada casu, subra de sinculpatzione issoro, simpresonamentu, su protzessu e su giuditziu a su Tribunale Superiore de Giustitzia de su Paisu Bascu. In foras de sambitu territoriale de su Paisu Bascu, sa responsabilidade penale at a essere esigibile in sos matessi termines ante sa Camera Penale de su Tribunale Supremu. + 1. Su Presidente de su Guvernu at a essere designadu in intro de sos membros suos dae su Parlamentu Bascu e nominadu dae su Re. + 2. Su Presidente designat e separat sos Consigeris de su Guvernu, ghiat satzione sua, tenet sa rapresentantzia prus arta de su Paisu Bascu e cussa ordinaria de sIstadu_ _in custu territoriu. + 3. Su Parlamentu Bascu at a determinare pro Lege sa forma de eletzione de su Presidente e sas atributziones suas, gai comente sas relatziones de su Guvernu cun su Parlamentu. + #### + #### CAPÍTULU III. DE SAMMINISTRATZIONE DE SA GIUSTÌTZIA IN SU PAISU BASCU + 1. Sorganizatzione de sAmministratzione de sa Giustitzia in su Paisu Bascu, chi at a culminare in unu Tribunale Superiore cun cumpetentzia in totu su territoriu de sa Comunidade Autonoma e ante su cale sant a esaurire sas istantzias protzessuale sutzessivas, sat a istruturare de acordu cun su chi previdet sa Lege Organica de su Podere Giuditziariu. + Sa Comunidade Autonoma, in cunformidade cun su chi disponet sarticulu 152 de sa Costitutzione, at a leare parte in sorganizatzione de sas demarcatziones giuditziarias de ambitu inferiore a sa provintzia e in sa localizatzione de sa capitalidade sua, fissende, in cada casu, sa delimitatzione sua. + 2. Su Presidente de su Tribunale Superiore de Giustitzia de su Paisu Bascu at a essere nominadu dae su Re. + 3. In sa Comunidade Autonoma sat a fatzilitare sa pratica de satzione populare e sa partetzipatzione in s Amministratzione de sa Giustitzia cun sistitutzione de su Jurado, in sa forma e rispetu de cussos protzessos penales chi sa Lege protzessuale determinet. + 2. A instantzia de sa Comunidade Autonoma, sorganu cumpetente at a devere cunvocare sos cuncursos e opositziones pro cugugiare sos postos vacantes de Magistrados, Giuighes e Segretarios in su Paisu Bascu, de acordu cun su chi dispongiat sa Lege Organica de su Podere Giuditziariu. Sos postos chi abarrent vacantes in custos cuncursos e opositziones ant a essere cugugiados dae su Tribunale Supremu de Giustitzia de su Paisu Bascu, aplichende sas normas chi, pro custa eventualidade, sunt cuntennidas in sa Lege Organica de su Podere Giuditziariu. + 3. At a tocare a sa Comunidade Autonoma, in intro de su territoriu suo, sa provisione de personale a su servitziu de sAmministratzione de sa Giustitzia e de sos medios materiales e economicos netzessarios pro su funtzionamentu suo, in sos matessi termines chi si riservet custa facultade a su Guvernu in sa Lege Organica de su Podere Giuditziariu, valorizende cun preferentzia, in sos sistemas de provisione de su personale, sa connoschentzia de su Deretu Locale bascu e de s euskera. + 4. Sa Comunidade Autonoma e su Ministeriu de sa Giustitzia ant a mantennere sa collaboratzione chi bi cheret pro sa gestione ordinada de sa cumpetentzia assunta dae su Paisu Bascu. + Sa Politzia Autonoma Basca, in cantu operet comente Politzia Giuditziaria, at a istare a su servitziu e suta de sa dipendentzia de sAmministratzione de sa Giustitzia, in sos termines chi dispongiant sas Leges protzessuales. + #### CAPÍTULU IV. DE SAS ISTITUTZIONES DE SOS TERRITÒRIOS ISTÒRICOS + 1. Sos organos locales de sos Territorios Istoricos ant a funtzionare cunforme a su regimene giuridicu privativu de cada unu de cussos. + 2. Su chi si disponet in custu Istatutu no at a cumportare alteratzione de sa natura de su regimene locale ispetzificu o de sas cumpetentzias de sos regimenes privativos de cada Territoriu Istoricu. + 3. In cada casu ant a tennere cumpetentzias esclusivas in intro de sos territorios issoro rispetivos in sas materias chi sighint: + a. Organizatzione, regimene e funtzionamentu de sas istitutziones issoro. + b. Elaboratzione e aprovatzione de su bilantzu issoro. + c. Demarcatziones territoriales de ambitu supramunitzipale chi non sobrent sos limites provintziales. + d. Regimene de sos benes provintziales e munitzipales, tantu de dominiu publicu comente patrimoniales o propios e comunales. + e. Regimene eletorale munitzipale. + f. Totu cussas chi si ispetzifichent in custu Istatutu o chi lis siant trasferidas. + 4. Lis at a tocare, gai etotu, sisvilupu normativu e saplicatzione, in intro de su territoriu issoro, in sas materias chi su Parlamentu Bascu signalet. + 5. Pro seletzione de sos organos rapresentativos de sos Territorios Istoricos sant sighire sos criterios de su sufragiu universale, liberu, diretu, segretu e de sa rapresentantzia proportzionale, cun tzircuscritziones eletorales chi procurent una rapresentantzia adeguada de totu sas zonas de cada territoriu. + #### CAPÍTULU V. DE SU CONTROLLU DE SOS PODERES DE SU PAISU BASCU + 1. Sas Leges de su Parlamentu Bascu petzi ant a essere sutapostas a su controllu de costitutzionalidade de su Tribunale Costitutzionale. + 2. Pro sas situatziones prevididas dae sarticulu 150.1 de sa Costitutzione sat a tennere contu de su chi sa matessi disponet. + 3. Sos atos e acordos e sas normas regulamentares emanadas dae sos organos esecutivos e amministrativos de su Paisu Bascu ant a essere ricurribiles ante sa Giurisditzione Cuntentziosu-Amministrativa. + Sos cunflitos de cumpetentzia chi potzant naschere intre sas Istitutziones de sa Comunidade Autonoma e sas de cada unu de sos Territorios Istoricos suos ant a essere sutapostas a sa detzisione de una cummissione arbitrale, formada dae unu numeru eguale de rapresentantes designados liberamente dae su Guvernu Bascu e dae sa Diputatzione Locale de su Territoriu interessadu, e presidida dae su Presidente de su Tribunale Superiore de Giustitzia de su Paisu Bascu, cunforme a su protzedimentu chi una Lege de su Parlamentu Bascu determinet. + #### TÌTULU III. SIENDA E PATRIMÒNIU + 1. Sas relatziones de ordine tributariu intre s Istadu_ _e su Paisu Bascu ant a essere reguladas cun su sistema locale traditzionale de su Cuntzertu Economicu o Cunventziones. + 2. Su cuntenutu de su regimene de Cuntzertu at a rispetare e sighire custos printzipios e fundamentos: + a. Sas istitutziones cumpetentes de sos Territorios Istoricos ant a podere mantennere, istabilire e regulare, in intro de su territoriu issoro, su regimene tributariu tenende contu de sistrutura impositiva generale de sIstadu, a sas normas chi pro su coordinamentu, armonizatzione fiscale e collaboratzione cun s Istadu_ _siant cuntennidas in su Cuntzertu suo, e a sas chi ditet su Parlamentu Bascu pro finalidades identicas in intro de sa Comunidade Autonoma. Su Cuntzertu at a essere aprovadu cun Lege. + b. De sesatzione, gestione, licuidatzione, recuperu e ispetzione de totu sas impostas, francu sas chi faghent parte de sa Renta de sas Doganas e sas chi como si recuperant pro mediu de sos Monopolios Fiscales, si ndant a interessare, in intro de cada Territoriu Istoricu, sas Diputatziones Locales rispetivas, sena pregiuditziu de sa collaboratzione cun s Istadu_ _e de sarta ispetzione sua. + c. Sas Istitutziones cumpetentes de sos Territorios Istoricos ant a adotare sos acordos pertinentes, pro aplicare in sos territorios rispetivos issoro sas normas fiscales de caratere istraordinariu e cungiunturale chi s Istadu_ _detzidat de aplicare a su territoriu comunu, istabilende*si su matessi periodu de vigentzia de su chi est istadu signaladu pro custas . + d. Saportu de su Paisu Bascu a s Istadu_ _at a cunsistere in una cuota globale, formada dae sos currispondentes a cada unu de sos Territorios suos, comente cuntributu a totu sas carrigas de s Istadu_ _chi no assumat sa Comunidade Autonoma. + e. Pro su signalamentu de sas cuotas currispondentes a cada Territoriu Istoricu chi formant sa cuota globale in antis signalada sat a costituire una Cummissione Mista formada, a unala, dae unu rapresentante de cada Diputatzione Locale e atere tantos de su Guvernu Bascu, a satera dae unu numeru eguale de rapresentantes de sAmministratzione de s Istadu. Sa cuota gai cuncordada sat a aprovare pro Lege, cun sa perioditzidade chi si fisset in su Cuntzertu, sena pregiuditziu de satualizatzione sua annuale, cun su protzedimentu chi si istabilat gai etotu in su Cuntzertu. + f. Su Regimene de sos Cuntzertos sat a aplicare cunforme a su printzipiu de solidaridade a su cale si riferint sos articulos 138 e 156 de sa Costitutzione. + Sas intradas de sa Sienda Generale de su Paisu Bascu ant a essere costituidas dae: + a. Sos aportos chi dient sas Diputatziones Locales, comente espressione de sa cuntributzione de sos Territorios Istoricos a sos gastos finantziarios de su Paisu Bascu. Una Lege de su Parlamentu Bascu at a istabilire sa distributzione ecuitativa e su protzedimentu cun su cale, a tenore de cussos, sant a cunvennere e sant a faghere efetivos sos aportos de cada Territoriu Istoricu. + c. Trasferimentos de su Fundu de Cumpensatzione Interterritoriale e ateras assignatziones a carrigu de su Bilantzu Generale de sIstadu. + d. Rendimentos chi benint dae su Patrimoniu e intradas de Deretu Privadu. + e. Su produtu de sas operatziones de creditu e emissiones de depidu. + f. Dae cale si siat atera intrada chi si potzat istabilire in virtude de su chi si disponet in sa Costitutzione e in custu Istatutu. + 1. Ant a intrare in su patrimoniu de sa Comunidade Autonoma basca sos deretos e benes de sIstadu_ _o ateros organismos publicos interessados a servitzios e cumpetentzias assuntos dae custa Comunidade. + 2. Su Parlamentu Bascu at a detzidere subra de sos organos de su Paisu Bascu, a sos cales sat a trasferrere sa propiedade o usu de custos benes e deretos. + 3. Una Lege de su Parlamentu Bascu at a regulare samministratzione, defensa e mantenimentu de su Patrimoniu de su Paisu Bascu. + Su Bilantzu Generale de su Paisu Bascu at a cuntennere sas intradas e gastos de satividade publica generale, e at a essere elaboradu dae su Guvernu Bascu e aprovadu dae su Parlamentu Bascu de acordu cun sas normas chi custu istabilat. + 1. Sa Comunidade Autonoma de su Paisu Bascu at a podere emitere depidu publicu pro finantziare gastos de investimentu. + 2. Su volumene e carateristicas de sas emissiones sant a istabilire de acordu cun sordinamentu generale de sa politica credititzia, e in coordinamentu cun s Istadu . + 3. Sos titulos emitidos at a tennere su cunsideru de fundos publicos a totu sos efetos. + #### + #### TÌTULU IV. DE SA RIFORMA DE SISTATUTU + 1. Sa riforma de s Istatutu at a sighire custu protzedimentu: + a. Sinitziativa at a tocare a su Parlamentu Bascu, a proposta de su chimbe-unu de sos cumponentes suos, a su Guvernu Bascu o a sas Cortes Generales de sIstadu_ _Ispagnolu. + b. Sa proposta at a devere essere aprovada dae su Parlamentu Bascu a majoria assoluta. + c. At a cherrere, in cada casu, saprovatzione de sas Cortes Generales de sIstadu_ _cun Lege Organica. + d. In fines, at a cherrere saprovatzione de sos eletores cun referendum. + 2. Su Guvernu Bascu at a podere essere facultizadu, cun delegatzione espressa de sIstadu, a cunvocare sos referendum a sos cales si riferit custu articulu. + 1. Belle cun su chi disponet sarticulu anteriore, cando sa riforma at a tennere comente ogetu una alteratzione ebbia de sorganizatzione de sos poderes de su Paisu Bascu e no at a interessare sas relatziones de sa Comunidade Autonoma cun s Istadu_ _o sos regimenes locales privativos de sos Territorios Istoricos, sat a podere protzedere in sa manera chi sighit: + a. Elaboratzione de su progetu suo de riforma dae su Parlamentu Bascu . + b. Consulta a sas Cortes Generales e a sas Giuntas Generales. + c. Si, in su tempus de trinta dies moende dae sa retzida de sa consulta, perunu organu consultadu si decraret interessadu dae sa riforma, sat a cunvocare, debidamente autorizadu, un referendum subra de su testu propostu. + d. In fines sat a pedire saprovatzione de sas Cortes Generales cun Lege Organica. + e. Si, in su tempus signaladu in sa litera c), perunu de sos organos consultados si decraret interessadu dae sa riforma, custa at a devere sighire su protzedimentu prevididu in sarticulu 46, dende*si pro cumpridas sas protzeduras de sos apartados a) e b) de su numeru 1 de sarticulu mentovadu. + 3. Su segundu intzisu de sa litera b) de su numeru 6 de sarticulu 17 de sIstatutu at a podere essere suprimidu cun majoria de su chimbe-tres de su Cungressu e de su Senadu, e aprovatzione de su Parlamentu Bascu cun referendum posteriore cunvocadu pro custu efetu, debidamente autorizadu. + Satzetatzione de su regimene suo de autonomia chi si istabilit in custu Istatutu no implicat renuntzia de su Populu Bascu a sos deretos chi comente tale laiant apidu podere reconnoschere in virtude de sistoria sua, chi ant a podere essere atualizados de acordu cun su chi istabilat sordinamentu giuridicu. + Moende dae saprovatzione definitiva de custu Istatutu, su Consigiu Generale Bascu at a cunvocare, in unu tempus massimu de sessanta dies, eletziones pro su Parlamentu Bascu, chi sant a devere tennere intro de sos bator meses chi sighint a sa data de sa cunvocatoria sua. + A custos efetos, cada Territoriu Istoricu de sos chi formant sa Comunidade Autonoma at a costiture una tzircuscritzione eletorale. Sos Partidos politicos, coalitziones de sos matessi e agrupatziones eletorales ant a podere presentare candidaduras in cada tzircuscritzione eletorale in listas serradas e blocadas. Su partzimentu de sos iscannos sat a faghere cun su sistema proportzionale. Su numeru de Parlamentares pro cada tzircuscrtzione at a essere de binti. + Fatas sas eletziones, su Consigiu Generale de su Paisu Bascu at a cunvocare su Parlamentu eleghidu in su tempus de trinta dies, pro chi si protzedat a sa nomina de su Presidente de su Guvernu Bascu. + Seletzione de su Presidente at a rechedere in prima votatzione sa majoria assoluta de sa Camera e, si in casu no lotenet, sa majoria simple, in sutzesiva o sutzesivas votatziones. + Si, in su tempus de sessanta dies dae sa costitutzione de su Parlamentu, no est istadu eleghidu su Presidente de su Guvernu, sat a protzedere a sa dissolutzione de sa Camera e a sa cunvocatoria de ateras eletziones. + Cun caratere supletoriu ant a essere aplicabiles sas normas ditadas pro regulare sas eletziones generales de su 15 de de lampadas de 1977, gai comente su Regulamentu de su Cungressu de sos Diputados vigente. + Una Cummissione Mista, formada dae unu numeru eguale de rapresentantes de su Guvernu Bascu e de su Guvernu de sIstadu, riunida in su tempus massimu de unu mese moende dae sa costitutzione de cussu, at a istabilire sas normas conforme a sas cales sant a trasferrere a sa Comunidade Autonoma sas cumpetentzias chi li tochent in virtude de custu Istatutu, e sos medios personales e materiales netzessarios pro sa pratica prena de sas matessi, faghende sos trasferimentos chi bi cherent. + A sintrada in vigore de custu Istatutu sant a intendere trasferidas, cun caratere definitivu, sas cumpetentzias e siendas giai coladas pro custa data a su Consigiu Generale Bascu. + Ant a essere rispetados totu sos deretos acuisidos de cale si siat ordine e natura chi in su mamentu de su trasferimentu tengiant sos funtzionarios e personale assignados a sos servitzios istatales o de ateras istitutziones publicas ogetu de custos trasferimentos. + 1. Sos trasferimentos chi sant a devere realizare in materia de insignamentu, tantu de sos medios patrimoniales comente personales, cun sos cales s Istadu_ _guvernat como sos servitzios suos in su Paisu Bascu, sant a realizare conforme a sos programmas e calendarios chi istabilat sa Cummissione Mista de trasferimentos chi si creat in su disponimentu transitoriu 2. + 2. Su passagiu de sos servitzios de insignamentu sat a faghere a sa Comunidade Autonoma o, si in casu, a sas Diputatziones Locales. + Sa Giunta de Seguridade chi si creat in virtude de sarticulu 17 at a determinare s Istatutu, Regulamentu, dotatziones, cumpositzione numerica, istrutura e reclutamentu de sos Corpos de Politzia Autonoma, chi sos cumandantes suos ant a essere designados intre Capos e Ufitziales de sas Fortzas Armadas e Corpos de Seguridade de sIstadu_ _chi, in sinteri chi prestent servitziu in custos Corpos, ant a colare a sa situatzione amministrativa chi prevedat sa Lege de Politzia de sas Comunidades Autonomas, o a sa chi determinent sos Ministerios de sa Defensa e de sInternu, abbarrende escludidos in custa situatzione dae sa lege castrense. + Sas lissentzias pro sas armas ant a essere semper de cumpetentzia de s Istadu. + Sa Cummissione Mista de Trasferimentos chi si creat pro saplicatzione de custu Istatutu at a istabilire sas cunventziones oportunas mediante sas cales sa Comunidade Autonoma at a assumere sa gestione de su regimene economicu de sa Seguridade Sotziale, in intro de su caratere unitariu suo e de su rispetu de su printzipiu de solidaridade, segundu sos protzedimentos, tempos e cumprumissos chi, pro una gestione ordinada, siant cuntennidos in custas cunventziones. + Su coordinamentu in sesecutzione previdida in sarticulu 19.2 at a essere aplicadu cando sIstadu atribuat, in regimene de cuntzessione, a sa Comunidade Autonoma Basca sutilizatzione de unu canale de televisione nou, de titularidade istatale, chi siat creadu in manera ispetzifica pro semissione in sambitu territoriale de su Paisu Bascu, in sos termines chi prevedat sa cuntzessione mentovada. + 1. Finas a cando sas Cortes Generales no elaborent sas Leges fundamentales o generales a sas cales custu Istatutu si riferit e/o su Parlamentu Bascu non legiferat subra de sas materias de cumpetentzia, ant a abarrare in vigore sas Leges de sIstadu atuales chi si riferant a custas materias, sena pregiuditziu chi de sesecutzione issoro si ndinteresset sa Comunidade Autonoma in sos casos prevididos in custu Istatutu. + 2. Su chi si previdet in sarticulu 23.1 de custu Istatutu sat a intendere sena pregiuditziu de sas peculiaridades chi pro sa natura issoro potzant rechedere, rispetu a sambitu territoriale de prestatzione, servitzios determinados de sAmministratzione Tzivile de sIstadu . + Su primu Cuntzertu Economicu chi si fatzat a pustis de saprovatzione de custu Istatutu sat a ispirare a su cuntenutu materiale de su Cuntzertu Economicu vigente cun sa provintzia de Alava, sena chi custu supongiat detrimentu perunu pro sa provintzia, e in custu non sat a cuntzertare simpositzione de sIstadu_ _subra de salcol. + Promulgada sa Lege Organica chi aprovet custu Istatutu, su Consigiu Generale Bascu at a podere acordare sassuntzione de sa denominatzione de Guvernu Provisoriu de su Paisu Bascu, mantenende semper sas funtziones atuales e su regimene giuridicu suos finas a cando si diat aplicatzione a su chi si previdet in su disponimentu transitoriu 1 de su matessi. + Duncas, si cumandat a totu sos ispagnolos, singulos e autoridades, chi osservent e fatzant osservare custa Lege Organica. + Palatzu Reale de Madrid, 18 de nadale de su 1979 + - Juan Carlos R. - + Su Presidente de su Guvernu , Adolfo Suarez Gonzalez. + + + + ## Istatutu de autonomia de sa Sardigna + #### + # TÍTULU I - Costitutzione de sa Regione + Articulu 1 + Sa Sardigna cun sas isulas suas est costituida in Regione autonoma fornida de personalidade giuridica in intro de sunidade politica de sa Republica Italiana, una e indivisibile, in sa base de sos printzipios de sa Costitutzione e cunforme a custu Istatutu + Articulu 2 + Sa Regione autonoma de sa Sardigna tenet comente capitale Casteddu. + TÍTULU II - Funtziones de sa Regione + Articulu 3 + In armonia cun sa Costitutzione e sos printzipios de s'ordinamentu giuridicu de sa Republica 1 e rispetende sos obligos internatzionales e sos interessos natzionales, e sas normas fundamentales de sas riformas economicu-sotziales de sa Republica, sa Regione tenet potestade legislativa in custas materias: + a) ordinamentu de sos ufitzios e de sos entes amministrativos de sa Regione e istadu giuridicu e + economicu de su personale; + b) ordinamentu de sos entes locales e de sas tzircuscritziones relativas 2 ; + c) politzia locale urbana e rurale; + d) agricultura e forestas; bonificas minores e operas de megioru agrariu e fundiariu 3 ; + e) traballos publicos de interessu esclusivu de sa Regione; + f) edilitzia e urbanistica; + g) trasportos in linias automobilisticas e tramviarias; + h) abbas minerales e termales; + 1 + Sas paraulas de sIstadu sunt istadas sustituidas dae de sa Republica dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 2 + Litera gai sustituida dae s'art. 4, L.Cost. 23 de cabudanni 1993, n. 2 publicada in sa Gazzetta Ufficiale 25 de cabudanni 1993, n. 226 + 3 + Litera gai curreta dae Avisu de retifica publicadu in sa Gazzetta Ufficiale 19 de lampadas 1948, n. 141. + i) cassa e pisca; + l) pratica de sos deretos demaniales de sa Regione in sas abbas publicas; + m) pratica de sos deretos demaniales e patrimoniales de sa Regione relativos a minas, cavas e salinas; + n) usos tziviles; + o) artesania; + p) turismu, industria de sos albergos; + q) bibliotecas e museos de entes locales. + Articulu 4 + In sos limites de sarticulu anteriore e de sos printzipios istabilidos dae sas leges de s Istadu, sa Regione emanat normas legislativas in sas materias chi sighint: + a) industria, cummertziu e pratica industriale de minas, cavas e salinas; + b) istitutzione e ordinamentu de sos entes de creditu fundariu e agrariu, de sas cassas de risparmiu, de sas cassas rurales, de sos montes frumentarios e de pignu e de sas ateras aziendas de creditu de caratere regionale; autorizatziones relativas; + c) operas de bonifica manna e media e de trasformatzione fundiaria; + d) espropiatzione pro utilidade publica chi no interesset operas a carrigu de sIstadu; + e) produtzione e distributzione de s'energia eletrica; + f) linias maritimas e aereas de cabotagiu intre sos portos e sos iscalos de sa Regione; + g) assuntzione de servitzios publicos; + h) assistentzia e benefitzentzia publica; + i) igene e sanidade publica; + l) disciplina annonaria; + m) ispetaculos publicos. + 2 + Articulu 5 + In prus de sa cumpetentzia previdida in sos duos articulos anteriores, sa Regione tenet sa facultade de adatare a sas esigentzias suas particulares sos disponimenros de sas leges de sa Republica, emanende normas de integratzione e atuatzione in sas materias chi sighint: + a) istrutzione de cada ordine e gradu, ordinamentu de sos istudios; + b) traballu; previdentzia e assistentzia sotziale; + c) antighidade e bellas artes; + d) in sas ateras materias prevididas dae leges de sIstadu. + Articulu 6 + Sa Regione praticat sas funtziones amministrativas in sas materias in sas cales tenet potestade legislativa cunforme a sos artt. 3 e 4, francu sas chi sunt atribuidas a sos entes locales dae sas leges de sa Republica. Issa praticat finas sas funtziones amministrativas chi li siant delegadas dae sIstadu. + TÍTULU III - Finantzias  Domaniu e patrimoniu + Articulu 7 + Sa Regione tenet una finantzia sua, coordinada cun sa de sIstadu, in armonia cun sos printzipios de sa + solidaridade natzionale, in sas maneras istabilidas in sos articulos chi sighint. + Articulu 8 + 4 + sas intradas de sa regione sunt costituidas: + a) dae su deghe-sete de sintrada de sas impostas subra de su redditu de sas pessones fisicas e subra de su redditu de sas pessones giuridicas, incassadas in su territoriu de sa regione; + b) dae su deghe-noe de sintrada de sas impostas subra de su bullu, de registru, ipotecarias, subra de su consumu de s'energia eletrica e de sas tassas subra de sas cuntzessiones guvernativas, incassadas in su territoriu de sa regione; + c) dae su deghe-chimbe de sas impostas subra de sas sutzessiones e donatziones, incassadas in su territoriu de sa regione; + 4 + Articulu gai sustituidu dae s'art. 1, L. 13 de abrile 1983, n. 122. + 3 + d) dae su deghe-sete de sintrada de sas retennidas a sa fonte de s'articulu 23, D.P.R. 29 de cabudanni + 1973, n. 600, operadas dae impresas industriales e cummertziales chi tenent sa sede tzentrale in sa regione subra de sos emolumentos currispostos a sugetos chi prestant sopera issoro in sa sede tzentrale e in sos istabilimentos e impiantos situados in su territoriu regionale, e finas de cussas operadas dae impresas industriales e cummertziales chi tenent sa sede tzentrale in foras de custu territoriu subra de sos emolumentos currispostos a sugetos chi prestant sopera issoro in istabilimentos e impiantos ubicados in sambitu regionale; sas retennidas a sa fonte operadas dae impresas industriales e cummertziales cun sede tzentrale in sa regione subra de sos emolumentos currispostos a sugetos chi prestant sopera issoro in istabilimentos e impiantos situados in foras de su territoriu regionale tocant totu a sIstadu; + e) dae su deghe-noe de s'imposta de fabricatzione subra de totu sos produtos chi nde siant gravados, incassada in su territoriu de sa regione; + f) dae su deghe-noe de sa cuota fiscale de s'imposta erariale de consumu relativa a sos produtos de sos + monopolios de sos tabacos consumidos in sa regione; + g) dae una cuota de simposta subra de su balore agiuntu, incassada in su territoriu de sa regione, includida cussa relativa a simportatzione, a su netu de sos rimborsos fatos cunforme a s'articulu 38-bis, de su decretu de su Presidente de sa Republica 26 de santugaini 1972, n. 633, e modificatziones anteriores, de determinare in manera preventiva pro cada annu finantziariu de acordu intre s Istadu e sa Regione, in relatzione a sos gastos netzessarios pro cumprire sas funtziones normales de sa Regione; + h) dae sos canones pro sas cuntzessiones idroeletricas; + i) dae impostas e tassas subra de su turismu e dae ateros tributos propios chi sa regione tenet sa facultade de istituire cun lege, in armonia cun sos printzipios de su sistema tributariu de sIstadu; + l) dae sos redditos derivantes dae su patrimoniu suo e dae su domaniu suo; + m) dae cuntributos istraordinarios de s Istadu pro programmas particulares de operas publicas e de + trasformatzione fundiaria. + Articulu 9 + Sa Regione podet afidare a sos organos de sIstadu s'atzertamentu e sincassu de sos tributos suos. + Sa Regione collaborat a s'atzertamentu de sas impostas erariales subra de sos redditos de sos sugetos cun domitziliu fiscale in su territoriu suo. + 5 + . + Pro custa finalidade sa giunta regionale tenet sa facultade de signalare, intro de su 31 de nadale de s'annu anteriore a su in su cale iscadit su termine pro s'atzertamentu, a sos ufitzios finantziarios de s Istadu in sa Regione, datos, fatos e elementos de importu pro sa determinatzione de unimponibile prus artu, dende cada documentatzione idonea a lu cumproare. + 5 + Sart. 2, L. 13 de abrile 1983, n. 122 sustituit su comma 2 originariu de sart. 9 cun tres commas. + 4 + Sos ufitzios finantziarios de s Istadu in sa regione sunt obligados a riferire a sa Giunta regionale subra de sos providimentos adotados in base a sas indicatziones retzidas dae sa matessi. + Articulu 10 + Sa Regione, pro agiuare sisvilupu economicu de s'Ìsula, podet disponnere, in sos limites de sa cumpetentzia tributaria sua, esentziones e agevolatziones fiscales pro impresas noas. + Articulu 11 + Sa Regione tenet sa facultade de emitere prestidos internos garantidos dae issa in manera esclusiva, pro providere a investimentos in operas de caratere permanente, pro una tzifra annuale chi non sobret sas intradas ordinarias. + Articulu 12 + Su regimene doganale de sa Regione est de cumpetentzia esclusiva de sIstadu. Ant a essere istituidos in sa Regione puntos francos + 6 + . + Articulu 13 + SIstadu cun su cuncursu de sa Regione disponet unu programma organicu pro agiuare sa rinaschida economica e sotziale de s'Ìsula. + Articulu 14 + Sa Regione, in sambitu de su territoriu suo, sutzedet in sos benes e deretos patrimoniales de sIstadu de natura immobiliare e in cussos domaniales, escludidu su domaniu maritimu. + Sos benes e deretos connetidos a servitzios de cumpetentzia istatale e a monopolios fiscales abarrant a sIstadu, finas a cando duret custa cunditzione. + Sos benes immobiles situados in sa Regione, chi non sunt de propriedade de nemos, tocant a su patrimoniu de sa Regione. + 6 + Sos commas 3 e 4 de sarticulu 12 sunt istados abrogados dae s'art. 3, L. 13 de abrile 1983, n. 122. + 5 + TÍTULU IV - Òrganos de sa Regione + Articulu 15 + Sunt organos de sa Regione: su Consigiu regionale, sa Giunta regionale e su Presidente de sa Regione + 7 + 8 + . + In armonia cun sa Costitutzione e sos printzipios de s'ordinamentu giuridicu de sa Republica e cun s'osservantzia de su chi disponet su titulu presente, sa lege regionale, aprovada dae su Consigiu regionale cun sa majoria assoluta de sos cumponentes suos, determinat sa forma de guvernu de sa Regione e, in manera ispetzifica, sas modalidades de eletzione, subra de sa base de sos printzipios de rapresentatividade e de istabilidade, de su Consigiu regionale, de su Presidente de sa Regione e de sos cumponentes de sa Giunta regionale, sos raportos intre sos organos de sa Regione, sa presentada e s'aprovatzione de sa motzione motivada de iscunfiantzia chirru a su Presidente de sa Regione, sos casos di inelegibilidade e de incumpatibilidade cun sas carrigas preditas, e finas sa pratica de su deretu de initziativa legislativa de su populu sardu e sa disciplina de su referendum regionale abrogativu, propositivu e consultivu. Pro cunsighire s'echilibriu de sa rapresentantzia de sos sessos, sa matessi lege promovet cunditziones de paridade pro sintrada a sas consultatziones eletorales. Sas dimissiones cuntestuales de sa majoria de sos cumponentes de su Consigiu regionale cumportant sisorvimentu de su Consigiu etotu e s'eletzione cuntestuale de su Consigiu nou e de su Presidente de sa Regione si eleghidu a sufragiu universale e diretu. In su casu chi su Presidente de sa Regione siat eleghidu dae su Consigiu regionale, su Consigiu est isortu cando non siat a tretu de funtzionare pro s'impossibilidade de formare una majoria intro de sessanta dies dae sas eletziones o dae sas dimissiones de su Presidente etotu + 9 + . + Sa lege regionale de su segundu comma no est comunicada a su Guvernu cunforme a su primu comma + de s'articulu 33. Subra de issa su Guvernu de sa Republica podet promovere sa chistione de legitimidade costitutzionale in dae in antis de sa Corte Costitutzionale intro de trinta dies dae sa publicatzione sua. Sa lege regionale de su segundu comma est sutaposta a referendum regionale, chi sa disciplina sua est previdida dae legge regionale aposita, si intro de tres meses dae sa publicatzione sua nde fatzat rechesta su chimbanta-unu de sos eletores de sa Regione o su chimbe-unu de sos cumponentes de su Consigiu regionale. Sa lege sutaposta a referendum no est promulgada si no est aprovada dae sa majoria de sos votos validos. Si sa lege est istada aprovada a majoria de su tres-duos de sos cumponentes de su Consigiu regionale, si faghet logu a referendum petzi si, intro de tres meses dae sa publicatzione sua, sa rechesta est sutascrita dae su trinta-unu de sos chi tenent deretu a su votu pro s'eletzione de su Consigiu regionale. + 7 + Sas paraulas Presidente de sa Giunta regionale sunt istadas sustituidas dae sas paraulas Presidente de sa Regione , cunforme a 'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2 in totu su testu de sIstatutu Ispetziale pro sa Sardigna . + 8 + Comma gai modificadu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 9 + Sos commas dae 2 a 5 sunt istados agiuntos dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 6 + Articulu 16 + Su Consigiu regionale est formadu dae otanta cunsigeris eleghidos a sufragiu universale, diretu, eguale e segretu + 10 + . + Articulu 17 + Est eletore e eleghibile a su Consigiu regionale chie est iscritu in sas listas eletorales de sa Regione. + S'ufitziu de cunsigeri regionale est incumpatibile cun su de cumponente de una de sas Cameras o de unateru Consigiu regionale o de unu sindigu de una Comuna cun populatzione superiore a deghemigia + abitantes, o de cumponente de su Parlamentu europeu + 11 + . + Articulu 18 + Su Consigiu regionale est eleghidu pro chimbe annos. Su cuincuienniu decurret dae sa data de sas eletziones. Sas eletziones de su Consigiu nou sunt inditas dae su Presidente de sa Regione e ant a podere tennere logu a decurrere dae sa de bator dominigas anteriore e non prus a tardu de sa segunda dominiga posteriore a su cumprimentu de su periodu de su comma anteriore. Su decretu de inditzione de sas eletziones devet essere publicadu non prus a tardu de sa de barantachimbe dies anteriore a sa data istabilida pro sa votatzione. Su Consigiu nou si riunit intro de binti dies dae sa proclamatzione de sos eleghidos cun cunvocatzione de su Presidente de sa Regione in carriga + 12 + . + Articulu 19 + Su Consigiu regionale eleghet, in mesu de sos cumponentes suos, su Presidente, s'Ufitziu de presidentzia e Cummissiones, in cunformidade a su regulamentu internu, chi issu adotat a majoria assoluta de sos cumponentes suos. + 10 + Articulu gai sustituidu dae s'articulu unicu, L.Cost. 9 de maju 1986, n. 1 publicadu in sa Gazzetta Ufficiale 15 de maju + 1986, n. 111 e pustis dae s'art. 3, L.Cost. 31 de gehnnargiu 2001, n. 2. + 11 + Comma gai modificadu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. Su comma 3 est istadu abrogadu dae sart. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 12 + Articulu gai sustituidu dae s'art. 2, L. Cost. 23 de freargiu 1972, n. 1 publicada in sa Gazzetta Ufficiale 7 de martzu 1972, n. + 63 e pustis dae s'art. 2, L. Cost. 12 de abrile 1989, n. 3 publicada in sa Gazzetta Ufficiale 14 de abrile 1989, n. 87. + 7 + Articulu 20 + Su Consigiu si riunit de deretu sa prima die non festiva de freargiu e de santugaini. Issu si riunit in manera istraordinaria a initziativa de su Presidente suo o a rechesta de su Presidente de sa Giunta regionale o de su bator-unu de sos cumponentes suos. + Articulu 21 + Sas deliberatziones de su Consigiu regionale non sunt validas si no est presente sa majoria de sos cumponentes suos e si non sunt adotadas a majoria de sos presentes, francu chi siat prescrita una majoria ispetziale. + Articulu 22 + Sas sessiones de su Consigiu regionale sunt publicas. + Su Consigiu pero podet deliberare de si riunire in sessione segreta. + Articulu 23 + Sos cunsigeris regionales, in antis de essere ammitidos a sa pratica de sas funtziones issoro, prestant giuramentu de essere fideles a sa Republica e de praticare sufitziu issoro cun sa finalidade sola de su bene inseparabile de sIstadu e de sa Regione autonoma de sa Sardigna. + Articulu 24 + Sos consigeris regionales rapresentant totu sa Regione. + Articulu 25 + Sos cunsigeris regionales non podent essere persighidos pro sas opiniones espressadas e sos votos dados in sa pratica de sas funtziones issoro + 8 + Articulu 26 + Sos cunsigeris regionales retzint una indennidade fissada cun lege regionale. + Articulu 27 + Su Consigiu regionale praticat sas funtziones legislativas e regulamentares atribuidas a sa Regione. + Articulu 28 + S'initziativa de sas leges tocat a sa Giunta regionale, a sos cumponentes de su Consigiu e a su popolu sardu. + Articulu 29 + 13 + Articulu 30 + Cada disignu de legge cheret esaminadu in antis dae una Cummissione, e aprovadu dae su Consigiu, articulu per articulu, cun votatzione finale. + Articulu 31 + Su Consigiu regionale aprovat cada annu su bilantzu e su rendecontu consuntivu presentados dae sa + Giunta. S'esertzitziu finantziariu de sa Regione tenet sa decurrentzia de s'annu solare. + 13 + Articulu abrogadu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 9 + Articulu 32 + 14 + Articulu 33 + Cada lege aprovada dae su Consigiu regionale est comunicada a su Guvernu de sa Republica e promulgada trinta dies a pustis de sa comunicatzione, si no est chi su Guvernu nche la torrat a su Consigiu regionale cun sosservatzione chi nche sobrat sa cumpetentzia de sa Regione o contrastat cun sos interessos natzionales. + Si su Consigiu regionale la torrat a aprovare a majoria assoluta dos cumponentes suos, est promulgada si, intro de bindighi dies dae sa comunicatzione noa, su Guvernu de sa Republica non promovet sa chistione de legitimidade in dae in antis de sa Corte costitutzionale o sa de meritu pro contrastu de interessos in dae antis de sas Cameras. + Si una lege est decrarada urgente dae su Consigiu regionale a majoria assoluta de sos cumponentes suos, sa promulgatzione e sintrada in vigore, si su Guvernu de sa Republica cunsentit, non sunt subordinados a sos termines inditados subra. Si su Guvernu non cunsentit, saplicat su segundu comma de custu articulu. + Sas leges sunt promulgadas da su Presidente de sa Regione 15 e intrant in vigore sa de bindighi dies posteriore a sa de sa publicatzione issoro in su Bulletinu Ufitziale de sa Regione, francu chi istabilant unu termine diferente. + Articulu 34 + Su Presidente de sa Regione, sa Giunta e sos cumponentes suos sunt organos esecutivos de sa Regione + 16 + . + Articulu 35 + Su Presidente de sa Regione est su rapresentante de sa Regione autonoma de sa Sardigna + 17 + . + Unu cumponente de sa Giunta regionale assumet sas funtziones de Vitzepresidente de sa Regione + 18 + . + 14 + Articulu abrogadu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2 + 15 + Sas paraulas Presidente de sa Giunta regionale sunt istadas sustituidas dae sas paraulas Presidente de sa Regione , cunforme a s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 16 + Sas paraulas Presidente de sa Giunta regionale sunt istadas sustituidas dae sas paraulas Presidente de sa Regione , cunforme a s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 17 + Sas paraulas Presidente de sa Giunta regionale sunt istadas sustituidas dae sas paraulas Presidente de sa Regione , cunforme a s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 18 + Sos commas 2 e 3 sunt istados agiuntos dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 10 + S'aprovatzione de sa motzione de iscunfiantzia cara a su Presidente de sa Regione eleghidu a sufragiu universale e diretu, e finas sa rimotzione, s'impedimentu permanente, sa morte o sas dimissiones de su matessi cumportant sas dimisssiones de sa Giunta e sisorvimentu de su Consigiu regionale. + Articulu 36 + 19 + Articulu 37 + 20 + . & + Sa Giunta regionale est responsabile cara a su Consigiu. Su votu de iscunfiantzia de su Consigiu determinat sas dimissiones de sa Giunta. + Articulu 38 + Sos membros de sa Giunta regionale tenent su deretu de assistere a sas sessiones de su Consigiu, mancari no nde fatzant parte. + Articulu 39 + S'ufitziu de su Presidente de sa Regione e de membru de sa Giunta est incumpatibile cun cale si siat ateru ufitziu publicu + 21 + . + Articulu 40 + Sos dipendentes de unamministratzione publica chi siant nominados membros de sa Giunta regionale + sunt postos a disponimentu de sa Regione sena assignos, ma mantenent sos ateros deretos de carriera e de antzianidade. + 19 + Articulu abrogadu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 20 + Su primu comma est istadu abrogadu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2 + 21 + Sas paraulas Presidente de sa Giunta regionale sunt istadas sustituidas dae sas paraulas Presidente de sa Regione , cunforme a s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 11 + Articulu 41 + Contra a sos providimentos de sos membros de sa Giunta regionale prepostos a sos setores singulos + de s'amministratzione si podet faghere ricursu a sa Giunta, chi detzidet cun decretu de su Presidente de sa Regione + 22 + . + Custu decretu costituit providimentu definitivu. + Articulu 42 + Su Consigiu regionale tenet sa facultade de istituire organos de consulentzia tecnica. + TÍTULU V - Entes locales + Articulu 43 + Sas provintzias de Casteddu, Nugoro e Tatari mantenent sistrutura atuale de entes territoriales + 23 + . + Cun lege regionale si podent modificare sas tzircuscritziones e sas funtziones de sas provintzias, in + cunformidade a sa boluntade de sas populatziones de cadauna de sas provintzias interessadas espressada cun referendum. + Articulu 44 + Sa Regione praticat normalmente sas funtziones amministrativas suas deleghende*las a sos entes locales o balende*si de sos ufitzios issoro. + 22 + Su primu comma est istadu modificadu gai dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 23 + Cun sa L. 16 de triulas 1974, n. 306, publicada in sa Gazzetta Ufficiale 22 de santandria 1974, n. 304, est istituida sa provintzia de Aristanis. Cun sa L.R. 12 de triulas 2001, n. 9, publicada in su B.U.R.A.S. 16 de triulas 2001, n. 2, parte I e II, sunt istadas istituidas sas provintzias de Carbonia - Iglesias, de su Mediu Campidanu, de s'Ogiastra e de Òlbia - Tempiu. + 12 + Articulu 45 + Sa Regione, intesas sas populatziones interessadas, podet cun lege istituire in su territoriu suo comunas noas e modificare sas tzircuscritziones e denominatziones issoro. + Articulu 46 + Su controllu subra de sos atos de sos entes locales est praticadu dae organos de sa Regione in sas maneras e in sos limites istabilidos cun lege regionale in armonia cun sos printzipios de sas leges de sIstadu. + TÍTULU VI - Raportos intre sIstadu e sa Regione + Articulu 47 + Su Presidente de sa Regione ghiat sas funtziones amministrativas delegadas dae sIstadu a sa Regione, + cunformende*si a sas istrutziones de su Guvernu. Issu intervenit a sas sessiones de su Consigiu de sos Ministros, cando si tratant chistiones chi pertocant in manera particulare sa Regione + 24 + . + Articulu 48 + Unu Rapresentante de su Guvernu supraintendet a sas funtziones amministrativas de sIstadu non delegadas e las coordinat cun sas chi sunt praticadas dae sa Regione. + Articulu 49 + Su Guvernu de sa Republica podet delegare a sa Regione sas funtziones de tutela de s'ordine publicu. + Custas ant a essere praticadas, in sambitu de sas diretivas fissadas dae su Guvernu, dae su Presidente de sa Regione, chi, pro custa finalidade, at a podere pedire simpreu de sas fortzas armadas + 25 + . + 24 + Sas paraulas Presidente de sa Giunta regionale sunt istadas sustituidas dae sas paraulas Presidente de sa Regione , cunforme a s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 25 + Sas paraulas Presidente de sa Giunta regionale sunt istadas sustituidas dae sas paraulas Presidente de sa Regione , cunforme a s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 13 + Articulu 50 + Su Consigiu regionale podet essere isortu cando fatzat atos contrarios a sa Costitutzione o a custu + Istatutu o violatziones graves de lege o cando, mancari bi siat sa signalatzione fata dae su Guvernu de sa Republica, non protzedat a sa sustitutzione de sa Giunta regionale o de su Presidente chi apant fatu atos o violatziones analogos. Podet essere isortu finas pro resones de seguresa natzionale + 26 + . + Sisorvimentu est dispostu cun decretu motivadu de su Presidente de sa Republica, previa deliberatzione de su Consigiu de sos Ministros, intesa sa Cummissione parlamentare pro sas chistiones + regionales. + Cun su decretu de isorvimentu est nominada una Cummissione de tres tzitadinos eleghibiles a su Consigiu regionale, chi providet a samministratzione ordinaria de cumpetentzia de sa Giunta e a sos atos improrogabiles, de sutaponnere a sa ratifica de su Consigiu nou. Issa indit sas eletziones, chi devent aere logu intro de tres meses dae sisorvimentu. + Su Consigiu nou est cunvocadu dae sa Cummissione intro de binti dies dae sas eletziones. + Cun decretu motivadu de su Presidente de sa Republica e cun sosservantzia de sas formas de su de tres commas est disposta sa rimotzione de su Presidente de sa Regione, si eleghidu a sufragiu universale e diretu, chi apat fatu atos contrarios a sa Costituzione o violatziones de lege reiteradas e graves. Sa rimotzione podet essere disposta finas pro resones de seguresa natzionale + 27 + Articulu 51 + Su Consigiu regionale podet presentare a sas Cameras votos e propostas de lege subra de materias chi interessant sa Regione. Sa Giunta regionale, cando constatet chi saplicatzione de una lege o de unu providimentu de sIstadu in materia economica o finantziaria resurtet in manera crara dannosa pro sÍsula, nde podet pedire sa suspensione a su Guvernu de sa Republica, su cale, constatada sa netzessidade e surgentzia, bi podet providere, cando bi chergiat, cunforme a s'art. 77 de sa Costitutzione. + Articulu 52 + Sa Regione est rapresentada in selaboratzione de sos progetos de sos tratados de cummertziu chi su Guvernu chergiat istipulare cun Istados esteros si pertocant cuncambios de interessu ispetzificu de sa Sardigna . + 26 + Comma gai modificadu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2 + 27 + Comma agiuntu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 14 + Sa Regione est intesa in materia de legislatzione doganale pro su chi pertocat sos produtos tipicos de interessu ispetzificu suo. + Articulu 53 + Sa Regione est rappresentada in selaboratzione de sas tarifas ferruviarias e de sa regulamentatzione de sos servitzios natzionales de comunicatzione e trasportos terrestres, maritimos e aereos chi la potzant interessare in manera direta. + TÌTULU VII - Revisione de sIstatutu + Articulu 54 + Pro sas modificatziones de custu Istatutu saplicat su protzedimentu istabilidu dae sa Costitutzione pro + sas leges costitutzionales. S'initziativa de modificatzione podet essere praticada finas dae su Consigiu + regionale o dae a su nessi bintimigia eletores + 28 + . + Sos progetos de modificatzione de custu Istatutu de initziativa guvernativa o parlamentare sunt comunicados dae su Guvernu de sa Republica a su Consigiu regionale, chi espressat su parrere suo intro de duos meses + 29 + . + Cando unu progetu de modifica siat istadu aprovadu in prima deliberatzione dae una de sas Cameras e su parrere de su Consigiu regionale siat contrariu, su Presidente de sa Regione podet indire unu referendum consultivu in antis de su cumprimentu de su termine prevididu dae sa Costitutzione pro sa segunda deliberatzione + 30 + . + Sas modificatziones a sIstatutu aprovadas non sunt, a onni modu, sutapostas a referendum natzionale + 31 + . + Sos disponimentos de su TÌTULU III de custu Istatutu podent essere modificados cun leges ordinarias + de sa Republica a proposta de su Guvernu o de sa Regione, in cada casu intesa sa Regione. + 32 + &. + 28 + Comma cosi sustituidu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 29 + Comma gai modificadu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2 + 30 + Sas paraulas Presidente de sa Giunta regionale sunt istadas sustituidas dae sas paraulas Presidente de sa Regione , cunforme a sart. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 31 + Comma agiuntu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2.. + 32 + Surtimu comma est istadu abrogadu dae s'art. 3, L.Cost. 31 de ghennargiu 2001, n. 2. + 15 + TÌTULU VIII - Normas transitorias e finales + Articulu 55 + Sas funtziones de sArtu Cummissariadu de sa Consulta regionale sarda durant finas a sa prima + eletzione de su Consigiu regionale, chi at a essere indita dae su Guvernu de sa Republica intro de deghe meses dae sintrada in vigore de custu Istatutu . + Sa prima eletzione de su Consigiu regionale at a aere logu cunforme a s'art. 16 de s Istatutu ed a sa + lege pro s'eletzione de sa Camera de sos deputados, segundu sas normas chi ant a essere istabilidas cun decretu legislativu, intesos sArtu Cummissariu e sa Consulta regionale. + Sas tzircuscritziones eletorales sunt determinadas in currispondentzia de sas provintzias atuales . + Articulu 56 + Una Cummissione paritetica de bator membros, nominados dae su Guvernu de sa Republica e dae sArtu Cummissariu pro sa Sardigna, intesa sa Consulta regionale, at a proponnere sas normas relativas a su passagiu de sos ufitzios e de su personale dae s Istadu a sa Regione, e finas sas normas de atuatzione de custu Istatutu . + Custas normas ant a essere sutapostas a su parrere de sa Consulta o de su Consigiu regionale e ant a essere emanadas cun decretu legislativu. + Articulu 57 + In sas materias atribuidas a sa cumpetentzia de sa Regione, finas a cando non si dispongiat in manera diferente cun leges regionales, saplicant sas leges de s Istadu . + Articulu 58 + Custa lege costitutzionale intrat in vigore sa die a pustis de sa de sa publicatzione sua in sa Gazzetta Ufficiale de sa Republica . + 16 + Lege Costitutzionale 31 de ghennargiu 2001, n. 2 + Normas transitorias + Articulu 3, comma 2 + Finas a sa data de intrada in vigore de sa lege previdida dae sarticulu 15 de sIstatutu ispetziale pro sa + Sardigna, comente modificadu dae su comma 1 de custu articulu, su Presidente de sa Regione est eleghidu a sufragiu universale e diretu. L'eletzione est cuntestuale a su rinnovu de su Consigiu regionale. Intro de deghe dies dae sa proclamatzione su Presidente eleghidu nominat sos cumponentes de sa Giunta e los podet revocare in unu segundu tempus; atribuit a unu de issos sas funtziones de Vitzepresidente. Si su Consigiu regionale aprovat a majoria assoluta de sos cumponentes suos una motzione motivada de iscufiantzia cara a su Presidente de sa Regione, presentada dae a su nessi su chimbe-unu de sos cunsigeris e posta in discussione no in antis de tres dies dae sa presentada sua, intro de tres meses si protzedet a eletziones noas de su Consigiu e de su Presidente de sa Regione. Si protzedet finas a eletziones noas de su Consigiu e de su Presidente de sa Regione in casu de dimissiones, impedimentu permanente o morte de su Presidente. Firmu su chi si disponet in sos commas 3 e 4, sos disponimentos de custu comma non saplicant a su Consigiu regionale in carriga a sa data de intrada in vigore de custa lege costitutzionale. Si no est dispostu in manera diferente dae sa lege regionale previdida dae sarticulu 15 de sIstatutu ispetziale pro sa Sardigna mentovadu, a su Consigiu regionale in carriga sighint a saplicare sos disponimentos istatutarios vigentes a sa data de intrada in vigore de custa lege costitutzionale. + Articulu 3, comma 3 + Si si devet protzedere cunforme a su comma 2 e a sa data de cunvocatzione de sos comitzios eletorales + pro su rinnovu de su Consigiu regionale non siant istadas aprovadas sas modificatziones cunsighentes a sa legge eletorale regionale, cunforme a sarticulu 15 de sIstatutu ispetziale pro sa Sardigna giai mentovadu, pro seletzione de su Consigiu regionale e pro seletzione de su Presidente de sa Regione sosservant, in cantu cumpatibiles, sos disponimentos de sas leges de sa Republica chi disciplinant seletzione de sos Cunsigios de sas Regiones a Istatutu ordinariu. Sas tzircuscritziones eletorales prevididas dae custos disponimentos sunt costituidas dae su territoriu de cada provintzia de sa Regione Sardigna e, pro sos cunsigeris chi sunt eleghidos cun sistema majoritariu, dae su territoriu de sa Regione intrea. Sunt candidados a sa Presidentzia de sa Regione sos capos de lista de sas listas regionales. Est proclamadu eleghidu Presidente de sa Regione su candidadu capu de lista chi at cunsighidu su numeru prus mannu de votos validos in ambitu regionale. Su Presidente de sa Regione faghet parte de su Consigiu regionale. Su disponimentu de su de batordighi commas de s'articulu 15 de sa lege 17 de freargiu 1968, n. 108, introduidu dae su comma 2 de s'articulu 3 de sa lege 23 de freargiu 1995, n. 43, e su disponimentu de su penultimu periodu de custu comma saplicant finas in deroga a su numeru de sos cunsigeris regionales istabilidu dae s'articulu 16 de sIstatutu, comente sustituidu dae su comma 1 de custu articulu. Est eleghidu a sa carriga de consigeri su candidadu capu de lista a sa carriga de Presidente de sa Regione chi at cunsighidu unu numeru de votos validos deretu inferiore a su de su candidadu proclamadu eleghidu Presidente. S'Ufitziu tzentrale regionale riservat, a custu fine, surtimu de sos iscannos chi eventualmente tocant a sas listas tzircuscritzionales collegadas cun su capu de lista de sa lista regionale, proclamadu a sa carriga de consigeri, in sipotesi previdida a su numeru 3) de su de treighi commas de s'articulu 15 de sa lege 17 de freargiu 1968, n. 108, introduidu dae su comma 2 de s'articulu 3 de sa legge 23 de freargiu 1995, n. 43; o si nono siscannu atribuidu cun su restu o cun sa tzifra eletorale minore, in mesu de sos de sas matessi listas, in sede de collegiu unicu regionale pro su partzimentu de sos iscannos tzircuscritzionales residuos. Si totu sos iscannos chi tocant a sas listas collegadas sunt istados assignados cun cuotziente intreu in sede tzircuscritzionale, s'Ufitziu tzentrale regionale protzedet a s'attributzione de uniscannu agiuntivu, de su cale si devet tennere contu pro sa determinatzione de sa cuota pertzentuale cunsighente de iscannos chi tocant a sas listas de majoria in intro de su Consigiu regionale. A custa eletzione sighint a saplicare, in via supletiva e in cantu cumpatibiles cun sos disponimentos de sa lege 17 de freargiu 1968, n. 108, e modificatziones posteriores, e de sa lege 23 de freargiu 1995, n. 43, sos disponimentos de sas leges de sa Regione Sardigna pro seletzione de su Consigiu regionale, petzi pro su chi pertocat sa disciplina de s'organizatzione amministrativa de su protzedimentu eletorale e de sas votatziones. + 17 + Articulu 3, comma 4 + Su Consigiu regionale in carriga a sa data de intrada in vigore de custa lege costitutzionale decadet cando, intro de sessanta dies dae saprovatzione de una motzione de iscunfiantzia o dae sas dimissiones de su Presidente de sa Regione, non siat a tretu de funtzionare pro simpossibilidade de formare una majoria. In custu casu si protzedet a eletziones noas e saplicant sos commas 2 e 3 de custu articulu. + Normas finales + Articulu 6, comma 3 + Intro de doighi meses dae sa data de intrada in vigore de custa lege costitutzionale, su Guvernu + providet a cumpilare, escludida cale si siat facultade de aportare modificas o variatziones, su testu nou + de sIstatutu ispetziale pro sa Sardigna, cale resurtat dae sos disponimentos cuntennidos in sa lege + costitutzionale 26 de freargiu 1948, n. 3, in sa lege costitutzionale 23 de freargiu 1972, n. 1, in sa lege + 13 de abrile 1983, n. 122, in sa lege costitutzionale 9 de maju 1986, n. 1, in sa lege costitutzionale 12 + de abrile 1989, n. 3, e in sa lege costitutzionale 23 de cabudanni 1993, n. 2, abarradas in vigore, e dae sas de sarticulu 3 de custa lege costitutzionale. + 18 + + + + ## Su Comitadu 482 e s'Espresso + Comitat  Odbor  Komitaat  Comitato 482 + c/o Informazione Friulana soc. coop. + V. Volturno, 29 33100 Udin + Tel.: 0432 530614 Fax: 0432 530801 D.p.e.: com482@gmail.com + Sit uficial: www.com482.org + Egregio Direttore de Lespresso, Daniela Hamaui, + non e la prima volta che la lingua friulana e la comunita che la parla si trovano ad essere attaccati + sulla stampa, ma raramente ci e capitato di leggere un articolo cosi zeppo di faziosita, falsita, errori, + imprecisioni, insinuazioni ed ironie fuori luogo come _We speak furlan_ di Tommaso Cerno, + pubblicato sullultimo numero del settimanale da lei diretto. Talmente zeppo che, per rispondere + debitamente a tutte le affermazioni scorrette e alle allusioni malevole fatte dallautore dellarticolo, + dovremmo impiegare ben piu dello spazio che questa lettera ci offre. Per questo ci limiteremo a + rispondere solo ad alcuni dei punti sollevati nellarticolo. + _In Friuli il dialetto e gia legge_ recita il sommario. Ad oltre 130 anni dalla pubblicazione dei + Saggi ladini di Graziadio Isaia Ascoli, padre della glottologia italiana, non vi e ancora giunta + notizia che il friulano non e un dialetto italiano, ma una lingua retoromanza strettamente + imparentata col romancio (una delle quattro lingue nazionali della Svizzera) e col ladino dolomitico + (che nella provincia di Bolzano e coufficiale con tedesco ed italiano)? Passi che non ne conosciate + la storia e le caratteristiche, ma che non sappiate nemmeno che si tratta di una lingua riconosciuta + come tale sia dallo stato italiano, sia dalle autorita europee non depone certo a vostro favore! + Quanto largomento vi sia ignoto e dimostrato anche dalla capacita di sbagliare praticamente tutte le + parole in friulano citate nellarticolo, a cominciare da quella riportata nel titolo. Non di _furlan_ si + tratta, ma di furlan , e poi _Vignesje_ per Vignesie , _dizionar_ per dizionari , ecc. È legittimo, + allora, chiedersi con che accuratezza puo riportare delle interviste un autore che non e nemmeno + capace di trascrivere correttamente una parola? Ne sapranno certamente qualcosa i citati Edouard + Ballaman (presidente del Consiglio regionale del Friuli  Venezia Giulia) e Sergio Cecotti (ex + sindaco di Udine)& + Alla base di tutto ce un concetto molto semplice: i diritti linguistici sono parte dei diritti umani e la + loro garanzia e uno dei compiti fondamentali di una vera democrazia. Era chiaro per i padri + costituenti dellItalia repubblicana che, non a caso, hanno affrontato la questione nellarticolo 6 + della Costituzione della Repubblica italiana. Un po meno chiaro per i loro successori, purtroppo, + visto che per la parziale attuazione di tale articolo hanno atteso oltre cinquantanni: e solo del 1999, + infatti, la prima legge statale (482/99) di tutela della minoranze linguistiche. Un risultato ottenuto + anche grazie alle dure battaglie dei friulani, a cominciare dal deputato comunista Mario Lizzero, + uno dei massimi esponenti della Resistenza friulana. Proprio la 482/99 prevede per i friulani, e per + altre undici comunita minorizzate, la tutela parziale dei loro diritti linguistici garantendo la presenza + della loro lingua propria nella scuola, nelle amministrazioni pubbliche, nella toponomastica e nella + radiotelevisione pubblica. + A proposito, se proprio ci tenete a pubblicare qualcosa sullargomento, perche non fate una + bellinchiesta sulle ripetute violazioni e sui ritardi nellapplicazione della legge statale 482/99? + Basterebbe citare la violazione di quanto previsto dalla 482 da parte degli ultimi contratti di servizio + tra il Ministero delle Comunicazioni e la RAI: altro che la _tv bilingue_ descritta dallautore + dellarticolo! Una situazione denunciata piu volte dalle autorita europee attraverso le + Raccomandazioni sull'applicazione della Convenzione quadro per la protezione delle minoranze + nazionali (che, pensate un po, si applica anche ai friulani!), ma di cui la grande stampa italiana + si e sempre disinteressata, forse perche troppo impegnata a dare uninterpretazione in chiave + moderna del fascistissimo Vietato sputare per terra e parlare in dialetto . + Relativamente alle cifre spese e ai risultati ottenuti, ci limitiamo a citare un solo caso, quello del + Grant Dizionari Bilengal Talian  Furlan (GDBTF). _Dopo dieci anni non ne esiste una sola + copia su carta_ si legge nellarticolo. Peccato che lautore del pezzo si dimentichi di ricordare che + tale opera (che se stampata richiederebbe diversi volumi) e nata come strumento informatico e non + cartaceo! La cui prima edizione e disponibile da anni in rete sul sito del Centri Friul Lenghe 2000 , + dove e stato consultato oltre 200.000 volte e scaricato da oltre 5.000 persone (oltre alle 8.000 copie + distribuite su cd), e la cui seconda edizione ampliata e stata presentata ufficialmente nel 2008 con + altrettanto successo. Per lautore dellarticolo, tuttavia, il GDBTF rappresenta un chiaro esempio dei + _risultati non sempre brillanti_ ottenuti con i fondi per il friulano. Non la pensano cosi un certo + Tullio De Mauro ed inutili istituti di periferia quali lUniversita di Stoccolma, lIstituto di Ricerca + per le Lingue della Finlandia, il CNR di Pisa. Secondo voi a chi viene piu facile dare credito? + Rimane pero la questione delle spese sostenute: secondo esperti esterni al GDBTF pare che, opere + analoghe fatte altrove, siano costate molto, ma molto di piu& Alla faccia degli sprechi! + È possibile che i miseri fondi per il friulano (fare paragoni con i fondi per il catalano, il basco o il + gallese  in questi ultimi due casi con un numero di parlanti simile a quello del friulano  ci sembra + umiliante per lo stato italiano, ma perfino la Francia centralista investe di piu per il bretone, parlato + da circa 300 mila persone, di quanto non facciano attualmente il Governo italiano e la Regione + Friuli  Venezia Giulia per il friulano) abbiano attirato degli approfittatori. È possibile, inoltre, che + ci siano state delle spese inutili e degli sprechi. Pero, ci piacerebbe conoscere anche un solo settore + in cui, nello stato italiano, non ve ne siano, a cominciare dai finanziamenti pubblici per leditoria e + per la stampa: soldi pagati da tutti i cittadini italiani, anche da noi poveri contadini e montanari che + ci ostianiamo a _speak_are _furlan_ . Con le poche risorse a disposizione e con la passione e le + competenze di molti volontari in Friuli si sta cercando di garantire i diritti linguistici: cioe la + possibilita per tutti di utilizzare la propria lingua madre in maniera normale, ossia in tutti gli ambiti + della vita. È un concetto base della democrazia e del rispetto dei diritti umani. Per cui che vi + permettiate di parlare di _uno spreco da 35 milioni_ e di _follie federaliste_ piu che un insulto a + quanti da anni si battono per il riconoscimento dei diritti linguistici propri ed altrui (la nostra + battaglia, infatti, vale anche per le altre comunita minorizzate che vivono nello stato italiano) e una + macchia sulla capacita del giornalismo italiano di abbandonare gli stereotipi del nazionalismo + italiano (fascista e non) e di trattare con rispetto e con onesta quanti sono diversi per lingua ed + identita. + Cordiali saluti. + _ + Udine, 30/08/2009 + _ + Il portavoce del Comitato 482* + Carlo Puppo + associative friulane, slovene e germaniche del Friuli attive nella difesa dei diritti linguistici. + Associazione _Ad Undecimum_ ; Associazione _Beneake korenine_ ; Associazione _Don Eugenio Blanchini_ ; Associazione _FaF  + Fantats Furlans_ ; Associazione _Glesie Furlane_ ; Associazione _La Grame_ ; Associazione _Matajur_ ; Associazione culturale + _Colonos_ ; Associazione culturale _El Tomat_ ; Associazione culturale _Guido da Variano_ ; Associazione culturale _Pionirs_ ; + Associazione culturale _Rozajanski Dum_ ; Associazione culturale slovena _Stella alpina-Planika_ ; Associazione e redazione _La + Patrie dal Friul_ ; Associazione e redazione _Novi Matajur_ ; Circolo Culturale _G. Unfer_ ; Circolo Culturale Saurano _F. + Schneider_ ; Cooperativa di servizi linguistici _Serling_ ; _Informazione Friulana_ Societat Cooperative; Istitut Ladin-Furlan _Pre + Checo Placerean_ ; Istituto _Achille Tellini_ ; Istituto _Pio Paschini_ ; Istituto di Cultura Timavese; _Most_ piccola societa cooperativa + a r.l.; Redazione _La Comugne_ ; Redazione _Ladins dal Friul_ ; Redazione _Lenghe.net_ ; Redazione _Radio Onde Furlane_ ; + Redazione _Slovit  Bollettino di Informazione degli Sloveni in Italia_ ; Redazione _Taicinvriaul.org_ ; Societa Filologica Friulana + _G.I. Ascoli_ ; Stazione di Topolo  Postaja Topolove; Union Scritors Furlans; e singoli cittadini appartenenti alle diverse comunita + linguistiche del Friuli  V.G. + + + + ## Su recùperu e sa protetzione de sas limbas minorizadas + Sa **OBRA CULTURAL BALEAR**** **organizat pro su 2009 unu Tziclu de cunferentzias dedicadas a su tema de _ _ + _ _ + _SU RECÙPERU E SA PROTETZIONE DE SAS LIMBAS MINORIZADAS IN ÀTEROS LOGOS_ + Sos cunferentziantes sunt espertos e rapresentantes de istitutziones o universidades de sas natziones e de sas limbas presentes. + Sa prima cunferentzia est de + _**Diegu Corraine**_, diretore de s'Ufitziu de sa Limba Sarda, Tortoli + _GIÒVIA 10/09/2009:_ + in Can Alcover - Espai de Cultura, oras 19,30 + cun su tema + UN'ÀTERA REALIDADE INSULARE. SA LIMBA SARDA, + ------ + Totes les sessions sinicien a les 19.30 h. + _Dijous 10/09/2009:_ + Can Alcover - Espai de Cultura + (Diego Corraine, director de lUfitziu de sa + Limba Sarda, Sardenya) + _Dijous 24/09/2009:_ + Can Alcover - Espai de Cultura + (Xabier Mendiguren, president del + Kontseilua, Euskadi) + _Dijous 08/10/2009:_ + Can Alcover - Espai de Cultura + (Gunther Dauwen, secretari general de la + fundacio CMC) + _Dijous 22/10/2009:_ + Gran Hotel (Caixa Forum) + (François Pic, director del Centre de + Recursos Occitans i Merdionals, Tolosa) + _Dijous 05/11/2009:_ + Gran Hotel (Caixa Forum) + (Marc L. Johnson, de linstitut Canadenc de + Recerca sobre les Minories Linguistiques, + Quebec) + _Dijous 19/11/2009:_ + Gran Hotel (Caixa Forum) + (Carolin Zwilling, coordinadora sectorial + de linstitut EURAC, Bolzano) + red + + + + ## Lìtera de su Comitadu pro sa limba sarda a sa Regione + Sende chi torrat a comintzare s'atividade legislativa e de guvernu de sa Regione sarda, e prus a notu s'aprovu prevididu de su pianu regionale de Isvilupu, su Comitadu pro sa limba sarda oferit a s'atentu bostru una filera de cunsideros e de propostas. In su programma de su Presidente Cappellacci est istada previdida un'andala noa subra sa base de tres momentos pretzisos in sa logica e in su tempus: "su momentu identitariu, su pianu de Isvilupu nou, su de torrare a iscriere sas regulas cun sa reforma de s'Istatutu ispetziale e s'organizatzione noa de sa regione". De custa manera sunt istados leados a preferu, a manera programmatica, sos temas de sa limba, de sa cultura e de s'identidade ca sunt "fatores de distintividade" e ca dant importu de giudu a sos temas de s'arraighinadura de su sentidu de apartenentzia. In su Pianu regionale de isvilupu, a su chi connoschimus, non b'at peruna referentzia a una politica linguistica chi potzat, gasi comente est prevididu in su programma eletorale, faghere profetu a s'isvilupu de sa terra nostra. E puru, in su programma sunt prevididos, a manera crara, "intzentivos pro sa valorizatzione de sa limba e de sa cutura chi favoressant s'editoria, sas artes, sos assotzios, su marketing, sa comunicatzione, s'informatzione e ogni atividade chi sustengiat sa sienda identitaria de sos sardos". @@ -26227,94 +33469,169 @@ Semus cumbintos chi est a sighire, adatende*los a sa realidade nostra e a custos tempos de resursas menguantes, sos esempios de sa Catalunnia, de sos Paisos bascos, de sa Galitzia, pro mentovare sos prus famados. Pro custu, su Comitadu pro sa limba sarda proponet chi su Pianu de isvilupu regionale reconnoscat sa limba sarda e sa cultura de sos sardos comente motore de isvilupu economicu e gasi l'incluat cun mesuras programmaticas e economicas adeguadas. Custu est unu reconnoschimentu chi, a manera naturale, tocat de sustennere cun cussos intzentivos de sos cales faeddat su programma regionale e chi ant a podere essere apostivigados in sa Lege finantziaria imbeniente. Voste at a cumprendere, cun tzertesa, s'importu istoricu chi tenet, pro sa limba sarda, su de la reconnoschere in unu documentu de programmatzione de s'economia nostra. Diamus torrare gratzias si nos ais a retzire + red + + + + ## Sa tzirculare n. 70 de su Ministèriu de s'Istrutzione + Est essidu a campu unu pranu de interventos e de finantziamentos pro sa realizatzione de progetos istatales e locales in su campu de s'istudiu de sas limbas e de sas traditziones culturales apartenentes a una minoria linguistica (Lege 15 de nadale 1999, n. 482 art. 5) Esertzitziu finantziariu 2009. + + + + ## Diari de Balears + In Sardigna nos mancat una politica linguistica coerente chi nos agiuet a mantenere su sardu. + Lu narat, in mesu de s'ateru, D. Corraine in una intervista a Diari de Balears. + Custu est su ligamene: + + + + ## en] strike + N. Paginas in GOOGLE: 48.600 + Data urtima chirca: 17/06/2008 + Cuntestu in sa frase: strike aereo. + Proposta in italianu: attacco aereo. + Proposta in sardu: atacu aereu. + + + + ## Frammenti d'Europa. Guida alle minoranze etnico-linguistiche e ai fermenti autonomisti + "La vita che io vedo / anela gli estremi confini, / il Deserto, la Selva, e nient'altro." Poeta basco di ormai forte valenza internazionale, in questo libro Bernardo Atxaga sceglie di vedere, piuttosto che sentire, e diventa narratore, un narratore-bambino che guarda ed esplora le cose con innocenza assoluta, senza pregiudizi e senza ansie profetiche: "un narratore nascosto dietro il sipario", come spiega Giuliano Soria nell'Introduzione, "che crea un filtro, una distanza che fa si che il poeta non s'intrometta, soggettivamente, nel modo in cui si accostano le immagini o si intrecciano i ragionamenti. Quello che fa e presentare ai lettori un'immagine, come se fosse un cronista... Ogni lettore, poi, dara alle varie immagini l'interpretazione, la sfumatura che preferisce". + Composti originariamente in _euskera_ - la lingua dei Paesi Baschi spagnoli - e in gran parte tradotti in castigliano dall'autore stesso, i testi di Bernardo Atxaga hanno dato origine a canzoni popolari e sono stati usati come base per molti programmi radiofonici, spettacoli teatrali e cortometraggi. E uno scrittore come Luis Sepulveda ha voluto inserire nella "Storia di una gabbianella e del gatto che le insegno a volare" una poesia di questa raccolta, comprendente anche testi narrativi che rimandano a un'esperienza altrettanto decisiva nell'opera di Atxaga: quella di romanziere. + + + + ## S'Hymnu sardu nationale + Nche torrat a sos annos ''30 de su seculu 19; l'aiat iscritu in limba sarda su preideru (chi si fiat secularizadu in su 1842), Vitoriu Angius, diputadu in su Parlamentu Subalpinu, liberale fervorosu, cultore benemeritu de sas memorias patrias chi nd'est testimongiu su cuntributu suo mannu a beru a su _Grande Dizionario Geografico, storico, statistico, commerciale degli stati S.M. il re di Sardegna_ monumentale de Casalis, in ue sa boghe _Sardegna_, chi ocupat sa bellesa de tres volumenes, est opera sua. Sa musica, in cambiu, l'aiat iscrita su maistru tataresu Giuanne Gonella (1804-1854), musicante de sa "Brigata Regina" e autore finas de sa musica de s'innu famadu _Addio mia bella addio_. + Sa prima esecutzione bi fiat istada in su Teatru Tzivicu de Casteddu su 20 de freargiu de su 1844. + S'ispartidu originale l'at agatadu in s'archiviu de s'auditorium de Casteddu su professore Frantziscu Tzesare Casula, diretore de s'Istitutu de istoria de s'Europa Mediterranea de su CNR. + A parrere de Casula, sos soberanos ant semper tentu s'innu in cunsideru mannu. S'urtima esecutzione ufitziale est istada in su 1937, dae bandas de su coru de sa Capella Sistina, diretore Lorenzo Perosi, pro disigiu espressu de su re Vittorio Emanuele III , durante sa tzerimonia pro su cunferimentu de sa _Rosa d'Oro_ a sa reina Elena dae bandas de Papa Pio XI. + In su 1991 _S'Hymnu sardu nationale_ l'at eseguidu sa banda de sos Carabineris in su Quirinale su 29 de maju, in su cumbidu traditzionale pro su corpus diplomaticu esteru, comente omagiu a sas origines tataresas de su Presidente de sa Republica Frantziscu Cossiga; l'ant torradu a sonare in su mamentu de sas dimissiones suas dae Capu de s'Istadu, su 28 de abrile de su 1992. + In su 2001 est istadu eseguidu, pro disponimentu suo, a s'interru de Maria Jose de Savoja, urtima reina de Italia + Custu est su testu de s'Innu + Conservet Deus su Re + Salvet su Regnu Sardu Et gloria a s'istendardu Concedat de su Re! + Qui manchet in nois s'animu Qui languat su valore Pro forza o pro terrore Non habas suspectu, o Re. + Conservet Deus su Re... + Unu o omni chentu intrepidos A ferru et a mitralia In vallu e in muralia Hamus andare o Re. + Conservet Deus su Re... + Solu in sa morte cedere Soliat su Sardu antigu Ne vivu a' s'inimigu Cadera ego, o Re. + Conservet Deus su Re... + De fide et fort'hominus Se figios nos cantamus Bene provaramus Figios ipsoro, o Re. + Conservet Deus su Re... + De ti mostrare cupidu Sa fide sua, s'amore Sas venas in ardore Sentit su Sardu, o Re. + Conservet Deus su Re... + Indica un adversariu E horrenda da su coro Scoppiart s'ira ipsoro A uno tou cinnu, o Re. + Conservet Deus su Re... + Comanda su qui piagati Si bene troppu duru, E nde sias tue seguru Qui hat a esser factu, o Re. + Conservet Deus su Re... + Sa forza qui mirabile La fuit a' su Romanu E inante a s'Africanu Tue bideraa, o Re. + Conservet Deus su Re... + Sa forza qui tant'atteros Podesit superare Facherat operare Uno tuo cinnu, o Re. + Conservet Deus su Re... + Sos fidos fortes homines Abbada tue contentu Qui hant a esse in omni eventu Quales ja fuint, o Re. + Conservet Deus su Re Salvet su Regnu Sardu Et gloria a s'istendardu Concedat de su Re! + + + + ## EUROVOC + Totu sos descritores noos integrados in sa versione 4.3 si distinghent cun sa mentzione "V4.3". + Pro otennere sa lista cumpleta de sos descritores noos, tocat a isseberare s'optzione [**"Buscar un termino en el tesauro**"](javascript:ChoixMenu('C','4_3','ES');) e introduire s'espressione **V4.3**. + Pro agatare sa diferentzia intre sas urtimas duas versiones, bastas a seletzionare su ligamene [**"transicion entre la version 4.2 y la version 4.3"**](javascript:ChoixMenu('TR','4_3','ES');). + Sarvadore Serra + + + + ## Comitadu pro sa limba sarda in s'universidade + ## + ## S'impreu publicu de sa limba sarda est parte de sos deretos costitutzionales e de sos decretados dae sa Conventzione cuarnitze europea pro s'ampari de sas minorias natzionales. E pero no est petzi custu: gasi comente capitat in sas regiones europeas in ue sas minorias linguisticas sunt tuteladas megius, diat podere essere unu puntorgiu de s'economia e, duncas, de su traballu. Paris cun sa limba e totu a in ghiriu suo, sa Catalunia at fraigadu migias de postos de traballu in sos media, in s'imparonzu e in totu sos setores produtivos. In Sardigna gasi no est, finas si sa prus parte manna de sos sardos faeddat su sardu o una de sas ateras bator limbas alloglotas, su gadduresu, su tataresu, su catalanu de S'Alighera, su tabarchino de Caruloforte e Calaseta. In prus, belle su tresunu, mancari non faeddende sas limbas de Sardigna, la cumprendent. Custu fatu est una cunditzione bona meda pro chi su sardu siat in su bennidore nostru, de giovanos chi s'iscampiant cara a su mundu de su traballu punnende a abarrare in sa Terra nostra, sena tennere s'apretu de su disterru pro ponnere a profetu sas cumpetentzias nostras. A dolu mannu, mancari b'apat sinzales lenos lenos de interessu, sa politica paret ghetendesi a surda. Belle surda de su totu est s'Universidade chi cun sa disatividade sua in contu de limba sarda s'est agatada in s'apretu de devere torrare a s'Istadu su dinare integradu pro afortiare su sardu. @@ -26325,74 +33642,150 @@ Su Comitadu pro sa limba sarda in s'Universidade est cumbintu chi tochet de nche bogare sa limba sarda dae sas paristorias e dae sos istereotipos chi l'inghiriant e chi bi cheret un'impellida noa a s'istudiu de sa limba sarda e de totu sas gastas linguisticas de s'Insula. Su giassu suo in Facebook at a colligire sos testimonzos, sas ideas, sas propostas de totu sos chi nd'ant a cumpartire su progetu. Isseberare s'universidade che a canale pro sa difusione e sa connoschentzia de sa limba sarda est un'obietivu chi punnat a li dare unu prus de balida a su mundu academicu. + + + + ## Su Populu Sardu + Memoria istorica de su sardu - 1 + In sos urtimos trinta annos sa prosa in limba sarda at tentu un'isvilupu mannu a beru. Sunt essidos a campu rivistas, istudios, romanzos e operas de teatru. Cun custa serie chergio proponnere esempros de custa produtzione linguistica chi, a dolu mannu, semus arrischende de nche perdere. + Nugoro 7 de santandria 2009 + Sarvadore Serra__ + _ _ + _ _ + _Sa rivista Su Populu Sardu est naschida in sos annos ''70 comente giornale de su Moimentu de su Populu Sardu e at sighidu a essere publicada finas a su cumintzu de sos annos ''80. Inoghe bos propongio un'articulu de prima pagina dedicadu a unu tema galu como de grandu atualidade: sas tzentrales nucleares. Est unu petzu, podimus narrere, ''militante'', cun un'istile giornalisticu deghidu. A dolu mannu, non s'ischit chie l'at iscritu, ca sos articulos essiant a su solitu sena firma._ + SU POPULU SARDU - Aprile 1978 - Annu 6 N. 3/4 + NON CHERIMUS TZENTRALES NUCLEARES + Su guvernu italianu at detzisu de facher in Sardigna una tzentrale nucleare. + Totu custu l'aiat detzisu Andreotti e sos meres suos, sos americanes, in s'urtimu biazu chi custu at fatu in su Canada. Su guvernu italianu acollit custa detzisione de s'imperialismu e de sas multinassionales, ghetandenhoche una de custas tzentrales destruidoras. + Che a semper, sa rezone sarda at protestadu, ma petzi ca no los aian avertidos innantis. Ma como no est su de los averter o nono; dae su mese de nadale sos partidos de s'Intesa ischian zai totu, e su CIPE ischit chi sos guvernantes depen ponner in mente; in Casteddu bi sun po custu. Bisonzat de facher a manera chi custa tzentrale non si facat, e custu lu podet facher petzi su populu sardu cun s'organizatzione e sa gherra. + Custa tzentrale no la cherimus, siat pro sos dannos ecolozicos, ma su prus est ca s'Istadu italianu e sos amicos suos cheren distruer sas risorsas enerzeticas de s'isula nostra. Sas minas de carvone las tancan e las destruen, cando imbetzes si podiat ponner su carvone pro facher s'eletricu, pro facher medas cosas chi como si fachen dae su petroliu. Est chi s'istadu colunialista non cheret, a nos isvilupare cun sas risorsas enerzeticas chi nois tenimus (carvone, sole e bentos) pro travallare sos produtos nostros, chi las sichin a tzapare e bogare a fora. + Inntis cun s'emigrassione, apustis cun sas bases militares, infatu cun sas petrolchimicas e presones ispetziales, a su populu sardu l'an semper impostu sas detzisiones de s'Istadu colunialista chi at prozetadu sa fura de sas risorsas nostras, de sa terra, sa disocupassione e s'emigrassione. + Como cheren facher una tzentrale nucleare, chi at a dare a sos sardos s'incuinamentu radiativu e a sos meres s'eletricu. Cun sas tzentrales cheren destruer su deritu a s'esistentzia de su populu sardu. + Ma su populu sardu s'est semper bortadu contra a chie lu cheriat oprimire. + In Sardinna e in s'emigrassione sos travalladores nostros non s'acuntentan prus de custas puntas de billete e de telegramas, bonos pro cada cosa, e non si fachen cumbincher dae cussos partidos chi fachen sa finta de esser contra a s'opressione coluniale, cando sas cosas essin a campu craras craras, ma chi pero sun amaiados a atzetare sas cosas chi in artu an detzisu: bastat a abadiare Sa Madalena. Su Moimentu de su Populu Sardu mutit totus a gherrare, in sas tzitades e in sas biddas, in sas iscolas e in sas frabicas e nat craru a su colunialismu: no amus a responder petzi a paraulas. Custa tzentrale non s'at a facher. + _ _ + + + + ## Nazione Sarda + Memoria istorica de su sardu - 2 + __ + _Nazione Sarda, "Giornale bilingue dell'identita", est essidu dae sa segunda medade de sos annos '70 a primos de sos annos '80 de su Noighentos. Fiat espressione de su "Circolo Citta Campagna". Su diretore fiat su biadu de Antonello Satta, unu de sos megius intelletuales chi amus tentu. E faghiat parte, de su "Circolo" e de sa redatzione de su giornale, un'ateru intelletuale de gabale, Eliseo Spiga, chi nos at dassadu propiu in custas dies._ + _Inoghe bos propongio un'articulu de fundu de Nazione Sarda, essidu in su 1981, chi faeddat de identidade, de limba e de sas tentatziones neotzentralistas chi b'aiat in cussos annos. _ + _Nugoro, 20 de santandria 2009_ + _Sarvadore Serra_ + NAZIONE SARDA - Anno V n. 2 - Marzo 1981 + __ + __ + _Limba e centralismu_ + _Dian cherrer un'atera fusione perfeta_ + Parimus torrande a su 1847. Pro mores e pro curpa de su gubernu italianu e de una parte de sos politicos e de sos intellettuales "indigenos", sa Sardinna est a puntu de torrare a fachere sa "fusione perfetta" cun Terramanna, unu cuntrattu iscadiu da-e cando nos an torrau, a sos Sardos, s'autonomia regionale. Finzas a cando sos Sardos, credende chi s'autonomia esseret abberu una manera noba de si gubernare, si sunis mantesos chietos e si che sunis andados, a forza 'e malagana, in terras furisteras, su locu pariat asseliau. Da-e cando, peroe, han cominzau a cumprendere chi non b'hat autonomia verdadera si non b'hat identidade e chi s'identidade depet tenner una limba pro chistionare, da-e tando s'est pesau s'abbolotu. ""Circulares" secretas no solu de su Ministeriu de s'istruzione, ma finzas de sa Presidenzia de su Cussizzu de sos ministros han fattu a manera chi sa limba sarda no esseret intra in sas iscolas. Aldo Moro hat cumpresu derettu, e l'hat cumpresu Malfatti, chi dandeli podere a sa limba sarda, s'autonomia podiat esser abberu "ispeciale" finzas in Sardinna. + A cantu paret, peroe, non l'han cumpresu bene zertos intellettuales e zertos politicos sardos, o l'han cumpresu bene meda, e timende, issos etotu, s'ispecialidade de s'autonomia sarda, cheren unu populu chene limba, chi s'abbarret chietu e a sa muda. + Sas cosas podian sighire a andare a sas longas, e in secretu, si bindighimiza sardos no esseren presentau sa proposta de leze pro li torrare a sa limba sarda sos derettos chi li pertenen. E finzas cun custa proposta de leze, mantesa suta ludu pro tantos annos da-e su Cussizu regionale, si podiat galu andare a s'istiri-istiri si no esseren essias a campu sas prepotensias de su Gubernu centrale e sos malos irghenios de sos canes de isterju de Sardinna. Chie non cheret sa limba sarda non cheret s'autonomia ispeciale, cheret torra una "fusione perfetta", mancari pro narrer, apustis de pacu tempus, de haer irballiau, comente hat fattu Siotto Pintor a pustis de sa "fusione" de su 1847. Ma como sos irballios non sun prus cunsentios. Sa zente ch'est abertia. + _ _ + + + + ## Ambiente + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Medi ambient_ + _ca_ aigues residuals domestiques, f pl _es_ aguas residuales domesticas _en_ domestic sewage _en_ house sewage _en_ household wastewaters + Definicions + Sa definitzione diat podere essere: _abbas residuales chi benint dae zonas abitadas e de servitziu, generadas mescamente dae su metabolismu urbanu e dae sas atividades domesticas._ + Su termine in sardu podet essere: _abbas residuales domesticas_. + + + + ## Informàtica + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Informatica_ + _ca programari de sistemes, m es software de sistemas fr logiciel systeme en systems software + _ + _Definicions + _Sa definitzione diat podere essere: p_rogrammariu chi ghiat s'esecutzione de operatziones fundamentales pro su funtzionamentu de su sistema.__ + _Su termine in sardu diat podere essere: _programmariu de sistemas_._ + + + + ## Hoteleria i turisme + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Hoteleria i turisme_ + _ca alberguista, m i f es alberguista fr aubergiste en hosteller de Herbergsgast + _ + _Definicions + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _pessone chi allogiat in un'albergu de sa gioventude.__ + Su termine in sardu diat podere essere: _alberghista_ + + + + ## Coixi de seguretat + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Transit - Vehicle - Elements de seguretat_ + __ca_ coixi de seguretat, m _es_ airbag _es_ colchon de aire @@ -26402,14 +33795,29 @@ _fr_ sac gonflable _en_ air bag _en_ airbag + Definicions + __Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Dispositivu de seguresa passiva de unu veiculu cunsistente in unu sacu chi s'unfrat in manera automatica si b'at una collisione frontale o frontelaterale forte e chi servit a apasiguare su moimentu de sos ocupantes__ + Su termine in sardu diat podere essere: _sacu de seguresa_ + + + + ## Cornovàglia, sa limba torrat a bida + ## + ## + Su cornicu, sa limba propia de sa Cornovaglia, at a faghere unu passu a dae in antis minore ma de importu in sa presentzia sua in sos logos publicos, a pustis de sa detzisione de su Cunsigiu de sa Cornovaglia de agiunghere sa versione cornica a unos cantos cartellos publicos, chi sa prus parte manna como sunt in inglesu. Cuncretamente, s'initziativa includet sos cartellos informativos in sas carreras e in sos istradones, ma no in sos cartellos de diretzione ne in sos de sas autostradas. In prus, su cornicu at a cumparrere petzi in sas installatziones noas, pro non tennere unu costu suplementare. + + + + ## Italiano-Sardu + In sos meses colados sos Servitzios linguisticos de unas cantas biddas de sa provintzia de Nugoro ant publicadu, gratzias a s'azudu de s'Ufitziu de sa Limba Sarda diretu dae Diegu Corraine, ant publicadu vocabularieddos de italianu-sardu. In custos vocabularieddos sunt presentes sas paraulas fundamentales de sa limba italiana, bortadas in sardu e finas in sa variedade locale de Irgoli, Oniai, Ortueri. Est un'azudu pro chie cheret cumintzare a imparare su sardu ma finas un'ocasione de cunfrontu de duas limbas sorres chi apartenent a sa matessi familia latina. A pustis de sa Leze de s'Istadu 482/99, de Tutela de sas Minorias Linguisticas, su Sardu tenet sa possibilidade de esser impreadu in onzi ambitu e usu, orale e iscritu, pro fagher cartellos, avisos, regulamentos, sinnales, documentos. Una norma iscrita de riferimentu est un'azudu mannu pro sa limba nostra e pro chie cheret iscrier, pessone o aministratzione chi siat. @@ -26419,28 +33827,55 @@ Sa norma iscrita pero no est contra a sas variedades locales, antis est unu cumplementu, unu puntu de addoviu pro totus. Duncas, onzunu est liberu de pronuntziare sa limba sarda comente cheret. Sos assimizos e sas diferentzias de onzi limbazu locale cun sos ateros non sunt una debilesa de sa limba nostra ma una richesa e una fortza, comente nos mustrat finas custu libreddu. Sos vocabularieddos sunt distribuidos de badas dae sos SL locales. Àteros vocabularieddos de ateras biddas ant esser publicados luego. + + + + ## Sa Sardigna + Memoria istorica de su sardu - 3 + __ + _Átera rivista de sos annos ''70 - ''80 est Sa Sardigna, in ue si faeddaiat, in sardu o in italianu, de politica, atualidade, cultura. La dirigiat Giuanne Frantziscu Pintore, e bi iscriiant, in mesu de sos ateros medas, Larentu Pusceddu, Guido Ghiani, Mauru Maxia, Ottavio Olita, Jean Simoni, Paulu Pillonca._ + _Inoghe apo riportadu unu biculu de s'articulu chi Pillonca aiat iscritu in su numeru de lampadas de su 1978 pro ammentare a Remundu Piras, su grandu poeta in limba sarda mortu propiu in cussas dies. _ + _Nugoro, tres de nadale 2009_ + _Sarvadore Serra_ + SA SARDIGNA N. 4 - Lampadas 1978 - Annu II + __ + Tiu Remundu, su prus mannu + de PAULU PILLONCA + Cando l'apo idu in su letu 'e s'ultimu martirizu sou, in sa suferenzia 'e una maladia chi no tenet remediu, apo cumpresu chi pro sa poesia salda fit finida un'edade. Sa menzus edade chi apan tentu sas garas. Tiu Remundu Piras est istadu pro chimbantachimb'annos s'alvure manna ch'at dadu sos frutos pius bonos pro sa cultura 'e su populu nostru. Dae cando at cumintzadu, in su milli e noighentosvintibator (no aiat cumpridu nemmancu sos deghennoe annos), sa presentzia sua in sas festas fit che una garantzia 'e bonu resultadu 'e sa gara. Beniat dae un'iscola 'e fundamentu, s'iscola 'e tiu Salvadore Mortello, de Antoni Remundu Addis, Buscianu Nieddu e de sos ateros poetas de Iddanoa, zente chi no at apidu bona sorte in sas garas ma chi sa poesia l'ischiat fagher chena restare adesegus de niunu. In pius teniat donos chi sos ateros no tenian: una prontesa in sas rispostas chi at luego lassadu a buca abelta sos populos, una oghe incantadora chi pero est durada tropu pagu ("che chi esserat unu castigu", naraiat issu), una simpatia naturale chi lu faghiat apretziare dae totucantos, una mentalidade gai abelta chi l'at fatu restare semper giovanu 'e animu finas in sos ultimos annos. In pius ancora, sa seriedade 'e s'impignu in sa professione, chi l'at fatu mezorare annu cun annu e l'at dadu una cultura pius alta 'e totu sos collegas, in su sensu chi no b'at apidu chistione chi epat agatadu sa mente sua serrada a la cumprender, a l'arrejonare, a li fagher sas critigas. + Tiu Remundu teniat puru, in pius de sos ateros, su donu 'e intuire sa cara risulana 'e sos fatos, de che poder boltare in brullaria finas sas cosas chi no parian de brulla, de fagher ismentigare su dolore a sa zente e de bi lu fagher benner a coro a su mamentu giustu. Un'ateru donu ispetziale fit cussu 'e ischire faeddare cun sas manos: sa mimica sua iscobiaiat un'atore naturale chi faghiat cumprender su chi cheriat narrer finas a sos pitzinnos minores. + Ma sa calidade pius ispetziale 'e tiu Remundu Piras, sa pius alta, sa chi l'at dadu sa fama est un'ateruna: s'insinzamentu chi nd'est bennidu a totucantos, cantadores e iscultadores, dae su no si ressinnare a atzetare sas veridades chi chi esseran caladas dae s'altu, ma a las ponner in arrejonu, a nde faeddare, a las abaidare dae totu sas alas pro las poder cumprender dae fundamentu. + Custa manera 'no cherrer esser vinculadu a niunu ("deo so liberu e no vinculadu, no mi chelzo da nemos cumndadu", at nadu una olta) est istada, si podet narrer, sa menzus letzione chi tiu Remundu at lassadu a sos collegas e a sos iscultadores suos. + + + + ## Catalugna, referendum pro s'indipendèntzia + ## + ## + La participacio a les consultes independentistes convocades per diverses entitats ciutadanes a 166 municipis catalans s'ha quedat en un 30%, molt per sota de l'objectiu del 40 que s'havia fixat la Coordinadora d'entitats que els ha impulsat. Han votat unes 200.000 persones de les 700.000 que estaven convocades a fer-ho. Tal i com era d'esperar, el supost dels ciutadans que han votat a la independencia ha estat molt elevat, el 94,71%. Pero el percentatge de participacio queda per sota de que es va registrar en les ultimes eleccions europees, el dia 7 de juny d'enguany (36,94%) que va ser la cita electoral amb la mobilitzacio mes baixa de tota la historia i a molta distancia del volum de votants que va participar en el referendum de l'Estatut, l'any 2006 (48,85%). Malgrat aquestes dades, els responsables de l'organitzacio d'aquestes consultes consideren que el resultats son esperançadors i propugnen que s'acabi fent una consulta vinculant. Els partits que han donat suport a la iniciativa, CDC i ERC, asseguren que el fenomen de les consultes s'haura de tenir en compte. + La resposta ciutadana a les convocatories no ha arribat l'objectiu maxim d'un 40% de participacio fixat per la propia coordinadora nacional de la Consulta per la Independencia, pero l'entitat va qualifica la jornada de "heroicitat" tenint en compte els mitjans de que han disposat els organitzadors. Al municipi amb mes poblacio, Sant Cugat del Valles, la participacio ha estat nomes del 25,48% dels ciutadans, el que significa que un de cada quatre ciutadans majors de 16 anys i residents a Sant Cugat del Valles (Barcelona), van participar en la consulta. Aquesta xifra se situa per sota de la mitjana catalana, que va arribar el 30 per cent. L'organitzacio ho atribueix a les dificultats amb que s'han trobat i a la "tipologia" del municipi. Sant Cugat del Valles. El 93,43 per cent dels ciutadans de Sant Cugat que van participar es va posicionar a favor de la independencia. En total, 14.002 ciutadans van dir 'si' a la seva votacio, un 5,37 per cent de vots van ser contraris, un 1,24 per cent nuls i un 1,14 en blanc. + La segona ciutat per nombre d'habitats d'entre les convocades a la consulta independentista era Vilanova i la Geltru. A la capital del Garraf, la participacio no ha passat del 15,68% del cens. Han votat 8.518 ciutadans i el 93% s'ha inclinat pel si. Vic era la tercera ciutat en poblacio que estava convocada a participar en les consultes d'aquest 13 de desembre. La capital d'Osona ha estat l'unica ciutat amb mes de 10.000 habitants on si que els organitzadors han aconseguit l'objectiu fixat en un primer moment i han superat el 40%. De fet, a Vic va votar el 42,45 per cent segons les ultimes dades facilitada per la Coordinadora nacional de les consultes. A tota la comarca d'Osona la participacio tambe va ser mes alta que a la resta del pais i es va arribar al 41,1% de resposta popular a les urnes. El 97 per cent dels osonencs que han participat s'han mostrat partidaris de la independencia de Catalunya. @@ -26450,39 +33885,80 @@ Un dels liders de la coordinadora, Uriel Bertran, va subratllar que en els municipis mes petits, en els quals el foment de la participacio ha pogut arribar a tots els ciutadans i, per tant, s'ha actuat "amb igualtat de condicions" respecte a els comicis convocats institucionalment la participacio ha estat "excepcional". Aixi, va assenyalar que en algunes poblacions s'ha superat el 40 o fins al 50 per cent de la participacio, com a Verges (48,5%), Calders (50,8%) o Palau de Santa Eulalia (55,2%) , tot i els instruments "humils" amb els que han treballat les comissions organitzadores, per la qual cosa va qualificar la convocatoria d ' "exit rotund". Els partits politics que han donat suport a la consulta, CDC i ERC, han destacat la transcendencia politica del referendum i l'han considerat com un "avis" de la "democracia" catalana. Les valoracions mes a fons, amb les dades a la ma i especialment les relatives a la participacio, les faran en les proximes hores les executives de les diferents formacions. + Publicat 14/12/2009 06:53h + + + ## S'Ischiglia + Memoria istorica de su sardu - 4 + __ + _S'Ischiglia est una rivista de poesia, literatura e arte de Sardigna fundada dae su biadu de Anzeleddu Dettori, chi sa prima serie est essida in sos annos ''50 de su Noighentos e sa segunda dae su 1980 a cumintzos de sos annos 2.000._ + _Inoghe bos propongio sa presentada de su primu numeru de sa segunda serie, de su mese de ghennargiu de su 1980, e duas literas a sa redatzione, imbiadas in su 1983, in ue s'afrontat su problema de sa prosa in limba sarda._ + _ _ + _Nugoro, 18.12. 2009_ + _Sarvadore Serra_ + S'ISCHIGLIA ANNU 1 - EDITZIONE NOA - GHENNÁRGIU 1980 + __ + PRESENTAZIONE + S'ISCHIGLIA est torrada a bida. Haiat zessadu de viver in su mese de austu de su 1957, poi de noe annos de attividade vividos dignamente. In Sardigna perun'attera rivista sarda, de poesia, arte e litteratura, est campada tantu resistende a istare in pe pro sos sacrifizios personales fattos finanziariamente da-e su direttore sou, su matessi chi como la torrat a firmare e si nde faghet responsabile. Senza contare sas nottes passadas in biancu e-i s'attreminu patidu in s'elaborazione de ogni fasciculu, in s'iscongiuru de non la lassare ruere mancu cando li mancaiat su sustentu. + Como est rinaschida. La tenimos bene vascada in virtude de su finanziamentu chi l'hat garantidu s'editore Trois, de sa 3T, e gia cominzat a ponner sos primos passos. S'editore la sustenet suta sos suilcos in s'isettu chi a tempus sou potat caminare a sa sola. E in cust'ispera su diretore e-i sos cullaboradores chi l'azuana in sa redazione sun dispostos a fagher sacrifizios pro li dare sa lughe ogni mese, senza pretenner cumpensu perunu, solu sa sodisfazione de la tenner in pe cun dignidade e prestigiu a benefiziu de sa cultura sarda. Si sos poetas sardos, sos litterados chi no han perdidu s'identidade de sa naschida insoro, tottu sos cultores e amadores de sa limba sarda, de sa litteratura e de s'arte de domo nostra, l'hana a dare in modu utile e balidore su cunsensu insoro, tando s'hat a avverare s'intentu de intender custa rivista ischgliende a sonu istesu in tottue, da-e su pianu a baddes e a montes soberanos. + Custu est s'auspiziu nostru. E lu ponimos fiduciosamente in manos de sos benignos lettores chi s'hana a dignare de nos sustennere in caminu. + S'ISCHIGLIA ANNU 4 - EDITZIONE NOA - CABUDANNI 1983 + CAMPANAS A CONFRONTU + Amigos caros, + non poto fagher a mancu de elogiare tota sa redazione pro sa 'este noa chi tenet s'edizione de occannu. Bella in s'impaginazione, elegante in sa disposizione de sas operas, apprezziada in sos insertos, massimamente s'inserimentu de sas iscolas elementares e medias. Unicu neu, non de S'Ischiglia ebbia, ma de tota sa cultura sarda, sa carenzia de sa prosa. E so pienamente de accordu cun s'articulu 99 "Invito alla prosa": tocat de cuminzare a iscrier in prosa. Ma pro poder produer prosa de valore, non "meccanica" e "artificiosa:"; penso chi siet nezessariu chi su populu totu (ma sos intellettuales deven dare s'esempiu...) si torret a appropriare de sa limba, impittendela pro faeddare in sos rapportos semplizes o cumplessos de su viver de onzi die, in modu chi sa limba torret a sa vitalidade de su mundu agro-pastorale, ma arricchida de s'apportu de sa iscienza e de sa tecnica moderna. + Aggradesso meda s'isforzu chi faghen sos poetas sardos pro "coniare" peraulas noas ("neologismi"). Su lessicu sardu s'est impoberidu cun s'acculturamentu italianu, e-i custa chirca lessicale est quasi unu riscattu a sa prepotente dipendenzia italiana. Eo quasi mi addoloro ca non poto dare perunu contributu, poberu operaiu comente so, cun paga cultura e israighinadu da-e su fermentu chi animat oe sa cultura sarda. Pro cussu, peraulas, cunzettos, figuras e immagines de una limba in costante arricchimentu agatan in me ischente sididu, comente sempre so istadu. + Saludos caros. + Vittorio Falchi (Roma) + Spett.le Redazione, + leghende solu carchi numeru de "S'Ischiglia", si podet bider bene s'iscradappiu chi b'est in sa cultura sarda, inue, mentres est meda meda manna sa produssione de poesias, sun pagos, troppu pagos, sos chi "s'attrivin" a iscrier in prosa. Sa rivista bostra diat poder contribuire a ponner remediu a custa situassione, da-e un'ala invitende de continu sos poetas a si proare a iscrier contos e romanzos, da-e s'attera dende rezettu a articulos de istoria, economia, limbistiga etc., totus in sardu. Medas sun sos istudiosos chi diazis poder preziare, da-e Lilliu a Pittau, da-e Antonello Satta a Nenardu Sole e gai sighende. Est nezzessariu mannu a fagher gai, si nono sa cultura nostra non s'hat a pesare mai a bolu, e hamus a abbarrare semper, chessinos e minninnos, in sa subalternidade, abbauccados a sa cultura italiana. + Un'atera cosa chi bi diat cherrer, in cada numeru de "S'Ischiglia", est unu vocabularieddu de paraulas raras e pagu connotas. In s'ignoranzia mia (e chi no est solu sa mia...), deo no isco, pro narrer, su sentidu de paraulas comente "reberde", "abbizosicu", "chidrina". De su restu, sos vocabularios de Wagner e de su canonicu Ispanu nachi sun incumpletos, e duncas non torrat a contu a bi ponner dinare pro los comporare, mentres cussu lassadu in erenzia da-e Pedru Casu no est mai bessidu a lughe, mancari siat da-e ora chi nachi s'est istasinde in s "Istituto Etnografico " de Nugoro. + Congruo s'arrejonu nende chi diat esser bellu a bider pubblicados in su giornale bostru branos bogados dae sa "Carta de Logu", da-e sos "Condaghes", da "Gli Statuti Sassaresi", naturalmente cun sa tradussione italiana a costazos: su sardu antigu podet essere unu puttu mannu da-e su cale umpire ideas e vocabulos + Tantos saludos + Salvatore Serra (Nuoro) + _Ite narrer de pius ? Nos paret chi sos amigos Falchi e Serra sun resessdos a "centrare" su problema e a cumprender su chi hamus cherfidu narrer in "Invito alla prosa". Sa paraula como a sos intellettuales ("sos intellettuales deven dare s'esempiu..."), a sos poetas, a totu sos sardos: onzunu, cun sas capazidades chi tenet, cun sa cunscienscia che tenet, devet fagher sa parte sua, si abberu che cherimus frundire in mare zertas trobeas. Da-e parte nostra torramus a ripiter chi sas giannas sun abertas pro totu e, pro su chi nos cunzedin sas forzas e-i su logu, semus prontos a fagher su chi podimus. E, cando no est possibile, puru su chi non podimus_. + + + + ## Sa missa in limba sarda + Su 24 de nadale, pro sa prima bia, su Tzentru de produtzione RAI de sa Sardigna at trasmitidu sa noina de Pasca de Nadale. Ant amaniadu sa cosa sos giornalistas Romanu Cannas e Toninu Oppes, cun s'agiudu de sa Fondazione Sardinia. Sa funtzione l'at tzelebrada Don Mariu Cugusi in sa cresia de su Santu Sepulcu de Casteddu. Durante sa missa est intervennidu s'istudiosu Bachis Bandinu, chi at faeddadu de sos raportos intre limba sarda e fide religiosa. At cantadu e sonadu, in mesu de sos ateros, su cantautore Piero Marras. In s'interi de sa tzelebratzione m'apo ammentadu sa Cunferentzia Internatzionale subra de Cresia, limba sarda e limbas de ateras natzionalidades, chi sa Sotziedade pro sa Limba Sarda aiat organizadu in Aristanis in su lontanu 1987. A pustis de tantos annos, apo pessadu, tenimus unu resurtadu tangibile e cuncretu. Isperemus chi sa cosa sigat e megioret. + + + + ## Cultura e limba sarda in setores econòmicos de importu istratègicu + L'Assessorato della Pubblica istruzione ha pubblicato l'avviso per la presentazione delle proposte per la realizzazione di iniziative di ricerca e monitoraggio sulla promozione della cultura e della lingua sarda in settori economici di rilevanza strategica. Possono partecipare organismi, enti o associazioni senza finalita di lucro, anche di categoria e associate, con fini istituzionali in questo specifico ambito e con esperienza nel campo della presentazione e diffusione della lingua e cultura sarda, promozione della tipicita e identita sarda di qualita. @@ -26502,46 +33978,93 @@ Servizio lingua e cultura sarda Viale Trieste, 186 - 09123 Cagliari Ulteriori informazioni potranno essere richieste al Servizio lingua e cultura sarda ai numeri telefonici: 070/6064948 e 070/6064544. + + + + ## Sotziedade pro sa Limba Sarda + Memoria istorica de su sardu - 5 + __ + _Sa Sotziedade pro sa Limba Sarda at operadu in sos annos '80 de su Noighentos finas a cumintzos de sos annos '90, cun sa finalidade de promovere, ampliare, difundere e abalorare cun cale si siat mediu sa connoschentzia e s'impreu de sa limba nostra._ + _Su chi sighit est unu bulletinu, intituladu NOAS, in ue si dat contu de s'atividade fata dae nadale de su 1987 finas a totu su 1988. _ + _ _ + _Nugoro, 02 de ghennargiu 2010_ + _Sarvadore Serra_ + SOTZIEDADE PRO SA LIMBA SARDA + NOAS - n. 1 MAJU 1988 + __ + Cresia, limba sarda e limbas de ateras natzionalidades (Euskadi, Corsica, Catalunja, Friuli, Galitzia, Islovenia, Badde de Aosta, Otzitania) + Aristanis, 19 e 20 de nadale de su 1987 + - Relatziones presentadas dae sos sardos Remundu Turtas, Antoni Virdis, Zuanne Dore, Alvieru Curreli, Enzo Cadoni, Antoni Satta, Diegu Corraine, Zuanne Usai, e dae Giorgio Banchig (Islovenia ital.), Jesus Ferro (Galitzia), Artuto Genre (Otztitania ital.), Elmo Domaine, (Badde de Aosta), Aurel Argemi (Catalunja), Jacques Garobi Colonna (Corsica), Paolo Agirrebaltzategi (Euskadi/Paisu bascu), Luigi Gloazzo (Friuli), Jean Rouquette (Otzitania frantzesa). + Non sun podidos benner s'albanesu de Italia Emanuele Giordano e su sardu Gavini Pau chi an a publicare sas relatziones issoro in sos Atos de sa Cunferentzia. + Interventos de su presidente de sa Zunta rezionale Mario Melis; de Pipinu Chessa, assessore de sa P.I. de sa provintza de Aristanis; de Efis Serrenti, assessore de sa P.I. de sa provintzia de Aristanis; Italo Ortu; Mario Puddu; Austinu Cannas, Antoni Lepori; Zuanne Atzori. + Durantes sos traballos est istadu propostu e aprovadu dae sa SLS su disinnu de formare una "Cumissione pro sa tradutzione in sardu de sos testos sacros". + A sa fine de sas duas dies de cunferentzia, sos partitzipantes e su publicu presente at discutidu e aprovadu su Documentu finale chi publicamus in custu numeru de NOAS. + Totu sos documentos presentados e elaborados in ambas dies an a esser publicados in unu libru de sos Atos. + Bilartzi, 17 de ghennarzu de su 1988 + - A sa sala de sa Turre aragonesa b'at bennidu sotzios de sa SLS dae medas logos de Sardinna pro ascurtare e discuter sas relatziones de su presidente e de su secretariu de sa SLS chi an presentadu satividade fata e sos programas pro su 1988 + Bitzi, 31 de ghennarzu de su 1988 + - A s'urtima regorta de cantones de Piero Marras, "Funtanafrisca", cun testos de Paulu Pillonca, est istadu dedicadu unu sero de relatziones (Bachiseddu Bandinu, Diegu Corraine, Zuanne Frantziscu Pintore) e discussiones. A s'addoviu culturale organizadu dae sa setzione locale de sa SLS b'at bennidu zente meda de sa bidda e de foras. + dae su tempus passadu a su presente + S. Lussurzu, 23 de ghennarzu de su 1988. + - Cunferentzia destinada a sos istudentes de su Lizeu linguisticu, cun relatziones de Massimu Pittau, Diegu Corraine e Zuanne Usai. + Barumini, 12 de martu de su 1988. + - Cunferentzia organizada dae su nucleu promotore locale de sa SLS, cun relatziones de Zuanne Usai e de Diegu Corraine. + S. Lussurzu, 27 de martu de su 1988 + - Addoviu culturale cun relatziones de Antoni Cossu, iscritore; Innassiu Delogu, professore in s'Universidade de Bari; Alberto Merler, professore in s'Universidade de Tatari. + Sos presentes ant botadu unu documentu de imbiare a su presidente de su guvernu sardu Mario Melis e a s'assessore de sa Rezione pro sa P.I., invitendelos a proponner chi sa leze finantziaria rezionale previdat un'azudu in favore de sas initziativas pro sa limba sarda, de cussas de sa SLS in particulare. + Totu sos presentes ant peri botadu e firmadu una litera de solidaridade imbiada a Samo Pahor, islovenu de Trieste, ex-segretariu de sa LELINAMI, arrestadu pro unas cantas dies, acusadu de resistentzia e interrutzione de servitziu publicu, pro aer pretesu in sas postas de Trieste s'impreu de sa limba islovena. + Uri, 16 de aprile de su 1988 + - Cunferentzia organizada dae sos istudentes de su cursu pro traballadores, cun s'interessamentu de sa prof. Clara Farina. Relatziones de M. Pittau, D. Corraine, M. Antonietta Fara. + S Lussurzu, 29 de aprile de su 1988 + - Diegu Corraine e Massimu Pittau an presentadu a sos istudentes de su Litzeu linguisticu s'opera musicale "Funtanafrisca", resurtadu de sa collaboratzione poetica de Paulu Pillonca e musicale de Piero Marras. Presentes sos autores, chi an contadu a longu a sos istudentes entusiastas comente est naschida "Funtanafrisca" + Regorta de cartulinas. + - Prus de duamiza sardos in pagas chidas an firmadu sas cartulinas de imbiare a su Presidente de sa Republica Italiana Frantziscu Cossiga pro li manifestare sa protesta de sos sardos contra a sa mancantzia de lezes in favore de sas limbas minoritarias, a pustis de 40 annos chi sa costitutzione de sa R.I. aiat promintidu de tutelare custas limbas. S'initziativa, promovida in totu s'istadu italianu a duncas in su territoriu de sas 12 minorias linguisticas, dae sa Liga pro sas Limbas de sas Natzionalidades Minoritarias, in Sardinna est istada proposta dae sa SLS, chi in custa manera at dimostradu chi sas minorias si depen azuare a pare si bolen a beru otenner sos deretos issoro culturales e linguisticos. Luego bi diat deper aer un'addoviu cun su presidente Cossiga pro li cunsinnare in pessone sas cartulinas collidas in totu s'istadu italianu, cun s'isperu chi custa atzione resessat a incurtziare su caminu pro s'otenimentu de una leze de tutela linguistica. + + + + ## Bloc + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Informatica > Internet___ + _ca_ bloc, m _es_ bitacora _es_ blog @@ -26551,24 +34074,49 @@ _fr_ carnet Web _en_ blog _en_ weblog + Definicions + ___Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Pagina web, a su solitu de caratere personale e pagu istitutzionale, cun un'istrutura cronologica chi s'atualizat cun regularidade e chi presentat informatzione o opiniones supra de temas diferentes __ + Su termine in sardu diat podere essere: _blog_ + + + + ## Noas dae su Termcat + dae unu comunicadu de su Termcat, bortadu in sardu dae su catalanu: + Su catalanu s'atualizat cun belle 250 termines noos chi apartenent a ambitos de connoschentzia gai diferentes che a s'isport, sos videogiogos, sas sientzias de sa bida e de sa salude, sa gastronomia, sa chirca, s'industria o sas tecnologias noas. Sos termines los at aprovados su Consigiu Supervisore de su TERMCAT, s'organu chi istabilit sa denominatzione prus adeguada de sos neologismos sientificos e tecnicos in limba catalana in collaboratzione cun sa Setzione Filologica de s'Istitutu de Istudios Catalanos, e tenet s'avallu de unu ventagliu ampru de ispetzialistas de cada setore de sa connoschentzia + Sa majoria de custos termines apartenent a s'ambitu de sos videogiogos: _enemic final _(in inglesu, _boss_), _filtracio _(pro_spoiler_), _joc d'habilitat mental_, _joc de gran public_, _jugabilitat_, _sprite_, _trobada LAN _(pro _LAN party_); pero b'at finas sos termines normalizados in su campu de sas sientzias de sa salude (_mal de fondaria_, _vasodistensio pulmonar_, etc.) e de s'industria (_producte indiferenciat_, _braqueting_, _escumar_,_laminatge_). + Un'ateru grupu numerosu de custos termines noos apartenet a s'area de sa gastronomia. In custu ambitu ant introduidu imprestidos provenentes dae inglesu, frantzesu, ispagnolu e italianu: _bagel_, _brownie_, _coulant_, _crudites_, _guacamole_, _mojito_, _xurrasco, pannacotta_, _pappardelle_, _mozzarella, _etc. + Ant fissadu finas terminologia in sas sientzias de sa bida e de sa salude (_biopsiar, implantacio, tetraodontoxina, _etc_._) e de s'educatzione (_aprenentatge mobil_, _avaluacio per comparacio_, _docencia en equipe __e dumatica_, in mesu de ateras). Gai etotu, b'at sos termines de s'ambitu de s' informatica e de Internet: _descarregar _comente sinonimu de _baixar, agregador (feed reader_, in inglesu_), _sos sinonimos _redifusio e __sindicacio (web syndication_, in inglesu_), microbloc, retroenllaç, _etc_._ + __In mesu de ateras, ant aprovadu finas sas denominatziones _far de xeno dual _(in automatzione); _bibliografia web _(in s'ambitu de sa documentatzione); _recerca, desenvolupament e innovacio_, cun sa sigla _R+D+I_; _icestock e_ _minimoto _(in sos isport); _apunt _(comente alternativa a s' imprestidu _post, _in s'ambitu de Internet),e _passallibres _(alternativa a s'anglitzismu _bookcrossing_). + Totu custos termines e sas definitziones currispondentes si podent consultare in su + web de suTERMCAT, pro mediu de sa Neoloteca + Su TERMCAT est un'organismu publicu chi operat cun sa partetzipatzione de sa Generalitat de Catalunya, + s'Istitutu de Istudios catalanos e su Cunsortziu pro sa Normalizatzione Linguistica, chi s'incarrigat de coordinare sas aplicatziones terminologicas in limba catalana. + Ateras informatziones si podent agatare in su situ www.termcat.cat + + + + ## Limba sarda in iscola + Proposte per sperimentare la lingua sarda nelle scuole + Al via le proposte per la sperimentazione, nelle scuole di ogni ordine e grado, dell'insegnamento e dell'utilizzo veicolare della lingua sarda in orario curriculare. Lo stanziamento per il 2009 ammonta ad 50mila euro. Sara finanziato un progetto per ogni Istituto in ordine di graduatoria. + CAGLIARI, 23 DICEMBRE 2009 - L'Assessorato della Pubblica istruzione comunica agli Istituti primari e secondari di primo e secondo grado della Sardegna, che sono aperti i termini per la presentazione di proposte per la sperimentazione dell'insegnamento e dell'utilizzo veicolare della lingua sarda in orario curricolare. L'obiettivo e quello di promuovere progetti-pilota nelle autonomie scolastiche interessate a sperimentare l'insegnamento in orario curricolare in lingua sarda e agevolare, laddove necessario, l'inserimento di figure professionali esterne, idonee all'insegnamento della stessa. @@ -26582,80 +34130,164 @@ Informazioni e chiarimenti possono essere richiesti al Servizio lingua e cultura sarda ai seguenti numeri telefonici 070/6064948 e 070/6064005. + + + ## en] e-book + In sardu nos podimus riferire cun sas denominatziones **libru eletronicu **e **libru numericu** a su libru editadu in suportu numericu cun cuntenutu de testu, immagine o sonu chi rechedet medios informaticos pro essere reproduidu, su chi in ingresu si connoschet comente _e-book_. Unu termine relatzionadu cun custu cuntzetu est **letore de libros eletronicos** o **letore de libros numericos**, chi faghet riferimentu a su machinariu cuntzepidu pro sa letura de libros numericos, a su solitu de sas dimensiones de unu libru de bugiaca e cun optziones de navigatzione pro cuntenutos. Custu cuntzetu retzit su numene de _e-reader_, in inglesu. + + + + ## STORIE BASCHE / Giacopuzzi-Miotto + Ant a faeddare de su libru Mauro Bulgarelli e Joseba Alvarez + + + ## Noas in televisione + Memoria istorica de su sardu - 6 + __ + _Custos sunt unos cantos servitzios de su telegiornale in limba sarda chi apo fatu, dae su 1994 a su 1999, in antis in Telesardegna e pustis in Azzurra TV, diretore Frantziscu Merche._ + _B'at eventos tragicas e cosas prus lebias, comente li deghet a unu notitziariu._ + _A sighire, duos cummentos de Larentu Pusceddu e Mariu Sanna e un'articulu chi su giornalista Felice Testa aiat iscritu pro sa Nuova Sardegna in su 1994 _ + _ _ + _Nugoro, 28.01. 2010_ + _Sarvadore Serra_ + - Sos bandidos ant mortu una guardia zurada, Fabian Mele, de biuntun annu, nugoresu, e ateras duas las ant fertas in un'irrobatoriu a su furgone blindadu de sa cooperativa "Vigilanza Sardegna". Est capitadu custu manzanu, a sas oto e mesa, a curtzu a Oroteddi. In su de Loscoi, a su furgone li sunt crompidos a su mancu sete bandidos, armados de fusiles Garand e Kalashnikov, chi ant isparadu pro prus de chimbe minutos. Pro cromper a su furgone e furare dughentos otanta miliones de francos in contante, sos irrobadores, chi fint in intro de unu camion Fiat 40, l'ant addobadu faghende-lu essire foras de caminu e faghende-nche ruer su bidru de sa machina. Deretu sos bandidos ant cumintzadu a isparare. A Fabian Mele, chi fit guidende, l'ant fertu a cara e a petorras. Su zovanu est mortu belle deretu, senza aer su tempu de s'abizare de su chi fit capitende. Sos ateros duos collegas los ant fertos in manera non grave. S'irrobatoriu l'at bidu zente chi fit colende in machina. Sos bandidos, a custos, los ant custrintos a si firmare minetende-los cun sas armas. Deretu sunt arribados sos carabineris e sos politzotos, chi como sunt chirchende sos delincuentes in totue, cun postos de blocu e controllos dae artu cun s'elicoteru. Sos carabineris de su repartu ispetziale ant agatadu una de sas machinas chi sos bandidos ant impreadu pro fuire, un'Alfa 164 ruja. + - Sunt istados presentados in Farcana, in su Monte Ortobene de Nugoro, sos modellos noos de sa Lancia. Meda interessante fit sa "Lancia Z", una monovolumene de duos litros cun turbocumpressore, chi podet arribare a 195 chilometros a s'ora. Est una machina a ses postos, comodos, chi si podent modulare cunforme a su bisonzu e a s'ocasione. Meda bona sa dotatzione de serie, chi andat dae su sacu de seguersa a sos artziacristallu a eletricu in dae in antis e in dae segus, sa serrada tzentralizada, unu carculadore pro rezistrare totu su chi capitat in caminu, su cunditzionadore, sos faros alozenos, sos setidorzos chi si podent zirare, sos faros pro sa neula, su sistema ABS e unu muntone de ateras cosas chi faghent a beru de sa Lancia Z una vetura de lussu. Un'atera novidade est sa Debra SW, chi b'at diversas motorizatziones, dae su 1600 CC a su duos litros turbo diesel. Ma sunt istadas rennovadas finas sas versiones Debra e Delta e, sa prus minoredda, sa Y 10. + - L'ant mortu cun unu corfu de fusile custu manzanu, a sas ses e mesa, cando fit andende a cresia pro narrer sa missa. Pro Don Gratzianu Muntoni, su vitzeparracu de Orgosolo, non b'at apidu nudda de ite fagher. No at apidu peruna possibilidade de si sarvare. Su mortore at fatu in presse a fuire. E su parracu Micheli Casula, sa sindiga Maria Antonia Podda, e totu sos ateros chi sunt acudidos deretu, petzi ant podidu prangher pro sa morte de cust'omine bonu, chi at fatu semper de totu pro mezorare sas cosas in bidda. Sa noa s'est isparta in totue. Sunt arribados sos carabineris, sos politzotos, su prefetu. Est arribadu su piscamu de Nugoro, Mussennor Pedru Meloni. Totus dimandendesi chie podiat cherrer gai male a custa pessone chi at semper peleadu pro ponner sas paghes, pro evitare chi si pesset chi Orgosolo est una bidda in ue b'at tropu delincuentes. + Don Gratzianu Muntoni aiat 57 annos. Fit naschidu in Fonne. Si fit fatu pride a mannu, 8 annos a como. In antis est istadu professore, e finas aministradore comunale pro sa democratzia cristiana. Como su dispiaghere est tropu mannu, pro custa morte fata propiu in die de festa. In totu sas cresias de sa diotzesi, istanote, in antis de sa missa de Nadale, ant a osservare unu minutu de silentziu. Sapadu in Orgosolo b'est s'acumpanzamentu. Pustis a Don Gratzianu nche l'ant a interrare in bidda sua, in Fonne. + Luego aperint unu situ internet in sa comuna de Nugoro. Sa novidade l'ant ispiegada in un'addoviu cun sos zornalistas. Su de ativare internet est su resurtadu de su traballu de informatizatzione chi sa zunta comunale at mandadu a dae in antis in custos bator annos. S'initziativa l'at coordinada s'ufitziu pro s'innovatzione informatica de sa comuna. De fagher funtzionare su situ internet si nd'interessat una sotziedade nugoresa, sa "Marval". E finas su fornidore est sardu: sa comuna, infatis at fatu una cunventzione cun "Tiscali Net". In unu primu mamentu bi det aer unu situ petzi pro s'assessoradu a su turismu e a s'isport, in ue b'est Zuanne Cucca. Luego at a esser possibile a s'informare alluende su carculadore eletronicu chi unu tenet in domo e, cando ant a ponner su sistema satellitare, finas cun su televisore. Tando unu at a poder ischire totu su chi li interessat de s'istoria, de sos museos, de sos parcos, de sas festas, de sas garas isportivas, de sa roba de mandigare, de sos itinerarios, de sos servitzios utiles. Su situ internet l'iscrient in italianu e in ingresu. Ma luego l'ant a iscrier finas in sardu: s'incarrigu nat chi l'ant a dare a sa sotziedade editoriale "Papiros" de Nugoro. Como, in custos meses, bident comente funtzionat sa cosa. Ca s'idea est de ponner internet in totu sos ufitzios de s'aministratzione comunale. + - Sunt un'incantu sas operas chi s'artista nugoresu Elio Moncelsi at postu in mustra in sa sala de su setimanale "L'Ortobene", in Nugoro. Sunt interessantes mescamente sas cumpositziones de operas partidas in imazines diferentes, chi sunt una infatu de s'atera, comente chi siant fotogramas de una pellicula, formende una unidade ideale, mancari onzi una mantenzat su balore suo. E tando amus sos caddos, che tenent una parte importante in sa fantasia de totu cantos, e duncas finas in su modellu de sa pintura. Pustis, su grupu de cuadros cun sa pitzinna in sa tinedda in zardinu, s'arvore cun sa bantzigallella, sos caddos fuinde, chi espressant comente una timoria chi b'at in fundu a s'anima. Un'ateru grupu de tres cuadros rapresentat sa funtzione chi sos betzos tenent in sa familia e in sa sotziedade. Pustis amus su mare in tempesta, manifetstatzione de sa fortza de sa natura...unu trighinzu de Nugoro cun sas Grassias betzas...un'ampulla e una tassa de binu chi mustrant sa bida de onzi die...duos nudos de feminas, pro fagher bider su passazu dae s'istudiu a s'opera finida in sa tela...su boe, mascara de sa traditzione sarda...s'issena orrorosa de sa flazellatzione. + Sunt totus operas chi tenent unu tema diferente. Ma totu cantas nos tocant su coro, cun sa finesa issoro, e cun sa delicadesa de su colore, chi paret chi essat dae sa tela pro s'ispargher in totue. + ------------------------------------ + A Su Zentile Direttore + Telesardegna + NUORO + Caru Direttore, + deris a bortaedie apo allutu sa televisione e chircadu su canale 43, pro bider ite programma fidis trasmitinde. Cale merafiza sa mia in su lezer in su sutta titulu "Telezornale in limba sarda". Apo ascurtadu cun emotzione a Sarbadore Serra, chi connosco meda bene, dande sas novas cun su bellu limbazu nuoresu, craru e ischiettu + Caru Direttore, Vois sedes sos primos a ponner in pratica un'idea chi pro la facher caminare bi cheriat solu sa voluntade politica e, naturale, sos omines zustos che a bois. + So cumbintu chi sa limba sarda si sarbat no solu cun sa poesia, sa litteradura e su faeddu, ma meda meda podet facher sa televisione. S'importante est chi sichedas cun custantzia e seriedade + In su mentres bos faco tantos Augurios + e sos cumplimentos mios: sos cumplimentos + de unu chi at dedicadu e dedicat a sa + limba sarda triballu e atenzione + Nuoro - Sette de Aprile de su Millinoichentosnorantabator + ---------------------------------------------------- + DIREZIONE DIDATTICA STATALE + V CIRCOLO NUORO + Prot. n. 53 RIS + Nuoro 14/06/1994 + AL DIRETTORE DI TELESARDEGNA + NUORO + Argumentu: Su telezornale de Telesardinna. + Ja fit tempus de intender su notissiariu in sa limba nostra! Custa operassione chi azes postu in attu, at a restare in s'Istoria de sa Limba Sarda, in sa memoria de sos Sardos. + Pariat nudda, ma cussu nudda fit mannu, ca bi cheriat corazu a dimostrare chi fintzas in sardu si podent dare nobas e informassiones e bois custu corazu l'azes apidu e meritade chi bos siant resas grassias dae totu. + Dae como in susu non s'at a poder narrer chi su sardu balet petzi pro chistiones in familia e cun amicos. + Sos professionistas de s'Universidade, sos professores e mastros de cada iscola depent meditare como, ca los azes postos a pessare e lis azes fatu bier in pratica de ite est capassa sa limba sarda. Chi meditent, in antis de narrer cosas foras de lacana. + Sa bellesa, sa musica de sa limba sarda, grassias a su presentadore e a su direttore, cumparet crara e atirat sa simpatia, che mezus non si podiat isetare. Apo intesu zente cumpiaghida, nande: Ja fit tempus! E ascurtabat curiosa e cuntenta: ispantada de sa naturalesa de su negossiu, de sa bella pronuntzia; paret, ca est, una cosa naturale, chi semper apemas connotu. + Chi meditent sos politicos nostros e sos continentales: sa limba sarda no est morta, est petzi posta in d-unu cuzone e bois azes comintzadu a nche la tirare a mesu, a la torrare sa funtzione e s'onore chi meritat. + Dae su telezornale a s'ispetaculu, su passu est curtzu, pessaebi, mancari siet, pro cumintzare, un'ispetaculu de musica moderna cun sos musicantes chi in Sardinna non mancant. + Augurios mannos e a mezus avantzamentos. + IL DIRETTORE DIDATTICO + (Mario Sanna) + -------------------------------------------------------- + Un tg in limba avamposto per nostalgici della lingua madre. + Nella trincea sardoresistente dell'informazione si aggira lo spettro di un tg in limba dove gli italici consigli per gli acquisti si vestono di suoni arcaici. + Da due mesi l'emittente nuorese "Telesardegna" trasmette un notiziario in limba efficace e suggestivo. Lo conduce Salvatore Serra, "anchor man" sardoparlante, che quando compare in video si annuncia con un solare "salude" e quando si congeda dal suo pubblico lo fa con un augurale "a mezzus biere", sostituito solo di rado da un meno confidenziale "adiosu". + Tre edizioni con un buon indice d'ascolto, seguito da chi ha poca dimestichezza con l'italiano, da chi vuole imparare la lingua madre dimenticata, e da Jimmy, uomo venuto dal Senegal a gestire un autolavaggio, che registra ogni puntata e poi la riascolta come corso avanzato di limba moderna. + Un obiettivo alto, nel solco di un tg 1 che ha unificato la lingua nazionale piu ancora di vati, cantori e poeti sommi, il telegiornale in sardo vuole affermare un idioma colto nei mezzi di informazione. Salvatore Serra scrive le notizie in un sardo standard, ipotesi di una lingua unitaria, e lo diffonde via etere con la pronuncia nuorese, piu semplice da comprendere. Per i neologismi utilizza una sorta di "metodo Columbu", il leader sardista che parlava in sardo con i paesani e salutava i carabinieri in italiano, ma pronunciando "buonzorno" all'uso locale. Le parole italiane vengono sardizzate, con le "c" che diventano "z". + Il telesardoconduttore evita comunque gli eccessi e rifugge dagli acrobatici colpi di glottide che abbondano nella parlata barbaricina, prestandosi invece a una piu austera pronuncia usata nell'area urbana del capoluogo. + Salvatore Serra confida nell'effetto trascinamento della sua iniziativa con la speranza che al tg di TeleSardegna seguano altri tg in sardo nelle emittenti locali. + E spera anche nella sensibilita culturale della Regione per sostenere una lingua che non ha ancora avuto riconoscimento alcuno dal lontano governo della penisola dove i tg vengono ancora interrotti dalla "pubblicita" e le notizie raccontate in perfetto italiano _(f.t.)_ + _ _ + _ _ + + + + ## Lèssicu de s'indùstria in catalanu + Chenabura, 5 de freargiu de su 2010. - Su TERMCAT publicat su Lessicu multilingue de s'industria, su primu ditzionariu de s'industria in catalanu**, **unu progetu impulsadu dae su + Dipartimentu de Innovatzione, Universidades e Impresa e su Tzentru de Terminologia, chi collit sa terminologia de sos ambitos diferentes chi abratzat su tessutu industriale in + Catalugna. Cun custa opera, sa Catalugna si dotat de unu lessicu de s'industria chi collit termines noos medas de setores reghentes, comente su de s'energia nucleare o su de s'industria de sas tecnologias de s'informatzione e sa comunicatzione, cun termines antigos e de creatzione noa de sas industrias catalanas prus traditzionales. S'industria rechedet in manera costante talentu innovadore, pro parare fronte a disafios noos e, in custu sentidu, non si podet faghere a mancu de istrumentos pro pessare e pro intercambiare ideas e oportunidades noas de cummertziu. In custa manera, su ditzionariu, chi presentat sas ecuivalentzias de sos termines in ateras limbas, est un'istrumentu a su servitziu de sas impresas pro nd'agiuare s'internatzionalizatzione. + In su ditzionariu b'at prus de treighi migia intradas. Cada articulu terminologicu includet, in prus de sa denominatzione catalana, sos ecuivalentes in ispagnolu, frantzesu e inglesu e, eventualmente, notas esplicativas. Tres indighes finales permitent de intrare a su cuntenutu de sos articulos terminologicos, moende dae sas denominatziones ispagnolas, franztesas o inglesas. Comente cumplementu, s'oferit finas un'indighe tematicu, chi ampliat sas optziones de consulta. Parallelamente a s'editzione in pabiru, si nd'oferit finas una versione in linia in si situ de su TERMCAT, in su cuadru de sa regorta Ditzionarios in Linia, a ue si podet intrare finas tramite su situ de su Dipartimentu de Innovatzione, Universidades e Impresa. + Prus informatzione in www.termcat.cat. + + + + ## Administrador -a de webs + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Societat > Sectors > Professions_ __ + _ca_ administrador -a de webs, m i f _es_ administrador de webs _fr_ administrateur de site @@ -26663,21 +34295,43 @@ _fr_ web maitre _fr_ webmestre _en_ webmaster + Definicions + ___Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Pessone chi s'interessat de sa gestione, de su funtzionamentu e de su mantenimentu de fornidores informaticos__ + Su termine in sardu diat podere essere: _amministradore de situ_ + + + + ## Su balore agiuntu de su multilinguismu e de s'istrutzione multilìngue + 3 - 4 de lampadas 2010, Leeuwarden/Ljouwert, Fryslan, Olanda + Custu seminariu l'ant organizadu su Tzentru de Istudios Mercator e su Guvernu Bascu. Su progetu "Balore agiuntu de su multilinguismu e de s'istrutzione multilingue" at a essere s'argumentu tzentrale de su seminariu. Custu progetu pluriennale lu mandat a dae in antis su Tzentru de Istudios Mercator in collaboratzione cun s'Universidade de su Paisu Bascu. Est un'istudiu comparativu de sa Comunidade Autonoma Basca e de sa provintzia de Fryslan. Punnat a: + 1) analizare su bilinguismu e su multilinguismu comente una sienda pro s'individu e pro sa sotziedade + 2) analizare su bilinguismu e su mutilinguismu comente una sienda in iscola + Sos relatores sunt + Si podet imbiare un'estratu (massimu 300 paraulas) pro unu cuntributu a su seminariu supra de custos argumentos: + A s'estratu cherent agiuntos custoos datos: Numene, sambenadu e titulu; Afiliatzione academica o professionale; Indiritzu de posta eletronica; Titulu de sa presentada. + Sos interventos de su seminariu sunt in inglesu o ispagnolu (b'est sa tradutzione simultanea in inglesu e in ispagnolu ). + Sos estratos cherent imbiados a [mhanenburg@fryske-akademy.nl](javascript:void(0);) intro de **lunis primu de martzu de su 2010**. + Sa notifica de s'atzetatzione at a arribare intro de giovia primu de abrile + + + + ## Robert Lafont, iscritore e linguista otzitanu, est mortu + A s'edade de 86 annos, Robert Lafont, iscritore otzitanu e professore universitariu, si nch'est mortu eris (24-6-09) in Firenze, in ue istaiat dae unos cantos annos Naschidu in Nimes (Otzitania, Frantza) in su 1923, Robert Lafont est istadu una de sas banderas de s'otzitanismu e de sa gherra in favore de sas limbas de sas natziones sena istadu in Europa. Romanzieri, poeta, dramaturgu, in otzitanu, frantzesu, italianu, Lafont cumintzat in su 1946 cun "Paraulas au vielh silenci" e sighit finas cun operas de istudiu comente La revolution regionaliste, Decoloniser la France e La Nation, l'État et les Regions, pro gherrare contra a su "colonialismu internu", su colonialiasmu de sos istados europeos contra a sas natziones e populos inglobados in intro de sas lacanas issoro. @@ -26688,41 +34342,89 @@ Robert Lafont fiat amigu nostru e interessadu finas a sa Sardigna. L'amus addoviadu in medas ocasiones e dae isse amus imparadu meda, in contu de linguistica de sas limbas natzionales emergentes e in contu de gherra de sas natzionalidades pro sa libertade. Custas pagas rias siant sinnale de dolu e de ammentu. Diegu Corraine + + + + ## Isportellu linguìsticu in Sant'Antiogu + Tradutzione in 'limba' de sas deliberas de sa Comuna, cursu de preparatzione pro so dipendentes comunales. Sunt petzi duas de sas tares afidadas a s'isportellu de sa limba sarda chi at abertu in Sant'Antiogu. Sa sede de su servitziu est in su tzentru culturale "i Sufeti" in ue operat s'assotziu culturale 'Sa bertula antiga'. S'isportellu garantit consulentzia, tradutzione, promovimentu e tutela de sa limba sarda minoritaria cun sa persentzia fitiana de un'interprete tradutore. + De fatu, si tratat de unu servitziu capassu de s'estendere a totu sos setores de sa bida publica de sa comunidade, in manera de garantire un'inserimentu ufitziale de sa limba sarda in s'amministratzione publica. Intro de pagu tempus, s'isportellu at a essere integradu cun su servitziu de situ internet chi previdet s'implementatzione de cussu istitutzionale chi b'est giai, cun sa creatzione de unu ligamene in intro suo in ue b'apat deliberas, atos, modulistica e avisos a sa populatzione, totu in limba sarda. + + + + ## Babelfestival + In sos meses de santugaine e santandria de ocannu in Casteddu ant a istrangiare su "Babel Film festival", cuncursu naschidu cun s'obietivu de abalorare e promovere su tzinema de sas minorias linguisticas. S'eventu est istruturadu in sas setziones "Contu tzinematograficu" e "Documentariu " e naschet dae un'idea de Paolu Carboni, Tore Cubeddu e Antoneddu Zanda, cun sa collaboratzione, in mesu de sos ateros, de sa Comuna de Casteddu, de sa "Societa' Umanitaria-Cineteca Sarda", de sa "Federazione Italiana Circoli del cinema", de sa Provintzia de Casteddu e de Cinecitta'. "Si tratat de un'initziativa naschida in su coro de su Mediterraneu", narat Tore Cubeddu, "e duncas est aberta a totu sos registas chi in sas operas issoro impreant o ant impreadu su corsicanu , su bascu, su catalanu, su sardu e ateras limbas minoritarias". Su primu premiu est de 3.000 euro, a su cale s'acostagiant su reconnoschimentu de1500 euros cunferidu dae su giuria formada dae sos sotzios de sos tzirculos de su tzinema e 2000 euros riservados a su regista chi s'at a agiuigare su premiu "Citta' di Cagliari". Sa partetzipatzione a su cuncursu est gratis e sas operas cherent imbiadas intro de su 31 de triulas a sa segreteria de su "Babel Film Festival", anco sa Societa' Umanitaria-Cineteca Sarda in viale Trieste 118 in Casteddu. + + + + ## Elias Portolu + Memoria istorica de su sardu - 7 + __ + _"Presentande custu libbru 'e Grassia Deledda bortau in nugoresu, mi paret zustu a narrer pacas paragulas a chie leghet supra sa chistione de sa limba e de su limbazu chi appo impreau. Si dimandamus a sos istudiaos de domo nostra cal'est sa limba sarda, nemmos noll'ischit narrer, ca, in beridade oje, cadaunu diat cherrer sa sua pro custa e pro cudd'attera resone. Pero, a esser onestos, diat esser tempus de nde piccare una chi serbat de pandera e chi si pottat manizare in su presente e in su benidore."_ + _Cun custa paraulas e cun custu auguriu, Serafinu Spiggia, sa "prima die 'e capidanni de su 1982" cumintzaiat sa presentada de un'opera de grandu interessu: sa tradutzione de su romanzu de G. Deledda "Elias Portolu", publicada dae s'Istitutu Superiore Regionale Etnograficu._ + _Sunt annos, custos, chi sa prosa in limba sarda at tentu una creschida manna, e "Elias Portolu" s'est inseridu in manera digna in custa operatzione culturale._ + _Si nch'est andadu dae pagu, Serafinu Spiggia, e nos paret giustu a l'ammentare torrende a proponnere pagas rias de custu libru galanu. __ _ + _ _ + _Nugoro, 12 de freargiu de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + Pro sa famillia 'e sos Portolos de Nugoro fin arribbande dies de cuntentesa: a urtimos de aprile deppiat ghirare Elias dae presone, e in istiu, a s'incunzada, si deppiat cojubare Predu su frade mannu. + Aian puliu tottu su locu: tunicada sa domo a nobu, mundada sa cortitta 'e sa pratta, cottu su pane e ammaniadas totu sas cosicheddas chi bisonzaban pro cumbidare sos parentes e sos bichinos. + Como chi sa malesagura fit finia, sos parentes fin isettande a Elias chind una punta 'e braga, comente chi esseret ghirande dae s'universidade. + Sa prus affannada fit tzia Annedda, sa mama, una femina fatta a sa bona, minujedda e unu pacu surda, chi aiat su debbile pro Elias. Tziu Berte, su babbu, e Mattia, su frade, fin berbecarjos, Predu fit massaju. + Predu e Mattia s'assimizaban a pare, ambos grussos, sa cara nigheddutta, barbudos chin sos pilos pichidos; tziu Berte puru fit bassu, a pilos longos, ocros rujos e tzichiddosos, barba longa semper trepojada e una paja 'e peddes anzoninas nigheddas ziradas a intro: a zistru li naban "su Mariane betzu". + Pro s'ocasione tziu Berte si fit labau bene, s'aiat cambiau sa beste, irbojaos sos pilos cun su pettene 'e linna bochinande cada borta chi li dolian. + "Su diaulu chi bos pettenet" nabat trocchende sa conca "mancu sa lana 'sas berbeches est goi trepojada". + Isortu tottu cussu trepoju su Mariane Betzu s'aiat fattu una paja 'e tritzicheddas, aiat pediu azzicheddu de ozu ghermanu a tzia Annedda e s'aiat untau sa barba. + Predu ridendesinde l'aiat nau a sinde facher atteras duas. + "Non bies chi parjo un'isposu nobu?" aiat rispostu su babbu, ridendesinde issu puru, chind unu risu assuttu chi non li moghiat manc'unu pilu 'e sa barba. + Tzia Annedda aiat murrunzau carchi cosa: non fit cuntenta chi sos fizos aeren mancau de rispettu a su babbu: ma tziu Berte si l'aiat pompiada de malu cabaddu nandeli: "Ite ses murrunzande? Lassa rider sos pitzinnos: est tempus issoro! Lassa chi s'ispassien. Ello nois non l'amus fatta sa parte nostra?". + Intantu fit accurziandesi s'ora de arribbare Elias. + Fin intraos una paja 'e parentes, unu connau 'e Predu, e tottu paris fin issios pro andare a s'istatzione. + Tzia Annedda fit abbarrada sola chin su mussittu e sas puddas. + Sa domitta 'e sos Portolos, chind una cortichedda, issiat a unu guttureddu chi a punt'azosso nche falabat a s'istradone de Orosei; a cudd'ala 'e su caminu, in palas de una crisura, b'aiat ortos chi daban cara a badde; oros oros sas cambas de sos arbores fin istesas supra sas crisuras e tottu pariat prus galanu. Sos predarjos de s'Ortobene e sos montes de Uliana serraban su locu a banda 'e mare. + Tzia Annedda fit naschia e imbetzada in cuss'angrone de Nugoro prenu 'e fracos e de erbas; unu bichinau ube non bi capitabat mai nudda e, fortzis pro cussu fit istada semper ditzosa e limpia comente una criatura. De su restu, fintzas sos bichinos fin zente bona chi andabat semper a cresia e sas familias no aian peruna pretesa. + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Su catalanu, prioritàriu in sos mèdios pùblicos + Su Parlamentu de Catalugna at aprovadu sa lege cuadru de su sistema publicu audiovisuale, chi interessat totu sos medios chi rispondent a custa definitzione, cun sos votos in favore de su tripartidu e de CiU e sos votos contrarios de su PP. Sa lege disignat sas linias fundamentales de su sistema publicu audiovisuale catalanu e si riferit a sas leges de sa Corporatzione Catalana de sos Medios Audiovisuales (CCMA), de su Consigiu de s'Audiovisuale de Catalugna (CAC) e de comunicatzione audiovisuale. @@ -26729,8 +34431,14 @@ Sa lege cuadru tenet una vigentzia de ses annos e in mesu de sos obietivos generales suos includet sa calidade informativa e sa defensa de su pluralismu, sa riserva de ispatzios a sa cultura e a s'educatzione, su promovimentu de s'integratzione de sas pessones acudidas dae pagu, su potentziamentu de s'industria audiovisuale, su promovimentu de sas tecnologias noas e su de sas limbas catalana e aranesa . Su testu istabilit chi sa limba "propia" de sos medios publicos audiovisuales in Catalugna est su catalanu e disponet chi tocat a l'utilizare normalmente e a preferentzia, a manera chi sos medios interessados si fatzant veiculos vertebradores de s'ispatziu catalanu de sa comunicatzione + + + + ## Bolòtana 2008 + _Dae una cunferentzia fata in Bolotana in su mese de lampadas de su 2008, in ocasione de s'abertura de s'isportellu linguisticu_ + No ischimus de pretzisu cando est naschida su limba sarda, est a narrere cando, dae sa base latina, sest isvilupadu custu idioma nou chi si diferentziat bene siat dae su latinu etotu, siat dae sas ateras limbas romanzas. Ischimus, pero, in cale epoca istorica est naschida sa limba sarda iscrita. In su 534, sas trupas de sImperadore de Oriente Giustinianu ant bintu sos Vandalos, chi aiant invadidu sa Sardigna, e duncas sisula nostra est devennida bizantina. Sos Bizantinos ant divididu sa Sardigna in distretos chi si naraiant mereie, guvernados dae unu iudex Provinciae chi istaiat in Carali. Dae su 640 a su 732, sos Arabos ant ocupadu su Nord Africa, sIspagna e parte de sa Frantza. In su 827 ant cumintzadu a ocupare sa Sitzilia. Non sunt resessidos mai a cunchistare sa Sardigna, chi pero est abarrada isulada dae sImperiu bizantinu e sest devida difendere. Est tando chi su iudex Provinciae nchat tramudadu sos poderes suos, tziviles e militares, a sos bator sustitutos suos de sas mereie de Calari, Torres, Gaddura e Arborea, cumandados dae pessones chi, a furriu de su 900, sunt diventados Judiches de su Logu issoro. Judiche, in sardu antigu, cheret narrere Re. Logu cheret narrere Regnu. Cada Judiche, tando, guvernaiat unIstadu indipendente, superiorem non recognoscens . Est in custa epoca chi est essida a campu sa limba sarda iscrita. Antzis, su sardu fiat sa limba ufitziale de custos Istados. In sardu si iscriiant totu sos atos giuridicos. In sardu si iscriiant sos Condaghes, documentos de sas cresias e de sos cumbentos. In sardu est iscritu su documentu giuridicu prus importante de sepoca media in Sardigna: sa Carta de Logu de Arborea. @@ -26752,6 +34460,7 @@ In su 1297 est intervennidu, in sas cosas de Sardigna, su papa Bonifacio VIII, chi at istituidu a contu suo unu regnum Sardiniae et Corsicae e lat infeudadu a su catalanu Giaime II, de sa Corona de Aragona. In su 1324, Giame II at cunchistadu sos territorios pisanos de Casteddu e de Gaddura e sa tzitade de Tatari, costituende su Regnu de Sardigna e Corsica, mancari chi sa Corsica non nde siat intrada mai a nde faghere parte. Su judicadu de Arborea est agabadu in su 1409, cando sos Catalanos ant bintu sos Sardos in sa batalla de Seddori e ant cunchistadu in manera definitiva totu sa Sardigna.In su 1479, dae sunione de Ferdinando II de Aragona e Isabella de Castiglia, est naschida sa Corona de Ispagna, e sa Sardigna est devennida ispagnola. In su 1718, cun su tratadu de Londra, su Regnu de Sardigna est coladu a sos Piementesos, finas a sunidade de sItalia in su 1861. Perdende sindipendentzia politica, sa Sardigna at perdidu finas sindipendentzia linguistica. Infatis, in parte de su sardu, comente limbas ufitziales, sunt intrados, in antis sitalianu de Pisanos e Genovesos, pustis su catalanu, sispagnolu e, in fines, sitalianu modernu. In su seculu coladu su sardu at perdidu terrinu fintzas comente limba orale e collocuiale, in favore de sitalianu imparadu in iscola, in sos giornales, in sos libros, in sa televisione. Petzi in sos annos setanta de su noighentos sos Sardos amus pessadu de torrare a "su connotu", de torrare a impreare su sardu in sos documentos publicos e ufitziales, comente si faghiat in s'epoca chi sa Sardigna fiat indipendente. Est tando chi sunt essidas a campu sas rivistas bilingues "Sa Sardigna", "Nazione Sarda", "Su Populu Sardu". Est tando chi est essida sa proposta de lege de initziativa populare pro su bilinguismu. E, in su mese de martzu de su 1978, "Su Populu Sardu" iscriiat: "Sa proposta de sa leze pro sa limba at tentu unu grandu resurtadu: at ischidadu zente meda, dendeli su corazu de narrer e iscrier in sardu su chi pessat, sena peruna timoria de ponner a rier a nemos, comente capitaiat pagos annos a como; in su matessi tempus, at fatu essire a craru sos inimigos de su populu sardu chi est gherrende pru su deretu a sa paraula, in sardu. A la narrer cun pagas allegas, at postu unu fogu chi, nos paret a nois, at a esser malu a morrer". Giai est a beru, su fogu de sa limba sarda est malu a morrere. Ma est finas beru chi sos inimigos sunt medas: no est de badas chi petzi in su 1997 est essida sa lege regionale 26 "pro sa promotzione e valorizatzione de sa cultura e de sa limba de sa Sardigna", e petzi in su 1999 est istada aprovada sa lege istatale 482 pro sa tutela de sas minorias linguisticas de s'Istadu italianu. In fines, su 18 de abrile de su 2006, sa Regione Sarda at aprovadu sa Deliberatzione n. 16/14, subra de Limba Sarda Comuna. Adotzione de sas normas de referimentu a caratere isperimentale pro sa loimba iscrita in essida de sAmministratzione regionale + Ma bidimus cales sunt sos indiritzos de custa Limba Sarda Comuna. In sa premissa de custas normas, si podet leghere chi sa Regione... cheret adotare, paris cun sitalianu, su sardu comente limba de sAmministratzione sua e leare custu caminu cumintzende-nde susu cun sagiudu de unas cantas normas de referimentu isperimentales pro sa limba sarda iscrita in essida. Mancari chergiat valorizare, valorizet e sustengiat totu sas bariedades linguisticas faeddadas e iscritas in usu in su territoriu regionale, sa Regione at bidu sa netzessidade, a pustis de arresonadas e cunfrontos subra de sa limba sarda durados medas annos, de isperimentare simpreu de su sardu pro sa publicatzione de atos e documentos de sAmministratzione regionale. Soralidade in su cuntatu cun sos ufitzios est fata sarva in cada bariedade de sa limba. Ateros Entes o Amministratziones publicas de sa Sardigna ant a essere liberos de impitare custas normas de referimentu o finas de faghere in autonomia prena sos isseberos chi ant a pessare chi siant sos megius . Duncas, massima libertade pro cada unu de impreare sa bariedade linguistica sua; ma, in su matessi tempus, su deretu e su dovere de sa Regione Sarda de usare unistandard, una koine, una variante linguistica unitaria. @@ -26825,11 +34534,20 @@ Fulvio Dettori Renato Soru Como, sisperu est a sighire in custa linia, pro cada die de sos annos chi ant a bennere, e non solu pro sa Die de sa Sardigna. + SARVADORE SERRA + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Storie Basche + Editore: NdA press Data de Publicatzione: 2005 Collana: - @@ -26842,10 +34560,18 @@ Istorias aunidas da una matessi passione culturale e politica in ue si misturant sa defensa de sa limba, s'euskera, sas esperientzias de cuotidianos naschidos dae sa boluntade de mizas e mizas de pessones chi cherent un'informatzione chi sigat a mantenner bia sa limba issoro; s'istoria de una comuna basca e de unu sindigu suo; s'istoria de unu movimentu chi at sinzadu in manera determinante sa politica de su Paisu Bascu e de s'istadu ispannolu post-franchista; sa cultura assembleare presente comente elementu costituente de sa bida sotziale e politica basca. Custas Storie Basche, iscritas cun abilidade e cumpetentzia de s'argumentu dae un'espertu chi at dedicadu annos a sa connoschentzia e istudiu de Euskadi, Giovanni Giacopuzzi, in collaboratzione cun Angelo Miotto, est de cussos libros chi non podimus fagher a mancu de legher si cherimus connoscher e cumprender a beru una gherra de liberatzione natzionale presente in Europa, chi tenet elementos esclusivos de sa chistione natzionale basca, ma finas aspetos comunos a medas natziones sena istadu comente sa Sardinna. + + + + ## S'Istatutu de su TERMCAT + _ + ## **S'istatutu de su TERMCAT** + ### Tzentru catalanu de Terminologia + _DECRETU 108/2006 de su 25 de abrile cun su cale s'aprovat sa modificatzione de s'Istatutu de su Cunsortziu de su Tzentru de Terminologia Termcat._ Cunsideradu chi su Consigiu de Diretzione de su Cunsortziu de su Tzentru de Terminologia Termcat at aprovadu sa modificatzione de s'Istatutu suo, pro nd'adatare sa redatzione a sas racumandatziones subra de s'usu de unu limbagiu non sessista; @@ -26985,29 +34711,55 @@ Su personale funtzionariu ascritu dae sa Generalitat a su Cunsortziu in su mamentu de sa costitutzione sua at a abarrare in servitziu in ateras amministratziones publicas, cunforme a su chi disponet s'articulu 87 de su testu unicu de sa Lege de sa funtzione publica de s'Amministratzione de sa Generalitat de Catalunya, aprovada cun Decretu legislativu 1/1997, de su 31 de santugaini. (06.096.125) _[bortadu dae Sarvadore Serra] _ + _ _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Sea and Sardinia + _Unas cantas rias de sa tradutzione in limba sarda de "Sea and Sardinia", de D.H Lawrence, testu inseridu in su libru "D.H.Lawrence and Italy" publicadu dae Penguin Books. Sa narratzione est in Nugoro, in tempus de carrasegare._ + Amus abertu sas persianas de sa mesu-porta e amus abbaidadu a giosso, in carrera: s'unica carrera. E fiat unu riu de bida e de sonos. B'aiat un'orchestra sonende in sa contonada, una cosa terrorosa, e unu muntone de mascaras, cun su costumene de carrasegare, andaiant a susu e a giosso brinchitende, e medas pitzinnas e giovaneddas passigiaiant a sa bratzeta, pro leare parte issas puru a sa festa. E ite ingiogatzadas chi fiant, ite alligras e sena pessamentos! + Sas mascaras fiant belle totus feminas ― sa carrera fiat prena de feminas: gai amus pessadu a sa prima. Pustis amus bidu, abbaidende prus a curtzu, chi su prus fiant giovaneddos bestidos a femina. Totu sas mascaras fiant giovaneddos, e su prus de custos giovaneddos fiant bestidos a femina. Comente regula non giughiant in cara mascaras de carrasegare, ma petzi mascareddas de tela niedda o birde o bianca pendende*lis finas a buca. Gai est meda megius. Ca sas mesu mascaras antigas modelladas, cun sas trinas, cun cussas probossides orrorosas biancas e ispramosas chi parent bicos de pugiones mortos ― comente sas mascaras antigas de Venezia ― deo pesso petzi chi ponent pore. E sas "fatzas" prus modernas, a su solitu, ponent petzi ascamu. Imbetzes, sas mascaraeddas in colore de rosa cun s'orulu de tela niedda o birde o bianca, cussas sunt a beru unu travestimentu umanu. + Fiat propiu unu giogu, su de distinghere sas feminas beras dae sas farsas. A bias fiat fatzile. Sos giovanos s'aiant imbutidu su dae in antis de sa camisa, s'aiant imbutidu sa crinolina, s'aiant postu capeddos e bestes diferentes medas, e caminaiant brinchitende, comente pupias tiradas dae un'elasticu, e teniant sa conca a un'ala e sas manos pende-pende, e ballaiant finas a faghere assuconare sas feminas beras, e a bias si leaiant carchi corfu a conca, cando si dassaiant andare a gestos de pessones pagu educadas, e sas giovanas _beras_, neghidadas, si lis bortaiant contra. + Fiant totus prenos de bida e _naive_. Ma calicunu fiat prus cumplicadu. B'aiat cada casta de "femina" chi si podiat imaginare, palas ladas e pees mannos-mannos. Sa prus chi si bidiat fiat sa femina mesu-campagnola, petorri-manna, cun sa gunnedda amprosa e tetera che fusu. Ma una fiat una biuda in gramaglia, imbarada a su bratzu de una figia forte de carena. E una fiat una tzia betza cun una mantighedda fata a maglia. E un'atera fiat bestida cun una gunnedda betza, una camisa e una frandedda: fiat mundende sa carrera cun un'iscobolu, a sa disisperada, andende dae un'ala a s'atera. Fiat malu a beru, cussu giovanu carotadu. Fiat mundende cun contivigiu e malignidade in cara de duas segnorinas in pellitza chi fiant passigende totu tostas e tiradas. Lis mundaiat su caminu, torrende a palas in segus cun sa cara furriada a ue fiant issas, mundende e incrunende*si, in s'interi chi issas andaiant a dae in antis cun sas nastulas in aeras. Issu at fatu un'inchinu mannu, e issas sunt tucadas a dae in antis, figias de bona mama. Tando issu nche lis est brincadu a palas, fuliosu, e at cumintzadu a mundare a sa disisperada in dae segus issoro, comente chi nd'aeret chertu cantzellare sas orminas. Issu fiat mundende gai a sa maconatza e gai a sa tzurpa chi lis at mundadu sos carcangios e sos cambutzos. Issas ant aboghinadu e si sunt furriadas abbaidende*lu male, ma issu mancu las at bidas. Antzis, sighiat a mundare, punghende*lis sos cambutzos de seda. E issas, rujas a su fele, brinchitaiant chi pariant gatos subra de una cobertura buddende; in fines, si nche sunt fuidas, iscunfitas. Issu lis at fatu un'incrunada comente si nche fiant andende, pustis at torradu a mundare sa carrera, innotzente e tranchillu. Tando sunt arribados duos amorados bestidos a sa moda de chimbanta annos a como, issa in crinolina, capeddu mannu e velu, imbarada a su bratzu de issu; fiant cubardos e dengosos, e b'apo postu meda a cunprendere chi sa "pitzoca" fiat unu giovanu. Pustis est arribada una tzia betza cun una camisa de note longa e una candela in manu, girende e compudende totu sa carrera comente chi esseret chirchende furones. Issa s'acurtziaiat a sas giovanas beras, e lis poniat sa candela in cara, e si las abbaidaiat gai male comente chi aeret suspetadu carchi cosa de issos. E issas si faghiant totu rujas, e furriaiant sa cara, e chircaiant de narrere carchi cosa, afusadas. Custa tzia betza s'at pompiadu in manera gai ispramosa sa cara de una giovana grussa de carena cun unu costumene iscaralatu e rosa, chi pariat unu matzulu de geranios rujos e rosa cun unu pagu de biancu, chi cussa, assustrada, at cumintzadu a l'iscudere cun su pungiu, fuliosa. E sa tzia betza si nch'est fuida, currende comicamente cun sa camisa de note longa e bianca. + B'aiat finas bestires bellos meda, fatos de brocadu ricu e antigu, e issallos antigos lugorosos, unu lugore de prata e de lavanda, o de colores mudadores ricos e iscuros, cun orulos mannos de prata bianca e primula indeorada, gratziosos meda. Deo apo pessadu chi duas de custas esserent feminas beras ― ma sa a-r at naradu chi nono. B'aiat unu bestire de seda birde e grussa de sos tempos de sa reina Victoria, cun un'isssallu morbidu, randinadu. In custu casu, ambos duos no amus cumpresu si fiat omine o femina. B'aiat duas sorres lastimosas, chi pariant duos ligios ghetados a pare, totas duas bestidas de biancu, pei-mannas. E b'aiat una segnorina arta chi agradaiat a totus, cun una gunnedda astrinta-astrinta de rasu nieddu e unu _toque_ cun sas _aigrettes_. Fiat una caricatura amirabile a la bidere comente passigiaiat dengosa, fortzighende*si su paneri, caminende in punta de pees, mirende*si sa gente dae susu in giosso e tenende in artu sos cuidos. Mescamente su movimentu curiosu de sa "crinolina", unu movimentu tipicu de su feminismu modernu, fiat imitadu cun unu pagu de esageratzione maschile chi mi poniat alligria. A sa prima at trampadu finas a mie. + Nois fiamus incrarados a sa bentana, imbarados a sa barandilla de su balconitu, abbaidende custu flussu de bida. Propiu in dae in antis nostru bi fiat sa domo de s'apotecariu: a cara a cara a sa bentana nostra, su megius aposentu de dormire, cun unu letu matrimoniale biancu mannu-mannu e cortinas de mussolina. In su curridore fiant seidas sas figias de s'apotecariu, elegantes a beru cun sas iscarpas a tacu artu e sos pilos ispertados a sa moda, anneulados, cun un'unda manna a un'ala. Oh, elegantes a beru! Issas nos ant abbaidadu, pro unu pagu, e nois amus abbaidadu a issas. Ma chene interessu. Su riu de sa bida fiat in cue giosso. + _[tradutzione de Sarvadore Serra]_ + _ + ## ** ** + ### + _ _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Lege de polìtica linguìstica de Catalugna + Lege 1/1998, de su 7 de ghennargiu, de politica linguistica (aprovada dae su Parlamentu de Catalunya su 30 de nadale de su 1997) SU PRESIDENTE DE SA GENERALITAT DE CATALUNYA Siat notoriu a totu sos tzitadinos chi su Parlamentu de Catalunya at aprovadu e deo, in numene de su Re e de acordu cun su chi istabilit sarticulu 33.2 de sIstatutu de autonomia de Catalunya, promulgo custa @@ -27300,105 +35052,213 @@ Palatzu de sa Generalitat, 7 de ghennargiu 1998 Jordi Pujol Presidente de sa Generalitat + _[tradutzione dae su catalanu a su sardu de Sarvadore Serra]_ + _ + ## ** ** + ### + _ _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Su giudìtziu incurtziadu + Dae su codighe de protzedura penale italianu: Il giudizio abbreviato. + LIBRU 6 + PROTZEDIMENTOS ISPETZIALES + TÌTULU I + Giuditziu incurtziadu + 438. **Presupostos de su giuditziu incurtziadu. + 1. Simputadu podet pedire chi su protzessu siat definidu in sudientzia preliminare a sistadu de sos atos, francu sos disponimentos de su comma 5 de sarticulu presente e de sarticulu 441, comma 5. + 2. Sa rechesta si podet proponnere, in forma orale o iscrita, finas a cando non siant formuladas sas conclusiones cunforme a sos articulos 421 e 422. + 3. Sa boluntade de simputadu est espressada in manera personale o pro mediu de procuradore ispetziale e sa sutaiscritzione est autenticada in sas formas prevididas dae sarticulu 583, comma 3. + 4. Subra de sa rechesta su giuighe providet cun ordinantzia cun sa cale disponet su giuditziu incurtziadu. + 5. Simputadu, firma sutilizabilidade pro sas finalidades de sa proa de sos atos indicados in sarticulu 442, comma 1-bis, podet subordinare sa rechesta a una integratzione probatoria netzessaria pro sa detzisione. Su giuighe disponet su + giuditziu incurtziadu si sintegratzione probatoria rechesta resurtat netzessaria pro sa detzisione e cumpatibile cun sas finalidades de economia protzessuale propias de su protzedimentu, tentu contu de sos atos giai acuisidos e utilizabiles. In custu casu su publicu ministeriu podet pedire sammissione de sa proa contraria. Si podet semper aplicare sarticulu 423. + 6. Si bat refudu cunforme a su comma 5, sa rechesta si podet torrare a proponnere finas a su termine prevididu dae su comma 2 (1). + ----------------------- + (1) Articulu gai sustituidu dae sart_. 27, L. 16 de nadale 1999, n. 479. _Subra de sos limites de aplicabilidade de sas normas cuntennidas in sos articulos 438 e sighentes, abaida sart. _4-ter , D.L. 7 de abrile 2000, n. 82 _in su testu integradu dae sa _lege de cunversione 5 de lampadas 2000 _relativa. Sa Corte Costitutzionale, con sententzia 19-23 de maju 2003, n. 169 (G.U. 28 de maju 2003, n. 21 - Prima serie ispetziale) at decraradu, in mesu de sateru, sillegitimidade de sart. 438, comma 6, de su codighe de protzedura penale, in sa parte in ue non previdet chi, si bat refudu de sa rechesta de giuditziu incurtziadu subordinada a una integratzione probatoria, simputadu potzat rennovare sa rechesta in antis de sa decraratzione de abertura de su dibatimentu de primu gradu e su giuighe potzat disponnere su giuditziu incurtziadu. In antis, sa Corte etotu, con sententzia 7-9 de maju 2001, n. 115 (G. U. 16 de maju 2001, n. 19 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu, in mesu de sateru, non fundadas sas chistiones de legitimidade de sos artt. 438 3 442, comma 2, c.p.p., in referimentu a sos artt. 3,24,27, primu comma e tertzu comma , 97, 101, 102 e 11 Cost. Cun sententzia 27 de freargiu  15 de martzu 2002, n. 54 (G. U. 20 de martzu 2002, n. 12 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu inammissibile sa chistione de legitimidade de sos artt. 438, 441 e 442 c.p.p., in referimentu a sos artt. 3 e 24 Cost. Su testu de sarticulu chi in antis fiat in vigore disponiat: «Presuppostos de su giuditziu incurtziadu. 1. Simputadu podet pedire, cun su cunsensu de su publicu ministeriu, chi su protzessu siat definidu in sudientzia preliminare. 2. Sa rechesta e su cunsensu in sudientzia sunt formulados in forma orale; in sos ateros casos sunt formulados cun atu iscritu. 3. Sa boluntade simputadu lespressat in pessone o a mediu de procuradore ispetziale e sa sutaiscritzione sautenticat in sas formas prevididas dae sarticulu 583, comma 3.». Pro su chi pertocat custa formulatzione sa Corte costitutzionale, cun sententzia 18 de gennargiu  8 de freargiu 1990, n. 66 (G. U. 14 de freargiu 1990, n. 7 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibiles sas chistiones de legitimidade de sos articulos 438 primu comma , e 440, primu comma, c.p.p. in referimentu a sos artt. 3, 25, 27, 102 e 107 Cost.; cun sententzia 4-12 de abrile 1990, n. 183 (G. U. 18 de abrile 1990, n. 16 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibiles sas chistiones de legitimidade de sos articulos 438, primu comma, e 440 segundu comma c.p.p. in referimentu a sos artt. 2 e 24 Cost.; cun sententzia 28 de gennargiu  15 de freargiu 1991, n. 81 (G. U. 20 de freargiu 1991, n. 8 - Prima serie ispetziale), at decraradu, in mesu de sateru, sillegitimidade costitutzionale de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p. in sa parte in ue non previdet chi su publicu ministeriu, si bat dissensu, siat obligadu a ndenuntziare sas resones e in sa parte in ue non previdet chi su giughe, cando, a dibatimentu congruidu, cunsiderat non giustificadu su dissensu de su publicu ministeriu, potzat aplicare a simputadu sa redutzione de pena cuntemplada dae sart. 442 c.p.p. segundu comma. Sa Corte etotu, cun sententzia 22  31 de gennargiu 1992, n. 23 (G. U. 5 de freargiu 1992, n. 6 - Prima serie ispetziale), at decraradu finas sillegitimidade costitutzionale de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p. in sa parte in ue non previdet chi su giuighe, a sesitu de su dibatimentu, retenende chi su protzessu lu podiat definire a sistadu de sos atos su giuighe pro sas indagines preliminares, potzat aplicare sa redutzione de pena previdida dae sart. 442, segundu comma, + de su matessi codighe; con sententzia 21 de freargiu  9 de martzu 1992, n. 92 (G. U. 18 de martzu 1992, n. 12 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibile sa chistione de legitimidade costitutzionale de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439 e 440 c.p.p. in referimentu a sos artt. 3 e 25 Cost.; cun sententzia 5-7 de triulas 1993, n. 305 (G.U. 21 de triulas 1993, n. 30, Prima serie ispetziale), at decraradu non fundada sa chistione de legitimidade costitutzionale de sos artt,. 438, 439 e 440 cp.p., in referimentu a sos artt. 3, 24, segunu comma, 25 e 101, segundu comma, Cost. + 439. **Rechesta de giuditziu incurtziadu. + 2. Sa rechesta e su cunsensu si podent presentare finas durante sudientzia preliminare finas a cando non siant formuladas sas conclusiones cunforme a sos articulos 421 e 422] (1) + ----------------------- + (1) Articulu abrogadu dae sart. _28, L. 16 de nadale 1999, n. 479. _Subra de sos limites de aplicabilidade de sas normas cuntennidas in sos articulos 438 e sighentes, abaida sart. _4-ter, D.L. 7 de abrile 2000, n. 82, _in su testu integradu dae sa lege de cunversione 5 de lampadas 2000, n. 144 relativa. In antis, sa Corte costitutzionale, cun sententzia 28 de gennargiu  15 de freargiu 1991, n. 81, (G.U. 20 de freargiu 1991, n. 8 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu, in mesu de sateru, sillegitimidade de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p., in sa parte in ue non previdet chi su publicu ministeriu, si bat dissensu, siat obligadu a ndenuntziare sas resones e in sa parte in ue non previdet chi su giuighe, cando, a dibatimentu congruidu, cunsiderat non giustificadu su dissensu de su publicu ministeriu, potzat aplicare a simputadu sa redutzione de pena cuntemplada dae sart. 442 c.p.p., segundu comma. Sa Corte etotu, cun sententzia 22-31 de gennargiu 1992, n. 23, (G. U. 5 de freargiu 1992, n. 6 - Prima serie ispetziale), at decraradu sillegitimidade de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p. in sa parte in ue non previdet chi su giuighe, a sesitu de su dibatimentu, retenende chi su protzessu podiat essere definidu a sistadu de sos atos dae su giuighe pro sas indagines preliminares, potzat aplicare sa redutzione de pena previdida dae sart. 442, segundu comma, de su codighe etotu; cun sententzia 21 de freargiu  9 de martzu 1992, n. 92 (G. U. 18 de martzu 1992, n. 12 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibile sa chistione de legitimidade de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439 e 440 c.p.p., in referimentu a sos artt. 3 e 25 Cost.; cun sententzia 5-7 de triulas 1993, n. 305 (G. U. 21 de triulas 1993, n. 30, Prima serie ispetziale), at decraradu non fundada sa chistione de legitimidade de sos artt. 438, 439 e 440 c.p.p., in referimentu a sos artt. 3, 24, segundu comma, 25 e 101, segundu comma, Cost. + 440. **Providimentos de su giuighe. + 2. Sordinantzia de acollimentu o de refudu si depositat in cantzilleria a su nessi tres dies in antis de sa data de sudientzia. In su casu prevididu dae saticulu 439, comma 2, su giuighe detzidet deretu in udientzia, leghende sordinantzia. + 3. Si bat refudu, sa rechesta si podet torrare a proponnere finas a su termine prevididu dae sarticulu 439, comma 2.] (2) + ----------------------- + (1) Articulu abrogadu dae sart_. _28_, _L. 16 de nadale 1999, n. 479. Subra de sos limites de aplicabilidade de sas normas cuntennidas in sos articulos 438 e sighentes, abaida lart. _4-ter, D.L. 7 de abrile 2000, n. 82 _in su testu integradu dae sa lege de cunversione 5 de lampadas 2000, n. 144 relativa. In antis, sa Corte costitutzionale, cun sententzia 18 de gennargiu  8 de freargiu 1990, n. 66, (G. U. 14 de freargiu 1990, n. 7 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu inammissibiles sas chistiones de legitimidade de sos articulos 438, primu comma, e 440, primu comma, c.p.p., in referimentu a sos artt. 3, 25, 27, 102 e 107 Cost.; cun sententzia 4-12 de abrile 1990, n. 183 (G. U. 18 de abrile 1990, n. 16 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibiles sas chistiones de legitimidade de sos articulos 438, primu comma, e 440, segundu comma, c.p.p. in referimentu a sos artt. 2 e 24 Cost.; cun sententzia 28 de gennargiu  15 de freargiu 1991, n. 81 (G. U. 20 de freargiu 1991, n. 8 - Prima serie ispetziale), at decraradu, in mesu de sateru, sillegitimidade de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p. in sa parte in ue non previdet chi su publicu ministeriu, si bat dissensu, siat obligadu a ndenuntziare sas resones e in sa parte in ue non previdet chi su giuighe, cando, a dibatimentu congruidu, cunsiderat non giustificadu su dissensu de su publicu ministeriu, potzat aplicare a simputadu sa redutzione de pena cuntemplada dae sart. 442 c.p.p. segundu comma; cun sententzia 22-31 de gennargiu 1992, n. 23, (G. U. 5 de freargiu 1992, n. 6 - Prima serie ispetziale), at decraradu sillegitimidade de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p., in sa parte in ue non previdet chi su giuighe, a sesitu de su dibatimentu, retenende chi su protzessu lu podiat definire a sistadu de sos atos su giuighe pro sas indagines preliminares, potzat aplicare sa redutzione de pena previdida dae sart. 442, segundu comma, de su matessi codighe; cun sententzia 21 de freargiu  9 de martzu 1992, n. 92 (G. U. 18 de martzu 1992, n. 12 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibile la questione di legittimita de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439 e 440 c.p.p. in referimentu a sos artt 3 e 25 Cost. ; cun sententzia 29 de lampadas  8 de triulas 1992, n. 318, (G. U. 15 de triulas de su 1992, n. 30 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibile sa chistione de legitimidade de sart. 440 c.p.p. in sa parte in ue non previdet sa revocabilidade de sordinantzia ammissiva de su giuditziu incurtziadu si bat modifica de sistadu de sos atos chi cunsighent a sinterrogatoriu de simputadu, in referimentu a sos artt. 25, primu comma, 101, segundu comma, 102, primu comma, Cost.; + cun sententzia 5-7 de triulas 1993, n. 305 (G. U. 21 de triulas 1993, n. 30 - Prima serie ispetziale), at decraradu non fundada sa chistione de legitimidade de sos artt. 438, 439 e 440 c.p.p. in referimentu a sos artt. 3, 24, segundu comma, 25 e 101 segundu comma, Cost. + (2) Articulu abrogadu dae sart. _28, L. 16 de nadale 1999, n. 479. _Subra de sos limites de aplicabilidade de sas normas cuntennidas in sos articulos 438 e sighentes, abaida sart_. 4-ter, D.L. 7 de abrile 2000, n. 82 _in su testu integradu dae sa _lege de cunversione 5 de lampadas 2000, n. 144 _relativa_. _In antis, sa Corte costitutzionale, cun sententzia 18 de gennargiu  8 de freargiu 1990, n. 66 (G. U. 14 de freargiu 1990, n. 7 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu inammissibiles sas chistiones de legitimidade de sos articulos 438, primu comma, e 440, primu comma, c.p.p. in referimentu a sos artt. 3, 25, 27, 102 e 107 Cost.; cun sententzia 4-12 de abrile 1990, n. 183 (G. U. 18 de abrile 1990, n. 16 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu inammissibiles sas chistiones de legitimidade de sos articulos 438, primu comma, e 440 segundu comma, c.p.p. in referimentu a sos artt. 2 e 24 Cost; cun sententzia 28 de gennargiu  15 de freargiu 1991, n. 81 (G. U. 20 de freargiu 1991, n. 8 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu, in mesu de sateru, sillegitimidade de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p. in sa parte in ue non previdet chi su publicu ministeriu, si bat dissensu, siat obligadu a ndenuntziare sas resones, e in sa parte in ue non previdet chi su giughe, cando, a dibatimentu congruidu, retenet non giustificadu su dissensu de su publicu ministeriu, potzat aplicare a simputadu sa redutzione de pena cuntemplada dae sart. 442 c.p.p. segundu comma; cun sententzia 22-31 de gennargiu 1992, n. 23 (G. U. 5 de freargiu 1992, n. 6 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu sillegitimidade de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p. in sa parte in ue non previdet chi su giuighe, a sesitu de su dibatimentu, retenende chi su protzessu lu podiat definire a sistadu de sos atos su giuighe pro sas indagines preliminares, potzat aplicare sa redutzione de pena previdida dae sart. 442, segundu comma, de su matessi codighe; cun sententzia 21 de freargiu  9 de martzu 1992, n. 92 (G. U. 18 de martzu 1992, n. 12 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu inammissibile sa chistione de legitimidade de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439 e 440 c.p.p., in referimentu a sos artt. 3 e 25 Cost; con sententzia 29 de lampadas  8 de triulas 1992, n. 318 (G. U. 15 de triulas 1992, n. 30 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu inammissibile sa chistione de legitimidade de sart. 440 c.p.p., in sa parte in ue non previdet sa revocabilidade de sordinantzia ammissiva de su giuditziu incurtziadu si bat modifica de sistadu de sos atos cunsighente a sinterrogatoriu de simputadu, in referimentu a sos artt. 25, primu comma, 101, segundu comma, 102, primu comma, Cost.; cun sententzia 5-7- de triulas 1993, n. 305 (G. U. 21 de triulas 1993, n. 30 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu non fundada sa chistione de legitimidade de sos artt. 438, 439 e 440 c.p.p., in referimentu a sos artt. 3, 24, segundu comma, 25 e 101, segundu comma, Cost. + 441. **Andamentu de su giuditziu incurtziadu. + 1. In su giuditziu incurtziadu sosservant, in cantu aplicabiles, sos disponimentos prevididos pro sudientzia preliminare, francu sos de sos articulos 422 e 423 + 2. Sa costitutzione de parte tzivile, intervennida a pustis de sa connoschentzia de sordinantzia chi disponet su giuditziu incurtziadu, balet comente + atzetatzione de su ritu incurtziadu. + 3. Su giuditziu incurtziadu si faghet in camera de cunsigiu; su giuighe disponet chi su giuditziu si fatzat in udientzia publica cando lu pedint totu sos imputados. + 4. Si sa parte tzivile no atzetat su ritu incurtziadu non saplicat su disponimentu de sarticulu 75, comma 3 + 5. Cando su giuighe retenet de non podere detzidere a sistadu de sos atos assumet, finas de ufitziu, sos elementos netzessarios pro sa detzisione. In custu casu est semper aplicabile sarticulu 423. + 6. A sassuntzione de sas proas de su comma 5 de sarticulu presente e de sarticulu 438, comma 5, si protzedet in sas formas prevididas dae sarticulu 422, commas 2, 3 e 4 (1). + ----------------------- + (1) Articulu gai sustituidu dae sart. _29, L. 16 de nadale 1999, n. 479. _Subra de sos limites de aplicabilidade de sas normas cuntennidas in sos articulos 438 e sighentes, abaida sart. _4-ter, D.L. 7 de abrile 2000, n. 82 _in su testu integradu dae sa _lege de cunversione 5 de lampadas 2000, n. 144 _relativa_. _In urtimu, sa Corte costitutzionale, cun sententzia 7-9 de maju 2001, n. 115 (G. U. 16 de maju 2001, n. 19 - Prima serie ispetziale), at decraradu, in mesu de sateru, sinammissibilidade crara de sa chistione de legitimidade: a) de su comma 3 de sarticulu presente, in referimentu a sos artt. 3, 10, 101 e 102 Cost.; b) de sarticulu presente, in referimentu a sos artt. 24 e 111 Cost.; cun sententzia 27 de freargiu  15 de martzu 2002, n. 54 (G. U. 20 de martzu 2002, n. 12 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibile sa chistione di legitimidade de sos artt. 438, 441 e 442 c.p.p. in referimentu a sos artt. 3 e 24 Cost. Su testu de sarticulu in vigore in antis disponiat: «Andamentu de su giuditziu incurtziadu. 1. In su giuditziu incurtziadu sosservant, in cantu aplicabiles, sos disponimentos prevididos pro sudientzia preliminare, francu sos de sos articulos 422 e 423. 2. Sa costitutzione de parte tzivile intervennida a pustis de sa connoschentzia de sordinantzia chi disponet su giuditziu incurtziadu balet comente atzetatzione de su ritu incurtziadu. 3. Si sa parte tzivile no at atzetadu su ritu incurtziadu, non saplicat su disponimentu de sarticulu 75, comma 3.». De custa formulatzione sa Corte costitutzionale aiat decraradu cun sententzia 6-10 de santandria 1995, n. 484, (G. U. 15 de santandria 1995, n. 47 - Prima serie ispetziale), non fundada, in sos sensos de sos cales in motivatzione, sa chistione de legitimidade de su comma 1, in referimentu a sos artt. 3, 76 e 25 Cost.; cun sententzia 26 de santandria - 5 de nadale 1997, n. 378 (G. U. 10 de nadale 1997, n. 50 - Prima serie ispetziale), non fundada sa chistione de legitimidade de su comma 1 e de sart. 458, comma 2, c.p.p., in referimentu a sart. 3 Cost.; cun sententzia 29 de lampadas  8 de triulas 1992, n. 318 (G. U. 15 de triulas 1992, n. 30 - Prima serie ispetziale), inammissibiles sas chistiones de legitimidade de sos articulos 441, 442 primu comma e 458 segundu comma, c.p.p., in sa parte in ue, si bat prospetatzione de fatos noos o fontes de proa noas, non cunsentint sa revoca de su providimentu ammissivu de su giuditziu incurtziadu, in referimentu a sos artt. 3, 13 e 27 Cost + 441-bis. **Providimentos de su giuighe a pustis de cuntestatziones noas in su giuditziu incurtziadu. + 1. Si, in sos casos regulados dae sos articulos 438, comma 5, e 441, comma 5, su publicu ministeriu protzedet a sas cuntestatziones prevididas dae sarticulu 423, comma 1, simputadu podet pedire chi su protzedimentu sigat in sas formas ordinarias. + 2. Sa boluntade de simputadu sespressat in sas formas prevididas dae sarticulu 438, comma 3. + 3. Su giuighe, a pustis de istantzia de simputadu o de su defensore, assignat unu termine non superiore a deghe dies, pro formulare sa rechesta de sos commas 1 e 2 o finas pro integrare sa defesa, e suspendet su giuditziu pro su tempus currespondente. + 4. Si simputadu pedit chi su protzedimentu sigat in sas formas ordinarias, su giuighe revocat sordinantzia chi aiat dispostu su giuditziu incurtziadu e fissat sudientzia preliminare o su prosighimentu eventuale suo. Sos atos cumpridos cunforme a sos articulos 438, comma 5, e 441, comma 5, ant sa matessi efetividade de sos atos cumpridos cunforme a sarticulu 422. Sa rechesta de giuditziu incurtziadu non si podet torrare a proponnere. Saplicant sos disponimentos de sarticulu 303, comma 2 (1). + 5. Si su protzedimentu sighit in sas formas de su giuditziu incurtziadu, simputadu podet pedire sammissione de proas noas, in relatzione a sas cuntestatziones de sarticulu 423, finas prus in gai de sos limites prevididos dae sarticulu 438, comma 5, e su publicu ministeriu podet pedire sammissione de proa contraria (2). + ----------------------- + (1) Surtimu periudu de su comma presente lat agiuntu sart. _7-bis, D.L. 24 de santandria 2000, n. 341, _cunvertidu in lege, cun modificas, dae sa _L. 19 de gennargiu 2001, n. 4 + _ + (2) Articulu agiuntu dae sart. _2-octies, D.L. 7 de abrile 2000, n. 82, _in su testu integradu dae sa _lege de cunversione 5 de lampadas 2000, n. 144, _relativa + 442. **Detzisione . + 1. Agabada sa discussione [421 c.p.p.] su giuighe providet cunforme a sos articulos 529 e sighentes (1). + 1-bis. Pro sas finalidades de sa deliberatzione su giughe utilizat sos atos + cuntennidos in su fasciculu de sarticulu 416, comma 2, sa documentatzione de sarticulu 419, comma 3, e sas proas assuntas in sudientzia (2). + 2. Si bat cundenna, sa pena chi su giuighe determinat tenende contu de totu sas tzircustantzias est minimada de su tres unu. A sa pena de sergastulu est sustituida sa de sa reclusione a annos trinta. A sa pena de sergastulu cun isulamentu diurnu, in sos casos de cuncursu de reatos e de reatu continuadu, est sustituida sa de sergastulu (3). + 3. Sa sententzia est notificada a simputadu chi non siat cumpartu. + 4. Saplicat su disponimentu de sarticulu 426, comma 2 (4) (5). + ----------------------- + (1) Sa Corte costitutzionale, cun sententzia 29 de lampadas  8 de triulas 1992, n. 318 (G. U. 15 de triulas 1992, n. 30 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibiles sas chistiones de legitimidade de sos articulos 441, 442 primu comma e 458 segundu comma c.p.p. in sa parte in ue, si bat prospetatzione de fatos noos o fontes de proa noas , non cunsentint sa revoca de su providimentu ammissivu de su giuditziu incurtziadu , in referimentu a sos artt. 3, 13 e 27 Cost. + (2) Comma agiuntu dae sart_. 30, 16 de nadale 1999, n. 479_. Sa Corte costitutzionale, cun sententzia 7-9 de maju 2001, n. 115 (G. U. 16 de maju 2001, n. 19 - Prima serie ispetziale), at decraradu, in mesu de sateru, s infundadesa crara de sa chistione de legitimidade de su comma presente , in referimentu a sart. 3 Cost. + (3) Sa Corte costitutzionale, cun sententzia 11-14 de lampadas 1990, n. 284 (G. U. 20 de lampadas 1990, n. 25 - Prima serie ispetziale), at decraradu non fundada sa chistione de legitimidade costitutzionale de sos artt. 442, segundu comma, e 561, tertzu comma, c.p.p., in referimentu a sart. 3 Cost.; sa Corte costitutzionale etotu , cun sententzia 22-23- de abrile 1991, n. 176 (G. U. 24 de abrile 1991, n. 17 - Prima serie ispetziale), at decraradu sillegitimidade de sart. 442, comma segundu, urtimu periudu de su codighe de protzedura penale. Sart. 7, D.L. 24 de santandria 2000, n. 341, cunvertidu in lege, cun modificas dae sa _L. 19 de gennargiu 2001, n. 4, _at dispostu chi, in su segundu periudu de su comma presente, giai decraradu illegitimu dae sa sententzia mentovada n. 176 de sa Corte Costitutzionale, sespressione «pena de sergastulu» si devet intendere referida a sergastulu chene isulamentu diurnu. Sarticulu 7, D.L. n. 341/2000 etotu at agiuntu surtimu periudu a su comma presente. Abaida, puru, sart. 8 de su decretu mentovadu; cun sententzia 7-9 de maju 2001, n. 115 (G. U. 16 de maju 2001, n. 19 - Prima serie ispetziale), at decraradu, in mesu de sateru, non fundadas sas chistiones de legitimidade de sos artt. 438 e 442, comma 2, c.p.p., in referimentu a sos artt. 3, 24, 27, primu e tertzu comma, 97, 101, 102 e 111 Cost. + (4) Sa Corte costitutzionale, cun sententzia 28 de gennargiu  15 de freargiu 1991, n. 81 (G. U. 20 de freargiu 1991, n. 8 - Prima serie ispetziale), at decraradu, in mesu de sateru, sillegitimidade costitutzionale de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p. in sa parte in ue non previdet che su publicu ministeriu, si bat dissensu, siat obligadu a ndenuntziare sas resones e in sa parte in ue non previdet chi su giuighe, cando, a dibatimentu congruidu, cunsiderat non giustificadu su dissensu de su publicu ministeriu, potzat aplicare a simputadu sa redutzione de pena cuntemplada dae sart 442, segundu comma, de su matessi codighe. Sa Corte etotu, cun sententzia 22-31 de gennargiu 1992, n. 23 (G. U. 5 de freargiu 1992, n. 6 - Prima serie ispetziale), at decraradu: sillegitimidade costitutzionale de su cumbinadu dispostu de sos artt. 438, 439, 440 e 442 c.p.p. in sa parte in ue non previdet chi su giuighe, a sesitu de su dibatimentu, retenende chi su protzessu + lu podiat definire a sistadu de sos atos su giuighe pro sas indagines preliminares, potzat aplicare sa redutzione de pena previdida dae sart. 442, segundu comma, de su matessi codighe; cun sententzia 27 de freargiu  15 de martzu 2002, n. 54 (G. U. 20 de martzu 2002, n. 12 - Prima serie ispetziale), at decraradu inammissibile sa chistione de legitimidade de sos artt. 438, 441 e 442 c.p.p. in referimentu a sos artt. 3 e 24 Cost. + (5) Subra de sos limites de aplicabilidade de sas normas cuntennidas in sos articulos 438 e sighentes , abaida sart. _4-ter D.L. 7 de abrile 2000, n. 82, _in su testu integradu dae sa _lege de cunversione 5 de lampadas 2000, n. 144 _relativa + 443. **Limites a sapellu. + 1. Simputadu e su publicu ministeriu non podent proponnere apellu contra a sas sententzias de liberatzione(1). + 2. [Simputadu non podet proponnere apellu contra a sas sententzias de cundenna a una pena chi a ogni modu non devet essere eseguida _[c.p.p. 163] _o puru a sa pena pecuniaria ebbia] (2). + 3. Su publicu ministeriu non podet proponnere apellu contra a sas sententzias de cundenna _[c.p.p. 533]_, si no est chi si tratat de sententzia chi modificat su titulu de su reatu _[c.p.p. 521]_. + 4. Su giuditziu de apellu si isvilupat cun sas formas prevididas dae sarticulu 599 (3). + ----------------------- + (1) Comma in antis sustituidu dae sart. _31, L. 16 de nadale 1999, n. 479, _e, pustis, in custa manera modificadu dae sart. _2, L. 20 de freargiu 2006, n. 46. _Sart_. _10 _de sa lege n. 46 de su 2006 _mentovada disponet: «Art. 10 - 1. Sa lege presente saplicat a sos protzedimentos in cursu a sa data de intrada in vigore de sa matessi. 2. Sapellu propostu contra a una sententzia de liberatzione dae simputadu o dae su publicu ministeriu in antis de sa data de intrada in vigore de sa lege presente est decraradu inammissibile cun ordinantzia no impugnabile. 3. Intro de barantachimbe dies dae sa notifica de su providimentu de inammissibilidade de su comma 2 si podet proponnere recursu pro cassatzione contra a sas sententzias de primu gradu. 4. Su disponimentu de su comma 2 saplicat finas cando siat annullada, in puntos diferentes dae sa pena o dae sa mesura de segurantzia, una sententzia de cundenna de una corte de assise de apellu o de una corte de apellu chi apat reformadu una sententzia de assolutzione. 5. In sos limites de sas modificas aportadas dae sarticulu 8 de sa lege presente si podent presentare sos motivos de sarticulu 585, comma 4, de su codighe de protzedura penale, intro de trinta dies dae sa data de intrada in vigore de sa lege presente.». + Pustis, sa Corte costitutzionale, cun sententzia 24 de gennargiu  6 de freargiu 2007, n. 26 (G. U. 7 de freargiu 2007, n. 6 - Prima serie ispetziale), at decraradu, in mesu de sateru, sillegitimidade de su comma 2 de sart. 10 supranaradu, in sa parte in ue previdet chi sapellu propostu contra a una sententzia de liberatzione dae su publicu ministeriu in antis de sa data de intrada in vigore de sa lege etotu est decraradu inammissibile. Sa Corte etotu, cun sententzia 10-20 de triulas 2007, n. 320 (G. U. 25 de triulas 2007, n. 29 - Prima Serie ispetziale), at decraradu: a) sillegitimidade de sart. 2 de sa lege n. 46 de su 2006 mentovada, in sa parte in ue, modifichende su comma presente, escludet chi su publicu ministeriu potzat apellare contra a sas sententzias de liberatzione emitidas a pustis de su giuditziu incurtziadu; b) sillegitimidade de sart 10, comma 2, de sa lege n. 46 de su 2006 supranarada in sa parte in ue previdet chi sapellu propostu dae su publicu ministeriu, in antis de sintrada in vigore de sa lege etotu, contra a una sententzia de liberatzione emitida a pustis de unu giuditziu incurtziadu, est decraradu inammissibile. Su testu de su comma presente in vigore in antis de sa modifica disposta dae sa lege n. 46 de su 2006 fiat su chi sighit: «1. Simputadu e su publicu ministeriu non podent proponnere apellu contra a sas sententzias de liberatzione, cando sapellu punnat a otennere una formula diferente». Su testu de su comma presente in antis de sa sustitutzione disposta dae sa lege n. 479 de su 1999 fiat su chi sighit: «1. Simputadu e su publicu ministeriu non podent proponnere apellu contra a: a) sas sententzias de liberatzione, cando sapellu punnat a otennere una formula diferente ; b) sas sententzias cun sas cales sunt aplicadas santziones sustitutivas.». De custa formulatzione sa Corte costitutzionale, cun sententzia 18-30 de triulas 1997, n. 288 (G. U. 6 de austu 1997, n. 32 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu non fundada sa chistione de legitimidade de sa litera b), in referimentu a sos artt. 2, 3, 10 e 24 Cost. + (2) Comma abrogadu dae sart. _31, L. 16 de nadale 1999, n. 479. _In antis, sa Corte costitutzionale, cun sententzia 11-23 de triulas 1991, n. 363 (G. U. 31 de triulas 1991, n. 30 - Prima serie ispetziale), aiat decraradu: a) sillegitimidade de sart. 443, segundu comma, c.p.p. in sa parte in ue istabilit chi simputadu non podet proponnere apellu contra a sas sententzias de cundenna a una pena chi a ogni modu non devet essere eseguida; b) non fundada sa chistione de legitimidade de sart. 443, tertzu comma, c.p.p. in referimentu a sos artt. 3 e 27 Cost. + (3) Subra de sos limites de aplicabilidade de sas normas cuntennidas in sos articulos 438 e sighentes, abaida sart. 4-ter , D.L. 7 de abrile 2000, n. 82 in su testu integradu dae sa lege de cunversione 5 de lampadas 2000, n. 144 relativa. Sa Corte costitutzionale, cun sententzia 20-24 de maju 1991, n. 230 (G. U. 20 de maju 1991, n. 21 - Prima serie ispetziale), at decraradu non fundada sa chistione de legitimidade costitutzionale de sart. 443, cuartu comma, c.p.p., in referimentu a sos artt. 76 e 77 Cost. e in relatzione a sos artt. 1 e 2, comma primu, primu intzisu e numeros 53 e 93 de sa _L. 16 de freargiu 1987, n. 81_; con sententzia 10-24 de martzu 1994, n. 98 (G. U. 6 de abrile 1994, n. 15 - Prima serie ispetziale), at decraradu non fundada sa chistione de legitimidade costitutzionale de sos artt. 443 e 595 c.p.p. in sa parte in ue non cunsentint a su publicu ministeriu, in esitu a su giuditziu incurtziadu, de proponnere impugnatzione intzidentale si simputadu proponet apellu contra a sa sententzia de cundenna, in referimentu a sos artt. 3 e 112 Cost. + Sarvadore Serra + _[tradutzione dae s'italianu a su sardu de Sarvadore Serra]_ + _ + ## ** ** + ### + _ _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Isportellu linguìsticu in Sant'Antiogu + Tradutzione in 'limba' de sas deliberas de sa Comuna, cursu de preparatzione pro so dipendentes comunales. Sunt petzi duas de sas tares afidadas a s'isportellu de sa limba sarda chi at abertu in Sant'Antiogu. Sa sede de su servitziu est in su tzentru culturale "i Sufeti" in ue operat s'assotziu culturale 'Sa bertula antiga'. S'isportellu garantit consulentzia, tradutzione, promovimentu e tutela de sa limba sarda minoritaria cun sa persentzia fitiana de un'interprete tradutore. + De fatu, si tratat de unu servitziu capassu de s'estendere a totu sos setores de sa bida publica de sa comunidade, in manera de garantire un'inserimentu ufitziale de sa limba sarda in s'amministratzione publica. Intro de pagu tempus, s'isportellu at a essere integradu cun su servitziu de situ internet chi previdet s'implementatzione de cussu istitutzionale chi b'est giai, cun sa creatzione de unu ligamene in intro suo in ue b'apat deliberas, atos, modulistica e avisos a sa populatzione, totu in limba sarda. + + + + ## Eja + Est essidu su primu numeru de Noas...eja, rivista in limba sarda de limbas, natziones e culturas, cun noas, documentos, e intervistas. Tenet a diretore responsabile s'otzitanu Fredo Valla, a diretore editoriale Diegu Corraine e, in custa essida, sa collaboratzione de Antoni Arca, D. Corraine etotu e su sutaiscritu. + Custa revista est naschida dae su bisongiu de prenare unu boidu, ca, comente si leghet in sa punta de billete de presentada "Sende chi su sardu est sa de duas limbas de s'Istadu italianu, pro cantidade de pessones chi la faeddant, sa presentzia sua in sos medios de informatzione est belle nudda, francu carchi tentativu imprentadu in pabiru". + In custu numeru b'at , in mesu de s'ateru, un'articulu chi faeddat de s'Istatutu nou pro sa Natzione Sarda, un'editoriale supra de sa sos deghe annos de sa lege 482, un'intervista a s'istudiosu catalanu Carles Castellanos. + + + + ## Su catalanu, prioritàriu in sos mèdios pùblicos + Su Parlamentu de Catalugna at aprovadu sa lege cuadru de su sistema publicu audiovisuale, chi interessat totu sos medios chi rispondent a custa definitzione, cun sos votos in favore de su tripartidu e de CiU e sos votos contrarios de su PP. Sa lege disignat sas linias fundamentales de su sistema publicu audiovisuale catalanu e si riferit a sas leges de sa Corporatzione Catalana de sos Medios Audiovisuales (CCMA), de su Consigiu de s'Audiovisuale de Catalugna (CAC) e de comunicatzione audiovisuale. @@ -27405,125 +35265,279 @@ Sa lege cuadru tenet una vigentzia de ses annos e in mesu de sos obietivos generales suos includet sa calidade informativa e sa defensa de su pluralismu, sa riserva de ispatzios a sa cultura e a s'educatzione, su promovimentu de s'integratzione de sas pessones acudidas dae pagu, su potentziamentu de s'industria audiovisuale, su promovimentu de sas tecnologias noas e su de sas limbas catalana e aranesa . Su testu istabilit chi sa limba "propia" de sos medios publicos audiovisuales in Catalugna est su catalanu e disponet chi tocat a l'utilizare normalmente e a preferentzia, a manera chi sos medios interessados si fatzant veiculos vertebradores de s'ispatziu catalanu de sa comunicatzione + + + + ## Tzertificatzione ISO pro su Termcat + Su seighi de freargiu de ocannu b'at apidu s'atu de cuntzessione de sa tzertificatzione ISO de calidade (9001:2008) a su Tzentru de Terminologia TERMCAT. S'Assotziu Ispagnolu de Normalizatzione e Tzertificatzione rapresentadu dae Eva Subira, diretora de sa delegatzione de Catalugna, at cunsignadu su tzertificadu a sa diretora de su TERMCAT, Rosa Colomer, in presentzia de su segretariu de Politica Linguistica e presidente de su cunsortziu TERMCAT, Bernat Joan, e de su presidente de s'Istitutu de Istudios Catalanos e vitzepresidente de su cunsortziu, Salvador Giner. + Sa norma ISO 9001:2008, de sistemas de gestione de sa calidade est un'istandard internatzionale elaboradu dae sas megius impresas de su mundu, chi ant unidu su talentu e s'isperientzia issoro pro definire unu sistema de gestione chi permitat de assegurare sa calidade, su megioru continu e sa cumpetitividade de sas organizatziones. S'infocamentu suo, basadu in protzessos e orientadu a garantire sa sudisfatzione de sos clientos e de sos usuarios, at fatu de custa norma unu referente immancabile, non pro su setore industriale ebbia, ma finas (cada bia de prus ) pro sas organizatziones, publicas o privadas, de s'ambitu de sos servitzios. + Cun s'adotzione de custu sistema de gestione, e cun sa tzertificatzione de sos protzessos crae suos, su TERMCAT aumentat s'impignu suo cun sos usuarios, s'incaminat a unu modellu de etzellentzia in sa gestione, avantzat in sa responsabilidade sua comente organizatzione publica a su servitziu de sa limba de sos tzitadinos . + S'otenimentu de custa tzertificatzione aportat unu valore agiuntu a su catalanu, chi devenit in custa manera sa prima limba chi tenet unu tzentru de terminologia cun protzedimentos omologados internatzionalmente . Su reconnoschimentu cuintzidet cun sa tzelebratzione de su de 25 anniversarios de su TERMCAT, chi cumintzat gai una fase de maturidade, cun sa voluntade de assumere tareas noas chi contribuant a sa creschida de s'usu sotziale de sa terminologia e de sa limba catalanas. + + + + ## Apellu a sa Crèsia sarda + Sa Cresia sarda non fatzat mancare s'aportu detzisivu suo in su protzessu de renaschida de sa limba e cunsideret a su nessi s'oportunidade de reconnoschere, moende dae su Sinodu suo, s'esistentzia de sa limba sarda". Est custu s'apellu chi su Comitadu pro Sa Limba Sarda faghet a sa Cresia Catolica de sa Sardigna e rendet publicu cun unu comunicadu. "Est cun dispraghere mannu - si podet leghere in una nota - chi su Comitadu cunstatat comente in su documentu de su Sinodu diotzesanu de Casteddu s'unicu atzinnu a su ligamene astrintu intre sos sardos e sa limba issoro siat cuntennidu in sas paraulas de Joseph Ratzinger". "In ateras regiones europeas - sutaliniat sa nota - sedes de minorias linguisticas sa Cresia tenet rispetu pro sas limbas impreadas dae cuddos populos pro faeddare cun Deus . Unu rispetu non formale (...) ma espressadu in manera cuncreta cun s'usu issoro. + + + + ## Legendariu de Santas Virgines et Martires de Iesv Crhistu + Memoria istorica de su sardu - 8 + _"Sendemi vennidu a manos in custa Corte Romana vnu Libru in limba Italiana, nouamente istampadu, si benes segundu naran est meda antigu; ue si contenen sas Vidas de algunas Santas Virgines, martires, & penitentes; & acatandelu cun sa letura, qui fuit piu, deuotu, & deletosu, pensesi tenner pro bene impleadu, & honestu su traballu, qui dia leare si lu voltao in limba Sarda pro dare noticia de cuddas assos deuotos dessa patria mia disijosos de tales legendas: persuadendemi det dare guitu, & satisfacione, assos qui no intenden limbas istragnas, non si poden passijare, recreare, e leare gustu in sos ispaciosos prados, & floridas enas dessos libros Latinos, Italianos & Ispagnolos."_ + _Cumintzat gai su Prologu a su LEGENDARIU DE SANTAS VIRGINES, ET MARTIRES DE IESV CRHISTI, cuidadu dae su satzerdote Ioan Mattheu Garipa e publicadu in Roma in su 1627, in ue si illustrant esempros de santas chi ant donadu sa vida issoro pro testimoniare sa fide._ + _Su Legendariu l'at torradu a publicare in su 1998 sa Sotziedade Papiros, cun un'editzione critica in ue si crarit su significadu de custu libru e s'analizant sas carateristicas de sa limba impreada dae Garipa._ + _Inoghe bos propongio unas cantas rias de SA VIDA DE SANTA COLVMBA, VIRGINE ET MARTIRE_ + _ _ + _Nugoro, 20 de freargiu de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + Regnande su perfidu Aurelianu Imperadore Romanu, per commissione sua totus sos Cristianos fuin perseguidos. Acatandesi custu grande inimigu de Deu in sas partes de Oriente, in vna Citade clamada Senoua, intendesit in certa solenidade nominare sa grande bellesa, prudentia e virtude, de vna teraca; sa cale prossa grande puridade e innocentia sua si clamauat Columba; su cale mofidu dessa fama la fetisit quircare, & acatada si la fetit portare in presencia. Issa inflamada de fogu dessu Diuinu Ispiritu; istande dainnanntis de su Imperadore istesit dimandada dae isse: Ite ti clamas? & issa respondet: Dae sos seruos de Cristu so clamada Columba. Et Aurelianu la dimandat: quale Deu adoras? Sa Gloriosa santa rispondet: Segundu sa vera fide non si podet adorare si non vnu Deu, & gasi eo adoro su veru e imortale criadore de totu su criadu quale est Iesu Cristu fiju de Deu viu, & veru. Intesu custu li narat s'Imperadore: teraca tue viues ingannada, tue no adoras bene, crede a mie, aquie totu su mundu obedit. Et sa santa respondet eo non poto adorare ateru Deu, si non cuddu, qui in su principiu dessu mundu criesit su homine, a imagine e simijanza sua, e apusti pro su amore qui assu matessi homine tengisit, mandesit su fiju suo vnigenitu e consustanciale a morrer in su mundu pro dare vida a sos pecadores. Aurelianu alzadu in colera li replicat: no isquis tue sas leges nostras e istatutos dessos Deos, sos cales amus mandadu publicare in custa Citade pagas dies faguet? & Columba casi ridende li narat: cales sun? Su Imperadore cun ira narat: qui totus sos Cristianos in presencia nostra adoren sos Deos nostros. A custu respondet Columba: sun sos Deos vostros fatos a manu, e dognunu quinde volet sinde faguet a gustu suo; sos cales sun dannados cun totu sos qui los adoran a sas penas eternas. Pro su cale non si poden adorare, nen clamare Deos, proqui non sun, antis est conueniente chi si bruxen pro declarare sa pena chi tenen in su Inferru, pro su ingannu qui faguen a sa gente simple faguendelos condennare assas penas eternas, ma eo non poto amare, ne adorare ateru Deu si no a Iesu Cristu, isposu immaculadu dessa anima mia, chi mi clamat a sa corte immortale & eterna, su espiritu de su cale mantenet sos Angelos, cuia magestade totu sas criaturas timen & obidin, e a cuiu podere istan sugetos totus sos Dimonios Deos vostros: Cristos mortificat & viuificat per miserigordia, e condennat per Iusticia. + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## S'Eta annùntziat chi no at a impreare prus sas armas + S'Eta annuntziat chi no at a impreare prus sas armas dae chenabura 24 de martzu. A parrer de su grupu indipendentista bascu, sa finalidade de custa detzisione est de "fagher mover unu protzessu democraticu in sa Natzione Basca pro reconnoscher sos deretos de su populu bascu" e assegurare "in su tempus benidore s'isvilupu de totu sos isseberos politicos". + S'ETA sutaliniat chi su resurtadu de su protzessu democraticu at a dever esser reconnotu e rispetadu sena limitatziones dae sa Frantza e dae s'Ispanna, e chi at a dever esser permitidu su deretu a s'autodeterminatzione. + Sa tregua permanente de s'ETA (sa de tres in s'istoria sua) fiat sa cunditzione posta dae su primu ministru ispannolu Jose Luis Zapatero pro poder aberrer unu dialogu de paghe. In s'interi su movimentu Batasuna pedit s'interventu de s'Unione europea in su protzessu de paghe. + + + + ## Su Galles prus autònomu + Comente si pessaiat, s'Assemblea de su Galles at dadu suportu a sa tzelebratzione de unu referendum pro ampliare su protzessu de trasferimentu de cumpetentzias dae Londra a Cardiff, in manera chi su Galles non solu potzat petzi legiferare supra de prus materias, ma finas chi lu potzat faghere sena bisongiu de otennere su permissu dae Westminster. Gai ant votadu 53 supra de unu totale de 60 diputados, dende a su populu gallesu sa possibilidade de detzidere si cheret giughere su protzessu de devolutzione a sos livellos chi tenet s'Iscotzia. + Como su primu ministru Carwyn Jones at a trasmitere sa petitzione a su segretariu de Istadu pro su Galles, Peter Hain, su cale, pro parte sua, at a amaniare unu resolutzione cun sa proposta de referendum chi at a essere sutaposta a su votu de su Parlamentu britannicu e de s'Assemblea de su Galles + Custu est unu passu de importu in s'istoria de s'autoguvernu gallesu, chi at cumintzadu cun s'insediamentu de una Assemblea legislativa propia in su 1999, pero cun poderes limitados, e chi est su resurtadu de su cumprumissu de sa coalitzione de guvernu intre sos laburistas e Plaid Cymru pro faghere unu referendum chi permitat de ampliare s'autoguvernu in antis de sas eletziones gallesas de su 2011. + Propiu sa chistione de sa data est istada ignorada durante sa votatzione, ca sas pretesas de laburistas e indipendentistas de faghere su referendum durante su mandatu atuale andant contra a sa cunditzione chi sos cunservadores e sos liberaldemocraticos ant postu pro dare suportu a sa motzione: chi non cuintzidat cun sa data de sas eletziones gallesas. + + + + ## Su primu innu sardu de Italia + # 20 Febbraio: il primo inno (sardo) d'Italia + #### + Ma pochissimi, crediamo, sanno che l'Italia ha anche un inno di riserva, o meglio che l'Inno di Mameli, ha un predecessore ufficiale in lingua sarda. Si tratta di "_**S'hymnu sardu nationale"**_, adottato da Casa Savoia come primo inno nazionale, nel 1844, quando l'Italia come espressione politica si chiamava ancora Regno di Sardegna. "**S'hymnu sardu nationale"** era stato composto da **Giovanni Gonella**, musicista sassarese , su parole di **Vittorio Angius**, un ex sacerdote convertito alla causa liberale dell'Unita d'Italia, divenuto deputato al parlamento Subalpino. Ma non bisogna credere che sia andato totalmente in disuso: le sue note sono infatti riecheggiate al Quirinale almeno altre due volte, nel 1991 e nel 1992, in omaggio al presidente "_sassarese"_ della repubblica **Francesco Cossiga **(la prima volta durante il tradizionale ricevimento degli ambasciatori stranieri; la seconda volta in occasione delle sue dimissioni da Capo dello Stato). E' stato nuovamente eseguito nel 2001 in occasione dei funerali dell'ultima regina italiana, **Maria Jose di Savoia**, per suo espresso desiderio. + . . . + + + + ## Dolianova torrat a iscobèrrere sos bighinados antigos + A torrare a iscoberrere s'identidade de sa bidda e a faghere promotzione turistica sunt metas chi sa Comuna non cheret ponnnere a bandas. In su progetu, finantziadu dae sa Provintzia (lege de sa limba e toponomastica sarda), est previdida finas sa realizatzione de ses cartellos in sas funtanas antigas de bidda e in sas benas (mitzas) de monte prus importantes. + . . + + + + ## Primera menció + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Empresa > Administracio i direccio d'empreses > Marqueting. Comercialitzacio _ + _ _ + _ca primera mencio, f es top of mind fr top of mind en top of mind _ + _Definicions + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Numene de marca de unu produtu chi un'intervistadu fentomat in manera ispontanea a sa prima __ + Su termine in sardu diat podere essere: _primu fentomu_ + + + + ## Bortada sa Costitutzione in dòighi limbas indìgenas + Pro cummenmorare sa Die Internatzionale de sa Limba Materna, s'Istitutu Natzionale de sas Limbas Indigenas (INALI) at bortadu sa Costitutzione Politica de sos Istados Unidos Messicanos in 13 variantes linguisticas e s'Innu Natzionale Messicanu in oto idiomas natzionales. Fernando Nava, diretore de su INALI, at naradu chi su progetu de tradutzione de sa Carta Magna e s'Innu Natzionale Messicanu faghent parte de sos obietivos de s'istitutzione comente parte de sos festegiamentos de sos 200 annos de s'Indipendentzia e de sos 100 annos de sa Revolutzione Messicana. + Sa Costitutzione l'ant bortada in su nahuatl de sa huasteca potosina, huasteco de occidente, maya, purepecha (tarasco), otomi, mazahua, matlatzinca, tseltal, tsotsil, ch'ol, nahuatl, totonaco, tepehua. + Pro custa tarea, at naradu su INALI in unu comunicadu, b'at apidu sa collaboratzione de istitutziones comente s'Universidade Interculturale de San Luis Potosi, s'Universidade de Oriente (Yucatan), su Tzentru de Investigatziones e Istudios Superiores in Antropologia Sotziale, s'Universidade Interculturale de s'Istadu de su Messicu, s'Universidade Interculturale de su Chiapas e s'Academia Veracruzana de sas Limbas Indigenas. + . . + + + + ## Sas limbas minoritàrias cherent rispetadas + "Sos deretos linguisticos, oramai, sunt causa de discordia in intro de paisos europeos medas. Sa negatzione issoro ledet sos deretos umanos e faghet naschere tensiones intracomunitarias". L'at naradu su Cummissariu pro sos deretos umanos Thomas Hammarberg in su "Puntu de Vista" suo, publicadu in custas dies. + Ponende in craru comente su limbagiu est un'istrumentu essentziale pro s'organizatzione sotziale e s'identidade personale, su Cummissariu at invitadu sos guvernos europeos a tennere prus in contu sos bisongios de sas minorias. + "Tropu a s'ispissu sas autoridades non dant cara a custos bisongios cando elaborant sas politicas issoro" at agiuntu Hammarberg, "tocat chi sos guvernos comunichent in manera direta cun sas pessones chi costituint sas minorias natzionales, cun un'isfortzu de cuntzertatzione aprofundidu e permanente". . + + + + ## Sa limba latina in su bancomat + Sos difensores de su recuperu de su latinu comente limba bia e moderna disponent como de un'istrumentu nou impensabile finas a pagos annos a como: sa cassa automatica de s'Istitutu pro sas Operas de Religione (IOR), connotu popularmente comente _sa banca de su Papa_. Sa sede de custa istitutzione finantziaria, chi non si nde connoschent sos bilantzios e chi sa diretzione sua rispondet petzi e in manera direta a su Papa, est a paga distantzia dae sa Genna de Santa Anna de sa Tzitade de su Vaticanu, chi in cara sua colant cada die migias de turistas andende a sos museos vaticanos. In sos muros de su IOR b'at una cassa automatica, nudda de istraordinariu tratende-si de una entidade finantziaria si no esseret pro s'inusualidade de una de sas limbas cun sa cale si furriat a sa clientela. In sa prima bentana de s'ischermu de sa cassa essint sas limbas chi s'usuariu podet impreare. In prus de sas limbas italiana, frantzesa, tedesca, inglesa e ispagnola, b'at s'optzione de su latinu, in ateros carateres e chene banderas natzionales. «Inserito scidulam quaeso ut faciundam cognoscas rationem», inditat s'intrada. Gai etotu comente sas ateras limbas, invitat a **«ponnere sa carta de creditu pro ischire su chi cherers faghere».** Discretzione vaticana Si su cliente atzetat, b'at unu ventagliu de possibilidades : «Deductio ex pecunia» (retirare dinare), «Rationum aexequatio» (saldu), «Negotium argentarium» (lista de sos moimentos realizados). S'usuariu isseberat s'operatzione chi cheret e, a sa fine, sa cassa automatica li pedit chi recuperet sa carta, cun unu «Retrahe scidulam depositam». S'aparatu non dat peruna retzida de s'operatzione efetuada, ca, mancari su IOR funtzionet comente cale si siat atera banca o cassa de risparmiu, osservat una discretzione assoluta, vaticana. In custa manera , su cliente, pro narrere, non tenet mai unu librete de sos assignos, ma petzi una carta de creditu in ue non b'at peruna fotografia. E nemancu su numene. + . + + + + ## Indipendèntzia de Catalugna + Creschet su numeru de sos munitzipios chi ant fatu sa consulta supra de s'indipendentzia de Catalugna. Custa dominiga b'ant leadu parte 80 biddas e tzitades in totu su territoriu in sa segunda undada de consultas, a punstis de sa prima essida de su 13 de cabudanni in Arenys e de sa prima undada de su 13 de nadale. Finas custa bia b'at apidu un'impositzione bona, cun unu resurtadu globale de 56.128 votos in favore de s'indipendentzia, su 92% de su totale de sos votos. + De sas 290.000 pessones chi podiant votare in custa consulta - lu podiant faghere sos tzitadinos regulares majores de 16 annos -, ant praticadu su deretu issoro in 62.270, su 21'5%. Custa tzifra est inferiore a sa de sa prima undada, in ue sa partetzipatzione est istada de su 27'6%. + Sa partetzipatzione est istada arta mescamente in sa provintzias de sa Garrotxa (33'8%) e in su Solsones (30'5%), e sos munitzipios cun sa pertzentuiuale prus arta sunt istados Rupit i Pruit (68'4%), Castellar de la Ribera (58%), e Santa Maria d'Olo (53'7%), in mesu de ateros. + Su Coordinamentu Natzionale pro sa consulta supra de s'indipendentzia at valutadu in manera positiva sos resurtados de sa votatzione, mancari siat minimada sa partetzipatzione. Unu de sos portaboghes suos, Uriel Bertran, at naradu chi tocat a abbaidare a sos resurtados de custa dominiga comente "sa summa de unu protzessu", e chi s'indipendentzia tenet " un suportu populare mannu a beru; si s'autodeterminatzione esseret unu partidu, diat essere su primu de Catalugna". + + + + ## Sos soveranistas corsicanos sunt aumentende + ### Un'incherta demoscopica dat a su soveranismu corsicanu su 23% de sos votos in sas eletziones territoriales + Un'incherta noa at dadu una sorpresa agradessida e un'alenada de otimismu a su soveranismu corsicanu, chi in s'urtima legisladura aiat bidu un'atera rotura intre autonomistas e indipendentistas, e pro su cale sos urtimos sondagios non previdiant unu resurtadu bonu in sas eletziones benientes pro s'Assemblea. + Cunforme a s'incherta, fata dae Le Figaro, LCI, RTL e Corse Matin, sa lista Femu a Corsica, in ue b'at sas formatziones natzionalistas moderadas Partitu di a Nazione Corsa (Jean-Christophe Angelini) e Inseme per a Corsica (Gilles Simeoni), diat otennere unu 17% in sa prima votatzione. + In segundu logu, sos indipendentistas de Corsica Libera, ghiados dae Jean-Guy Talamoni, megiorant gai etotu sos urtimos datos e si ponent a su 6% de s'intentzione de votu, a distantzia de unu puntu pertzentuale ebbia dae su 7%, netzessariu pro colare a sa segunda votatzione. + Sas eletziones sunt su 14 de martzu. + . + + + + ## EBLUL, adiosu + S'Ufitziu europeu pro sas Limbas Minorizadas bi fiat dae su 1985, teniat status consultivu in su Parlamentu Europeu e in s'ECOSOC, e s'obietivu suo fiat su promovimentu de sas limbas, mescamente de cuddas minorizadas o "prus pagu utilizadas", e de sa diversidade linguistica * Sas entidades chi nde faghiant parte ant a tennere sa libertade de sighire cun sas atividades issoro. + S'EBLUL at annuntziadu custa chida sa dissolutzione definitiva in unu comunicadu publicadu in sa pagina informatica sua. Custa organizatzione non guvernativa de caratere europeu, chi teniat sa sigla de Ufitziu Europeu pro sas Limbas Minorizadas, in inglesu, in 25 annos est istadu unu de sos referentes printzipales de su dibatidu supra de su rispetu de sas limbas prus pagu protetas in s'Unione Europea. + A su chi narat su giornale galitzianu Vieiros, una de sas resones de sa serrada de EBLUL paret chi siat sa mancantzia de finantziamentos, chi finas a como fiant istados mescamente a carrigu de sas istitutziones europeas e de calicunu de sos Istados membros. + + + + ## Su Catalanu intrat in s'Unione Europea + 8/04/2006 + Publicadu in su Bulletinu Ufitziale de s'Unione Europea s'acordu aministrativu subra de su catalanu, sutascritu in su mese de santandria coladu dae su Guvernu ispannolu e dae su Cussigiu de sos Ministros de s'UE. S'acordu, chi como est esecutivu, autorizat s'impreu de su catalanu in sas comunicatziones iscritas chi sos tzitadinos podent imbiare a su Cussizu e in sos interventos orales chi sos rapresentantes ministeriales podent formulare in sas riuniones ufitziales. /sbs/ + + + + ## Limba sarda e G.d.F. + ### Sa limba sarda cunchistat sos comunicados ufitziales de sa Guardia de Finantzia : ''Sa Madalena - Su note de su 29 de ghennargiu, fache a sas 23,30, sos finantzieris de sa Setzione Operativa Navale locale, coordinados dae su Repartu Operativu Aeronavale de Casteddu, ant bidu una machina parchegiada cun 4 pessones a intro in cumportamentu suspetu'': est su chi si leghet in sa rassigna istampa e in sos comunicados de sa Guardia de Finantzia de Tatari, cumandada dae su coronnellu Giovanni Casadidio, publicados in su situ inforaticu sardies.org. + S'initziativa, prima in su genere suo ''mescamente in mesu de sas Fortzas de Politzia - sutaliniat su coronnellu Casadidio - at tentu un'eco manna e s'apretziamentu mannu a beru de sos sardos. S'ispiritu - narat Casadidio - est su de rendere su sardu una limba bia e non petzi relegada a sas festas de sas biddas. + ''Sa tradutzione de unos cantos cuntzetos modernos in sardu - sighit su coronnellu Casadidio - , agiuat sa creatzione de neologismos chi in s'epoca de s'otighentos de su canonicu Ispanu non si connoschiant pro nudda. Un'esempru: ''in regula cun sos permissos de permanentzia...'', pro narrere ''in regola con il permesso di soggiorno''. Galu: ''In chinisu prus de unu cuintale de droga'', chi traduidu est ''In cenere piu' di un quintale di droga'', in riferimentu a cando, su 24 de santadria coladu, sa guardia de finantzia at secuestradu e distruidu in unu brusiadore 100 chilos de hashish, 5 chilos de cocaina e 5 de marijuana. + + + + ## Pedru Zara + Memoria istorica de su sardu - 9 + __ + _Sa de Pedru Zara est s'istoria de unu sardu torradu dae su disterru, distruidu in su fisicu e alienadu in sa mente. Sa suferentzia sua e su fele chi tenet, reprimidos pro tempus meda, esplodent totu in unu. Ma su machine lughidu de Pedru est sa prima ischintzidda dae ue naschent sa leada de cussentzia e sa voluntade de operare pro una Sardigna a beru diferente._ + _Custa istoria l'at contada Lenardu Sole in un'opera teatrale, e l'at rapresentada, in su 1978, sa cumpangia S'Isciareu._ + _In s'issena chi bos propongio su protagonista si dispedit dae sa mama in antis de moere a logu istrangiu___ + _ _ + _Nugoro, 11 de martzu de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + _In s'umbra. A manca, de palas, sa mama. In fundu, a dresta, una jannitta cun una lughe. S' 'idet sa sagoma de Pedru in sa janna. Sa 'ezza restat frimma_ + E tando?...So andende, ma'...Est totu prontu. Mi sunu aisettende...Non nde poto fagher a mancu...No est mancu sa morte...Ite t'an postu in conca? No est sa morte!...In ciambu de esser cuntenta, ca so istadu furtunadu, chi m'ana seberadu!...Ca non leana a totu, ma' ! Solu sos menzus...sos pius fortes ...E tando? A poto partire?...Non mi penses, ma'!...Ite?...Ite as nadu?...Nono! No est gasie! Ma chie ti las contat custas istralleras?... Invece, nos rispettana. Ti Lu naro deo!...A nois sardos nos giughen rispettu...Cand'unu trabagliat...Tue gia l'ischis: non so una criadura...Non mi nde 'enit de machine, a mie...comente est sutzessu a su fizu de Giara...B'at sempre tempus a che finire in galera... Deo parto, ma': ma parto pro torrare...E ite?...No, no!...Daboi!... At a benner su tempus...cando torro... Como non si podet. Como so unu 'erme...unu coccoi nudu...Como mi poden ischizzare sutta sos pes...No apo faccia 'e mi presentare in mesu a cristianos...Ma si torro...Bastat! L'amus a bider!...A inoghe deven torrare...totu!...Est finidu su tempus malu. Custa domo devet frorire...Su sole devet intrare. Aria, aria!...Amus a intender cantos e sonos, comente prima, cando che fit babbu...A ti nd'ammentas?...Cantos e sonos...Est custu silenziu...custa morte chi si che devet andare...Deo so unu puzoneddu, ma': so zovanu. Su coro mi cantat...Gia m' 'ido torrende...- Est torradu Pedru Zara! Est torradu Pedru Zara!...Ana a dare su bandu, ma'. Los apo a intender dae s'istradone...Gia los intendo, ma'...M'ana a fagher festa, sos amigos...Allegra, ma', non bi penses!...So andende...(_Cuminzat a mancare sa lughe. Sa oghe guasi non s'intendet piusu, Pedru isvanessit, comente ingullidu dae s'umbra_ ). Non bi penses, ma'!... Gia torro... Gia t'iscrio...T'iscrio dogni die, ma...Aisetta!...Dogni die...E ite ses fattende? Aisetta, ma'! Non ti ch'andes! Frimma! Non ti ch'andes, ma'!... Gia t'iscrio...E proite ti ch'andas?...Isculta, ma'...ti cheria narrer...Isculta!...Isculta!... + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Facebook + Propostas terminologicas pro Facebook: ischema contrastivu italianu, catalanu, sardu. Italiano Catala Sardu @@ -27538,101 +35552,218 @@ Eventi Esdevinements Eventos Poke Tocs Carignu Connettiti con i tuoi amici Troba mes amistats Connete"ti cun sos amigos + + + + ## Galles + Sa lege proposta ponet sas cumpetentzias de su Senedd, s'Assemblea gallesa, in materia linguistica. Unu de sos primo efetos at a essere sa sustitutzione de sa Welsh Language Board cun unu cummissariu pro sa limba, chi at a traballare pro promovere s'impreu de su gallesu. Ateras mesuras sunt s'obligu de sos organismos publicos e de sas impresas privadas de setores determinados -distributzione de gas, abba e eletricu, servitzios de postales e trenos, impiantos de depuratzione e telecomunicatziones- de dare sos servitzios issoro in limba gallesa, suta pena de santzione pro chie non cumprit su minimu esigidu. Previdet finas su mecanismu segundu su cale sos tzitadinos, pro mediu de su cummissariu pro sa limba, podent faghere reclamu si non si rispetant sos deretos linguisticos. + Unu de sos obietivos de sa lege noa est, segundu fontes guvernativas, su de modernizare s'usu de sa limba gallesa in sa provisione de servitzios publicis. + A parrere de su lider de Plaid Cimru, Ieuan Wyn Jones, sa mesura proposta at a cherrere narrere una diferentzia reale pro sos chi cherent utilizare sa limba cada dia, unu grupu de pessones chi "at a tennere deretos pro sa prima bia in s'istoria, sa cale cosa petzi podet giughere a una ugualidade prus manna". + Sa proposta de lege at a essere s'argumentu de una serie de discussiones in s'Assemblea de su Galles, in ue sos deputados ant a podere pedire crarimentos e proponnere emendamentos . + ### + + + + ## A propòsitu de sa Provìntzia de Casteddu + ''Su Comitadu pro sa limba sarda sustenet sa limba nostra moende dae totu sas maneras cun sa cale est faeddada in totu sas comunidades de sa Sardigna, dae su Nord a su Sud de s'Isula e sa netzessidade chi siant totu dotadas de unu criteriu de normalizatzione. Lu narat su Comitadu pro sa limba sarda a propositu de s'ordine de sa die de su Cunsigiu provintziale de Casteddu chi at postu in discussione custu mangianu s'adotzione de sa norma campidanesa cuntennida in su testu ''Arregulas po ortografia, morfologia e fueddus de sa norma campidanesa de sa lingua sarda''. + ''Su Comitadu - si leghet in una nota - sustenet sa netzessidade de una normalizatzione de riferimentu de sa limba sarda pro sos usos ufitziales e in previsione de unu bilinguismu modernu sardu-italianu de otennere tramite un'Istatutu de Auonomia ispetziale nou. Su testu, propostu a su Cunsigiu provntziale de Casteddu e giai sustennidu finantziariamente dae sa provintzia etotu, contrariamente a sa linguistica moderna e a una politica linguistiica curreta in aplicatzione de sa lege 482 chi tutelat sa limba sarda in s'unitariedade sua, punnat a partzire in manera arbitraria sa limba sarda in duas limbas, logudoresa e campidanesa, ponende-si a s'ala de chie s'oponet a sa normalizatzione sua e duncas favorit s'iscumparta sua e sa divisione de sos sardos ''. + ''Sacrificare - sighit sa nota -, comente cheret faghere sa Provintzia de Casteddu, s'unidade de sa limba sarda in s'altare de una campagna elettorale est su peus chi sa politica podiat imaginare. Ma custu no at a faghere ismentigare chi sa provintzia de Casteddu at devidu torrare a s'Istadu, pro incapatzidade de lu gastare - congruit sa nota -, su finantziamentu publicu intreu, 367.000,500 euros in su 2005, 149.000,250 in su 2006, e 30.000,00 in su 2007, otennidos cun s'impignu de los utilizare pro sa tutela e sa valorizatzione de sa limba sarda e dassende chene tutela peruna sos tzitadinos sardofonos de sa Provintzia etotu''. + ### + + + + ## Barrera de seguretat rígida + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Transit > Via > Equipament_ + _ _ + _ + _ca_ barrera de seguretat rigida, f _es_ barrera de seguridad rigida _fr_ lisse _en_ concrete guard rail + Definicions + _ _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Barrera de seguresa, a su solitu de tzimentu, chi non si deformat cando retzit s'impatu de unu veiculu__ + Su termine in sardu diat podere essere: _barrera de seguresa righida_ + + + + ## Noas Eja + Est essidu su numeru de martzu de sa rivista in limba sarda Noas Eja. In mesu de s'ateru, b'at articulos supra de sa limba sarda in sa Cresia, sa carta de identidade in sardu e s'unidade de Italia, e intervistas a Alessandro Rapa, de su Grupu Musicale Gai Saber, e a François Alonsi, autonomista corsicanu in su parlamentu Europeu. + + + + ## Eletziones in Còrsica + Sunt andados bene a beru sos natzionalistas corsicanos in sas eletziones regionales frantzesas. Autonomistas e indipendentistas, chi si presentaiant in listas ischirriadas, ant tentu unu resurtadu megius de ses annos a como, cando fiant unidos suta de sa lista Unione Naziunale, cun sa cale ant otentu oto iscannos in s'Assemblea regionale. Custa bia su natzionalismu s'est cunsolidadu, cun oto deputados pro sa lista de Gilles Simeoni, Femu a Corsica (25,9% de sos votos) e bator pro sa de Jean-Guy Talamoni, Corsica Libera (9,9%). + Sas eletziones las at bintas sa lista chi sumaiat totu sas fortzas frantzesas de manca, ghiada dae Paul Giacobbi, cun 24 iscannos (36'6%) e chi est abarrada, duncas, a duos passos dae sa majoria assoluta. In cambiu, sa formatzione cunservadora Union pour un Movement Populaire (UMP), de su presidente essende Camille de Rocca Serra, colat dae seighi a doighi iscannos (27'6%), petzi duos puntos supra de sos autonomistas. + Sende chi s'UMP est s'aversariu naturale de sa lista de manca, s'aritmetica at a permitere a Femu a Corsica, pero finas a Corsica Libera, de tennere una parte de importu in sas alliantzias cun su Guvernu de manca nou + + + + ## Funtanaruja + Memoria istorica de su sardu - 10 + __ + _Funtanaruja est un'opera teatrale de Lenardu Sole, rapresentada pro sa prima bia in su 1979 dae sa "Cooperativa Teatro di Sardegna". Est ispirada a Fuente Ovejuna, iscrita dae su dramaturgu ispagnolu Lope De Vega intre su 1612 e su 1614. Sa versione de Sole est in duas limbas, o megius, in tres: s'italianu de sos chi cherent dominare, su sardu de sos chi non si cherent dominados, e una casta de misturu sardu-italianu faeddadu dae chie faghet a intermediariu intre custas duas categorias. _ + _Sa bidda de Funtanaruja est su paradigma de unu populu sardu incadenadu, chi gherrat pro sa supraviventzia o presentzia sua in s'istoria, cunforme a sa fortza e a sa capatzidade sua. Est sa gente de cada die presa a sos ricatos in su traballu, a su degradu de sos raportos umanos e economicos, chi determinant un'esistentzia pagu segura, prena de trassas, trapas e impostadas a cada ala._ + _In s'issena chi bos propongio si bidet crara sa contrapositzione intre su paternalismu de su re e sa cussentzia noa de su populu de Funtanaruja._ + _ _ + _Nugoro, 26 de martzu de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + FERNANDO D'ARAGONA + O nostri sudditi dilettissimi, bene avete fatto a confidare nella nostra clemenza e misericordia. L'eccessiva tirannia e l'insopportabile crudelta del Commendatore, che e morto dopo avervi inflitto mille oltraggi, sono state le sole cause di si gran danno. Ma ora tutto deve rientrare nell'ordine. Noi che reggiamo i timoni del regno, la piu caritatevole cura avremo di voi. Possiate voi ricompensarci col rispetto e l'obbedienza... + ISTEVENE + Maesta... + MINCIDU + (a s'ascuse) Maesta unu cazzu! + BUSTIANU + Ciamban sos istrumentos, ma sa musica nono... + FERNANDO D'ARAGONA + Cosa dite, miei diletti sudditi? + BARRIADU + L'ordine ci piace, Maesta... + FERNANDO DARAGONA + Sei un bravo figliolo. + BARRIADU + Ma lo vogliamo fare noi. + FERNANDO D'ARAGONA + Non capisco + BARRIADU + E tando ti lu naro in sardu, chi lu cumprendes menzus. Sa cosa no est ancora finida, a toccat a la gherrare, chie a una parte e chie a s'atera, sigundu s'idea sua e inue s'onore lu giamat + MINCIDU + Bravu, Barriadu! Semus totus cun tegus... Como chi amus imparadu sa libertade, non nos podides frimmare. Non pensedas chi siat cosa fazile a si ribellare. S'omine 'idet chi sa soziedade, comente sa natura, at un'ordine, e pensat chi cust'ordine bi l'at dadu Deus. "Dio e ordine: in ginocchio, figliolo...". No ap'intesu ateru sillabariu dae minore...E mamas e preideros e mastros de iscola, sun bennidos a preigare pro santos e padronos, e fin pius sos padronos che sos santos... E invece sa ribellione est cosa naturale e servit a sa bida, ca s'ordine de oe est sa morte de cras, ei su sambene de oe est ordine nou pro fizos nostros. Costat fadiga a si ribellare, comente a parturire un'idea noa... Sa rivoluzione est dolore mannu e amargura, e ponet su babbu contra su fizu, ei su fizu contra a su babbu. Ogni veridade naschende dat dolore, ma est dolore 'onu chi torrat a bida... Amigos e cumpanzos deo bos naro chi amus ancora de sufrire. + NANNEDDA + Comente a mie m'an fattu femina a mala 'oza, tue puru ses torrende a omine tot'in duna ...sos colpos a culu t'ant fatu 'ene a conca...Deo so cun tegus + BUSTIANU + Bravu! + BARRIADU + Mudu, Bustia', chi lu cherzo intender totu... + MINCIDU + Cumpanzos, est ora de detzider sa vida nostra...Como sa notte est finida, e su sole pighende dae mare si torrat a accerare a su mundu dolorosu, e paret unu puddedru chi ponzat a currere s'aera...Su sole est cosa 'e poveros. Sos ricos, chi si nde pesan tardu e pienos de sonnu, mancu lu connoschen... Pro cussu nois amamus sa vida, pro custu est ora de nde la finire, cun custos tirannos e padronos, chi aman sa morte, e an bisonzu de soldados e de guardias pro si fagher timire, ca non si poden amare...Aiozi! sa gherra contra sa prepotenzia cuminzat como. + BARRIADU + Abbassu su re! + TOTUS + Abbassu!__ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Eletziones in Còrsica + Sunt andados bene a beru sos natzionalistas corsicanos in sas eletziones regionales frantzesas. Autonomistas e indipendentistas, chi si presentaiant in listas ischirriadas, ant tentu unu resurtadu megius de ses annos a como, cando fiant unidos suta de sa lista Unione Naziunale, cun sa cale ant otentu oto iscannos in s'Assemblea regionale. Custa bia su natzionalismu s'est cunsolidadu, cun oto deputados pro sa lista de Gilles Simeoni, Femu a Corsica (25,9% de sos votos) e bator pro sa de Jean-Guy Talamoni, Corsica Libera (9,9%). + Sas eletziones las at bintas sa lista chi sumaiat totu sas fortzas frantzesas de manca, ghiada dae Paul Giacobbi, cun 24 iscannos (36'6%) e chi est abarrada, duncas, a duos passos dae sa majoria assoluta. In cambiu, sa formatzione cunservadora Union pour un Movement Populaire (UMP), de su presidente essende Camille de Rocca Serra, colat dae seighi a doighi iscannos (27'6%), petzi duos puntos supra de sos autonomistas. + Sende chi s'UMP est s'aversariu naturale de sa lista de manca, s'aritmetica at a permitere a Femu a Corsica, pero finas a Corsica Libera, de tennere una parte de importu in sas alliantzias cun su Guvernu de manca nou + + + + ## Su bascu est sa limba de sos giòvanos e de sos istudiados + 8/04/2006 + In Euskadi (Paisu Bascu) sunt mescamente sos giovanos e sos istudiados chi isseberant sa limba basca. L'ischimus dae una chirca reghente subra de sos impreos linguisticos de sos bascos in sos raportos cun sas aministratziones publicas. Mancari chi su castillanu siat galu sa limba dominante in custu setore, sos bascos si consolant cun custu resurtadu chi lis dassat isetu bonu pro su tempus benidore. + Cunforme a sa chirca, s'85% de sos chi tenent raportos cun su guvernu bascu tramite medios diferentes (ufitzios, telefonu, posta, posta eletronica) impreant sa limba ispannola, imbetzes petzi su 15% isseberat s'euskera. Est interessante a notare chi s'impreu de su bascu est subra de sa media in sos raportos telefonicos e informaticos. + + + + ## Operador turístic + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Lleure > Turisme_ + _ _ + _ + _ + _ + _ca_ operador turistic, m _es_ operador turistico _fr_ tour-operateur @@ -27641,14 +35772,25 @@ _it_ tour operator _en_ tour operator _de_ Reiseveranstalter + Definicions + ___ _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Impresa turistica chi progetat, elaborat e organizat servitzios turisticos e viagios cumbinados a iscala manna__ + Su termine in sardu diat podere essere: _operadore turisticu_ + + + + ## Orellera + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm, Comunicacio > Televisio_ + _ _ + _ + ____ca_ orellera, f _es_ pinganillo _fr_ ecouteur @@ -27657,96 +35799,206 @@ _en_ earphone _en_ headphone _pt_ fone de ouvido___ + ___ Definicions + ____ + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Auriculare de dimensiones minores chi sos presentadores e sos tecnicos de unu programma televisivu si ponent in s'origra pro retzire istrutziones dae sa regia__ + Su termine in sardu diat podere essere: _origrera_ + + + + ## Desestacionalitzar + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm,_ _ Lleure > Turisme_ + _ _ + _____ + _ca_ desestacionalitzar, v tr _es_ desestacionalizar _fr_ desaisonnaliser _en_ deseasonalise, to + Definicions + _____ + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Faghere a manera chi su turismu propiu e carateristicu de un'istajone determinada siat ativu finas in su restu de s'annu __ + Su termine in sardu diat podere essere: _deistajonalizare_ + + + + ## 12 milliones pro dopiare e sutatitulare sas pellìculas in catalanu + Sa Cummissione Europea at aprovadu su pranu ispagnolu pro suventzionare cun 12 milliones de euros su dopiagiu e sa sutatitulatzione de sas pelliculas in catalanu. Unu pranu chi est in linia cun sa normativa comunitaria chi permitet de cuntzedere agiudos publicos pro su promvimentu de su multilinguismu e de sa diversidade culturale. Cunforme a tzifras de sas autoridades ispagnolas, cada annu si dopiant unas 800 pelliculas in castiglianu e prus pagu de 25 in catalanu. Cun custa suventzione, chi sa Generalitat at a assignare finas a s'agabu de su 2015, Brussellas cheret promovere s'usu de su catalanu in s' industria tzinematografica, cunsiderende chi pagos distribudores investint dinare pro dopiare o sutatitulare pelliculas in catalanu cando nde tenent giai una versione castigliana.. + + + + ## Limba sarda e Campidanu Mèdiu + S'assessoradu a s'Istrutzione Publica de sa Regione Sarda at trasmitidu s'ischeda de valutatzione redatada dae su Cunsigiu de sos Ministros chi pertocat su partzimentu de sos fundos, e sa Provintzia de su Campidanu Mediu, pro su de tres annos unu infatu de pare, resurtat benefitziaria de su cuntributu pro su 2008 de sa Lege 482/99 ''Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche storiche''. Ocannu l'ant collocada a su de batordighi postos in sa graduatoria istatale amaniada dae su Dipartimentu pro sos afares generales de sa presidentzia de su Cunsigiu de sos Ministros. Su cuntributu cuntzedidu est de 72.700 euros. Su progetu tenet comente capufila sa Provintzia e comente cumprimarios sos Comunes de Guspini, Biddexidru, Serrenti, Pabillonis, Villamar, Genuri. + + + + ## Gaelscèal, setimanale in limba irlandesa + ### + + + + ## S'arvore de sos tzinesos + Memoria istorica de su sardu - 11 + __ + _"S'arvore de sos tzinesos" est su primu romanzu in limba sarda, iscritu dae Larentu Pusceddu e publicadu dae sas Editziones de sa Nae. Essidu in su mese de maju de su 1982, est s'isvilupu logicu de unu movimentu culturale chi at fatu essire su sardu dae sas andelas astrintas de sa poesia pro nche lu faghere crompere a su terrinu ampru de sa prosa._ + _Su romanzu, chi cumintzat in una bidda sarda a cumintzos de su noighentos pro s'aberrere pustis a su mundu mannu e terribile, est s'istoria de una femina e de un'omine, Lussurza e Antiocu, chi disafiant totu sas cunventziones de s'epoca: cunventziones sessuales, chi imponent a sa femina sa sutammissione a su cherrere de s'omine, e cunventziones economicu-sotziales, chi non permitent a sas classes subalternas de si godire su frutu de su traballu._ + _Ma sos tempos non sunt sos giustos: e s'istoria, in ue bat mamentos de gosu e de ditzosidade, tenet unu finale tragicu._ + _In custas pagas rias, su cumintzu de su romanzu, in ue Lussurza iscoberit a costas suas chi sas feminas non podent isseberare, ma sunt isseberadas._ + _ _ + _ _ + _Nugoro, su treighi de abrile de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + In Oreos, su sero de su 15 de santandria, tzia Maria Ortu fit setida rasande in s'oru de su fochile de sa domichedda sua, tres aposenteddos bassos, cando unu tocheddu l'at fata siddire. + "Abaida chi est" at nadu a sa neta, una bella zovanedda de seichi annos. Custa si ch'est pesada, s'est acurtziada a sa janna, at artiadu su gantzitu de sa mesuporta, at abaidadu: + "Est tziu Antoni Mula, manna' " + "Fachelu intrare e daeli s'iscannu." + Tziu Antoni est intradu, s'est setidu, s'at illiadu su bonete, s'at coladu una manu in sos pilos e chene preambulos at nadu: + "Mari', de tzertu as cumpresu su motivu de sa bisita mea. In domo de Nanni Tzoroddu b'at unu puddedru carchidande" + A Lussurza, intendende cussu numen, che l'est rutu dae manos su recramu chi fit cosinde a luche de candela. Impresse che l'at collidu, innantis chi sa mannai e tziu Antoni si nd'esseren abizados. + " E paret chi inoche bi siat sa pudddedra bella e forte chi lu podet domare. Ti poto narrer, pro s'onore meu, chi su zovanu est onestu e traballante. Totus l'amus bidu in sos aronzos, in sos messonzos e in s'arzola. De sos fedales suos non b'at nemos chi lu bincat. Fortzis su frade che l'at a poder sichire cun su tempus. Traballat che buzinu..." Tziu Antoni s'at allutu su zigarru cun unu titone: "Non pro nudda l'apo pesadu eo, dandeli su carru e s'aradu e lassandelu a sa sola su denote, in su pinnetu de Preda Longa. E aiat deche annos ebia. In domo sua Lussurza at a istare che sennora, chene pessamentos e cuntenta de cada manera. Isse l'istimat a machine: si nde pranghet cando la numenat. Pensadi chi no l'at fatu sa serenada ca nan chi at boche leza". + In s'interi tzia Maria s'est arritzada pro ponner unu ramu de linna a su focu. + "A narrer sa beridade" at sichidu tziu Antoni "est aberu, ma fit bastadu de bi lu narrer a su frade, chi sa boche l'at bella, e a Frantziscu Pinna, su sonadore de chitarra, e una serenada l'aiat fata, in cambiu suo, in onore de Lussurza. Sos Tzoroddos dian esser cuntentos de facher s'isposonzu a pustis de s'incunza. Ja l'ischis chi b'at ispesas. Sa durcaria, sos aneddos... E bois, penso chi apedas bisonzu, no nd'isco, de tempus pro bos amaniare" + E bortandesi a su chirru de Lussurza: + "Bido chi s'est inzeniande sa pitzinna, bene meda. E tue Mari', custas cosas las ischis menzus de mene. Diat andare bene a sa festa de Santu Zuanne, si bois sedes cuntentas. Sa die, Mari', amus a bider, nde so tzertu, arzolas de tricu in sas carreras" + "Nois, Anto'", ringratziamus pro s'onore chi sos Tzoroddos nos an fatu, e est aberu chi amus una puddedra bona massaja, onesta e bella. Abaidadila sa santichedda mea, ruja che focu, sana e forte". + Tziu Antoni si l'at abaidada e at moidu sa conca pro cunfirmare chi fit de acordu cun tzia Maria. + "L'apo pesada sacrificandemi sa bida teraca anzena, ma semper cun amore pro no li mancare nudda in sa domo. Totu sa mama, a lu bides? Ti l'amentas a Juanna, beru?. Si nch'est bolada in sa menzus pitzinnia. S'urtimu pensamentu, innantis de si ch'andare, est istadu pro sa pitzinna impessi naschida At cherfidu issa a li mutire Lussurza, pro pesare su babu." + "Bastat Mari', finila! Non t'amentes tristuras in custa dies de cuntentesa. L'isco peri eo chi si Juanna fit istada cun nois, inoche, cras su sole aiat luchidu, isuliande sas nues". + "Pero galu no m'as nadu, Anto' cale puddedru de sos Tzoroddos cheret facher a istallone de sa puddedra mea. Eo non bi so galu resessida a los distingher, paren uguales." + "Pascale, Mari', su fizu mannu; Antiocu, su sicundu, no at s'edade de picare femina, ca galu no at fatu su sordadu." + "Como, ja l'ischis Anto', non ti poto dare risposta sicura. Depo dimandare a Lussurza si est cuntenta. Podes torrare a fine chida, si non ti dispiachet." + "Custu ja fit in contu. A facher su tratadore no est arte de zente impressida. Bi cheret passentzia. E eo nd'apo prus de su puddedru chi m'at mandadu. Ispero petzi chi sa risposta siat sa chi disizo. Beh! Como bos lasso in bona pache." + Paris chi si ch'est andadu tziu Antoni, Lussurza totindunu si ch'est pesada, at imboladu su telarzeddu de su recramu, s'at postu sas manos in conca e at nadu, pranghende: + "Ite mala sorte sa mea! Manna', eo so naschida in luna mala. No l'istimo a Pascale. Su coro meu est fertu dae tempus, ma non dae isse. Ite podimus facher? Eo no lu cherzo, manna'!" + "E chie diat esser su chi t'at fertu?" + "No mi dimandes. Non ti poto risponder. Sa birgonza mi cucuzat, como chi est bennidu tziu Antoni, petzi a su pensare a chie istimo. Manna', lassa a mie custu pesu." + "Non podimus facher nudda, fiza mea! Nois non podimus seperare, semus seperadas. Su coro nostru non podet suspirare innantis de su tempus" + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Anunciant + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm,_ _ Comunicacio empresarial > Comunicacio > Publicitat_ + _ _ + ______ + _ca_ anunciant, m i f _es_ anunciante _en_ advertiser + Definicions + _. + _____ + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Pessone fisica o giuridica chi sa publitzidade si realizat in s'interessu suo __ + Su termine in sardu diat podere essere: _insertzionista_ + + + + ## Sa Carta de sa Limba Corsicana + Custu cheret narrere chi b'at apidu un'impignu importante dae bandas de un'organu istatale, chi s'at a cuncretare mescamente cun s'oferta de cursos de limba pro sos traballadores publicos de setores diferentes, in manera particulare sos chi pertocant s'educatzione. In mesu de s'ateru, s'at a introduire s'usu de su corsicanu in sos cartellos de sos ufitzios de su CNFPT. Custa istrutura istatale no at firmadu perunu documentu simile in sos ateros territorios cun limba propia diferente dae su frantzesu. + ### + + + + ## Universidade de Casteddu + In sa Facultade de Sientzias Politicas de Casteddu sunt istados presentados sos resurtados de su cursu de deretu de su traballu e de deretu sindacale in limba sarda. + Su progetu , coordinadu dae su prof. Gianni Loy, ordinariu de Deretu de su Traballu, e realizadu cun su cuntributu de sa Provintzia de Casteddu, at cunsentidu in sos urtimos duos annos academicos s'isvilupu de un'initziativa chi singiat unu passu a dae in antis in s'impreu de sa limba sarda in ambitu academicu. + Su Tzentru Istudios de Relatziones Industriales e unos cantos dotzentes de sas facultades de Sientzias Politicas e Giurisprudentzia sunt organizende infatis dae tempus seminarios e addovios in materia de deretu de su traballu e sindacale, impreende sa limba sarda comente limba veiculare e incaminende istudios supra de sa terminologia giuridica adotabile in limba sarda. Est istada finas publicada, pro narrere, sa tradutzione in sardu (variante limba unificada) de s'Istautu de sos Traballadores de su 1970. In prus, fiat giai cunsentidu a sos istudentes chi aerent fatu dimanda de sustennere s'esamene in limba sarda o de amaniare sa tesi de laurea in sa matessi limba . + Cun custu progetu su sardu est intradu in sos cursos ufitziales de s'Universidade de Casteddu, permitende a s'istudente de detzidere a su cumintzu de s'annu si sighire s'insignamentu de Deretu de su Traballu in limba italiana o in limba sarda. + + + + ## Topònimos in sardu + Dae carchi chida, in prus de 30 biddas de sa Provintzia de Nugoro, sunt presentes, in onzi intrada e essida, unos 180 cartellos cun su numene in sardu: Bortigale, Brevi, Biroro, Desulu, Durgali, Duarche, Fonne, Garteddi, Locula, Luvula, Macumere, Mamujada, Uliana, Ortzai, Onanie, Oniai, Onieri, Orane, Oroteddi, Osidde, Pasada, Silanos, Thiniscole, Otzana, Sa Calita, Santa Luchia, Santu Juanne de mare. Est su resurtadu de unu prozetu finantziadu dae sa Leze 26/97 de sa RAS e amaniadu dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia de Nugoro diretu dae Diegu Corraine, pro torrare su numene in sardu a sas biddas nostra. Sa Leze 26 ma finas sa leze 482/99 de s'Istadu previdet sa possibilidade de torrare a su toponimu (numene de su logu) in sardu. @@ -27755,124 +36007,264 @@ "Sa bidda mea in sardu" est unu prozetu pilota, su primu, pro torrare sa limba sarda a s'ufitzialidade. Cun resurtados positivos, si est beru chi in onzi bidda, sa zente at apretziadu meda s'idea de dare ufitzialidade a sa limba sarda. + + + ## Defensa pressionant + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm,_ _ Esports > Esports de pilota_ + _ _ + _______ + _ca_ defensa pressionant, f _es_ defensa en presion _es_ pressing _fr_ pressing _en_ pressing + Definicions + _______ + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Sistema de difesa chi cunsistit in sa marcadura astrinta, dae bandas de unu numeru determinadu de difensores, de unu numeru determinadu de atacantes de s'iscuadra inimiga__ + Su termine in sardu diat podere essere: _difesa in pressione_ o petzi _pressione_ + + + + ## Consultas soveranistas in Catalugna + + + + ## Molto + Su progetu MOLTO, chi est finantziadu dae sa UE cun 2,3 milliones de euros, at a creare un'istrumentu de tradutzione chi s'at a podere iscarrigare in forma gratuita. Su primu prototipu at a essere disponibile in lampadas de su 2010 e at a includere 13 idiomas de s'Unione (su catalanu e 12 de sas 23 limbas ufitziales de sa UE), in prus de su norvegesu e de su russu. + MOLTO (Multilingual Online Translation) faghet parte de su setore de Tecnologias de s'informatzione e de sa comunicatzione de su 7u Programma cuadru de sa UE e s'at a congruire in su mese de freargiu de su 2013. Bi partetzipant istudiosos e entes de 5 paisos europeos, in mesu de sos cales b'est sa "Universitat Politecnica de Catalunya", e sunt coordinados dae s'Universidade de Goteborg (Isvetzia). + Cun custa aina noa si cheret isvilupare un sistema dotadu de normas grammaticales, cun s'intentu de evitare sos errores de tradutzione fatos dae sos istrumentos chi bi sunt como, e permitere una tradutzione prus pretzisa e automatica de sos testos. MOLTO previdet de incorporare sa tradutzione de sa didatica matematica e de su patrimoniu culturale, e isperat de ismanniare su numeru de limbas in su tempus venidore. + ## + ## + + + + ## Sa bida est amore + Memoria istorica de su sardu - 12 + __ + _"O zente de Sardinna; si ti restat carki pacu de tempus, non ti l'istes pessande, leghetilu custu libru, ube appo kerfiu cullire s'ammentu de sa bida de sos Jajos e Jajas nostras, ki sunu bivios amande a Deus e osserbande sa Lezze sua. Issos sunu bivios cuntentos e no los assustrabana ne sa povertade, ne su traballu ki fakiana cada die. No li pariat beru de biere sos fizos creschende, traballantes ke a issos e ki su coro prenu de allegria. No siat puru ki b'erene appiu furas e discordias, si binde issiat a campu calicuna s'adoperaban sos atteros a los azzudare a rimediare, e a perdonare. Kircamus de los connoschere, e de isckire custos tempos, ki forzis imparamus de nos cuntentare de sa condizione nostra e amus kircare de bivere nois puru in pake e cuncordia ki sos ki podimus avvicinare'._ + _B'at pagu de agiunghere a custa presentada de "Sa bida est amore", libru iscritu in limba sarda dae Frantzisca Cambosu e publicadu in su 1982 dae sas Edizioni Cantagalli de Siena. Est un'istoria ambientada in Nugoro a cumintzos de su Noighentos, chi tenet comente filu cundutore sas bidas, in antis parallelas e a pustis intritzidas a pare in su matrimoniu, de Rosaria e Predu. A furriu de custas bidas b'at mamentos de serenidade (su messongiu, sa bocadura de su mele...) e avenimentos tragicos (sa gherra de su bindighi- degheoto, s'epidemia de ispagnola...). _ + _ In sa prima issena de su libru, sa gente si riunit in una domo pro narrere su rosariu, eventu in su matessi tempus religiosu e comunitariu._ + _ _ + _ _ + _Nugoro, su duos de maju de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + Rosaria s'est fatta manna e poderosa e sa zoventude creskete chin issa cada die; ata sikiu a faker sempere sa matessi bida: fainas in dommo e traballu in campu; s'est fatta devota manna; cando b'at lascura si piccat s'uffissiu e leghet; a s'ora de sa funzione est sa prima a arribare in Cresia, e at imparau a mente su pesperu e sa nobena de su Carmene. In dommo sua, cuminzande sa Caresima, si nata su Rosariu a denotte, dae bida in bida; cussu est istau un obbriku chi non s'est postu mai a banda. + Sos pizzinnos, su sero, ki no iskian itte ispedientare e ube colare s'ora, lis pedian sa campanedda, e gai si gherraban: s'unu, ca la keriat s'unu; e s'atteru, ca la keriat s'atteru. Tuccan paris in sos bikinaos, sonande e issurdande su loccu, bokinande a tottu gorga: "A su rosariu, a dommo de ziu Totoni. A su rosariu!". Faken de tottu pro s'addobiare kin atteras troppas de pizzinnos, ki sun fakende su mattessi impreu, muttinde sa zente pro su rosariu ki si nat in atteras dommos, e gai an manera de s'irghirrimiare. Appustis de una paia de istrumpas, ke ghiran aibe arrancaos e ispilurzios, ki paren astores. Su dovere est fattu, e fattu kin meritu. + In sa cukina si fullian tottus a una banda, supra de un'istoiedda, ma non b'istan, e cussa est s'iscusa de s'ispinghere e de sikire a irgherrimiare, finzas a ki li bocan de capu, ca sunu istraccos. A pacu a pacu arriban sas bikinas, kin sos iscanneddos de ferula in manos e si sedin a inghiriu de su fokile, ki est in mesu dommo. B'at unu truncu mesu alluttu: sas limbas de frama ki bocat andan comente las ispinghet su bentu, ki intrat dae sa janna, aperta pro lassare issire su fummu e una parte essit dae sa janna, aperta pro lassare issire su fummu e una parte essit in sa coperta ki est in d'unu trettu kene incannada, ne interrazzada. Nata sa zente, intrande: "Ave Maria". Sas atteras risponden: "Grassia prena!". + "Istanotte semus in medas, fakie locu ca non b'istamus!". + "Bi depimus istare! gai b'istemus in su Kelu!". + "Tambene! Finzas chin prus pacu nos diamus cuntentare!". + Urtima intrat zia Luisa, sa turpa; ke la battit una netta a manu tenta; la faken sedere in d'unu iscanneddu artu, ca sas ancas suas non pinnican prus! + "Deus bos bardet, paries in medas! Kissai ki rispondazas tottus, ca gai s'irbodiat su prugatoriu!" + E Rosaria, furriandesi a sos pizzinnos: "Bois a b'azes agguantare a ke lu narrer intregu?". + "Bae ki agguantamus!" - "Tando su premiu est sicuru!". + Zia Luisa, chi de Rosarios nde nat notte e die, ca cussa, kin su filonzu, est sa faina sua, filare e precare, cuminzat, sinnandesi in kerbeddos, in bucca e in coro: "Perisinnale de sa santa Ruke, in numen de su Babbu, de su Fizu, de s'Ispiridu Santu, in sa mente, in sa bucca e in su coro". Nande gai s'at fattu sas tres Ruches. + Su Rosariu at cuminzau lenu lenu e seriu, finzas ca b'est in mesu ziu Totoni, ki no est in cherta 'e brullas. Carki iscaccalliu no mancat, ma est derettu arrimau. + Appustis d'unu pacu, sos minores, ki non poden mai mancare, pinnican sa conchedda e ke sun in su mundu de sa beridade. + Sos bakianos sinke sun settios allarghittu, pro lassare su locu a sar feminas in s'oru de su focu. Prima si sun ammutricaos tando ana cuminzau a rispondere. + Cando su Rosariu fit belle 'e finiu, s'intendet in su gutturu sa pesada de una cantone! "Arrimamus! - nat Rosaria - e issimus a lis ponnere manu, a cussas caras de poleddu, ki non connoschene ne tempus ne resone! mala fazza juken, pro si ponnere a cantare in caresima! "Assettiae que - nat sa mama, biendelos tottu bulluzaos - Lis diat Deus a issos puru luke e connoskimentu!" + E ziu Totoni: "Ana essere zovaneddos campagnolos ki no iskin mancu proitte bi sun in su mundu". + Sos zovanos ki fini inintro 'nde piccan sa difesa, kerende in coro issoro de poder issire kin issos a cantare e: "Itte male b'ata pro issire a cantare, senza fakere male a nemmos?". + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Traballu salariadu e capitale + Memoria istorica de su sardu - 13 + __ + _S'iscoberta de sa fortza de traballu; sa determinatzione de su salariu, de sa natura de su capitale e de su valore e preju de sas mercantzias; s'analisi de sas relatziones intre su traballu salariadu e su capitale: custos sunt sos elementos chi formant sa base de sa critica a sa sotziedade burghesa chi Marx faghet in s'istudiu "Traballu salariadu e capitale". _ + _S'urtima editzione de su libru in limba originale est essida postuma in 1891, cun una premissa e unas cantas notas de Friedrich Engels. In su 1982 su libru est essidu in limba sarda, bortadu dae Diegu Corraine e publicadu dae sas Editziones de Sardigna. Est un'atera mustra chi in sardu si podet tratare cale si siat argumentu, sena cumplessos de inferioridade cun peruna atera limba._ + _In custas rias chi bos propongio Karl Marx esponet su programma de s'opera sua, individuende sas linias ghia de su traballu._ + _ _ + _ _ + _Nugoro, su duos de maju de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + Como, a pustis chi sos chi nos leghen an bidu creschende sa gherra de classe, in su 1848, in formas politicas colossales, est tempus de intrare prus a fundu in s'ite sun sas relatziones economicas chi sun su fundamentu tantu de s'esistentzia de sa burghesia e de su dominiu suo de classe, cantu de s'iscraitudine de sos operajos. + In tres grandu capitulos amus a esponner: 1) sa relatzione tra su traballu salariadu e su capitale, s'iscraitudine de s'operaju, su dominiu de su capitalista; 2) sa decadentzia inevitabile de sas classes burghesas medias e de sa chi, in su sistema de como, mutin classe de sos massajos; 3) s'asservimentu cumertziale e s'isfrutamentu de sas classes burghesas de totu sas natziones europeas dae parte de su tiranu de su mercadu mundiale, s' _Inghilterra_ . + Amus a fagher su possibile pro esponner totu in forma crara e populare, chene presuponner sa connoschentzia mancu de sos cuntzetos prus elementares de s'economia politica. Nos cherimus fagher cumprender dae sos operajos. Mescamente ca, supra de sas relatziones economicas prus elementares, in Zermania b'at sa peus innorantzia e cunfusione de cuntzetos, comintzande dae sos difensores patentados de sas cunditziones esistentes fintzas a sos _sotzialistas meraculistas_ e a sos _zenios politicos chi nemos cumprendet_; in s'iscanticheddada Zermania b'at prus zente de custa casta chi non babos de sa patria. + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Aigua bidestil·lada + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm,_ _ Quimica > Quimica analitica_ + _ _ + ________ + _ca_ aigua bidestil*lada, f _es_ agua bidestilada _en_ redistilled water + Definicions + ________ + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Abba chi at tentu duas distillatziones pro otennere unu gradu de puresa prus mannu de su de s'abba distillada normale__ + Su termine in sardu diat podere essere: _abba redistillada _ o finas _abba torrada a distillare _ + + + + ## Molto + Su progetu MOLTO, chi est finantziadu dae sa UE cun 2,3 milliones de euros, at a creare un'istrumentu de tradutzione chi s'at a podere iscarrigare in forma gratuita. Su primu prototipu at a essere disponibile in lampadas de su 2010 e at a includere 13 idiomas de s'Unione (su catalanu e 12 de sas 23 limbas ufitziales de sa UE), in prus de su norvegesu e de su russu. + MOLTO (Multilingual Online Translation) faghet parte de su setore de Tecnologias de s'informatzione e de sa comunicatzione de su 7u Programma cuadru de sa UE e s'at a congruire in su mese de freargiu de su 2013. Bi partetzipant istudiosos e entes de 5 paisos europeos, in mesu de sos cales b'est sa "Universitat Politecnica de Catalunya", e sunt coordinados dae s'Universidade de Goteborg (Isvetzia). + Cun custa aina noa si cheret isvilupare un sistema dotadu de normas grammaticales, cun s'intentu de evitare sos errores de tradutzione fatos dae sos istrumentos chi bi sunt como, e permitere una tradutzione prus pretzisa e automatica de sos testos. MOLTO previdet de incorporare sa tradutzione de sa didatica matematica e de su patrimoniu culturale, e isperat de ismanniare su numeru de limbas in su tempus venidore. + ## + ## + + + + ## Eja de abrile + ## + Est in sas librerias: Koine, Messaggerie Sarde, Mondadori, Odradek de Tatari; San Paolo, 900, Mondadori de Nugoro; Cuec, Fahrenheit, Murru, Il Bastione, Mondadori (Aer. Su Masu) de Casteddu. + + + + ## Mapes Vius + Su situ informaticu, chi contat cun sa collaboratzione de su Dipartimentu de sa Cultura de sa Generalitat de Catalugna, cunsentit de consultare cale si siat limba moende dae una area geografica o dae unu numene determinadu. De cada una de sas limbas de su mundu si podet otennere un'ischeda cun sos datos de base agiornados. Mapes Vius est fatzile a l'impreare e duncas est una aina pratica a beru in su setore educativu, siat pro sos professores, siat pro sos alunnos. + Su portale est bortadu in 18 limbas. Essint 1.000 limbas documentadas e 800 limbas cartografadas, a manera chi est rapresentadu prus de su 96% de sa populatzione mundiale . + + + + ## Sistema wiki + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm,_ _ Informatica > Programari_ + _ _ + _________ + _ca_ sistema wiki, m _es_ sistema wiki _fr_ systeme wiki _en_ wiki system + Definicions + Notes + _________ + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Sistema de creatzione de documentos interconnetados a Internet cun sa collaboratzione de unu grupu de pessones chi podent agiunghere paginas noas o modificare sas chi bi sunt__ + Su termine in sardu podet essere gai etotu: _sistema wiki_ + + + + ## L'uomo di parole + _Tradutzione: _Franco Brioschi_ Editore: _Einaudi_ Data de Publicatzione: _1989_ @@ -27890,124 +36282,270 @@ De importu mannu, a bisu de s'autore, est finas su raportu de su limbazu cun sas sientzias umanas, chi sunt totus fundadas subra de s'impreu de una limba. Su meritu prus mannu de s'opera diat a esser, segundu sas retzensiones prus reghentes, chi aunit s'esperientzia manna de s'autore (Claude Hagege connoschet prus de 50 limbas) e teorias linguisticas rafinadas cun s'elementaridade de su limbazu e una sintesi limpida. L'uomo di parole at tentu in Frantza fortuna manna, finas intre sos profanos de sa materia chi l'ant zuigadu discansosu meda. Sos linguistas matessi l'ant tentu in contu mannu pro esser un'opera rivolutzionaria in materia de teoria de su limbazu, un'opera chi s'aberit a medas disiplinas diferentes ma semper ligadas a s'osservatzione linguistica. + Claude Hagege est "Directeur d'etudes" in s' "École Pratique des Hautes Etudes" de Parizi, e faghet parte de su Laboratoriu de limbas de su CNRS. Sas chircas suas l'ant fatu zirare meda in totue, in Àfrica, in Otzeania, in Tzina, e in sas riservas indianas de America. Isse est autore de una deghina de operas sientificas, comente _La grammaire generative _(1976), _La phonologie panchronique _(1978) e _La structure des langues _(1982). + + + + ## Su TERMCAT crompet 25 annos + Bintichimbe annos a como sa Generalitat de Catalugna e s'Institut + d'Estudis Catalans ant creadu su Tzentru de Terminologia TERMCAT, cun sa finalidade de + coordinare e promovere sas atividades terminologicas in limba catalana. Dae su 1994 + su TERMCAT est unu cunsortziu formadu dae sas duas istitutziones fundadoras e dae su + Consorci per a la Normalitzacio Linguistica. + In custos 25 annos su TERMCAT at fissadu prus de 6.200 termines noos in catalanu , che a + _ + programari_, _podcasting_, _coixi de seguretat_, _marxandatge _o _xauarma_. + Su Tzentru at finas publicadu 500 operas terminologicas siat in pabiru siat in linia, che a su + _ + Lexic multilingue de la industria _(13.000 termines ), su _Diccionari general de l'esport + _ + (11.000 termines) o sa ghia metodologica _La definicio terminologica_, totas tres publicadas de reghente. + Su TERMCAT proponet unu servitziu de consultas in linia, su Cercaterm, + chi tenet prus de de 25.000 usuarios registrados, e unu servitziu de discarriga libera de + produtos terminologicos dae su situ informaticu suo (www.termcat.cat). + S'atividade isvilupada dae su TERMCAT implicat non solu s'atividade colletiva de sos linguistas, + ma finas sa de sos ispetzialistas in totu sos campos de sa connoschentzia, dae sa neurosientzia a sa + gastronomia, colende in ambitos diferentes che a sa tecnologia, s' economia o + s'isport. E tenet finas un'essida internatzionale, ca su Tzentru, dae cando l'ant creadu, + leat parte in sas retes europeas e mundiales relatzionadas cun sa limba e cun sa terminologia. + Sos bintichimbe annos cointzident cun s'otenimentu de sa tzertificatzione ISO 9001:2008 de + sistemas de gestione de sa calidade, chi reconnoschet s'impignu de su TERMCAT + pro s'innovatzione e su megioru continuu cun sa finalidade de impulsare su progressu de sa limba + catalana in sos ambitos catalanu e internatzionale. + + + + ## Su catalanu est avantzende + B'at noas bonas pro sa limba catalana, si tenimus contu de s'istudiu chi sa Generalitat de Catalunya at presentadu a propositu de usos linguisticos e gioventude, chi collit unas cantas rilevatziones de sa "Secretaria de Joventut" e de sa "Secretaria de Politica Linguistica", e las cumbinat cun s'analisi calitativa de datos otentos cun intervistas e dibatidos de grupu. + Ateros datos de importu sunt sos chi faghent riferimentu a su cuntzetu de " ibridatzione linguistica", est a narrere, s'impreu abituale de limbas diferentes. In custa parte, s'istudiu congruit chi sa gioventude est su setore de sa populatzione chi prus usat in manera indistinta su catalanu e su castglianu , e duncas " benefitziat e incrementat s'usu de su catalanu". + + + + ## Su TERMCAT crompet 25 annos + Bintichimbe annos a como sa Generalitat de Catalugna e s'Institut + d'Estudis Catalans ant creadu su Tzentru de Terminologia TERMCAT, cun sa finalidade de + coordinare e promovere sas atividades terminologicas in limba catalana. Dae su 1994 + su TERMCAT est unu cunsortziu formadu dae sas duas istitutziones fundadoras e dae su + Consorci per a la Normalitzacio Linguistica. + In custos 25 annos su TERMCAT at fissadu prus de 6.200 termines noos in catalanu , che a + _ + programari_, _podcasting_, _coixi de seguretat_, _marxandatge _o _xauarma_. + Su Tzentru at finas publicadu 500 operas terminologicas siat in pabiru siat in linia, che a su + _ + Lexic multilingue de la industria _(13.000 termines ), su _Diccionari general de l'esport + _ + (11.000 termines) o sa ghia metodologica _La definicio terminologica_, totas tres publicadas de reghente. + Su TERMCAT proponet unu servitziu de consultas in linia, su Cercaterm, + chi tenet prus de de 25.000 usuarios registrados, e unu servitziu de discarriga libera de + produtos terminologicos dae su situ informaticu suo (www.termcat.cat). + S'atividade isvilupada dae su TERMCAT implicat non solu s'atividade colletiva de sos linguistas, + ma finas sa de sos ispetzialistas in totu sos campos de sa connoschentzia, dae sa neurosientzia a sa + gastronomia, colende in ambitos diferentes che a sa tecnologia, s' economia o + s'isport. E tenet finas un'essida internatzionale, ca su Tzentru, dae cando l'ant creadu, + leat parte in sas retes europeas e mundiales relatzionadas cun sa limba e cun sa terminologia. + Sos bintichimbe annos cointzident cun s'otenimentu de sa tzertificatzione ISO 9001:2008 de + sistemas de gestione de sa calidade, chi reconnoschet s'impignu de su TERMCAT + pro s'innovatzione e su megioru continuu cun sa finalidade de impulsare su progressu de sa limba + catalana in sos ambitos catalanu e internatzionale. + + + + ## Su gaèlicu iscotzesu + Su gaelicu iscotzesu, gai comente su catalanu, su bascu, su galitzianu e su gallesu, est una limba chi, chene essere ufitziale in s'Unione Europea, tenet unu tzertu reconnoschimentu, mescamente pro su chi pertocat sas comunicatziones intre sos tzitadinos e sas istitutziones che a su Cunsigiu Europeu, in ue b'est su deretu de utilizare e retzire rispostas in custa limba. + + + + ## Màniga ratpenat + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm,_ _ Industria > Industria textil > Confeccio_ + _ _ + __________ + _ca_ maniga ratpenat, f _es_ manga murcielago _fr_ manche chauvesouris _en_ batwing sleeve _en_ dolman sleeve + Definicions + __________ + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Maniga de bestire de femina, tipu giaponesu, ampra meda in su suircu__ + Su termine in sardu diat podere essere: _maniga alipedde_ + + + + ## Su reconnoschimentu vocale de s'euskera + Su sistema de tradutzione automatica permitet de cunvertire su faeddu de unu locutore in una limba a testu in un'ateru faeddu. Traduit su faeddu ( in ispagnolu o in euskera, in origine) in 2 o 3 idiomas in forma simultanea in essida (euskera, ispagnolu e inglesu). Custa aplicatzione informatica est naschida pro more de sas netzessidades imprenditoriales de su grupu Ametzagaiña Software Production, su cale at dadu logu a s'isvilupu de una linia innovadora de istudiu de sa tradutzione automatica, de agiunghere a sas ateras tecnologias de sa limba in sa Facultade de Sientzia e Tecnologia. + S' importantzia de custu istudiu de Alicia Perez istat in su fatu chi est basadu in metodos istatisticos e non in regulas, comente si faghet traditzionalmente. In prus, su programma informaticu agiuat a integrare sa sintassi de s'euskera, diferente a beru dae sos ateros idiomas, e gai etotu sa morfologia rica de custa limba. + Su programma l'ant aprontadu istudiende mustras comparadas intre testos in euskera e in ispagnolu, pro agatare solutziones de rendimentu otimu . Moende dae custu, ant estraidu regularidades cun metodos istatisticos, e custu at permissu de leare in cunsideru non su lessicu ebbia ( su trasferimentu dae un'idioma a s'ateru ) ma finas sa sintassi, est a narrere sad diferentzias in s'ordine de una frase. + Su reconnoschimentu continuu de su faeddu, indipendente dae su locutore, cun unu vocabulariu ricu e grammaticas naturales, est una de sas dificurtades prus mannas in su campu de s'intelligentzia artifitziale Sos sistemas de tradutzione automatica, (est a narrere, sistemas cun capatzidade de pertzetzione, aprendimentu , arresonamentu e comunicatzione) sunt una tarea in sa cale confluint disciplinas diferentes aberu, chi andant dae sas matematicas aplicadas a sa psicologia cognitiva. + + + + ## Interconnexiò + _Dae su situ de su Termcat de Barcelona, Cercaterm,_ _ Telecomunicacions > Telematica_ + _ _ + ___________ + _ca_ interconnexio, f _es_ interconexion _en_ interconnection + Definicions + ___________ + _Sa definitzione in sardu diat podere essere: _Connessione intre duos o prus de duos dispositivos chi permitet sa comunicatzione intre elaboradores, retes de elaboradores o atretzaduras terminales de s'usuariu__ + Su termine in sardu diat podere essere: _interconnessione_ + + + + ## Su giru de s'Europa pro sas limbas + 18.000 chilometros, 24 Istados e una sessantina de limbas minorizadas. Sunt custos sos numeros e su progetu personale de Emmanuel Le Merlus, unu bretone apassionadu de britzicheta e presidente de s'assotziu _Unidos in intro de sa Diversidade Linguistica_, chi pagas dies a como at moidu dae Pondi (Pontivy), in Bretagna, chirru a sa Cornovaglia, chi est sa prima firmada de unu periplu chi l'at a giughere, durante un'annu, peri sa majoria de sos paisos de su continente europeu in ue b'at natziones sena Istadu e comunidades linguisticas minorizadas. + A pustis de aere visitadu sa Cornovaglia, su Galles, s'Irlanda e s'Iscotzia, Le Merlus at a viagiare in Frisia, a pustis in sa penisula iscandinava. In sos meses chi b'at prus fritu, e a pustis de aere visitadu su bonu de s'Europa de su Nord e de s'Est , previdet de arribbare a sas natzxones de su Sud de su cointinente, cun Corsica, Catalugna e Galitzia. In totu custos logos su tziclista bretone s'at a addoviare cun pessones e organizatziones ligadas a sa defensa de sa limba. + Cun custa initziativa, Le Merlus cheret faghere una campagna in favore de sa diversidade linguistica in totu su continente, e faghere connoschere in custa manera sa realidade de su populu bretone. + + + + ## Sa limba sarda comente produtu + "Sa limba comente produtu". Est custu su tema de s'addoviu chi b'est istadu in Montresta su 12 de lampadas, in s'ambitu de sa de tres editziones de "Duas Dies pro sa limba", cuidada dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa bidda. Eja, ca sa limba sarda cheret bendida, apuntu, che a unu "produtu", mustrende*la a sa gente in sa megius manera possibile. E tando Gianfranca Piras, responsabile de s'Ufitziu, at faeddadu de istrategias calibradas subra de sa connoschentzia de sos consumidores, crarende chi tocat a "piscare in ue b'est su pische", cun sa cussentzia chi costat ses bias de prus a otennere unu cliente nou chi no a nde mantennere unu betzu. Tando est intervennidu Nicola Cantalupo, consulente pro sa progetatzione culturale e linguistica, chi at fatu una analisi de su mercadu de sa limba (cun su 68 pro chentu de sas pessones chi tenet una cumpetentzia ativa, su 29 pro chentu chi tenet una cumpetentzia passiva e su 3 pro chentu chi no nde tenet nudda), individuende sas tres categorias de sos "istrangios", de sos "sardos sena de sardu in domo" e de sos "sardos cun su sardu in domo", e crarende chi b'at isetos diferentes a segunda chi una pessone non tengiat cumpetentzia peruna, o siat unu "passivante simbolicu", o unu "ativu simbolicu", o unu "ativu funtzionale". Non podiat mancare, in custu cuntestu, un'interventu subra de sa psicologia de su cumportamentu de su comporadore, e di custu si nd'est interessadu Enricu Trogu, laureadu in psicologia e istudiosu de limbas e protzessos interculturales, chi, moende dae sos insingiamentos de Freud, at fatu una distintzione intre pulsiones conscias, subconscias e inconscias, e at faeddadu de una teoria noa tzentrada in su cliente, chi tenet contu de su fatu chi in sos cumportamentos umanos b'at semper unu versante de irratzionalidade e de isseberos pagu ispricabiles. In fines, Antoni Dettori, espertu de consulentzia, at coordinadu sos laboratorios: tres grupos de partetzipantes ant fatu una casta de giogu de partes, in ue cadaunu teniat una funtzione particulare (sindigu, retore, responsabiles de sa pro loco, de sa consulta de sos giovanos e de unassotziu culturale) e totu paris ant cuncordadu unu progetu pro sa difusione de sa limba sarda in sa comunidade, illustrende pustis custu progetu a sos ateros partetzipantes. + + + + ## Gramsci e sa chistione meridionale + Memoria istorica de su sardu - 14 + __ + _Pro Gramsci sa "chistione meridionale" no est unu problema economicu e/o sotziale ebbia. Est finas unu tema politicu e istoricu. Politicu ca pertocat una serie de optziones istrategicas chi interessant totu sa politica italiana. Istoricu non solu ca sas origines suas nche torrant meda in dae segus in su tempus, ma finas ca at singiadu pro su tempus coladu s'istoria de s'Italia e dae sa solutzione sua dipendet su tempus venidore._ + _Custu argumentu est isvilupadu in manera pretzisa e puntuale in s'istudiu "Alcuni temi della questione meridionale", publicadu pro sa prima bia in Parigi in su mese de ghennargiu de su 1930 in "Lo Stato operaio" e pretzedidu dae custa nota: "Nel 1926 nei mesi che precedettero immediatamente il suo arresto, il compagno Gramsci preparava la pubblicazione di una rivista ideologica del nostro partito. La questione meridionale sarebbe stata da lui esaminata nei primi numeri della rivista in una serie di articoli che egli aveva ormai pronti e che lesse ad alcuni compagni della Centrale del partito. Pubblichiamo oggi uno di questi articoli, cosi come e venuto in nostro possesso, dopo mille vicende. Lo scritto non e completo e, probabilmente, sarebbe stato ancora ritoccato dall"autore qua e la..."_ + _In unu maniscritu de annos medas a como, "fattu e currezidu in s' '84, torradu a bider in s' "85", comente si leghet in s'agabu, b'est sa tradutzione in limba sarda de custu traballu de Gramsci._ + _ _ + _ _ + _Nugoro, su 26 de lampadas de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + Unas cantas allegas de sa chistione meridionale + S'idea de iscrier custas notas nos l'at dada sa pubblicassione, in il "Quarto Stato" de su 18 de capidanni, de un'articulu subra de su problema de su Mesudie, firmadu Ulenspiegel, chi sa redassione de sa rivista at fattu cuminzare ind'una manera chi faghet meda a rier. Ulenspiegel dat sa notissia, in s'articulu sou, de su libru rechente de Guido Dorso (La rivoluzione meridionale, Torino, edit. Piero Gobetti, 1925), e narat de su parrer chi Dorso at dadu a propositu de sa cara chi su partidu nostru est dende a sa chistione meridionale; in su comintzu, sa redassione de il "Quarto stato", chi si proclamat formada dae "zovanos chi connoschen _perfettamente_, in sas _lineas generales_ (sic) suas su problema de su Mesudie, ghettat boghes nende chi non si poden reconnoscher 'meritos' a su partidu comunista. E fintzas a como non b'at nudda de malu; sos zovanos de cussa zenia an, ind'onzi tempus e ind'onzi logu, fattu supportare a su papiru atteru che custos parrerres e protestas chena chi su papiru si li borterat contra. A pustis, pero, custos "zovanos" azunghen testualmente : << No amus ismentigadu chi sa formula magica de sos comunistas torinesos fit: partire su latifundu interi sos proletarios de sas campagnas. Custa formula est totu su contrariu de una visione sana e realistica de su problema meridionale. >>. E inoghe toccat de ponner sas cosas a postu, ca de << magicu>> b'est solu sa cara manna e su dilettantismu pizu-pedde de sos ' 'zovanos' iscrianos' de il "Quarto Stato". + Sa << formula magica>> si l'an imbentada issos. E si bidet chi sos 'zovanos' de il "Quarto stato" tenen abberu in pagu cunsideru sos intellettualissimos lettores issoro, si s'atrivin, cund'una isfrontadesa limbuda tantu manna, a ponner gai a sutta in supra sa beridade. Mi, infattis, unu cantu de l ' "Ordine nuovo" (numeru de su tres de ghennarzu de su 1920) in su cale est nadu in pagas paraulas su parrer de sos comunistas torinesos: + < Sa burghesia tramuntanina at postu a jubu s'Italia mesudiale e sas Isulas, e nd'at fattu colonias de isfruttamentu; su proletariadu tramuntaninu, riscattendesi dae s'iscravidudine de su capitalismu, at a emancipare sos miliares e miliares de massajos mesudiales suttammissos a sas bancas e a s'industrialismu parassitariu de su Nord-Italia. Sa torrada a bida, economica e pulitica, de sos masssajos non cheret chircada in su de partire sos terrinos male traballados o chena traballados pro nudda, ma in sa solidariedade de su proletariadu industriale, su cale tenet bisonzu, dae parte sua, de sa solidariedade de sos massajos, su cale at s'interessu chi su capitalismu non torret a nascher economicamente dae sa propriedade terriera, e at s'interessu chi s'Italia mesudiale e sas Isulas non diventen una base militare de sa cotrarevolussione capitalistica. Appoderende su controllu de sos operajos in s'industria, su proletariadu at a torrare s'industria a sa produssione de macchinas agriculas pro sos massajos, de istoffa e de carzamenta pro sos massajos; at a impedire chi, infattu, s'industria e sas bancas isfruten sos massajos, e los ponzan, comente iscravos, a tentare sas cassafortes issoro. Boghendeche s'autocrazia dae sas frabicas, destruende s'apparadu opprimidore de s'Istadu capitalisticu, fundende s'Istadu operaju chi ponzat sos capitalistas a su jubu de sa leze de su traballu utile, sos operajos an a truncare totu sas cadenas chi prenden su massaju a sa miseria sua e a su disisperu sou; fundende sa dittadura de sos operajos, aende in podere sas frabicas e sas bancas, su proletariadu at a impreare sa possa ismisurada de s'organizassione de s'Istadu pro amparare sos massajos in sas gherras insoro contra a sos meres, contra a sa natura, contra a sa miseria; at a fagher creditu a sos massajos, at a fundare sos sotzios cooperativos, at a garantire sa seguresa de sas pessones e de sos benes contra a sas malefattias de sos bardaneris, at a fagher sas operas pubblicas pro torrare a limpiu sas campagnas. At a fagher totu custu ca est in s'interessu sou fagher crescher sa produssione agricula, est in s'interessu sou aer e mantenner sa solidariedade de sos massajos, est in s'interessu sou torrare sa produssione industriale a traballos utiles de paghe e de amistade tra sa tzitade e sa campagna, tra s'Alta e sa Bass'Italia>>. + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Impressiones de unu biazu de istùdiu in Sardinna + (8-14 martzu 2006) Sa classe subra de rodas @@ -28038,42 +36576,88 @@ Sena duda est utile meda intzidiare sos sardos a impreare su sardu in onzi ambitu de sa bida siat tramite sa presentzia de su sardu in sos logos e in sos entes publicos siat tramite s'insinnamentu in iscola. Ma est a sa matessi manera netzessariu impreare una limba istandard zai dae oe: a un'ala non b'at de sutavalutare sos bantazos tecnicos e finantziarios pro s'aministrazione, s'insinnamentu e s'editoria; a s'atera, non b'at tempus de perder. Pro poder tenner contu de sos resurtados de sas chircas linguisticas finas a pustis de s'introdutzione sua a livellu ufitziale, bastat chi s'istandard siat abertu a sas modificatziones. In onzi casu, una limba istandard, finas si esistit dae meda, podet tenner semper cambiamentos siat prescritivos siat naturales. Proite un'istandard sardu diat dever esser diferente? Daniela Marzo + + + + ## Mannigos de memoria + Memoria istorica de su sardu - 15 + __ + _In sa Sardigna de su seculu 20 sa politica est arressa. In sa regione b'at una crisi de guvernu chi non benit bene e non si resessit a agatare un'essida, ca sos politicos non faghent ateru si non briare e briare, chene resessire a si ponnere de acordu. Finas a cando no arribbat calicunu a los prendere cun sa soca, pro los cumbinchere a torrare in surcu. Sunt sos disterrados sardos, bennidos dae totu Europa cun sa paraula de ordine "pigaus sa navi", pro agiuare una Sardigna chi est perdende sa ghia. Ma non b'at nudda de faghere. Non b'at manera de cumbinchere sos politicos, chi non si ponent de acordu mancu cando nche los acorrant a largu dae su palatzu de sa Regione. E tando bi pessant sos emigrados a leare in manu su guvernu. E totu in unu sas cosas megiorant: s'economia si torrat a ponnere in andare cun unu muntone de atividades sas prus diferentes, sas esportatziones aumentant, sa disocupatzione minimat._ + _Totu custu capitat in "Mannigos de memoria, paristoria de una rivoluzione", una casta de contu de fantapolitica iscritu dae su biadu de Antoni Cossu, e publicadu dae s'I.S.R.E. in su 1984._ + _Cossu, iscritore de romanzos e sagista, e in mesu de s'ateru diretore de "La grotta della vipera", cun custa "paristoria" at leadu in giru sa classe politica sarda ma, in su matessi tempus, at dadu unu messagiu de isperu, narende chi sas cosas podent cambiare finas cando sa situatzione est mala a beru. E custu l'at fatu iscriende in sardu, dende in custa manera un'agiudu mannu a sa creschida de sa limba nostra._ + _ _ + _ _ + _Nugoro, su batordighi de triulas de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + Zuanne Paule Frore e Ilariu Argiolas e Antiogu Zanda e Antoneddu Muzzu e Nicolinu Brundu e ateros, regoltos a siguru sos politicos in sos bannios de Fordonzanos, s'incras, tramudados e cun s'arba fata, fuin torrados a Casteddu, in ue aian lassadu unos chentu amigos. Medas, de custos, fizos de emigrados, fuin zovanos e istudiados, laureados e ispetzializados in sas universidades de Zurigu, de Ginevra, de Parigi, de Oxford, de Francuforte; inzennieris eletronicos e de mecanica fine, de idraulica, de minas, e dotores de chimica, dotores de agricoltura, dotores de economia; duos, dotores, unu de filosofia e unu de istoria. Sos ateros, prus antzianos, amigos e cumpanzos de Tatanu Sanna, de Antiogu Zanda, de Zuanne Paule Frore, connoschian, e, si podet narrer, fuin amigos de Jorgi Asprone, de Zomaria Anzone, de Micheli Obinu, de Giuanni Sioto, de Giuanni Batista Tuveri. Sos antzianos fuin mecanicos, camionistas, mastros de muru, ortulanos, mastros de ferru, impresarios de triballiu...zente chi mancada vint'annos e prus de Sardinnia e in sos logos de s'Europa si fuit sistemada. Canno podian, torrana in Sardinnia in s'istiu, po una loba de chidas po istare cun parentes e cun amigos. Calicunu, annos innantis, fuit torradu po si sistemare in chirros suos, si no in bidda, lezinne sos avisos cun su cumbidu: << in sa rinassita b'at logu pro te>>. E sigomente no aian tzapadu postu, regoltos sos trastos, si che fuit torradu a s'estero. E como est in Casteddu. + A Zuanne Paule che ddi fuit pigadu su sambene a conca, su manzanu, lezinne in su zornale: << _La Regione occupata da un gruppo di_ pedditzonis _sconsiderati_. _Una carnevalata nelle vie del centro cittadino_>> e bidinne, in fotografia, a Batista Tuveri e a Jorgi Asprone mascarados de mamuthone. + Aian detzisu de si reunire luego in su salone de sa zunta. + Sos cantzellos de su palatzu fuin serrados. Un'ussieri, passizzanne in foras, aiat nadu ca su pubricu podiat intrare a sas deghe. Antiogu Zanda proponet ca fuit mezus a ispetare, tantu no ddu' aiat presse e a sas deghe mancaiat pacu. Assensu. + Canno si aperin sos cantzellos, a sas deghe zustas, ch'intran e che pigan a suba. Medas impiegados fuin falanne po si leare su gafe. + Preguntan in ue est su salone de sa zunta. Un'ussieri mannu, altu, bestidu bene, a mustatzos, poninnesi in mesu de sa janna a bratzos ispratos, abbaidat a ogos feos e narat: - Ite buginu bolleis in su salone de sa giunta? E' criau. Sa giunta no c'esti, ndi dd'anti pigada ariseru is pedditzonis - e amustrat su zornale. + -Franghe de mesu, pedditzone chi no ses - narat Zuanne Paule, e ddi dana un'ispinta. + - Oh, a pagu a pagu, abellu abellu, cun is ispintas, - narat cuddu ussieri; - labai ca si tzacu a cropus de conca e a bugiconis e a bussinaras, a sa casteddaya; bosatrus no mi connosceis: deu seu stetiu in palestra cun Pieru Rollo e Fortunau Manca. + - Duas dis e perra! - narat Ilariu Argiolas. - Tranci! + - Abbri la janna! - narat Antonedu Muzzu. + - Esciddinni da li pedi - narat Nicolinu Brundu; - acchi li peddizzoni semmu noi. + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Ufìtziu de sa limba sarda de su Meilogu + Ant a essere fatos, intre santugaine e nadale de ocannu, sos cursos de formatzione pro su personale de s'Ente e pro sos tzitadinos. Su cursu de formatzione tenet comente obietivu printzipale sa connoschentzia e sas cumpetentzias subra de s'impreu de sa limba sarda in sa redatzione de sos atos giuridicos e amministrativos e in sas atividades de comunicatzione de sos tzitadinos. S'ufitziu linguisticu at a essere abertu a su publicu in custas dies: a Banari su lunis e su mercuris dae sas 9 a sas 11, a Siligo su martis e su giovia dae sas 9 a sas 11, a Bunnannaru su giovia dae sas 11,30 a sas 13,30 e su chenabura dae sas 9 a sas 11. S'ufitziu tenet finas un'indiritzu de posta eletronica: ufitziumeilogu@gmail.com. + + + + ## In Casteddu contra a sa Regione + Salude a totus, cust'annu puru s'istiu nos at batidu una noa de cabbale: su Guvernu Regionale, custrintu a mutzare sos istantziamentos in bilantziu, at pensadu bene de che leare su dinare dae ue gia bi nd'aiat pagu. Sa limba sarda, chi "godiat" de s'1 pro chentu de s'istantziamentu de s'Assessoradu a sa cultura e istrutzione, commo nd'at a disponimentu su 0,5 pro chentu. @@ -28090,116 +36674,240 @@ Gratzias pro como. Mariantonietta Piga portavoce de su comitadu de sos operadores, interpretes-tradutores + + + + ## Limbas + Memoria istorica de su sardu - 16 + __ + _In s'urtima decada de sos annos otanta de su noighentos sa Sotziedade editoriale "Papiros" at publicadu sa rivista de istudios linguisticos "Limbas". S'idea, comente si leghet in sa presentada de su primu numeru, in su mese de abrile de su 1986, fiat de "dare un'azudu a sa pelea pro facher essire a campu sa limba sarda dae sa cunditzione sua de limba arrimada e, mescamente fintzas a como, orale, pro nde facher una limba moderna e de usu cumpretu in sa sotziedade nostra". E duncas, cun custa voluntade, sunt essidos a campu sos traballos de istudiosos medas, sardos e istrangios, dae Massimu Pittau a Eduardo Blasco Ferrer, dae Giuanne Usai, a Marinella Lorinczi Angioni, dae Leo Neppi Modona e Heinz Jurgen Wolf._ + _Sos testos sunt totu rigorosamente in sardu, o ca sunt gai in originale, o ca los at traduidos sa redatzione de "Limbas"._ + _Inoghe bos presento unu cantzu de s'istudiu de Blasco Ferrer a propositu de "Sa limba sarda o cras. Riflessiones supra de su status e supra de sa codificatzione de una limba moderna minoritaria"._ + _ _ + _ _ + _Nugoro, su 28 de triulas de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + Est de Kloss s'elaboratzione de unu modellu cumplessu de analisi de sos tipos de limba e de sos tipos de planificatzione linguistica impitados in sas comunidades linguisticas prus diferentes. Isse distinghet su cuntzetu de "status planning" o planificatzione de su status, chi sun cussas manovras e detzisiones subordinadas a cunsideratziones ideolozicas de grupos e a fortzas cuntrastantes chi interessan codigos linguisticos no-elaborados, dae cussu de "corpus planning", chi diat esser sa planificatzione de sa limba no-elaborada tramite s'aplicatzione de regulas e normas pretzisas. Totu sas limbas de tipu diferente (sas romanicas, pro narrer) sun limbas "distantziadas"! (_Abstandsprachen_: sa paraula no l'an vortada a s'inglesu), ma cussas chi tenen una grandu cantidade de "prosa tennica" ( e duncas "non poesia"!) o sientifica (_Sachprosa_) las mutin "limbas in elaboratzione" (_Ausbausprachen_). Su prof. Zarco Muliaçiç de s'Universidade de Berlinu at introduidu una classificatzione prus particularizada chi includit fintzas su sardu. Esistin, a parrer de custu linguista islavu, sas "limbas apartadoras" (_Verdangesprachen_) chi che catzan dae s'usu regulare e ufitziale ateras limbas, e sas "limbas apartadas" (su sardu, pro narrer); intre sas limbas no-elaboradas o petzi distantziadas isse distinghet "cussas chi dian parrer dialetizadas" (_scheindialektalistert_), chi dian esser cussas entidades chi sun autonomas tipolozicamente (sardu, friulanu, catalanu), ma chi dae sos chi las faeddan (dae su cumportamentu linguisticu de sa comunidade, duncas) sun tratadas che dialetos, pro more de sa dipendentzia politica issoro e de s'assentzia de una planificatzione curreta (de su status, cun interventos ufitziales, de sa limba tramite sa formulatzione de una codificatzione); in fines, sas limbas apartadas poden esser cucuzadas dae un'atera limba chi li podet esser "lacanarza", comente est pro su sardu, o nono. Un'analisi prus coidadosa de sas variabiles sotziolozicas e de sos dominios de su sardu nos zughet a dare valore criticu a sos resurtados otentos dae Muliaçiç pro su sardu. Murru Corriga, Georg Bossong e Lenardu Sole, in mesu de ateros an postu in craru sos passos prus importantes de un'interessu comunitariu creschente chi s'est manifestadu in custos urtimos deghe annos e chi interessat s'impreu de su sardu in unos cantos periodicos (La Grotta della Vipera, Ichnusa, Liberatzione, Il Solco, S'Ischiglia, Sa Sardigna, Su Populu Sardu, Sa Republica, calicunu cun traditzione de annos puru), in sos grupos de teatru ( CADA DIE TEATRU), in sa prosa literaria (pessade a _Mannigos de memoria_ de Antoni Cossu a o _20 contos de su Premiu Posada_) e como fintzas sientifica (cun sa rivista presente, ma puru cun su tratadu pro sas levadoras in campidanesu de su seculu passadu e cun sas tesis de chimica in sardu discutidas dae prof. Bainzu Piliu). + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Dacia Maraini e Andelas + Memoria istorica de su sardu - 17 + __ + _"Àndelas, sentiers, paths, sentieri, senderos. Custas pazinas bolent proponner a sos letores sardos, in limba sarda, andelas narrativas e sapores culturales e linguisticos chi non benint petzi dae 'intro' nostru ma fintzas dae 'aterue', pro irrichire su panorama literariu sardu cun s'azudu de culturas e mentes chi a bias sunt a tesu meda dae sas nostras" ._ + _Cumintzat gai sa presentada de "Àndelas", regorta de operas de iscritores de cultura italiana, catalana, sarda, grega e tzicana, publicada dae sa sotziedade editoriale "Papiros" in su 1994. In custu libru b'at contos de Dacia Maraini, Josep Vallverdu, Giuliu Angioni, Antoni Arca, Alexandros Papadiamantis, e una poesia de Francisco X. Alarcon._ + _Inoghe riporto unas cantas rias de su contu "Sas duas lontras", de Dacia Maraini._ + _ _ + _ _ + _Nugoro, su oto de austu de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + Una lontra est leende su sole in sa ripa de unu lagheddu montaninu. Tenet sos ogros tancados e una espressione biada in sa carutza sua de gatu. + Su cumpanzu suo est pischende in sas abas fundudas e astradas, unu pagu prus a monte, a lacanas de su padente. Duos fizos, naschidos dae pagos meses, sunt zoghende supra de una roca cuguzada de lanedda birdina, suspesa supra de s'aba: si dant corfos cun su murru, s'imberghent a intro de s'aba. Cando unu lassinat in sa terra modde e est belle pro nche ruer in su lagu, s'ateru l'aggarrat a bolu sa coa cun sas dentes e nche lu tirat a susu. Pro lu torrare a imberger deretu in s'aba. + Sa lontra mama ascurtat, sena nde fagher contu meda, sas boghes alligras issoro. Finas a cando cuddas boghes ant a arribare a ue est issa, ischit chi podet istare tranchilla. In s'interi si dedicat in totu a su piaghere de istare firma in su sole cun su fragu de s'erva frisca chi l'intrat in nares. + Sa lontra no ischit chi sos moimentos suos los est sighinde, a una distantzia de azigu binti metros, un'ogru fritu e atentu. S'omine est cuadu in palas de una tupa arta de campaneddas agrestes. Sos pilos suos craros e lorigados sunt cuguzados cun unu butone de portzellana niedda apuntadu supra. + S'omine osservat sa lontra a nde carculat su pesu, sa mannaria e sa lestresa de moimentu. Chircat de previder sos iscostiamentos possibiles de s'animale in su mamentu chi at a intender su tzocu leviu chi at a fagher isse artiende su fusile a s'artaria de sos ogros. + S'omine artiat sas cannas a sa massidda. Sa lontra non s'abizat de nudda. Su bentu est in favore de s'omine. Sa frusida no est arribada finas a ue est cuddu animaleddu. De su restu, zai s'ischit chi sas lontras intendent bene cun su nare ma male cun s'origra. + S'omine abaidat in sa meria. Sa carena de s'animale si bidet in mesu de sas duas cannas. Bastat de incarcare su cane. B'at carchi cosa chi l'incantat in cudda carena amandronada in su sole. Su lugore de cuddu pilu, sas brancutzas parmadas isterridas in s'erva, sa carutza apranada cun sos ogros mesu tancados. B'at carchi cosa de umanu in custu godire su sole. + Sa lontra isbambarriat sa buca in unu cascu mannu-mannu, illonghiende sa tugru infustu cun sos pilos amorotulados. Paret cuntenta manna, pessat s'omine, paret chi si cherzat ponner in buca su mundu intreu: sos prados nuscosos, su lagu netu e fundudu, sos padentes chi b'at in palas suas e finas, pro ite nono, cudda tupa de campaneddas agrestes inghiriada dae sas apes. + Totu in unu s'omine incarcat su poddighe in su cane cun determinatzione. Cunstatat sudisfatu chi at fatu tzentru. Sa lontra ruet a palas in segus, morta. Un'iscuta de mudimene. Sos furfurarzos ant sessadu de briare. + Sas duas lontas minores dassant sos zogos e current a si cuare in carchi calanca de sa roca. + S'omine parat s'origra. Isperat de no aer assustradu finas sa lontra mascru chi est pischende in sa ripa a chentu metros dae cue. Contat in su fatu chi sas lontras intendent male. + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## E. L. Masters + Memoria istorica de su sardu - 18 + __ + _ Custa est sa tradutzione in limba sarda chi apo fatu de sa poesia "Doctor Meyers", de Edgard Lee Masters, chi faghet parte de s' "Antologia de Spoon River"._ + _ Su traballu at tentu una mentzione de onore in sa de bator editziones de su cuncursu de poesia "Sant'Antoni de su fogu" de Mamujada, annu 1995._ + _Est istada publicada in su matessi annu, paris cun sas ateras chi ant bintu o sunt istadas mentzionadas, in unu volumene cuidadu dae sa Biblioteca Comunale de Mamujada._ + _Inoghe riporto su testu originale in inglesu e sa tradutzione in sardu._ + _ _ + _ _ + _Nugoro, su 18 de austu de su 2010 _ + _Sarvadore Serra_ + _ _ + Doctor Meyers + No other man, unless it was Doc Hill, + Did more for people in this town than I. + And all the weak, the halt, the improvident + And those who could not pay flocked to me. + I was good-hearted, easy Doctor Meyers. + I was healthy, happy, in comfortable fortune, + Blessed with a congenial mate, my children raised, + All wedded, doing well in the world. + And then one night, Minerva, the poetess, + Came to me in her trouble, crying. + I tried to help her out - she died - + They indicted me, the newspapers disgraced me, + My wife perished of a broken heart. + And pneumonia finished me. + Perunu ateru omine, francu dutor Hill, + At fatu prus de mene pro sa zente de custa bidda. + E totu sos debiles, sos guastos, sos chene capu + E sos chi non podiant pagare curriant a mie. + Eo fia dutor Meyers, disponibile e de bonu coro. + Eo fia sanu, cuntentu, ditzosu, + Cun una muzere chi mi deghiat, sos fizos mannos + totu cojuados, bene acotados. + E tando una note, Minerva, sa poetessa, + Est bennida a mie cun sa pelea sua, pranghende. + Eo apo proadu a l'azudare - issa si nch'est morta - + M'ant ghetadu sa neghe, sos zornales m'ant infamadu + Muzere mea si nch'est morta de crepincoro + E su dolore de su costazu m'at agabadu + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + _ _ + + + + ## Còrsica e Sardigna: toponomàstica bilìngue + Abbaidade ite faghent in Corsica cun sos cartellos toponomasticos: nche cantzellant sa versione italianu/frantzesa (ufitziale), pro LASSARE PETZI SU NÙMENE IN CORSICANU. Prus cussentzia natzionale in Corsica? De seguru, a parrere meu. Est totu su contrariu de su chi faghimus in Sardigna, in ue VENERAMUS su toponimu ufitziale e cantzellamus o cambiamus su toponimu in sardu chi, lu chergio ammentare, est istadu istudiadu e deliberadu, in tempus suo, dae sa Giunta comunale de cada bidda interessada. Custu cheret narrere chi semus proponende de nche cantzellare sos cartellos ufitziales? Nono de seguru. Cherimus petzi informare de una sensibilidade diferente. + + + + ## Sa limba: che un'àrbore, nen de manca nen de dereta + In custos urtimos trinta annos, sa gherra pro s'ufitzialidade de sa limba sarda at tentu amigos e inimigos, ma meda meda de prus gente chi, sena essere amiga o inimiga, sa limba l'at praticada e sighit a la praticare. A su puntu chi su 70% de sos Sardos impreat su sardu. Est finas beru chi chie la praticat non semper l'imparat a sos figios, si est beru chi petzi su 13% de sos pitzinnos praticat su sardu. Est in perigulu sa trasmissione intergeneratzionale de sa limba nostra. E tando, pro parare fronte a su perigulu de iscumparta de su sardu bi cheret una politica linguistica, cumplessiva, coerente, cumbinta, a manera chi su sardu siat ufitziale in cada ambitu e impreu. Totu sas leges fatas finas a como sunt istadas e sunt un'agiudu in custu caminu, ma non resessint a dare su resurtadu chi nos isetamus: blocare sa perdida linguistica e torrare a sa limba chie lat perdida. Est craru chi tando, su de sa limba non podet essere elementu ocasionale o segundariu de sa Politica, ma devet essere elementu tzentrale de unu progetu identitariu de isvilupu de sa sotziedade nostra. E pro custu, bi cheret su traballu e s'opera de totus, de cale si siat parte politica. Ca est de politica chi tenimus bisongiu, ma mescamente de politica linguistica. Si sa limba at a torrare a essere de su 100% de sos Sardos, at a cherrere narrere chi amus fatu un'isfortzu gasi mannu pro sighire a esistire, chi custu isfortzu lu podimus faghere finas in ateros setores: sotziedade, ambiente, economia. Catalonia docet! @@ -28207,7 +36915,12 @@ Chi custu est beru (e chi custu caminu semus giai resessidos a l'isperimentare) lu mustrat craru su fatu chi s'opera rivolutzionaria, innovadora e dinamica de dare a sa limba nostra una norma iscrita unitaria l'aiat cumintzada in su 1988 sa giunta de manca cun assessore de sa cultura Ballero, sighida e cumpretada dae una giunta de dereta cun assessore Onida, chi tenet su meritu istoricu de aere propostu sas normas de sa LSU/limba sarda unificada in su 2001; chi in su 2006, cun unu giunta de manca, su presidente Soru at sighidu su matessi caminu istrategicu de afortire e ufitzializare s'idea de una limba bandera unitaria pro sos Sardos (chi lassat a cadaunu sa possibilidade de pronuntziare sa limba comente li paret), chi est arribbada a sa proposta deliberada de LSC/limba sarda comuna. Duncas sas matessi finalidades comunas e trasversales, sos matessi resurtados: Onida cun sa LSU, Soru cun sa LSC. Custu nos importat e custu li devimus a ambos. Est pro custu chi podimus e devimus andare a dae in antis, afortende su movimentu trasversale in favore de s'ufitzialidade prena de sa limba sarda. Ischende chi b'at inimigos de sa limba a manca e a dereta, ma finas amigos, prus amigos chi no inimigos. Semus gasi cumbintos e seguros de su fatu chi su sardu est e devet essere "limba de totus e pro totu" , chi pessamus (o a su nessi isperamus) chi custa giunta noa essida dae sas eletzione de custu freargiu de su 2009 at a sighire su matessi caminu pro ufitzializare a beru sa limba sarda in cada ambitu e impreu, cun una lege noa de politica linguistica e cun sa formatzione de entidades chi cunsentant a sa lege de operare a beru, in manera moderna e dinamica, in s'iscola, in sos medias, in sos entes, in sas impresas, dunacas in sa sotziedade e in su territoriu. Custu sentimentu in favore de su sardu, de su simbulu de sa natzione sarda e de mediu primu comunicativu suo nos devet animare totus, de manca e dereta. Ca est in perigulu sa esistentzia matessi de sos Sardos, de manca o de dereta. + + + + ## Sa limba: che un'àrbore, nen de manca nen de dereta + In custos urtimos trinta annos, sa gherra pro s'ufitzialidade de sa limba sarda at tentu amigos e inimigos, ma meda meda de prus gente chi, sena essere amiga o inimiga, sa limba l'at praticada e sighit a la praticare. A su puntu chi su 70% de sos Sardos impreat su sardu. Est finas beru chi chie la praticat non semper l'imparat a sos figios, si est beru chi petzi su 13% de sos pitzinnos praticat su sardu. Est in perigulu sa trasmissione intergeneratzionale de sa limba nostra. E tando, pro parare fronte a su perigulu de iscumparta de su sardu bi cheret una politica linguistica, cumplessiva, coerente, cumbinta, a manera chi su sardu siat ufitziale in cada ambitu e impreu. Totu sas leges fatas finas a como sunt istadas e sunt un'agiudu in custu caminu, ma non resessint a dare su resurtadu chi nos isetamus: blocare sa perdida linguistica e torrare a sa limba chie lat perdida. Est craru chi tando, su de sa limba non podet essere elementu ocasionale o segundariu de sa Politica, ma devet essere elementu tzentrale de unu progetu identitariu de isvilupu de sa sotziedade nostra. E pro custu, bi cheret su traballu e s'opera de totus, de cale si siat parte politica. Ca est de politica chi tenimus bisongiu, ma mescamente de politica linguistica. Si sa limba at a torrare a essere de su 100% de sos Sardos, at a cherrere narrere chi amus fatu un'isfortzu gasi mannu pro sighire a esistire, chi custu isfortzu lu podimus faghere finas in ateros setores: sotziedade, ambiente, economia. Catalonia docet! @@ -28215,7 +36928,12 @@ Chi custu est beru (e chi custu caminu semus giai resessidos a l'isperimentare) lu mustrat craru su fatu chi s'opera rivolutzionaria, innovadora e dinamica de dare a sa limba nostra una norma iscrita unitaria l'aiat cumintzada in su 1988 sa giunta de manca cun assessore de sa cultura Ballero, sighida e cumpretada dae una giunta de dereta cun assessore Onida, chi tenet su meritu istoricu de aere propostu sas normas de sa LSU/limba sarda unificada in su 2001; chi in su 2006, cun unu giunta de manca, su presidente Soru at sighidu su matessi caminu istrategicu de afortire e ufitzializare s'idea de una limba bandera unitaria pro sos Sardos (chi lassat a cadaunu sa possibilidade de pronuntziare sa limba comente li paret), chi est arribbada a sa proposta deliberada de LSC/limba sarda comuna. Duncas sas matessi finalidades comunas e trasversales, sos matessi resurtados: Onida cun sa LSU, Soru cun sa LSC. Custu nos importat e custu li devimus a ambos. Est pro custu chi podimus e devimus andare a dae in antis, afortende su movimentu trasversale in favore de s'ufitzialidade prena de sa limba sarda. Ischende chi b'at inimigos de sa limba a manca e a dereta, ma finas amigos, prus amigos chi no inimigos. Semus gasi cumbintos e seguros de su fatu chi su sardu est e devet essere "limba de totus e pro totu" , chi pessamus (o a su nessi isperamus) chi custa giunta noa essida dae sas eletzione de custu freargiu de su 2009 at a sighire su matessi caminu pro ufitzializare a beru sa limba sarda in cada ambitu e impreu, cun una lege noa de politica linguistica e cun sa formatzione de entidades chi cunsentant a sa lege de operare a beru, in manera moderna e dinamica, in s'iscola, in sos medias, in sos entes, in sas impresas, dunacas in sa sotziedade e in su territoriu. Custu sentimentu in favore de su sardu, de su simbulu de sa natzione sarda e de mediu primu comunicativu suo nos devet animare totus, de manca e dereta. Ca est in perigulu sa esistentzia matessi de sos Sardos, de manca o de dereta. + + + + ## Cartellos in sardu: a terra! + Sos cartellos in sardu sunt istados fatos e postos cun finantziamentu RAS Lege 26 dae s'ULS de sa provintzia de Nugoro in su 2004 (mi paret) in: Belvi > Brebi; Birori > Biroro; Bolotana > Golotzana; Bortigali > Bortigale; Dorgali > Durgali; Dualchi > Duarche; Fonni > Fonne; Galtelli > Garteddi; Loculi > Locula; Lula > Luvula; Macomer > Macumere; Mamoiada > Mamujada; Noragugume > Noragugume; Oliena > Uliana; Olzai > Ortzai; Onani > Onanie; Onifai > Oniai; Oniferi > Onieri; Orani > Orane; Orotelli > Oroteddi; Osidda > Osidde; Ottana > Otzana; Posada > Pasada; Silanus > Silanos; Siniscola > Thiniscole. A dolu mannu no apo galu podidu controllare bene s'elencu. Tocat de ammentare chi in cada essida/intrada BI DIANT devere essere sos cartellos. Si bi nde mancat, est ca calicunu est ... intervennidu, a dolu mannu contra a su sardu! @@ -28225,7 +36943,12 @@ A propositu de custos cartellos, sos amigos chi nos cherent agiuare a los torrare a comente fiant in su cumintzu, controllent: a) si in ateras biddas de sa provintzia de Nugoro de como b'at su cartellu; b) in ue calicunu (privadu, comuna?) nch'at CATZADU su cartellu (Uliana, Durgali, Thiniscole, etc.) o in ue est istadu modificadu o cantzelladu in parte, comente in (F)onne o (B)ilartzi! Si nos cherent informare de su resurtadu de sa chirca, podent iscriere a: noas.sar@gmail.com + + + + ## LIMBA SARDA COMUNA + Normas isperimentales de limba iscrita de riferimentu. In fines, tenimus tenimus normas seguras chi, dassende a onzunu sa libertade de pronuntziare sa limba comente li paret, podent cunsentire a totus de impreare unu sistema unicu de iscritura. @@ -28233,11 +36956,21 @@ Sa LSC est duncas unu sistema "cumplementare" a cunfrontu de sas bariedades reales e naturales e, imbetzes de esser una debilesa pro su sardu, est una fortza, ca peruna bariedade locale, a sa sola, resessit a cuntrastare sa fortza de s'italianu. Duncas, dae como in antis, proamus a isperimentare sa LSC! + + + + ## Còrsica e Sardigna: toponomàstica bilìngue + Abbaidade ite faghent in Corsica cun sos cartellos toponomasticos: nche cantzellant sa versione italianu/frantzesa (ufitziale), pro LASSARE PETZI SU NÙMENE IN CORSICANU. Prus cussentzia natzionale in Corsica? De seguru, a parrere meu. Est totu su contrariu de su chi faghimus in Sardigna, in ue VENERAMUS su toponimu ufitziale e cantzellamus o cambiamus su toponimu in sardu chi, lu chergio ammentare, est istadu istudiadu e deliberadu, in tempus suo, dae sa Giunta comunale de cada bidda interessada. Custu cheret narrere chi semus proponende de nche cantzellare sos cartellos ufitziales? Nono de seguru. Cherimus petzi informare de una sensibilidade diferente. + + + + ## «Indipendèntzia» polìtica, dipendèntzia linguìstica? + Est una cosa ridicula e provintziale sa mania pro s'inglesu de una setore politicu sardu chi di definit "indipendentista" ma chi non diat parrere indipendente "in sa conca e in sa limba". S'urtima essida a campu est sa proclamada INDEPENDENCE DAY, gosi, in inglesu. Curiosu chi pro organizare una manifestatzione "indipendentista" sa prima limba chi artiat a conca a sos promotores siat s'inglesu e non su sardu!A issos lis paret una mustra de abertura, de modernidade.A nois paret sa mustra de s'autocolonizatzione peus. Est una cosa chi capitat petzi in Sardigna. Mai diat podere capitare una cosa gosi in Catalugna, ma mancu in Galiitzia o in aterue. @@ -28247,12 +36980,23 @@ E imbetzes nono, imbetzes de s'imparare su sardu, preferint s'italianu o s'inglesu. Ma gosi no arribbamus a nuddue! Su problema mannu est chi sa paraula "indipendentzia", pro medas chi sunt orfanos de sos partidos de manca "italianos" (e finas de dereta) e chi ant isseberadu sa militantzia in movimentos "indipendentistas", est unu giocatulu galanu, chi li paret su prus alternativu e e su prus antagonista chi si podet. Medas de custos, pero, italianos fiant e italianos sighint a abbarrare. In pratica, custa paret prus chi no ateru una bisione "dipendentista" e bastu. + + + + ## TV/RÀDIU pùblica in sardu 24h + RAI E LIMBA SARDA? EJA, ma cherimus mescamente una TV/RÀDIU publica in sardu, pro totu sa Sardigna, cada die, pro 24 oras! Si pro su PD e sas ateras fortzas politicas presentes in Sardigna est gosi importante chi sa limba sarda intret in sa TV e in sa Radiu, pro ite non proponent e finantziant unu canale publicu 24hx24h de TELEVISIONE totu in sardu e un'ateru canale publicu 24hx24h de RÀDIU, sena isetare sa Rai (o sena pagare sa Rai pro lu faghere) chi, si finas lu faghet, no at podere/bolere dedicare prus de un'1h sa die? Tenimus bisongiu de una programatzione TV/RÀDIU in sardu, pro totu sa Sardigna, cada die, pro 24 oras! Cun redatziones locales, chi diant dare traballu a deghinas de giovanos, giornalistas, tradutores, linguistas, ispetzializados in limba sarda. Custa est sa gherra chi devimus faghere, pro afortire sa limba, s'identidade e sa natzione sarda. + + + + ## Amigos in sardu + B'at unu grupu nou in facebook, dedicadu a sa limba sarda. Si narat Amigos in sardu e lu coordinat Diegu Corraine. Custa est sa descritzione: + Grupu de amighentzia linguistica, pro: -creschere s'impreu publicu e interpersonale de sa limba sarda -favorire sa 'cunversione' linguistica (duncas su cambiu de su mediu de comunicatzione interpersonale) a su sardu @@ -28267,15 +37011,26 @@ In custa manera, pratica, damus un'agiudu afortire sa limba sarda e a fraigare una parte de sa soverania linguistica sarda. Sos interventos in italianu o atera limba ant a essere cantzellados dae AiS + + + + ## RAS: 335 èuros in mancu pro sa limba sarda? + Carchi mese a como su Comitadu pro sa Limba Sarda aiat protestadu contra a su minimongiu de su dinare in favore de sa limba sarda in sa manovra de adeguamentu de su bilantziu 2010, pro dare atuatzione a su pranu triennale 2010-2013. L'aiat fatu finas cun una manifestatzione in Casteddu in dae in antis de sos ufitzios de sa RAS in carrera de Roma, A pustis de sa protesta, una delegatzione de su Comitadu aiat podidu addoviare sa Cummissione bilantziu e programatzione de su Cussigiu regionale. In cussa ocasione su Presidente on. Maninchedda aiat decraradu chi fiant torrados in segus e chi su dinare pro su sardu fiat asseguradu ma in cambiu fiat cunfirmadu chi nche catzaiant 500. 000 euros a s'Universidade. In custas dies, pero, su Comitadu, leghende su situ ufitziale de sa RAS, s'est abbigiadu chi, totu a su contrariu de su chi aiant promintidu sos guvernantes, est cunfirmadu su minimongiu de 332.000,00 euros pro sa limba sarda dae su pranu triennale. Cunfirmada imbetzes sa cunsigna de 500.000 euros a s'Universidade. Una trampa, un'isballiu o una leada in giru? Su Comitadu lu cheret ischire deretu! + + + ### 23/12/2010 + ## Materiales didaticos in aligheresu. + ### Est dende resurtados bonos sa collaboratzione intre sa Comuna de S'Alighera e sa Generalitat de Catalugna. + In custos urtimos annos, a pustis de s'acordu de collaboratzione intre sa Comuna de S'Alighera e sa Generalitat de Catalugna, sunt istados elaborados e publicados materiales didaticos diferentes pro s'insinnamentu de s'aligheresu. Custos materiales ant postu sa limba catalana in su matessi livellu de sas ateras limbas chi si insinnant in sas iscolas tzitadinas. In antis de totu, tocat a faeddare de sa publicatzione de sos primos libros de testu: sunt "_Algueres 1_" e "_Algueres 2_", pro sos iscolanos, e sas ghias didaticas pro sos insinnantes, publicados dae sa sotziedade editoriale valorosa _Eumo_, de s'Universidade de Vic (Catalugna). Custos libros los at elaborados unu grupu formadu dae pedagogistas siat de sa Catalugna (chi ant aportadu s'esperientzia issoro in su campu de s'insinnamentu de sa limba) siat de s'Alighera (chi ant aportadu sa connoschentzia de sa realidade linguistica e sotziulinguistica de s'aligheresu). @@ -28283,10 +37038,16 @@ In prus, b'est sa publicatzione in discu cumpatu e in rete de su primu metodu de autoaprendimentu interativu de sa limba catalana de s'Alighera (utile finas pro chie chergiat imparare su catalanu de s'Alighera in su registru standard). Un'istrumentu unicu in mesu de sas minorias linguisticas de Italia. Sena ismentigare su discu cumpatu "Cançons de l'Alguer", unu materiale pessadu comente agiudu pro sas letziones de aligheresu chi si faghent in sas iscolas. Totu custos materiales sunt istados elaborados cunforme a su "_model de llengua estandard d'ambit restringit"_ chi s' _Institut d'Estudis Catalans _at aprovadu pro s'aligheresu in su 2002. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/12/2010 + ## Su retratu de su decolonizadu, a parrere de Albert Memmi + ### In su libru «Ritratto del decolonizzato», ed. Raffaello Cortina + A podimus faghere unu bilantziu, perdidas e benefitzios, de sa decolonizatzione e cumprendere cales sunt sas cunseguentzias pro s'identidade e sos cumportamentos de sos ex colonizados? Moende dae sas cunstatatziones chi, belle in totue in sos istados ex colonizados, triunfant corrutzione, dispotismu e traditziones chi limitant meda sa libertade individuale, s'autore chircat de descriere sas resones de custos fallimentos presentende unu retratu, su prus fidele possibile, de un'omine nou essidu a campu in su panorama de s'istoria. @@ -28296,6 +37057,7 @@ Su libru de Memmi est de importu mannu si cherimus cumprendere sas relatzione de fortza chi oponent su mundu ricu e su mundu poveru e sos cunflitos de identidade chi favorint gherras e cunflitos de cada casta, finas in su chi in antis totus cramaiant "primu" mundu (in declinu demograficu), a cunfrontu de su "segundu" (su sotzialista, oramai iscumpartu) e de su "tertzu", in ue est presente sa majoria de sa populatzione de sa Terra. Sa letura de Ritratto del decolonizzato cunsentit de cumprendere in manera profunda medas de sas causas de sos cunflitos culturales de como. + Tradutore: Schianchi M. Editore: Cortina Raffaello Data de Publicatzione: 2006 @@ -28303,25 +37065,46 @@ ISBN: 8870789969 Paginas: 133 Preju: 15,80 euros + Albert Memmi, sotziologu tunisinu, est s'autore de su Ritratto del colonizzato e del decolonizzato (Napoli 1979), oramai unu classicu e puntu de riferimentu pro medas analisis de su colonialismu, e Il razzismo: paura dell'altro e diritti della differenza (Genova 1989). + #_Diegu Corràine_ + + ### 29/12/2010 + ## Disubidientzia tzivile + ### In Catalugna, contra a sa sententzia de su Tribunale Supremu chi limitat s'impreu de su catalanu + Non sessat sa cuntierra pro sa sententzia de su Tribunale Supremu chi limitat meda s'impreu de su catalanu in sas iscolas. Bator organizatziones ant publicadu unu documentu contra a custa detzisione. Sunt su CIEMEN (Centre Internacional Escarre per a les minories etniques i les nacions), su PDD (Plataforma per Dret de Decidir), FOLC e LA XARXA. L'ant publicadu in su situ www.ciemen.org. Custa est sa tradutzione in limba sarda: _In dae in antis de sa **sententzia de su Tribunale Supremu Ispagnolu **chi imponet s'ispagnolu comente limba finas veiculare de s'insinnamentu in Catalugna, sas entidades sutiscritas cuntestant custa detzisione ca vulnerat su deretu fundamentale de sos catalanos a vivere in una sotziedade inclusiva e non partzida pro resones linguisticas. Sa leada de positzione de custu Tribunale introduit un'elementu in prus pro creare cunflitos chi oe no esistint e pro potentziare, in definitiva, sa marginatzione de sa limba prus debile chi cuintzidet cun sa limba propia de Catalugna. **In custu casu, sa disubidientzia tzivile in totu sas iscolas catalanas est sa risposta prus cunforme a sos printzipios de sa democratzia.**_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/12/2010 + ## Apple pro mantennere bia sa limba tzerochi + ### Sa natzione tzerochi si ponet de acordu cun sa sotziedade californiana + Sa Apple est a disponimentu de 50 limbas de unu totale de belle 7 migia. Custu no at ispantadu sa natzione tzerochi de America de su nord chi at pedidu a sa sotziedade californiana de includere sa limba sua in s'urtima versione de su sistema operativu suo. Apple at detzididu de los acuntentare e como totus sunt isetende chi sos giovanos tzerochis potzant impreare su iPhone pro agiuare a mantennere bia sa limba issoro. + Sos Tzerochis sunt traballende cun Apple pro isvilupare unu programa informaticu in limba tzerochi pro s'iPhone, s'iPod e luego pro s'iPad. Sos iscolanos ponent gia sa limba issoro in iscola in sos elaboradores, dae su 2003, e tenent una tastera de 85 carateres. Su capu tzerochi Chad Smith, difatis, est cumbintu, in s'epoca numerica, sas tecnologias informaticas podent essere de agiudu mannu pro s'afortimentu de sa limba, mescamente in sos pitzinnos, chi sunt s'elementu pru debile in sa cadena de trasmissione de sa limba. + A cando sa matessi cosa pro sa limba sarda? Carchi annu a como aiamus chircadu cuntatos cun Apple Europa, pro isvilupare su sistema operativu MacOS in sardu. Pariant interessados, ma, in fines, non semus resesidos a cumbinare nudda. Chissai chi como non siat prus fatzile. Diat essere finas una manera pro Apple de intrare de prus in su mercadu sardu e de sas limbas natzionales emergentes. + #_Diegu Corràine_ + + ### 02/01/2011 + ## Litera a su Dipartimentu de Istadu de sos Istados Unidos de America + ### L'at imbiada su Comitadu pro sa limba sarda in defensa de sa limba nostra + Su Comitadu pro sa limba sarda at imbiadu una litera a su Dipartimentu de Istadu de sos Istados Unidos de America, pro protestare contra a sa discriminatzione de sa limba nostra. Custu est su testu in sardu: @@ -28357,8 +37140,12 @@ su Coordinadore Mario Carboni + #_Sarvadore Serra_ + + ## Colonialismo / Postcolonialismo + _Titulu:_ Colonialismo/Postcolonialismo _Editore:_ Meltemi _Data de publicatzione:_ 2000 @@ -28373,17 +37160,30 @@ In su de tres si analizant sos protzessos de decolonizatzione. Mescamente si aprofundit su tema de comente sos natzionalismos siant separados intre issos dae sas diferentzias de sessu, de classe e, in prus, ideolozicas. Ma, mescamente, Ania Loomba chircat de risponder a sa pregonta chi G.Spivak, in manera provocatoria, at postu: "Sos subalternos a podent faeddare?". S'autora, elaborende sas chistiones printzipales, mantenet unu puntu de bista neutrale e descritivu, sena leare positzione nen dae sa parte de chi pessat chi sa resistentzia natzionalistica si riduit a una copia de sa ideolozia de s' inimigu, nen dae sa parte de chie pessat chi su natzionalismu anticoloniale siat s'unicu fatore chi nch'est resurtadu a intacare su poderiu de su colonizadore. Pro tancare, si podet narrer chi pro Ania Loomba sas literaturas non-otzidentales devent esser recuperadas e postas torra in tzircolatzione, non petzi pro crescher sa connoschentzia nostra subra de custa tematica, ma propiu comente protzessu matessi de decolonizatzione. + + + + ### 02/01/2011 + ## Die de sa limba sarda in Nugoro + ### L'at proposta su grupu Sel in su Cussigiu comunale + Una die de sa limba sarda in sas iscolas de Nugoro a su nessi una bia in su mese. L'ant proposta Graziano Pintori e Alessandro Ticca, cussigeris de Sel (_Sinistra, ecologia e liberta_), in un'ordine de sa die chi ant presentadu in su cussigiu comunale. S'ordine, in prus de impinnare sa Comuna de Nugoro, pedit a sa Regione de adeguare sos finantziamentos pro una divulgatzione prus manna de su sardu: difatis, petzi s'1 pro chentu de su bilantziu regionale est assinnadu a sa tutela de sa limba sarda, contra a su 15 pro chentu de Trento e su 50 pro chentu de Bolzano pro sas minorias de limba tedesca. Sa die de sa limba sarda diat devere interessare finas sos dipendentes de sa Comuna e de totu sos ufitzios publicos, chi si diant podere espressare in sardu cun su publicu cada bia chi si nde presentet s'ocasione. In fines, Pintori e Ticca proponent de faghere in Nugoro, un bia in s'annu, una "Festa de sa limba sarda", in ue sas familias siant sas protagonistas beras de s'eventu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/01/2011 + ## Aberint una pagina web pro rivitalizare sa limba eyak de Alaska + ### Est sa prima limba "estinta" de Alaska dae cando in su 2008 est morta s'urtima pessone chi lu faeddaiat. + S'urtima faeddadora nativa de **_eyak_**, Marie Smith Jones, est morta in su mese de ghennargiu de su 2008. Ma cando unu tenet s'idea de sarvare una limba, resessit semper a faghere carchi cosa, finas cando nche paret totu agabbadu. Nos lu mustrant finas sas politicas linguisticas "resessidas" pro su gallesu, su bascu, su catalanu, su galitzianu. Sena ismentigare mai su miraculu de s'ebraicu! @@ -28393,50 +37193,87 @@ In su situ sunt presentes letziones de eyak ammaniadas dae unu giovanu de Frantza de 21 annos chi s'at imparadu s'eyak a sa sola, Guillaume Leduey. Una risposta a chie narat, finas in Sardigna, chi oramai non b'at prus nudda de ite faghere! "Amus mutidu custu progetu _tl'hix q'aayaa_, chi, in Eyak, cheret narrere 'cumintzare carchi cosa de nou'", at naradu Laura Bliss Spaan, diretora de su progetu. "Est una manera prena de isperu e de idea pro cumintzare un'annu nou e un'epoca noa ". + Marie Smith Jones (14 de maju de su 1918 - 21 de ghennargiu de su 2008) #_Diegu Corràine_ + + ### 03/01/2011 + ## CUNFORMA A SU CHI NARAS, INTENDES! + ### de Diegu Corraine + Duncas, _faedda e iscrie in sardu! E forsis t'ant a rispondere in sa matessi limba_. + A bias nos paret chi non b'apat prus gente capatza de faeddare in sardu. Nde semus gasi cumbintos, chi lu naramus e lu repitimus. E nos nde cumbinchimus! E faghimus prus dannu chi no ateru! + Est beru chi sa tendentzia no est positiva pro su sardu, nen comente numeru de pessones chi lu faeddant (prus gente manna chi non giovana), nen comente calidade (s'italianu nch'est catzende paraulas fundamentales chi in sardu esistint). No est s'unica limba, su sardu, chi est in dificultade in su mundu de oe. Ma devimus pessare chi semus in unu cunditzione meda ma meda megius de ateras chi sunt mortas o sunt a puntu de iscumparrere. + Ma est finas beru chi est creschida sa cussentzia e sa voluntade de "torrare" a sa limba nostra. Non bi cheret meda a lu cumprendere: avisos, frases, sms, augurios, carchi saludu, insignas, cartellos. Totu mustras debiles de eistentia linguistica podimus narrere, chi arriscant de abbarrare folclore. Ma proemus a bi bidere una gana de afirmatzione linguistica chi "cheret agiuada". E comente? Chie ischit e praticat sa limba sarda, faeddende e iscriende in sardu! E forsis calicunu, chi traballat in unu tzilleri, in un'istancu, in unu postale, in una butega, in un'ufitziu, s'at a intendere animadu a rispondere in sardu. Macari est una pessone chi diat cherrere faeddare in sardu ma no lu faghet ca timet de no essere educadu o de no essere cumpresu, pro cumplessos chi semper benit bene a binchere. + Ca medas si cherent petzi animados, "autorizados", a faeddare in sardu. L'ischint ma no lu bogant a campu, si no agatant sa pessone chi los ponet in asiu de lu faghere. E cussas pessones semus nois. + Duncas, bastat a intrare in unu locale narende "salude", "a si podet?", "ite noas?". E deretu chie nos est ascurtende cumprendet s'idea nostra e tenet su tempus de s'addatare, de rispondere in sardu. E cunforma a su garbu chi amus a tennere, amus a otennere unu resurtadu: in sardu! E custa limba at a abbarrare, forsis (ma belle de seguru), in sa relatzione chi s'at a istabilire intre nois e sa pessone noa chi l'amus faeddadu o saludadu in sardu. Deo l'apo isperimentadu e bos naro chi funtzionat. Totu est a cumprendere cando devimus sighire in sardu e cando nono. Si devimus "imponnere" su sardu deretu o proende*bi un'atera bia. + Devimus faghere a manera chi chie nos ascurtat non pesset chi semus maniacos de sardu o chi connoschimus petzi su sardu. O, peus, devimus evitare chi s'ateru pesset chi li semus faeddende in sardu ca pessamus chi connoscat petzi cussa limba; ca, tando, nos at a rispondere in italianu pro nos mustrare chi lu connoschet, e bene! + Devimus tratare su sardu cun istima, cun asiu, cun praghere. Devimus proponnere su sardu comente una limba de amigos, una limba de cunfiantzia, una limba comuna, una limba chi tenet sentimentu, una limba "nostra". Non chi s'italianu no nde tengiat! Ma in totue b'at diferentzia intre una limba "interna", territoriale, istorica, e una limba "esterna". + Devimus intrare in s'idea de praticare un'educatzione linguistica territoriale, permanente, in ue cada ocasione, e cada pessone, est emitente/destinatariu de messagios in sardu. + In sardu, semper, in totue, cun totus, pro cada ocasione. Comente una limba normale. + Ca est beru: nos devimus cumbinchere chi, _**cunforma a comente faeddamus, nos ant a rispondere**_. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/01/2011 + ## SU GUVERNU BASCU GASTAT 11.282.350 EUROS PRO IMPARARE SU BASCU A SAS PESSONES PRUS MANNAS DE 16 ANNOS + ### A dolu mannu in Sardigna non tenimus peruna initziativa riservada a sos cursos de limba sarda pro adultos, sende chi sa lege 482 de su 1999 lu previdet. + Su Guvernu bascu e **Eudel** (Assotziu de sas Comunas bascas) ant firmadu su 29 de nadale coladu, un'acordu subra de su finantziamentu de sos euskaltegis munitzipales pro su cursu 2010/2011, cun unu finantziamentu de 11.282.350 euros! Sos euskaltegis sunt sos cursos de limba basca pro adultos, cumintzende dae sos 16 annos. In pratica, si in sos urtimos 30 annos, sa pratica de su bascu est colada dae su 22% de sa gente a su 37,5%, est finas meritu de su fatu chi, in cada bidda basca, b'at cursos de limba basca, sos euskaltegis. S'entidade chi s'ocupat de su finantziamentu, in pratica, est s'**Habe** chi est un'ente de su guvernu bascu chi s'interessat de alfabetizatzione e cursos pro adultos. Custos sunt sos numeros pro sos cursos de s'annu iscolasticu 2008/2009 in sas diferentes provintzias bascas. Araba 6.689 + Bizkaia 22.496 + Gipuzkoa 10.281 + Orotara 38.957 A dolu mannu in Sardigna non tenimus peruna initziativa riservada a sos cursos de limba sarda pro adultos, sende chi sa lege 482 de su 1999 lu previdet. Diat essere una manera pro influentziare positivamente s'impreu de su sardu in sas familias e afortire sa limba in sos pitzinnos. + #_Diegu Corràine_ + + ### 06/01/2011 + ## Cuncursu "Iscrie una litera sos tres res". + ### Premiadas, in Luvula, sas megius literas + Ant premiadu, in Luvula, sos binchidores de su cuncursu «Iscrie una litera a sos tres res», arribbadu a sa de 19 editziones e indiritzadu a «sas pitzinnas e a sos pitzinnos de sas iscolas elementare de Sardigna - A sas maistras e a sos maistros». Sa manifestazione, organizada dae sa Comuna de Luvula, dae Papiros Editziones e dae su Comitadu provintziale Unicef, l'ant fata in custa bidda pro su de duos annos unu in fatu de s'ateru. Sa giuria at premiadu 19 iscolanos de sas iscolas primarias de unos cantos tzentros de sa Sardigna, sena contare sos alunnos de una classe intrea e sa mentzione de sos alunnos de sas elementares de Vitzi, de sa classe 5^ elementare de Otieri e de sa 1^ classe de Luvula. Custos sunt sos numenes de sos binchidores: Sonia Milia-Vitzi; Chiara Barel-Garteddi; Simona Scudu-Biddamanna; Giuanna Pinna-Luvula; Simona Cancedda-Gonnosno; alunnos 4^ classe-Biddanoa Monteleone; Beatrice Sanna-Vitzi; Giorgi Floris-Irgoli; Giagu Demurtas-Tortolie; Marta Pianu-Neoneli; Alessia Borrotzu-Orane; Federica Lotto-Biddamanna; Antonedda Manca-Garteddi; Pedru Ladu-Nughedu San Nicolo; Eleonora Aversa-Fordongianus; Paulu Guiso Fonne; Annedda Zollo-Vitzi; Nora Ena-Vitzi. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/01/2011 + ## "PAISU BASCU", CA SOS BASCOS SUNT 1 NATZIONE! + ### de Diegu Corraine + Capitat semper, leghende sos giornales o bidende sa televisione, de intendere "Paesi Baschi", in riferimentu a su Logu de sos Bascos. Finas oe, chi sos medios de informatzione ant iscritu chi s'Eta at annuntziadu in unu comunicadu sa fine «permanente», «generale» e «verificabile» dae sa comunidade internatzionale, de sas operatziones militares suas. Finas sos militantes de su movimentu natzionale sardu, cando faeddant o iscrient in italianu, ponent "Paesi Baschi" a propositu de sa terra de sos Bascos. @@ -28450,18 +37287,31 @@ A dolu mannu, in totu sos giornales italianos e finas in Wikipedia, acreditant su numene in forma plurale. Ma sos militantes e sos intelletuales serios, chi connoschent de prus sa realidade basca, devimus rispetare sos Bascos e duncas: "Paese Basco", "Paisu Bascu" o "Euskadi" in bascu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/01/2011 + ## Su Ditzionariu de sos servitzios sotziales in limba catalana + ### L'at publicadu in rete su TERMCAT + In s'opera b'at belle noighentos termines relativos a sos servitzios sotziales. Bi sunt siat sos termines prus rapresentativos e cumpartzidos in manera ampra dae sos professionistas de sos servitzios sotziales, siat sos termines noos introduidos dae sas urtimas leges. Cada termine includet sa denominatzione catalana, sos ecuivalentes in ispagnolu (in unas cantas ischedas b'at finas ecuivalentes in inglesu e in frantzesu) e, a s'ispissu, notas esplicativas. + S'opera faghet parte de sa serie _Diccionaris en Linia_ (Ditzionarios in linia), in ue b'at regortas de terminologia a propositu de campos de ispetzialidade diferentes, che a sa _Terminologia__ dels videojocs_ (Terminologia de sos viedeogiogos) o _su Diccionari dels mercats financers_ (Ditzionariu de sos mercados finantziarios) + #_Sarvadore Serra_ + + ### 16/01/2011 + ## SU GUVERNU PANAMENSU RECONNOSCHET 7 LIMBAS INDÌGENAS + ### Sunt su 10% de sa populatzione totale de s'istadu + Dae unas cantas chidas, sete limbas indigenas (de sos populos Ngabe, Bugle, Kuna, Embera, Wounaan, Naso Tjerdi e Bri Bri) sunt reconnotas dae s'istadu panamensu, pustis de sa publicatzione in sa Gazeta Ufitziale de sa Lege 88 de su 22 de santandria in ue reconnoschet sa "diversidade culturale comente valore istoricu e patrimoniu de s'umanidade". Custas limbas ant a essere imparadas in sas iscolas de sos territorios abitados dae custas etnias. @@ -28472,10 +37322,16 @@ Pro Arysteides Ikuaiklikiña Turpana, poeta de s'etnia Kuna, sa lege noa est "unu megioru mannu" ca "sos piseddos no ant a essere prus pessighidos in iscola cando faeddant in sa limba issoro, ca in antis sa limba materna fiat negada e sos pitzinnos fiant castigados". Nen prus ne mancu de su chi est semper capitadu a ateras limbas (finas a su sardu) afogadas o negadas dae sos istados tzentralistas e assimilatzionistas. De sos 3,3 milliones de abitantes panamensos, sos indigenos rapresentant prus de s'11% de sa populatzione totale e istant in chimbe comarcas reconnotas dae sa lege: Kuna Yala, Madugandi, Wargandi, Ngobe-Bugle y Embera-Wounaan. + #_Diegu Corràine_ + + ### 16/01/2011 + ## SU PARLAMENTU DE GALÌTZIA ORGANIZAT UNU CURSU DE GALITZIANU PRO MEGIORARE S'IMPREU DE SA LIMBA DE SOS DEPUTADOS. E IN SARDIGNA? + ### de Diegu Corraine + Sende chi sa majoria de guvernu in Galitzia est cambiada in favore de su esponente de su Partidu Populare Alberto Nuñez Feijoo, chi est chirchende de minimare sa preentzia publica de su galitzianu, su Parlamentu de Galitzia in custas urtimas dies at detzididu de organizare in su primu trimestre de su 2011 unu cursu de galitzianu, pro megiorare sa calidade de s'espressione orale de sos deputados, a manera chi siant prus craros e seguros cando leant sa paraula. Su cursu at a essere optzionale, at a cumintzare in sa segunda bindighina de ghennargiu e at a durare unos tres meses, cun letziones setimanales de un'ora e mesa. Totu custu cun sa finalidade de megiorare s'impreu de sa limba ufitziale de sos Galitzianos e unu de sos fundamentos de s'identidade issoro. @@ -28485,10 +37341,16 @@ Paret de essere in un'ateru mundu! Pessade chi in sa Galitzia guvernada dae su PP non s'acuntentant de lu faeddare ma si ponent su problema de lu faeddare bene, su galitzianu. Su minimu chi potzant faghere. E in Sardigna? Dae deghinas de annos (finas dae in antis sa lege 26/97 e 482/99) diat essere possibile a leare sa paraula in sardu in publicu in Cussigiu regionale e in cale si siat atzione de guvernu, ma nemos lu faghet. B'at chie bogat s'iscusa de sa diferentzia dialetale, chie dat sa neghe a sa LSC, chie sighit a nos turmentare cun sa cuntierra infadosa, inutile, de logudoresu vs campidanesu, chi non tenet perunu sentidu linguisticu, culturale, istoricu, e chi servit petzi a sighire a ... faeddare in italianu. Ma faeddent cale si siat genia de sardu, bastis chi lu fatzant! Oramai non b'at iscusa peruna. A su nessi, nois non bi creimus. + #_Diegu Corràine_ + + ### 16/01/2011 + ## BELLE 900 COMUNOS DE S'ISTADU ISPAGNOLU NON TENENT SA PÀGINA WEB UFITZIALE IN CASTIGLIANU! E IN SARDIGNA CANTOS? + ### de Diegu Corraine + Sa _Asociacion Nacional por la Libertad Linguistica_ (ANLL) at fatu un'istudiu particularizadu subra de s'impreu de sus castiglianu in sas paginas web de sos comunos chi apartenent in sas comunidades in ue b'at prus de una limba ufitziale. Non bi cheret meda a cumprendere chi si tratat de Catalugna, Galitzia e Paisu Bascu. Custu est istadu su resurtadu chi ANLL definit comente "demoledor": **868 comunos non dant a sos tzitadinos issoro una versione de sa pagina web in sa " lengua oficial de España"**! Pagu prus o mancu de su 40% de su totale de sos comunos istatales. Sa ANLL (giai cun s'agetivu "nacional" riferidu a s'istadu ispagnolu e cun sa paraula "libertades" chi est, prus chi no ateru, riferida a su castiglianu) narat chi est in favore de su bilinguismu, ma in realidade apartenet a sa linia politica (de dereta e de manca) chi gherrat contra a sa fortza chi podent leare sas limbas "natzionales" beras de sos Catalanos, sos Galitzianos, sos Bascos. Cun s'iscusa de sa defensa de sas libertades linguisticas, est in favore de su castiglianu. @@ -28506,8 +37368,12 @@ Ma podimus cambiare, pro dare fortza a s'ufitzialidade de sa limba sarda, faghende a manera de cumbinchere sos amministradores de sas biddas nostras a publicare una versione sarda de su situ ufitziale. Finas ca sunt in medas sos chi ant otentu dinare pro faghere finas in sardu sos sitos issoro, dae sa Lege 482/99 o dae ateras leges. Ma no ischimus cantos sunt e cales sunt. Pro dare boghe a custa idea, e pro podere publicare s'elencu de sos entes chi forsis tenent finas una versione sarda de su situ issoro, amus abertu una pagina in Facebook: "**Lu cherimus finas in Sardu su situ ufitziale de Comunos e entes sardos**". Faghide*bos AMIGOS e iscriide! + #_Diegu Corràine_ + + ## La vera storia dell' IRA + Editore: Newton & Compton Editori Data de Publicatzione: 2004 Collana: Volti della storia n. 163 @@ -28519,9 +37385,15 @@ Su libru esaminat sos eventos dramaticos de s' Insurretzione de Pasca de su 1916 e sa cuntierra de su 1919-1921; sa divisione de s'Irlanda in sos annos binti e sa gherra tzivile irlandesa de su 1922-1923, e finas sas campannas clandestinas de s'Ira in s'Irlanda de su Nord e in sa Britannia Manna intre sos annos trinta e sos annos sessanta. Su professore English ispricat sa creschida de sa violentzia, a pustis de sas manifestaziones fatas dae su movimentu pro sos deretos tziviles in sos annos sessanta; s'imbiu de sas tropas britannicas in sas carreras de s'Irlanda de su Nord, sa divisione in intro de s'Ira, s'introdutzione de s'internamentu in su 1971 e sa disgratzia de sa Dominiga de Sambene de su 1972. Contat bene finas: sa rebellia cartzeraria pro su deretu de sos presoneris politicos chi agabaiat cun sos isoperos de su famene de sos primos annos otanta e sighit cun sa descritzione de sa naschida de sos Provisional Ira comente fortza politica impinnada in sos annos otanta, chi at fatu nascher cussu protzessu de paghe chi at bistu sa creschida prus manna in sos urtimos 15 annos. + + + ### 17/01/2011 + ## CLÀUDIA ARU: «SA FORTZA DE UN'ARTISTA EST A USAI SA CULTURA PRÒPIA» + ### Intervista de Diegu Corraine a Claudia Aru, cantante de su grupu sardu BENTESOI + Apu inghitzau a cantai in sardu de pagu, de candu apu cumprendiu ca sa lingua sarda mi donat sa possibilidadi de essi speciali e no cumenti a is atrus chi cantant sceti in italianu o inglesu po essi prus "internatzionalis". In custu tempus sa fortza de un'artista est a usai sa cultura propia. A un'americanu ddi praxit de prus a ascurtai una cantzoni in sardu chi no una in inglesu scrita de una cantanti sarda. Cun su sardu podis descriri una situatzioni cun una paraula sceti. Una cosa cumenti "fillu miu de su coru", non si podit narai in italianu cun sa matessi intensidadi. Po custu mi praxit meda de prus. @@ -28549,17 +37421,31 @@ Bolleus traballai ancora, seus pensendi a unu discu nou, cosas de fai ci ndi funt meda! Su bentu est suendi! #_Diegu Corràine_ + + ### 17/01/2011 + ## Noas cun su telefoneddu in sas limbas natzionales de Mauritania. + ### Est unu servitziu de s'agentzia giornalistica Al Akhbar + S'agentzia giornalistica indipendente 'Al Akhbar' at postu in su mercadu unu servitziu de noas cun sos sms in sas tres limbas natzionales de Mauritania: pullar, soninke' e wolof. + Sos messagios de testu, chi pertocant mescamente sas noas de su logu, sunt atzessibiles petzi a sos abbonados a Chinguitel e Mattel, duos de sos tres operadores de telefonia mobile ativos in s'Istadu. + Iscritos in carateres latinos, sos sms noos in sas limbas pullar, soninke' e wolof cumpletant su panorama informativu tramite tzellulare, e s'agiunghent a su servitziu de noas in arabu e frantzesu. + Paisu cun cumponentes etnicas arabu-berberas e nieddu-africanas, sa Mauritania tenet comente limba ufitziale s'arabu, cando chi su frantzesu est sa limba impitada in su mundu de sos afares. Custas initziativa de s'agentzia Al Akhbar est unu reconnoschimentu de s'importu chi tenent in sa sotziedade mauritana sas limbas traditzionales de su logu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/01/2011 + ## WIKIPEDIA: 10 ANNOS! + ### In prus de 270 limbas, finas in sardu. + S'opera de riferimentu prus mannu in Internet, Wikipedia, tzelebrat ocannu su de 10 anniversarios suo. Jimmy Wales at fundadu Wiquipedia, «s'entziclopedia de cuntenutu liberu chi cadaunu podet megiorare», su 15 de su mese de ghennargiu de s'annu 2001. Wikipedia est un'opera collaborativa, multilingue, gratuita. Su 2004 aiat crompidu unu millione de articulos partzidos in 100 limbas diferentes. Como sa Wiquipedia nche colat sos deghennoe milliones de articulos in 270 limbas cun s'obietivu de creare «unu mundu in ue cada pessone de sa praneta tengiat atzessu liberu a totu sa sapientzia de s'umanidade». @@ -28571,18 +37457,33 @@ B'at finas una Wikipedia in sardu, cun prus de 2000 articulos, in ue amus finas collaboradu in su cumintzu. Podiat essere un'ocasione manna de isvilupu pro sa limba sarda, ma a dolu mannu, sa libertade de WP est istada interpretada dae medas collaboradores sardos comente s'ocasione pro la balcanizare linguisticamente, cunforma a s'ideologia antisarda de cherrere partzire su sardu in logudoresu, nugoresu, campidanesu! B'at "finas" sa possibilidade de iscriere in LSC, ma paret fatu prus chi no ateru pro giustificare sas boghes in LOG, NUG, CAM. Oramai WP in sardu est "terra de nemos" in ue triunfant sos diferentzialismos e machines peus: urtimas mudantzias, pagina a sa tzurpa, donaduras! E, pro aumentare sa cunfusione, sunt ponende finas una GSC (Grafia Sarda Comuna!) chi est unu ispropositu ortograficu chi torrat in palas de 20 annos sa chistione de sa limba sarda. Un'imbentu personale detzididu baddu dae chie! Est comente a si dare corfos de martzeddu a sa limba (o a butones, comente diat narrere calicunu ateru). Lastima! + #_Diegu Corràine_ + + ### 20/01/2011 + ## Ocannu in su Sud Tirolu sas consultas soveranistas + ### Las organizat su Sud-Tiroler Freiheit + In sa localidade alpina de Ahrntal, finas a su mese de santandria, ant a faghere sas consultas subra de s'autodeterminatzione de su Sud Tirolu. Sas votatziones, chi sighint su matessi ischema de su protzessu de referenudum populares chi bi sunt istados in Catalugna in su 2009, las at organizadas su partidu Libertade Sudtirolesa (_Sud-Tiroler Freiheit_, STF), chi tenet duos iscannos in su parlamentu de su Sud Tirolu. + Sa campagna cumintzat su 22 de custu mese, cun una sessione informativa e sa votatzione in St. Johann, unu de sos bidditzolos chi faghent parte de su munitzipiu de Ahrntal. In sa sessione informativa unu rapresentante de su CIEMEN at a faeddare de s'esperientzia catalana. Sunt prevididas ateras chimbe sessiones durante s'annu, finas a su mese de santandria + Sa STF cheret chi su Sud Tirolu detzidat in manera libera su venidore suo in foras de s'Italia e chi, si in casu, si potzat torrare a unificare cun su restu de su Sud Tirolu, chi atualmente est in intro de sas fronteras austriacas. Cunforme a unu sondagiu de su 2007, su 54,6% de sos sudtirolesos diant cherrere abbandonare s'Italia : su 33,4% lu diat faghere comente Istadu indipendente e su 21,3% diat cherrere sa riunificatzione cun s' Àustria. + Sa fortza politica prus manna de su Sud Tirolu, pero, est su Partidu Populare (_Sudtiroler Volkspartei_, SVP), chi guvernat cun sa majoria assoluta. Su SVP cheret prus autoguvernu pro su territoriu e sa tzitadinantzia dupla austriaca - italiana pro sos sudtirolesos, sena pero arribbare a truncare cun sa Republica Italiana. Custu partidu, duncas, est contrariu a sas consultas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/01/2011 + ## Belle su 99 pro chentu in favore de s'indipendentzia. + ### Sunt cumintzende a arribbare sos primos datos de su referendum in su Sudan de su Sud + Belle su 99% de sos sudanesos de su sud ant votadu in favore de s'indipendentzia dae su nord, cunforme a sos primos datos ufitziales. Sos politicos de su sud, pero, ant pedidu a sos tzitadinos de non festare galu sa vitoria, pro non provocare una reatzione violenta de su nord. Sos numeros cunfirmant sas previsiones e mustrant una partetzipatzione manna in sas votatziones, chi las ant agabbadas sa chida colada e chi sunt frutu de un'acordu de paghe de su 2005 fatu a pustis de duas decadas de gherra tzivile intre su nord e su sud. @@ -28594,18 +37495,29 @@ Su partidu chi guvernat su nord de su Sudan, su Partidu de su Cungressu Natzionale, no at chertu rendere publica peruna valutazione de sos primos resurtados e si riservat de lu faghere cando sos datos ant a essere ufitziales. #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/01/2011 + ## Setores de su cherbeddu predeterminant s'imparongiu de una segunda limba + ### Cunforma a un'istudiu de s'Universidade de Hong Kong fatu cun pitzinnos de 10 annos + Pro arribbare a custu cuncruimentu, sos sientziados ant analizadu pitzinnos de 10 annos, pedende*lis de reconnoschere paraulas inglesas in unu testu, in su mamentu chi lis fiant faghende una risonantzia magnetica pro istabilire s'atividade de su cherbeddu. Totu sos iscolanos teniant una carateristica comuna: fiant imparende una segunda limba dae cando teniant 6 annos. A pustis de un'annu, sos matessi sientziados ant torradu a esaminare sas abilidades linguisticas de sos pitzinnos e ant iscobertu unu resurtadu ispantosu: s'atividade in duos tretos de s'emisferiu de manca de su cherbeddu, su nucleu caudadu e su giru fusiforme, correlatzionaiant cun cantu bene sos pitzinnos identificaiant sas paraulas inglesas. E duncas sos espertos nd'ant tiradu s'idea chi s'atividade in custas partes de su cherbeddu predeterminant cantu abiles pro sas limbas potzant resessire a essere sos pitzinnos. + #_Diegu Corràine_ + + ### 28/01/2011 + ## Sardos e Sardigna in s'epoca de sa globalizatzione: ideas e movimentos + ### Organizadu dae **Sardos Europeos** Assotziu de istudios natzionales, Tatari, 12/02/2011 + Dae pagu tempus est naschidu un'assotziu culturale nou, _SardosEuropeos_, chi si cheret interessare de "istudios natzionales". SE est interessadu a analizare e a istudiare sa chistione natzionale in generale e sos casos singulos de sas natziones emergentes, sena istadu, in chirca o cun voluntade de un'istadu propiu, mescamente in Europa. Duncas istudiat e si cunfrontat cun sos temas de s'autodeterminatzione e de sa soverania. Lu faghet in forma de documentos o de seminarios e cunferentzias. Su primu addoviu, SE l'organizat in_ Tatari su 12 de freargiu chi benit, in sa Sala cunferentzias de sa cresia Mater Ecclesiae_, carrera de Luna e Sole. @@ -28640,19 +37552,33 @@ Si seis interessados a leare parte, intrade in sa pagina FaceBook de s'eventu e marcade*bos comente partetzipantes: >Postel de **SardosEuropeos** in FaceBook: [sardoseuropeos@groups.facebook.com](mailto:sardoseuropeos@groups.facebook.com) + #_Diegu Corràine_ + + ### 28/01/2011 + ## + ## Istudiare in friulanu + ### + ### 250 istudentes de unos cantos istitutos de sa provintzia de Udine dae martzu a maju ant a assistere a sas letziones in limba friulana + Ant a essere belle 250 sos istudentes de sas iscolas superiores de sa provintzia de Ùdine chi, in sos meses de martzu, abrile e maju, lis ant a proponnere letziones de fisica, sistemas eletricos, istoria ma finas literadura grega, inglesa e tedesca, sientzias e informatica impitende sa limba friulana comente limba veiculare, a bias integrada cun interventos in limbas istrangias (inglesu e tedescu) giai presentes in su curriculum iscolasticu. Crompida a sa segunda fase, s'initziativa faghet parte de su progetu pilota "_Laboratorio Clil in lingua friulana_", isperimentatzione cumintzada in s'annu iscolasticu 2009-2010, naschida dae sa collaboratzione intre sa Comunidade de sas Provintzias friulanas, s'Ufitziu Iscolasticu Regionale, Iscolas de s'autonomia, s'Universidade de Ùdine, s'Universidade Ca' Foscari de Venezia, sa Sotziedade Filologica Friulana e sa Proviintzia de Ùdine chi l'at finantziada. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/01/2011 + ## Sa kapite + ### de Diegu Corraine + Mi capitat a s'ispissu de retzire messagios o literas de pessones chi criticant (o pedint/dant cussigios) pro sos isseberos ortograficos nostros in contu de limba sarda. Su K est unu de sos grafemas chi pesant dae semper cuntierras intre pessones in favore e pessones contrarias. E est una de sas literas chi tenet prus valore "esotericu" in mesu de sos apassionados de limba sarda, chi a s'ispissu pilisat sa _kapite_. Naro dae deretu chi sa kapite est sa maladia infantile de chie s'acurtziat pro sa prima borta a sa limba sarda e pessat chi bastet custu grafema pro sarvare/afortire/ispainare sa limba sarda. Podet durare pagu tempus e podet durare totu sa vida. Bi semus colados totus, e no in sa kapite ebbia! @@ -28668,10 +37594,16 @@ Praticamus sa LSC, ca nos paret unu cumpromissu bonu intre realidade linguistica e traditzione literaria. Non naramus chi est sa "megius". Naramus chi sa proposta prus pratica bogada a campu finas a como. Petzi pratichemde*la nde podimus bogare a campu sos difetos. Ma chie est contrariu, fatzat su chi li paret, bastis chi iscriat in sardu. Su publicu de sos letores at a narrere ite est prus addatu. Nois preferimus unu sistema cun carchi difetu, ma costante, a 2, 3 10 normas "perfetas". A su nessi nos garantimus de no nch'abbarrare puntos (o de imbruncare) in su K! + #_Diegu Corràine_ + + ### 02/02/2011 + ## Una trasmissione televisiva pro imparare s'italianu + ### Isetamus chi lu fatzant finas pro sas ateras limbas de sa Republica. + Su Ministeriu de s'Internu, in collaboratzione cun _Rai Educational_, at ammaniadu _Cantieri d'Italia. L'italiano di base per costruire la cittadinanza_, unu programa cofinantziadu dae s'Unione Europea cun su Fundu Europeu pro s'integratzione de tzitadinos de paisos tertzos. Sa trasmissione andat in unda, dae su 3 de freargiu, sa giovia e sa chenabura a sas 09.45 in _RaiDue_ e, dae su 4 de freargiu, in _Rai Scuola_ a sas 10.30, in replica cada 4 oras. "Su servitziu publicu est fundamentale in s'integratzione de sos istrangios" at naradu Paolo Garimberti, presidente de sa Rai, agiunghende chi "Devimus ammentare chi _Non e mai troppo tardi_, unu classicu de sas trasmissiones televisivas annos medas a como, est istadu unu canale chi pro more suo est colada s'integratzione de sos italianos in s'Italia; chi at unificadu unu Paisu partzidu, pro campaniles e dialetos, pro limbas chi non fiant unificadas". @@ -28679,7 +37611,10 @@ Nois semus cuntentos mannos chi fatzant custa trasmissione pro imparare s'italianu. Diamus essere galu prus cuntentos, pero, si su servitziu televisivu publicu agiuerat finas sa didatica de sas ateras limbas de sa Republica. E, in antis de totu, de su sardu. #_Sarvadore Serra_ + + ## L'identità + _Tradutzione_: Fabrizio Ascari _Editore_: Bompiani _Data_ _de_ _publicatzione_: 2005 @@ -28693,32 +37628,61 @@ Tocat de fagher s'Esamene de Identidade pro agatare totu sos elementos de apartenentzia, pro dimustrare chi s'Identidade de una pessone est fata non de unu ma de elementos meda; est una cosa chi nos distinghet, ca cadaunu est diferente dae s'ateru, e custos elementos tenent una zerarchia, chi podet cambiare segundu su mamentu, e cambiat su modu de si cumportare. Si una pessone s'intendet minetzada pro un'apartenentzia, est in cussa chi s'identificat de prus e arribende finas a cumportamentos de intollerantzia e suspetu chi podent amintere cale si siat atzione. Pro ite pessones medas oe ochient sa zente in numene de s'identidade reliziosa, etnica, natzionale o de ateru importu? Isse faeddat de Contzetzione tribale, denuntziat sa manera de limitare s'identidade a un'apartenentzia ebia. Cun sa Mundialitztzione atzellerada, diamus dever pigare cussentzia de unu destinu comunu e cumintzare a pessare a unu cuntzetu nou: s'apartenentzia a una comunidade umana zenerale, sena no nche ismentigare de sos particulares; non devimus faeddare de tollerantzia, non podet bastare, ca non devimus cuntzeder, ma cumprender e atzetare sa diversidade; devimus chircare un'ecuilibriu intre sa diversidade de su mundu e sa netzessidade de Universalidade. A s'agabu, s'autore ponet s'atzentu subra de s'importantzia de sa Limba, chi cunsiderat una de sas apartenentzias prus importantes ca podet esser siat elementu de identidade siat mediu de comunicatzione. Totu sas limbas tenent sa matessi dinnidade, de limbas si nde podent faeddare medas, e duncas, a su contrariu de su chi pessat pro sa Relizione, devet abarrare un'elementu identitariu. + S'autore faghet una riflessione prufunda, argumentada cun riferimentos a s'istoria, sa filosofia e sa teolozia, tzitende esempros meda, finas personales, e impreende unu limbazu fatzile, craru e iscurrevole. + + + ### 04/02/2011 + ## «Su sardu donat fortza a is cantzonis, est una lingua potenti.» + ### Intervista de Diegu Corraine a Aaron Tolu de su grupu musicale sardu _**Shardana**_ + Su grupu est nasciu duus annus agoa, candu deu, Fabrizio, Daniele e Matteo eus scioberau de sonai in paris e de sonai epic metal. + Deu apu connotu a Fabrizio e Daniele a inturu de unu forum de musica metal chi si narat "metalrockmuseum", ma conoscemu giai a Fabrizio poita apu sonau cun issu invunu cuntzertu de is grupus nostrus becius (deu femu su cantanti bassista de is _Natrium_ e Fabrizio cantaat e sonaat sa ghitarra cun is _Grim Drowsiness_). Matteo invecias dd'apu connotu sa primu borta in sa sala de is provas. + Deu traballu in una sienda de informatica in Casteddu, Fabrizio in sa sienda sanitaria de su babu, Matteo e Daniele invecias funt studiendi. Seus prenus de cosa de fai! + Sa bidea a s'incumentzu fiat de fai unu grupu chi chistionaat de is Shardana sceti, su populu de su mari. Candu femus scriendi is cantzonis de s'EP perou eus cumentzau a chistionai de atras cosas puru, a tipu de Sa Batalla (Sa Batalla de Seddori de su 1409), ma puru de contus chi no chistionant de sa Sardinnia, cumenti su contu de H.P. Lovecraft "The Doom That Came To Sarnath" + S'obietivu nostru est de circai de fai metal cantau in sardu "chi funztionat". Nci funti grupus meda, connotus a livellu internatzionali, chi faint metal e chi cantant in sa lingua insoru (spanniolu, tedescu, finlandesu, norvegesu...), e duncas chi ddu faint issus ddu podeus fai nosu puru. + Ponendi sa cosa simpli meda, ti naru: Epic Metal! Po dda spricai unu pagu, sa musica nostra est unu Metal a bortas inchietu e lestru, a bortas prus melodiosu e druci. Dipendit de ita chistionat sa cantzoni. + Si cumbinat perfetamenti! Su sardu donat fortza a is cantzonis, est una lingua potenti. A s'inghitzu femu pren''e dudas, poita femu acostumau a cantai in ingresu, agoa apu cumprendiu ca fiat possibili a cantai in sardu chentza de timi de no essi cumprendiu. + Deu scriu totu is testus, donnia borta detzidu chi scriri in sardu o in ingresu, a segunda de sa cantzoni. + A primu metallarus sardus, ma fintzas genti de su continenti ca at intendiu sa musica nostra via web, o at ligiu de nosu. + In custus tres annus de traballu eus sonau in trinta cunzertus, in Casteddu, Uta, Biddesorris, ma fitzas in Arruinas (po Artes Et Sonos 2010) e Otieri. Su prus importanti dd'eus fatu in su Suns Festival de Udin in Friul, su festival de is linguas de minoria. + Totu is personas chi eus connotu a foras de sa Sardinnia ant cumprendiu su progetu, seus praxius. S'arreatzioni de is fanzine e webzine est positiva. Narant chi su sardu in "Sa Batalla" si coiat perfetamenti cun sa musica, donat fortza a sa cantzoni. + No nisciuna collaboratzioni, ma speraus prus a innantis! Comente bos paret sa musica sarda como? Nosu seus prus informaus de sa musica metal in Sardinnia, ma cussu chi eus biu e intendiu cust'annus est chi nci funts grupus pagu chi sonant in sardu. Custu poita sa limba no est imperada meda in sa scola, e sa genti no da scit chistionai. Nosu seus circhendi de fai un'infortzu, de imparai su sardu e de circai de dd'imperai po sa musica nostra, ma po nosu no est ancora cosa naturali. + Imoi po spassiu, circhendi de fai is cosas a su mellus, bieus innui dd'acabaus! Nosu no serraus nisciuna genna (dd'acagataus serrada giai, ma custa est un'atra storia!). + In su 2010 est bessiu su primu MINICD nostru, ma teneus giai dexi cantzonis noas, chi speraus de publicai in su 2011. + Totu su _minicd_ est arregistrau e amisturau in Sardinnia, a domu nostra, a parti sa boxi e is launeddas, arregistradas in su _Calf_ _Studio_ de Klaudio de is _Boghes de Bagamundos_. + Fiat sa prima borta chi eus sonau a fora de sa Sardinnia, e est stetia una sperentzia galana. Eus conotu genti noa, intendiu sa musica de tota custa genti, chi cantat e pensat in sa lingua de insoru, ma chi est de menti oberta e chi circat de si fai cumprendi, e de cumprendi a is atrus. Sa musica nostra est praxia, eus connotu amigus nous e genti stravanada, no podemus agatai de mellus! + Po cust'annu boleus acabai su cd, ca tenit dexi cantzoni noas, una perra in ingresu e una perra in sardu, a pustis eus a cuncodrai contzertus nous e promotzioni varia. Boleus arribai a imparai e imperai sempri mellus su sardu, e de ddu podit fai cumprendi a sempri prus genti. + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/02/2011 + ## Aumentant sos raportos intre S'Alighera e sa Catalugna + ### Addoviu, in Bartzellona, de su sindigu aligheresu Marcu Tedde cun su rapresentante de su guvernu catalanu Germa Gordo. + Su sindigu de S'Alighera Marcu Tedde at addoviadu in custas dies in Bartzellona sos responsabiles de su Governu catalanu, pro una intensificatzione ulteriore de sos raportos intre S'Alighera e sa Catalugna. A su sindigu l'at retzidu, in _Palau de la Generalitat _(in sa fotografia), Germa Gordo, segretariu de su Guvernu e collaboradore astrintu de Artur Mas, su presidente nou de sa_ Generalitat de Catalunya_. Su sindigu at cunfirmadu sa voluntade de sighire cun sos raportos economicos intre sas duas realidades, raportos chi devent rapresentare su resurtadu de s'afortimentu de sos ligamenes culturales. S'Alighera, at agiuntu Tedde, oe tenet prus autoridade in sas relatziones suas cun sa Catalugna, e custu at agiuadu s'abertura, in custa tzitade, de sa sede de rappresentantzia de su Guvernu catalanu. @@ -28726,65 +37690,124 @@ Pro parte sua, su segretariu de su Guvernu de Artur Mas at cunfirmadu chi cheret afortire sas relatziones istitutzionales, pro dare un'impulsu prus mannu a s'atividade economica. E pro custa resone at a essere in visita in S'Alighera custu mese de martzu chi benit. #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/02/2011 + ## Totu sa Biblia leghida in friulanu + ### Su progetu de s'ARLeF est chirchende voluntarios + Sa letura de sa Biblia in limba friulana est un'omagiu, no a su Testu Sacru ebbia, ma finas a sa traditzione de sa Cresia de Aquileia, e unit sas raighinas linguisticas, religiosas e culturales de su territoriu friulanu. Si tratat de un'eventu unicu in su genere suo: pro sa prima bia sa Biblia l'ant a leghere in manera integrale, sena pasu, in una limba minoritaria , in sa Cresia de sa Puridade (Udine), dae dominiga su 3 de abrile de su 2011 a sabadu su 9 de abrile, pro unu totale de a furriu de 140 oras. + Chi custa siat sa prima bia chi sa Biblia la leghent in una limba chi rapresentat una minoria l'ant cunfirmadu sos ideadores frantzesos de sa letura biblica sighida, **Norbert **e **Dominique Exbrayat**, chi gestint su progetu de "Le Bible en continu", esperientzia chi oramai faghet a colletore finas pro sas ateras initziativas de sa matessi casta (in Italia sos pretzedentes sunt Mantova, Roma, Bologna e San Giovanni Rotondo, tzitades in ue ant realizadu s'eventu sighende su modellu de sos frantzesos). + A s'intziativa "_Leture continue de Bibie par furlan - Letura sighida de sa Biblia in friulanu_", organizada dae s'** ARLeF - Agjenzie Regjonal pe lenghe furlane**, dae sa Provintzia de Udine, dae s'Archidiotzesi de Udine e dae s'Assotziu Culturale Glesie Furlane, ant aderidu finas sas Provintzias de Gorizia e de Pordenone, s'Archidiotzesi de Gorizia e sas Diotzesis de Concordia-Pordenone. + Sa finalidade de s'eventu est, de fatu, finas su de sutaliniare chi , in unu territoriu mannu che a su de sas tres Provintzias friulanas, b'at una richesa de sa limba friulana rapresentada dae sa presentzia de sas variedades numerosas a beru de sa marilenghe. + Duncas, sos organizadores bi tenent a dare importu finas a custas peculiaridades e caraterizatziones linguisticas territoriales, mutende totu sos friulanos a si marcare e a non s'intendere frenados dae sa "particularidade" possibile de sa variante issoro . + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/02/2011 + ## SPORTAMEN, Limba, identidade, cultura + ### L'organizant in Trentinu, in ocasione de sa "Die Internatzionale de sa Limba Materna" + Su 21 de freargiu de cada annu si festat sa "**Die Internatzionale de sa Limba Materna**", testimonia de s'oportunidade istraordinaria oferta dae su pluralismu e dae sa diversidade culturale de su patrimoniu linguisticu de sas limbas faeddadas in su mundu. + Finas in Trentinu cherent faghere una riflessione subra de sas limbas prus pagu difusas, sas limbas maternas de sos Ladinos de Fassa, de sos Mochenis de sa Bersntol, de sos Tzimbros de Luserna, chi rapresentant e espressant unu patrimoniu istraordinariu de tzivilidade e de cultura chi faghet prus ricu s'orizonte nostru. + Ocannu, pro festare custu apuntamentu importante, pro sa fortza comunicativa, pro sa dimensione assotziativa, pro su ruolu educativu, pro sa valentzia sotziale assoluta sua , su Servitziu pro sa promotzione de sas minorias linguisticas locales de sa Provintzia autonoma de Trentu at isseberadu s'isport. + S'isport in totu sas formas e manifestatziones suas, vividu comente laboratoriu linguisticu, incubadore de neologismos e, a s'ispissu, de orizontes espressivos noos, mediu de cunviventzia e creschida culturale finas in sas comunidades locales minores. + Sa manifestatzione si narat **SPORTAMEN. Limba, identidade, cultur**. S'idea est de afirmare su valore e sa richesa imateriale de una sotziedade chi in sa pluralidade e in sa diversidade de sas cumponentes suas fraigat cun coerentzia e originalidade su venidore suo. + In prus de sos rapresentantes locales e de sa comunidade Ladina, Tzimbra e Mochena, ant a essere presentes Marta Stocker, vitzepresidenta de sa FUEV, Unione Federale Europea de sos Grupos Ètnicos, Ines Cavalcanti, de Chambra D'Oc, pro s'Otzitania e, pro su Friuli, Franco Soldati de s'Udinese Calcio e Federica Angeli e Priscilla De Agostini, cun s'urtimu istudiu issoro "Gol la lenghe dal sport". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/02/2011 + ## Sos telefoneddos noos pro Facebook + ### Los ant presentados in Bartzellona in su Cungressu Mundiale de sa telefonia mobile + Peter Chou, diretore esecutivu de HTC, at abertu sos traballos faeddende de s'importantzia e de su tempus venidore de sas aplicatziones in sa telefonia mobile, presentende sos duos terminales dedicados a Facebook. In totu, isse at presentadu chimbe terminales noos de HTC, ma cussos ideados pro Facebook ant polarizadu s'atentzione de sa gente. + Si narant _HTC Chacha_ e _HTC Salsa_. Si diferentziant dae sos ateros terminales pro su pulsante frontale cun s'icona de sa rete sotziale reconnoschibile in su mundu. Chou at craridu chi custu pulsante non si limitat a aberrere s'aplicatzione de Facebook, ma interagit cun sa rete sotziale: pro narrere, si podent ponnere sas fotografias in sa galleria o si podent cumpartzire sos videos in bacheca + In prus, si incarcamus su pulsante in manera sighida, amus a intrare a _Facebook Places_, s'istrumentu chi nos permitet de cumpartzire su logu in ue semus: gustende in unu ristorante, abbaidende una pellicula in su tzinema o sighende una cunferentzia in su Cungressu Mundiale de sa telefonia mobile. + In definitiva, _HTC Chacha_ e _HTC Salsa _non tenent peruna optzione chi non tengiant ateros _smartphones_. Pero custos HTC podent interagire cun Facebook in una manera meda prus lestra e direta, ca los ant ideados in manera espressa pro custa finalidade . + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/02/2011 + ## Windows 7 in limba kisuahili + ### Est una de sas limbas prus faeddadas de Àfrica + Sa Microsoft at bortadu su sistema operativu Windows 7 in sa limba faeddada dae a su nessi 150 milliones de pessones, in Tanzania, Kenia, Uganda e ateros logos. Su kisuahili est finas limba ufitziale de s'Unione Africana. + Microsoft est finas disinnende de bogare a campu Office 10 in custa limba. + ''Custu est unu passu cara a su mantenimentu de sa diversidade linguistica de sa gente de su mundu" at naradu Luis Otieno, Diretore Generale Microsoft pro'Oriente e s'Àfrica australe. + Lydia Nzomo, Diretore de su Kenia Institute of Education , at naradu Windows 7 in limba kisuahili cunsentit a sos pitzinnos s'atzessu a sa tecnologia in una limba cumprensibile, chi los at a giuare a connoschere e a impreare sos carculadores prus in presse". + E in sardu? Forsis at essere possibile cando amus a essere a beru de acordu pro un'istandard iscritu unicu. Non creo chi Microsoft potzat atzetare solutziones localisticas, si puru est interessadu a su sardu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/02/2011 + ## In defensa de sa limba catalana in iscola + ### Naschet su coordinamentu "Som escola". + Unos cantos comitados tzivicos e assotzios culturales de Catalugna ant formadu su coordinamentu "Som escola", pro difendere su ruolu de su catalanu comente limba veiculare de s'insinnamentu, a pustis de sas sententzias de sa Corte Costitutzionale chi ant postu in perigulu custu modellu didaticu. Su manifestu de su coordinamentu, chi b'ant giai aderidu unos trinta comitados e assotzios, narat chi "s'immersione linguistica e s'impreu de su catalanu comente limba veiculare ant dadu fortza e solididade a custu modellu, chi at tentu su reconnoschimentu de unas cantas istitutziones internatzionales". + "Som escola" ponet in craru chi "custu modellu linguisticu at agiuadu in manera determinante a minimare su disechilibriu mannu in dannu de su catalanu, limba propia de Catalugna, a cunfrontu de s'ispagnolu". Su coordinamentu, duncas, cundennat "sas sententzias de sa Corte Costitutzionale ispagnola contra a s'iscola catalana e sos ricursos chi las inspiradas" , e faghet "un'apellu a sighire a afortire su modellu de iscola catalana e a gherrare cun totu sos medios democraticos pro non ponnere in perigulu sa cultura nostra e sa coesione sotziale nostra". + Comentaris + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/02/2011 + ## Sos pitzinnos bilingues sunt prus ispavillos. + ### Lu mustrant sos istudios prus reghentes + A cunfrontu de sos fedales issoro mustrant una abilidade prus manna in sa risolutzione de sos problemas e isvilupant una capatzidade de cuntzentratzione, in sos traballos in classe, chi los faghet impermeabiles a sos sonos e los faghet abbarrare cuntzentrados in s'esertzitatzione. Chie sunt? Sos pitzinnos bilingues. Lu mustrant sos istudios prus reghentes: chie faeddat duas limbas dae sos primos annos de vida tenet, a s'ispissu, prus capatzidades de sos ateros. E sa cosa chi faghet ispantu est chi sos vantagios non bi sunt petzi in su campu linguisticu, ma interessant finas su setore sotziale e su de sa comunicatzione. Lu narat Maria Kihlstedt, professora in s'Universidade Paris-X Nanterre e esperta in imparongiu primidiu de una segunda limba, intervennida in sa cunferentzia «_Il bilinguismo infantile: manna o fardello?_», chi ant fatu in su tzentru culturale Saint Louis de France in Roma. A parrere de sa psicolinguista, sos urtimos istudios in materia mustrant che «chie dae sa pitzinnia est indiritzadu a s'imparongiu de una segunda limba presentat, in sos annos a pustis, un'elastitzidade mentale manna e una pertzetzione aguda e sutile a beru de sas regulas comunicativas». Custas iscobertas sientificas ant liberadu su campu dae sos pregiuditzios chi bi sunt semper istados contra a s'educatzione bilingue. In s'epoca chi bi fiat sa logica «un'Istadu e duncas una limba », su bilinguismu lu cunsideraiant «dannosu» e su misturitzu de sas limbas lu bidiant comente una forma de «burdumene». «Oe est craru chi no est prus gasi - narat Maria Kihlstedt - finas ca forsis non totus ischint chi su bonu de sa populatzione mundiale est bilingue e chi su monolinguismu de s'Otzidente, in custu sensu, rapresentat un'etzetzione». + #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/02/2011 + ## Sas istitutziones sardas no ant fatu nudda pro festare sa Die de sa limba materna. + ### Lu denuntziat, in unu documentu, su Comitadu pro sa limba sarda. + Su 21 de freargiu coladu fiat sa Die internatzionale de sa limba materna, proclamada dae sa Cunferentzia Generale de s'UNESCO in su 1999 pro promovere sa diversidade linguistica e culturale e su multilinguismu. Sas istitutziones sardas, pero, paret chi non si nde siant abbigiadas. A custu propositu, su Comitadu pro sa limba sarda nos at imbiadu unu comunicadu chi publicamus _Ogetu: Agabbu de sa Die de sa limba materna 21 de freargiu 2011 @@ -28795,24 +37818,45 @@ Sos figios nostros galu sunt dissardizados in s'iscola italiana in ue non b'at logu pro sa limba sarda, sa limba de sa Natzione sarda. Su Comitadu at a sighire a gherrare pro sa limba sarda cun pagos medios e voluntade meda. Sighide a iscriere, a faeddare sa limba, e, finas si la connoschides pagu o nudda, non mancheis de pedire semper su deretu umanu printzipale de sos sardos: chi sa limba nostra siat ufitziale e insinnada in sas iscolas, dae s'asilu, a sos pitzinnos nostros._ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 21/02/2011 + ## Die internatzionale de sa limba materna + ### 21 de freargiu de su 2011. In Sardigna gherremus pro afortire sa limba "propia", sa limba nostra: su sardu. Pro agiuare sa mantenimentu de sas diferentzias in su mundu. + Sa Die internatzionale de sa limba materna est istada proclamada dae sa Cunferentzia Generale de s'Unesco in su mese de santandria de su 1999. + Su 16 de maju de su 2007, s'Assemblea Generale animat sos Istados Membros e sa Segreteri (cun sa risolutzione A/RES/61/266) a «promovere sa preservatzione e protetzione de totu sas limbas chi faeddant sos populos de su mundu». In sa matessi risolutzione, s'Assemblea aiat proclamadu su 2008 Annu internatzionale de sas Limbas, pro promovere s'unidade in sa diversidade e sa cumprensione internatzionale, tramite su multilinguismu e su multiculturalismu. + Dae custas pagas paraulas, est craru comente sas limbas sunt ligada in manera astrinta a su destinu de sos populos e comente sos dannos fatos a issas sunt fatos sos populos, e a s'imbesse. + Sa Die internatzionale, est istada festada cada annu, dae su mese de freargiu de su 2000. Sa Die ruet in sa matessi data de su 1952, cando istudentes pachistanos chi manifestaiant pro su reconnoschimentu de sa limba issoro, su Bangla, e pretendere chi esseret una de sas limbas ufitziales de su Pachistan de tando, fiant mortos, corfidos dae sas ballas de sa politzia, in Dakkha, chi como est sa capitale de su Bangladesh de como. + Duncas, macari su bonu de sos istados membros de s'Onu non siant coerentes in sas politicas linguisticas issoro, s'Assemblea Onu est cumbinta chi sas limbas sunt sos istrumentos prus fortes pro preservare s'isvilupu de su patrimoniu culturale nostru, tangibile e intangibile. Cada initziativa pro promovere sa difusione de sas limbas "maternas" at a servire pro afortire sa diversidade linguistica e s'educatzione multilingue, e finas pro afortire sa cussentzia subra de sas traditziones linguisticas e culturales in totu su mundu e animare a sa solidariedade basada in sa tolerantzia e su dialogu. + Sa Die de su 2011 est istada dedicada a: «Sas tecnologias de s'informatzione e de sa comunicatzione pro sa protetzione e sa promotzione de sas limbas e de sa diversidade linguistica». + In Sardigna, in sos primos annos de politica linguistica de sos ufitzios linguisticos provintziales, sa Die est istada festada cun carchi manifestatzione. Oramai, pero, si podet narrere chi est sessada cale si siat initziativa. Sinnale malu de su fatu chi mancat una politica linguistica cumplessiva, macari sa Ras apat leadu initziativas positivas, de sos entes locales, francu calicunu. + Mancat unu coordinamentu (pro disinteressu o voluntade de boicotare su pagu/meda traballu fatu) de sos ufitzios provintziales o sos ufitzios matessi. E carchi ufitziu comunale, chi a bias funtzionat finas cun initziativas interessantes, non resessit a cambiare sa tendentzia. Sa "politica linguistica" de calicunu si limitat a gastare su pagu dinareddu chi oramai arribbat dae sa Lege 482/99 in istipendieddos, cun s'arriscu chi cando at a sessare su finantziamentu, sesset cale si siat initziativa, comente amus semper lamentadu. + Oramai, non tenimus mancu decraratziones formales in favore de sa limba sarda, finas ca mancat su movimentu de sos voluntarios chi puntorget o fatzat propostas, finas ca mancat sa politica linguistica de sos movimentos politicos chi, a paraulas, proclamant (belle semper in italianu) sa netzessidade de sa limba comente fundamentu de s'identidade natzionale sarda. + Sa cunditzione de sa limba sarda cheret afrontada dae deretu pro torrare a cando su 100% de sos Sardos faeddaiamus in sardu, ca cras podet essere peus. Mescamente si pessamus chi petzi su 13% de sos pitzinnos impreat su sardu. + Tocat a parare fronte a custa catastrofe linguistica, culturale, antropologica, cun una politica linguista trasversale e cumplessiva, finas cambiende s'idea de "limba materna" cun su de "limba propia" (ca si nono arriscamus de faghere politica linguistica in favore de s'italianu, si cunsideramus pro su prus de sos piseddos sa limba "materna" est s'italianu!). Duncas, dae como in antis, devimus gherrare pro afortire non sa limba materna ma sa LIMBA PRÒPIA, su SARDU. + #_Diegu Corràine_ + + ## Storia del genocidio armeno.Conflitti nazionali dai balcani al Caucaso + _Tradutzione: _Flores D'Arcais + _Editore: _Guerini e Associati_ Data de Publicatzione: _2003_ Collana: _Carte Armene _ @@ -28822,11 +37866,20 @@ _ Custu libru est un'analisi de su zenotzidiu armenu in sa prima gherra mundiale, cunsideradu comente su primu zenotzidiu de s'istoria de su noighentos. S'iscritore, esaminende sos documentos ufitziales de sos turcos otomanos, de sa Zermania e de s'Austria, chi fiant alleados cun sa Turchia, recostruit su protzessu longu de s'eliminatzione sistematica e violenta de sos armenos e dimustrat sa boluntade, sa premeditatzione e responsabilidade istorica e morale de s'isterminiu de su populu armenu. + Sa trazedia non est petzi pro sos 1.500.000 mortos, a parrer de sos istudiosos armenos, difatis su libru prus chi no ateru denuntziat s'indiferentziam totale, su "crimine de su mudimene" internatzionale e zenerale chi galu est gasi pro ite in sos libros de istoria non si nde faeddat belle mai. E sa literatura, sa cultura e identidade de unu populu sunt istados cantzellados dae sas cartinas e atlantes de s'Anatolia. Pro custu motivu, narat Dadrian, «sos fatos de cussa epoca sunt finidos in sas zonas umbrosas de s'Istoria e ant meritadu su numene "zenotzidiu ismentigadu"». + In su libru essit a campu sa responsabilidade de sa comunidade internatzionale pro no aer punidu sos faltosos e a sa fine Dadrian ponet a cunfrontu su zenotzidiu armenu cun cussu de sos ebreos ca pro s'autore est importante a connoscher e a cumprender su passadu pro poder fraigare su tempus benidore e pro no ismentigare. + + + + ### 23/02/2011 + ## 41 limbas sunt arrischende de iscumparrere in Tzina + ### Lu rivelat unu servitziu giornalisticu de China Radio Internacional + Su mesu de sas limbas de su mundu sunt arrischende de iscumparrere, e in Tzina b'est su perigulu chi morgiant 41 idiomas de grupos etnicos diferentes. Gasi ant naradu in unu servitziu giornalisticu de **China Radio Internacional**, emitente tzinesa chi trasmiet in limba ispagnola, in ue est intervennidu su linguista famadu David Bradley (_in sa fotografia_). Pro su chi pertocat sas 41 limbas in perigulu in Tzina, at afirmadu Bradley, si tratat finas de s' "arriscu de perdere s'istoria nostra". @@ -28836,34 +37889,65 @@ "Su 'putonghua' est gasi poderosu chi totus lu cherent usare in Tzina , a dannu de sas limbas issoro. Duncas, b'at una tensione intre su deretu a mantennere sa limba propia e su disigiu de faghere parte de sa majoria". #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/02/2011 + ## Interventos pro difendere sa limba sarda in Nugoro. + ### Su Cussigiu comunale at aprovadu s'ordine de sos traballos de sos cussigeris Pintori e Ticca. + Totus in pare pro sa limba sarda, in Nugoro. Su Cussigiu comunale at aprovadu s'ordine de sos traballos presentadu, in propositu, dae sos cussigeris de SEL Gratzianu Pintori e Lisandru Ticca. Custu, in sintesi, su programa de sos interventos prevididos: una die in sas iscolas dedicada a sa limba sarda a su nessi una bia in su mese; s'impinnu a s'esprimere in sardu in su cussigiu comunale subra a su nessi un'argumentu pro cada riunione; paginas in sardu in su situ internet de su Comunu; una festa de sa limba una die in s'annu, chi pongiat in mesu totu sos tzitadinos; sa curretzione de sa toponomastica in sardu, ca sa chi b'est como non paret propiu chi l'apant fata comente si tocat. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 25/02/2011 + ## Su 45% de sos catalanos sunt in favore de s'indipendentzia. + ### Gasi resurtat dae un'istudiu de ESADE + Su 45% de sos catalanos diant votare chi eja a sa pregonta "_a diat cherrere boste un'Istadu indipendente in intro de s' Unione Europea?_". Est custu su resurtadu de un'inchiesta demoscopica publicada dae **ESADE** (_Escuela Superior de Administracion y Direcion de Empresas_) e dae sa **Fundacio Carulla**. In prus, custu istudiu mustrat chi s'optzione soveranista s'est triplicada in sos urtmos deghe annos,ca, atualmente, unu 21% de sa populatzione si decrarat in favore. + Su sondagiu, chi at interessadu 1.200 pessones intre maju e lampadas de su 2009, mustrat chi su 50% de sos intervistados s'agatant bene in intro de un'Istadu autonomicu, e chi s'indipendentismu nch'at giai coladu s'optzione federalista chi si situat in su 20%. L'at atzertadu unu grupu de istudiosos ghiados dae su diretore academicu de sa catedra **Lideratges i Governacio** de **ESADE**, Ángel Castiñeira, e dae su catedraticu emeritu de sa **Universitat de Deusto** Javier Elzo, cun su suportu de sa **Fundacio Carulla**. Elzo at avertidu chi , dae tando, sa Catalugna at vividu fatos che a sa sententzia de su Tribunale Costitutzionale subra de s'istatutu, s'editoriale congiuntu de sos giornales catalanos e sa manifestatzione manna de su 10 de triulas de su 2010, chi ant potentziadu custu sentimentu. + Àteros datos rivelant chi, a livellu geograficu, su bonu de sos intervistados chi si intendent "petzi catalanos" istant in localidades de prus pagu de 10.000 abitantes, cando chi sos chi si identificant comente "petzi ispagnolos" istant in tzitades mannas. + Sos chi votant **PSC** e **PP**, pro su 60%, e **Ciutadans**, pro su 87%, pessant chi s'autonomia atuale est adeguada. In cambiu, su 79,5% de sos eletores de **ERC**, su 57,2% de **CIU** e su 54,2% de **ICV** pessant chi su sistema autonomicu est "insufitziente". In fines, s'analisi mustra chi sa valutatzione de sos partidos politicos est "bassa meda". Sa proa de custu est chi in s'annu 2000 sa media de valutatzione de sa politica catalana fiat de 6,46 subra de 10, cando chi como sa media est de 4,95. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/02/2011 + ## Ant a insinnare sa limba Rapa Nui in s'Isula de Pasca. + ### L'at detzisu su ministeriu de s'istrutzione de Tzile + Su ministru de s'istrutzione de Tzile Joaquin Lavin at visitadu s'iscola Lorenzo Baeza Vega, in s' Ìsula de Pasca, pro faeddare cun sa comunidade Rapa Nui e firmare una cunventzione chi at a permitere a sos istudentes de custu istitutu de faghere totu sas letziones in limba Rapa Nui. + Su programa si narat ** Immersione in sa Limba Rapa Nui**. Cumintzat ocannu. At a permitere a sos istudentes dae su primu a su cuartu _ basico, _e a calicunu de _prebasica_, de faghere sas letziones in sa limba propia issoro. Sos insinnantes ant a essere oriundos de s' Ìsula. Belle gasi, materias che a limbas e matematica las ant a istudiare finas in ispagnolu, pro non perdere cuntenutos didaticos chi sunt valutados cun sa proa _Simce_. + Sos ateros istudentes de s'iscola ant a faghere sa letziones in ispagnolu, pero in su programa de istudiu b'at a essere finas sa limba Rapa Nui, cun bator oras a chida. + Durante s'atividade, e in cumpangia de sos ministros de sas operas publicas e de sos benes natzionales, su titulare de s'istrutzione at partetzipadu a una letzione in limba Rapa Nui, paris cun professores e iscolanos de s'Isula. + In prus, su responsabile de su bilantziu at visitadu su bidditzolu educativu de s' Ìsula, in ue istudentes de s'iscola media tecnicu professionale si ispetzializant in duos setores importantes de isvilupu: su turismu e e su cumpartu agrupastorale. + Custos duos setores sunt istados potentziados dae su ministeriu de s'istrutzione, chi at dadu **fiinantziamentos pro comporare materiales fundamentales, comente elaboradores, machinas fotograficas, telecameras e atetzaduras pro s'agricultura e su pastoriu.** + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/03/2011 + ## Cunferentzia istampa - dibatidu de su Comitadu pro sa Limba Sarda + ### Su 17 de martzu, in Casteddu + _Dae su Comitadu pro sa Limba Sarda retzimus e publicamus:_ SEMUS AMANIANDE SA CUNFERENTZIA DE ISTAMPA-DIBATTITU DE SU COMITADU PRO SA LIMBA SARDA. @@ -28891,45 +37975,89 @@ Saludos Mariu Carboni + #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/03/2011 + ## Literaduras cuadas, finas a cando? + ### Intervista a Anna Bogaro, autora de su libru "Letterature nascoste" presentadu in Casteddu (biblioteca regionale). + Lunis 7 de martzu, in sa Biblioteca Regionale de viale Trieste, in Casteddu, s'Assessoradu de sa Cultura de sa Ras at presentadu su libru + Editore Carocci. Nd'ant faeddadu Lisandru Mongili e Diegu Corraine. At abertu sa presentada Giosepe Corongiu. Fiat presente s'autora, chi, pustis de sa presentada, at finas rispostu a sas pregontas de Eja, chi publicamus inoghe. + Diat tocare a nde leghere sas operas. In particulare, propongio sa letura de sa narrativa dae su segundu pustigherra a oe: podent essire a campu cosas de importu chi mancu nos figuramus, finas temas e argumentos mai tratados, insuspetabiles in literaduras chi in s'idea chi nde tenet sa gente diant podere essere cunfundidas cun una "dialetalidade folcloristica". + Diat tocare a faghere unu tzensimentu beru pro rispondere bene a custa pregonta. Deo, imbetzes, in su libru meu presento unu cuadru generale chi curret in sas istorias litrarias singras, dae sas origines a oe, dedichende prus tretu a sos esitos de su Noighentos e cuntemporaneos. Sende gasi, potzo afirmare chi sas literaduras prus mannas sunt sa sarda e sa friulana e, in prus, sa literadura islovena in Italia pro su pesu de sa produtzione narrativa. + Su tema de sa tradutzione costituit un'ateru caminu de istudiu, galu a praticare, minoria cun minoria. + Pro cumintzare, diamus devere definire megius su cuntzetu de tradutzione: si cunsideramus sas operas literarias bortadas in limba minoritaria, bidimus in totue un'interessu importante. Imbetzes, sa tradutzione dae sa limba minoritaria a s'italianu o a ateras limbas resurtat prus pagu praticada. + Est naturale chi apo cunsideradu sas iscrituras literarias in limba minoritara. Francu pro sa Sardigna, in ue b'at unu problema de definitzione. Dae foras faeddant de "literadura sarda" finas a propositu de sa chi est iscrita in italianu, finas pro more de sos romanzos de Gratzia Deledda e e de sos autores chi ant postu sa "sardidade" comente tzentru de s'iscritura issoro in italianu. Isco chi s'argumentu est tostu e tortu si est abbaidadu dae sa prospetiva interna sarda, ma est unu problema chi cheret afrontadu e risoltu. Sa publicatzione de un'istoria de sa literadura in sardu diat essere de importu mannu pro mustrare sa produtzione manna sua e pro atribuire su numene de "literadura sarda" petzi a sa chi est iscrita a beru in sardu. + In sa poesia prevalet s'isseberu de sa variedade prus a probe de s'autore, in sa narrativa b'at prus un'isfortzu a contare in una limba chi siat colletiva, chi non siat un'idioletu. + Totu sas literaduras in limba minoritaria chi apo leadu in cunsideru proponent operas de livellos literarios e linguisticos diferentes, comente capitat in totu sas literaduras de su mundu. Esistint epocas prus fortunadas, autores chi ant fatu iscola, ma finas mamentos male assortados. Sende gasi, s'isseberu de sa limba dat valore in prus a s'opera cando benit dae su coro, non cando est petzi una mustra de esibitzionismu e de milindru. + #_Diegu Corràine_ + + ### 22/03/2011 + ## Su venetu reconnotu dae sa Lege istatale 482/99? + ### Proposta de lege de su Cussigiu regionale de su Veneto + Su Cussigiu regionale de su Veneto at naradu "EI" a sa proposta de lege presentada dae Mariangelo Foggiato (Unione NordEst) chi at a pedire a su Parlamentu italianu de modificare sa Lege 482/99 chi tutelat sas minorais linguisticas istoricas, inserende*bi finas su venetu. + Sa proposta est istada presentada a sa Comissione 6, chi l'at lissentziada cun favore, a majoria, su 06/10/2010. + Sa proposta de Foggiato est chi s'art. 2 de sa 482 siat cambiadu in: + "1. In attuazione dell'articolo 6 della Costituzione e in armonia con i principi generali stabiliti dagli organismi europei e internazionali, la Repubblica tutela la lingua e la cultura delle popolazioni albanesi, catalane, germaniche, greche, slovene e croate e di quelle parlanti il francese, il franco-provenzale, il friulano, il ladino, l'occitano, il sardo e il veneto". + E pro ite nos su piemontesu, su lombardu, s'emilianu, su romagnolu, su toscanu, etc.? + Non tenimus nudda contra a sa tutela de limbas, limbagios, dialetos, ma custos tentativos agiuant a indebilitare sa fortza istitutzionale de sas 12 limbas chi sunt giai tuteladas dae s'istadu italianu cun sa lege 482. + No est sa prima bia chi bi provant. Si sighit gosi e totus sunt "minoria", arriscamus de non tennere formalmente peruna majoria chi nos dominat. A dolu mannu, pero, sa majoria chi dominat b'est, e comente! S'italianu! Chi sighit in s'opera sua de assimilatzione linguistica contra a su sardu e a sas atera limbas reconnotas. + #_Diegu Corràine_ + + ### 24/03/2011 + ## Non cambiemus sa limba + ### Una campagna de sos giuristas catalanos pro non cambiare sa limba cando unu andat a tribunale + Sa ** Asociacion de Juristas en Defensa de la Llengua Propia** (_Assotziu de Giuristas in Defensa de sa Limba Propia_) at postu in caminu sa campagna **'No Canviem de Llengua'** (_Non cambiemus sa limba_) pro cumbinchere sos tzitadinos a non cambiare sa limba cando s'indiritzant a sos organismos de giustitzia e, si faeddant in catalanu, lu potzant usare sena colare a s'ispagnolu. + In una decraratzione a _Europa Press_, su portaboghe de s'assotziu, ex giuighe e avogadu ispetzializadu in deretu tzivile **Agusti Carles Garau**, at craridu chi, sigomente sa lege dat a su tzitadinu su deretu de essere servidu in sa limba materna sua, s'Amministratzione de sa Giustitzia est "preparada" pro lu faghere. + Custu grupu de giuristas est in pessamentu, ca sos datos mustrant chi s'impreu de su catalanu in sos tribunales at minimadu -in su 2004 ant fatu unu 20% de sententzias in catalanu cando chi in su 2009 sunt istadas su 16%- . + Sa finalidade de custa initziativa est a faghere ischire a sos tzitadinos chi s'Amministratzione de sa Giustitzia est pronta a los servire in catalanu, ca sos datos ufitziales relativos a su personale de sos tribunales mustrant chi su 99% cumprendet su catalanu, su 91,7% lu faeddat e s'80,6% podet iscriere documentos giuridicos in catalanu. + A propositu de s'usu iscritu in sos tribunales, su 15,9% impitat su catalanu pro elaborare modulos, cando chi su 67,8% impitat s'ispagnolu; unu 8,2% utilizat su catalanu in sa redatzione de sas sententzias, cando chi unu 64% lu faghet in ispagnolu. + Su 14,2% at adotadu su criteriu de utilizare su catalanu in sa redatzione de su restu de sa documentatzione e su 51% de sos ufitzios at adotadu s'ispagnolu. + Pro custu su grupu de giiuristas at incaminadu una campagna informativa, finas cun unu suportu web e unu grupu facebook. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 25/03/2011 + ## Un'acordu pro afortire sas limbas nativas de su Chiapas + ### L'at promovidu s'Istitutu Natzionale de sas Limbas Indigenas de su Messicu + Cun s'idea de afortire s'impreu de sas limbas nativas de su Chiapas (Messicu), s' **Instituto Nacional de Lenguas Indigenas** (INALI) at firmadu un'acordu de collaboratzione cun su **Sistema DIF-Chiapas** e su **Sistema Chiapaneco de Radio, Television y Cinematografia**. Custu acordu at a permitere atziones congiuntas pro s'isvilupu orale e iscritu de sas limbas minoritarias, (Mam, mocho - qato´k- , kaqchikel, Chuj, Q´anjob´al, Akateko, Jakalteco e lacandon). @@ -28943,9 +38071,14 @@ Bi fiant Debora Iturbe Vargas, diretora generale de su Sistema Chiapaneco de Radio, Television y Cinematografia, Javier Lopez Sanchez, diretore generale de su INALI, e Elizabeth Astorga Macias, diretora generale de su DIF-Chiapas. #_Sarvadore Serra_ + + ### 25/03/2011 + ## EJA in sos referendum contra a su nucleare + ### Si mobilitat finas su Comitadu pro sa limba sarda + _Dae su Comitadu pro sa limba sarda retzimus e publicamus:_ Ogetu: Invitu a sa manifestatzione contra a su nucleare in Sardigna e pro su EJA in sos referendum @@ -28958,8 +38091,12 @@ P.tza Garibaldi, interventos dae su palcu e sonos contra a su nucleare. ... Pro agiuare su referendum consultivu regionale de su 15 de maju e su referendum abrogativu de su 12 de lampadas. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Nazionalismo turco e genocidio armeno + _Tradutzione_: Alessandro Michelacci e Cecilia Veronese _Editore_: Guerini e associati _Data_ _de_ _publicatzione_: 2005 @@ -28966,121 +38103,239 @@ _ISBN_ :88-8335-719-1 _Pazinas_: IV-283 _Preju_: 24,00 euros + Custu libru, ponet s'atzentu subra de sos problemas chi sa Republica Turca devet afrontare pro poder intrare in s'Unione Europea. Pro sa prima bia s'autore faeddat craru subra de sa netzessidade chi sa Republica Turca fagat sos contos cun su "tempus coladu" e amitat sa responsabilidade sua de su zenotzidiu de su populu armenu, in sos annos de sa Prima Gherra Mundiale, su primu "massacru" de su Noighentos, prus antigu finas de cussos nazista e comunista. S'autore ispricat chi sa Turchia est in unu mamentu de transitzione in ue est chirchende de si nche liberare de s'eredidade de s'imperu Otomanu pro poder devenner un'Istadu democraticu de tipu otzidentale. Pro fagher custu devet cambiare cosas meda in s'istrutura interna sotziale e politica, ma sos problemas sunt mannos, ca s'Elite chi guvernat mantenet unu sentimentu anti-otzidentale, naschidu dae s'idea chi sas Potentzias mannas europeas sunt istadas responsabiles de sa distrutzione de s'Imperu otomanu. Su zenotzidiu armenu, comente narat Dario Fertilio in sa presentatzione, no est petzi s'istoria de sos mortos e de sos carnefitzes de tando, ma est s'istoria de sa Republica Turca de oe, chi no est galu capassa de amiter sas responsabilidades, ca pro fagher custu, diat dever ponner in discussione sa Republica matessi: sos guvernantes, sos babos de sa Republica, naschida a pustis de sa fine da sa Prima Gherra Mundiale, fiant sas matessi pessones chi aiant ordinadu su massacru de sas popuolatziones cristianas de s'Anatolia chi, a su narrer issoro, faghiant sos interessos de sos Istranzos e cheriant sa distrutzione de s'imperu, e duncas, a pustis de sa naschida de sa Republica kemalista, su zenotzidiu est devennidu un'argumentu "Tabu". Subra de custu, s'autore faghet un'analisi istorica, sotziale e finas psicolozica arribende a definire su cuntzetu de "rimotzione culletiva". S'autore, in s'urtimu capitulu de su libru, narat chi sa politica de s'Istadu, est de Negatzione, e s'atezamentu de sa sotziedade est de Distacu e chi sa resone chi sos turcos non cherent faeddare de cuss'istoria e nde faghent unu tabu est pro custu Ligamene, intre su zenotzidiu e sa naschida de sa Republica, ca issos non diant poder atzetare de bider "le persone che crearono la nazione dal nulla", "grandi salvatori", comente "ladri e assassini". Est difitzile meda a amiter sa responsabilidade culletiva, ma, comente at naradu Dario Fertilio, denuntziare su chi est sutzessu est unu bene pro sa democratzia e sa libertade turca, e una die de sa Memoria, comente est istadu fatu pro sos ebreos, at a sinzare sa Vitoria prena de sa Democratzia, su tancare cun su tempus passadu e s'Intrada in Europa. Su limbazu chi usat Taner Akcam est divulgativu, petzi cando faeddat de sas teorias psicolozicas est prus sientificu; Est unu pagu ripetitivu, e su discursu nde risentit ca non est iscurrevole. Non tenet figuras e graficos ma est bene documentadu. + + + ### 27/03/2011 + ## Una serie de cunferentzias pro faeddare de sos poetas a bolu + ### Las at amaniadas s'Assessoradu Regionale de s'Istrutzione Publica + Ant fatu in custas dies, in Casteddu, sa Cunferentzia "Poetas a bolu - isparghidores e amparadores de sardu". Est istada sa prima de una serie de manifestatziones amaniadas dae s'Assessoradu Regionale de s'Istrutzione Publica, Benes Culturales Informatzione, Ispetaculu e Isport, in ue sunt interessados sos assotzios culturales chi s'ocupant de poesia improvisada in limba sarda. A pustis de custu primu addoviu, b'at in programa ateros apuntamentos in ateras realidades territoriales de Sardigna, pro faeddare prus a fundu de sas diferentes formas de improvisatzione. Ant a tratare argumentos de importu, che a s'impreu de una forma de sardu literariu dae bandas de sos poetas a bolu, chi est resessida a cunvivere in su tempus cun sas variedades locales singulas. Ant a faghere finas un'analisi de comente in sas garas, dae su 1896, annu de sa prima presentada in su palcu de sos improvisadores, finas a oe, apant tratadu su tema de sa limba sarda. Ant a faghere, in fines, su puntu de sas modalidades cun sas cales sos assotzios culturales etotu gherrant pro promovere e ponnere in contu su sardu, mantenende in su matessi tempus sa traditzione de sa poesia improvisada. Sos relatores sunt Giosepe Porcu (in sa fotografia), su poeta a bolu prus giovanu in atividade, Brunu Agus, finas isse improvisadore afirmadu, presidente de "Su Sotziu pro sa gara", e s'espertu Paulu Pillonca, connoschidore mannu de sa poesia improvisada e autore de publicatziones medas in propositu. Sa poesia a bolu est una forma de poesia improvisada in rima otava fundada in su cunfrontu dialeticu intre sos poetas a furriu de unu tema fissadu dae ateras pessones. Sos poetas cantant sos versos issoro acumpangiados dae unu cuncordu a tenore, realizende unu connubiu ditzosu intre poesia e musica, chi costituit una forma de arte originale cumplessa, de impatu e efetividade comunicativa mannos. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/03/2011 + ## Guvernare cun sa limba + ### Unu progetu chi interessat 46 comunas de sa provintzia de Nugoro + Un progetu, chi interessat 46 comunas de sa Sardigna tzentrale coordinadas dae a'ammintratzione provintziale de Nugoro, at a promovere sa limba sarda in intro de s'amministratzione publica e, in particulare, in sas comunidades locales. + Si narat "Guvernare cun sa limba - No est sa limba chi morit ma sunt sas pessones chi lassant de la faeddare". + Est unu programa pro agiuare sa gente a faeddare in sardu a manera chi su patrimoniu linguisticu natzionale siat avaloradu comente si tocat e, mescamente, siat difusu in mesu de sas levas noas. + Ant a essere sas istitutziones locales a mandare a dae in antis custu programa. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/03/2011 + ## E luego finas su piemontesu reconnotu e tuteladu comente limba dae sa lege 4822/99? + ### de Diegu Corraine + Comente giai aiamus naradu in un'atera noa a propositu de su venetu, sunt creschende sos chi si cherent reconnotos comente minoria e limba dae sa Lege 482/99 chi tutelat giai 12 minorias in intro de s'istadu italianu, pro prima su sardu. + Custa bia, no est sa Liga chi s'est movida ma est sa majoria e s'opositzione chi ant propostu una lege pro includere in sa tutela de sa 482 finas su piemontesu: su torinesu Gianni Vernetti, deputadu de _Alleanza per l'Italia_, paris cun su collega de partidu Marco Calgaro, su vitzepresidente de sos deputados de su Pdl, su torinesu Osvaldo Napoli, su vertzellesu deputadu de su Pd Luigi Bobba, Giorgio Merlo, finas issu de su Pd e originariu de Cavour, e su bergamascu de su Pdl Gianni Mancuso ant postu sa firma issoro a sa lege, pro su reconnoschimentu de su piemontesu comente "limba istorica". + No est sa prima initziativa de sa Regione Piemonte in materia. Giai in su1990 cun una lege regionale pro sa "valorizzazione e promozione dell'originale patrimonio linguistico piemontese" e cun ordines de sa die, su Cussigiu regionale at leadu initziativas in favore de su piemontesu. + A parrere de Vernetti, su piemontesu est faeddadu dae duos milliones e mesu de pessones, est cumpresu dae su 72% de sos residentes (chi sunt in favore de s'intrada de su piemontesu in iscola) e tenet literadura iscrita dae su seculu 12. + No amus a essere nois a gherrare contra a sa voluntade de sos piemontesos, ma si sighimus gosi, in s'istadu italianu ant a essere totus minorias e limbas! E nos amus a cumbinchere chi s'italianu siat sa limba de nemos, chi no esistit, chi non nos faghet perunu male! E imbetzes... + #_Diegu Corràine_ + + ### 29/03/2011 + ## Unu referendum pro su venidore de Puerto Rico + ### Lu previdet unu documentu de su Guvernu de sos Istados Unidos + Su Grupu de Traballu de sa Domo Bianca chi s'interessat de Puerto Rico at aprovadu unu documentu in ue narat chi est in favore chi su populu de s'isula detzidat in sas urnas su venidore suo. Su documentu racumandat chi, intro de su 2012, si fatzant duos referendum. Su primu est pro pregontare si cheret sighire a essere un' Istadu Liberu assotziadu. Si su resurtadu esseret contra a sa situatzione atuale, si diat faghere un'ateru referendum in ue si diat detzidere su status nou, e sas optziones diant essere s'indipendentzia, sa soverania in assotziu (_commonwealth_) o su de devennere un'Istadu in prus de sos Istados Unidos (_statehood_). Su documentu, chi tenet su caratere de racumandatzione, l'ant a ponnere in discussione siat in sa Domo Bianca siat in su Cungressu de sos Istados Unidos . + Sas reatziones de sos partidos de Puerto Rico sunt istadas diferentes. Su Partidu Indipendentista, tramite su presidente suo Ruben Berrios, at emanadu unu comunicadu tostu a beru contra a su documentu, narende chi "como ischimus chi su Cungressu de sos Istados Unidos no at a faghere propiu nudda pro afrontare su problema de sa decolonizatzione". Berrios at acusadu su guvernu americanu de "paternalismu e mancantzia de rispetu" e at agiuntu chi s'unica optzione est chi "Puerto Rico reclamet dae sos Istados Unidos, cun una consultatzione locale, s'impinnu a proponnere a s'isula petzi alternativas decolonizadoras". + In cambiu, su guvernadore Luis Fortuño, de su Partidu Nou Progressista, at decraradu chi est cuntentu de su documentu ca " disinnat un'orientamentu dae ue podent essire solutziones possibiles" e at agiuntu chi su partidu suo at a presentare una proposta de lege in propositu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/03/2011 + ## Su patrimoniu literariu catalanu in rete. + ### Un'initziativa de s'Universidade de Lleida + Su patrimoniu literariu digitalizadu est unu cumplessu de documentos (iscritos, graficos, sonoros e audiovisivos) chi sunt testimongios de s'esistentzia de operas literarias, est a narrere: autografos (manuscritos e mecanoscritos), cuadernos de notas e proas de imprenta, editziones originales, publicatziones periodicas, registratziones cun sa boghe de sos iscritores e audiovisivos cun s'imagine de sos iscritores. + Sa difusione in rete de su materiale si faghet in pessu s'otenet su permissu de sos autores o de sos eredes issoro e de sas sotziedades chi tenent sos deretos subra de sas operas, rispetende "in manera iscrupolosa" sa propiedade intelletuale. + Istruturadu in chimbe setziones (emeroteca, biblioteca, manuscritos, fonoteca e videoteca), su Corpus disponet de unu chircadore generale pro realizare cada casta de consulta in intro de sa base de datos, comente, pro narrere, localizare , visualizare o ascurtare totu sas versiones de su matessi testu o chircare sa frecuentzia de una paraula in sa matessi opera, in totu sas operas de un'autore o in un'epoca determinada. + Sos resurtados si mustrant semper in forma de bibliografia e si podent ordinare in cale si siat campu . Gasi etotu, in cada setzione b'at unu catalogu de consulta pro titulos, in s'emeroteca, e pro autores, in su restu, e b'at finas blocos de documentos tematicos pro formadu o provenentzia. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 31/03/2011 + ## Sos angolanos devent ponnere in contu sas limbas natzionales issoro + ### Lu narat su vitzeministru de sa cultura Cornelio Caley + Su vitzeministru de sa cultura de Angola, Cornelio Caley, at fatu un'apellu a totu sos angolanos pro chi pongiant prus in contu sas limbas natzionales issoro, chi sunt sa base de su connoschimentu de una comunidade e su fatore printzipale chi perpetuat s'istoria de unu populu. + Cornelio Caley at fatu custu apellu durante s'abertura de sa prima cunferentzia plenaria subra de sa "Armonizatzione e agiudu de sas limbas natzionales", amaniada dae su Ministeriu de sa Cultura. + A su chi narat su vitzeministru, b'at galu pagu interessu de sos giovanos istudentes pro imparare a faeddare una limba natzionale. + "Sos giovanos istudentes mustrant prus interessu in s'imparongiu de una limba angena, cando chi diat devere essere su contrariu", at naradu. + "Semus essidos dae pagu tempus dae unu sistema coloniale in ue sas limbas maternas nostras sunt istadas, in casos medas, dispretziadas in manera sistematica e impoveridas dae su puntu de vista linguisticu", at agiuntu Cornelio Caley. + Ammentamus chi in Angola si faeddant unas baranta limbas diferentes. In prus de su portughesu, limba ufitziale, su prus de sa populatzione faeddat limbas bantu, cando chi unos milli abitantes sunt faeddadores de su grupu khoi-san. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/04/2011 + ## LÌBIA, COLÒNIA ITALIANA + ### de Alessandro Michelucci + _Paret curiosu, ma sa gherra de como santificata dae s'ONU est cumintzadu propiu in s'annu de sos chentu annos de sa colonizatzione italiana de sa Libia (1911)._ + Inoghe proponimus unos cantos libros chi nos podent cunsentire de connoschere de prus e megius sa colonizatzione italiana de sa Libia, e duncas finas sos eventos de custos urtimos tempos. + -- Aruffo A., **Storia del colonialismo italiano. Da Crispi a Mussolini**, Datanews, Roma 2007 | _www.datanews.it_ + -- Bartalini E., Guarino E., **Tripoli terra incantata. Fatti e misfatti della guerra di Libia (1911-1912)**, La Bancarella, Piom-bino (Livorno) 2007 |_www.bancarellaweb.eu_ + -- Bono S.,**Tripoli bel suol d'amore. Testimonianze sulla guerra italo-libica**, ISIAO,Roma 2005|_www.isiao.it _ + -- Borgomaneri L. (a cura di), **Crimini di guerra. Il mito del bravo italiano tra repressione del ribellismo e guerra ai civili nei territori occupati**, Guerini e Associati, Milano 2006 | _www.guerini.it_ + -- Cresti F., **Non desiderare la terra d'altri. La colonizzazione italiana in Libia**, Carocci, Roma 2011 | + _www.carocci.it _ + -- Del Boca A., **La disfatta di Gasr Bu Hadi. 1915: il colonnello Miani e il piu grande disastro dell'Italia coloniale**, Mondadori, Milano 2004| _www.mondadori.it _ + -- Del Fra L., **Sciara Sciat: genocidio nell'oasi. L'esercito italiano a Tripoli**, Manifestolibri, Roma 2011|_ www.manifestolibri.it _ + -- Di Ernesto F., **Petrolio, cammelli e finanza. Cent'anni di storia e affari tra Italia e Libia**, Fuoco, Roma 2010 | _www.fuoco-edizioni.it _ + -- Gramellini F., **Storia della guerra italo-turca (1911-1912)**, CartaCanta, Torino 2010 | _www.cartacantaeditore.it_ + -- Holmboe K., **Incontro nel deserto**, Longanesi, Milano 2005 | _www.longanesi.it _ + -- Labanca N. (a cura di), **Un nodo. Immagini e documenti sulla repressione coloniale italiana in Libia**, Lacaita, Manduria (Taranto) 2001 | _www.lacaita.com_ + -- Labanca N., Venuta P. (a cura di), **Un colonialismo, due sponde del Mediterraneo. Atti del Seminario di studi storici italo-libici (Siena-Pistoia, 13-14 gennaio 2000)**, CRT, Pistoia 2000|_ www.petiteplaisance.it_ + -- Labanca N., Venuta P., **Bibliografia della Libia coloniale (1911-2000)**, Olschki, Firenze 2004 |_www.olschki.it_ + -- Larfaoui M. -H., **L'occupation italienne de la Lybie (1882-1911)**, L'Harmattan, Paris 2010|_www.harmattan.fr _ + -- Marchi L., **Libia 1911-2011. Gli italiani da colonizzatori a profughi**, Kappa Vu, Udine 2011 | _www.kappavu.it _ + -- Romano S., **La quarta sponda. La guerra di Libia: 1911-1912**, Longanesi, Milano 2005 | _www.longanesi.it_ + -- Salerno E., **Genocidio in Libia. Le atrocita nascoste dell'avventura coloniale italiana (1911-1931)**, Manifestolibri, Roma 2005 | _www.manifestolibri.it_ + -- Salerno E., **Uccideteli tutti. Libia 1943: Gli ebrei nel campo di concentramento fascista di Giado. Una storia italiana**, Il Saggiatore, Milano 2008 | _www.saggiatore.it _ + -- Veronese L., **L'occupazione italiana della Libia. 1911: l'Italia decide di annettersi la Cirenaica e la Tripolitania**, Luglio, Trieste 2011 | _www.luglioeditore.it_ + _-----_ + _www.popoliminacciati.org_ + _-----_ + #_Alessandro Michelucci_ + + ### 05/04/2011 + ## Creschet s'impreu de s'italianu in sos Istados Unidos + ### Manifestatzione de importu in Baltimora + Editoria iscolastica italiana protagonista in Baltimora in sa _Northeast Conference on the Teaching of Foreign Languages_, mustra internatzionale dedicada a sos produtos editoriales pro s'insinnamentu de sas limbas esteras in sos Istados Unidos de America. Est istadu s'Ice ( _Istituto italiano per il commercio estero_)a organizare sa partetzipatzione italiana a s'eventu, cun unu padillione animadu dae sete operadores de su setore partzidos intre sotziedades editoriales e iscolas de limba italianas. "S'italianu - at craridu Umberto Vattani, presidente de s''Ice - est s'unica limba europea chi at registradu un'incrementu de dimanda in sos Istados Unidos in sos urtimos annos". Cunforme a sos datos de sa _Modern Language Association_, su numeru de istudentes de limba italiana est creschidu de su 60% in su periodu 1998-2006, colende dae 49 a 78migia". "Unu datu - at agiuntu Vattani - chi at animadu su guvernu italianu a cunfirmare s'impinnu finantziariu suo pro permitere su prosighimentu in sas iscolas superiores americanas de sos cursos _Advanced Placement Program _de limba e cultura italiana" + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/04/2011 + ## Su Termcat crompet 25 annos + ### In unu cuartu de seculu at dadu unu cuntributu enorme a sa creschida de sa limba catalana + Su Termcat est unu tzentru terminologicu pro sa limba catalana cun sede in Bartzellona. Si tratat de unu cunsortziu cun personalidade giuridica, formadu dae sa Generalitat de Catalugna, dae s'Istitutu de Istudios Catalanos, dae su Cunsortziu pro sa normalizatzione linguistica, e abertu a s'intrada de ateros entes. In custu cuartu de seculu at cuntribuidu in manera enorme a sa creschida de sa limba catalana, publichende ditzionarios tecnicos in totu sos setores de sa connoschentzia e cuidende unu situ informaticu, www.termcat.cat, in ue si podent bidere totu sos resurtados de su traballu fatu. Ma, cales sunt de pretzisu sas finalidades su Termcat? Bos lu crarimus publichende diretamente s'art 5 de s'Istatutu de su cunsortziu, traduidu, est craru, dae su catalanu in sardu: + 5.1 _Su Cunsortziu tenet comente finalidade su coordinamentu generale de sas atividades terminologicas relativas a sa limba catalana, su de promovere e cunduire a termine s'elaboratzione de siendas terminologicas e de nde garantire sa disponibilidade, e su de promovere s'isvilupu de produtos de ingenieria linguistica in ue sa Terminologia tenet una importantzia particulare._ + _5.2 Su Cunsortziu dat cara mescamente a su coordinamentu e a sa realizatzione de atividades in su campu de sa Terminologia chi siant de interessu pro sas istitutziones cunsortziadas._ + _5.3 Pro cumprire custa finalidade, s'ocupat de:_ + _a) Planificare e coordinare sa chirca terminologica in limba catalana._ + _b) Elaborare sas siendas terminologicas netzessarias pro agiuare s'usu de su catalanu in sos ambitos sotziueconomicos, tecnicos e sientificos._ + _c) Istabilire sos criterios metodologicos pro s'elaboratzione de siendas terminologicas. _ + _d) Organizare sa revisione de sos termines catalanos e sa normalizatzione de sos neologismos chi lu rechedent, cunforme a sa normativa linguistica de s'Istitutu de Istudios Catalanos._ + _e) Mantennere e atualizare una banca de datos terminologicos in catalanu cun ecuivalentzias in ateras limbas, e una fonte documentale de interessu terminologicu._ + _f) Dare suportu terminologicu a s'Amministratzione de sa Generalitat de Catalunya e coordinare sas atividades terminologicas de sos dipartimentos e de sos organismos e impresas chi nde dependent._ + _g) Ponnere s'informatzione e sas siendas de interessu terminologicu a disponimentu de sa sotziedade._ + _h) Impulsare e coordinare s'isvilupu de sos produtos de ingenieria linguistica aplicados a sa limba catalana chi rechedent siendas terminologicas, partetzipare a s'elaboratzione issoro e a nde faghere una difusione adeguada._ + _i) Istabilire e canalizare relatziones de cooperatzione in s'ambitu natzionale e internatzionale cun sas organizatziones chi si dedichent a sa Terminologia e a atividades relatzionadas, in limba catalana o in cale si siat atera limba de interessu._ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/04/2011 + ## Rete Europea pro sos deretos linguisticos de sos tzitadinos de minoria + ### Est sighende, in Trento, su traballu de bator giovanos de su servitziu tzivile + Est sighende cun profetu, in Trento, su traballu de bator giovanos impinnados, in s'ambitu de su servitziu tzivile, in s'elaboratzione de sa base de datos **"Rete Europea pro sos deretos linguisticos de sos tzitadinos de minoria"**. Proende semper de prus a interessare sas comunidades linguisticas, e utilizende sas ofertas multimediales propostas dae su mundu multiforme de internet, issos sunt proponende un'itinerariu videu, simple e imediadu: su progetu "Rete Euroepa" at a collire in su web tratas videu, documentarios minores, telegiornales, servitzios giornalisticos chi contant, cun sonos e imagines, sa vida de sas minorias linguisticas in Italia e in Europa. Sas primas tratas sunt dedicadas a sas festas de sas minorias linguisticas. **Ant publicadu giai in sa pagina facebook de su servitziu Minorias Linguisticas de sa Provintzia Autonoma de Trento** bator episodios chi contant sas festas prus de importu de sa Bretagna, regione frantzesa in ue su bretone e su gallu, limbas regionales, ant connotu un' iter de reconnoschimentu prus difitzile meda a cunfrontu de ateras limbas. Cada chida b'at episodios noos e temas noos, pro una mirada a 360° in sa sotziedade, sa cultura, s'identidade, su paisagiu, colores e sabores de sas limbas minoritarias. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Lo sviluppo linguistico + _Editore_: Laterza _Data_ _de_ _Publicatzione_: 2005 _Collana_: Scienze della mente @@ -29087,14 +38342,26 @@ _ISBN_: 8842075949 _Pazinas_: VII_-_144 _Preju_: 15_,_00_ _euros + Dae sas primas formas de comunicatzione prelinguistica de sa criadura a sa produtzione de enuntziados cumplessos, custu libru faghet unanalisi cumpleta de sisvilupu de sa cumpetentzia linguistica e mescamente de sas fases de acuisitzione de sa limba italiana, cunforme a sos modellos teoricos de riferimentu de importu prus mannu. + Laura DOdorico ispricatt comente sunt elaborados sos sonos linguisticos, comente sa criadura imparat a los riproduire e a los impreare pro fraigare su vocabulariu suo, comente arribat a cumbinare sas paraulas pro fagher frases gramaticalmente zustas, comente sos mannos influentziant sacuisitzione de su limbazu de sos pitzinnos, e finas comente, in saprendimentu linguisticu, sos pitzinnos sunt influentzados dae sambiente in ue intendent e imparant modellos comunicativos chi a pustis rielaborant pro formulare su limbazu issoro. + Sas relatziones chi bant intre sas cumponentes de su limbazu sunt ispiegadas cunforme a sos modellos teoricos de importu prus mannu chi dant ispiegatziones craras de sisvilupu de sa cumpetentzia linguistica. + Unu libru interessante pro chie socupat de insinnamentu/aprendimentu linguisticu. + /**sbs**/ + + + + ### 07/04/2011 + ## Sa formatzione de sos insinnantes in limba sarda + ### Cumintzat cras in Casteddu su progetu FILS + Cumintzat cras, chenabura oto de abrile, su progetu FILS, pro sa Formatzione de Insinnantes in Limba Sarda. Si cumintzat cun unu laboratoriu de espertos, promovidu dae s'Assessoradu Regionale de s'Istrutzione Publica, Benes Culturales, Informatzione, Ispetaculu e Isport, chi s'ant a dare apuntamentu in s'albergu Regina Margherita pro una die intensa de cuncambiu e istudios chi at a essere utile in vista de sa progetatzione de cursos di formatzione isetados oramai dae deghinas de annos Sa Regione, de acordu cun sa Diretzione Iscolastica Regionale, at incarrigadu sa facultade de Literas e Filosofia de s'Universidade de Casteddu de formare unu numeru mannu de dotzentes chi si chergiant impinnare in sa trasmissione intergeneratzionale in sa didatica de sa limba de identidade istorica de s'isula. Su progetu at a tennere sa durada de unu trienniu e si proponet de interessare a su nessi 200 insinnantes de rolu de sas iscolas de cada ordine e gradu e de diferentes deghinas de espertos esternos. Su laboratoriu organizadu pro chenabura tenet propiu sa finalidade de isseberare ideas , propostas operativas e interventos pro orientare in sa megius manera sas risorsas investidas in su mundu de s'iscola chi est connoschende, comente totus ischint, unu mamentu dramaticu. @@ -29104,19 +38371,31 @@ Sos traballos ant a cumintzare a sas 9.00 e prevident, in mesu de s'ateru, sos interventos de su Diretore Iscolasticu Regionale Enrico Tocco e de su preside de sa facultade de Literas e Filosofia Roberto Coroneo. Ant a sighire sas relatziones de Ignazio Putzu e Antonietta Marra de s' Universidade de Casteddu e de Gabriele Iannaccaro de s'Universidade de Milano-Bicocca. Pustis, discussione aberta dae Giampiero Liori de s'Ansass. In su merie , dae sas 15.00 finas a sas 18.00, b'at in programa sa discussione cun sos interventos de Giuseppe Corongiu, diretore de su Servitziu Limba Sarda de sa Regione, Ottavio Marcia, ispetore de sa Diretzione Isolastica Regionale, Maria Antonietta Dettori, Giulio Paulis e Maurizio Virdis (Universidade de Casteddu), Luisa Marci Corona (Assotziu Insinnantes Limbas Istrangias ), Annalisa Flaviani e Filomena Santeufemia (dirigentes iscolasticas ), Riccardo Solinas, Antioco Ghiani, Antonello Garau e Francesco Casula espertos de insinnamentu de sa limba minoritaria in iscola. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/04/2011 + ## Internacia Junulara Festivalo + ### S'at a tennere in Pornassio (Italia), dae su 20 a su 26 de abrile, su Festival internatzionale de s'esperanto + S'at a tennere in Pornassio (Italia), in fratzione Colle di Nava, dae su 20 a su 26 de custu mese, su Festival Giovanile Internatzionale (**IJF **- **Internacia Junulara Festivalo**), grandu eventu annuale amaniadu dae sa Gioventude Esperantista Italiana (**IEJ** - **Itala Esperantista Junularo**). S'assotziu - setzione giovanile de sa Federatzione Esperantista Italiana fundada in su 1947 e titulada dae su Ministeriu de sos Afares Èsteros - persighet dae sas origines suas sa finalidade de isparghere sa cultura esperantista in mesu de sos giovanos, cun s'organizatzione de addovios, cunferentzias, seminarios, e mescamente de s'apuntamentu fissu de su Festival Internatzionale, chi traditzionalmente lu faghent in sas festas de Pasca de abrile e agasagiat giovanos dae totu su mundu, in un'atmosfera de creschida e agregazione, in ue s'alternant cun sabiore mamentos de formatzione e disvagu, totu suta de sa bandera de s'esperanto, sa limba internatzionale creada dae L. L. Zamenhof in su 1887. S'esperanto in s'istoria sua s'est irrichidu cun una cultura sua - literaria, musicale, e totu gasi. - e si proponet comente mediu de comunicatzione atzessibile a totus e ricu de potentzialidades espressivas chi sunt una cosa de non podere creere. S'interessu pro custa limba no est mortu pro nudda: su _Guinness de sos Primados_ carculat su numeru de sos faeddadores de custa limba internatzionale, prima limba planificada in su mundu, in unos ses milliones. S'esperanto, difatis, consentit a totus, a beru in pagu tempus, de comunicare cun fatzilidade cun pessones chi benint dae totu su mundu, e pro custa resone ant giai annuntziadu sa presentzia issoro in s'eventu finas pessones de su Camerun, de su Togo, de su Pakistan. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/04/2011 + ## Ant a insinnare su dialetu sitzilianu in iscola + ### Sa proposta de lege aprovada dae sa Cummisione Cultura de su Parlamentu regionale + Su dialetu sitzilianu luego diat podere devennere materia iscolastica. Una proposta de lege in propositu, firmada dae Nicola D'Agostino, de su Mpa (_Movimento per le autonomie_), est istada aprovada a s'unanimidade dae sa Cummissione Cultura de su Parlamentu regionale. Custa proposta previdet, pro duas oras a chida, "_la valorizzazione e l'insegnamento della storia, della letteratura e della lingua siciliane nelle scuole di ogni ordine e grado_". S'iscritore Andrea Camilleri, chi dae su dialetu at leadu a giuntas pro caraterizare sos pessonagios chi inghiriant su cummissariu Montalbano, abbaidat cun atentu ma finas cun prudentzia a su disinnu de lege chi in maju diat podere essere aprovadu dae su Parlamentu sitzilianu: "Si abbarrat in intro de tzertas lacanas e no agiuat istintos leghistas, giai andat bene. Pro essere craros, diat essere unu dannu a legiferare s'obligatoriedade de su dialetu. Tenimus una limba, s'italianu, chi a su 90 pro chentu est istada s'artefitze de s'unificatzione de su Paisu, e la devimus vardare. Sos dialetos sunt una sienda manna pro sa limba madre e gasi devent abbarrare. Esistent petzi ca b'at un'idioma cumpartzidu dae totus. Pro narrere, in cambiu de isrobbare sas limbas istrangias (bastat a bidere s'abusu de anglismos oe in die) diamus podere leare dae sos dialetos nostros pro innervare s'italianu e pro sarvare sa memoria nostra. E est su chi fatzo deo in sos romanzos meos". @@ -29124,25 +38403,48 @@ Caminu liberu dae Enzo Sellerio: "Mi paret una cosa giusta. Su dialetu e s'aprofundimentu de s'istoria nostra sunt una pinna contra a s'isorvimentu de sa memoria. Tenimus bisongiu de tramandare su chi semus istados e semus. A patu, pero, de no ismentigare chi sa Sitzilia est parte de unu cuntestu prus ampru e, mescamente, a patu chi custu insinnamentu non siat a dannu de sa limba e de s'istoria de Italia". S'onorevole D'Agostino est cumbintu chi sa lege l'ant a aprovare intro de s'istade: "Non cumportat perunu aumentu de gastos - narat - e , in prus, b'at una cunvergentzia trasversale in aula. In mesu de s'ateru, sena cambiare nudda in manera radicale, diamus podere bogare profetu dae su 20 pro chentu de su monte oras iscolasticu chi sa lege Moratti previdet pro s'autonomia didatica in sos istitutos. Custa lege nos at a cunsentire de connoschere megius sa Sitzilia, sa limba sua, e de aprofundire unos cantos aspetos cuntierrosos de s'istoria nostra. S'istoria, cumintzende dae s'Unidade de Italia, no est comente nos l'ant contada, e duncas est giustu a operare pro nos torrare a apropiare de su chi nos tocat". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 11/04/2011 + ## S'indipendentzia de Catalugna. + ### In su referendum binchet su chi eja. + A furriu de su 90% de sos votantes de sa consulta de eris in Bartzellona ant naradu chi eja a sa creatzione de un'Istadu catalanu indipendente. Est su resurtadu de s'urtimu de sos referendum chi ant fatu in Catalugna. Sa partetzipatzione in Bartzellona est arribbada a su 21,37% de s'eletoradu ufitziale (18,14% si si cunsiderat s'eletoradu ampliadu a sos istrangios sena deretu de votu e a sos giovanos dae sos 16 a sos 17 annos). In totale, prus de 800.000 catalanos ant naradu chi eja a s'indipendentzia, in prus de 500 consultas populares dae su mese de cabudanni de su 2009. + "Mai, mancu in su bisu nostru prus remotu, diamus aere podidu imaginare unu resurtadu gasi", at naradu Alfred Bosch, su portaboghe de **Barcelona Decideix**. In sas dies anteriores a sa votatzione, Barcelona Decideix aiat naradu chi unu resurtadu chi nch'aeret coladu su de sa consulta de Jordi Hereu subra de sa Diagonal (chi est istadu de su 12%) diat essere istadu "una resessida". Su resurtadu finale at belle duplicadu su de su votu chertu dae su sindigu sotzialista. Sa resessida de sa consulta si podet finas medire in su fatu chi su presidente catalanu, Artur Mas, e sa majoria de sos cussigeris de su guvernu suo b'ant leadu parte. + Comente in medas de sas consultas anteriores, sa de Bartzellona at finas tentu su controllu de unu grupu de osservadores internatzionales. + Sa consulta bartzellonesa l'ant fata tres dies in antis chi su Parlamentu de Catalugna votet una lege a propositu de comente decrarare s'indipendentzia. Sa lege l'at presentada **Solidaritat Catalana per la Independencia** (**SI**). Est praticamente seguru chi sa lege at a essere botzada, ca tenet petzi s'amparu de 14 deputados (sos 10 de **ERC**, sos 3 de **SI** e su de **Joan Laporta**). Sos 62 deputados de **Convergencia i Unio** insistent chi como non tocat a padire s'indipendentzia, ma a negotziare cun Madrid su patu fiscale e sa gestione de sas infrastruturas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 11/04/2011 + ## A cando sa ratifica italiana de sa Carta europea de sas limbas? + ### de Diegu Corraine + Sa Carta Europea de sas Limbas Regionales o Minoritarias / CELRM, aberta a sa firma de sos istados membros de su Cussigiu de Europa su 5/11/1992 e intrada in vigore su 1/3/1998 cun sas primas 5 ratificas, como aribbadas a 25 (prima sa Norvegia su 10/11/1993, urtima sa Bosnia-Erzegovina su 21/9/2010), a oe resurtat firmada ma non ratificada dae 8 istados (Azerbaigian, Frantza, Islanda, Italia, Matzedonia, Malta, Moldova, Russia), ratificada dae 25. No ant firmadu nen ratificadu 14 istados (Albania, Armenia, Belgiu, Bulgaria, Estonia, Georgia, Gretzia, Irlanda, Letonia, Lituania, Monacu, Portugallu, Santu Marine, Turchia). Ma ne Italia, nen Frantza, ne ateros ant decretadu sa ratifica! Sinnale chi sos guvernos espressados dae sas majorias (chi siant de dereta o de manca ) si nd'afutint de sos deretos democraticos in contu de limba de sos tzitadinos issoro. E narrere chi medas tenent ite narrere in contu de deretos democraticos de ateros istados! + Finas su presidente de su Comitadu de espertos de sa Carta, Stefan Oeter, at cunfirmadu su cuntributu de sa Carta pro sa protetzione de sos deretos de s'omine in Europa. L'aiat giai naradu in ocasione de sa tzerimonia pro sos 60 annos de sa Cunventzione europea de sos deretos de s'omine, su 19 de santugaine de su 2010, afirmende chi sa Carta cumpretat sa Cunventzione de sos deretos de s'omine enuntziende deretos linguisticos ispetzificos. Est beru, ca sa limba est s'elementu fundamentale chi assegurat sa fortza de una comunidade natzionale diferente, naramus nois! E si cherimus sighire a esistire comente natzione, devimeus gherrare contra a s'assimilatzione. + Tando, devimus gherrare totus pro custringhere s'istadu italianu a ratificare sa Carta. Totus? E in ue est su movimentu natzionale sardu? A dolu mannu non paret interessadu a custas batallas riformistas! + #_Diegu Corràine_ + + ### 12/04/2011 + ## Duas dies de istudiu a propositu de s'istandard linguisticu + ### Las faghent in s'Universidade de Casteddu su 15 e su 16 de custu mese + Chenabura su 15 de abrile, dae sas chimbe de merie, e sabadu su 16, dae sas noe de mangianu, inche s' Àula Vittoria Sanna (**Dipartimentu de Linguistica e Istilistica**) de sa **Facultade de Limbas de s'Universidade de Casteddu**, b'at duas dies de istudiu a propositu de s'istandardizatzione de sas limbas. S'apuntamentu est intituladu "**S'istandard linguisticu, Esperientzias e protzessos**". Su primu interventu at a essere de Frantziscu Casula (de su **Comitadu pro sa limba sarda**), chi at a tratare s'argumentu de s'insinnamentu de su sardu in iscola. Pustis, s'istudiosu Katsuyuki Takenaka (de s'**Universidade de Aichi**, Giappone), at a faeddare de s'istandardizatzione de su giaponesu e de sas dificultades de acurtziare sa limba iscrita a sa limba faeddada. In fines, su professor Joan Argenter (de s' **Institut d'Estudis Catalans**), at a tratare su tema de s'istandardizatzione de su catalanu. @@ -29151,17 +38453,31 @@ At a cungiare sos traballos Antoni Pinna (de sa **Pontificia Facolta Teologica** de sa Sardigna) cun un'interventu a propositu de "**Su Canone II de sa liturgia catolica. Un'esperientzia dae variantes a istandard**". A s'organizatzione de s'eventu ant leadu parte su Dipartimentu de Linguistica e Istilistica de s'Universidade de sos Istudios de Casteddu e su Tzentru de Chirca «**Arxiu de Tradicions de l'Algue**r», in collaboratzione cun sa **Societat Catalana de Llengua i Literatura**, s' **Institut d'Estudis Catalans**, s'**Espai Llull** de s'Alighera e s' **Institut Ramon Muntaner**. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 13/04/2011 + ## Google ponet in campu su latinu + ### L'agiunghent a sas limbas disponibiles de su tradutore + Su tradutore de Google **tenet prus de 50 limbas disponibiles**, contende finas limbas minoritarias che a su gallesu, su creolu haitiano o su catalanu. Como agiunghent su latinu. In su blog personale suo, s'ingenieri **Jakob Uszkoreit**, chi at isvilupadu s'aplicatzione, at iscritu, in latinu, chi custa limba no est pro nudda morta. Antis, at agiuntu, in totue b'at gente meda chi l'est istudiende. + Petzi in sos Istados Unidos, sena contare su restu de su mundu, **si presentant cada annu a s'Esamene Natzionale de Latinu prus de 100.000 istudentes. ** Si a totu custu sumamus sa cantidade manna de informatzione chi originariamente est iscrita in latinu, tenimus sa resessida assegurada pro custu istrumentu nou de Google. + Uszkoreit reconnoschet chi sa tradutzione in latinu l'ant a utilizare pagu sos utentes de sa posta eletronica e de sos videos de You Tube. Pero at a permitere, a sos utentes chi cherent consultare testos originales de importu, filosoficos e sientificos, de lu faghere in sa limba in sa cale sunt istados iscritos. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/04/2011 + ## Sa Die de sa Sardigna 2011 + ### Sa Regione at aprovadu su programa de sos eventos + Sa Giunta regionale sarda, de acordu cun sa Cummissione 8 de su Cussigiu regionale, e a proposta de s'assessore de s'Istrutzione Publica, Benes Culturales, Informatzione, Ispetaculu e Isport Sergio Milia, at aprovadu su programa de massima de sos eventos de "Sa Die de sa Sardigna", sa festa de su populu sardu. In previsione una serie de initziativas cummemorativas, culturales e de ispetaculu pro ponnere in contu s'identidade de sa Sardigna. S'editzione de ocannu at a essere ammentada comente sa de sa torrada in possa de custa manifestatzione chi una lege de su 1993 cheret tzelebrativa de su Populu Sardu. Sa Regione cheret investire cun prus cumbinchimentu in sas tzelebratziones chi, dae su 27 a su 30 de abrile, ant a animare teatros, iscolas, comunas, pratzas, carreras de s'isula pro ammentare sos eventos chi nch'ant giutu, su 28 de abrile de su 1794, a nche bogare sos piementosos dae sa capitale de su Rennu, Casteddu. @@ -29175,26 +38491,49 @@ Su 30, in Tatari, a mangianu, manifestatziones in sas iscolas, e, a sero, in pratza de Italia, cuntzertu cun sa partetzipatzione de sos cuncordos. Sa Regione at finas finantziadu deghinas de progetos cun manifestatziones in sas comunas e in sas iscolas de Sardigna. " A pustis de s'omagiu doverosu a s'Unidade de Italia - at naradu s'assessore Sergio Milia - pro nois est un'ocasione de importu a chircare de torrare a ponnere in possa, in sos limites de su bilantziu e de su mamentu de crisi economica grae chi semus connoschende, una manifestatzione chi, a parte cada intentu tzelebrativu, nos ammentat su valore e sa fortza de essere unu populu distintu, ma no a largu dea sos ateros populos italianos. Su fatu chi sa Republica, in prus, nos reconnoscat custu status giuridicu de populu cun lege costitutzionale, nos prenat de mannia e, in su matessi tempus, nos faghet cussentes de sa responsabilidade de l'ammentare cada die a nois etotu, in sas atividades nostras de guvernu in s'interessu de sos tzitadinos sardos". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/04/2011 + ## Interventos pro sas minorias linguisticas de sas provintzias de Trento e Bolzano/Bozen + ### Los at detzididos sa Regione Autonoma Trentino-Alto Adige/Sudtirol + A promovere e a avvalorare sas limbas minoritarias, ponende in contu sas populatziones interessadas, e a cunsolidare sas identidades culturales ispetzificas, afortende in sas minorias sa cussentzia de su sensu de apartenentzia issoro. Sunt sos obietivos chi tenet sa **Regione Autonoma Trentino-Alto Adige/Sudtirol** intervenende pro agiuare sas initziativas de tutela e promovimentu de sas minorias linguisticas. Sa Giunta regionale, a proposta de s'Assessore Florian Mussner, at aprovadu sa cuntzessione de finantziamentos a entes, istitutos e assotzios chi realizant progetos pro sa tutela e su promovimentu de sas minorias linguisticas regionales, comente prima parte de su 2011. + Pro sos sugetos chi operant in provintzia de Trento ant istantziadu 453.150 de euros, cando chi pro sos sugetos chi operant in provintzia de Bolzano/Bozen, s'importu istantziadu est de 194.500 de euros. In totu sunt 46 sas initziativas finantziadas. Semper in s'ambitu de sas politicas pro agiuare sas minorias, sa Giunta at istantziadu 169.200 de euros pro su finantziamentu a comunas, entes, istitutos e assotzios chi isvilupant initziativas supraprovintziales pro sa tutela de sa minoria linguistica ladina. In custu ambitu intrant unu finantziamentu de 91.000 de euros a s' **Unione generale dei ladini delle Dolomiti** pro imprentare su setimanale "**La Usc di Ladins**" e unu finantziamentu de 66.400 de euros a s'**Associazione dei Comuni Ladini** pro **su progetu "Interattivita" **finalizadu a integrare sa prataforma informativa de sas comunas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/04/2011 + ## Sa protetzione ufitziale de sas limbas minoritarias in Europa + ### Nd'ant faeddadu in Vitoria/Gasteiz, capitale de su Paisu Bascu + Sa vitzecussigera de sa Politica Linguistica de su Guvernu bascu, **Lurdes Auzmendi** (_in sa fotografia_) at presentadu in ** Vitoria/Gasteiz**, capitale de Euskadi, su libru 'Sa protetzione ufitziale de sas limbas minoritarias in Europa: chirru a una decada noa', in ue si ponet in craru chi su venidore de s'euskera colat pro su reconnoschimentu de su plurilinguismu in Europa. + In s'interventu suo, Auzmendi at ammentadu chi, in su 1992, su Cussigiu de Europa at aprovadu sa** Carta Europea de sas Limbas Regionales, **cun sa finalidade de agiuare sas limbas minoritarias. Finas a como, 31 paisos ant firmadu sa Carta; de custos, 23 l'ant finas ratificada. + Sa vitzecussigera at agiuntu chi unos 46 milliones de pessones comunicant cada die cun una de sas 60 limbas minoritarias chi b'at in s' Unione Europea. Petzi sete Istados de s'Unione tenent una limba ufitziale unica; sos ateros 20 reconnoschent s'ufitzialidade de su plurilinguismu. + In sa presentada, Auzmendi est istata acumpagnada dae su catedraticu de Deretu Costitutzionale e cumponente de su Comitadu de Espertos de sa Carta Europea de sas Limbas Regionales, **Alberto Lopez Basaguren**, e dae s'ex vitzecussigeri de Politica Linguistica, **Patxi Baztarrika**. + Su libru analizat sa situatzione linguistica de unos cantos paisos europeos e, pro su pertocat su Paisu Bascu, Alberto Lopez at naradu chi est "importante" a cumparare sa situatzione de Euskadi cun ateras realidades linguisticas de Europa "pro ismanniare s'orizonte nostru", ca, a parrere suo, si devet creare un'Europa impinnada in s'atzetatzione de su plurilinguismu. + Pro parte sua, Patxi Baztarrika at singialadu chi "s'Unione Europea diat devere creare una politica linguistica sua, unitaria, pro agiuare sas limbas minoritarias in intro de s'Unione". Pro su chi pertocat sa politica linguistica in Ispagna, Baztarrika at naradu chi s'Ispagna "devet cunsiderare comente una cosa propia sa pluralidade linguistica chi b'at in su territoriu suo e praticare sa protetzione de custas limbas cun pedagogia sotziale". + In relatzione a **s'euskera**, Baztarrika at naradu chi sa salude de sa limba "est bona", ca in sos urtimos 25 annos "sa connoschentzia de s'euskera dae bandas de sos tzitadinos est aumentada in media de unu puntu pertzentuale cada annu, pro more, in mesu de ateros aspetos, de su cunsensu politicu de base otentu in custos urtimos annos". + #_Sarvadore Serra_ + + ## Gli armeni. 1915-16: il genocidio dimenticato + _Tradutzione_: Annalisa Crea, Valeria Pazzi, Andrea Zucchetti e Cesare Avanzi _Editore_: Rizzoli _Data de publicatzione_: 2003 @@ -29202,40 +38541,77 @@ _ISBN_: 88-17-87206-7 _Pazinas_: 430 _Preju_: 20 euros + Intre su 1915 e su 1918 su guvernu de sos Zovanos Turcos at organizadu e realizadu su zenotzidiu de su populu armenu, in intro de sas lacanas de s'Imperu Otomanu. Su tres duos de sa populatzione armena sunt istados isterminados dae s'esertzitu turcu e dae sas tribus curdas. Si carculat chi de sos 1.800.000 armenos, nd'apant mortu unos 600.000 in ue istaiant e s'atera metade durante sa deportatzione. Su partidu Unione e Progressu, laicu e de ispiratzione massonica, at aprofitadu de sa Prima Gherra Mundiale pro ponner in atu unu prozetu panturchista chi non podiat tollerare sa presentzia de unu populu anzenu e a prus de ateru cristianu. Nen sos Imperos tzentrales, alleados de Costantinopoli, nen sos inimigos issoro, in numene de sa realpolitik, si sunt opostos a su chi est su primu zenotzidiu de su seculu XX. + In sa prima parte de **Gli armeni. 1915-1918: il genocidio dimenticato**, Ternon contat s'orizine de custu populu de erentzia indoeuropea, arribadu intre sa parte orientale de sa penisula anatolica e su Caucasu in su VI seculos a.C. e cunvertidu a su cristianesimu, primu de s'istoria, pro more de Santu Gregoriu. A sa fine de su seculu XIX, mescamente in sos annos '95 e '96, rennende su sultanu Abd-ul-Hamid, sos massacros contra a sos armenos ant cajonadu sa morte de 200.000 pessones, sena contare 100.000 cunversiones fortzadas e 100.000 feminas inserradas in sos harem. Sa de duas partes est dedicada a sa naschida e a s'afirmatzione de su partidu Unione e Progressu, espressione organizada de su movimentu de sos Zovanos Turcos, ghiadu dae su triumviradu Enver-Talaat-Djemal. S'urtima parte s'autore la dedicat a su zenotzidiu e a sa negatzione sua de totu sos guvernos turcos chi si sunt alternados finas a como. In sos protzessos de Costantinopoli ebia, in sos annos 1919/20, b'est istada un'amissione de responsabilidade, cun sa cundenna a sa pena capitale de sos capos de su Partidu. Ma in su 1921 sas cortes martziales sunt istadas abolidas e su tratadu de Losanna de su 1923 at proclamadu s'amnistia. Sunt istados sos armenos a esecutare sas sententzias eliminende, peri s'Europa, su grupu dirizente de Unione e Progressu. + In sos deghennoe capitulos de su libru Ternon, cun unu traballu de rigore istoricu e istile divulgativu dimustrat sena possibilidade de duda s'esistentzia de unu fatu chi sa Turchia galu non reconnoschet. Documentos ufitziales e finas testimonias orales permitent de tenner unu cuadru cumpletu de su chi sos armenos li narant Metz Yeghem, su Male Mannu, mancari sos artzivos de sos tribunales militares turcos de s'epoca siant istados distrutos. Treighi pazinas de bibliografia cumpletant s'opera publicada in su 1977 e atualizada in su 1996. + + + + ### 18/04/2011 + ## Sos Istados Unidos de America difendent s'immersione linguistica catalana + ### Lu faghent in su raportu annuale 2010 subra de sos deretos umanos + Sos Istados Unidos difendent s'immersione linguistica catalana in su **Raportu annuale subra de sos deretos umanos** de su 2010, presentadu dae sa Segretaria de Istadu **Hillary Diane Rodham Clinton** (_in sa fotografia_). + Su dipartimentu de Istadu nord-americanu cunsiderat chi "b'at apidu casos chi sos chi faeddant in catalanu ant espressadu preocupatzione pro su fatu chi sa limba catalana non retzit su matessi tratamentu de favore". In custu sensu, su raportu ponet in craru chi "siat su guvernu anteriore siat su guvernu atuale ant difesu su modellu educativu esistente e sustenent chi sa detzisione de su Tribunale Supremu, chi decrarat s'ispagnolu limba veiculare, si riferit a tres casos concretos e chi tocat a non cambiare sa politica linguistica catalana. Sos leader catalanos in favore de su modellu atuale de immersione afirmant chi sos alunnos arribbant a tennere su matessi gradu de connoschentzia de su catalanu e de s'ispagnolu". In prus, a propositu de sos esamenes de catalanu pro sos professores universitarios, su raportu narat chi "su decretu cunsentit chi sas universidades esimant dea custu recuisitu su personale de chirca de dedicatzione esclusiva o sos professores chi insinnant in una limba istrangia. Pro non perdere professores cun talentu, sas universidades podent, in unos cantos casos, tasire s'esamene finas a duos annos a pustis de sa data de sa cuntratatzione efetiva". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/04/2011 + ## Limba gaelica in Canada + ### Sos pitzinnos de un'iscola de New Glasgow cantant s'innu natzionale iscotzesu + In s'interi chi su restu de sos istudentes in **Acadia Street School** cantant **O Canada** cada mangianu, paraulas diferentes a beru essint dae sas bucas de sos istudentes de sas classes prima e segunda de sa professora **Joan MacDonald**. + Issos cantant, in gaelicu, s'innu natzionale iscotzesu. + Custu faghet parte de sos isfortzos de MacDonald pro batire in classe unu pagu de erentzia iscotzesa. Macari s'istudiu de su gaelicu fatzat parte in manera ufitziale de su curriculum de sa **Nova Scotia**, no l''insinnant in totu sas iscolas . + "Deo so creschida in una comunidade in ue su gaelicu si faeddaiat meda e m'at semper interessadu", narat MacDonal ". Apo pessadu chi custa esseret una manera bona pro cumintzare a lu faghere connoschere a sos istudentes meos." + "E", pretzisat, "lu sunt imparende in presse. Ischint contare finas a deghe, cumprendent sas paraulas fudamentales e sunt a tretu de cantare cantzones fatziles". + "Si in casu calicunu no est bonu a lu faeddare, petzi a cumprendere sas paraulas pronuntziadas dae atere est su primu passu pro si faghere bilingues. Sos istudentes tenet s'edade prus adata pro imparare", agiunghet. + In **Pictou County**, in ue b'est 's'iscola, pessones medas, unu tempus, faeddaiant in gaelicu. Ma custa limba, como, paret chi si nche siat morende. MacDonald faghet parte de unu grupu chi est traballende pro lu torrare a vida e tenet letziones de primu e segundu livellu in New Glasgow. In mesu de sas ateras initziativas, est amaniende unu libru de coghina in gaelicu de publicare in maju, su mese de sa cussentzia gaelica. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/04/2011 + ## Resessida bona de su Cuncursu de Poesia in Limba Sarda de Tatari + ### L'ant amaniadu sas tzircuscritziones 2 e 3 de sa tzitade + Dedicadu a sa limba sarda, ma finas a sos dialetos tataresu, gadduresu e carlofortinu. Est arribbadu a sa de chimbe editziones, su **Cuncursu de Poesia in Limba Sarda**, amaniadu dae sas Tzircuscritziones 2 (_Monte Rosello - in sa fotografia, sa funtana famada- , Latte Dolce, Santa Maria di Pisa e Sant'Orsola_) e 3 (_Caniga, Bancali, La Landrigga, Li Punti, San Giovanni e Ottava_) de Tatari. In custas dies b'at apidu sa tzerimonia finale, cun s'interessu solitu dae bandas de su publicu e sa cunsinna de sos atestados de partetzipatzione e sa proclamatzione de sos binchidores. _In sa Setzione A - poesia in limba sarda, inedita e mai premiada_, su primu premiu est andadu a Vissente Mura de Patada cun "Rundines de renchennida"; _ex aequo_, in segunda positzione, Gigi Angeli de Palau e Gonariu Carta Brocca de Durgali; duos sos premiados finas pro su de tres postos, Pera Giosepe Branca de Tatari e Dominigu Mela de Casteddu sardu. Sos _premios ispetziales poesia traditzionale _sunt andados a Giuanne Frantziscu Garrucciu de Tempiu e a Anghelu Porcheddu de Banari. Noe sas _mentziones de onore_: Maria Batistina Biggio de Casteddu sardu, Antoni Brundu de Orane, Mauritziu Faedda de Itiri, Frantziscu Piga de Romana, Rafaele Piras de Quartucciu, Paulu Sanna de Tatari, Anna Cristina Serra de Santu Basile, Giosepe Tirotto de Casteddu sardu e Giuanne Baingiu Vasco de Bortigali. _In sa Setzione B - poesia in limba sarda, inedita e__ mai premiada_, riservada a sos alunnos de s'iscola de s'obligu, s'est imposta Cinzia Fancello, doighi annos, de Durgali, cun "Carreras"; su segundu premiu est andadu a Rossana Useli Bacchitta, doighi annos, finas issa de Durgali; su de tres postos pro Andria Loi, doighi annos, semper de Durgali _Sas mentziones de onore _ las ant cunsinnadas a Emanuele Carta, Serena Carta, Istevania Cucca, Marta Fancello, Martzia Fronteddu, Chiara Marras e Francolinu Ruiu, totus de doighi annos e durgalesos, e a Claudia Palmas, noe annos, de Santu Lussurgiu. + «Est sa prima bia chi su Premiu l'organizant in cumpartetzipatzione sas duas Tzircuscritziones. E est istada un'editzione chi est resessida bene a beru. Amus apidu 114 poesias pro sa setzione aberta a totus e 98 pro sa setzione riservada a sos pitzinnos de s'iscola de s'obligu. Petzi pro custa urtima s'annu coladu aiant partetzipadu in trinta», at sutaliniadu cun cuntentesa su presidente de sa Tzircuscritzione 3 Giuanne Crobu. «Amus eredidadu unu progetu galanu. Como semus pessende de andare prus a dae in antis, promovende dibatidos e mamentos de addoviu. Sa cosa importante est a ponnere in campu sinergias, cun istitutziones ma finas assotzios», at agiuntu su presidente de sa Tzircuscritzione 2 Augustu Sanna. «Su programa est ambitziosu ma su disafiu de mantennere e dare prus agiudu a su Premiu est semper credibile.Sa finalidade de unu cuncursu de custa casta est a non permitere chi sa limba sarda si nche morgiat; est sinnificativu a l'organizare propiu in sa tzitade nostra,in ue , in mesu de s'ateru, si faeddat su dialetu tataresu e non sa limba sarda », at agiuntu su sindigu Giuanne Frantziscu Ganau, chi at premiadu sa binchidora de sa setzione B, Cinzia Fancello. [![Premiopoesiasarda2](images/stories/Premivari/Premiopoesiasarda4.jpg)](images/stories/Premivari/Premiopoesiasarda4.jpg) + Sa giuria de su premiu l'at presedida Ninu Fois, segretariu Antoneddu Bazzu, ateros cumponentes Giuanne Fiori, Domitilla Mannu e Vanna Giagheddu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 21/04/2011 + ## Fubalu e limba + ### Acordu pro su catalanu intre su Barça e sa Plataforma per la Llengua + Sa **Fundacio del FC Barcelona** e sa **Plataforma per la Llengua** ant firmadu un'acordu de collaboratzione pro realizare unos cantos progetos comunos relatzionados cun sa limba catalana. S'acordu includet unu progetu de laboratorios formativos e s'elaboratzione de una ghia pratica de agasagiu linguisticu in s'isport. L'ant firmadu, a un'ala, Josep Cortada, Diretore Generale de sa Fundacio FC Barcelona, a s'atera, Òscar Escuder, presidente de sa Plataforma per la Llengua. @@ -29247,77 +38623,146 @@ Sa firma de custu acordu rispondet a s'impinnu de sa Fundacio del FC Barcelona cun s'isport comente "istrumentu efetivu pro s'educatzione e sa trasmissione de sos valores, contra a sa violentzia e a su ratzismu e comente elementu chi agiuat s'integratzione in sa sotziedade nostra". In custa linia, sa Fundacio del FC Barcelona tenet "un'impinnu craru cun sa sotziedade catalana in s'agiudu de sa cultura e in sa defensa de sos valores de su tzivismu, de sa libertade e de sa democratzia. Custu impinnu si realizat cun s'isvilupu de atziones solidales, educativas e culturales". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/04/2011 + ## Creschet s'interessu pro su Babel Festival + ### Sa** **** **Presidentzia de sa Provintzia de Trento e s'Assessoradu a sa Cultura de sa Badde de Aosta ant dadu su patronadu a s'eventu + Su primu cuncursu tzinematograficu internatzionale dedicadu a su tzinema de sas minorias linguisticas, in programa in nadale in Casteddu, ocannu ha cunchistadu s'interessu de duas Regiones continentales a Istatutu ispetziale, in ue b'est su bilinguismu. Sa** Presidentzia de sa Provintzia de Trento** e s'**Assessoradu a sa Cultura de sa Badde de Aosta**, difatis, ant dadu su patronadu a s'eventu cun tantu de deliberas de Giunta. ''S'annu coladu su festival at lughidu pro s'assentzia de sas istitutziones sardas, siat durante su cuncursu siat in sa premiatzione finale - at sutaliniadu cun ironia Antoneddu Zanda, presidente de sa **Societa' Umanitaria-Cineteca sarda** chi organizat s'eventu paris cun sos assotzios culturale **Babel**, presedidu dae Tore Cubeddu, e **Aerovisuale**, de Paulu Carboni. In cambiu, nos ant cramadu sas istitutziones de custas duas regiones in ue cunvivent etnias e limbas diferentes, comente diferente est sa sensibilidade e su rispetu pro sas minorias linguisticas dae bandas de sos tzitadinos e de sa classe politica. Regiones chi ant aplicadu sos poderes chi lis ant cunferidu sos istatutos ispetziales issoro''. Su festival costat 80 migia euros, e finas a como petzi sa Regione Sarda e sa Provintzia de Casteddu ant cunfirmadu s'impinnu economicu. Forte de sa resessida de s'annu coladu - 74 pelliculas in cuncursu, 3500 presentzias a projetziones e ispetaculos, 25 minorias linguisticas rapresentadas - sos organizadores sunt punnende a triplicare sa partetzipatzione . A presidere sa giuria ant cramadu su regista Edoardo Winspeare. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 26/04/2011 + ## Torrat su premiu de poesia de Bortigali + ### L'at amaniadu s'assotziu "A pees de Santu Padre" paris cun su Biblioteca comunale + Torrat su premiu biennale de poesia in limba sarda "A pees de Santu Padre" de Bortigali, amaniadu dae s'assotziu omonimu e dae sa Biblioteca, cun su patronadu de s'assessoradu a sa cultura de sa Comuna e de sa Pro loco. Sa de ocannu est sa segunda editzione de su Premiu. Sos termines pro bi leare parte los ant abertos in custas dies coladas. Su cuncursu previdet tres setziones a tema liberu: **poesia in rima (A**), **poesia in versos liberos (B)** e sa setzione riservada a sos **poetas locales (C**). Sas poesias cherent imbiadas intro de su 20 de maju a s'indiritzu _Premiu biennale de poesia in Limba Sarda, c/o Comuna de Bortigali, carrera de Umberto 1, Bortigali_. De sa giuria nde faghent parte Paulu Pillonca, Toninu Mariu Rubattu, Atiliu Loche, Giuanne Pititu, Giosepe Tirotto e Antoni Pes. Sos premios los dant in su mese de triulas. S'atera editzione de su premiu at tentu una resessida manna, cun una partetzipatzione bona de poetas chi ant presentadu traballos a beru de calidade. Sunt istados 114 sos poetas de totu sa Sardigna (calicunu residente in sa penisula) chi b'ant leadu parte. Cussa editzione fiat dedicada a su poeta bortigalesu Pantaleu Serra. Sa de ocannu at a ammentare sa poetessa Anna Maria Falchi (autora de "glossas" valorosas), naschida in Bortigali in su 1823, in ue si nch'est morta in su 1873. Su bandu cumpletu de su cuncursu si podet iscarrigare dae su situ de sa bblioteca www.biblioteca-bortigali.it + #_Sarvadore Serra_ + + ### 26/04/2011 + ## Sa Die de sa Sardigna 2011 + ### Presentadu oe su programa + Non petzi una rapresentatzione in pratza de sos motos chi nch'ant giutu a sa rebellia populare e a sa dispatzada de sos piemontesos, ma una festa chi cointeressat totu s'isula in s'ambitu de sos 150 annos de s'Unidade de Italia. + In custa manera chi podimus definire singulare (nos abbarrat sa duda de comente si podent ponnere paris duas cosas gasi antiteticas) sa Regione presentat **Sa Die de Sa Sardigna** editzione 2011. "Custu apuntamentu podiat parrere una cosa in prus cunforma a sas festas pro sos 150 annos- at craridu s'assessore de s'Istrutzione Publica e Cultura, Sergio Milia - ma l'amus chertu caraterizare comente un' unicum, cointeressende 50 iscolas. At a essere una die de festa e, in su matessi tempus, una riflessione pro sa parte chi sa Sardigna devet tennere in unu mamentu chi si faeddat de federalismu: una riflessione pro sa classe dirigente de como ma finas pro sos giovanos nostros". + RISORSAS - Cun unu finantziamentu de 300 migia euros sa Regione at amaniadu eventos non petzi in Casteddu e in sas ateras capitales de provintzia, dae su 27 a su 30 de abrile, ma finas in 17 comunas, in duas provintzias, Campidanu Mediu e Aristanis , e in una Unione de sas comunas (Parteolla e Campidanu Bassu). "Cherimus chi sos sardos s'intendant galu prus unidos intre issos - at osservadu Milia - in una realidade chi como devet agatare iscumproos in su raportu con un'Istadu chi, non como ebbia, est distratu cando si faeddat de sas revindicatziones de s'isula". + EVENTOS - In mesu de sos eventos printzipales, su de sa die de sa festa, su 28 pretzisamente, in sa biblioteca regionale a sas 10,30, cun su guvernadore Ugo Cappellacci, s'assessore Milia, su presidente de sa cummissione Cultura de su Cussigiu regionale, Attilio Dedoni, e sos cumponentes de s'**Osservatoriu pro sa cultura e sa limba sarda.** Su 28 de abrile sos ufitzios publicos ant a abbarrare abertos ma sas iscolas ant a osservare una die de pasu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/04/2011 + ## A comunicare in friulanu + ### Unu cursu pro funtzionarios e professionistas + Est a puntu de cumintzare su cursu de formatzione "**Comunicare in lingua friulana - III livello**" amaniadu dae su **Centro interdipartimentale di ricerca sulla cultura e la lingua del Friuli** (Cirf) de s'Universidade de Ùdine. Su cursu est destinadu a personale tecnicu-amministrativu de s''Ateneu e de ateros Entes de s'amministratzione publica, a professionistas de sos ufitzios pro sas relatziones cun su publicu, a giornalistas de sa carta imprentada, de su setore radiutelevisivu e de sos ufitzios istampa e a sos addetos a sa comunicatzione. Previdet sessiones de letzione frontale e de esertzitatziones praticas e seminariales in limba friulana e italiana. + Su cursu lu faghent in Ùdine dae su tres de maju finas a sa medade de lampadas, pro unu totale de trintases oras. S'idea est a promovere sa connoschentzia de s'eficatzia de sa comunicatzione in sas limbas minoritarias e a aprofundire sa connoschentzia de su limbagiu setoriale e tematicu de sa comunicatzione in limba friulana. In custa manera s'ant a perfetzionare sas cualificas professionales de sos partetzipantes, chi ant a podere acuisire istrumentos pro sa comunicatzione in limba minoritaria, aprofundire sa connoschentzia de sos sistemas radiutelevisivos e isvilupare abilidades professionales in sas relatziones cun su publicu pro gestire sos servitzios in sas limbas minoritarias. Custos ant a essere sos argumentos de sas letziones: grafia e gramatica; raportos cun su tzitadinu e su territoriu; comunicatzione orale e iscrita; esperientzias de comunicatzione, informatzione e tzinematografia in limbas minoritarias; profilos giuridicos de sa comunicatzione istitutzionale; istrategias e atziones in sa comunicatzione regionale. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/04/2011 + ## Sa limba galitziana est creschende + ### Presentadu su rendecontu de sas atividades de su 2010 + Sa Segreteria generale de Politica Linguistica de Galitzia at adotadu in totu su 2010 prus de 100 mesuras relativas a unos cantos obietivos de su **Plan Xeral de Normalizacion de la lengua gallega** (PXNL), chi, in sos annos benientes, "ant a podere multiplicare s'impatu issoro" cun sos istrumentos postos in campu dae sa Giunta regionale. L'at postu in craru su titulare de custu dipartimentu autonomu, Anxo Lorenzo (_in sa fotografia_) durante sa presentada de su rendecontu de sas atividades de s'annu coladu. + In mesu de sas initziativas printzipales, b'at sa **Rede de Dinamizacion Linguistica**, cun prus de 70 comunas interessadas in "unu sistema de gestione " de sa limba "coordinadu" pro "garantire unu traballu prus funtzionale", chi Lorenzo cunsiderat "meda prus imprescindible" in unu mamentu "de risorsas limitadas". + B'at apidu finas riferimentos a sas initziativas de trasmissione familiare de sa limba, comente sas 73 atvidades de sos '**Axouxeres**' o sas 800 de su programa ** Bocaberta**, chi operant in sas fascas de edade prus giovanas e in su "pranu afetivu" + Lorenzo at ammentadu s'aprovatzione e s'aplicatzione de su decretu de su plurilinguismu in s'insinnamentu no universitariu e sa distributzione "echilibrada" de sas materias in funtzione de sa limba, sena contare su "coordinamentu e impulsu" de sos grupos de dinamizatzione de sos tzentros, cun prus de 800.000 euros destinados a atividades diferentes. + In prus, acordos e addovios cun sa **Confederacion de Empresarios de Galicia **ant permitidu de traballare cun sas impresas pro su promovimentu de su galitzianu, e in su matessi tempus b'at apidu prus de de 300 cursos pro su personale amministrativu chi ant interessadu prus de 5.300 sugetos. + In fines, est istada fundamentale sa collaboratzione cun su **Centro Ramon Piñeiro para la Investigacion en Humanidades** , cun sa **Real Academia Galega** e cun s' **Instituto da Lingua Galega**. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/04/2011 + ## Pro sa limba sarda + ### Sa relata de Mariu Carboni, de su Comitadu pro sa Limba Sarda, in ocasione de sa Die de sa Sardigna + _Dae su Comitadu pro sa Limba Sarda retzimus e publicamus:_ Autoridades, Sennoras e Sennores, + Sa Die de sa Sardigna est sa festa de Su populu sardu in fortza de una lege regionale de su batordighi de cabudanni de su milli noighentos noranta tres. + Sa festa ammentat unu mamentu nodidu de sos vesperos sardos , sa rebellia populare du su bintioto de abrile de su milli setighentos noranta bator, agabbada cun sa dispatzada dae Casteddu e dae s'isula intrea de sos piemontesos e ateros furisteris e cun issos de su vitzere Balbiano matessi. + Sa rebellia fiat naschida dae su refudu de su Guvernu de Terramanna a sas chimbe dimandas fatas a su Re dae sos rapresentantes de su Rennu sardu autonomu, pro torrare a cunvocare cada deghe annos su Parlamentu, sa cunfirma de sos privilegios antigos e de sas leges fundamentales de su Rennu, sa riserva esclusiva de sas carrigas publicas a sos sardos, unu cussigiu de istadu in Casteddu a curtzu a sa sede de su vitzere, s'istitutzione in Torinu de unu Ministeriu de sos afares de Sardigna. + Fiant, custas dimandas legitimas, fundadas in su deretu de logu e in su godimentu de sos privilegios finas dae s'origine e costumantzias de sos sardos in virtude de patos seculares. + In su matessi tempus teniant su sentidu, a pustis de unu dominiu istrangiu longu meda, de una leada de cussentzia noa, de identidade e de valentia de populu, voluntade de autonomia e autodeterminatzione, movimentu de liberatzione paghiosu e democraticu de sa Natzione sarda. + Pro s'istimulu e pro currispondere a custas passiones e sentimentos est naschida sa festa de Istitutziones e de populu de **Sa die de sa Sardigna**. + Est una festa chi totus devent tzelebrare cun sintzeridade in sa sotziedade de oe, totu paris pro fraigare cras una sotziedade prus giusta, fidele a s'**IDEA SARDA**, superbos de s'apartenentzia a sa terra mama nostra, de essere tzitadinos de custa terra isetende sa libertade sua. + Custa est una festa logu de addoviuu e ocasione pro godire, in sa cale si devent ponnere a bandas brias e tristuras de cada die, pro arresonare s'unu cun s'ateru in paghe, de sos proponimentos pro su venidore, in su bisu e in s'isetu de unu tempus serenu chi at a bennere. + Una festa pro ispirare a sos sardos un'identidade noa comente virtude de sa memoria istorica, sa fide in sos valores e in sos benes insoro, s'oportunidade de si collocare, fatos a protagonistas pro essere unu populu a titulu prenu, in una frontera noa aberta a faeddare cun totu su mundu, in sa sotziedade de sa comunicatzione universale de oe. + Est custa sa **FRONTERA PARADISU**, chi cheret narrere a essire dae sa **RISERVA** in ue nos ant inserradu e nos semus inserrados nois matessi, torrende a essere meres de su mare nostru perdidu e pro bolare in artu, liberos in fines, navighende in s'etere ma abbarrende nois etotu sardos in su fundamentu. + Apo naradu cosas chi su Prof Giuanne Lilliu nesit in una de sas primas Die de sa Sardigna, chi sunt semper atuales, pro ammentare agabbende s'interventu meu, s'impinnu de su Prof. Lilliu e de tantos ormines e feminas sardos de bona voluntade pro sa limba nostra, singiale mannu e prus de importu de sa Natzione sarda. + Ammentende sa lege de initziativa populare de su 1978, su traballu de annos e annos de **Su comitadu pro sa limba sarda** e pro sas ateras reconnotas oe dae sa lege bintises no est istadu in de badas, finas si tocat a abbarrare semper a s'atenta contra a sos chi nos cherent mutzare sa limba. + Medas sunt galu sos oposidores, sos chi remant contra, a bias faghende mustra de essere pro sa limba pro la gherrare megius. + Tropu pagas sunt sas risorsas de s'Istadu e de sa Regione, ma pro como nos impinnamus a las indiritzare a su megius. + Est moende, propostu dae s'Assessore Milia, cun su parrere in favore de s'Osservatoriu, su Pranu triennale nou pro sa limba e sa cultura sarda e mi paret chi siat cosa bona e giusta, isperende chi su Cussigiu regionale non pongiat mente a sos oposidores solitos de sa limba sarda e bi pongiat dinare meda, mescamente pro imparare su sardu curriculare in sas iscolas a sos pitzinnos nostros. + Est custa finas una festa pro pessare a s'Istitutzione de sa Regione de oe chi est galu meda a tesu dae sos bisos de libertade de sos Babbos fundadores de s'Autonomia e pro fraigare un'atera Istitutzione, cun unu Istatutu nou de Autonomia Ispetziale, cun su prus de cumpetentzias che si podet, chi moende dae sa soverania de su Populu sardu, siat sa Carta de Logu noa de sa Natzione sarda. + In custa carta de Logu de Sardigna, sa limba sarda devet essere sa Reina, sa pedra de angulu sua, non comente a como chi est in foras de sa genna de s'Istatutu vigente in su Parlamentu de sos sardos. + Custu est su singiale prus mannu chi s' Istatutu atuale est superadu dae meda, malaidu finas dae sa naschida sua. + Pro la narrere in curtzu, sa limba sarda devet essere costitutzionalizada pro sighire su caminu de sa defensa e isvilupu , pro s'ufitzialidade, sa normalidade e su bilinguismu perfetu, ca sena limba sarda morit sa Natzione sarda e onni deretu a s'autodetzisione e a s'istatualidade sua in unu mundu federale sardu, italianu e europeu . + Mariu Carboni + #_Sarvadore Serra_ + + ## Lo sviluppo linguistico + _Editore:_ Laterza _Data de Publicatzione:_ 2005 _Collana:_ Scienze della mente @@ -29324,31 +38769,60 @@ _ISBN: _8842075949 _Pazinas:_ VII-144 _Preju:_ 15,00 euros + Dae sas primas formas de comunicatzione prelinguistica de sa criadura a sa produtzione de enuntziados cumplessos, custu libru faghet un'analisi cumpleta de s'isvilupu de sa cumpetentzia linguistica e mescamente de sas fases de acuisitzione de sa limba italiana, cunforme a sos modellos teoricos de riferimentu de importu prus mannu. + Laura D'Odorico ispricat comente sunt elaborados sos sonos linguisticos, comente sa criadura imparat a los riproduire e a los impreare pro fraigare su vocabulariu suo, comente arribat a cumbinare sas paraulas pro fagher frases gramaticalmente zustas, comente sos mannos influentziant s'acuisitzione de su limbazu de sos pitzinnos, e finas comente, in s'aprendimentu linguisticu, sos pitzinnos sunt influentzados dae s'ambiente in ue intendent e imparant modellos comunicativos chi a pustis rielaborant pro formulare su limbazu issoro. + Sas relatziones chi b'ant intre sas cumponentes de su limbazu sunt ispricadas cunforme a sos modellos teoricos de importu prus mannu chi dant ispiegatzionae craras de s'isvilupu de sa cumpetentzia linguistica. + Unu libru interessante pro chie s'ocupat de insinnamentu/aprendimentu linguisticu. + /**sbs**/ + + + + ### 29/04/2011 + ## Mustra de documentos in sardu in s'Archiviu de Istadu de Nugoro + ### Si podet visitare finas a su treighi de maju + In ocasione de sa Die de sa Sardigna s'Archiviu de Istadu de Nugoro proponet sa mustra documentaria "_Sun de bonu acordiu ...mastru Juanne Dettory, mastru Biglianu Foi...pro frajgare una pedra ruja_". In sa mustra sunt espostos documentos de sos seculos 15-17 chi sunt testimongios de s'impreu de sa limba sarda no in sos arresonos de cada die ebbia ma finas in sa redatzione de sos atos prus de importu de sas comunidades nostras. Cuntratos de opera, cuntratos de cojuiu, procuras, causas, testamentos e bendidas atestant chi sa limba sarda est un 'elementu de unione de sos tzitadinos sardos e de ateras natzionalidades. Sa mustra at a essere aberta finas a su treighi de maju dae sas 9 a sas 13,30 + #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/04/2011 + ## Google est tratende cun Spotify unu servitziu musicale nou + ### S'alliantzia diat permitere de afortire unu progetu in ue sunt traballende finas Apple e Amazon + Pro como, crarit CNET, non b'at un "acordu" a sas bistas cun Spotify, un'impresa chi de reghente at cumintzadu a ammaniare su servitziu suo de ascurtu in sos Istados Unidos, a pustis de su resurtadu bonu otentu in Europa. + In parallelu, Google at tratadu sena esitu meda, narat su situ, finas cun sas bator domos discograficas prus mannas. + Semper e cando, Google est pessende, gasi etotu comente **Apple**, de creare unu servitziu musicale cun s'idea chi s'utente bi podet atzedere dae cale si siat dispositivu connetidu a internet, sena su perigulu de nche lu perdere pro un'errore de su discu tostu. + Si pessat chi custu at a essere su metodu nou de distributzione de s'industria musicale, e sas impresas mannas sunt impinnadas in una cursa pro incaminare deretu custu servitziu. Apple, pro narrere, cunforma a su chi narat su blog tecnologicu **All Things Digital**, at cumpletadu sa configuratzione de su servitziu suo e at giai fatu acordos cun duas domos discograficas pro s'incaminamentu suo venidore. + Finas Google, tecnicamente, tenet prontu su servitziu suo, e unos cantos addetos lu sunt finas proende, pero est esplorende sa possibilidade de faghere alliantzias o finas carchi acuisitzione pro l'afortire. + Finas su situ de bendida in internet **Amazon **est interessadu a custu setore; su mese coladu at annuntziadu unu servitziu nou chi diat permitere a sos clientes de immagasinare in sos servidores suos archivios de musica, videos e libros digitales. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/05/2011 + ## Acuisitzione noa pro su "Centro per il dialetto romagnolo" + ### Collidas sas testimonias orales de Tullia Magrini + Acuisitzione noa de importu istraordinariu pro su **Centro per il dialetto romagnolo** de **Casa Oriani**: sa regorta de testimonias orales de **Tullia Magrini**, professora de Antropologia de sa musica inche su **Dams **de Bologna dae su 1993 finas a s'iscumparta prematura sua in su 2005, l'ant posta a disponimentu de su tzentru pro la faghere fruibile a su publicu . Sas chircas in Emilia Romagna Tullia Magrini las aiat fatas mescamente in sos annos setanta e otanta e las aiat dedicadas a s'istudiu de sas traditziones musicales in Romagna, in su furriu de Bologna e in s'Apenninu emilianu . @@ -29358,9 +38832,14 @@ Sa regorta de registratziones de Tullia Magrini, chi sa digitalizatzione e catalogatzione sua in sa banca de datos informaticas de su tzentru l'at cuntzedida cun praghere su maridu Loris Azzaroni, presidente de s' **Accademia Filarmonica di Bologna**, s'agiunghet a sas de Giuseppe Bellosi e Alessandro Sistri. #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/05/2011 + ## Sos francofonos de Fiandra faghent ricursu a sas Natziones Unidas + ### Lamentant sa mancantzia de rispetu de sos deretos linguisticos issoro + Un'assotziu chi difendet sos deretos de sos francofonos belgas chi istant in sa comunidade neerlandofona de Fiandra at annuntziadu chi at presentadu unu ricursu a su Cussigiu de sos Deretos Umanos de sas Natziones Unidas pro "violatzione de sos deretos umanos" in detrimentu de sos interessos suos Su ricursu si fundat in su protzedimentu 1503, chi previdet s'esamene de lamentas dae bandas de custu organismu de s'ONU pro "violatziones flagrantes e sistematicas de sos deretos umanos ". @@ -29374,10 +38853,16 @@ Su grupu de defensa de sos francofonos de Fiandra sutaliniat chi custa comunidade de limba olandesa de su nord de su Belgiu non cheret firmare sa cunventzione-cuadru subra de sa protetzione de sas minorias natzionales de su Cussigiu de Europa, sa cale, belle gasi, est istada firmada dae su guvernu federale belga in su 2001. Su Belgiu, partzidu in duas comunidades politicu-linguisticas printzipales, sos francofonos de Vallonia, in su sud, e sos neerlandofonos de Fiandra, in su nord, est dae prus de un'annu sena guvernu istabile, a pustis de sas eletziones antitzipadas de su mese de lampadas de s'annu coladu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/05/2011 + ## Addoviu de indipendentistas in Casteddu + ### L'at ammaniadu su Psd'Az + Reconnoschimentu de sos populos sena Istadu e rapresentantzia issoro in Europa. Sunt sos duos obietivos mannos de sos partidos indipendentistas e natzionalitarios chi in custas dies si sunt riunidos in Casteddu pro faeddare de soverania. S'addoviu l'at ammaniadu su** Psd'Az** pro festare sos noranta annos suos de vida. "Tocat a faghere una batalla unica pro s'autodeterminatzione - at naradu su presidente de su Psd'Az, Giagu Sanna - su passu beniente pro nois no est a crompere a su collegiu unicu pro s'isula pro espressare una rapresentantzia in su Parlamentu Europeu, ma a ativare su percursu conclusivu, giai reconnotu pro **Sudtirol **e **Badde de Aosta**, chi nos bidat portadores de interessos de su populu sardu comente minoria linguistica". @@ -29387,34 +38872,67 @@ Su presidente de s'Ale, Eric Defoort, at naradu chi "cun su printzipiu de autodeterminatzione de sos populos cherimus fraigare sa democratzia dae bassu cara a artu, puntende in sas netzessidades e in sos bisongios de sas pessones, in unu protzessu chi s'inserit intre sa globalizatzione e sa delocalizatzione e chi avvalorat sos isseberos locales pro difendere sas peculiaridades culturales e pro isvilupare sas potentzialidades economicas de cada realidade". In s'addoviu s'Ale at finas faeddadu de sas prospetivas eletorales in termines de alliantzias. In mesu de s'ateru, at pretzisadu chi sa** Lega Nord** de Umberto Bossi, chi a sa prima l'aiant ammitida, dae tempus meda non faghet prus parte de s'organismu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/05/2011 + ## Pro sa formatzione in euskera de sos giornalistas venidores + ### Firmadu un'acordu intre su Guvernu e s'Universidade de Navarra + Su Guvernu e s'Universidade de Navarra (_in sa fotografia_) ant firmadu un'acordu de collaboratzione pro agiuare sa formatzione in euskera de sos giornalistas venidores. Su testu l'ant sutiscritu su diretore gerente de **Euskarabidea**, Xabier Azanza Arbizu, sa decana de sa **Facultade de Comunicatzione ** de su tzentru academicu, Monica Herrero Subias, e su diretore gerente de sa **Fundatzione Impresa-Universidade** de Navarra, Ignacio Uria Rodriguez. + S'acordu, firmadu pro su segundu annu unu infatu de s'ateru, punnat a megiorare e a ismanniare sa formatzione de sos istudentes universitarios, potentziende sas praticas in sos medios de comunicatzione chi impreant su bascu pro sa difusione de sos cuntenutos issoro. + Sas praticas, chi si realizant in manera integrale in custu idioma, sunt diretas a sos alunnos de su de de tres e de su de bator cursos de **Comunicatzione Audiovisiva, Giornalismu e Publitzidade e Relatziones Publicas **chi acreditant** **sa connoschentzia** ** de custa limba + Un'atera de sas finalidades de s'acordu est a proponnere a sos medios de comunicatzione chi impreant custu idioma s'oportunidade de cunfiare in professionistas venidores de su setore. + Su Guvernu de Navarra, pro mediu de Euskarabidea, at a aportare in custu segundu annu unu totale de 5.000 de euros. Sas praticas las at a gestire sa Fundatzione Impresa-Universidade de Navarra, entidade promovida dae sa Camera de Cummertziu e Industria de Navarra, dae sa Cunfederatzione de Imprendidores de Navarra e dae s' Universidade de Navarra comente istrumentu de relatzione intre su mundu imprenditoriale e su mundu universitariu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/05/2011 + ## Iscotzia, sos natzionalistas otenent sa majoria assoluta in sas eletziones + ### In previsione unu referendum pro s'indipendentzia + Referendum pro s'indipendentzia a sas vistas in Iscotzia: su primu ministru natzionalista **Alex Salmond** (_in sa fotografia_) at a podere mantennere sa promissa a pustis chi nch'at giutu su partidu suo a una vitoria estremorosa in sas eletziones. Su **Scottish National Party** (Snp) difatis at cunchistadu sa majoria assoluta de sos 129 deputados de Holyrood, s'assemblea de Edimburgu, crompende a su limenargiu de sos 65 iscannos, un'aumentu de 23 cunforma a su 2007. + Est sa prima bia chi s'**Snp** podet guvernare a sa sola dae cando su Parlamentu iscotzesu est naschidu in su 1999. Finas a como aiat guvernadu in coalitzione cun sos laburistas e sos liberaldemocraticos, chi aiant frenadu s'imberghida de Salmond cara a una autonomia semper prus manna dae Londra . Como sos unos e sos ateros ant tentu dannu mannu dae sa vitoria de su Snp: finas Glasgow, dae semper unu feudu laburista, est colada suta de su controllu de sos natzionalistas . Iain Gray, su leader laburista in Iscotzia, at dadu sas dimissiones. + Su triunfu personale di Salmond, cunfirmadu primu ministru pro su de duos mandados cun un'aumentu mannu de sos cunsensos, aberit issenarios noos pro s'Iscotzia e ponet a beru in pessamentu s'Inghilterra. Su referendum pro s'ischirriongiu dae Londra s'at a faghere, at cunfirmadu Salmond, in sa segunda medade de sa legisladura chi at a durare chimbe annos. Pro parte sua, su primu ministru britannicu David Cameron at giuradu de difendere su Rennu Unidu dae sas tendentzias indipendentistas: «Si cherent unu referendum - at naradu - deo apo a gherrare cun totu sas forzas meas pro mantennere sa Gran Bretagna unida». + #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/05/2011 + ## Est essidu su cuncursu de poesia improvisada "Su cantu de sei" + ### S'idea est a tutelare e promovere "Su mutetu" + Su sotziu **Legambiente **"**Su Tzinnibiri**" e "**Sa domu de sa cantada**" de Sinnai in collaboratzione cun "**Su Framentu**" de Cenzo Spiga-Quartu S.E., "**Sa domu 'e su cantu**" de Daniele Filia - Sinnai, cun su Patronadu de sa Comuna de Sinnai e de s''isportellu de sa limba sarda de sa Provintzia de Casteddu " **Portalitu de sa lingua sarda**", bogat a lughe su primu cuncursu de poesia improvisada "**SU CANTU DE SEI **", cun s'idea de tutelare e promovere " **Su mutetu**", espressione istraordinaria e unica de cantigu improvisadu, e, in su matessi tempus, de vardare su patrimoniu comunitariu e colletivu de sa limba sarda. + Sa partetzipatzione est aberta a sos poetas improvisadores de cale si siat edade e sessu, "diletantes " o "professionistas", cun s'intentu de dare prus logu e visibilidade mescamente a sos giovanos, chi s'ant a podere avvalere de su cuntributu de esperientzia de sos "**cantadoris**" prus antzianos e giai afirmados. + B'at duas setziones : "**Mutetu longu"** e "**Mutetus a dus peis**" . Sos binchidores de sas duas setziones ant a retzire sa riprodutzione in oro de su logotipu de su cuncursu. At a essere assinnadu unu premiu ispetziale a s'improvisadore finalista prus giovanu. In manera cumpatibile cun sas disponibilidades de s'ente organizadore, ant a podere essere assinnados premios e produtos artesanales de su territoriu a totu sos cuncurrentes. + Sas dimandas de parteztpatzione devent pervennere intro de su bintighimbe de lampadas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/05/2011 + ## Universidade de Casteddu pro su sardu. E sa de Tatari? + ### de Diegu Corraine + Presentadu su 8 de abrile, in Casteddu, su Progetu FILS (Formatzione de Insinnantes in Limba Sarda) de s'Universidade de Casteddu. Sa Regione, de acordu cun sa Diretzione Iscolastica Regionale, at incarrigadu sa facultade de Literas e Filosofia de s'Universidade de Casteddu de formare unu numeru mannu de dotzentes chi si chergiant impinnare in sa trasmissione intergeneratzionale in sa didatica de sa limba de identidade istorica de s'isula. Su progetu at a tennere sa durada de unu trienniu e si proponet de interessare a su nessi 200 insinnantes de rolu de sas iscolas de cada ordine e gradu e de diferentes deghinas de espertos esternos. Su laboratoriu organizadu pro chenabura tenet propiu sa finalidade de isseberare ideas , propostas operativas e interventos pro orientare in sa megius manera sas risorsas investidas in su mundu de s'iscola chi est connoschende, comente totus ischint, unu mamentu dramaticu. @@ -29422,14 +38940,25 @@ "In sa Cunferentzia programatica de pagos meses a como in Fonne - at sutaliniadu s'assessore de s'Istrutzione Publica, Sergio Milia - amus faeddadu de s'issenariu difitzile de sa chistione linguistica de s'isula nostra e amus propostu unas cantas solutziones in s'ambitu de una situatzione economica mala de s'istrutzione regionale. So cuntentu de podere narrere chi, in pagu tempus, dae sas promintas semus colende a sos fatos". _A narrere sa giusta, pro assegurare una presentzia normale de su sardu in sa sotziedade e in su territoriu, bi diat cherrere una politica linguistica coerente e efetiva, cun milliones de euros e personale preparadu. Ma tocat a cumintzare a su nessi cun su chi giai b'est. S'universidade de Casteddu est mustrende custa voluntade, superende sos limites de su folclorismu e de su culturalismu, chi est s'arriscu mannu cando si tratat de limba sarda. E s'Universidade de Tatari ite faghet pro assegurare sa didatica e s'ufitzialidade de su sardu? Finas a como, pagu o nudda!_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 09/05/2011 + ## Unu cungressu dedicadu a sas tecnologias mobiles de urtima generatzione + ### L'ant fatu in Vilanova i la Geltru, in Catalugna + Su _Genmob - The Smartphone Day_ est su primu cungressu in Catalugna dedicadu a sas tecnologias e a sos telefonos mobiles de urtima generatzione (**iOS iPhone**, **Android **e **Windows Phone 7**). Ant tratadu totu sas aplicatziones de sos telefonos intelligentes, dae sas chircas de mercadu, a su geopositzionamentu, a su cummertziu virtuale. + Finalidade urtima de su cungressu fiat sa de creare sinergias intre sas impresas, chi disponiant de un'ispatziu issoro pro mustrare sos produtos a sos visitadores, faghende bidere sas possibilidades multiplas chi dant custos telefonos semper prus difusos in sa sotziedade. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Le torri di pietra. Storie dalla Cecenia + _ Tradutores: _Costantino L., Quercioli Mincer L. _Editore: _Bruno Mondadori_ @@ -29439,43 +38968,75 @@ _ISBN_: 882492590 _Pazinas_: 279 _Preju:_ 20,00 euros + _ _ + "Unu tempus in su Caucasu sas turres de pedra fiant fraigadas comente amparu o comente fortelesas de defensa pro sas carovanas de mercantes. A pustis, sa cunchista de Costantinopoli dae parte de sos Turcos e s'iscoberta de sa bia maritima pro s'Ìndia aiant sinnificadu sa morte de sa Bia de sa Seda e, in sas turres de pedra abandonadas dae sas carovanas, si nch'ant a tramudare sos montanaros caucasicos, devenende sas domos issoro. Cun su tempus sas turres de pedra ant a devenner su simbulu de s'identidade issoro, su ligamene intre su passadu e su presente, s'oasi mitica in ue agatare sa sarvesa dae su perigulu e dae s'isterminiu, in ue s'intender a su seguru, in ue agatare sa fide in sa traditzione e in sa fieresa de s'ispetzifitzidade propia". __ _ _ + + + + ### 11/05/2011 + ## In defensa de su patsuezu + ### Naschet un'assotziu pro agiuare custu idioma asturleonesu + A creare un'assotziu de iscritores pro difendere e dare vitalidade a sa produtzione literaria in **patsuezu **e agiuare sa presentzia sotziale sua. Est una de sas propostas chi sunt essidas a campu in su **I Alcuentru d' escritores na nuesa l.lingua**, chi ant fatu in custas dies in sa ** Casa de Cultura **de Villablino, tzitade de sa Comunidade autonoma de Castilla y Leon, Istadu ispagnolu. + Su patsuezu** **est un'idioma chi faghet parte de su grupu linguisticu asturleonesu. Lu faeddant mescamente in sa comarca leonesa de Laciana, e s'estendet in sas comarcas e in sos munitzipios limitrofos (Degaña , in sas Asturias; in Leon: comarca de Babia , comarca de Rivas del Sil e Paramo del Sil). + S'idea est a pedire a su guvernu regionale de** Castilla y Leon** chi, cunforma a sa Carta Europea de sas limbas minoritarias e regionales, si introduat sa '**nuesa l.lingua**' ( est a narrere su **patsuezu**) in s'insinnamentu, in forma voluntaria e graduale. Sighende custa matessi linia, ant a pedire a s'istitutzione munitzipale sa realizatzione de cursos in patsuezu e s'ammaniongiu de materiales pro sos pitzinnos. Sa creatzione de materiales sonoros e audiovisivos , su recuperu de sa toponimia traditzionale, mescamente "**nas calles ya barrios**", e finas su promovimentu de s'atividade treatrale in **'na nuesa l.lingua**', sunt ateras rechestas chi ant a faghere a sa comuna de Villablino. + In s'addoviu ant leadu parte Julio Álvarez, Emilia, Riesco, Severiano Álvarez, Felix Suarez, Eduardo Carbajo, Guadalupe Lorenzana, Francisco Javier Gonzalez- Banfi, Roberto Gonzalez Quevedo e Emilce Nuñez. In s'ocasione ant presentadu su romanzu in patsuesu '**Una tarde d'outuenu**', de Emilce Nuñez. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/05/2011 + ## Crompet duos annos sa pagina initziale in limba ladina + ### Est in su situ www.provinzia.bz.it/uspl de sa provintzia de Bolzano/Bozen + Crompet in custas dies sos primos duos annos de atividade sa pagina initziale in limba ladina in ue si illustrat s'atividade de sa giunta provintziale de **Bolzano/Bozen**. In su situ **www.provinzia.bz.it/uspl** si podent agatare, in prus de sos comunicados istampa, finas filmados, intervistas e registratziones audiu in ladinu pro su chi pertocat s'atividade de sa Giunta e de s'amministratzione publica. Custa initziativa est praghida meda a beru a sa populatzione de limba ladina: dae sa creatzione sua sa pagina informatica at registradu difatis **71.850 intradas,** cun una media mensile chi s'est atestada a furriu de sas **3140 unidades**. S'assessore provintziale a s'iscola e cultura ladina, **Florian Mussner**, ponet in craru chi custa pagina rapresentat una fonte importante de informatziones a propositu de s'atividade de sa giunta provintziale e, in su matessi tempus, cuntribuet in manera rilevante a mantennere bia custa limba antiga. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 11/05/2011 + ## Un'addoviu pro ammentare a Rafael Caria + ### Lu faghent custa chenabura in S'Alighera + Un'addoviu pro ammentare una figura de importu mannu pro sa cultura nostra. S'**Omnium** cummemorat a** Rafael Caria**. S'apuntamentu est custa chenabura chi benit, a sas ses e mesu de sero, in sa sala de s'Ufitziu Informatziones Turisticas de S'Alighera. + Mortu tres annos a como, isse at dedicadu su prus de sa vida sua a s'impinnu politicu e culturale pro sa tutela e su promovimentu de s'identidade catalana in S'Alighera + Autore de istudios e publicatziones medas de caratere istoricu, linguisticu e poeticu, e finas ideologu e leader de su movimentu **Sardenya y Llibertat**, in calidade de dipendente de s'Alitalia est istadu artefitze de atziones estremorosas, comente sos annuntzios in catalanu e in sardu fatos in s'aeroportu de S'Alighera in s'agabbu de sos annos 70, cosa chi nch'at giutu sa chistione de sa tutela de sa minoria catalana de S'Alighera a sa ribalta istatale e internatzionale. Ant a leare parte in sa cunferentzia **Pier Luigi Alvau**, chi at cumpartzidu cun Rafael Caria su bonu de su caminu politicu e culturale e chi galu oe est sighende in s'impinnu suo valorosu de promotore culturale. Ma b'at finas giovanos aligheresos e catalanos comente **Noelia Motllo Boirach**, chi at collaboradu cun Rafael Caria in sa realizatzione de su Ditzionariu Etimologicu aligheresu, opera abbarrada sena crompida, **Elisabetta Dettori**, chi at cumpartzidu unas cantas initziativas culturales, e **Marcello Farinelli**,istudiosu de istoria cuntemporanea e autore de un'istudiu in limba catalana a propositu de su fascismu in S'Alighera. Sa presentzia de sos giovanos aligheresos e catalanos est sinnificativa pro mustrare s'atualidade de sos istudios e de s'impinnu politicu e culturale profusu dae Rafael Caria e sa grandu opportundade economica e culturale chi tenet su catalanu de S'Alighera pro sas levas noas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 13/05/2011 + ## A si podent istudiare su guarani e ateras limbas sudamericanas in Catalugna? + ### Eja, si nd'interessat sa ONG e-Krea + Cun una serie de materiales multimediales (contos interativos, cantzones) sa ONG** ****e-Krea **est promovende sas limbas nativas sudamericanas che a su **guarani**, idioma chi si faeddat petzi in Paraguay, in sas istitutziones educativas de Catalugna A parrere de sa ONG, cuasta initziativa tenet duas finalidades: a un'ala, punnat a **faghere connoschere a sos catalanos sas culturas e sos idiomas noos chi in s'atualidade cunvivent cun issos**; a s'atera, punnat a **acurtziare sa cultura catalana a sos istrangios**. @@ -29491,120 +39052,244 @@ Unos milli esemplares de su materiale multimediale los ant distribuidos in unas cantas istitutziones educativas de Catalugna. Sa ONG tiene punnat a faghere finas tradutziones in inglesu e in ispagnolu pro las distribuire in sos Istados Unidos, in Latinoamerica e in su restu de s'Istadu ispagnolu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/05/2011 + ## Assemblea de s' Assotziu europeu de sos cuotidianos in limbas minoritarias e regionales + ### L'ant fata in Bolzano/Bozen + S'Assotziu europeu de sos cuotidianos in limbas minoritarias e regionales (**Minority Dailies Association** - **Midas**) at fatu sa de undighi assembleas generales suas in s '**Accademia europea** de Bolzano/Bozen. Su presidente de Midas, **Toni Ebner **e su segretariu generale **Guenther Rautz **ant ghiadu sos traballos de sa cunferentzia. In mesu de sos relatores b'aiat su diretore de s'Istitutu pro s'isvilupu regionale e sa gestione de su territoriu de s'Eurac, Harald Pechlaner, Martha Stocker, vitzepresidenta de sa Regione Trentino Alto Adige/Sud Tirol, su coordinadore de Bbt (Tunnel de base de su Brenneru) Konrad Bergmeister, s'europarlamentare Herbert Dorfmann e su giornalista catalanu Estanis Alcover. Sas relatas ant interessadu tematicas ligadas a sas minorias. In prus de s'eletzione de su cussigiu diretivu nou, Midas at dadu su bene bennidu a** Glos Ludu**, su giornale nou de sa minoria polaca in sa Republica Tzeca, su de trinta cumponentes de s'assotziu. Cando sunt agabbados sos traballos, ant cunsinnadu su premiu Otto von Habsburg a Peter Meier-Bergfeld, pro annos medas currispondente dae s' Àustria e dae s'Europa meirdionale pro su Rheinischer Merkur (Germania). Reinhard Olt, redatore de sa Frankfurter Allgemeine Zeitung, binchidore de un'editzione colada de su premiu, at fatu su discursu de premiatzione. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 16/05/2011 + ## Eletziones in Ulster + ### Cunfirmados in su podere su Partidu Unionista Democraticu e su Sinn Fein + Sos votantes nordirlandesos ant cunfirmadu in su podere su Partidu Unionista Democraticu (**_Democratic Unionist Party_, DUP)** e su **Sinn Fein** in sas eletziones de s'**Assemblea de Irlanda de su Nord**. Ambos duos partidos ant incrementadu su numeru de sos deputados issoro in Stormont, cando chi sa distributzione de su votu intre sas comunidades est abbarrada istabile. **Peter Robinson** (DUP) at a essere torra su primu ministru, cando chi **Martin McGuinness** (SF) at a mantennere sa carrica de vitze primu ministru. + Su **DUP** at otentu 38 iscannos subra de unu totale de 108, duos in prus de su 2007. Finas su** Sinn Fein** at incrementadu sa rapresentantzia sua in Stormont cun unu deputadu nou, e como nd'at a tennere 29. Su Partidu Unionista de s'Ulster (**_Ulster Unionist Party_, UUP**) nd'at otentu 16 (duos in mancu de como) e su Partidu Sotzialdemocraticu e Laburista (**_Social Democratic and Labour Party_, SDLP**) nd'at otentu 14 (finas custu duos in mancu. Su **Partidu de s'Alliantzia**, chi non b'intrat nen cun sos unionistas nen cun sos natzionalistas irlandesos, at agiuntu un'ateru iscannu a sos sete chi teniat. Sa Boghe Unionista Traditzionale** (_Traditional Unionist Voice_, TUV**, essida dae su DUP ca fiat contraria a s'Acordu de Saint Andrews) at otentu unu deputadu, gasi etotu comente sos Birdes. Est essidu finas unu deputatdu indipendente unionista. + Sa suma de sos votos de prima preferentzia de sos natzionalistas irlandesos (SF e SDLP) dat sa pertzentuale de su 41,1%, belle sa matessi de su 2007. De ateru ghetu, sos partidos unionistas sighint a otennere a furriu de su 47% de sos votos, cando chi s'Alliantzia e sos Birdes (ambos duos sena identificatziones comunitarias) aumentant unu pagu finas a arribbare belle a su 9%. + Totu custu cheret narrere chi sa fotografia de su votu nordirlandesu como est istabile meda. Sos unionistas mantenent unu margine astrintu in dae in antis de sos natzionalistas irlandesos. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/05/2011 + ## A agatare solutziones pro sos pastores + ### de Priamo Cottu + Dae trinta annos a custa ala b'at, in Sardigna, una cuntierra chi interessat su mundu de sos pastores e de sos massajos. In totu custu tempus ant fatu unu muntone de addovios e cunferentzias pro arresonare de sos problemas de su setore, chirchende causas e cuncausas de una situatzione mala a beru (pro narrere, su pastore no est modernu, non si cooperativizat, si devet adeguare retzepende normativas igenicu-sanitarias e totu gasi). Ma, cara a una crisi semper prus manna, sa politica no at elaboradu unu progetu seriu de isvilupu chi siat a tretu de dare a su setore una prospetiva valida, chi torret cun sa realidade sarda. In cambiu, at chertu mandare a dae in antis interventos cuntingentes, bonos petzi a mantennere sa riserva de votos de su politicu de turnu. Difatis, at petzi bogadu a campu providimentos finalizados a dare a sos operadores dinare in cambiu de sa "non produtzione". Pro narrere, pro su chi interessat s'agricultura, est capitadu chi apant dadu finantziamentos pro su rimbuschimentu in terrinos chi fiant bonos pro sa produtzione de benes alimentares, o chi apant mandadu a dae in antis su programa "_set aside_", chi cheret narrere a faghere pasare sos terrinos pro chimbe annos a manera chi in cussu tempus non produant. Gasi etotu est capitadu cun su pastoriu, cando ant premiadu su pesongiu de berbeghes e cabras a dannu de su de ateru bestiamene, creende in custa manera una monocultura e torrende a nudda sa vida rurale chi bi fiat in sas biddas nostras. E, pro custu, oe nos agatamus chi su populu sardu non resessit a tennere su cuntentu de sas netzessidades alimentares suas. + E tando, ite tocat a faghere pro rendere produtivu su cumpartu agropastorale? Sa prima cosa est, est craru, a agiuare sos operadores de su setore, pro faghere a manera chi sigant a faghere su traballu issoro, aprovende una moratoria de sos pagamentos e una suspensiva a favore de sos chi sunt sugetos a atziones esecutivas. In prus, tocat a garantire s'atzessu a su creditu pro mandare a dae in antis sas atividades produtivas, su chi si narat "creditu de esertzitziu"; duncas, bisongiat chi sas bancas collaborent a custu protzessu e sa politica si nde fatzat mere. A garantzia de custu, b'est sa produtzione chi, comente in unu tzirculu virtuosu, at a devere aumentare. + Pro su chi pertocat sa chistione de su mercadu, tocat a resonare in sa soverania alimentare, in su sensu chi bisongiat de essere meres de sa produtzione pro cuntentare sas netzessidades locales. Comente si faghet a ponnere a bendere custos produtos alimentares a manera chi una massaja los comporet prus de sos chi benint dae foras? Tocat a abbassare sos costos de produtzione, ponende, pro narrere, unu costu minimu de s'abba pro irrigare; in ateras paraulas, bisongiat de faghere a manera chi totu su terrinu irrigabile chi b'at in Sardigna siat irrigadu, pro chi b'apat un'aumentu de produtzione (trigu moriscu e erba medica) pro sudisfaghere su bisongiu de su bestiamene; gasi si ressessit a abbassare sos costos de sos mangimes, ca non b'at bisongiu de nche batire fenu dae continente. Àteru costu de minimare est su de s'energia, adeguende*lu a su de sas ateras regiones europeas, o, a su nessi, de sas ateras regiones italianas. E bi diat cherrere finas un'abbassamentu de sos costos fiscales, pro narrere moende*nche s'IVA. + Ma, dae ue si bogat su dinare pro garantire sa moratoria e sa suspensione de sos pagamentos, s'atzessu a su creditu e s'abbassamentu de sos costos de s'abba, de s'energia e fiscales? Torrende a su narrere chi bi cheret bona voluntade dae bandas de sos istitutos de creditu e de sa politica, sas risorsas giai s'agatant, antis, bi sunt giai: a un'ala b'at de mantennere in Sardigna su dinare de sa continuidade territoriale pro faghere a manera chi cussu dinare creet valore agiuntu in Sardigna, no in sa penisula; a s'atera ala, pro su chi pertocat sa fiscalidade, nois devimus faghere balere su creditu chi tenimus cun s'Istadu italianu in base a s'articulu 8 de su titulu tertzu de s'Istatutu sardu. + Custas atziones, ma finas ateras, servint a aumentare su redditu de sos operadores e a dare valore agiuntu a su territoriu, investende finas in ateros produtos agriculos e in ateros allevamentos atinentes a sa realidade de sos diferentes territorios (mela, pira, mendula, castangia a un'ala, porcos, cabras, puddas a s'atera) ca petzi operende in custa manera resessimus a parare fronte a una produtzione alimentare chi benit dae foras invadende semper de prus su mercadu nostru. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/05/2011 + ## Prus forte sa minoria islovena in Italia, a deghe annos dae sa lege istatale de tutela + ### de Giorgio Banchig + Fiant sas 10,15 de mercuris de su 14 de freargiu de su 2001 cando su vitzepresidente de su Senadu italianu, Domenico Contestabile de Forza Italia, at annuntziadu dae s'iscannu de sa presidentzia chi sos senadores aiant aprovadu pro artiada de manu sa lege de tutela de sa minoria islovena de su Friuli - Venezia Giulia. + In cussa die sa Cresia, in prus de ammentare a Santu Valentinu, patronu de sos innamorados, tzelebraiat sa festa de sos santos Tzirillu e Metodiu, apostulos de sos islavos, proclamados dae su papa polacu Karol Wojtyla cumpatronos de Europa. Baddu pro cale disinnu arcanu o petzi pro cale cointzidentzia curiosa, sa Camera de sos deputados aiat aprovadu su disinnu de lege su 12 de triulas de s'annu in antis, festa de sos santos Ermacora e Fortunadu, fundadores de sa Cresia de Aquileia, mama de sas Cresias de su Friuli, de s'Islovenia e de sa Carintzia e patronos de s'archidiotzesi de Ùdine. + Lassende a bandas custa cointzidentzia simbolica, intre cussas duas datas at maturadu in sos partidos de su tzentru- sinistra in su guvernu presedidu dae Giuliano Amato s'imperativu de dare una solutzione definitiva a una chistione chi si fiat tragende dae tropu tempus. S'opositzione, mescamente Alleanza nazionale e Forza Italia cun sa cumplitzidade de sa Lega Nord, at postu in campu totu sas fortzas pro impedire s'aprovatzione de su providimentu, proponende sa bellesa de 1.700 emendamentos a su testu. + A sustennere sa cumpatesa de sos partidos in su guvernu e sa determinatzione de su presidente de su Senadu, Nicola Mancino, de faghere aprovare sa lege, in sas chidas in antis s'est manifestada s'abertura de su chi tando fiat presidente de sa Regione, Roberto Antonione, e est arribbada sa petitzione in favore de su providimentu firmada dae su vicariu episcopale pro sa cultura de s' Archidiotzesi de Ùdine, missennor Duilio Corgnali, de su sindigu de Ùdine, Sergio Ceccotti, de su retore de s'Universidade friulana, Marzio Strassoldo, e de s'on. Arnaldo Baracetri. + Cunsideradas sas dificultades, s'iter peleosu, s'opositzione determinada de su tzentru-destra e de sas fortzas natzionalistas locales, galu organizadas bene e influentes, s'aprovatzione de sa lege, cussu 14 de freargiu de deghe annos a como, at tentu su sabore de una vitoria manna, de una cunchista de tzivilidade, de cultura. Mescamente pro sos islovenos de sa provintzia de Ùdine: cussos islavos, chi pro su _Giornale di Udine_ si deviant eliminare giai 135 annos in antis, fiant reconnotos cun titulu prenu minoria islovena, e cun totu sos deretos prevididos dae sa lege. A narrere su beru, unu primu reconnoschimentu l'aiant tentu duos annos in antis cun sa lege 482/99 de tutela de sas minorias linguisticas istoricas, unu providimentu cuadru chi pro sa prima bia in Italia regulaiat sa materia cumplessa de sa defensa de sas comunidades linguisticas ispartzinadas dae su Nord a su Sud e a sas isulas, chi in casos medas fiant sustennidas dae providimentos regionales o provintziales. + Ma sa lege 38/2001 faghet agabbare un'istoria legislativa sena pretzedentes pro sa longaria de s'iter (sas primas mossas nche torraiant a su 1971 !), s'opositzione tosta de sas fortzas natzionalistas alliadas cun sas organizatziones segretas, sas implicatziones internatzionales, s'insustenibilidade de sas tesis contrarias (sos islovenos de sa provintzia de Ùdine non fiant cunsiderados islovenos), sa torrada a campu de tensiones eredidadas dae sa gherra frita... S'est tratadu de unu resurtadu otentu cun pelea e gratzias a sa bona voluntade, a sa cumpatesa e a sa determinatzione de sas organizatziones islovenas de cada tendentzia e de sas fortzas politicas chi ant creidu in su progetu de reconnoschere sos deretos costitutzionales a sa comunidade islovena, dende*li s'oportunidade de si ponnere comente elementu essentziale de dialogu e de collaboratzione cun s' Islovenia chi aiat cumintzadu su caminu de s'integratzione europea. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/05/2011 + ## Inidipendentismu sardu e votatziones + ### de Sarvadore Serra + In custas dies semus assistende a manifestatziones mannas de euforia dae bandas de unas cantas formatziones indipendentistas de Sardigna. Sa resone, sos resurtados de su referendum contra a su nucleare, in ue una cantidade manna de pessones est andada a votare, cun pertzentuales "bulgaras" contra a su de faghere in Sardigna tzentrales nucleares e/o depositos de iscorias radiuativas. E finas a como non b'at de s'ispantare. Totus amus torradu alenu e nos semus prenados de alligria cando amus ischidu chi bi fiat su quorum e chi, duncas, si nch'istesiaiat su perigulu de una cundenna terrorosa pro sa terra nostra. A sa fatza de Silvio Berlusconi e de Margherita Hack. Non nos torrant sos contos, pero, cando si presentat custu resurtadu comente una vitoria estremorosa de su movimentu indipendentista. Oh, pro caridade, non nche cherimus catzare su meritu a chie, indipendentista, at fundadu su comitadu contra a su nucleare e at peleadu meda a beru pro otennere custu resurtadu. Pero, forsis, b'at ateros fatores chi ant agiuadu custu esitu bonu. A proamus a nde mentovare calicunu? De seguru at influidu s'iscaddantzia de cosas capitadas a largu (Fukushima) e a curtzu (Chirra), ca at postu a timere totu sos sardos, sena distintzione de orientamentu politicu. A custu b'at de agiunghere unu clima chi no est propiu in favore de su guvernu istatale. In fines, sa Regione sarda at dadu un'agiudu "tecnicu" mannu a sa pelea antinucleare, acorpende sa consultazione referendaria cun sas eletziones amministrativas, e dende un'informatzione costante in sos giornales. Duncas, podimus pessare chi sa resessida bona de su referendum est una vitoria de "totu" sos sardos, indipendentistas, autonomistas e finas "unionistas". Tropu malos semus? Tropu tirriosos? Tando, proemus a faghere s'iscumprou cun sas eletziones amministrativas fatas in sas matessi dies. Sa veridade est chi s'indipendentismu ocannu at fatu una ruta mala. Si est beru, difatis, chi cada partidu (e prus e prus unu partidu chi cheret faghere naschere un'entidade istatale noa) punnat a guvernare, non si podet pessare de otennere custu resurtadu si non si bidet a su nessi una dinamica de creschida. E custa dinamica non b'est, antis, si registrat unu minimongiu de votos, si cunfrontamus sas pertzentuales de custas dies cun sas de sas eletziones de s'annu coladu. E tando, ite tocat a faghere? A parrere meu, pro faghere creschere s'idea indipendentista non bastat a faghere totu sas revindicatziones chi podet faghere cale si siat partidu. Unu partidu sardu devet tennere unu valore agiuntu. Custu valore est s'identidade. E cumponentes de s'identidade sunt in primis sa limba e s'istoria, chi faghent sa Sardigna diferente dae sas ateras regiones de s'Istadu. Si non faghimus gasi, amus a faghere puru batallas bonas e giustas, ma chi non nos ant a faghere distinghere dae sos "birdes" italianos, dae sos "grillinos" italianos e totu gasi. E duncas sos sardos ant a gherrare intendende*si "sardi e italiani", sena essire dae s'autonomismu traditzionale e sena pessare a beru a creare un'Istadu indipendente. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/05/2011 + ## In Galles, unu guvernu laburista de minoria + ### Ma at a chircare s'acordu cun totu sos partidos + Su Galles at a tennere unu guvernu laburista de minoria. Gasi at detzisu su primu ministru, **Carwyn Jones** (_in sa fotografia_), chi at leadu possessu de s'incarrigu, una chida a pustis chi su partidu suo at bintu in manera crara in sas eletziones pro s'Assemblea, in ue at otentu trinta iscannos de unu totale de sessanta. Cun prus de su duplu de rapresentantes de cadaunu de sos partidos de s'opositzione, Jones at a chircare una politica de patos puntuales cun sos oposidores etotu, e escludet duncas de torrare a faghere unu guvernu de coalitzione, chi in s'urtima legisladura est istadu caraterizadu dae unu patu permanente cun su **Plaid Cymru **(PC) suta de su numene de **One Wales**. + Jones at leadu s'incarrigu cun unu discursu paghiosu cun sos ateros partidos, ca ischit chi, macari sa permanentzia de su **Partidu Laburista** in su guvernu non siat in perigulu -una coalitzione impossibile de **cunservadores**, ** indipendentistas **e l**iberaldemocraticos** diat devere guvernare gasi etotu in minoria-, l'at a bisongiare s'amparu de sos ateros pro mandare a dae in antis sos progetos suos in s'Assemblea de su Galles. + Sos gallesos, in custas eletziones, ant punidu mescamente su **Plaid Cymru**. Sos indipendentistas ant sufridu una perdida sensibile de cunsensos, colende dae 15 a 11 iscannos e perdende su status de segundu partidu de su paisu, a favore de su **Partidu Cunservadore** chi at balangiadu duos iscannos. Su **Partidu Liberaldemocraticu**, pro parte sua, at perdidu un'iscannu, e est abbarradu cun chimbe. + #_Sarvadore Serra_ + + ## La nazione + _Editore_: Il Mulino _Data de publicatzione_: 2004 _ISBN_: 88-15-10199-3 _Pazinas_: 240 _Preju_: 11 euros + Su cuntzetu de natzione est oe in su tzentru de su dibatitu politicu-sotziale, finas ca in s'issena mundiale sunt torradas zenias de natzionalismu agressivu meda. In s'edade cuntemporanea su cuntzetu est istadu interpretadu in maneras diferentes. It'est una natzione? Un'agregadu politicu voluntariu o una realidade naturale e ozetiva? Comente naschent sas natziones? Naturalmente, a cumintzare dae unu patrimoniu de istoria, de cultura e de memorias cundivididas, si nono in manera artifitziosa, gratzias a sos intelletuales e a sos politicos chi las "imbentant" pro risponder a finalidades istoricas e politicas determinadas? Cale est su ruolu e cale est su destinu issoro in su mundu de oe? Custas e ateras pregontas agatant rispostas in su libru de Alessandro Campi chi partit dae s'antighidade classica e arribat a s'evolutzione de su cuntzetu de natzione in s'istoria de su pensieru politicu, mescamente cun riferimentu a carchi passazu-crae: sa naschida de s'Istadu modernu; sa Rivolutzione frantzesa; s'Otighentos romanticu e liberale; s'istajone de sos natzionalismos; s'era de su totalitarismu; s'epoca de sa decolonizatzione; s'edade de sa globalizatzione e de s'Imperu. + /**mps**/ + + + + ### 19/05/2011 + ## Tecnologias pro sa tradutzione in rete + ### Las est isvilupende s'Agenda digitale europea + S'urtima inchiesta paneuropea **Eurobarometer** mustrat chi in sa rete su 90% de sos internautas europeos preferint a consultare sitos informaticos in sa limba issoro, cando chi su 55% impreant una limba diferente a su nessi in manera ocasionale. Su 44% de sos navigadores europeos, pero, pessant de no agatare totu sas informatziones chi cherent ca sas paginas informaticas non sunt in una limba chi cumprendent, cando chi petzi su 18% faghent **comporos in rete **in una limba angena. Sos resurtados marcant s'esigentzia de investire in ainas pro sa **tradutzione in rete**, a manera chi sos internautas europeos non tengiant problemas a agatare informatziones o produtos in internet ca non possedint sas cumpetentzias linguisticas chi bi cherent. Como sa Cummissione europea est gestende 30 progetos de chirca intzentrados in s'interfaghe linguistica e in su cuntenutu digitale, finantziados cun **67 milliones de euros**, cando chi a sos progetos noos presentados ocannu ant a essere assinnados **50 milliones de euros **in prus. Unu de sos obietivos de s'**Agenda digitale** europea, organismu de sa Cummissione, est de garantire a totu sos tzitadinos un'atzessibilidade prus manna a sos cuntenutos de sa rete #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/05/2011 + ## In Sardigna, sindrome italianista + ### de Diegu Corraine + It'est una "sindrome" in su limbagiu meigu? Sos vocabularios nos narant chi est unu "cumplessu de sinnos e de sintomos chi cumponent una situatzione clinica particulare in una pessone; est finas naradu comente sinonimu de maladia chi tenet carateristicas pagu craras". Custas paraulas s'addatant bene finas cando si tratat de grupos de "pessones" o movimentos! Non semus mancu pessende a sas fortzas autonomistas o italianas in Sardigna, ma a sos "(iper-super)indipendentistas" chi las criticanta semper, e chi, pero... faeddant, preigant e praticant petzi in italianu (o belle, macari a militantes medas lis agradet a si cramare Frantziscu, Giuanne...)! Chi si tratet de campagnas eletorales o de atziones de protesta (in ue ponent carchi paraula in sardu, cun valore simbolicu sacramentale), belle totu est in italianu. Sa lista INSIEME pro Casteddu nd'est una mustra. Antis, calicunu preferit s'inglesu, ca paret prus modernu e progressista! Est pro custu chi, duncas, nos parent malaidos de "sindrome italianista". No est craru dae ite dipendat! O eja. + A narrere sa giusta, finas in sa pratica politica, non si distinghent meda dae su chi diat faghere unu cale si siat movimentu antagonista, ambientalista o sotziale italianu! Mai chi blochent s'Universidade chi operat "sena" sa limba sarda! Mai chi protestent contra a sa televisione publica, contra a sos giornales, contra a sos entes chi faghent sa finta chi su sardu no esistat! Parent in totu dipendentes dae sa limba dominadora. Ma tando comente ant a podere essere indipendentes politicamente e istitutzionalmente? Prus de repitere sa giaculatoria/mantra "indipendentzia-indipendentzia"? Cando andant a Corsica o a Catalugna, s'incantant pro sas batallas issoro, ma cando torrant a Sardigna, non bortant in sardu su chi ant imparadu! Sos "indipendentistas" sardos sunt "curiosos" a beru in intro de su panorama de sos movimentos natzionales europeos, in ue sa limba natzionale rapresentat su motore e sa bussola de sa liberatzione issoro! + #_Diegu Corràine_ + + ### 21/05/2011 + ## Su dialetu sitzilianu in iscola + ### Su parlamentu regionale at aprovadu una lege aposita + Dae s'annu chi benit in Sitzilia** **b'est **s'insinnamentu de su dialetu****, de s'istoria e de sa literadura sitziliana.** S'Assemblea regionale at aprovadu una lege aposita cun 45 votos in favore. Como tocat a s'assessore regionale a sa Formatzione, **Mario Centorrino**, a cuncordare cun sos organismos iscolasticos sas formas de aplicatzione de sa lege in sas iscolas, cun su cointeressamentu de dirigentes e dotzentes. + "Fundamentale pro sos giovanos sa connoschentzia de s'istoria e de sas traditziones" finas pro su **vitzepresidente vicariu de su Grupu de su Pdl in s'Ars, Salvo Pogliese. **Chi agiunghet : "A essere fieros de sas raighinas propias est sa megius testimonia de sa valentzia culturale de unu populu". Pro** Titti Bufardeci,** presidente de su grupu de **Forza del sud **in** **s**'**Ars "custa lege non faghet si no regulamentare unu disponimentu chi su guvernu istatale at diramadu e est importante pro faghere connoschere in sas iscolas sitzilianas s'istoria e sa limba sitziliana. Sos giovanos sitzilianos devent connoschere e apretziare sa cultura e su dialetu pro los sarvare dae s'olvidu". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 21/05/2011 + ## Unu status ufitziale beru pro sa limba basca + ### Lu cheret sa formatzione politica Bildu + Bildu at cunsideradu "imprescindibile" unu cuadru nou in ue s'euskera otengiat unu status ufitziale beru "in totu s' Euskal Herria" e at iscummissu subra de un'impulsu a una politica linguistica noa e a unu protzessu de normalizatzione de sa limba basca. In custu sensu, at rimarcadu chi **"s'epoca de sa minorizatzione de s'euskera devet agabbare". ** + Sos portaboghes de sa candidadura de Bildu in Gipuzkoa **Iñaki Agirrezabalaga** e** Ander Rodriguez**, paris cun cumponentes de sa lista de Bildu in sa Comuna de Oiartzun, ant leadu parte in una manifestazione eletorale in custu munitzipiu guipuzcoanu in ue ant postu in evidentzia su traballu de s'assotziu de** munitzipios euskaldunos UEMA**. + Agirrezabalaga at pedidu a sas comunas de sas localidades guipuzcoanas chi cumprant sos recuisitos de UEMA pro su recuperu e sa normalizatzione de s'euskera. In prus, at postu in evidentzia chi " a betia de totu sos ostaculos " UEMA at dadu un**u "cuntributu mannu" a sa normalizatzione ** e a s'impreu de sa limba basca. + In custa manera, at iscummissu in su superamentu de sa situatzione de s'eukera comente **limba minoritaria ** e in s'afortimentu de s'usu suo siat in s'ambitu politicu siat in s'ambitu sotziale e de traballu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/05/2011 + ## Est aumentende sa bendida de libros in formadu eletronicu + ### Lu faghet ischire sa sotziedade Amazon + Su gigante de sas bendidas in internet **Amazon **at fatu ischire chi est giai bendende prus libros in formadu eletronicu chi no esemplares imprentados in pabiru, pretzisende chi, dae abrile, est bendende 105 libros **Kindle **pro cada 100 imprentados. Amazon bendet libros dae bindighi annos, pero petzi dae prus pagu de bator annos cummertzializat sos Kindle, cun unu preju atuale a furriu de sos 114 dollaros. + "Sos clientes sunt giai isseberende prus libros Kindle chi no imprentados. Ischiamus chi custu deviat capitare, ma non pessaiamus chi capitaiat gasi in presse", at naradu in unu comunicadu istampa su fundadore e cussigeri delegadu de sa sotziedade,** Jeff Bezos**. + In su comunicadu Bezos pretzisat chi su numeru de libros eletronicos iscarrigados no includet sos titulos gratuitos de Kindle, e chi in s'atualidade disponet de 950.000 titulos. De custos, unos 790.000 si bendent a su preju de 9,99 dollaros, cando chi ateros medas, anteriores a su 1923, sunt a discarriga gratuita. + Dae su cumintzu de s'annu Amazon at aumentadu sa cuotatzione sua de su 10,45% e, in sos urtimos doighi meses, de su 59,57%. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/05/2011 + ## Sas dies de sos deretos linguisticos in Teramo + ### Interventos de valore organizados dae s'Universidade + Ant fatu in custas dies sas ** _Quinte Giornate dei Diritti Linguistici_**, s'addoviu chi cada annu nche giughet a s'**Universidade de Teramo** istudiosos de totu su mundu pro arresonare de sas problematicas ligadas a sos deretos liguisticos. + S'argumentu de ocannu si inserit in unu dibatidu - apoderadu dae **Enrica Galazzi**, de s'Universidade Catolica di Milanu, e dae **Marie-Christine Jullion**, de s'Universidade Istatale de Milanu - subra de su raportu intre plurilinguismu e mundu de su traballu. + Organizadas a initziativa de **Giovanni Agresti**, chircadore de limba frantzesa in sa facultade de Sientzias Politicas de Teramo, agiuadu pro custa editzione dae **Cristina Schiavone**, chircadora de limba frantzesa in s'universidade de Macerata, sas _Dies de sos Deretos Linguisticos _s'isvilupant cun sa collaboratzione de s'assotziu **LEM-Italia**, de su **DORIF **(_Centro di documentazione e di Ricerca per la didattica della lingua francese nell'Universita italiana_), de sos ateneos de Teramo e de Macerata, cun s'agiudu de assotziados istitutzionales e privados medas. + Su **Cussigiu de Europa**, rapresentadu finas ocannu dae su diretore de su Segretariadu de sa **Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias**, **Alexey Kozhemyakov**,at reconnotu dae meda su valore de s'initziativa e sa parte chi tenet su polu de chirca e divulgatzione in su campu de sas limbas minoritarias chi s'Universidade de Teramo est cunsolidende a livellu internatzionale. + Medas sos ospites, non de Europa ebbia, ma finas de Nordamerica, Àfrica, Àsia, Otzeania. In mesu de sos ateros, su geografu Roland Breton, professore emeritu de sa Sorbona, chi at presentadu cun unos cantos collegas italianos(**Domenico Silvestri**, **Cristina Vallini**) e frantzesos (**Rene G. Maury**) s' _Atlante mundiale de sas limbas; _su giurista canadesu **Fernand de Varennes**, unu de sos megius espertos mundiales de su raportu intre deretos linguisticos e deretos umanos; **Boubacar Boris Diop**, iscritore senegalesu de limba frantzesa, in sos urtimos annos torradu a sa limba wolof; **Massimo Arcangeli**, italianista e responsabile sientificu de sas tzertificatziones de limba italiana de sa _Societa Dante Alighieri_. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/05/2011 + ## Avantzada natzionalista in su Paisu Bascu + ### Bildu, su PNB e UPN triunfant in sas eletziones + A su parlamentu de Navarra intrant ses listas diferentes. **UPN**, cun 19 iscannos, est sa prus votada, in dae in antis meda de su **PSN-PSOE**, chi nde tenet 9. **Nafarroa Bai** (sa coalitzione chi nde faghent parte Aralar, su PNB e sos indipendentes de Uxue Barkos) abbarrat cun 8. **Bildu **nde balangiat 7. Su **PP** tenet unu resurtadu discretu: 4 deputados. Sa lista cungiunta de **Esquerra Unida** e **Batzarre **nde tenet 3. + Sigomente su **PSN-PSOE** at naradu chi no est dispostu a si ponnere de acordu cun **Bildu**, paret chi s'unicu possiibile in custu mamentu siat unu guvernu de **UPN **cun s'amparu sotzialista. Su blocu indipendentista chi ant a formare **Nafarroa Bai** e **Bildu **s'at a cambiare,est previdibile, in su referente oposidore de sa camera de Pamplona. + In Euskadi, s'apoderamentu de Bildu est istadu ispetaculare in Guipuscoa, in ue at bintu sas eletziones in sa **Junta General **(22 iscannos de unu totale de 51). Pro guvernare, Bildu at bisongiu de si ponnere de acordu cun su PNB (14 iscannos) o cun su PSE-PSOE (10). Su PP abbarrat cun 4 e Aralar, cun 1. In Biscaia, est su PNB su prus votadu, cun 22 deputados, de 51, in sa Junta General. Podet otenneere sa majoria cun Bildu (12), cun su PSE-PSOE (9) e finas cun su PP (8). In Àlaba su panorama abbarrat meda prus abertu: su PP tenet una majoria debile de 16 deputados, de unu totale de 51, e li diat bisongiare un'acordu cun su PNB (13 iscannos) pro guvernare. Su PSE-PSOE nd'at otentu 9 e, duncas, non faghet majoria cun su PP. Bildu nde tenet 11 e Esquerra Unida 2. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/05/2011 + ## C.i.U. a totu podere in Catalugna + ### Sa federatzione natzionalista pro sa prima bia est sa fortza prus votada in sas eletziones locales + Pro sa prima bia in s'istoria, **CiU** est sa fortza prus votada in sas eletziones munitzipales. A parte sa tzitade de Bartzellona, sos sotzialistas ant perdidu pratzas importantes a beru e est in perigulu s'egemonia issoro in sa **Diputacio **de Bartzellona. **ERC** faghet una ruta mala, su **PP** creschet e **PxC** e sas **CUP** intrant in amministratziones medas. Est sa sintesi de sa die eletorale de custa dominiga colada , chi at lassadu unu binchidore e duos grandu iscunfitos: **PSC** e **ERC**, chi fiant andados male a beru in sas autonomicas e chi como ant a tzentrare totu sas energias in sos cungressos, pro agatare leader noos e istategias noas. **Àngel Ros**, s'unicu sotzialista sindigu in una tzitade catalana, si presentat comente omine forte de su partidu, paris cun su candiadu in Tarragona, **Josep Felix Ballesteros**, chi, macari apat leadu prus votos de sos ateros, nche podet abbarrare in foras de guvernu munitzipale pro more de unu patu intre ** PP** e **CiU**. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/05/2011 + ## A nche bogare sa bandera ispagnola dae sos fraigos publicos? + ### Gasi narat una proposta de lege de Solidaritat Catalana per la Independencia + In sa prima riunione a pustis de sas eletziones munitzipales de custa dominiga colada, sos bator rapresentantes de **CiU **ant impostu sa majoria issoro ** ** a sos duos de su **PSC** (su partitu sotzialista catalanu) e a su de su **PPC **(su partidu populare catalanu), chi imbetzes fiant contrarios. Fontes parlamentares ant craridu chi in una riunione anteriore aiant detzisu de pedire a sos servitzios giuridicos de sa camera una relata pro crarire si sa proposta teniat sas cunditziones formales de ammissibilidade. @@ -29616,12 +39301,21 @@ Sa normativa vigente istabilit chi sa bandera ispagnola devet essere presente in sos fraigos publicos, ma sa proposta de lege de **Solidaritat** cussigiat chi s'insinna non siat visibile a su publicu ne in s'esternu ne in s'internu de custos fraigos. #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/05/2011 + ## Sos interventos noos pro sa limba sarda + ### Sa Giunta regionale at aprovadu su Pranu Triennale 2011-2013 + Sa Giunta Regionale, a proposta de s'assessore de s' Istrutzione Publica, Benes Culturales , Informatzione, Ispetaculu e Isport, Sergio Milia (_in sa fotografia_), at abertu s'aidu a su Pranu Triennale de sos interventos 2011-2013, pro su promovimentu e avvaloramentu de sa cultura e de sa limba de sa Sardigna". Est su chi si leghet in una nota de sa Regione Sardigna. "In su Pranu nou si puntat meda a s'iscola e a sa familia, in prus de sos medias, pro sa comunicatzione, pro su promovimentu de s'informatzione in limba sarda. In prus b'at a essere un'agiudu a sos premios de poesia, a su sardu curriculare in sas iscolas, a sos isportellos linguisticos. Interventos chi punnant a sa creatzione de operas didaticas, tradutzione de operas de valore e investimentos pro sas universidades. A parrere de s'assessore Milia fiat importante, intesu s'Osservatoriu regionale pro sa cultura e sa limba sarda, a mandare a dae in antis unu progetu articuladu chi aeret dadu unu prosighimentu a su chi s'est istabilidu in sa "Cunferentzia Regionale de sa Limba Sarda" fata de reghente in Fonne. Su Pranu triennale est un'istrumentu de programatzione subra de sos temas de s'identidade e de sa limba regionale cun su cale si cheret realizare una difusione ecuilibrada, in su territoriu regionale, de sas initziativas in favore de sa cultura e de sa limba de sos sardos istimulende s'elaboratzione e s'atuatzione de progetos e programas de isperimentatzione. Cun istrumentos normativos prus adeguados e funtzionales b'at a essere una distintzione operativa crara intre limba e cultura sarda, vardende unos cantos progetos in ambitu culturale de interessu e importu particulares. Su Pranu triennale de sos interventos de promovimentu e avvaloramentu de sa cultura e limba sarda 2011-2013 l'ant a presentare in su Cussigiu Regionale, pro otennere su parrere de sa Cummissione cunsiliare competente, e a sa Cunferentzia Permanente Regione-Entes locales. In mesu de sos progetos, finas sos chi pertocant interventos in favore de sa limba sarda in foras de sa Sardigna e in foras de s'Istadu, s'isportellu linguisticu regionale, s'Atlante linguisticu multimediale de sa Sardigna, cun su promovimentu de totu sas variedades linguisticas de sa Sardigna, e s'otenimentu de sos deretos pro su web de operas de tradutzione de classicos de sa literadura internatzionale in sardu, dae s'italianu o dae ateras limbas e de operas didaticas pro s'imparongiu de sa limba sarda". + #_Sarvadore Serra_ + + ## Le guerre del silenzio. Alla scoperta dei conflitti e delle crisi del XXI secolo + _Editore: _Ediesse _Data de publicatzione: _2005 _Collana: _Materiali @@ -29628,11 +39322,20 @@ _ISBN: _8823010268 _Pazinas: _417 _Preju: _17,00 euros + Custu libru, curadu dae Maurizio Simoncelli, analizat sa dimensione zeopolitica de sas gherras ismentigadas in su mundu, cun s'azudu de cartas, tabellas, datos e graficos illlustrativos. In su libru si sutalineat comente sas gherras chi sos medios de informatzione non nde faeddant si cumbatent mescamente in sos Istados ex coloniales de s'Àfrica. Sas gherras in su continente africanu sunt causadas mescamente dae sa presentzia de richesas medas: difatis in Africa b'at sa cuntzentratzione prus manna de totu su mundu de risorsas minerarias e agricolas. In su matessi tempus, b'at finas Istados chi faghent bider totu sa debilesa issoro e chi tenent galu una situatzione economico-sotziale chi simizat a sa de s'Edade Media. Sa prima vitima de custa situatzione est, a su solitu, sa populatzione. Su prus de custas gherras sunt ismentigadas dae sos medios de comunicatzione, ca sunt gherras chi non sunt a curtzu a su mundu nostru, a su mundu otzidentale e industrializadu, comente podet esser s'Oriente Mediu, chi est prus a curtzu a nois. Difatis, de s'Iraq o de sa situatzione in Israele e in Palestina si nde faeddat onzi die in sos ziornales e in sas televisiones, a su contrariu de su chi sutzedit pro sas gherras chi bi sunt in Àfrica. Pro ischire carchi cosa de custas gherras tocat a chircare in sas rivistas ispetzializadas, in Internet o in sas fontes de sos missionarios. Sunt fontes chi non totus connoschent e non totus las podent agatare. Ma est propiu inoghe chi agatamus sas noas prus interessantes e beras chi pertocant custas gherras. A s'ispissu iscoberimus chi custas gherras non sunt tribales, comente nos faghent pessare sos ziornales e sas televisiones, ma chi in palas b'at interessos economicos mannos, de sas multinatzionales, de sas sotziedades petroliferas e de impresas interessadas a cuntrollare s'estratzione de sas risorsas minerarias africanas. In prus, tocat a narrer chi, si sas gherras sunt in cue, sas armas sunt fabricadas in Otzidente. Dae sa segunda metade de su seculu XX su traficu internatzionale de armas est cuntrolladu dae pagos Istados industrializados de s'Otzidente: custos Istados cuntrollant pagu prus o mancu su 90-95% de su mercadu mundiale de armamentos. Est fatzile a cumprender pro ite sas gherras iscopiant belle e semper in sos Istados ex coloniales. Custos Istados, a pustis de s'indipendentzia, sunt istados abandonados, sena pessare de formare una classe politica a tretu de zestire su passazu dae natzione iscraizada a natzione indipendente. Duncas, in custa situatzione, sas chi sufrint de prus sunt sas pessones. In custos urtimos annos est aumentende semper de prus su numeru de sas vitimas tziviles, chi sunt pagu pru o mancu su 90% de su totale. Una chirca interessante a beru de **Maurizio Simoncelli** e de sos ateros autores. Unu libru chi nos aberit sos ogros subra de sas gherras ismentigadas chi bi sunt in su tertzu mundu e mescamente in Àfrica. + /**lmr**/ + + + + ### 26/05/2011 + ## Un'apellu pro sa limba sarda a sos candidados in ballotagiu + ### Lu faghet su Comitadu pro sa Limba Sarda + _Dae su Comitadu pro sa Limba Sarda retzimus e publicamus:_ Ogetu: Apellu pro sa limba sarda a sos candidados a sindigu in ballotagiu in Casteddu, Iglesias, Sinnai @@ -29653,94 +39356,185 @@ semper cunforma a sa Lege 482/99, una decraratzione de impinnu a tales chi su Cussigiu comunale delimitet territorialmente sa Comuna de Iglesias comente apartenente a sa minoria linguistica sarda e si creet s'Isportellu linguisticu comunale. s'impinnu a sa delimitatzione territoriale de sa Comuna de Carbonia, chi como non b'est, comente rechedet sa lege 482/99, cunditzione pro podere otennere sas providentzias de sa lege matessi e aberrere s'Isportellu linguisticu comunale, atuende una politica linguistica comunale pro sa minoria linguistica sarda . + #_Sarvadore Serra_ + + ### 09/06/2011 + ## ACPV a su Senadu ispagnolu + ### S'Istadu devet intervennere in favore de TV3 + S'assotziu** ACPV** s'est presentadu in su Senadu ispagnolu, in cara de sa Cummissione Cultura in riunione plenaria, pro pedire chi su Parlamentu diat su permissu a sa discussione de sa lege de initziativa populare "Televisione Sena Fronteras", chi at giai collidu 651.650 firmas. **Eliseu Climent** at postu in sa mesa "_sa realidade pluirilinguistica de Ispagna e su pesu demograficu de sa limba catalana_", faghende riferimentu a sa Carta Europea de sas Limbas Regionales o Minoritarias firmada dae su Guvernu , pro denuntziare "_ sa postura a un'ala chi sufrit sa limba in s'ambitu de sa comunicatzione_". + Ammentemus chi, in su mese de freargiu de ocannu, sa rete autonoma catalana at interrutu sas trasmissiones in sa Comunidade valentziana. Finas a tando, aiat trasmissu sena pasu pro 25 annos. Gasi at detzididu **Áccio Cultural del Pais Valencia**, chi utilizaiat sos ripetidores pro custa finalidade. Sa resone est s'incapatzidade de parare fronte a sas multas impostas dae sa giunta de su **Partido Popular **presidida dae **Francisco Camps**. A su chi narat **Catalunya Radio**, finas a cussu mamentu aiant devidu pagare unu totale de 700.000 euros. + S'avogada de ACPV, **Merce Teodoro**, at postu in craru in s'auditzione (chi naschet dae un'initziativa de su grupu de senadores de **Entesa e **de** ERC**) chi sunt sos poderes publicos "_sos chi si devent impinnare pro chi totu sos tzitadinos tengemus deretu a sa retziprotzidade e a unu cunsideru prus mannu de sa limba nostra_ ", e duncas s'Istadu diat devere intervennere pro " _risolvere_" sa situatzione de sas trasmissiones de TV3 in sa Comunidade. + Custu cunflitu si diat devere ponnere "i_n manos_" de s'Istadu, ca sas comunidades si sunt mustradas "incumpetentes" a otennere acordos chi garantant sa retziprotzidade e diant una solutzione giuridica a custa situatzione. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/05/2011 + ## A agiuare sas limbas indigenas de su Messicu + ### Ocannu b'at un'investimentu de 38 milliones de pesos + Cun un'investimentu, ocannu, de 38 milliones de pesos, si cherent riscatare, agiuare e isvilupare sas limbas indigenas de sa Republica Messicana. + In un'addoviu cun sos giornalistas, ** Javier Lopez Sanchez**, diretore generale de s' **Instituto Nacional de Lenguas Indigenas** (INALI), at naradu chi pro annos sas limbas indigenas sunt abbarradas sena carculadas e minorizadas, ca bi fiat s'idea de amparare s'idioma ispagnolu ebbia. Petzi dae su 1992, at agiuntu, su Messicu reconnoschet de essere unu paisu pluriculturale e plurilinguista, finas tenende contu de su fatu chi "..a livellu mundiale s' **Unesco **at decraradu sa diversidade patrimoniu de s'umanidade e sas limbas indigenas patrimoniu immateriale de sos populos chi las faeddant". + Lopez Sanchez** **at craridu chi una de sas tareas prus de importu de s' INALI est a faghere su **Catalogu de sas Limbas Indigenas Natzionales**, pro cumprendere a beru cantas limbas b'at in Messicu, cales sunt, in ue si faeddant, ite gramatica tenent e comente est giustu a las iscriere, sena ismentigare su fatu chi limbas indigenas medas sunt in perigulu de estintzione. + S'ateru passu est sa formatzione de interpretes e tradutores, pro faghere balere sa lege de sos deretos linguisticos de sos populos indigenos, mescamente in sos tribunales in ue, a s'ispissu, sas pessones sunt cundennadas dae un'interpretazione mala de sas allegas issoro. + In fines, su diretore de s'INALI at naradu chi est importante a promovere s'impreu de custos idiomas cun libros, cartellos, numenes de carreras; isse at fatu finas s'esempru de unu radiuromanzu chi ant trasmitidu in limba **tzotzi** in** **s'Istadu de su **Chiapas****, **in ue b'est sa populatzione indigena prus numerosa, in ue cada capitulu lu lassaiant in suspesu pro chi sos interessados aerent sighidu a ascurtare sa serie. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/05/2011 + ## Alcoa, Eurallumina e sa crisi de s'industria + ### de Vissente Migaleddu + Sos eventos de s' Alcoa e de s'Eurallumina provocant unas cantas riflessiones. Cara a una crisi gasi dramatica sa classe politica tenet problemas a agatare solutziones e sighit a proponnere percursos betzos chi sunt, custos etotu, a sa base de su fallimentu de custa e de ateras impresas industriales in Sardigna. Cun un'interventu suo in unu giornale locale, unos cantos meses a como, Frantziscu Pigliaru, giai assessore de sa programatzione pro una parte bona de su guvernu de Soru, cramaiat a "andare prus in gosi de unu modellu de isvilupu superadu chi nch'at isperdidu una cantidade enorme de risorsas publicas"; su chi faghet dramatica sa disocupatzione est sa mancantzia de una "politica noa de defensa de chie abbarrat sena traballu"; duncas b'at de arresonare subra de sa proposta de Pietro Ichino, presentada in su senadu italianu pagu prus o mancu dae un'annu, in ue est tzentrale "s'idea chi chie lissentziat pustis devet agiuare a finantziare su percursu de su lissentziadu chirru a unu traballu. In custa manera s'impresa diat tennere totu s'interessu a isseberare percursos lestros e funtzionales, e faghende gasi diat agiuare sa creschida de sa calidade de sos servitzios de orientamentu e de formatzione propostos in su territoriu". + Est crara sa cussentzia chi nen s'energia a "costu bassu" pro s'Alcoa e pro sas ateras impresas de sa linia produtiva de s'alluminiu, nen su de ponnere fronte in manera singula a sos problemas de un'impresa singula balent a ponnere remediu a sa crisi chi b'est in totu su cumpartu de s'industria grae in Sardigna. + Sa parte chi podet tennere su nucleare + Àteras riflessiones b'at de faghere? Una parte politica mustrat unu pagu de voluntade de dibatidu a propositu de cale siat s'energia megius pro s'isvilupu de sa Sardigna e de cale parte potzat tennere su nucleare. Forsis torrat a contu a arresonare, in antis de totu, a propositu de canta energia siat utile a s'isvilupu e a su bonistare de sos sardos. Medas, e b'at finas politicos in mesu, creent chi s'ostaculu a custu isvilupu e bonistare cheret chircadu in sa produtzione non bastante de energia in s'isula; sos prus atentos sunt informados de su fatu chi sa produtzione annuale nostra est a furriu de doighi-treighi migia GWh/annu (pagu prus o mancu s'oto pro chentu in prus de su cunsumu nostru); in cambiu, belle nemos ischit chi sa produtzione annuale de energia eletrica de sa regione Liguria, chi pro numeru de abitantes s'acurtziat de prus a sa Sardigna, macari siat parte integrante de su triangulu industriale italianu, est petzi de semigia e seschentos GWh. Est importante a ischire chi ambas duas (Sardigna e Liguria) esportant extra regione in manera direta o indireta (si cunsiderat esportatzione indireta sa de totu sos produtos cun cuntenutu energeticu artu) prus de su mesu de sa produtzione issoro. Duncas, s'isseberu de produire atera energia eletrica de seguru no est su giustu. B'at su problema de sas tarifas chi amus giai tratadu in aterue; finas a cando non s'eliminat sa turbativa de mercadu relativa a su comporu, dae bandas de su GSE (_Gestore del Servizio Elettrico_) de energia eletrica a tariffa agiuada (belle duas bias su preju currente cun sos mecanismos de su CIP6 e sos tzertificados birdes) dae s' operadore dominante rappresentadu dae sa SARAS, non si podet agatare peruna solutzione credibile. + Solutziones partziales pro sa crisi sarda + Su decretu lege subra de s'Alcoa, chi sa discussione pro sa cunversione in lege est in cursu in su senadu italianu, mustrat chi finas in Roma si chircant propostas partziales e non praticabiles pro sa solutzione de sa crisi chi est interessende sa Sardigna. Pro ite tarifas agiuadas a s'Alcoa de su Sulcis e combustibile a prejos agiuados a s'Eurallumina e no a s' Equipolimeri e a sa Lorica de Otzana o finas a sos senn.res Pistis e Paddeu e a totu sas impresas minores e medias, finas agrualimentares, presentes in Sardigna? Pro cumprendere megius sa crisi de s'Alcoa e de sas ateras impresas ligadas a sa linia produtiva de s'alluminiu balet sa pena de ammentare chi custu metallu est unu materiale ritzicabile de su totu. Su recuperu e su ritziclu suo, in prus de evitare sa bogadura dae sa bauxite (chi cumportat sa produtzione annuale de 1.500.000 ton/annu de refudos ispetziales, comente sos fangos rujos, cun costos economicos e sotziu-sanitarios artos a beru), permitet de risparmiare su 95 pro chentu de s'energia netzessaria pro lu produire, moende dae sa materia prima. Difatis, pro nche bogare dae sa bauxite 1 kg. de alluminiu bi cherent 14 kWh, cando chi pro nche bogare 1 kg. de alluminiu nou dae cussu ritzicladu bisongiant petzi 0,7 kWh de energia. Duncas, petzi a cunditzione chi s'energia siat gratuita de su totu, su protzessu produtivu de s'Alcoa si diat faghere cumpetitivu cunforma a su de sa produtzione de alluminiu dae ritziclu; est craru chi sos costos economicos e sotziu- sanitarios diant essere semper a carrigu de sos abitantes de su Sulcis e de totu sa Sardigna. + Importantzia de su ritziclu de s'alluminiu + Su ritziclu de s'alluminiu costituit un'atividade economica importante, chi dat traballu a addetos medas: s'Italia est su primu produtore europeu de alluminiu ritzicladu e su de tres in su mundu. Una cuota noa de custa produtzione, cun ocupatzione cunsighente, diat devere essere assinnada a sa Sardigna. In custa manera diamus evitare de difendere s'indifendibile finas in su pranu economicu e diamus podere promovere sa ricunversione de unu sistema produtivu a funtzionalidade bassa o energivoru comente sa produtzione de alluminiu dae sa bauxite. Pro como, fumu meda e tropu emissiones, e mancu su bentu aligheresu resessit a innetare su chelu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 31/05/2011 + ## Sa rete globale intre libertade e defensa de sa vida privada + ### Nd'ant faeddadu in su G8 de internet + Sa **riunione tecnologica G8 de internet**, chi at postu in pare in sas dies coladas calicuna de sas personalidades prus de importu de su mundu de sa rete, at concluidu sos traballos cun un'apellu generale a sos guvernos pro chi siant "cuidadosos meda" in su regulamentu de s'impreu suo. Est istada sa risposta a su disafiu de su presidente frantzesu **Nicolas Sarkozy**, promotore de s'addoviu, chi at pedidu a sos partetzipantes de narrere cale parte devent tennere sos Istados in sa rivolutzione digitale de sa rete. + Oto de sos 'gurus' de internet ant espostu a sos oto leader de sos paisos prus industrializados sas conclusiones de duas dies de dibatdu intensu chi ant bidu sa presentzia, in mesu de sos ateros, de sos responsabiles de **Facebook**, **Google**, **Wikipedia **e **eBay**. + Sarkozy aiat avertidu in su cumintzu de sos traballos chi s'atividade de internet non podet abbarrare sena vigilantzia peruna dae bandas de sos guvernos, "sos unicos rapresentantes legitimos de sa voluntade generale". + In su matessi tempus, aiat allertadu de sos perigulos chi b'at pro sa defensa de sos pitzinnos o pro sos deretos de autore, o de s'arriscu de un'impreu pro finalidades violentas chi cumportat un'usu malu de sa rete. + Pero, in su dibatidu chi at postu fine a s'addoviu, in su mamentu chi ant pedidu a sos guvernos chi agiuent un'atzessu universale a sa banda ampra, su prus de sos chi ant faeddadu ant mustradu sas resistentzias issoro a s'interventismu istatale pro regulare s'impreu de internet, . + "Internet potentziat sa creschida economica e sa creatzione de ocupatzione", ant ammentadu sos partetzipantes, chi ant pedidu a sos dirigentes mundiales massimos chi non "trunchent" custa dinamica cun limitatziones legales noas chi pongiant in perigulu "s'ispiridu imprenditoriale" de sa rete. + Sos partetzipantes, pero, ant ammitidu unu tzertu rolu de controllu de sos poderes politicos in su regulamentu de sa segurantzia e de sa privadesa in sa rete, a su nessi in cussos casos chi su setore publicu no apat cunsighidu a sa sola un'echilibriu bonu. + Su fatu chi s'atzessu a sa rete siat in sas manos de " pagos canes de guardia" est istadu un'ateru de sos aspetos in ue unos cantos partetzipantes ant inditadu su regulamentu guvernativu comente positivu pro agiuare sa concurrentzia. + Pero, in generale, in s'addoviu sunt istados totus de acordu chi internet devet essere un'ispatziu de libertade, e sa megius proa de custu est su triunfu de sa rete sotziale Facebook, chi Sarkozy l'at reconnotu unu rolu preponderante in s'esplosione de sas rebellias in Egitu e in Tunisia. + Un'importantzia chi su fundadore de sa prataforma famada, **Mark Zuckerberg**, at chertu minimizare , narende chi Facebook no est istadu "nen netzessariu nen bastante " in su cumintzu de su "beranu arabu". "Si non fiat istadu Facebook, fiat istada un'atera cosa", at afirmadu su multimillionariu, protagoinista de sa segunda sessione de s'addoviu. + Zuckerberg at asseguradu chi su disigiu de cumpartzire esperientzias faghet cumprendere sa resessida bona de sa rete sotziale. + Su giovanu imprendidore at difesu sa "fortza democratizadora" de internet, chi faghet a manera chi "sas megius ideas e sos megius progetos essant a pigiu" gratzias a sos isseberos de sos internautas. + A propositu de s'intromissione de sa rete sotziale famada in sa vida privada, su fundadore suo at naradu chi "sa gente detzidet cales sunt sas lacanas de sa privadesa sua". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 01/06/2011 + ## Sa Lis est una limba, e comente tale cheret tutelada + ### Li narat s'assotziu Vedo Voci + Sa Camera de sos deputados italiana aprovet su ** Ddl 831** chi at tentu giai su votu in favore de su Senadu su seighi de martzu; sa **Lingua italiana dei segni (Lis**) siat reconnota comente limba, cunforma a su chi disponet giai sa **Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias** (1992); siat difusu s'impreu de tecnologias didaticas, informaticas, sientificas e meigas; sos chi isseberant sa **Lis **tengiant deretu a s'integratzione sotziale prena. Est su chi pedit s'assotziu **Vedo Voci** in una petitzione populare. + Promovende una campagna de informatzione e sensibilizatzione, s'assotziu at postu in linia sa petitzione e cheret cumpartzire, cantu prus chi si podet, un'esigentzia: sa de faghere efetiva sa **Cunventzione Onu subra de sos deretos de sas pessones cun disabilidades** in sa parte chi pertocat su reconnoschimentu de sa limba de sos sinnos e su promovimentu de sas tecnologias assistidas. + Agiuada finas dae sa Diretzione didatica de **Cossato **(BI), dae sa sede provintziale de **Biella **de s'**Ens** (**Ente nazionale sordi**) e dae sa Comuna de Cossato in sa pessone de su sindigu, **Claudio Corradino**, sa petitzione cheret sullitzitare sa cummissione 12 de sa Camera a s'aprovatzione de su Ddl 831 «_Disposizioni per la promozione della piena partecipazione delle persone sorde alla vita collettiva e riconoscimento della lingua dei segni italiana_», giai aprovadu, de su restu, dae su Senadu. Una sensibilizatzione chi s'est difundende in forma capillare unu pagu in totu su territoriu de s'Istadu: sa boghe de Biella e de su furriu est comuna a ateros territorios medas . + Sa timoria, pero, est chi si torret in palas. "In custas dies - iscriet **Melania Vaccaro**, presidente de s'assotziu - sa cummissione at detzisu de torrare a esaminare sa proposta de lege aprovada, proponende modificas comente sa sustitutzione de sa ditzione _Lingua dei Segni - Lis_, cun _linguaggio mimico gestuale e/o tecnica di comunicazione_". "Est inutile - agiunghet Melania Vaccaro - a ammentare torra chi sa Lis usada dae sos surdos no est petzi unu cumplessu de gestos, ma tenet una gramatica pretzisa e presentat totu sos carateres morfologicos, gramaticales, sintaticos de cada limba naturale. Duncas est una limba bera, comente sas ateras limbas faeddadas. Ma b'est s'idea, dae bandas de unos cantos cumponentes de sa cummissione, de declassare sa Lis a meru limbagiu mimicu/gestuale". + In sa base de s'arresonamentu de **Vedo Voci** b'est sa demarcatzione intre sos sinnnificados de limba e limbagiu: si, difatis, su limbagiu est unu sistema de comunicatzione intre emissore e retzidore, sa limba "est sa realizatzione cuncreta de su limbagiu, est su sistema gramaticale e lessicale chi, pro mediu suo, sos chi faghent parte de una comunidade comunicant a pare". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 03/06/2011 + ## Piscamos e natzione catalana + ### de Aureli Argemi + _Sa publicatzione reghente de una litera in ue sos piscamos catalanos difendent su caratere natzionale de sa Catalugna est su puntu de moida de custu articulu de su presidente de su CIEMEN, Aureli Argemi, subra de sa chistione de sa Cresia ispagnola e de sa Cresia catalana a furriu de sos deretos natzionales de su populu catalanu_. + In ocasione de su de bintighimbe anniversarios de sa litera pastorale " Raighinas cristianas de sa Catalugna", sutiscrita dae s'episcopadu catalanu, sos piscamos catalanos de como publicant un'atera litera pastorale intitulada " A su servitziu de su populu nostru" (sutiscrita su 21 de gennargiu, ma essida in manera publica in sa medade de martzu). Lassende inoghe a bandas su cuntenutu, prus dotrinale o prus pastorale, de su documentu, dia cherrere leare in cunsideru unu puntu de interessu particulare pro sa tematica chi custu giornale digitale tratat. Sighende su chi giai naraiat in su primu testu, in su segundu sa gerarchia de una natzione sena Istadu (sa Catalugna) si situat in unu livellu chi andat prus a dae in antis de sos ischemas istabilidos. Faeddat comente chi tengerat una cunferentzia episcopale propia, macari nde siat privada, ca, comente s'ischit, sa detzentralizatzione de sa Cresia universale colat pro organismos, sas cunferentzias episcopales, pessadas cun sa mentalidade istatale. + Pro valutare megius s'atitudine de sa gerarchia catolica catalana, tocat a ammentare chi, finas a como, macari unos cantos piscamos catalanos apant pedidu prus de una bia de si podere organizare cun una cunferentzia episcopale propia, mai sunt resessidos a l'otennere, finas pro curpa de sos piscamos ispagnolos contrarios a cale si siat dissidentzia chi tengiat su numene de natzionale no ispagnolu. Siat comente si siat, s'episcopadu catalanu faeddat de s'impinnu suo e de "totu sa Cresia catolica in Catalugna cara a su populu nostru". Comente prima cosa, duncas, torrat a afirnare chi s'identificat cun una Cresia determinada, sa catalana, in relatzione e in intro de su cuntestu de sa Cresia universale (sena peruna subordinatzione esplitzita a una Cresia istrangia). + Custa positzione, chi si manifesta gasi ca s'espressat in numene de totu unu populu catolicu cuncretu, est, a sos ogros de sos piscamos catalanos, coerente, normale. Est, in mesu de ateras cosas, sa manera sua de afirmare chi, in sa mesura chi sa Cresia s'incarnat in unu populu cuncretu, si faghet universale. Belle chi, ufitzialmente, sa Cresia catalana l'apant posta a un'ala, pretzisamente ca si proclamat fidele a unu populu distintu e distinghibile. In ateras paraulas, s'episcopadu catalanu at denuntziadu chi, paradossalmente, nen sa Cresia ispagnola nen su Vaticanu, sede de sa Cresia universale, tratant sa Cresia catalana comente tale. Peus galu, no la cherent tratare comente tale ca, cunforma a su criteriu suo, no esistet. A sos ogros de sos piscamos ispagnolos, de su Paba e de sa curia sua, sos piscamos catalanos sunt cumponentes de sa Cunferentzia episcopale ispagnola, de sa Cresia de Ispagna, in definitiva,e bastat. O siat, a pagu serviant sas boghes de s'episcopadu catalanu e sas boghes de su populu catalanu chi giai reclamaiant, annos a como, galu suta de su franchismu, "cherimus piscamos catalanos". + Siat comente si siat, in sos duos documentos mentovados, sa Cresia catalana s'autodefinit, duncas, in buca de sos piscamos suos, universale; incarnada in unu populu cun numenes e sambenados, cun una identidade colletiva sua irrenuntziabile... Giai in sas primas rias de sa litera "A su servitziu de su populu nostru" sos piscamos catalanos torrant a leare in cunsideru "sos elementos chi identificant sa Catalugna (...) Reconnoschent sa personalidade e sos elementos natzionales propios de sa Catalugna, in su sensu sincheru de s'espressione, e difendent su deretu a revindicare e promovere totu su chi custu cumportat". Pro magnificare galu de prus custa atitudine, sa gerarchia catolica catalana faghet suas sas paraulas de su Paba Giuanne Paulu II pronuntziadas cando, in dae in antis de su Parlamentu Europeu, afirmaiat chi "sos populos europeos unidos no ant a atzetare sa dominatzione de una natzione o de una cultura subra de sas ateras, ma ant a sustennere su deretu eguale pro totus de inrichire sos ateros cun sa diversidade issoro". A custas frases gasi craras e fortes, sos piscamos catalanos b'agiunghent: "In su cuntestu europeu e mundiale de como, su populu catalanu cheret e podet proponnere su cuntributu de s'ispetzifitzidade sua, arraighinada in s'istoria sua, in sa cultura sua e in sa limba sua millenarias. Sos deretos propios de sa Catalugna, gasi comente sos de totu sos populos de sa terra, sunt fundamentales in s'identidade matessi issoro (...).B'at una soverania fundamentale de sa sotziedade chi si manifestat in sa cultura de sa natzione". + Comente sintesi de su chi apo puntualizadu prus subra, reproduo, de sa litera "A su servitziu de su populu nostru", sas paraulas chi sighint: "Sa Cresia, pro sa catolitzidade sua intrinseca, aspirat a s'universalidade sua e a irradiare su tesoru chi b'at in intro suo a totu sos populos de sa terra, rispetende e avvalorende sa singularidade de totu sas culturas. Sa catolitzidade de sa Cresia si caraterizat, pretzisamente, ca vivet s'universalidade sena annullare sas identidades particulares". + Sena duda, custu messagiu episcopale si situat in sa logica chi, creo, diat devere sighire su cumplessu de sa gerarchia catolica de comunidades pertinentes a Populos cun o sena Istadu. A dolu mannu, pagos episcopados de Natziones sena Istadu b'adderint. Pero su reconnoschimentu de sas atitudines istraordinarias chi tantu onorant sos piscamos catalanos, no est un'iscusa pro non criticare sa mancantzia issoro de coragiu, bias medas denuntziada, in dae in antis de una Cunferentzia Episcopale Ispagnola inimiga implacabile de sa costitutzione de una Cunferentzia Episcopale Catalana. Ne in dae in antis de unu Vaticanu chi preferit a abdicare, in su casu catalanu, a sa catolitzidade sua, a s'universalidade sua, pro sighire sos criterios de unu colonialismu militante ostile a ammitere su chi est sa Cresia matessi, cramada a difundere su messagiu de sa noa bona a totu sos populos sena etzetzione. + aureli argemi + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/06/2011 + ## Sa Pimpa in limba sarda + ### Intervista a Carlo Zoli, diretore de Smallcodes + _Sa Regione sarda at finantziadu de reghente s'editzione in sardu de cartones animados de Sa Pimpa de Altan, artista friulanu connotu in Europa e in su mundu. Nde faeddamus cun Carlo Zoli, diretore de sa sotziedade Smallcodes chi at realizadu su traballu._ In su 2009 unu finantziamentu de sa RAS pro su promovimentu de su sardu in mesu de sos immigrados m'at dadu custa possibilidade: a traduire su testu, a agatare sos atores e a duplare unu cartone animadu pro su feduliu, totu cun s'agiudu de sos assotzios de sos sardos. + Una de sas dificultades de su sardu in sa radiu, in su tzinema e in sa TV est sa paga abitudine de su publicu, su sensu de "istranesa", chi aumentat cun un'opera pagu connota. Nois cherimus dare unu sensu de normalidade: pro custu realizamus cosas conotas, de calidade, chi programaticamente cherent essere de massa, e non de nitzu. + A difendere sa limba non cheret narrere a creere de vivere in unu mundu chi in sos fatos no esistet prus e chi non fiat un'edade de s'oro. Cherent mantesas memoria e traditzione, ma si non nos ghetamus a intro de sa modernidade sa battalla est perdida. + Duncas, produtos de massa ma de calidade. Est una politica linguistica pretzisa, sa chi sos catalanos li narant "normalizatzione". Sa limba devet cumparrere, devennere normale de su totu. E in su mundu de oe sos pitzinnos abbaidant sos DVD in sa TV, vivent in mesu de sos audiovisivos: e sas familias a s'ispissu pretendent de seletzionare su materiale de faghere bidere a sos pitzinnos, pro custu cherent isseberadas cosas apretziadas finas dae sa generatzione de sos babbos e de sas mamas, chi oe tenent trinta-baranta annos. Àteros produtos ant a essere sas grandu series de sos annos 70: Heidi, Remi, Anna Piliruja. Cosas non reghentes, duncas atzessibiles dae su puntu de vista de sos deretos, ma de calidade istraordinaria. + Fortes de s'esperientzia fata in sas baddes ladinas, amus preferidu a non faghere impreare a sos atores una limba "teatrale". Su chi si narat logudoresu illustre de sos poetas improvisadores nos diat essere partu artifitziale, cando chi s'ispiridu de su cartone animadu de sa Pimpa, diretu a sos pitzinnos minoreddos, est s'ispontaneidade e sa simplitzidade manna de sos dialogos. Duncas, cada pessonagiu faeddat su sardu "suo". S'atora chi duplat sa Pimpa est de Orane (Taniela Chironi, chi istat in Firenze), su co-protagonista, Armandu (Giorgi Salidu, chi istat in Pisa) impreat su sardu de Sinnai. Àteros pessonagios faeddant nugoresu e otieresu. Sos sardos si cumprendent, si sunt semper cumpresos. Sos dialogos intre Pimpa e Armandu dant unu sensu de normalidade, finas si in su mundu reale pagas bias diamus intendere, oe, un'oranesu e unu sinnaesu faeddende paris in sardu cadaunu in sa variedade sua. E custu est unu de sos singiales de debilesa de sa limba. + Sa LSC non si ponet in custa fase comente limba faeddada, comente istandard "radiofonicu-televisivu". L'amus impitada in sos sutatitulos: su cartone animadu nostru mustrat in manera crara a beru chi, sena dificultade peruna, sa LSC no est ateru si no una manera organica e coerente de iscriere totu sas variedades de su sardu. Bastat a tennere carchi elastitzidade in su raportu grafia-pronuntzia e su protzedimentu funtzionat bene a beru. + Sa Toscana est terra de immigratzione sarda, a agatare candidaos nos est bennidu bene. Belle gasi, macari sos atores nostros esserent mesu professionistas de su teatru e de sa radiu (in limba italiana!) e cumpetentes in manera perfeta in sardu, sa paga (o peruna) abitudine a retzitare in sardu, su sensu de minoridade linguistica latente, ant postu unas cantas dificultades in su cumintzu. Dudas lessicales, sensu de istranesa, totu normale pro una limba minetzada ... Ma a pustis de sa prima die de proas si sunt disinibidos, sunt moidos, e sunt istados issos sos primos a iscoberrere, e custa est sa finalidade de s'opera, chi su sardu funtzionat finas comente limba de su duplagiu. Chi non b'at nudda de curiosu, de folcloricu, de comicu o, peus, de ridiculu, nen nudda chi tengiat unu fragu de cosas de su tempus coladu o, peus, de cosas andadas male: bastat a lu faghere. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 09/06/2011 + ## Catalan TV in S'Alighera + ### Unu beranu nou pro sa limba catalana + Est finas gratzias** ** a **Catalan Tv** chi in **S'Alighera** sa limba catalana est connoschende unu beranu nou. Efetu craru de custu sunt sos apuntamentos culturales medas organizados in tzitade. Dae sos ispetaculos de musica a sos apuntamentos culturales finas a sos cuncambios, semper prus fitianos, cun sa **Catalugna**, afortidos dae sa presentzia de sa sede de sa **Generalitat**. Est istadu **Robertu Lampis**, responsabile tecnicu atuale e regista de sa tv, a cussigiare a s'editore, s'azienda **Mediaweb **de su grupu **Giorico**, de atuare una programatzione fundada in imagines, videos cun sutafundu musicale. Una casta de radiu tv chi sa resessida sua s'est notada deretu dae sa cantidade de materiale chi li cunsinnaiant pro otennere una difusione ampra. Custu capitat finas como, cando immitent in rotatzione sena pasu produtziones noas e finas musicas chi non s'agatant prus, belle petzos de colletzione, . @@ -29748,49 +39542,96 @@ Totu custu at fatu a humus pro faghere difundere sa musica, sa cultura e, duncas, sa limba catalana. Oe, de su restu, sas manifestatziones sunt naschende unu pagu che a s'antunna, e sos de Catalan Tv narant chi sunt cuntentos mannos de aere agiuadu custa rinaschida. #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/06/2011 + ## Piratas informaticos ant atacadu sa rete + ### L'ant ammitidu sos responsabiles de Google + Google at ammitidu chi b'at piratas informaticos chi ant proadu a intrare a chentinas de contos de su servitziu suo de posta eletronica . "Custu atacu, chi paret chi bengiat dae Jinan, in Tzina, paret chi apat interessadu sos contos personales de Gmail de chentinas de utentes, in mesu de custos carrigas guvernativas artas de sos Istados Unidos, ativistas politicos tzinesos in unos cantos paisos asiaticos (mescamente in Corea de su Sud), personale militare e giornalistas" b'at iscritu in su blog de sa sotziedade. + Sos responsabiles de Google ant craridu chi sos tecnicos issoro ant fatu sessare s'atacu. "L'amus fatu ischire a sas vitimas e amus postu in segurantzia sos contos issoro. In prus, l'amus fatu ischire a sas autoridades guvernativas interessadas ",assegurant . Gasi etotu, ant postu in craru chi su sistema internu de sa sotziedade no est resurtadu espostu. + S'impresa informatica creet chi sos '_hackers_' cheriant visionare su cuntentutu de custos contos. Est presumibile chi apant furadu sas paraulas de ordine pro modificare sos parametros de imbiu e intrada a sos indiritzos. + Reuters informat chi sa Domo Bianca at asseguradu chi est faghende indagines. "Semus analizende custa relatas e semus pedende sos datos", at naradu su portaboghe Tommy Vietor. "Non tenimus peruna resone de creere chi calicunu siat intradu a contos de posta eletronica de su Guvernu de sos Istados Unidos", at naradu in antis de indiritzare sos giornalistas a a s'FBI. + Pro contu suo, sa portaboghe de s'FBI pro chistiones de tzibersegurantzia, Jenny Shearer, at cunfirmadu chi s'agentzia at retzidu s'informativa de sa sotziedade Google, cun sa cale est traballende pro connoschere sos particulares de s'atacu. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Mussa Dagh. Gli eroi traditi + _Editore_: Guerini e Associati _Data de publicatzione_: 2005 _Pazinas_: 154 _Preju_: 14,00 euros + Sos eroes de su Mussa Dagh: chimbe miza armenos chi si sunt isvortados a s'ordine de deportatzione turcu. In custu libru sos autores, Flavia Amabile e Marco Tosatti, ambos ziornalistas de "La stampa", contant sos fatos a pustis de "S'istoria bera de su Mussa Dagh". Nos faeddant de custos eroes in sa rebellia issoro, finas a cando non nche pigant a sas naes frantzesas. Sarvados e iscampados pro meraculu a sa catura e a sos orrores de sa deportatzione. In custa narratzione sos chimbe miza reverdes istant in una tendopoli in Port Said, gherrant in sa Lezione Orientale, binchende contra a sos turcos; e a s'urtimada torrant a sas domos in sa terra issoro. Ma non est una detzisione definitiva, b'at un'atera traitoria e esiliu. Custa traitoria est propiu pro neghe de sos frantzesos chi los aiant sarvados charchi annu in antis. Oe custas populatziones bivent in Anjar, in Libanu e ant abandonadu totu sas isperas de ghirare. + /**rpz**/ + + + + ### 05/06/2011 + ## ISTADU PLURINATZIONALE + ### de Diegu Corraine + Est un'istadu in ue sunt presentes prus de una natzione, siat chi custa "plurinatzionalidade" siat reconnota dae sa costitutzione e dae sas leges o nono. Su prus de sos istados de su mundu s'est formadu includende in intro de sas lacanas suas, a su solitu pustis de gherras, ma finas de comporu o de cuncambios de territorios, ateras natziones o partes de ateras natziones (minorias chi tenent sa majoria in ateros istados). Duncas custos istados sunt plurinatzionales in manera "ogetiva". Sunt pagos sos chi lu sunt in manera "sugetiva", reconnoschende sas natziones comente cumponente e sugetu de s'istadu in sa lege fundamentale. Cando lu faghent (dae pagu sa Bolivia e s'Ecuador), cheret narrere chi prevident in sa costitutzione una forma de federatzione o cunfederatzione paritaria de sos membros (sa natziones) in subordine o nono cun unu podere prus generale. Sa relatzione locale/generale est regulada dae sas cumpetentzias/poderes de sos sugetos cuntraentes de su patu federativu, chi siat prus in favore a sos membros o a su podere tzentrale. In sa realidade b'at modellos diferentes. Sa ex Unione Sovetica, in manera formale, fiat costituita dae republicas (chi in intro issoro podiant tennere territorios autonomos) in base "natzionale". Ma non totu sos istados federales sunt basados in "natziones" o petzi in natziones: Istados Unidos, Cundederatzione Elvetica, Germania, etc. + B'at finas ateros modellos, mistos, comente s'Ispagna de oe, in ue sas diferentzias sunt fundadas in forma de "autonomias" locales chi currispondent a natziones (Catalanos, Bascos, Galitzianos), a belle-natziones (Asturianos, Aragonesos) o a particularidades regionales de sa natzione ispagnola (sas ateras comunidades). Totu custas realidades natzionales/linguisticas o regionales sunt reguladas dae sa Costitutzione de su 1978 e dae sos Istatutos de cada comunidade, in ue cada comunidade at otentu dae s'Istadu cantu prus podere podiat. A su puntu chi oe, in Catalugna e in Euskadi b'at semper prus gente chi pedit su deretu de autodeterminatzione cun s'idea de podere fundare finas un'istadu indipendente, chi superet sos limites de s'autonomia. Est craru chi sa possibilidade de pretendere s'autodeterminatzione est favorida dae su fatu chi giai sa matessi costitutzione faeddat (in unu giogu de termines totu carculadu) de "natzione" ispagnola e de su "deretu a s'autonomia de sas natzionalidades e regiones chi la cumponent". + S'Istadu italianu est finas issu cumpostu dae sa natzione italiana (majoritaria, ma cun totu sas regiones chi la cumponent: Piemontesos, Lombardos, Venetos, Emilianos, Ligure, etc.), dae aetaras natziones (Sardos, Friulanos, Ladinos)e dae minorias natzionales chi tenent sa majoria in ateros istados (Islovenos, Croatos, Albanesos, etc.). Ma a dolu mannu, s'Istadu italianu non reconnoschet in sa Costitutzione custa plurinatzionalidade sua (frutu de gherras e annessiones) ma si limitat a reconnoschere petzi 12 limbas diferentes in prus de s'italianu (Lege 482/99). Finas in ocasione de sos 150 annos suos, afirmat chi sa natzione est una: italiana, negehnde sas ateras. + Diat tocare, tando, dae como in susu, chi Sardos, Friulanos, Ladinos e ateros gherrent pro obrigare a cambiare sa Costitutzione italiana in sentidu plurinatzionale. + #_Diegu Corràine_ + + ### 06/06/2011 + ## Su Comitadu pro sa limba sarda pedit a votare contra a su nucleare + ### Gasi narat in unu comunicadu + Su **Comitadu pro sa limba sarda** sustenet su referendum subra de su nucleare. A pustis de aere ''_aderidu a su Comitadu promotore pro su referendum consultivu subra de su nucleare in Sardigna_'' pro otennere s'obietivu de sa vitoria de su Si, ''_est cuntentu mannu_ - b'at iscritu in una nota - _e torrat gratzias a totu sos aderentes suos pro s'ativismu e pro s'espressione issoro de votu, chi pessamus chi siat istada plebissitaria, leende parte in custa grandu manifestatzione de unidade de sa 'Natzione sarda', e torrat gratzias a totu sos partetzipantes e sos organizadores chi gasi meda e bene ant operadu pro crompere a s'obietivu_''. ''_Su Comitadu_ - sighit sa nota - s_ustenet sa netzessidade di un'impinnu ulteriore in su referendum abrogativu de su nucleare chi b'est su 12 e su 13 de lampadas_'', ma ''_a parte de invitare a votare Si in cussu abrogativu istatale, retenet de non cointeressare totu sos aderentes suos cun inditos pro sos ateros referendum, ca sa cumpositzione de sos aderentes e sustenidores de su Comitadu pro sa limba sarda est, in manera ampra, bipartidista e pluralista, unidos comente sunt dae sa voluntade de difendere e isvilupare sa limba sarda_''. ''_Sos ateros referendum diferentes dae su de su nucleare_ - agabbat sa nota -, _pro su cuntenutu politicu issoro de alliniamentu, agatant valutatziones diferentes e a s'ispissu contrapostas in mesu de sos aderentes a Su comitadu pro sa limba sarda_''. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/06/2011 + ## Sa protesta de sos indigenos brasilianos + ### Su guvernu no est rispetende sos deretos issoro + Prus de 230 biddas indigenas de su Brasile sunt istadas rapresentadas in custas dies in un'acampada de protesta chi b'est istada in Brasilia pro pedire a su guvernu de rispetare sos deretos issoro. Prus de 700 indigenos bennidos mescamente dae s'Amazonia ant protestadu contra a su distruimentu de sos habitat issoro pro neghe de su fraigu de infrastruturas, de sas digas, de sos biocombustibiles. + In su manifestu finale, sos indigenos assegurant chi "_in dae in antis de su progetu de morte de s'ofensiva de sos interessos de s'agrocummertziu, de su latifundu, de sos cunsortzios de impresas, de sas multinatzionales e de ateros poderes economicos e politicos subra de sas terras nostras, proclamamus sa determinatzione nostra de difendere sos deretos nostros, si b'at bisongiu cun sa vida matessi_". E agabbant afirmende chi non podent atzetare "_de sighire a essere vitimas de su modellu neoliberale de isvilupu depredadore chi dominat su mundu_". S'acampada, chi si narat "Terra Libera", est una manifestatzione chi sunt organizende dae 8 annos e servit, in prus de visibilizare sas problematicas indigenas in sa capitale brasiliana, pro arresonare e ponnere a cumone propostas de defensa chi interessant totu sas comunidades. + Sa chistione de sos populos indigenos de su Brasile la sunt arresonende meda a beru, e su primu de abrile de ocannu sa **Cummissione Interamericana pro sos Deretos Umanos**, organismu de s' **Organizatzione de sos Istados Americanos**, at emitidu una mesura cautelare in ue at pedidu a su guvernu brasilianu de **Dilma Rousseff** de arressare su megaprogetu de sa diga idroeletrica de **Belo Monte**, pro arribbare a un'acordu cun sas comunidades indigenas. Sa risposta de Rousseff est istada de abbandonare sa Cummissione dae s'annu chi benit e de annullare sa cuntributzione annuale de 800.000 dollaros pro s'organismu. + Sa diga de Belo Monte, situada in su riu Xingu (afluente de su riu de sas Amazones), est su progetu idroeletricu prus mannu chi est realizende in custu mamentu su guvernu brasilainu, e at a causare s'inundatzione de 500 km2 de terras agriculas e forestales, medas de custas abitadas dae su populu **Juruna**. Dae su comintzu de su progetu, s'annu 1975, sunt costantes sas protestas de sa populatzione e sa solidaridade internatzionale. + Un'ateru de sos problemas chi interessant sas populatziones indigenas de su Brasile est s'ispetzializatzione in su cultivu de canna de tzucaru pro produire etanolu, mescamente pro opera de s'impresa **Cosan**, marca de sa multinatzionale **Shell **in** **Brasile. Custu est finas unu de sos puntos istrategicos de su guvernu brasilianu in sa creschida forte de s'economia chi est mandende a dae in antis. Su cultivu est faghende dannu mescamente a a sos apartenentes su populu **Guarani**, ca nche los sunt boghende dae sas terras issoro. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 11/06/2011 + ## Acordu intre su Cussigiu de Europa e su Tajikistan + ### Si faeddat finas de tutela de sas minorias natzionales e de sas limbas minoritarias + '' _Cunsiderende su profetu, sotziale e politicu, chi nde tirant sos paisos chi adderint a su **Cussigiu de Europa**, su **Tajikistan **si cheret cumportare comente chi nde fatzat parte, macari non siat situadu in su Continente_''. Gasi narat unu comunicadu de su **Coe**, crarende chi, in un'addoviu chi b'at apidu in custas dies in Istrasburgu, su presidente de su Tajikistan **Emomali Rahmon** at pedidu a su segretariu generale **Thorbjorn Jagland** de podere aplicare in su paisu suo sas cunventziones chi pertocant sa** tutela de sos ** **deretos umanos**, sa **democratzia** e s'** istadu de deretu**. Si tratat de su primu resurtadu de una politica chi punnat a estendere sa cooperatzione prus in gasi de sas lacanas de Europa, e de sa cale faghere benefitziare finas sos ''_bighinos _'. Jagland e Rahmon ant detzididu de mantennere unu dialogu sighidu, finas a livellu parlamentare, pro megiorare sa politica de su paisu asiaticu in setores delicados in ue su Cussigiu de Europa tenet esperientzia meda, comente sa **tutela de sas minorias natzionales e de sas limbas minoritarias**, sa preventzione de sa trata de esseres umanos, sa gherra a su terrorismu e a sa criminalidade informatica. @@ -29798,45 +39639,86 @@ A pustis de sas riformas prus urgentes, b'at in programa un'addoviu cun sos funtzionarios de sa Diretzione de sa Cultura e de su Patrimoniu de su Cussigiu de Europa, pro megiorare in Tajikistan sos setores de s'educatzione, de s' isport e de sas atividades de sos giovanos. #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/06/2011 + ## In Muravera e ateras biddas su progetu intercomunale "Bilinguismu imparis" + ### B'at unu cursu in limba sarda e s'abertura de un'isportellu linguisticu + In Muravera est cumintzadu su progetu intercomunale **Bilinguismu imparis**, ativadu paris cun sas comunas de Biddesartu, Brucei, Maracalagonis e Sinnai, e finantziadu dae sa lege istatale 482/99 pro sa tutela de sas minorias linguisticas. + Su progetu previdet sa realizatzione de unu cursu de limba sarda e s'abertura de un'isportellu linguisticu. + Su cursu de limba sarda, de sa durada de 42 oras, est abertu a totus e lu faghent in sos locales a curtzu a sa biblioteca comunale. Sas letziones sunt cumintzadas oe 8 de lampadas; las faghent cada mercuris de lampadas dae sas tres e mesu de merie e torrant a cumintzare su 14 de cabudanni. + S'isportellu linguisticu est abertu cada lunis dae sas noe de mangianu a sa una de merie e s'at a interessare de traduire atos e documentos, realizare materiale informativu, collire testimonias e contos in limba sarda. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/06/2011 + ## Ant fatu in Alcala de Henares su cungressu de s'Assotziu de Linguistica e Filologia de s'America Latina + ### Ant faeddadu finas de sa situatzione de sas limbas minoritarias + S' Universidade de** Alcala de Henares **(Ispagna)** **at acollidu sa de seighi editziones de su Cungressu Internatzionale de s' ** Asociacion de Linguistica Y Filologia de America Latina** (ALFAL). + Custu cungressu est istadu un'ocasione pro arresonare de sos problemas de su limbagiu chi prus interessant sos istudiosos, pro faghere connoschere tendentzias teoricas o metodologicas noas in sas dissiplinas chi pertocant sos sistemas linguisticos, pro cuncambiare opiniones a propositu de sas politicas linguisticas. + Ma sa finalidade est istada finas sa de esaminare sos fenomenos produidos dae su cuntatu linguisticu de sos populos, **connoschere sa situatzione de sas limbas minoritarias**, cunsiderare **sas ripercussiones de sa globalizatzione in sas limbas**, ghetare pontes intre sas iscobertas e sos progressos de sa linguistica e s'insinnamentu de sas limbas. + In sas bator dies de su cungressu ant tratadu sos aspetos de sas dimensiones multiplas de su limbagiu: analisi de istruturas linguisticas, pragmatica e analisi de su discursu, dialetologia e sotziulinguistica, psicolinguistica e linguistica clinica, filologia e linguistica istorica,linguistica amerindia, linguistica aplicada.In prus, b'at apidu laboratorios, sessiones de comunicatziones orales e duas cunferentzias plenarias fatas dae ispetzialistas. + S' **ALFAL ** l'ant fundada in Tzile in su 1964. Est un'istitutzione autonoma, afiliada a s' **UNESCO** tramite sa Federatzione Internatzionale de Limbas e Literaduras Modernas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/06/2011 + ## Cursos de limba italiana pro sos chi pedint asilu + ### Si diat podere faghere finas pro su sardu + Sunt cumintzados dae carchi die sos primos cursos de italianu pro sos chi pedint asilu e istant in su **CARA** (**Centro di Accoglienza per Richiedenti Asilo**) de **Mineo** (comuna in provintzia de Catania). Sas letziones las ammaniat unu grupu de s' **Organizatzione Internatzionale pro sas Migratziones** (**OIM**) - giai ativu in custa bidda dae prus de unu mese - in cooperatzione cun sa **Societa Dante Alighieri**, ispetzializada dae annos in s'organizatzione de cursos de limba italiana pro istrangios. Su cumintzu de sos cursos s'inserit in unu cuadru de initziativas chi punnant a agiuare sos chi pedint asilu in sos percursos de integratzione, initziativas realizadas in s'ambitu de sas atividades de **Mare Nostrum** - progetu finantziadu dae su **Fundu Europeu Rifugiados/atzione comunitaria 2009** e atuadu dae su Ministeriu de s'Internu de Italia, dae s'INMP (_Istituto Nazionale promozione salute migranti e contrasto malattie della poverta_) e dae su Ministeriu de sa Giustitzia e Afares Internos de Malta. Ite nde narerre? De seguru s'initziativa est valida e cheret bantada. B'at de agiunghere chi, si una cosa gasi la faghent in **Sardigna**, pro s'integratzione de sos chi pedint asilu non bastat s'italianu. **Bi cheret finas su sardu**. E tocat, duncas, a lis imparare finas su sardu. #_Sarvadore Serra_ + + ### 13/06/2011 + ## Programas informaticos pro sas istitutziones culturales europeas + ### Nd'ant faeddadu in s'addoviu Hack4Europe + Unos cantos programadores informaticos, chi traballant pro creare aplicatziones pro sas fontes digitalizadas de 1.500 istitutziones culturales europeas, ant leadu parte in **Hack4Europe**, una riunione fata in manera simultanea in **Bartzellona**, **Londra**, **Istocolma **e **Poznan**. + S'addoviu l'at ammaniadu sa biblioteca digitale **Europeana**, chi mandat a dae in antis unu programa de sa **Cummissione Europea** pro dare difusione a sos assetos digitales de atzessu liberu a museos, gallerias, librerias e archivios, una colletzione immensa de prus de 18 milliones de registros chi andant dae sos disinnos de **Leonardo da Vinci** a sa documentatzione de sa **Prima Gherra Mundiale**, a su manuscritu de '**S'Origine de sas ispetzies**' de Darwin, pro faghere petzi carchi esempru. + In su casu de sa capitale catalana, una bintina de programadores, acudidos dae Ispagna e dae ateros paisos de s'area mediterranea, si sunt riunidos in su **Museu Picasso**, organismu coorganizadore de s'eventu. + "_Los amus invitados a creare aplicatziones pro dare un'usu sotziale prus mannu a sa cantidade istremenada de fontes de Europeana, chi, macari tengiat unu chircadore poderosu meda pro temas, si cheret aberrere a dispositivos ispetzificos, pro telefoneddos o pro retes sotziales, chi agiuent a s'acurtziare megius a sas colletziones de sos museos e de sas bibliotecas_", at craridu **Concha Roda**, coordinadora de sos progetos de su Museu Picasso. + Un'atera idea est a faghere a manera chi sos utentes de custos istrumentos venidores potzant inserire sos datos issoro, o finas creare ligamenes cun prataformas che a s'entziclopedia digitale **Wikipedia**. + Sos archivios digitalizados in ue si podet traballare includent cuadros, disinnos, mapas, fotografias e imagines de sos ogetos de sos museos, e finas testos (de libros e giornales), sonos (registratziones de musica o de discursos in suportos diferentes) e videos (cun pelliculas, noas o programas televisivos). + "**Hack4Europe**" tenet, in prus, un'elementu cumpetitivu, ca at a premiare sos prototipos chi megius mustrent sas possibilidades chi dat s'impreu de custos registros abertos: sos programadores de sas aplicatziones chi tenent su potentziale prus mannu dae su puntu de vista cummertziale ant a partetzipare a una tzerimonia ispetziale de s'**Assemblea de s'Agenda Digitale** in Brussellas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/06/2011 + ## S'eurodeputadu Ramon Terrosa difendet sa limba catalana in un'interrogatzione a sa Cummissione Europea + ### Nemos, in cambiu, difendet sa limba sarda + S'eurodeputadu de **CiU **in su** **Parlamentu Europeu, **Ramon Tremosa** (_in sa fotografia_), at pregontadu a sa **Cummissione Europea** ite mesuras est pessende de leare a propositu de "_s'eliminatzione cumpreta de s'immersione linguistica in sa Comunidade Valentziana_", espressione di un'ofensiva de su guvernu valentzianu contra a s'impreu de sa limba catalana/valentziana in s'iscola. Tremosa, chi at presentafdu custa interrogatzione de acordu cun su **Bloc Nacionalista Valencia** e cun s'**Escola Valenciana**, cheret ischire dae su Cummissione "_ite mesuras est pessende de leare pro chi sos tzitadinos valentzianos sigant a godire de sas matessi garantzias e fatzilidades de atzessu a sas limbas minoritarias de su restu de sos tzitadinos europeos_". @@ -29844,18 +39726,29 @@ Gasi etotu, s'eurodeputadu at pregontadu a sa Cummissione si pessat chi su torrongiu in palas in s'impreu de su valentzianu/catalanu in s'insinnamentu de sa Comunidade Valentziana " _rispetat s'ispiridu de sa Carta Europea de sas limbas regionalese minoritarias_". A su chi narat Tremosa, su progetu de decretu presentadu dae su cussigeri valentzianu pro s'educatzione suponet "_unu minimongiu craru de sa pertzentuale de insinnamentu in valentzianu a unu massimu chi mai nch'at a podere colare su 50%_", e custu presuponet, in pratica, s'eliminatzione de s'immersione linguistica in sa comunidade valentziana. + Custu pro su catalanu. A dolu mannu, non nos resurtat chi calicunu siat difendende sa limba sarda in sas istitutziones europeas + #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/06/2011 + ## Benit prus male a trampare su cherbeddu bilingue + ### Gasi resurtat dae istudios fatos in Canada, Ìndia e Tzina + In una serie de istudios fatos in Canada, Ìndia e Tzina (Hong Kong), unos cantos psicologos ant dimustradu chi sos individuos chi faeddant duas limbas nadias e chi impreant ambas duas limbas in manera regulare sunt prus abiles de sos monolingues in una serie de proas chi medint s'abilidade de operare in presentzia de distratziones . Sos istudiosos ant impitadu su "**giogu de Simone**", una proa usada pro medire sas abilidades mentales. A sos voluntarios los ant positzionados cara a un'elaboradore in ue bidiant essende a campu unu cuadradu chi podiat essere o ruju o biaitu. Sa tarea issoro fiat a incarcare unu pulsante de sa tastera cunforma a su colore in ue essiat su cuadradu. Sos resurtados mustrant chi sos chi tenent duas limbas maternas sunt superiores a sos monoliingues in s'esecutzione de custu esertzitziu cognitivu. Sos istudiosos ghiados dae sa professora **Ellen Bialystok** de s'Universidade de York (Canada), ant ipotizadu chi sa netzessidade de devere tennere duas limbas in simultanea in su cherbeddu istimulat sas capatzidades organizativas de sa mente, produende un'abilidade prus manna in s'esecutzione de tareas cumplessas. Una segunda ipotesi diat tocare, imbetzes, sa memoria de traballu, chi diat essere prus isvilupada in sos sugetos bilingues, e duncas lis permitet de registrare e elaborare megius sas informatziones. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Cecenia. Nella morsa dell'Impero + _Presentatzione:_ Olivier Dupuis _Tradutzione:_ Varchetta F. _Editore:_ Guerini e Associati @@ -29873,27 +39766,54 @@ Su "Comitato Cecenia" est cumpostu dae ziornalistas, operadores umanitarios, meigos, funtzionarios de organizatziones e istudiosos de chistiones caucasicas. Sas testimonias issoro derivant a s'ispissu dae missiones no autorizadas. Naschidu a sa fine de su 1999, su "Comitato Cecenia" cheret mobilitare s'opinione publica contra a su cunflitu in Tzetzenia, favorire s'informatzione, sustenner sos populos de sa Tzetzenia e de sa Russia chi lutant contra a sa gherra, dare azudu a sos refuzados tzetzenos e a sos disertores russos. /**vmn**/ + + + + ### 13/06/2011 + ## Su cuotidianu LA VANGUARDIA finas in catalanu. E sos nostros? + ### de Diegu Corraine + Dae su 3 de maju coladu, sos abbonados de LA VANGUARDIA (cuotidianu publicadu in Bartzellona, de ideas liberales, fundadu in su 1881) ant retzidu cun entusiasmu sa noa chi su cuotidianu essiat finas in catalanu. Unos 20.000 abbonados (de sos 65.000 chi tenet), ant pedidu de colare deretu a s'editzione catalana. Forsis 30.000 a sa fine de maju. + Carculant chi sas copias de sos cuotidianos in catalanu (Avui e El Periodico, sos prus importantes) ant a colare intro de pagu tempus dae sas 250.000 de como a sas 600.000. + E sos nostros? Semper in italianu! Mai siat chi essant in sardu, ca tantu no interessat a nemos, narat calicunu. Carchi bia essit una pagina pagada dae sa Ras. Ma cando nemos ponet dinare, torrant a s'italianu. + A nois non nos paret beru chi semus resessende a essire in sardu cun EJA dae unos cantos meses. E a canta gente arribbat? A 1000 pessones, forsis. E cantos lu leghent? Forsis totus sos chi lu leant de badas in sas librerias, o forsis petzi 100 o forsis 3000! Ca sa gente no est alfabetizada in sardu, connoschet agigu su limbagiu de sa bidda sua e no est acostumada a leghere in sardu. E finas ca su bonu de sos istudiados sunt contarios a sa limba iscrita e iscaminant sa gente normale narende chi sa limba chi impreamus est una "limba de plastica". E s'issoro, s'italianu, de ite diat essere? De oro, de prata, de ferru o de plastica finas issa! Sena numenare sas fortzas politicas e culturales, autonomistas o indipendentistas chi siant, chi, a paraulas sunt in favore de su sardu, ma belle semper operant in italianu e non faghent perunu isfortzu de publicare sa propaganda o a su nessi unu fogigheddu in sardu. + Siat comente si siat, a essere solos o belle, publichende in sardu informatziones e ideas, no est una cosa bona. Su populu e sa limba nostra meritant de prus. + #_Diegu Corràine_ + + ### 23/06/2011 + ## Eletziones in Turchia + ### Isperu de libertade pro su populu kurdu + Su movimentu natzionale kurdu at otentu unu triunfu istoricu in sas eletziones chi ant fatu de reghente in Turchia, in ue ant rinnovadu sos 550 iscannos de s'Assemblea natzionale. Sos candidados kurdos, chi si sunt presentados comente indipendentes e chi teniant s 'agiudu de sa fortza kurda prus importante, su** Partidu de sa Paghe e de sa Democratzia** ( **_Barış ve Demokrasi Partisi_, BDP**), ant otentu belle su duplu de sos chi teniant finas a como. Sa resessida bona de sos candidados kurdos agiuat a ponnere torra in campu sa revindicatzione de unu sistema autonomisticu pro su **Kurdistan**. + Sos candidados kurdos indipendentes ant otentu su 6,3% de su votu totale in Turchia, cosa chi s'est traduida in s'eletzione de 36 deputados, chi in mesu de custos b'est s'ativista istorica **Leyla Zana**, chi s'at fatu **deghe annos de presone pro aere faeddadu in kurdu in su parlamentu turcu**. De fatu, in mesu de sos 36 deputados noos, 9 nche sunt in presone. In unas cantas tzitades kurdas, su votu a sos candidados kurdos nch'at coladu su 60%, cosa chi at fatu torrare in palas meda a beru su partidu de guvernu, su **Partidu de sa Giustitzia e de s'Isvilupu** (**_Adalet ve Kalkınma Partisi_, AKP**) de su primu ministru **Recep Tayyip Erdoğan**. + Su chi at bintu, s'**AKP**, s'est presentadu in sas eletziones cun sa promissa de aprovare una Costitutzione noa chi intret in parte de sa chi b'est como, chi b'est dae su 1982 e chi l'ant iscrita cando bi fiat sa ditadura militare de sos annos 1980-1983. Erdoğan at promissu una **Carta Magna** noa "_tzivile, in favore de sas libertades e partetzipada_ " chi at a essere "_de sos turcos, de sos kurdos, de sos gitanos e de sas minorias_". Efetivamente, custa est una de sas dimandas printzipales de su** BDP**: chi sa Costitutzione ammitat chi in Turchia istant sos kurdos, e chi custos kurdos tenent un'identidade diferente dae sa turca. + Sas revindicatziones de sos kurdos, pero, no agabbant inoghe. A furriu de su progetu de s**'Autonomia Democratica** de su BDP, sos 2,8 milliones de pessones chi ant votadu sos candidados kurdos indipendentes isperant chi si reconnoscat unu regimene de autonomia pro su Kurdistan de Turchia (chi si diat podere faghere in unu cuadru de detzentralizatzione generale pro totu su territoriu istatale), chi si permitat s'impreu de su kurdu in su sistema educativu e chi Ankara si impinnet a isvilupare economicamente sas regiones kurdas. + Un'atera chistione cheret ligada a custu, e est sa negotziatzione de una paghe definitiva cun su **Partidu de sos Traballadores de su Kurdistan** (**_Partiya Karkeren Kurdistan_, PKK**), chi sa ghia politica sua, **Abdullah Öcalan**, nch'est in presone dae su 1999. Su PKK est abbarradu ativu, cun treguas intermitentes in sos urtimos annos, pero antiannu at annuntziadu chi fiat dispostu a lassare sas armas in cambiu de sa garantzia de deretos politicos e culturales pro sos kurdos. Sa riforma costitutzionale diat podere essere un'ocasione pro afrontare custu tema. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/06/2011 + ## Sos istudentes ladinos megius de sos tedescos e de sos italianos + ### Su trilinguismu los agiuat in sos esamenes + Su **Centro di competenza lingue** de sa **Libera Universita di Bolzano** (**Lub**) at presentadu sa sintesi de s'analisi linguistica in sas proas de ladinu, italianu e tedescu fatas dae sos istudentes de sas classes cuintas de sas superiores ladinas. E sos resurtados cunfirmant sa calidade de su modellu iscolasticu de su logu. Su chi s'istatistica asetica de s' **Astat **provintziale aiat giai afirmadu analizende sos datos de s'esamene de bi e trilinguismu de su 2010, est a narrere chi in media sos candidados de limba materna ladina nche colant s'esamene de connoschentzia de sas tres limbas provintziales in pertzentuale belle dupla cunforma a sos de sos ateros duos grupos linguisticos, como est proadu finas in manera sientifica dae s'analisi linguistica cummissionada a su Centro di competenza lingue de sa LUB subra de sos elaborados iscritos de sas proas de ladinu, italianu e tedescu fatas dae sos istudentes de sas cuintas superiores ladinas in sos temas prus isseberados dae sos collegas issoro de limba materna italiana o tedesca in sos esamenes de maturidade. Comente crarit sa professora **Rita Franceschini**, diretora de su tzentru, custa analisi at cunfirmadu chi « _sa cumpetentzia de sas tres limbas provintziales otenta dae sos istudentes de sas iscolas ladinas in s'agabbu de s'iscola de s'obligu est de livellu otimu e, in unos cantos parametros, comente, pro narrere, in sa calidade e richesa verbale, intesa comente variedade de verbos impreados, arribbat foras male a superare sas cumpetentzias de sos istudentes de limba materna_». @@ -29900,39 +39820,75 @@ Est sa cunfirma, cun base sientifica, de sa calidade bona de su modellu de insinnamentu trilingue elaboradu e aplicadu dae s'iscola ladina chi, gratzias a su ladinu impitadu comente limba ponte, cunsentit s'aprendimentu e s'aprofundimentu de sas ateras duas limbas sena penalizare sa cumpetentzia de sa limba materna . #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/06/2011 + ## Sa rete sotziale Facebook in borsa dae su 2012 + ### In antis, un'oferta publica de bendida de atziones + Sa rete sotziale **Facebook **at a essire in borsa in su primu trimestre de su 2012 cun un'oferta publica initziale de bendida de atziones chi at a valutare sa cumpangia 100.000 milliones de dollaros. Gasi narat sa cadena televisiva **CNBC**. Unu de sos fatores chi Facebook est ponende in contu pro cuncretare s'intrada sua a **Wall Street** est s'adeguamentu a sa normativa nordamericana chi obligat sas impresas a informare de sos bilantzios issoro si tenent prus de 500 atzionistas. + A su chi narat sa CNBC, chi mentovat fontes familiarizadas cun sos disinnos de Facebook, s'impresa est pessende de comunicare a sa **Cummissione de su Mercadu de Valores **de sos **Istados Unidos** chi nch'at a colare custu limenargiu in s'agabbu de ocannu. + Sas matessi fontes assegurant chi sos impreados de sa rete sotziale cun sede in **Palo Alto** (California) sunt pedende a su cussigiu diretivu de nche bogare sas restritziones internas chi no lis permitent de bendere sas partetzipatziones issoro de sa sotziedade in sos mercados segundarios. + In su mese de ghennargiu coladu, sa sotziedade fundada dae **Mark Zuckerberg** aiat giai imbiadu unu memorandum a investidores potentziales in ue si inditaiat comente data possibile de essida in borsa su mese de abrile de su 2012. + In su cumintzu de martzu, sa sutiscritzione de investimentos **General Atlantic **l'ant fata cun su 0,1% de Facebook in un'operatzione chi valutaiat sa sotziedade in 65.000 milliones de dollaros. + Unas cantas chidas a pustis, sa rete informatica de astas privadas de atziones **SharePost** at cumpletadu una collocatzione de 100.000 titulos de Facebook pro 3,4 milliones de dollaros, cosa chi nch'at fatu crompere su valore de mercadu de sa sotziedade a 85.000 milliones de dollaros. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/06/2011 + ## Sa limba sarda est una ma b'at chie la cheret a cantzos + ### de Diegu Corraine + Cando faeddamus de limba sarda, tocat a distinghere sa literadura iscrita dae sa realidade bera de sa limba chi est orale, faeddada. Dae seculos, difatis, tenimus duas traditziones de iscritura una chi at sighidu unu modellu chi si riferiat a su Logudoro, su logudoresu "illustre" e s'ateru chi si riferiat a Casteddu, su casteddargiu "illustre", in ue "illustre" serviat a definire 'opera de sistematzione, regularizatzione de s'ortografia e de sa limba. Ma in cada bidda ant semper sighidu a faeddare sa variedade issoro. Ma si tratat de operas literarias chi non teniant peruna pretesa de essere sa limba ufitziale de su territoriu, comente cherimus como, cun s'impreu de su sardu in sos giornales, in s'amministratzione, in s'iscola, in sa sanidade. + Tocat a agiunghere finas chi sos iscritores no iscriiant sa variedade locale issoro ma chircaiant una mediatzione prus universale. A su puntu chi leghende sas operas issoro non cumprendimus de cale logu fiant. Ma non fiant linguistas e non connoschiant totu sas variedades, pro podere faghere una mediatzione prus universale. Oe tenimus sos istrumentos pro cumprendere chi sa limba est una, diferentziada in tantas variedades. + Osservamus finas chi, cando sa limba fiat prus forte, sos iscritores si cunformaiant de prus a unu modellu iscritu prus universale, formale, oe chi sa limba est prus debile, sos iscritores punnant de prus a iscriere in una variedade locale, prus atentos a trascriere sa pronuntzia. + Est crara una cosa: chi cantu prus universale est s'iscritura, tantu prus s'opera arribbat a unu publicu prus mannu. Si, imbetzes, tramudamus in s'iscritura cada pronuntzia locale, at a essere prus difitzile a nos cumprendere a pare. Si iscriimus "cresia", amus a podere pronuntziare comente nos paret, ma si, sighende totu sas pronuntzias, iscriimus "_chexa_, _chegia_, _creja_,_ l°es_ia, _cesa_", ant a essere iscrituras prus a curtzu a sa pronuntzia locale, ma at a essere prus difitzile a nos cumprendere a pare. Ca sas limba reales sunt medas, cantas sunt sas biddas de Sardigna! E tando at a essere comodu a iscriere "**_cresia_**" e a pronuntziare cada unu a contu suo. Ma s'intentu de sos iscritores est istadu semper su de proponnere un'iscritura cantu prus universale, pro arribbare a unu publicu semper prus mannu non de proponnere s'opera issoro a sa bidda issoro ebbia. + In prus tocat a narrere de ite limba semus faeddende. Sighende sa Lege sarda 26/97, non cunsideramus limba sarda su tataresu, s'aligheresu, su gadduresu, su tabarchinu. Totu su restu est "sardu". E non b'at nudda de malu si chircamus de agatare, in intro de sas deghinas/chentinas de variedades sardas reales, orales, una mediatzione superiore, universale. + Est su traballu chi ant fatu e faghent pro totu sas limbas de su mundu chi si cherent ufitziales: un'iscritura chi si potzat leghere in maneras diferentes, es.: "figiu", dae su lat. FILIUM, chi si potzat leghere "_figiu_, _fizu_, _itzu_, _fixu_, _filgiu_, _figliu_, _fillu_". In intro de cada bida podimus finas iscriere chie "_figiu_", chie "_fizu_", chie "_itzu_", chie "_fixu_", chi " _filgiu_", chie "_figliu_", chie "_fillu_". Ma pro documentos generales, ufitziales bastat un'iscritura ebbia. Ca si nd'atzetamus duas, pro ite non tres? E pro ite non bator, chimbe, etc.? Ca, si una non bastat ca non currispondet a sas pronuntzias reales, tando devimus essere giustos e las ponnere totus. Ma, a nos cumbenit? + Calicunu invocat modellos esternos pro difendere alternativas chi non siant sa chi sa Regione sarda at adotadu in manera isperimentale. E podet essere de agiudu a istudiare su chi ant fatu sos ateros. Prevalet sa solutzione adotada dae sa Regione, sa Limba sarda comuna: unu modellu de iscritura chi podet essere leghidu in deghinas de maneras diferentes. Est su modellu de solutzione de su portughesu, de s'inglesu, de s'ispagnolu, de su frantzesu, de su tedescu, ma finas de s'italianu e de deghinast/chentinas de ateras limbas chi sunt arribende a s'impreu ufitziale dae pagu tempus. + S'unicu casu diferente diat essere su de sa Norvegia! Ma tocat a essere onestos: su "bokmal" (limba de sos libros) est petzi su danesu chi ant impostu e lassadu in cue sos colonizadores antigos. No est sa limba bera de sos norvegesos. A dolu mannu, s'impositzione est istada gosi profunda chi su "bokmal" (su danesu de Norvegia!) est faeddadu dae s'85%, contra a sa limba bera de su logu, su "nynorsk" (norvegesu nou). Capitat finas custu, ma no mi paret chi custu modellu s'addatet a sa Sardigna, in ue sa limba faeddada in Logudoro, Pianalza, Costera, Baronia, Ogiastra, Marmidda, Sarcidanu, Campidanos, etc. est semper sardu. Ca, si atzetamus su paragone norvegesu, diamus devere cunsiderare s'italianu faeddadu in Sardigna comente una variedade de sardu! + Gasi etotu, pro onestade, devimus narrere chi est beru chi sos Ladinos faeddant e iscrient in Fassanu, Badiotu, Gardenesu, Fodom, Ampetzanu, ma ant elaboradu una mediatzione iscrita, su "ladin dolomitan" chi sunt esperimentende. Ma cale est sa limba chi no est gosi? Sas limbas reales, orales, sunt diferentziadas in deghinas de variedades locales, ma b'at una mamentu in s'istoria de cada populu chi o iscritores famados o cumissiones de espertos proponent solutziones iscritas unitarias. + #_Diegu Corràine_ + + ### 21/06/2011 + ## Pro guvernare su Marghine in sardu + ### Finas Bolotana est in su progetu + Sa Comuna de **Bolotana **at adderidu a su progetu linguisticu **Pro guvernare su Marghine in sardu**, propostu pro sas biddas chi s'agatant in custu ambitu territoriale. Ant aprovadu finas sa dimanda de unu finantziamentu de 35migia de euros pro mandare a dae in antis sa cosa. Su progetu, chi tenet a ghia sa Comuna de **Sindia**, l'ant fatu propiu finas ateras comunas de sa zona chi l'ant a devere realizare in forma assotziada. B'at in previsione s'abertura de un'isportellu linguisticu e atividades culturales. S'idea est a assegurare un'**impreu efetivu de sa limba sarda in cada comuna**, moende dea su raportu cun su publicu in sos ufitzios comunales e dae sas deliberas de su cussigiu e de sa giunta chi ant a devere tennere s'iscritura bilingue. Finas sos modulos, sa toponomastica e sos singiales de sas carreras ant a essere **in sardu e in italianu.** Ma b'at finas interventos chi pertocant in manera ispetzifica su setore culturale e didaticu. In particulare, sunt punnende a **cointeressare sas iscolas** in progetos chi tengiant comente finalidade sa connoschentzia, s'usu e sa difusione de sa limba sarda. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 21/06/2011 + ## Pro nois est naturale a essere ispirados dae sa cultura nostra + ### Intervista de Giovanna Cottu a Momak, de su grupu musicale sardu _Menhir_ + _Tenimus sa curiosidade de connoschere de prus su grupu nugoresu "Menhir". Pro casualidade los amus intesos cantende annos a como in s'anfiteatru de Nugoro @@ -30018,153 +39974,302 @@ de sos "Menhir", inoghe in Nugoro._ #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/06/2011 + ## S'Universidade impreet su sardu pro afortire sa limba + ### Formatzione in sardu fata dae sas Universidades: documentu de su _Coordinamentu pro sa limba sarda_ + Su _Coordinamentu pro sa limba sarda_, costituidu in Tatari su 15 de lampadas coladu, aunit operadores de politica linguistica, assotzios culturales, istudiosos de limba sarda, maistros e professores, esponentes de fortzas politicas, sotziales e sindicales. Unu delegatzione de su Coordinamentu (formada dae Juvanna Tuffu responsabile de s'Ufitziu de sa limba sarda de sa Provintzia de Terranoa-Tempiu, dae Clara Farina, professora, dae Micheli Pinna, presidente de s'Istitutu "Bellieni" e dae Mario Sanna, in rapresentantzia de s'Ufitziu de sa limba sarda de sa Provintzia de Nugoro) at addoviadu in Tatari lunis 20 de lampadas Su Retore de s'Universidade de Tatari Attilio Mastino e e su rapresentante de s'Assessore Milia. In custa ocasione, sa delegatzione de su Coordinamentu at cunsinnadu su documentu chi sighit inoghe, paris cun sas primas firmas: + dell'Onorevole Sergio Milia + Assessore regionale alla Pubblica Istruzione, Beni Culturali, Informazione, Spettacolo e Sport + Del Magnifico Rettore dell'Universita di Sassari Prof. Attilio Mastino + Del Magnifico Rettore dell'Universita di Cagliari Prof. Giovanni Melis + Presidente della Commissione Cultura del Consiglio regionale on. Attilio Dedoni + Ai membri delle Commissioni Lingua sarda e Scuola dell'Osservatorio della lingua e cultura sarda + Ai rappresentanti delle Universita di Sassari e Cagliari nell'Osservatorio della lingua e cultura sarda + agli organi di stampa + _ _ + _Il Coordinamento per la lingua sarda_ che raccoglie operatori della politica linguistica, associazioni culturali, studiosi di lingua sarda, esponenti di forze politiche, sociali e sindacali, esprime la propria preoccupazione per l'insufficiente visibilita, presenza e uso della lingua sarda nella societa, nel territorio e, in particolare, nel mondo dell'istruzione nonostante lo preveda la normativa vigente. + La particolare attenzione mostrata finora dall'Assessorato alla Cultura della Regione Sardegna verso l'uso veicolare e curricolare del sardo nella scuola, la necessaria formazione degli insegnanti e l'offerta formativa comune per l'intero territorio regionale, si e rivelata efficace nella sua applicazione nel triennio precedente e fa ben sperare per il futuro. Gli sforzi fatti dall'Assessorato vanno esattamente in questa direzione e lo dimostra il fatto che, nel quadro della L.R. 26/99, della L.R. 3/08 e del Piano Triennale 2008-2010, ha affidato alle Facolta di Lettere e Filosofia dell'Universita degli Studi di Sassari e di Cagliari l'elaborazione e la realizzazione di un progetto di formazione degli insegnanti con l'utilizzo veicolare della lingua sarda. + Il Coordinamento ha accolto finora con soddisfazione il progetto presentato dall'Universita di Cagliari l'8 aprile scorso che, applicando scientificamente quanto richiesto dalla Regione Sardegna, prevede nei corsi di formazione l'insegnamento del sardo e l'uso della stessa lingua in almeno il 50% delle ore di insegnamento delle discipline, come previsto dal piano triennale 2008-2010. + Nel contempo il Coordinamento esprime profonda preoccupazione per il fatto che l'Universita di Sassari non abbia ancora attivato un suo progetto, cosi come ha fatto l'Universita di Cagliari. + Pertanto il Coordinamento auspica che anche l'Universita di Sassari contribuisca a dare continuita e efficacia alle azioni di politica linguistica intraprese dalla Regione nel rispetto dei criteri e degli indirizzi del Piano, attuato con successo in tutta la realta regionale. + Il Coordinamento auspica dunque che l'Universita di Sassari provveda al piu presto all'attivazione + e alla realizzazione di corsi dei formazione per insegnanti con l'utilizzo veicolare della lingua sarda nell'insegnamento delle discipline e nell'attivita didattica, ricorrendo alle risorse umane e scientifiche necessarie. + Sassari, 20 giugno 2011 _Il Coordinamento per la lingua sarda_ + _ _ + Assessore regionale de s'Istrutzione Publica, Benes Culturales, Informatzione,Ispetaculu e Isport + A su Retore Magnificu de s'Universidade de Tatari Prof. Attilio Mastino + A su Retore Magnificu de s'Universidade de Casteddu Prof. Giovanni Melis + Presidente de sa Cumissione Cultura de su Cussigiu regionale on. Attilio Dedoni + A sos membros de sas Cumissiones Limba sarda e Iscola de s'Osservatoriu de sa limba e cultura sarda + A sos rapresentantes de sas Universaidades de Tatari e Casteddu in s'Osservatoriu de sa limba e cultura sarda + a sos organos de informatzione + Su_ Coordinamentu pro sa limba sarda_ chi aunit operadores de politica linguistica, assotzios culturales, istudiosos de limba sarda, esponentes de fortzas politicas, sotziales e sindicales, est pessamentadu ca no est bastante sa visibilidade, sa presentzia e s'impreu de sa limba sarda in sa sotziedade e in su territoriu e, in particulare, in su mundu de s'iscola, sende chi sa normativa vigente lu previdat. + S'interessu particulare mustradu finas a como dae s'Assessoradu de sa Cultura de sa Regione Sardigna pro s'impreu veiculare e curricolare de su sardu in iscola, su bisongiu de formatzione de sos insinnantes e s'oferta formativa comuna pro totu su territoriu regionale, at mustradu totu su profetu suo cando est istada aplicada in su trienniu passadu e ponet isperu pro su tempus venidore. Sos isfortzos fatos dae s'Assessoradu sunt sighende propiu custu caminu, comente est dimustradu dae su fatu chi, cunforma a sa L.R. 26/99, a sa L.R. 3/08 e a su Pianu Triennale 2008-2010, at cunfidadu a sas Facultades de Literas e Filosofia de s'Universidade de sos Istudios de Tatari e de Casteddu s'elaboratzione e posta in opera de unu progetu de formatzione de sos insinnantes cun s'impreu veiculare de sa limba sarda. + Su Coordinamentu at finas a como retzidu cun cuntentu mannu su progetu presentadu dae s'Universidade de Casteddu s'8 de abrile passadu chi, aplichende in manera sientifica cantu sa Regione Sardigna at pedidu, previdet, in sos cursos de formatzione, s'insinnamentu de su sardu e s'impreu de sa matessi limba in a su mancu su 50% de sas oras de insinnamentu de sas materias, comente ponet su pianu triennale 2008-2010. + In su matessi tempus, su Coordinamentu est pessamentadu meda pro su fatu chi s'Universidade de Tatari no apat galu ativadu unu progetu suo, gasi comente at fatu s'Universidade de Casteddu. + Pro totu custu, su Coordinamentu tenet s'isperu chi finas s'Universidade de Tatari agiuet a dare continuidade e profetu a sas atziones de politica linguistica aviadas dae sa Regione, rispetende sos criterios e sos indiritzos de su Pianu, atuadu cun esitu bonu in totu sa realidade regionale. + Su Coordinamentu duncas tenet su disigiu chi s'Universidade de Tatari providat in antis chi si podet a ativare e ponnere in opera cursos de formatzione pro insinnantes cun s'impreu veiculare de sa limba sarda in s'insinnamentu de sas materias e in s'atividade didatica, impreende sas risorsas umanas e sientificas chi pretzisant. + Tatari, 20 de lampadas de su 2011 _Su Coordinamentu pro sa limba sarda_ + __ + _a_l Coordinamento hanno aderito finora: + Giovanna Tuffu, responsabile Ufitziu limba sarda Provincia di Olbia-Tempio e dei comuni di Badesi, Berchidda, Budoni, Monti, Padru,Tempio + Mariantonietta Piga, responsabile Ufitziu limba sarda Provincia di Nuoro + Clara Farina, insegnante e attrice, SASSARI + Diego Corraine, studioso di lingua sarda + Michele Pinna, presidente Istituto Bellieni-Sassari + Salvatore Sfodello, operatore culturale -Sassari + Rina Putzolu, presidente associazione _pro no ismentigare_ + Mariantonia Fara-Aassociazione _pro no ismentigare-Sassari_ + Antonio Buluggiu -Comitato redazione del periodico "Camineras + _A_ssociazione CLIC ( Circolo delle Lingue, delle Informazioni, delle Culture )- SASSARI + Maria Mannia, presidente Edizioni Papiros, Nuoro + Daniela Masia, responsabile ufficio lingua sarda dei comuni di Terralba, Budduso, Ala dei sardi, Golfo Aranci, San Teodoro, Santa Teresa di Gallura, Sant'Antonio di Gallura + Alba Canu, Vicepresidente del Consiglio Provinciale di Sassari + Bruno Farina, assessore alla cultura della Provincia di Sassari + Bertulu Porcheddu, diretore de sa revista culturale in limba sarda "Logosardigna + Maria Carmela Solinas giornalista-Sassari + Maria Vittoria Migaleddu, docente-Roma + Loredana Rosencrantz; docente-Sassari + Josephine Sassu, artista-Banari + Redazione Mensile Eja Nuoro + Gabriella Roggero, insegnante scuola elementare-Sassari + Virginia Orunesu, insegnante-Sassari + Giuseppina Mura, psichiatra-Sassari + Cristina Pitotu; impiegata-Sassari + Maria Antonietta Mura; impiegata + Raffaele Oggiano; revisore dei conti-Sassari + Luisa Pira; preside-Dorgali + Gianfranco PINTORE, iscritore, Orosei + Giagu Ledda, Dotore in Meighina e Chirurgia,Bartzellona + Roberto Bolognesi, Linguista, Amsterdam + Gianluigi Stochino, Insegnante, Cagliari + Sarvadore Serra, tradutore in sardu, Nugoro + Gianfranco Pinna, professore, tradutore in sardu + Tonino Bassu, professore, Nugoro + Carlo Zoli, ingegnere di informatica linguistica, Firenze + Diegu Asproni, pintore, Bitzi + Tonna Sanna, maistra, Bitzi + Vincenzo Migaleddu, radiologo, presidente SMIRG, Sassari + Mario Carboni, coordinadore Comitadu de sa Limba Sarda + Paola Alcioni, poeta e scrittrice, Casteddu + Frantziscu CHERATZU, editziones Condaghes, Casteddu + Nicola Cantalupo, responsabile Ufitziu Limba Sarda Provincia dell'Ogliastra + Gianfranca Selis, operatore sportello linguistico Provincia Nuoro + Angelo Canu, operatore sportello linguistico nei comuni di Lode, Torpe, Siniscola, Posada + Valentina Schirru, operatore sportello linguistico nei comuni di Dorgali, Orgosolo, Oliena + Mario Antioco Sanna, operatore sportello linguistico nei comuni di Sindia, Macomer + Sara Nieddu, operatore sportello linguistico nei comuni di Olzai, Oniferi, Orani, Orotelli, Sarule + Antonella Licheri, operatore sportello linguistico nei comuni di Birori, Borore, Bortigali, Dualchi, Noragugume + Gianfranca Piras, operatrice sportello linguistico + Antonio Ignazio Garau, opratore sportello linguistico, interprete-traduttore + Franca Piras, operatore sportello linguistico presso la ASL e il comune di Nuoro + Agostino Sanna, operatore sportello linguistico nei comuni di Ortueri, Atzara, Meana sardo + Silvia Pusole; antropologa Dorgali + Marco Mura; impiegato Bortigali + Giuseppe Mura; segretario comunale Bortigali + Anna Rita Chiocca; storico dell'arte Porto Torres + Salvatore Pintore; poeta Osilo + Gabriele Farina, medico + Salvatore Corda; geometra Banari + Gianluca Oggiano; tributarista-Sassari - + Lorenzo Sassu -pensionato-Banari + Antonello Mucelli, rappresentante + Veronica Sotgiu, laureata in lingue + Alessio Mucelli, informatico + Alberto Sogiu , psicologo, + Domenico Muroni, laurea in Scienze Politiche + Italo Masala, impiegato amministrativo , + Renato Mucelli, militare esercito italiano + Gesuina Tuffu, insegnante scuola primaria + Giampaolo Galleri , avvocato + Sergio Marrosu , medico, + Ludovica Masia, studente urbanistica Sassari + Elena Bitti, studente urbanistica + Cincia Castagna studente urbanistica + Fabiana Frisanco, studente urbanistica + Francesco Farina studente universitario + Emanuele Calaresu, studente urbanistica + Laura Lay, impiegata ERSU + Putzolu Manuela , ragioniera, + Marta Meloni studente economia, + Vito Farina guardia forestale + Francesca Lucia Contini, studente economia, + M.Antonietta Pala, bancaria, + Gianni Contini dirigente, + Angela Tuffu, insegnante scuola secondaria di 2° grado, Siniscola + Chiara Ortu , poliziotta, + Salvatore Meloni, ispettore igiene, + Matteo Meloni, studente liceo + Emanuele Flore, studente liceo. + Miriam Farina, impiegata + Daniela Foddai, Docente Scuola Superiore + Lisetta Manchinu, Commerciante + Marcello Mulas, Commerciante + Grazia Melis, Consulente del Lavoro + Salvatore Canu, Collaboratore Scolastico + Rosa Farina, pensionata + Alessandra Ghibellini, Docente Scuola Primaria + Monica Zedde, Docente Scuola Primaria + Paolo Cuccu, Studente universitario + Maria Luisa Pinna, Studentessa universitaria + Renato Sirigu, Dipendente regionale + Francesco Mannu, Laureato disoccupato + Patrizia Cuneo, Dipendente regionale + Giampiero Cocco, Pensionato + Anna Clara Garau, Pensionata + Laura Piredda, Impiegata precaria + Sebastiana Ibba, Docente Scuola Infanzia + Gianni Piga, Impiegato + Francesca Piga, Studentessa universitaria + Meloni Mondina, casalinga, Muros Meloni Edoardo, operaio forestale, Orgosolo Mereu Giovanna, insegnante, Orgosolo @@ -30171,7 +40276,9 @@ Mereu Antonella, impiegata, Nuoro Mereu Carolina, impiegata, Milano Mattu Mariangela, pensionata, Orgosolo. + Luana Farina, poetessa, Sassari + Amelia Farina insegnante Cosimo Bitta, insegnante Carmela Delrio pensionata @@ -30185,282 +40292,553 @@ Patrizia Pedrotti, insegnante Angela Mugoni medico Paola Salaris medico + Associazione culturale "Emile"- Ittiri (Sassari) + Associazione Noidonne 2005 - SASSARI + Elena Pes, ex-insegnante, iscriet in limba sarda, Silanos + Marco Sanna giornalista Sassari + Silvia Dettori laureata in lingue Sassari + Virginia Orunesu-docente Sassari + Raffaele Demontis- commerciante Sassari + Francesco Rebichesu -impiegato -Sassari + Giorgio Fiori-commerciante-Sassari + Fabrizio Farina operatore sanitario-Sassari + Gavino Ventura tecnico di laboratoro-Sassari + Eliana Caria impiegata-Sassari + Antonello Rebichesu-impiegato + Bruno Marras-commerciante-Sassari + Nicolina Cossu -docente-Sassari + Pinuccia Santoni docente-Sassari + Maria Rosa Cherchi-artigiana-Sassari + Maria giovanna Contini--commerciante-Sassari + Giovanniantonio Comida-Medico-Sassari + Antonello Lubinu -docente-Sassari + Franca Demontis-impiegata-Sassari + Domenica Mura docente-Sassari + Letizia Sfodello-insegnante-Sassari + Rossella Marras -Commerciante-Sassari + Giovanna Tanda-Avvocata-Sassari + Alessandro Marras-commerciante-Sassari + Davide Meloni. Docente-Sassari + Alessandro Rebichesu-impiegato-Sassari + Maria Solinas -docente-Sassari + Federico Demontis-regista-Sassari + Salvatore Marteddu-docente-Sassari + Anna Maria Tanda-docente-Sassari + Antonio Comida-agricoltore-Sassari + Austinu Sanna, Operadore culturale, Silanos (NU) + Fiorenza Serra docente -Sassari + Tiziana De Giovanni, Impiegata Sassari + Loredana Oggiano-consulente del lavoro-Sassari + Emanuela De Giovanni, insegnante, Sassari + Domenica Rotella pensionata Sassari + Lisa Desole commessa Sassari-Sassari + Caterina Gracchi casalinga Sassari + Arnaldo Melissa ex sindacalista Porto Torres + Letizia Lasia insegnante Sassari + Barbara Sanna insegnante Sassari + Silvia Casiddu bancaria Sassari + Roberta Cartentras disoccupata Porto Torres + Rita Zinchiri imprenditrice Sassari + Maria Pia Sannino casalinga Porto Torres + Gianluigi Solinas agente commercio Sassari + Sonia Porqueddu disoccupata Porto Torres + Francesca Sannino disoccupata Porto Torres + Sonia Ledda segretaria d'azienda Porto Torres + Antonello Fadda operatore tv Sassari + Cristina Schintu disoccupata Sassari + Ombretta Pastore disoccupata Sassari + Daniela Pisu disoccupata Sassari + Vincenzo Antonio Fiori imprenditore Sassari + Giuseppe Solinas studente Porto Torres + Piermario Addis impiegato Sassari + Marcello Solinas agente commercio Sassari + Anna Cristina SERRA, poetessa, Casteddu + Mario SANNA, ex diretore didaticu, Nugoro + Gianfranca Piras, Operadora culturale + Antonello Carta - Fondazione Maria Carta. + Ines Marras, insegnante scuola primaria, 3° Circolo di Olbia Mariantonia Fara, Associazione _pro no ismentigare_ - SASSARI + Valeria Sanna, operatrice culturale + Vincenza Carboni, socio fondatore associazione "Pro no ismentigare" + Banne Sio, tradutore in limba sarda, Casteddu + Emanuela Farris, Insegnante,Bartzellona + Maria Grazia Pichereddu, Insegnante di Inglese, Liceo Scientifico - Porto Torres + Giovanni Piga, poeta, scrittore + Giacomo Meloni-Segretario Generale CSS + Giorgio Rusta, operatore sportello linguistico nei comuni di Bitti, Lula, Onani, Osidda + Giulia Ventura,geologa + Giovanna Bosu,ex operadore de isportellu,Oroteddi + Paolo Mugoni, redatore de sa rivista Camineras - Tatari. + Domitilla Mannu sotzia fundadora de s'assotziu " Pro no ismentigare" Tatari + Maria Giovanna Sanna, insegnante + Enrico Cadeddu, ex operadore de isportellu + Sebastiana Casiddu, insegnante scula primaria - OZIERI + Anna Rita Dui - Insegnante scuola primaria - OLBIA + Franca Cherveddu - Insegnante + Francesco Secci, ex operadore de isportellu + Mariangela Tuffu, professora iscola media + Alias Antonello + funzionario P.A. + Alghero + Beccu Lia + insegnante + Tissi + Budroni Roberto + ragioniere + Tissi + Bussu Anna + assistente amministrativo P.A. + Olzai + Cannoni Teresa + funzionario P.A. + Ittiri + Canu Elisabetta + casalinga + Usini + Canu Gavino + autista + Tissi + Canu Oscar + ragioniere + Tissi + Canu Rita + studentessa + Usini + Casagrande Maria A. + funzionario P.A. + Nuoro + Chessa Gianni + pensionato + Tissi + Chessa Giovanni L. + assistente amministrativo P.A. + Sassari + Cidda Maria D. + funzionario P.A. + Cagliari + Cossu Salvatorica + assistente amministrativo P.A. + Sassari + Deligia Mauro + Operaio + Tissi + Demartis Pierpaolo + centralinista P.A. + Sassari + Deriu Francesco + impiegato + Tissi + Fenu Sebastiana + funzionario P.A. + Tissi + Fiori Maurizio + assistente amministrativo P.A. + Cagliari + Latte Giovanni + insegnante + Sassari + Lauro Candida + Dirigente P.A. + USINI + Longheu Daniela + veterinaria + Sassari + Mameli Gianluca + impiegato + Valledoria + Manca Gianmichele + edicolante + Tissi + Manunta Giommaria + attore + Tissi + Marcello Maria M. + assistente amministrativo P.A. + Sassari + Marrosu Marco + Autista P.A. + Alghero + Marrosu Maria + funzionario P.A. + Ozieri + Meloni Paola + assistente amministrativo P.A. + Sassari + Mura Claudio + operaio + Tissi + Murtas Francesca + infermiera + Cagliari + Muzzigoni Maria + assistente amministrativo P.A. + Aggius + Pepe Maria Antonietta + funzionario P.A. + Teampio + Pinna Antonio + impiegato + Tissi + Piras Daniela + impiegata + Tissi + Piras Giorgio + funzionario P.A. + Quartu + Piras Marcella + assistente amministrativo P.A. + Tempio + Piras Pietrina + assistente amministrativo P.A. + Sassari + Piredda Franco + impresario + Tissi + Pirri Mauro + artigiano + Tissi + Pitta Elena + assistente amministrativo P.A. + Nuoro + Salaris Antonio + assistente amministrativo P.A. + Uri + Sanna Damiano + barista + Tissi + Sanna Lubinu G.M. + assistente amministrativo P.A. + Ossi + Sechi Loredana + collaboratrice domestica + Usini + Sechi Luigi + termoidraulico + Usini + Sechi Marco + panettiere + Tissi + Serra Bartolomeo + artigiano + Tissi + Serra Francesco + cameriere + Tissi + Sicle Cristina + assistente amministrativo P.A. + Sassari + Solinas Antonella + impiegata + Tissi + Solinas Claudia + artigiana + Tissi + Testoni Rosanna + assistente amministrativo P.A. + Alghero + Chessa Stefano + insegnante + Tissi + #_Diegu Corràine_ + + ### 23/06/2011 + ## Cursu de limba sarda in Maracalagonis + ### Sas letziones durant finas a su mese de nadale + In sos locales de sa domo comunale de **Maracalagonis** est ativu s' Ufitziu de sa limba sarda, chi abbarrat abertu a su publicu su martis dae sas noe a sa una. Sa Comuna de Maracalagonis, cun s'agiudu de s'ULS, at ammaniadu unu **cursu de alfabetizatzione de limba sarda** abertu a totu sa populatzione. Su cursu, chi est cumintzadu in custas dies, at a durare finas a su mese de nadale de ocannu. S'ufitziu est diretu dae **Pedru Perra**, dae annos impinnadu in sa defensa e in s'istudiu de sa limba sarda. Narat sa sindiga ** Antonedda Corona** chi "_sa limba sarda est una richesa culturale chi sos maresos non si podent permitere de perdere, mescamente in un'epoca che a custa, in ue s'unione de traditziones e cultura diat podere essere unu motore bonu a beru pro s'economia de sa bidda_". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/06/2011 + ## Laboratoriu de istade in Onanie + ### Est riservadu a sos pitzinnos chi cherent connoschere megius su sardu + "_S'Ufitziu de sa limba sarda bos cramat a bos iscriere a su laboratariu de sardu_". Est custu un'invitu a adderire a "**jocalimba**", su **laboratoriu **gratuitu de s'istade in sardu chi devent faghere in Onanie. Est **riservadu a sos pitzinnos** "_in etade de iscola elementare e media_", chi in custa manera tenent sa possibilidade , cun sa pratica ludica, de aprofundire sa connoschentzia de s'idioma nostru. Sas iscritziones iscadint su trinta de lampadas. Su laboratoriu lu faghent in sa biblioteca comunale dae su chimbe de triulas. Su modulu si podet agatare in su situ internet o in s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa bidda . + #_Sarvadore Serra_ + + ## Storia dei curdi + _Editore:_ Jouvence _Data de Publicatzione:_ 2003 _ISBN:_ 887801396X _Pazinas:_ 404 _Preju:_ 28 euros + Custu libru contat s'istoria de su populu curdu, dae s'antighidade finas a sa de tres gherras de su Gulfu de su 2003. Su Kurdistan est unu territoriu partzidu zai a pustis de sa prima gherra mundiale intre sos istados de sa Turchia, Siria, Iran, Iraq . Est propiu custa divisione, fata pro favorire sa naschida de una rezione rica meda de risorsas petroliferas, sa causa printzipale de su drama mannu de sos Curdos, unu problema pro s'istabilidade de s'Oriente mediu e probianu. Sa chistione pertocat tres puntos: su deretu a s'esistentzia, cussu a s'autoderminatzione de su populu e sa presentzia de s'aba e de su petroliu in su Kurdistan. Sa timoria de perder su monopoliu subra de s'isfrutamentu de sas risorsas petroliferas, minerarias e agriculas de su Kurdistan, at causadu in sa Turchia, in s'Iran e s'Iraq repressiones violentas contra a sos movimentos indipendentistas chi ant pilisadu sa causa curda. Sos Curdos sunt unu populu chi tenet un'unidade etnica, culturale e sotziale afortida in sos seculos e chi, cun gherras, rebellias, gherrat pro s'unificatzione politica pro poder esser una natzione a beru libera. Difatis non si potet sighire a cunsiderare prus de 30 milliones de Curdos una minoria, cando dae su puntu de bista numericu sunt su de bator populos de s'Oriente mediu e probianu. _La Storia dei Curdi_ dat unu cuntribudu balidu meda pro s'istudiu de sa chistione curda, si cumponet de undighi capitulos e sa bibliografia est partzida in noe setziones in ue s'agatat sa tipolozia de sos documentos elencados e s'area de cumpetentzia. + Mirella Galletti est professora a cuntratu de Deretu de sas comunidades islamicas in s'Universidade Ca' Foscari de Venezia, Bologna e Napule. At fatu seminarios in sas Universidades de Erbil e de Sulaimaniya in su Kurdistan irachenu. S'interessat de istoria moderna e cuntemporanea de s'Oriente mediu e probianu, mescamente de su mundu curdu. Collaborat cun sas rivistas Etudes Kurdes, Millenovecento e La Porta d'Oriente. + + + + ### 27/06/2011 + ## Un'agentzia pro Chirra + ### de Mariu Carboni + So in favore, ca nde fatzo parte dae tempus meda, de su movimentu chi dae annos medas pedit sa veridade e cheret a nche bogare su colonialismu @@ -30617,56 +40995,112 @@ agiuntiva e semper in creschida. Mariu carboni dae Eja maju 2011 + #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/06/2011 + ## Sa limba inuktitut pro sos pitzinnos eschimesos de su Canada + ### Unu remediu contra a sa dispersione iscolastica + Su ministru de sos **Afares Aborigenos** de su Canada, **John Duncan**, at a presentare in su Parlamentu una relata in ue pedit un'istrategia noa pro faghere a manera chi sos pitzinnos **inuit **siant educados** ** in sa limba issoro, e no in frantzesu e inglesu ebbia. Cunforma a su chi b'at iscritu in su documentu, s'idea est a chircare de ponnere remediu a su 75% de dispersione iscolastica chi, a dolu mannu, interessat sos pitzinnos eschimesos. Pro parte sua, **Mary Simon,** presidenta de s'organizatzione **Inuit Tapirisat Kanatami**, at naradu chi est cuntenta manna de custa novidade, e at decraradu chi "_sa proposta est un'istrategia pro su seculu 21, cun deghe racumandatziones, in ue sa de sa limba est sa prima e prus importante_". + De fatu, est dae annos chi si faeddat de s'insinnamentu in **inuktitut **(sa limba de sos inuit de su Canada) e, in sos annos 2004-2008, su guvernu de **Nunavut **at impostadu un'istrategia de educatzione bilingue in ue si teniant in contu tres modellos. Cun su primu modellu, b'est s'immersione linguistica in sos giassos in ue sa limba de sos eschimesos est torrende a beru in palas, immersione chi si diat alternare cun sas letziones in inglesu in s'iscola media superiore. Su segundu interessat sas comunidades cun una presentzia forte de s' **inuktitut**, in ue si diat insinnare a sos iscolanos a iscriere e a leghere in sa limba issoro, ma in ue bi diat essere finas una presentzia forte de s'inglesu. Cun su de tres, sas duas limbas si diant intercambiare sena problemas. + Sa populatzione eschimesa chi est suta de s'amministratzione de su Canada dae sos annos 60 de su seculu coladu est connoschende una vida noa pro sa cultura sua, e dae sos annos 80 tenet unu pagu de autonomia politica. Belle gasi, sas dificultades sotziales causadas dae annos de deculturatzione sunt medas, e si narant alcolismu, perdida de sas raighinas identitarias, unu tassu artu de suitzidios, dispersione iscolastica... A totu custos problemas b'at de agiunghere su chi como est su prus grae: su cambiamentu climaticu, chi est mudende in manera drastica s'ambiente naturale, e chi diat podere custringhere inuit medas a essere "rifugiados climaticos": Mary Simon narat, a custu propositu, chi b'est su perigulu chi sas terras, sas domos e sas infrastruturas de custu populu iscumpargiant in su giru de pagos annos. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/06/2011 + ## 11 annos dae sa morte de Lunes Matub + ### Eroe de sa natzione berbera + Su 25 de lampadas de su 1998 ant ochiidu a Lunes Matub, cantante berberu de sa Cabilia algerina, in su caminu chi leat da Tizi Uzu a Ath Duala. + A su chi naraiant a s'epoca, sa neghe de sa mortr fiat su GIA islamicu. Ma b'at chie pessat chi siant istados setores segretos de su Podere in carriga finas como chi ant mortu a Matub pro l'impeigare de protestare cun totu s'atoridade de sa boghe sua in favore de sa limba berbera, s'amazigh, e de s'identidade de sa Cabilia e de sos Cabilos. Matub protestaiat fians contra a s'islamizatzione fortzada de s'istadu algerinu, repitende semper: "Deo non so obrigadu a essere mussulmanu". + Cada annu, cada anniversariu de sa morte sua, est un'ocasione pro migias e migias de berberos pro s'aunire in s'ammentu de Matub e pro protestare in favore de sos deretos linguisticos, culturales e natzionales de sos Cabilos. Comente si bidet finas in sa fotografia chi semus publichende. + #_Diegu Corràine_ + + ### 27/06/2011 + ## ISLOVÈNIA: 20 ANNOS DE INDIPENDÈNTZIA + ### Sa prima republica a si nch'essire dae sa Federatzione jugoslava belle sena mortos e dannos, in su 1990/1991 + In sos annos 90, sa crisi de sas democratzias populares aiat interessadu finas sa Jugoslavia de tando, federatzione de Republicas "aguales" ma, in ue, in realidade, sa Serbia fiat "prus aguale" de sas ateras, in unu sistema opressivu, politicamente e economicamente cumpromissu a pustis de sa morte de Tito, babbu de sa Federatzione e mere mannu, in su 1980. + Mescamente a pustis de su guvernu de Slobodan Milošević dae s'89 a su 97, sas tendentzias de sas republicas a si nch'essire dae sa RFJ ant cumintzadu a si manifestare deretas. + Sa prima chi fiat resessida a plocamare s'indipendentzia, rispermiende*si mortos e dannos, est istada s'Islovenia. In unu referendum de su 23 de nadale de su 1990, su 95% de sos votantes si fiat proclamadu in favore de s'indipendentzia. Deretu a pustis, su 25 de lampadas de su 1991, su parlamentu de Lubiana aiat aprovadu sa Carta costitutzionale, votada belle a s'unanimidade, decrarende s'indipendentzia de sa Republica de Islovenia. + Oramai nche sunt colados 20 annos dae cussa data e s'Islovenia, cun unu territoriu prus minore de sa Sardigna (20.273 km2) e una populatzione de 2 milliones de abitantes, est amministrende sa soverania sua, cun progressos economicos, culturales e sotziales presentados comente "modellu positivu". Sinnale chi unu territoriu minore, guvernadu dae unu populu cun un'identidade natzionale forte e una limba aunida e moderna (francu sa minoria italiana in Ìstria e s'ungheesa a est) podet progredire megius a contu suo. + Sa populatzione est costituida dae Catolicos, 83%; Mussulmanos, 2,4%; Ortodossos, 2,3%; Protestantes, 2,2%. + S'Islovenia, oramai est intrada in s'Unione Europea su 1 de manu de su 2004, e dae su 1 de ghennargiu de su 2007 at adotadu s'euro. + #_Diegu Corràine_ + + ### 27/06/2011 + ## OBAMA PRONTU A APOJARE S'INDIPENDÈNTZIA DE PUERTO RICO! E A NOIS CHIE NOS AGIUAT? + ### de Diegu Corraine + Su presidente Barack Obama, su 14 de lampadas coladu at fatu una visita a Puertorico, narende chi est in favore de su progressu e de s'autoderminatzione de s'isula. + Puertorico est unu territoriu de 9.104 km2 e una populatzione de belle 4 milliones de abitantes (mannu pagu prus o mancu comente sa Corsica), no incorporadu in sos IUA ma assotziadu in cunditzione de "commonwelth", nen federadu ne indipendente: una cunditzione particulare, chi sos indipendentistas portoricanos diant cherrere chi evolvat chirru a s'indipendentzia. A dolu mannu pero su PIP tenet petzi su 2,5% de sos votos. + In su referendum istatale de su 1998, sa cunditzione de Commonwealth at bintu cun su 50,3% contra a sa possibilidade de essere istadu federadu de IU. + Sende chi tenent tzitadinantzia istadunidensa dae su 1917, non podent votare pro sa carriga de presidente de IUA. Macari gasi, a Obama, interessant sos 4.5 milliones de portoricanos chi istant in Istados Unidos, pro sas eletziones venidoras. E duncas est dispostu finas a afirmare: "Cando su populu de Puerto Rico at a leare una detzisione crara, su guvernu meu at a essere in favore suo". Promintit ca est seguru chi, tantu, sos indipendentistas no ant a binchere. + Portorico est in sa cunditzione tipica de sos populos minores, tirados a unu chirru o a s'ateru dae sos interessos de istados istrangios prus mannos. Gasi etotu cun su presidente Obama, chi podet rinuntziare a Portorico comente parte de IUA bastis de binchere sas eletziones suas. Totu custu, afutende*si*nde de sos deretos de sos populos. + Cosa chi assimigiat meda a cando Cavour fiat dispostu a tzedere sa Sardigna (comente aiat fatu pro Nizza e sa Savoja) a Napoleone III, in cambiu de s'unidade definitiva de Italia. Ma non bi fiat resessidu ca fiant contrarios sos Inglesos chi non cheriant chi sos Frantzesos s'esserent afortidos in su Mediterraneu. + Custu nos faghet cumprendere comente a sos Savojas de su Rennu de Sardigna lis importaiat pagu o nudda de sa Sardigna e de sos interessos natzionales de sos Sardos. E gasi semus abbarrados in su Rennu de Sardigna/Italia. Finas a sa cunditzione dipendente de oe. + E oe contamus prus pagu de Portorico e de seguru non tenimus a nemos chi potzat essere interessadu a si baratare su podere suo cun sa libertade nostra! + #_Diegu Corràine_ + + ### 28/06/2011 + ## Cjalant il Friul, Sguardi sul Friuli + ### Su libru, cuidadu dae Priscilla De Agostini e Silvana Schiavi Fachin, lu presentant custa chenabura chi benit in Palazzo Morpurgo + _A insinnare su friulanu in iscola a ite servit? No est chi sos pitzinnos si cunfundent cun ateras limbas? Non b'at a aere prus profetu a lis faghere imparare s'inglesu? No est chi su friulanu istandard faghet morrere sas variedades? Cantu dinare gastant pro sa defensa de sa limba friulana? A insistere in sas limbas locales no est cosa de provintziales?__ _ + __Unos cantos topicos a propositu de sa limba friulana, essidos in custos urtimos annos in sos giornales a difusione locale e istatale, si faghent, in custu libru, argumentu de riflessione pro bindighi pessonagios de gabale ligados a su Friuli pro s'istoria issoro personale e professionale. + Sunt Tullio De Mauro, Nereo Perini, Eleanor Callanan, Novella Cantarutti, Pierluigi Cappello, Adrian Cescje, Lucija Čok, Valter Colle, Lorenzo Fabbro, Furio Honsell, Xavier Lamuela, Domenico Lenarduzzi, Carl Pup, Sergio Salvi, Leonardo Zanier. + Dae su cunfrontu de sas diferentes opiniones e sensibilidades, caraterizadas dae una connoschentzia profunda de sos problemas e dae una riflessione cuidadosa, naschet unu documentu chi cramat su letore a un'analisi e aprofundimentu interessantes non subra de sos singulos argumentos tratados ebbia, ma galu de prus subra de sa netzessidade de elaborare e promovere unu programa educativu de sas limbas innovativu a beru, chi punnet a isvilupare unu plurilinguismu efetivu e profetosu pro sos tzitadinos de custu giassu de lacana, laboratoriu linguisticu privilegiadu in su coro de s'Europa. + In sa curnitza galana a beru de su giardinu de **Palazzo Morpurgo **de Udine (_in sa fotografia_)**, chenabura su primu de triulas **** a sa sete de sero, Valter Colle, **operadore culturale; **Lorenzo Fabbro**, vitze presidente de sa Cooperativa Informazione Friulana e giai presidente de s'ARLeF; **Furio Honsell**, sindigu de Udine e giai retore de s'Ateneu friulano e **Carl Pup, **giornalista e rapresentante de su Comitadu 482, s'ant a cunfrontare e ant a aprofundire sos temas de su libru paris cun sas cuidadoras **Priscilla De Agostini** e **Silvana Schiavi** **Fachin, **moderados dae su giornalista **Paolo Cantarutti **e acumpangiados dae unas cantas leturas de **Andrea Collavino e Serena Di Blasio. **Sa publicatzione l'ant realizada a contu de su Centro Interdipartimentale di Ricerca sulla cultura e la lingua del Friuli (Cirf) de s'Universidade dei Udine, gratzias a sos fundos de sa L.482/99. . + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/06/2011 + ## Sa trampa de sos cuntributos silentes + ### de Giuanne Frantziscu Pinna + S'A.N.C.O.T. (Assotziu Natzionale Consulentes Tributarios) at denuntziadu sa trampa de su sistema previdentziale a dannu de sos traballadores @@ -30717,21 +41151,39 @@ dae eja maju 2011 #_Sarvadore Serra_ + + ## MANIFESTU DE GIRONA, UNU DECÀLOGOU PRO SOS DERETOS DE SAS LIMBAS + ### A 15 annos dae sa Decraratzione Universale de sos Deretos Linguisticos de Bartzellona (1996) + Manifest de Girona: un decaleg perque l'ONU es faci seus els drets linguistics El PEN Catala condemnara internacionalment la politica del govern valencia contra la llengua catalana * La considera un genocidi linguistic. El 6 de juny fara quinze anys que el Comite de Traduccio i Drets Linguistics del PEN Internacional va presentar a Barcelona la Declaracio Universal de Drets Linguistics. Fa un parell de setmanes, aquest mateix comite, reunit a Girona sota la presidencia del filofof Josep M. Terricabres, va redactar el Manifest de Girona (audio i video), un decaleg que resumeix els principis centrals de la declaracio, amb la voluntat que l'assumeixi l'ONU. Han fet public el manifest Josep M. Terricabres mateix i Carme Arenas, presidenta del PEN Catala. De passada, han explicat que denunciarien a l'assemblea general del PEN, que es reunira aviat a Belgrad, la politica del govern valencia contra la llengua catalana, politica que consideren un genocidi linguistic + #_Diegu Corràine_ + + ### 30/06/2011 + ## TEMPUS DE NATZIONES + ### de Diegu Corraine + Mescamente in custos meses semus assistende a cambiamentos mannos, finas in intro de Europa. Si sunt isvilupende e afortende sos movimentos chi reclamant su "deretu de detzidere", de fraigare unu modellu de sotziedade chi tengiat in contu non sos deretos individuales ebbia ma mescamente sos colletivos. Est semper prus forte s'idea chi sos istados mannos non sunt a tretu de guvernare sa sorte de sas natziones e de sos territorios e de s'ambiente in ue custas comunidades istant e cherent istare. Est tempus de natziones, duncas! + E si sunt isvilupende formas noas de organizatzione de custas ideas, prus pagu formalizadas e istruturadas. Sunt prevalende sas batallas trasversales chi obeint a unu Progetu e no a sas logicas de podere de sos partidos traditzionales. Sas organizatziones prus abbistas l'ant cumpresu e lu sunt pratichende in Catalugna, in Paisu Bascu e in aterue. + In Sardigna diat parrere chi siamus parte de custu mundu de natziones chi si sunt moende e sunt faghende caminu. Ma gosi no est, e bastat a bidere su resurtadu (minimu) cando su movimentu natzionale sardu si ponet in eletziones, ma cun una programa ispiradu prus a sas ideas sotziales e ambientalistas de unu cale si siat movimentu italianu, ma sena una "idea natzionale". In prus, presentende*si belle semper in italianu, cando est chi ant a tennere un'identidade diferente? O pessant a beru, comente narat calicunu, chi, in sardu, sa gente non cumprendet o est prus pagu de acordu? A dolu mannu, belle totu custos movimentos cunsiderant sa limba sarda petzi comente istrumentu de sa gherra politica e non comente motore. Nois nos timimus chi su movimentu politicu est debile ca no est tzentradu in sa limba e in s'idea natzionale, e chi sa limba est debile ca mancat su movimentu politicu capatzu de cumprendere custu ligamene. No est sa voluntade e mancu s'onestade personale chi mancant. Mancat coerentzia, costantzia, perseverantzia, duncas unu Programa fundadu in sa "idea natzionale", chi superet personalismos, gelosias e sa cuncurrentzia intre organizatziones. + #_Diegu Corràine_ + + ### 01/07/2011 + ## Sa cuntierra cun Equitalia + ### de Giuanne Luisu Stochino + Duos annos sunt colados dae cando est incumintzada una gherra noa pro s'economia sarda: sa cuntierra cun Equitalia. Sunt prus de 70000 @@ -30779,8 +41231,12 @@ s'istipendiu, su redditu personale e sa prima domo. giuanne luisu stochino + #_Sarvadore Serra_ + + ## LinguaWebInfo + Universitat Autonoma de Barcelona** _**Seminariu internatzionale @@ -30803,14 +41259,26 @@ - Moderadore: **Marco Sedda **(ziornalista) + + + ### 06/07/2011 + ## Sa limba italiana in crisi + ### A su chi narat s'I.N.V.A.L.S.I., sas levas noas l'ischint impitare semper prus pagu + S 'I.N.V.AL.S.I. at curretu** 545 elaborados de sa proa ** **de italianu** in s'esamene de Istadu de s'annu iscolasticu 2008-09, e at averiguadu sa pagu cumpetentzia in s'impreu iscritu de sa limba italiana dae bandas de sos pitzinnos chi agabbant s'iscola superiore. In totu sas bator cumpetentzias fundamentales (gramaticale, testuale, lessicale e ideativa) b'at unu votu mediu inferiore a sa sufitzientzia. Su votu si dat in bindighesimos e unu traballu sufitziente devet otennere a su nessi 10/15. Tando, ant cunsideradu insufitzientes prus de su mesu de sos elaborados (intre su 54 e su 63 pro chentu, cunforma a sa cumpetentzia leada in cunsideru). Su votu mediu dadu a sos litzeales est agigu subra de sa sufitzientzia. Belle gasi, est arta sa cuota de sas insufitzientzias in sa cumpetentzia gramaticale (34 pro chentu ) e in sa cumpetentzia lessicale (45 pro chentu). Est bassa sa cuota de sas etzellentzias. In sos istitutos tecnicos su votu mediu no nche crompet a sos 9 bindighesimos. A pustis de 13 annos de iscola, su bonu de sos tecnicos de cras no nche crompent a unu gradu bastante de connoschentzia de sa limba italiana. Su voto mediu de sos pitzinnos chi andant a sas iscolas professionales no nche colant s'8; in prus de s'80 pro chentu de sos casos, sas proas sunt cunsideradas insufitzientes in totu sas bator cumpetentzias. E** finas sa calligrafia est una pelea**: con _sms_, _chat _e totu gasi, s'iscritura a manu est semper prus rara, e giai si nde bident sos resurtados. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/07/2011 + ## Unu progetu pro sas comunidades in ue colat su Caminu de Santiago + ### L'at cofinantziadu s'Agentzia de sa Cultura de sa Cummissione Europea + Su progetu tenet una durada de duos annos e unu costu totale de 373.500 de euros, chi su 50% lu ponet s'Agentzia e s'ateru 50% sos entes partetzipantes. In programa b'at s'abertura de unu **Portale informaticu multilingue** subra de sas limbas minoritarias e su Caminu de Santiago e una **Espositzione itinerante** chi si narat **Diversidade Culturale e Linguistica in su Caminu de Santiago**, de ammaniare in unos cantos puntos de su caminu, dae Germania finas a Galitzia. In programa b'at finas s'ammaniongiu, in su mese de santugaine, in Santiago de Compostela, de unu Cungressu cun su titulu "**Europa in sas limbas e in sas culturas suas**", cun rapresentantes de sas istitutziones publicas e privadas chi traballant in su promovimentu e in sa difusione de sas limbas minoritarias in sos territorios in ue colat su caminu de Santiago. @@ -30817,9 +41285,14 @@ Su progetu previdet finas sa naschida de una **Rete europea de agentes culturales** e de unu **Pranu istrategicu de sa rete europea de agentes culturales**, chi nd'ant a faghere parte sas entidades promotoras de su progetu e ateras chi si bi chergiant agiunghere, cun sa finalidade comuna de sa defensa e promovimentu de sas limbas minoritarias in Europa. #_Sarvadore Serra_ + + ### 01/07/2011 + ## Limba sarda in sos protzessos + ### S'avisu de sa Procura de sa Republica a Ddoddore Meloni + Sa **Procura de sa Republica de Aristanis** at notificadu **in limba sarda **s'avisu de agabbu de sas indagines preliminares a s'indipendentista **Doddore Meloni**, 68 annos, incurpadu de evasione fiscale paris cun sa figia e de bancaruta fraudolenta e fraude in cummertziu, a pustis de un'inchiesta de sa guardia de finantzia. Est in sardu finas sa relata de notifica de s'avisu. L'aiat pedidu Meloni etotu. Lu previdet **s'art. 109 de su codighe de protzedura penale**. "_Leo atu de sas acusas in ogetu in unu documentu ufitziale de sa Procura de Aristanis in limba sarda_", narat s'indipendentista, chi sos finantzieris li ghetant in cara intradas non decraradas pro prus de 5 milliones e una decraratzione mancada de s'Iva pro ateros 750migia de euros. "_Custa notifica dat a mie e a totu sos sardos , chi cumprendent s'importantzia de custu atu, unu cuntentu mannu. Dae su puntu de vista meu, sa Sardigna est essende dae unu tempus de tzerachia e est torrende a si faghere mere de s'istoria sua_". "_Como_", concluit Meloni, "_apo a andare a totu sas aulas de giustitzia in ue m'ant a protzessare impitende sa limba sarda mea, a manera de mi torrare a apoderare de sa natzionalidade sarda mea_". @@ -30826,9 +41299,14 @@ A su chi nat chi est essidu a pigiu dae s'inchiesta, Meloni operaiat cugugiadu dae duas sotziedades, sa "Felix commerciale" de Terralba, sa bidda in ue istat, e sa "Marceddi' srl" de Marrubiu, intestada a una de sas figias: a issa sos finantzieris l'aiant ghetadu in cara de aere produidu sa botariga sena permissu. A s'indipendentista, titulare finas de sa "Trasporti Alpha" de Terralba fallida in su 2007, e a sa figia, nche lis ant secuestradu benes e immobiles pro 600migia euros. Meloni est incurpadu finas de isfrutamentu de su traballu nieddu de 23 traballadores italianos e rumenos impreados in sa sotziedade de trasportos. #_Sarvadore Serra_ + + ### 13/07/2011 + ## S'interessu pro su latinu e su gregu est creschende + ### Cada annu b'at cursos de istade pro imparare custas limbas + S'interessu pro su latinu, e gasi etotu pro su gregu, est creschende in mesu de sas levas noas. L'ischit bene **don Manlio Sodi**, presidente de sa **Pontificia Accademia di Teologia** e decanu de sa** **Facultade de Literas classicas de s**'Universita Pontificia Salesiana, **chi dae su** **2005 est ammaniende cursos de istade (intensivos) de latinu, gregu e italianu (pro istrangios).Ocannu cumintzant su 22 de austu e agabbant su 23 de cabudanni. Dae lunis a chenabura, bator oras a die, immersione totale in sa limba de sos babbos.Costat 450 euros. «_Sunt cursos abertos a totus_ - crarit don Manlio - _e apretziados meda dae chie est a puntu de cumintzare s'universidade e finas dae sos litzeales chi devent torrare a cumintzare s'iscola e tenent bisongiu de aprofundimentos. Su metodu est progressivu. Sas classes (ses, oto alunnos massimu) sunt formadas pro grados de cumpetentzia A sos iscolanos si faghet una proa de intrada de verifica_». Ma pro ite custu interessu pro su gregu e su latinu? «_Sas limbas latinas e gregas sunt sa crae essentziale pro cumprendere sa traditzione nostra. Est uni'interessu chi at pervadidu non s'Europa ebbia ma finas sa Tzina e sos paisos asiaticos in generale.Propiu sos tzinesos sunt sos prus interessados a sa cultura latina. Amus ammaniadu unos cantos addovios e cuncambios cun s'universidade de Pechinu. Sa passione pro sa limba latina s'est torrada a alluere finas cun sa torrada a sa missa in latinu_». @@ -30835,9 +41313,14 @@ Ite narrere de prus? Forsis custa globalizatzione famada no est gasi una cosa sena remediu. Forsis a s'atzione massificadora manna de custos tempos currispondet una reatzione aguale e contraria, chi punnat a ponnere in contu alternativas a su "pessamentu unicu". #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/07/2011 + ## Iscola de sardu in Bartzellona + ### In sa sede de s'Assotziu de sos sardos intituladu a San Salvador D'Horta + Su bator de maju coladu est cumintzadu in Bartzellona su primu cursu de limba sarda. Su patronadu l'at dadu de s'**Assessoradu de sa Culturale de sa Regione sarda**. @@ -30869,9 +41352,14 @@ giai mannas intre Sardigna e Catalugna. #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/07/2011 + ## Ocannu sa de binti editziones de su Premiu de Poesia Sarda "Remundu Piras" + ### Bi podent leare parte sos poetas e sos istudentes de sas iscolas primarias e segundarias + Ocannu b'est sa de binti editziones de su **Premiu de Poesia Sarda "Remundu Piras"** chi s'Assotziu Culturale **Interrios **at ammaniadu pro ammentare su poeta famadu, naschidu e paschidu in Biddanoa Monteleone; s'Assotziu at tentu s'agiudu de sa Regione Sarda, de sa Provintzia de Tatari, de s'Amministratzione Comunale de sa bidda e de sa Fundatzione Bancu de Sardigna. Bi podent leare parte sos poetas e sos istudentes de sas iscolas primarias e segundarias. Tocat chi sas operas no las apant publicadas mai e no las apant premiadas mai in ateros concursos. Su tema est liberu. Sos testos nche devent crompere a sa Segreteria de su Premiu "Remundu Piras", Carrera Natzionale, 251 - 07019 Biddanoa Monteleone intro de su 31 de triulas. @@ -30880,46 +41368,91 @@ A sos premiados lis ant a dare libros subra de sa cultura sarda o produtos de sa bidda. #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/07/2011 + ## "500 RESONES PRO FAEDDARE IN CATALANU" PRESENTADAS IN S'ALIGHERA + ### S'Omniun Cultural presentat, martis 5-7-2011, su libru "500 raons per parlar catala" de David Pages + Su _Òmnium Cultural_ de S'Alighera organizat pro cras, martis 5 de triulas, a sas 7,30 de sero, in sa sala cunferentzias de carrera de Carlo Alberto 33, sa presentada de su libru de _**David Pages Cassu**_ de Girona: "**500 raons per parlar catala**", publicadu dae sas editziones catalanas CCG. L'at a presentare su poeta Guido Sari. + S'opera at a essere presentada intro de ocannu in totu sas tzitades prus mannas de limba catalana. E duncas finas in L'Alguer, chi in sardu mutimus propiu S'Alighera. + Su libru presentat unas 500 tzitatziones (sas "resones" duncas) de personalidades de importu de sa sotziedade e de sa cultura catalana chi si riferint a sos benefitzios de faeddare sa limba catalana. Comente narat su poeta Carles Duarte in sa premissa a su libru, "est unu gosu a nadare in intro de s'inventariu de argumentos chi nos cunfirmant in s'impinnu de su bisongiu de faghere de sa limba catalana un'espressione naturale e fitiana de su chi semus, de su chi creimus, de comente sentimus..." + _E nois, cantas nde tenimus de resones pro faeddare in sardu? De seguru, a su mancu su matessi tantu!_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 09/07/2011 + ## Catalanu, bascu e galitzianu forsis in sa base de datos de s'Unione Europea + ### L'ant a pedire sos responsabiles de sa politica linguistica de sas natziones interessadas + Sos ** ** responsabiles de sa politica linguistica de **Catalugna**, **Baleares**, **Galitzia **e **Paisu Bascu** ant a pedire a sa **Cummissione Europea** de nche ponnere sas limbas issoro in sa base de datos terminologica de s'Unione Europea **IATE** (_Interactive Terminology for Europe_). In custa manera, s'importantzia de s'inclusione de su catalanu, de su galtzianu e de s'euskera diat cunsistere, a un'ala, in su **valore praticu** suo, ca custu istrumentu permitet de isseberare in una limba de moida termines atzetados in s'UE e agatare sas ecuivalentzias issoro in unu cale si siat de sos 23 idiomas ufitziales chi faghent parte de sa base, e, a s'atera, in su passu a dae in antis chi diat cherrere narrere custa novidade pro **sa presentzia e su reconnoschimentu de sas limbas interessadas.** + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/07/2011 + ## + LIMBA SARDA E NON «LIMBAS SARDAS» + ### de Diegu Corraine + Dae annos medas amus oragnizadu addovios dedicados a unu cunfrontu de ideas e esperientzias intituladu "**_Die de sa Limba sarda e de sas ateras limbas de Sardigna_**". Pro sa prima bia in Terranoa, in su 2003, pustis cada annu, in Tatari, in S'Alighera, in Carloforte e in fines in Tortoli in su 2007, su 9 de maju. In fatu, amus torradu a cumintzare in Terranoa in su 2008. + E deviamus sighire su "giru" linguisticu in Tatari, torra, ma nos semus firmados. Isperemus de nos torrare a addoviare in custu cunfrontu de sa "DIE". + Totu cun s'idea de afortire sa connoschentzia, a manera chi, in Sardigna, s'iscat chi in prus de sa limba sarda --una--, b'at finas, in sos territorios rispetivos, su gadduresu, su tataresu, s'aligheresu, su tabarchinu. Comente limbas a bandas, diferentes dae su sardu, sende chi sunt faeddadas in una parte de Sardigna. Ma est craru chi non sunt limba sarda. E custu no est unu demeritu ma, antis, unu reconnoschimentu de sa personalidade linguistica de sas comunidades chi las faeddant. E custu cuadru linguisticu est craridu bene finas dae sa Lege 26 de su 97, chi istabilit chi su sardu est sa limba de sos sardos, sa limba de sa Sardigna e chi sas ateras limbas tenent su matessi tratamentu, in logu issoro. + Su sardu est sa limba de sa continuidade istorica de sa natzione sarda, dae sas raighinas linguisticas anteriores: sa limba "propia". Su gadduresu, su tataresu, s'aligheresu, su tabarchinu, sunt limbas inglobadas in epocas posteriores (pro resones istoricas chi connoschimus). Comente in s'istadu italianu, in prus de s'italianu (limba de totu su territoriu), b'at ateras 12 minorias, in Sardigna, in prus de su sardu (limba de totu su territoriu), b'at ateras 4 minorias, duncas. + Su fatu chi calicunu, forsis sena si nd'abbigiare, pro descriere custa situatzione linguistica, faeddet de "lingue sarde", de "limbas sardas", est una faddina terminologica o una trampa linguistica pro ponnere in su matessi livellu sas limbas in Sardigna? Macari ipotizende una politica linguisticu-ideologica in ue su sardu devat perdere sa primatzia linguistica in totu su territoriu de s'isula, comente est garantidu dae s'istoria e dae sas leges? + O est una manera de nche catzare tzentralidade a su sardu in sa sotziedade e in su territoriu, in sa comunicatzione e in s'informatzione; de lu diluire in unu mare mannu babelicu in ue su sardu perdet galu de prus ma sos ateros non binchent? + Ca b'at una manera noa de gherrare contra a su sardu: su de li ponnere contra sas ateras bator limbas, faghende creere chi est sardu chi las est indebilitende, chi est su sardu sa limba "mortora". Cando imbetzes ischimus chi est s'italianu, s'in casu, chi est ponende in dificultade sardu, gadduresu, tataresu, aligheresu e tabarchinu. E chi, duncas, devimus essere aunidos pro cuntrastare sa fortza cunditzionante de s'italianu. + Duncas non faeddemus prus de "limbas sardas" ma, s'in casu, de limba sarda e de sas ateras limbas... de Sardigna. + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/07/2011 + ## Un'ursitu chi faeddat in gaelicu a sos pitzinnos iscotzesos + ### Non diat essere malu a faghere una cosa gasi finas in sardu. + Un'ursitu de giogu geniosu e galanu, chi imparat a sos pitzinnos 33 paraulas in gaelicu, at a essere unu donu de Pasca de Nadale, ocannu, in Iscotzia. + Lu ponent a bendere in sas butegas dae su mese de santandria. + Sa cosa interessat totu sas mamas e sos babbos iscotzesos chi cherent cumintzare a imparare su gaelicu a sos figigheddos issoro. + Ma, comente funtzionat? bastat a incarcare sos pulsantes chi b'at in origras, brancas e matza pro intendere s'ursitu faeddende de colores, numeros e formas in gaelicu. + Custu giogu l'at realizadu sa fabrica pro pitzinnos **Acair Limited**, chi at otentu unu finantziamentu dae **Bord na Gaidhlig** (una "quango", est a narrere una "quasi-autonomous non-governmental organisation" incarrigada dae su guvernu iscotzesu de faghere politica linguistica in gaelicu) + Narat **Agnes Rennie, **capu esecutivu de** Acair**: "Custa est una novidade pro nois, e semus bidende de distribuire s'ursitu chi faeddat in sas butegas in tempus pro Pasca de Nadale. Sas paraulas sunt sas prus comunas pro inditare sos numeros, sos colores e sas formas; a un'ala ant a essere utiles pro babbos e mamas, a s'atera ant a essere ispassiosas pro sos pitzinnos. Semus giai faeddende, cun sos sotzios nostros in Irlanda, de sa possibilidade de faghere libros e cartones animados chi tengiant comente protagonista s'ursitu chi faeddat! " + Su responsabile de s'istrutzione in su **Bord na Gaidhlig**, **Mary MacMillan**, agiunghet: "Istudios sientificos ant mustradu chi, a animare sos pitzinnos a imparare limbas noas, agiuat su potentziale issoro de aprendimentu. Nois pessamus finas chi, a imparare una limba a giovanos, podet essere una cosa ispassiosa, e semus cuntentos de assistere Acair in sa creatzione de custu giogu interativu nou pro agiuare sos pitzinnos iscotzesos a imparare su gaelicu. + S'idea no est mala. E non diat essere malu a faghere una cosa gasi finas pro su sardu. + #_Sarvadore Serra_ + + ## SOUAD MASSI + Souad Massi est naschida su 23 de austu de su 1972 in Algeri. Si nch'est fata manna in una familia modesta chi li cunsentit de cultivare sas passiones suas. E duncas, ascurtat sas radios chi trasmitint musica americana e giogat a pallone. Su frade musitzista nche la marcat a un'iscola in ue Souad sighit istudios de musica classica e imparat a sonare sa chitarra. Agabat in iscola tres annos a pustis e intrat dereta in unu grupu de flamenco, "Les Trianas d'Alger", chi entusiasmat su publicu de Algeri. Sos problemas politicos algerinos fortzant a Souad a dassare sa musica pro carchi tempus pro fagher unu traballu prus trancuillu, in antis de torrare a sa musica in su 1997, comente chitarrista de unu grupu rock, a largu duncas dae su disigiu suo musicale chi est in favore de su country. Su 1999 cambiat sa bida sua ca, invitada a Parigi pro su Festival de sas Feminas de Algeria, est leada a cuntratu dae una sotziedade de discos chi li registrat su primu album. "Raoui" essit in su 2001 e gasi cumintzat sa carrera internatzionale de S. Massi, pro more de su misturitzu de folk, chaabi, country e finas reggae, animadu dae sa boghe profunda e caente. In su 2003 essit su segundu album chi tenet un'esitu de publicu mannu, reconnotu finas dae sos professionistas de su setore, chi la cumpensat de s'impinnu de totu sos annos colados in fatu de sa musica. @@ -30927,136 +41460,280 @@ In su 2004 essit s'album "Deb", un'incantu de musica, in ue sa musicalidade de s'arabu si distillant paris cun sas ateras sonoridades chi sunt intradas in sa boghe de Souad. Cumintzat tando a girare in su mundu, cun cuntzertos in Canada e Australia, in Camerun e Ispanna. In su 2005 tenet finas su tempus de registrae un'ateru album, "Mesk Elil", unu donu pro s'origra de chie ascurtat! + DISCOGRAFIA + + + + ### 07/07/2011 + ## A controllare sas atividades chi sas universidades faghent gratzias a sos finantziamentos pro sa limba sarda + ### Lu pedit su cussigeri regionale sardista EFis Planetta + A ponnere in contu sa limba sarda, a la promovere in sa maniera prus cumpleta e profetosa, puntende mescamente a su mundu de s'universidade, ma finas a controllare sas atividades chi sos ateneos faghent gratzias a sos finantziamentos regionales, costituende una **Cummissione de inchiesta cunsiliare** pro averiguare s'esecutzione efetiva de totu sos progetos. + Sunt sos puntos prus de importu de un'interpellantzia " _subra de s'impreu veiculare efetivu de sa limba sarda in s'insinnamentu de sas materias e in s'atividade didatica in sas universidades sardas, riferidu a sos pranos triennales 2008-2010 e 2011-2013 pro su Promovimentu e avvaloramentu de sa cultura e de sa limba de Sardigna_ ", presentada dae s'on. **Efis Planetta**, cussigeri regionale de su **Psd'Az**. + Pro essere prus pretzisos, s'esponente de sa majoria pedit de interpellare s'assessore regionale de sa Cultura, **Sergio Milia**_,_ pro ischire " _si non pessat chi siat cosa a adotare initziativas adeguadas pro subordinare sos finantziamentos regionales a sas universidades de Casteddu e de Tatari, riferidos siat a su Pranu triennale 2008-2010, siat a su Pranu 2011-2013, a preventivos e progetos operativos coerentes cun sos pranos matessi_". Planetta ponet finas in craru chi "_macari connoschende sa cuntierra chi ant pesadu in manera visibile s'universidade de Tatari e in manera cuada sa de Casteddu contra a sa limba sarda e mescamente contra a sa politica linguistica de sos pranos triennales e a s'istandardozatzione de sa limba sarda (de cunseguentzia contra a un'istandardiizatzione augurada de sas limbas alloglotas e a s'ufitzialidade issoro) paret, comente minimu, discutibile su fatu chi apant postu in su bilantziu in favore issoro ateros 500.000 euros a s'annu chi no los ant programados cunforma a sos indiritzos de politica linguistica de su finantziadore_" . + Planetta faeddat finas de sos isseberos fatos dae s' **'Ufitziu regionale de sa Limba sarda **e pregontat a s'esponente de s'Esecutivu " _si est de acordu cun s'isseberu de s'Ufitziu Regionale de sa Limba Sarda de difendere totu sas variedades de sas limbas chi si faeddant in Sardigna, reconnoschende in su matessi tempus sa netzessidade de sighire a isperimentare un'istandard de iscritura unicu pro su sardu e de nche crompere a un'istandard de iscritura pro sas ateras limbas sardas (Gadduresu/Turritanu o Sardu-Corsicanu, Aligheresu e Tabarchinu),de impitare comente norma in s'amministratzione publica, in iscola, in sos medios de comunicatzione_". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/07/2011 + ## Sa Republica de su Sudan de su Sud indipendente in manera ufitziale + ### L'at decraradu** **su** presidente de su Parlamentu sudsudanesu, James Wani Igga** + Su presidente de su Parlamentu sudsudanesu,** James Wani Igga**, at decraradu custu sabadu in manera ufitziale s'indipendentzia de sa Republica de su Sudan de su Sud, s'urtimu passu istabilidu dae** s'acordu de paghe de su 2005** chi at fatu agabbare sa gherra tzivile longa intre su nord e su sud de su Sudan. + "Nois, sos rapresentantes eleghidos in manera democratica dae su populu, decraramus chi su Sudan de su Sud est un'Istadu indipendente e soveranu ", at naradu Igga leghende sa decraratzione formale de indipendentzia in Juba, sa capitale. + Deghinas de migias de sudsudanesos ant balladu e cantadu dae mesunote de chenabura pro festare sas primas oras de vida de s'Istadu nou. In unu primu mamentu, sas fortzas de segurantzia ant proadu a mantennere su controllu in sas carreras, ma deretu si sunt retiradas , in s'interi chi sa gente fiat faghende bentulare cun alligria sa bandera natzionale noa (niedda, ruja e birde). + Una truma manna de pessones si sunt reunidas in su logu in ue ant tzelebradu sa tzerimonia de s'indipendentzia, chi b'ant assistidu dignitarios istrangios medas, e in mesu de custos su presidente de su Sudan, **Omar Hassan al Bashir**, su segretariu generale de s' ONU, **Ban Ki Moon**; s'ambassadora de sos Istados Unidos in s'ONU, **Susan Rice**; e sos dirigentes de Nigeria, Tanzania e ateros 30 paisos africanos. + Sa gente at giuiladu cuntenta cando su presidente de su Sudan de su Sud, **Salva Kiir**, at iscugugiadu un'istatua manna de s'eroe de sa gherra tzivile **John Garang**, s'omine chi at firmadu s'acordu de paghe de su 2005 cun su guvernu sudanesu. + In mesu de sos cungregados b'aiat unos 200 simpatizantes de su leader rebelle de su Darfur **Abdel Wahed al Nur**, chi sos cumbatentes suos sunt gherrende dae oto annos contra a s'esecutivu de Al Bashir in custa regione de su Sudan. Custas pessones ant naradu a cuncordu frases che a "Bene bennidu, bene bennidu, Istadu nou". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/07/2011 + ## Su Cantu de sei + ### Poesia improvisada in Sinnai + A torrare a ponnere in contu sa poesia improvisada chi siat! Sinnai si ponet in prima fila, cun sa prima editzione de "**Su Cantu de sei**", ammaniada dae su **Circolo Legambiente "Su Tzinnibiri",** cun s'agiudu de sa **Comuna**, de **assotzios culturales**, de s'**Isportellu de sa Limba Sarda de sa Provintzia** e de **Legambiente Sardigna**. + Est belle una mobilitatzione, cun s'idea de interessare improvisadores de biddas diferentes. + Sa manifestatzione l'ant aberta sa sindiga noa **Barbara Pusceddu **e s'assessore nou a sa cultura, ispetaculu e traditziones locales **Frantziscu Matta**, chi ant postu in craru sa netzessidade e s'importantzia de vardare e faghere andare a dae in antis una traditzione nobile a beru - galu, pro bonaura, cun raighinas fortes in su territoriu - chi devet essere unu fatore agregante e identitariu chi non si nde podet faghere a mancu. + Su primu sero, **Brunu Melis** de Sinnai e **Dolores Dentoni** de Ceraxus si sunt classificados in sos primos duos postos de sa "**versada**" e ant otentu su deretu de andare a s'ateru turnu. + Custa chenabura chi benit ant a leare parte in sa manifestatzione improvisadores de Setimu, Quartu, Quartucciu, Sinnai, Ceraxus e Carbonia. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 13/07/2011 + ## Chie non cheret su sardu ufitziale + ### de Diegu Corraine + Comente protagonista de sos atacos a s'impreu ufitziale de su sardu, a urtimu s'est agiunta s'Universidade de Tatari, agiuada deretu dae sos inimigos solitos de su sardu. Cando istudentes e istitutziones pedint chi finas s'Universidade fatzat sa parte sua, proponende sas materias finas in sardu, issos rispondent aungende sos peus pregiuditzios contra a una norma iscrita de su sardu, pro cuare s'incapatzidade reale issoro de faghere iscola in sardu. Pro evitare chi sa gente iscobergiat chi non sunt capatzos, chircant de iscostiare sa meria a aterue, como contra a sa Limba Sarda Comuna. Timent chi calicunu lis nargiat: "ite nche faghides in cue, si no nd'ischides"? Duncas, pessonagios chi sunt semper istados contra a s'impreu ufitziale de su sardu, como si la leant contra a sa Lsc, faghende creere chi siat custu su problema e chi siant issos sos difensores beros de su sardu. In realidade sunt contrarios de su totu a s'impreu de su sardu, cale si siat norma iscrita chi propongiamus, Lsc o nono. Ca issos s'istandard lu tenent giai e si lu cherent difendere, a cale si siat costu: s'italianu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/07/2011 + ## S'Unione Europea finantziat cursos de catalanu pro sos istudentes + ### Si tratat de unu programa ispetzificu pro promovere sas limbas minoritarias + Su segretariu esecutivu de sa **Xarxa Vives**, **Ignasi Casadesus**, at fatu ischire in un'addoviu cun sos giornalistas in Bartzellona chi sos 957 istudentes chi ant pedidu de istudiare catalanu costituint un'incrementu de su 43% cunforma a s'annu coladu. + In sa presentada de custos datos sunt intervennidos finas su segretariu de **Universidades de la Generalitat**, **Antoni Castella**, su presidente de sa **Xarxa Vives** e retore de sa **Universidad Politecnica de Cataluña**, **Antoni Giro**, e su presidente de sa setzione filologica de su **Institut d'Estudis Catalans**, **Isidor Mari**. + Petzi 200 de sos prus de 900 chi l'ant pedidu ant a podere leare parte in sos cursos de catalanu finantziados dae s' **Unione Europea** cun unu programa ispetzificu de promovimentu de sas limbas minoritarias (**EILC**), chi in s'annu 2009 b'ant agiuntu su catalanu e su valentzianu. + Custu est su segundu annu chi sa **UE **finantziat custos cursos, chi ant tentu un'agasagiu bonu a beru in mesu de sos giovanos europeos chi sighint istudios de **Erasmus **in calicuna de sas 21 universidades de sa regione **Vives**, chi at acollidu unos 10.000 iscolanos in su cursu 2010-2011, cunforma a datos de sa **Xarxa**. + Su segretariu de Universidades, Antoni **Castella**, at naradu chi sa dimanda manna de custos cursos de catalanu "est un'argumentu in prus " in dae in antis de sa UE pro reclamare s'ufitzialidade de sa limba catalana, finas leende in cunsideru su dibatidu a pitzu de s'intrada de sa Croatzia in s' Unione. + Por parte sua, Isidor **Mari**, de su IEC, at postu in craru chi custos datos isfaulargiant sos chi, in campos diferentes, bident su catalanu comente un'ostaculu. + In totu, comente at naradu **Casadesus**, sa UE cuntzedet 100.000 de euros pro custos cursos e nde finantziat cada unu cun 6.200 de euros. + Sa **Xarxa Vives** est una prataforma creada dae 21 universidades de limba catalana, chi tenet comente missione sa de promovere sa collaboratzione interuniversitaria e s'interatzione cun sa sotziedade. + In mesu de ateru, at fatu naschere sa prima ghia multilingue in linia de sos istudios de sos 21 tzentros universitarios suos, unu programa transfrontaleri (**Cultur Pro**) chi punnat a s'inserimentu professionale pro mediu de sa limba e de sa cultura professionales, e unu portale de referentzia pro sos istudiodos, cun informatziones subra de sos programas de finantziamentu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/07/2011 + ## Una costitutzione noa pro sas Ìsulas Faer Øer? + ### Cuntierra cun su guvernu de Danimarca. + Su primu ministru danesu, **Lars Lokke Rasmussen**, at naradu chi sa proposta de costitutzione noa chi est leende in cunsideru su guvernu de sas **Ì****sulas ****Faer Øer** "_est incumpatibile cun sa costitutzione danesa e sas duas costitutziones non diant podere coesistere_". Rasmussen pessat chi su testu andat contra a articulos fundamentales de sa costitutzione danesa e chi, si in casu l'aprovant, sas Ìsulas ** **Faer Øer** ** "_diant devere proclamare s'intentzione issoro de decrarare s'indipendentzia dae sa Danimarca_". Pro parte sua, su primu ministru de sas Faer Øer , **Kaj Leo Holm**, at naradu in una riunione cun Rasmussen chi issos non chernt s'indipendentzia "_imediada_", e chi diat tocare a modificare sa proposta. + Sa costitutzione de sas Faer Øer est istada una proposta de su guvernu essidu dae sas eletziones de su 2008, una coalitzione intre su **Partidu Populare**-indipendentista- su** Partidu de s'Unione ** e su **Partidu Sotzialdemocraticu **-unionistas-. Sa proposta prevediat sa cunvocatzione de unu referendum subra de sa costitutzione in s'annu 2010, chi pero l'ant tasidu prus de una bia e como non tenet una data cuncreta. Belle gasi sas tensiones subra de su testu costitutzionale sunt istadas medas a beru in sos urtimos annos. Sa resone prus manna de sa cuntierra intre sos duos guvernos est su puntu in ue si narat chi " _totu su podere de su paisu est in manos de su populu de sas Faer Øer_ " e finas su fatu chi non si faghet mai riferimentu a sa costitutzione danesa o a su Commonwealth. Sos partidos de sas Faer Øer, pro parte issoro, narant chi sa proposta de costitutzione devet andare a dae in antis,e sa ghia politica de su partidu indipendentista **Republica **at naradu chi "_amus a faghere sa costitutzione nostra e custa at a essere sa base pro negotziare cun sa Danimarca in su tempus vendore_". De ateru ghetu, su prus de sos partidos danesos bident custa proposta comente " _s'anticamera de s'indipendentzia_ ". + Su progetu de costitutzione est una cunseguentzia de s'acordu chi ant fatu sos guvernos de Faer Øer e de Danimarca, in s'annu 2005, moende dae su **Protocollu n. 58 de su 24 de lampadas de su 2005**, chi introduiat unu modellu nou de autoguvernu pro su paisu atlanticu. Sas cumpetentzias noas tramudadas a sas Faer Øer includiant giustitzia, passaportos, fronteras, segurantzia. Su protocollu, in prus, cunsiderat sa limba de Faer Øer** **comente sa limba printzipale de sas isulas, e sas Faer Øer etotu comente una natzione, macari chi su danesu mantengiat su matessi pesu in sa vida ufitziale. B'at finas de narrere chi, in sos urtimos annos, sas Ìsulas ant abertu rapresentantzias in **Londra**, in ** Reykjavik **e in s'**Unione Europea**, e ant mantesu cuntatos e fatu acordos cun s'**ONU** e cun sa **NATO**. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/08/2011 + ## Una gramatica de sa limba ibinda + ### L'ant presentada in s' Universidad Lusiada de Angola + S'** ibinda** (_finas kibinda_, _chibinda_, _tchibinda_) est unu limbagiu o grupu dialetale bantu chi si faeddat in sa provintzia e exclave angolana de Cabinda. + Unu libru subra de sa gramatica de custa limba, chi s'intitulat "Gramatica elemental Ibinda", l'ant presentadu in sa capitale de provintzia omonima in s'auditorium de s'**Universidad Lusiada** de Angola. + Su libru, de 68 paginas, l'at iscritu su preideru catolicu **Jose Silvino Mazunga** e l'at publicadu **Mayamba-Editora**. + S'opera l'at presentada **Padre Jorge Casimiro Congo**, chi at bantadu s'initziativa de s'autore, narende chi est unu cuntributu a s'istudiu e afirmatzione de sa cultura **ibinda**. + Pro sa segretaria provintziale de istrutzione, sientzia e tecnologia, **Berta Marciano**, su traballu de Padre Mazunga est un'agiudu mannu, in custu mamentu chi su Ministeriu de s'istrutzione nch'est ponende sas limbas natzionales de Angola in su sistema educativu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/07/2011 + ## Una pitzoca australiana e s'euskera + ### At bogadu a campu unu giogu in internet pro sa limba basca, in ue sos chi bi leant parte formant unu grupu musicale + Sos giovanos de Euskadi connoschent s' **euskera **ma l'impitant pagu. Un'australiana, **Philippa Nicole Barr,** chi non connsochet sa limba basca, los at a cumbinchere a l'impreare de prus cun unu videogiogu de partes in internet in ue sa musica tenet un'importu mannu a beru. + Custa giovana at bintu unu cuncursu internatzionale, ammaniadu dae s'agentzia comunale de Bilbao **Lan Ekintza** paris cun unas cantas comunas de sa provintzia e cun sa mankomunitateak de **Uribe Kosta**. Custu disinnu "originale e nou" s'at a cumpletare cun s'agiudu de giovanos, tecnicos e artistas in sos noe meses chi benint. + In un'addoviu chi ant fatu in custas dies coladas, su sindigu de **Getxo**, **Imanol Landa, **acumpangiadu dae rapresentantes de sas comunas de **Leioa **e **Erandio**, e de sa mankomunitateak, at presentadu su progetu nou chi faghet parte de s'initziativa ** Ipar Uribe** pro agiuare s'impreu de s' euskera dae bandas de sos giovanos, resurtadu de unu cuncursu de ideas fatu in totu su mundu cun s'impresa **Conexiones Improbables**. "_No est sa prima bia chi nos agiuamus a pare pro dare impulsu a s'euskera. E custu traballu at a sighire in su tempus venidore_", at agiuntu Landa. + A su cuncursu sunt arribbadas 27 ideas de diferentes partes de su mundu, e sete sunt istados sos finalistas. In fines, at bintu su progetu de **Philippa Nicole Barr**, un'australiana chi at istudiadu antropologia in **Sidney**. + Barr, chi tenet esperientzia de traballu cun sas comunidades aborigenas de su logu suo, proponet de faghere unu videogiogu de partes in ue sos chi bi leant parte devent formare unu grupu musicale, cun sas musicas, sos testos e totu su restu. "_Si tratat de creare cuntenutos e un'istoria, animende sos giovanos a utilizare s'euskera_", at agiuntu. S'australiana proponet de ponnere sas tecnologias noas e sa musica pro agiuare sos idiomas minorizados. A propositu de su bascu, issa at agiuntu chi "_est una limba misteriosa a beru, proa de sa diversidade de s' Europa e de s'istoria sua_", + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/07/2011 + ## Sardistas e bilinguismu + ### Sa positzione de su Psd'az. in sa pagina ufitziale Facebook + _Su partidu sardu de atzione at naradu sa sua a propositu de sa chistione de sa limba sarda. L'at fatu in sa pagina ufitziale sua de Facebook. Amus pessadu de nche ponnere su testu finas in custu situ. S'isperu est chi finas sos ateros partidos espressent sa positzone issoro_ + A totu sos Sardos + Dae pagu tempus in goi sa + Segreteria est ponende capu a sa chistione de sa Limba Sarda. Po primu at + graminau bene totu su chi s'est fatu cun sas lezes bessidas fintzas a oe, po la + sarbare e po la mentenner in bonu. + E at bidu chi in 15 annos + isperimentande, cun proas po dare inditos e ponende dinare prus de su tantu, su + Guvernu 'e sa Regione no est galu a tretu, timende a si torrare a pessare, de + cherrer ponner su sardu in totu sas iscolas de Sardinna, s'urtimuna. + A su Partidu Sardu li paret chi + no est ora de fagher cantaza po cale limbazu imparare in iscola; ischit chi unu + "standard" tocat a lu ponner po limba de ufitziu, e chi su Sardu si + depet chistionare in donzi bidda e in totu sos Comunes, cadiunu a sa moda chi + an semper connotu. + Sos sardistas dian cherrer chi, + pro imparare su Sardu, intren mastros capassos e bolontadosos, ca jai bi nd' at + medas, chi chirchen sa menzus manera de amostrare unu limbazu chi s'addatet a + su logu suo. Oe chi est oe, su 'e pessare a unu sardu solu e a limbazos + difenentes, tocat a sos de s'Universidade chi anden isperimentande, amentande + chi sun cosas chi arrecheden tempus meda, a bida intrea, e chi in custu tenen + importu mannu giornales e televisiones. + Oe e tantu b'at de tocheddare a + ue tocat, e de ispuntorzare po che + ponner Cultura e Limba Sarda in su 'e imparare po leze in totu sas iscolas + prubbicas, chene isetare s'intertenimentu de carchi mastru bolontadosu o tempus + de azunta. Totu su ch'est in podere suo sa Regione lu depet fagher, po + s'Iscola, ponende in mesu sos chi in s' Iscola ogan de conca e cumandan, e + ogande a campu zente capassa, de manera chi su Sardu intret in totue e po + semper in totu sas iscolas, comitzande dae sa Limba Sarda che materia de + obbrigu. + Su "Piano Triennale" po + sa Limba Sarda 2011-2013 chi at amaniau sa Regione, ponet po s' Iscola unu + tantu de dinare chi, a parre nostru, est meda prus pagu de su tantu chi diat + serbire. + Sos Sardistas sun peleande dae + meda po sa Cultura nostra chi non nos cheren amiter, ca semus petzi nois, intro + 'e sos Populos de s' Europa, chi non podimus dare s'importu chi at, a sa Limba + nostra, cun s'idea de cuberare puru mezorju e traballu, e tirande mencari + carchi cosa 'e bonu, in su mentres chircande sos deritos de su + "bilinguismu", chi tenen ateros che a nois. + Chene tenner timoria peruna, cun + una bona Furriada in politica e cultura, est capassu chi sa zente noa, sos + zovanos, si nde potan sapire de prus, e apan disizu e cuntentu de esser parte + de una Nassione, che a su Populu Sardu e totu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/08/2011 + ## A nche torrare sos numenes antigos a sas carreras de Tatari + ### Sa proposta presentada a su presidente de sa prima tzircuscritzione + A nche torrare sos numenes antigos a sos gutureddos de sos bighinados betzos de Tatari, e a nche ponnere sas targas cun sos numenes de su tempus de sos ispagnolos in unas cantas carreras e pratzas de sa tzitade. + Sa proposta l'ant fata su cussigeri de tzircuscritzione Mariu Ibba e s'istoricu de s'arte Lisandru Ponzelletti, e l'ant imbiada a su presidente de sa prima tzircuscritzione Giosepe Masala. + Su dinare, narant, si diat podere agatare siat cun unu cuntributu de sa tzircuscritzione, siat cun una dimanda de finantziamentu a entes o assotzios, o finas cun una dimanda de cuntributu a sa Provintzia de Tatari cunforma a sa lege regionale 26 de su 1997, chi previdet agiudos a sos entes locales pro nche torrare sos toponimos in sardu. + Pro sa toponomastica de s'epoca ispagnola, imbetzes, s'idea est a faghere intrare sa proposta in sos progetos de sas "_Citta Regie_", gasi comente ant fatu, pro narrere, in S'Alighera. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Origini + __ + _Tradutzione:_ Egi Volterrani _Editore:_ Bompiani _Data de Publicatzione: _2004_ @@ -31064,129 +41741,255 @@ _ISBN:_ 8845213641 _Paginas:_ 488 _Preju:_ euros 19,00 + Cumbinat a totus, arribende a unu mamentu de sa bida, pustis chi non bi sunt prus zajos e parentes de sas zeneratziones de in antis, de s'imputare de no aer bastante preguntadu carchi cosa de su tempus coladu de sa familia, de contos de omines e feminas chi nos ant dassadu, paris cun sos cromosomas issoro, tratos fisicos e psicolozicos, talentos e forsis timorias; e como nois non bi la faghimus prus a nos amentare sos percursos de custos contos. + Iscritores meda, cando arribant a custu mamentu, tenent su bisonzu de iscrier unu libru chi contet sa chirca de sas orizines, pro si torrare a pigare sa fortza chi est intro su crescher de un'arbore zenealozicu. + Pro su libanesu Amin Maalouf, narratore mannu de istoria e de contos (amentamus _Sas crotziatas bidass dae sos Arabos, Su manoscritu de Samarcanda, Su peripru de Bardassarru_) su contu de sa familia si mudat in una parabula de comente s'imbenint e si gherrant sa tzivilidade orientale e sa otzidentale terminende su 1800 e cumintzende su 1900, in una biddedda in sos montes in crisi de identidade, in mesu de s'identidade otomana e siriana, frantzesa e libanesa, e intre finas de cuntierras reliziosas, ca non fiat fatzile a biver totu paris catolicos, protestantes, ortodossos e maronitas. + Sa de sos Maalouf non fiat una familia fiat una tribu in ue totu sas erentzias s'aunint ca s'ausaiat a si cojuare a pare. In _Orizines,_ chi est petzi sa prima banda de un'istoria prus manna, s'iscritore dat mescamente cara a duos frades: Botros e Gebrayel, ambos chi sunt abramidos de cambiare e abertos a bia de su progressu e de sa tecnolozia otzidentale. Ma cun duos obietivos diferentes. Su mannu, Botros, zaja de s'autore, nche diat cherrer carrare sas connoschentzias noas pro azuare sa bidda sua a s'irgrogliare, e at a fundare un'iscola moderna a beru in mesu de milli anneos, imbetzes Gebrayel isseberat de emigrare e in Cuba devenit unu cumertziante ricu meda. + Maalouf si pigat su chi leghet a manu tenta a bia de sa cumpretesa de sa chirca sua in mesu de pedras antigas e fotografias incanidas e chistiones chi nos mustrant unu mosaicu cun colores meda finas a arribare a torrare a bida mundos chi non bi sunt prus, che a su mundu orientale de sa bidda sua colende a su mamentu de sa belle epoque cubana. E cando lu lezes su libru ti s'intazat semper de prus ca creschet sa passione de s'autore in unu contu in ue prima s'autore moet lebiu, paret chi timat de fraigare un'epopea cun fundamentas umiles e pagu connotas, ma pustis si nche ghetat in su riu prenu de sos sentimentos e resessit a cumbinare su caminu suo cun su bisonzu de cunviventzia de culturas. + Amin Maalouf naschit in Beirut in su 1949, est un arabu-cristianu. Su babu fiat iscritore e ziornalista e sa mama fiat de una familia Cristianu-maronita. Amin at frecuentadu un'iscola frantzesa de Zesuitas in Beirut e a pustis de aer fatu istudios universitarios in su campu de s'economia e de sa sotziolozia, at cumintzadu a traballare comente ziornalista; custu l'at permitidu de s'interessare de politica internatzionale e a biazare in paisos medas comente imbiadu: India, Bangladesh, Etiopia, Somalia, Kenya, Yemen e Alzeria . Collaboradore de su cuotidianu libanesu "An-Nahar",in su 1976, cando sa gherra tzivile iscopiat in Libanu, si nche tramudat a Frantza, cun sa familia sua, in ue devenit redatore capu de "Jeune Afrique". Istat e traballat in Parizi. + + + + ### 02/08/2011 + ## Abertu in Thiniscole s'ufitziu de sa limba sarda + ### A tutelare sa limba regionale e a garantire su bilinguismu est una prioridade + Su patrimoniu est de sos chi non cherent perdidos. Sa cultura de su logu non si podet permitere de nche faghere morrere sa limba sarda, chi est arrischende de iscumparrere cun su tempus. Finas in Thiniscole, duncas, ant abertu un'ufitziu pro sa limba sarda, cun s'idea de promovere sas atividades e sos servitzios ligados a sa defensa de s'identidade nostra. + Su servitziu l'ant postu in opera pro more de su progetu provintziale "Guvernare cun sa limba", finantziadu dae sa lege istatale 482. Si tratat de unu traballu articuladu in castas de interventos diferentes, pro agiuare una politiica de sa limba prus dinamica e afortire s'impreu de su sardu in sas comunicatziones de cada die. Finalidades de importu, duncas, chi pro si cuncretizare tenent bisongiu de un'isfortzu sinergicu intre istitutziones, servitzios publicos e tzitadinos. + S'amminiistratzione comunale de Thiniscole at adderidu deretu a su progetu, e sa gente nd'est cuntenta manna. S'ufitziu est abertu cada die dae sas oto a sa una in sa biblioteca comunale de carrera de Roma. "Est pretzisu a difundere s'impreu de su sardu in mesu de sos giovanos - at craridu s'assessore a sa cultura Pedru Carta - e custu progetu previdet una serie de atividades pro faghere impitare de prus sa limba sarda, iscrita e faeddada. A custu propositu semus ammaniende unas cantas manifestatziones. In giogu b'at sa supraviventzia de unu cantzu essentziale de sa cultura nostra. A tutelare sa limba regionale e a garantire su bilinguismu - at concruidu Carta - est una prioridade". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/08/2011 + ## Letziones de sardu pro trinta pitzinnos in Pasada + ### Ant fatu su primu laboratoriu "Literas e paraulas ispartzinadas" + Ant fatu in custas dies coladas in Pasada, in sa ludoteca comunale, su primu laboratoriu "Literas e paraulas ispartzinadas", ghiadu dae Anghelu Canu. Sa cosa at interessadu prus de trinta pitzinnos, e totus, iscolanos e ludotecarias, nde sunt istados cuntentos mannos. Su cursu l'ant fatu totu in sardu, finas s'atu finale in ue sos pitzinnos ant imbentadu e iscritu unas cantas paristorias, semper in sa limba nostra. Sos chi ant leadu parte in custa initziativa, chi tenet sa finalidade de promovere e difundere s'impreu de sa limba sarda in sas comunicatziones interpersonales, ant retzidu un'atestadu de partetzipatzione, chi lis est agradadu meda. Chie cheret bidere sos traballos de sos pitzinnos lu podet faghere abbaidende sa setzione "Ufitziu de sa limba sarda - documentos" de su situ informaticu de sa comuna de Pasada. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/08/2011 + ## IDEAS NOAS, UNIVERSIDADE BETZA E COLONIALE + ### de Diegu Corraine + Sa limba s'est indebilitada in manera ispantosa in sos urtimos annos, arribbende a essere faeddada dae su 70% de sa gente manna, contra a su 13% de sos pitzinnos. In su matessi tempus, pero, est creschende sa cussentzia e sa connoschentzia de sos medios possibiles, de sas istrategias, de sos atores pro cambiare in bonu, adderetzare su caminu de sa limba. + Oramai sunt chentinas sos giovanos chi ant frecuentadu cursos e master de sardu, tradutzione, terminologia. Medas sos chi si sunt dotorados in materias diferentes e diant essere a tretu de las imparare in sardu a atere. Medas ant istudiadu in logu istrangiu e connoschent situatziones prus avantzadas comente sa catalana, sa basca, sa gallesa. Sardos medas e istrangios medas chi sunt perfetzionende istadiu in materia linguistica finas sarda e sunt imparende su sardu! + Dae a su nessi 30 annos, su cunfrontu in tema de limba/s est basadu in un'elaboratzione sientifica e giuridica internatzione noa, in ue s'Unesco at tentu e tenet parte manna: sa Carta europea de sas Limbas de su '92, sa Decraratzione Universale de sos deretos linguisticos de su 96 e ateras Cartas, sunt sa base ineludibile de cale si siat politica linguistica. Su Manifestu de Girona de su PEN International de sos _Deretos Linguisticos_, essidu a lughe custu maju passadu, nd'est una mustra e una sintesi crara. + S'Universidade nostra, in cambiu, finas cun professores giovanos, est firma in sa dialetologia, in sa linguistica folclorica, cun una visione paternalistica, cunservadora e reatzionaria de limbas che a su sardu.Cun sos pregiuditzios solitos de 30 o 50 annos a como, contra a sa pranificatzione e a sa politica linguistica. E cun unu difetu in prus: a su solitu, custos professores de universidade non connoschent su sardu o no lu cherent impreare in sas letziones, sende chi sas leges lu cunsentant o lu propongiant comente mediu coerente de sa didatica. + Calicunu narat chi, in realidade tenent unu cumplessu chi los cunvertit in_ mortores de limba_: si birgongiant de no ischire su sardu o ateru, ma non tenent sa gana o sa fortza de si l'imparare. Lis diat agradare ma no lu faghent. E tando gherrant contra a chie est in favore de su progressu de su sardu, cun cale si siat arma: calunnia, disinformatzione. Una manera de sarvare linguisticamente a issos, ochiende linguisticamentos sos ateros, chi su sardu l'ischint o lu cherent imparare. + A unu chirru tenimus una leva de giovanos chi pedit ufitzialidade pro su sardu in cale si siat ambitu e impreu, finas in s'Universidade, in base a sas leges vigentes in contu de limba, e in base a sa politica chi, a su nessi in parte, si proponet finalidades craras de politica linguistica. + A s'ateru chirru tenimus un'universidade chi, in cambiu de essere cuntenta de sa possibilidade e ruolu chi li pretendent o atribuint, si negat, atacat, non cheret cambiare, ma, antis, est in cherta de cambiare sa politica. In aterue de custa casta de Universidade si nde sunt liberados o si nde sunt liberende. E in Sardigna? Diat tocare a cumintzare a nos nde liberare finas nois. + Istrochende a atere: «Un 'atera Universidade est possibile». + #_Diegu Corràine_ + + ### 02/08/2011 + ## Intervista a PÀULU FRESU + ### «Si mancat sa limba, est comente chi manchet unu bratzu o una manu» + _Amus addoviadu a Pàulu Fresu, in ocasione de su de 36 ispetàculos de sos 50 chi est faghende pro tzelebrare sos chimbanta annos edade, cròmpidos su 10 de freàrgiu passadu. Inoghe publicamus su resurtadu de sa tzarrada, in antis de l'acumpangiare a sas proas de sonu pro s'ispetàculu de su sero, fatu dae unu palcu postu in sas arenas in s'oru de mare de Gonone._ + In prus, in bidda b'aiat unu grupu, tando bi fint sos complessos, sonaiant in sos isposos... + #_Diegu Corràine_ + + ### 03/08/2011 + ## Su cuncursu de poesia in limba sarda "Su mustajoni" + ### L'at ammaniadu sa Pro Loco de Simala + Sa Pro loco de Simala at ammaniadu su cuncursu de poesia in limba sarda "Su mustajoni" pro s'annu 2011. + Totus podent leare parte in su cuncursu. + Su tema est " Su mustajoni " e s'idea est a ponnere in contu sa cultura locale torrende a proponnere un'aspetu, oramai olvidadu, de sas costumantzias nostras. + Si podet imbiare petzi una poesia in limba sarda, cun s'istile e cun sa tecnica chi si cherent. + Cada pessone chi leat parte in su cuncursu: + garantit chi s'opera imbiada no est istada publicada mai, chi l'at fata propiu su concurrente e chi duncas no est de paternidade de s'ingeniu angenu (cun copia totale o partziale); + dat su permissu a sa Pro Loco de Simala de impreare e publicare s'opera, sena bi cherrere balangiare nudda. + S'autore abbarrat mere de s'opera e, in casu de impreu, s'at a inditare sa paternidade. + Sas operas las at avvalorare una giuria formada dae tres espertos e istudiosos de sa materia. B'ant a essere unu binchidore assolutu, unu segundu e unu tertzu classificadu. + Su resurtadu de s'sseberu de sas tres poesias finalistas l'ant a comunicare in posta eletronica o telefonende. No ant a dare peruna comunicatzione a sos autores chi sas operas issoro no ant a essere de sas primas tres classificadas. + Sa tzerimonia de premiatzione l'ant a faghere in Simala in cabudanni; sa die e s'ora l'ant a narrere in unu segundu tempus. + Premios + primu classificadu € 150,00 + su de duos: € 100,00 + su de tres € 50,00 + S'autore chi cheret leare parte in su cuncursu devet imbiare a sa Pro Loco de Simala, cun litera racumandada, custu materiale: + N. 3 copias de sa poesia datiloscrita in fogiu formadu A4 cun tradutzione in italianu. In sos fogios non bi devet essere perunu sinnu identificadore. Sas poesias cherent ispedidas in busta cungiada (pro garantire s'anonimadu non devet cumparrere su mitente) cuntenente un'atera busta, sigillada, in ue cherent postos su sambenadu e su numene de s'autore, s'indiritzu de domo, su numeru de telefonu e s'indiritzu de posta eletronica , e finas sa decraratzione de autentitzidade de s'opera e s'autorizatzione a su tratamentu de sos datos personales (custu modulu si podet iscarrigare dae su situ de sa comuna de Simala). No ant a essere leados in cussideru plicos cun documentaztone incumpleta e/o inoltrados a pustis de sa data istabilida in custu regulamentu. + Sos documentos devent pervennere a s'indiritzu de sa Pro Loco intro e no a pustis de su trinta de austu 2011. Sas bustas chi pro cale si siat resone o discuidu non pervengiant in sos termines a s'indiritzu inditadu no ant a essere leadas in cussideru pro sas finalidades de custa gara. + Custu est s'indiritzu pro ispedire sas poesias e sa documentaztione chi bi cheret: + A. T. Pro Loco Simala c/o Maria Luigia Marongiu Via Brigata Sassari, 12 - 09090 Simala (Or) + Numeru de telefonu e posta eletronica de referentzia: + 3493244163 + luisa.atzei@tiscali.it + #_Sarvadore Serra_ + + ### 03/08/2011 + ## S'addoviu europeu de sos giovanos chi faeddant limbas minoritarias + ### L'ant fatu in sa capitale basca Vitoria + Sos giovanos chi ant leadu parte in un'addoviu fatu in custas dies in sa **Facultade de Literas de sa capitale basca Vitoria** ant pedidu a sas autoridades de mandare a dae in antis politicas linguisticas chi "assegurent s'impreu de sas limbas minoritarias". Issos creent chi sos guvernos devent agiuare sa "creatzione de ispatzios " pro agiuare a impitare s'euskera e ateras limbas minoritarias medas chi, siat in intro de Europa siat in foras, sunt arrischende de nche las ponnere a un'ala. + Custa cosa l'ant detzidida in s'urtima die s' ** Addoviu europeu de sos giovanos chi faeddant limbas minoritarias**, a ue b'at acudidu pessones medas in pessamentu pro su tempus venidore de sas limbas issoro rispetivas. A pustis chi ant analizadu sas esperientzias de cada logu e ant ascurtadu cun atentu su parrere de unos cantos espertos, sos partetzipantes ant iscritu unu manifestu in ue ant craridu su chi tocat a faghere. + In particulare, issos pedint a sas autoridades su "reconnoschimentu legale" de totu sas limbas "in cunditziones de egallidade ". Prus in cuncretu, pessant chi totu sos paisos devent firmare sa **Carta Europea de sas Limbas**, e faghere a manera chi siat aplicada. + Resurtat chi 40 milliones de tzitadinos de sa UE impitant in manera regulare una limba regionale o minoritaria istorica. Sa chistione est chi, **cunforma a datos de s' Unesco**, **prus de trinta limbas europeas sunt in perigulu**. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 03/08/2011 + ## PRO S'UNIVERSIDADE SARDA + ### Comitadu promotore pro sa costitutzione de sa Universidade Sarda Libera + Publicamus su comunicadu: + v>"At leadu forma durante s'Iscola de Istiu in s'Argentiera (SS) su Comitadu promotore pro sa costitutzione de sa Universidade Sarda Libera, ideada dae sa Fundatzione** **Camillu Bellieni, Sotziedade pro sa Limba Sarda e Comitadu pro sa Limba Sarda. + Su Comitadu tenet su propositu de faghere un'istudiu de atuabilidade economica, gestionale, tecnicu-sientifica, cun sa punna de fraigare una Universidade sarda privada e aberta a partetzipatziones publicas e privadas finas internatzionales, pro produire ofertas formativas, chirca e istudios sientificos, consulentzias e servitzios de cultura avantzada in contu de limba sarda, sa limba propia de sa natzione sarda, e de sas limbas minoritarias presentes in Sardigna, finas a cunfrontu cun sas limbas europeas e mediterraneas. + Sa missione particulare de sa Universidade Sarda Libera at a essere sa de dare assistentzia e agiudu, siat sientificu siat operativu, a sas pessones, a sos assotzios, a sas comunidades, a sas istitutziones, a sas impresas, chi siat de profetu pro s'imparongiu de sa limba sarda e pro s'impreu veiculare de su sardu in sas iscolas de cada ordine e gradu, pro agiuare a cumprire unu sistema de coufitzialidade prena de su sardu cun s'italianu in Sardigna." + #_Diegu Corràine_ + + ### 06/08/2011 + ## S'Unione de sas Comunas de s'Anglona in favore de su Pranu pro sa limba sarda + ### In mesu de s'ateru, proponent s'insinnamentu de materias curricolares in sa limba nostra + Un'atzione de propaganda de s'**Unione de sas Comunas de s'Anglona**, in favore de su **Pranu Triennale pro sa cultura e sa limba sarda**. L'ant proposta su sindigu de Perfugas Mariu Satta e su sindigu de Codaruina (_Valledoria_) Tore Terzitta, presidente de s'Unione. S''Unione at a faghere un'ordine de sa die pro amparare una **petitzione elaborada in propositu dae su sindigu de Perfugas**. Totu custu in s'interi chi in sa Regione sunt arresonende de s'aprovatzione de su finantziamentu de sos progetos inditados in su pranu. Sas contrariedades sunt pagas, ma diant podere ponnere in perigulu totu una serie de progetos chi interessant sas formas prus diferentes de defensa e isvilupu de su patrimoniu culturale nostru. Su testu de petitzione l'ant imbiadu finas a sa ** Proviintzia de Tatari**, pro chi aprovet finas issa un'ordine de sa die, e a s' **Ufitziu Iscolasticu Regionale**, pro chi pongiat s'insinnamentu de materias curricolares in limba sarda in mesu de sos isseberos chi sos istudentes sardos podent faghere. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/08/2011 + ## LIMBA SARDA VEICULARE: CUNTIERRA UNISS E RAS + ### + CONSIGLIO REGIONALE DELLA SARDEGNA + Attilio Dedoni + Presidente Commissione Consiliare Cultura... + AI Magnifico Rettore dell'Universita di Sassari, Sede + e p.c. + On.le Sergio Milia + Assessore della Pubblica Istruzione Sede + _Oggetto: Universita di Sassari, osservazioni sul Piano Triennale degli interventi di promozione e valorizzazione della lingua sarda 2011-2013_ + Con la presente si intende significare apprezzamento e stima in relazione alfa volonta dell'Universita di Sassari di intervenire positivamente nel processo di approvazione dei Piano Triennale della lingua sarda 2011-2013 e allo stesso tempo per esprimere il mio personale parere in merito ai rilievi sintetici della nota del 4 luglio u.s. + Mi permetto di sottolineare che l'approvazione del Piano Triennale non e un fatto di arbitraria discrezionalita politica ma, invece, un processo democratico e istituzionale complesso e regolamentato dalla legga in maniera molto dettagliata. All'interno di questo procedimento il legislatore ha gia previsto le forme e le modalita di intervento dei singoli componenti istituzionali e attori sociali che possono intervenire e interferire criticamente e costruttivamente nella formulazione del progetti obiettivi del Piano stesso. + Risulta, a seguito di verifica che, al momento della stesura del Piano 2011-2013, per fa prima volta, non solo l'Osservatorio abbia svolto il suo ruolo consultivo e prepositivo ma, per merito dell' assessore Sergio Milia, l'organismo all'interno del quale e garantita anche la presenza istituzionale dell Universita di Sassari, coinvolto fattivamente nella redazione del documento e che tutte te proposte formulate, compatibili con l'indirizzo politico scelto, siano state inserite nella versione finale. + Pertanto, di fronte all'unanimita espressa in termini di legge dell'organismo preposto al monitoraggio, e relativamente alla presa d'atto della Giunta Regionale, la Commissione che ho l'onore di presiedere ha espresso il giusto parere positivo di competenza sulle scelte gia ratificate dal l'Osservatorio e dallo stesso Governo Regionale. + Il prezioso contributo dell'ateneo turritano giunge successivamente al parere positivo espresso dal proprio rappresentate nell'Osservatorio. Cionondimeno, e apprezzabile e legittimo politicamente e culturalmente il fatto che l'Universita di Sassari voglia esprimere ulteriori osservazioni. nonche argomentare su una materia alquanto delicata e sensibile. + In qualita di Presidente della Commissione Cultura, e rappresentante politico al servizio della sua terra, sento di esprimere alcune puntualizzazioni in merito alle osservazioni proposte: + Non si evince in nessuna parte del documento che la politica linguistica regionale sia improntata esclusivamente, sulle norme ortografiche di riferimento pur di estrema importanza nella normalizzazione linguistica attualmente a disposizione dell'Ufficio Regionale, ma anzi in molti passaggi del testo si specifica a piu riprese il principio che ogni varieta del sardo ha la stessa legittimita della norma implementata e che la Regione adotta queste norme solo in uscita per alcuni atti, rispettando varieta, dialetti, geoletti e idioletti di tutta l'isola e di tutta la popolazione. + Il Piano, nel rispetto della legge regionale 26, considera assolutamente paritarie le varieta del sassarese, catalano, gallurese e tabarchino nei loro rispettivi territori di diffusione e anzi propone dei progetti dedicati che, se fossero finanziati in modo piu cospicuo in sede di approvazione del/a Legge di bilancio, andrebbero a coprire i desiderata dell'Universita di Sassari nella tutela delle lingue minori all'interno di lingue di minoranza di piu vasta diffusione. + E' la stessa Regione che nel Piano suddetto, e non da oggi, ad aver denunciato la paradossale situazione giuridica e amministrativa del mancato riconoscimenlo a livello di Stato centrale delle lingue minoritarie tabarchina, gallurese e sassarese. Infatti la legislazione statale di riferimento n° 482 riconosce per l'Isola di Sardegna esclusivamente il catalano come lingua minoritaria all'interno della diffusa lingua sarda. Iniziative similari ai quella proposta dall'Universita di Sassari sono state gia promosse da diverse regioni oltre ala Sardegna, ma purtroppo sempre rigettate dallo Stato centrale e dalla Corte Costituzionale per le note motivazioni giuridiche. Credo, comunque, che Universita, Giunta e Consiglio Regionale possano insieme creare un percorso comune per la piu completa affermazione di tali diritti. + Il Piano non si insinua nella liberta di ricerca delle universita sarde che anzi sono state, mi pare. coinvolte prontamente nella redazione de! documento stesso. Tutti i progetti linguistici presentati dal rappresentante dell'Universita di Cagliari sono stati inseriti nel documento finale. Non risulta pero siano pervenute agii uffici competenti proposte di progetti di ricerca da parte del rappresentante istituzionale dell'Universita di Sassari. + La Regione senza ledere assolutamente l'autonomia degli atenei sardi, ha tutto il diritto costituzionalmente riconosciuto, di programmare la spesa dei fondi indicando procedure, obiettivi e linee di indirizzo e controllo delle attivita realizzate. Non si tratta quindi di finanziare cattedre o gestioni particolari, che risultano siano state poste in essere in passato ma ponendo in campo invece azioni virtuose di coinvolgimento delle Associazioni che meritoriamente hanno sinora operato per la lingua sarda, in questo senso, le universita sarde si dovrebbero aprire alla piu ampie e partecipate opportunita che il ricco mondo della cultura, lingua e tradizione della Nazione sarda puo esprimere.. + Rispetto al progetto dell'Alimus. Atlante Linguistico Multimediale della Sardegna, consta allo scrivente che il responsabile scientifico dell'opera sia il professor Michele Contini dell'Universita di Grenoble, il quale, in relazione alla sua carica di direttore dell'Atlante Linguistico Internazionale Romanzo, credo possa avere tutti i titoli , non solo accademici, per difendere in ambito scientifico il suo operato. + Avviandomi alla conclusione, mi preme sottolineare che il Piano Triennale, senza l'intervento concreto del Consiglio Regionale in sede di approvazione della Legge di bilancio, rischia di essere un mero esercizio programmatorio. Infatti la Commissione che ho l'onore di presiedere, a tal proposito, ha espresso all'atto dell'approvazione del Piano della Lingua Sarda 2011-2013 l'auspicio che l'intera Assemblea legislativa che rappresenta il Popolo Sardo, possa, pur nei limiti finanziari e di bilancio derivanti dall'attuale crisi, sostenere la concreta realizzazione degli interventi. Con la consueta vicinanza all'Universita di Sassari dichiaro la piena e totale disponibilita ad affiancarla per il raggiungimento di questi obiettivi. + Con le piu vive cordialita + Attilio Dedoni + --------- + Ill.mo On. Attilio Dedoni, Presidente dell'VIII Commissione Permanente Consiglio Regionale della Sardegna Via Roma, 25 - 09125 CAGLIARI + e p. c. Ill.mo On. Avv. Sergio Milia, Assessore della Pubblica Istruzione, Beni Culturali, Informazione, Spettacolo e Sport Regione Autonoma della Sardegna Viale Trieste, 186 - 09123 CAGLIARI + Ill.mo On. Dedoni, + faccio seguito alla cortese comunicazione della On.le S.V. avente per oggetto le osservazioni dell'Universita di Sassari sul Piano Triennale degli interventi di promozione e valorizzazione della lingua sarda per il 2011-13. Nell'esprimere il mio vivo ringraziamento per la Sua consueta e cordiale attenzione, rilevo qui, di passaggio, che dell'elaborazione di dette osservazioni la S.V. era stata informata per tempo, in un rapporto di cordiale dialogo istituzionale. Questo, considerato anche che il rappresentante di Ateneo presso l'Osservatorio, il prof. Angelo Castellaccio, ha riferito che la discussione del Piano Triennale in tale organismo e stata eccessivamente ridotta nei tempi, tale da non consentire - a suo giudizio - un'efficace interazione tesa al miglioramento del testo. Mi pare poi corretto riconoscere, visti anche alcuni riferimenti della S.V. nella comunicazione sopra citata, che in passato il nostro Ateneo possa non aver pienamente risposto alle attese della Regione sarda e della opinione pubblica nel campo della valorizzazione delle lingue e delle culture della Sardegna e nella gestione delle apposite risorse: tanto piu, percio, come nuovo Rettore, sento e mi impongo per il futuro l'obbligo di valutazioni e azioni attente, corredate da rigorose argomentazioni scientifiche, fondate sulla qualita, la competenza e la professionalita dei soggetti coinvolti. In questo nuovo percorso, peraltro, come manifestazione di una volonta radicata, l'Ateneo di Sassari ha inteso inserire nel proprio Statuto un forte richiamo alle lingue e alle culture della Sardegna, come elemento identitario imprescindibile. L'art. 57 dello statuto, che sara oggi discusso in Senato accademico precisa: << L'Ateneo promuove la tutela e la conoscenza dei beni e delle fonti dell'identita locale, con particolare riferimento alle lingue delle minoranze e alla lingua sarda nelle sue articolazioni territoriali, alle risorse naturali, ai beni storici, culturali, ambientali, paesaggistici e architettonici, ai saperi e alle tradizioni locali>>. @@ -31201,14 +42004,23 @@ Colgo l'occasione per ribadire che l'Universita sostiene in modo convinto i valori di democrazia che vorremmo fossero alla base del piano triennale, chiede piu pluralismo, piu attenzione per tutte le minoranze linguistiche; si apre al territorio, si mette a disposizione della Regione, senza pero rinunciare alla sua autonomia sul piano scientifico e al suo spirito critico. La commissione di Ateneo che si occupa di lingua sarda e composta da alte e apprezzate professionalita che si mettono al servizio della Sardegna, con l'appoggio convinto di tutta la comunita universitaria: si battono per valorizzare la lingua sarda nelle sue diverse varieta come lingua per oggi e soprattutto per il futuro della Sardegna, capace di innervare l'identita locale. Con viva cordialita. + IL RETTORE Attilio Mastino + #_Diegu Corràine_ + + ## Sa CUMISSIONE CULTURA DE SU CUSSÌGIU REGIONALE e SA UNISS + ### Cuntierra a propositu de sos cursos de formatzione in limba sarda prevididos dae su Pranu Triennale 2008/2010 de sa RAS + #_Diegu Corràine_ + + ## Una finestra sul massacro + _ISBN_: 8883351339 _Genere_: Storia _Editore_: GUERINI E ASSOCIATI @@ -31215,6 +42027,7 @@ _Annu_: 2000 _Pazinas_: 256 _Preju_: 19,63 + A dies de oe petzi pagas pessones faeddant de su massacru de sos armenos fatu dae sos turcos dae su 1915 a su 1916 e chi at rapresentadu su primu zenotzidiu de su seculu 20 chi unu populu at devidu patire: si carculat chi siant mortos unu millione e mesu de armenos in su territoriu otomanu. Finas sos istoricos tenent in manos custos datos ma sa Turchia sighit a negare sos massacros e su zenotzidiu. Su libru de Marco Impagliazzo _Una finestra sul massacro_ contat sos amentos de su prade dominicanu Jacques Rhetore e ponet in dificultade sas tesis turcas chi ant semper negadu su massacru. @@ -31231,268 +42044,546 @@ Comente contat su prade Rhetore a costazu de sa gherra reliziosa b'ant postu finas s'arma de s'imbidia sotziale: sos armenos e sos cristianos finas si fiant in cunditziones de inferioridade zuridica, sunt istados abiles a si creare cunditziones de bida meda mezus de sas populatziones musulmanas. Eris che a oe s'unione islam-modernidade at creadu disastros disustinados. Su prade Rhetore nos narat finas chi sos turcos fiant alleados de sos tedescos, su suspetu est chi custos duos populos ant fatu paris s'isterminiu. Si benint cunfirmados sos modos chi unos cantos ufitziales tedescos ant tratadu sos armenos si podet cumprender comente si siat podidu afirmare in manera gai fatzile su nazismu. + + + + ### 05/08/2011 + ## SA CUMISSIONE CULTURA DE SU CUSSÌGIU REGIONALE e SA UNISS + ### Litera de su presidente Dedoni a su Retore Mastino. Puntada n. 3! + _In custa litera chi publicamus in formadu testu e in pdf s'on. Dedoni cunfirmat chi sa UniSS devet rispetare sos criterios e sas cunditziones de su PT 2008/10 in contu de formatzione in limba sarda pro maistros e professores. Sa litera nos paret de una craresa assoluta. Chissai chi pargiat crara finas a su Retore Mastino e a sa Cumissione de sa limba sarda de Ateneu!_ + ---- + _Al Prof. ATTILIO MASTINO_ + _Magnifico Rettore dell'Universita degli Studi di Sassari_ + _Piazza Universita, 21_ + _07100 SASSARI_ + _e.p.c: On.le SERGIO MILIA Assessore della Pubblica Istruzione RAS Viale Trieste. 186 09123 CAGLIARI_ + Oggetto: Legge regionale 26/97 - Piano Triennale della Lingua Sarda. + Magnifico Rettore, + innanzitutto desidero ringraziarLa per il suo qualificato interessamento e per la espressa volonta di dare un contributo fattivo alle politiche linguistiche ¡n Sardegna. Inoltre e con vivo apprezzamento che apprendo dell'inserimento nello Statuto dell'Universita di Sassari di un articolo a tutela della lingua sarda e delle altre parlate della Sardegna. Tale scelta a mio avviso qualifica ulteriormente l'Ateneo Turritano sul fronte dei reali problemi delle identita della Sardegna e recupera ampiamente su un poco brillante passato che la sua azione contribuisce a far dimenticare. Mi permetta altresi di evidenziare in qualita di Presidente dell'ottava commissione del consiglio regionale il piu produttivo approccio, registrato nella garbata polemica su alcune problematiche afferenti il piano triennale della lingua sarda. Cio mi lascia ben sperare in una futura e positiva collaborazione istituzionale nell'interesse della lingua e della cultura sarda, soprattutto in un momento in cui le lingue minoritarie rischiano realmente l'estinzione. + Ritengo pero opportuno far presente, che la partecipazione dell'Universita di Sassari al procedimento della redazione del piano triennale della lingua sarda 2011/2013, per quanto mi consta dagli atti in possesso, ha partecipato nei tempi e nei modi previsti.. Orbene, sui contributi dell'Ateneo sono state annunciate osservazioni al piano, ma sono giunte tardivamente allorquando la commissione aveva gia esitato il provvedimento di giunta. Ritengo, altresi, opportuno poiche e diventato argomento di pubblico dibattito, pur non essendo oggetto precipuo della nostra corrispondenza, la questione dell'uso della lingua veicolare nella formazione degli insegnanti affidata alle due Universita sarde, nel merito riterrei di esprimere il mio parere. Premesso che, il rispetto per l'autonomia dell'Universita deve restare totale, e per cui la Regione non intende interferire nella libera ricerca, ma e opportuno affermare che nessuno si deve sentire leso allorche la Regione intenda offrire degli opportuni indirizzi programmatici in base alle proprie politiche di sviluppo, e soprattutto in un periodo di crisi come questo. + Cio non di meno, non mi pare sia corretto che la commissione di professori da Lei nominata possa e debba insistere sull'interpretazione di alcuni passi piu o meno correlati e approvati a suo tempo dall'Osservatorio, dalla Giunta regionale e dalla Commissione cultura. Infatti e bene ricordare che alcuni documenti citati sono da anni in nostro possesso e sono stati analizzati, studiati e perfezionati nell'arco di due legislature. + Specificatamente con il progetto obbiettivo 22.3-3.3, si era richiesto alle due Universita di formare gli insegnanti di lingua sarda prevedendo il 50% di ore di insegnamento con Tuso esclusivo della lingua sarda a livello veicolare. Inoltre l'Amministrazione regionale aveva previsto nei criteri dell'incarico affidalo agli Atenei la possibilita di affiancare agli insegnanti nelle scuole individuate come pilota, lo strumento operativo del laboratorio didattico in orario curriculare. + Va da se, come e da intendersi che la lezione "laboratoriale" di sardo a perfezionamento del corso di insegnante dovrebbe essere in sardo altrimenti cadremo nel ridicolo di una lingua insegnata in un'altra lingua; condizione che spero vivamente l'Ateneo voglia evitare. Pertanto mi sembra che la posizione della commissione di riservare il 50% di lezioni in sardo a una attivita "laboratoriale secondaria" che era prevista originariamente al cento per cento in sardo dagli orientamenti dell'Amministrazione regionale, sia da registrarsi piuttosto come sintomo di disagio dei componenti della commissione d'Ateneo rispetto all'uso del sardo a livello veicolare ed effettivo. Un disagio e sperabile solo transitorio, che non intenda nascondere fattori ideologici, ovvero imperizia, oppure ancor piu grave che si voglia considerare il sardo una ''lingua secondaria"'. + Ma non voglio dilungarmi su questioni di merito relative all'insegnamento, ritengo infatti molto piu importante e per alcuni versi preoccupante che l'esito di questa vicenda leda il concetto stesso di "lingua sarda" come si evince dalle esternazioni e prese di posizione della commissione di Ateneo. Infatti si rappresenta piuttosto un giudizio "politico" negativo sulla possibilita che la lingua sarda possa esprimere la modernita e la contemporaneita; giudizio questo, che contrasta nettamente non solo con i vari piani triennali, ma anche con la normativa regionale, italiana ed europea di merito. A tal riguardo si raccontano di belle esperienze di docenti di vario ordine e grado che insegnano in sardo in via curriculare in diverse materie senza per questo venire meno ai caratteri di attualita che la lingua ben riesce ad esprimere. Mi verrebbe da chiedere alla commissione d'Ateneo, se si nega la filosofia politica, amministrativa, linguistica che sta alla base di una programmazione di criteri di spesa, come ci si puo proporre poi gestori di tali interventi che non si condividono? Necessita quindi che vi sia una nuova sensibilita e si osservi con piu rigore la normativa e l'orientamento esitalo dal legislatore. Credo che non siano sfuggite, le ultime osservazioni della Corte dei Conti in merito ai finanziamenti corrisposti alle universita sarde, ove si reclamano per il Consiglio regionale, e non piu solo per l'Esecutivo, e quindi per la Commissione competente la relazione e la rendicontazione delle attivita e delle poste finanziarie realizzate dagli Atenei nelle varie attivita. + E' fondamentale un rapporto piu attento, virtuoso e iterativo fra il Consiglio regionale, e le Universita sarde per poter al meglio offrire, non solo per quel che riguarda la legge della lingua e cultura sarda, ma sui vari fronti di interesse della societa sarda, che in particolare in questo tempo di crisi reclama quali possibilita del proprio sviluppo. Pertanto e sempre piu necessaria ed auspicabile una piu proficua collaborazione istituzionale per garantire una piu radicata e partecipata azione anche degli Atenei nei progetti di sviluppo dell'Isola. + L'occasione mi e particolarmente gradita per porgerLe le piu vive cordialita + Attilio Dedoni + #_Diegu Corràine_ + + ### 05/08/2011 + ## Sa chimica «birde»: sos datos de una trampa crara + ### de Vissente Migaleddu + In custos urtimos tempos in sos gionales sardos e finas de foras ant iscritu meda subra de su protocollu de intesa intre ENI, entes locales e sindicados pro sa chi, in paraulas de bonu bendidore, cramant sa chimica "birde". Dae comente amus leggidu in sos giornale e finas in sos acordos riservados (addendum incruidu) s'investimentu decraradu est de 1200 milliones de euros pro una istima de seschentos chimbanta impreados noos (prus o mancu unu millione e mesu a impreadu). S'obietivu est de sustituire in Portu Turre sa chimica traditzionale cun produtziones noas de materias ecosustenibiles e biocumpatibiles, de produire energia pro mediu de un'inchinisadore de 40 MWe a biomassas e a urtimu de incumintzare sas bonificas de totu su logu incuinadu dae sas produtziones de sa chimica grae de sos annos colados. + Incumintzamus s'analisi de sos datos dae sas bonificas a ue est destinadu prus o mancu sa meidade de s'investimentu (pagu de prus de 500 milliones de euros); b'at de narrere deretu chi sa bonifica est un atu devidu pro lege; chie incuinat devet pagare e duncas custa parte de dinare non podet essere cunsiderada un'investimentu in intro de cussos 1200 milliones de euros ma est un'atu cumpensatoriu ebbia. B'at unu protzessu aviadu in su tribunale de Tatari a carrigu de bator dirigentes de s'ENI e ateras sotziedades cunsortziadas pro disacatu ambientale e abbelenamentu de su tziclu de sas abbas e de sos alimentos; sas imputatziones pertocant sa gestione de su depuradore de s'area industriale de Portu Turre pro sos annos 2004-5 e custu testimoniat chi sas responsabilidades de totu su disacatu ambientale sunt de chircare no in tamen in su tempus de Rovelli ma finas in sos tempos reghentes. S'istoria de su benzene in cantidade manna in s'abba marina de sa darsena, tantu de proibire chi sa gente bi potzat intrare, nd'est un'atera cumproa. + Si de chimica birde si devet faeddare, non podet essere energivora, est a narrere chi non podet consumare energia meda e cun resa bassa comente resurtat in sa chimica grae traditzionale; si bi cheret ernergia meda, mancat su primu assuntu de sa sustenibilidade. Macari totu, unu de sos puntos de importu massimu de su protocollu de intesa est su de realizare un'inchinisadore a biomassas de 40 MWe e de torrare a nou una termotzentale a ogiu combustibile e a FOK (refudu ispetziale perigulosu de su cracking de s'etilene) de 160 MWe. Pagos ischint chi pro agatare biomassas (cun unu podere calorificu inferiore a su nessi de 3500 chilucalorias/chilu), bastante pro alimentare una potentzia gasi arta, bi nde cherent prus o mancu 600.000 ton/annu.Segundu un'istudiu de sa facultatade de agraria de s'Univesidade de Tatari, totu su territoriu sardu postu a padente e a magrone (pagu prus de 800.000 etaras/ 8000 Km2 / una de sa tres partes de su territoriu intreu de sa Sardigna) nde podet produire 300.000 ton/annu si contivigiadu in manere sustenibile, pudende e sena arribbare a segare sos arbores. + Intre sas fontes rinnovabiles, sas biomassas sunt in s'Istadu Italianu sa prus "ambiguas"; una lege (Dlg 387/03 art.17), contraria a sas normas europeas, assimilat a sas biomassas finas sa parte non biodegradabile (plasticas, tessutos de sintesi) de sos refudos solidos urbanos; custas materias sintetizadas dae su petroliu e dae su cloru, pustis brusiadas finas cun sas megius tecnologias, nche bogant in s'aera diossina, furanos e metallos graes chi sunt unu perigulu mannu pro sa salude de s'ambiente e de sa gente. Macari custu perigulu, custas praticas sunt alimentadas cun agiudos de Istadu (Cip 6, tzertificados birdes) chi sunt pagados cun una tassa chi nos agatamus in sa bulleta de sa lughe. Est unu "ticket" a s'imbesse in ue pagamus pro nos ismalaidare. No est unu casu chi in su protocollu de intesa si mentovet custa lege. Si un'inchinisadore devet essere alimentadu cun CDR (combustibile de refudos) pro arribbare a 600.000 ton/annu devimus impreare, boghende*bi s'umidu, a su nessi 2 milliones de ton/annu de refudos solidos urbanos; lastima chi in totu sa Sardigna nde produimus 850.000 ton/annu e su 25% lu brusiamus giai in sos inchinisadores de Casteddu e Macumere; at a tocare a los batire dae foras. + Agatare materias noas biocumpatibiles e sintetitzadas in maneras ecosustenibiles est un'isforztu nobile e chi meritat atentu. Su chi bisongiat est un'analisi atzuda subra de sas cantidades de terrinu e de frutos de sas terra chi tocat de produire a manera chi totu siat ecosustenibile pro sa Sardigna e pro totu sa terra. E non devimus ismentigare chi sos benes primos chi no nde podimus faghere a mancu sunt su mandigu e s'abba chi ant a essere sas richesas beras de su tempus venidore. + #_Diegu Corràine_ + + ### 05/08/2011 + ## Sa chimica «birde»: sos datos de una trampa crara + ### de Vissente Migaleddu + In custos urtimos tempos, in sos gionales sardos e finas de foras, ant iscritu meda subra de su protocollu de intesa intre ENI, entes locales e sindicados pro sa chi, in paraulas de bonu bendidore, cramant sa chimica "birde". Dae comente amus leggidu in sos giornale e finas in sos acordos riservados (addendum incruidu) s'investimentu decraradu est de 1200 milliones de euros pro una istima de seschentos chimbanta impreados noos (prus o mancu unu millione e mesu a impreadu). S'obietivu est de sustituire in Portu Turre sa chimica traditzionale cun produtziones noas de materias ecosustenibiles e biocumpatibiles, de produire energia pro mediu de un'inchinisadore de 40 MWe a biomassas e a urtimu de incumintzare sas bonificas de totu su logu incuinadu dae sas produtziones de sa chimica grae de sos annos colados. + Incumintzamus s'analisi de sos datos dae sas bonificas a ue est destinadu prus o mancu sa meidade de s'investimentu (pagu de prus de 500 milliones de euros); b'at de narrere deretu chi sa bonifica est un atu devidu pro lege; chie incuinat devet pagare e duncas custa parte de dinare non podet essere cunsiderada un'investimentu in intro de cussos 1200 milliones de euros ma est un'atu cumpensatoriu ecunsortziadas pro disacatu ambientale e abbelenamentu de su tziclu de sas abbas e de sos alimentos; sas imputatziones pertocant sa gestione de su depuradore de s'area industriale de Portu Turre pro sos annos 2004-5 e custu testimoniat chi sas responsabilidades de totu su disacatu ambientale sunt de chircare no in tamen in su tempus de Rovelli ma finas in sos tempos reghentes. S'istoria de su benzene in cantidade manna in s'abba marina de sa darsena, tantu de proibire chi sa gente bi potzat intrare, nd'est un'atera cumproa. + Si de chimica birde si devet faeddare, non podet essere energivora, est a narrere chi non podet consumare energia meda e cun resa bassa comente resurtat in sa chimica grae traditzionale; si bi cheret pro agatare biomassas (cun unu podere calorificu inferiore a su nessi de 3500 chilucalorias/chilu), de sa tres partes de su territoriu intreu de sa Sardigna) nde podet produire 300.000 ton/annu si contivigiadu in manere sustenibile, pu + Intre sas fontes rinnovabiles, sas biomassas sunt in s'Istadu Italianu sa prus "ambiguas"; una lege (Dlg 387/03 art.17), contraria a sas normas europeas, assimilat a sas biomassas finas sa parte non biodegradabile (plasticas, tessutos de sintesi) de sos refudos solidos urbanos; custas materias sintetizadas dae su petroliu e dae su cloru, pustis brusiadas finas cun sas megius tecnologias, nche bogant in s'aera diossina, furanos e metallos graes chi sunt unu perigulu mannu pro sa salude de s'ambiente e de sa gente. Macari custu perigulu, custas praticas sunt alimentadas cun agiudos de Istadu (Cip 6, tzertificados birdes) chi sunt pagados cun una tassa chi nos agatamus in sa bulleta de sa lughe. Est unu "ticket" a s'imbesse in ue pagamus pro nos ismalaidare. No est unu casu chi in su protocollu de intesa si mentovet custa lege. Si un'inchinisadore devet essere alimentadu cun CDR (combustibile de refudos) pro arribbare a 600.000 ton/annu devimus impreare, boghende*bi s'umidu, a su nessi 2 milliones de ton/annu de refudos solidos urbanos; lastima chi in totu sa Sardigna nde produimus 85.000 ton/annu e su 25% lu brusiamus giai in sos inchinisadores de Casteddu e Macumere; at a tocare a los batire dae foras. + _[dae EJA 5, lampadas-triulas 2011]_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 05/08/2011 + ## Formatzione in sardu de maistros e professores: la cherimus! + ### de Diegu Corraine + Sos istudiosos sardos e istrangios de sas Universidades ant tentu meritos mannos pro sa connoschentzia de sas variedades de su sardu. E medas connoschentzias linguisticas las tenimus finas gratzias a istudiosos no-universitarios, chi a bias ant dedicadu sa vida issoro a sa limba sarda. + A dolu mannu, pero, su bonu de sos istudiosos universitarios ant tratadu sa limba nostra belle semper comente ogetu de istudiu, sena si nd'importare meda de sarvare, afortire, promovere su sardu, pro li garantire tempus venidore. E tando non b'at de s'ispantare chi custu pessamentu, custu pistighingiu de afortire su sardu e de praticare una politica e pranificatzione linguistica, pro assegurare a sa limba nostra vitalidade e ufitzialidade in sa sotziedade e in su territoriu, siat istadu de sos "militantes", chi ant leadu e imparadu materias linguisticas pro addatare sa limba a custa finalidade noa de su sardu, chi de seguru est una posta noa de sa sotziedae sarda de oe. + E tando non nos devimus mancu ispantare chi, a su solitu, s'Universidade in Sardigna no apat mai agiuadu in manera crara e determinada (si no at contrariadu), in sos urtimos annos, su protzessu de istandardizatzione e modernizatzione de su sardu, pro l'addatare a cale si siat ambitu e impreu. Lastima, ca a su presente e venidore de sa limba sarda s'Universidade diat servire. Diat servire chi siat capatza de afrontare sa modernidade. Diat servire chi in s'Universidade b'apat dipartimentos mannos destinados a s'apoderare de sa limba e a imparare sa limba. Diat servire chi sos giovanos, ma finas maistros e professore in servitziu, potzant sighire materias noas: tradutologia, tradumatica, terminologia, didaticas de sa limba sarda, etc. E chi custas materias siant fatas finas in sardu. + Est craru chi, si totu custu mancat, no est neghe de s'Universidade ebbia, est neghe de sa politica, sarda in particulare, chi no isfrutat totu sas prerogativas chi tenet (e ateras chi diat podere pretendere). Ma sa politica a sa sola non faghet nudda, si non b'at unu movimentu de pressione e de proposta, mannu e trasversale, ca sa limba no est nen de dereta nen de manca. Pro custu, nos moimus! + Ma cando sa politica tenet sa voluntade, sas ideas craras (e su dinare!) pro intervennere in contu de limba sarda, comente est capitadu urtimamente cun su Pianu triennale 2008/10, s'Universidade non si podet ponnere contra, pro difendere interessos suos o cuare debilesas o incapatzidades. S'Universidade devet faghere sa parte sua. B'at una parte manna de giovanos sardos chi non cheret abbarraree nen firma ne a sa muda. + _[dae EJA 5, lampadas-triulas 2011]_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/08/2011 + ## Sa limba aymara in su situ Global Voices + ### Bi traballant istudentes universitarios medas + In mesu de sos sitos de **Global Voices** naschidos dae pagu, bi nd'at unu chi tenet unu primadu de importu: est su primu in una limba indigena, s' **aymara. **Est sa limba materna de prus de duos milliones de pessones chi istant in sas Andas, mescamente in Bolivia e in Peru, in ue l'ant reconnotu su status de limba ufitziale. S'aymara lu faeddant finas in unos cantos giassos de Tzile e de Argentina, e in cussas comunidades aymaras chi si nche sunt tramudadas dae sas regiones in ue istaiant. + Su primu messagiu de Global Voices bortadu dae s'ispagnolu in aymara est essidu in cabudanni de su 2009, e dae cussu mamentu sas tradutziones ant sighidu pro un'annu cun discontinuidade. Ma, dae cando **Victoria Tinta** (_in sa fotografia_) est intrada comente diretora, su situ at cumintzadu a bogare a campu a fitianu messagios in aymara. In prus de torrare a bidere e sestare sas tradutziones, Victoria est responsabile de s'isseberu e de su coordinamentu de sos tradutores voluntarios. In totu leant parte in su progetu 21 voluntarios, e b'at unas doighi 12 pessones chi traduint in manera regulare. + Su situ nou est naschidu cunforma a su progetu **Jagi Aru**, cun sede in **El Alto** in Bolivia, chi sa finalidade sua est a promovere e a mantennere s'aymara faghende creschere sa cantidade de materiales in linia in custa limba. Tradutores e cumponentes medas de su progetu Jaqi Aru sunt istudentes de su dipartimentu de linguistica de s' **Universidade Publica de El Alto**, totus istudiosos apassionados de s'aymara chi cherent sarvare custa limba pro sas levas venidoras. Pro more de s'assotziu cun Global Voices, su grupu produit materiale de calidade in aymara a furriu de chistiones culturales e de atualidade de cada parte de su mundu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/08/2011 + ## Su guvernu bascu contra a su guvernu frantzesu + ### Criticas a Parigi ca non difendet sas limbas minoritarias + Sa vitzecussigera de Politica Linguistica de su Guvernu Bascu, **Lourdes Auzmendi** (_in sa fotografia_) at afirmadu chi su Guvernu frantzesu non faghet una politica linguistica pro agiuare sas limbas minoritarias de su territoriu suo, e ** no at galu ratificadu sa Carta Europea de sas Limbas**. + L'at naradu in su 'Primu Addoviu Europeu de Giovanos chi faeddant Limbas Minoritarias' chi ant fatu in sa capitale basca Vitoria. + In particulare, issa at denuntziadu su fatu chi "galu b'at **comunidades a curtzu nostru chi sunt arrischende de iscumparrere**", e in mesu de custas b'est "su Paisu Bascu-Frantzesu" . + Sa situatzione est megius in s'Istadu ispagnolu, ca su Guvernu at ratificadu sa Carta Europea de sas Limbas: in Euskadi, pro narrere, **su 75 % de sos giovanos connoschent s' euskera**, finas si s'impreu suo "si reduit meda", "dipendende dae sos ambitos in ue sos giovanos si moent". + A parrere de Auzmendi, sa tollerantzia est una de sas carateristicas comunas de sa pluralidade, "**ca sas limbas mai si sutraent, sas limbas semper si sumant**". "Cando essit a campu una limba, non s'eliminat s'atera, ma si b'agiunghet", at asseguradu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 09/08/2011 + ## Chi su corsicanu siat limba ufitziale de s'isula + ### Lu pedit s'Assemblea de Corsica + In su documentu, presentadu dae su cussigeri **Pierre Ghjonga,** b'at iscritu chi su corsicanu devet tennere una presentzia prus forte meda in totu sos ambitos de sa vida in Corsica, mescamente in **s'****istrutzione **(in ue si proponet s'immersione linguistica), ma finas in campos che a **sas tecnologias noas, s'amministratzione e sos medios de comunicatzione**. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/08/2011 + ## Su sardu devet essere "limba de totus, limba pro totu". + ### Intervista a Diegu Corraine _(IlMinuto)_ + _(IlMinuto) - Casteddu, 5 de su mesi de austu - Est lompiu a s'atobiu numeru tres "Ndi chistionaus impari": sa fentana noa de "IlMinuto" chi chistionat de sa lingua sarda e de sa politica linguistica. Custa cida sa redatzioni intervistat a Diego Corraine, segretariu de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda, membru de s'Osservatoriu de la Limba Sarda, diretori de sa sotziedadi editoriali Papiros de Nugoro e furriadori in sardu de sa Pimpa de Altan._ + Amus gherradu pro annos pro atuare s'art. 6 de sa Costitutzione italiana (Tutela de sas minorias linguisticas) e in su 1999 amus tentu sa Lege 482 chi reconnoschet a su sardu (sa segunda limba de s'istadu italianu pro cantidade de pessones chi la faeddant) ufitzialidade in ambitos e usos importantes comente su mundu de s'informatzione, s'iscola, s'amministratzione. Est su chi mutimus "normalizatzione" de una limba, diat essere su de faghere a manera chi siat de impreu "normale" in sa sotziedade. Est craru chi un'ufitzialidade bera e prena est mala a praticare si non b'at a su mancu una norma de iscritura univoca de sos documentos (istatutos, leges, carta de identidade, cartellones, publitzidade, inditos, etc.). Ca sa novidade a cunfrontu de su tempus coladu finas reghente est chi non cherimus sa limba petzi in literadura o pro faeddare cada die ebbia, ma in cada ambitu e usu, commente limba normale, in sa sotziedade e in su territoriu. Pro faghere totu custu e ateru b'at bisongiu de una limba generale chi tengiat regulas craras e seguras, costantes e coerentes. Est su chi mutimus "normativizatzione" de una limba, duncas s'opera sientifica de dare una "normativa" a sa limba de unu logu. Est sa chi cramamus limba de referentzia. De su restu, sa limba iscrita de sos iscritores, in totu sos seculos colados, s'acuartziaiat meda a custu. Perunu iscritore at iscritu mai cunforma a sa variedade locale/personale sua, ca teniat s'idea de tennere unu publicu de letores cantu prus mannu possibile: totu sos Sardos. Sa limba orale est un'atera cosa, est giustu e bellu chi siat diferente dae logu in logu. Ma podet/devet andare de acordu cun una norma iscrita universale. + Tando sa norma iscrita "mediat" sas diferentzias de sa limba faeddada, ma no est "esclusiva". Est craru chi non podet essere una media matematica. In perunu limba l'est. + Sa Lsu est de su 2001 e sa Lsc de su 2006. Ambas sunt propostas de "normas" de referentzia pro iscriere in sardu in manera universale e ufitziale. Est, e est istadu, unu resurtadu istoricu pro totu sa limba sarda, ca, in fines, su populu sardu s'at dadu regulas craras de referentzia iscrita, chi li cunsentint un'impreu ufitziale e s'elaboratzione de terminologias addatas a sa modernidade in cale si siat setore de sa vida. Duncas, amus fatu su chi ateras limbas ant fatu, cando si cheriant ufitziales. Sa diferentzia intre Lsu e Lsc est + So istadu cuntentu meda de aere leadu parte in custas cumissiones. Est istada un'esperientzia chi diat infervorare a chie si siat. A ponnere sas bases firmas de sa limba iscrita ponet cuntentesa, sentidu de dinnidade e de istima pro sa limba e pro sa natzione sarda. Pro mene est unu praghere mannu, sende chi su cunfrontu, a bias, est istadu tostu e forte. Ma est naturale, in totu sas limbas e cumissiones chi si sunt interessadas de sa sorte de una limba. Sa cosa bella est chi sa prima proposta, sa Lsu, l'ant firmada totu sos membros de sa Cumissione incarrigada dae sos Assessores de tando, in antis Ballero a pustis Onida, e dae sas firmas autografas in su documentu originale. Si calicunu, a pustis, at cambiadu idea, custu no nche catzat balia peruna a su traballu fatu. Sa Lsc est istadu su frutu de unu cunfrontu in una sutacumissione linguistica incarrigada dae su Presidente Soru in su 2005 de elaborare una proposta de norma de referentzia iscrita pro su sardu e, pustis de custu cunfrontu, de una detzisione de sa Giunta Soru matessi. Duncas sa proposta Lsc est frutu de una detzisione politica (chi carchi membru de sa cumissione esseret istadu de acordu o nono) leada dae sa Giunta. Meritu istoricu de su presidente Soru e de s'Assessore de sa cultura Elisabetta Pilia. + Sa Lsc no est in alternativa a sas variedades locales (in pratica prus de 300, una cada comuna de Sardigna) ma est cumplementare, in prus. Cadaunu est mere de faeddare su limbagiu suo. Ma agiungo finas chi cadaunu "podet iscriere" cunforma a sa variedade sua o ispirende*si a una variedade proposta dae sos iscritores de su tempus presente o coladu. + In peruna limba, sa norma iscrita si ponet contra a sas variedades orales ("oe deo o bois"!), ma est un'integratzione, chi projetat sas variedades locales foras de sa bidda. Podimus narrere chi sa norma iscrita generale, comuna, balet pro cuncambiare messagios "foras" de sas lacanas de bidda, sa norma orale/iscrita locale pro cumprire sa matessi finalidade "in intro" de sa bidda. + In cale si siat ocasione, cando faeddamus de "mesania" o "media" tocat a istabilire semper cale sunt sos "estremos". Si nono, comente faghimus a narrere chi una cosa est "in mesu". Est comente cando naramus "est a manca" o "est a dereta". "A manca de ite"? Totu est relativu a su puntu de referentzia chi isseberamus. + In contu de limba sarda, tocat a istabilire comente collocare sas diferentzias chi si presentant in totu sos casos in ue, dae una base latina comuna, tenimus resurtados diferentes, dae logu in logu. + Est crara finas una cosa: si sa limba est _ogetiva_ sua, diferentes sunt sas ideas chi nde tenet cadaunu de nois, cunforma a su "puntu de vista" _sugetivu_ suo. Si pro unu paragone, leamus sa base latina LUCE(M), tenimus comente resurtadu reale _lu°e_, _luxi_, _luge_, _luke_, _lugi_, _luhe_, _lughe_. No est _lughe_ e _luxi_ ebbia, comente calicunu diat cherrere rapresentare, ca cheret bidere una parte ebbia de "totu" sa limba. + E tando comente podimus disponnere custos resurtados reales? In ambas cumissiones su criteriu est istadu su de definire una linia evolutiva, moende propiu dae sa mesura-campione latina comuna LUCE(M). Duncas _luke_ de Irgoli/Orosei est su resurtadu prus a curtzu a su latinu (su livellu 0, ponimus) e _luxi_ su resurtadu prus a largu (su livellu 10, ponimus), su de Casteddu. Sena chi apat prus valore o de mancu su de essere prus a curtzu o prus a largu. E tando in sutzessione volutiva podimus tennere _luke_, _lu°e_, _luhe_, _lughe_, _luge_, _lugi_, _luxi_. + Sos resurtados medios sunt _lughe_, _luge_. Su primu de s'area chi andat dae sa Sardigna de mesu a susu, su segundu tipicu de sa Sardigna sud-orientale. Non tenimus unu resurtadu matematicamente mediu intre _lughe_, _luge_. Ambas cumissiones ant isseberadu _lughe_, comente resurtadu prus rapresentativu de sa limba sarda, cumplessivamente, ca mantenet s'oclusividade originaria de su latinu. Gasi pro totu sos casos de evolutzione de sa -C- (pronuntziada K) de su latinu. Una cosa est crara: si no esseret isseberadu su resurtadu _lughe_, _paghe_, etc, s'alternativa podiat essere _luge_, _page_, ma non _luxi_, _paxi_, o _luke_, _pake_, chi sunt una de sas estremidades. Un'ateru casu: resurtadu Lsc de su lat. FILIUM est istadu _figiu_, non sa variedade setentrionale _fizu_ o sa meridionale _fillu_. + Gasi etotu sas cumissiones ant preferidu comente resurtadu tipicu _limba_ (est beru o nono chi cando cherimus rapresentare sa singularidade de su sardu faeddamus de _limba_ e non de _lingua_, sende chi _lingua_ tengiat su matessi valore e dinnidade) e _iscola_, _ispina_, e non _lingua_, _scola_, _spina_, etc. Ant fatu bene o ant fatu male? Semper chistione de puntos de vista. Est beru chi in custos casos s'isseberu est prus a curtzu a sas variedades setentrionales, ma in ateros casos est prus a curtzu a sas meridionales ( in Lsc, _cresia_ e non _chexa_, _creja_, _chegia_, _cesa_, _l°esia_, etc.; _prus_ e non _cius_, _pius_; _lavra_ e non _lara_, etc.). Cun carchi curretivu chi paret prus a curtzu a sas variedades de cabu de susu. Ma cando semus faeddende e faghende a manera chi su sardu siat limba ufitziale, la devimus agabbare cun sos localismos. Cadaunu faeddet e iscriat ecomment li paret, finas in sas variedades literarias, a sa logudoresa, a sa nuoresa, a sa baroniesa, a sa casteddargia. Ma sa limba "bandera", istandard, chi nos devet rapresentare comente Sardos est un'atera cosa: sa Lsc, chi de su restu est isperimentale e si podet semper acontzare. + Su chi chergio narrere est chi sa "media" no est geografica ma evolutiva foneticamente e morfologicamente. Non podet andare bene pro una "bandera" linguistica, un'istandard, una proposta tropu arcaica comente su limbagiu de Orosei/Irgoli ne una tropu evolvida comente su de Casteddu. + Nono. Sa norma iscrita de sa Lsc balet pro su sardu ebbia, chi est sa limba natzionale de sos Sardos. Gadduresu, tataresu, aligheresu, tabarchinu, sunt limbas minoritarias in intro de su territoriu de Sardigna, e in sos territorios in ue sunt faeddadas tenent sos matessi deretos de su sardu. Ma si non tenent una norma iscrita de referentzia, si la devent faghere, finas cun s'agiudu de sa Ras e devent pretendere chi siat ufitzializada dae sa Giunta regionale e est capitadu commentcun sa Lsc. + Sunt modellos literarios non limbas reales. Sunt astratziones propostas dae sos iscritores in su tempus. Sunt s'espressione de modellos literarios, cando non fiat de atualidade s'impreu ufitziale de su sardu. E non sunt mancu omogeneos in intro issoro. In su chi mutimus logudoresu, b'at chie iscriet fiore chie frore. Non b'at regula. + Sunt resurtadu de un'atividade creativa chi fiat fundada a unu chirru in sa linia Tatatri/Otierie a s'ateru in Casteddu. Logudor esu est agetivu de Logudoro, unu de sos giassos istoricos de Sardigna. No est una limba ma una modalidade espressiva, a iscriere "a sa logudoresa". Ma dae custu non podimus arribbare a narrere chi su mesu de Sardigna faeddat in "logudoresu", comente chi s'orgolesu, su durgalesu, su garteddesu, s'oroteddesu, etc. "derivent, nascant" dae su logudoresu. Gasi etotu pro su chi mutint campidanesu, modernamente. Como chi sas leges nos autorizant a un'impreu ufitziale, s'utilidade de un'istandard est de una craresa assoluta. + Ma si calicunu cheret sighire a iscriere a sa logudoresa o a sa casteddargia o a sa baroniesa, etc. (o in variedades galu prus locales) est mere de lu faghere. Custu non cuntrastat cun su bisongiu/profetu de una limba istandard suoralocale, chi abbarrat firmu e "ineludibile", a la narrere cun unu faeddu modernu e cultu.__ + Caduanu de nois devet gherrare in su mundu in ue est, non podet idealizare o pretendere chi totus siant de acordu. Semus in un'epoca istraordinaria, finas cun sas cuntierras, sas gherras, sos cuntrastos, ma finas cun sa voluntade de unidade chi est binchende, semus aunidos in s'istima pro su sardu. Chie non tenet istima non gherrat, comente capitat in cale si siat natzione chi est gherrende pro esistire. Finas pro fraigare sas cosas megius, b'at parreres diferentes. Tando, a bi pessare bene, finas, su "istrobbu" chi naras tue est naturale + In custos urtimos annos semus intro de unu "renaschimentu" beru de sa limba e de sa natzione sarda. Un'epoca particulare, in ue sa limba s'agatat in una cunditzione de debilesa manna, ma in ue pero ischimus e connoschimus sos males e sos medios chi bi cherent pro sanare. Bidimus ite ant fatu ateras limbas pro aguantare e s'afortire. Tenimus leges in favore, ca amus gherradu pro las otennere, e tenimus prus istrumentos linguisticos e economicos. In sa debilesa, semus prus fortes. In prus, sa telematica e s'informatica nos podent agiuare a faghere megius e prus in presse su chi ateras limbas ant fatu in tempus meda. E cheret fatu deretu, ca sa limba "non nos dat tempus"! + Bi cheret una lege de politica linguistica chi aunat su megius de sa Lege 26 e de sa 482, paris cun sos resurtados giuridicos e praticos oftentos dae ateras limbas, in intro de s'Istadu italianu e in foras. + Ma, dae deretu, tocat a praticare sa limba semper e in totue, dae Casteddu a cada bidda, in manera ufitziale. Nos devimus "inghiriare" de limba in totue, cun sa cartellonistica, sa publitzidade, sos inditos. Non devimus perdere peruna ocasione de "mustrare" su sardu. Sas Retes Sotziales sunt unu mediu de espansione poderosu pro sa limba sarda. + Deo so animosu: su sardu s'at a afortire, macari b'apat galu carchi contrariu, finas in su mundu de sos istudiados. Ma sunt semper de mancu e sos chi semus in favore semper de prus. Finas ca nos semus abbigende chi est una de sas urtimas ocasiones pro afirmare, afortire, ufitzializare su sardu. Cadaunu devet faghere sa parte sua. Ca nemos l'at a faghere in parte nostra. + Chergio sighire, paris cun sos ateros amigos e giovanos chi bi creent, a operare pro creschere sa presentzia de sa limba sarda in sa sotziedade e in su territoriu, cun rivistas, libros, medios de promotzione e impreu de su sardu, radiu e televisione, pro proponnere s'impreu de su sardu a entes, impresas, movimentos, assotzios. Devimus isperimentare un'educatzione linguistica chi non siat petzi iscolastica ma sotziale, e una poliitica linguistica dae "bassu", sena isetare chi si moat dae "artu". Sa presentzia in s'iscola de su sardu, finas a s'Universidade, est istrategica, pero. Ca cunditzionat positivamente s'isvilupu de totu sa limba, in totue. Devimus imparare dae sa politica de immersione linguistica de sos Catalanos, ma finas dae ateras esperintzia, sena lassare de isperimentare finas solutziones "nostras". Ma devimus gherrare dae deretu pro isfrutare totu sas possibilidades chi nos dant sas leges in vigore, sena isetare su "megius", chi pero devimus chircare e fraigare. + Su sardu devet essere "limba de totus, limba pro totu" e "semper e in totue". E at a binchere contra a totu sas fortzas contrarias. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/08/2011 + ## AT CUNGIADU "GALICIA HOXE", S'ÙNICU CUOTIDIANU IN GALITZIANU + ### Un'efetu de sa "gallegofobia" de su guvernu cunservadore de Nuñez Feijoo? + Dae cando est presidente de su Guvernu de Galitzia Alberto Nuñez Feijoo, su 17 de abrile de su 2009, podimus narrere chi sunt cumintzados tempos malos pro sa limba galitziana. Su Partidu Populare chi est guvernende como, difatis, est contrariu a sa politica linguistica sighida in antis dae sa Xunta guvernada dae una coalitzione in ue fiat presente una parte natzionalista galitziana forte. Cun s'iscusa de aplicare a beru una politica de bilinguismu, "Feijoo est in cherta de nche catzare s'ufitzialidade de su galitzianu", comente narat su presidente de "A Mesa" Carlos Callon, chi gherrat pro sa normalizatzione de su galitzianu. + Un'ateru organismu in defensa de su galitzianu "Queremos Galego" in unu Manifestu de su 17 de maju faghet un'elencu particularizadu de totu sos atacos de su guvernu a sa limba galitziana: sa chi in medas mutint como "gallegofobia". + In custu "clima" malu pro sa limba propia de Galitzia, chi agatamus finas pro su catalanu e su bascu in Catalugna e Paisu Bascu, devimus cunsiderare finas s'iscumparta unu mese a como de s'unicu cuotidianu in limba galega in pabiru: GALICIA HOXE. S'urtimu numeru in pabiru est essidu su 28 de lampadas. E custu, a pustis chi, s'annu passadu, ant cungiadu su cuotidianu digitale prus connotu, VIEIROS, e su setimanale istoricu A NOSA TERRA. + In GH bi traballaiant 19 pessones, su prus giovanos, cun ideas progressistas, in defensa de sa cultura galitziana e de s'autoguvernu. Como bi nd'at abbarradu petzi duos de giornalistas, chi mantenent aberta sa versione internet. Ma non s'ischit finas a cando. + Galicia Hoxe fiat essidu a campu sa prima iba su 17 de maju de su 2003. Fiat s'erede diretu de O Correo Galego, su primu cuotidianu iscritu totu in gallego, naschidu su 6 de ghennargiu de su 1994, gratzias a sa voluntadede de sa Xunta cumandada tando dae Manuel Fraga, ex ministru de Francisco Franco. + In medas, urtimamente, ant acusadu su guvernu de Feijoo de nche catzare sos agiudos a sos medios informativos in galitzianu, cando chi su matessi guvernu sighit a agiuare sos grupos informativos mannos e… cunservadores, in castiglianu. + Duncas, no est in Sardigna ebbia chi sos contrarios a sas limbas natzionales sunt boghende a campu sas armas issoro. + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/08/2011 + ## + BOLÌVIA: Sos funtzionarios publicos ant a devere imparare finas una limba indigena, originaria, pro mantennere su postu + ### Si colat sa lege proposta dae su vitzepresidente Alvaro Garcia Linera + De acordu cun s'articulu 234 de sa _Costitutzione Politica de s'Istadu_ noa, vigente in Bolivia dae su 2009, sas pessones chi punnant a otennere un'incarrigu publicu, devent faeddare a su nessi duas limbas ufitziales de s'Istadu. + S'articulu 5 de sa CPE istabilit comente limbas ufitziales de s'Istadu su castiglianu e totu sas limbas de sas natziones e populos indigenos, chi sunt 36: su aymara, araona, baure, besiro, canichana, cavineño, cayubaba, chacobo, chiman, ese ejja, guarani, guarasu'we, guarayu, itonama, leco, machajuyai-kallawaya, machineri, maropa, mojeño-trinitario, mojeño-ignaciano, more, moseten, movima, pacawara, puquina, quechua, siriono, tacana, tapiete, toromona, uru-chipaya, weenhayek, yaminawa, yuki, yuracare e zamuco. + Su vitzepresidente de s'Istadu bolivianu, Alvaro Garcia Linera, at avertidu sos funtzionarios publicos chi nch'ant a perdere su postu istatale si no imparant a faeddare a su nessi una limba indigena, originaria, a pustis chi at a essere aprovadu unu progetu de lege subra de sa valorizatzione de sas limbas presentadu unas cantas chidas a como. + Finas sos medios de comunicatzione, si colat custa lege, ant a essere interessados, ca lis at a tocare de impreare in sa programatzione issoro trasmissiones in limbas originarias. Cosa chi capitat giaia, de su restu, ca b'at radios e televisiones chi trasmitint programas in aymara, quechua e guarani. + _Ah, tambene esseret gosi finas in Sardigna!_ + #_Diegu Corràine_ + + ## Parlamentu Europeu contra sas minorias + Sos grupos politicos de su Parlamentu Europeu ant botzadu sa proposta de su Guvernu Ispannolu finalizada a reconnoscher s'impreu de sas limbas co-ufitziales de s'Ispanna (bascu, catalanu e gallegu) in sas comunicatziones iscritas a sos tzitadinos. + Mancari chi su Presidente de su Parlamentu Josep Borrell l'apat apozadu, su provedimentu no est coladu petzi pro unu votu (7 votos contra 6). + Pro fortuna su Presidente de su Grupu Liberale Europeu, Graham Watson at naradu chi est dispostu a assegurare totu s'azudu chi servit pro modificare custa detzisione. Si nono, su Guvernu de Zapatero at a istudiare sa possibilidade de presentare ricursu contra su provedimentu in dae in antis de su tribunale de sa Zustissia de s'Unione Europea. /sbs/ + + + + ### 08/08/2011 + ## Manuelle Mureddu: fumetes in sardu + ### Intervista + Deo so siat un'autore de comics siat un'illustradore. Sunt artes diferentes ma chi a bortas si addoviant. + No isco narrere comente apo cumintzau. Sa prima cosa est s'esigentzia de contare, de faveddare, de narrere sa tua, chi si tatat, chi si cheret tatada, e custu est su sentiu. No est una cosa chi detzidis, est una esigentzia, unu disizu. + A pustis b'at unu isseperu. S'isseperu cussiente ti permitit de mudare una passione in unu traballu. + Ma tocat de si sacrificare meda. Non benit naturale. + Est una gherra. + Si pro istudios cussideramus cuddos canonicos, apo fatu s'Istitutu de Arte de Nugoro e a pustis sa "Scuola Internazionale di Comics" in Italia, in Roma. + Ma non sun sos unicos istudios importantes, antzis. S'istudiu de unu creativu est a traballare cada die chi Deus mandat in terra pro s'elevare. Non a disinnare ebbia, ma a istudiare meda, pro cumprendere su mundu. S'estetica de sas cosas ti contat su mundu in ue istas. + < div>**E sos temas tuos cales sunt?** + Dipendet. Apo essentzialmente duos filones pro como, su primu est su chi est prus connotu, chi at a fundamentu sa cultura sarda, mascamente sa disconnota, sia comente estetica siat comente istoria. Su sicundu, prus pacu connotu, est intimista, su forrocare in sas intrannas meas. + In beridade pesso chi sos duos temas non sien pro nudda istacaos fra issos, antzis. + A bortas sos contos chi paren pru lepios, comente cussos pro pitzinnos minores, sun cussos chi an prus livellos, sos prus introspetivos. + Potentissimu! Vivissimu! Bellissimu! + Pro ti fachere un'idea pessa chi ocanu b'at unu sardu candidau a sos Eisner Award, una casta de Oscar de sos comics americanos! + Sa novidade sun sicuramente sas Graphic Novel e su Graphic Journalism. + Sas primas non sun ateru si non romanzos a fumetes e, che a totu sos romanzos, nd'atzapamus de istiles, tematicas, argumentu e livellu diferente, esatamente che a unu libru "normale"! + Su Graphic Journalism est su giornalismu disinnau. Reportages veros realizaos in locu e documentaos in forma comics. + Famau meda Palestina su traballu de Joe Sacco, autore maltesu, supra sa chistione apuntu palestinesa o puru Quaderni Ucraini, unu biazu in sa ex Unione Sovietica fatu dae Igort, mastru mannu de sos comics mundiales. Ah, Igort est sardu. + No isco respundere a custa dimanda. Sicuramente mi sento europeu. + E su publicu comente rispondet a sas operas tuas? + Bene meda. Sa zente lu cumprendet cando pones passu. + Eh, totu est longu de narrere! Sas cosas de ammentare sun totu sos contos minores chi sun istaos regoltos in su libru Arbaree-Contos de sa Terra de s'Àrbore (Domus de Janas editore), pustis podimus ammentare sas illustratziones de lu libru Sa Die de sa Sardigna, iscritu dae Rossana Copez e produiu dae sa Regione, su postale de sa limba sarda in Aristanis, una serie de satiras de Remundu Piras illustradas, su libru supra de Biada Maria Gabriella... Sun medas! + Pustis, publicatziones varias de comics in Sardigna, in Italia e in Gretzia, chi an apiu atentzione meda dae su setore. + A luego su libru novu, est zai finiu. Abbarrae a contu! + Fipo nande, est in essia su libru novu (mancari nos torramus a intendere cando essit!) pro su mercau sardu, bos at a fachere piachere chi est istau iscritu chin grafia normalizada! + De sos progetos pro su benidore non naro nudda, b'at cosas pro su mercau editoriale sardu e cosas pro sos mercaos istranzos. Amus a biere! + _Pregontas de Diegu Corraine_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/08/2011 + ## Acordu intre Amazon e Mondadori pro sos libros digitales in italianu + ### Pro ite a non faghere una cosa gasi finas in sardu? + Giai dae su mese de ghennargiu de ocannu Mondadori at fatu una politica de distributzione cuntemporanea de sas versiones in pabiru e digitales pro totu sas novidades printzipales, punnende a intrare a regimene prenu in su 2012. Su vitzepresidente e amministradore delegadu de Mondadori, **Maurizio Costa**, at craridu chi « _in su mercadu de sos libros digitales Mondadori tenet s'idea de faghere a ghia, e semus seguros chi su 2012 at a singiare su cumintzu a ritmu prenu de custu mercadu chi tenet potentzialidades mannas finas in su paisu nostru e chi, a pustis de un'annu de istudiu e isperimentatzione, est prontu a esplodere_». + Nois in Sardigna non podimus si no abbaidare cun interessu a custa novidade. Essende su sardu una limba chi est istada negada e "segada" pro seculos, e chi devet recuperare in pagos annos su tempus perdidu, sas tecnologias modernas podent e devere essere un'agiudu mannu in custu traballu. Duncas, bene bennidu finas su libru digitale si si faghet finas in sardu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/08/2011 + ## Su programa "Oportunidades" pro sas limbas indigenas de su Messicu + ### Cunsinnados sos tzertificados a 27 promotores in sas limbas maya, tzotzil, chole e tzeltal + Su** **responsabile de su **programa federale "Oportunidades**" at cunsinnadu in **Oxchuc **(Chiapas, Messicu) bintisete tzertificados de calidade a promotores sotziales chi traballant in giassos in ue b'at indigenos medas. + Ocannu prus de 100 milliones de pesos ant a essere investidos in Oxchuc: su prus de su finantziamentu l'ant a destinare a sas bursas de istudiu. + Zoletto at naradu chi como Oportunidades tenet **200 promotores bilingues** chi, pro otennere sa tzertificatzione, devent essere esaminados cun s'istandard de cumpetentzia aprovadu dae su **Consejo Nacional de Normalizacion y Certificacion de Competencias Laborales** (CONOCER). + In sa tzerimonia, in ue ant dadu su reconnoschimentu a ses promotores in limba **maya**, chimbe in **tzotzil**, tres in **chol **e su restu** ** in **tzeltal**, fiant presentes **Socorro Zavaleta Cruz**, delegada in Chiapas de sa "Secreteria de Isvilupu Sotziale" (Sedesol), sa presidenta munitzipale de custu munitzipiu **Cecilia Lopez Sanchez**, **Jesus Caridad Aguilar Muñoz,** segretariu de "Populos e Culturas Indigenas de su Chiapas" (PCICH), **Javier Lopez Sanchez**, diretroe de s' " Istitutu Natzionale de sas Limbas Indigenas (INALI). + In su messagiu a sos tzitadinos de Oxchuc, de ue est oriundu, Javier Lopez Sanchez at naradu: "Leo profetu pro bos ammentare que sa **lege generale de sos deretos linguisticos** narat in manera crara, dae su 2003, chi s' **ispagnolu, sas limbas indigneas e finas sa limba de sos sinnos sunt limbas natzionales,** est a narrere chi, pro sa prima bia in s'istoria de su Messicu tenent totus su matessi status". Isse, tando, at bantadu meda su traballu chi **Oportunidades **at fatu pro operare in sas limbas maternas de sos destinatarios, impitende, duncas, finas sas limbas indigenas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/08/2011 + ## MANIFESTU de GIRONA DE SOS DERETOS LINGUÌSTICOS UNIVERSALES + ### 15 annos a pustis de sa Decraratzione Universale de sos Deretos Linguisticos de Bartzellona, su Decalogu de su PEN nde proponet una sintesi. + (8-8-2011) Su PEN Internatzionale aunit sos iscritores de su mundu. + Bindighi annos a como, su Comitadu de Tradutzione e Deretos Linguisticos de su PEN Internatzionale at publicadu pro sa prima bia sa Decraratzione Universale de sos Deretos Lingu rave;sticos. + Oe, su matessi Comitadu, riunidu in Girona, proclamat unu Manifestu cun sos deghe printzipios generales de sa Decraratzione Universale. + _Su Comitadu de Tradutzione e Deretos Linguisticos de su PEN Internatzionale_ + _Girona, 13 de Maju de su 2011_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/08/2011 + ## + Sa Decraratzione Universale de sos Deretos Linguisticos tenet 15 annos + ### Promovida dae su PEN Internatzionale e dae su CIEMEN de Bartzellona + Sas dies dae su 6 a s'8 de lampadas de su 1996 si fiant riunidos in Bartzellona 66 ONG, 41 Tzentros PEN e 41 espertos in deretos linguisticos de totu su mundu. A cunvocare sa Cunferentzia Mundiale de Deretos Linguisticos fiant istados, tando, su Comitadu de Tradutziones e Deretos Linguisticos de su PEN Club Internatzionale e su CIEMEN (Centre Internacional Escarre per a les Minories Ètniques i les Nacions), cun s'agiudu morale e tecnicu de s'UNESCO. S'Assemblea de partetzipantes aiat aprovadu sa Decraratzione Universale de Deretos Linguisticos pro aclamatzione in un'atu tzelebradu su 6 de lampadas in s'Auditoriu de s'Universidade de Bartzellona. Sos delegados de sas ONG, Tzentres PEN e espertos aiant firmadu su documentu in sa matessi ocasione e, a pustis, aiant cunsinandu su testu cun totu sas firmas a su rapresentante de su Diretore Generale de s'UNESCO. + Sa definitzione de unos cantos deretos linguisticos giustos non podet essere subordinada a s'istatus politicu o amministrativu de sas limbas ne a criterios sugetivos, comente podet essere, a parrere de calicunu, su gradu de codificatzione o sa cantidade de locutores. Pro custu, sa Decraratzione proclamat s'egualidade de sos deretos linguisticos, sena distintziones non pertinentes intre limbas ufitziales / no-ufitziales, natzionales / regionales / locales, majoritarias / minoritarias, o modernas / arcaicas. + Sa Decraratzione cunsiderat inseparabiles e interdipendentes sas dimensiones colletiva e individuale de sos deretos linguisticos, ca sa limba si costituit colletivamente in intro de una comunidade e ca, in intro suo, sas pessones l'impreant in manera individuale. Duncas, sos deretos linguisticos individuales podent essere efetivos si sunt rispetados sos deretos colletivos de totu sos grupos linguisticos. + #_Diegu Corràine_ + + ### 09/08/2011 + ## S'ISCOLA DE ISTIU SARDISTA E SU CUNFRONTU DE IDEAS + ### de Diegu Corraine + In s'Hostel Argentiera (SS), dae su chenabura 29 de triulas a sa dominiga 31, b'at apidu sa segunda editzione de sa "Iscola de Istiu Sardista", organizada dae s'Istitutu Bellieni e dae sa Segreteria Natzionale de su Partidu Sardu, chi ocannu teniat comente tema "Sa Politica Linguistica, Intelletuales, Indipendentzia". Su programa previdait relatziones breves pro introduire a su dibatidu, ma mescamente interventos de sos partetzipantes. A s'Iscola ant leadu parte dirigentes, iscritos e simpatizantes de su Partidu Sardu e de su movimentu linguisticu e indipendentista sardu, maistro e professores, operadores de sos isportellos linguisticos comunales, iscritores, editores, giornalistas, operadores de su mundu de s'ispetaculu. + Micheli Pinna at fatu a moderadore e a presentadore de sas sessiones, in ue amus presentadu relatziones finas Mariu Carboni, Mauru Maxia e deo. S'urtimu sero Clara Farina at presentadu unu ispetaculu de poesias in sardu. + Est istada un'ocasione bona pro nos cunfrontare finas in temas de atualidade, comente sa funtzione de s'Universidade in Sardigna e s'Universidade e sa limba sarda. Su de nos addoviare in unu logu istesiadu, pro tres dies, est istada una de sas ocasiones megius pro noas cunfrontare a pare. A dolu mannu nostru, ocasiones che a custa non sunt medas in Sardigna. Mescamente si chie bi leat parte che a mie est liberu de manifestare su pessamentu suo, sena si devere assugetare a peruna disciplina de partidu. Cosa oramai rara in Sardigna, in ue, cadaunu est fraighende sa cresia sua, belle chi totus faeddent de unidade e cuncordu, ma a sa sola. + Sa cosa de importu est istada finas chi in custas tre dies fiat presente su segretariu de su PS Juvanne Colli (su sabadu finas su presidente Giagu Sanna). E non pro ponnere "s'imprenta" sua ma pro ascurtare e leare ideas dae sos reladores e dae sos presentes intervennidos in sos cunfrontos. Una manera de operare noa e diferente dae su solitu, in ue b'at semper calicunu (forsis finas in su PS) chi si presentat, nch'isbagat a subra de sos presentes su pessamentu suo, e si nch'andat, sena mancu isetare s'efetu chi podet aere fatu su chi at naradu. Mi paret una cunduta bona chi diat tocare a isperimentare e a torrare a proponnere in ateras ocasiones, finas tratende ateros temas. + Ma est istada finas un'ocasione pro connoschere pessones noas o pro las connoschere in pessone, pustis chi nos essere connotos in manera virtuale in sa retes sotziales. Antis, oramai, sa connoschentzia in sas retes sotziales + M'est capitadu giai ateras bortas de essere invitadu a manifestare su pessamentu meu subra de sa politica linguistica e su tempus venidore de sa limba sarda, finas in ocasione de seminarios o addovios organizados dae ateras fortzas politicas (dae su PDL a IRS, a ProgRes). Bi so semper andadu cumbintu chi sa chistione de sa limba est su fundamentu de s'identidade natzionale nostra e chi duncas est trasversale, nen de manca nen de dereta, duncas "de manca e de dereta". E chi, duncas, tocat a faghere creschere cale si siat ocasione de analisi e unidade. + Ca s'arriscu est semper chi sas fortzas politicas tengiant sa "idea giusta" sena aere mai ascurtadu sa gente (finas sas pessones chi non cherent tennere unu partidu che a mie) chi custas ideas las diat devere ponnere in pratica. + Si cherimus chi sa politica siat de totus e non de pagos (esecutores e votantes a sa tzurpa), devimus aberrere sos partidos e sos movimentos a sas ideas de sos ateros, sena sa pretesa de faghere tesseras o tirare votos. Ca a faeddare (o lassare faeddare) petzi a gente chi est de acordu pro printzipiu o disciplina est tropu fatzile. E gasi etotu a faghere sos "primos de sa classe". Ma non servit, in definitiva. + Si cherimus chi progredat sa natzione sarda e sos interessos suos, diat tocare a incrementare ocasiones che a s'Iscola de Istiu Sardista (non b'at bisongiu de la cramare _Summer School_ pro nde creschere s'importantzia!), ma finas de istabilire _ocasiones comunas a totu sas fortzas_ chi nde tenent sa gana, pro leare pessos comunos a su nessi in temas particulares e de interessu generale. + #_Diegu Corràine_ + + ### 10/08/2011 + ## Sarvadore Acampora segretariu nou de ProgReS + ### L'ant eleghidu in su Cungressu Natzionale + In s'interventu suo su segretariu in essida **Bobore Bussa**, (chi at ghiadu in sos meses colados **sa fase costituente** cumintzada cun s'Assemblea de su duos de ghennargiu de ocannu in Santa Cristina), at faeddadu de sas tapas printzipales chi nch'ant giutu a su Cungressu, abergende unu dibatidu cun sos rapresentantes de sas ateras formatziones politicas in s'optzione **indipendentista-soveranista** comente alternativa a s'autonomismu. At finas saludadu s'Ogiastra, ammentende sa situatzione dramatica de Chirra. At cuncruidu s'incarrigu suo augurende bonu traballu a su segretariu nou e espressende su cuntentu mannu suo mescamente pro sa voluntade colletiva de investire a beru in sos giovanos e in unu progetu politicu e de guvernu de sa Sardigna credibile e innovadore. + Acampora, a betia de s'esperientzia manna sua crompida in annos de politica, est su **segretariu prus giovanu** de partidu de s'istoria de Sardigna, e unu de sos prus giovanos in Europa. + Su segretariu nou at manifestadu sa voluntade de proponnere solutziones risolutivas in sos territorios, andende prus in gasi de sa politica de denuntzia, faghende*si portaboghe de unu **partidu pluralista** e **abertu **in ue esperientzias e propostas diferentes** **siant a tretu de si ponnere in pare pro elaborare unu **progetu de guvernu ** beru de sa regione sarda, in sa prospetiva de sa republica venidora + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/08/2011 + ## Tengio un'amore mannu pro custa terra + ### de Rachel Falchi + _Otieri est sa bidda de mama e de babbu e deo faeddo, duncas, s'otieresu. Istimo sa limba sarda e potzo narrere chi so creschida respirende*la ca babbu, mama, giaju, giaja, tios, tias, faeddaiant tra issos e cun megus puru in sardu; procustu no est istadu difitzile a l'imparare. A minore m'ammento espressiones, paraulas comente sas chi mi naraiat mama mea: "fiza mea istimada... corigheddu de mama". O giaja mea cando a merie calaiat una mudesa cumpreta ca nos deviamus pasare: "como dormides unu pagu e no faeddedas, mi'!". Mi torrant cun piaghere a sa mente sas sorres de giaja mea cando cada borta beniant a bisita dae Otieri a Tatari...nos setziamus in giru a sa mesa de coghina e sos 'mannos' contaiant de sas urtimas novidades._ + _ Cussas conversatziones fiant prenas de ditzos, comente su chi naraiat una sorre de giaja pro chie fiat tostorrudu in sas ideas suas: "a cussa b i cheret sa pala e su tzapu"! Cando custos tios comintzaiant a faeddare de una pessone a pustis faeddaiant de un'infinidade de zente: "cussa est sa mama de... est sa sorre, est muzere de..., su giaju fiat pastore..., su connadu... etc. E, naturale, nemos fiat mutidu cun su numene suo, cadaunu aiat s'improverzu pro lu connoschere menzus. Gosi si contaiat de familias e generatziones intreas, sos traballos de cadaunu, istorias, duncas, dae ue essiant a pizu sas traditziones sardas. _ + _ Totu sas istorias contadas in sardu, sa cunversatziones de sos parentes, de babbu e mama, pro mene sunt istadas detzisivas pro imparare su sardu. In prus a s'otieresu, gratzias a sos amigos de familia, apo connoschidu ateras formas de limba sarda, sa de Patada, Putumagiore, Nugoro, Orune. Su sardu est semper istadu parte de sa bida mea e deo matessi, cando apo s'ocasione, faeddo in sardu. Finas in s'universitade mi bortaia a carchi collega mea in sardu, ma a dolu mannu non semper rispondiant in sardu, puru connoschende*lu. _ + _ Prus est colende su tempus prus mi so abbizende, osservende pessones meda, chi sunt semper prus pagu sas chi sunt 'fieras' de faeddare in s ardu, mescamente sas generatziones noas. Custas in particulare, medas bortas, no ant intendidu mai in domo issoro faeddende in sardu. Pesso chi sa limba sarda no est presente meda in sa bida de medas sardos pro resones divessas: finas sas abitudines normales de cada die, chi sunt importantes pro sa salude de sa familia, comente sos momentos ue totu paris, parentes e amigos, contant istorias e custu est unu purmone birde de cultura e de bida pro sas traditziones e sa limba._ + _ Oe, a dolu mannu, cussas pagas oras chi si diat podere faeddare in familia, sunt prenas dae sa televisione o dae sa tecnologia. Creo chi su progressu siat importante, ma est dannosu cando induit sas pessones a si nch'allargare e a s'ismentigare sas raighinas issoro, sa cultura, su 'chi fiamus'. Sa globalizatzione, su bisonzu de traballare, ispinghet sas generatziones a faghere istudios e traballos pro essere cumpetitivos in su mundu; podimus narrere chi totu custu est zustu, ma una parte de su coro de nois totus devet essere de sa terra ue semus, sa Sardigna. Ca si nono semus tzitadinos de su mundu e ist ranzos in domo nostra. A s'ispissu apo intendidu narende: "su sardu? E a ite servit?". Duncas b'at una boluntade de bortare sas palas a sa cultura e sas raighinas._ + _ Est innaturale e tristu meda pro unu sardu a no ischire faeddare in sardu. Deo apo fatu meu s'otieresu ca fiat biu in su cuntestu ue so creschida e s'est pesadu unu ligamene afetivu cun sa limba. Su ligamene b'est ca torrant a sa mente sos ammentos de pessones caras, de cosas de su passadu e totu custu annanghet semper de prus su bisonzu de cultivare sa limba sarda. Finas si oe sas possibilidades pro sa zente de s'agregare sunt divessas dae su passadu, nois, mannos e minores devimus agatare semper su mediu de ligare sa cultura sarda a totu sa cunseguentzias de su._ + _ Unu populu chi rinuntziat a su passadu suo est comente unu fundu chentza raighina. Sa limba sarda non devet essere solu sa limba de sa zente betza de sartu; sa prima paraula de sas criaduras siat in "sardu"! la!". _ + _ Duncas, familias sardas, faeddade in sardu! _ + __* RACHEL FALCHI, naschida in su 1980 in Bangalore in Ìndia. Adotada, cando teniat 10 meses, dae mama e babbu sardos. Creschida in Tatari, at istudiadu materias tecnicu-economicas in s'iscola superiore e s'est laureada in Economia Aziendale in su 2010. + #_Diegu Corràine_ + + ### 10/08/2011 + ## Abertu s'Ufitziu de sa limba sarda in sa Provintzia de Terranoa-Tempiu + ### Est un'isportellu itinerante e interessat 13 comunas de sa Provintzia + In su mese de maju sa Provintzia de Terranoa Tempiu at ativadu s'Ufitziu de sa limba sarda cunforma a sa lege istatale de tutela de sas minoria linguisticas (lege 482/1999). + S'Ufitziu est un'isportellu itinerante e interessat 13 comunas de sa Provintzia e sunt Tempiu, Badesi, Ala, Budduso, Belchidda, Monte, Budune, Figari (Golfo Aranci), Locusantu, Padru, Sant'Antoni, Lungoni, Santu Diadoru. S'Ufitziu tenet comente obietivu printzipale su de dare assistentzia in s'impreu ufitziale de su sardu, de consulentzia a sas amministratziones comunales, a sas istitutziones iscolasticas, a sos assotzios, a sos tzitadinos pro sa promotzione e s'impreu de sa limba sarda in totu sos ambitos e in totu sas ocasiones de vida politica, sotziale, economica, amministrativa e culturale. + Su progetu cheret promovere s'impreu orale e iscritu de sa limba sarda siat in intro de s'amministratzione siat in sos raportos cun sos tzitadinos e in su matessi tempus bolet favorire e valorizare finas sa limba faeddada in custu territoriu, su gadduresu. At a essere compitu de sa responsabile de s'Ufitziu linguisticu provintziale, Juvanna Tuffu, istudiosa de limba sarda, a faghere initziativas de valorizatzione siat de su sardu e finas de su gadduresu tramite addovios, cunferentzias, presentatzione de libros e proietzione de cortometragios a manera de mustrare comente s'impreu de una limba minoritaria comente su sardu o su gadduresu, potzat essere "normale" non setzi in ambitu familiare, ma finas in sos cuntestos formales comente in sos ufitzios publicos e in sa vida de cada die, pro narrere in sas iscritas de impreu publicu comente avisos a su publicu de genere diferente, ordinantzias, deliberas, ma finas locandinas, targhetas, publitzidade, giornales ecc. Juvanna Tuffu est finas responsabile de s'Ufitziu de sa limba sarda de sa comunas de Tempiu, Badesi, Monte, Belchidda, Budune e Padru. Daniela Masia est sa responsabile de s'Ufitziu de sa limba sarda de sas comunas de Figari, Locusantu, Sant'Antoni, Lungoni, Santu Diadoru, Ala e Budduso. + S'Ufitziu de sa limba sarda ets abertu a su publicu in custas dies: in Tempiu su lunis de sa prima e de sa de tres chidas de su mese (dae sas 9,00 a sas 14,00), in Monte su martis de sa prima e de sa de tres chidas de su mese (dae sas 9,00 a sas 14) e su primu mercuris de su mese; in Belchidda su martis (dae sas 14.30 a sas 17.30) e sa giovia (dae sas 9 a sas 14) de sa prima chida de su mese e sa giovia de sa de tres chidas de su mese; in Terranoa sos mercuris de su mese e su martis de sa segunda chida; in Padru su mercuris de sa segunda chida de su mese e sa giovia de sa de bator chidas de su mese; in Budune sa giovia de sa segunda chida de su mese (dae sas 9 a sas 14); in Badesi su lunis de sa de duas e de sa de bator chidas de su mese. + S'ufitziu tenet finas un indiritzu de posta eletronica: + #_Juvanna Tuffu_ + + ### 11/08/2011 + ## Informatzione (mancada) in sardu e assotzios culturales, fortzas natzionalistas, indipendentistas. + ### de Diegu Corraine + Est giai capitadu prus de una bia chi rapresentantes de assotzios culturales "identitarios" sardos, de sas fortzas natzionalistas, indipendentistas, si siant **chessados cun nois ca non publicamus bastante noas chi s'interessent de sas ideas e atividades issoro**. Amus semper rispostu chi tenimus ite faghere meda cun materiales informativos chi nos arribbant in inglesu, frantzesu, ispagnolu, catalanu e ateras limbas minoritarias (sas chi cumprendimus!). Ca sa finalidade prima de custu situ est s'informatzione a propositu de sas limbas e sas natziones. + Ma nos tocat finas de impreare materiales informativos (avisos, comunicados…) chi nos arribbant in italianu e faghimus cantu podimus pro los proponnere in sardu in sa s noas nostras. Ma cando custos materiales o comunicados in italianu nos arribbant dae assotzios culturales, fortzas natzionalistas, indipendentistas, chi diant devere tennere su sardu comente elementu tzentrale de s'atzione e de s'ideale issoro, nos benit unu pagu de benenu! E tando, no est semper chi los leamus in su cunsideru chi si diant meritare (si no est chi carchi amigu issoro nos los bortata in sardu!). Non nos agradat meda a traballare in parte de sos ateros, si mancu isssos mustrant de nde tennere s'interessu. + B'at petzi carchi ufitziu de sa limba sarda, comente su de sa provintzia Terranoa-Tempiu, chi faghet semper sos comunicados in sardu e in italianu. E, sigomente sunt materiales informativos iscritos in sardu Lsc (chi est sa norma sighida dae L&N), una parte mannu de custos testos podet intrare in sa noa nostra. Naramus chi totu custu nos agiuat in su traballu. + At a essere pagu, ma finas L&N podet essere un'ocasione in prus pro propagandare s'informatzione identitaria. A su nessi ca semus in pagos, a dolu mannu, a proponnere, semper, informatzione in sardu. + Tando, nos paret chi totu sos organismos numenados finas a como, diant devere **leare in su seriu** (non pro nois ebbia ma finas pro essere coerentes cun s'idea issoro) **s'impositu de bogare a campu informatzione in sardu** (normativu) e in italianu (si cherent). Si l'ant a faghere, a su nessi ant a mustrare a beru chi sunt coerentes cando faeddant de soverania, autodeterminatzione, indipendentzia. + Chi cumintzent giai dae como a fraigare soverania e a essere indipendentes (in sa mente e in sa limba)! **Cumintzent a s'autodeterminare a beru, dae como, a su nessi in sa limba!** + #_Diegu Corràine_ + + ## Parlamentu Europeu contra a sas minorias + 24/05/2006 + Sos grupos politicos de su Parlamentu Europeu no ant atzetadu sa proposta de su Guvernu Ispannolu finalizada a reconnoscher s'impreu de sas limbas co-ufitziales de s'Ispanna (bascu, catalanu e gallegu) in sas comunicatziones iscritas a sos tzitadinos. + Mancari chi su Presidente de su Parlamentu Josep Borrell l'apat apogiadu, su providimentu no est coladu pro unu votu ebia (7 votos contra a 6). + Pro fortuna su Presidente de su Grupu Liberale Europeu, Graham Watson at naradu chi est dispostu a assegurare totu s'azudu chi servit pro modificare custa detzisione. Si nono, su Guvernu de Zapatero at a istudiare sa possibilidade de presentare ricursu contra a su providimentu in dae in antis de su tribunale de sa Giustitzia de s'Unione Europea. /sbs/ + dae www.lenghe.net + + + + ### 20/08/2011 + ## Unu ditzionariu in linia de termines informaticos in catalanu + ### L'at publicadu su Termcat + Su TERMCAT publicat sa terminologia e sa fraseologia prus comunas in custu campu de atividades pro agiuare su protzessu de creatzione o tradutzione de produtos informaticos in catalanu. In su ditzionariu b'at prus de 6.000 ischedas: 2.450 ischedas collint terminologia multilingue de interessu pro su campu de sa localizatzione (ofimatica, editzione eletronica, cummertziu eletronicu, telefonia mobile, internet, videogiogos, e totu gasi.), e 3.650 ischedas collint esempros de unidades fraseologicas, in catalanu e in inglesu, impitadas a fitianu in sa redatzione e tradutzione de produtos informaticos. Custu istrumentu permitet de intrare a sa lista alfabetica de totu sos termines e unidades fraseologicas (moende dae catalanu, ispagnolu, frantzesu e inglesu) e aberrere sas ischedas, o finas de faghere in manera direta chircas elementares o avantzadas. Si podet finas incarcare in s'optzione "Acces tematic" e filtrare petzi sas unidades terminologicas o fraseologicas. @@ -31499,10 +42590,16 @@ In manera cumplementare, si podet cunsultare su documentu "Localitzacio de productes informatics", chi collit unos cantos orientamentos linguisticos e terminologicos pro sa redatzione o tradutzione de produtos informaticos in catalanu. S'opera faghet parte de sa colletzione " Diccionaris en Linia", chi includet regortas de terminologia a furriu de campos diferentes de ispetzialidade che a sa "Terminologia dels videojocs" o su "Diccionari dels mercats financers". Permitet finas sa discarriga de su cuntenutu ("Terminologia Oberta") in unu formadu XML istandard e sa creatzione de una lista PDF a dimanda, cun una lissentzia de impreu abertu. Su TERMCAT est un'organismu cun partetzipatzione de sa "Generalitat de Catalunya", de s' "Institut d'Estudis Catalans" e de su "Consorci per a la Normalitzacio Linguistica", chi si incarrigat de coordinare e promovere sas aplicatziones terminologicas in limba catalana. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/08/2011 + ## Sos Istados Unidos e sas limbas in perigulu + ### Duas agentzias federales ant a investire 3,9 milliones de dollaros in 34 progetos pro s'archiviatzione digitale de 50 idiomas chi sunt arrischende s'estintzione + Si tratat de sa de sete fases de su programa "Documentende limbagios in perigulu de estintzione" (DEL), una campagna fata paris dae sa Fundatzione Natzionale de sas Sientzias (NSF) e dae sa "National Endowment for the Humanities" (NEH), chi ant annuntziadu su partzimentu de fundos in un comunicadu unitariu. Sos fundos ant a finantziare istudios e progetos relatzionados cun idiomas e dialetos de sa penisula de **Kamchatka**, in Russia; sos Istados de **Nuevo Mexico** e **Oklahoma**, in sos II.UU.; unu limbagiu in **Oaxaca**, Messicu, e sa documentatzione de s'impreu de su **quechua **dae bandas de sos pitzinnos in Bolivia e Peru, in mesu de ateru. Su dinare at a essere destinadu, pro narrere, a s'archiviatzione digitale de su **karuk **e de su **yurok**, duos limbagios indigenos in su nord de sa California, chi los faeddant galu petzi pagos antzianos. @@ -31516,24 +42613,46 @@ "Amparende sa creatzione de ditzionarios, archivios gramaticales e digitales, su programa DEL preservat e faghet atzessibile unu cumplessu mannu de informatzione culturale chi rifletet sas traditziones e sa sabiduria de sos populos chi ant vividu e froridu in su praneta nostru", at agiuntu Leach. In mesu de sos progetos finantziados dae sas agentzias federales bi nd'at unu pro faghere unu ditzionariu de su** itelmen**, chi lu faeddant unas binti pessones in sa penisula russa de **Kamchatka**, e un'ateru simile pro su **apache mescalero**, chi lu faeddant unas noighentas pessones in su sud de su Nuevo Mexico. Ant finas destinadu fundos a s'istudiu de su **tataltepec **de Valdes Chatino, chi lu faeddant unas duamigia pessones in **Oaxaca **(Messicu), e a ateros istudios linguisticos. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/08/2011 + ## CUSSÌGIOS pro afortire s'impreu privadu e publicu de su sardu… sena timoria + ### de Diegu Corraine. + _A dolu mannu sa limba chi impreamus a su solitu cun pessones connotas pro sa prima bia est semper de prus s'italianu. E duncas sunt minimende sas ocasiones de intendere pessones faeddende in sardu. Ma, sende gasi, est creschende sa cussentzia e su bisongiu de afortire sa limba sarda, in cale si siat campu e impreu. E custa cussentzia e voluntade la sumy leende mescamente sas pessone chi non sunt "naschidas" cun sa limba sarda, pessones chi ant imparadu prus s'italianu chi non su sardu in familia e chi cherente "torrare" a sa limba sarad._ + _Si cherimus afortire sa presentzia publica de su sardu e cunsentire a semper prus gente de faeddare in sardu, devimus tirare profetu dae cale si siat ocasione, pro lu faeddare e l'iscriere. _ + _Mescamente, si su babbu o sa mama non ant faeddadu in sardu a sos figios dae sa prima die de sa vida, at a essere prus traballosu a imparare su sardu a pustis. Traballosu ma no "impossibile"!_ + _Inoghe proponimus unos cantos cussigios, giai isperimentados dae medas pessones e chi podent tennere efetu seguru._ + _Si carchi letore tenet ateros cussigios, nos iscriat: _[_limbasnatziones@gmail.com_](mailto:limbasnatziones@gmail.com)_._ + #_Diegu Corràine_ + + ### 13/08/2011 + ## Su libru in sardu est prus bellu + ### Laboratoriu in sardu pro sos pitzinnos de sas elementares in Uliana + S'Ufitziu de sa limba sarda (Provintzia de Nugoro), s'assessoradu a sa cultura de sa Comuna de Uliana, cun s'agiudu de sa biblioteca comunale, sunt ammaniende unu laboratoriu in sardu pro sos pitzinnos de sas elementares. Su titulu est: **"Su libru in sardu est prus bellu"**. Sas letziones las faghent in cabudanni. **Valentina Schirru**, operadora ispetzializada de sa didatica in limba sarda, at a ghiare sos giovanos partetzipantes in s'iscritura in sardu. S'argumentu isseberadu pro sas atividades laboratoriales est **"Sos contos antigos".** Sa finalidade est a agiuare sos pitzinnos a intrare in ballassa cun sas regulas de s'iscritura e de sa letura in sardu, pro garantire a custa limba un'ambitu comunicativu nou. Su laboratoriu s'at a cuncruire cun sa produtzione de elaborados dae bandas de sos iscolanos. Custos elaborados los ant a presentare in ocasione de su **Festival de literadura pro sa pitzinnia** **"Tuttestorie"**, in programa in Uliana su sete, s'oto e su noe de santugaini. Pro si singiare a su laboratoriu tocat a andare a biblioteca. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 16/08/2011 + ## Su programa de sa Festa de su Redentore in Nugoro + ### In su situ de de sa Comuna l'ant publicadu finas in sardu + su 18 de agustu** _de Grassia Deledda Cumpannia Bocheteatro _ @@ -31594,27 +42713,50 @@ _ammaniau dae sa A.S. Atletico Nuoro_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 16/08/2011 + ## Unu cursu de limba sarda in Pula + ### Cumintzat in su mese de cabudanni + Gratzias a sas leges chi amparant sa limba Sarda (Lege regionale 26/97 e Lege istatale 482/99) e pro difundere su bilinguismu in sa Comuna de Pula, s'at a faghere unu Cursu pro sa gente de sa bidda e pro sos funtzinarios de sa Comuna. S'at a arresonare de: Sas iscritziones cherent fatas fatas in sa Comuna de Pula (Ufitzios Protocollu e Anagrafe), o finas imbiende una post-el a custu indiritzu: ofitziulinguasarda.pula@gmail.com. Pro su cursu non si pagat nudda. Si cumintzat in su mese de cabudanni. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/08/2011 + ## In bascu s'esamene teoricu de sa patente. A proamus finas in Sardigna? + ### de Diegu Corraine + Dae unas canta chidas, in Euskadi, in Paisu Bascu duncas, ant presentadu su progetu pro cunsentire de faghere s'esamene teoricu de sa patente in bascu in 52 autoiscolas de sa Comunidad Autonoma Vasca. E totu custu gratzias a materiale multimediale elaboradu in limba basca e a su traballu de istrutores _euskaldunos_ (de limba basca) cualificados. + Sa campagna _En euskera tiene su punto-Euskaraz badu halako puntu bat_, pro ispainare sa possibilidade de usu de sa limba basca in s'imparongiu de sa teoria pro devennere autistas patentados, l'ant presentada sa vitzecussigera de Politica Linguistica de su Guvernu bascu, Lurdes Auzmendi, e sa Diretora de Traficu de sa CAV, Amparo Lopez. + Unu cras, s'atera posta chi devent binchere in Paisu Bascu est sa possibilidade de faghere finas s'esamene praticu in bascu. Ma finas de creschere sa cantidade de iscolas chi proponent custu esamene, in ue sos candidados imparant a connoschere finas sa normativa de traficu in bascu. + Si pessamus chi su bascu est una limba preindoeuropea e chi est faeddada petzi dae sa tertza parte de sa populatzione, nos abbigiamus de cantu isfortzu sunt faghende sos Bascos e cantu custas atziones sunt istrategicas, ca currispondent a s'idea de politica linguistica de afortire sa "normalidade" de sa limba. Duncas, faghere a manera chi su euskera siat presente in cada campu e impreu. + E si in Sardigna cumintzamus dae custu ambitu de imparu chi "semper iscola est"? E chi dat sa possibilidade de isperimentare in sardu finas una terminologia aposita, moderna e ispetzialistica. E finas sa possibilidade de proponnere su sardu a pessones noas, chi si tratet de professores o de alunnos. + Baddu si un'esperentzia de sardu in sas autoiscolas non potzat animare finas ateras genias de iscola a impreare su sardu, finas… s'Universidade! + _[In sa fotografia, Lurdes Auzmendi e Amparo Lopez]_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 19/08/2011 + ## Sas premiatziones de su cuncursu de poesia sarda "Remundu Piras" + ### Sunt custu sabadu in Biddanoa pro sa de tres e pro sa de bator setziones, in nadale pro sa prima e pro sa de duas + Sabadu, su binti de austu, a sas sete e mesu de sero, in su campu de sa Parrochiale de Biddanoa Monteleone, b'at tzerimonia de premiatzione de su Premiu de Poesia Sarda "Remundu Piras", ammaniadu dae s'Assotziu Culturale "**Interrios**". Sa giuria, formada dae su presidente onorariu **Mariu Masala**, dae su presidente **Paulu Pillonca** e dae sos giurados **Maria Sale**, **Frantziscu Piras** e **Lenardu Meloni**, chi s'est reunida pagas dies a como, at fatu sa classifica de sos binchidores de s'editzione 2011. Sa cummissione s'est espressada in custa manera: sa de tres setziones (aberta a poetas sardos e non sardos chi ant presentadu testos de poesia rimada in sardu) l'at binta **Antoni Maria Pinna** cun sa poesia "Nessi pro pagu". Su de duos est **Giuanne Baingiu Vasco** con "Nues"; sa de tres est **Anna Cristina Serra**, cun "Poita deu puru". Su premiu a sa carriera l'ant assinnadu a Sarvadore Murgia pro sa poesia "Est torrada", cando chi su Premiu ispetziale de sa giuria l'ant assinnadu a Giuanne Soggiu, cun "Timorias d'ezzesa". Ant assinnadu sa mentzione de onore a Lenardu Ànghelu Berria pro sa poesia "A Tziu Remundu Piras", a Ànghelu Porcheddu pro "M'has agattare" , a Giuanne Frantziscu Garrucciu pro "Tu se' lui me' scalamento", a Giuanne Pira pro "E tando bae", a Sarvadore Ladu pro "Nuraghe Ruju" e a Antoni Brundu pro"Su t'ider dae nou". @@ -31621,28 +42763,54 @@ Pro sa de bator setziones (aberta a sos poetas sardos naschidos e residentes in Biddanoa), sa giuria at assinnadu su primu premiu a **Sarvadore Meloni** pro sa poesia "Utios de mare", su de duos a **Antoni Nieddu** pro "Vint'annos de ammentos" e su de tres a **Lughia Idili** pro "S'Italia Unida" e a **Nicoledda Sechi** pro "S'Istitntu". Sa Targa de sos eredes de su poeta Remundu Piras l'ant assinnada a Manuela Meloni pro sa poesia "Ammentos de Pizzinnia". Totu sos binchidores ant a essere premiados cun libros subra de sa cultura e sa limba sarda. Sas premiatziones de sa prima e de sa de duas setziones, riservada a sos iscolanos de sas iscolas de Sardigna, sunt, imbetzes, in su mese de nadale + #_Sarvadore Serra_ + + ### 21/08/2011 + ## Dae su 2012, sos iscolanos framengos ant a essere trilingues + ### In Flandra, prima limba su neerlandesu, pustis su frantzesu e s'inglesu. + E in Sardigna? Arriscamus de essere monolingues petzi... in italianu! + Cumintzende dae s'annu iscolasticu 2013-2014, sos iscolanos de Flandra ant a devere imparare in manera obrigatoria s'inglesu, sa de tres limbas, a pustis de su neerlandesu (prima limba) e de su frantzesu. Est su chi at detzididu Pascal Smet, ministru de s'educatzione, e aprovadu su guvernu framengu. «Unu Framengu non devet essere bilingue, ma trilingue», at afirmadu Smet. + Sa detzisione devet galu otennere su cunsentimentu de su Cussigiu framengu de s'insinnamentu (Vlor), in antis de colare a su parlamentu pro sa ratifica. + In prus de sas tres limbas,, sas iscolas framengas ant a podere proponnere s'imparongiu de sas ateras limbas de s'Europa e, gasi etotu, de sas limbas de sos istados in isvilupu mutidos BRIC (Brasile, Russia, Ìndia, Tzina). + Pascal Smet no at perdidu s'ocasione pro manifestare s'ispantu suo pro sa mancantzia de obrigatoriedade de su neerlandesu comente segunda limba in sas iscolas francofonas de sa Vallonia. + Custu pessu de sos framengos est una risposta coerente e paghiosa a chie cheret semper contraponnere s'impreu de una limba oramai internatzionale che a s'inglesu a s'impreu de sa limba natzionale. + E nois in Sardigna? Arriscamus de essere monolingues in italianu e semus galu in s'isetu de imparare su sardu in iscola. + #_Diegu Corràine_ + + ### 23/08/2011 + ## Su programa "Oportunidades" pro sas limbas indigenas de su Messicu + ### Cunsinnados sos tzertificados a 27 promotores in sas limbas maya, tzotzil, chole e tzeltal + Su** **responsabile de su **programa federale "Oportunidades**" at cunsinnadu in **Oxchuc **(Chiapas, Messicu) bintisete tzertificados de calidade a promotores sotziales chi traballant in giassos in ue b'at indigenos medas. + Ocannu prus de 100 milliones de pesos ant a essere investidos in Oxchuc: su prus de su finantziamentu l'ant a destinare a sas bursas de istudiu. + Zoletto at naradu chi como Oportunidades tenet **200 promotores bilingues** chi, pro otennere sa tzertificatzione, devent essere esaminados cun s'istandard de cumpetentzia aprovadu dae su **Consejo Nacional de Normalizacion y Certificacion de Competencias Laborales** (CONOCER). + In sa tzerimonia, in ue ant dadu su reconnoschimentu a ses promotores in limba **maya**, chimbe in **tzotzil**, tres in **chol **e su restu** ** in **tzeltal**, fiant presentes **Socorro Zavaleta Cruz**, delegada in Chiapas de sa "Secreteria de Isvilupu Sotziale" (Sedesol), sa presidenta munitzipale de custu munitzipiu **Cecilia Lopez Sanchez**, **Jesus Caridad Aguilar Muñoz,** segretariu de "Populos e Culturas Indigenas de su Chiapas" (PCICH), **Javier Lopez Sanchez**, diretroe de s' " Istitutu Natzionale de sas Limbas Indigenas (INALI). + In su messagiu a sos tzitadinos de Oxchuc, de ue est oriundu, Javier Lopez Sanchez at naradu: "Leo profetu pro bos ammentare que sa **lege generale de sos deretos linguisticos** narat in manera crara, dae su 2003, chi s' **ispagnolu, sas limbas indigneas e finas sa limba de sos sinnos sunt limbas natzionales,** est a narrere chi, pro sa prima bia in s'istoria de su Messicu tenent totus su matessi status". Isse, tando, at bantadu meda su traballu chi **Oportunidades **at fatu pro operare in sas limbas maternas de sos destinatarios, impitende, duncas, finas sas limbas indigenas. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Montenegro: indipendente + Cun s'isseberu de su Montenegro (cun unu territoriu de 13.812 km2 e 672.000 de abitantes) de si separare dae s'Istadu comunu, finas sa Serbia si faghet indipendente. Finas a como su guvernu de Belgrado non s'est galu espressadu ufitzialmente, cando chi medas partidos serbos pessant chi diat dever esser su primu ministru serbu a reconnoscher s'indipendentzia de su Montenegro. Su ministru de sos afares internatzionales Vuk Draskovic pedit sa restauratzione de sa monarchia in Serbia! Faeddende a sos indipendentistas, su primu ministru montenegrinu Milo Djukanovic, in favore a sa campanna soveranista, at decraradu chi sa boluntade de sos tzitadinos fiat su de torrare a s'indipendentzia de su Montenegro. «Bos toro gratzias pro sa passentzia bostra. Che pessones serias nois non nos semus chertos cuntentare de istimas. Amus contadu su 99% de sas ischedas e, in base a custas, nois amus otentu su 55,5% de sos votos chi ant chertu unu Montenegro indipendente. Custu cheret narrer chi, in balore assolutu, su blocu pro s'indipendentzia otenet 45.000 votos in prus», at decraradu Milo Djukanovic. @@ -31650,88 +42818,172 @@ «Est sa die prus importante de s'istoria de su Montenegro» at naradu Djukanovic, ringratziende finas sos Montengrinos chi no at votadu in favore (ma ant garantidu cun sa partetzipatzione issoro sa seriedade de su referendum) e s'Unione Europea pro s'azudu in s'organizatzione de su referendum. Djukanovic at cunfirmadu chi s'indipendentzia de su Montenegro fiat in s'interessu de unu Montenegro democraticu. In fines, at fatu sos augurios a sa Serbia chi, in custa manera, s'est fata finas issa indipendente! + + + + ### 23/08/2011 + ## S'Unione Europea agiuat sa limba italiana + ### In cambiu, non dat perunu agiudu a sa limba sarda + Sa **Cummissione Europea** at detzididu de agiuare s' **Universidade de s'Isvitzera Italiana** a promovere s'italianu in intro de sa Cunfederatzione. Cun s'obietivu de **difundere sas limbas euopeas chi si insinnant prus pagu e si faeddant prus pagu**, preparende sos istudentes universitarios suta de su profilu linguisticu e culturale, **Bruxelles at a finantziare sos cursos intensivos de limba italiana EILC** (Erasmus Intensive Language Courses), riservados a sos istudentes chi sighint su programa de cuncambiu Erasmus. Sas letziones las ant a faghere in sos campus de Lugano e de Mendrisio e ant a faghere aumentare sos cursos de limba italiana chi s'USI proponet cada annu a totu sos istudentes, collaboradores e professores, dae su livellu de sos imparaditzos a su livellu avantzadu. Dae s'annu academicu 2011-2012, difatis, s'Isvitzera leat parte in manera ufitziale in sos programas de istudiu europeos (**Lifelong Learning **e **Youth in Action**) gratzias a un'acordu bilaterale subra de s'educatzione firmadu cun s'Unione Europea. + In pagas paraulas, s'Unione agiuat s'italianu ca est una limba chi si insinnat pagu e si faeddat pagu, ma non pessat de agiuare una limba a beru in perigulu comente su sardu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/08/2011 + ## Comente su guvernu ispagnolu agiuat sas limbas galitziana e catalana + ### Destinados a sa normalizatzione linguistica 236 milliones de euros a annu + Su guvernu ispagnolu destinat prus de 236 milliones de euros a annu a sa normalizatzione linguistica de su galitzianu e de su catalanu. Una **partida de sas tassas de totu sos tzitadinos ispagnolos l'ant destinada in esclusiva a sas comunidades autonomas cun limba coufitziale **-francu su Paisu Bascu e Navarra, chi non faghent parte de su regimene comunu de finantziamentu- cun sa finalidade de normalizare s'impreu de custas limbas chi lis narant "autonomicas". + Su modellu de finantziamentu, aprovadu dae su guvernu istatale e dae sas comunidades autonomas in su 2009 (in vigore), **istabilit su pagamentu de 236,85 milliones de euros a sas comunidades cun limba coufitziale**, in contu de 'normalizatzione linguistica. Custa suma si la partzint sa **Generalidad de Cataluña **(97,9 milliones de euros), sa **Generalidad de la Comunidad Valenciana** (61,6 milliones de euros), sa **Junta de Galicia** **(**45,9 milliones de euros) e su **Gobierno autonomico de las Islas Baleares** (31,2 milliones de euros). + #_Sarvadore Serra_ + + ## aaaloob + ### aaaloo + aaal + #_Sarvadore Serra_ + + ## bbb + ### bbb + bbbtm + #_Sarvadore Serra_ + + ## ddd + ### ddd + ddd + #_Sarvadore Serra_ + + ### 26/08/2011 + ## Torrant a cumintzare in Sinnia sos cursos de limba sarda + ### Su servitziu ativadu finas in s'Ufitziu de su Giuighe de Paghe + Sa Comuna de Sinnia, pro su de bator annos unu infatu de s'ateru, at ativadu su servitziu linguisticu (ufitziu de sa limba sarda e cursu de sardu); ocannu custu matessi servitziu est ativu finas inche s'Ufitziu de su Giuighe de Paghe. + Sinnia est una bidda inserida in un'unione de comunas chi nde faghent parte Biddesartu (ghia), Brucei, Maracalagonis e Muravera; custa unione at otentu unu finantziamentu apositu dae s'Istadu in s'ambitu de sa lege 482/99 pro sa tutela de sas minorias linguisticas istoricas. Sa matesi lege e su matessi finantziamentu, macari otentu cu una protzedura diferente, bi sunt pro s'Ufitziu de su Giuighe de Paghe de Sinnia. + Su servitziu linguisticu cunsistit in sa tradutzione in sardu de atos publicos, manifestos, cartellos e, prus in generale, de sos documentos destinados a sa populatzione S'ufitziu de sa Limba Sarda de sa Comuna est abertu a su publicu cada martis dae sas noe a sa una inche su CeSIL, a pee pranu de su Munitzipiu. S'Ufitziu de sa Limba Sarda de su Giuighe de Paghe est abertu cada lunis dae sas noe a sa una, inche sa sede di carrera de Rossini. Pro esigentzias particulares si podent cramare sos operadores pro fissare u'addoviu finas in foras de custos orarios, e totu sos servitzios de s'ufitziu sunt disponibiles finas pro sos tzitadinos e sos amministradores de ateras comunas chi pro como no nd'ant. Ambos duos sos ufitzios ant a tennere unu situ informaticu pro nd'agiuare s'atividade. Sos cursos de limba sarda de ambos duos entes ant a resurtare integrados, a manera chi dipendentes e tzitadinos potzant sighire ambos duos, cun unu numeru prus mannu de oras, o potzant isseberare, semper e cando, intre unu numeru prus mannu de dies e orarios. Su cursu de sa Comuna, chi cumintzat su 29 de austu, est su lunis e sa chenabura dae sas bator a sas sete de merie (pro unu totale de 42 oras) inche sa Biblioteca Comunale; su de su Giuighe de Paghe, chi cumintzat su 30 de austu, est cada martis e giovia dae sas tres a sas chimbe e mesu de merie inche sa sede de carrera de Rossini + #_Sarvadore Serra_ + + ### 25/08/2011 + ## Progetos pro aumentare sa connoschentzia de su catalanu de sos professores de s'universidade + ### Pro sa normalizatzione linguistica in sas universidades de Catalugna. Unu modellu pro sa Sardigna. + Sa _Generalitat_ (su sistema politicu-istitutzionale chi guvernat su territoriu catalanu) at a destinare pro su cursu imbenente **580.000 euros a progetos de normalizatzione linguistica in sas universidades de Catalugna**, cunforma a su chi at naradu s'agentzia Europa Press. + Si tratat de progetos de autoaprendimentu de su catalanu, atividades pro afortire s'acollogimentu linguisticu de sos alunnos istrangios, e sos cursos e esamenes de acreditamentu de livellu C pro su _Profesorado Docente Investigador_ (PDI). + In su mese de cabudanni de su 2010, su Guvernu catalanu aiat aprovadu su _Decretu subra de s'acreditamentu de sa connoschentzia linguistica de sos professores de sas universidades_, chi obrigat sos aspirantes professores universitarios in Catalugna -francu professores visitantes, emeritos o onorarios- a acreditare unu livellu C de catalanu, o simile, su segundu livellu massimu de sos chimbe esistentes. CiU (Convergencia i Unio), su partidu majoritariu, at annuntziadu sa voluntade de mantennere custa normativa. + _Giai s'ischit, "normalizatzione" cheret narrere a faghere a manera chi sa limba catalana siat "normale" in cada campu e usu, finas in s'universidade, in ue su catalanu est presente in manera belle generale._ + _E in Sardigna? Totu un'ateru mundu. Petzi como semus cumintzende a pretendere chi finas s'universidade agiuet s'opera de "normalizatzione" de su sardu, comente sas leges cunsentint de faghere e comente una cantidade semper prus manna de giovanos pretendent. Est unu caminu prenu de dificultades, ma non tocat a s'isporare. B'at professores universitarios chi connoschent su sardu e cherent tennere s'ocasione pro lu faghere. Sos Retores devent chircare e agiuare in cale si siat manera custos professores, macari non siant de facultades umanisticas o linguisticas, antis "propiu" si sunt de facultades tecnicas o sientificas, chi non tenent sos pregiuditzios contrarios a s'impreu curricolare e veiculare de su sardu mustradu dae unos cantos "linguistas". Ma finas sa Ras diat podere organizare cursos intensivos pro professores de s'universidade chi cherent megiorare sa calidade de su sardu issoro, a manera chi potzat essere addatu, in su registru e in sa terminologia, a imparare cale si siat materia._ + #_Diegu Corràine_ + + ## Duda chi siant fogu sos isteddos, duda chi su sole si moat, duda chi sa veridade siat faula, ma non dudes mai chi t'istimo (W. Shakespeare) + #_Diegu Corràine_ + + ### 31/08/2011 + ## Cheret a promovere sa limba gaelica + ### Lu pessant sos duos tertzos de sos iscotzesos + Duos tertzos de sos iscotzesos pessant chi tocat a **faghere de prus pro promovere sa limba gaelica**: gasi resurtat dae un'istudiu demoscopicu fatu de reghente. + Semper e cando resurtat chi, pro s' 81 pro chentu de sas pessones, ** est importante chi s'Iscotzia non perdat s'erentzia linguistica sua.** + Su demoistudiu l'at fatu **su guvernu iscotzesu**; at interessadu 1,009 de pessones; at includidu unas cantas chistiones chi pertocant sa limba, che a s'usu currente suo, s'insinnamentu, su patrimoniu lessicale. Su 70 pro chentu de sos intervistados at naradu chi bi diant cherrere prus oportunidades de imparare su gaelicu; su 90 pro chentu at pretzisadu chi** sos pitzinnos diant devere istudiare s'istoria , sa cultura, sas traditziones, sa limba e sa literadura de Iscotzia.** + Su ministru de s'istrutzione **Alasdair Allan** at cummentadu: "Su guvernu iscotzesu at semper cretidu in s'importantzia de su gaelicu pro su patrimoniu culturale nostru, pro su turismu e pro s'economia; custu istudiu mustrat chi **su prus de sos iscotzesos sunt de acordu chi sa limba est a beru una cosa de profetu**". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/08/2011 + ## Su parrere de ProgReS subra de sa chistione de sa limba sarda + ### Su testu de unu primu interventu chi at publicadu in su situ informaticu suo + _Progetu Republica de Sardigna at publicadu, in su situ suo www.progeturepublica.net, custu primu interventu a furriu de sa chistione linguistica. Est, a parrere nostru, unu cuntributu de importu a su dibatidu_. Sa **chistione linguistica sarda**, a dolu mannu galu no risolvida pustis de annos meda, est istada semper pretestu pro polemicas e divisiones, giai mai de propostas articuladas e a subra de is partes. + Epuru est una chistione **vitale** e est traballosa dae su puntu de bista politicu, e minessit de essere bogada dae is positziones pigadas in manera retorica, dae is interessos particulares e dae is atziones de disinformatzione. + Gratzias a custu atuamentu, dae Lunis, dae oe su 29 de Austu e cada lunis pro is **10 chidas** chi benint, ProgReS - Progetu Republica presentat in manera publica su **progetu istategicu** a pitzu de sa **Sardigna plurilingue** naradu Politicas Linguisticas in ProgReS, formadu dae 10 puntos, chi ant a essere publicados in custu giassu unu a sa borta. + Su progetu est su resurtadu de unu traballu longu e arresonadu de su **Tzentru Istudios** a pitzu de is Politicas Linguisticas, fintzas cun s'agiudu e sa consulentzia de espertos esternos a su partidu. + ProgReS ddu bolet ponnere a s'atentzione de sa **sotziedade tzivile** e de is fortzas politicas sardas cun s'isperu de donare unu cuntributu determinante a s'evolutzione de su dibatidu a pitzu de sa chistione linguistica natzionale sarda. + Una bia presentados totus is puntos, in su mese de Santugaine 2011 su Tzentru Istudios a subra de is Politicas Linguisticas de ProgReS at a faghere una cunferentzia de imprenta pro presentare su documentu intreu e pro **ascurtare osservatziones e cussigios**. + Oe presentamus s'Articulu 1 "**Premissa**". + 1. **ProgReS - Progetu Republica** creet chi cada persone chi faghet parte de una **comunidade politica** in ue una limba est bastante difusa apat su **deretu** a comunicare in cussa limba in **cada cuntestu** e in sos **raportos cun sas istitutziones** etotu. Duncas ProgReS pensat chi **totus** sas **istitutziones publicas** e sas **sotziedades privadas** chi dant servitzios de interessu publicu apant su **dovere de impreare sa limba de sa comunidade** cun sos tzitadinos chi la cherent impreare e chi in sas **comunicatziones colletivas** cuddas istitutziones e sotziedades apant su dovere de dare sa possibilidade a su tzitadinu de retzire sa comunicatzione in cussa limba. + Sende chi: segundu sa cherta de sa Regione Autonoma (cf. "Le lingue dei sardi -- Una ricerca sociolinguistica", RAS, 2007) sas limbas de Sardigna sunt **impitadas** o **connotas bene** dae una **majoria de tzitadinos** e chi medas de issos las allegant o las cherent allegare comente **prima limba** e, galu, sende chi est craru su disigiu forte de esertzitare su **deretu a sa connoschentzia** e a s'impreu istitutzionale de sas limbas sardas, ProgReS proponet un'evolutzione de sa politica linguistica chi apat comente punna una cunditzione de **plurilinguismu sotziopoliticu reconnotu in prenu**. + Mancari chi custu obbietivu fiat istadu prus simpre e prus lestru a bi lompere in una cunditzione de **indipendentzia** de sa **Republica de Sardigna**, ProgReS si operat pro chi custu protzessu, longu e urgente, sia postu in motu **dae como** etotu, impitende cada mezu cuntzedidu dae su regime de autonomia de sa Regione Sardigna intro de s'istadu italianu. + 1. **ProgReS - Progetu Republica** riteni chi dungja passona chi e palti d'una **comunitai pulitica** undi una linga e abbeddhu diffusa aggjia d'ae lu **dirittu** di comunica in chissa linga in **dungja cuntestu**, finz'a li **rappolti cu l'istituzioni**. ProgReS paltantu riteni chi **tutti** l'**istituzioni pubblichi** e li **'mpresi priati** di silvizii di pubblicu 'ntaressu aggjiani d'ae lu **doveri di tratta la linga di la comunitai** cu lu cittadinu chi 'ntendia imprialla e chi, illi **comunicazioni pubblichi**, li suprammintuati istituzioni e impresi aggjiani lu doveri d'uffri a dungja cittadinu la pussibbilitai di ricii li comunicazioni 'n chissa linga. + Aendi avvilguatu: (cf. "Le lingue dei sardi - Una ricerca sociolinguistica", RAS, 2007) chi li linghi saldi so **impriati** e **cunnotti** da unu **'nnummaru maggjuritariu di cittadini** e chi umbe immez'a chisti li faeddhani o ani lu 'ntindimentu di faiddalli ch'e **primma linga**; aendi puru avvilguatu chi v'e la 'uluntai di silvissi di lu **dirittu a la cunniscenzia** e a lu 'mpreu istituziunali di li linghi saldi, ProgReS pruponi un aggjustu e un middhori di la pulitica linguistica naziunali chi miria a arria a una cundizioni di **plurilinguismu sociopuliticu pienamenti ricunnottu** e funziunalmenti pianificatu. + Puru cridendi chi chistu esitu si possia accansa piu lestru e meddhu in una cundizioni d'**indipindenzia** di la **Ripubblica di Saldingja**, ProgReS s'impingja pal fa in manera chi chistu prissanti e longu prucessu sia postu in motu **da abali**, impriendi dungja mezu cunsintutu da la cundizioni d'autunumia di la Regioni Saldingja indrent'a la Ripubblica Italiana. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Collaboradores de Tempus Nostru + LIMBAS + Marcadu in su Tribunale de Nugoro n. 87/1987 dae su 20/07/1987 DIRETORE RESPONSABILE + Chiaffredo VALLA Diretore editoriale @@ -31741,64 +42993,120 @@ Diegu Corraine Zuanne Luisu Stochino Sarvadore Serra + COLLABORADORES Gianfranco Pinna + + + ### 01/09/2011 + ## Unu regimene de autoguvernu chi lis permitat de gestire sas richesas issoro + ### Lu pedint sos indigenos de s'Astrintorgiu de Torres + Sos prus pagu de 9.000 abitantes de duos munitzipios de su nord estremu de s'**Australia** cherent unu **regimene de autoguvernu** pro magonire sas siendas issoo; cherent finas su podere de** intervennere in sos afares internatzionales** chi los interessant . Est sa petitzione chi sos indigenos de s'**Astrintorgiu de Torres** (abitantes de unu grustu de isulas chi s'agatant intre s'isula-continente e Papua- Guinea Noa) ant presentadu a su guvernu de ** Queensland**, chi s'est inpinnadu a l'istudiare e a la proponnere a sas autoridades federales australianas de **Canberra**. + Sos duos munitzipios chi disigiant de si faghere autonomos sunt sa **Regione de sas Ìsulas de s'Astrintorgiu de Torres** e sa **Contea de Torres**, ambos duos apartenentes a s'Istadu federadu de Queensland e ambos duos formados dae isulas in ue su prus de sa populatzione apartenet a su populu indigenu de sos isulanos de s'Astrintorgiu de Torres. Su sindigu de sa Contea de Torres, **Pedro Stephen**, at leadu profetu de sa visita de sa prima ministra de Queensland, **Anna Bligh**, pro crarire sa cosa. Stephen diat cherrere chi sos duos munitzipios si unant in unu territoriu autonomu cun poderes de autoguvenu. Su sindigu at fatu s'esempru de **Norfolk**, un'isula chi faghet parte de s'Australia ma tenet unu guvernu e unu parlamentu suos. + Sa prima ministra de Queensland at naradu chi est de acordu a presentare sa proposta a su guvernu federale australianu. Semper e cando, at agiuntu Bligh, bi cheret unu "cunsensu" intre sos isulanos e sos guvernos de Queensland e Australia pro mandare a dae in antis sa riforma. Stephen, pro contu suo, at pretzisadu chi s'autonomia si diat podere otennere sena bisongiu de s'ischirriare dae Queensland. + _ _ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/09/2011 + ## Amazon diat podere essere su rivale de Apple in su mercadu de sas "tauleddas" + ### Diat podere bendere chimbe milliones de dispositivos mobiles in s'urtimu trimestre de s'annu + Su portale Amazon.com diat podere bendere intre tres e chimbe milliones de tauleddas in s'urtimu trimestre de s'annu e diat podere devennere, duncas, su rivale prus mannu de s'iPad. Gasi narat sa cumpangia Forrester Research. Amazon galu no at annuntziadu in manera ufitziale chi cheret ponnere in su mercadu una "tauledda" sua, ma un'istudiu de mercadu de Forrester mustrat chi, si bi sunt sas cunditziones giustas, su produtu diat podere resessire bene. + S'analista Sarah Rotman at pretzisadu chi una "tauledda" posta in su mercadu a un preju chi no nche colet sos 300 dollaros diat podere permitere a Amazon -bastet chi apat bastante produtzione pro cuntentare sa dimanda- de bendere intre tres e chimbe milliones de dispositivos. + "Amazon tenet su potentziale non petzi pro bendere bene su machinariu suo, ma finas pro essere una prataforma informatica pro sos servitzios de impresa", at agiuntu Rotman, chi pessat chi in un'annu bi diat podere aere diferentes "tauleddas" de Amazon faturadas pro diferentes impresas. + "Apple tenet unas 100.000 aplicatziones disinnadas pro s'iPad, cando chi sa prataforma Honeycomb de Google at atiradu prus pagu de 300 aplicatziones", at postu in craru s'analista. + Apple at bendidu belle 30 milliones de 'iPads dae s'essida de su mese de abrile de su 2010, e sas impresas rivales ant postu pagu a timere su gigante tecnologicu cun sas propostas issoro. + Motorola at bendidu 440.000 unidades de sos dispositivos suos Xoom in sos primos meses, cando chi RIM at registradu mesu milliones de bendidas de sa BlackBerry PlayBook sua. + Custu matessi mese Hewlett-Packard at cantzelladu su TouchPad suo ca at bendidu tropu pagu, mancari su preju siat faladu a 99 dollaros. + HP at cunfirmadu s'interrutzione de sa produtzione de sos aparatos suos cun sistema operativu WebOs, includidu suTouchPad. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/09/2011 + ## Su parrere de ProgReS a propositu de sa chistione linguistica + ### Su de duos interventos in su situ informaticu suo + _Custu est su de duos interventos a furriu de sa chistione linguistica chi Progetu Republica de Sardigna at publicadu in su situ suo www.progeturepublica.net _ + Cando amus inghitzadu su traballu in su tzentru de istudios supra sa chistione linguistica sarda, non fiamus partende dae nudda. Partiamus dae printzipios generales cumpartzidos. In antis de totu, sa **nonviolentzia** e su **refudu de su natzionalismu** e de s'**etnotzentrismu**. Pero, in custa comente in ateras chistiones mannas, a los ponnere a currere a beru, sos printzipios generales e astratos sunt matanosos. Est istadu gai e totu, finas ca nois cherimus faghere politica ponende mente a sa **realidade sotziale** e **culturale** in ue faghimus sas cosas e in ue sas cosas "faghent" nois ateros. Custu, chena mai ismentigare chi semus tratende cun persones chi esistint a beru, cun unu **sugetu colletivu istoricu**, no astratu. + S'articulu de duos de su documentu linguisticu nostru, tando, bogat a campu sa sintesis de **annos de traballu** e de cunsideros, de cunfrontos intro nois matessi e in foras cun is ateros. Afrontat sa chistione linguistica in totus sos aerzos suos, chena sa timoria chi calicunu de custos - delicados meda - potzant finas faghere naschere anneos o brigas. Custa timoria at semper cumbintu sas fortzas politicas sardas a impreare sa chistione linguistica feti che a una coberta ideologica o un'arma bona pro desviare sa gente dae ateras cosas, chena mai **chircare una solutzione onesta**, fata e cumprida pro s'**interessu de totus**. Non b'ant frassidade o iscusas, in sos isseberos de printzipiu chi amus fatu, cosa chi at a parrere crara a chie at a leghere sas propostas nostras, ma b'at sa cussentzia funguda de sa **netzessidade istorica** de oferrere a sos sardos e a sa Sardigna intrea istrumentos bonos pro nos mantzibare, pro **essere liberos**. Istrumentos chi nemos at mai fraigadu o creidos possibiles. + Non b'at **nudda de impossibile**, in su chi semus proponende nois, nudda chi istet in foras de nois, in foras de s'istoria nostra, in foras de su disigiu mannu de parare fronte a su tempus benidore. B'at pero sa cussentzia chi sas limbas cherent liberadas, non tentadas o serradas in carchi museu. Sa cussentzia chi sas limbas non podent essere che a marcas ideologicas o de identidade, chi non depent serbire pro fraigare muros e lacanas, ma pro che los bogare. Sa cussentzia chi sa realidade fata de **medas limbas** in ue sos sardos bivent est una sienda manna: petzi s'egoismu, sa tontesa, su discuidu, s'ignorantzia de sas classes dirigentes nostras in tantos annos sunt renessidos a la cuare. + Tando est cun altivesa e cun sa cussentzia de su pesu mannu de custu progetu chi cumbido totus a leghere e a meledare custu articulu de su documentu nostru de politica linguistica, e chergio **bestire coragiu** a totus sos chi sunt interessados pro chi pongiant fatu a sa publicatzione de sos ateros, in sas chidas chi benint. Pro che torrare a su tempus benidore una **Sardigna megius de cudda chi amus leadu a imprestidu dae sos figios nostros**. + _Omar Onnis_ - Presidente de ProgReS - Progetu Republica Su Lunis chi intrat, 12 de Cabudanni, **Maltinu Dibeltulu** presentat s'Articulu 3 "Pro una visione noa: prus limbas e una natzione unica" + _ _ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/09/2011 + ## B'at prus indipendentistas chi no unionistas in Iscotzia + ### Sos chi cherent a s'ischirriare dae Londra sunt artiados a su 39%, cando chi sos contrarios sunt falados a su 38% + Pro sa prima bia dae su 2008, su cunsensu populare a s'indipendentzia de Iscotzia est prus mannu de su disigiu de abbarrare in su Rennu Unidu. A su chi resurtat dae un'istudiu demoscopicu de s'istitutu **TNS-BMRB**, su 39% de sos iscotzesos sunt in favore de s'ischirriongiu dae Londra, cando chi sos contrarios nche sunt falados a su 38%. Su cambiu de tendentzia cuintzidet cun sos primos meses de su guvernu iscotzesu nou, naschidu a pustis chi sos eletores ant dadu sa majoria assoluta a su **Partidu Natzionale Iscotzesu** (_Scottish National Party_, SNP) de su primu ministru atuale **Alex Salmond **(_in sa fotografia_). + B'at duos datos chi cherent leados in cunsideru. Su primu est chi sos indetzisos arribbant a su 23%, una de sas tzifras prus artas in custa casta de istudios demoscopicos, chi in Iscotzia, a su solitu, mustrant opiniones meda prus polarizadas. Su de duos est chi sa tzifra de sos chi sunt contra a s'indipendentzia (38%) est una de sas prus bassas de totu s'istoria: in sos urtimos annos, pro narrere, sos unionistas fiant semper subra de su 40%, e a s'ispissu fiant intre su 50% e su 60%. + Custos datos non faghent ispantu si si pessat a sos resurtados de un'ateru istudiu fatu in su mese de lampadas. In cussa ocasione sunt essidas a campu dua tendentzias chi como parent cunfirmadas. A un'ala, s'indipendentismu s'est difusu meda in s'eletoradu de Glasgow, sa tzitade prus manna de Iscotzia (tocat a ammentare chi, in sas eletziones de maju, s'**SNP** est istadu su partidu prus votadu in 5 de sas 8 tzircuscritziones de sa metropoli). A s'atera, sos giovanos sunt sos chi sunt prus in favore a s'indipendentzia, e custu aberit prospetivas bonas pro su tempus venidore. + De seguru custu b'intrat meda cun sa crisi economica, chi nch'est giughende a minimare in manera manna a beru sos finantziamentos publicos: a su sentimentu natzionalista istoricu de sos iscotzesos s'agiunghent sa discunfiantzia e su discuntentu pro su guvernu de su Rennu Unidu, e, duncas, su disigiu de si chircare unu caminu a contu issoro e de si guvernare a sa sola. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/09/2011 + ## Limba e cultura sarda. Esperientzias cumparadas. + ### Si nde faeddat chenabura e sabadu in Uri, in un'addoviu ammaniadu dae sa Provintzia de Tatari + Chenabura 9 e sabadu 10 de cabudanni, in sa Biblioteca Comunale de Uri, b'at duas dies de istudiu a propositu de "**Limba e cultura sarda. Esperientzias cumparadas**". Custu addoviu l'at ammaniadu sa Provintzia de Tatari - Setore Cultura, cun sos fundos de s'art 13 de sa lege regionale 26/1997 (initziativas pro sa tutela de sa limba e cultura sarda). Bi leant parte istudiosos de sardu, amministradores, esponentes de su mundu academicu. Chenabura b'at relatziones a propositu de "**Limba sarda e _Risorgimento _italianu: sos efetos de s'italianizatzione linguistica in sos tempos de s'unidade de Italia**" e unu dibatidu a furriu de su tema "**Limba, identidade e omologatzione**". Sabadu in antis si faeddat de "**Difusione de sa limba e cultura sarda oe**"; pustis si presentant su progetu "**Giocos e Contos**" de sa Consulta Arvada, sas initziativas mandadas a dae in antis in S''Alighera cun s'agiudu de s'**Espai Llull**, su progetu "**Vivim la Llengua**" de s'assotziu aligheresu "Unduetre", su progetu de **musica rap in sardu** de su grupu "Stranos elementos". Sos traballos los cungiat s'interventu de s'assessore regionale a s'istrutzione publica **Sergio Milia**. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/09/2011 + ## Duas dies de cunferentzias e ispetaculos pro faeddare de sa Sardigna + ### Est in Abbasanta, su 16 e su 17 de custu mese, sa Festa Manna 2011 de iRS + Sa flota sarda, sa cuntierra de sas intradas, Abbanoa, Equitalia, sos poligonos militares, su risanamentu ambientale. Custos e ateros sunt sos temas chi ant a tratare in sa Festa Manna chi iRS (indipendentzia Republica de Sardigna) at ammaniadu pro su seighi e su deghessete de cabudanni in s'Hotel Su Bajone de Abbasanta. Su seighi si cumintzat a sas chimbe e mesa de merie cun sa projetzione de su documentariu _Cattedrali di sabbia_ de Paulu Carboni, sighidu dae unu dibatidu subra de sos modellos de isvilupu e s'istoria de sos logos. Pustis b'at cuntzertos cun artistas sardos. @@ -31806,66 +43114,135 @@ Pro su deghessete b'at in programa duas cunferentzias. Una at a tratare de "Soverania e deretos: esperientzias e propostas pro unu caminu de autoguvernu in Sardigna", cun interventos de M. Dadea, G. Colli, C. Zuncheddu, A. Lopez Tena, O. Chessa, P. Cherchi, A. Mongili, G. Uggias. S'ateru tenet comente argumentu "Sardigna suta de embargo - decraratzione de s'istadu de crisi. Possibile est a cumpartzire istrategias e solutziones?" e b'ant a leare parte rapresentantes de artesanos e cumertziantes liberos, pastores sardos, precarios de s'iscola, camionistas, comitadu contra a sos radar, comitadu contra a su Galsi. Pustis b'at una asseblea generale de iRS e, in fines, ateros cuntzertos. #_Sarvadore Serra_ + + ### 09/09/2011 + ## Nono a cambiare su modellu de immersione linguistica! + ### Sa Generalitat de Catalugna contra a su Tribunale Superiore de Giustitzia + Sa **Generalitat **de Catalugna est gherrende a sa prus arta pro parare fronte a su **Tribunale Superiore de Giustitzia** de Catalugna e mantennere sena cambiamentos su** modellu de immersione linguistica** chi custu organismu at postu in discussione. Sa contraofensiva, ghiada dae su presidente de su guvernu catalanu, **Artur Mas **(_in sa fotografia_), de **Convergencia i Unio**, s' isvilupat in duos frontes: su fronte giuditziale, neghende a su Tribunale sa cumpetentzia pro pretendere modificas de una lege in vigore; e su fronte politicu, tenende contu de sas netzessidades de sa Moncloa venidora. CiU at a sighire a cunfiare in su **PP** in Catalugna, sotziu preferidu de su guvernu in minoria. Pero su PP forsis no at a podere cunfiare in CiU in parlamentu in sa legisladura beniente, cando su partidu ghiadu dae **Rajoy **podet tennere bisongiu de si ponnere de acordu cun sos natzionalistas, si binchet sas eletziones sena otennere sas majoria assoluta. + "Cunforma a su chi faghet su PP cando andat a su guvernu de Ispagna, cun CiU e cun su guvernu atuale de sa Generalitat at a tennere pagu de ite faghere", at craridu Mas. "Sunt annos chi nos ponent su tocu cun sa chistione de su catalanu. Ant a devere isseberare", at agiuntu, abertende sa ghia politica de su PP a no impitare s'immersione linguistica comente istrumentu de propaganda o ogetu de ricursos giuditziales. Su PP catalanu in su 2009 aiat fatu ricursu contra a sa **Lege de Educatzione de Catalugna** (LEC) aprovada cussu matessi annu, e Mas cheret essere seguru chi su partidu ghiadu dae Rajoi non fatzat ateras atziones cun s'agiudu de su Tribunale Superiore. S'abertimentu at funtzionadu: pagas oras a pustis, su vitzesegretariu de sa comunicatzione de su PP, **Esteban Gonzalez Pons**, at asseguradu dae Madrid chi "su PP cheret abbarrare a curtzu meda a CiU. "Non cherimus subordinare su dibatidu subra de sa creatzione de postos de traballu a perunu assuntu chi nos potzat ischirriare", at craridu. + A parrere de su PP, sa LEC "limitat" sos deretos linguisticos de sos tzitadinos in sa comunidade e non promovet "unu modellu de sotziedade aberta". Pero su guvernu tzentrale at naradu chi sa lege catalana est cunforme siat a sa Costitutzione siat a s'Istatutu catalanu. Sa LEC, pro parte sua, tenet fundamentu in sa lege de politica linguistica aprovada in su 1998 suta de su guvernu de su PP in su primu mandadu de s'ex presidente Jose Maria Aznar, chi l'aiat cunsiderada costitutzionale. Su PP teniat bisongiu finas tando de sos votos de CiU pro guvernare. + Sa Generalitat si fundat in custa lege pro mandare a dae in antis sa defensa giuditziale sua. Gasi crarit in su ricursu chi at presentadu a su Tribunale pro **andare contra a su providimentu chi ponet s'ispagnolu comente limba veiculare in sas iscolas**. Custu tribunale, sustenent sos servitzios giuridicos de sa Generalitat, non tenet cumpetentzia pro obligare a modificare unu modellu linguisticu chi derivat dae una lege in vigore, aprovada dae sa Generalitat e ratificada dae su guvernu tzentrale. "Devimus crarire cale organu tenet potestade pro modificare sa Lege de Educatzione", at naradu sa cussigera de su Dipartimentu de Insinnamentu, **Irene Rigau**. "Unu giuighe no nche podet bogare una lege", at agiuntu, sighende sa matessi linia, Mas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/09/2011 + ## Su sardu cheret impitadu comente limba veiculare + ### Lu narat Istevene Coinu, capu de ufitziu de s'Assessoradu Regionale pro s'Istrutzione Publica + Sa Sardigna tenet idea de ''_insinnare in sas iscolas su sardu cun letziones in sardu_''. L'at annuntziadu Istevene Coinu, capu de Ufitziu de s'Assessoradu de s'Istrutzione Publica de sa Regione Sarda in su dibatidu '_Sas raighinas e sas resones de sos populos minoritarios. Su puntu de vista politicu_', ammaniadu in s'ambitu de sas de tres editziones de su "_Festival des peuples minoritaires_" chi sunt faghende in Aosta. ''_Cheret chi custas limbas de difendere siant faeddadas, a manera chi non si nche morgiant. A faeddare limbas diferentes unit, non dividit_'', at naradu Coinu, chi at preannuntziadu sa presentada de una lege cuadru regionale a furriu de custu tema. #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/09/2011 + ## Preventzione e seguresa in agricultura + ### Nde faeddamus peri in sardu + _A averiguare sa presentzia de sos istivales, de sa tuta, de su cascu. A dare cara in ue si ponent sos pees. A artziare o falare dae su tratore petzi cando est firmu._ Sunt, custos, unos cantos cussigios chi si podent leghere, finas in sardu, in su **Manuale de sa seguresa in agricultura** ammaniadu dae s ' **INAIL** e dae s' **ASPEN** de Nugoro e chi, dae oe, si podet ritirare sena pagare nudda in s'INAIL etotu e in sos Assotzios agriculos de categoria de Nugoro e de s'Ogiastra. S'**Ufitziu de sa limba sarda de Nugoro** at cuidadu sas partes in sardu de su libreddu, chi crarit cun fumetes galanos cales sunt sas operatziones prus perigulosas e, duncas, de evitare pro traballare in seguresa in unu setore, s'agricultura, galu oe tzentrale in s'economia nostra, ma in ue, a dolu mannu, non mancant sos intzidentes, a s'ispissu graves. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 16/09/2011 + ## Sa comuna de Tempiu at adderidu a su progetu de sa limba sarda + ### Sunt giai cumintzados sos cursos de formatzione + Sa comuna de Tempiu at adderidu a su progetu de sa limba sarda, cunforma a sa lege istatale de tutela de sas minorias linguisticas (lege 482/1999). S'ufitziu linguisticu interessat treighi comunas de sa Provintzia e cheret promovere s'impreu orale e iscritu de sa limba sarda e de su gadduresu cun addovios, cunferentzias, presentadas de libros e projetzione de curtometragios, siat in intro de s'amministratzione siat in sos raportos cun sos tzitadinos in totu sos ambitos e in totu sas ocasiones de vida politica, sotziale, economica e culturale. + In su progetu b'at sa D.ssa Giuanna Tuffu, responsabile de s'Ufitziu de sa limba sarda, e sa D.ssa Giuanna Frantzisca Piras, chi cuidat sos cursos de formatzione destinados mescamente a sos dipendentes de sas comunas de Tempiu, Badesi, Sant'Antoni, Lungone e Logusantu, chi ant adderidu a su progetu, e a totu sos tzitadinos interessados a bi leare parte. + S'Ufitziu de sa limba sarda est abertu su primu e su de tres lunis de su mese dae sas 9:00 a sas 14:00 in sa Biblioteca Comunale de Tempiu; sos cursos de formatzione, in cambiu, sunt cumintzados mercuris su batordighi de cabudanni dae sas 9:00 a sas 14:00 in sos matessi locales. + #_Sarvadore Serra_ + + ## S'Ikea at a faeddare finas in Catalanu + Su Ministru catalanu de su Cumertziu, **Josep Huguet, **e su diretore de bendidas pro s'Ispagna de s'IKEA, **Jaime Garcia Alegre****, ant firmadu una cunventzione pro promover s'impreu de su catalanu in totu sos istabilimentos cumertziales de s'IKEA in Catalugna.** + + + + ### 20/09/2011 + ## S'ANGLOMANIA DE SOS "INDIPIPENDENTISTAS" SARDOS + ### de Diegu Corraine + Ite nos isetamus dae unu movimentu indipendentista, sardu in particulare, in contu de comunicatzione e de informatzione? Chi impreent a su nessi sa limba natzionale, su sardu, mescamente in sas ocasiones importantes, in ue devent rapresentare s'identidade natzionale. E Irs ite faghet? In sa Festa Manna de ocannu si bidiant craros sos cartellos mannos IRS INFO POINT, IRS STORE, etc. Sena contare chi su situ internet est IRSONLINE! + Ite cosa ridicula custa anglomania chi cuat una italofonia reale e mandrona, provintziale, autocolonialista e contraria a cale si siat idea de movimentu natzionale, peus e peus si si proclamat indipendentista. In custu, IRS paret sighidu bene dae Progres, chi at intituladu s'urtimu cungressu suo petzi cun SUMMIT! Est una cosa birgongiosa! Ma a ue cherent arribbare? Sighende gosi, annoas amus a assistire a una "Great Fest" o "Great Party"! + S'ant a definire indipendentistas, ma non sunt indipendentes mancu in conca. + #_Diegu Corràine_ + + ### 26/09/2011 + ## Totus in defensa de s'otzitanu + ### In Catalugna, contra a su ricursu presentadu dae su guvernu + Unos cantos entes, partidos politicos e assotzios culturales ant mustradu cantu sunt neghidados ca su **Tribunale Costitutzionale** ispagnolu at atzetadu su **ricursu presentadu dae su guvernu** contra a sa **lege de s'aranesu** aprovada dae su **parlamentu catalanu** in su mese de cabudanni de su 2010. Custa lege previdet chi s'aranesu (un casta de **otzitanu**) siat sa limba propia de sa **Vall d'Aran** e chi duncas siat reconnotu comente limba de preferentzia in intro de s'amministratzione. Pretzisamente sa catalogatzione comente limba de preferentzia est istada sa cosa chi at cumbintu su guvernu ispagnolu a presentare unu ricursu a su Tribunale Costitutzionale, narende chi "una lege de sa comunidade autonoma de Catalugna non podet regulare s'impreu de sas limbas coufitziales". Su Tribunale Costitutzionale at suspendidu in manera cautelare sos pretzetos impugnados e at dadu a sas partes unu termine de bindighi dies pro formulare osservatziones. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 26/09/2011 + ## Pro cada limba chi faeddas tenes una vida in prus + ### Cumintzat oe sa Die europea de sas limbas + "_Pro cada limba noa chi faeddas tenes una vida in prus; si connosches petzi una limba, vives petzi una bia_ ". Custu ditzu tzecu est una de sas paraulas de ordine de sa **Die europea de sas limbas n. 10**, chi dae oe pro carchi die at a essere marcada dae unos cantos eventos, comente cunferentzias, leturas de poesias, giogos a intzertare e giogos de carrera. S'idea est a promovere s'imparongiu de sas limbas e a festare sa diversidade linguistica europea, moende dae sas 23 limbas "_ufitziale_s" de sa UE finas a nche crompere a sa profusione de limbas e dialetos coufitziales, regionales e minoritarios. S'UE investit unu milliardu de euros a annu in programas chi punnant a afortire sas abilidades linguisticas e sas cumpetentzias de ateru tipu, cun initziativas che a **Erasmus**, chi permitit a sos istudentes universitarios de nche colare parte de su periudu issoro de istudiu o de formatzione in un' ateru logu. In mesu de sas ateras initziativas finantziadas dae sa UE bi sunt finas su programa **Leonardo da Vinci **(formatzione professionale) e su programa **Gioventude in atzione** (voluntariadu/traballu de giovanos). In intro de s'impinnu suo pro s'isvilupu de s'aprendimentu de sas cumpetentzias linguisticas, sa Cummissione cheret duplicare su numeru de custas bursas in su progetu suo de bilantziu pro su periudu 2014-2020. Sa UE, in prus, investit 50 milliones de euros a annu pro agiuare atividades e progetos de natura linguistica . + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/09/2011 + ## Una pellicula in catalanu pro s'Oscar + ### Est "Pa negre", de Agusti Villarong, e nch'at coladu a Almodovar + _ _ + _Pa negre_, de **Agusti Villaronga**, est sa pellicula ispagnola chi at a gherrare pro una candidadura in sos **Oscar**. Est sa prima bia chi **una pellicula girada in catalanu **at a rapresentare su tzinema ispagnolu** ** in sos premios de Hollywood. De seguru non fiat sa favorida de su triu finalista (_La voz dormida_, de **Benito Zambrano**, e _La piel que habito_, de **Pedro Almodovar**), pero sos academicos ant detzididu chi custu drama subra de su pustis gherra in una badde de Catalugna devet essere s'imbiada a sa de 84 editziones de sos Oscar in sa setzione de sa megius pellicula de limba no inglesa. + Pro su majorchinu Villaronga, unu tzineasta cun un'istile suo e chi at bintu ocannu, cun custu traballu, su **Premio Nacional de Cinematografia** de Ispagna, at a essere sa prima presentzia sua in su cuncursu de sos Oscar, cun custa chi est una versione de unu romanzu de **Emili Teixidor.** Sos protagonistas de sa pellicula sunt **Nora Navas** e su pitzinnu **Francesc Colomer.** + #_Sarvadore Serra_ + + ## Banner Top + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/10/2008 + ## Polìticas e Leges pro sas limbas minoritàrias a cunfrontu + ### Friulanos, Ladinos, Otzitanos, Aligheresos, Sardos + A s'addòviu organizadu dae s'Ufìtziu de sa Limba Sarda de sa Provìntzia de Aristanis in Donigala Fenughedu su 10-10-2008 ant leadu parte espertos chi sunt bènnidos dae Friluli, Ladìnia, Otzitània italiana, S'Alighera, operadores de sos isportellos linguìsticos, espertos e apassionados de limba sarda. Su tema fiat sa legislatzione linguìstica, sas polìticas linguìsticas de sas minorias e sas prospetivas de una polìtica linguìstica noa e cuncreta in Sardigna. In particulare, un'ipòtesi de lege noa de polìtica lingìstica pro sa Sardigna. @@ -31881,30 +43258,45 @@ A merie, at cumpretadu sa die de istùdiu unu cunfrontu de sos relatores moderadu dae Giosepe Coròngiu, diretore de su servìtziu de sa Limba Sarda de sa Regione Autònoma de sa Sardigna. Inoghe, pro comodidade de chie non fiat presente, publicamus sos interventos de sos relatores, gasi comente los amus registrados. + #_Sarvadore Serra_ + - Coròngiu e relatores + - Carles Sechi + - Lombardo + - Cristiano Carrus + - Marco Stolfo + - Sarvadore Cubeddu + - Vittorio dell'Aquila + - Marco Viola + + ### 21/10/2008 + ## LinMiTer / Neologia in sas Limbas Minoritàrias + ### Seminàriu in Lanusè | 24-25 · 11 · 2008 + Sa Terminologia est su setore chi cunsentit a sas limbas de s'ampliare, de si cumpretare, de si modernizare. Est pròpiu custa chi, impreada mescamente in sos setores tècnicu-sientìficos, cunsentit a sas limbas de aumentare su nùmeru de sos vocàbulos e ampliare sa capatzidade de sas limbas de interpretare e denominare su mundu chi nos inghìriat. Pro sas limbas natzionales che a su sardu, sas paràulas noas cunsentint finas de bìnchere s'idea chi siant petzi mèdios pro espressare su tempus coladu e chi non siant addatas a su tempus presente. Su fatu est chi no esistint limbas addatas e limbas "no" addatas a veiculare sa modernidade, ma limbas lìberas o privadas de lu fàghere, o limbas chi si sunt liberende. Su sardu, cun sas leges chi lu cunsentint e cun sa voluntade chi tenent medas de nois, est de custa ùrtima categoria: cherimus un'isvilupu modernu de sa limba. Duncas sa terminologia e sas paràulas noas nos interessant. Gasi etotu pro sas àteras limbas minoritàrias. + In àteros duos seminàrios fatos in Catalugna (Barcelona) e Còrsica (Corti) sunt istados aprontados Glossàrios relativos a s'Ambiente e a sos Trasportos. Su Seminàriu 2008, **_Neologia e risorsas terminològicas_**, est riservadu a rapresentantes de unas cantas limbas neolatinas chi leant parte in LinMiTer, chi s'ant a riunire in Lanusè (Istitutu Salesianu, viale Don Bosco) dae su 21 a su 23 de santandria, ma at a tènnere una parte aberta a su pùblicu de sos interessados dae su 24 a su 25 de su matessi mese, in su matessi locale de sos Salesianos. @@ -31914,34 +43306,61 @@ h 9.00-13.00 / h 16.00-19.00 Chie est interessadu a leare parte a su traballu de sas dies 24 e 25 e cheret _riservare un'aposentu cun tratamentu de pensione cumpreta_ in sa residèntzia salesiana (47 èuros a pessone in aposentu duplu, 52 èuros a pessone in aposentu sìngulu), podet telefonare a s'ULS de sa prov. de Ogiastra, +39 0782 600 931, o iscrìere a: + #### uls.sar@gmail.com](mailto:uls.sar@gmail.com) + #_Sarvadore Serra_ + 4 + 5 + 2 + 3 + 1 + + ## Banner Left + #_Sarvadore Serra_ + + ## banner sx + #_Sarvadore Serra_ + + ## CURRELIMBA, S'OGIASTRA PRO SU PROGRESSU DE SU SARDU + ### 60 mototziclistas s'ant giradu sas biddas ogiastrinas, atachende manifesteddos in favore de sa limba e de sos produtos locale + Inoghe unas cantas fotos de sa manifestatzione + #_Sarvadore Serra_ + 0 in Tortolì + 5 in Biddamanna + 4 in Biddamanna + 3 in Biddamanna + 2 in Biddamanna + 1 in Tortolì + + ## Le lingue romanze + _Editore:_ Il Mulino _Data de Publicatzione_: 2005 _Collana:_ Itinerari @@ -31948,48 +43367,94 @@ _ISBN_: 8815102949 _Pazinas_: 144 _Preju _: 11 euros + _In sos bator continentes b'at 621 milliones de pessones chi faeddant limbas romanzas: portughesos, ispannolos, catalanos, otzitanos, frantzesos, italianos, sardos, retoromanzos e rumenos. Totu custas limbas tenent orizine in su latinu faeddadu. Ma coment'est chi dae su latinu sunt derivadas totu custas limbas? E ite carateristicas tenent? In custu libru s'autore, a pustis de una descritzione atenta de sa difusione de sas limbas romanzas in su mundu, si firmat a analizare sa diferentziatzione intre su latinu faeddadu e su latinu literariu, cun s'azudu de sas fontes chi dant contu de sa limba chi fiat faeddada de a beru dae sos Romanos antigos. A onzi limba romanza, a pustis, est dedicada un'analisi ispetzifica chi nd'amustrat s'evolutzione, s'istrutura linguistica e sas tendentzias de oe. + + + + ## SA LIMBA SARDA SI PRESENTAT IN PÙBLICU + ### < Addòvios Benidores < Addòvios Passados + Si cheres èssere avisadu de sos EVENTOS BENIDORES, iscrie a: + #### uls.sar@gmail.com](mailto:uls.sar@gmail.com) + #_Sarvadore Serra_ + . + + ## DIES e MESES in LSC + ### > lunis, martis, mèrcuris, giòvia, sàbadu, domìniga > ghennàrgiu, freàrgiu, martzu, abrile, maju, làmpadas, trìulas, austu, cabudanni, santugaine, santandria, nadale + #_Sarvadore Serra_ + + ## Su cunvegnu "Atlas Linguistique Roman 2008" in Badde de Fassa + ### 16-18 · 10 · 2008 | Vigo di Fassa /Vich de Fasha + Custa chida sa Provìntzia de Trento, in collaboratzione cun s'Istitutu culturale ladinu, unos cantos linguistas europeos chi sunt in su Comitadu Sientìficu de s’ALiR (Atlas Linguistique Roman) si riunint pro cunfrontare sos istùdios issoro. + In particulare, sinnalamus sa presèntzia de sos sardos Micheli Contini, professore emèritu de sa Universidade de Grenoble e membru de su comitadu sientìficu de s'ULS Ogiastra e de Maria Giosepa Cossu. esperta de fonètica sarda. + Su bonu de sos relatores in su seminàriu presentant istùdios relativos a sos nùmenes de unos cantos animales in totu sas limbas neolatinas. + Su seminàriu de ocannu cumintzat su 16 de custu mese e durat finas a su 18 in su Museu ladinu de Fassa in Vigo/Vich, cunforma a su programa chi publicamus in pdf, inoghe suta. + #_Sarvadore Serra_ + Programa ALIR 2008 Cara + Programa ALIR 2008 Intro + + ### 16/10/2008 + ## "Cun s'abba e cun su Fogu" unu progetu de importu pro su museu de Paule + ### 18·10·2008 | PAULE + Su 18 de Santugaine in su Museu "Palatzu Atzori" de Paule, a sas 5 de sero, at a èssere presentadu su progetu "Cun s'abba e cun su fogu", unu contu museale pro Paule: sonos, imàgines e ammentos de su passadu chi nos nch'ant a leare a su tempus benidore. + Ant a èssere mustrados duos filmados: in su primu ant a èssere presentadas totu sas richesas culturales e archeològicas de sa bidda e fintzas sos monumentos de importu chi àteru non sunt si no unu càminu culturale chi dae su museu s'at a mòvere e at a andare a totu su territòriu de Paule; in su segundu ant èssere presentados sos temas de su biàgiu, de sa pedra, de s'abba e de su fogu chi luego ant a èssere a beru setziones de su museu. + At a èssere aprontada fintzas una sala cun unos cantos istèrgios de terra e lugherras agatados in unu nuraghe chi tenet su matessi nùmene e chi est una de sas richesas archeològicas de sa bidda. + Ant a intervènnere: **Domenico Gallus** - Sìndigu de Paule; **Renato Soru** - Presidente de sa Regione Sardigna; **Maria Antonietta Mongiu** - Assessore a sa Cultura de sa Regione Sardigna; **Pasquale Onida** - Presidente de sa Provìntzia de Aristanis; **Antonello Arru** - Presidente de sa Fundatzione Bancu de Sardigna; **Enrico Atzen**i - Diretore de su Museu e de su Parcu Archeològicu de Santa Cristina; **Anna Depalmas** - Curadora de su Museu; **Monica Sorti** - Progetista de su Museu. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Bandera LINMITER + #_Sarvadore Serra_ + + ## ASSÒTZIOS SARDOS IN SU MUNDU + ### Una natzione, unu coro, una limba + Sos Sardos semus una natzione cun un'istòria cumplessa chi assimìgiat a sa de sos àteros pòpulos: una terra de riferimentu, Sa Sardigna, unu pòpulu, sos Sardos, una limba, su sardu, chi nos identìficat e distinghet. Una parte de sos Sardos, però, pro resones de traballu e, oe, finas de istùdiu, istat in foras de s'ìsula. In ue, però, mantenent in cale si siat manera, ligàmenes culturales e sentimentales cun sa pàtria comuna, sa Sardigna. In custa pàgina, cherimus informare de custa realidade cumpllessa e diferente, sinnalende sitos internet chi presentant custos assòtzios sardos de logu istràngiu, in ue sa limba sarda sighit a èssere presente, a bias finas prus lìbera dae sas interferèntzias chi tenet in Sardigna, pròpiu ca no est cunditzionada dae sas pressiones de s'italianu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/10/2008 + ## Contra a sa cungiada de s'Istitutu Ladinu + ### Comunicadu de s'ALIR (Atlas Linguistique Roman) + Su presidente Joan Veny i Clar, su diretore Michel Contini (in sa fotografia)e sos cumponentes de sos Comitados natzionales de s’Atlas Linguistique Roman, riunidos in Cungressu dae su 16 a su 18 de santugaine in s’Istitut Cultural Ladin «Majon de Fascegn» in Vich/Vigo di Fassa chi benint dae universidades italianas, frantzesas, ispagnolas, portughesas, lussemburghesa, romenas, finlandesas, tedescas, ant protestadu contra a sas decraratzione de su ministru Brunetta chi in su setimanale Panorama de su 16 m.c. at decraradu chi s'Istitutu ladinu diat èssere inclùdidu in mesu de sos chi mutint «Entes inùtiles». Ant ammentadu a su ministru sa calidade sientìfica e de coordinnamentu culturale in su territòriu chi at tentu in sos ùrtimos trinta annos s'Istitutu, documentados dae cungressos, libros, publicatziones. @@ -31997,11 +43462,18 @@ In fines assegurant chi "su ladinu, in cantu limba romànica, est inseridu in mesu de sas limbas de s’Atlas Linguistique Roman e si riservant finas intervènnere cun sas istitutziones natzionales issoro pro fàghere pressiones in tutela de s'Istitutu". In defensa de s'Istitutu est intervènnidu finas su presidente de su Trentinu, Lorenzo Dellai. + Pro firmare in favore de s'Istitutu ladinu, si podet iscrìere a: [info@istladin.net](mailto:info@istladin.net). + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/10/2008 + ## Limba Sarda e umanizatzione de sa sanidade + ### 28-10-2008 | Nùgoro | Cursu de formatzione abertu a totus sos operadores, dipendentes e conventzionado de sa ASL de Nùgoro. + Punnare a umanizare sas curas e a megiorare sas relatziones intre operadores sanitàrios e malaidos. Est custa sa mira de su cursu de formatzione chi s'at a fàghere martis 28 de santugaine in Nùgoro in sa sala cunferèntzias de s'ispidale "Santu Frantziscu". "Est de importu oe, chi sos entes pùblcos in Sardigna, tenzant a contu cantu podet èssere de agiudu in sas relatziones cun sos tzitadinos e sos malaidos in custu casu, chi sos operadores connoscant sa limba sarda" - Gasi ant naradu sos responsabiles de sa ASL de Nùgoro presentende su cursu. @@ -32019,27 +43491,48 @@ Vincenzo Migaleddu - Dutore Radiologu, Tàtari, Presidente de sa SMIRG-onlus no profit foundation. #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/10/2008 + ## "Atòngiu Literàriu" in sas Provìntzias de Ogiastra, Gaddura, Tàtari + ### Presentada de libros iscritos in sardu + A pustis de sa manifestatzione mutida "Beranu Literàriu", s'Ufìtziu de sa Limba Sarda de sa Provìntzia de s'Ogiastra sighit a dare tretu a is autores sardos chi ant detzìdiu de iscrìere is libros issoro in sardu. Custa bia sa presentada non s'at à fàghere feti in sa Provìntzia de Ogiastra ma finas in sa Provìntzia de Gaddura e in sa Provìntzia de Tàtari. Cun su beranu literàriu s'ULS de s'Ogiastra at batidu sete iscritores sardos in sete bidddas de sa Provìntzia; is autores ant presentadu su libru issoro, e custa est istada peri s'ocasione pro allegare de is prospetivas de sa limba sarda oe e in su tempus benidore, non feti in sa literadura ma in generale in sa vida de cada die. Como sa manifestatzione sighit e diventat prus manna, e punnat a fàghere allegare de su sardu in sa literadura e non solu peri is biddas de is àteras duas provìntzias. Difatis 10 Comunus de sa Provìntzia de Tàtari e 4 de sa Provìntzia de Gaddura ant aderidu a su progetu "In Sardu, sa Limba Nostra", cun capofila sa Provìntzia de s'Ogiastra. S'Atòngiu Literàriu est duncas s'ocasione pro cumintzare s'atividade de su rpogetu finas in custas biddas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/10/2008 + ## Catòlicos e protestantes pessant de bortare sa Bìblia in 6.000 limbas + ### Acordu de collaboratzione in Vaticanu + Sa Crèsia catòlica e sas sotziedades bìblicas protestantes ant firmadu su 14 de custu mese in Vaticanu un'acordu de collaboratzione pro favorire sa tradutzione e divulgatzione de sa Bìblia in sas belle 6.000 limbas esistentes in su mundu. + Sa Bìblia est istada bortda giai in 2.454 limbas, in 438 in forma integrale e b'abbarrant galu medas tradutziones chi cherent fatas at naradu miss. Vincenzo Paglia durante sa cunferèntzia istampa fata in Vaticanu. + Sas duas sotziedades ant validadu 130 tradutziones ecumènicas , duncas aprovadas dae sas duas religiones, mancari abbarrent diferèntzias de caràtere dotrinale. + S"'interpretatzione de sa Bìblia sighit a èssere motivu de divisiones" , at reconnotu su cardinale Walter Kasper. In su 2006 sas sotziedades bìblicas ant distribuidu 26 millones de esemplares de sa Bìblia. Su papa Beneditu XVI at ammentadu a sos pìscamos curtos a pare in Vaticanu chi sa Bìblia "no est unu testu mitològicu", ma "un'istòria reale" e chi sa letura sua est fundamentale pro sa fide. + Podimus tènnere s'isperu chi finas su sardu potzat tènnere una tradutzione ufitziale e unitària? + Sa Facultade teològica de Casteddu s'at leadu s'impinnu de lu fàghere. + _> In sa fotografia: Pàgina de una Bìblia antiga in latinu_ + #_Sarvadore Serra_ + + ## L'origine delle lingue + _Tradutzione_: Stefano Ravaioli _Editore_: Adelphi _Data de Publicatzione: _2001 @@ -32047,9 +43540,16 @@ _ISBN_: 8845916308 _Pazinas_: 302 _Preju_: 30,99 + Pagu prus o mancu chentu annos a como sa Sotziedade Linguistica de Parizi aiat postu fine in manera ufitziale a sas discussiones, a s'ispissu curiosas, subra de s'ipotesi de un'orizine unica de sas limbas, de una limba mama dae ue sunt derivados sas zenias diferentes e sa babele di idiomas de sos populos de su mundu, chi est torra a su tzentru de s'interessu, belle comente est capitadu a sos istudios subra de sa cussentzia: cunfirmas de importu sunt difatis arribadas, in manera indipendente dae ateras dissiplinas, in particulare dae sa zenetica de sas populatziones. A su puntu chi oe, cudda conzetura iscreditada aparit sa prus fundada e rica de isvilupos, comente dimustrat custu libru - chi diat tocare de legher in parallelu cun _Storia e geografia dei geni umani_ de Cavalli-Sforza -, in ue si podent bider sos resurtados de una riflessione durada trinta annos, a ue Ruhlen fiat zai arribadu, sighende su caminu fatu dae Greenberg, a una teoria chi a medas est parta estrema: sa classificatzione de prus de chimbemiza limbas connotas in doighi familias mannas ebia. Custas super-familias sunt ricundutzibiles, a parrer de Ruhlen, a una ebia, sa limba primizenia chi sos 'sapiens sapiens' prozenitores nostros nch'ant leadu cun issos cando, non prus de chentumiza annos como, si sunt moidos cun una serie de migratziones mannas dae sa culla africana issoro a cunchistare su praneta. + + + + ## Decraratzione Universale de sos Deretos de s’Òmine + ### Proclamada dae sas Natziones Unidas su 10 de nadale de su 1948 + Cunsiderende chi su reconnoschimentu de sa dinnidade chi pertocat totu sos membros de sa famìlia umana e sos deretos issoro aguales e inalienàbiles costituit su fundamentu de sa libertade, de sa zustìtzia e de sa paghe in su mundu, Cunsiderende chi su misconnoschimentu e su minisprètziu de sos deretos de s’òmine ant zutu a atziones de barbaridade chi ofendent sa cussèntzia de s’umanidade e chi sa bènnida de unu mundu in ue sos èsseres umanos ant a esser lìberos de faeddare e de creer, liberados dae sa timòria e dae sa misèria, est proclamada comente s’isetu prus mannu de s’òmine, Cunsiderende chi est indispensàbile chi sos deretos de s’òmine siant garantidos dae normas zurìdicas, a manera chi s’òmine non siat custrintu prus, comente remèdiu estremu, a si rebellare a sa tirannia e a s’opressione, @@ -32170,8 +43670,12 @@ Non b’at perunu disponimentu de custa Decraratzione chi podat esser interpretadu comente implicante pro un’Istadu, unu grupu o una pessone unu deretu a fagher cale si siat atividade o un’atzione chi punnet a sa distrutzione de sos deretos e libertades chi bi sunt proclamados. #_Sarvadore Serra_ + + ## Carta Europea de sas Limbas Regionales o Minoritàrias + ### Istrasburgu, su 5 de santandria de su 1992 + PREÀMBULU Sos Istados membros de su Cussizu de Europa firmatàrios de sa Carta presente, @@ -32402,501 +43906,996 @@ c. onzi data de intrada in vigore de sa Carta presente in cunformidade a sos artìculos suos 19 e 20; d. cale si siat notìfica retzida in cantu a s'aplicatzione de sos disponimentos de s'artìculu 3, paràgrafu 2; e. onzi àteru atu, notìfica o comunicatzione relativa a sa Carta presente. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/01/2013 + ## Decraratzione Universale de sos Deretos Linguisticos + ### Bartzellona, 9 de lampadas de su 1996 + Sas istitutziones e organizatziones non guvernativas chi ant firmadu sa Decraratzione Universale de sos Deretos Linguisticos presente, reunidas in Bartzellona, dae su 6 a su 9 de lampadas de su 1996, + Cunsiderende chi sa Decraratzione Universale de sos Deretos de s'Òmine de su 1948 in su preambulu suo afirmat sa "fide in sos deretos umanos fundamentales, in sa dinnidade e in su balore de sa pessone umana e in sa paridade de sos deretos de sos omines e de sas feminas" e chi, in s'articulu 2, istabilit chi "onzunu tenet totu sos deretos e totu sas libertades" sena distintzione "de ratza, de colore, de sessu, de limba, de relizione, de idea politica o de atera casta, de orizine natzionale o sotziale, de richesa, de naschida o de cale si siat atera cunditzione"; + Cunsiderende su Patu Internatzionale de sos deretos tziviles e politicos de su 16 de nadale de su 1966 (articulu 27) e su Patu Internatzionale de sos deretos economicos, sotziales e culturales de sa matessi data, chi in sos preambulos issoro istabilint chi sa pessone umana non podet essere libera si non si creant sas cunditziones chi li permitant de godire siat de sos deretos tziviles e politicos siat de sos deretos economicos, sotziales e culturales suos; + Cunsiderende sa Risolutzione n. 47/135, de su 18 de nadale de su 1992, de s'Assemblea Generale de s'Organizatzione de sas Natziones Unidas chi impreat sa Decraratzione subra de sos deretos de sas pessones chi faghent parte de sas minorias natzionales o etnicas, reliziosas e linguisticas; + Cunsiderende sas decraratziones e cunventziones de su Cussizu de Europa, comente sa Cunventzione europea pro sa protetzione de sos deretos umanos e de sas libertades fundamentales de su 4 de santandria de su 1950 (articulu 14), sa Cunventzione de su Cussizu de sos Ministros de su Cussizu de Europa, de su 29 de lampadas de su 1992 (in base a custa s'aprovat sa Carta Europea subra de sas limbas rezionales o minoritarias ), sa Decraratzione de sa Camera de su Cussizu de Europa, de su 9 de santugaine de su 1993, subra de sas minorias natzionales; e sa Cunventzione-cuadru pro sa protetzione de sas minorias natzionales de su mese de santandria de su 1994; + Cunsiderende sa Decraratzione de Santiago de Compostela de su PEN Club Internatzionale e sa Decraratzione de su 15 de nadale de su 1993 de su Comitadu de tradutziones e deretos linguisticos de su PEN Club Internatzionale subra de sa proposta de realizare una cunferentzia mundiale de sos Deretos Linguisticos; + Cunsiderende chi in sa Decraratzione de Recife (Brasile), de su 9 de santugaine de su 1987, su de bintiduos Seminarios de su Sotziu Internatzionale pro s'Isvilupu de sa Comunicatzione Interculturale racumandat a sas Natziones Unidas de leare sas mesuras netzessarias pro s'impreu e s'aplicatzione de una Decraratzione Universale de sos Deretos Linguisticos; + Cunsiderende sa Cunventzione numeru 169 de s'Organizatzione Internatzionale de su Traballu, de su 26 de lampadas de su 1989, chi pertocat sos populos indigenos in sos istados indipendentes; + Cunsiderende chi sa Decraratzione Universale de sos deretos colletivos de sos populos, adotada in su mese de maju de su 1990 in Bartzellona, decrarat chi cale si siat populu tenet su deretu de espressare e isvilupare sa cultura, sa limba e sas normas de organizatzione suas e, pro lu fagher, devet creare sas istruturas politicas educativas, de comunicatzione e de aministratzione publica propias, in ambitos politicos diferentes; + Cunsiderende sa Decraratzione finale de s'Assemblea generale de sa Federatzione Internatzionale de sos professores de limbas bivas in Pecs (Ungheria), de su 16 de austu de su 1991, chi racumandat chi sos deretos linguisticos siant cunsiderados comente deretos fundamentales de s'omine; + Cunsiderende sa relatzione de sa Cumissione de sos Deretos Umanos de su Cussizu Economicu e Sotziale de sas Natziones Unidas, de su 20 de abrile de su 1994, chi pertocat su testu provisoriu de sa Decraratzione de sos deretos de sos populos indigenos, Decraratzione in ue sos deretos individuales tenent balore a sa lughe de sos deretos colletivos; + Cunsiderende su testu provisoriu de sa Decraratzione de sa Cumissione Interamericana de sos deretos umanos subra de sos deretos de sos populos indigenos, aprovada in sa sessione 1278 de su 18 de cabudanni de su 1995; + Cunsiderende chi sa majoria de sas limbas de su mundu chi arriscant de iscumparrer apartenent a sos populos chi non sunt soveranos e chi duos de sos fatores printzipales chi impedint s'isvilupu de custas limbas e illestrint su protzedimentu de sustitutzione linguistica sunt sa mancantzia de autoguvernu e sa politica de sos Istados chi imponent s'istrutura politicu-aministrativa e sa limba issoro; + Cunsiderende chi s'invasione, sa colonizatzione e s'ocupatzione, gasi comente ateros casos de subordinatzione politica, economica o sotziale, implicant a s'ispissu s'impositzione direta de una limba istranza o, a su mancu, sa dificultade de intender su balore de sas limbas e sa cumparta de atitudines linguisticas dominantes chi podent fagher dannu a s'onestade linguistica de sos faeddadores; e cunsiderende duncas chi, pro custos motivos, sas limbas de unos cantos populos chi si sunt fatos soveranos s'agatant in intro de unu protzedimentu de sustitutzione linguistica pro neghe de una politica chi favorit sa limba de sas colonias antigas o de sos poderes imperiales; + Cunsiderende chi s'universalismu si devet basare subra de una cuntzetzione de sa diversidade linguistica e culturale chi nche colet siat sas tendentzias chi uniformant e siat sas chi separant; + Cunsiderende chi pro assegurare sa cunviventzia intre comunidades linguisticas, bisonzat de istabilire printzipios universales chi permitant de assegurare sa promotzione, su rispetu e s'impreu sotziale publicu e privadu de totu sas limbas; + Cunsiderende chi fatores diferentes de ordine extralinguisticu (istoricos, politicos, territoriales, demograficos, economicos, sotziuculturales, sotziulinguisticos e de s'ambitu de sos cumportamentos colletivos) produint problemas chi causant s'iscumparta, s'emarzinatzione e su degradu de limbas medas, e b'at bisonzu, duncas, chi sos deretos linguisticos si ponzant in una prospetiva globale, cun sa finalidade de aplicare in onni casu sas solutziones ispetzificas adeguadas; + Ischende chi b'at bisonzu de una Decraratzione Universale de sos Deretos Linguisticos chi permitat de curregere sas diferentzias linguisticas, de assegurare su rispetu e s'isvilupu prenu de totu sas limbas e de istabilire sos printzipios de una paghe linguistica pranetaria giusta e paritaria, comente fatore printzipale de sa cunviventzia sotziale; + DECRARANT CHI + Sa situatzione de onni limba, cunsiderende sas osservatziones de in antis, est su resurtadu de sa confluentzia e de s'interatzione de una variedade manna de fatores: politicu-zuridicos, ideolozicos e istoricos, demograficos e territoriales, economicos e sotziales, culturales, linguisticos e sotziulinguisticos, interlinguisticos e a urtimu sugetivos. + In cuncretu, sa situatzione atuale est caraterizada dae: + - Sa tendentzia unificadora seculare de sa majoria de sos Istados de minimare sa diversidade e de favorire cumportamentos contrarios a sa pluralidade culturale e a su pluralismu linguisticu. + - Su protzedimentu de mundializatzione/globalizatzione de s'economia e de su mercadu de s'informatzione, de sa comunicatzione e de sa cultura, chi cambiat sos ambitos de relatzione e sas formas de interatzione chi garantint sa coesione interna de onni comunidade linguistica. + - Su modellu de creschida economica propostu dae sos grupos economicos transnatzionales chi pretendet de identificare sa deregulamentatzione cun su progressu e s'individualismu cumpetitivu cun sa libertade, e custu produit diferentzias economicas, sotziales, culturales e linguisticas serias e semper prus mannas. + Sos fatores chi, in custu mamentu, minetzant sas comunidades linguisticas, siat chi si tratet de mancantzia de autoguvernu, o de una demografia limitada o de unu popolu ispartzinadu in parte o de su totu, de un'economia precaria, de una limba non codificada o de unu modellu culturale opostu a su chi predominat, faghent a manera chi limbas medas non si podant sarvare e s'isvilupare si non si tenent in cunsideru custos obietivos fundamentales: + - In sa prospetiva politica, pessare a un'organizatzione de sa diversidade linguistica chi permitat sa partetzipatzione efetiva de sas comunidades linguisticas in custu modellu de creschida nou. + - In sa prospetiva culturale, fagher devenner s'ispatziu comunicativu mundiale de su totu cumpatibile cun una partetzipatzione giusta de totu sos populos, de totu sas comunidades linguisticas e de totu sas pessones a su protzedimentu de isvilupu. + - In sa prospetiva economica, fundare un'isvilupu sustenibile basadu subra de sa partetzipatzione de totus e in su rispetu de s'echilibriu ecolozicu de sas sotziedades e de unas cantas relatziones giustas intre totu sas limbas e culturas. + Duncas, sa Decraratzione presente leat in cunsideru sas comunidades linguisticas e non sos Istados, e s'iscriet in s'ambitu de s'afortimentu de sas istitutziones internatzionales a tretu de garantire un'isvilupu sustenibile e giustu pro totu s'umanidade, e tenet comente finalidade sa de favorire s'organizatzione de un'ambitu politicu de sa diversidade linguistica basada subra de sa cunviventzia e de su rispetu a pare e subra de sa defensa de s'interessu generale. + CRARIMENTOS CUNTZETUALES + 1. Custa Decraratzione cunsiderat comunidade linguistica onni sotzietade umana chi, collocada istoricamente in un'ispatziu territoriale determinadu, reconnotu o nono, s'identificat comente populu e at isvilupadu una limba a cumone comente mediu de comunicatzione naturale e de coesione culturale intre sos membros suos. Cun s'espressione "limba propia de unu territoriu" si faghet riferimentu a s'idioma de sa comunidade istabilida istoricamente in custu territoriu. + 2. Custa Decraratzione moet dae su printzipiu chi sos deretos linguisticos sunt siat individuales siat colletivos, e adotat comente referentzia de sa totalidade de sos deretos linguisticos su casu de una comunidade linguistica istorica in s'ispatziu territoriale suo, cunsideradu non comente un'area geografica ebbia in ue istat custa comunidade, ma finas comente un'ispatziu sotziale e funtzionale indispensabile pro s'isvilupu prenu de sa limba. Dae custa premissa si podet istabilire un'isvilupu o continuum de sos deretos chi currispondent a sos grupos linguisticos cunforme a su coma 5 de custu articulu e a cussos de sas pessones chi istant in foras de su territoriu de sa comunidade issoro. + 3. Pro sas finalidades de custa Decraratzione, si cunsiderant duncas comente abitantes in su territoriu issoro e comente apartenentes a una comunidade linguistica finas sas colletividades chi: + i. s'agatant partzidas dae su restu de sa matessi comunidade dae lacanas politicas o aministrativas; + ii. sunt installadas istoricamente in un'ispatziu geograficu minimadu, inghiriadu dae membros de ateras comunidades linguisticas; o + iii. installadas istoricamente in un'ispatziu geograficu chi cumpartzint cun membros de ateras comunidades linguisticas chi tenent su matessi passadu istoricu. + 4. Custa decraratzione cunsiderat finas comente comunidades linguisticas in intro de su territoriu istoricu issoro sos populos nomades in sas areas de dislocamentu o sos populos de istantziamentu ispartzinadu. + 5. Custa Decraratzione cunsiderat comente grupu linguisticu onni colletividade umana chi cumpartzit una matessi limba e chi s'agatat installada in s'ispatziu territoriale de una comunidade linguistica, sena tennere pero su matessi passadu istoricu, comente capitat in su casu de sos imigrados, rifuziados, deportados o de sos membros de sas diasporas. + 1. Custa Decraratzione cunsiderat chi, cando comunidades o grupos linguisticos diferentes bivent in unu matessi territoriu, sos deretos formulados in custa Decraratzione si devent esertzitare basende*si subra de su rispetu a pare intre totus e cun sas garantzias democraticas prus mannas. + 2. Pro istabilire un'echilibriu sotziulinguisticu chi acuntentet, est a narrer, s'adeguada articulatzione intre sos deretos rispetivos de custas comunidades o grupos linguisticos e de sas pessones chi nde faghent parte, tocat a tennere in contu, in prus de s'istoria chi lis pertocat e de sa boluntade issoro espressada in manera democratica, ateros fatores chi podent cumportare unu tratamentu cumpensadore chi permitat unu riechilibriu, custos fatores rapresentant su caratere fortzadu de sas migratziones chi ant conduidu a sa cunviventzia de comunidades e grupos diferentes, o a sa precariedade politica, sotziueconomica e culturale issoro. + 1. Custa Decraratzione cunsiderat comente deretos personales inalienabiles e chi si podent aplicare in cale si siat situatzione, sos chi sighint: + - su deretu a essere reconnotu comente unu membru de una comunidade linguistica; + - su deretu a s'impreu de sa limba in privadu e in publicu, + - su deretu de impreare su numene propiu; + - su deretu de intrare in cuntatu e de s'assotziare cun sos ateros membros de sa comunidade linguistica de orizine, + - su deretu de mantennere e isvilupare sa cultura propia; + e totu sos ateros deretos de cuntenutu linguisticu reconnotu in su Patu Internatzionale de sos Deretos Tziviles e Politicos de su 16 de nadale de su 1966 e in su Patu Internatzionale de sos Deretos Economicos, Sotziales e Culturales de sa matessi data. + 2. Custa Decraratzione cunsiderat chi sos deretos colletivos de sos grupos linguisticos, in prus de cussos istabilidos pro sos membros issoro in s'articulu pretzedente e cunforme a sos disponimentos de su puntu 2 de s'articulu 2, podant includer: + - su deretu a s'insinnamentu de sa limba e cultura propia; + - su deretu a disponner de sos servitzios culturales; + - su deretu a una presentzia giusta de sa limba e de sa cultura de su grupu in sos medios de comunicatzione; + - su deretu a essere atesos in sa limba propia in sos organismos ufitziales e in sas relatziones sotziueconomicas. + 3. Sos deretos de sas pessones e de sos grupos linguisticos numenados in antis non podent rapresentare ostaculu perunu a s'interrelatzione e a s'integratzione de custos cun sa comunidade linguistica chi los retzit, nen perunu limite a sos deretos de custa comunidade o de sos membros suos a s'impreu publicu de sa limba propia in totu s'ispatziu territoriale suo. + 1. Custa Decraratzione cunsiderat chi sas pessones chi si moent e s'istabilint in su territoriu de una comunidade linguistica diferente dae sa propia tenent su deretu e su dovere de mantennere in cue una relatzione de integratzione. Pro integratzione s'intendet una sotzializatzione cumplementare de custas pessones a manera chi podant mantennere sas carateristicas culturales de orizine propias, finas si cumpartint cun sa sotziedade chi las acollit referentzias bastantes, balores e cumportamentos pro permiter unu funtzionamentu sotziale globale chi no apat prus problemas de cussos chi tenent sos membros de sa comunidade chi los retzit. + 2. Custa Decraratzione cunsiderat, in cambiu, chi s'assimilatzione,-cunsiderada comente s'aculturatzione de sas pessones in sa sotziedade chi las collit, a manera chi sustituat sas carateristicas culturales de orizine tramite sas referentzias, sos balores e sos cumportamentos propios de sa sotziedade chi las retzit- non devet essere in perunu casu fortzada o induida, ma su resurtadu de un'isseberu liberu de su totu. + Custa Decraratzione si basat subra de su printzipiu chi sos deretos de totu sas comunidades linguisticas sunt aguales e indipendentes dae s'Istatutu zuridicu o politicu de sa limba issoro in cantu limba ufitziale, rezionale o minoritaria. S'espressione "limba rezionale" o "limba minoritaria" non si leat in cunsideru in custu testu ca, finas si in carchi casu su reconnoschimentu comente limbas minoritarias o rezionales podet azuare in s'aplicatzione de unos cantos deretos, est frecuente s'impreu de custos e ateros determinativos pro restringher sos deretos de una comunidade linguistica. + Custa Decraratzione escludet chi una limba podat essere cunsiderada propia de unu territoriu petzi pro su fatu de essere s'ufitziale de s'Istadu o de essere impreada pro traditzione in intro de custu territoriu comente limba aministrativa o de unas cantas atividades culturales. + PRINTZÌPIOS GENERALES + 1. Totu sas limbas sunt s'espressione de un'identidade colletiva e de una manera diferente de pertzepire e de contare sa realidade. Pro custu devent poder godire de sas cunditziones netzessarias pro s'isvilupu issoro in totu sas funtziones. + 2. Onni limba est una realidade costituida de manera colletiva e est in intro de una comunidade chi devenit disponibile pro s'impreu individuale comente unu mediu de coesione, de identificatzione, de comunicatzione e de espressividade creativa. + 1. Totu sas comunidades linguisticas tenent su deretu de amaniare e gestire sas risorsas propias pro assegurare s'impreu de sa limba sua in totu sas funtziones sotziales . + 2. Totu sas comunidades linguisticas tenent su deretu de disponner de sos medios netzessarios pro assegurare sa trasmissione e sa proietzione benidoras de sa limba. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de codificare, istandardizare, tutelare, isvilupare e promover su sistema linguisticu suo, sena interferentzias causadas (indotte) o fortzadas. + 1. Totu sas comunidades linguisticas sunt aguales in su deretu. + 2. Custa Decraratzione no amintit discriminatzione peruna chi siat de impeigu pro sa limba de una comunidade linguistica, basada subra de criterios comente su livellu de soverania politica, sa situatzione sotziale, economica o cale si siat ateru criteriu, o subra de su livellu de codificatzione, atualizatzione o modernizatzione. + 3. In aplicatzione de su printzipiu de agualidade bisonzat disponner de sas mesuras indispensabiles a manera chi custa agualidade siat efetiva. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de tennere a disponimentu medios de tradutzione in ambos sensos, chi assegurent s'esertzitziu de sos deretos presentados in custa Decraratzione. + 1. In s'ambitu publicu, totus tenent su deretu de isvilupare totu sas atividades in sa limba issoro, si est limba propia de su territoriu in ue tenent sa residentzia. + 2. In s'ambitu personale e familiare totus tenent su deretu de impreare sa limba issoro. + 1. Onni pessone tenet su deretu de imparare sa limba propia de su territoriu in ue tenet sa residentzia. + 2. Onni pessone tenet su deretu de essere poliglota e de connoscher e impreare sa limba prus giusta pro s'isvilupu personale o pro sa mobilidade sotziale sua, sena prezuditzios de sas garantzias istabilidas in sa Decraratzione presente pro s'impreu publicu de sa limba propia de su territoriu. + Sos disponimentos de custa Decraratzione non podent essere interpretados o impreados contra a onni atera norma o pratica previdida dae unu rezimene internu o internatzionale prus in favore a s'impreu de una limba in intro de su territoriu chi l'apartenet. + REGÌMENE LINGUÌSTICU GENERALE + Aministratzione publica e organismos ufitziales + 1. Onni comunidade linguistica tenet su deretu de impreare sa limba sua comente limba ufitziale in su territoriu suo. + 2. Onni comunidade linguistica tenet su deretu de iscrier sos atos zuditziales e aministrativos, sos documentos publicos e privados e sas iscritziones in sos rezistros publicos in sa limba propia de su territoriu e chi custos siant cunsiderados balidos e efetivos sena chi perunu nde podat cuntestare sa connoschentzia. + Onni membru de una comunidade linguistica tenet su deretu de si relatzionare e de essere atesu in sa limba sua in sas relatziones cun sos poderes publicos o cun sas divisiones aministrativas tzentrales, territoriales, locales e supraterritoriales cumpetentes in su territoriu in ue custa limba est propia. + 1. Onni comunidade linguistica tenet su deretu de tennere a disponimentu e de otennere totu sa documentatzione ufitziale in sa limba sua, in suportu de pabiru, informaticu o in cale sis siat ateru, pro sas relatziones chi pertocant su territoriu in ue custa limba est propia. + 2. Sos poderes publicos devent disponner de formularios, documentos e modellos aministrativos in suportu de pabiru, informaticu o in cale si siat ateru materiale redatados in sas limbas territoriales, e los devent ponner a disponimentu de su publicu in sos servitzios chi pertocant sos territorios in ue sa limba rispetiva est propia. + 1. Onni comunidade linguistica tenet su deretu de cherrer chi sas leges e ateros disponimentos zuridicos chi la pertocant siant publicados in sa limba propia de su territoriu. + 2. Sos poderes publicos chi tenent in sos ambitos de atuatzione issoro prus de una limba territorialmente istorica devent publicare totu sas leges e sos ateros disponimentos zuridicos de caratere generale in custas limbas, finas si sos chi las faeddant nde cumprendent ateras. + 1. Sas Assembleas de sos rapresentantes devent adotare comente ufitziale sa limba o sas limbas faeddadas istoricamente in su territoriu chi rapresentant. + 2. Custu deretu pertocat finas sas limbas de sas comunidades ispartzinadas de assestamentu cunforme a s'articulu 1, paragrafu 4. + 1.Totus tenent su deretu de impreare pro s'orale e pro s'iscritu, in sos Tribunales de Giustitzia, sa limba faeddada istoricamente in su territoriu in ue tenent sa residentzia. Sos Tribunales devent impreare sa limba propia de su territoriu in sos atos internos issoro, si pro motivos de s'organizatzione zuditziale de s'Istadu, su protzedimentu s'aplicat in foras de su logu de orizine, si devet mantennere sa limba de orizine. + 2. In cale si siat casu, totus tenent su deretu a essere zudicados in una limba chi podant cumprender e faeddare, o otennere de badas s'azudu de un' interprete + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de otennere chi sas iscritziones de sos registros publicos siant in sa limba propia de su territoriu + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de pretender chi sos documentos notariles o ufitziales autorizados dae funtzionarios chi esertzitant sa fide publica siant redatados in sa limba propia de su territoriu in ue su notariu, o su funtzionariu autorizadu, tenet sa cumpetentzia. + Insinnamentu + 1. S'insinnamentu devet cuntribuire a favorire sa capatzidade de autoespressione linguistica e culturale de sa comunidade linguistica de su territoriu in ue si praticat. + 2. S'insinnamentu devet cuntribuire a su mantenimentu e a s'isvilupu de sa limba faeddada dae sa comunidade linguistica in ue si praticat. + 3. S'insinnamentu devet semper istare a su servitziu de sa diversidade linguistica e culturale, e de sas relatziones armoniosas intre comunidades linguisticas diferentes de totu su mundu. + 4. In s'ambitu de sos Printzipios de in antis, totus tenent su deretu de imparare cale si siat limba + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de detzidere cale devet essere su gradu de presentzia de sa limba sua, in cantu limba veicolare e ogetu de istudiu, a totu sos livellos de insinnamentu in intro de su territoriu suo: preiscolare, primariu, segundariu, tecnicu e professionale, universitariu e de formatzione de sos mannos + ARTÌCULU 25 + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de disponner de totu sas risorsas umanas e materiales netzessarias pro otennere su gradu disizadu de presentzia de sa limba sua a totu sos livellos de insinnamentu in intro de su territoriu suo: insinnantes formados in manera adeguada, metodos pedagozicos adeguados, manuales, finantziamentos, locales e istrumentos, medios tecnicos traditzionales e innovadores + Onni comunidade linguistica tenet su deretu a un'insinnamentu chi permitat a totu sos membros suos de otennere su dominiu cumpretu de sa limba issoro, cun sas capatzidades diferentes chi pertocant totu sos ambitos de impreu solitu, e finas su megius dominiu possibile de cale si siat atera limba chi si cheret imparare + Onni comunidade linguistica tenet su deretu a un'insinnamentu chi permitat a sos membros suos sa connoschentzia bona de sas limbas ligadas a sa traditzione culturale issoro, comente sas limbas literarias o sacras, impreadas in s'antigu comente limbas abituales de sa comunidade propia. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu a un'insinnamentu chi permitat a sos membros suos de otennere una connoschentzia bona de su patrimoniu culturale suo (istoria e geografia, literatura e ateras manifestatziones de sa cultura propia), gasi comente sa connoschentzia megius possibile de cale si siat atera cultura chi si cheret connoschere. + 1. Onni pessone tenet su deretu de retzire s'insinnamentu in sa limba propia de su territoriu in ue tenet sa residentzia. + 2. Custu deretu no escludit su deretu de atzessu a sa connoschentzia orale e iscrita de cale si siat atera limba chi siat utile pro comunicare cun ateras comunidades linguisticas. + Sa limba e sa cultura de onni comunidade linguistica devent essere ogetu de istudiu e de chirca a livellu universitariu. + Setzione 3 + Onomastica + ARTÌCULU 31 + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de mantennere e de impreare in totu sos ambitos e ocasiones su sistema onomasticu suo. + ARTÌCULU 32 + 1. Onni comunidade linguistica tenet su deretu de impreare sos toponimos in sa limba propia de su territoriu, in sos impreos orales e iscritos, e in totu sos ambitos, privados, publicos e ufitziales. + 2. Onni comunidade linguistica tenet su deretu de istabilire, mantennere e revisionare sa toponomastica autoctona. Custa non podet essere eliminada, alterada o adotada in manera arbitraria, comente non podet essere mancu sustituida in casu de cambiamentos politicos o de atera casta. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de si dare su numene in sa limba sua. Cale si siat tradutzione in ateras limbas, duncas, devet evitare denominatziones cunfusas o de menispretziu. + Onni pessone tenet su deretu de impreare s'antroponimu suo in sa limba chi l'est propia in totu sos ambitos, e tenet deretu a una trascritzione fonetica su prus fidele possibile in un'ateru sistema graficu cando est netzessariu. + Medios de comunicatzione e tecnolozias noas + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de detzidere cale devet essere su livellu de presentzia de sa limba sua in sos medios de comunicatzione de su territoriu suo, siat in sos locales e traditzionales siat in sos prus importantes e de tecnolozia avantzada, in manera indipendente dae su sistema de difusione o de trasmissione impreadu. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de disponner de totu sos medios umanos e materiales netzessarios pro assegurare su livellu disizadu de presentzia de sa limba sua e s'autoespressione culturale in sos medios de comunicatzione de su territoriu suo: personale formadu in manera adeguada, finantziamentos, locales e istrumentos, medios tecnicos traditzionales e tecnolozias avantzadas. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de retzire, tramite sos medios de comunicatzione, una connoschentzia aprofundida de su patrimoniu culturale suo (istoria e geografia, literadura e ateras manifestatziones de sa cultura propia), e finas su livellu prus artu possibile de informatzione de cale si siat atera cultura chi sos membros suos cherzant connoscher. + Sas limbas e sas culturas de totu sas comunidades linguisticas devent retzire unu tratamentu giustu e sena discriminatziones dae sos medios de comunicatzione de totu su mundu. + Sas comunidades numenadas in s'articulu 1, paragrafos 3 e 4, de sa Decraratzione presente, gasi comente sos grupos numenados in su paragrafu 5 de su matessi articulu, tenent deretu a una rapresentatzione giusta de sa limba issoro in sos medios de comunicatzione de su territoriu in ue si sunt istabilidas o in ue s'ant a istabilire. S'esertzitziu de custu deretu devet essere in armonia cun s'esertzitziu de sos deretos propios de sos ateros grupos o comunidades de su territoriu. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de disponner, in su campu de s'informatica, de istrumentos addatos a su sistema linguisticu suo e de medios e produtos informaticos in sa limba sua, pro impreare in prenu su potentziale ofertu dae custas tecnolozias pro s'espressione libera, s'educatzione, sa comunicatzione, s'edificatzione, sa tradutzione e, in generale, su tratamentu de s'informatzione e sa difusione culturale. + Cultura + 1. Onni comunidade linguistica tenet su deretu de impreare sa limba sua, de la mantennere e de l'afortire in totu sas espressiones culturales. + 2. S'esertzitziu de custu deretu si devet poder manifestare in prenu sena chi s'ispatziu de sa comunidade matessi siat dominadu dae una cultura istranza. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de s'isvilupare in prenu in s'ambitu culturale propiu. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de fruire de sas operas produidas in sa limba propia. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de fruire de sos programas interculturales, tramite sa difusione de un'informatzione adeguada e tramite su sustentu a sas atividades de aprendimentu de sa limba a sos istranzos o a sa tradutzione e a su dopiazu, a sa post-sincronizatzione e a sa sutatituladura. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de pretender chi sa limba propia de su territoriu ocupet unu postu prioritariu in sas manifestatziones e servitzios culturales comente bibliotecas, videotecas, tzinemas, teatros, museos, archivios, folclore, industrias culturales, e in totu sas ateras espressiones de sa bida culturale. + Onni comunidade linguistica tenet su deretu de tutelare su patrimoniu linguisticu e culturale suo, cumpresas sas manifestatziones materiales comente sas fontes documentales, sas operas artisticas, architetonicas e monumentales, e sa presentzia epigrafica in sa limba sua . + Àmbitu sotziueconomicu + 1. Onni comunidade linguistica tenet su deretu de istabilire s'impreu de sa limba sua in totu sas atividades sotziueconomicas in intro de su territoriu suo. + 2. Onni membru de una comunidade linguistica tenet su deretu de disponner in sa limba sua de totu sos medios chi li bisonzant pro s'esertzitziu de s'atividade professionale sua, comente sos documentos e sos libros de consultatzione, sas istrutziones, sos modulos, sos formularios, sos istrumentos, sos carculadores e sos produtos informaticos. + 3. S'impreu de ateras limbas in custu ambitu non si podet pretender si no est giustificadu dae sa natura de s'atividade professionale pertocada. In perunu casu un'atera limba prus reghente podet subordinare o eliminare s'impreu de sa limba propia de su territoriu. + 1. In su territoriu de sa comunidade linguistica propia, totus tenent su deretu de impreare sa limba issoro cun valididade zuridica prena, in sas transatziones economicas de onni casta, comente sa compora o sa bendida de benes e servitzios, sas operatziones bancarias, sas asseguratziones, sos cuntratos de traballu e ateru. + 2. Peruna clausola de custos atos privados podet escluder o limitare s'impreu de una limba in su territoriu suo. + 3. In su territoriu de sa comunidade linguistica propia totus tenent su deretu de disponner in sa limba propia de sos documentos netzessarios pro sa realizatzione de sas operatziones chi sighint: modellos, formularios, assinnos, cuntratos, faturas, distintas, ordinatziones e ateru. + In su territoriu de sa comunidade linguistica propia totus tenent su deretu de impreare sa limba issoro in cale si siat casta de organizatzione sotziueconomica: sos sindicados de sos traballadores o padronales, sos assotzios e sos ordines professionales. + 1. Onni comunidade linguistica tenet su deretu de pretender una presentzia predominante de sa limba sua in sa publitzidade, in sas insinnas, in sa sinnaletica e, in generale, in totu sas imazines de s'istadu. + 2. In su territoriu de sa comunidade linguistica propia, totus tenent su deretu de godire in sa limba issoro de una informatzione cumpreta, siat orale siat iscrita, subra de sos produtos e servitzios chi proponent sas siendas cumertziales collocadas in su territoriu, comente sas istrutziones de impreu, sas etichetas, sas listas de ingredientes, sa publitzidade, sas garantzias e ateru. + 3. Totu sas indicatziones publitzitarias chi si riferint a sa segurantzia de sas pessones devent essere espressadas a su nessi in sa limba propia de sa comunidade linguistica e in cunditziones no inferiores a peruna atera limba. + 1. Totus tenent su deretu de impreare sa limba propia de su territoriu in sas relatziones issoro cun sas impresas, sas siendas cumertziales, sos entes privados e de essere atesos in custa limba. + 2. Totus tenent su deretu, comente clientes, consumadores o utentes, de essere informados, oralmente o pro iscritu, in sa limba propia de su territoriu in sos servitzios abertos a su publicu. + Totus tenent su deretu de esertzitare sas atividades professionales issoro in sa limba propia de su territoriu, francu si sas funtziones chi pertocant su traballu rechedant s'impreu de ateras limbas, comente in su casu de sos professores de limbas, de sos tradutores o de sas ghias turisticas. + PRIMU + Sos poderes publicos, in sos ambitos de atzione rispetivos, devent leare totu sas mesuras oportunas pro s'atuatzione de sos deretos proclamados in custa Decraratzione. In manera cuncreta bisonzat de destinare fundos internatzionales pro s'azudu a s'esertzitziu de sos Deretos Linguisticos de sas comunidades chi non tenent risorsas. In sa matessi manera, sos poderes publicos devent dare s'azudu netzessariu pro sa codificatzione, sa trascritzione, e s'insinnamentu de sas limbas de sas comunidades diferentes e pro s'impreu issoro in s'aministratzione. + SEGUNDU + Sos poderes publicos devent controllare chi sas autoridades, sas organizatziones e sas pessones de riferimentu siant informadas de sos deretos e de sos doveres chi derivant dae custa Decraratzione. + TERTZU + Sos poderes publicos devent previder, de acordu cun sa lezislatzione in vigore, sas santziones repressivas pro sas violatziones de sos deretos linguisticos istabilidos dae sa Decraratzione presente. + PRIMU + Sa Decraratzione presente proponet sa creatzione de unu Cussizu de sas Limbas in intro de sas Natzione Unidas. Tocat a s'Assemblea Generale de sas Natziones Unidas de creare custu Cussizu, de definire sas funtziones suas e de nde nominare sos membros. Tocat semper a s'Assemblea Generale de s'ocupare de sa creatzione de un'organismu de deretu internatzionale incarrigadu de difender sas comunidades linguisticas cun s'aplicatzione de sos deretos de sa Decraratzione presente. + SEGUNDU + Sa Decraratzione presente proponet e promovet sa creatzione de una Cumissione mundiale de sos deretos linguisticos, no-ufitziale e de caratere consultivu, formada dae sos rapresentantes de sas ONG, e de sas ateras identidades chi s'ocupant de problemas de deretu linguisticu. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Promotzione e valorizatzione de sa cultura e de sa limba de sa Sardinna + ### Leze de sa Rezione Autònoma de sa Sardinna n. 26, 15·10·1997 + Deretu a sa limba e Deretu de sas limbas + Su Cussizu Rezionale at aprovadu Su Presidente de sa Zunta Rezionale promulgat sa leze chi sighit: + TÌTULU I + Printzìpios e Finalidades + Artìculu 1 + Finalidades + 1. Sa Rezione Autònoma de sa Sardinna leat s’identidade culturale de su pòpulu sardu comente bene primàriu de valorizare e promover e indivìduat in s’evolutzione sua e in sa crèschida sua su presupostu fundamentale de onzi interventu chi punnat a ativare su progressu personale e sotziale, sos protzessos de isvilupu econòmicu e de integratzione interna, s’edificatzione de un’Europa fundada subra de sas diversidades de sas culturas rezionales. + 2. Cun custa finalidade assegurat, tutelat e valorizat s’espressione lìbera e diferente de sas identidades, de sos bisonzos, de sos limbazos e de sas produtziones culturales in Sardinna, cunforme a sos printzìpios ispiradores de s’Istatutu ispetziale. + Artìculu 2 + Ozetu + 1. Cunforme a sa leze presente sa Rezione leat comente benes fundamentales de valorizare sa limba sarda —reconnoschende·li sa matessi dinnidade de sa limba italiana— s’istòria, sas costumàntzias de bida e de traballu, sa produtzione literària iscrita e orale, s’espressione artìstica e musicale, sa chirca tècnica e sientìfica, su patrimòniu culturale de su pòpulu sardu e sa particularidade e orizinalidade sua, in sos aspetos materiales e ispirituales suos. + 2. Sa Rezione cunsìderat custu impinnu parte integrante de s’atzione polìtica sua e lu cunformat a sos printzìpios de sa matessi dinnidade e de su pluralismu linguìsticu istabilidos dae sa Costitutzione e a sos chi sunt a sa base de sos atos internatzionales in matèria, e in particulare in sa Carta europea de sa limbas rezionales e minotàrias de su 5 de santandria de su 1992, e in sa Cunventzione cuadru europea pro sa tutela de sas minorias natzionales de su 1 de frearzu de su 1995. + 3. Duncas, sa Rezione cunsìderat sa cultura de sa Sardinna, sa limba sarda e sa valorizatzione de sas articulatziones e persistèntzias suas, comente caràteres distintivos e istrumentos netzessàrios pro s’esertzìtziu de sas cumpetèntzias istatutàrias pròpias in matèria de benes culturales —comente museos, bibliotecas, antighidades e bellas artes— de ispetàculos pùblicos, ordinamentu de sos istùdios, architetura e urbanìstica, e finas de totu sas àteras atributziones pròpias o delegadas chi pertocant sa realizatzione cumpreta de s’autonomia de sa Sardinna. + 4. Sa matessi valididade atribuida a sa cultura e a sa limba sarda est reconnota cun riferimentu a su territòriu interessadu, a sa cultura e a sa limba catalana de S’Alighera, a su tabarchinu de sas ìsulas de su Sulcis, a su dialetu tataresu e a su gadduresu. + Artìculu 3 + Còmpitos de sa Rezione + 1. Pro cromper a sas finalidades e a sos obietivos presentados in sos artìculos 1 e 2, sa Rezione Autònoma de sa Sardinna predisponet e realizat, finas cun sas istitutziones pùblicas e, s’in casu, cun suzetos privados, istrumentos operativos e de connoschèntzia adeguados e assegurat a sos tzitadinos sìngulos o organizados, semper e cando, in sas formas de leze, sos mèdios e sas cunditziones reales pro s’esplicatzione de sos limbazos de orìzine rispetivos. + 2. In particulare, sa Rezione: + a) assegurat —regulende·nde sas istàntzias, sas finalidades e sos programas – sa partetzipatzione prus manna de sos entes locales, de sas fortzas sotziales, de s’iscola, de sos organismos culturales pùblicos e privados, a sa programatzione culturale rezionale; + b) predisponet e coòrdinat programas de interventu annuales e pluriennales relativos a atividades e initziativas culturales; + c) assegurat sa tutela e sa fruitzione —in particulare tràmite sa catalogatzione e sa cunservatzione— de su patrimòniu culturale rezionale; + d) promovet, valorizat e coòrdinat sos servìtzios addatos pro cromper a sas finalidades de sa leze presente e assegurat, a sa rete dae cussos formada, efitzèntzia, economitzidade e tempestividade; + e) programat sos obietivos zenerales chi cherent fatos e sas novedades tècnicas cunnessas, impreende pro custa finalidade finas sos istrumentos prevìdidos dae sa lezislatzione rezionale in vigore. + TÌTULU II + Istrumentos Operativos + Artìculu 4 + Servìtzios de controllu, catalogatzione e cunservatzione de su patrimòniu culturale + 1. Sa Rezione Autònoma de sa Sardinna, cunforme a sas normas fundamentales de riforma de s’aministratzione pùblica, istabilidas dae sa lezislatzione istatale, francu sos printzìpios istatutàrios, emanat lezes de setore apòsitas pro formare, finas cun riferimentu a sos bisonzos de riechilìbriu territoriale, una rete de servìtzios de controllu, catalogatzione, cunservatzione, tutela e fruitzione de su patrimòniu culturale rezionale. + 2. Custas lezes de setore ant a dever, in particulare, previder e dissiplinare sos sistemas e sos organismos chi sighint, finas cunsiderende sas modalidades de seletzione de su personale prepostu a custos: + a) su sistema bibliotecàriu e documentàriu de sa Sardinna, costituidu: + 1) dae totu sas bibliotecas, sos archìvios, sos tzentros de documentatzione, pùblicos e privados chi, in prus de sos còmpitos a cussos ligados, assegurant sa regorta orgànica de sa produtzione editoriale sarda e subra de sa Sardinna, sa cunservatzione, valorizatzione e fruitzione sua, finas cun s’azudu de sas tecnolozias noas; + 2) dae sa regorta, catalogatzione e archiviatzione, in fotografia, diapositivas o micropellìculas, de sa documentatzione istòrica relativa a sa Sardinna, custoida in sos archìvios sardos, in sos de sas àteras reziones italianas e in sos de sos Istados èsteros, in particulare in s’àera mediterrànea; + 3) dae sa regorta, sa catalogatzione e cunservatzione de sa documentatzione audiovisiva e de cantu produidu cun limbazos mass-mediales subra de sa Sardinna; + 4) dae sa libreria de sa Rezione Autònoma de sa Sardinna, chi curat sa difusione, tràmite sa bèndida, de sas initziativas editoriales promòvidas dae s’Aministratzione Rezionale, chi pertocant s’atividade lezislativa e aministrativa de sa Rezione e sos atos de programatzione issoro, finas sas problemàticas de interessu zenerale pro sa Sardinna, inclùdidas cussas chi sunt ozetu de sa leze presente; + b) su sistema de sos museos e de sos monumentos de sa Sardinna chi: + 1) curat sa valorizatzione, sa crèschida e sa fruitzione, difusas e coordinadas, de sos museos e de sas pinacotecas, de sos benes istòricos, archeolòzicos, antropolòzicos, artìsticos-architetònicos, paesazìsticos e ambientales, chi esistint in Sardinna e chi mèritant sa tutela e sa memòria colletiva, finas favorende sa nàschida de regortas espositivas noas; + 2) promovet istùdios e chircas subra de sos tzentros istòricos de sa Sardinna, pro sa valorizatzione e tutela issoro; + c) su sistema de sas costumàntzias populares de sa Sardinna, collàborat cun s’Istitutu Superiore Rezionale Etnogràficu (ISRE), chi tenet funtziones ispetzìficas. + Artìculu 5 + Osservatòriu Rezionale pro sa cultura e sa limba sarda + 1.Pro cromper a sas finalidades prevìdidas dae sa leze presente, est costituidu dae s’Assessoradu rezionale de s’istrutzione pùblica, informatzione, benes culturales, ispetàculu e isport, s’Osservatòriu rezionale pro sa cultura e sa limba sarda, a pustis cramadu Osservatòriu. + 2. S’Osservatòriu est òrganu consultivu de s’Assessoradu rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport e proponet inditos zenerales pro cromper a sos obietivos prevìdidos dae s’artìculu 1. + 3. Dat finas su parrer subra de su Pranu de sos interventos prevìdidos dae s’artìculu 12, coma 1, e, onzi annu, valutatziones pròpias subra de s’atividade fata pro cromper a sos obietivos zai numenados. + 4. S’Osservatòriu est presièdidu dae s’Assessore a s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport e est formadu dae: + a) chimbe istudiosos de sas dissiplinas inditadas dae s’artìculu 17, de balore reconnotu e cumprovadu in sa bida culturale sarda, nominados dae su Cussizu rezionale cun votu limitadu a tres; + b) unu rapresentante pro onzi Universidade de sa Sardinna, isseberadu dae sos Senados acadèmicos rispetivos; + c) su Capu Ufìtziu intre cussos chi, prepostos a sos òrganos de su Ministèriu pro sos benes culturales e ambientales chi tenent sa sede in Sardinna (Supraintendentes archeolòzicos, Supraintendentes pro sos benes ambientales, architetònicos, artìsticos e istòricos, Supraintendente archivìsticu) presiedit sa Cunferèntzia de sos Capos de Ufìtziu cunforme a s’artìculu 32 de su DPR de su 3 de nadale de su 1975, n.805; + d) su Supraintendente iscolàsticu pro sa Sardinna; + e) un’istudiosu de sas dissiplinas inditadas in s’artìculu 17, e de balore reconnotu e cumprovadu in sa bida culturale sarda, eletu dae onzi Cussizu provintziale; + f) unu rapresentante de sa Facultade Teolòzica Pontifìtzia de sa Sardinna, nominadu dae su collèziu de sos dotzentes; + g) su Presidente de s’Istitutu Rezionale de Chirca, Isperimentatzione e Atualizatzione Educativa (IRRSAE); + h) su Coordinadore zenerale de s’Istitutu Superiore Rezionale Etnogràficu (ISRE). + 5. Sas funtziones de segretàriu de s’Osservatòriu sunt fatas dae unu funtzionàriu de s’Assessoradu rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport, de cualìfica non prus bassa de sa de oto. + Artìculu 6 + Nòmina e durada de s’Osservatòriu + 1. S’Osservatòriu est nominadu cun decretu de s’Assessore rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport, a pustis de sa delìbera de sa Zunta rezionale. + 2. S’incàrrigu de cussizeri rezionale o de cumponente de su Parlamentu natzionale e europeu no est cumpatìbile cun s’incàrrigu de membru de s’Osservatòriu. + 3. Sos membros de s’Osservatòriu podent esser torrados a cunfirmare petzi una bia, si no est chi siant nominados in base a s’incàrrigu chi tenent. Si issos si dimitint, decadent o devenint incumpatìbiles, s’Assessore rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport promovet sos atos pro sa sustitutzione, cunforme a sa protzedura prevìdida pro sa nòmina. Sos sustitutos abarrant in càrriga finas a s’iscadèntzia de s’Osservatòriu. + 4. Sos membros eletivos de s’Osservatòriu decadent cando no intervenint, sena resones bàlidas, a prus de tres riuniones sighidas. + 5. Si sos rapresentantes numenados in sas lìteras b) e f) de s’artìculu 5 non sunt desinnados intro de sessanta dies dae sa rechesta, s’Assessore rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport protzedet, semper e cando, a sa nòmina de s’Osservatòriu e nd’istabilit s’insediamentu. + 6. A sos membros de s’Osservatòriu, pro sa partetzipatzione a sa riunione, lis tocat unu zetone de presèntzia comente prevìdidu dae s’artìculu 1, coma 2, lìt. a) de sa leze rezionale de su 22 de làmpadas de su 1987, n. 27. + 7. In sa prima aplicatzione de sa leze presente, s’Assesore rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport providet a sa nòmina de s’Osservatòriu intro de noranta dies dae s’intrada in vigore de sa leze matessi. + Artìculu 7 + Coordinamentu cun òrganos istatales + 1. S’Assessore rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport assegurat semper sa coerèntzia intre sas atividades de s’Aministratzione rezionale e cussas fatas in Sardinna dae sas Aministratziones istatales in sos àmbitos de cumpetèntzia rispetivos, finas tràmite sa promotzione de cunferèntzias mistas apòsitas. + Artìculu 8 + Consultas locales pro sa cultura e sa limba de sos Sardos + 1. Sas Comunas, finas assotziende·si, podent costituìre Consultas locales pro sa cultura e sa limba de sos Sardos, formadas dae pessones cumpetentes in matèria, cun s’incàrrigu de leare initziativas chi favorint sa connoschèntzia e sa valorizatzione de sa cultura e de sa limba sarda, finas in sas variedades locales issoro, podent fagher finas osservatziones e propostas a s’Assessoradu Rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport e presentare programas de atividades apòsitos. + 2. S’Aministrazione rezionale at a dever previder, tràmite s’Osservatòriu, sos critèrios pro sa collaboratzione cun sas consultas locales. + TÌTULU III + Atziones e Interventos + Artìculu 9 + Catàlogu zenerale de su patrimòniu culturale de sa Sardinna + 1. S’Assessoradu rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport providet a istituire su catàlogu zenerale de su patrimòniu culturale de sa Sardinna, chi collit e documentat su cumplessu de sa produtzione artìsticu-culturale de sa rezione, organizadu cunforme a sas modalidades chi nde favorint sa consultatzione e s’imprèu detzentradu. + 2. Cun custa finalidade s’Assessoradu zai numenadu proponet, servende·si de s’Osservatòriu —intro de un’annu dae s’intrada in vigore de sa leze presente— unu prozetu pro sa regorta e su coordinamentu de sos catàlagos e de sos archìvios, presentes in sos sistemas e in sos organismos prevìdidos in s’artìculu 4 e in sos istitutos, entes o suzetos semper e cando operantes in manera autònoma in sos àmbitos diferentes de riferimentu de sa leze presente. + Art.10 + Tzensimentu de su repertòriu linguìsticu de sos Sardos + 1. S’Aministrazione rezionale faghet su tzensimentu de su repertòriu linguìsticu de sos Sardos, cunforme a su prozetu chi at a dever previder: + a) s’istùdiu e sa rilevatzione in onzi comunidade sarda de su lèssicu impreadu in cue, finas in collaboratzione cun sas Consultas locales prevìdidas in s’artìculu 8; + b) s’informatizatzione; + c) sa publicatzione de sos resurtados de s’istùdiu, punnende a s’elaboratzione de sos ditzionàrios zenerales de sa limba sarda, e finas de s’atlante linguìsticu de sa Sardinna. + Art.11 + Cunferèntzias annuales + 1. S’Assessoradu rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport promovet cunferèntzias annuales subra de sa cultura e sa limba sardas, in ue leant parte sos entes locales, sas Universidades, sas istitutziones iscolàsticas, sas Supraintendèntzias e sos operadores culturales e iscolàsticos. + 2. Sas cunferèntzias sunt finalizadas a assegurare su collegamentu intre sa rezione e sos suzetos chi òperant in su setore culturale, siat in fase de elaboratzione de sos interventos rezionales, siat in sede de atuatzione e de verìfica, finas a collire osservatziones e propostas chi ant a esser ozetu de esàmene e valutatzione dae parte de s’Osservatòriu. + Artìculu 12 + Programatzione + 1.Pro cromper a sas finalidades de sa leze presente sa Rezione elàborat, pustis intesu s’Osservatòriu, unu pranu triennale de interventos. + 2. Su pranu triennale est aprovadu dae sa Zunta rezionale, a pustis de sa proposta de s’Assessore rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport, pustis intesa sa Cumissione cunsiliare cumpetente, intro de su 30 de làmpadas de s’annu in antis de sa decurrèntzia sua. + 3. Su pranu podet esser atualizadu e modificadu onzi annu, cunforme a sas protzeduras e a sos tèrmines prevìdidos dae su coma 2, pro afrontare bisonzos possìbiles. + 4. Su pranu punnat a sa realizatzione de una difusione echilibrada in su territòriu rezionale de sas initziativas in favore de sa cultura e de sa limba de sos Sardos; favorit s’elaboratzione e s’atuatzione de prozetos e programas de isperimentatzione, finalizados a sos obietivos de sa leze presente; punnat a s’armonizatzione de sos interventos de polìtica culturale prevìdidos dae sa lezislatzione in vigore. + 5. Su Pranu inditat sos àmbitos de interventu diferentes e artìculat in prozetos-obietivu sas initziativas pro s’atuatzione de su chi est istabilidu dae s’artìculu 3 de sa leze presente. + Custu cuntenet: + a) sos indiritzos programàticos zenerales de sos àmbitos de interventu e sos prozetos-obietivu in ue custos s’artìculant; + b) sa casta, sas modalidades de atuatzione e sos istrumentos de verìfica de onzi prozetu-obietivu; + c) s’entidade de su finantziamentu cumplessivu e sa partzimenta sua in prozetos-obietivu e pro annu de finantziamentu; + d) sos critèrios e sas modalidades de coordinamentu de sos interventos programados cun sas àteras atividades rezionales in matèria de initziativas culturales, benes culturales, istrutzione pùblica, ispetàculu, editoria, e finas cun àteras initziativas promòvidas dae sos Assessorados rezionales diferentes chi tenzant atinèntzia cun sas finalidades de sa leze presente; + e) sos critèrios de amissibilidade de su gastu, in cantu a sas atividades chi ant tentu unu finantziamentu rezionale; + f) sas modalidades de erogatzione de sos cuntributos, de sos finantziamentos e de sos intzentivos prevìdidos dae sos artìculos 13 e 14 chi sighint; + g) sos critèrios, sas modalidades e s’entidade de sos finantziamentos in favore de sos organismos e de sas initziativas culturales usufruint de cuntributos de s’Aministratzione rezionale. + 6. Intro de tres meses dae sa data de s’aprovatzione de su Pranu triennale e de sas atualizatziones annuales probàbiles, sa Zunta rezionale, a pustis de sa proposta de s’Assessore rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport, a pustis de su parrer de sa Cumissione cunsiliare cumpetente, aprovat su pranu de ripartu de sos finantziamentos relativos a su triènniu. + Art.13 + Interventos finantziàrios + 1. S’Aministratzione rezionale cuntzedet a sos suzetos operantes in su setore culturale, in sa base de su Pranu triennale de interventos, cuntributos finantziàrios cunformes a sas mesuras e modalidades chi sighint: + a) pro sas istitutziones iscolàsticas su 100 pro chentu de su gastu prevìdidu, amìntidu e documentadu; + b) pro sos entes locales assotziados finas a sa cuncurrèntzia de su 90 pro chentu de su gastu prevìdidu, amìntidu e documentadu; + c) pro sos entes locales sìngulos, sos entes pùblicos e morales e s’Universidade finas a sa cuncurrèntzia de s’ 80 pro chentu de su gastu prevìdidu, amìntidu e documentadu; + d) pro sos suzetos privados, sìngulos o organizados, semper e cando, in sas formas de leze e sena torracontu (senza scopo di lucro) finas a sa cuncurrèntzia de su 60 pro chentu de su gastu prevìdidu, amìntidu e documentadu; + e) pro sos suzetos privados inclùdidos finas cussos cun torracontu, s’Aministratzione rezionale podet cuntribuire a su pagamentu de sos interessos bancàrios pro sos mùtuos fatos pro su gastu de investimentu e de atividade cunforme a sa mesuras e a sas modalidades istabilidas cun su pranu triennale prevìdidu in s’artìculu 12. + 2. In s’àmbitu de su Pranu triennale e de sas atualizatziones annuales, tenende in contu sa cobertura cuntributiva istabilida in sas lìteras a), b), c), d) e e) de su coma 1, su sustentu finantziàriu podet esser prus graduadu in intro de onzi categoria de sos rechedentes, cun s’intentu de promover sa calidade e sa difusione territoriale prus manna de sas atividades finas cunsiderende sas risorsas integrativas eventuales de sos suzetos sìngulos. + 3. Sunt finantziàbiles sas atividades de sos suzetos zai numenados, chi punnant, moende dae indiritzos pretzisos de programatzione ativa, a sas finalidades chi sighint: + a) sa regorta, s’ordinamentu e s’anàlisi de sos aspetos diferentes de sa realidade culturale de sa Sardinna; + b) su reperimentu e sa regorta de su patrimòniu de cultura populare e de traditzione orale de sa Sardinna; + c) sa cunservatzione e s’acuisitzione de ozetos e elaborados chi pertocant sa cultura sarda e cussa materiale, comente: repertos naturalìsticos, benes bibliogràficos, regortas de ozetos de arte e de artesania, regortas de trastos chi pertocant sas costumàntzias de bida e de traballu de su pòpulu sardu. Pro poder otenner profetu dae sos cuntributos prevìdidos in custu puntu, devet esser garantida sa fruibilidade pùblica de sas regortas; + d) s’organizatzione de cuncursos e prèmios pro elaborados in prosa, poesia e pro cantos in limba sarda, pro sa mùsica, sa sazìstica e sa chirca sientìfica in Sardinna, chi punnant in manera ispetzìfica a s’aprofundimentu de sos balores culturales de su pòpulu sardu; + e) s’organizatzione de manifestatziones chi cherzant difunder sa connoschèntzia de s’Ìsula e de sa tzivilidade sarda, in totu sas espressiones suas, materiales e ispirituales; + f) sa publicatzione de testos audiovisivos in limba sarda, o semper e cando relativos a sa cultura de s’Ìsula, preordinados a s’integratzione de sos programas ministeriales de insinnamentu, finas libros de letura e de cunsultatzione ùtiles a fines didàticos; + g) s’atuatzione de prozetos de interventos sotziueducativos coerentes cun sas finalidades de sa leze presente, chi pertocant casos particulares de deprivatzione sotziale e culturale; + h) s’atuazione de esperièntzias educativas iscolàsticas e extra-iscolàsticas coerentes cun sas finalidades de sa leze presente, chi pertocant su raportu iscola-territòriu; + i) s’ideatzione e s’atuatzione de prozetos de chirca e de isperimentatzione in sos setores de sa mùsica, de su teatru e de sas artes visivas finalizados a su ligàmene e a su diàlogu intre sa cultura sarda e sas àteras culturas; + l) sa regorta, sa catalogatzione e s’archiviatzione de sa documentatzione istòrica de sa Sardinna; + m) sa chirca, su recùperu, sa trascritzione e sa divulgatzione de materiales documentales chi sunt in archìvios èsteros, chi fagant riferimentu a s’istòria sarda, cun prioridade a sos finantziamentos pro sas atividades chi prus interessent sas zonas istòricas-zeogràficas diferentes de sa Sardinna. + 4. Su cùmulu intre sos cuntributos rezionales e cussos cuntzessos finas dae àteros suzetos pro sa matessi initziativa, non nche podet colare su lìmite màssimu de su finantziamentu istabilidu in su coma 1, pro sas categorias de interventu diferentes. + 5. Sos cuntributos sunt cuntzèdidos a pustis de una dimanda chi si devet presentare a s’Assessoradu rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport intro de sessanta dies dae sa publicatzione de su Pranu triennale o dae sas atualizatziones annuales possìbiles. A sa dimanda devent esser allegados: + a) s’atu costitutivu, s’istatutu, sa cumpositzione atualizada de sos òrganos sotziales in su casu de entes o suzetos colletivos; + b) sos inditos de sos benes istrumentales e de su personale eventuale disponìbile e de cussu ocupadu in base a su raportu de traballu dipendente; + c) su tzertificadu de vizèntzia, pro sas sotziedades; + d) sa relatzione chi crarit sos programas de atividade; + e) su pranu econòmicu e su bilàntziu de previsione. + 6. Dae su segundu annu de atividade, sa licuidatzione de sos cuntributos assinnados est subordinada a sa presentada de unu contu regulare de su gastu amìntidu, relativu a s’annu in antis. + 7. Sos disponimentos inclùdidos in s’artìculu presente, cun riferimentu a sa limba e a sa cultura sardas, s’àplicant finas a sas atividades chi pertocant sa limba e sa cultura catalana de S’Alighera, su tabarchinu de sas ìsulas de su Sulcis, su dialetu tataresu e su gadduresu. + Artìculu 14 + Prozetos culturales tràmite sos mèdios de comunicatzione de massa + 1. Sa Rezione, in s’àmbitu de sa leze de setore apòsita, cuntribuit finantziariamente, finas tràmite cunventziones e partetzipatziones sotzietàrias, a sa produtzione e a sa difusione de programas radiofònicos e televisivos, e finas a sa publicatzione in sas testadas ziornalìsticas in limba sarda. + 2. Custos programas e publicatziones diant dever esser sa tradutzione operativa de prozetos culturales ispetzìficos presentados dae suzetos pùblicos o privados, semper chi rispondant a sos obietivos inditados dae su Pranu triennale prevìdidu dae s’artìculu 12. + 3. Sa leze de setore prevìdida in su coma 1, chi devet esser emanada intro de un’annu dae s’intrada in vigore de sas normas presentes, at a dever dissiplinare, in prus de su mèritu de sas atividades, sa mesura e sas modalidades de sas suventziones relativas. + 4. Finas a s’intrada in vigore de sa leze prevìdida dae su coma 1, s’Aministratzione rezionale, cun deliberatzione de sa Zunta, a pustis de sa proposta de s’Assessore rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport, intesu s’Osservatòriu e a pustis de su parrer de sa Cumissione cunsiliare cumpetente, at a poder finantziare prozetos chi pertocant programas e publicatziones inditados in su coma 1, inclùdidos in sas finalidades de sa leze presente. + Art.15 + Bùssias de istùdiu + 1. In relatzione a sas finalidades prevìdidas dae s’artìculu 1, s’Aministratzione rezionale, pustis intesu s’Assessore rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport, bandit bùssias de istùdiu in sas matèrias ozetu de sa leze presente. + 2. Sos àmbitos de chirca, ozetu de sas bùssias de istùdiu, sunt propostos dae s’Osservatòriu. + Art.16 + Cunventziones cun istruturas esternas + 1. S’Aministratzione rezionale est autorizada, pro sas finalidades de sa leze presente, a istipulare cun istitutziones universitàrias, cun suzetos pùblicos e privados e cun espertos de cumpetèntzia cumprovada e de esperièntzia in matèria de atividades culturales, cunventziones chi tenent comente ozetu formas de collaboratzione e de consulèntzia tècnicu-sientìfica. + 2. In sede de atualizatzione e de verìfica annuale de su Pranu triennale prevìdidu dae s’artìculu 12, s’at a dever dare atu, cun allegadu apòsitu, de sas cunventziones istipuladas s’annu in antis e de cussas prevìdidas pro sos annos benidores. + TÌTULU IV + Integratzione de sos programas iscolàsticos in s’àmbitu de s’autonomia didàtica de sas iscolas + Artìculu 17 + Interventos finantziàrios pro s’ativatzione de prozetos formativos + 1. S’Aministratzione rezionale intervenit, cun risorsas pròpias, pro sustenner sa formatzione iscolàstica de sos alunnos e s’atualizatzione de su personale dotzente e diretivu, in sas iscolas de onzi òrdine e gradu, integrende sos interventos currispondentes de s’Istadu, in favore de sas iscolas chi, in s’esertzìtziu de s’autonomia didàtica prevìdida dae s’artìculu 4, coma 6, de sa leze de su 24 de nadale de su 1993, n. 537, e de s’artìculu 21, comas 9 e 10, de sa leze de su 15 de martzu de su 1997, n. 59, fagant atividades pro cromper a sas finalidades prevìdidas dae s’artìculu 1 de sa leze presente. + 2. In manera ispetzìfica sunt finantziadas sas initziativas chi tenent s’intentu de favorire sa maturatzione culturale, s’esertzìtziu de su deretu a s’istùdiu, s’integratzione de sos alunnos in sa comunidade iscolàstica, de irrichire su livellu de sas cumpetèntzias linguìsticas e de sa formatzione culturale de sos tzitadinos, in s’àmbitu de sos indiritzos zenerales istabilidos dae s’artìculu 18 e in relatzione a sos obietivos cullegados a sas bisonzos locales e in sos àmbitos de flessibilidade curriculare, tràmite prozetos formativos finalizados a sa connoschèntzia de sa cultura e de sa limba de sa Sardinna in sas àreas dissiplinares chi sighint: + a) limba e literatura sardas; + b) istòria de sa Sardinna; + c) istòria de s’arte de sa Sardinna; + d) costumàntzias populares de sa Sardinna; + e) zeografia e ecolozia de sa Sardinna; + f) deretu, cun riferimentu ispetzìficu a sas normas consuetudinàrias locales e a s’ordinamentu de sa Rezione autònoma de sa Sardinna. + Artìculu 18 + Indiritzos zenerales pro s’ativatzione de prozetos formativos + 1. S’Assessoradu rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport, intro de un’annu dae s’intrada in vigore de sa leze presente, pro cromper a sas finalidades prevìdidas dae s’artìculu 17, predisponet, a pustis de sa proposta elaborada dae s’Osservatòriu, indiritzos zenerales pro sas atividades chi punnant a valorizare s’istùdiu e sa difusione de sa cultura e de sa limba de sa Sardinna in sas iscòlas de onzi òrdine e gradu. + 2. Sos indiritzos zenerales prevìdidos dae su coma 1, sunt aprovados cun deliberatzione de sa Zunta rezionale, a pustis de su parrer de sa Cumissione cunsiliare cumpetente. + 3.Sos indiritzos zenerales e sos prozetos formativos chi sighint, sunt finalizados a ativare sas fases de isperimentatzione prevìdidas dae s’artìculu 20, e podent esser torrados a istabilire, a borta a borta, in base a sos resurtados de s’isperimentatzione matessi. + Artìculu 19 + Finantziamentos de sos cursos universitàrios + 1. S’Aministratzione rezionale podet finantziare, in sas Universidades de sa Sardinna, càtedras universitàrias e cursos integrativos, destinados a sa formatzione de su personale dotzente, de fagher tràmite cuntratos de deretu privadu, pro s’aprofundimentu sientìficu de sas connoschèntzias relativas a sa Sardinna, mescamente in sas àreas prevìdidas dae su coma 2 de s’artìculu 17. Custas càtedras e custos cursos ant a esser finantziados cunforme a sas modalidades prevìdidas dae sa leze rezionale de su 8 de trìulas de su 1996, n. 28. + Artìculu 20 + Sussìdios a sas atividades de isperimentatzione + 1. S’Aministratzione rezionale est autorizada a finantziare sos gastos in sas iscolas de onzi òrdine e gradu chi, tràmite sos prozetos formativos prevìdidos in s’artìculu 17, ponzant in pràtica fases de isperimentatzione fundadas subra de sos printzìpios chi sighint: + a) s’istùdiu de sa limba sarda in sas variedades diferentes impreadas in sa rezione, moende dae su limbazu de sa comunidade de apartenèntzia; + b) s’istùdiu sistemàticu de sos aspetos diferentes de su patrimòniu ambientale, tecnolòzicu, sientìficu, artìsticu e culturale de sa Sardinna, finas tràmite s’impreu de sa limba sarda comente istrumentu veiculare; + c) sa formulatzione de programas educativos bilìngues. + 2. In funtzione de sos obietivos prevìdidos in su coma 1, s’Aministratzione rezionale est finas autorizada a erogare finantziamentos diretos a sa produtzione e a sa publicatzione de testos iscolàsticos o àteros istrumentos finalizados a s’insinnamentu de sa cultura e de sa limba sarda, finas pro comporare materiale didàticu de impreu individuale e colletivu. + Artìculu 21 + Verìfica de s’isperimentatzione + 1. Agabadas sas fases de isperimentatzione prevìdidas dae s’artìculu 20, sas relatziones subra de sos èsitos de custas ant a esser imbiadas dae onzi iscola, in ue sunt istadas fatas, finas a s’Osservatòriu, chi at a formulare un’elaboratzione de sìntesi de sas esperièntzias diferentes maturadas, cun riferimentu a sas finalidades de sa leze presente. + 2. Sos resurtados de sas atividades de isperimentatzione zai numenadas, sunt catalogados e collidos in s’Assessoradu rezionale de s’istrutzione pùblica, benes culturales, informatzione, ispetàculu e isport. Sos elaborados de sìntesi, cun sos materiales prus importantes produidos in sas atividades de isperimentatzione, sunt comunicados, dae s’Assessoradu matessi a sas iscolas de onzi òrdine e gradu chi, duncas, podent cromper a totu sa documentatzione produida, pro fagher àteras atividades de sa matessi zenia. + Artìculu 22 + Tzentros de servìtzios culturales + 1. S’Aministratzione rezionale, pro cromper a sas finalidades de sa leze presente e mescamente pro favorire s’atividade de educatzione de sos adultos finalizada a sa promotzione e a s’isvilupu de sas connoschèntzias, cun riferimentu particulare a sa limba, a sa cultura e a s’istòria de sa Sardinna, si servit mescamente de sas istruturas e de su personale de sos Tzentros de servìtzios culturales prevìdidos dae sa leze rezionale de su 15 de làmpadas de su 1978, n. 37, integrada dae s’artìculu 58 de sa leze rezionale de su 22 de ghennarzu de su 1990, n. 1. + TÌTULU V + impreu de sa limba sarda in s’aministratzione pùblica + Artìculu 23 + Organismos e raportos cun sas Aministratziones + 1. Pro su chi pertocat sos còmpitos de tutela, valorizatzione, difusione culturale e linguìstica prevìdidos dae sos artìculos 6 e 9 de sa Costitutzione de sa Repùblica e in base a sa cumpetèntzia esclusiva in matèria de ordinamentu de sos entes locales atribuida a sa Rezione autònoma de sa Sardinna dae sa leze costitutzionale de su 23 de cabudanni de su 1993, n. 2, in sas assembleas e in sos àteros organismos deliberativos rezionales e locales prevìdidos in sos regulamentos e istatutos issoro, sa limba sarda durante sa fase de discussione at a poder esser impreada liberamente. Sas aministratziones relativas assegurant, cando benzat pedida, sa tradutzione de custos interventos. + 2. Cando est prevìdidu dae sos regulamentos e istatutos zai numenados, sos interventos fatos in custa manera devent esser verbalizados. Cunforme a sos ordinamentos numenados in antis, in sa fase deliberativa e in sos documentos chi nde sighint, at a poder esser impreada sa limba sarda bastis chi siat acumpanzada dae su testu italianu chi li currispondet, amaniadu dae su presidente de su collèziu. + 3. In sas comunicatziones postales e orales de sos tzitadinos indiritzadas a s’Aministratzione rezionale e a cussas locales si podet impreare sa limba sarda. + 4. Intro de un’annu dae s’intrada in vigore de sa leze presente custas aministratziones adèguant sas istruturas relativas a sos bisonzos pràticos de sas finalidades numenadas in antis, impreende, pro custu, sos cursos de atualizatzione e cualificatzione de su personale rezionale e locale chi s’Aministratzione rezionale at a predisponner intro de tre meses dae sa matessi data. + 5. Sos òneres chi derivant dae su chi est prevìdidu dae su coma 4, sunt a càrrigu de sos istantziamentos marcados in contu de sos capìtulos 02093, relativos a su personale de s’Aministratzione rezionale, e 11061, relativos a su personale de sos entes locales, de su bilàntziu de sa Rezione de s’annu 1998 e de sos capìtulos currispondentes de sos annos imbenientes. + Artìculu 24 + Interventos pro su riprìstinu de sos topònimos in limba sarda + 1.S’Aministratzione rezionale favorit, tràmite cuntributos a sos entes locales, sas chircas subra de sos topònimos in limba sarda e su riprìstinu de sos matessi, finas cun s’installatzione de cartellones istradales in ue siant presentes sos nùmenes orizinàrios de sas localidades, de sas carreras, de sos fràigos e de totu su chi est sinzu de sa memòria istòrica de sas Comunas. Tando, sos inditos zai numenados s’ant a azungher a cussos in limba italiana. + Artìculu 25 + Interventos in favore de sa cultura sarda in foras de sa Sardinna e in logu istranzu + 1.Pro sa tutela e sa valorizatzione de s’identidade culturale de su pòpulu sardu, finas in logu istranzu, s’Aministratzione rezionale s’òcupat de ativare sos istrumentos prevìdidos dae sa leze presente finas cun riferimentu a sos sardos residentes in foras dae su territòriu rezionale e sas organizatziones rapresentativas issoro. + 2. In particulare, in su programa prevìdidu dae s’artìculu 12, ant a dever esser prevìdidos, mescamente, custos interventos: + a) atividade de informatzione e de divulgatzione subra de sas initziativas de interessu culturale mannu meda chi pertocant sa Sardinna; + b) organizatzione de initziativas sotziuculturales in sas zonas in ue b’at una presèntzia manna de emigrados sardos, amaniadas dae s’Aministratzione rezionale; + c) istitutziones de bùssias de istùdiu in favore des sos fizos de sos emigrados, chi nde podent usufruire in sas Universidades sardas o in àteras istitutziones iscolàsticas de sa Sardinna. + 3. Podent esser cunferidas su matessi, a pustis de sas intesas netzessàrias cun su Ministru de sos afares èsteros, bùssias de istùdiu a zòvanos istranzos chi sunt de istados in ue b’at una presèntzia forte de emigrados sardos, favorende·nde cunditziones de retziprotzidade. + Artìculu 26 + Cobertura finantziària + 1. Su gastu chi derivat dae s’atuatzione de custa leze est valutadu in 6.430.000.000 liras onzi annu. + 2. In su bilàntziu pluriennale pro sos annos 1997-1998-1999 sunt fatas sas variatziones chi sighint: + A minimare: + 11 - ASSESSORADU DE S’ISTRUTZIONE PÚBLICA, BENES CULTURALES, INFORMATZIONE, ISPETÀCULU E ISPORT + Cap. 11024- + Gastu pro fagher interventos integrativos pro bisonzos non prevìdidos (artt. 1, 14 e 16, LR de su 25 de làmpadas de su 1984, n. 31, e art. 3, coma 3, e 33, coma 2, LR de su 8 de martzu de su 1997, n.8) + 1997 0 + 1998 1.000.000.000 liras + 1999 1.000.000.000 liras + Cap. 11090/01 + Gastu pro sa partetzipatzione de sa Rezione a sas fieras annuales de su libru e pro initziativas de informatzione subra de s’atividade rezionale (LR de su 7 de maju de su 1953, n. 11, art. 78, coma 1, LR de su 30 de maju de su 1989, n.18, art. 55, LR de su 22 de ghennarzu 1990, n.1, art. 80, LR de su 30 de abrile de su 1991, n. 13 e art. 3, coma 3, LR de su 8 de martzu de su 1997, n. 8) + 1997 0 + 1998 2.000.000.000 liras + 1999 2.000.000.000 liras + Cap. 11099 + Finantziamentu pro s’atividade istitutzionale de Entes e organismos cun finalidades didàticas e sotziuculturales (art. 60, LR de su 22 de ghennarzu de su 1990, n. 1, art. 81, LR de su 30 de abrile de su 1991, n.13, art.83, coma 1, LR de su 28 de abrile de su 1992, n. 6 , art. 5, LR de su 8 de trìulas de su 1993, n. 30, art.47, coma 3, LR de su 7 de abrile de su 1995, n. 6, art. 40, LR de su 10 de santandria de su 1995, n. 28 e art.3, coma 3, art. 32, coma 7 e art. 35, LR de su 8 de martzu de su 1997, n. 8 + 1997 0 + 1998 2.000.000.000 liras + 1999 2.000.000.000 liras + Cap. 11115 - + Cuntributos in favore de s’ispetàculu pùblicu (LR de su 21 de làmpadas de su 1950, n. 17, art., LR de su 28 de maju de su 1985, n. 12, art.16, LR de su 26 de ghennarzu de su 1989, n. 5, art. 77, LR de su 30 de maju de su 1989, n. 18 e art. 35, LR de su 8 de martzu de su 1997, n. 8) + 1997 0 + 1998 1.430.000.000 liras + 1999 1.430.000.000 liras + A crescher: + 02- ASSESSORADU DE SOS AFARES ZENERALES, PERSONALE + E RIFORMA DE SA REZIONE + Cap 02093 - + Gastu pro sa cualificatzione, s’atualizatzione, s’ispetzializatzione e sa formatzione professionale de su personale de s’Aministratzione rezionale, gastu pro favorire sa partetzipatzione a sos cursos de cualificatzione, de atualizatzione, de ispetzializatzione e de formatzione professionale fatos dae su personale de sos entes locales, finas non territoriales e de sos entes pararezionales (art. 39, LR de su 17 de aùstu de su 1978, n. 51); finas dae su personale de ruolu ispetziale provisòriu comente in sas lezes rezionales de su 8 de maju de su 1984, n. 18 e de su 17 de ghennarzu de su 1986, n. 12 (art. 123, LR de su 27 de làmpadas de su 1986, n. 44) + 1997 0 + 1998 50.000.000 liras + 1999 50.000.000 liras + Cap. 02102 - + Cumpensos fissos de presèntzia, indennidade de trasferta, rimborsos de su biazu e indennidade pro s’impreu de veturas pròpias o de mèdios gratùitos a sos cumponentes e a sos segretàrios de cumissione, comitados e àteros cunsessos, istituidos dae sos òrganos de s’Aministratzione rezionale (artt. 7 e 17 bis, LR de su 11 de làmpadas de su 1974, n. 15, LR de su 19 de maju de su 1983, n. 14, LR de su 27 abrile de su 1984, n. 13 e LR de su 22 de làmpadas de su 1987, n. 27) + 1997 0 + 1998 30.000.000 liras + 1999 30.000.000 liras + 11 - ASSESSORADU DE S’ISTRUTZIONE PÙBLICA, BENES CULTURALES, INFORMATZIONE, ISPETÀCULU E ISPORT + Cap. 11061 - + (NI) 2.1.1.5.2.2.06.06 (05.04) Finantziamentu a sas comunas pro s’istitutzione de sas Consultas locales pro sa cultura e sa limba de sos Sardos e pro sa cualificatzione e s’atualizatzione de su personale e cuntributos pro sas chircas e su riprìstinu de sos topònimos (artt. 8, 23, coma 4 e art. 24 de sa leze presente). + 1997 0 + 1998 50.000.000 liras + 1999 50.000.000 liras + Cap. 11061/01 - + (NI) 1.1.1.4.1.1.06.06 (05.04) Gastu pro s’istitutzione de su catàlogu zenerale de sa cultura sarda e pro s’efetuatzione de su tzensimentu de su repertòriu linguìsticu de sos sardos; pro prozetos finalizados a sa valorizatzione e a sa difusione de sa cultura e limba sarda in s’àmbitu de sa formatzione iscolàstica de sos alunnos e pro s’atualizatzione de su personale dotzente e diretivu e pro sa realizatzione in s’iscola de prozetos rezionales e locales e integrativos de sos interventos istatales finalizados a sa tutela e sa valorizatzione de sa cultura e de sa limba sarda (artt. 9, 10, 17 e 18 de sa leze presente) + 1997 0 + 1998 2.600.000.000 liras + 1999 2.600.000.000 liras + Cap. 11061/02 - + (NI) 2.1.1.4.2.2.06.06 (05.04) Gastu pro s’efetuatzione de sas Cunferèntzias annuales subra de sa cultura e limba sarda e pro s’istìpula de cunventziones cun istitutziones universitàrias, entes e assòtzios pùblicos e privados e cun esternos, chi traballant in s’àmbitu de sa cultura e limba sarda (artt. 11 e 16 de sa leze presente) + 1997 0 + 1998 230.000.000 liras + 1999 230.000.000 liras + Cap. 11061/03 - + (NI) 2.1.1.5.8.2.06.06 (05.04) Cuntributos a sas Universidades, istitutziones iscolàsticas, entes locales, impresas, sotziedades e suzetos privados chi òperant in su setore culturale pro s’atuatzione de interventos a tutela de sa cultura e de sa limba sardas; cuntributos in su setore de sos mèdias chi tratent argumentos in limba sarda (artt. 13 e 14 de sa leze presente) + 1997 0 + 1998 1.900.000.000 liras + 1999 1.900.000.000 liras + Cap. 11061/04 - + (NI) 2.1.1.6.3.2.06.06 (05.04) Bùssias de istùdiu subra de sa limba e sa cultura sardas (art. 15 de sa leze presente) + 1997 0 + 1998 150.000.000 liras + 1999 150.000.000 liras + Cap. 11061/05 - + (NI) 2.1.1.5.8.2.06.06 (05.04) Finantziamentos pro cursos universitàrios integrativos e pro s’aprofundimentu sientìficu de sas connoschèntzias relativas a sa cultura e sa limba sardas (art. 19 de sa leze presente) + 1997 0 + 1998 450.000.000 liras + 1999 450.000.000 liras + Cap. 11061/06 - + (NI) 2.1.1.6.2.2.06.06 (05.04) Finantziamentos pro s’isperimentatzione in su sistema iscolàsticu rezionale de programas iscolàsticos a tutela de sa cultura e de sa limba de sa Sardinna e pro sa produtzione e sa publicatzione de testos iscolàsticos o àteros istrumentos pro s’insinnamentu de sa cultura e de sa limba sardas, finas pro comporare materiale didàticu (art. 20 de sa leze presente) + 1997 0 + 1998 670.000.000 liras + 1999 670.000.000 liras + Cap. 11061/07 - + (NI) 2.1.1.4.1.2.06.06 (05.04) Interventos pro sa tutela e sa valorizatzione de s’identidade culturale de su pòpulu sardu, finas in logu istranzu, e cunferimentu de bùssias de istùdiu a zòvanos istranzos de istados in ue b’at una presèntzia forte de emigrados sardos (art. 25 de sa leze presente) + 1997 0 + 1998 300.000.000 liras + 1999 300.000.000 liras + 3. Su gastu pro s’atuatzione de sa leze presente est cunforme a sos capìtulos de su bilàntziu de sa Rezione inditados in antis pro su 1998 e de sos capìtulos currispondentes de sos bilàntzios pro sos annos imbenientes. + Art.27 + Intrada in vigore + 1. Sa leze presente intrat in vigore prima die de ghennarzu de su 1998. + Sa leze presente at a esser publicada in su Bulletinu Ufitziale de sa Rezione. + Est obrigatòriu pro chie li tocat de l’osservare e de la fagher osservare comente leze de sa Rezione + Casteddu, oe 15 de santugaine de su 1997 + Palomba + #_Sarvadore Serra_ + + ## Deretu a sa limba e Deretu de sas limbas + ### _Ufìtziu de sa Limba Sarda_ + In su tìtulu de su libru*, amus postu sa paràula “deretu” a posta, pro ponner in craru sos duos balores chi tenet in sardu custu faeddu, in ue inditat, a unu chirru, sa facultade de isseberare e operare cunforme a unu printzìpiu chi tenent sas pessones e sas comunidades e, a s’àteru, su cumplessu de normas e lezes, chi règulant sa bida sotziale, . + Su deretu a sa limba e su deretu de sas limbas est, e est istadu, duncas, unu problema cumplessu in s’isvilupu de s’umanidade e in su panorama locale e mundiale de oe. Unu problema cun caras diferentes, in ue s’intritzint a pare deretos personales e colletivos, deretos culturales e deretos istòricos. + Deretu personale. Est su deretu a sa limba chi onzunu de nois tenet comente mèdiu de espressare ideas. Ma a nemos de nois diat servire a las espressare si non b’esseret, in dae in antis nostru, a su nessi un’àteru òmine dispostu a “retzire” su chi espressamus in forma de paràulas, oralmente o in iscritu. E a sa revessa, dae s’àteru a nois. Est custa forma de cuncàmbiu a pare, in ue ponimus, duncas, “a cumone” sas ideas nostras cun àtere, s’essèntzia de sa limba; est su podere de “comunicare” pro istabilire relatziones chi est tìpicu de sa limba chi distinghet s’òmine dae cale si siat àteru èssere. In custa manera sos òmines programant e fràigant sa bida issoro. Peruna atzione umana o progressu pràticu o teòricu diat poder esser possìbile sena sa limba. Pro custu podimus narrer chi s’òmine s’identìficat cun sa limba, s’òmine “est” sa limba, s’òmine “est sa limba chi faeddat”. Pro custu, dae semper, pro medas pòpulos e filòsofos, su cumintzu de su mundu e de sa bida est sa “paràula”, su logos. + E tando non devet ispantare si naramus chi sa caraterìstica prima e fundamentale de s’òmine est sa limba, chi s’òmine si “realizat” cun sa limba. Comente est craru finas chi sa limba, s’òrganu presente in sa buca, est su mèdiu fìsicu chi nos cunsentit de espressare, bogare a foras, in manera secuentziale (cun sas frases) sas istrutziones elaboradas in manera simbòlica dae su cherveddu nostru, in risposta a sa realidade chi nos inghìriat e a sos sìmiles nostros. + E est curiosu chi, in medas idiomas, custa facultade chi distinghet s’òmine siat identificada cun s’òrganu limba, ca est pròpiu issu su protagonista craru de s’atividade cumplessa, tìpica de s’òmine, de produire fonemas (e non sonos ebia) chi formant faeddos ligados a pare cun àteros faeddos (cunforme a sas règulas de onzi limba), chi formant frases, pro espressare messazos chi, in relatzione cun chie ascurtat o faeddat cun nois podet cambiare su percursu, sos programas de una o prus pessones. + Deretu colletivu. Tando, cumprendimus bastante bene chi a s’òmine non bastat chi siat garantidu su deretu a faeddare a sa sola, ca sa limba intrat in funtzione cando b’at unu o prus destinatàrios de unu messazu. Est pro custu chi su deretu a comunicare trasformat su deretu a sa limba dae deretu personale, individuale, a deretu colletivu, de sa comunidade in ue s’indivìduu espressat sa facultade de faeddare. + Deretu Culturale. Sas limbas espressant ideas e maneras de operare diferentes de indivìduos in intro de comunidades umanas ligadas a unu territòriu, cunditzionadas dae sas risorsas e dae s’isvilupu de sas fortzas produtivas. Sas limbas simbulizant custa diferèntzia de sos grupos umanos: sas Culturas. In su mamentu chi in totu su mundu aumentant sas disparidades in sa distributzione de sas risorsas e de sas richesas, e su cambiamentu de fortza de sos pòpulos cundennat sa majoria a esser assuzetada a una minoria semper prus rica e cunditzionante, sunt in perìgulu finas Culturas e Limbas millenàrias. Sa defensa de sas diferèntzias culturales e linguìsticas, tando, est una manera de parare fronte a custos modellos globalizadores in s’economia, in sa sotziedade e in sa cultura. + Duncas su de cherrer sa limba, su deretu a sa limba pròpia pro onzunu, est su sìmbulu de unu prozetu de bida lìberu dae s’inzustìtzia e dae su bisonzu, tìpicu de s’època noa, de sos ùrtimos 30 annos, de sos movimentos in favore de sas diferèntzias comente base de sa tolleràntzia e de sa paghe. + Deretu istòricu. Sas limbas sunt su frutu de cunditziones sotziales, econòmicas, culturales chi s’isvilupant in s’istòria, diferentes dae logu a logu. In su tempus, b’at cunditziones particulares chi favorint unas cantas comunidades umanas o nd’isfavorint àteras. S’istòria at favoridu sa formatzione in sos ùrtimos milli annos de una natzione sarda e de una limba chi at tentu finas s’ocasione pro carchi sèculu de esser ufitziale. Sa matessi istòria at custrintu su sardu a esser limba assuzetada a àteras limbas. Sende gasi, in sos ùrtimos sèculos at sighidu a esser limba populare, sa limba naturale nostra, sìmbulu de sa continuidade istòrica nostra. + A dies de oe, una cultura zurìdica e polìtica noa favorit sa coesistèntzia de sas limbas e sas relatziones interlinguìsticas paritàrias comente unu profetu e no unu difetu, comente richesa e patrimòniu de s’umanidade. + Custa cultura noa afortit unu deretu chi nos benit dae s’istòria, ca su sardu no est unu “dialetu” chi si cheret limba, ma una limba chi est istada zai ufitziale e chi como lu cheret torrare a esser, in intro de s’Istadu italianu chi como reconnoschet, in fines, sa diferèntzia interna sua e la legalizat, e in intro de su territòriu prus mannu de s’Europa plurilìngue. + Deretu de sas limbas. Sas Lezes, Cartas e Decraratziones chi publicamus inoghe dant fortza a sa posta in pràtica de deretos universales o àtuant printzìpios costitutzionales (art. 6 de sa Costitutzione italiana), comente faghet sa Leze istatale 482/99 (chi at finas favoridu sa nàschida de su prozetu de polìtica linguìstica “Su Sardu de Oe e de Cras” de sa Provìntzia de Nùgoro e de s’Ufìtziu de sa Limba Sarda). + In sos ùrtimos annos, cantu prus sunt aumentados sos perìgulos pro sas limbas, tantu prus est aumentada sa cussèntzia de sos problemas issoro. E finas sas ideas e sos pessos pro bi parare fronte si sunt fatos prus craros e pretzisos, trasformende·si in “ideas zurìdicas”: su Deretu de sas limbas, comente cumplessu de ideas, normas, règulas e solutziones pro favorire sa “paghe de sas limbas” e s’isvilupu modernu issoro. + Dae su Deretu de sas limbas, sa limba nostra nche tirat (e podet tirare galu) profetu mannu pro su tempus benidore suo. + E profetu mannu isperamus chi podat tenner su letore de custu libreddu, pro cumprender mezus sos problemas linguìsticos in zenerale e nostros in particulare, e finas sas polìticas linguìsticas internatzionales, istatales e locales. + _______________ + __ + #_Sarvadore Serra_ + + ## S’afirmatzione de sos deretos linguìsticos de sos Sardos + ### de Sergio Salvi, iscritore + Custu libreddu* collit a pare chimbe documentos de importu mannu: bator sunt ufitziales ca sunt emanados dae istitutziones pùblicas (internatzionales, europeas, istatales e rezionales) e tenent balore zurìdicu; unu est istadu redatadu dae unu grupu influente de organizatziones europeas non guvernativas e tenet unu balore polìticu e morale e, prus chi no àteru, non cuntrastat cun sos documentos ufitziales, antis los ìntegrat e los pretzisat. + Sa Sardinna e su pòpulu sardu sunt interessados in manera direta a su cuntenutu de custos documentos. Sa connoschèntzia issoro est duncas de utilidade manna o, mezus, netzessària. + Faeddant difatis, elenchende·los in totu sos particulares, de sos deretos de s’òmine e de sos deretos linguìsticos e culturales de totu sos òmines, finas de cussos chi apartenent a comunidades istòricas e territoriales chi non podent godire de un’Istadu pròpiu e sunt assuzetadas a s’insensibilidade e a s’arbìtriu de sos Istados costituidos in manera ufitziale e reconnotos a livellu internatzionale. Intre sos deretos fundamentales de totu sos òmines, sunt elencados in manera crara, a livellu internatzionale e istatuale, cussos culturales e linguìsticos relativos a sas comunidades sena Istadu, chi in sos documentos sunt definidas “rezionales” e “minoritàrias”. In mesu de custas est numenada sa comunidade sarda. Dae custu cunsideru, benit bene a cumprender s’importàntzia manna a beru chi custos documentos tenent pro totu sos Sardos. + B’at semper e cando un’àteru aspetu, forsis galu de prus fundamentale, de custu libreddu. Pùblicat testos in limba sarda, limba “rezionale” e “minoritària” cantu cherimus, ma capatza, si est impreada bene, de veiculare totu sos cuntenutos chi pertocant sa bida e sa realidade de sa sotziedade cuntemporànea. + Custu libreddu dimustrat difatis comente sa limba sarda siat a tretu de tratare, comente faghent sas àteras limbas fatas pròpias dae sos Istados Costituidos, finas argumentos tècnicu-zurìdicos. Difatis, cunforme a zudìtzios superfitziales (chi sunt prezudìtzios ebia), a su sardu diat dever esser negada sa terminolozia moderna, e sos Sardos de oe si diant dever acuntentare petzi de sa limba de onzi die. Custu, a su mancu pro su prezudìtziu testimoniadu dae sos chi, e non sunt pagos, sighint a non s’abizare de una realidade evidente e de sa cantidade de possibilidades chi naschent dae custa realidade. + Petzi dassende a un’ala custa idea negativa, s’afirmatzione de sos deretos linguìsticos de su pòpulu sardu si podet praticare a beru in totu sos setores de sa bida pùblica comente àugurant, a su sòlitu cun pretzisione zurìdica manna, sos chimbe documentos collidos in custu libreddu pretziosu a beru. + Su superamentu auguradu, pro b’esser a beru, tocat chi siat realizadu no a paràulas, ma cun sos fatos; e, in manera prus pretzisa, cun sos fatos linguìsticos. Comente càpitat cun sa tradutzione in sardu de sas decraratziones e de sas lezes collidas e dadas a su pùblicu sardu in custa ocasione chi tenimus su praghere e s’onore de presentare: decraratziones e lezes emanadas finas, e l’afirmant in manera crara custas etotu, pro sos Sardos. E chi sos Sardos podent, duncas, imparare in sa limba issoro. + A narrer su beru, chi su sardu tenet su status glotolòzicu de limba pròpia distinta e chi no est unu “dialetu”, est a narrer una variante locale de sa limba italiana, est una notzione oramai difùndida e atzetada (“a paràulas” a dolu mannu) in Sardinna oramai a livellu populare. E no in Sardinna ebia. Su fatu est chi tocat a esser cumbintos chi cun custa limba est possìbile a faeddare, a iscrier e a bortare, essende presentes in totu sos àmbitos de sa comunicatzione. E su cumbinchimentu espressadu in custu sensu dae sos tradutores de sos documentos collidos in su libreddu nche colat cussu puntu crìticu chi amus numenadu e paret chi cumbincat e funtzionet a beru. + Un’aspetu entusiasmante chi pertocat custu libreddu est, in carchi manera, su de si riferire, forsis sena lu cherrer, a sas orìzines de sa limba sarda iscrita e in carchi manera de bi torrare. + Cando totu sas limbas neolatinas, finas sas prus nòidas (frantzesu, italianu, castillanu…) ghetaiant sos primos passos, lu faghiant petzi in literatura e in sa currispondèntzia privada. A su latinu fiat riservadu, imbetzes, e pro tempus meda, su còmpitu de sa redatzione de sos documentos pùblicos e de sas lezes. In Sardinna, zai dae sos ùrtimos annos de su sèculu 12 e finas in antis, custa funtzione l’aiat tenta sa limba sarda. + Est unu primadu assolutu, ispantosu, chi includet una dutilidade e una precotzidade de funtziones de sa limba sarda, in sensu istòricu, istraordinàrias. Custa traditzione at permìtidu sa cumparta, in su 1392, de sa Carta de Logu emanada dae Lionora de Arborea, monumentu zurìdicu beru de su pòpulu sardu, chi s’importàntzia aiat custrintu sos Catalanu-Aragonesos, pustis cunchistada in manera definitiva s’ìsula, a dassare sena tocada sa Carta in sa limba orizinale, su sardu, e de la promulgare comente còdighe lezislativu de sa Sardinna, francu in cussos logos in ue b’aiat istatutos particulares. E custu cun un’atu de su parlamentu de su 1421. + Mancari s’introdutzione progressiva in s’àmbitu pùblicu de limbas anzenas e istranzas che a su catalanu, su castillianu e, a bellu a bellu, dae su 1764, s’italianu, sa limba sarda at mantesu pro sèculos, in totu s’ìsula, s’amentu de s’impreu zurìdicu suo. A pustis, s’italianu est resessidu a indebilitare custa cussèntzia supèrstite. + Su fatu chi unos cantos testos, finas issos zurìdicos, in limba sarda, torrent a pustis de medas annos a Sardinna, comente est capitende oe cun sa publicatzione de custu libru, leat un’importàntzia chi andat meda prus a dae in antis de un’augùriu ebia. + _______________ + #_Sarvadore Serra_ + + ## Su Ditzionariu bilìngue italianu-friulanu, un'istrumentu istratègicu + ### Presentadu in Ùdine su 10 de santugaine + Su progetu de su Grant dizionari bilengal talian Furlan est de seguru una de sas cosas prus importantes promòvidas in s'àmbitu de sa tutela de sa limba friulana e nde faghet un'istrumentu istratègicu. L'at afirmadu s'assessore regionale de sa cultura, Roberto Molinaro, presentende sa versione atualizada de su CD de su Ditzionàriu friulanu, fata in s'auditorium de sa Regione Friuli in Udine. Un'apuntamentu chi crompet tres annos, a pustis de sa prima presentatzione de su ditzionàriu, chi como tenet 23.000 paràulas e 14.000 locutziones. Su GDBTF l'at fatu su Centri Friûl Lenghe 2000 (CFL 2000), cunsòrtziu nàschidu dae un'initziativa de s'Universidade de Ùdine paris cun entes e assòtzios chi sunt operende o ant operadu in favore de sa limba friulana, comente su Cunsòrtziu Universitàriu de su Friuli, sa Cooperativa Informazione friulana, sa Società Filologica Friulana, sa Cooperativa Serling, sa Union dai Scritôrs Furlans, s'Istitût Ladin Furlan Pre Checo Placerean e su Tzìrculu culturale "il Menocchio". Ant presentadu sa versione noa de su GDBTF, cumpatìbile cun Windows, Linux e Mac OS X Tiger, su professore de Filologia e linguìstica romànica in s'Università de Ùdine, Giovanni Frau e su presidente e lessicologo de su CFL2000, Luca Peresson e Alessandro Carrozzo. Moderadore de s'addòviu est istadu su direttore de su servìtziu regionale Identitades linguistìcas, Marco Stolfo. Sunt intervènnidos su presidente de s'ARLeF-Agjenzie Regjonâl pe Lenghe Furlane, Lorenzo Fabbro, su vitzepresidente de sa Società Filologica Friulana, Federico Vicario, su sìndigu de Ùdine, Furio Honsell. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/11/2008 + ## LEGE DE POLÌTICA LINGUÌSTICA DE CATALUNYA + ### Lege 1/1998, de su 7 de ghennàrgiu, de polìtica linguìstica (aprovada dae su Parlamentu de Catalunya su 30 de nadale de su 1997) + SU PRESIDENTE DE SA GENERALITAT DE CATALUNYA Siat notòriu a totu sos tzitadinos chi su Parlamentu de Catalunya at aprovadu e deo, in nùmene de su Re e de acordu cun su chi istabilit s’artìculu 33.2 de s’Istatutu de autonomia de Catalunya, promulgo custa @@ -33039,9 +45038,14 @@ Jordi Pujol Presidente de sa Generalitat #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/11/2008 + ## S'Otzitània a pee + ### Biàgiu a pee in mesu de s'Otzitània + L'at organizadu sa Chambra d'Oc cun s'agiudu de sa Regione Piemonte, in intro de su Progetu Alpi 365. Sa traversada fata dae unu grupu de militantes de sa càusa otzitanista est cumintzada dae sas baddes otzitanas de su Piemonte e est agabbada in sa Badde de Aràn in Catalugna. Est cumintzada su 30 de austu de ocannu dae Vinadio e Pietraporzio, in sa badde cuneesa de su Stura. Su 7 de santandria, su biàgiu est agabbadu in Vielha, in Badde de Aràn. “Otzitània a pee” est istada un'ocasione de diàlogu intre sos pòpulos pro promòvere sa diversidade linguìstica e afortire sa dimanda fata a s'Unesco de decrarare sa limba otzitana “patrimòniu” mundiale de s'Umanidade. Sos animadores de Chambra d'Oc, Dario Anghilante e Ines Cavalcanti, cun custa initziativa, ant chertu manifestare a totus custu ispàtziu linguìsticu e culturale situadu in su coro de Europa, chi includet 32 dipartimentos in sa Repùblica frantzesa, 12 baddes alpinas in Piemonte, unu tretu de Ligùria, sa Comunna de Guardia Piemontese in Calabria, sa badde de Aràn in Catalugna. In pràtica, 13 milliones de pessones chi tenet a cumone sa limba de OC. @@ -33050,9 +45054,15 @@ > In sa fotografia:_ **Dario Anghilante** #_Sarvadore Serra_ + + ## Bandera in sa limba... + #_Sarvadore Serra_ + + ## Nazionalismo arabo e nazionalismo ebraico + _Editore_: Mursia _Data de publicatzione_: 2003 _Collana:_ Fatti,testimonianze, reportages @@ -33059,13 +45069,24 @@ _ISBN_: 88-425-3149-9 _Pazinas_:318 _Preju_: 22,50 euros + Testu fundamentale pro cumprender sas raighinas istoricas de custu cunflitu chi dae belle chent'annos insambenat s'oriente probianu.Subra de sas orizines de custa gherra intre arabos e ebreos si podet discuter a s'infinidu, dende prus importu, in funtzione de una premessa ideolozica determinada una causa o un'atera: sa natura intrinsecamente espansionistica de su sionismu, s'ideolozia de sa umm, est a narrer sa comunidade arabo-islamica, incapassa de tollerare in intro de su territoriu suo entidades natzionales de non credentes si non suta de una cunditzione de dhimmi, protetos, sa cuncurrentzia pro sa suprematzia intre sos paisos arabos e s'intransizentzia israeliana, sa gherra frita e sa rivalidade intre sos Istados prus Mannos, s'esodu palestinesu etc. A custas causas si podet finas azungher sas chi benint mutidas dae sos istoricos causas imediatas de custu cunflitu est a narrer s'ispartitzione de sa Palestina in su 1947, sa costitutzione de s'istadu de Israele de su 1948, sa sudivisione de su mundu arabu intre sas potentzas coloniales e sa Decraratzione de Balfour de su 1917. + Sa tesi orizinale chi Paolo Maltese, istudiosu de problemas de politica mediorientale, sustenit e documentat in custu testu est chi su cumintzu de unu de sos cunflitos prus dramaticos de s'epoca nostra benit dae s'ispeditzione napoleonica de su 1948 e dae prima medade de su seculu 19 cando si afirmat intre arabos e ebreos una chirca difitzile de s'identidade de s'idea natzionale propia. S'iscontru intre arabos e ebreos cheret duncas letu comente unu caminu longu, cuntrastadu dolorosu de custos duos natzionalismos. Petzi in custa manera est possibile cumprender s'ampraria de custu drama, tenende in cunsideru su fatu chi si tratat de unu cunflitu totale de natura ideolozica, intre duas potentzas mannas, chi a dolu mannu, si sunt ischidadas in su matessi tempus e in prus cherende istare in su matessi logu, e chi si aparentat a una gherra de relizione est a narrer unu cunfrontu intre duos deretos cuntzepidos comente assolutos Pro custu motivu su cuntrastu chi oponet arabos, palestinesos e Israele paret radicale de difitzile solutzione. + Paolo Malese, istudiosu de istoria e politica mediorientale, at publicadu intre ateros, _La Terra Promessa, La guerra italo-turca e la conquista della Libia 1911-1912, Perche il IV conflitto arabo-israliano, Storia del canale di Suez, L'Egitto e il canale 1833-1956_. + + + + + ### 18/11/2008 + ## S'Annuàriu de su cuntribuente in limba sarda + ### Publicadu dae s'Agentzia de sas Intradas cun s'agiudu de s'Uls de sa Regione sarda + S'**_Agentzia de sas Intradas_** at publicadu finas in limba sarda “S'ANNUÀRIU DE SU CUNTRIBUENTE, in 190 pàginas, cun totu sas informatziones ùtiles pro sos utentes in matèria fiscale e pro su pagamentu de sas impostas. Su traballu de tradutzione l'at fatu su Ufìtziu de sa Limba Sarda de sa RAS, in Limba Sarda Comuna, norma iscrita isperimentale adotada dae sa Regione in su 2006 mescamente pro sos documentos de sa Regione e de s'Amministratzione Pùblica. @@ -33072,20 +45093,36 @@ Est craru chi custa initziativa favorit s'impreu “normale” de sa limba sarda in cale si siat àmbitu e impreu in intro de sa sotziedade nostra e est un'ocasione de isvilupu e ammodernamentu de sa limba e de sas terminologia ispetzialìstica de s'economia e de sa finàntzia. Isperemus chi custu siat petzi su primu de custa casta de documentos. #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/11/2008 + ## Sa Diversidade de sas Limbas in Europa, Itàlia e Sardigna + ### Cunferentzia regionale pro sa limba sarda pro su 2008 + S'Assessoradu de s’Istrutzione Pùblicaa de sa RAS at ammaniadu sa **Cunferentzia regionale pro sa limba sarda pro s'2008** pro sas dies 28,29 e 30 de su mese de santandria in Macumere, in sa sala de sa riuniones de su “Padiglione S.Castagna”, in carrera de Ariosto 11. + In custas tres dies, espertos sardos e istràngios ant a tratare sos temas prus importantes pro cumprèndere su tempus presente e su benidore de sas limbas minoritàrias: Sa diversidade linguìstica in Europa, Sa situatzione sotziolinguìstica in Sardigna, Sas minorias linguìsticas in Itàlia, Sas variedades linguistìcas in Sardina e sas propostas de istandardizatzione amministrativa, Sa polìtica linguìstica in Sardigna e s'Isportellu Linguisticu Regionale. + Su traballu de custas dies at a èssere inauguradu dae su presidente Renato Soru e dae s'Assessore M. Antonietta Mongiu. + Su prus de sos espertos presentes benit dae logos in ue sunt presentes àteras minorias. Sunt duncas sas pessones chi connoschent megius custas realidades e sunt a tretu de cumprèndere sos problemas de cada limba e de propònnere finas solutziones addatas a sas relaidades sìngulas. + Si est beru chi su sardu est limba galu forte e populare (a su nessi su 70% de sa populatzione l'impreat cada die), est finas beru chi dae como in antis bi cheret una polìtica linguìstica coerente e operativa pro garantire a sa limba de èssere presente in totue, in iscola, in s'amministratzione, in sos mèdios informativos, in sas impresas, duncas in sa sotziedade e in su territòriu. Como e in su tempus benidore. + #_Sarvadore Serra_ + Programa cumpretu de sa Cunferèntzia cun sos nùmenes de totu sos Relatores + + ### 01/12/2008 + ## Sa limba sarda andat a dae in antis + ### Cuncruidas in Macumere sas Dies de sa Cunferèntzia de sa Limba Sarda + De a beru una grandu cunferèntzia pro sa limba sarda est istada cussa fata in Macumere, sighida cun aficu dae unu pùblicu numerosu chi at prenadu sa sala de su “Padiglione Castagna”, pro tres dies in fatu a pare, su 28, 29 e 30 de santandria. Tres dies de dibàtidu sientìficu de livellu artu gasi comente ant ammentadu finas sos reladores de fama internatzionale. Una cunferèntzia chi donat isperas bonas e chi paret chi apat semenadu un'ispìritu nou in sa gente sarda. Sa presèntzia de istudiosos de livellu internatzionale at asseguradu a sa gente chi est bènnida a los ascurtare inditos e connoschèntzias de primore sighende de a beru su tìtulu de sa cunferèntzia etotu “Sa diversidades de sa limba in Europa, Itàlia e Sardigna”. Una richesa de informatziones chi non podent mancare in sa mente de cussos chi istimant sa limba e chi at agiuadu a formare una cussèntzia linguìstica prus ampra e addata a sos tempos de oe in die. @@ -33108,8 +45145,12 @@ A serrare totu canta sa cunferèntzia in domìniga, sa relata de sos operadores de s’Isportellu Linguìsticu Regionale, coordinados e ghiados dae su Diretore de su servìtziu Limba Sarda de sa Regione Giuseppe Corongiu. Maria Giuseppa Cossu at mustradu in generale totu su traballu fatu dae s’Ufìtziu, Cristiano Becciu at craridu sos issèberos lessicales e terminològicos e Michele Ladu cussos chi atenent a sa morfologia. Cristina Mulas, imbetzes, at faeddau de su limbàgiu tècnicu-amministrativu. Sos funtzionàrios de s’Agentzia de sas Intradas ant presentadu sa tradutzione in sardu de s’Annuàriu de su cuntribuente chi est agradèssidu meda non in Sardigna ebbia ma finas in Terramanna dae sardos e nono. Bene meda sunt andados sos laboratòrios temàticos a sos cales ant leadu parte su mundu de s’iscola, su de sos mèdios de informatzione e de su tzìnema, sos de sos isportellos linguìsticos e de sa literadura, chi ant bogadu a pìgiu problemas e propostas noas pro amparare sa limba sarda in onni logu e cuntestu. #_Sarvadore Serra_ + + ## Cada limba tenet gèniu e règulas + ### Crarimentos de Limba sarda + In custas pàginas proamus a rispòndere a sas dificultades chi tenet chie iscriet in limba sarda, mescamente aplichende sas règulas de sa Limba Sarda Comuna. Dificultades de lèssicu o de terminologia, ca a bias in s'impreu de cada die sunt prus fortes sas influèntzias italianas o inglesas (barbarismos) o si sunt imponende espressiones o maneras de cuncordare sa frase chi non s'addatant a su sardu, ma sunt sinnale de un'influèntzia esterna, mescamente italiana. @@ -33119,69 +45160,137 @@ In prus, cun una limba regulare e coerente at a èssere mègius si cherimus chi sa limba siat reconnota e rispetada in cada àmbitu e impreu, si cherimus chi siat ufitziale che a sas àteras. Sena contare chi benit finas mègiu a l'imparare. _Diegu Corràine_ + #_Sarvadore Serra_ + + ## LSC | Lessico + ### Lessico ereditario, terminologia, neologismi + a — Limitare le interferenze da altre lingue, privilegiando l’esito sardo, anche con prestiti interni, da altre varianti, es. **duendu** (da sp. duende), presente in alcune varianti . + b — Riproporre, se utile o necessario, parole ereditarie anche se di uso limitato ad alcune varianti + c — Coesistenza di sinonimi, **lègiu**/**feu**, **faeddare**/**allegare**, **pòddighe**/**didu**, **àghina**/**ua**, **chèrrer****e**/**bòler****e**, **isseberare**/**ischertare**, **petzi**/**ebbia**, **matessi**/**pròpiu**/**etotu**, **puru**/**finas**/**fintzas**. Negli ultimi due casi, c’è un uso differenziato a seconda della posizione nella frase: etotu e puru vanno sempre dopo il sostantivo o il pronome. + d — Riduzione a una sola forma di varianti di parole con lo stesso etimo: **faeddare** non _faveddare_/_fueddari_/_fueddai_. + e— Privilegiare l’etimologia nella scelta del modello (vedi punto prec.): **fa**- e non _fu_-**eddare** + f — Scelta di forme neutre per usi scientifici/didattici, es. **àinu**, accanto a forme di uso più familiare o letterario, es. _**molente**_, **_poleddu_**, ecc.; + g — Scelta preferenziale di esiti diretti dal latino, es. **gìuighe** accanto a **giuge** (da cat.), **cadrea** accanto a **cadira** (da cat.), lasciate a usi più colloquiali o letterari. A meno che non si tratti di termini più diffusi anche se non di derivazione diretta: **mariposa**, preferibile a _leporeddu_, ecc.; **bentana**, preferibile a _fenestra_/_fronesta_/_finestra_ + h — distinzione in parole a) _essenziali_ (almeno 1 per concetto) e parole b) _disponibili_ (altri possibili sinonimi) + i — per usi formali e amministrativi: è preferibile adottare una sola parola (essenziale) di riferimento per concetto (vedi punto precedente) per assicurare una minima corrispondenza interlinguistica: sd. **faeddare** = fr. _parler_ = sp. _hablar_, ecc. Per usi colloquiali, informali o letterari, è possibile l’uso di sinonimi e gdeosinonimi. + l — tener conto della differenza tra parole di origine diretta popolare e termini colti, che prescindono dai fenomeni di trasformazione tipici delle parole di origine popolare, es.: **_fedu_**/_**fetu**_ (vedi anche punto succ.). + m — non retroattività delle regole di trasformazione tipica delle derivazioni dirette ma adattamento parziale + n — (**istòria** non *_istòrgia_, **artìculu** non *_artigru_, **democràticu** non *_demogràtigu_, **istitutu** non *_istidudu_, ecc. In particolare, tener conto, dunque, che i derivati colti di una stessa parola originaria non seguono le regole di trasformazione delle parole ereditarie ma si rifanno direttamente all’etimo, con qualche adattamento, es.: AQUA > abba, abbosu, abbatzu, abbarolu, ma acuàticu, acùeu (isport acuàticu), non *abàticu, *abeu; SANGUINE > sàmbene, sambenosu, insambentare, ma sanguìneu (sistema sunguìneu ) non sambenosu; INGUINE > ìmbena ma inguinale non *imbenale; OCULUM > ogru, ograre, ograda, ogrire ma oculista non *ogrista, binòculu non *binogru; LINGUA > limba, limbudu, limbeddu, limbatza, ma linguìsta, linguìstica, bilìngue non *limbista, *limbìstica, *bilimbe; DERECTU > deretu ma diretore non *deretore; CABALLU > caddu, caddinu (musca caddina) ma ecuinu (ratza ecuina); FILIU > fìgiu, figiolu, ma filiale non *figiale, etc. + o — No al differenzialismo a tutti i costi, quando è disponibile un termine internazionale (telèfonu non *faeddatesu, diretore non *ghiadore, divisione (aministrativa) non *partidura + p — Sì ai prestiti internazionali adattati foneticamente e morfologicamente (archeològicu, frigorìferu, chirùrgicu, cardiològicu, su barista, sos baristas, is baristas, ecc.) + q — Composti: sotziologia non *sotziulogia, ferrovia non *ferruvia + — Sì ai calchi: fine de chida, ecc. e agli altri sistemi internazionalmente più usati nel trattamento o coniazione r — Sì ai calchi: fine de chida, ecc. e agli altri sistemi internazionalmente più usati nel trattamento o coniazione di neologismi s — No alle interferenze da ital., inglese, dunque: elaboradore o carculadore non computer, infografia non computer graphics + t — Risemantizzazione di termini desueti o scomparsi dall’uso orale + u — Formazioni di nuovi termini quanto impossibili altre soluzioni, comunque d’accordo (o con criteri analoghi) con istituzioni di terminologia e industrie della lingua (Unione Latina, TermCat, TermRom, progetto Unione Europea TermLad e TermSar) + — Tutti i termini adottati dovranno conformarsi, fonologicamente e morfologicamente, alle Norme ratificate dalla Regione. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/12/2008 + ## LinMiTer: paràulas noas pro limbas antigas + ### Lanusè: Cuncruidu su de 3 Seminàrios internatzionale de terminologia pro sas limbas neolatinas minoritàrias + Sa _Unión Latina_ at organizadu se de 3 Addòvios de su progetu **LinMiTer**, chi teniat comente finalidades su de fàghere unu seminàriu de formatzione in terminologia dae su 21 a su 23 de santandria, una die de istùdiu sientìfica subra de sas limbas neolatinas prus pagu difùndidas su 24 e, su 25, un'assemblea generale cun s'idea de creare una rete de terminologia in limbas minoritàrias. + Custu eventu at tentu s'agiudu de s'Ufìtziu de sa Limba Sarda de Ogiastra, sa collaboratzione de TermCat (Tzentru de teminologia de Catalugna) e su patronadu de sa _Délégation générale à la langue française et aux langues de France._ + S'istitutzione chi at acasagiadu sos òspites de sas dies de istùdiu est istadu su Istitutu Salesianu de Lanusè. + Sa professora chi at dadu sas letziones de su seminàriu de terminologia est istada Cristina Bofill de TermCat de Bartzellona. In prus de 12 oras at presentadu sos printzìpios e sa notziones fundamentales in contu de terminologia, in generale e aplichende·la a lsas limbas minoritàrias chi si cherente ammodernare. + Sos "istudentes" de su seminàriu sunt istados espertos de limba sarda de sa provìntzia de Ogiastra, espertos de sa Ras de Casteddu, e àteros istudiosos de limba sarda de Sardigna, paris cun espertos friulanos, ladinos, gallos, aragonesos, corsicanos, galitzianos. Sos argumentos tratados e sa metodologia presentada ant a èssere de agiudu mannu pro s'isvilupu terminològicu de sas limbas presentes, chi ant a pòdere èssere cumpretas e modernas, addatas a un'impreu ufitziale, petzi si ant a adotare o cuncordare totu sos tèmines chi bisòngiant in sa vida moderna, in totu sos setores. + Pro esperimentare su chi amus imparadu totu paris in su seminàriu, cun s'agiudu de TermCat, sas limbas presentes amus a elaborare in sos meses benidores unu glossàriu multilìngue de sa Sanidade. + De utilidade particulare est istadu finas su cunfrontu de sas esperièntzias de cada limba, in s'elaboratzione de istrumentos linguìsticos comente curretores ortogràficos, ditzionàrios, glossàrios ispetzialìsticos. + Sos espertos presentes ant finas faeddadu de sa situatzione de sa limba ladina, de s'isvilupu de sa limba gallo, de sas atividades de su _ Consello d'a Fabla Aragonesa_ e de su _Instituto de Estudios Altoaragoneses, _de sa limba corsicana, de sa friulana e de sos servìtzios linguìsticos de Serling, de su traballu de Termigal e de sos àteros entes chi s'interessant de terminologia galitziana. A ùrtimu, est istadu presentadu su traballu teminòlogicu e lessicogràficu chi semus faghende in limba sarda. + In fines, s'Assemblea at istabilidu de creare in manera istàbile sa rete LinMiTer-Terminologia in limbas minoritàrias e de ammaniare unu regulamentu operativu. + Sa rete LinMiTer s'at riunire torra in su 2009. + In s'ìnteri at a sighire su traballu comunu de consulta e elaboratzione, mescamente cun s'agiudu de Internèt. Durante su 2009, cada limba at a organizare a contu suo riuniones e addòvios de terminologia. Finas in Sardigna. + #_Sarvadore Serra_ + Diegu Corràine, Cristina Bofill, Vitelio Herrera, Frantxo Nagore, Daniel Prado + Frantxo Nagore aragonesu + + ### 04/12/2008 + ## ATÒNGIU LITERÀRIU + ### In Bòtidda su 6 de Nadale, in Sìligo su 12 + Sa rivista _ SardegnaVentirighe_ paris cun _s’Ufìtziu de sa limba sarda_ de sa Provìntzia de s'Ogiastra organizant sa manifestatzione **_ s'Atòngiu Literàriu_**. + Sa prima initziativa s'at a fàghere in Bòtidda su 6 de nadale a sas ses de bortaedie in sa sala cunsiliare de sa Comuna in carrera de Goceano 2. In cust'ocasione Bachis Solinas, cultore de limba e de cultura populare, at a presentare su libru **_S'arrempellu_** de Peppino Fogarizzu. Su romanzu faeddat de unu pastore sardu de una bidda minore de sa Sardigna tzentrale chi si bortat contra a sos meres, a su cunformismu e a sa polìtica fascista. «_S’arrempellu_» - si leghet in sa presentatzione - «si còllocat in un'època in ue sos fermentos de sas rivendicatziones de sas dotrinas sotzialistas noas chi si fiant difùndidas in sa sotziedade europea de sa fine de s'Otighentos, istentaiant a nch'arribare a sa periferia prus interna de sa Sardigna». + Sa de duas initziativas s'at a fàghere in Sìligo su 12 de nadale a sas ses de bortaedie in su tzentru de agregatzione sotziale in pratza “Maria Carta”. Juvanna Tuffu, de sa redatzione de _SardegnaVentirighe_, at a presentare su libru **_Addia_** (binchidore de su prèmiu “Grazia Deledda 2008) de sos autores Paola Alcioni e Antoni Maria Pala. Ant a èssere presentes sos autores de sos libros in ambas initziativas. + Cun custa manifestatzione, chi sighit cussa de su _Beranu Literàriu_, si cheret sighire cun s'intentu de valorizare sa limba sarda in s'àmbitu de sa literadura sarda in sas comunas de sa provìntzia de Tàtari chi ant aderidu a su progetu de polìtica linguìstica “In sardu, sa limba nostra”. Essende cuncordes cun s'Onu chi at proclamadu su 2008 comente annu internatzionale de sas limbas, si cheret promòvere sa limba sarda in totu sos àmbitos pro fàghere a manera chi si difundat in su campu de s'editoria, de sa literadura, de sa mùsica e de sa tzinematografia. + Sa segreteria organizativa est cuidada dae Juvanna Tuffu de sa redatzione de _SardegnaVentirighe._ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/12/2008 + ## Su sistema operativu "Vista" de Microsoft in limba romàntza + ### Unu resurtadu importante pro afortire una limba faeddada dae 66.000 pessones ebbia. + Su sistema operativu "Vista" de Microsoft dae atòngiu chi benit at a èssere a disponimentu de sos uteentes finas in limba romantza. E finas su pachete Office 2007 (cun programas che a Word e Excel) at a èssere bortada in sa de bator limbas de sa Cunfederatzione Elvètica. + Su cantone de sos Grisones, sa Lia Rumantscha e Microsoft ant firmadu su 3-12-2008 in Coira, sa capitale grisona, un'acordu pro pònnere in pràtica custu progetu.Tres annos como su gigante informàticu americanu ait bortadu pro sa prima bia in rumantsch grischun (sa "limba comuna") su pachete Office 2003, in collaboratzione cun sa Lia Rumantscha, s'organizatzione chi aunit assòtzios culturales romantzas. + Est craru chi custu resurtadu est possìbile ca in su 1982 ant elaboradu e adotadu una norma unitària, su Rumantsch Grischun, limba amministrativa ufitziale chi lassat sa possibilidade a cadaunu de pronuntziare a manera sua sa limba romantza. Nen prus e nen mancu de su chi si podet fàghere in Sardigna cun sa Limba Sarda Comuna e sas variedades locales. + Sos programas Microsoft bortados in romantzu cunsentint a custa limba faeddada dae 66.000 pessones ebbia de èssere una limba "normale" in sa sotziedade multilìngue isvìtzera. + In pràtica Microsoft si càrrigat su costu de ammaniare sa tradutzione. A pustis, s'utente devet installare su "Language Interface Pack" in romantzu —pro cambiare sa limba de Office—, chi est a disponimentu in rete de badas. Sa prima versione finas a como l'ant iscarrigada a su nessi 8000 bias. + A cando una tradutzione de Vista e de Office in sardu, ufitziale, paris cun Microsoft? Isperemeus luego. A mus a fàghere su possìbile pro bi resessire! + #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/12/2008 + ## Sa limba sarda in sa sotziedade e in su territòriu + ### 6-12-2008 | Cunferèntzia in Otieri + Eris in Otieri, s'assessore de sa Cultura de sa Comuna, Bruno Farina, at organizadu e presentadu in sa Biblioteca de Santu Frantziscu una cunferèntzia cun Antoni Canalis, segretàriu de su Prèmiu Otieri e Diegu Corràine, diretore de s'Uls de Ogiastra. Canalis at presentadu s'istòria de su "Otieri", cun totu sos mèritos chi at tentu in 50 annos pro afortire s'amore de sos Sardos pro sa poesia. Ma at finas manifestadu su dispraghere suo contra a su pagu interessu chi mustrat sa "polìtica" pro afortire sa presèntzia e su funtzionamentu de su Prèmiu literàriu prus importante de sa Sardigna. Corràine at faeddadu de sa continuidade istòrica de su sardu in su millènniu coladu, de sa fortza populare de su Sardu oe, de sas propsetivas de normalidade de sa limba, chi si b'esseret una polìtica linguìstica regionale coerente e efetiva, cun una lege apòsita, diat dèvere èssere a tretu de garantire a beru s'ufitzialidade de sa limba sarda. @@ -33190,12 +45299,23 @@ In sa segunda parte de sa relatzione sua, Corràine at illustradu sos critèrios e s'istòria de sa LSC. Sa cosa imprtante e noa a cunfrontu de sos annos colados est chi sas belle 40 pessones chi ant sighidu pro duas oras sa cunferèntzia ant difesu e atzetadu custa proposta de norma iscrita de sa limba, cun su disìgiu chi como si colet a sa pràtica, pro pòdere cunsentire a sa limba de s'afortire in sa sotziedade, comente limba de sa gente manna e mescamente de sos giòvanos e de sos pitzinnos, e in su territòriu, comente limba pùblica de sas amministratziones, de sos mèdios de comunicatzione, de s'iscola. #_Sarvadore Serra_ + + ## Rapresentantes de 8 limbas in su seminàriu internatzionale Lingua Web Info + Sabadu bintisete de maju in s'aula magna de su Cunsortziu Universitariu de Nugoro, espertos de giornalismu digitale de sas minorias linguisticas prus importantes de s'Europa sudotzidentale ant partetzipadu a su seminariu _Lingua Web Info, Sas limbas natzionales e s'informatzione in su mundu de Internet_. S'initziativa fiat parte integrante de su Master de tradutzione e comunicatzione in limba sarda organizadu paris cun s'Universidade Autonoma de Bartzellona. A pustis de sos saludos de su presidente de su Cunsortziu Sergio Russo e de sa rapresentante de s'assessoradu de sa cultura de sa Regione Autonoma de sa Sardigna Antonina Scanu, ant leadu sa paraula su professore Prospero Moran, diretore de Asturnews, periodicu asturianu, su professore Javier Diaz Noci de s'Universidade de su Paisu Bascu, Silvia Llombart, diretora de Lamalla.net, progetu de sa Provintzia de Bartzellona, su professore Ghjacumu Thiers, de s'Universidade de Corsica, William Cisilino, de Lenghe.net, notitziariu friulanu, Lois Rodriguez, editore de Vieiros, in limba galitziana, Ines Cavalcanti, de Chambradoc, in otzitanu, e Diegu Corraine, diretore de Tempus Nostru. + In su cunvegnu, moderadu dae su giornalista Marco Sedda, sos partetzipantes ant faeddadu de sa situatzione de sas limbas issoro, de su funtzionamentu de unu periodicu web, e de cantu est importante, e a su matessi tempus difitzile, a misturare limbas minoritarias e Internet. Siat pro sas chi istant megius, che a su catalanu, siat pro sas ateras, chi galu non tenent fortza meda, che a s'otzitanu, sa rete informatica podet oferrere sa possibilidade de cumpetere cun sos idiomas dominantes, mescamente pro more de duos fatores: costos economicos minimos e democratitzidade. + + + + ### 11/12/2008 + ## Premiados sos autores de "Contos de sa vida mea" + ### In Loceri, su 8-12-2008 + A sa premiatzione de su primu annu de su cuncursu "Contos de sa vida mea" ant leadu parte unas baranta pessones, chi ant sighidu pro duas oras sa letura de sos contos lèghido dae sos autores binchidores: Violetta Arangini de Lanusè cun «S'àbbila e su storitu», Mario Serafino Fronteddu de Durgali cun «Mannoi contat», Gabriele Comida de Biddamanna cun «In iscola apo cumintzadu», Marco Deiana de Loceri cun «Sas duas sorres», Antonio Piras de Nùgoro cun «Su "zucchero a velo"». At abertu s'eventu una sonada de launeddas fata dae su loceresu Alessandro Podda. Pro su primu annu sas òperas arribbadas sunt istadas 17. A sos premiados sos organizadores ant dadu un'atestadu, cun s'impignu chi intro de pagu tempus at a èssere publicadu unu libreddu cun sas chimbe òperas isseberadas. Difatis, non b'at prèmiu mègius de sa publicatzione, chi cunsentit a totu sa gente de apretziare sas calidades literàrias de sos contos e a sos autores de "faeddare" a sos letores. @@ -33204,23 +45324,38 @@ In s'istade chi benit, sos organizadores ant pessadu de fàghere un'ispetàculu in ue sos autores ant a lèghere sos contos e ant a dare su libreddu cun sas òperas de sa prima editzione de "Contos de sa vida mea". #_Sarvadore Serra_ + Gabriele Comida binchidore + Mario Fronteddu binchidore + Alessandro Podda sonadore de Loceri + Sergio Usai, assessore de sa cultura Mario Fronteddu, binchidore + Arangino, Comida, Deiana, Fronteddu 4 de sos binchidores + + ## Altro documento homepage + ### sommario sommario sommario sommario sommario sommario sommario sommario sommario sommario sommario + Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Morbi ornare lobortis metus. Nulla semper convallis nunc. Donec auctor dui sed nulla. Sed felis mauris, accumsan vel, nonummy eget, vestibulum non, ligula. Sed tincidunt, dui nec aliquet malesuada, magna nulla mattis orci, sit amet eleifend augue nunc vitae ipsum. Aenean hendrerit, nisi et scelerisque mattis, ipsum nulla vehicula nunc, in varius felis nisl vitae eros. Suspendisse dui est, cursus sit amet, tincidunt ac, egestas a, elit. Fusce sapien nisl, pharetra sed, laoreet ornare, hendrerit pellentesque, lectus. Proin at massa pulvinar lacus vulputate suscipit. Fusce eleifend purus et arcu. Aenean mollis erat ut tellus. Mauris turpis enim, tempus sit amet, pretium id, venenatis vel, tellus. Proin varius. Praesent fermentum nibh at magna. Curabitur feugiat massa vel mi. Maecenas leo dolor, dapibus sed, tristique eget, pretium ut, metus. Quisque sed diam sit amet risus convallis tempus. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/12/2008 + ## Bursas de istùdiu de sa regione pro agiuare sa connoschèntzia e s'afortimentu de sa limba sarda + ### Un'ocasione pro giòvanos, editores, istuiados e Univarsidades / Iscadèntzia su 29-12-2008 + CASTEDDU, 9 de Nadale de su 2008. B'at tempus finas a su 29.12.2008 pro leare parte a sos interventos chi punnant a a animare e a agiuare s'impreu de sa limba sarda: bursas de istùdiu, progetos de collaboratzione e initziativas sotzio-culturales. Sunt 10 sas bursas de istùdiu destinadas a giòvanos sardos laureados pro una chirca —cun riferimentu particulare a s'istùdiu de sa metodologia de sa didàtica pro imparare sa limba sarda in iscola— in custas bator àreas disciplinares: Limba e literadura de Sardigna (7 bursas), Istòria de sa Sardigna (1 bursa), Istòria de s'Arte (1 bursa), Deretu (1 bursa). Cada candidadu podet cuncùrrere pro un'àrea disciplinare ebbia. @@ -33231,11 +45366,18 @@ Cun fundos apòsitos podent èssere finantziadas initziativas culturales, cursos, seminàrios in logu istràngiu, semper de limba o literadura sarda. A ùrtimus, sunt dispostos finantziamentos pro sa tzessione a sa Regione de deretos de publicatzione in su situ web regionale de registratziones de garas poèticas e de òperas didàticas pro imparare su sardu in iscola. Totu sa documentatzione e sos mòdulos de dimanda sunt a disponimentu in sa pàgina web de sa RAS: + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/12/2008 + ## Sa Linguìstica de Pompeu Fabra, ingenieri de su catalanu modernu + ### Collòchiu internatzionale, Tarragona 17-19 de nadale. + Presentada finas "sa Limba Sarda Comuna / Caraterìsticas e istòria de unu protzessu" + Su Dipartimentu de Filologia Catalana de s’Universitat Rovira i Virgili e s’ERLEU (Equip de Recerca en Llengua, Estructura i Ús de la URV) aiant organizadu in su 1998, in ocasione de sos 50 annos dae sa morte de Pompeu Fabra, su Collòchiu Internatzionale “La lingüística de Pompeu Fabra”. Chimbe annos a pustis, in su 2003, un’àtera editzione at cunfirmadu custa òpera de istùdiu. Pro mantènnere custa traditzione, finas ocannu s’at a tzelebrare su de 3 collòchios internatzionale cun su tema “La lingüística de Pompeu Fabra”. Oramai est crara sa voluntade de propònnere unu forum periòdicu pro una riflessione profunda e plurale de totu sos aspetos de s’òpera de su protagonista de sa codificatzione de sa limba catalana. Si tratat de riflessiones no agiogràficas ma sientìficas de s’òpera de Fabra. Pro medire finas s’atualidade e sa vigèntzia sua in s’àmbitu de sa pranificatzione linguìstica de como. @@ -33247,11 +45389,17 @@ Su logu chi òspitat su collòchiu est su _Palau Firal i de Congressos_ de Tarragona, C/ Arquitecte Rovira, 43001 Tarragona. #_Sarvadore Serra_ + III Col·loqui Fabra-Tarragona <<< Programa + + ### 18/09/2008 + ## Nàschidu su "Comitadu 482, pro sa ufitzialidade de sa limba sarda" + ### Su prus de sos membros sunt operadores de sos isportellos linguìsticos + Eris, 12-9-2008, in Bilartzi, sos partetzipantes a su cursu de autoformatzione promòvidu dae s'Ufìtziu de sa Limba Sarda de sa Provìntzia de Aristanis ant leadu s'impinnu de formare unu COMITADU pro afortire su movimentu in favore de s'ufitzialidade de sa limba sarda comente est cuntempladu in sa Lege 482 de su 1999 de sa Repùblica Italiana. Si tratat de un'assòtziu lìberu, ispontàneu e informale, non ligadu a perunu ente o movimentu, chi tenet comente finalidades fundamentales: @@ -33276,22 +45424,39 @@ Si ses interessadu a leare parte in su Comitadu 482, iscrie a: #### comitadu482@gmail.com](mailto:uls.sar@gmail.com) + e sighi su blog #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/01/2009 + ## Una proposta de normativa noa pro sa limba e una TV web in sardu + Eris, 21-12-2008, sa Giunta regionale at aprovadu una proposta de lege cun ideas, règulas e mètodos noos de polìtica linguìstica, a 11 annos dae sa Lege 26 de promotzione e valorizatzione de sa limba sarda. + In sa matessi die, sa Giunta, at finas aviadu sa tv web in limba sarda chi su presidente Soru aiat promìntidu unos cantos meses a como. + Sa proposta de lege noa sighit su modellu de sa lege friulana reghente e su de sa provìntzia de Trento e punnat a pònnere su sardu in iscola in oràriu curriculare, sa sinnalètica bilìngue e àteros mèdios pro dare a su sardu prus logu in sa sotziedade e in su territòriu. + Sunt prevìdidas finas atziones in favore de su gadduresu, de su tataresu, de s'aligheresu e de su tbarchinu, giai reconnotos dae sa Lege 26/97. + Sa Lege at a pòdere tutelare de prus totu sas variedades locales ma at a cunsentire finas de pònnere semper prus in pràtica sas normas isperimentales iscritas de sa Limba Sarda Comuna, lassende a cadaunu sa possibilidade de faeddare sa variedade personale e locale sua. + Sa limba sarda nd'at a resurtare prus forte, si sa lege de polìtica linguìstica at a leare efetu pràticu, ca sa limba no isetat. Cada die chi colat est peus pro sa limba, ca si est beru chi su 70 pro chentu de sos Sardos pràticat su sardu, est finas beru chi petzi su 13% de sos piseddos faeddat in sardu. Cheret nàrrere chi est in perìgulu sa trasmissione de sa limba dae una leva a s'àtera. + Non podimus prus isetare pro assegurare unu tempus benidore a sa limba nostra. Devet èssere presente in cada àmbitu sotziale e territoriale e in cada impreu, devet èssere ufitziale a beru, a su nessi che a s'italianu. Dae deretu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/01/2009 + ## Duas dies pro sa limba + ### Montresta 3-4|1|2009, Seminàriu de formatzione linguìstica e comunicativa + Finas ocannu sos operadores linguìsticos e espertos de limba sarda bènnidos dae medas biddas si sunt addoviados su 3 3 su 4 pro sa segunda annualidade in su seminàriu de formatzione ammaniadu in Montresta dae sa responsàbile locale de s'Ufìtziu de sa limba sarda Gianfranca Piras. Su seminàriu previdiat relatziones de espertos e laboràtorios pràticos. @@ -33312,9 +45477,14 @@ Su seminàriu s'est serradu cun unu dibàtidu e cun s'impignu de fàghere cosas pràticas, cuncretas, pro afortire semper de prus sa limba in sa sotziedade e in su territòriu. #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/01/2009 + ## Binchidores de "Iscrie una lìtera a sos Tres Res" + ### Fonne | 6-1-2009 | 17 annos de cuncursu pro afortire s'impreu de su sardu in sos pitzinnos + Finas ocannu, sos iscolanos de sas iscolas elementares sardas ant sighidu su bandu de sos Tres Res e de sos organizadores de su cuncursu "Iscrie una lìtera a sos Tres Res", arribbadu a 17 editziones. Su manifestu de su 2009 l'at illustradu, che a semper, s'artista friulana Pia Valentinis, chi istat in Casyeddu oramai dae annon meda. Comente si bidet in unu particulare de sa figura, rapresentat sos Tres Res chi sunt navighende in mesu de undas artas artas, ghiados dae s'Isteddu. Pro mustrare sa voluntade umana de operare in favore de su bene, mancari b'apat in su mundu cada genia de dificultade. @@ -33332,31 +45502,55 @@ In fines, totus ant retzidu in donu su libru chi at publicadu sas lìteras premiadas e sinnaladas s'annu passadu. #_Sarvadore Serra_ + Sos pitzinnos premiados + Su pùblicu chi at sighidu sa premiatzione + Nashira, una pitzinna de Sri Lanka chi istat in Lùvula chi at imparadu bene a beru su sardu + SOS TRES RES + + ### 09/01/2009 + ## Expolangues: su mundu de sas limbas + ### Espositzione in Parigi de operadores de sas limbas, impresas e entes. Dae su 14 a su 17 de ghennàrgiu + Sas limbas de su mundu, su mundu de sas limbas. Custu est su tìtulu de sa espositzione de ocannu dedicaca a sas Limbas, in Parigi, dae su 14 a su 17 de ghennàrgiu. S'eventu, arribbaddu a sos 27 annos, est nàschidu pro promòvere s'aprendimentu de sas limbas, difèndere su plurilinguismu e animare a sos cuncàmbios internatzionales. In totu custos annos, Expolangues at postu in pare sos operadores de su mundu de sas limbas, profesionistas e su pùblicu mannu de sos interessados a su mercadu de sas limbas, rapresentadu dae iscolas de limbas, viàgios de istùdiu linguìsticos, mètodos e testos de limbas, formatzione in logu istràngiu, interpretariadu, tradutzione, editzione, multimèdia... + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/08/2008 + ## IN SARDU, SA LIMBA NOSTRA + ### Progetu de polìtica linguìstica in rete de 36 biddas, cun sa provìntzia de Ogiastra comente ente referente + S’Ufìtziu de sa Limba Sarda (ULS) de sa Provìntzia de s’Ogiastra est istadu istituidu cun deliberatzione de sa Giunta Provintziale n. 49 de su 10.03.2006. In sa matessi delìbera est istadu nominadu Diretore de s’Ufìtziu su Prof. Diegu Corràine, espertu de limba sarda. S´Ufitziu de sa Limba Sarda / ULS at cumintzadu s’atividade sua, in pràtica, cun locales e mèdios informàticos e 4 operadores a tempus partziale petzi dae su mese de freàrgiu de su 2008, cun su progetu "In Sardu, Sa Limba Nostra" e cumintzende a costituire sa rete de sos Prèsidios Linguìsticos comente prevìdidu in sas annualidades pretzedentes de su Progetu. + Sa finalidade de s’Ufìtziu est de promòvere progetos eatziones de polìtica linguìstica pro s’impreu orale e iscritu de su sardu in intro de s’Amministratzione Provintziale, in su territòriu, in sa sotziedade, finas paris cun entes e istitutziones pùbblicas e privadas. + S’Ufìtziu, duncas, bolet fàghere una polìtica linguìstica territoriale aberta, pro rèndere normale s’impreu de sa limba sarda in cada àmbitu e impreu. Cunforma a custu printzìpiu, s’ULS bolet èssere unu puntu de riferimentu pro totu sos entes, de sa provìntzia e nono, chi tenent progetos de tutela e normalizatzione de sa limba sarda finantziados dae sa lege de s’Istadu chi tutelat sas minorias linguìsticas istòricas, sa 482/99. + Pro realizare custos obietivos s’Ufìtziu de sa Limba Sarda at postu a disponimentu su progetu pluriennale “In Sardu, sa limba nostra” finas de àteros Entes. Difatis ant aderidu, ocannu, paritzas comunas e entes: 22 comunas de sa Provìntzia de s’Ogiastra, 10 de sa Provìntzia de Tàtari, 4 de sa Provìntzia de Gaddura, inclùdida sa comuna de Terranoa. In prus sas ASL de Lanusè, Nùgoro,Carbònia e Terranoa ant costituidu, in collaboratzione cun su Progetu “In Sardu, sa limba nostra”, unu coordinamentu issoro pro fàghere polìticas comunas pro su sardu in sa sanidade: "Salude e sanidade in limba sarda". Sa ASL referente de custu progetu est sa de Lanusè. + Ma cales sunt sas initziativas chi s´Ufìtziu bolet fàghere? S´obietivu fundamentale est de resessire a fàghere a manera chi su sardu devèngiat limba ufitziale che a s´italianu. Comente si podet arribbare a custu obietivu? Impreende su sardu in cada àmbitu e impreu, mescamente in intro de sas amministratziones pùblicas: in sos documentos issoro, in sa sinnalètica, in sa cartellonìstica. Ma finas in totu sos Entes, Impresas, Iscolas. Duncas cun atziones e interventos cun visibilidade arta, cun efetu multiplicadore mannu e chi durent in su tempus. Pro garantire una "relatzione amiga e crara" cun sos tzitadinos/utentes, cartellos, sinnales, avisos, regulamentos, inditos, ant a èssere su mèdiu indispensàbile. Totu custu pro cunsentire s´impreu de su sardu comente limba ufitziale de sa sotziedade, de s´ambiente e de su territòriu. + Pro assegurare s’isvilupu de totu custas atividades e prus presèntzia e visibilidade a su sardu, s´ant a fàghere presìdios linguìsticos intercomunales, cun su coordinamentu linguìsticu e operativu de s´ULS de sa Provìntzia de Ogiastra. + #_Sarvadore Serra_ + + ## "Friulanu limba bia" + Cisilino, pro ite su friulanu est una limba e no unu dialetu? "Pesso chi su libru crarat bene custu aspetu. Ca est beru chi sa risposta a custas dimandas est mescamente giuridica e duncas sunt limbas petzi sas chi sunt reconnotas in manera ufitziale. Ma su reconnoschimentu non ruet mai dae sos artos chelos, est semper su resurtadu de una particularidade linguistica chi s'est mudada in "cussentzia" linguistica, chi s'est cherta cunfrontare cun onni ambitu sotziale" . @@ -33370,11 +45564,21 @@ "Su friulanu est prus pagu betzu de cantu diat parrer, prus a prestu semus nois chi tenimus un'idea betza de su friulanu. Lu mustrant sos duos campos chi at numenadu, ma finas s'impreu in sa radiu e in sa televisione, ca su friulanu tenet una prontesa e una craresa chi mancant a s'italianu". de F.A. [Gazzettino di Udine, 24-05-06] + + + + ## banner Ogliastra + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/01/2009 + ## Editzione noa de su DES de M. L. Wagner + ### Publicadu dae Ilisso in duos volùmenes su Ditzionàriu Etimològicu Sardu + Su DES est s'òpera prus importante de M L Wagner, chi est de seguru s'istudiosu prus connotu e famadu de limba sarda in su mundu. A pustis de belle 50 annos dae sa prima editzione, de una prima ristampa anastàtica e de una segunda ristampa prena de faddinas, custa editzione non podet mancare in peruna mesa de istudiosu o apassionadu de limba sarda. Ilisso, in su mese de nadale de ocannu, proponet in unu libru ùnicu, prus discansosu e pràticu, sos chi in sas editziones de in antis fiant partzidos in duos tomos, su primu cun sas paràulas dae A a I, su segundu dae L a Z. Su segundu volùmene de custa editzione currispondet a s'Ìnditze redatadu dae Rafael Urciolo, amigu e finantziadore de sos istùdios de Wagner. @@ -33383,9 +45587,14 @@ si podet finas otènenre un'iscontu de su 15%. Sos gastos de ispeditzione sunt a càrrigu de s'editore. Chie còmporat non pagat nudda. #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/01/2009 + ## Rete de de promotzione de sas limbas europeas + ### Nàschida in Boltzanu pro tutelare sas belle 60 limbas natzionales minoritàrias faeddadas in Europa + Una rete de promotzione e de tutela de sas limbas, creada cun sa finalidade de tutelare sas belle 60 limbas autòctonas regionales faeddadas in Europa: custa est s'idea de su progetu triennale aviadu dae sa FUEV (Unione Federalista de sos grupos ètnicos europeos) e coordinadu dae s'Academia europea (Eurac) cun su finantziamentu de sa UE e de sa provìntzia de Boltzanu. Sa presentada de su progetu l'at fata, su 9/01/2009, in Boltzanu, su presidente Luis Durnwalder e sos capos de sa Fuev. "In sos istados de sa UE b'at 200 minorias, duncas unos chentu milliones de pessones —at ammentadu su presidente Durnwalder— e paris cun sas 23 limbas ufitziales sunt faeddadas unas 60 limbas autòctonas regionales, chi cherent agiuadas e trasmìtidas pro garantire sa supravivèntzia de sas minorias". @@ -33395,8 +45604,12 @@ >>> _In sa foto USP/Pertl, dae manca, sa vitzepresidente Fuev Martha Stocker, su presidente Hansen, su presidente Durnwalder e su presidente de s’Eurac Werner Stuflesser_ #_Sarvadore Serra_ + + ## **S'istatutu de su TERMCAT** + ### Tzentru catalanu de Terminologia + _DECRETU 108/2006 de su 25 de abrile cun su cale s'aprovat sa modificatzione de s'Istatutu de su Cunsòrtziu de su Tzentru de Terminologia Termcat._ Cunsideradu chi su Consìgiu de Diretzione de su Cunsòrtziu de su Tzentru de Terminologia Termcat at aprovadu sa modificatzione de s'Istatutu suo, pro nd'adatare sa redatzione a sas racumandatziones subra de s'usu de unu limbàgiu non sessista; @@ -33536,9 +45749,14 @@ Su personale funtzionàriu ascritu dae sa Generalitat a su Cunsòrtziu in su mamentu de sa costitutzione sua at a abarrare in servìtziu in àteras amministratziones pùblicas, cunforme a su chi disponet s'artìculu 87 de su testu ùnicu de sa Lege de sa funtzione pùblica de s'Amministratzione de sa Generalitat de Catalunya, aprovada cun Decretu legislativu 1/1997, de su 31 de santugaìni. (06.096.125) _[bortadu dae Sarvadore Serra] _ + #_Sarvadore Serra_ + + ## Lege de sa limba friulana + ### 23·11·2007 | **Normas pro sa tutela, s’abbaloramentu e su promovimentu de sa limba friulana** + LEGE REGIONALE aprovada dae su Consìgiu regionale de su Friuli Venezia Giulia in sa sessione de su 23 de santandria de su 2007 @@ -33992,10 +46210,16 @@ 2. Firmu su chi disponet su comma 1, cun normas de lege finantziària annuale si podent dispònnere interventos finalizados in manera ispetzìfica a pònnere in campu atziones prevididas dae custa lege e si podent autorizare istantziamentos apòsitos currispondentes, finas a bàlere in sas assignatziones annuales de fundos istatales trasferidos a sa Regione cunforme a sa lege 482/1999 e a su decretu legislativu 223/2002. _[bortada in sardu dae Sarvadore Serra]_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 13/01/2009 + ## Formada s'Acadèmia de sa Limba Maputze in Tzile + ### Su guvernu de Michelle Bachelet pro promòvere sas limbas indìgenas + Su guvernu tzilenu at costituidu s'Acadèmia Natzionale de sa Limba Maputze, faeddada dae unas 200.000 pessones in Tzile e Argentina, pro dare a sa natzione maputze un'istrumentu pro promòvere sa limba "mapudungun", comente li narant sos Maputzes. Sa istitutzione noa, chi tenet sa sede sua in Temuco,, tenet sa finalidade de normativizare e de normalizare sa limba e de propònnere polìticas linguìsticas in s'iscola e in sa sotziedade pro aumentare e garantire s'impreu de su maputze. @@ -34010,9 +46234,14 @@ A pustis de sa creatzione de sa ANLM, su guvernu tzilenu est in idea de formare àteras Acadèmias pro sas àteras limbas chi amus numenadu in antis. #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/01/2009 + ## "Sikumi", pellìcula in limba eschimesa de Alaska + ### "Western àrticu", at otentu reconnoschimentos mannos. + In sos Istados Unidos, in Austràlia e in àteros logos de su mundu sunt sighende a essire pellìculas fatas dae registas indìgenos. A dolu mannu petzi una parte mìnima est connota e difùndida in Itàlia. De reghente, b'at essidu "Sikumi" (Subra de s'astra), unu curtumetràgiu (15 minutos) diretu dae Andrew Okpeaha MacLean, regista inupiaq (eschimesu) de s'Alaska. @@ -34023,9 +46252,14 @@ Presentadu in su 2008 a su _Sundance Film Festival_, sa pellìcula at giai otentu reconnoschimentos mannos. #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/01/2009 + ## 16 comunicadores noos in limba friulana. + ### Agabbada sa segunda editzione de su cursu amaniadu dae su Tzentru interdipartimentale de istùdios subra de sa limba e sa cultura de su Friuli + S'Universidade de Udine tzertìficat 16 comunicadores noos in limba friulana. Sunt giornalistas, publitzistas, addetos a sa comunicatzione, dipendentes pùblicos, isportellistas in limba friulana, assignistas de chirca, professionistas lìberos e un'istudentessa de s'ateneu chi benit dae sa Repùblica Tzeca, chi ant frecuentadu sa segunda editzione de su cursu Comunicare in limba friulana . Sos atestados de partetzipatzione los ant cunsignados a sos cursistas su retore Cristiana Compagno e sa diretora de su Tzentru interdipartimentale de istùdios subra de sa limba e sa cultura de su Friuli de s'ateneu, Piera Rizzolatti. Sos 16 chi ant retzidu s'atestadu de frecuèntzia sunt: Federica Angeli, Marzia Comino, Roberto Danelon, Priscilla De Agostini, Giannina Degano, Jana Dubajovà, Concetta La Rosa Cassaniti, Gianni Lauzana, Magda Minotti, Antonella Ottogalli, Alessio Potocco, Elisabetta Pozzetto, Marco Seravalli, Franco Trovant, Elena Zanussi e Anna Zossi. @@ -34032,9 +46266,14 @@ S'Universidade de Udine - at craridu Compagno - at postu in campu unu modellu de formatzione e divulgatzione de sa limba friulana chi como finas àteros ateneos sunt leende comente esempru pro sas limbas minoritàrias . #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/01/2009 + ## S’indùstria de sos videogiogos in su situ de su Termcat. + ### Sos tèrmines de su ditzionàriu de sos videogiogos + S’indùstria de sos videogiogos est oe unu fenòmenu de massa. Sos primos aparatos pro s’ispassiare, essidos a campu in sos annos otanta, ant dassadu logu a unu mercadu chi in manera progressiva s’est cunsolidende comente unu de sos setores audiovisuales prus de importu. S’isvilupu de s’informàtica e sas tecnologias noas, paris cun sa generalizatzione de s’impreu de Internet e sa preponderàntzia de abitùdines noas in su tempus lìberu, nde sunt istados, pro su prus, responsàbiles. In sos territòrios in ue si faeddat su catalanu b’at una atividade professionale dinàmica de istùdios pro isvilupare sos videogiogos e un’interatzione forte intre sa colletividade manna de sos giogadores; però a s’ispissu sa limba chi s’impitat recurret a solutziones pròpias de s’inglesu in casos in ue si podent impreare alternativas catalanas. Cun s’idea de pònnere a disponimentu de produtores e usuàrios de videogiogos sas solutziones terminològicas netzessàrias in catalanu, est essida a campu sa Terminologia dels videojocs, resurtadu de unu traballu de collaboratzione intre terminòlogos e ispetzialistas de su setore. @@ -34042,9 +46281,14 @@ Custu est petzt un’esempru de su traballu terminològicu chi su Termcat, òrganu de sa Generalitat de Catalugna, est faghende dae annos medas, in totu sos setores de sa connoschèntzia, dae su deretu a s’isport, dae sa meighina a s’indùstria. Sas finalidades suas sunt, comente si leghet in s’istatutu, planificare e coordinare sa chirca terminològica in limba catalana e elaborare sas siendas terminològicas netzessàrias pro agiuare s’usu de su catalanu in sos àmbitos sotziueconòmicos, tècnicos e sientìficos. Est una tarea manna, chi nois, in Sardigna, semus in pessu cumintzende #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/01/2009 + ## S'Europa cunsìderat positivu su traballu realizadu in favore de sas limbas minoritàrias + ### Su Comitadu de espertos de su Consìgiu de Europa at fatu sos cumplimentos a sa Comunidade autònoma basca, a sa Catalugna e a sa Galìtzia pro "àere riativadu e normalizadu" sas limbas issoro. + Sa vitze-ministra basca de Polìtica Linguìstica, Patxi Baztarrika, at presentadu in Sant Sebastian su raportu de sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritàrias de s’Istadu ispagnolu. In custu raportu, su Comitadu de espertos at bantadu sas polìticas adotadas dae Catalugna, Galìtzia e Comunidade autònoma basca pro "àere riativadu e normalizadu" sas limbas issoro. Su Comitadu at fatu sos cumplimentos a custas comunidades pro s’acordu firmadu in matèria de polìtica linguìstica. In prus, at "aplaudidu" pro sa creatzione de su servìtziu Elebide de su Guvernu bascu, unu servìtziu incarrigadu de dare cara a sos deretos linguìsticos. Baztarrika at manifestadu "sa cuntentesa" de su Guvernu bascu pro s’ "impignu forte" de su Consìgiu de Europa pro s’isvilupu de sa limba basca. @@ -34062,15 +46306,25 @@ Pro su restu, su Cunsìgiu at fatu sos cumplimentos pro su "cambiamentu istòricu" chi b’at àpidu in sos raportos intre s’Esecutivu bascu e su Guvernu de Navarra pro su chi pertocat sa limba basca e at postu in craru "s’aumentu importante" de sos agiudos a sos mèdias in limba basca. #_Sarvadore Serra_ + + ## Sos liberales in favore de s'impreu de sas limbas coufitziales in sa UE + Su presidente de su Grupu liberale in su PE, Graham Watson, at difesu eris s'impreu de su catalanu in s'Eurocamera, distinghende*si, in custa manera, dae sa detzisione adotada sa chida colada dae sa Mesa de su Parlamentu chi at negadu sa possibilidade chi sos tzitadinos podant faeddare in s'Eurocamera in sa limba materna issoro. Unu de sos vitzepresidentes chi at votadu contra a s'impreu de sas limbas coufitziales ispannolas fiat istadu su liberale polacu Bronislaw Geremk. «Liberales e democraticos creimus a firmu in sa delega de podere e responsabilidade a sos guvernos chi sunt prus a probe a su tzitadinu e difendimus s'impreu e mantenimentu de sas limbas minoritarias in s'Unione Europea. Una limba che a su catalanu est parte de s'erentzia culturale e istorica e rapresentat un'elementu crae in s'identidade de milliones de tzitadinos europeos», at naradu Watson. Su grupu liberale pessat chi est istadu acusadu «ingiustamente» de su fallimentu de s'atzione in favore de s'impreu de sas limbas coufitziales. + + + ## Bandera PARRERE + #_Sarvadore Serra_ + + ## **_LIMBAS _** + ### **Marcadu in su Tribunale de Nugoro n. 87/1987 dae su 20/07/1987 Chiaffredo VALLA @@ -34084,6 +46338,7 @@ PAPIROS scrl, Nugoro Si cheres collaborare, imbiende noas chi pessas chi nos potzant interessare, iscrie a: + In su mundu de s'informatzione, in pabiru, in radiu e in televisione, sunt pagas sas ocasiones e sas testadas chi favorint sa connoschentzia de sos problemas de sas limbas, sas natziones e populos "diferentes", in intro e in foras de s'Europa, francu cando b'at eventos clamorosos o graves. Sos utentes de custa informatzione, belle semper non tenent s'ocasione de cumprendere, arrischende de si faghere petzi una visione "negativa" o partziale de sas chistiones de atualidade: cunflitos, gherras, sutaisvilupu, culturas e sistemas sotziales diferentes. Ca belle mai sunt presentados sos problemas beros, sas causas de sos eventos. In prus, sas solutziones chi tenent custos problemas o sas propostas de solutzione non cumparent in s'informatzione currente, ca paga est s'informatzione chi dat "boghe" a sos ateros populos e mundos, a sas ateras limbas. @@ -34092,10 +46347,16 @@ Limbas & Natziones de su Tempus Nostru**: un'ocasione de cunfrontu e de afortimentu de sa limba sarda** Sas informatziones chi proponimus sunt unu mediu de introduire in su dibatidu culturale e politicu de s'Ìsula nostra elementos noos de cunfrontu, ampliende s'orizonte nostru. Sunt finas s'ocasione pro dare fortza a sa limba nostra, in manera seria e moderna. Su sardu tenet totu sas calidades e possibilidades de lu faghere in manera cumpreta, che a totu sas ateras limbas chi si cherent populares e ufitziales in su matessi tempus. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/01/2009 + ## CORO: sardu vs. LIMBA: italiana + ### de Diegu Corràine + Mai che a como sa limba sarda paret in dificultade. Difatis, si est beru chi su 70% de sos Sardos la pràticat cada die, custa proportzione falat a su 13% cando si tratat de pitzinnos. Cheret nàrrere chi no est in perìgulu mannu petzi sa trasmissione dae una generatzione a s'àtera, ma finas s’elementu chi nos identìficat. E, pròpiu pro custu, sunt medas sos Sardos chi si sunt interessende a su presente e, mescamente, a su tempus venidore de sa limba issoro. Ca si oramai tenimus Leges comente sa de s'Istadu, sa 482/99, chi cheret in parte s'ufitzialidade de sa limba sarda, paris cun s'italianu, chie abbàidat su chi càpitat o est capitadu a àteras limbas finas prus mannas de sa nostra, ischit chi sas leges non bastant si mancat sa voluntade de las praticare, cun coerèntzia e aficu, e finas de las megiorare. @@ -34115,9 +46376,14 @@ E si su resurtadu de polìticas linguìsticas noas at a èssere chi sos pitzinnos chi imparant su sardu colant in pagos annos dae su 13% a su 25, 40, 60%, comente est capitadu in Catalugna cun polìticas iscolàsticas de immersione e una sotziedade e unu territòriu chi “inghìriant” sa gente in catalanu, at a chèrrere nàrrere chi amus allutu a beru su motore de s’isvilupu. #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/01/2009 + ## Bandu pro OPERADORE DE S'ISPORTELLU LINGUÌSTICU COMUNALE de SEUI + ### Pro laureados. TÈRMINE PRO PRESENTARE SAS DIMANDAS: 02/02/2009 + S'incàrrigu de collaboratzione coordinada e continuativa a progetu, pro 40 oras mensiles e pro un'annu, at èssere atribuidu a sa pessone laureada chi at a otènnere prus puntos in sa seletzione ammaniada dae sa Comuna de Seui. Sos puntos ant a èssere atribuidos cunforma a su chi sighit: a) Tìtulos de istùdiu Max 4 puntos; b) Tìtulu de servìtziu Max 4 puntos ; c) Curriculum Max 2 puntos; d) Tìtulos vàrios e culturales Max 1 puntos. @@ -34129,13 +46395,20 @@ In allegadu publicamus sos documentos interessados in formadu "doc". #_Sarvadore Serra_ + BANDU OPERADORE LING. SEUI + CAPITULADU ÒNERES SEUI + + ### 02/02/2009 + ## M'illùmino prus pagu + ### Adesione a sa campagna de sa trasmissione Rai2 Caterpillar + S’IDEA PRUS LUGHENTE? SU RISPÀRMIU! In Itàlia e in Sardigna, terras pòveras de matèrias primas addatas a produire energias, b’at una sienda istremenada e no impreada de energia neta e de badas: su rispàrmiu nergèticu! Su 13 de freàrgiu proponimus a totus de nos apoderare prus chi podimus de custa richesa chi no agabbat mai! @@ -34151,11 +46424,17 @@ b) locandina A3 chi at a èssere imprentada e difùndida in totue, iscolas, ufìtzios, logos pùblicos #_Sarvadore Serra_ + Locandina in formadu A3 pdf iscarrigade, imprentade, difundide + + ### 02/02/2009 + ## Kiril I, patriarca nou de Mosca e de totu sas RÙSSIAS + ### Intronizadu sa prima die de freàrgiu, a pustis de sa morte de Alèssiu II (5.12.2008). In Sardigna presente una comunidade ortodossa de unos 1000 fideles. + Cirillo I, nato Vladimir Michajlovič Gundjaev (in russo Владимир Михайлович Гундяев [?]) (Leningrado, 20 novembre 1946), è il patriarca di Mosca e tutte le Russie, capo della Chiesa ortodossa russa. Il 5 dicembre 2008 moriva il patriarca Alessio II, da tempo malato. Il giorno successivo, il Santo Sinodo della Chiesa ortodossa russa nominava Cirillo Locum tenens del seggio patriarcale. In tale veste, egli officiò i funerali del defunto Patriarca nella Cattedrale di Cristo Salvatore, tenutisi il successivo 9 dicembre. @@ -34178,10 +46457,16 @@ Viene dalla Polonia, è sposato, ha 29 anni, due lauree (Teologia e Pedagogia) ha studiato archeologia sacra a Roma e parla cinque lingue. Si chiama Pietro Nazaruk il nuovo rettore della chiesa ortodossa di Santa Barbara. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/02/2009 + ## Su tradutore de Google finas in limba galitziana + ### A cando su tradutore in sardu? + Dae como, sos internàutas ant a pòdere bortare a sa limba _galega_ sos testos e pàginas web cumpretas e, in su matessi tempus, ant a pòdere chircare paràulas crae in galitzianu chi ant dare pàginas web bortadas dae s'inglesu a su galitzianu. Google est de su pàrrere chi sa tradutzione automàtica no est perfeta, però est un'agiudu pro "cale si siat pessone chi cheret intrare in Internèt e si fàghere un'idea generale de s'informatzione presente in limbas chi non connoschet". @@ -34191,21 +46476,40 @@ A cando su tradutore in sardu? Si sighit su pagu interessu chi tenent sas autoridades polìticas pro sa sorte e sa modernidade de sa limba nostra, amus a dèvere isetare meda, ca nos amus a dèvere basare in su traballu voluntàriu. Ma mancu custu paret una richesa a disponimentu nostru. #_Sarvadore Serra_ + + ## test doc + fafasfasfas + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/02/2009 + ## Toponomàstica: mustra bia de s'identidade nostra + ### Cunferèntzia in Marrùbiu | 27·2·09 + S'ULS de Ogiastra paris cun sa comuna de Marrùbiu oraganizat una cunferèntzia dedicada a sa Die internatzionale de sa limba materna chi ruet cada annu su 21 de freàrgiu. + S'argumentu tratadu at a èssere sa Toponomàstica in sardu. In s'addòviu, ant dare su saludu su sìndigu e s'assessore de sa cultura, Gianfranco Frongia e Andrea Santucciu. Ant a faeddare Antoni I. Garau, operadore linguìsticu de Marrùbiu e Duegu Corràine, diretore de su Progetu de rete "In Srdu, sa limba notra" e de s'ULS de Ogiastra. + Su tema est de atualidade manna ca sa lege 26/97 e sa 482/99 previdet sa possibilidade de torrare a sa toponomàstica autèntica in limba sarda, chi a s'ispissu est istada deformada giai in època catalana, ispagnola, italiana. Deformada in su sensu chi non semper sas grafias ufitziales ant ripsetadu sa pronùntzia locale e sarda. A bias, sos topònimos, mescamente sos nùmenes de sas biddas sunt istados bortados in ispagnolu (Iglesias) o in italianu (Villagrande). + Sas Leges como cunsentint de torrare a su connotu: Is Crèsias, Biddamanna, etc, E gasi cherent fàghere comunas e provìntzias, comente amus fatu in provìntzia de Nùgoro cun Otzana, Garteddi, Oroteddi, Durgali, Lòcula, etc. + Pro ite est importante a pònnere sos topònimos in sardu? Ca sunt sa prima cosa chi bidimus cando nos ponimus in caminu, est sa prima "iscritura" chi bidimus cando andamus a unu logu, Ca sos topònimos sunt una mustra bia de s'dentidade nostra, comente narat su tìtulu de sa cunferèntzia de su 27, chi s'at a fàghere in sa sala comunale de Marrùbiu, in pratza de Roma 1, dae sas 16 h a sas 19 h. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 21/02/2009 + ## 21 de Freàrgiu: die internatzionale de sa limba materna + ### Publicadu dae s'Unesco s'Atlante nou de sas limbas in perìgulu + S'Unesco at presentadu in Parigi su 19 de freàrgiu sa versione eletrònica de s'editzione noa de s'Atlante de sas limbas in perìgulu de su mundu. Si tratat de un'istrumentu numèricu interativu chi cuntenet datos atualizados de prus de 2.500 limbas in perìgulu e s'at a pòdere cumpretare, currègere o atualizare in manera costante gràtzias a sos cuntributos de sos utentes. S'Atlante, presentadu dies in antis de sa Die internatzionale de sa limba materna, cunsentit de fàghere chircas cunforma a medas critèrios e classìficat sas 2.500 limbas in perìgulu regòllidas cunforma a chimbe grados de vitalidade diferentes: vulneràbile, in perìgulu, in perìgulu mannu, in cunditzione crìtica e estintas (dae su 1950). Leghende s'Atlante, b'at de si pònnere pessamentu: de sas 6.000 limbas chi esistint in su mundu, prus de 200 si sunt estintas in sas ùrtimas tres generatziones, 585 sunt in cunditzione crìtica, 520 in perìgulu mannu, 632 in perìgulu e 607 in cunditzione de vulnerabilidade. @@ -34213,16 +46517,27 @@ E su sardu? Est classificadu "in perìgulu", ma non comente sardu ma comente logudoresu e campidanesu. S'Unesco sighit in custa atzione de disinformazione linguìstica chi nos faghet dannu, sighende una classificatzione dialetològica betza, impretzisa, ideològica. Chie bidet custu Atlante podet pessare a beru chi su sardu non siat una limba reale ca sa limba reale "sunt" pro s'Unesco su logudoresu e su campidanesu, chi sunt petzi un'astratzione chi non servit a nudda. Custa classificatzione est finas discriminatòria ca, si est basada in sos dialetòlogos, tando no esistit mancu su chi s'Unesco classìficat corsicanu, friulanu, ladinu! Ma, a dolu mannu pro nois est una classificatzione chi Unesco leat dae Ethnologue, chi faghet su matessi dannu. S'Unesco at a dèvere cambiare custa classificatzione dannosa. Pro fàghere a manera chi sa situatzione de sa limba sarda non peoret bi cheret una polìtica linguìstica urgente. Cada die chi colat sena fàghere cosa, est semper peus. + #_Sarvadore Serra_ + + ## S'egemonia de s'inglesu e s'agonia de s'aimara e quichua + Walter Paz Quispe Santos, giornalista de "Los Andes" (Peru) denuntziat chi «Su neoliberalismu comente pratica economica, politica, sotziale, culturale, est imponende s'inglesu comente limba predominante in su mundu in generale, e est cundennende s'aimara e su quichua a afrontare un'agonia lenta finas a s'iscumparta cumpreta issoro. Sighit narende chi «sa positzione egemonica e imperialista de s'inglesu est arribende a discriminare linguisticamente e culturalmente setores mannos de sa populatzione, minimende sos ispatzios de impreu e partetzipatzione de ateras limbas che a s'aimara e su quichua». Lamentat chi finas s'ispannolu arriscat de iscumparrere in medas ocasiones internatzionales: su cumertziu mundiale, sos organismos internatzionales, sa produtzione sientifica e finas s'iscola. Walter Paz Quispe Santos arribat a narrer chi su Ministeriu de s'Educatzione, sos entes locales e finas s'Universidade non faghent nudda pro firmare custu perigulu e non tenent duncas una politica linguistica. Pro isse, su bilinguismu ispannolu/aimara-quichua in s'iscola non faghet ateru si non cundennare custas limbas autoctonas a s'estintzione. + + + + ### 25/02/2009 + ## 27 de Freàrgiu: Die friulana de sos Deretos + ### Promòvida dae su Comitadu 482, pro sa limba friulana e sos deretos linguìsticos de sas minorias + Gia dae unos cantos annos, su Comitadu 482, paris cun àteras realidades friulanas, su 27 de freàrgiu tzèlebrat sa Zornade Furlane dai Dirits (Die friulana de sos deretos). In custa data, difatis, cumbinat s'anniversàriu de su Giòvia 1511, cando est cumintzada sa rebellia populare friulana prus manna: un'eventu istòricu chi ammustrat unu pòpulu friulanu in gherra pro difèndere sos deretos suos. Su Comitadu 482, nàschidu pro difèndere sos deretos linguìsticos e natzionales de sas comunides, ocannu est bastante pessamentadu ca arriscant de s'ispèrdere sos deretos linguìsticos chi sunt costados annos e annos de batallas democràticas. A 10 annos dae sa promulgatzione de sa Lege istatale 482, sos finantziamentos chi podent servire a fàghere a su nessi una parte de polìtica linguìstica sunt minimende a beru. Dae prus de 9 milliones de èuros istantziados in su 1999 semus arribbados, pro totu sas minorias de s'Istadu italianu a 4 milliones e 800mìgia èuros, in su 2009 ant a èssere 2 milliones e 274mìgia e, forsis, in su 2010 ant a torrare a 1 millione de èuros. Una cantidade de dinare ridìcula oe, comente pagu o nudda fiat su dinare postu in su cumintzu, in su 1999. @@ -34233,18 +46548,30 @@ Su C482 friulanu, pro totu custu, non si cheret rèndere ma, antis, est interessadu in custa die e dae como in antis, a mobilitare cantu prus gente si podet pro difèndere so deretos linguìsticos e culturales. Radio ONDE FURLANE at a fàghere sa parte sua, trasmitende totu die intervistas e mùsicas dedicadas a su tema de sa Die. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/03/2009 + ## PARÀULAS SARDAS in Internèt: Ditzionàrios antigos e modernos, locales e generales + ### BONÀRCADU | 6 de martzu de su 2009 + In Bonàrcadu, Sala Cunsiliare de su Comunu, cursu de Itàlia 140, dae sas 16 h 00 a sas 19 h 00, Cristianu Bècciu, istudiosu de limba sarda e Diegu Corràine, diretore de su Progetu “In Sardu, sa limba nostra” e de s'ULS de sa Provìntzia de Ogiastra, ant a faeddare de su bisòngiu de unu ditzionàriu normativu modernu, abertu a sas variedades locales, chi siat presente internèt. Becciu at a presentare unos cantos cunsideros a propòsitu de sos vocabulàrios istòricos de sa limba sarda, dae Ispanu a Casu e a àteros. Corràine at a presentare s'istrutura e sas finalidades de su Ditzionàriu sardu de su tempus nostru/DSTN, chi est faghende in internèt unu grupu de espertos de limba sarda. Su DSTN est unu ditzionàriu in Lsc, cun presèntzia de sinònimos, contràrios, antropònimos, macrotopònimos, forestierismos e àteru. Ant a saludare sos presentes unu rapresentante de s’Amministratzione comunale de Bonàrcadu e Antonella Pinna, operadora de s’Isportellu Linguìsticu de Bonàrcadu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/03/2009 + ## Leghimus in sardu: presentada de su romanzu "Sa pratza de su diamante" + ### In S'alighera su 14·3·2009 e in Tàtari su 16·3·2009 + S'ULS de Ogiastra e su Progetu de rete "In sardu, sa limba nostra", cumintzant in custu mese una campagna pro favorire sa letura de libros in limba sarda: "Leghimus in sardu". Duncas presentadas de libros de narrativa, poesia, istùdiu, chi mustrent sa vitalidade, espressividade e modernidade de sa limba nostra. In collaboratzione cun entes, assòtzios, librerias interessadas a dare visibilidade a su sardu in sos libros. @@ -34257,10 +46584,16 @@ Su romanzu contat s’istòria de Colometa, una giòvana de su trighìngiu de Gràcia de Bartzellona. In mesu de su contu de s’istòria sua, podimus bìdere finas sa crònaca de sa tzitade de Bartzellona de sa gherra e a pustis de sa gherra. In definitiva, podimus lèghere un’òpera chi faeddat de sa memòria colletiva e individuale de sos Catalanos. Finas pro custu est pretziada meda in totu sos Paisos Catalanos. Su de pòdere lèghere in sardu custa òpera de gabbale, est un’ocasione in prus pro connòschere mègius Bartzellona e su mundu catalanu, chi at tentu una parte manna in s’istòria de sos Sardos e de sa Sardigna._ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/04/2009 + ## Sas 12 "àteras limbas" de s'istadu italianu a 10 annos dae sa Lege 482 + ### Die de cunfrontu intre Sardos, Friulanos, Ladinos, Islovenos | Rovereto, 25-4-2009 + Pro sa DIE DE SA SARDIGNA, su Tzìrculu culturare sardu Maria Carta de Rovereto at promòvidu e organizadu una Die de cunfrontu intre rapresentantes de sas minorias printzipales de s'istadu italianu, a deghe annos dae s'emanatzione de sa Lege 482. Pro cunsentire a sos sòtzios e a su pùblicu interessadu de leare parte a s'addòviu, sa manifestatzione la faghent su _25 de abrile_. Est un'ocasione importante meda, ca, colados 10 annos, s'aplicatzione de sa Lege presentat problemas e difetos in totue, su primu de totus su fatu chi su dinare destinadu a progetos de polìtica linguistica est coladu dae sos 9 milliones e mesu de su 1999 a prus padu de 2 in su 2009. @@ -34267,18 +46600,29 @@ La paràula de òrdine de s'addòviu est "**_Le lingue c'è il mondo, non tagliamole!"_** Custu est su **_programa_**: + Le 12 “altre lingue” dello stato italiano a dieci anni dalla Legge 482 + ore 9.00 > Saluto del presidente del Circolo “M. Carta” _Giovanni Sotgi_a + e del sindaco di Rovereto _Guglielmo Valduga_ + ore 10.00 > Relazioni sulle situazioni delle diverse lingue a confronto: SARDO: _Diego Corraine_, direttore Ufìtziu de sa Limba Sarda, provincia dell’Ogliastra; + FRIULANO: _William Cisilino_, presidente dell’Istituto Ladin-Furlan; _Carli Pup_, coordiantore Comitato 482-Friuli + LADINO: _Marco Viola_, dirigente del servizio per la promozione delle minoranze linguistiche per la Provincia autonoma di Trento + _Fabio Chiocchetti_, direttore dell’Istituto culturale ladino, Vigo di Fassa; + SLOVENO: _Ziva Gruden_, direttrice Scuola bilingue di S. Pietro al Natisone; + _Peter Cernic_, presidente della Consulta slovena + ore 16.00 > Tavola rotonda con la partecipazione dei relatori sul + “Futuro delle lingue minoritarie e della Legge statale 482/99”99” “Futuro delle lingue minoritarie e della Legge statale 482/99”99” ................................................................ @@ -34292,10 +46636,16 @@ _-Ufìtziu de sa Limba Sarda de Ogiastra -Comitadu 482 / Friuli -Comitadu 482 / Sardigna_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/04/2009 + ## Deretu a sa limba materna + ### Su primu tema de sa de 30 assembleas de sa FICLU (Federazione Italiana dei Club e Centri Unesco), Casteddu 30 de abrile, 1 e 2 de maju 2009 + Dae su 30 de abrile a su 2 de maju de ocannu, in Casteddu, in sa Sala Cungressos de su T Hotel, sa FICLU (Federazione Italiana dei Club e Centri Unesco), at a fàghere sa de 30 assembleas generales suas. Su primu tema, tratadu su __30 de abrile, a sas oras 16.30__, at a èssere su de su "**Deretu a sa limba materna**": Nd'at a faeddare sa Dott.ssa Mariella De Nicolò de sa Cumisione Natzionale Italiana Unesco in sa relatzione sua. @@ -34302,10 +46652,16 @@ A pustis at a sighire una cunfrontu intre sas Prof.ssas _Laura Pisano_ e _Gianna Marras_ de s’Universidade de Casteddu, su Prof. _Giulio Solinas_ e su Prof. _Diego Corraine_ e chie si siat chi chèrgiat intervènnere. Su programa cumpretu de sas dies de assemblea lu podides agatare in: + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/05/2009 + ## ROVESCAIRE BABELE, Giornate dei Diritti Linguistici + ### Teramo-Faeto, 20-23 de maju de su 2009 + Dae su 20 a su 23 de maju de su 2009, in Tèramo-Faeto, b'ant a èssere sas "Giornate dei Diritti Linguistici", cròmpidas a sa de 3 editziones. Su tema de ocannu est "ROVESCIARE BABELE, economia ed ecologia delle lingue regionali e minoritarie". Semper in sas matessi datas e in sa matessi ocasione, b'at a èssere su 1u Festival delle letterature in lingua minoritaria d'Europa e del Mediterraneo. @@ -34317,108 +46673,209 @@ Su coordinadore de totu custas initziativas est su prof. Giovanni Agresti, ispetzialista de linguiìstica frantzesa e de limba otzitana In allegadu, presentadmus su programa intreu de sas Dies de Istùdiu + #_Sarvadore Serra_ + Giornate dei Diritti Linguistici ROVESCIARE BABELE + + ### 19/05/2009 + ## Abertu s'isportellu linguìsticu de Bòtidda + ### + Ativu dae su 10 de Santandria de su 2008 + Dae su 10 de Santandria de su 2008 in sa Comuna de Bòtidda est abertu s'isportellu linguìsticu, chi aderit a sa Rete "In Sardu, sa limba nostra", chi tenet comente ente de riferimentu sa Provìntzia de Ogiastra. + S'ufitziu s'agatat in su Palatzu Comunale in Carrera de Reina Elene n.2 e est abertu su lunis dae sas 9.00 a sas 13.00; su martis dae sas 10.00 a sas 12.00 e sa giòvia dae sas 9.00 a sas 12.00. + Sa responsàbile est Antonella Tilocca. Sas finalidades de s'isportellu sunt de ammaniare atos amministrativos in sardu, toponomàstica, sinnalètica e cartellos finas pro sa bidda, collaborare cun cussìgios e consulèntzias cun chie est interessadu a impreare su sardu in sas atividades privadas de interessu pùblicu (entes, butegas, iscolas, impresas, etc.) e de promòvere sa presèntzia sotziale e territoriale de sa limba sarda. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/05/2009 + ## Limba e cultura de sa Sardigna in iscola + ### Portuturre, 29-5-2009, seminàriu + In Portuturre, su 29-5-2009, su Tzìrculu didàticu n. 1 organizat unu seminàriu dedicadu a su tema "Limba e cultura de sa Sardigna in iscola" in ocasione de sa Die de sa Sardigna 2009. In sa Sala Cunvegnos de su Tzentru culturale de carrera de Tàtari, a sas oras 15,30, ant a faeddare: + -Elisabetta Pilia, giai assessore de sa cultura de sa Ras, a propòsitu de "Sa polìtica linguìstica e sa Regione Sardigna" + -Diegu Corràine, diretore de s'Ufìtziu de sa Limba Sarda/Ogiastra, de "Limba e cultura de sa Sardigna" + -Gianfranco Pintore, giornalista e iscritore, de "Nella lingua un'idea di Sardegna" + -Federico Francioni, istòricu, de "Dante e sa Sardigna: una proposta didàtica" + Moderadore at a èssere Maria Carmela Solinas, giornalista. + Su progetu e su coordinamentu de sa manifestatzione est de Tore Sfodello. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/05/2009 + ## Limba sarda, mèdiu de cuntemporaneidade. Istùdios e progetos in sa linguìstica e in su tzìnema + ### Busache, 3 de làmpadas de su 2009, h 9,30 + Mèrcuris su 3 de làmpadas de su 2009, in Busache, a sas h 9.30, b'at a èssere un'addòviu cun su tìtulu "**Limba sarda, mèdiu de cuntemporaneidade. Istùdios e progetos in sa linguìstica e in su tzìnema**". Su Cunvegnu cheret ammustare unos cantos istùdios e progetos chi còllocant sa limba sarda comente istrumentu cuncretu de sa cuntemporaneidade. S'Initziativa at a èssereunu mamentu de sìntesi de s'aplicatzione de su sardu in s'àmbitu linguìsticu e tzinematogràficu modernu, boghende e faghende bìdere potentzialidades e prospetivas mescamente a sos pitzocheddos de iscola, destinatàrios de su benidore de sa limba sarda. + Ant a faeddare **Diegu Corràine**, diretore de su Progetu "In sardu Sa limba nostra" e de s'ufìtziu de sa limba sarda de sa Provìntzia de Ogiastra, **Cristiano Becciu**, espertu de limba sarda, e **Tore Cubeddu**, operadore de s'isportellu de sa limba sarda de sa Provìntzia de Aristanis. S'initziativa est promòvia dae s'Unione de sas Comunas de su Barigadu + e dae su sistema Bibliotecàriu de su Barigadu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/06/2009 + ## LINGUEMADRI + ### Parma, 6-7/6/2009 + Proiezione del film: **L’UOMO che CERCA PAROLE** + di Mario Ghiretti e Gigi Dall’Aglio + Ore 9.45 Saluti delle Autorità e presentazione del convegno + Ore 10.00 Diego Corraine + _Diretore Ufitziu de sa limba sarda_ + Ore 10.30 Giovanni Gonzi + _Scienze dell’Educazione. Università di Parma._ + Ore 10.50 Simone Pisano + _Vice presidente FASI. Docente di Glottologia Università di Sassari_ + Ore 11.15 – 12.45 + Giancarlo Ilari e Ettorina Cacciani leggon_o Pezzani e Zerbini_ + Giuseppina Pira e Antonio Gonario Pirisi leggono_ Lukia Pinna, Antonella Anedda, Remundu Piras._ Interventi musicali di Corrado Medioli e Fabio Melis + Ore 16.30 Cevola di Felino + Collaborazione all’evento: Associazione culturale _Dalla parte del torto_ + #_Sarvadore Serra_ + + ## Istrumentos tecnològicos pro sos autòctonos de su Nunavut + Medas limbas antigas arriscant de iscumparrere oe pro mancantzia de gente chi la sighit a faeddare e pro sa fortza de limbas prus mannas e fortes chi las ponent in perigulu. E bi nd'at chi sunt pagu o nudda connotas. Calicuna, mancari minore, tenet sa sorte de essere preservada, tutelada e ufitzializada. Est su casu de s'inuktitut de su Nunavut. S'informatica e sa telematica lu podet agiuare a s'afortire. De reghente sa sotziedade Nunasoft at detzididu de ponnere in cumertziu tasteras chi cunsentint de iscriere in custa limba, cumposta de grafemas originales. Sende chi su Quebec, de limba frantzesa, non resessit a otenner poderes prus mannos in intro de s'istadu canadesu, sos inuit bi sunt resessidos. Sa 1 die de su 1999: sos Territorios de Nord-Ovest si sunt partzidos in duas unidades territoriales, cun sa creatzione de de su Nunavut (chi cheret narrere «terra nostra» in inuktitut) in sa parte est. Nunavut tenet unu territoriu de 1,9 milliones de km cuadrados e una populatziones de 24.000 abitantes, in ue su 85% sunt Inuit (18.000). + + + ### 26/06/2009 + ## Torrat a cumintzare "Udin e conte", notitziàriu in limba friulana + ### Propostu dae sa Comuna de Udine, a disponimentu de 7 emitentes radiofònicas e televisivas. + Sàbadu 27 de làmpadas, torrant a cumintzare sos notitziàrios in friulanu, "Udin e conte" (Ùdine contat), chi sa Comuna de Ùdine faghet cada chida in totu sas emitentes. Cun custu cumintzu nou, b'at a àere finas una novidade: su notitziàriu s'at a pòdere bìdere finas collegehende·si a su situ de sa Comuna (www.comune.udine.it nella sezione "Progetti"), pro more de sa sinergia intre s'Ufìtziu de tutela e valorizatzione de sa limba friulana e su Tzentru redatzionale chi s'òcupat de su situ "Lionello". + Cada trasmissione at a durare 6 minutos, at a èssere sestada e realizada in intro de sa Comuna. At a èssere trasmìtida dae Radio Onde Furlane su sàbadu a sas 12.30, su lunis a sas 10.05 e su mèrcuris a sas 18.20 e in Radio Spazio 103 su sàbadu a sas 14 e sa domìniga a sas 12.25. In sas televisiones at èssere presente in Telefriuli, in ue su notitziàriu andat in unda su sàbadu a sas 20.30, su lunis e su mèrcuris a sas 21 e su martis a sas 20.50. Tpn mandat in unda il programa su sàbadu a sas 21.15 e sa domìniga a sas 22.45, Antenna 3 su sàbadu a sas 19.20 e su lunis alle 23.45. + Cada duas chidas Telequattro mandat in unda su programa su sàbadu a sas 19 e su lunis a sas 14.30 e Telechiara su lunis a sas 19 e su martis a sas 19.15. + Un'idea bona a beru custa e sa Comuna de Ùdine, chi diat tocare a leare a modellu finas in Sardigna. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/07/2009 + ## LIMBA SARDA E LITURGIA, chistiones e sentitos + ### Bitzi | 9-7-2009 | 16h30 + S'Ufìtziu de sa limba sarda de Bitzi, coordimnadu dae su dr. Giorgi Rusta, organizat pro su 9-7-2009 a sas 16h30 un'addòviu dedicadu a su tema "Lima sarda e liturgia, chistiones e sentitos", cun sa presèntzia de espertos de chistiones religiosas, de limbas minoritàrias e de limba sarda. + No est sa prima bia chi custu tema est tratadu in Sardigna e no est sa prima bia chi sos espertos presentes in Bitzi sunt proponende chi sa Crèsia sarda torret a su "connotu", duncas a sa pràtica de sa limba sarda in crèsia, in sa paraliturgia ma mescamente in sa Liturgia. Gasi etotu, diat èssere de profetu mannu pro sa crèschida culturale e ispirtuale de sos Sardos che siant bortadas in sardu e ufitzializadas sas Iscrituras. + Custu est su programa: + ### _**Limba sarda e liturgia, chistiones e sentitos!**_ + Gosos, Gòcius, Grobes: sa prima lotrina de sa creja. + àteras minorias linguìsticas cara a sa chistione, sa limba friulana. + Sa limba brivata, s’intrata de s’italianu in parte de su sardu_._ + Precare chin sa limba de su coro. Si potet, si devet, ma a si b’acudit? + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/07/2009 + ## Nùmenes de logu / I nomi di luogo in Sardegna tra toponomastica storica e politica linguistica ### Orosei | Club Hotel Marina Beach | 11-12.09. 2009 + Sos nùmenes de sos logos sunt sa mustra prus nòida de sa diversidade linguìstica de unu pòpulu. Ma sunt finas sa testimonia de s’istòria sua e de sas limbas faeddadas dae sos poderios istràngios chi ant ocupadu unu territòriu in tempos antigòrios. In totue e duncas finas in Sardigna. + Est de importu mannu, tando, a dare a sos nùmenes de logu su cunsideru prus mannu: s’ufitzialidade, duncas una presèntzia in cada logu, mescamente in sos cartellos istradales. + Sa Toponomàstica est sa sièntzia chi istùdiat custos nùmenes e duncas est capatza de istabilire sa pronùntzia e iscritura giusta issoro, chi a bias est istada deformada dae topògrafos, geògrafos o funtzionàrios istràngios chi non connoschiant sa limba sarda. + Como sa lege sarda 26/97 e s’istatale 482/99 cunsentint de pònnere in manera ufitziale sos nùmenes de logu in sardu. Carchi amministratzione l’at giai fatu, comente sa Provìntzia de Nùgoro in su 2004. Ma su restu de sos entes ant fatu pagu o nudda, e cando l’ant fatu o lu sunt faghende, arriscant de operare in manera folclòrica, dende a su sardu una parte minore o culturale, cun cartellos in ue s’italianu est cun caràteres prus mannos e su sardu est postu a pustis, cun caràtere prus minore, in mesu de virguleddas, etc., in una positzione e istadu subordinados. + Gosi no andat bene. Tocat a operare in manera unìvoca, coerente, paritària, ufitziale a beru, comente faghent àteras limbas che a sa nostra. + Pro arresonare de custos temas e pro dare inditos sèrios e unitàrios a sos entes e a sos espertos, sa RAS organizat unu seminàriu internatzionale in Orosei su 11 e su 12 de trìulas de ocannu, cun espertos sardos e istràngios. + Custu est su programa provisòriu: + Sabato 11 luglio 2009** + Ore 9,30-10,00 + Ore 9,30-13,30 + Ore 16,00 – 19,00 + ________________ + Domenica 12 luglio 2009** + Ore 10,00-13.00 + Partecipano: + Conclude: + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/07/2009 + ## Pro una Limba Sarda ufitziale in sa sotziedade e in su territòriu + ### ALÀ | 17 TRÌULAS 2009 | Palatu Corda·Colonna, carrera de Tirsu | 18 h 30 + Sas Leges e sa voluntaade de una parte manna de sos Sardos diant chèrrere chi su sardu siat ufitziale in Sardigna in cada àmbitu e impreu. Ma pro otènnere custu resurtadu bi cheret finas voluntade polìtica e progetos craros. Pro pònnere in pràtica custu deretu istòricu e culturale nostru, a manera chi su sardu siat torra ufitziale in Sardigna comente est istadu a su nessi pro bator sèculos de su millènniu coladu, bi cheret una fortza populare semper prus manna chi custringat sos polìticos a mòvere sos passos giustos. Pro faeddare de sa cunditzione de sa limbas sarda oe, de sa modernizatzione e sistematzione sua, de sas àteras limbas de Sardigna, s'ULS est cumintzende a propònnere una cunferèntzia in sas biddas interessadas pro discùtere s'argumentu: Su primu de custos apuntamentos est in **ALÀ, 17 TRÌULAS 2009, Palatu Corda·Colonna, carrera de Tirsu, a sas 18 h 30**. @@ -34430,53 +46887,101 @@ -su Coordinamentu de sa Minoria Linguìstica sarda (Provìntzias de Ogiastra e Tàtari) -sa Provìntzia de Tàtari -sa Provìntzia de Ogiastra_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/09/2009 + ## UN'ÀTERA REALIDADE INSULARE. SA LIMBA SARDA,una limba chi tenet tempus venidore? + ### Diegu Corràine | Palma de Majorca, 10/9/2009 + Sa **OBRA CULTURAL BALEAR**** **organizat pro su 2009 unu Tziclu de cunferèntzias dedicadas a su tema de _ _ + _ _ + _SU RECÙPERU E SA PROTETZIONE DE SAS LIMBAS MINORIZADAS IN ÀTEROS LOGOS_ + Sos cunferentziantes sunt espertos e rapresentantes de istitutziones o universidades de sas natziones e de sas limbas presentes. + Sa prima cunferèntzia est de + _**Diegu Corràine**_, diretore de s'Ufìtziu de sa Limba Sarda, Tortolì + _GIÒVIA 10/09/2009:_ + in Can Alcover - Espai de Cultura, oras 19,30 + cun su tema + UN'ÀTERA REALIDADE INSULARE. SA LIMBA SARDA, + ------ + Totes les sessions s’inicien a les 19.30 h. + _Dijous 10/09/2009:_ + Can Alcover - Espai de Cultura + (Diego Corraine, director de l’Ufitziu de sa + Limba Sarda, Sardenya) + _Dijous 24/09/2009:_ + Can Alcover - Espai de Cultura + (Xabier Mendiguren, president del + Kontseilua, Euskadi) + _Dijous 08/10/2009:_ + Can Alcover - Espai de Cultura + (Günther Dauwen, secretari general de la + fundació CMC) + _Dijous 22/10/2009:_ + Gran Hotel (Caixa Fòrum) + (François Pic, director del Centre de + Recursos Occitans i Merdionals, Tolosa) + _Dijous 05/11/2009:_ + Gran Hotel (Caixa Fòrum) + (Marc L. Johnson, de l’institut Canadenc de + Recerca sobre les Minories Lingüístiques, + Quebec) + _Dijous 19/11/2009:_ + Gran Hotel (Caixa Fòrum) + (Carolin Zwilling, coordinadora sectorial + de l’institut EURAC, Bolzano) + #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/10/2010 + ## RAS: 335.000 èuros in mancu pro sa limba sarda? + ### Protesta de su Comitadu pro sa limba sarda + Carchi mese a como su Comitadu pro sa Limba Sarda aiat protestadu contra a su minimòngiu de su dinare in favore de sa limba sarda in sa manovra de adeguamentu de su bilàntziu 2010, pro dare atuatzione a su pranu triennale 2010-2013. L'aiat fatu finas cun una manifestatzione in Casteddu in dae in antis de sos ufìtzios de sa RAS in carrera de Roma, A pustis de sa protesta, una delegatzione de su Comitadu aiat pòdidu addoviare sa Cumissione bilàntziu e programatzione de su Cussìgiu regionale. In cussa ocasione su Presidente on. Maninchedda aiat decraradu chi fiant torrados in segus e chi su dinare pro su sardu fiat asseguradu ma in càmbiu fiat cunfirmadu chi nche catzaiant 500. 000 èuros a s'Universidade. In custas dies, però, su Comitadu, leghende su situ ufitziale de sa RAS, s'est abbigiadu chi, totu a su contràriu de su chi aiant promìntidu sos guvernantes, est cunfirmadu su minimòngiu de 332.000,00 èuros pro sa limba sarda dae su pranu triennale. Cunfirmada imbetzes sa cunsigna de 500.000 èuros a s'Universidade. Una trampa, un'isbàlliu o una leada in giru? @@ -34483,9 +46988,14 @@ Su Comitadu lu cheret ischire deretu! #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/10/2010 + ## Crèsia e limba sarda + ### de Diegu Corràine + Si abbaidamus s’istòria de sa limba sarda, bidimus chi, sèculu cun sèculu, sas òperas religiosas o iscritas dae religiosos sunt meda, in intro de sa totalidade de sa produtzione literària in limba sarda. E medas sunt finas sas òperas linguìsticas iscritas dae religiosos. Sena contare sos religiosos chi ant teorizadu, finas pratichende sa teoria cun iscritos, s’idea de istabilire modellos de limba iscrita chi aerent mediadu sas diferèntzias reales de sa limba faeddada in cada bidda sarda in manera diferente. So pessende a Giròmine Araolla, a Giuanne Mateu Garipa, a Mateu Madau, a Diegu Mele, a Antoni Porqueddu, a Vitòriu Angius, ma mescamente a Vissente Porru, a Giuanne Rossi e a Giuanne Ispanu, e de reghente a Pedru Casu. De su restu, sa carrera eclesiàstica fiat una de sas maneras pro tènnere intrada e presèntzia in su mundu de sa cultura. Duncas, sa Crèsia, in sos sèculos colados, francu su Noighentos, at dadu meda a sa literadura sarda e a sos istùdios de limba sarda, cun òperas originales e cun tradutziones, dae sos Catechismos in limbàgios diferentes de sa Sardigna, a su Legendàriu de Garipa, a sa tradutzione sarda de sa Imitassione de Cristos, publicada in su 1871 e bortada dae un’àteru preìderu, Iuanne Batista Casula. @@ -34509,9 +47019,14 @@ De su restu, si sos contràrios a sa LSC lu sunt ca nant·chi custa norma est distante dae sas pronùntzias locale, gasi etotu at a èssere distante cale si siat àtera sub-norma a cunfrontu de sas variedades internas suas. Su mètodu pro arribbare a sa norma de riferimentu est su matessi, ma in su casu de sa LSC amus a tènnere una norma ebbia de riferimentu iscritu, in sos àteros casos nd’amus a tènnere duas, tres, bàtoro, chimbe, etc. Ca si damus iscritura e norma a su "logudoresu" e a su "campidanesu", pro ite negamus sa possibilidade de tènnere una norma a su baroniesu, a s’ogiastrinu, a su sarrabbesu, a su pianalgesu, a su costerinu, a su sulcitanu, a su trexentesu, etc.? #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/10/2010 + ## Pro unu Progetu natzionale sardu + ### de Diegu Corràine + Unu progetu natzionale chi punnat a fraigare una natzione-istadu, pro sa natura sua matessi, no est setàriu nen de classe. Pro unu progetu de soverania, pro fraigare un’alternativa a sa dipendèntzia, non bastat unu partidu o una parte ebbia. Bi cherent totu sos colores possìbiles, totu sos chi s’autodefinint Sardos e cherent chi sa Sardigna s’autoafirmet e s’autodetèrminet. Duncas nemos si podet carrigare a sa sola sa pelea de sa liberatzione. Nemos nde tenet s’esclusiva o podet impònnere sa bandera sua. @@ -34525,9 +47040,14 @@ Tando, devimus favorire sas positziones de pessones o grupos, internos o esternos a totu sas fortzas polìticas, pro fundare e definire sos puntos de base de unu Progetu Natzionale e sas modalidades e tempos pro lu praticare. eja #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/10/2010 + ## Sas ìsulas de Curaçao e Sint Maarten belle indipendentes! + ### de Diegu Corràine + Sas ìsulas de Curaçao (populatzione 142,000 ab.) e Sint Maarten (populatzione 37,000 ab.), dae su 10/10/2010, si sunt cunvertidas in sos istados prus giòvanos de su mundu, a pustis chi sas Antillas olandesas si nche sunt iscontzadas in manera ufitziale. Ant fatu una costitutzione noa, comente aiat giai fatu in su 1986 Aruba. Perunu giornale sardu at faeddadu de custu eventu, mi paret. O ca no l'ant carculadu o ca ant tìmidu chi potzat èssere unu modellu. @@ -34543,10 +47063,16 @@ Custu cambiamentu in sa cunditzione formale de custas ìsulas est finas sa risposta a chie protestat contra a sa soverania de sa Sardigna, narende chi diat èssere un'istadu minore sena fortza e tempus venidore. Ite si diat dèvere nàrrere tando de Curaçao e Sint Maarten, cun 179.000 abitantes? + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/10/2010 + ## Sos deretos colletivos, oe + ### INTERVISTA A _AURELI ARGEMÍ_, PRESIDENTE DE SU **CIEMEN** + _Faeddamus de sos resurtados e de sas prospetivas de su Forum pro sos Deretos de sos Pòpulos de Girona (23-26/4/2001) cun Aureli Argemí, presidente de su CIEMEN de Bartzellona, chi est istadu impulsore de su Forum e est promotore de sa Rete Mundiale pro sos Deretos Colletivos de sos Pòpulos._ Unu primu passu, dae meda, l’aiant fatu in su 1989, cando sa Cunferèntzia de sas Natziones sena Istadu de Europa (CONSEU) at aprovadu una “Decraratzione Universale subra de sos Deretos Colletivos de sos Pòpulos”, iscrita dae espertos de totu su mundu, invitados dae su Tzentru Internatzionale Escarré pro sas Minorias Etnicas e sas Natziones (CIEMEN). Sos argumentos de custa Decraratzione si sunt ispartos in ambientes medas ma at fatu unu brincu importante cando su tema de sos deretos colletivos est intradu a fàghere parte de sa dinàmica de su Forum Sotziale Mundiale (FSM), est a nàrrere de sa manifestatzione prus manna de sa sotziedade tzivile chi est in favore de un’àteru mundu possìbile. S’assuntzione prena de su tema s’est verificada in s’editzione de su FSM fata in Belem do Parà (Brasile) in su 2009. Dae custu eventu sunt bènnidas duas cuncrusiones: @@ -34567,15 +47093,25 @@ _[dae _EJA_, maju 2010]_ _ + #_Sarvadore Serra_ + + ## Zimbabwe: degollu de sas comunidades e isfrutamentu de sos pitzinnos + A dolu mannu, su degollu de Porta Farm fiat capitadu propiu sa die chi s'imbiada ispetziale de s'ONU, Anna Tibaijuka, fiat in Zimbabwe. Su 29 de lampadas unos cantos collaboradores suos fiant istados testimongios diretos de su degollu e de sas espulsiones de Porta Farm. In su raportu suo, s'Imbiada ispetziale aiat naradu chi sos funtzionarios suos si fiant "ispantados de sa brutalidades" chi aint bidu. Osservadores locales pro sos deretos umanos ant contadu chi in s'operatzione sos guvernativos ant mortu medas pessones e finas duos pitzinnos. In unu raportu publicadu su 22 de triulas de su 2005, sas Natziones Unides aiant carculadu chi in tempus de ses chidas a su nessi 700.000 pessones aint perdidu sas domos issoro o so benes issoro, o ambas duas cosas. + + + ### 19/10/2010 + ## Su movimentu natzionale, pro una Còrsica lìbera + ### INTERVISTA A _JEAN GUY TALAMONI_, DE **CORSICA LIBERA** + _Unu de sos protagonistas de sas ùrtimas eletziones regionales frantzesas, Corsica Libera, est unu movimentu natzionalista nàschidu s’1 de freàrgiu de su 2009 in Corte dae s’unione de Corsica Nazione Indipendente, Rinnovu, ANC-PSI e Strada Diritta. Corsica Libera est in favore de s’indipendèntzia de sa Còrsica tràmite unu protzessu de autodeterminatzione, ma no escludet perunu mèdiu chi cunsentat evolutziones istitutzionales transitòrias. De CL, nde faeddamus cun Ghjuvan Guidu Talamoni, ànima de su movimentu. _ @@ -34598,9 +47134,14 @@ _Pregontas de Diegu Corràine_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/10/2010 + ## Francescu Alfonsi: un’autonomista corsicanu (e birde) in su Parlamentu europeu + ### Intervista a _François Alfonsi_, deputadu europeu + _Mancari sos giornales italianos l’apant dedicadu pagu a sas eletziones europeas de su 2009, esistit una novidade importante chi nemos at bogadu a campu, ma chi mèritat de leare in cunsideru. Intre sos membros noos de su Parlamentu europeu b’at finas un’autonomista corsicanu: si tratat de Francescu Alfonsi, chi est istadu elèghidu in sa lista Europe-Ecologie, ghiada dae Daniel Cohn-Bendit. Unu cunsensu mannu: sa lista at otentu su 16,28%, 3500 votos ebbia dae sos sotzialistas (16,48%). A su contràriu de su chi càpitat in àteros paisos europeos (intre custos s’Itàlia), in Frantza ecologistas e regionalistas coòperant in manera istrinta dae annos meda: custa collaboratzione includet sa presentatzione de listas comunas in sas eletziones europeas. In prus tenent unu grupu a cumone in su Parlamentu de Istrasburgu, chi a pustis de custu èsitu eletorale reghente est coladu dae 43 a 53 deputados. Ma torramus a Alfonsi, 56 annos, sìndigu de Osani, una bidda de sa Còrsica meridionale de 115 abitantes. Laureadu in ingenieria, traballat pro s’ADEME, un’istrutura pùbblica pro sa protetzione de s’ambiente. In prus Alfonsi faghet parte de su PNC (Partidu di a Nazione Corsa), su movimentu polìticu autonomista prus de importu rapresentadu in s’Assemblea regionale. Formadu dae europeistas cumbintos, su partidu isulanu collàborat in manera istrinta cun sos de sas àteras minorias presentes in Frantza (Alsatzianos, Bascos, Brètones, Catalanos, Flamingos e Otzitanos), aunidos in sa federazione Regions et Peuples Solidaires. @@ -34621,8 +47162,12 @@ _Pregontas de Alessandro Michelucci _ #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/10/2010 + ## Otzitània: mùsica e limba + ### INTERVISTA A _ALESSANDRO RAPA_, DE SOS **GAI SABER** _Sa funtzione de sos movimentos musicales modernos in sa crèschida de sa cussèntzia natzionale est manna a beru. Ca torrat a bia sa limba, s’istòria, sa traditzione e sa voluntade de “èssere, esistire” cun unu limbàgiu universale: sa mùsica. Custu est capitadu finas in s’Otzitània italiana, cun unu de sos grupos prus famados: sos Gai Saber._ @@ -34644,9 +47189,14 @@ _Pregontas de Diegu Corràine_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/10/2010 + ## Identidade e limba + ### de Diegu Corràine + Sa paràula “identidade” cheret nàrrere “èssere una cosa e no un’àtera”, duncas “èssere distintu”. A sa sola, non resessit a espressare àteru. Pro èssere prus cumpreta e definida, tenet bisòngiu de agetivos e, tando, podet èssere metafìsica, filosòfica, matemàtica, ma finas personale, colletiva, natzionale. In custos ùrtimos sentidos, definit su “cumplessu de caraterìsticas chi distinghent una pessone o una natzione dae totu sas àteras”. E gasi s’espressione “identidade natzionale” aunit sos elementos costitutivos de su chi, modernamente, mutimus “natzione”: territòriu, istòria, traditziones, cultura, istrutura e coesione sotziale, limba comunos. Chie si siat chi faeddet de identidade de sos Sardos non podet fàghere a mancu de ammìntere chi custa identidade est “natzionale”. Si non sende, ite identidade diat èssere? E tando non benit bene a èssere in favore de s’identidade faghende a mancu de unu de sos elementos costitutivos. De seguru non podimus faeddare de identidade de sos Sardos “sena” sa limba sarda. @@ -34661,9 +47211,14 @@ Nois creimus chi sa limba siat su fundamentu: sena limba, non b’at identidade natzionale! #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/10/2010 + ## Pro dare forma a sa cussèntzia natzionale e cumintzare unu protzessu democràticu de liberatzione + ### intervista a _Carles Castellanos_, membru de sa **Plataforma pel Dret de Decidir**, CATALUGNA + _A su nessi 180 comunas catalanas ant giai aprovadu motziones in favore de s'organizatzione de consultas locales subra de s'indipendèntzia de Catalugna. Sa comuna catalana prus minore, Sant Jaume de Frontanyà (Berguedà) at cumintzadu, su 12 de nadale, sa segunda parte de consultas a pustis sa de Arenys de Munt de su 13 de cabudanni coladu. S'incràs, su 13 de nadale, si sunt agiuntas sa majoria de comunas. Sas datas de organizatzione de consultas chi s'assemblea de Decidim.cat at aprovadu sunt su 12 e 13 de nadale, su 28 de freàrgiu e su 25 de abrile. Mancari no apant unu valore formale, mancari non siant su primu passu pro s'indipendèntzia, custas consultas catalanas sunt una mustra de s'avantzamentu chi tenet sa cussèntzia natzionale de sos Catalanos e de sa trasversalidade de su sentimentu natzionale, chi nos diat dèvere pònnere a pessare e a operare finas a nois Sardos. @@ -34685,19 +47240,31 @@ _ Pregontas de Diegu Corràine_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/10/2010 + ## PIMPA de Altan in sardu + ### + ### **Presentada, Sìligo 25/10/2010** + Sa catzedda curiosedda pintirinada a ruju, imbentada in su 1975 dae Francesco Tullio Altan, famadu pro sos disinnos satìricos in La Repubblica e l’Espresso, como faeddat finas in limba sarda e pro sa prima bia arribbat a Meilogu. in sas comunas de Bànari, de Sìligo e de Bunnànnaru. Lunis 25 a sas 17.30 in Sìligo, presentada de bator libritos de sa Pimpa, cun sa presèntzia ativa de sos pitzinnos de sas iscolas. S’initziativa, organizada dae s’ufìtziu de sa limba sarda de sa Comuna de Bànari e dae su de Sìligo, paris cun sa Fundatzione “Maria Carta” e sa biblioteca comunale, at a èssere presentada dae Diegu Corràine, editore de Papiros, Clara Farina, professora, e dae Juvanna Tuffu, responsàbile de s’ufìtziu de sa limba sarda. _NB: Sa presentada de Bànari annuntziada pro oe 20/10/2010 est suspesa e destinada a àtera data, pro problemas de sos organizadores._ #dsc + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/10/2010 + ## “M’agradat sa limba sarda...” + ### de Paco Fernandez Rei + Ca, essende istudente de Linguìstica Romànica in sos annos 70, tenia curiosidade pro una limba gasi arcàica (“parcu naturale de sa Romània” cun paràulas de Jud), una limba chi nant chi teniat petzi literadura orale, ma chi cumpariat in sas classificatziones de su mundu neolatinu, cando chi sa limba mea, su galitzianu, chi teniat literadura, non fiat presente. Cando, in su 1982, in Madrid, apo comporadu sa Grammatica del sardo-nuorese de Massimo Pittau, apo pòdidu tènnere in manos custu “parcu naturale” chi connoschia pagu a beru. A pustis, sa letura de traballos linguìsticos de Blasco Ferrer, Contini o Wolf, sas propostas de codificatzione de Corràine e sas anàlisis sotziolinguìsticas de Corvetto, Rindler Schjerve o Lörinzci m’ant cunsentidu de intrare in su “padente” linguìsticu sardu e in sa cumplessidade sotziale sua. Ca, in sos annos 90, apo connotu unu sardu interessadu a su galitzianu, Diegu Corràine, chi m’at trasmìtidu sa passione manna sua pro sa limba e sa cultura sardas. A fines de sa dècada colada, ghiadu dae Diegu, apo connotu fisicamente sa Sardigna e sa produtzione editoriale moderna in sardu, apo faeddadu cun gente chi faghiat materiales pro sa didàtica de su sardu, cun gente chi etichetaiat binu in sardu e apo cumintzadu a ascurtare e gosare càntigos in sardu, mescamente de Elene Ledda. Totu custu m’at agiuadu a crèschere sa simpatia mea pro una realidade sociolinguìstica minorizada chi, dae annos, so trasmitende a sos alunnos meos de s’Universidade de Santiago de Compostela. @@ -34706,18 +47273,29 @@ (vitzesegretàriu de sa Real Academia Galega e Catedràticu de Filologia Romànica in s’Universidade de Santiago de Compostela) #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/10/2010 + ## SOS BATOR MOROS: Sìmbulu firmu de sa natzione sarda + ### de Diegu Corràine + Paràulas e sìmbulos tenent valores a bias casuales, a bias arbitràrios. A bias càmbiant valore de su totu o càmbiant utilizadores. A bias sunt frutu de caminos e istòrias cumplessas. Comente narant sos linguistas pro sas paràulas, chi podent cambiare significadu ma non significante. Pessamus a sa crughe chi, dae istrumentu de morte pro sos romanos s’est cambiadu in sìmbulu de su cristianèsimu. Su latinu matessi, dae limba de s’opressore s’est cambiada in limba ufitziale de sa Crèsia. Antis, su latinu est sa base e sa sustàntzia de sas limbas romànicas, finas de su sardu. E non bi cherimus rinuntziare petzi ca amus “iscobertu” chi benit dae sa limba de s’impèriu romanu! E gasi, ischimus dae semper chi sos bator moros sunt de orìgine aragonesa, chi sunt istados su sìmbulu de su Rennu de Sardigna. Custa est s’istòria. Ma unu protzessu cumplessu at giutu sos Sardos, e sos chi sardos non sunt, a identificare sos Bator Moros cun sa Natzione sarda. E no lu cherimus cambiare pro nde tènnere un’àteru, pro mègius chi siat. Ca, a cambiare sìmbulos cando funtzionant e sunt ligados a s’identidade de una natzione non cumbenit: est una règula fundamentale de sa comunicatzione sotziale e... de sa publitzidade. #dsc + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/10/2010 + ## Su Prèmiu Gràtzia Deledda 2010 a **_"Sa Losa de Osana"_** + ### Su reconnoschimentu a su romanzu de Giuanne Frantziscu Pintore + _Sa Losa de Osana_, publicadu dae sas editziones COndaghes, at otentu su Prèmiu Gràtzia Deledda, setzione sarda, de su 2010. Chenàbura 22/10/2010, a sas bator e mesu de merie, in su Teatru Eliseu de Nùgoro, b'at a àere sa premiatzione. @@ -34725,16 +47303,29 @@ Sarbana, giòvana archeòloga in pessu laureada, s'afrontat cun s'establishment de sa Subrintendèntzia e de s'acadèmia. Sa sorte la faghet addoviare cun Nurai, giornalista de unu cuotidianu italianu chi la ponet a traballare paris cun isse pro bogare a craru cosas pagu ladinas in sos manìgios archeològicos in Sardigna. In Rèmules addòviat istudiosos de unu sòtziu archeològicu chi li mustrant una losa antiga in su sartu de una bidda a curtzu, Osana. B'at unu retàngulu de brunzu iscritu. A nde bènnere a cabu l'agiudant s'amoradu, etruscòlogu in Firenze, un'archeòlogu fiorentinu mannu de tempus, unu epigrafista bascu. E no issos ebbia." Su libru est de 320 pàginas, in formadu 250x351 mm, costat € 14,00 + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/10/2010 + ## Partidu Natzionalista Iscotzesu: cunsensu a sa lìnia indipendentista + ### Fata in Perth sa cunferèntzia annuale. Salmond pro s'indipendèntzia. + Cunsensu subra de sa lìnia indipendentista de Alex Salmond, segretàriu de su partidu e primu ministru in su guvernu iscotzesu. S'idea de propònnere sa votatzione subra de s'indipendèntzia in su Parlamentu de Holyrood no at agatadu peruna opositzione in s'àmbitu de sa cunferèntzia. + Su primu ministru at insìstidu in sa netzesidade de avantzare cara a s'autoguvernu cun una forma de càmbiu costitutzionale. Isse at difesu sa soverania prena comente s'ùinica manera de parare fronte a sas segadas in su bilàntziu aprovadas dae su Partidu Cunservadore in Londra. + A propòsitu de sa crisi finantziària, Salmond at naradu chi " si sa crisi de sas bancas esseret istada afrontada dae un'Iscòtzia indipendente, diamus a àere tentu prus garantzias gràtzias a sos 1.000 milliones de isterlinas chi benint dae sas riservas de petròliu e gas de su mare de su Nord ". + _# Sarvadore Serra_ + #_Sarvadore Serra_ + + ## Una norma iscrita pro su tempus benidore de su sardu + Dae s'8 a su 14 de martzu de ocannu, unu grupu de istudentes de s'Universidade de Tubinga (Zermania), at fatu unu biazu linguisticu in Sardinna, pro istudiare sa cunditzione de sa limba sarda oe, de sa literatura e sa cultura sarda Custu programa, est istadu ideadu dae sos professores Peter Koch e Franz Penzenstadler e dae sa dotora Sarah Dessi-Schmid, pro dare a sos istudentes s'ocasione de bider in sa realidade su chi lis aiant insinnadu in antis in Zermania. Cun professor Koch, faghimus una tzarrada, a propositu de custu biazu e de sos problemas atuales de sa limba sarda. @@ -34775,33 +47366,64 @@ In fines, ite pessant de fagher sos istudentes suos pro nos azuare in sas atziones nostras de afortimentu de su sardu? Apo animadu unos cantos de issos a fagher una tesi di laurea subra de sos problemas de sa limba sarda a manera chi finas in logu istranzu non benzat prus posta in discussione sa realidade de su sardu comente limba autonoma. Si diant poder fagher inchestas, pro narrer, subra de sa vitalidade bera de su sardu in sas biddas, subra de su ruolu cuncretu de su sardu in s'educatzione o subra de sa pertzetzione de totu sos modellos de istandard dae parte de sos chi faeddant. Sas possibilidades de traballu sunt medas, su disizu e s'entusiasmu de seguru non mancant e, naturalmente, isetamus cun interessu mannu finas sas propostas bostras! + + + + ### 20/10/2010 + ## Unu situ informàticu pro immigrados + ### L'at ammaniadu su guvernu catalanu + Sa Segreteria de Polìtica Linguìstica de sa Generalitat catalana at ammaniadu unu situ informàticu pro s'agasàgiu linguìsticu de sos immigrados, cun prus de 400 risorsas teòricas e pràticas finalizadas a sa formatzione initziale in limba catalana. + In unu comunicadu, sa Segreteria de Polìtica Linguìstica at naradu chi sa pàgina (gencat.cat/llengua/acolliment/cercador) tenet critèrios noos de chirca pro otènnere su materiale formativu prus adatu a sos alunnos. + Sunt su profilu, sa limba e su livellu de aprendimentu de s'utente; su tipu de materiale didàticu e de risorsa, propostas formativas pro temas e pro setore de ocupatzione, risorsas teòricas subra de sa planificatzione e sa gestione de s'àula, e finas risorsas teòricas in generale. + Sarvadore Serra + #_Sarvadore Serra_ + + ### 21/10/2010 + ## LA LINGUA DELLA TERRA + ### I Mapuche in Argentina e Cile + Su libru contat s’istòria de sa luta de resistèntzia de sos pagu prus o mancu 500.000 Mapuches, indìgenos sudamericanos vìtimas de una polìtica segregatzionista e repressiva dae parte de sos guvernos tzilenos e argentinos. Su _Pòpùlu de sa Terra_ (tradutzione literale de Mapuche) est istadu deportadu in riservas, redùidu a su fàmene e a sa marginalidade sotziale dae lògicas istatales e dae s’ingurdoneria de sos propietàrios de terrinos e de sas multinatzionales (comente s’italiana Benetton). Leslie Ray, in custu libru, contat s’istòria interessante e suferta meda de sos Mapuches, custa bia però dae su puntu de bista issoro, de sas traditziones e de s’identidade culturale de unu pòpulu “sena làcanas” chi at bajuladu discriminatziones ratziales mannas in sos ùrtimos duos sèculos. Pròpiu de s’istòria de sos Mapuches, de sa luta issoro contra a Benetton e de sos dannos fatos dae s’azienda italiana, faeddat sa pellìcula italo-argentino-inglesa _Colours At the End of The World_, de Ale Corte, binchidora de s’EcoVision Film Festival 2009. Gasi comente su documentàriu de su 2007 _La nación mapuche_ de Fausta Quattrini est istadu premiadu comente su mègius documentàriu in “Torino film festival”. **eja** #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/10/2010 + ## A nch'inserire sas limbas natzionales in su sistema iscolàsticu de Angola + ### Lu cheret sa ministra de sa cultura Rosa Cruz e Silva + Sa ministra de sa Cultura de sa Repùblica de Angola, Rosa Cruz e Silva, at difesu sa netzessidade de indroduire sas limbas natzionales de su paisu in su sistema iscolàsticu, pro nd'agiuare s'istùdiu e s'isvilupu. + At naradu custu in sa tzerimònia de abertura de s'Addòviu Natzionale subra de sas Limbas Natzionales, chi ant fatu in custas dies in sa tzitade de Uje, e chi teniat comente argumentu "s'unidade in sa diversidade". + "Sa mègius manera de valorizare sas limbas natzionales est s'integratzione issoro in su sistema iscolàsticu, in ue sa diversidade linguìstica non devet èssere resone de discriminatzione pro nemos", at pretzisadu Cruz e Silva + In Angola, l'ammentamus, in prus de su portughesu chi est ufitziale, si faeddant limbas africanas medas, su prus bantùs. + _# Sarvadore Serra_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/10/2010 + ## DIFERENTZIALISMU + ### de Diegu Corraine + Est sa tendentzia a diferentziare, in manera voluntaria, una limba (a su solitu no ufitziale) dae un'atera (ufitziale), in: A) ortografia B) lessicu @@ -34828,16 +47450,30 @@ In Sardigna, a dolu mannu, su diferentzialismu est galu forte, mescamente in intro de sos setores natzionalistas/indipendentistas, chi impreant su sardu belle semper in manera simbolica! Cun efetos ridiculos, chi istesiant sa gente normale imbetzes de l'acurtziare. ... In su blog LSC presentamus unos cantos diferentzialismos e, pro espressare sos matessi cuntzetos, faghimus propostas alternativas: + #_Sarvadore Serra_ + + ## Polìtica linguìstica + ### de Diegu Corràine + #_Sarvadore Serra_ + + ## Natzione + ### de Diegu Corraine + #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/10/2010 + ## Progetu Ubuntu in sardu + ### Su sistema operativu lìberu e de badas Linux + Unu grupu de espertos est giai a puntu bonu in sa tradutzione in sardu de su sistema operativi lìberu _**Ubuntu**_, alternativu a sos prus nòidos e cumertziales Windows e MacOs. Àteras limbas de àteras natziones sena istadu comente sos Catalanos, sos Bascos lu tenent giai. @@ -34858,10 +47494,16 @@ Amus chircadu de sighire sa localizatzione de OpenOffice in sardu, ma s'est mesu firmada. Gasi etotu pro Firefox chi no est galu cumpretadu, a su chi ischimus nois. _# dsc_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/10/2010 + ## Terra Mama 2010 + ### Torinu 21/25-10-10, Discursos inaugurales de sas **comunidades indìgenas** in sa **limba mama **issoro. + A s'addòviu ant a cùrrere a pare, pro chimbe dies, prus de 5.000 rapresentantes de comunidades de màndigu, coghinesris, professores, giòvanos e musicantes chi arribbant dae cada chirru de su mundu, pro promòere una produtzione alimentare locale, sustenìbile, in armonia cun su praneta e rispetende sas culturas e sa sabiduria mantesa dae s'antigòriu. In mesu de sas novidades de **Terra Madre 2010**, sas diversidades culturales e linguìsticas postas comente elementu d evidèntzia, e duncas sa defensa e afortimentu de sas etinias, de sas limbas autòctonas, sa valorizatzione de s'oralidade e de sa memòria. @@ -34869,13 +47511,22 @@ Sos protagonistas de sa die de abertura ant rapresentadu unas cantas **comunidades indìgenas** de su mundu (americana, asiàticas, africanas e europeas) e sos discursos los ant narados in sa **limba mama **issoro. _# dsc_ + #_Sarvadore Serra_ + terra mama 3 + terra mama 2 + terra mama + + ### 23/10/2010 + ## Su pòpulu de Onde Furlane + ### Contra a s'azeramentu de sos fundos regionales. + Un'unda friulana semper prus manna. S'emitente **_Radio Onde Furlane_** est gherrende a sa prus arta contra a s'azeramentu de sos fundos regionales pro sa limba friulana. Una detzisione mala a beru, chi nche podet giùghere a unu minimòngiu mannu de su personale e de sa programatzione radiofònica. Pro custu s'emitente at cramadu sos ascurtadores suos a unu cuntzertu ammaniadu pro sensibilizare sa gente a su problema. Sa risposta no est mancada: millichimbighentas pessones ant prenadu s'àrea de Festintenda, in Chiasellis, dae sas chimbe de merie a totu sa note de sàbadu coladu. E unu muntone de artistas, dae R.esistence a FLK, dae Canzonir di Dael a Playa Desnuda, dae Arbe Garbe a Francis and the Phantoms e àteros medas, ant leadu parte in s'eventu. Dende unu messàgiu forte a una polìtica chi diat chèrrere negare a sos friulanos de èssere...friulanos. @@ -34883,9 +47534,14 @@ _# Sarvadore Serra_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/10/2010 + ## **CROS, Curretore Regionale Ortogràficu Sardu** + ### Casteddu 27/10/2010, Presentada + Mercuris 27 santugaine 2010, moende dae sas 10 de mangianu a sas 19 h, in sa Biblioteca Regionale de viale Trieste 137, in Casteddu, b'at a èssere unu Seminàriu de presentada de su **_CROS, Curretore Regionale Ortogràficu Sardu_** e de aprofundimentu terminològicu. Su Programa est: Faeddant: _Carlo Zoli, Micheli Pinna, Frantziscu Cheratzu, Antoni Innàtziu Garau_ @@ -34893,24 +47549,48 @@ Su CROS est unu progetu de sa RAS e postu in òpera dae Condaghes e SmallCodes #_Sarvadore Serra_ + + ## SRD] Decalogu de sa Limba Sarda + In 10 puntos: doveres e deretos de comunicare + 1 Su sardu est sa limba istorica de sa Sardinna, sinzale primu de s'identidade natzionale de sos Sardos + 2 Su sardu est sa sienda nostra prus manna e, che a totu sas ateras limbas, est patrimoniu distintu de s'umanidade + 3 Sa presentzia ufitziale de su sardu in onzi ambitu e impreu est garantzia de paridade cun sas ateras limbas e cunditzione de su tempus benidore suo + 4 Onzi forma locale o individuale de limba est sa base naturale e bia de sa limba sarda, manifestatzione e garantzia de sa bida sua. + 5 Sa connoschentzia e sa pratica individuale e sotziale de su sardu nd'assegurat sa fortza sua de oe e de cras + 6 Onzunu, in onzi logu e ocasione privada e ufitziale tenet su deretu de faeddare su sardu, de l'iscrier e de lu legher. + 7 Sa norma iscrita de riferimentu o istandard est unu cumplementu de sa limba orale e de sas variedades locales de sa limba matessi. Duncas no las escludet e no las sustituit. Est che una bandera pro sos Sardos, chi mediat sa richesa e diversidade de sa limba faeddada dae onzunu cun s'universalidade e comodidade de unu modellu iscritu pro totus. + 8 S'iscritura, duncas, afortit sa limba sarda faeddada, est sinzale de continuidade istorica, garantzia de progressu e mediu chi nd'assegurat sa presentzia in onzi logu e tempus. + 9 Sa connoschentzia e pratica de ateras limbas est mediu de cuncambiu cun sos ateros e non podet minimare o negare su deretu de onzunu de nois a sa pratica ufitziale de sa limba nostra. + 10 Onzunu podet e devet fagher sa parte sua pro afortire sa limba sarda. Lu devet fagher "como" e "inoghe" ca nemos mezus de sos Sardos podet assegurare sa bida de su sardu. + + + + ## Movimentu de sos pastores sardos + ### Identidades de parte e identidades colletivas + S'identidade personale est fata de sos fatores individuales "internos" chi nos costituint, rapresentados dae unos cantos elementos "esternos" chi nos distinghent, chi sunt sos chi cunsentint a sos "àteros" de nos identificare. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/10/2010 + ## «SA LOSA DE OSANA» de Giuanne Frantziscu Pintore + ### Intervista a su binchidore de su PRÈMIU DELEDDA 2010 (setzione sarda), Nùgoro 22/10/2010 Duos valores, unu personale, ca faghet praghere mannu a èssere cunsideradu, e unu colletivu. In su mamentu de su prèmiu, in s'Eliseu de Nùgoro, l'apo dedicadu, difatis, a totu sos autores chi in custos annos ant iscritu e publicadu dughentos romanzos in sardu o in un'àtera de sas limbas de Sardigna. Issos e deo amus cumintzadu a pesare una literadura natzionale sarda. @@ -34972,9 +47652,14 @@ _# dsc_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/10/2010 + ## Una manifestatzione in favore de su piemontesu + ### L'at ammaniada s'assòtziu "Gioventura Piemonteisa" + Comente istrutura s'idioma piemontesu faghet parte de su sistema linguìsticu italianu. Duncas, a rigore, diat chèrrere cunsideradu unu dialetu, e no una limba a parte comente, pro nàrrere, su sardu o su friulanu. Ma sos de s'assòtziu _Gioventura Piemonteisa_ no la pessant gasi. Issos ant ammaniadu una manifestatzione de protesta in dae in antis de su Cussìgiu Regionale pro pedire su reconnoschimentu de su piemontesu comente limba ufitziale. @@ -34986,9 +47671,14 @@ _# Sarvadore Serra_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/10/2010 + ## Armenia e Nagorno Karabakh, monasteri e montagne sulla Via della Seta + ### Introdutzione de Antonia Arslan + tigos, sitos archeològicos misteriosos e biddas betzas postas a fainu intre montes majestosos e caminos antigos chi ligant a pare Europa e Àsia in baddes froridas, gorropos pedrosos e padentes: custa est s’Armènia incantadora chi galu oe podet bìdere su viagiadore. Sa richesa de su patrimòniu culturale, istòricu e artìsticu de custu paisu de su Càucasu, postu in unu territòriu naturale de ispantu, tzatzat chie est chirchende logos ìnnidos, galu foras dae sa contaminatzione de su turismu de massa. Gentilesa, alligria e ospitalidade faghent a manera chi custu viàgiu siat un’esperièntzia ùnica, chi a sa ghirada lassat s’alligria in ogros e su disìgiu ‘e bi torrare. Pòpulu chi benit dae sa terra de s’Araràt, logu bìblicu de s’Arca de Noè, sos armenos ant formadu s’identidade natzionale issoro in s’antigòriu cun sa nàschida de rennos fortes e sa cunversione a su Cristianèsimu in 301 p.C. Addòviu de cuncàmbios cumertziales in su Caminu de sa Seda e terra de invasione de impèrios poderosos, s’Armènia at mantesu in sos sèculos s’originalidade e s’isvilupu suo, finas a pustis de s’indipendèntzia dae s’ex URSS in su 1991. Sa capitale Yerevan est su sìmbulu de sa Repùblica Armena noa, logu de sos afàrios e de sa polìtica, ma finas de ispàssiu e disviu, bellesas culturales e artìsticas. Tzitade cosmopòlita, sede de museos, gallerias, teatros, ristorantes, cafès, butegas a sa moda e locales noturnos, ponet a disponimentu tretos de incantu, artesania de calidade e ispetzialidades enogastronòmicas de chircare in sos mercados de su tzentru. @@ -34998,9 +47688,14 @@ _# gls_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 25/10/2010 + ## LIMBA CORSICANA IN IMMERSIONE IN SAS ISCOLAS PÙBLICAS + ### Sa proposta de su colletivu «Parlemu Corsu» + Su colletivu “Parlemu Corsu”, ativu in sa promozione ativa de sa limba corsicana, de reghente at propostu una cambianmentu radicale in sa polìtica linguistica “pro otènnere sas mesuras netzessàrias pro una sotziedade bilingue” narende chi “tocat a fàghere, no a decretare ebbia”. In pràtica, a pustis de 3 annos chi est operende in su territòriu, organizende atziones in corsicanu (animatzione pro piseddos, dies a tema, dibàtidos de tradutores, atziones simbòlicas, visita a museos in corsicanu), _Parlemu Corsu_ cheret mustrare chi sa limba bolet promòvida in totu sos setores, devet inghiriare sas pessones, mannas o minores chi siant. @@ -35018,9 +47713,14 @@ _# dsc_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 25/10/2010 + ## BARBARISMU + ### de Diegu Corràine + _B__arbarismu_ [dae su lat. _barbarismus_, gr. _barbarismós_, der. de _bárbaros_ "istràngiu"] est sa forma de una paràula (chi non currispondet a sas règulas fonològicas o morfològicas de una limba o a sa traditzione lessicale sua), intrada, sena bisòngiu perunu, in una limba leende·la dae un'àtera. Duncas, tenimus unu barbarismu, pro es. cando naramus _**dopo/dopu**_ (dae s'ita.) in càmbiu de su sardu **a pustis**; _**prima******_ (dae s'ita.) in càmbiu de su sardu **in antis**;**_cuginu/a_** (dae s'ita.) in càmbiu de su sardu **fradile/sorrastra**. @@ -35030,9 +47730,14 @@ Su barbarismu, duncas, no agiuat sa limba sarda ma l'indebìlitat e la privat de s'identidade sua, cunvertende·la, a bellu a bellu, a su lèssicu italianu. #_Sarvadore Serra_ + + ### 25/10/2010 + ## Fundos europeos pro sas limbas regionales + ### Medas sos istrumentos finantziàrios a disponimentu + Pregonta e risposta intre Mara Bizzotto, europarlamentare de sa Lega Nord, e Androulla Vassiliou, cummissària de sa U.E. pro su multiinguismu. S'on. Bizzotto aiat presentadu un'interrogatzione in ue pregontaiat si sa Cummissione tenet idea de pònnere a disponimentu risorsas pro sos progetos de insignamentu de sas limbas regionales. @@ -35042,26 +47747,50 @@ Su programa 'cultura', pro nàrrere, contribuit a finantziare prus de 200 progetos de cooperatzione pro valorizare sa diversidade linguìstica comente parte de su patrimòniu culturale europeu. _#Sarvadore Serra_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 26/10/2010 + ## Regione Trentino Alto Adige/Sudtirol + ### Prontu su programa de interventos 2011 pro sas limbas minoritàrias + A agiuare e a pònnere in contu sas limbas minoritàrias, afortende su sensu de apartenèntzia a una minoria. Est custa sa finalidade de su programa 2011 in matèria de tutela e promotzione de sas minorias linguìsticas, approvadu in custas dies dae sa Giunta regionale. + In particulare, sa Regione at a sustènnere initziativas e atividades in custos setores: + _#Sarvadore Serra_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/10/2010 + ## Protestas in Tibet + ### Sos istudentes non cherent a pònnere a un'ala sa limba issoro + Chentinas e chentinas de istudentes ant protestadu in custas dies in sa provìntzia de Qinghai contra a sa polìtica linguìstica de sas autoridades locales. + Issos timent chi chèrgiant impònnere su tzinesu comente limba praticamente ùnica in sas iscolas, dassende su tibetanu petzi comente matèria. + Sas autoridades, pro parte issoro, negant chi b'apat àpidu protestas, ma custu non nos faghet meravìgia. + A su chi riferit _Associated Press_, a sos istudentes no lis sunt agradadas sas paràulas de Qiang Wei, segretàriu de su Partidu Comunista in Qinghai, chi at naradu chi cumbenit a impreare una "limba comuna" in iscola. Est craru chi custa "limba comuna" non diat èssere àteru si non sa versione istandard de su tzinesu mandarinu + _# Sarvadore Serra_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/10/2010 + ## Su curretore ortogràficu sardu + ### Pro iscrìere comente si tocat in limba sarda + Su Cros, Curretore regionale ortogràficu sardu, l'ant presentadu in custas dies in una cunferèntzia in Casteddu, presente s'assessore regionale a sa cultura Milia. No ant a istentare a lu pònnere in rete, in forma gratùita, in su situ istitutzionale de sa Regione, pro agiuare totu sos chi cherent iscrìere in sardu. S'aplicativu pro sos elaboradores personales, cumpatìbile cun totu sos sistemas operativos, faghet a curretore ortogràficu pro su tratamentu automàticu de sa limba, agiuende·nde s'impreu in s'istèrrida de testos e documentos. @@ -35068,18 +47797,33 @@ Su Curretore ortogràficu sardu, in lìnia cun sos indiritzos de su programa triennale de sa Limba Sarda, finantziadu cun fundos de su Bilàntziu Regionale 2009 e 2010, est unu sistema operativu 'abertu' a sas atualizatziones e a sos cuntributos lessicales pro s'irrichimentu de su ditzionàriu _# Sarvadore Serra_ + #_Sarvadore Serra_ + + ## Poesia aligheresa e catalana + Chenabura 2 de lampadas, cun sa de 4 seradas dedicada a sa poesia aligheresa e catalana de su seculu 20, est istadu cuncruidu su tziclu dedicadu a custa parte gosi importante de sa produtzione literaria de espressione catalana. Pier Luigi Alvau at tentu su compitu de isseberare sos poetas aligheresos chi in su seculu in pessu coladu si sunt distintos pro sas calidades artisticas, sa sensibilidade e lirica issoros. Sunt istados leghidos finas versos de sos poetas catalanos Miquel Marti i Pol, Maria Merce Marçal, Carles Riba e Salvador Espriu (mortu in su 1985 e candidadu prus de una bia a su Premiu Nobel). S'urtimu sero est sitadu dedicadu a sos versos de sos aligheresos Rafael Catardi, Pinuccia Ginesu Maffei, Antonio Ballero de Candia, Leonardo Sechi, Enzo Sogos ed Antonio Coronzu. + + + + ## comunidade linguìstica + ### de Diegu Corràine + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/10/2010 + ## Chentu tèrmines noos pro sa limba catalana + ### Los at aprovados su TERMCAT + In s'ìnteri chi in Sardigna semus galu tzarrende de "cale sardu" impreare in iscola, in sos mèdios de informatzione e in s'amministratzione pùblica, in Catalugna ant bogadu a campu àteros chentu tèrmines noos. _Aerofòbia, dada basal, grup de control, informàtica en núvol, panel, preqüela, reconstrucció de marca, torii_ sunt petzi calicunu de sos neologismos aprovados de reghente dae su TERMCAT, s'òrganu chi òperat dae 25 annos in custu setore in collaboratzione cun sa _Secció Filològica de l’Institut d’Estudis Catalans_. Sa limba catalana, duncas, s’atualizat cun àteros tèrmines chi pertocant àmbitos de sa connoschèntzia gasi diferentes che a sas sièntzias de sa salude, s'arte e s'architetura, sas sièntzias de sa vida, s'economia e s'impresa, s'istatìstica. @@ -35087,10 +47831,16 @@ e si podent consultare in su situ informàticu de su TERMCAT, tràmite sa Neoloteca _ # Sarvadore Serra_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 31/10/2010 + ## Un'archìviu informàticu pro sas limbas de minoria. + ### Lu sunt faghende in Trento. + Ant incaminadu, dae pagu, in Trento, su **Progetu Rete europea pro sos deretos linguìsticos de sos tzitadinos de minoria**. Su progetu, aprovadu dae su "Servizio Civile Nazionale", cunsistet in sa creatzione de un'archìviu informàticu pro sas limbas de minoria. S'atividade la faghent in su Servìtziu pro sa promotzione de sas minorias linguìsticas locales, in collaboratzione cun s'Ufìtziu Servìtziu Tzivile de sa Provìntzia Autònoma. Bi traballant bator giòvanos, chi ant coladu una seletzione fata s'istade colada. S'obietivu est a realizare una rete istitutzionale chi, colende·nche sas distàntzias e sas dificultades de comunicatzione, agiuet sos cumcàmbios e sas ocasiones de addòviu intre sas minorias linguìsticas. Duncas b'at a àere initziativas comunas pro atràere s'interessu de sas levas noas, siat in su setore culturale (comente, pro nàrrere, mustras de arte, cuntzertos, manifestatziones isportivas…) siat in su setore professionale (addòvios intre imprendidores giòvanos, cursos, pràticas amministrativas, e totu gasi) @@ -35100,9 +47850,14 @@ # Sarvadore Serra_ #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/11/2010 + ## Unu ditzionàriu nou pro sa limba galitziana + ### Bi sunt sas trascritziones fonèticas de 47.000 paràulas + Est essidu a lughe unu ditzionàriu nou pro sa pronùntzia de sa limba galitziana. Ant chertu, a lu fàghere, s' _Instituto da Lingua Galega_ (ILG) e sa _Real Academia Galega_ (RAG). L' at elaboradu s'istudiosu Xosé Luis Regueira. @@ -35111,41 +47866,84 @@ Sos utentes de su** Diccionario de pronunciación da lingua galega** sunt siat sos chi cherent istudiare sa limba, siat sos professionista chi tenet bisòngiu de una pronùntzia istandard (giornalistas, dupladores, atores e totu gasi). _# Sarvadore Serra_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/06/2007 + ## Cunfurentzia in Ortullè + ### 20 giugno 2007 + Curabitur sem. Donec mauris purus, interdum eget, aliquam eu, aliquet vitae, sem. In diam. Duis dui turpis, dignissim ac, varius eget, interdum ut, quam. Praesent convallis dictum erat. Morbi sodales, est sit amet lacinia feugiat, erat erat euismod ipsum, eget volutpat leo nisi in metus. Cum sociis natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Mauris vel diam. Proin in urna. Sed non neque. Ut a ligula at nisi pharetra tincidunt. Phasellus consectetuer nonummy mauris. Vivamus ultricies lectus suscipit elit. Curabitur elit pede, aliquam vitae, accumsan sed, scelerisque nec, dolor. Vivamus sem nibh, convallis ac, rhoncus ac, tempus id, mauris. Aenean at pede id enim rutrum molestie. + #_Sarvadore Serra_ + + ## LANUSÈ + ### Provìntzia de Ogiastra + Referente de s´Ente: jkjfgk kjf jk jkfjk / + Operadore de s´Isportellu linguìsticu: jklkglgkl lkglglhgl + Sede: c. de xxxxxxxxxx, 08230 BCXVCXVBCXBC / Tel. 65465465465465 / Fax 654654654654 / Postel: hdgfdhfdhfdh@hjghjhg.it / Skype: kjhkjhkjhkjhk + #_Sarvadore Serra_ + + ## ASL de LANUSÈ + ### sdsd + dsds + #_Sarvadore Serra_ + + ## "IN SARDU, SA LIMBA NOSTRA" + ### Progetu de polìtica linguìstica + Su Progetu est nàschidu in su 2006, in atuatzione de sa Lege 482/1999, pro fàghere a manera chi su sardu siat semper de prus limba pùblica e ufitziale, limba de sa comunidade e limba de su territòriu in s´Ìsula nostra. + Sa limba sarda non tenet làcanas de provìntzia e duncas, cun su su Progetu SLN, cherimus operare a manera chi sa limba sarda siat presente in cada àmbitu, logu e impreu. + Pro s´annualidade 2008, custa Rete est devènnida supraprovintziale, in ue ant aderidu finas a como 22 Comunas de sa s´Ogiastra, 10 Comunas de sa Provìntzia de Tàtari, 4 Comunas de sa Gaddura. + Àteras Comunas, mancari no apant aderidu a su Progetu, sunt interessadas a collaborare e duncas si sunt assotziadas in custu Portale. Àteras galu, sunt interessadas a èssere ospitadas in su portale "inSardu", cun una pàgina riservada a sas atividades e initziativas issoro. + In prus, sa Provìntzia de Ogiastra at firmadu unu protocollu de Intesa cun sa ASL de Lanusè chi est su referente de su Progetu "Sa limba sarda in sa Sanidade" chi aunit sa ASL de Lanusè, sa de Nùgoro, sa de Terranoa e sa de Carbònia. + Si cherides abèrrere una PÀGINA pro s´Ente bostru, faghide·nos una proposta iscriende a: + #### uls.sar@gmail.com](mailto:uls.sar@gmail.com) + #_Sarvadore Serra_ + + ## ASL de NÙGORO + ### sss + sss + #_Sarvadore Serra_ + + ## ASL de TERRANOA + ### fff + ggg + #_Sarvadore Serra_ + + ## Ras: programa nou pro sos Sardos in su mundu + Sunt bator milliones de euros chi sa Giunta regionale at dispostu pro su programa annuale 2006 de sos interventos in favore de sos Sardos in su Mundu Sas finalidades de su programa sunt de promovere sa cultura, sa presentzia e sos produtos de sa SardignaCagliari - Ammontano a quattro milioni di euro i fondi che la giunta ha stanziato per il programma annuale degli interventi in favore dei sardi nel mondo. @@ -35164,10 +47962,18 @@ Per lo sviluppo dei progetti regionali sono stati stanziati 640.000 euro, dei quali 100.000 saranno impiegati per l'apertura di sportelli informativi all'estero, che saranno "il punto di riferimento privilegiato per il coordinamento, la programmazione e la realizzazione dei progetti in collaborazione con le Organizzazioni degli emigrati". News ITALIA PRESS + + + + ### 04/06/2007 + ## Normas in matèria de tutela de sas minorias linguìsticas istòricas + ### Lege de sa Repùblica Italiana n. 482, 15·12·1999 + Artìculu 1 + 1. Sa limba ufitziale de sa Repùblica est s'italianu. 2. Sa Repùblica chi valorizat su patrimòniu linguìsticu e culturale de sa limba italiana, promovet finas sa valorizatzione de sas limbas e de sas culturas tuteladas dae sa lege presente. @@ -35250,75 +48056,152 @@ Artìculu 20 1. A s'ònere chi benit dae s'atuatzione de sa lege presente, carculadu in 20.500.000.000 de liras cun decurrèntzia dae su 1999, si providet minimende in manera currispondente sas projetziones de s'istantziamentu iscritu pro su bilàntziu triennale 1998/2000, in s'àmbitu de s'unidade previsionale de base de parte currente "Fundu ispetziale" de s'istadu de previsione de su Ministèriu de su Tesoru, de su bilàntziu e de sa programatzione econòmica pro s'annu 1998, pro custu impreende in parte, pro s'acantonamentu relativu a sa Presidèntzia de su Cussizu de sos ministros 18.500.000.000 de liras, e pro s'acantonamentu relativu a su Ministèriu de s'Istrutzione pùblica 2.000.000.000 de liras. 2. Su Ministèriu de su Tesoru, de su bilàntziu e de sa programatzione econòmica est autorizadu a fàghere cun decretos pròpios, sas variatziones de bilàntziu netzessàrias. + #_Sarvadore Serra_ + + ## ASL de CARBÒNIA + ### sss + sss + #_Sarvadore Serra_ + + ## BÀNARI + ### Provìntzia de Tàtari + Referente de s´Ente: jkjfgk kjf jk jkfjk / + Operadore de s´Isportellu linguìsticu: jklkglgkl lkglglhgl + Sede: c. de xxxxxxxxxx, 08230 BCXVCXVBCXBC / Tel. 65465465465465 / Fax 654654654654 / Postel: hdgfdhfdhfdh@hjghjhg.it / Skype: kjhkjhkjhkjhk + #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/09/2008 + ## DIE EUROPEA DE SAS LIMBAS / 26-9-2008 + ### SAS LIMBAS DE SA SARDIGNA (sardu, aligheresu, gadduresu, tabarchinu, tataresu) / Terranoa / + Pro su de 6 annos dedicamus una die de istùdiu a su tema de + ### SAS LIMBAS DE SARDIGNA + in ocasione de sa Die Europea de sas Limbas, promòvida dae su Cussìgiu de Europa. + Organizatzione e patronadu: Provìntzia de Ogiastra, Comuna de Terranoa + Collaboratzione de: + —Universidade de sa Tertza Edade, Terranoa + —Assòtziu Sardegna Viva, Terranoa + DIE: 26-9-2008, dae sas h 15.30 a sas h 20 + Logu: Terranoa, Auditorium de su Museu Archeològicu, Molu Brin + Programa: + Saludos de: Uccio Iodice, M. Antonietta Mongiu + Interventos de: + —Diegu Corràine, Giosepe Coròngiu + —Antoni Arca, Franca Masu + —Mauro Maxia, Giovanni Canu + —Mario Brai, Nicolò Capriata + —Teresa Soro + #_Sarvadore Serra_ + + ## CURRELIMBA in moto + ### 12-10-2008 / Addòviu de mototziclistas in Ogiastra in favore de sa limba sarda + Est una manifestatzione promòvida dae s´Ufìtziu de sa Limba Sarda de sa Provìntzia de s´Ogiastra pro pròmovere in totu sa provìntzia s´impreu pùblicu de su sardu. + In pràtica di tratat de difùndere in totu sas biddas unu messàgiu chi ocannu est dedicadu a "Creschimus cun SOS ALIMENTOS DE SA TERRA NOSTRA". Tando si tratat de difèndere sa diversidade culturale e linguìstica ma finas su deretu a un´alimentatzione chi rispetet sa salude, s´ambiente e sa cultura locale. + MOTOTZICLISTAS de totu s´Ogiastra ant a mòvere a sas h 9.00 dae Iersu, Seui, Arbatassa, Foghesu pro s´addoviare a sas h 13 in Biddamanna e andare totu paris a Tortolì, in ue est organizadu su pranzu in sos locales de sa Cantina sotziale. In su caminu issoro ant a colare in sas biddas interessadas dae cada percursu. In cada bidda ant a atacare in sos locales pùblicos unu manifesteddu chi crarit pro ite est mègius a crèschere cun sos "limentos de sa terra nostra". + Sa manifestatzione contat cun s´agiudu de sa Cumissione atividades produtivas de sa Prov OG, de sa Cantina sotziale de Tortolì, sos Motoclub de Lanusè, Foghesu, Tortolì. + Ma chie si siat chi tèngiat una mototzicleta podet leare parte a sa manifestatzione. Però si nche devet marcare paghende una cuota de 10 èuros. Pro informatziones, telefonade a ULS/OG 0782-600931 in oràriu de ufìtziu, su mangianu. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Bandera DIELIMBA + #_Sarvadore Serra_ + + ## Nuovo documento prova 2 + ### sommario 2 + Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Duis non sem a magna vehicula pretium. Nam lobortis, lacus et tempor posuere, lorem lectus sagittis quam, a scelerisque ante ante non tortor. Quisque tellus urna, suscipit adipiscing, congue non, vestibulum vitae, massa. Sed nisi. Nam ac justo. Etiam dictum purus nec arcu. Proin ut ligula sagittis elit vulputate adipiscing. Proin mi risus, dapibus in, condimentum eu, cursus sit amet, sapien. Pellentesque malesuada aliquam orci. Aenean nonummy porttitor tortor. Mauris laoreet pharetra quam. Cras varius ante porta nisl. Fusce eros. + Curabitur sem. Donec mauris purus, interdum eget, aliquam eu, aliquet vitae, sem. In diam. Duis dui turpis, dignissim ac, varius eget, interdum ut, quam. Praesent convallis dictum erat. Morbi sodales, est sit amet lacinia feugiat, erat erat euismod ipsum, eget volutpat leo nisi in metus. Cum sociis natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Mauris vel diam. Proin in urna. Sed non neque. Ut a ligula at nisi pharetra tincidunt. Phasellus consectetuer nonummy mauris. Vivamus ultricies lectus suscipit elit. Curabitur elit pede, aliquam vitae, accumsan sed, scelerisque nec, dolor. Vivamus sem nibh, convallis ac, rhoncus ac, tempus id, mauris. Aenean at pede id enim rutrum molestie. + Aliquam at erat. Aenean molestie, mi in varius tincidunt, lectus ipsum blandit quam, vestibulum nonummy arcu est feugiat ipsum. Fusce vulputate arcu in mauris. Praesent posuere nunc. Sed leo arcu, porttitor quis, adipiscing sed, feugiat id, orci. Suspendisse quis justo. Suspendisse congue nibh nec leo congue commodo. Pellentesque consectetuer hendrerit orci. Proin dictum, ante sed porttitor cursus, urna turpis tempus risus, aliquet mollis ligula metus nec diam. Aliquam erat volutpat. Aliquam tincidunt vulputate purus. Suspendisse feugiat lobortis quam. Aenean eget mauris. Vivamus quam ante, iaculis non, sodales in, placerat sed, dolor. Aenean lacus. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Bandera intervistas + #_Sarvadore Serra_ + + ## It´est s´Autotzertificatzione + Est sa facultade reconnota a sos tzitadinos de presentare, in càmbiu de sas tzertificatziones traditzionales, cunditziones e recuisitos personales, tràmite decraratziones apòsitas firmadas dae s'interessadu. Sa firma non cheret prus autenticada. L´autocertificazione sostituisce i certificati senza che ci sia necessità di presentare successivamente il certificato vero e proprio. La pubblica amministrazione ha l´obbligo di accettarle, riservandosi la possibilità di controllo e verifica in caso di sussistenza di ragionevoli dubbi sulla veridicità del loro contenuto. Vi sono pochi casi, nei rapporti con la Pubblica Amministrazione, in cui devono essere esibiti i tradizionali certificati: pratiche per contrarre matrimonio, rapporti con l´autorità giudiziaria, atti da trasmettere all´estero + #_Sarvadore Serra_ + + ## TORTOELÌ + ### Provìntzia de Ogiastra + Referente de s´Ente: jkjfgk kjf jk jkfjk / Operadore de s´Isportellu linguìsticu: jklkglgkl lkglglhgl / Sede: c. de xxxxxxxxxx, 08230 BCXVCXVBCXBC / Tel. 65465465465465 / Fax 654654654654 / Postel: hdgfdhfdhfdh@hjghjhg.it / Skype: kjhkjhkjhkjhk + #_Sarvadore Serra_ + + ## Gràtzia Deledda e sa Sardigna in Mallorca + Pro duas dies, su 30 e su 31 de maju, Gratzia Deledda e sa Sardigna sunt istadas presentes in sa tzitade de Palma de Mallorca. S'ocasione l'ant dada sos setanta annos dae sa morte de s'iscritora nostra e sos otanta dae sa cuntzessione de su Premiu Nobel de literatura, premiu chi in unu seculu de bida ant otentu deghe feminas ebbia. + Sa prima die, a mangianu, in su litzeu Ramon Llull e a in antis de unos chentu alunnos e professores, s'est sentida sa boghe prus armoniosa de sa terra nostra, su sonu de sas launeddas. Giuanne Batista Ledda, professore in su Conservatoriu musicale de Tatari, at ispricadu s'origine e sas carateristicas musicales de custu istrumentu e Pepinu Orru, professore de musica in Dolianova, at esecutadu unos cantos branos. Agabada sa presentada e in mesu de unu pabassinu e s'ateru, totu sos presentes ant chertu ischire prus cosas subra de custu istrumentu, a issos disconnotu. Su sero, in unu salone de sa _Fundacio Cultural la Caixa,_ est istadu presentadu su film _La grazia_, pellicula muda de su 1929 basada in sa novella _Di notte_ e in su librete de opera _La grazia_ de s'iscritora nostra, cun musica de Vincenzo Michetti. (Calicunu at mai pessadu de podere "recuperare" custa opera lirica pro la podere rapresentare in unu teatru in Sardigna?) Sas imagines, acumpangiadas dae sa musica cumposta e sonada a su pianuforte dae su Maistru Romeo Scaccia, ant creadu una emotzione intensa chi at invasu totu su publicu presente in sala. Sa die 31, a sero e in su matessi salone, su presidente de s'Assotziu de sos Sardos in Ispagna, Raffaele Melis at faeddadu de s'iscritore catalanu Josep Pla e de su biagiu fatu dae isse in Sardigna e sa diretora de su Parcu deleddianu, Neria De Giovanni at dadu a connoschere mamentos de sa bida de Gratzia Deledda. Su contu tituladu _La storia delle leoneddas_ dae _Leggende sarde_ de sa Gratzia nostra, traduidu a su catalanu e leghidu in custa limba, est servidu a su professore Ledda comente motivu initziale pro isterrere una relatzione, erudida e in su matessi tempus divulgativa e didatica, subra de sas launeddas, e a su professore Orru pro podere mustrare totu sos registros de custu istrumentu, unicu, chi nos identificat in su mundu musicale. Su publicu at sighidu sa relatzione e sa musica semper cun atentzione e, in fines, a sa rea, at tzocadu sas manos. + + + + ### 01/10/2008 + ## Sardu e limbas alloglotas paris pro su multilinguismu identitàriu + ### Die de sas Limbas de Europa | Terranoa | 26/9/2008 + Su sardu e sas àteras limbas de Sardigna podent istare in paghe e irrichire su multilinguismu sardu. Est custu su messàgiu chi est essidu a campu chenàbura 26 in Terranoa in ocasione de su cunvegnu “Sas limbas de Sardigna – In s’Europa de sa Diversidade”, organizadu dae sa comuna de Terranoa e dae sa provìntzia de s’Ogiastra. Presentes sas autoridades locales prus mannas, su sìndigu Gianni Giovannelli, s’assessore de sa cultura Uccio Iodice e sos rapresentantes de sa Provìntzia Terranoa-Tèmpiu e de sa Regione. Su dibàtidu est istadu longu e ricu, cumpretadu finas dae sa presèntzia de esponentes de sas minorias internas sardas: gadduresos, tataresos, tabarchinos e aligheresos. Ant introduidu su sìndigu Giovannelli e s’assessore Iodice, chi at finas moderadu sa mesa de sos relatores, ammentende s’importàntzia chi tenet sa limba in s’isvilupu de su territòriu issoro. Terranoa difatis est una tzitade in crèschida cun un’identidade sua forte chi cheret mantènnere. "Sa tzitade nostra –at naradu su sìndigu Giovanelli est sa “ghenna” de sa Sardigna pro totu sos chi inoghe cròmpent pro andare a logos medas de s’ìsula e custa funtzione est importante finas in su campu culturale". @@ -35338,25 +48221,44 @@ In cuncruos, dibàtitu lestru cun su pùblicu in ue s’Acadèmia de sa limba gadduresa at manifestadu sos pedinos suos contra a sas “limbas imbentadas dae sa Regione”, ma at finas reconnotu chi su cumportamentu de sa Regione est cambiadu in positivu e est prus democràticu. Uccio Iodice, a sa fine, at invitadu totus a traballare meda pro sas limbas de minoria #_Sarvadore Serra_ + + ### 01/10/2008 + ## CONTOS DE SA VIDA MEA + ### Cuncursu literàriu | Iscadèntzia 23-11-2008 + • REGULAMENTU: S'Ufìtziu de sa Limba Sarda de sa Provìntzia de Ogiastra e su Comunu de Loceri bandint su cuncursu literàriu **CONTOS DE SA VIDA MEA**. Totu is chi istant in Sardigna o in logu istràngiu bi podent leare parte, imbiende is òperas issoro, chi devent èssere inèditas, iscritas in limba sarda e non devent èssere istadas mai premiadas o sinnaladas in àteros cuncursos. + Si tratat de iscrìere unu contu, in prosa, de sa vida de sa pessone o de àteras pessones connotas: su contu non podet essere prus longu de 180 rias (cada ria de 60 lìteras, contende finas is tretos biancos). + • GIURIA: s'Ufìtziu de sa Limba Sarda e su Comunu de Loceri ant a formare una giuria de espertos de literadura, de limba sarda, pro isseberare is òperas chi merèssent de èssere premiadas. + • LOGU DE PREMIATZIONE: sa premiatzione at a essere fata in Loceri su 8-12-2008, in ocasione de sa Festa de SA GLORIOSA. + Su Prèmiu cunsistit in sa publicatzione in unu libru de is 10 òperas seletzionadas. Is autores rinùntziant a cale si siat deretu in favore de is organizadores chi s'ant a leare s'incàrrigu de sa publicatzione, chi at a èssere donada a is iscolas, a is entes culturales, a is famìlias. + • Is òperas devent arribbare in 4 esemplares imprentados a màchina (e, si est possìbile, cun su discu magnèticu de su testu) a: Cuncursu CONTOS DE SA VIDA MEA, c/o COMUNU /Assessoradu Cultura, 08040 LOCERI, intro de su 23-11-2008. + Tocat a iscrìere cun craresa:nùmene, sambenadu, carrera, cap, bidda, provìntzia, traballu, edade, nùmeru telefònicu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 01/10/2008 + ## Sa literadura de sos Isulanos + ### 6-10-2008 / Nùgoro + Lunis 6 de santugaine in Nùgoro un àteru addòviu de sa LUM. Custa borta si faeddat de + ### Sa literadura de sos isulanos + cun Maria Paola Ballore, autora de una tesi de làurea subra de sos iscritores de sa Repùblica Dominicana. At a intervènnere Antonimaria Pala, iscritore sardu, premiadu ocannu in su cuncursu "Premio Letterario Grazia Deledda", in sa setzione narrativa sarda cun s´òpera Addia iscrita paris cun Paola Alcioni. @@ -35368,63 +48270,126 @@ a curtzu a su museu de sa Domo Deledda a sas 8 de sero. Pro info: 3286513398 - lum.nugoro@gmail.com + #_Sarvadore Serra_ + + ## Bandera LOCERI_CUNC_lit + #_Sarvadore Serra_ + + ## LOCERI + ### Provìntzia de Ogiastra + Referente de s´Ente: jkjfgk kjf jk jkfjk / Operadore de s´Isportellu linguìsticu: jklkglgkl lkglglhgl / Sede: c. de xxxxxxxxxx, 08230 BCXVCXVBCXBC / Tel. 65465465465465 / Fax 654654654654 / Postel: hdgfdhfdhfdh@hjghjhg.it / Skype: kjhkjhkjhkjhk + #_Sarvadore Serra_ + + ## TERRANOA + ### Provìntzia de Ogiastra + Referente de s´Ente: jkjfgk kjf jk jkfjk / Operadore de s´Isportellu linguìsticu: jklkglgkl lkglglhgl / Sede: c. de xxxxxxxxxx, 08230 BCXVCXVBCXBC / Tel. 65465465465465 / Fax 654654654654 / Postel: hdgfdhfdhfdh@hjghjhg.it / Skype: kjhkjhkjhkjhk + #_Sarvadore Serra_ + + ### 16/10/2008 + ## Sa Macrotoponomàstica in sardu + ### Critèrios, modalidades, pràticas + Sa Macrotoponomàstica, duncas su nùmene de biddas, montes, rios, est una de sas mustras prus craras e visisìbiles de s'identidade de unu pòpulu. + In Sardigna, custos nùmenes tenent, in cantidade manna, raighinas prelatinas. A su sòlitu medas de custos nùmenes in versione ufitziale non currispondent a sa pronùntzia de como. Est pro custu chi giai in sa provìntzia de Nùgoro aìamus cumintzadu a dare ufitzialidade a custa pronùntzia in sos cartellos de intrada/essida de sas biddas. In cale manera? Proponende a sas comunas un'ischeda de istùdiu in ue pedìamus de decrarare sa pronùntzia atuale e una proposta iscrita currispondente. A custu traballu de istùdiu e connoschèntzia est sighida una delìbera chi at istabilidu sa versione sarda ufitziale de su macrotopònimu. Duncas Mamoiada>Mamujada, Dorgali>Durgali, Onifai>Oniai, Siniscola>Thiniscole... In custos casos, non podimus nàrrere chi si tratet de nùmenes italianos o italianizados, ma de nùmenes deformados o male iscritos. Sos nùmens italianos o italianizados, a su sòlitu, sunt pagos: Villagrande>Biddamanna, Villanova>Biddanoa... + Cale est istadu su critèriu pro istabilire sa versione iscrita de su macrotopònimu? Sa risposta est crara e sintzilla: ripsetare sa pronùntzia locale, sa de sos abitantes de su logu, finas cando custa tenet sonos chi non sunt cunsiderados in sa Limba Sarda Comuna: Orthullèfoxi, foge, in su cartellu amus a pònnere foxi, foge, es. Foxi de su riu Curcuris... + Su matessi traballu de istùdiu e deliberatzione l'amus fatu in provìntzia de Ogiastra, istabilende cun delìbera comunale 22 nùmenes de bidda, siat sos chi tenent currispondèntzia nùmene ufitziale/pronùntzia atuale (Triei, Seui, Tortolì, Loceri, Baunei...), siat sos chi càmbiant in sa pronùntzia locale (Lanusei>Lanusè, Barisardo>Barì, Girasole>Gelisuli...). + Luego sa provìntzia de Ogiastra at a fàghere sos cartellos cun sos topònimos in sardu. + In sa pràtica, sigomente sos cartellos in versione ufitziale sunt giai presentes, amus preferidu a fàghere cartellos distintos, in ue est presente su macrotopònimu in sardu, ponende·bi, totu a su prus su nùmene de sa provìntzia de apartenèntzia in pitzus, comente si bidet in su modellu presente: Thiniscole. + #_Sarvadore Serra_ + Biddas de Ogiastra + + ### 06/10/2008 + ## Sa Lege 482/99 e sas Leges regionales pro su bilinguìsmu + ### 10-10-2008 / Donigala Fenughedu, Aristanis + Provìntzia de Aristanis / Ufìtziu de sa Limba e de sa Cultura Sarda + 10 de santugaine 2008 + Donigala Fenughedu - Aristanis Centro di spiritualità Nostra Signora del Rimedio + ... + PROGRAMA + 9.30 SALUDOS + PASQUALE ONIDA Presidente de sa Provìntzia de Aristanis + RENATO SORU Presidente de sa Regione Sarda + MARIA ANTONIETTA MONGIU Assessora de sa Cultura de sa Regione Sarda + CRISTIANO CARRUS Assessore a sa Cultura de sa Provìntzia de Aristanis + 10.00 + MARINELLA MARRAS E SALVATORE CUBEDDU Ufìtziu de sa Limba e de sa Cultura Sarda de sa Provìntzia de Aristanis Sa Lege 482/99 e su progetu de polìtica linguìstica de sa Provìntzia de Aristanis + 10.30 + MARCO STOLFO Diretore de su Servìtziu Identidades Linguìsticas de sa Regione Friuli - Venètzia Giùlia Tutela delle minoranze linguistiche in Friuli – Venezia Giulia tra normativa statale e regionale + 11.00 PÀUSA + 11.30 + VITTORIO DELL´AQUILA Sotziolinguista, Tzentru de Istùdios Linguìsticos pro s´Europa Scopi della pianificazione linguistica e applicazioni pratiche nell´ambito della Pubblica Amministrazione + 12.00 + MARCO VIOLA Dirigente de su Servìtziu Minorias Linguìsticas de sa Provìntzia de Trento La legge di politica linguistica del Trentino e la Legge 482/99 + 12.30 + GIACOMO LOMBARDO Presidente de Chambra d´Òc La legge 482/99 nella gestione quotidiana + 13.00 PÀUSA + 15.00 + CARLO SECHI Cussigieri de sa Presidèntzia de su CONFEMILI e diretore de s´Obra cultural de l´Alguer Il Comitato Nazionale Federativo per le Minoranze Linguistiche Italiane e le minoranze linguistiche in Italia: il caso di Alghero + 15.30 + Resonu cun totu sos reladores subra su raportu intro de sas leges regionales e sa normativa natzionale de sas minorias linguìsticas istòricas + coòrdinat + GIUSEPPE CORÒNGIU Diretore de su Servìtziu Limba e Cultura Sarda de sa Regione Sarda + #_Sarvadore Serra_ + + ## "SA REGULA" de Simone Contu + ### 11-10-2008 | Ìtiri | Projetzione de sa pellìcula + ÌTIRI h 18, Salone parrochiale, carrera de Parròchia** Organizant: Tzìrculu culturale "Boiki", Grupu folk "San Pietro" de Ìtiri, Rivista Sardegna Ventirighe @@ -35444,18 +48409,31 @@ Provìntzia de Ogiastra | Assessoradu de sa Cultura _IN SARDU, SA LIMBA NOSTRA | Progetu de Polìtica Linguìstica_ ULS . Ufìtziu de sa Limba Sarda, carrera de Mameli 22, 08048 TORTOLÌ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/11/2010 + ## Una televisione pro s'aranesu + ### Naschet Hem TV, su canale nou de TV cun internet de sa Val d'Aran + In sa Val d'Aran, in Catalugna, si faeddat s'otzitanu. + Dae pagu una lege at istabilidu chi, in Catalugna, s'aranesu est limba ufitziale paris cun su catalanu e cun s'ispagnolu. + Est su primu mediu audiovisivu a ponnere in atu sa lege pro s'aranesu, cun sa finalidade de promovere s'usu sotziale de custa limba. + Sas carateristicas de Hem TV las ant presentadas in sa tzitade de Viella, in un'addoviu in ue ant formalizadu s'adesione de su _Consell General de la Vall d'Aran_ a sa **Xarxa Audiovisual Local**. + Gratzias a custu acordu, su canale nou intrat in **xip/tv** e disponet de sos contenutos de emissione libera chi sa **XAL** dat a sas entidades aderentes. #_sarvadore serra_ + + ## Sa limba sarda in sa famìlia e in sa sotziedade | Lege 482/99 e Limba sarda + RELATORES Giuseppe MESINA @@ -35473,19 +48451,37 @@ Organizatzione: PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA / COMUNA DE ORTHULLÈ UFÌTZIU DE SA LIMBA SARDA + + + + ### 08/11/2010 + ## Prus de su mesu de sos catalanos cherent un'Istadu issoro + ### Su 31% est in favore de un'Istadu federale, cando chi su 25% punnat a s'indipendentzia + ##### **** + Su 56% de sos catalanos cherent sa creatzione de un'Istadu issoro. + Gasi narat unu sondagiu de su **Centre d'Estudis d'Opinio** (_Tzentru de Istudios de Opinione_), publicadu in custas dies, dae ue resurtat una creschida de sa voluntade de s'ischirriare dae s'Ispagna, a cunfrontu de su 34% de pessones chi cherent chi sa Catalugna abbarret una comunidade autonoma. + In su cuestionariu de su **CEO** essit a campu chi su 31% cheret chi sa Catalugna siat un'Istadu federale, cando chi su 25% punnat a s'indipendentzia. + Su sondagiu mustrat finas una majoria manna de tzitadinos, su 66 %, chi creent chi non bastet su livellu de autonomia atuale, a cunfrontu de su 26% chi lu cunsiderant adeguadu e petzi su 3% chi pessant chi b'at tropu autonomia. + Custos datos sunt in sintonia cun sos indicadores de su sentimentu de apartenentzia, cun unu 25% de sos intervistados chi si intendent prus catalanos chi no ispagnolos, e unu 20% chi si intendent catalanos ebbia. + #_sarvadore serra_ + + ### 09/11/2010 + ## Ortografia noa de sa limba ispagnola + ### Dae su mese de Nadale de su 2010 + Sa _**Real Academia Española**_, a pustis de unu traballu duradu annos, cun s'agiudu de sas 22 Academias de sa Limba de sos istados in ue est ufitziale s'ispagnolu, est a puntu de publicare, in su mese de nadale chi benit, sas regulas noas de s'Ortografia ispagnola. Su testu de base de sas regulas l'ant aprovadu in sa riunioone chi b'at apidu dae su 1 a su 3 de santandria in San Millan de la Cogolla (La Rioja, nord de Ispagna). Pro si cunvertire in definitivu, at a cherrere ratificadu dae sos diretores e presidentes de totu sas 22 Academias, a fines de santandria in Guadalajara (Messicu). @@ -35500,31 +48496,57 @@ In fines, sa "ch" e sa "ll" non sunt cunsideradas prus literas de s'alfabetu ma comente digrafos. Pro totu sos ateros disponimentos, mannos e minores, at a tocare a isetare sa publicatzione definitiva, luego, in su mese de nadale. + #_Diego Corraine_ + + ### 09/11/2010 + ## Limba Sarda Comuna, cussigios de iscritura + ### In unu blog in ue tratant ortografia e lessicu + #_Diego Corraine_ + + ### 09/11/2010 + ## Sa Catalugna diat essere prus rica si esseret indipendente + ### Lu narat Finn Erling Kydland, Premiu Nobel pro s'economia + ##### + Su Premiu Nobel pro s'Economia pro s'annu 2004, Finn Erling Kydland, at afirmadu chi 'non diat faghere ispantu' chi, in una Catalugna indipendente, 'a su guvernu catalanu diat bennere megius a dimustrare sa credibilidade sua chi no a su guvernu ispagnolu in su cumplessu '. + At naradu custu cun riferimentu a sa cunfiantzia finantziaria chi un'Istadu resessit a dare a sos investidores in tempos de crisi economica. + In su cuadru de una cunferentzia in su Parlamentu de Catalugna, s'economista Kydland at fatu unos cantos parallelismos intre sa Catalugna e s'Iscotzia e at agiuntu chi, si sa natzione catalana esseret indipendente, 'si diat podere creare su matessi clima de cunfiantzia chi at permitidu a s'Irlanda de creschere in manera ispetaculare in su giru de 20 annos'. + Kydland est professore de economia in s'Universidade de California (Santa Barbara) e consulente economicu in su guvernu iscotzesu de Alex Salmond. + #_sarvadore serra_ + + ### 10/11/2010 + ## Dae sos istados-natzione a sas natziones-istadu + ### Pro essire dae sos istados-presone + Su passagiu, chi at caraterizadu sos urtimos duos seculos, dae s'istadu patrimoniale o monarchicu, in ue sos omines fiant propiedade o ogetos de su podere e sudditos, a sa republica, in ue sos omines sunt sugetos, tzitadinos, issos etotu propietarios formales de sos poderes de s'istadu, at rapresentadu sa tzelebratzione de sos deretos individuales, elevados a fundamentu de su podere e de sa democratzia. Est istadu de seguru unu progressu in s'istoria. Ma nd'est derivada una bisione astrata chi at formadu istados de deretu, politicos e eticos, chi esaltende s'identidade individuale, sos deretos pesonales e s'agualidade formale, ant includidu populos e territorios diferentes, lis at negadu identidade colletiva, custringhende*los a s'uniformare a sa natzione e a sa limba majoritaria. Gosi sunt naschidos sos istados-natzione modernos, cun s'ideologia parallela issoro de su "natzionalismu de dominiu", chi negat sos deretos colletivos a sas natziones minoritarias assugetadas. Istados chi negant su valore de s'identidade natzionale de una parte de sos tzitadinos e los fortzat a si cunformare a s'identidade majoritaria, cun unu protessu de assimilatzione fortzada, linguistica e finas culturale. Ischimus pero chi sos omines, istoricamente, naschent giai in intro de comunidades reales, no a sa sola, duncas tenent una "natzione" chi los at pesados. E sa natzione "format" e isvilupat sos individuos. Ma sos individuos podent finas isvilupare e liberare sa natzione issoro, cun su "natzionalismu de liberatzione". Siat comente si siat, sunt sas comunidades natzionales chi podent assegurare un'isvilupu echilibradu de sos individuos, non sas comunidades astratas, apolides o anatzionales. Su mundu reale est inculturadu, incarnadu in natziones/territorios chi si podent faghere soveranos e fraigre un'istadu: unu mundu de natziones-istadu, no istados-natzione. #_Diego Corraine_ + + ### 10/11/2010 + ## Su bilinguismu ritardat finas de 5 annos s'Alzheimer + ### Cunforma a un'istudiu de sientziados canadesos + Istudiados canadesos ant bogadu a campu sos resurtados de un'istudiu chi diat mustrare comente su bilinguismu, praticadu cada die, podet agiuare a ritardare finas de 5 annos sa cumparta de sos sintomos de s'Alzheimer, cunfirmende istudios pretzedentes. S'istudiu, fatu dae sientziados de s'Istitutu Rotman de Toronto, l'ant publicadu in s'urtima editzione de sa rivista medica "Neurology" publicadu eris 9/11/2010. @@ -35534,26 +48556,48 @@ Unu resurtadu, custu chi ant podidu osservare sos dotores canadesos, chi peruna meighina est capatza de produire pro unu tempus gosi longu. Dr. Clark, su diretore de s'istudiu, at decraradu: "Non naramus chi su bilinguismu podet prevennere s'Alzheimer o ateras maladias mentales ma podet agiuare a fraigare riservas cognitivas in su cherbeddu chi diat parrere chi ritardent sa cumparta de sos sintomos de s'Alzheimer pro una rata longa de tempus". + #_Diego Corraine_ + + ### 10/11/2010 + ## Friuli, sas "Cjantutis pai Fruts" + ### Premiadas sas cantzones binchidoras + In San Vito al Tagliamento ant premiadu sos binchidores e sos singiolados in sa de tres editziones de su Cuncursu triennale _Cjantutis pai Fruts_, promovidu dae sa Sotziedade Filologica Friulana e dae s'Usci Fvg. + Su cuncursu est naschidu in su 1998 dae un'idea de su maistru **Lucio Peressi** pro promovere sa produtzione de cumponimentos musicales noos pro pitzinnos subra de testos in limba friulana; finas ocannu b'at apidu una resessida bona, cun 43 traballos imbiados non dae su Friuli ebbia, ma finas dae Genova, Roma e Bruxelles. + Primu classificadu in sa categoria A (cumponimentos pro sos pitzinnos de s'iscola de s'infantzia e de sas primas duas classes de s'iscola primaria ) est ** Andrea Venturini** cun _Ore di la a durmi_. Su de duos est** Arnaldo De Colle** cun su diticu _Mi plas ve il cur content_. Singiolados sunt **Arianna Plazzotta** (_Viarç la puarte_), **Daniela Monica Bon** (_Ator dal pradessut_) e **Tullio Visioli** (_Ande Burande_). + In sa categoria B (cumponimentos pro sas urtimas tres classes de s'iscola primaria e pro s'iscola segundaria de primu gradu) duos sunt isos binchidores _ex aequo_: **Andrea Basevi** (_Paisaç cun filastrocje_) e **Daniela Monica** **Bon** (_Luna luna_). Su de duos est **Gian Carlo Brocchetto** (_Mio ninin_). Singiolados sunt ** Arnaldo De Colle** (_O Signor, frut encje tu_) e **Andrea Passerelli** (_Pastoral di Betlem e L'arbul dai legnuts_). + Sas _Cjantutis pai fruts_ las ant a publicare intro de pagu tempus, paris cun unu discu, pro nde permitere sa difusione in iscola e in mesu de sas familias friulanas. + #_sarvadore serra_ + + ### 10/11/2010 + ## Modulistica finas in friulanu e islovenu + ### In sa Motorizatzione de Goritzia, immatriculatziones, patentes e revisiones trilingues + Dae cras, in sa Motorizatzione de Goritzia, s'Amministratzione Publica at a faghere unu passu a in antis pro afortire sas minorias linguisticas. Difatis, totu sa modulistica chi bisongiat pro sas immatriculatziones, pro sas patentes e pro sas revisiones periodicas (unu 85% de sa totalidade de sas praticas) at a essere presentada finas in friulanu e islovenu, in prus de s'italianu, pro sa prima bia in Italia. Amus a resessire finas nois in Sardigna a faghere su matessi? Diat essere ora chi su sardu siat limba normale, duncas presente in totue, in cada ambitu e impreu: dae sa cartellonistica a sa sinnaletica, dae sos documentos e modulos chi servint a sos utentes a sos chi impreant sas Amministratziones e sos Entes cun su publicu. Mescamente sos documentos chi tenent visibilidade manna podent essere una manera pro isvilupare sa limba sarda in manera moderna e dinamica. Ma pro resessire in sa "normalizatzione" de su sardu bi bolet voluntade politica e politica linguistica forte. Tocat a si mobilitare. + #_Diego Corraine_ + + ### 10/11/2010 + ## Projetzione cortometragiu "Deu ci sia" + ### SÌLIGO, chenabura 12 de santandria + Sighit su tziclu "limba sarda e tzinema" in Meilogu, organizadu dae s'Ufitziu de sa limba sarda de sas Comunas de Banari, Siligo e de Bunnannaru, in collaboratzione cun sa Fundatzione Maria Carta. A pustis de s'esitu bonu chi b'at apidu in Banari su 3 de santandria coladu, sa projetzione de su cortometragiu "Deu ci sia" s'at a faghere in Siligo su 12 de santandria a sas 17.30 in su tzentru de agregatzione sotziale. Sa pellicula de su regista piemontesu Gianluigi Tarditi at a essere presentada dae Clara Farina, atora coprotagonista, e dae Juvanna Tuffu, responsabile de s'Ufitziu de sa limba sarda de sa Comuna. @@ -35564,10 +48608,16 @@ Ambientadu in sos istatzos gadduresos, gadduresu est finas su titulu de s'opera cando chi a faeddare in sardu est sa protagonista in sa parte umbrosa de s'agabbadora, una figura chi si pessat chi apat operadu in totu sa Sardigna finas a sos annos '50 de su seculu coladu e chi agabbaiat sas pessonas chi fiant in s'oru de sa morte, cun unu corfu de martzeddu de ogiastru, su "magiolu". "Deu ci sia" at rapresentadu sa Sardigna e s'Italia in s'urtima editzione de su New York Film Festival e at binchidu premios in totu su mundu. + #_Diego Corraine_ + + ### 11/11/2010 + ## Ite faghere pro sa limba sarda + ### Addoviu in sa Regione intre su Comitadu e s'assessore + Isetende a ponnere in caminu su Programa triennale pro sa Limba Sarda 2011-2013, s'assessore regionale de s'Istrutzione publica Sergio Milia s'est bidu cun una delegatzione de su Comitadu pro sa limba sarda In rapresentantzia de su Comitadu bi fiant Mariu Carboni, coordinadore de s'organismu, Giuanne Frantziscu Pintore, Maria Antonedda Piga, Micheli Pinna e Antoni Maria Pala. @@ -35579,8 +48629,12 @@ "Unu de sos progetos prus a termine curtzu, de cumpartzire cun su presidente Cappellacci e sos ateros assessores - at agiuntu Milia - at a interessare sa versione in limba sarda de su situ istitutzionale de sa Regione , gasi comente sunt faghende giai in Catalugna e in sos ateros paisos europeos in ue b'at minorias linguisticas". In s'interi, no ant a istentare a amaniare sa Cunferentzia regionale de sa Limba Sarda, mediu importante de collegamentu intre sa Regione, sos entes locales, sas Universidades , sas iscolas, sas Suprintendentzias e sos operadores culturales de su territoriu . + #_sarvadore serra_ + + ## P&R;]: «PROVÌNTZIA» non «provìncia» + A su solitu, sas paraulas chi benint dae su latinu e tenent in cumintzu de paraula CE-, CI-, in sardu devenint, es.: chelu che-, chelu °e-, °elu @@ -35615,13 +48669,24 @@ Duncas est normale a narrer e a iscrier provintzia in totu sas variedades de su sardu e NON provincia. Bastat finas a bider ite ponet su Porru, in su _Dizionariu sardu-italianu_: **provinçia**, in ue sa pronunzia est, comente narat isse di 'z' "gagliarda", duncas surda, _**provintzia. **_ "Onde si scrivera_ çella, çittadinu, çivili, deçenti, suççediri, _ec. e si pronunziera _zella, zittadinu, zivili, dezenti, suzzediri_" (Porru, _Dizionariu_..., Casteddu 1832). + Gasi etotu ponet Z. Ispanu in su _Dizionariu_ suo: _provinzia_. + AMENTA + dae lat. CE, CE > in sardu che, °e, he, ce + dae it. ce > in sardu tze + + + + ### 12/11/2010 + ## STORIA DEL CONFLITTO ANGLO-IRLANDESE + ### de Riccardo Michelucci + Est s'istoria de sas persecutziones e de su ratzismu chi sos Irlandesos ant devidu patire dae sos Inglesos pro prus de otighentos annos. Basende*si in documentos istoricos in parte manna ineditos ma finas in testos literarios, intervistas e contos de sa vida de cada die, su libru presentat in manera discansosa e crara sas fases istoricas fundamentales, cunsiderende sos aspetos culturales suos. Ponet in lughe cun grandu fortza sas responsabilidades de sas duas partes chi si sunt gherradas finas a unos cantos annos a como. Unu crarimentu chi bi cheret mescamente como chi, agabbada sa gherra, s'Irlanda s'est incaminende a bellu a bellu a sa riunificatzione. @@ -35629,9 +48694,14 @@ Riccardo Michelucci, giornalista, atistudiadu politica e cultura de s'Irlanda in s'University College de Dublinu. #_Diego Corraine_ + + ### 12/11/2010 + ## Limba, literadura e iscritores sardos + ### de Diegu Corraine + A su solitu, cando cherimus definire una literadura, lu faghimus cun un'agetivu chi si riferit a sa limba chi est iscrita un'opera, chi est, a su solitu, sa limba "propia" de unu logu/populu chi nd'espressat sa continuidade istorica, comente narat sa matessi lege istatale 482/99 chi tutelat sas limbas de sas minorias "istoricas". E su sardu est sa limba propia, istorica, de sos Sardos, in sos urtimos milli annos. Catalanu, ispagnolu, italianu sunt, a narrere sa veridade, istrangias, esternas, non "propias". Mancu si s'italianu diat ponnere a banda in manera definitiva (eventualidade chi no m'auguro) su sardu, mancu tando si diat cambiare in limba nostra propia, ca non diat essere, mancari gasi, sa limba chi prendet sos sardos cun su tempus coladu. Semper e cando, finas a cando custu non capitet, amus a tennere totu su deretu a una politica linguistica pro faghere a manera chi su sardu siat ufitziale in cada ambitu e impreu. Galu de prus si amus a essere soveranos. Duncas, cando si faeddat de literadura americana, polaca, ungheresa, finnica, grega, benit in mente chi si tratat de operas iscritas in sa limba "propia" issoro. Una casu particulare, totu diferente, est su de sa literadura ebraica, chi oe in manera cunventzionale identificamus cun sa limba ebraica (sa de Oz, Yehoshua e ateros) chi modernamente s'est formada e est ufitziale in Israele, chi cheret distinta dae sa literadura yiddish (sa de su polacu I. Singer), mancari ambas pertocchent a su populu ebraicu. @@ -35641,10 +48711,16 @@ Pro torrare prus a curtzu a nois, sas literaduras bretone, gallesa, catalana, basca, galitziana, romantza, ladina, sunt cussas chi s'espressant in sas limbas rispetivas. Si nono, ite sentidu siat tennere a las definire cun custos agetivos? Duncas, sa literadura sarda at a essere sa chi est in sardu, finas cando s'iscritore non siat sardu de naschida. S'iscritore, imbetzes, s'at a podere espressare in prus limbas (e, tando, sas operas suas ant a apartennere a sa literadura de sa limba rispetiva), ma at a essere cunsideradu sardu, friulanu, ladinu pro s'origine sua. Su friulanu Pasolini apartenet a sa literadura friulana cun sas operas in friulanu, a s'italiana cun sas operas in italianu. A collocare Pasolini in intro de sa literadura friulana petzia pro s'origine sua mi paret chi non siat giustu e chi siat a lu minimare. Pro su matessi arresonamentu, Gratzia Deledda est totu in intro de sa literadura italiana. In prus, in Sardigna b'at ateras bator limbas reconnotas giuricamente in prus de su sardu (gadduresu, aligheresu, tabarchinu, tataresu), ma a nemos l'artiat a conca de atribuire Bianca Pitzorno, chi iscriet in italianu mancari siat naschida in Tatari, a sa literadura tataresa. Pitzorno "est" literadura italiana. In cambiu, cando faeddamus de "literaduras de su Kenia, de s'Ispagna, de sa Sardigna", nos riferimus a su fatu chi in intro de cada paisu si faeddant limbas medas, ma sena nos riferire a peruna in particulare. Sa cosa curiosa est chi unos cantos iscritores incaminados a un'esitu literariu mannu, forsis finas pro neutralizare incoerentzias politicas possibile, diant cherrere chi sas operas issoro in italianu siant cunsideradas comente apartenentes a sa literadura sarda, prontos a si nch'andare, pesso, a intro de sa literadura italiana, cando ant a tennere, comente tengio s'isperu, un'esitu mannu meda. Iscriant in sardu pro faghere literadura sarda. A ponnere totu in sa matessi labia non servit a nemos, prus pagu a chie faghet literadura. S'identidade sarda, siat sa literaria siat sa natzionale, est ligada a sa limba "propia", a su sardu. + #_Diegu Corràine_ + + ### 12/11/2010 + ## In su mundu de oe: una _cosmovisione_ _transculturale_ + ### de Armando Gnisci + _S'amigu Armando Gnisci* nos at imbiadu custu articulu cun sas ideas suas subra de s'argumentu _limbas_ e _literaduras_. Est de interessu mannu. Pro custu lu podimus leare comente base de unu cunfrontu de ideas cun sos letores de L&N, chi podent ponnere sas ideas issoro in forma de cumentu, inoghe suta. _ ... @@ -35678,45 +48754,89 @@ ------ _*Est unu criticu literariu e est istadu professore universitariu de La Sapienza in Roma. Est unu de sos istudiosos prus importantes de literadura cumparadu in Italia. At iscritu una barantina de libros._ + #_Diegu Corràine_ + + ### 13/11/2010 + ## NATZIONALISMU DE DOMÌNIU E NATZIONALISMU DE LIBERATZIONE + ### de Diegu Corraine + Est un'ideologia, unu sistema de ideas chi podet evolvere in movimentu politicu, chi tenet sa finalidade de assegurare a una _natzione_* determinada totu sos deretos chi li cunsentant de esistire e de s'isvilupare in manera libera e soverana. + Distinghimus duas castas de natzionalismu: su _natzionalismu de dominiu_ e su _natzionalismu de liberatzione_. + Su **natzionalismu de dominiu** est espressadu dae una comunidade natzionale chi resessit a formare un'istadu, includende, cun sa fortza o sa trampa, ateras comunidades natzionales, chi in cussu mamentu sunt debiles, non sunt galu resessidas a formare unu movimentu in favore de sa soverania issoro o si sunt illudidas de otennere sos deretos natzionales issoro in unu perimetru istatale prus mannu, rinuntziende a un'entidade istatuale distinta. A su solitu, custu natzionalismu de dominiu praticat una politica interna assimilatzionista, pro cantzellare sos carateres de sas ateras natziones (mescamente sa limba) e pro las cunformare a sos carateres de sa natzione majoritaria dominante. Custu natzionalismu si podet manifestare finas in foras de s'istadu giai costituidu, cun una politica colonialista de annessiones territoriales. Pro custu est finas efinidu comente _natzionalismu imperialista_, ca imponet sos carateres de sa natzione majoritaria a totu sas ateras natziones colonizadas e annessas (sena peruna voluntade issoro de nde faghere parte) in intro de su territoriu de s'istadu, a bias catzende*nche*lis s'indipendentzia istatuale chi podiant tennere, neghende*lis sos deretos o reconnoschende*los petzi in parte. Pro custu, mutimus custa casta de istadu, finas **_istadu-natzione_**, in ue sa "natzione" est sa dominante. + Su natzionalismu de dominiu (chi tenet semper carateristicas ofensivas/agressivas/assimilatzionistas), cando operat in intro de sas lacanas de s'istadu, leat sa forma de _colonialismu internu_, in foras de s'istadu leat sa forma de _colonialismu esternu_ e finas _colonialismu de populamentu_ (cando b'at una politica de migratzione de pessones in cantidade manna, dae s'istadu dominante a su territoriu colonizadu, a su puntu de nde cambiare, a bias, sa proportzione demografica in favore de sa populatzione ocupante). + Custa casta de natzionalismu podet operare in forma lebia e indireta, a sa cua, assimilende a bellu a bellu sas natziones dominadas (a bias finas cun unu cuadru giuridicu chi paret in favore a sas limbas dominadas). Est su natzionalismu de sas majorias comente si presentat in sos istados democraticos, Italia, Frantza, Ispagna, Rennu unidu, etc.. Ma podet operare finas in forma crara e violenta, cun politicas de genotzidiu e isterminiu. Nazismu e fascismu, istalinismu e totu sas formas totalitarias de dominiu sunt formas estremas de natzionalismu de domimiu. + Su **natzionalismu de liberatzione** est espressadu dae sas natziones dominadas, includidas cun sa fortza o sa trampa in istados mannos dominados dae una natzione majoritaria. Custa casta de natzionalismu punnat a si liberare dae sas trobeas de su dominiu esternu e podet tirare a formare un'istadu a contu suo o a intrare in unu istadu formadu dae prus natziones, in cunditzione de paridade. In ambos casos custa casta de natzionalismu cheret sa liberatzione in forma de natzione-istadu, totu su contrariu de s'istadu-natzione. + Oe in die, custa est sa forma prus connota de natzionalismu e est presente in logos meda de su mundu. Tenet duas carateristicas importantes: a) est un'ideologia difensiva, paghiosa e solidaria, inclusiva, ca non cheret cuntentare su disigiu suo de liberatzione catzighende o neghende sos deretos de ateras natziones. Su natzionalismu sardu, pro narrere, non cheret negare sos deretos de sa natzione italiana, chi esistit ma no includet sa natzione sarda! b) + Su natzionalismu de liberatzione punnat a sa soverania, chi est sa cunditzione de chie tenet unu podere liberu dae cale si siat assugetamentu esternu. Sa natzione soverana podet isseberare, liberamente, su destinu istitutzionale suo: de si fraigare un'istadu a contu suo, _indipendente_, o de intrare in cunditzione de paridade in un'_istadu cunfederale_, o, esitu estremu, chi formalmente devimus previdere, de _rinuntziare a sa soverania_, de su totu, o atzetende una cunditzione, dipendente, de _autonomia natzionale_. In custu urtimu casu, si tratat prus de _regionalismu*_ chi non de natzionalismu. + In cale si siat casu, non bi podet aere peruna forma de esitu basadu in sa soverania si non b'at natzionalismu (in forma de sistema de ideas o de movimentu), in pagas allegas non b'at _soveranismu*_ o _indipendentismu*_ (chi est unu de sos esitos possibiles de sa soverania) sena natzionalismu. Imbetzes podet essere su contrariu, comente amus bidu: bi podet aere natzionalismu ma no indipendentismu a mala gana, in su casu chi s'esitu de sa soverania siat s'intrada in un'istadu cunfederale. + Sas maneras de arribbare a sa soverania podent essere: a) unu protzessu rivolutzionariu de _separatzione*_; b) unu protzessu de separatzione basadu in su cunsensu de sas partes; c) unu protzessu de _autodeterminatzione_*, basadu in su _deretu internatzionale_*, chi, pero no est semper craru e universale, cando si trata de lu ponnere in pratica. A bias, in casos cuncretos, custu deretu est cuntzedidu, comente essida de unu cunflitu, si una natzione dominada at leadu su caminu prevididu in su puntu "a". + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/11/2010 + ## Protzessu de paghe in su Paisu Bascu + ### Forsis semus in unu furriadorgiu + Forsis in su Paisu Bascu semus in unu furriadorgiu. B'at sinnales chi faghent pessare chi sa manca indipendentista basca at cumbintu s'ETA chi sa via armada non conduit a s'indipendentzia. + In custas dies, 250 personalidades de Euskadi e de foras ant firmadu unu manifestu in ue pedint sa liberatzione de s'indipendentista Arnaldo Otegi, ca est "publicu e notoriu" chi custa pessone operat pro "risolvere sos problemas politicos esclusivamente in manera paghiosa e democratica". + Su presidente de su Partidu Sotzialista de Euskadi, Jesus Eguiguren, at finas naradu chi s'ETA no at a istentare a emitere unu comunicadu chi at a sinnare s'agabbu de sas atziones armadas. Unu fatu, at agiuntu, chi "diat podere garantire sa legalizatzione de Batasuna". + Nois semus petzi cuntentos de totu custu. Amus semper pessadu chi sas atziones violentas sunt, in prus de criminales, finas contraprodutivas dae su puntu de vista politicu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/11/2010 + ## ATACOS CONTRA A SAS COMUNIDADES CRISTIANAS DE IRÀK + ### Prus de 50 pessones mortas | Sunt minimende sos cristianos in s'Oriente Probianu | Sunt in aumentu in Israele + Sa comunidade cristiana de s'Irak, bastante numerosa, in sas urtimas duas chidas est istada corfida dae sa peus undada de violentzia de sos urtimos annos, cun una serie de atentados contra a cresias e bighinados de majoria cristiana in Bagdad chi at causadu prus de mesu chentina de mortos, mescamente tziviles cristianos, e deghinas de mortos. + Custos atacos sunt cumintzados su 31 de santugaine cun sa leada de ostagios dae parte de unu grupu de omines armados in una catedrale de sa capitale irachena. Chimbantoto pessones aunt mortas pro s'atacu revindicadu dae s'Istadu Islamicu de s'Irak, una setzione locale -nant*chi- de Al-Qaida. + Custu mercuris, sa violentzia at sighidu in forma de atacos dinamitardos contra a bighinados cristianos de Bagdad, chi ant provocadu non prus pagu de chimbe vitimas mortales. + Diat parrere chi custa serie de atacos rispondet a una minetza costante de Al-Qaida, chi at annuntziadu chi sas istitutziones e sa populatzione cristiana de totu s'Oriente Mediu sunt sos "obietivos suos legitimos". + Una de sas autoridades religiosas printzipales de sa comunidade cristiana, s'archipiscamu de sa Cresia Ortodossa Siriaca Athanasios Dawood at denuntziadu chi sos terroristas sun pratichende una 'pulisia etnica' bera. At fatu una decraratzione, dae s'esiliu suo in Londra, a sos cristianos de s'Irak: "Sa populatzione cristiana devet lassare sa terra de sos mannos nostros e fuire dae sa pulisia etinca premeditada". + Su numeru de cristianos, difatis, est minimende a beru, membros medas de sa comunidade cristiana dae meda sunt sighende custu cussigiu. In antis de s'invasione de sos Istados Unidos, si carculat chi unos 800.000 cristianos istaiant in s'Irak, una tzifra chi sete annos a pustis at minimadu a sos 500.000 o 600.000, a parrere de sos espertos. Comente resurtadu de s'aumentu de s'inseguresa -sos cristianos non fiant in perigulu mannu suta de su regimene de Saddam Hussein- , prus e prus cristianos leant su caminu de s'esiliu. + Diat parrere finas chi custu non siat unu fenomenu esclusivu de s'Irak, ma de ateros paisos dae su Libanu finas a s'Egitu, colende s'Iran, chi registrant tendentzias similes. + A su puntu chi. comente narat su giornalista Robert Fisk, "a pagu a pagu sa majoria mussulmana est creschende prus de sa populatzione cristiana in custos paisos". "Est sa cronaca de una morte annuntziada", at cuncruidu su giornalista. + S'unicu logu in ue sos cristianos sunt in aumentu, ca sunt rispetados, est Israele. + #_Diegu Corràine_ + + ### 15/11/2010 + ## SA "PASSAT" NOA PRESENTADA IN LIMBA SARDA IN CASTEDDU + ### Sa Volkswagen ringratziat in Limba Sarda sas istitutziones e sos entes chi ant collaboradu a su radunu pro sa presentada de sa Passat noa. + Gianteris, su 13 de santandria de su 2010, sa sotziedade automobilistica tedesca Volkswagen at organizadu in Casteddu unu radunu internatzionale pro presentare su modellu nou de sa Passat. Dae su 24 de santugaine coladu, prus de deghemigia pessones (cuntzessionarios e rivendidores) de 184 istados de totu su mundu ant tentu sa possibilidade de connoschere sa capitale de sa Sardigna e unu tretu de s'isula nostra, e de proare una de sas 250 Passat noas in su caminu de Chia e de Teulada. S'urtima die (13/11/2010) sa Volkswagen at ringratziadu in sardu sas istitutziones e sos entes sardos chi ant collaboradu a s'esitu de s'eventu pro presentare sa Passat, cun una pagina intrea de publitzidade in sardu in sa _Unione Sarda_. @@ -35729,10 +48849,16 @@ Lastima pero chi b'apat carchi faddina (sas vocales paragogicas in agabbu de paraula chi non bi cherent), chi si podiat evitare si s'esserent postos in manos de espertos, comente sos de s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa RAS. Si sa Comuna de Casteddu aeret abertu s'ULS suo, podiat essere un'agiudu pro totu sos entes e impresas. Isperemus chi lu fatzant dae como in antis! Ma finas nois de **L&N**, podimus agiuare de badas a iscriere testos in sardu de cale si siat publitzidade. Si seis interessados a un'agiudu nostru de badas, iscriide a: _limbasnatziones@gmail.com_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/11/2010 + ## TOMASU SERRA, S'ANÀRCHICU DE BÀRRALI + ### Cunferentzia in BÀRRALI (CA), sabadu 20 de santandria de su 2010 + Tomasu Serra, libertariu e anarchicu, naschet in Lanuse (Ogiastra) su 23 de martzu de su 1900 ma at a essere Barrali (Casteddu) sa bidda "sua", a ue at a andare a istare in su 1947, a pustis de aere giradu mesu Europa, gherrende contra a su fascismu. In sos annos 60 at a chircare de ponnere in pratica un'esperimentu de autogestione. Sa cunferentzia de su 20/11/2010 est un'ammentu de sa vida e de sas ideas suas. _ @@ -35755,43 +48881,84 @@ tel. 331 86119200 e-mail: issras@tiscali.it ; issrass@gmail.com + #_Diegu Corràine_ + + ### 15/11/2010 + ## Sa «creolizatzione», resurtadu positivu de su cuntatu linguisticu? + ### de Diegu Corraine + Cando faeddamus de limbas creolas semus faeddende de s'addoviu de limbas africanas cun inglesu e frantzesu, in situatziones coloniales. Creolos sunt su giamaicanu, su papiamento e ateras. Podimus narrere, pero, chi sunt su resurtadu non definitivu, con cumpretu, de una politica de espropriatzione/impositzione linguistica. De seguru sunt unu resurtadu involuntariu de integratzione linguistica, in ue est sa parte debile chi est rinuntziende a una parte de sa limba sua pro la sustutire cun una parte de sa limba dominante (frantzesu, inglesu, olandesu, portughesu, ispagnolu...). + Su creolu naschet dae s'unione non paritaria de una limba debile cun una limba forte. No la podimus cunsiderare una vitoria de su debile (ca non cambiat sa natura de sa limba dominante) ma unu protzessu incumpretu de assimilatzione dae bandas de su dominadore. Pro sa natura sua matessi, su creolu non si diat devere cristallizare in una tapa evolutiva pretzisa ma evolvere a su possessu e integratzione cumpreta in sa limba dominante. + Petzi unu movimentu identitariu forte nde podet revindicare sa personalidade autonoma linguistica sua pro arribbare a una codifica normativa de su creolu pro nd'assegurare s'ufitzialidade. Cosa chi capitat o est capitada in medas logos. + Sas interferentzias sustitutivas de una limba forte subra de una debile ("debile" pro resones politicas e istoricas e nono pro su "naturale" suo) arriscant de cambiare sa limba natzionale dominada in limba creola (cambiende lessicum fonetica, sintassi) finas a s'iscumparta possibile de sa limba dominada. Cosa chi est capitende a su sardu, si non paramus fronte cun una politica linguistica cumplessiva, pro s'ufitzialidade prena e reale. + Custu e aateros protzessos de creolizatzione no los podimus definire de seguru "voluntarios", ma "involuntarios", resurtadu de unu protzessu de colonizatzione/assimilatzione linguistica. Non tenent nudda de positivu, nudda chi nos cunsentat de nos nde vantare, comente pretendet calicunu iscritore sardu. + Custu non cheret narrere chi non b'apat influentzias linguisticas esternas a pare in sas limbas. Est unu mecanismu normale de prestidu de paraulas. Cando pero, custu passagiu dae una limba a s'atera avenit petzi in una diretzione (dae sa limba forte a sa debile, es. dae italianu a sardu), finas a nd'isfigurare sos elementos distintivos, a nde cambiare su vocabulariu fundamentale, tando non podimus narrere aterus si non chi si tratat de unu protzessu de assiimilatzione, de isnatzionalizatzione. A custu protzessu nos devimus negare si tenimus cussentzia natzionale, ca sa barrera linguistica est s'urtima chi unu populu podet oponnere a sos poderes dominantes esternos. Sa presentzia de catalanismos e castiglianismos no at isfiguradu sa limba, ca oramai sunt cristallizados, definidos. S'intrada de italianismos, in cambiu, cun sa fortza presente e costante sua, destabilizante, arriscat non tantu de creolizare su sardu ma de lu cantzellare, a su nessi in sa fisionomia chi at tentu, in manera distinta e istabile, in sos urtimos seculos. + Si cherimus cumprendere ite bolet narrere "creolizatzione" , finas in Sardigna nde tenimus una mustra: su tataresu, misturitzu de genovesu, pisanu, corsicanu, sardu, formadu dae su sec. 14 in susu. Ma in su tempus chi s'est formadu, su tataresu, s'at finas dadu una fisionomia istabile, distinta. Su tataresu s'est de seguru formadu in manera "involuntaria", dae s'unione de cumponentes etnicas diferentes, non dae unu protzessu de assimilatzione traditzionale (limba forte contra a limba debile). + Oe, sa debilesa de su tataresu no est mancu sa italianizatzione (chi puru b'est) ma s'iscumparta de sas pessones chi lu faeddant. + Su matessi perigulu lu tenimus pro su sardu: a) perdida de calidade de sa limba pro sas interferentzias semper prus profundas de s'italianu (lu cherimus mutire _creolizatzione _involuntaria?); b) perdida geografica de numeru de faeddadores. Siat comente si siat nos paret unu protzessu negativu, catstroficu pro sa supraviventzia de sa natzione sardu. E nos paret giustu (pro chie bi crret) de parare fronte cun totu sos medios, a custa atzione de isnatzionalizatzione. + Sa creolizatzione possibilie de su sardu, duncas, no mi paret una prospetiva positiva. + #_Diegu Corràine_ + + ### 16/11/2010 + ## SA NATZIONE ITALIANA ESISTIT! IN INTRO DE UN'ISTADU PLURINATZIONALE + ### de Diegu Corraine + A 150 annos dae sa naschida de s'istadu "italianu", semus in un'epoca de cunfrontu e de cuntierras, cun sas pregontas solitas de "chie semus, dae benimus, it'est s'istadu italianu, it'est sa natzione italiana?". + A dolu mannu, in Sardigna, no nde semus faeddende meda de custu tema e de totu su chi rapresentat custa data, nois de su movimentu natzionale sardu. E finas ca podet servire a determinare una istrategia de liberatzione prus crara. + E, imbetzes, diat tocare a lu faghere custu cunfrontu, ca sas ideas nostras non mi parent semper craras o unitarias. + Pro nde leare una de custas ideas, b'at chie, pro afirmare sos deretos e s'esistentzia de sa natzione sarda, negat s'esistentzia de sa natzione italiana. A narrere sa veridade, no est neghende sos deretos de sos ateros chi afirmamus sos nostros! Tando, devimus decrarare, sena timere de nos faddire, chi sa natzione italiana esistit ma non currispondet a s'istadu italianu. Bi diat mancare ateru! Su chi devimus narrere, s'in casu, est chi s'istadu italianu no est "mononatzionale" (in ue currispondet natzione=istadu), ma est un'istadu naschidu dae sa voluntade de una natzione majoritaria, sa natzione italiana de si dare sos poderes de s'istadu, inglobende ateras natziones, cun s'idea de las assimilare: sa natzione sarda, sa friulana, etc. Su Risorgimentu est istadu unu movimentu legitimu de sa natzione italiana, chi, pero, at negadu su "risorgimentu" de sas ateras natziones inglobadas a fortza. + Duncas sa natzione sarda est una de sas natziones de s'istadu italianu, chi est, duncas, chi agradet o nono, un'istadu plurinatzionale. Una plurinatzionalidade chi, in parte, in manera ogetiva, sa Republica italiana at devidu ammintere in su 1999, cun sa lege 482 chi reconnoschet ateras 12 comunidades natzionales, in sinu suo, chi faeddant ateras 12 limbas. + E tando sa natzione italiana de ite est cumposta? Est craru, dae totu su populu de s'istadu, francu sas 12 comunidades natzionales numenadas in sa lege 482/99. + E tando totu sas ipotesis politicas de natzione veneta, piemontesa, etc. non tenent perunu sentidu, ca sunt parte de sa natzione italiana, un'articulazione regionale, comente in Sardigna lu podet essere s'Ogiastra, sa Baronia, su Montiferru, su Barigadu, Sos Campidanos, sa Costera, etc. + Non podimus negare s'esistentzia de sa natzione italiana finas ca, si nono, chie est chi nos at custrintu a intrare in un istadu prus mannu de su chi li tocaiat, si non sa natzione italiana? Su paradossu est chi, si no esistit sa natzione italiana, a sa pregonta "chie catzigat e negat sa natzione sarda?" diamus devere rispondere "nemos!", comente Ulissse a Polifemu. + Est craru finas chi sa plurinatzionalidade sua no est ammintida dae s'istadu italianu, nen dae sos politicos nen dae sos intelletuales. Comente est craru chi non b'at perunu cuadru istitutzionale o giuridicu (francu sa 482/99 in contu de limba) capatzu de assegurare a sas natziones chi sunt in intro de sa Republica italiana su deretu a s'autodeterminatzione. Ma custa de sa soverania e de s'autodeterminatzione est totu un'atera idea chi cheret afortida in Sardigna, pro la podere imponnere a s'istadu italianu, in cale si siat forma! + Ma natzione italiana esistit, duncas, e nois Sardos no nde semus una parte! + #_Diegu Corràine_ + + ## Cursos regionales pro insinnantes e dipendentes + Sa Regione sarda at a disponnere prus de 700.000 euros, finantziados dae sa lege istatale 482/99 pro sa tutela de sas minorias linguisticas istoricas, pro ativare cursos de formatzione de limba e cultura sarda. Àteru dinare at a podere essere leadu dae sa lege regionale 26/97. Sos cursos, pro insinnantes de sas iscolas sardas e pro sos dipendentes regionales ant a esser atuados cun s'agiudu de sas duas Universidades de Tatari e de Casteddu, chi s'ant a incarrigare de s'organizatzione e de sa gestione de sos percursos didaticos. Eris, in s'assessoradu regionale de s'Istrutzione Publica, s'assessore Elisabetta Pilia at addoviadu, pr presentare e discutere sas linias-ghia de sos Cursos, su preside de sa Facultade de Literas e Filosofia de Casteddu, Giuliu Paulis e su professore referente de su progetu, Maurizio Virdis, su referente de s'Universidade de Tatari, Angelo Castellaccio, su diretore iscolasticu regionale, Armando Pietrella e su presidente de s'Irre, Gabriele Uras, e tres rapresentantes de su Cussigiu de Aministratzione de s'Istitutu. + + + + ### 16/11/2010 + ## Premiu de 50.000 euros a sa Fundatzione punt.Cat + ### Pro aere agiuadu a afortire sa cussentzia de una comunidade natzionale catalana + Sa Fundatzione Lluis Carulla, direta dae Carles Duarte i Montserrat, at cuntzedidu su _premiu de Onore Lluis Carulla_, de 50.000 euros, a sa **_Fundatzione punt.Cat_**, entidade privada sena finalidade lucrativa chi gestit su dominiu de internet .cat. Su premiu est cuntzedidu "a pessones o entidades chi apant agiuadu a afortire sa cussentzia de comunidade natzionale e su sensu de apartenentzia a sa cultura de sos paisos de limba catalana". Sa Fundatzione puntCAT est un'entidade privada fundada su 28 de nadale de su 2004 e marcada cun su numeru 2100 in su Registru de Fundatziones de sa Generalitat de Catalugna. Sa finalidade fundativa est sa de promovere cada genia de atividades relatzionadas cun sa creatzione, gestione e controllu de su registru de su numene de dominiu puntCAT e, in generale, de sa promotzione de sa limba e de sa cultura catalanas in s'ambitu de Internet e de sas tecnologias de s'informatzione noas. Intre sos patronos fundadores de sa Fundatzione puntCAT, e comente suportu suo a sa candidadura pro a s'otenimentu de su dominet, tocat a sinnalare s'Istitutu de Istudios Catalanos, sa Corporatzione Catalana de Radiu e Televisione. In prus in prus, 98 entidades e assotzios (de totu sos logos in ue faeddant catalanu, de totu sos setores de sa cultura e atividade), 2.615 aziendas e 65.468 pessones ant dadu suportu craru a sa candidadura pro su dominet .cat, fatu chi at agiuadu de seguru a s'otenimentu. @@ -35799,42 +48966,80 @@ In chimbe annos de esistentzia, su numeru de webs registradas cun ".cat" at creschidu finas a arribbare a sos 43.764 registros. #_Diegu Corràine_ + + ### 16/11/2010 + ## Tocat a rispetare s'unidade de sa limba catalana. + ### L'at pedidu sa Xarxa Vives d'Universitats + Pro sos Cursos Intensivos de Limba Erasmus (EILC) su Ministeriu de s'Istrutzione de Ispagna at publicadu unu bandu pro su catalanu e unu pro su valentzianu Sa **Xarxa Vives d'Universitats** (sa rete de universidades intitulada a Joan Lluis Vives i March) ** **no est de acordu e at pedidu chi si rispetet s'unidade de sa limba catalana. + De sa rete nde faghent parte 21 universidades de sa Comunidade Valentziana, de Catalugna, de sas Baleares, de Andorra e de Frantza, + In su mese da cabudanni su presidente de sa **Xarxa Vives** aiat pedidu a su guvernu de faghere unu bandu unicu. + Su guvernu, pero, no nd'at tentu contu, e sas universidades lamentant chi "si mantenet s'anomalia sientifica e giuridica de faghere diferentzia intre su catalanu e su valentzianu ". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 16/11/2010 + ## ATACOS VIOLENTOS DE S'ESÈRTZITU MAROCHINU CONTRA ACAMPAMENTOS DE SOS SAHARIANOS + ### Agentes marochinos nch'ant bogadu a fortza sa gente dae un'acampamentu in ue b'istaiant migias de pessones chi fiant protestende pro sas cunditziones de vida in s'excolonia ispagnola | A su nessi 4 mortos e chentinas de pessones fertas + Sas fortzas de seguridade marochinas ant assaltadu s'8 coladu un'acampamentu chi acollogiat migias de oposidores a su guvernu de Rabat situadu in su Sahara Otzidentale, a unos 15 chilometros dae Al-Aaiun, sa capitale de s'antiga colonia ispagnola, controllada dae su Marocu. A parrere de su guvernu de Rabat, tres membros de su contingente marochinu -unu militare, una politziotu e unu pompieri- sunt mortos in s'operatzione, cando chi su Fronte Polisario, organizatzione chi gherrat pro s'indipendentzia de su Sahara Otzidentale, asseguraiat chi unu saharianu de 26 annos fiat resurtadu mortu a balla e chentinas de pessones fertas in s'assaltu. + Custa mustra de fortza de su regimene marochinu est capitada in sa matessi die chi si deviat aberrere in New York una sessione negotziadora -suta de su patronadu de sas Natziones Unidas- pro su tempus venidore de custu territoriu, collocadu intre su Marocu, s'Algeria e sa Mauritania. + S'istadu ispagnolu est abbandonadu su Sahara su 26 de freargiu de su 1976 a pustis chi su ditadore Franco aiat sinnadu acordos chi partziant sos territorios saharianoa intre su Marocu e sa Mauritania, neghende gosi a su territoriu su deretu a s'autodeterminatzione e assugetende*lu a una colonizatzione noa. Sa Mauritania at abbandonadu sa zona in su mese de austu de su 1979 e su territoriu est abbarradu suta de su controllu marochinu, esclusivamente. Su Sahara Otzidentale aiat tzelebradu unu referendum de autodeterminatzione s'annu 1975 cun una mobilitatzione sahariana chi est istada reprimida in manera violenta dae sas fortzas de ocupatzione ispagnola. + Dae tando a oe, est una gherra sighida cun migias de mortos mescamente saharianos. + De reghente su Polisario est impinnadu in un'ofensiva diplomatica internatzionale pro resessire a si liberare dae sos Marochinos e otennere autodeterminatzione e indipendentzia. + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/11/2010 + ## IN AMMENTU DE ELISEO SPIGA, NATZIONALISTA SARDU + ### A un'annu dae sa dispedida | Addoviu in Casteddu su 19/11/2010 + Eliseo Spiga si nch'est andadu un'annu a como, su 19 de santandria, e paret una cosa retorica a narrere chi nos mancat sempere prus. Ma no est gasi: b'at unu tretu mannu boidu in sa cultura politica natzionalista sarda chi benit male a lu prenare. Eliseo teniat una visione unitaria de sa Natzione sarda e, mescamente, de su fundamentu suo: sa limba sarda. Naschidu in Aosta, paschidu in Casteddu, nd'impreait su limbagiu, e bene puru, ma mai at tentu duda chi sa limba sarda siat una e pro custu fiat de acordu pro chi b'esseret una limba iscrita unitaria. + In custos annos, chi tropu sunt sos iscritores chi non contant una Sardigna chi b'est, ma sa Sardigna chi lis agradat in Rennos istrangios, Eliseo Spiga at pintadu una Sardigna bera, finas cando fiat s'isula fantastica de "Capezzoli di Pietra" o de s'urtimu traballu suo, "La sardita come utopia, Note di un cospiratore", unu libru chi colat dae su romanzu a su sagiu comente chi siant totunu. S'est ispassiadu meda, et at ispassiadu sos chi los ant leghidos, paris cun sos ateros iscritos suos, contende sa Sardigna de su coro, sa chi est e sa chi diat podere essere. E nois cun isse. Aiamus chertu brullare, si ponnere sa berrita a tortu, meledare, frastimare, agatare momentos de consolu, finas si cuntentare, paris cun isse. + Su de no lu podere faghere prus est cosa legia. Meda. Diat essere cosa bene fata e bella, a bortare in sardu sos iscritos suos. So cumbintu chi li diat agradare meda. + ... + In ammentu de E. Spiga, chenabura 19/11/2010, a sas 5,30 de merie, + in sa Domo de s'Istudente de c/ de Trentino in Casteddu, + ADDÒVIU intituladu + "L'INDIPENDENZA POSSIBILE + Comunitarismo, Sovranita e Natzione Sarda nell'opera di Eliseo Spiga" + #_Giuanne Frantziscu Pintore_ + + ### 17/11/2010 + ## Lotus Symphony, pachete integradu, alternativa de badas a Office 2010**_ _** + ### Sa IBM l'at atualizadu de reghente a sa versione 3 | Aunit elaboratzione de testu, presentatziones, tabellone eletronicu | Pro sistema Win, MacOs e Linux + S'aplicatzione pro impitada de s'ofimatica, e belle de seguru sa prima, est s'elaboradore de testu. Est ismpreadu mescamente dae sos istudentes, professores, iscritores, giornalistas, etc., pro... iscriere testos. De seguru sos elaboradores de testos prus connotos sunt WORD de _Microsoft Office_ e WRITER de _Open Office_. Su primu est a pagamentu (cun iscontos pro istudentes e professores), su segundu est liberu, in pratica de badas. OO, urtimamente est belle firmu, ca su prus de sos isvilupadores voluntarios si sunt ghetados in s'isvilupu de _LibreOffice_, un'evolutzione de OO, semper liberu e de badas. Sa carateristica de custos est chi sunt pachetes chi aunint programas de elaboratzione de testu, presentatziones, tabellone eletronicu. @@ -35844,19 +49049,35 @@ Un'alternativa noa a sos pachetes integrados giai connotos est **_Lotus Symphony_** de sa IBM, arribbadu dae pagu a sa versione 3, in su sistema Win, MacOs e Linux. Tenet un'interfaghe prus galana e bene cuncorcada de Open Office ma prus pagu elaborada de Word 2010. Duncas _**LS**_ est s'isseberu giustu pro chie cheret tennere programas bastante cumplessos ma sena pagare unu soddu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/11/2010 + ## Assinnadu su Premiu Internatzionale de Istudios Etnograficos + ### L'at bintu Maria Enriqueta Ceron, pro su traballu "Multilinguismo en Tlachichilco, Veracruz" + A s'antropologa messicana e professora de s'Universidade de Veracruz Maria Enriqueta Ceron l'ant dadu oe in Salamanca, Ispagna, su **Premiu Internatzionale de Istudios Etnograficos Ángel Carril.** + Ant premiadu s'istudiu suo subra de sas limbas minoritarias "Multilinguismo en Tlachichilco, Veracruz" (_in sa fotografia, un'immagine de sa bidda_) + A parrere de s'etnograficu ispagnolu Joaquin Diaz, cumponente de sa giuria, su traballu de Ceron "analizat in manera curreta a beru sos istadios diferentes in ue s'agatant unas cantas limbas minoritarias in Veracruz, cun riferimentu a sa cunservatzione issoro, a s'impreu e a sa ripercusssione in sa sotziedade in ue si faeddant ". Diaz at agiuntu chi in custu istudiu s' autora diagnosticat s'istadu de sas limbas e sa manera chi sa sotziedade las impitat pro s'esprimere. + Sa giuria at dadu finas una mentzione ispetziale a su progetu "Turismo y tradiciones culturales entre los kunas de Panama", pro s' " impostatzione curreta in ue s'atividade turistica si diat podere cunsiderare un'afare de contracultura o una forma de supraviventzia de unas cantas zonas rurales", at postu in craru Diaz. + In custa editzione de su Premiu, chi est sa de bator, ant leadu parte sete traballos, tres de s'America Latina, tres de Ispagna e un'ateru chi si riferit a un'istudiu cumparativu intre America Latina e Ispagna + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/11/2010 + ## Addoviu in Udine a propositu de minorias linguisticas e imprenditoria + ### Limba e identidade podent essere un'oportunidade in termines economicos + Sas minorias linguisticas de Europa si sunt cunfrontadas, in una cunferentzia in Udine, subra de su tema de sos raportos intre minorias linguisticas e imprenditoria. S'addoviu l'ant organizadu sa Cooperativa "Informazione Friulana", Radio Onde Furlane, sa Regione Friuli Venezia Giulia e sa Camera de Cummertziu de Udine. Pro sa Sardigna at partetzipadu Antoni Innassiu Garau, de sa Cooperativa "Altra Cultura", chi at faeddadu de s'imprenditoria in su campu de sos servitzios linguisticos. @@ -35863,10 +49084,16 @@ Sos relatores sunt movidos dae sa cunstatatzione chi limba e identidade non sunt petzi unu valore e unu deretu fundamentale, ma podent essere finas un'oportunidade in termines economicos. Lu prevident sos orientamentos prus avantzados in materia de isvilupu, innovatzione e sustenibilidade, lu cunfirmant esperientzias imprenditoriales medas chi ant fatu, de su ligamene intre limba, cultura e territoriu, unu fatore cumpetitivu autenticu A cunfrontu, duncas, ideas, esperientzias e prospetivas, intre cummertzializatzione territoriale e medios de informatzione, cummertziu e produtzione culturale, promotzione de sos produtos tipicos e servitzios linguisticos: dae su Friuli a sa Sardigna, dae su Paisu Bascu a sas Baddes Ladinas, dae s'Istria a su Galles, dae sa Corsica a sa Bretagna, dae s'Otzitania a sa Catalugna. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/11/2010 + ## CONTRA A S'ISNATZIONALIZATZIONE E A S'ASSIMILATZIONE LINGUÌSTICA + ### de Diegu Corraine + In Sardigna est creschende su sentimentu e sa cussentzia natzionale. Ma est finas semper prus profundu su protzessu de isnatzionalizatzione e de assimilatzione linguistica e culturale de sos Sardos. Sos mannos chi connoschent e praticant su sardu sunt su 70% ma sos pitzinnos petzi su 13%. Est in perigulu sa trasmissione linguistica intergeneratzionale. No est sa prima bia chi lu semus narende. Sena limba non b'at natzione. Si non b'at natzione, comente podimus pretendere chi crescat unu movimentu pro sa soverania? Comente pessamus de bi podere arribbare? @@ -35887,10 +49114,16 @@ Est pro custu chi in custu situ amus detzididu de iscriere petzi in sardu. Si lu faghimus totus, istabilimus giai unu territoriu linguisticu liberadu, semper prus mannu, cantos prus amus a essere. Sa resistentzia natzionale est fina resistentzia linguistica. + #_Diegu Corràine_ + + ### 19/11/2010 + ## Su piemontesu, limba de tutelare? + ### Lu diant cherrere sa Lega Nord e su Partidu democraticu + Sa Lega Nord e su Partidu democraticu de su Piemonte ant pedidu paris su reconnoschimentu de su piemontesu comente limba minoritaria de tutelare. L'ant fatu cun un'ordine de sa die cumpartzidu presentadu in su Cunsigiu regionale. Issos diant cherrere chi su Parlamentu italianu aprovet unu providimentu istatale pro permitere a sa Regione de legiferare in propositu. @@ -35900,14 +49133,25 @@ Custa lege regionale l'aiant aprovada a s'unanimidade in sa legisladura colada, cando su guvernu de su Piemonte fiat afidadu a su tzentrusinistra. Ma sa botzadura fiat arribbada in su mese de maju coladu, a pustis de s'insediamentu de su guvernadore leghista Roberto Cota, chi pero aiat manifestadu deretu s'idea de bi torrare a proare. #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/11/2010 + ## Sientzia de sas retes, una materia de istudiare + ### L'ant a insinnare in s'Universidade Politecnica de Madrid + S 'Iscola Tecnica Superiore pro Ingenieris de sa Telecomunicatzione de s' Universitade Politecnica de Madrid e sa cumpangia de telecomunicatziones Orange Ispagna ponent in caminu sa Catedra Orange pro s'introdutzione de sa Sientzia de sas Retes. + Si tratat de sa prima materia supra de custu argumentu chi inserint in su programa ufitziale de una universaidade ispagnola. At a servire a analizare su cumportamentu e s'atividade de sos utentes in sas retes sotziales, tenende contu de istudios fatos a livellu mundiale. Custa catedra includet s'isvilupu de traballos, progetos in agabbu de carrera e tesis dotorales, paris cun sa publicatzione de articulos e sa cunsinna de atestados. + A su chi narat _World Internet Users_, in Ispagna b'at prus de 20 milliones de utentes de internet. S'80% de custos faghet parte de una rete sotziale. Su 60% de custos urtimos impitat sa rete sotziale cada die. In su 2009, su numeru de utentes de Facebook at creschidu de su 999%, colende *nche sas 7.900.00 unidades. + #_Sarvadore Serra_ + + ## DIE de sa LIMBA SARDA + Regione Autonoma de sa Sardigna / Assessoradu de sa Cultura Ufitziu de sa Limba Sarda | Provintzias de Tatari-Ogiastra- Aristanis, assessorados de sa Cultura @@ -35927,6 +49171,7 @@ S'ALIGHERA / L'ALGUER ÀULA CUNSILIARE de sa COMUNA, h 10.00/18.00 pratza de su Munitzipiu + Programa Saludos / salutacions: Elisabetta PILIA @@ -35943,83 +49188,169 @@ UNA TERRA, MEDAS LIMBAS + + + ### 21/11/2010 + ## Variedades linguisticas italianas e lege 482. Totu minorias? E sa majoria? + ### de Diegu Corraine + Su documentu depositadu su 17.11.2010 in su Cussigiu regionale de Piemonte pro su reconnoschimentu de su piemontesu comente limba est essidu a campu a pustis de ses meses dae sa botzadura de sa Corte Costitutzionale a sa lege regionale chi cheriat tutelare su piemontesu, lege decrarada incostitutzionale. Sa lege fiat istada aprovada a s'unanimidade in sa legisladura colada de tzentrusinistra. Ma sa botzadura fiat arribbada in su mese de maju coladu, pustis de s'eletzione de su leghista Roberto Cota, chi aiat impromintidu de la torrare a presentare. Cosa chi est capitada. + Su problema est chi sos Piemontesos non cherent una tutela cale si siat ma cherent su reconnoschimentu comente minoria in intro de sa Lege 482/99, sa matessi chi reconnoschet 12 minorias istoricas, pro prima cosa su sardu. + No isco comente at a andare a finire, ma si intrat in sa 482 su piemontesu, pro ite nono a su lombardu, a su venetu, a s'emilianu, a su romagnolu, a su calabresu, sitzilianu, lucanu, pugliesu, abrutzesu... a su toscanu? Ma tando, si ant a essere totu minorias cale at a essere sa majoria? + Deo non so contrariu a sa tutela de limbas, limbagios o variedades linguisticas. Ma in custu casu e in sos ateros, pro ite non proponent a s'istadu una lege aposita pro sas variedades regionales italianas? + Mi timo, pero, chi su de bolere intrare in sa 482 pro su piemontesu e sos ateros limbagios regionales italianos diat essere una manera pro isboidare sa lege, pro la "diluire", pro nche catzare podere a sas minorias giai reconnotas, prus de su chi nch'ant giai catzadu! Bastet de pessare chi sa 482 in su 1999 teniat 9,5 milliones de euros pro totu s'istadu e como, a deghe annos dae tando, su dinare in totale est torradu a 1,5 milliones de euros: pagos soddos! Si custos soddos los devimus partzire non prus in 12 ma in 30, ite b'at a abbarrare? + #_Diegu Corràine_ + + ### 21/11/2010 + ## 500 annos! Cuntzertu de musica sefardita e israeliana + ### In ocasione de sos 500 annos de s'espulsione de sos Ebreos ae su Meridione de Italiae dae sa Sardigna | Casteddu, martis 23/11/2010, a sas h 20.30 + Martis 23/11/2010, a sas h 20.30, in sa sala de sos cuntzertos de Palatzu Siotto in carrera de sos Genovesos 114, in Casteddu, s'assotziu de amighentzia sardu-israeliana Chenabura e s'assotziu Sardos pro Israele, animados ambos dae Mariu Carboni, proponent unu cuntzertu de musica sefardita e israeliana de su grupu de Sarit Aloni. S'intrada est libera. + In programa b'at unu repertoriu de musica classica, lirica e moderna chi benit dae Israele e dae s'area culturale ebraica chi andat dae Ispagna (Sepharad, in ebraicu), su sud de s'Europa, su Meridione de Italia, sa Sardigna e s'Oriente Probianu. + 1. Hine hine (Gosi... gosi) - Testu: Ehud Manor, musica: Mathi Caspi (Israele) + 2. Slichot (Perdonet) - Testu: Lea Goldberd, musica: Oded Lerer (Israele) + 3. Lakachta et yadi beyadcha (As leadu sa manu mea in sa tua) - Testu: Yankale Rotblit, musica: Mathi Caspi (Israele) + 4. Brit Olam (Patu eternu) - Testu: Ehud Manor, musica: Mathi Caspi (Israele) + 5. Nueva - Testu e musica : Shlomo Gronich (ispiradu a sa musica de Astor Piazzola) + 6. Achshav ze shneini : Testu: Nirit Yaron & Shlomo Gronich, Musica: Shlomo Gronich + 7. Samba le shnaim (Samba em Preludio) - Testu originale: vinicius de Moraes , musica: Baden Powell. Versione in ebraicu: Testu: Ehud Manor + 8. Shir hayona - Testu: Shimrit Or, musica: Mathi Caspi (Israele) + 9. Avre Tu - Cantzone Sefardita dae sa traditzione ebraica ispagnola . Testu in limba ladina (ebraicu de Ispagna) + 10. Yesh li simpatia - Testu: Meir Viseltir, musica: Shlomo Gronich + 11. Yerushalaim shel zahav (Gerusaleme de Oro) - Testu e musica: Naomi Shemer) + #_Diego Corraine_ + + ### 21/11/2010 + ## Eletziones catalanas de su 28 de santandria de su 2010 + ### Eletziones epocales pro su movimentu indipendentista catalanu e pro sos movimentos natzionalistas, soveranistas e indipendentistas de Europa | Avantzada de sas fortzas indipendentistas noas o de CiU, prus moderada? + Sas eletziones catalanas de su 28 de santandria si presentant comente epocales, si ponimus in mente finas a sas paraulas de su presidente de sa Generalitat de Catalugna, Jose Montilla, cando in cabudanni at annuntziadu sa data de sas eletziones a su Parlamentu de Catalugna (in sa fotografia): "Su 28 de santandria amus a votare su venidore de totu una generatzione". + Finas nois de su movimentu natzionale sardu podimus narrere chi si tratat de eletziones epocales pro sos movimentos natzionalistas e soveranistas de Europa, ca si tratat de unu casu particulare, una natzione de de s'Unione Europea, chi podet essere modellu pro ateros. + Sunt eletziones importantes finas ca capitant a pustis de 7 annos de guvernu PSC-ERC-ICV. In totu custu tempus, b'at apidu cambios importantes mescamente in su setore natzionalista, pustis de sos referendum de sos meses colados pro su"deretu de detzidere", chi ant mustradu s'aumentu e sa radicalizatzione de su sentimentu indipendentista. Su resurtadu est istadu sa crisi de ERC e sa naschida de listas indipendentistas craras: _Reagrupament_ e _Solidaritat Catalana per l'Independencia._ + Ma cale sunt sas optziones? + _**Fortzas catalanistas**_ + At guvernadu in Catalugna dae su 1980 a su 2003, ghiada dae Jordi Pujol. Est sa fortza chi tenet prus possibilidades de aumentare e de binchere, cunforma a sos sondagios de su 21/11/2010. + Siat **_SI_**, siat _**Reagrupament**_, sunt in favore de una decraratzione unilaterale de indipendentzia. + _**Fortzas istatalistas**_ + #_Diego Corraine_ + + ### 21/11/2010 + ## NORMATIVIZATZIONE LINGUÌSTICA + ### de Diegu Corraine + Sa **_normativizatzione linguistica_** est su protzessu de isvilupu e istabilimentu de normas linguisticas, duncas de una _normativa_, de prescritziones de riferimentu iscritu in contu de ortografia, morfolologia, sintassi, lessicu de una limba determinada. Est unu protzessu definidu finas de _istandardizatzione_. + Sa norma podet essere basada in sa traditzione literaria, in una variedade reale leada a modellu o in una mediatzione intre variedades, chi currispondet a solutziones reales, comente est, pro sa limba sarda, sa norma isperimentale de sa Limba Sarda Comuna, LSC, adotada dae sa RAS cun sa Delibera de Giunta n. 16/14 de su 18 de abrile de su 2006. Sa norma iscrita podet essere cumpretada cun normas de riferimentu chi istabilint sa pronuntzia, duncas sa _ortoepia_ de sa limba normativizada. + A su solitu, custu protzessu e custa normativa est istabilida dae entidades linguisticas reconnotas (formada dae espertos) pro s'autoridade issoro o ca sunt incarrigadaos dae unu podere politicu chi tenet interessu a s'impreu ufitziale de una limba e cheret normas seguras, costantes, universales. Sa _normativizatzione_ est un'atzione chi podet pretzedere un'atzione de _normalizatzione_ de una limba, duncas una politica de impreu _normale_ de sa limba in cada ambitu e usu, in sa sotziedade e in su territoriu, chi, pro custu mutimus _politica linguistica_, chi adotat mesuras de _pranificatzione linguistica_. + #_Diegu Corràine_ + + ### 23/11/2010 + ## NORMALIZATZIONE LINGUÌSTICA + ### de Diegu Corraine + Sa _**normalizatzione linguistica**_ est s'atzione chi cunsentit a sa _limba propria,_ a sa _limba istorica_ de una natzione, de essere presente in manera normale in sa sotziedade e in su territoriu, comente limba ufitziale, a sa sola o paris cun ateras. + A su solitu, sa norrmalizatzione est praticada dae guvernos o autoridades politicas chi operant pro faghere colare una limba determinada dae una cunditzione de diglossia e inferioridade a una de paridade, libertade, isvilupu universale e modernidade. Pro cumprire custa atzione sos guvernos elaborant e praticant una _politica linguistica_, cun s'agiudu de leges apositas, chi istabilint risorsas linguisticas, sientificas, umanas e economicas, adeguados a otennere unu resurtadu prenu. + Pro assegurare s'impreu normale de sa limba propia, univocu e universale pro totu sos utentes e entes, in su tempus e in s'ispatziu, sas autoridades guvernativas elaborant (cun s'agiudu de espertos o cumissiones) e adotant normas iscritas de riferimentu ortograficas, lessicales e terminologicas. Custa atzione si narat _normativizatzione linguistica_ o _istandardizatzione linguistica_. + In su casu sardu, una normalizatzione prena s'otenet atuende sa presentzia de sa limba in totu sos ambitos e impreos, individuales e colletivos, sotziales e territoriales: pro mantennere sa presentzia e sa fortza chi tenet (su 70% de sa gente manna lu praticat) ma finas pro recuperare totu sa gente chi l'at perdidu (petzi su 13% de sos pitzinnos praticat su sardu), pro arribbare a su 100% de sa gnete chi lu faeddat. + Sos Sardos tenimus unu deretu istoricu, culturale e democraticu a sa reintegratzione linguistica e a sa normalizatzione linguistica. + #_Diegu Corràine_ + + ### 23/11/2010 + ## S'omine no ischit mai de ite est capatzu, finas a cando non bi proat. (Charles Dickens, iscritore inglesu) + #_Diego Corraine_ + + ### 23/11/2010 + ## In defensa de sas minorias in Islovachia + ### Sa proposta de su vitzepresidente de su Cussigiu Rudolf Chmel + Su vitzepresidente de su Cussigiu de sa Republica Islovaca Rudolf Chmel (_in sa fotografia_ ), in rapresentantzia de su partidu etnicu-ungheresu MOST-HID, at elaboradu unu progetu de lege pro minimare dae su 20 a su 10 pro chentu su _quorum _etnicu netzessariu pro podere impreare una limba de minoria in sos cussigios comunales. + Sa proposta normativa cunsentit finas s'impreu cunsensuale e cuncordadu de sas limbas minoritarias in sos atos de s'amministratzione publica. . + A parrere de Chmel, in custa manera si diat agiuare sa partetzipatzione politica finas in sas zonas in ue sunt presentes comunidades etnicas minores e in ue, a sos cussigeris de limba tedesca, rom e rutena, lis imponent s'impreu de s'islovacu in su cussigiu comunale. + "Si semus democraticos devimus pessare a minimare su _quorum_. Su 10% est su limite chi, in suta suo, una minoria est assimilada" at naradu Chmel. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/06/2011 + #_Diegu Corràine_ + + ### 24/11/2010 + ## TIBET + fonte: _www.nationalia.cat_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 23/11/2010 + ## Su Dalai-lama at annuntziadu chi at a lassare de ghiare su guvernu tibetanu in esiliu intro de ses meses + ### Tenzin Gyatso bolet favorire unu cambiamentu democraticu dae su mese de martzu chi benit, pustis tzelebradas sas eletziones a su parlamentu tibetanu in esiliu. + Su capu atuale de su guvernu tibetanu in esiliu e capu ispirituale de su buddismu tibetanu, Tenzin Gyatso, su de 14 Dalai-lamas, at annuntziadu in un'intervista a sa cadena de televisione indiana CNN-IBN chi at a lassare s'incarrigu suo intro de ses meses, a manera chi "custu mecanismu democraticu funtzionet bene". Gyatso, de 75 annos, aiat giai annuntziadu in ateras ocasiones chi teniat s'idea de si pensionare. Durante s'intervista at finas naradu chi, praticamente, est giai pensionadu, ca sos pessos prus importantes de su guvernu tibetanu in esiliu los leat s'iscuadra sua. At agiuntu chi chert torrare a essere unu mongiu che a sos ateros. @@ -36029,38 +49360,78 @@ Gyatso in totu sa vida sua at gherradu pro un'autonomia politica reale de su Tibet dae sa Tzina, sena escludere s'indipendentzia. Totu afirmatziones chi ant semper fatu inchietare su guvernu tzinesu, chi cunsiderat su Tibet comente parte integrada de su territoriu natzionale tzinesu dae prus de oto seculos. In su 1995, Pechinu at chertu contrastare s'autoridade de Gyatso nominende unu Panchen Lama -su segunda autoridade prus importante de sa gerarchia tibetana-ufitzialista. Est pro custu chi sa gerarchia tibetana est timende chi su guvernu tzinesu chergiat faghere sa matessi cosa. + #_Diegu Corràine_ + + ## Moros in su Mare Tirrenu + _Bandera_, sa de sos bator moros, est su titulu de s'ispetaculu iscritu dae Daniela Sari e produidu dae su _Circolo Musicale Arci Laborintus_ de Tatari. In una bidda isperdida de Sardigna arribat, batida dae su bentu, un'istatua de una Nostra Segnora niedda. Annos a pustis, in s'edade contemporanea, una femina mora, Mariam, immigrada, li contat a su simulacru, in sa cresia chi l'aiant dedicadu, su dolore pro sos bator figios mortos in mare pro neghe de sos iscafistas. Mama sena consolu e niedda che a sa femina, s'istatua at a iscumparrere in manera misteriosa e cun issa su bentu. Regista de s'opera est Mariano Corda, costumista Stefano Carboni, autore de sa musica Gabriele Verdinelli; in iscena sos atores Angelo Zedda, Carla Orru, Carlo Angioni, e sos musitzistas Luca Lanza, Luca Chessa, Andrea Mocci e Marco Maiore. + _Laborintus, _s'_Associazione di promozione sociale Acab _de Livorno (Toscana)_, _e_ l'Association de soutien du centre culturel universitaire_ de Corte (Corsica)_,_ afrontant su matessi tema, su de sos moros, presentes in sas banderas de sas dua isulas e in unu monumentu in Livorno, in s'ambitu de su progetu _INTERREG IIIA._ S'operatzione, mutida _Mores, _e sustennida dae_ FEDER, _Provintzias de Livorno e de Tatari e _Cullettivita Territuriale di Corsica,_ est_ _istada realizada** **in Portivechju (19, 20 de maju), Tatari( 27,28,29 de maju) e Livorno (2,3,4 de lampadas). + + + + ## SARDIGNA + #_Diegu Corràine_ + + ### 25/11/2010 + ## LIET INTERNATIONAL, FESTIVAL EUROPEU DE SA MÙSICA IN SAS LIMBAS DE SAS MINORIAS + ### Sabadu 27 de santandria in Lorient in Bretagna (Frantza) s'editzione 2010| Su grupu R.ESISTENCE IN DUB est s'unicu grupu friulanu e de s'istadu italianu in cuncursu | Si podet finas sighire in internet e votare sa cantzone preferida + A pustis de aere otentu su premiu de su publicu in sa segunda editzione de SUNS - festival de sa cantzone in limba minoritaria, tzelebrada in Ùdine su 28 de austu de ocannu, su grupu friulanu R.ESISTENCE IN DUB (in sa fotografia) s'at a esibire in su palcu de su Liet International, crompidu a sa de 7 editziones. In su matessi sero, ant a sonare e cantare 11 grupo, chi benint dae sas Ìsulas Far Oer, Galitzia, Corsica, Carelia, Iscotzia, Asturias, Isvetzia, Frisia, Bretagna, Friuli e Irlanda, in rapresentantzia de sas minorias linguisticas issoro. + Est un'eventu gasi importante chi at a essere sighidu dae sos medios de informatzione prus importantes, dae sa BBC a sa CNN. + A SUNS de ocannu ant leadu parte finas sos grupos sardos Bentesoi e Shardana. + #_Diegu Corràine_ + + ### 25/11/2010 + ## Litera a sos TRES RES 2011 + ### EDITZIONE 19, LÙVULA, 6/1/2011 | Iscadentzia 18/12/2010 + BANDU + A sas pitzinnas e a sos pitzinnos de sas Iscolas Elementares de Sardigna A sas maistras e a sos maistros Ocannu, pro sa de deghennoe bias, pro sa die de sa festa nostra, pro su 6 de ghennargiu de su 2011, organizamus su CUNCURSU ISCRIE UNA LÌTERA A SOS TRES RES + Su Cuncursu est pro sas iscolanas e sos iscolanos de sas iscolas elementares de totu sa Sardigna. + Sas Literas a sos Tres Res devent tratare, in sardu, argumentos chi istant a coro a sas pitzinnas e a sos pitzinnos de oe. + Sas literas devent arribbare a: SOS TRES RES, Comuna, Assessoradu de sa Cultura, 08020 LÙVULA (NU), intro de su 18-12-2010. + Ammentade*bos de iscriere craru finas su numene e su sambenudau bostru, sa carrera e sa bidda in ue istades, su numeru telefonicu. In prus, tocat a iscriere finas su numene e sambenadu de sa maistra o de su maistru, s'indiritzu suo e su numeru telefonicu. + A sos pitzinnos chi ant a iscriere sas 20 literas prus bellas amus a lassare un'ammentu nostru. Custas literas ant a essere premiadas e, paris cun sas ateras megius, ant a essere publicadas in unu libru. + Sos premios ant a essere cunsinnados in LÙVULA , in ocasione de una festa manna de pitzinnas e pitzinnos, su 6-1-2011. + Luvula, 22 de Santandria de su 2010 + SOS TRES RES: GASPARRU, MERTZIORO, BALDASSARRU + .............. + Organizadores: COMUNA DE LÙVULA / PAPIROS EDITZIONES / UNICEF Comitadu provintziale de Nugoro + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/11/2010 + ## Rete de osservatzione de sas limbas emergentes de su Mediterraneu + ### Annu 3. Riunione in Malta, 01-02/11/2010 + Duos annos como est naschida in Bartzellona sa _Rete de osservatzione de sas limbas emergentes de su Mediterraneu_, **RoleMED**, formada dae espertos e istudiosos de limbas emergentes. Sa segunda riunione-seminariu sa rete l'at fata in Ùdine. Ocannu, su de tres, sa riunione l'at ospitada s'Ìsula de Malta, dae su 1 a su 2 de santugaine. Ant leadu parte: Mohand Tilmatine, berberu de sa Cabilia in Algeria, professore de amazigh in s'Universidade de Cadiz, Diegu Corraine, sardu, diretore de s'Ufitziu de sa Limba sarda de Ogiastra, William Cisilino, friulanu, diretore de s'Ufitziu de sa lima friulana de sa Regione Friuli, Carles Biosca, catalanu, de s'Universidade Autonoma de Bartzellona, Alain Di Meglio, corsicanu, de s'Universidade de Corsica, Giusepe Brincat, maltesu, de s'Universidade de Malta, chi nos at agasagiadu su grupu in sa megius manera. @@ -36075,63 +49446,122 @@ In prus ant podidu visitare monumentos e tzitades de Malta baroca e preistorica. De interessu particulare est istadu finas s'addoviu cun su presidente de su_ Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti _(Cussigiu natzionale de sa limba maltesa), prof. Manwel Mifsud. + #_Diego Corraine_ + RoleMED Dae manca: Mohand Tilmatine, Anna Porcheddu (sarda, letora de italianu in s'Universiudade de Malta), William Cisilino, Alain Di Meglio, Diegu Corraine, Ġiusep Brincat, Carles Biosca. + in-nazzjon cuotidianu in limba maltesa + + ### 05/11/2010 + ## Literaduras basca, galitziana e catalana + ### Tocat a no las discriminare in favore de sa literadura ispagnola + Bi cherent garantzias in sa politica de isvilupu de sa literadura, pro ecuiparare sas limbas de minoria a s'ispagnolu. + Est istada custa sa conclusione prus importante de s'assemblea de sa _Federacion de Asociaciones de Escritores en Lengua Gallega, Vasca y Catalana_, chi ant fatu in custas dies in A Coruña, Galitzia. + "Denuntziamus sas politicas istatales de negatzione de sos idiomas natzionales nostros", at pretzisadu in unu comunicadu su_ colectivo Galeusca _(colletivu de iscritores galitzianos, bascos e catalanos), revindichende una presentzia prus manna in iscola de sas literaduras rispetivas. + In particulare, su colletivu at criticadu meda su decretu de su plurilinguismu aprovadu dae sa Giunta galitziana ca, "pro sa prima bia in s'istoria", "minimat sa presentzia oraria e, duncas, sa possibilidade de aprendimentu de sa gioventude e de s'infantzia ". + _ _ + #_sarvadore serra_ + + ### 25/11/2010 + ## I fiori di Kirkuk + ### Pellicula de Fariborz Kamkari + Sa pellicula (una coprodutzione Irak/Italia/Isvitzera) est ambientadu in s'Irak de su 1988 e comente tema tenet s'amore intre unu curdu (Sherko) e un'araba (Najla), chi si torrant a addoviare a pustis de s'essere connotos in Roma. + Est propiu s'epoca de sa peus repressione contra a su populu curdu: su 16 de martzu de su 1988 s'esertzitu irachenu atacat sa tzitade de Halabja, belle totu abitada dae curdos, cun armas chimicas e bateriologicas. Una cantidade de mortos istremenada: in 5 oras sos tzivile mortos innotzentes sunt prus de 5000, de cada edade. + S'amore de sos dusos protagonistas creschet paris cun sa resistentzia curda, finas a sa morte de issa. + Sa pellicula de Kamkari est galana: faeddat de amore sena milindru, descriet sa situatzione irachena sena mustrare, a mala gana, sambene in totue. Ma, in su matessi tempus, mustrat s'odiu mannu chi medas arabos tenent contra a sos Curdos. + Sa pellicula est sa prima coprodutzione internatzionale girada in Irak dae su cumintzu de custa gherra. Sa colunna sonora est cumpoista e sonada dae su grupu multietnicu romanu Orchestra di Piazza Veneto. + Fariborz Kamkari (1975), iscenegiadore e regista curdu maschidu in Iran e residente in Italia, in ue istat e traballat, s'est laureadu in regia e in literadura dramatica. At ideadu e diretu cortometragios meda e est autore de iscenegiaduras pro su tzinema e sa televisione. Sa pellicula "I fiori di Kirkuk", su segundu longumetragiu suo, l'ant presentadu in s'urtimu Festival de su tzinema de Roma. + In ghennargiu at a essere publicadu unu DVD e CD cun pellicula e colunna sonora. + Pro ateras informatziones: + #_Alessandro Michelucci_ + + ### 25/11/2010 + ## Tim Berners-Lee contra a Facebook + ### A parrere de su creadore de internet, custa rete sotziale est pagu aberta a sos ateros servitzios + Tim Berners-Lee, creadore de internet, est critichende a Facebook ca nat chi est pagu abertu a sos ateros servitzios. + Su guru mannu de internet narat, difatis, chi "Custos sitos podent ponnere in pare sos datos in manera brillante, ma non benit bene a intrare a sa rete dae ateros ispatzios informaticos **".** E sa chi in su cumintzu fiat una rete aberta e neutra, a bellu a bellu s'est cambiende in un'assotziu de impresas chi pessant petzi a balangiare. + in su tempus venidore, internet at a essere Facebook? + sos ateros servitzios ant a dipendere dae sos IPA (_Interfaghe de Programatzione de un'Aplicatzione_) angenos pro otennere traficu? + e si capitat gasi, sa rete universale at a essere? + #_Sarvadore Serra_ + + ## CURDISTÀN + #### Politica + Aliança Democratica Patriotica del Kurdistan (ADPK) - 104 Grup Islamic del Kurdistan - 6 Partit dels Treballadors del Kurdistan (Kurdistan Toiler's Party) - 1 + El poble kurd ocupa l'extrem del sud-est de l'Anatolia, que equival aproximadament a unes 17 provincies (d'un total de 81 a tot l'Estat). El partit pro-kurd amb mes representacio a l'administracio turca es el Partit de la Societat Democratica, tot i que el partit hegemonic es l'il*legalitzat Partit dels Treballadors del Kurdistan (PKK), que es considerat un grup terrorista per Turquia, la Unio Europea i els Estats Units, entre d'altres paisos. + #### Enllaços + #_Diegu Corràine_ + + ### 26/11/2010 + ## "AMAZON" ABERIT SA BUTEGA ITALIANA IN SA RETE + ### De seguru unu servitziu comodu, ma cun s'arriscu chi indebilitet sa bendida in sas librerias, giai in dificultade pro sos libros baratos propostos dae sos cuotidianos + Martis 23 coladu s'americana AMAZON, ispetzializada in bendida de libros in sa Rete est isbarcada in s'istadu italianu. S'agiunghet a ateros servitzios analogos giai presentes, cun sa diferentzia chi, essende su poderiu prus mannu in su setore in totu su mundu, afoghet sos "minores". + De seguru Bezos at a essere prus cuntentu cando at podere agiunghere galu prus balangiu a sas sotziedade sua, comente de seguru ant a essere prus cuntentos sos clientes chi ant a tennere un'ocasione in prus pro comporare prus a baratu e dae domo, cun s'aumentu de sa cuncurrentzia in su setore. + Amazon est finas inaugurende una formula noa de risparmiu e fidelizatzione in s'ispeditzione, chi est sa cosa chi frenat de prus sos clientes: Amazon Prime, unu programa di iscritzione annuale, pro imbiare DE BADAS e sena limite de ispeditziones, sa mercantzia, cun cunsigna garantida intro de 2-3 dies de milliones de articulos. Totu custu pro un'abbonamentu annuale de 9,99 EUR! + Pro animare a si faghere clientes noos, Amazon proponet unu mese de imbiu de badas! + In operatziones che a custa, cumintzada cun sos libros, ma ismanniada cun bendida de atera mercantzia, b'at semper s'arriscu de dare podere e dinare a multinatzionales semper prus inganidas e fortes. + Duncas, s'intrada de Amazon in su mercadu italianu est s'efetu de sas leges tostas e malas a ismartire de su mercadu capitalisticu, cun s'arriscu chi indebilitet sa bendida in sas librerias, giai in dificultade pro sos libros baratos propostos dae sos cuotidianos. + #_Diegu Corràine_ + + ### 26/11/2010 + ## Nono a sos minimongios in sos finantziamentos de sa 482, e nono a sos criterios noos de ripartu + ### Lu narat su deputadu de su Partidu democraticu Ettore Rosato + ''Tocat a cambiare su metodu nou de ripartu de sas risorsas de atribuire a sas minorias linguisticas, ca penalizat sas comunidades prus numerosas ''. L'at decraradu su deputadu de su Partidu democraticu Ettore Rosato, dende sa noa de un'interrogatzione presentada paris cun sos deputados de su matessi partidu Ivano Strizzolo e Alessandro Maran, cun sa cale si pedit a su Guvernu de cunvocare in propositu sas Regiones e sas Provintzias autonomas interessadas. @@ -36141,7 +49571,10 @@ ''A su rigore de sos minimongios - at osservadu Rosato - como s'agiunghet unu cambiamentu ingiustificadu e illogicu de sos criterios de ripartu , chi at produidu una decurtatzione grae, in particulare pro sas comunidades de limba friulana, islovena, tedesca e sarda . ''Difatis - at craridu Rosato - cun una tzirculare de su 15 de martzu de su 2010 su Dipartimentu pro sos afares regionales de sa Presidentzia de su Cussigiu de sos Ministros at rivolutzionadu de su totu sos criterios aplicados finas a oe, colende dae su chi premiat sa populatzione residente in su territoriu in ue sa limba est ammissa a tutela, a su chi valutat petzi su numeru de sas comunas in ue custa limba est presente''. #_Sarvadore Serra_ + + ## I confini di Babele + _Editore_: Longanesi _Data de Publicatzione_: 2006 _Collana_: La lente di Galileo @@ -36148,31 +49581,62 @@ _ISBN_: 8830422800 _Pazinas_: 320 _Preju_: euros 16.60 + Est unu libru interessante meda e "innovativu". Semus arribende a unu puntu, forsis, detzisivu: semus cumintzende a bidere chi s' "aplicativu" (in pratica, gramatica e sintassi) linguisticu est in currispondentzia cun su "suportu fisicu" de su cherveddu. Dae su 1811 in un'ospidale de Parigi si fiat bidu chi unu disturbu linguisticu insolitu dipendiat dae una lesione ispetzifica de s'emisferu manchinu de su cherveddu. Custa est istada sa prima dimostratzione chi su limbagiu at una localizatzione pretzisa in una parte de su cherveddu. Unu seculu a pustis, in sos Istados Unidos, s'est bidu, impreende istrumentos matematicos, chi non si podent realizare totu sas gramaticas chi si podent cuntzepire. Unas cantas parent impossibiles. Nos podimus pregontare si custu fatu dipendet dae sa costitutzione propia de su cherveddu. Meritu de s'autore est puru s'afortingiu de sos fundamentos de sa linguistica moderna paris cun s'analisi de comente sos pitzinnos minores imparant sa limba. Mi paret unu libru formativu meda chi dat un'illustratzione sintetica e poderosu de su problema Mente-Cherveddu faghende bidere comente sa distintzione linguistica intre regulas possibiles e regulas impossibiles tenet una rilevantzia neuropsicologica. + + + + ### 28/11/2010 + ## + SU RESURTADU DE SA MOTZIONE SARDISTA PRO S'INDIPENDÈNTZIA + ### de Giunne Frantziscu Pintore + Bintoto chi nono, 10 chi eja, 13 astennidos e 29 cun su dolore de matza in domo issoro. S'est cuncruidu gasi su votu in su Cussigiu regionale pro s'ordine de sa die ammaniadu e presentadu dae su Partidu sardu chi impinnaiat su Guvernu sardu a cumintzare su caminu pro giughere sa Sardigna a s'indipendentzia. No una decraratzione unilaterale de indipendentzia, duncas, ma unu documentu de intendimentos. Carchi cosa canteddu prus pretzisa de s'ordine de sa die, votadu cun una majoria manna in su 1998, chi decraraiat "solennemente sa soverania de sa Sardigna". + Mancari sos numeros nargiant chi su documentu sardista est istadu botzadu, b'at su tantu de bi faghere un'arresonu prus a finu. Primu cunsideru: sos cussigeris sardistas sunt chimbe e sos votos pro s'indipendentzia sunt istados deghe, sos de su Psd'az, unu de unu cussigeri pd e bator de ateros e tantos cussigeris de su tzentrudestra. De custa ala sunt sos chi si sunt astennidos. Totu su tzentrusinistra (e sos Rossomori cun issa), seighi, at postu fronte paris cun 12 cussigeris de sa destra. Segundu cunsideru: sa sinistra est istada totu a un'idea ebbia, francu unu de sos suos, votende contra; sa destra s'est partzida parte votende chi eja, parte narende nen chi eja nen chi nono, parte votende contra. + Deo, su beru, no nd'isco si b'aiat in su cherbeddu de sos sardistas chi ant ammaniadu s'ordine de sa die s'intentu de torrare sa politica sarda a su chi est, chi si nde sapiat o non si nd'abiget, est a narrere un'afrontu intre natzionalistas sardos e istatalistas. In ue, chergio narrere, destra, sinistra, susu, giosso b'intrant pagu. Ma cherende o non cherende, custu resurtadu ant bastadu. Unu cumentadore sardu, in sa _Nuova_, s'est ispramadu pro su votu: 28 contra a 23, su beru, no est unu resurtadu craru comente isse aiat apidu chertu. Non b'at una lacana bene sinnada intre sos indipendentistas connotos, una casta de folcore politicu, e su restu de su mundu. Sa chistione est meda meda prus intritzida. E faghet ispantu chi sa politica sarda mancu si nde siat abbigiada. + #_Giuanne Frantziscu Pintore_ + + ### 29/11/2010 + ## Unu minimongiu de € 1.040.071 in sos fundos pro sa limba sarda. + ### Lu denuntziat su deputadu de s'Italia de Valori Federicu Palomba + "Sa Sardigna at a sufrire sa decurtatzione de 1.040.071 de euros in su finantziamentu de sa lege de tutela de sas minorias linguisticas istoricas, cun un'impoverimentu grae de sa cultura sua. Custu cunsighit a su criteriu de ripartu, dferente ma irratzionale, de sos fundos assinnados dae sa lege 15 de nadale 1999, n. 482 , giai minimados in su totale a 5 milliones e mesu dae sa lege finantziaria 191/2009″. Lu denuntziat su deputadu de s'Italia de Valori Federicu Palomba, ponende in craru chi "cun decretu de sa Presidentzia de su Cussigiu de sos ministros de su 15.3. 2010 ant dispostu chi sos fundos siant partzidos tenende contu non de sa populatzione, ma de sa raighina cuadrada de su numeru de sas comunas in ue si faeddant limbas minoritarias , indipendentemente dae sa populatzione . Cun custu sistema sas minorias prus numerosas, che a sa sarda (e che a sa friulana), sunt penalizadas meda - osservat Palomba - a profetu de sas comunidades non numerosas meda ma cun unu numeru de comunas artu. Cun su DPCM de su 5 de santugaine, publicadu in sa Gazzetta Ufficiale de sa matessi die, ant determinadu su ripartu cuncretu de sos fundos: a sa Sardigna, in cambiu de 2.160.634 de euros, ant a andare petzi 1.120.595 de euros, cun unu minimogiu, pretzisamente, de 1.040.039 de euros. Est una perdida manna e ulteriore chi, agiunta a sas ateras, impoverit meda s'isula nostra in termines tantu de risorsas (e de traballu pro sos addetos culturales linguistas) cantu de cultura. Totu custu est capitadu in su silentziu prus totale de sos partidos identitarios, cumintzende dae su PSd'Az chi, mancari indipendentista, belle gasi istat in su guvernu de sa regione cun sa destra chi at cunsentidu sas supressiones prus graes de fundos e menomatziones de sa dinnidade de su populu nostru". Pro denuntziare questa situatzione e pedire de bi ponnere remediu, Italia dei Valori, primu firmatariu su friulanu Monai, at ammaniadu e presentatu in sa Camera una interrogatzione, firmada dae Palomba e aberta a sa firma de parlamentares de ateros grupos + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/11/2010 + ## Sos resurtados de sas eletziones in Catalugna. + ### Binchet CiU, agabbat s'era de su tripartidu PSC-ERC-ICV + Convergencia i Unio (C.i.U.) est su primu partidu in Catalugna, cun su 38,5 % de sos votos e 62 iscannos in su Parlamentu. Torrant in palas sos partidos chi ant guvernadu in s'urtima legisladura: su partidu sotzialista (PSC) at leadu su 18,3%, cun 28 iscannos; ICV (Iniciativa per Catalunya -Verds) su 7,4%, cun 10 iscannos; ERC(Esquerra Republicana de Catalunya) su 7,0% cun 10 iscannos. Afirmatzione bona pro sos indipendentistas de Solidaritat Catalana per la Independencia (S.I.) cun su 3,2% e 4 iscannos. Ciutadans at leadu su 3,4%, cun 3 iscannos. Su partidu populare si cunfirmat minoritariu in Catalugna, cun su 12,3% e 18 iscannos. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/11/2010 + ## «Apo a cantare in catalanu» + ### L'at naradu Shakira in sa presentada de su lantzu publitzitariu de Freixenet + Sa cosa nos podet interessare dae curtzu, ca su catalanu, cunforme a sa lege 482, est limba tutelada in Sardigna. + De seguru interessat a Shakira Isabel Mebarak Ripoll, cantante colombiana connota petzi comente Shakira e de origine in parte libanesa e in parte catalana. + S'artista, chi at a essere testimongia de sa fabrica de ispumantes catalana Freixenet, at naradu, in sa presentada de su lantzu publitzitariu , chi "mi diat praghere a cantare in catalanu". "B'at una cantzone chi m'agradat, chi si narat _Boig per tu_ (Macu pro tene) de Sau, e chi mi diat incantare a la podere cantare una die", at agiuntu. Una versione de custa cantzone, at pretzisadu, si diat podere includere in un'album cun su titulu de _Boja per tu_ (Maca pro tene). @@ -36180,10 +49644,16 @@ S'acordu intre Shakira e Freixenet impinnat s'impresa catalana cun sa Fundatzione de sa cantante _Pies Descalzos_, pro ocannu e pro s'annu chi benit, cun una dotatzione annuale de 500.000 de dollaros, chi ant a essere destinados a fraigare un'iscola pro sos pitzinnos in sa capitale de Haiti, Port-au-Prince, e un'atera iscola in sa localidade colombiana de Cartagena de Indias. In prus , Freixenet at giradu unu videu promotzionale de sa Fundatzione _Pies Descalzos_. In cambiu de custu aportu, Shakira si impinnat a girare s'annuntziu de sa campagna de Pasca de Nadale de ocannu in forma gratuita e sena retzire perunu cumpensu economicu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 01/12/2010 + ## SA PRATZA DE SU DIAMANTE de Merce Rodoreda + ### Presentada in Casteddu, 02/12/2010 + Giovia 2 de nadale 2010, a sas h 18:00, in sa Biblioteca regionale de viale Trieste 137, in CASTEDDU, b'at sa presentada de su romanzu de Merce Rodoreda, catalana, SA PRATZA DE SU DIAMANTE, bortadu in sardu dae Giagu Ledda e editadu dae sa sotziedade editoriale nugoresa Papiros. Sa presentada faghet parte de una serie di initziativas culturales organizadas dae su Servitziu de Limba Sarda de s'Assessoradu de sa Cultura de sa RAS. Pro s'ocasione, ant a faeddare: Giagu Ledda, tradutore; Joan Armangue, Universidade de Casteddu; Joan-Elies Adell, Director Espai Llull; Diegu Corraine: Editziones Papiros. @@ -36195,13 +49665,23 @@ Su de podere leghere in sardu custa opera de gabbale, est un'ocasione in prus pro connoschere megius Bartzellona e su mundu catalanu, chi at tentu una parte manna in s'istoria de sos Sardos e de sa Sardigna. Merce Rodoreda (Bartzellona, 10 de santugaine de su 1908- Girona, 13 de abrile de su 1983) est de seguru s'iscritora catalana prus connota, Premiu de Onore de sas "Lletres Catalanes" de su 1980. Sas operas suas sunt publicadas in prus de 27 limbas. A s'epoca de sa Gherra Tzivile Ispagnola, Rodoreda collaborat cun su Cumissariadu de propaganda de sa Generalitat. In su 1939 si nch'andat a Frantza, esiliada. Cumintzada sa Segunda Gherra Mundiale, moet a Isvitzera, in ue, in Ginevra, iscriet s'opera sua prus famada, _La plaça del diamant _(1962), su romanzu prus importante de sa narrativa catalana de pustis sa gherra. + #_Diegu Corràine_ + + ## Pro chi campent sas limbas de su mundu! + ### www.sorosoro.org, situ in frantzesu, inglesu, ispagnolu + #_Diegu Corràine_ + + ### 04/12/2010 + ## Tocat a dare a sa limba sarda una collocatzione normale e no ocasionale. + ### L'at naradu s'assessore regionale de s'Istrutzione Publica Sergio Milia, presentende su programa de sa Cunferentzia regionale pro sa limba sarda + ''Tocat a dare a sa limba sarda una collocatzione normale e no ocasionale. Pro custu amus detzididu de intitulare in custa manera sa Cunferentzia: 'Una Limba Normale'. L'at naradu s'assessore regionale de s'Istrutzione Pubblica Sergio Milia, presentende sa Conferentzia Regionale de sa Limba sarda, in programa in Fonne dae su 9 a s'11 de nadale. "In custu addoviu" - at agiuntu Milia - " ant a essere presentadas sas linias ghia de su Programa triennale pro sa limba e sa cultura sarda, chi ant a interessare progetos chi diant solididade a sas raighinas nostras, a sa traditzione nostra e a sa limba nostra" @@ -36210,10 +49690,15 @@ "Duncas amus detzididu" - at agiuntu - de punnare a s'istrutzione e a s'insinnamentu, cumintzende dae sas iscolas. Pro custu, in un'addoviu in Roma cun sos funtzionarios de su Ministeriu de s'Istrutzione Publica pro su progetu 'Iscola digitale', amus a pedire de nche ponnere, in mesu de sos argumentos sientificos, finas sa limba sarda''. #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/12/2010 + ## Una limba normale Su sardu (e ateras minorias europeas) a dies de oe in familia, in iscola e in sa sotziedade + ### Su programa de sa Cunferentzia regionale de sa limba sarda chi b'est in Fonne su 9, su 10 e s'11 de nadale + Giovia 9 de nadale 2010 h. 16.00 @@ -36283,25 +49768,48 @@ e dae su sotziu Babel Film Festival. #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/12/2010 + ## Una Babele pro unire populos e limbas. + ### Cumintzat oe e durat una chida, in Casteddu, su Babel Film Festival, sa rassinna-cuncursu internatzionale de tzinema dedicada a sas minorias linguisticas + Ses dies de pelliculas, musica, teatru e dibatidos pro faeddare de minorias linguisticas e culturales: est cumintzadu oe in Casteddu su Babel Film Festival, organizadu dae sa _Societa Umanitaria-Cineteca Sarda _ paris cun s' _Associazione Babel _e sa _Societa Audiovisuale_, e cun su patronadu de sa Regione sarda, de sa Provintzia e de sa Comuna de Casteddu e de sa _Fondazione Banco di Sardegna_. + Sa finalidade de custu eventu est a dare visibilidade a sas periferias chi non si cherent prus postas a un'ala, mustrende totu sa richesa issoro. In custu cuntestu, est tzentrale sa positzione de sa Sardigna, siat pro sa richesa linguistica sua, siat ca est inghiriada dae sa realidade catalana, dae sa corsicana, dae su mundu berberu de s'Àfrica setentrionale e dae sas limbas de minoria presentes in Ìtalia. + In su cuncursu leant parte contos tzinematograficos e documentarios. Sa cunditzione est chi in sas pelliculas si faeddaet a su nessi pro su 60% in una limba de minoria. + Su presidente de sa giuria est su regista Giorgio Diritti. Sos cumponentes sunt: Marco Asunis, presidente de sa _Federazione Italiana Circoli del Cinema_ e responsabile de su premiu de su publicu; Gianni Canova, criticu tzinematograficu, diretore de sa rivista _I duellanti_ e professore in sa IULM (_Istituto Universitario di Lingue Moderne_) de Milanu; Silvia Negrotti, psicologa, esperta de medios de comunicatzione de massa e de minorias linguisticas; Anna Pavignano, iscenegiadora, responsabile de su premiu NUCT. + In programa b'at 33 pelliculas in cuncursu e 11 foras de cuncursu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/12/2010 + ## "SARDU" si narat, non "LIMBA" + ### de Diegu Corraine + Est dae meda chi intendo unu pagu de infadu cando lego o intendo: cuncursu de poesia in "limba", literadura in "limba" o discursu in "limba", iscola in "limba", e unu _et cetera_ longu, cun un'enfasi belle semper afortida dae sas virguleddas. Est comente chi naremas chi Sarkosy, in s'urtimu G8, at faeddadu in "langue" e no in frantzesu, Gordon Brown in "language" e no in inglesu, Zapatero in "lengua" e no in ispagnolu, Berlusconi in "lingua" e no in italianu. + Est comente chi de su presidente romenu Basescu si narreret o iscrieret chi faeddat in "limba" petzi ca finas in romenu si narat "limba" siat s'organu chi si movet in sa buca nostra siat s'idioma chi cun issa est articuladu. + Ma pro ite sos medios de informatzione sardos insistint gasi meda cun "limba"? Pro ite nemos si sutraet a custu abesu cunformisticu? Forsis pro si liberare dae unu tempus passadu longu in ue su sardu fiat definidu "dialetto", e duncas fiat belle una norma a narrere/leghere/intendere "recita in dialetto, si esprime in dialetto, il nostro bellissimo dialetto". E, comente rimediu, nche semus colados dae un'esageratzione a s'atera, cun un'eufemismu intre su paternalisticu e su tropu deferente, "limba", difatis. Pro ite non naramus pane a su pane, sardu a su sardu? Pro ite non s'istabilit una moratoria pro chi su chi in antis fiat dialetu e como limba si nargiat petzi "sardu"? Si diat essere finas prus rispetosos de sos Sardos medas a beru chi narant "lingua" a su sardu, comente ateros li narant "limba". + Finas ca s'ischit chi su "limba" est una limba bera, chi la faeddant pagu prus de treghentamigia pessones in Sierra Leone e pagas migias in Guinea (duncas prus chi non mai in perigulu de estintzione che a su sardu). Mi l'aiat fatu notare notare giai dae meda un'amigu africanu chi istat in Sardigna, ispantadu e cumpraghidu pro aere bidu su "limba" suo postu in campu in sos giornales nostros, in antis de cumprendere chi si faeddaiat de Sardigna e non de Àfrica. + Duncas, a cadaunu su suo: su limba a sos Limbas, su romenu a sos Romenos, su sardu a sos Sardos. + #_Diegu Corràine_ + + ## Morte e rinascita delle lingue.Diversità linguistica come patrimonio dell'umanità + _Tradutzione_: Luisa Cortese _Editore_: Feltrinelli _Data de Publicatzione_: @@ -36309,27 +49817,50 @@ _ISBN_: 8807103281 _Pazinas_: 280 _Preju_: 28,00 ¬ + In unos chent'annos si nch'ant a morrere su mesu de sas chimbemigia limbas faeddadas in su mundu. Diant parrer numeros chi contant pagu cara a sa possibilidade chi semper prus populos potzant comunicare in una matessi limba, a sa segura s'inglesu. Hagege non minimat s'importantzia de su fatu chi b'apat una comunicatzione prus forte e manna ma credet chi sa presentzia de una limba printzipale in campu economicu e politicu non diat devere escludere sa preservatzione de sas limbas minoritarias. Onzi limba mantenet su pensamentu, s'istoria, s'interpretatzione de su mundu e sa mancada sua est una perdida pro s'manidade intrea. Custu fenomenu pero no est inelutabile, podimus fagher opositzione. Sas limbas difatis, a su contrariu de sos omines, podent torrare a naschire. Est esemplare s'istoria de s'ebraicu chi s'est torradu a faeddare a pustis de duamigia annos, pro sa boluntade. Su sinzale de sa vitalitade de sas limbas est in sas paraulas, chi si tramudant, morint e podent torrare a naschire. Mancari su campusantu de sas limbas siat mannu e possiibile prospetiva mortale de paritzas limbas, "suta de sas aparentzias de sa morte b'at carchi cosa chi si tremet, boghende unu sonu chi si podet narrer bida. Est da cue chi tocat de moere pro resussitare sas limbas". + + + + ### 08/12/2010 + ## Un'istudiu cumparativu subra de s'aragonesu, su lapone e su bosniacu. + ### Su progetu presentadu dae tres istudiosos finlandeos + Sos profesores John Smeds e Annikki Konskensalo e sa borsista Katariina Mattita-Palo, de s'Universidade de Turku (Finlandia) ant presentadu in Huesca (comunidade autonoma de Aragona, Istadu Ispagnolu) unu progetu pro analizare sa parte chi tenet s'iscola in s'isvilupu de sas limbas minoritarias emergentes. + S'aragonesu (in sa fotografia, sas zonas in ue si faeddat custa limba), su lapone in Isvetzia e su bosniacu sunt sas tres limbas chi custos istudiosos ant isseberadu pro faghere un'istudiu cumparativu subra de sa situatzione atuale e subra de sas initziativas chi sunt in campu. "Creimus chi tocat a nd'ischire de prus a propositu de s'insinnamentu de sos idiomas; in prus, sa connoschentzia de ateros metodos podet aberrere caminos pro megiorare su cuntestu linguisticu in Finlandia", at pretzisadu John Smeds. + Pro su chi tocat, in particulare, sa limba aragonesa, Smeds at naradu chi "Cumprendo chi s'aragonesu est una limba chi est istada impreada pro sa comunicatzione orale, ma est importante a beru a l'insinnare e a l'iscriere in sas iscolas si si cheret a la mantennere bia. Pro custu, est vitale a l'istandardizare cun una gramatica curreta, in manera de nde podere elevare s'usu a ateros livellos sotziales, comente sas amministratziones publicas o s'atividade economica", + #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/12/2010 + ## INDIPENDENTISMU + ### de Diegu Corraine + Idea, movimentu, tendentzia de chie, apartenende a una natzione oprimida o non reconnota, pessat e disinnat unu progetu politicu pro fraigare un'istadu a sesi, indipendente, duncas non dipendente dae entidades superiores e non ligadu a perunu ateru istadu. S'indipendentismu est unu de sos esitos istitutzionales possibiles de s'esertzitziu de _soverania_ [bide]. Sa soverania, comente espressione prena de su deretu de autodeterminatzione natzioanle, est s'espressione de su natzionalismu de liberatzione (bide "_natzionalismu_"), chi est sa base, su motore, sa dotrina, s'ideologia, de cale si siat propositu istitutzionale cuncretu de soverania. Una natzione chi resessit a essere, in cale si siat manera (patzifica o nono), soverana, podet isseberare liberamente una solutzione istitutzionale indipendente (in unu "_istadu mononatzionale_" [bide]) o cunfederada (in unu "_istadu plurinatzionale_" [bide]) cun ateras natziones, in cunditzione de paridade. In manera paradossale, una natzione libera e soverana diat podere finas rinuntziare (esertzitende su deretu de autodeterminatzione) a sa soverania! Duncas, su natzioanlismu de liberatzione est sa cunditzione de s'indipendentismu. Tando non tenet perunu sentidu s'indipendentismu sena natzionalismu. Diat essere comente a essere catolicos sena essere cristianos, o catolicos non-cristianos. Imbetzes, unu natzionalista podet essere finas no indipendentista, si isseberat una solutzione istatuale cunfederada. + In manera diferente devimus cunsiderare sos protzessos indipendentistas de su prus de sas excolonias de sos istados europeos, mescamente a pustis de sos annos '60, in Àfrica e in aterue. In custos casos, sos movimentos anticoloniales ant costituidu istados-natzione cun lacanas artifitziales, non basadas in limbas e in natziones, chi ant riproduidu colonialismos internos in sa matessi manera de in antis de s'indipendentzia. Su mustra de custu est chi custos istados ant impostu, belle semper, comente limba ufitziale sa limba de sos excolonizadores e su podere de una natzione subra de un'atera. + #_Diegu Corràine_ + + ### 19/12/2010 + ## SA CANTIDADAE DE PESSONES CHI ISCHIT SA LIMBA BASCA EST COLADA DAE SU 22% A SU 37,5% IN SOS ÙRTIMOS 30 ANNOS! + ### Sos datos difusos su 03/12/2010 in ocasione de sa Die Internatzionale de sa limba basca, s'Euskera + Su 3 de nadale est istada tzelebrada sa Die Mundiale de sa Limba Basca. dae su Guvernu bascu, dae sas Provintzias e dae sas Comunas. S'assessora noa de sa cultura. Blanca Urgell, linguista, at manifestadu sa "unidade" a inghiriu de s'euskera, sa limba basca. @@ -36340,37 +49871,72 @@ Duncas, si unu populu cheret, podet finas andare in caminu contrariu. E torrare in podere de su chi at perdidu. Ca sa chistione de sa limba no est chistione de deretos individuales ebbia, comente teorizat calinu in Sardigna, ma mescamente de deretos colletivos. Sos Bascos non si sunt acuntentados de firmare s'assimilatzione linguistica e s'erosione de su numeru de sos faeddadores, ma cherent torrare sa limba a chi nche l'at perdida. Pro ite in Sardigna non devimus faghere su matessi. Ca si nos acuntentamus de mantennere su sardu in su 13% de sos pitzinnos, chi istatisticamente, lu faeddant galu, semus perdidos! Si non faghimus a manera chi sa limba si torret a ispainare in totue in sa sotziedade e in su territoriu, pro "torrare a sa limba sarda", semus finidos comente limba e natzione. + #_Diegu Corràine_ + + ### 09/12/2010 + ## Una lege noa pro sa limba gallesa + ### Sas cumpangias prus mannas chi dant unu servitziu a su publicu ant a devere impreare su gallesu in "manera resonabile e proportzionada". + Sa limba gallesa at a tennere prus importu, a pustis de unu votu in s'Assemblea Natzionale de su Galles, in Caerdydd/Cardiff, su sete de nadale de ocannu. + Sa mesura, chi at a essere lege s'annu chi benit, est su providimentu prus importante aprovadu in custu campu a pustis de sa Lege pro sa limba gallesa de su 1993. + Mancari custa lege noa no interesset su prus de su setore privadu in su Galles, semper e cando obligat sas cumpangias prus mannas chi dant unu servitziu a su publicu, che a sas cumpangias telefonicas, a impreare sa limba gallesa in una " manera resonabile e proportzionada ". + In prus, unu _Language Commissioner_ at a naschere pro monitorare s'usu de su gallesu, e unu _Welsh Language Tribunal _e unu _Welsh Language Partnership Council _ant a essere costituidos pro afortire sa positzione de sa limba in mesu de sos utentes. + A narrere su beru, b'at de essere cuntentos a medade pro custu providimentu: a un'ala, difatis, non totu sas cumpangias privadas ant a essere interessadas, e sa ditzione pagu crara "resonabile e proportzionadu" at a cherrere narrere chi s'aplicatzione in cuncretu at a cambiare dae un' organzatzione a un'atera; a s'atera, non b'at un'afirmatzione inecuivocabile chi sa limba gallesa est ufitziale. + In s'assemblea sunt istados presentados emendamentos pro megiorare sa lege, ma los ant botzados. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 11/12/2010 + ## Sos campos de interventu de su Programa triennale pro sa limba sarda + ### Los at espostos s'assessore regionale a sa cultura Sergio Milia in sa cunferentzia "Una limba normale" de Fonne + In sa cunferentzia "Una limba normale" chi b'est in custas dies in Fonne s'assessore regionale a sa cultura Sergio Milia at espostu sos setores de interventu de su Programa triennale pro sa limba sarda. + In sintesi, custos sunt sos campos de atzione: + - otenimentu **de sos deretos pro tradutziones **dae s'italianu, o dae ateras limbas europeas, a su sardu + - atuatzione de su progetu relativu a s'**Atlante linguisticu ** de sa Sardigna + - promovimentu de s''**informatzione e de sa comunicatzione** in limba sarda e in sas variedades alloglotas: + - **atuatzione de s'isportellu linguisticu**. + - **curretore ortografico **pro su tratamentu automaticu de sa limba. + - interventos in favore de sa cultura sarda in foras de sa Sardigna e in foras de s'Italia + - cunferentzia annuale e verifica de sos interventos + - valorizatzione **de sas variedades alloglotas** presentes in su territoriu regionale + - istrutzione in limba sarda in s'orariu curriculare. + - **bursas de istudiu** pro promovere e valorizare sa cultura e sa limba de sa Sardigna in s'universidade + - **finantziamentu a sas Universidades de Casteddu e Tatari ** pro s'espletamentu de cursos universitarios + #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/12/2010 + ## Unu protzedimentu de reclamu a s 'ONU pro sa violatzione de sos deretos umanos. + ### L'at cumintzadu su Comitadu pro sa limba sarda + Su Comitadu pro sa limba sarda, riunidu in Fonne pro sa Cunferentzia regionale de sa limba sarda, in ocurrentzia de sa "Die mundiale de sos deretos umanos/Human right day 2010 ", at cumintzadu unu protzedimentu de reclamu pro sa violatzione de sos deretos de s'omine in contu de mesuras discriminatorias in relatzione cun su no-imparongiu de sa limba sarda e de sas limbas alloglotas in sas iscolas italiana in Sardigna, violatzione fata dae s'Istadu italianu chi nde tenet cumpetentzia costitutzionale. Su Comitadu pro sa limba sarda s'incumandat a su Cummissariu pro sos deretos umanos de sas Natziones unidas reclamende, oe chi est die mundiale de sos deretos umanos, chi s'Istadu italianu non rispetat sos articulos 1.1 e 2.3 de sa Decraratzione de sos deretos de sa pessones e de sas minorias etnicas, religiosas e linguisticas adotada dae s'Onu in sa risolutzione n. 47/135 de su 18 de Nadale 1992, e in manera distinta in contu de: @@ -36397,43 +49963,85 @@ Francesco Cheratzu Giuliana Portas Mariantonietta Piga + #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/12/2010 + ## Su friulanu e su sardu cunsiderados comente dialetos italianos in 5 videos de sa Rai. Comente chi sa lege istatale 482/99 non siat mai esistida! + ### de Diegu Corraine + S'istadu italianu est cumintzende a tzelebrare sos 150 annos suos (chi ruent in su 2011) cun cunferntzias, seminarios, manifestatziones. Ma cuant semper sa veridade e sa realidade, chi s'Italia est un'istadu formadu dae prus natziones (e in intro de sa natzione italiana, dae prus comunidades e dialetos locales) ma fraigadu, a fortza, comente un'istadu-natzione, mononatzionale, cun limba dominante e ufitziale s'italianu. Petzi in su 1999, cun sa lege 482, at reconnotu in manera formale, chi in intro de su territoriu suo b'at 12 minorias linguisticas diferentes, no italianas, includende sa sarda, sa prus manna. + A dolu mannu, in custas dies, sa RAI at chertu faghere sa parte sua in custas tzelebratziones, proponende 5 videos publitzitarios chi mustrant comente sos tzitadinos de s'istadu nou naschidu in su 1861 podiant tennere dificultade a si cumprendere a pare faedende cadaunu su limbagiu suo. A su puntu chi petzi s'adotzione de un'istandar generale li diat aere cunsentidu de si cumprendere: su toscanu cunvertidu in italianu! Meres de lu pessare. + Sos "dialetos" de Italia sunt gasi carateristicos e diferentes, chi est beru chi non semper s'ntercumprensione podiat essere assegurada, ca sas traditziones linguisticas e culturales fiant gasi no "italianas" chi, a bias, sos chi mutimus dialetos podent essere cunsiderados limbas. Antis, in ateros istados diant essere cunsiderados (o sunt reconnotos) comente limbas: su olandesu a cunfrontu cun su bassutedescu o su letzenburger de Lussemburgu. + E difatis sos Piemontesos e ateros "dialetos" si sunt moende dae meda, finas de reghente, pro essere reconnotos comente limba. + Ma finas a cando no ant a cambiare istatus, finas a cando no ant a essere cunsiderados limbas, sos dialetos italianos est normale chi apant una limba ufitziale supraordinada. Si a nois Sardos cumbenit e agradat de tennere una norma supraordinada cumplementare a sos limbagios locales, non podimus negare su matessi deretu a sos Italianos, de tennere una norma supraordinada cumplementare a sos limbagios locales. Ma su sardu, su friulanu, totu sas 12 minorias linguisticas reconnotas dae sa Republica, ite b'intrant? + Su malu de custos videos RAI est, difatis, chi nche ponent in mesu de sos dialetos "italianos" finas su friulanu e su sardu, chi sa 482/99 reconnoschet comente limbas NO italianas! Est pro custu chi devimus protestare comente Sardos. Non ca sos dialetos italianos apant una limba de riferimentu de de interrelatzione. + Su sardu, de ateru, est presentadu in unu de sos videos (su 3), in forma improbabile, pronuntziadu in manera mesu imbentada dae unu giovanu chi paret non sardu. Chi sa frase siat sarda si cumprendet cun dificultade e tenet pagu sentidu, comente cando cherent imitare una limba cun paraulas ipoteticas. + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/12/2010 + ## Su sardu in sas 3 dies de Fonne: dare animu e mustrare chi podimus cambiare sa tendentzia negativa + ### de Diegu Corraine + Un'amigu m'at pedidu ite nde pesso de s'urtima cunferentzia de sa limba sarda fata dae sa Ras in Fonne. Rispondo a issu e a ateros, cun s'isperu de podere leghere (inoghe etotu, si cherides, in suta de custu testu) ateros parreres. + Non chergio faeddare de s'organizatzione, resessida in totu sos aspetos, ma de sas novidadees culturales e politicas chi nde sunt essidas. + Su tema de sas 3 dies fiat "una limba normale". Non totu sos relatores ant faeddadu de su tema, ma s'idea chi sa limba sarda devat tennere, dae como in susu, una presentzia "normale", in totu sos ispatzios e ocasiones comunicativas in sas amministratziones, entes, iscolas, medios de Sardigna , est istadu presente in belle totu sos interventos e in sas arresonadas chi nos amus fatu finas in foras de sa cunferentzia. + Ca custa "normalidade" de sa limba sarda est sa chi nos garantit de torrare a su 100% de sos sardos chi faeddant in sardu, andende contra a sa tendentzia a s'assimilatzione linguistica chi est reduende s'impreu de su sardu a su 13% de sos pitzinnos. + Oramai si bidet chi, in custos annos de istudiu e cunfrontu a pare, in Sardigna e foras de Sardigna, cun istudiosos, espertos e militantes de deghinas de limbas natzionales de Europa, in Sardigna s'est formadu unu movimentu natzionale linguisticu chi contat chentinas de pessones, chi ant traballadu o trabalalnt in entes, iscolas, assotzios. E, adolu mannu, si bidet craru finas chi a custu movimentu lingisticu non currispondet sa sensibilidade linguistica de su movimentu politicu natzionale sardu, chi paret prus interessadu a ateras peleas. Totu su contrariu de ateros movimentos, catalanos, corsicanos, bretones, otzitanos, bascos, galitzianos, gallesos, in ue sa gherra pro sa limba natzionale, sa lima "propia" est e est istadu su motore, sa bussola, s'orizonte, de su movimentu politicu. E difatis, su movimentu politicu sardu, sena sa bussola de sa limba, arriscat de non ponnere passu o si distuere a sa sola. + Custu movimentu tenet ideas craras subra de sos problemas e solutziones, chi sunt belle sos matessi de sas ateras limbas minoritarias. Est unu movimentu modernu, universalista, non cungiadu, abertu a propostas e medios noos de interventu. Totu su contrariu de medas intelletuales chi sunt abbarrados in foras de custa prospetiva e tenent, cando si b'acurtziant , una visione folclorica, retorica, cristallizada, de s'identidade linguistica. Giai podimus bidere so efetos de custa visione in carchi esperimentu de radiu e tv in sardu, chi imbetzes de rapresentare sas tensiones e sas novidades de su presente, sunt dende fortza petzi a su tempus coladu. + Oramai, su movimentu tenet ideas craras in tema de pranificatzione e politica linguistica: cheret chi su tema de sa limba essat dae sas lacanas de sa cultura e de s'Assessoradu de sa Cultura, pro essere presente in manera trasversale in totu sos setores de su guvernu, in totu sos Assessorados. + Su movimentu tenet finas s'idea chi devimus isfrutare cale si siat ocasione pro aumenatre sa presentzia de su sardu, finas cun cosigheddas de pagu importu (adesivos, volantinos, locandinas, giornaleddos, fogios de publitzidade, etichetas). Cadaunu de nois s'at a devere ingeniare a s'imbentare maneras noas pro acurtziare a sa limba sarda, pro acurtziare sa limba sarda a sa gente, in su logu de traballu, in s'atividade culturale o cumertziale de cadaunu. + Duncas, custas 3 dies de Fonne sunt servidas a torrare a leare su cabu de sa chistione, a dare animu, a mustrare chi podimus cambiare sa tendentzia negativa. Ma totus semus cumbintos chi devimus isfrutare sas leges chi tenimus, ma finas chi bi chergiant istrumentos giuridicos noos, chi punnent a sa ricostrutzione de su territoriu linguisticu, pro torrare salimba a chie l'at perdida e pro cunsentire a sos Sardos s'ufitzialidade prena in sardu. + A su movimentu, pero, mancat oraganizatzione e continuidade. E finas initziativa. Non podet essere petzi sa Ras a proponnere e a si movere. Cadaunu devet faghere sa parte sua. Sa limba non nos dat tempus! Tocat a si movere. + Forsis est sa politica (una parte, a dolu mannu, sa chi fiat presente in Fonne, cumintzende cun s'assessore Milia) chi s'est abbigiada, totu in unu, in Fonne, chi sa chistione de sa limba at fatu passos mannos in custos annos. Chi no est chistione de pagos interessados e chi interessat medas sos giovanos. E chi custos giovanos chi s'interessant de limba sunt preparados. E est naschidu in Fonne un'interessu mannu, pro currispondere a sos disigios de su movimentu e duncas de sos Sardos chi cherent su sardu ufitziale e biu. + Como diat tocare chi totu sa politica, de cada chirru, siat interessada in custa prospetiva noa. Devimus puntorgiare totu sas fortzas politicas a ponnere sa limba sarda in su tzentru de cale si siat programa de isvilupu. E sa manera megius chi podet mustrare una voluntade noa est chi sos politicos e sos partidos impreent su sardu in cale si siat ocasione, in manera orale e iscrita. In Fonne calicunu de issos at cumintzadu a lu faghere e nd'est cuntentu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/12/2010 + ## Android est finas in limba catalana + ### Google at giai bortadu su sistema operativu pro telefoneddos + Pagas chidas a como si fiat ischidu chi Google fiat traballende in sa tradutzione in catalanu de Android, su sistema operativu pro telefoneddos de custa cumpangia. + E, difatis, in custas dies at publicadu sa versione noa de custu sistema, sa 2.3, chi, in prus de su catalanu, includet unu disinnu nou de sas tasteras, chi resurtant prus ischirriadas e benit megius a las incarcare, unu rendimentu megius e ateras novidades prus pagu de importu. + In cuintzidentzia cun custu, at lantzadu in su mercadu su Nexus S, su primu telefoneddu chi incorporat custu sistema operativu. Su telefoneddu, in prus, tenet un'ischermu de bator poddighes**,** unu protzessore de 1 GHz, una camera frontale e un'atera posteriore, unu discu tostu de 16 Gb e ateras carateristicas medas. + In custa manera su catalanu at fatu un'ateru passu a dae in antis cara a sa normalizatzione prena in su mundu de sas tecnologias noas. + #_Sarvadore Serra_ + + ## La globalizzazione tra politica e economia + _Editzione:_ Laterza _Collana:_ Percorsi _ISBN_: 8842079170 @@ -36447,37 +50055,71 @@ Su volumene - chi aunit sas relatziones e sos arrejonos de testimonzos autorevoles meda de sos tempos nostros, fatos in su seminariu organizadu dae sa "Fondazione Lucchini" - cheret dare a totus sa possibilidade de abaidare a su protzessu de globalizatzione dae puntos de bista diferentes, dende cara a totus sos aspetos de custu fenomenu. Non cheret essere una ghia segura e definitiva pro si moere sena perigulos in su mare turmentadu de sa globalizatzione, ma petzi inditare chi custu non est unu protzessu chi non si podet evitare, chi andat in una diretzione ebia, ma dependet meda dae su sistema de istitutziones destinadas a lu guvernare. Ghia de sos interventos publicados in s'opera: + 1. S'issenariu zeo-politicu: minetzas e oportunidades de sos alineamentos noos, de **Giandomenico Picco** 2. S'issenariu politicu e economicu: modellos de capitalismu a cunfrontu,de **Adair Turner ** 3. S'issenariu economicu internatzionale: unificatzione europea, mercados emerzentes e globalizatzione de **Gerard Lafay ** 4. S'issenariu italianu intre declinu industriale e « innovatzione noa » de** Riccardo Varaldo ** + + + + ### 15/12/2010 + ## Sa limba italiana in pelea + ### La sunt escludende, paris cun s'ispagnolu, dae sos brevetos europeos + S'unione Europea est ponende a un'ala sas limbas italiana e ispagnola, a su nessi pro su chi pertocat s'idioma in su cale devent essere bortados sos brevetos. Paret, difatis, chi s'idea siat a faghere sas tradutziones petzi in inglesu, frantzesu e tedescu. + Sos guvernos de Italia e de Ispagna ant postu su vetu contra a custa detzisione. Como, tocat a bidere ite at a detzidere su Cussigiu Europeu. + Nois non podimus si no espressare solidaridade a sa limba ispagnola, chi tenet unu respiru internatzionale, e a sa limba italiana, chi, si no ateru, tenet una literadura bona. + Non podimus faghere a mancu de notare, pero, chi sa limba nostra, su sardu, est discriminada in intro de s'Istadu italianu, mancari b'apat una lege de s'Istadu matessi, sa 482, chi la diat devere difendere e isvilupare. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/12/2010 + ## Alfons Benedikter si nch'est mortu + ### Benedikter, sudtirolesu, at gherradu pro sas ateras minorias de su mundu, in mesu de custas sos populos indigenos de sa Siberia. + Petzi como, cun prus de unu mese de ritardu, amus ischidu chi Alfons Benedikter si nch'est mortu su 3 de santandria. Benedikter, naschidu su 14 de martzu de su 1919 in Pettneu am Arlberg (oe Tirolu austriacu), est istadu in antis de totu una figura tzentrale in sa cuntierra politica peleosa dae ue est naschida s'autonomia sudtirolesa. Cumponente de unos cantos organismos amministrativos sudtitolesos, militante de sa SVP (Sudtiroler Volkspartei) e pustis de s'Union fur Sudtirol, s'omine politicu at dedicadu sa vida sua a su fraigu, a su cunsolidamentu e a su perfetzionamentu de s'autonomia sudtirolesa. In su matessi tempus, Benedikter at gherradu pro sas ateras minorias de su mundu, in mesu de custas sos populos indigenos de sa Siberia. Si oe in su Sudtirol b'at intziativas academicas de valore in contu de minorias, si oe s'autonomia de custa regione est unu modellu chi atraet cada annu istudiosos e omines politicos de cada continente, lu devimus mescamente a custu visionariu menti-fine. Chie est iscriende at tentu sa sorte e s'onore de connoschere a Alfons Benedikter e sa familia sua. In particulare unu de sos figios, Thomas, cun su cale at collaboradu in ocasiones medas in sos annos noranta. Autore de istudios e libros medas a propositu de sas minorias ede su mundu, Thomas sighit in manera esemplare su traballu de su babbu. + #_Alessandro Michelucci_ + + ## Beranu Literàriu 2008 + ### Un´ocasione pro connòschere òperas e autores de literadura in limba sarda + Su Beranu Literàriu est istada una initziativa chi in sos meses de maju e de làmpadas at fatu connòschere in sete biddas de Ogiastra e àteras biddas a probe de Tàtari, romanzos e autores in limba sarda. S´ùrtimu addòviu est istadu peri ocasione pro faeddare de s´editòria in limba sarda cun sos editores Diego Corraine, "Papiros", e Frantziscu Cheratzu, "Condaghes", chi ant faeddadu de sas dificultades de su setore chi, oe, campat sena una polìtica istratègica regionale de finantziamentu de s´editòria in limba sarda. Mancari gasi, su chi essit a campu est chi su setore est biu meda e, francu sos autores in italianu prus connotos e prus numenados dae sa publitzidade, chi a su sòlitu bendent prus còpias de sos àteros, sos libros in sardu bendent in Sardigna belle cantu a cussos in italianu. + Interessante est istadu a pòdere connòschere diretamente sos autores chi, ponende a bandas s´umanidade e sa cumpetèntzia literària, ant mustradu chi sa literadura in limba sarda no est literadura de "serie B" comente diant pessare in medas e no est mancu una literàdura de contos de foghile, de bandidos o contos de massajos e pastores. Est una literàdura bia, presa a sos tempos nostros, chi tratat temas de importu, chi trasmitit balores e connoschèntzia, mustrende chi in limba sarda si podet iscrìere e faeddare de totu. + Su chi ispantat est sa capatzidade de sos autores de colare cun grabu dae temas locales a temas universales. Si tratant temas chi podent èssere a curtzu e de cada die, de s´omossessualidade in Sardigna in sos annos trinta e in dies de oe, ma peri de fatos comente sa gherra in Jugoslàvia in Sa sedda de sa passalitorta de Gonario Carta Brocca. Si faeddat de sas peleas de sos istudentes in sos annos ´70 in Itàlia e in Sardigna in Sa janna tancada de Nanni Falconi, pastore-iscritore cun sa passione pro internet. Non mancat su romanzu istòricu, Sos de parte tzier, de Costantina Frau, subra sa Sardigna de su 1600 a su cumintzu de sa dominatzione catalana. Sena ismentigare s´_Antonandria_ dePaulu Pillonca, sos contos de cullègiu de Nino Fadda in "Presones deLussu", _Dona Mallena_ de Larentu Pusceddu e G. Tirotto chin _L´umbra di lu soli_ iscritu in gadduresu-casteddanesu. + Sos addòvios sunt istados sighidos cun grandu interessu in totu sas biddas e s´Ogiastra e àteras bidda a probe a Tàtari si sunt mustradas atentas e interessadas a totu sas chistiones chi pertocant sa limba sarda ma mescamente s´identidade nostra. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Bandera MAC + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/04/2009 + ## Toponomàstica: mustra bia de s'identidade nostra + ### Cunferèntzia in Tàtari | 6 de maju de su 2009 + Dae pagas chidas sa provìntzia de Ogiastra e sa de Tàtari ant formadu su primu nùcleu de su Coordinamentu de sa Minoria linguìstica sarda, abertu a s'adesione de sas àteras provìntzias sardas. Una de sas primas manifestatziones comunas at a èssere sa cunferèntzia de su **6 de maju de su 2009**, dedicada a s'argumentu "**TOPONOMÀSTICA, mustra bia de s'identidade nostra**", chi s'at a fàghere in TÀTARI, Sala Angioi de sa Provìntzia, in pratza de Itàlia, dae sas 18 h 00 a sas 20 h 00 Ant a saludare: _Alessandra GIUDICI_, presidente de sa Provìntzia de Tàtari, _Sergio MÙNDULA_, assessore de sa Cultura de sa Provìntzia de Tàtari, _Giorgio MURINO_, assessore de sa Cultura de sa Provìntzia de Ogiastra @@ -36485,19 +50127,35 @@ Su tema de sos **Nùmenes de Logu** est de atualidade manna ca sa lege 26/97 e sa 482/99 previdet sa possibilidade de torrare a sa toponomàstica autèntica in limba sarda, chi a s'ispissu est istada deformada giai in època catalana, ispagnola, italiana. Deformada in su sensu chi non semper sas grafias ufitziales ant ripsetadu sa pronùntzia locale e sarda. A bias, sos topònimos, mescamente sos nùmenes de sas biddas sunt istados bortados in ispagnolu (Iglesias) o in italianu (Villagrande). Sas Leges como cunsentint de torrare a su connotu: Is Crèsias, Biddamanna, etc, E gasi cherent fàghere comunas e provìntzias, comente amus fatu in provìntzia de Nùgoro cun Otzana, Garteddi, Oroteddi, Durgali, Lòcula, etc. Pro ite est importante a pònnere sos topònimos in sardu? Ca sunt sa prima cosa chi bidimus cando nos ponimus in caminu, est sa prima "iscritura" chi bidimus cando andamus a unu logu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/11/2010 + ## PIMPA de Altan in sardu + ### + ### **Presentada, Banari 6/11/2010** + Sa catzedda curiosedda pintirinada a ruju, imbentada in su 1975 dae Francesco Tullio Altan, famadu pro sos disinnos satiricos in La Repubblica e l'Espresso, como faeddat finas in limba sarda e pro sa prima bia arribbat a Meilogu. in sas comunas de Banari, de Siligo e de Bunnannaru. **Sabadu 6 a sas 17.30 in Banari**, in sa sala de su Cussigiu comunale, pratza de Solinas, presentada de bator libritos de sa Pimpa, cun sa presentzia ativa de sos pitzinnos de sas iscolas. S'initziativa, organizada dae s'ufitziu de sa limba sarda de sa Comuna de Banari e dae su de Siligo, paris cun sa Fundatzione "Maria Carta" e sa biblioteca comunale, at a essere presentada dae Diegu Corraine, editore de Papiros, Clara Farina, professora, e dae Juvanna Tuffu, responsabile de s'ufitziu de sa limba sarda. + #_Diego Corraine_ + + ### 27/09/2008 + ## Bandera CURRELIMBA + #_Sarvadore Serra_ + + ## Sa Toponomàstica urbana in sardu + ### Critèrios, modalidades, pràticas + Sa Toponomàstica, duncas su nùmene de sos logos, est una de sas mustras prus craras e visisìbiles de s'identidade de unu pòpulu. Sa toponomàstica urbana est una manera pro identificare, iscrita in una targa, unu logu, una carrera, una pratza, e pro istabilire unu riferimentu pro una pessone o una famìlia in intro de tessutu urbanu. Ma est finas un'ocasione pro ammentare pessonàgios importantes e logos, sardos e istràngios. @@ -36533,27 +50191,45 @@ B'at manera diferentes pro tènnere una toponomàstica #_Sarvadore Serra_ + TARGA A INTEGRATZIONE CULTURALE D) TARGA A INTEGRATZIONE CULTURALE + TARGA BILÌNGUE CONTINUATIVA A) TARGA BILÌNGUE CONTINUATIVA + TARGA BILÌNGUE B) TARGA BILÌNGUE + TARGA CULTURALE MONOLÌNGUE C) TARGA CULTURALE MONOLÌNGUE + + ### 25/11/2010 + ## PIMPA de Altan in sardu, in Bunnannaru + ### + ### **Presentada, su 26/11/2010** + Sa catzedda curiosedda pintirinada a ruju, imbentada in su 1975 dae Francesco Tullio Altan, famadu pro sos disinnos satiricos in La Repubblica e l'Espresso, como faeddat finas in limba sarda e pro sa prima bia arribbat a Meilogu. in sas comunas de Banari, de Siligo e de Bunnannaru. ** Chenabura 26 a sas 17.30 in Bunnannaru**, in sa sala de su Tzentru Sotziale, carrera de sa Regione, presentada de bator libritos de sa Pimpa, cun sa presentzia ativa de sos pitzinnos de sas iscolas. S'initziativa, organizada dae s'ufitziu de sa limba sarda de sa Comuna de Banari e dae su de Siligo, paris cun sa Fundatzione "Maria Carta" e sa biblioteca comunale, at a essere presentada dae **_Diegu Corraine_**, editore de Papiros, **_Clara Farina_**, professora, e dae _**Juvanna Tuffu**_, responsabile de s'ufitziu de sa limba sarda. + #_Juvanna Tuffu_ + + ### 24/11/2010 + ## «Sa filosofia est unu dialogu a sa muda de s'anima cun issa matessi, a propositu de s'essere» PLATONE, filosofu gregu + #_Diegu Corràine_ + + ## Màéba. Dialoghi con mia figlia + _Editzione:_ Ed. Ass. culturale 'Kel Lam _Collana:_** **Integrazioni culturali _Annu de publicatzione:_ 2005 @@ -36564,42 +50240,87 @@ Impreende s'istrumentu poeticu, s'autore cheret dare unu cussigiu a sos babbos, chi non devent renuntziare a unu compitu gasi importante. Pro custu, Mdjock Ngana inditat unos cantos argumentos essentziales pro su traballu de educatore, chi non pertocat petzi sos babbos, ma finas insinnantes e educadores chi sighint o acumpangiant sa missione educatora de su babu e de sa mama. Leghende sos cumponimentos de su poeta africanu, cumprendimus chi in una sotziedade fata bene una funtzione gasi importante, s'educatzione, non podet abarrare in manos a unu grupu de individuos, ma devet esser zestidu dae totus, in onzi logu e mamentu de sa bida. + Consulente pro sa multietnitzidade de sa Comuna de Roma e vitzepresidente de sa consulta pro s'immigratzione de su de VI munitzipiu de Roma, traballat meda pro sa difusione de sas ateras culturas organizende manifestatziones (es."festa de sos populos") e collaborende cun unos cantos aasotzios "Unicef", "Caritas" e "Arci". In su 1984 at fundadu, cun ateros africanos,"Africa Insieme" e in su 1989 "Associazione Baobab", pro isparghere e promovere sas culturas extraeuropeas, cun intelletuales africanos e latinoamericanos. Sas operas suas sunt caraterizadas dae un'impinnu forte a beru: impinnu politicu, soziale e culturale, pro mantennere sos balores fundamentales de sas culturas africanas e pro un'abertura de sos matessi in s'isvilupu de su pensamentu umanu. + + + ### 29/11/2010 + ## «Sa richesa est prus in su gosu chi no in su possessu» ARISTÒTELE, filosofu gregu + #_Diegu Corràine_ + + ### 03/10/2011 + ## «Deo non pesso mai a su tempus venidore; arribbat tropu in presse», EINSTEIN, fisicu tedescu + #_Diegu Corràine_ + + ### 15/11/2010 + ## «In sas pessones, su machine est pagu frecuente, in sos grupos, partidos, populos e epocas, sa regula» NIETZSCHE, Friedrich, filosofu tedescu + #_Diegu Corràine_ + + ## mp3 olbia + #_Sarvadore Serra_ + + ## Altro documento prova 1 + ### sommario 1 + Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Duis non sem a magna vehicula pretium. Nam lobortis, lacus et tempor posuere, lorem lectus sagittis quam, a scelerisque ante ante non tortor. Quisque tellus urna, suscipit adipiscing, congue non, vestibulum vitae, massa. Sed nisi. Nam ac justo. Etiam dictum purus nec arcu. Proin ut ligula sagittis elit vulputate adipiscing. Proin mi risus, dapibus in, condimentum eu, cursus sit amet, sapien. Pellentesque malesuada aliquam orci. Aenean nonummy porttitor tortor. Mauris laoreet pharetra quam. Cras varius ante porta nisl. Fusce eros. + Curabitur sem. Donec mauris purus, interdum eget, aliquam eu, aliquet vitae, sem. In diam. Duis dui turpis, dignissim ac, varius eget, interdum ut, quam. Praesent convallis dictum erat. Morbi sodales, est sit amet lacinia feugiat, erat erat euismod ipsum, eget volutpat leo nisi in metus. Cum sociis natoque penatibus et magnis dis parturient montes, nascetur ridiculus mus. Mauris vel diam. Proin in urna. Sed non neque. Ut a ligula at nisi pharetra tincidunt. Phasellus consectetuer nonummy mauris. Vivamus ultricies lectus suscipit elit. Curabitur elit pede, aliquam vitae, accumsan sed, scelerisque nec, dolor. Vivamus sem nibh, convallis ac, rhoncus ac, tempus id, mauris. Aenean at pede id enim rutrum molestie. + Aliquam at erat. Aenean molestie, mi in varius tincidunt, lectus ipsum blandit quam, vestibulum nonummy arcu est feugiat ipsum. Fusce vulputate arcu in mauris. Praesent posuere nunc. Sed leo arcu, porttitor quis, adipiscing sed, feugiat id, orci. Suspendisse quis justo. Suspendisse congue nibh nec leo congue commodo. Pellentesque consectetuer hendrerit orci. Proin dictum, ante sed porttitor cursus, urna turpis tempus risus, aliquet mollis ligula metus nec diam. Aliquam erat volutpat. Aliquam tincidunt vulputate purus. Suspendisse feugiat lobortis quam. Aenean eget mauris. Vivamus quam ante, iaculis non, sodales in, placerat sed, dolor. Aenean lacus. + Sed at tortor id neque elementum interdum. Donec tincidunt. Donec nonummy. Aliquam rutrum posuere lorem. Vestibulum mollis neque in tortor. Nunc posuere odio et sem. Nullam erat est, mollis a, dapibus vitae, vestibulum vel, ligula. Etiam accumsan vehicula velit. Duis molestie molestie libero. Proin tincidunt, ipsum porttitor pellentesque dapibus, augue augue rhoncus metus, a egestas est turpis nec mauris. Aenean justo. Sed neque. In elit. Vestibulum ante ipsum primis in faucibus orci luctus et ultrices posuere cubilia Curae; + Suspendisse potenti. Etiam arcu purus, placerat vel, aliquam eu, sagittis sit amet, pede. Pellentesque at risus. Nunc vulputate lectus eu ipsum. Duis sapien nisl, accumsan ac, eleifend sed, tempus ut, leo. Integer elit orci, eleifend sed, nonummy quis, tempus eget, velit. Morbi vitae quam. Duis consequat nunc a quam. Fusce mi ante, faucibus sed, facilisis scelerisque, elementum vitae, justo. Aenean iaculis. Pellentesque elementum blandit mauris. Aenean imperdiet bibendum neque. Aliquam tincidunt nunc vel erat. Pellentesque habitant morbi tristique senectus et netus et malesuada fames ac turpis egestas. Praesent non sapien ut enim mollis condimentum. Nullam pretium ultricies metus. Ut placerat. Integer gravida. #_Sarvadore Serra_ + + ## - + Cristiano Carrus + #_Sarvadore Serra_ + + ## - + Marco Stolfo + #_Sarvadore Serra_ + + ## 2 + #_Sarvadore Serra_ + + ## 3 + #_Sarvadore Serra_ + + ## 4 + #_Sarvadore Serra_ + + ## Il bilinguismo tra conservazione e minaccia. Esempi e presupposti per interventi di politica e di educazione bilingue + _Editore_: Franco Angeli _Data de Publicatzione_: 2004 _Collana_: Varie @@ -36606,7 +50327,9 @@ _ISBN_: 88-464-5458-8 _Pazinas_: 464 _Preju_: 25.50 euros + Custu libru regollet duas chircas dedicadas a su tema de su bilinguismu. + Sa prima chirca fata dae Fiorenzo Toso proponet un'istudiu de su tabarchinu. Est un'istudiu unicu de custa casta e est interessante meda pro bidere comente duas limbas intrant in cuntatu. S'istudiu est un'analisi pretzisa de totu sas cumponentes linguisticas e sotziu-linguisticas de su tabarchinu. Su tabarchinu est sa limba chi si faeddat in sas isulas de sa parte sud-otzidentale de sa Sardinna, naschida propiu dae s'addoviu de duas limbas diferentes. Su tabarchinu de Sardinna est unu casu tipicu de eteroglossia interna. Est una variedade de zenovesu tramudada in su XVI seculu in s'isula de Tabarca in Tunisia e a pustis zuta a sas sedes atuales e a s'isula de Nueva Tabarca (Alicante, Ispanna), in cue nche fiat morta dae s'incumintzu de su seculu XX. Su tabarchinu est faeddadu in sa Comuna de Carloforte (L'Uiza), Calasetta (Cadesedda), in sas isulas de Santu Predu (San Pe) e Sant'Antiocu (Sant'Antiocu) in sa provintzia de Casteddu. Est una limba faeddada oe dae unas 8.000 pessones (unas 5.500 in Carloforte, unas 2.500 in Calasetta. B'at comunidades de Tabarchinos chi istant in Casteddu, in Carbonia, in Iglesias e in Zenova. @@ -36615,27 +50338,62 @@ Sa segunda parte de su libru "L'educazione bilingue per i Tarahumara del Messico del Nord. Uno studio dei contesti di un programma emergente" , est una chirca fata dae Carla Paciotto; un'istudiu sotziu-culturale e linguisticu de sa comunidade de Tarahumara, chi est unu de sos bator grupos indizenos chi b'at in Messicu. Tarahumara est sa limba faeddada dae su grupu uto-atzecu de sa Sierra Madre in su Messicu. Su libru ispricat comente s'impreu de sa limba de su logu (sa limba indizena) podet abarrare paris cun sa limba natzionale chi in cue est s'ispannolu, mantenende unu modellu de educatzione de duas limbas paris e de duas culturas paris, cun s'obietivu de afortire s'impreu de sa limba indizena. S'autora at fatu un'i subra de sas populatziones indizenas, de s'istrutzione pro sas minorias etnicas in una prospetiva antropolozica, bidende sos efetos de s'iscritura e de s'alfabetizatzione pro mantennere bia sa limba indizena. Sos Tarahumara de Chihuahua At analizadu su cuntestu demograficu e zeograficu e istoricu; sL'influentzia de sas missiones subra de sa cultura tarahumara; 1767-1900. SosTarahumara dae su 1900 a oe e sa luta issoro pro sa supraviventzia. A pustis analizat:su livellu de istrutzione de sos maistros in s'istadu de su Chihuahua; S'impreu de sa limba in iscola dae parte de sos maistros; sas teorias de sos maistros e sos programas de educatzione pro sos maistros. Su sistema educativu federale pro sos Tarahumara, sa limba tarahumara istandardizada. A sa fine de su libru b'at oto apenditzes: bator sunt grillias pro s'osservatzione de s'interatzione linguistica e ateras bator sunt cuestionarios pro istudentes e maistros. Ambas chircas sunt istadas premiadas in sa de oto editziones de su cuncursu pro sa categoria "Tesis de dotoradu e chircas issientificas". + + + + ## panorama_lanusei.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## andito_stanze.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## stanza_doppia.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## stanza_matrim.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## stanza_doppia.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## bagno_salesiani.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## andito_largo.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## panorama_lanusei.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## salesianos.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## 5 + #_Sarvadore Serra_ + + ## Cecenia. Il disonore russo + _Tradutzione_: Alberto Bracci T.,Agnes Nobecourt _Editore_:Fandango _Data de publicatzione_:2003 @@ -36643,167 +50401,386 @@ _ISBN_:888751755x _Pazinas_: 203 _Preju_: 15,00 euros + Su libru de Anna Politkovskaja, una ziornalista russa, si presentat comente una descritzione atenta meda e realista de una situatzione dolorosa chi sa Tzetzenia fiat bivende in su tempus de una gherra cumintzada in su 1999: sa segunda gherra chi custa republica caucasica at afrontadu in su ziru de deghe annos. S'obietivu de custa opera fiat de denuntziare su fatu chi custas gherras chi bi sunt istadas in su Caucasu de sa Russia post-sovietica, ma mescamente custu urtimu cunflitu de su '99, non podent esser istadas casuales, ma diant esser su riflessu de unu modu de esser de sa Russia e diant parrer amentare sa bida de sos annos de su zar Lissandru III, finas si oe no est prus s'ebreu su chi benit iscartadu ma su tzetzenu, bidu che a una pessone "diferente" e pro cussu pissighidu dae sos militares. Totu su chi est naradu in su libru e duncas totu sos contos subra de sa populatzione tzetzena non sunt naschidos dae sa fantasia de s'iscritora; Anna P.iscriet de sos dolores de pessones esistidas a beru, sordados, ufitziales russos ma finas zente normale chi at connotu issa matessi in cussos unos baranta biazos chi aiat fatu in Tzetzenia cun s'idea de connoscher s'istoria bera de cussa zente e de non si firmare a sas testimonias de cosas contadas dae atere. S'autora de su libru at connotu, duncas, de pessone sos dolores de sa gherra, sos assachizos, sas violentzias a sas feminas e sas mortes de sos tziviles cumandadas dae sos militares russos. Est propiu subra de su potere de su Guvernu russu chi si firmat in totu unu capitulu, ma in particulare subra de su modu de guvernare de Vladimir Putin; un'aministratzione a parrer de Politkovskaja, chi mancari s'esseret mustrada pronta a garantire s'ordine e sa segurantzia de sa zente, fiat imbetzes issa matessi sa causa de cussa gherra. [_len_] + + + ## salesianos.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## 1 + in Tortolì + #_Sarvadore Serra_ + + ## - + Sarvadore Cubeddu + #_Sarvadore Serra_ + + ## - + Vittorio dell'Aquila + #_Sarvadore Serra_ + + ## - + Marco Viola + #_Sarvadore Serra_ + + ## - + Coròngiu e relatores + #_Sarvadore Serra_ + + ## - + Lombardo + #_Sarvadore Serra_ + + ## - + Carles Sechi + #_Sarvadore Serra_ + + ## 1 + #_Sarvadore Serra_ + + ## . + #_Sarvadore Serra_ + + ## Guantanamo:mortos tres detenudos + Guantanamo est un inferru chi non tenet bisongiu de presentatziones meda. Est una presone istadunidensa, e nde intendimus faeddare cada die pro sos abusos contra a sos detenudos, sas torturas de sos sordados americanos, sos detenudos minores, e finas sos tentativos meda de si ochiere de sos detenudos. Custa galera est semper in su tzentru de s'atentzione de pessones meda, chi si pregontant cale est s'utilidade sua. + Eris, tres detenutos, duos sauditas e unu yemenita, sunt resessidos a si ochiere. E pro issos non devet essere istadu fatzile meda, pro sos controllos chi bi sunt in sa prejone e finas pro su fatu chi su Coranu a su versu 29 de sa 4°Sura narat : " non bos ochiais , ca Deus est istadu misericordiosu cun bois". Dae tempus meda, intre sos detenutos mai protzessados e torturados, in su _lager_ de Guantanamo, est in atu un' ispetzia de istafeta de mortes, bida che a s'unica protesta possibile. + Su comandante de sa galera Harry Harris, at naradu : "sos detenudos no tenent rispetu pro sa bida, nen pro sa nostra ne pro sa issoro. Custu no est un' atu de disisperu ma de gherra asimmetrica contra a nois". + In sas dies coladas, finas su comitadu de sa Natziones Unidas contra a sas torturas, at naradu chi sas presones americanas chi sunt in terra istrangia cherent serradas. + + + + ## Programa ALIR 2008 + Cara + #_Sarvadore Serra_ + + ## Programa ALIR 2008 + Intro + #_Sarvadore Serra_ + + ## Biddas + de Ogiastra + #_Sarvadore Serra_ + + ## vcvxvxcvxcv + questa foto nfdnbjdfngfdhgehdguàògiobdò + #_Sarvadore Serra_ + + ## 2 + in Biddamanna + #_Sarvadore Serra_ + + ## 3 + in Biddamanna + #_Sarvadore Serra_ + + ## 4 + in Biddamanna + #_Sarvadore Serra_ + + ## 5 + in Biddamanna + #_Sarvadore Serra_ + + ## 0 + in Tortolì + #_Sarvadore Serra_ + + ## scarica il file + #_Sarvadore Serra_ + + ## S'economia Basca at crèschidu de su 4.3% in su primu trimestre + Su PIL Bascu at creschidu de su 4,3% in su primu trimestre de su 2006, custu pro su recuperu de sas esportatziones. Nche colat sa creschida Ispagnola de oto detzimales, chi curret a prus 3, 5%, e dopiat sa de s'Unione Europea a 25 (2,2%) e de sos Paisos de s'euro(2%), custu segundu sos datos Eustat. + Su setore prus dinamicu, cun unu tassu de su 5,6% est istadu s' industriale. Ma finas sos setores energeticos e sos produtores de benes e servitzios. **** + Comente aspetu negativu b'at de narrere chi su setore primariu tenet unu mancu 7,3% dae s'annu coladu e unu calu de su 5% si ponimus a pare su primu trimestre de su 2006 cun su de bator de su 2005. + Su personale ocupadu de su Paisu Bascu creschet de su 2,2% durante su primu trimestre de su 2006, subra su matessi periodu de s'annu coladu. In numeru assolutu sos ocupados nch'ant coladu sos 960.000. Sa cara dinamica de custa regione europea est unu signale de cantu s'autonomia faghet creschere a beru unu populu. + + + + ## bbc03_550.jpg + #_Sarvadore Serra_ + + ## leggi il file + #_Sarvadore Serra_ + + ## Programa cumpretu de sa Cunferèntzia + cun sos nùmenes de totu sos Relatores + #_Sarvadore Serra_ + + ## titolo + hdfhjgfhjgfjjkfsj + #_Sarvadore Serra_ + + ## Frantxo Nagore + aragonesu + #_Sarvadore Serra_ + + ## Diegu Corràine, Cristina Bofill, Vitelio Herrera, Frantxo Nagore, Daniel Prado + #_Sarvadore Serra_ + + ## Arangino, Comida, Deiana, Fronteddu + 4 de sos binchidores + #_Sarvadore Serra_ + + ## Gabriele Comida + binchidore + #_Sarvadore Serra_ + + ## Mario Fronteddu + binchidore + #_Sarvadore Serra_ + + ## Alessandro Podda + sonadore de Loceri + #_Sarvadore Serra_ + + ## Istatutu nou: giuristas crìticant presèntzia "insufitziente" de sa limba catalana in sa Giustìtzia + Sa Associacio de Juristes en Defensa de la Llengua Propia (AJDLP) oe at criticadu sos avantzamentos "insufitzientes" de sa limba catalana in materia de Giustitzia chi resurtant in s'Istatutu nou. A parrere de s'Assotziu, diant devere essere presentes prus garantzias pro favorire s'impreu de su catalanu in s'ambitu giuridicu. In su comunicadu, s'AJDLP narat chi diat devere essere "craru" chi sos "tzitadinos tenet su deretu de pretendere chi su protzedimentu iscritu e orale siat fatu in limba catalana", e finas tenende in contu chi custu printzipiu "est giai reconnotu in normas de cumprimentu obrigadu" comente est sa Carta Europea de sas limbas regionales e minoritarias. Reclamat finas chi su catalanu siat unu recuisitu pro sos giuighes e "no unu meritu" ebia. In fines, lamentat chi su "reconnoschimentu de s'identidade aranesa [de sa Badde de Aran, in territoriu catalanu, ma de limba otzitana, ndr] est insufitziente de su totu, si no inesistente, in s'ambitu de sa giustitzia". + + + ## Sergio Usai, assessore de sa cultura + Mario Fronteddu, binchidore + #_Sarvadore Serra_ + + ## III Col·loqui Fabra-Tarragona + <<< Programa + #_Sarvadore Serra_ + + ## SOS TRES + RES + #_Sarvadore Serra_ + + ## Nashira, una pitzinna de Sri Lanka chi istat in Lùvula + chi at imparadu bene a beru su sardu + #_Sarvadore Serra_ + + ## Su pùblicu + chi at sighidu sa premiatzione + #_Sarvadore Serra_ + + ## Sos pitzinnos + premiados + #_Sarvadore Serra_ + + ## BANDU + OPERADORE LING. SEUI + #_Sarvadore Serra_ + + ## CAPITULADU + ÒNERES SEUI + #_Sarvadore Serra_ + + ## Locandina in formadu A3 pdf + iscarrigade, imprentade, difundide + #_Sarvadore Serra_ + + ## sdfsd + sdfsdf + #_Sarvadore Serra_ + + ## "Mundiales" Italia-Ghana 2-0. + S'Italia binchet 2-0 in sa de duas partidas de su grupu E s'atera fiat Repubrica Ceca-Usa 3-0. Gol de Pirlo a su 40' e gol de Iaquinta a su '83. De Rossi, Camonaresi e Iaquinta sunt amonidos. Su primu tempus est giogadu bene dae s'iscuadra _Azzurra_, a pustis de una traversa de Toni, signat Pirlo a su '40; sos ghanesos non preocupant meda, petzi cun tiros dae foras. In sa ripresa s'allenadore Lippi non cunfirmat sa formatzione. Ma a su '56 intrat Camoranesi a cambiu de Totti. Si colat a su 4-4-2; Gilardino essit e intrat Iaquinta. A su '38 intrat Del Piero a cambiu de Toni. A 10 minutos dae sa fine Iaquinta in contrapee signat su 2-0, chi dat segurantzia a su resurtadu finale. Assustu pro Francesco Totti. S'_azzurro_ essit a s'11 de su de duos tempos e a pustis de un'ora de giogu. Su numeru 10 italianu est istadu corfidu malamente a s'anca operada dae pagu, dae su ghanesu Paintsil. Pirlo e s'esordiente Perrotta sunt sos megius de sa partida. + + + + ## intro + #_Sarvadore Serra_ + + ## Giornate dei Diritti Linguistici + ROVESCIARE BABELE + #_Sarvadore Serra_ + + ## flash + descrizione filmato + #_Sarvadore Serra_ + + ## img + gsdvbsdbabfdbfds + #_Sarvadore Serra_ + + ## nome file + FileNotFoundException while reading 1784.html :: java.io.FileNotFoundException: C:\www\ww4_multisite_tempusnostru\ROOT\applications\webwork\site_tempusnostru\local\document\html\26.html (The system cannot find the file specified) + #_Sarvadore Serra_ + + ## terra mama + #_Sarvadore Serra_ + + ## LSC/Limba Sarda Comuna + in formadu PDF. Si podet iscarrigare + #_Sarvadore Serra_ + + ## terra mama 2 + #_Sarvadore Serra_ + + ## terra mama 3 + #_Sarvadore Serra_ + + ## file mov + descrizione mov + #_Sarvadore Serra_ + + ## Sos pitzinnos pintant unu ditzionàriu in limba otzitana + Est unu progetu de "Amici di LiberiTutti!", fatu in collaboratzione cun sa Chambra d'oc e chi at interessadu prus de 200 pitzinnos de sas iscolas elementares de sas baddes otzitanas presentes in sas provintzias de Torinu e de Cuneu, sas iscolas elementares de Dronero, Lucerna S. Giovanni, Bobbio Pellice e at a esser dadu finas a sos ateros pitzinnos de sas iscolas elementares de su Piemonte. Sos pitzinnos ant isseberadu sos termines chi impreant de prus in classe, in sos giogos, faeddende cun su babbu e sa mama e cun sos amigos; a pustis los ant bortados in limba otzitana e los ant illustrados pintende a manu libera disignos de milli colores. In custa manera est naschidu su Ditzionariu in limba otzitana pro sos pitzinnos, un'idea de LiberiTutti! @@ -36820,108 +50797,236 @@ Sa publicatzione est gratuita e podet esser pedida a LiberiTutti - carrera de Palermo n.7 - 15100 Alessandria. + + + ## LESSICU + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + paleoliticu + dasdsdfasdfasdfadfadfasdfasd sd fsd fasd + neoliticu + safsd fasdf asdf asdf + #_Sarvadore Serra_ + + ## dsdfsd.doc + #_Sarvadore Serra_ + + ## d + d + #_Sarvadore Serra_ + + ## prova_uls.mp3 + #_Sarvadore Serra_ + + ## prova_uls.mp3 + #_Sarvadore Serra_ + + ## PERCURSU CURRELIMBA 2008 + PERCURSU CURRELIMBA 2008 + #_Sarvadore Serra_ + + ## Mòdulu de adesione + Mòdulu de adesione, de imbiare in fax a su 0782-600921. Si nono, imbiade·lu in posta eletrònica a uls.sar@gmail.com. In custu casu, devides pònnere sos datos eletronicamente in cos campos chi bos interessant e a pustis, devides "sarvare" e imbiare + #_Sarvadore Serra_ + + ## _**Mòdulu de ADESIONE**_ + #_Sarvadore Serra_ + + ## carta_CURRELIMBA_A4.jpg + locandina + #_Sarvadore Serra_ + + ## TARGA BILÌNGUE + B) TARGA BILÌNGUE + #_Sarvadore Serra_ + + ## Atentados meda in Iràq: 24 mortos + Est de oe su bilantziu de 24 pessones mortas in sos atentados chi custu mangianu ant degolladu Kirkuk, sa tzitade petrolifera chi istat in su nord de s'Iraq, a majoria curda. Sas primas 2 esplosiones bi sunt istadas in s'area de su mercadu de Tisaeen, chi est a majoria isciita, e ant fatu treighi mortos, finas duos politziotos, e 18 fertos. Sa prima bomba fiat contra a una patullia de sa politzia, sa segunda est istada fata esplodere cando sunt arribados sos agiudos. A pustis unu _kamikaze_ at atzionadu un'atera bomba in dae in antis de su commissariadu printzipale de sa tzitade: s'obietivu fiat su comandante locale de sa politzia, che s'est sarvadu, ma duos politziotos sunt mortos e ateras oto pessones sunt istadas fertas. A pustis bi sunt istadas ateras esplosiones in ateru unu logu de sa tzitade. + + + + ## TARGA A INTEGRATZIONE CULTURALE + D) TARGA A INTEGRATZIONE CULTURALE + #_Sarvadore Serra_ + + ## TARGA BILÌNGUE CONTINUATIVA + A) TARGA BILÌNGUE CONTINUATIVA + #_Sarvadore Serra_ + + ## TARGA CULTURALE MONOLÌNGUE + C) TARGA CULTURALE MONOLÌNGUE + #_Sarvadore Serra_ + + ## TARGA de MACROTOPONOMÀSTICA + TARGA de MACROTOPONOMÀSTICA + #_Sarvadore Serra_ + + ## TARGA BILÌNGUE A INTEGRATZIONE CULTURALE [clone] + TARGA BILÌNGUE A INTEGRATZIONE CULTURALE + #_Sarvadore Serra_ + + ## TARGA CULTURALE MONOLÌNGUE [clone] + TARGA CULTURALE MONOLÌNGUE + #_Sarvadore Serra_ + + ## TARGA BILÌNGUE [clone] + TARGA BILÌNGUE + #_Sarvadore Serra_ + + ## RoleMED + Dae manca: Mohand Tilmatine, Anna Porcheddu (sarda, letora de italianu in s'Universiudade de Malta), William Cisilino, Alain Di Meglio, Diegu Corraine, Ġiusep Brincat, Carles Biosca. + #_Diego Corraine_ + + ## in-nazzjon + cuotidianu in limba maltesa + #_Diego Corraine_ + + ### 05/08/2011 + ## Litera on. Dedoni a su Retore Mastino + #_Diegu Corràine_ + + ## Bibliotecas e promotzione letura: + Sa Giunta regionale at aprovadu su pranu de sos interventos de su 2006 pro agiuare, cun un'istantziamentu de 921 migia euros, sos sistemas bibliotecarios territoriales, sas istitutziones bibliotecarias privadas e sos progetos de promotzione a sa letura. Pro sos sistemas bibliotecarios e bibliotecas privadas su finantziamentu est in totu de 506 migia euros. Che a s'annu passadu pro assignare su dinare est istadu impreadu unu sistema de misuratzione e valutatzione, basadu in datos istatisticos e inditzes de prestatzione de sas bibliotecas, chi tenet contu de istardand natzionales e internatzionales. Benit leada in cunsideru finas sa partetzipatzione finantziaria de sos entes propietarios de sas bibliotecas pro garantire su funtzionamentu issoro. @@ -36933,9 +51038,16 @@ Sunt istados finantziados cun 20 migia euros ognunu su Premiu natzionale de literatura pro sos pitzinnos "Sardegna" de sa comuna de Ortzai e su Festival internatzionale de sa literatura pro sos pitzinnos chi s'at a faghere dae su 13 a su 15 de santugaine, in su tzentru culturale Exma de Casteddu. Est de 135 migia euros s'istantziamentu pro su festival de Gavoi, Marina Cafe Noir, L'isola raccontata e Settembre dei poeti. Unu contributu de 20 migia euros est istadu assignadu a sos "Presidi del libro", cando chi ateros 15 migia euros ant a andare siat a su Tzentru regionale de documentatzione Bibliotecas pro pitzinnos, siat a sa setzione sarda de s'Assotziu italianu Bibliotecas e a sos Tzentros de servitzios culturales ex Unla e Umanitaria. + + + + ### 03/10/2011 + ## Su Liet International Festival pro sa prima bia in Italia + ### Mancat petzi sa limba sarda: un'atera ocasione perdida. + Sabadu 19 de santandria 2011, su **Teatro Giovanni da Udine** (_in sa fotografia_) agasagiat **su "Liet International Festival"** chi dae semper promovet sa musica in sas limbas minoritarias de Europa. Su festival l'at imbentadu sa minoria frisona (Paisos Basos) e est un'eventu chi si nch'allargat dae su Eurofestival prus connotu, **promovende sas limbas regionales** e premiende generes musicales chi nche sunt a tesu dae sas logicas de su cummertziu. @@ -36943,30 +51055,57 @@ Su Liet international lu promovent su **Cussigiu de Europa**, sa **Regione de sas Asturias**, sa **Capitale Europea de sa Cultura 2018**, s '**ARLeF** (agentzia regionale pro sa limba friulana) e sa **Comuna de Ùdine;** lu realizant sa **Cooperativa il Campo **e **Radio Onde Furlane**, s'emitente istorica in limba friulana. Custos sunt sos grupos chi ant a leare parte in s'eventu. **A dolu mannu, non b'at mancu unu grupu sardu**: + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 07/10/2011 + ## Sa Generalitat de Catalugna e Hollywood faghent un'acordu pro su dopiagiu de sas pelliculas + ### In su 2014, de bator projetziones, una at a essere in catalanu. + Sa **Generalitat de Catalugna** e s'**industria nordamericana de su tzinema **ant fatu un'acordu chi faghet agabbare -a su nessi pro como - sa gherra naschida pro more de s'aprovatzione, in su mese de triulas de su 2010, de sa **Lege de su Tzinema catalana**, chi poniat s'obligu, minetezende santziones, chi sas pelliculas dopiadas o sutatituladas chi essiant in Catalugna tengerant su mesu de sas copias in catalanu. A su chi at fatu ischire su ministru de sa cultura, **Ferran Mascarell**, gratzias a custu acordu in su 2014 una de cada bator projetziones at a essere giai in catalanu e su numeru de sos ispetadores, ch in su 2010 est istadu de 117.000, nch'at colare a sos 1,5 milliones ocannu chi benit. + Dae su mamentu chi est crompidu a su guvernu presididu dae Artur Mas, **Mascarell **at postu in mesu de sas prioridades suas su de faghere agabbare su cunflitu chi aiat eredidadu dae s'esecutivu tripartidu anteriore, cuncretamente dae su titulare de sa cultura, su republicanu Joan Manuel Tresserras. Giai in antis de custa istade, Mascarell e su _numeru duos _de su dipartimentu, su diretore de s' **Istitutu de Industrias Culturales de Catalugna** (ICIC), **Felix Riera**, aiant fatu ischire chi fiant cumintzadas sas negotziatziones cun sos distribudores. Ambos duos, paris cun sos rapresentantes de sa **Federatzione de sos Distribudores de Tzinema** (Fedicine) e su **Gremiu de sos Imprendidores de Tzinema de Catalugna**, ant annuntziadu su cuntenutu de s'acordu. + In su 2012, at naradu **Felix Riera**, su mercadu de su tzinema in versione catalana -chi como tenet sa proportzione de su 3 pro chentu- at a artiare a s' 11 pro chentu, e si previdet chi in su 2014 una de cada bator projetziones at a essere in catalanu. Su numeru de sos ispetadores, chi in su 2010 est istadu de 117.000, nch'at a colare a 1,5 milliones in su 2012, e dae 74 copias s'at a colare a 625 ocannu chi benit. Pro su chi interessat petzi su tzinema cummertziale nordamericanu, sa cuota catalana, de s'1 pro chentu, at a essere de su 7 pro chentu ocannu chi benit, e dae sas 4.300 projetziones dopiadas in catalanu s'at a colare a 55.000. Riera pessat chi su numeru de salas in ue ant a projetare pelliculas dopiadas in catalanu **at a colare dae sas chimbe o ses de como a chimbanta** , e chi s'at a duplicare sa media atuale de una chida de projetziones. Su preju -unu fatore determinante in tempos de crisi e segadas - non paret chi pongiat a timere s'esecutivu catalanu. S'acordu previdet **una partida de 1,4 milliones de euros de agiudos a sos distribudores** pro su dopiagiu, e finas pro sa promotzione, **prus de duas bias de sos 600.000 euros de su 2010**. + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 06/10/2011 + ## Sa dispedida de Steve Jobs + ### 1955-2011 + Eris, 5 de santugaine, Steve Jobs nos at dadu sa dispedida. Su geniu e sas ideas suas, espressadas in sa Apple e in su Mac, ant rivolutzionadu su mundu de s'informatzione e de sa creatzione in su mundu e finas in Sardigna. Meda de sa produtzione informativa e editoriale in sardu la devimus a sas ideas suas e a sos trastes chi at imbentadu e nos at postu a disponimentu dae 30 annos a custu chirru. Siat semper in gloria e siat semper ammentadu. + #_Diegu Corràine_ + + ### 10/10/2011 + ## Su Rennu de Sardigna in epoca moderna. + ### Unos cantos istudios subra de s'istoria nostra + Giai publicadu in catalanu in su 2008 cun su titulu _El regne de Sardenya a l'epoca moderna_ comente numeru monograficu de sa rivista "Afers", est torradu a essire in italianu, in su 2010, gratzias a s'editore **CUEC** de Casteddu, cun su titulu de "**Il Regno di Sardegna in eta moderna. Saggi diversi**", e su cuidadu de su prof. **F. Manconi**. Custu libru colletaneu proponet unu cuadru partziale e, si cherimus, iscantzigheddadu, de s'istoria de Sardigna in epoca moderna. In noe istudios, istoricos catalanos, valentzianos, bascos e sardos leant in cunsideru unos cantos nodos (comente, pro narrere, sa dialetica politica intre su tzentru e sa periferia, sos ligamenes istitutzionales e culturales intre s'isula e sa madrepatria catalana, su cummertziu, s'incuisitzione, su banditismu e totu gasi) fundamentales pro cumprendere s'essentzia istorica de su rennu insulare in intro de sa Monarchia plurale de sos Asburgos de Ispagna. Custa regorta est finas un'atestadu de sas relatziones sientificas, semper prus fortes e profetosas, intre sas universidades ispagnolas e sardas, e de sos progressos fatos in sas urtimas deghinas de annos dae sos istudios istoricos subra de sa Sardigna moderna. #_Sarvadore Serra_ + + ### 11/10/2011 + ## Sos istudentes universitarios e sa limba sarda + ### Un'addoviu de importu in Tatari + _Retzimus e publicamus custu comunicadu:_ Sos istudentes de su sotziu **SU MAJOLU**, organizant **Sa Die de sa Limba Sarda** in s'Universidade, sabadu **su 22 de santugaine**. @@ -36978,8 +51117,15 @@ in totue, de cada cosa e in cada occasione, comente fiat in sos tempos de sos mannos nostros. -A ora de sas **8 de sero** b'at a essere unu **cuntzertu in Pratza de Universidade** cun sos TZOKU, ISTENTALES, SOUTH SARDINIA BRUXA, BICHINAU DUB'N FUNK, S'ACRU, TENORE BUSTIANU SATTA de Nugoro, TENORE USUSULE de Thiniscole. + #_Sarvadore Serra_ + + + + + ## La rivoluzione delle lingue + Tradutzione: Forino B. Editore: Il Mulino Data de Publicatzione: 2005 @@ -36996,32 +51142,65 @@ Ma chi si tratet de inglesu, de italianu o de letone, un'ateru fenomenu est cajonende novidades mannas in sa manera nostra de espressare. Sa naschida de internet difatis at cunsentidu un'usu liberu e creativu de su limbagiu iscritu, andende contra a sas regulas traditzionales e imbentende neolozismos curiosos. A custa rivolutzione linguistica, prena de significados sotziales, economicos e politicos, a sa sorte de sas limbas de su mundu de su de tres millenniu est dedicadu su libru. + + + + ### 12/10/2011 + ## + Su sardu, limba natzionale, e sas minorias linguisticas de Sardigna. Sos urtimos giogos de sos "progresistas" + ### de Diegu Corraine + Movimentos comente _ProgReS_ non tenent galu crara sa relatzione de su sardu cun sas ateras limbas faeddadas in su "territoriu" de Sardigna: aligheresu, gadduresu, tataresu, tabarchinu. E duncas narant chi sunt, totus, limbas "natzionales" sardas o LSM (Limbas Sardas Minorizadas), totus in su matessi livellu, sena contare su ruolu istoricu, culturale, identitariu de cadauna, de su sardu comente limba natzionale pro prima cosa. Unu matzimurru sena contu nen cabu, in ue su sardu no est prus sa limba natzionale nostra ma un'elementu cale si siat de unu "plurilinguismu" genericu. + Diat bastare sa Lege 26 de su 97 pro tennere ideas prus craras. Difatis custa Lege de "promotzione e valorizatzione" de sa "limba de Sardigna" reconnoschet chi su sardu est sa limba natzionale nostra, ma in su matessi tempus chi (art. 2, c. 4) narat chi: «Sa matessi valentzia atribuida a sa cultura e a sa limba sarda est reconnota cun riferimentu a su territoriu interessadu, a sa cultura e a sa limba catalana de S'Alighera, a su tabarchinu de sas isulas de su Sulcis, a su dialetu tataresu e a su gadduresu», cunsiderende*las comente minorias linguisticas de Sardigna. Su sardu est sa limba natzionale dae 1000 annos, sas ateras sunt, in cambiu, su resurtadu de eventos istoricos particulares. Chi non podent tocare ne minimare sa primatzia de sa limba sarda. + Ma a chie torrant a contu custos giogos de paraulas de sos "progresistas"? A sa limba sarda de seguru nono, ma mancu a sas ateras, ca si non si sarvat su sardu comente limba natzionale sarda, pro sas ateras at a essere finas peus. + Custa est petzi una manera noa de nos cherrere male! Pro chie est macu e lis ponet in mente. Ma non pro nois. + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/10/2011 + ## Su sardu e sos idiomas alloglotas de Sardigna escludidos dae su tzensimentu + ### Su Comitadu pro sa limba sarda ghetat boghes + ''Protestamus in sa manera prus forte ca nch'ant cantzelladu sa** minoria linguistica sarda **dae su cuestionariu de su **Tzensimentu generale de sa populatzione e de sas domos 2011** distribuidu in Sardigna''. L'at naradu **Mariu Carboni**, coordinadore de '**Su Comitadu pro sa limba sarda**', + ''In ateras Regiones a autonomia ispetziale - crarit Carboni - in ue b'at minorias linguisticas che a s'islovena, sa sudtirolesa, sa baddeostana e sa ladina, mancari in manera diferentziada cunforma a s'autonomia issoro, custas sunt istadas leads in cunsideru, o in s'ammaniongiu de sos modulos in sa limba issoro, o in su tzensimentu de sas minorias linguisticas internas''. + ''Sunt plurilingues sas istrutziones pro sos rilevadores - sighit in sa protesta Su Comitadu -, gasi comente sos rilevadores etotu, chi los ant isseberados finas tenende contu de sas cumpetentzias linguisticas de minoria, cando chi, pro su chi pertocat sa Sardigna, in ue b'at sa minoria linguistica prus manna de sa Republica italiana (e majoria totale in s'isula) sa limba sarda nche l'ant cantzellada comente chi no esisterat. Paris cun issa, sunt iscumpartas sas limbas alloglotas de Sardigna, est a narrere su catalanu, su tataresu, su gadduresu e su tabarchinu. Pro ponnere galu prus in craru sa discriminatzione, tocat a cunsiderare unu datu chi no est petzi istatisticu: su gadduresu, chi puru est minoritariu in Sardigna a pitus de su sardu, lu faeddat una populatzione ecuivalente a sa tedesca de su Sud-Tirol''. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/10/2011 + ## Cale si siat ofensiva contra a su catalanu at a essere motivu de gherra + ### L'at naradu Artur Mas, Presidente de sa Generalitat de Catalugna + Su Presidente de sa **Generalitat de Catalugna**,** Artur Mas**, at avertidu chi at a cunsiderare "casus belli (motivu de gherra)" cale si siat ofensiva pro "distruire" su catalanu. In su salone Torres Garcia de su Palatzu de sa Generalitat, in ue at presididu su plenum de su **Cussigiu Sotziale de sa Limba Catalana**, Mas at fatu un'avertimentu seriu a sos chi pretendent de atacare sa limba catalana. "Pro nois, b'at una serie de temas e de linias rujas, chi in intro issoro b'est sa limba catalana, chi, si nche las colant, si nos atacant cun voluntade de distrutzione o diluitzione, pro nois custu est unu **"casus belli" dae su puntu de vista de sa defensa de su paisu**", at naradu. + Mas at ammentadu chi su primu ministru de su **Quebec**, **Jean Charest**, chi s'est bidu cun isse a printzipios de custa chida, est unu natzionalista chi difendet unu modellu "federalista" pro su **Canada**, pero l'at cunfessadu chi diat essere dispostu a s'acurtziare a sos postulados soveranistas si carchi istitutzione canadesa diat atacare sa limba frantzesa de su Quebec. In sos urtimos tempos, at denuntziadu Mas, b'at apidu setores politicos e giuditziales chi ant fatu "**menetzas craras**" a sa limba catalana, cun s'idea de atacare sa linia de gallegiamentu sua". + Mas s'est riferidu a sos pronuntziamentos reghentes de su **Tribunale Supremu** e de su **Tribunale Superiore de Giustitzia** de Catalugna, chi diant ponnere in perigulu su **sistema de immersione linguistica **in catalanu, criticadu finas dae sas filas de su **PP**. A parrere de su presidente de sa Generalitat, a betia de sas "chistiones importantes" chi pesant in su tempus venidore de sa limba catalana, b'at apidu progressos , pro narrere, in s'industria de su tzinema, cun s'acordu reghente pro **aumentare su numeru de sas pelliculas de Hollywood dopiadas in catalanu**. Mas at fatu un'apellu a istitutziones e sotziedade tzivile de Catalugna a "isvilupare totu sas energias" pro faghere progredire s'impreu sotziale de sa limba catalana. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/10/2011 + ## Pro una rete de sas minorias linguisticas + ### Addoviu importante in Vich + Sunt doighi, in Italia, sas limbas reconnotas dae **Lege istatale n. 482** de su 1999: Sardu, Albanesu, Catalanu, Croatu, Frantzesu, Francu-proventzale, Friulanu, Germanicu, Gregu, Ladinu, Otziitanu, Islovenu. Dialogu e cooperatzione nde podent aumentare sas possibilidades de supraviventzia. Nd'ant faeddadu in custas dies in **Vich**, (_Vigo di Fassa, in italianu_) in ue ant ammaniadu, in su museu** Ladin de Fascia**, cuidadu dae su **Servitziu pro su promovimentu de sas minorias linguisticas locales de sa Provintzia autonoma de Trento**, s'addoviu cun su titulu "**Su valore de sa collaboratzione - Cara a una rete pro sas minorias linguisticas**". Sa manifestatzione teniat s'obietivu de promovere una rete de sas minorias linguisticas chi, colende*nche sas distantzias e sas dificultades comunicativas, potzat **agiuare sos cuncambios e sas ocasiones de addoviu**, e fatzat **prus fatziles e profetosas sas possibilidades de relatzione**. S'inghiriu de sas ideas, s'intercambiu de esperientzias, sa cooperatzione rapresentant sas istrategias in ue fundare sas relatziones intre comunidades de minoria linguistica pro sa supraviventzia de sas limbas prus pagu difusas de sas realidades sotziales e culturales ligadas a issas. @@ -37029,60 +51208,125 @@ Su tempus venidore de sas limbas prus pagu difusas, custa est s'idea, podet bogare profetu dae una** rete de cuntatos** chi punnat a agiuare sa connoschentzia e sa difusione de esperientzias positivas in setores de sa vida sotziale che a **s'iscola, sa cultura, s'informatzione**, ponende sas bases pro un'atzione de coordinamentu interregionale in favore de sas comunidades de minoria linguistica. Custas tematicas las ant aprofundidas suta de su** profilu antropologicu, culturale e politicu** , cun s'idea de ponnere in craru sos vantagios e sas oportunidades chi benint dae sa collaboratzione, dae su cuncambiu de connoschentzias e de esperientzias. Un'atentzione particulare l'ant dedicada a sa **comunicatzione**, mediu chi non si nde podet faghere a mancu pro sensibilizare su publicu, de sas minorias e non solu. Propostas medas sunt essidas a campu pro potentziare custu setore , finas ponende in campu sas **tecnologias noas**. In fines ant cuncordadu de faghere naschere una prataforma pro totu sos chi ant a cherrere adderire e creare una** base de datos intre sas minorias** a manera de faghere girare sas informatziones e sos cuntatos in manera capillare. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/10/2011 + ## Iscotzia, indipendentzia o "devolutzione massima" + ### L'ant a detzidere cun unu referendum + Sa **devolutzione massima** est unu sistema in ue s'Iscotzia diat incassare totu sas tassas suas e diat guvernare s'istadu sotziale suo, cando chi petzi sa defensa e sas detzisiones de politica estera diant abbarrare in Westminster. Custu diat faghere pessare a sa prima chi su Rennu Unidu est moende chirru a unu sistema federale forte, simigiante pro cosas medas a sa manera chi sos cunservadores in America bident sa gherra intre sos deretos de sos Istados e su Guvernu federale. Ma, mirade chi no est gasi; **custa est una batalla pro s'indipendentzia**. Su Partidu Natzionale Iscotzesu tenet unu **manifestu programaticu** in ue narat craru e tundu chi cheret s'indipendentzoa pro s'Iscotzia. Cada solutzione diferente dae s'indipendentzia diat cuntentare su partidu petzi pro pagu tempus. + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 18/10/2011 + ## So unu sardu liberu + ### de Sarvadore Serra + M'agradat su sardu ca... Custa pregonta no andat bene. Sa pregonta giusta est: pro ite b'at sardos chi no lis agradat su sardu? Sa risposta est crara: in Sardigna at operadu, e operat, unu sistema burocraticu-amministrativu, didaticu e mediaticu chi punnat, in sa peus ipotesi, a nos cumbinchere chi su sardu est unu dialetu vulgare, rugiu, pro nudda de sennores, e, in sa megius, a nos faghere creere chi massimu est addatu a iscriere poesias ma non, de seguru, a faeddare de sientzia o de filosofia. E tando no est de badas chi deo, a tres annos, in su 1963, a giaju Serra chi mi pregontaiat "_Manigadu as?_" li rispondia "_Non si dice manigare, si dice mangiare_". E no est una casualidade chi, in su 1970, mi so meravigiadu meda cando in una trasmissione de "Radio Cagliari" (gasi si naraiant sas trasmissiones de sa RAI pro sa Sardigna) ant craridu a sos ascurtadores chi su sardu no est unu dialetu, ma una limba cun sas regulas de gramatica suas, e ant abertidu de su perigulu de nche lu perdere. Pessade, pro mene est istada un'iscoberta su fatu chi finas su sardu tenet regulas de gramatica! + Sos annos 70 ant singiadu, a livellu colletivu, sa ripresa de sa limba sarda, chi aiat tentu un'isvilupu arressadu pro seculos. Est in cussa decada chi b'est istadu su pronuntziamentu famadu de s'Universidade de Casteddu, chi sunt essidas a campu sas rivistas bilingues Su Populu Sardu, Natzione Sarda, Sa Sardigna, Sa Republica Sarda, chi s'est difusu su teatru in sardu, chi sunt istadas collidas sas firmas pro una lege de initziava populare pro su bilinguismu. A livellu meu personale cussos annos ant chertu narrere unu rivolutzionamentu de su cunsideru chi tenia de su sardu. A un'ala apo cumpresu sa cumplessidade sua e, leghende sas poesias de Araolla, Pisurzi, Mossa, Mereu, Piras, mi so abbigiadu chi non fiant pro nudda inferiores a sas liricas in gregu, in latinu e in italianu chi mi faghiant istudiare in iscola. A s'atera ala, bidende comente sos latinos in antigoriu e sos italianos in epoca prus reghente ant irrichidu sas limbas issoro rispetivas cun prestidos e neologismos, apo cumpresu chi totu sas limbas (e duncas finas su sardu) podent essere a tretu de espressare sos cuntzetos sientificos prus artos: bastat a lu cherrere. + In s'interi, pero, mi rendia contu chi, belle cun custas ideas deghidas, su sardu non fia bonu ne a lu faeddare ne a l'iscriere comente si tocat. Mi intendia una pessone a medade ca, de sas duas limbas chi connoschia dae minore, una ebbia, s'italianu, resessia a la manigiare bastante bene (no in manera perfeta, ca in sas limbas sa perfetzione no esistet). Petzi a s'edade de bintitres annos, pro prenare custu boidu, apo detzididu de "programare" sa connoschentzia mea de su sardu. Pro su sardu faeddadu apo fatu gasi: apo abesadu a babbu e a mama a faeddare in sardu cun megus, e issos si sunt lassados "abesare" sena problemas. Pro su sardu iscritu apo fatu gasi: apo istudiadu, leghende testos medas, sa manera de impreare su sardu in cuntestos literarios e sientificos; a pustis de un'annu, apo bortadu in sardu "_Alcuni temi della quistione meridionale_" de Antoni Gramsci; in s'agabbu de sa maniscritu si podet leghere "_fattu e currezidu in s'"84, torradu a bider in s'"85_". + Su restu est istoria reghente: in totu custos annos apo fatu su telegiornale in sardu, tradutziones, letziones, collaboratziones a periodicos, a sitos informaticos e a sa rivista presente. A dolu mannu, pero, sighit a operare in Sardigna cussu sistema burocraticu-amministrativu, didaticu e mediaticu chi n'apo faeddadu in su cumintzu. E, pro narrere, b'at galu pessones chi narant chi su sardu non benit bene a l'impitare in manera veiculare. A custas pessones si podet addatare sa frase: "No m'agradat su sardu ca non so liberu ne in sa mente ne in su coro". Lapalissianamente, potzo cuncruire narende chi a mie m'agradat su sardu ca so unu sardu liberu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/10/2011 + ## AUTODETERMINATZIONE + ### de Diegu Corraine + A su solitu est invocada dae natziones o populos chi sunt assugetados in intro de un'istadu chi est cunsideradu colonizadore o dominadore. Est duncas unu de sos fundamentos de su movimentu natzionalista de liberatzione chi s'oponet a su natzionalismu de dominiu, s'imperialismu. + Sas natziones o populos interessados a praticare custu deretu: a)sunt istados assugetados cun sa fortza comente colonias "esternas" (sena continuidade territoriale cun s'istadu dominadore). Est su casu de s'Algeria cun sa Frantza, de s'Etiopia cun s'Italia; b) sunt istados includidos cun sa fortza o sa diplomatzia, comente territorios "internos" (cun continuidade territoriale cun s'istadu dominadore). Custu urtimu casu sunt sos istados-natzione, chi cherent formare una natzione noa, assimilinende sas natziones inglobadas a sa limba e a s'identidade de sa natzione dominante. Est su casu de sa Corsica e de sa Bretagna cun sa Frantza, de s'Italia cun sa Sardigna e su Friuli. + Sigomente sa pratica de s'autoderminatzione tenet comente efetu solitu sa naschida de un'istadu nou, sos istados giai costituidos belle semper negant o ostaculant su deretu de autoderminatzione, pro non perdere parte de su territoriu issoro. + Custu deretu est prevididu finas in s'Istatutu de s'ONU de su 26.7.45, in ue sos art. 1 e 5, mescamente in sos annos '60, sunt istados aplicados (pustis de sa risolutzione Onu 1541) pro cunsentire s'indipendentzia a territorios e populos cunsiderados formalmente "colonias". Su problema abbarrat pro totu sos ateros populos non sugetos a poderes coloniales classicos, in ue su podere de autodeterminatzione est "cuntratadu" cun s'istadu "cuntenidore", comente resurtadu de una gherra militare o pro parare fronte a una rebellia politica forte: Montenegro, Kossovo, etc. + Duncas su problema abbarrat sa "aplicabilidade" de su reconnoschimentu teoricu. Est pro custu chi sos movimentos natzionalistas (urtimamente sos Bascos e sos Catalanos) gherrant finas pro cambiare sa Costitutzione de s'istadu a manera chi reconnoscat su deretu de autodeterminatzione. Sa modifica in diretzione "plurinatzionale" de sa costitutzione italiana, diat podere essere unu cumintzu bonu finas pro nois. + #_Diegu Corràine_ + + + ### 18/10/2011 + ## Su "11 de setembre" in Catalugna e in S'Alighera + ### de Joan Elies Adell Pitarch + Propiu s'immersione est istada unu tema chi s'iscritore Marius Serra at chertu introduire in s'interventu suo. Isse at cummemoradu s' "_Institut d'Estudis Catalans_" (IEC), ca ocannu crompet chentu annos sa Setzione Filologica, istitutzione determinante pro s'elaboratzione de s'istandard linguisticu de su catalanu modernu. Est pro custu chi Marius Serra at leghidu una frase de Pompeu Fabra, s'autore de sa gramatica de su catalanu e de su ditzionariu normativu, in ue isse cheriat a dare prus importu a su fatu chi sos pitzinnos catalanos aerent acuisidu s' "usu currente" chi no a su fatu chi aerent aprofundidu sas chistiones gramaticales. Serra at sutaliniadu: "A custu oe li diamus narrere immersione linguistica". "Tenimus bisongiu de prus immersione linguistica chi non mai pro tennere tempus venidore, cun su coro e cun sa conca", at declamadu Serra, chi at agabbadu cun un'anagrama, pronuntziende sa paraula "catala" a s'imbesse: "Catala, a l'atac". + Che a totu sas tzitades in ue sa Generalitat de Catalugna tenet una delegatzione de su guvernu suo (comente Parigi, New York, Berlinu, Londra, Buenos Aires, Madrid e Perpinya) finas S'Alighera at tzelebradu custa data gasi de importu pro su populu catalanu. In su casu de S'Alighera, pero, tenende in contu sa limba cumpartzida cun su restu de sas terras de limba catalana, s' " _Espai Llull_ ", sa sede de sa rapresentantzia de sa Generalitat in S'Alighera, at detzididu de faghere una diada non revindicativa ebbia ma finas de festa, cun s' "_Ofrena Floral_" dae bandas de istitutziones, assotzios culturales, isportivos e musicales a su "_Monument de la Unitat de la Llengua Catalana_", chi l'ant inauguradu in sa tzitade sarda in su 2004. + In su discursu fatu a pustis de s'oferta floreale, in calidade de diretore de sa Rapresentantzia, apo postu in craru sa trassendentzia e su simbolismu chi, pro su populu de Catalugna, tenet sa "_Diada Nacional_". Gasi etotu, apo naradu chi custa die est unu mamentu bonu pro ammentare s'istoria e sa cultura chi ponent in pare che frades aligheresos e catalanos, e pro festare sa limba chi cumpartzimus, chi nos podet agiuare a pessare a unu venidore de cooperatzione economica e sotziale intre sos territorios de Catalugna e Sardigna, chi asseguret sa personalidade nostra propia in unu cuntestu europeu e mundiale: "Est pro custa resone", at afirmadu, "chi su guvernu de Catalugna est sighende a peleare pro afortire sos ligamenes culturales, linguisticos e cummertziales cun S'Alighera e sa Sardigna, cun s'agiudu de sa sede sua de rapresentantzia in sa tzitade".** **In fines, bi sunt istadas sas paraulas de saludu de Isidor Mari, diretore de sa Setzione Filologica de s' "_Institut d'Estudis Catalans_", chi at naradu, ammentende sos chentu annos de esistentzia de custu ente: "S'istitutzione nostra semper ammentat e tenet presente chi sos aligheresos sunt parte chi non si podet ischirriare de sa comunidade nostra de limba e de cultura, prus in gasi de su mare e prus in gasi de sos seculos". Sos cantadores aligheresos Franca Masu e Claudio Gabriel Sanna ant cungiadu s'atu interpretende sa cantzone "_Lo pais meu_" de su maistru Antoni Cao. A sighire, su cumbentu de sa cresia de Santu Frantziscu de S'Alighera at acollidu sa cunferentzia "As a assumere sa boghe de unu populu: s'atrativa de sa cultura catalana dae unu puntu de vista italianu" de Emanuela Forgetta, professora de limba catalana in s'Universidade de Tatari. Su maistru Roberto Battino, de s'Istitutu Musicale "Giuseppe Verdi" de S'Alighera, at acumpangiadu sa cunferentzia interpretende cun sa chitarra cantzones traditzionales catalanas. + _[dae EJA n. 6, 2011]_ + #_Sarvadore Serra_ + + ## Sardegna cultura + Cun su situ internet "Sardegna cultura "(migias de artzivos subra de su patrimoniu culturale de s'isula), sa Regione at antitzipadu unu progetu de s'Ue pro una biblioteca digitale europea chi si deviat faghere intro sa fine de su 2008. Oe, 14 de lampadas in Bruxelles presentat su situ durante una cunferentzia subra de sa sotziedade de s'informatzione e de sas bibliotecas digitales, su presidente Soru. S'Ue at annuntziadu in su mese de abrile sa nomina de una cummissionne pro una biblioteca digitale europea chi at a cuntennnere ischedas de monumentos, fotografias, musica, filmados pro unu totale de duos miliones de artzivos. "Nois semus faghende propiu custu", narat Soru, "amus cumintzadu in antis e giai oe amus unu numeru chi, in proportzione a sos abitantes de sa Sardigna, est pagu prus o mancu a sete bias de su chi s'Unione europea si proponet comente resurtadu pro sa fine de su 2008. Pesso chi amus arribare a largu meda". + + + + ### 18/10/2011 + ## Insulae - Tzinema essende a pigiu + ### Rassinna de tzinema sardu e corsicanu in Firenze + Si narat "**Insulae - Cinema che emerge**" sa rassinna de tzinema sardu e corsicanu chi faghent in Firenze, su 24 e su 27 de custu mese, in su Odeon de Firenze, cun su cuidadu de** Tomasella Calvisi** e **Alessandro Michelucci**, e sa collaboratzione de **IRCA **e **ACSIT**. In custa rassinna sa Corsica e sa Sardigna, isulas pro genesi, sunt sas protagonistas de sas pelliculas e de sos addovios. linguisticas e culturales. Feminas e omines de custas isulas, custrintos a s'ispissu a moere a terra angena, contaminados dae ateras culturas dominantes, nos porrint unu fermentu artisticu cuntemporaneu biu. Ant a projetare pelliculas de Jean Pierre Mattei, Philippe Carrese, Pascale Thirode, Ondalina Ettori, Antoni Sanna, Fiorenzo Serra, Giuanne Columbu, Vittorio De Seta, Tomasella Calvisi, e, urtimu ma non prus pagu importante, "**Tabajone**" de Sarvadore Mereu (_in sa fotografia, un'issena de su film_). In programa finas cunferentzias e dibatidos. + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 22/10/2011 + ## In Tatari pro faeddare de politica linguistica + ### Addoviu ammaniadu dae s'Istitutu Bellieni + Chimbanta annos de politica linguistica: dae sos primos passos a oe. Est custu su titulu de un'addoviu ammaniadu dae s'Istitutu Bellieni, chi lu faghent su 23 de santugaini, in Tatari, in su Villino Ricci in carrera de Dante n. 2, a 9,30 de mangianu. Intervenint s'assessore regionale a sa cultura Sergio Milia, s'assessore a sa cultura de sa Provintzia de Tatari Bruno Farina, su diretore de "Papiros" Diegu Coaaine, su diretore de "Condaghes" Frantziscu Cheratzu, Antonietta Dettori, de s'Universidade de Casteddu, Antoni Canalis, de su Premiu de Otieri, su diretore de "Lacanas" Paulu Pillonca, Mariu Carboni, de su Comitadu pro sa limba sarda, s'iscritore Gianne Frantziscu Pintore, su poeta Antoni Maria Pala, Maria Antonietta Piga, de s'Ufitziu de sa limba sarda de Nugoro, Daniela Masia, de s'Ufitiu de sa limba sarda de Terralba, sos sagistas Frantziscu Casula, Micheli Pinna, Alberto Contu + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/10/2011 + ## Presentada de Lu mastru banditu/Su mastru bandidu + ### de Juvanna Tuffu + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/10/2011 + ## Papiros in Macumere + ### Presente in sa MUSTRA DE SU LIBRU finas s'editore chi dae 24 annos est publichende libros in sardu + Dae oe, MUSTRA DE SU LIBRU in Macumere, finas a dominiga. Presente finas sa mesa de sa sotziedade editoriale Papiros (_in sa fotografia_) chi, dae su 1987, publicat in sardu romanzos, rivistas, istudios e, mescamente, libros pro pitzinnos. In anteprima, finas sos urtimos libros de sa PIMPA de Altan, galu a distribuire in sas librerias: @@ -37090,52 +51334,107 @@ -Pimpa: salude sole! -Pimpa: salude mare! -Pimpa: bona note luna! + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 21/10/2011 + ## S'ETA lassat sas armas pro semper + ### Lu faghet ischire cun unu comunicadu ufitziale + S' ETA at annuntziadu chi "at detzididu s'agabbu definitivu de s'atividade armada". Cun unu comunicadu, imbiadu a sa rivista informatica GARA in pessu tres dies a pustis de sa Decraratzione de Aiete, s'organizatzione armada basca comunicat chi at leadu custa detzisione istorica e agiunghet s' "impinnu craru, firmu e definitivu" de "superare su cunfrontu armadu". Cun custu obietivu, faghet "una cramada a sos guvernos de Ispagna e Frantza pro aberrere unu protzessu de dialogu diretu" destinadu a solutzionare "sas cunseguentzias de su cunflitu". + Sa detzisione l'ant comunicada tres portaboghes de s'organizatzione, chi ant finas trasmitidu imagines e ripresas videu de sa letura de sa decraratzione, chi sena duda tenet un'importu fundamentale. S'ETA ammentat in custa decraratzione chi "no est istadu unu caminu fatzile", agiunghet chi "sa crudesa de sa luta s'at leadu pro semper cumpangias e cumpangios" e pretzisat chi "sa luta de annos medas at creadu custa oportunidade". + "Dae como in dae in antis, su caminu no at a essere fatzile", annuntziat s'ETA, chi pedit s'interessamentu de sa sotziedade basca in su protzessu chi s'est aberende e espressat su cumbinchimentu chi "cada passu, cada resurtadu at a essere frutu de s'isfortzu e de sa luta" de sos tzitadinos. Cunsiderat chi totu sos annos e sos isfortzos fatos ant dadu a Euskal Herria "esperientzia e fortza", gasi comente "determinatzione" pro sighire a andare a dae in antis. + Su reconnoschimentu de Euskal Herria e su rispetu de sa voluntade populare devent prevalere subra de s'impositzione", afirnat s'ETA, chi narat chi sa "violentzia e sa repressione " devent lassare logu a su "dialogu e a s'acordu". "Tenimus in dae in antis un'oportunidade istorica pro dare sa solutzione giusta e democratica a su cunflitu politicu seculare", assegurat. "Est tempus de abbaidare a su tempus venidore cun isperu. Est tempus de operare cun responsabilidade e valentia", cuncruit custa decraratzione curtza ma istorica , chi l'ant trasmitida in tres limbas: euskara, ispagnolu e frantzesu. Pro s'interessu informativu suo, GARA at agiuntu finas sa tradutzione in inglesu. + Sa detzisione tenet sa data de su binti de santugaini, e cumintzat faghende riferimentu a sa Cunferentzia Internatzionale de Donostia, fata lunis, chi s'ETA definit comente "initziativa de importu politicu fundamentale". Narat chi sa Decraratzione de Aiete firmada dae sos leader internatzionales "ponet in pare sos ingredientes de una solutzione integrale de su cunflitu" e agiunghet chi tenet un'amparu mannu siat in Euskal Herria siat in ambitu internatzionale. + Custa Decraratzione, cunsiderada male mescamente dae sos portaboghes de su PP, teniat comente primu puntu un'apellu diretu a s'ETA pro "s'agabbu definitivu de s'atividade armada" e li pediat de "chircare unu dialogu cun sos guvernos de Ispagna e Frantza pro tratare in manera esclusiva sas cunseguentzias de su cunflitu ".Custos puntos sunt istados atzetados in manera espressa dae s'ETA, cunforma a su chi mustrat custa decraratzione. Sos leader internatzionales ghiados dae Kofi Annan aiant pedidu, in prus, a Madrid e a Parigi chi, si custu esseret capitadu, aerent dadu sa "bene bennida" a sa positzione de s'ETA e aerent atzetadu de cumintzare cunversatziones, e aiant cussigiadu finas chi sos partidos aerent abertu unu dialogu politicu consultende sos tzitadinos pro chi si potzat otennere una "paghe chi durat". + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 22/10/2011 + ## S'identidade natzionale catalana est fraigada istoricamente a furriu de sa limba + ### Intervista de Diegu Corraine a Joan Elies Adell Pitarch, diretore de s'Espai Llull in S'Alighera + Eja chi mi paret curiosu. Cando si faghet apellu a sos deretos individuales, semper bi perdent sas limbas chi sunt in una situatzione de inferioridade, comente est como su sardu. + _[dae Eja n. 6, 2011]_ + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/10/2011 + ## Nch'ant cantzelladu sa limba sarda dae su tzensimentu 2011 + ### Lu denuntziat, in un'interpellantzia, su cussigeri regionale Planetta + _Su cussigeri regionale sardista Efis Planetta at presentadu un'interpellantzia urgente a propositu de su tzensimentu de ocannu e de s'esclusione de sa limba sarda dae sa modulistica. In s'interpellantzia narat su chi sighit: _ + Su Cussigeri sutiscritu, + premissu chi: + - sa Regione Autonoma de Sardigna operat pro sa tutela de sas minorias linguisticas e istoricas chi si faeddant in su territoriu suo cun duos riferimentos normativos, sa Lege Regionale de su 15 de santugaini de su 1997, n. 26 subra de sa "_Promotzione e valorizatzione de sa cultura e de sa limba de Sardigna", aprovada _dae s'Assemblea in sa sessione n. 216 de s'11 de sa cabudanni de su 1997_, e sa _Lege istatale de su 15 de nadale de su 1999, n. 482 in ue b'at "_Normas in materia di tutela de sas minorias linguisticas istoricas_", chi reconnoschet e tutelat _sa limba e sa cultura de sas populatziones catalanas e de sas chi faeddant su sardu_**" **cando chi non faghet riferimentu ** **a sas ateras variedades linguisticas tuteladas dae sa normativa regionale (su tabarchinu de sas isulas de su Sulcis, su dialetu tataresu e su dialetu gadduresu); + - sos tzitadinos residentes in Sardigna, in ue b'at sa minoria linguistica prus numerosa de sa Republica (e majoria totale in s'Isula), ant retzidu in custas dies su cuestionariuu relativu a su Tzensimentu de sa populatzione e de sas domos n. 15 cunforma a su modellu ammaniadu dae s'ISTAT, in ue sa limba sarda est istada cantzellada comente chi no esisterat e, paris cun issa, finas sas limbas alloglotas de Sardigna: Catalanu de S'Alighera, Tataresu, Tabarchinu, e Gadduresu chi, a sa sola, est faeddadu dae una populatzione ecuivalente a sa tedesca de su Sud-Tirol, + cunsideradu chi: + - in ateras Regiones a Autonomia ispetziale in ue sunt presentes minorias linguisticas che a s'Islovena, sa Sudtirolesa, sa Baddeostana e sa Ladina, mancari in manera diferentziada in relatzione a s' Autonomia issoro, custas sunt istadas leadas in cunsideru o in s'ammaniongiu de sos modulos in sa limba issoro o in su tzensimentu de sas minorias linguisticas internas, e resurtat chi sunt plurilingues finas sas istrutziones pro sos rilevadores gasi comente sos rilevadores etotu, chi a bias los ant isseberados finas in base a sas cumpetentzias linguisticas de minoria, + averiguadu chi: + - no ant mancu retennidu de utilizare sas oportunidades de su tzensimentu pro averiguare datos istatisticos de importu subra de sa minoria linguistica sarda, e de sa voluntade de sas familias, utiles pro definire megius sas politicas de tutela e s'isvilupu de sa limba sarda e de sas alloglotas inditadas in sa Lege istatale de su 15 de nadale de su 1999, n. 482 (de su restu, non leada in cunsideru e depotentziada meda mescamente pro su chi pertocat s'insinnamentu de su sardu e de sas limbas alloglotas in sas iscolas) chi, in atuatzione de s'Art. 6 de sa Costitutzione, tutelat sas minorias linguisticas istoricas, e mancu ant leadu s'ocasione de un'interlocutzione e collaboratzione istatistica cun sa Regione sarda chi est chirchende, mancari no apat galu sa cumpetentzia linguistica in s'Istatutu suo vigente, de suplire, cun sa Lege Regionale de su 15 de santugaini de su 1997, n. 26, a sa Lege istatale de su 15 de nadale de su 1999, n. 482 chi non tutelat su Gadduresu, su Tabarchinu e su Tataresu; + - sa Cummissione europea pro sa democratzia (Cummissione Venezia) de su Cussigiu de Europa elencat in mesu de sos doveres de sos Istados su de "s'astennere dae su de sighire o animare politicas chi punnant a s'assimilatzioine de sas minorias", + pedit de interpellare su Presidente de sa Regione, e cunsideradu totu su chi at espostu in premissa: + - cales initziativas urgentes cheret adotare in su meritu cun su Guvernu istatale, sas Prefeturas, sos Ufitzios Comunales de Tzensimentu in sos Entes Locales e organos perifericos de s'Istadu ubicados in totu su territoriu Regionale, pro chi siat bardada sa minoria linguistica chi s'agatat in su territoriu de Sardigna, gasi comente est capitadu in ateras partes de su territoriu italianu pro sas limbas tuteladas dae sa Costitutzione e dae sa Lege istatale de su 15 de nadale de su 1999, n. 482, e siat duncas annulladu su Tzensimentu de sa populatzione e de sas domos n. 15 finas a como efetuadu in Sardigna e deretu siat imbiada, finas in s'Isula, modulistica adeguada in limba Sarda; + - si non retengiat chi finas custu "ismentigu grae" de s'ISTAT, riferidu a su modellu de cuestionariu pro sa Sardigna, relativu a su Tsensimentu de sa populatzione e de sas domos n. 15, chergiat issu puru ascritu a sa politica testorruda de colonizatzione de s'identidade de sa natzione sarda e genotzidiu linguisticu e assimilatzione linguistica fortzada de sos sardos dae bandas de s'Istadu italianu, e si duncas non bidat s'oportunidade de recurrere a su Comitadu consultivu de sa Cunventzione cuadru de sas minorias natzionales de su Cussigiu de Europa, ratificadu dae s'Italia su 3 de santandria de su 1997, pedende una visita ispetiva in Sardigna pro chi valutet in manera direta su non rispetu de sa Cunventzione matessi dae bandas de s'Italia cun sa minoria natzionale sarda, finas in s'iscola e in s'Universidade de cumpetentzia de s'Istadu tzentrale. + Su Cussigeri Regionale + PLANETTA + Casteddu, su 19 de santugaini de su 2011 + #_Sarvadore Serra_ + + ## Su cafè proteget su fìgadu dae s'àrculu + Su cafe proteget mescamente dae sa tzirrosi. A custu sunt arribadas sas chircas americanas publicadas in "_Archives of internal medicine_" e organizadas dae Arthur Klatsky , de su _Kaiser permanente medical care program._ + Sa chirca noa cunfirmat su chi aiant giai postu in evidentzia sos sientziados italianos diretos dae Carlo La Vecchia, de s'istitutu de chircas farmacologicas _Mario Negri _de Milano. + A parrere de cust'istudiu, chi pro bint'annos at sighidu 125.580 pessones, bibere una tzicheredda de cafe a sa die minimat s'arriscu de tzirrosi de su 22%, a nde bibere duas o tres lu minimat de su 40% e bator tzicheras de cafe onni die minimant s'arriscu finas a s'80%. + Adolfo Francesco Attili, ordinariu de gastroenterologia de s'universidade _La Sapienza _de Roma, avisat pero de non nde bibere tropu ca tzicheras meda podent dare unos cantos disturbos che a tachicardia e dificultade a resurtare a dormire. [_sch_] + + + + ### 27/10/2011 + ## Una ludoteca in sardu + ### S'initziativa est de sa Comuna de Sardara + Sa **Comuna de Sardara**, Assessoradu pro sas politicas sotziales - servitzios educativos - ludoteca, cun sa collaboratzione de s'Assessoradu Cultura- Ufitziu promovimentu e tutela limba sarda - isportellu linguisticu, at incaminadu su **Progetu** "**Fueaddus su sardu gioghendi**". Comente s'ischit, s'imparongiu de sa limba minoritaria est un'elementu fundamentale pro afortire su sentimentu de apartenentzia a sa comunidade e s'arraighinamentu in su territoriu. Custos elementos, tando, tenent un'importu mannu a beru pro una creschida ecuilibrada e curreta de s'individu. S'idea, duncas, est a **afortire s'identidade culturale** ispetzifica cun s'acuisitzione de sa cussentzia de s'importantzia de su sensu de apartenentzia a sa colletividade, introduende sa limba sarda e ponende in contu sas richesas identitarias. @@ -37152,14 +51451,25 @@ Su traballu l'ant a documentare in materiale de pabiru (su giornaleddu etotu) e, forsis, finas multimediale. #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/10/2011 + ## Una die de istudiu subra de sas relatziones sardu - catalanas + ### Su deghe de santandria, in Bartzellona + Unu mamentu de riflessione a propositu de sos raportos, atuales e istoricos, intre sa Sardigna e sa Catalugna. Su deghe de santandria b'at in Bartzellona una die de istudiu a furriu de sas relatziones sardu-catalanas. Sa cosa l'ant ammaniada sa **Catedra Unesco de Llengues i Educacio** **de s'Institut Estudis Catalans** e sa **Camera de cummertziu italiana de Bartzellona**, in collaboratzione cun su **Consoladu generale de Italia** e s' **Istitutu italianu de cultura**. Ant a analizare sos ligamenes profundos, non culturales e linguisticos ebbia, chi unint sos duos territorios. Est previdida finas sa partetzipatzione de rapresentantes de livellu artu de sas istitutziones politicas, cummertziales e culturales rispetivas. In mesu de sos interventos in programa bi sunt sos de Salvador Giner (Institut Estudis Catalans), Gratzianu Milia (Presidente de sa Provintzia de Casteddu), Sene'n Florensa (Secretari general d'Afers Exteriors, Generalitat de Catalunya), Daniele Perico (Console Generale de Italia in Bartzellona), Mercedes Brey (presidente de sa Camera de Cummertziu Italiana - Bartzellona). In s'arcu de sa die sunt prevididas setziones monograficas subra de istoria, cultura e traditziones, limba, e turismu, in ue ant a intervennere Antoni Riera (Institut Estudis Catalans), Joan Armangue' (Universidade de Casteddu), Francesco Siciliano (Provintzia de Casteddu), Robertu Bolognesi (Universidade de Amsterdam), Miquel A'ngel Pradilla (URV - IEC), Santiago Page's (diretore Turisme de Barcelona), Piero Comandini (Provintzia de Casteddu).At a cuncruire s'addoviu unu dibatidu subra de sos raportos Catalugna Sardigna, con interventos de Gratzianu Milia (presidente de sa Provintzia de Casteddu), Carlo Gallucci (cussigeri Camera de Cummertziu Italiana - Bartzellona/vitze diretore de ESADE), Germa' Bel (UB). Moderadore at a essere Salvatore Schirmo (diretore de s'Istitutu italianu de Cultura de Bartzellona). + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/10/2011 + ## Presentada de su Ditzionariu bilingue italianu - friulanu + ### Su 29 de santugaine, in Udine + Su 29 de custu mese, in Udine, in sa _Sala Paulin di Aquilee_, presentant su ditzionariu bilingue italianu friulanu. Sa cosa l'at organizada s'ArLEF. In su ditzionariu b'at belle 62.000 lemas italianos (a furriu de 46.500 lemas monorematicos e 15.500 polirematicos) e unos 63.500 lemas friulanos (a furriu de 45.000 monorematicos e 18.500 @@ -37168,10 +51478,16 @@ S'opera servit a insinnantes, istudentes,giornalistas, iscritores e totu sos chi lis agradat a iscriere in friulanu e devent faghre sos contos cun sa cumplesidade de sa comunicatzuione chi rechedet paraulas noas o semantizatziones noas de paraulas patrimoniales. Si non si faghet gasi, su friulanu at a essere sustituidu dae s'italianu, in antis in s'ambitu de sa comunicatzione formale, pustis in sa comunicatzione familiare e cuotidiana. Ant a intervennere, in custa cunferentzia, Tullio De Mauro, Silvana Fachin Schiavi, Silvana Ferrari, Sandri Carrozzo, Diegu Corraine, Fabio Chiocchetti. Sos traballos los at a moderare William Cisillino. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/10/2011 + ## Gerry Adams intervenit a propositu de s'autodeterminatzione in s'ambitu de s'Istadu ispagnolu + ### Sa gente, narat, tenet deretu a isseberare su destinu suo e a isseberare sas relatziones cun sos bighinos suos + Su presidente de su **Sinn Fein**, **Gerry Adams**, at difesu su deretu de **autodeterminatzione de Catalugna** e at afirmadu chi "sa gente tenet su deretu de isseberare su destinu suo e tenet su deretu de isseberare sas relatziones cun sos bighinos suos". In unas cantas decraratziones in **Rac-1** subra de su **protzessu de paghe in su Paisu Bascu**, Adams at naradu chi "su dialogu est netzessariu. Su dialogu aberit sas ghennas, e sas chistiones chi paret chi non si diant podere risolvere mai ant a essere risolvidas cun su protzessu de su dialogu", e at agiuntu chi "su perdonu est una parte in prus de su protzessu; e sa gente at a retzire su perdonu. Petzi tenimus bisongiu de essere cuidadosos". @@ -37179,76 +51495,157 @@ Sa ghia politica de su Sinn Fein creet chi su fatu chi "pessones che a **Arnaldo Otegui**, impinnadas personalmente in sa chirca de sa paghe, istent in presone est un errore. E si bi diat devere ponnere remediu in antis chi si podet", e at agiuntu chi "Otegui at fatu sos passos chi at fatu ca nde tenet sos motivos, e non diamus essere in sa situatzione atuale e andende a dae in antis comente semus andende si no esseret istadu pro sos isfortzos suos". A propositu de sa partetzipatzione de sas vitimas a su protzessu, Adams at craridu chi "non si podet aere una gerarchia de sas vitimas. Cada familia pranghet in sa matessi manera. Tocat a essere inclusivos", e in riferimentu a sos presoneris at naradu chi "a acurtziare sos presoneris a domo est su minimu chi si podet faghere, gasi comente est capitadu cun sos irlandesos. Custu faghet parte de sa negotziatzione". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/10/2011 + ## Unu cursu de limba sarda in Sarrocu + ### L'at ammaniadu sa Comuna + Gratzias a sas leges chi amparant sa Limba Sarda (**Lege Regionale 26/97** e **Lege Istatale 482/99**), e pro agiuare su bilinguismu in **Sarrocu**, est a puntu de cumintzare unu cursu pro sos chi istant in sa bidda e pro sos impreados de sa Comuna. Custos sunt sos argumentos: + Pro frecuentare non si pagat nudda. Su cursu cumintzat su tres de santandria e agabbat su bintinoe de nadale de ocannu. Sas letziones sunt cada giovia in sa sala asula de sa Biblioteca Comunale, dae sas tres a sas ses de merie. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/10/2011 + ## Una cunferentzia internatzionale pro faeddare de terminologia + ### La faghent in Bucarest a primos de su mese chi benit + Su tres e su bator de santandria b'at in **Bucarest **una **cunferentzia internatzionale subra de sa terminologia** in ue b'ant a leare parte professionistas europeos de custu campu cun s'idea de cuncambiare esperientzias in materia formativa. Su **TERMCAT**, chi tenet un'esperientzia manna in sa formatzione terminologica, b'at a partetzipare cun una comunicatzione. + Dae cando est naschidu, e pro mediu de acordos de collaboratzione, su TERMCAT operat comente tzentru de preparatzione pro istudentes universitarios de **terminologia, lessicografia, tradutzione, documentatzione e informatica**. Custa casta de collaboratzione permitet a sas organizatziones e a sas impresas de potentziare su traballu cungiuntu intre istitutziones de s'ambitu terminologicu, e a su TERMCAT de agatare collaboradores potentziales e formare professionistas noos. + Sa cunferentzia l'organizat s' **Academia de Istudios Economicos de Bucarest **cun s'agiudu de s' **Assotziu Europeu de Terminologia**. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/11/2011 + ## Pro ite mancat sa limba sarda in su tzensimentu? + ### Lu pregontat, cun un'interrogatzione in su senadu italianu, su parlamentare Piergiorgio Massidda + Su senadore Piergiorgio Massidda at presentadu un'interrogatzione a propositu de su tzensimentu de ocannu e de s'esclusione de sa limba sarda dae sa modulistica. In s''interrogatzione narat su chi sighit + MASSIDDA - _A su Presidente de su Cussigiu de sos ministros _- Premissu chi : + su Cussigiu de Europa at aprovadu su primu de freargiu de su 1995 sa Cunvetzione cuadru pro sa defensa de sas minorias natzionales; + custa Cunventzione, in vigore dae su primu de freargiu de su 1998, est istada ratificada dae s'Italia cun sa lege 28 de austu de su 1997, n. 302; + cunsideradu chi : + su 6 de santugaini de su 2009 su Dipartimentu pro sas libertades tziviles e s'immigratzione de su Ministeriu de s'Internu at publicadu su "Raportu n. 3 de s'Italia a pitzu de s'atuatzione de sa Cunventzione cuadru pro sa defensa de sas minorias natzionales ", annu 2009: in su documentu s'ammentat chi in Italia sas minorias linguisticas istoricas sunt tuteladas dae sa Costitutzione de sa Republica; + sa lege 15 de nadale de su 1999, n. 482, in particulare, e su regulamentu relativu de su decretu de su Presidente de sa Republica 2 de maju de su 2001, n. 345, e finas sa lege 23 de freargiu de su 2001, n. 38, si ispirant a sos printzipios enuntziados in sa Cunventzione cuadru e reconnoschent a sas minorias linguisticas su deretu de impreare sa limba propia in sos raportos sotziales e amministrativos; + su presupsotu rechestu pro su reconnoschimentu e sa tutela de una minoria est su de sa delimitatzione territoriale, ca su deretu a s'impreu de sa limba cun s'amministratzione publica, su deretu a s'istrutzione e s'intrada _a _sos _media_ reconnotos dae sa lege 15 de nadale de su 1999, n. 482, si podent esplicare in un' ambitu territoriale definidu; + in mesu de sas minorias istoricas est includida finas sa limba sarda e sas alloglotas de Sardigna: catalanu de S'Alighera, tataresu, tabarchinu e gadduresu; + in ateras Regiones a autonomia ispetziale in ue sunt presentes minorias linguisticas che a s' islovena, sud tirolesa, baddeostana e ladina, mancari in manera diferentziada in relatzione a s'autonomia issoro, custas las ant leadas in cunsideru o in su predisponimentu de sos modulos in sa limba issoro o in su tzensimentu de sas minorias linguisticas internas, gasi comente sunt plurilingues sas istrutziones ppro sos rilevadores, e sos rilevadores matessi a s'ispissu los ant isseberados finas tenende contu de sas cumpetentzias linguisticas de minoria; + cunsideradu, in prus, chi sa limba sarda, a pitzu de sas minorias linguisticas italianas, est sa chi la faeddat su numeru prus mannu de pessones; su gadduresu, mancari minoritariu in Sardigna a pitzu de su sardu, pro narrere, lu faeddat una populatzione ecuivalente a sa tedesca de su Sud-Tirol; + leadu atu chi sa minoria linguistica sarda no est presente in su cuestinariu de su tzensimentu generale de sa populatzione e de sas domos 2011 distribuidu in Sardigna, cando chi ateras Regiones a autonomia ispetziale in ue sunt presentes minorias linguisticas che a s' islovena, sud tirolesa, baddeostana e ladina, mancari in manera diferentziada in relatzione a s' autonomia issoro, custas sunt istadas leadas in cunsideru o in su predisponimentu de sos modulos in sa limba issoro o in su tzensimentu de sas minorias linguisticas internas, gasi comente sos rilevadores matessi chi a s'ispissu los ant isseberados finas tenende contu de sas cumpetentzias linguisticas de minoria, + s'interrogante pedit de ischire: + si a su Guvernu resurtant sos motivos pro sos cales sa minoria linguistica sarda no est presente in su cuestonariu de su tzensimentu; + si e cales providimentos cheret ponnere in essere pro ponnere remediu a custa disegualidade. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/11/2011 + ## Su gaelicu diat devere essere sa limba printzipale de sas Isulas Otzidentales + ### L'at naradu John MacLeod in un'interventu in sa BBC + An Comunn Gaidhealach (_literalmente __S'Assotziu Gaelicu_) est un'organizatzione fundada in su 1891 chi punnat a promovere sa limba e sa cultura iscotzesa. + Mr MacLeod at naradu chi sos chi non faeddant in gaelicu diant devere essere aguiados cun sas tradutziones, impreende sa tecnologia chi b'at a disponimentu + At naradu custu in ocasione de su **Am Mod Naiseanta Rioghail** (unu festival de cantzones, arte e cultura iscotzesa ), chi l'ammaniat propiu su An Comunn Gaidhealach. + Isse at agiuntu chi "So finas racumandende chi sos addovios publicos siant fatos in gaelicu, e nois tenimus sos medios pro evitare chi dae sa comunicatzione siant escludidos sos chi chi non faeddant custa limba ." + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/11/2011 + ## Presentada de Lu mastru banditu/ Su mastru bandidu + ### de Juvanna Tuffu + S'initziativa chi faghet parte de sa rassinna **_ligghjmu in gadduresu/ leghimus in sardu _**pertocat sas atividades de promozione e de valorizatzione de su sardu e de su gadduresu e cheret mustrare comente s'impreu de una limba minoritaria, comente su sardu o su gadduresu podet essere "normale" non setzi in ambitu familiare ma finas pro sa presentatzione de unu libru o de una pellicula, o pro sas iscritas de impreu publicu comente locandinas e avisos, publitzidade, giornales o in ateros cUntestos formales. + In un'epoca in ue sas culturas e sas limbas minoritarias arriscant de s'estinguere, sas initziativas comente custas chi mirant a sa tutela de sas limbas minoritarias sunt una manera importante pro animare sa diversidade linguistica e s'educatzione multilinguistica. + A pustis de sos saludos de su Sindigu de Badesi Anton Pietro Stangoni (nodidu comente Toni) s'initziativa at a essere coordinada dae sa responsabile de s'Ufitziu Linguisticu Provintziale Juvanna Tuffu e at a essere presentada dae s'autore Franco Fresi e dae s'editore Diegu Corraine. + S'initziativa, in ue ant a partetzipare sos pitzinnos de s'iscola primaria e segundaria de primu gradu, at a essere animada dae s'atora Maria Antonietta Pirrigheddu chi at a leghere carchi cantzu de su libru. + Sas initziativas imbenientes de sa rassinna **_ligghjmu in gadduresu/ leghimus in sardu _**sunt custas: + - su 18 de santandria in Locusantu, + - su 24 de santandria in Lungoni + - su 2 de nadale in Terranoa + > + #_Sarvadore Serra_ + + ### 13/11/2011 + ## SOS 4 MOROS RAPRESENTANT SA NATZIONE SARDA + ### de Diegu Corraine + Comente est capitadu in ateras ocasiones, su 12.11.11, in Roma, in dae in antis de su Quirinale (abbaidade sa fotografia), isetende sas dimissiones de Berlusconi, fiat presente gente meda cun sa bandera italiana e a su nessi 2 banderas natzionales sardas: sos 4 moros! + Est craru chi sos giornalistas no nde faeddant, finghende de no la bidere o ca no ischint ite rapresentat. Chi agradet o nono a calicunu, custa est sa bandera chi nos identificat e nos rapresentat comente natzione. E est s'unica chi essit a campu in ocasiones importantes. + DEVIMUS ringratziare sos sardos chi si leant s'incarrigu de nos rapresentare in custos logos e ocasiones, chi de seguru si nd'afutint de su chi iscrient sos libros chi la cherent negare comente simbulu natzionale nostru! + A propositu de s'origine de sa bandera de sos 4 Moros, connoschimus dae meda (e dae medas libros!) sa derivatzione sua aragonesa, sena devere isetare sa "rivelatzione" de s'Ùrtimu Libru chi no agiunghet nudda de nou o de originale, ma servit petzi a chie (forsis sena si nd'abbigiaret), paris cun ateros, gherrat contra a s'identidade natzionale de sos Sardos. + Si esseret bastadu a nd'ischire s'origine aragonesa pro negare su valore chi como tenent sos 4 Moros comente simbulu de sa natzione sarda, tando diamus devere negare finas sa limba sarda etotu, sa de como, ca est s'erentzia de sa limba colonizadora romana e latina! In s'istoria de sos simbulos contat su chi custos balent "como", non dae ue benint! + E ite diat devere faghere sa Cresia, tando, cun sa Grughe derivada dae sa "machina" de morte de sos Romanos! La diat devere abbandonare, pro ponnere in mente a sos istudiados chi tenent una visone mecanica de s'istoria? + Ite dannu chi faghent sas setas e sos movimentos setarios, cando b'at "santones" chi si nche mandigant su cherbeddu de sas pessones "notzentes" chi lis ponent in fatu, in contu de simbulos, limba, natzione o ateru! Finas in Sardigna. + #_Diegu Corràine_ + + ## Acordu intre IUA-Paraguay + Una parte de su depidu de su Paraguay at a essere cunvertidu in atividades de protetzione de su padente tropicale. L'at comunicadu su Dipartimentu de Istadu de sos IUA. Su depidu de su Paraguay in sos cunfrontos de sos Istados Unidos Americanos, de 7,4 milliones de dollaros, at a essere cunvertidu in sos 12 annos chi benint in finantziamentos pro atividades de protetzione de sa parte meridionale de su padente atlanticu de s'Alto Parana. Un'atentzione particulare at a essere riservada a sa protetzione de su Parcu Natzionale de San Rafael chi cuntenet sa diversidade prus arta de animales e fundos indigenos de su Paraguay. S'acordu Istados Unidos Americanos-Paraguay est istadu firmadu in sas dies coladas intre s'ambasciadore americanu in Paraguay e sos ministros paraguajanos de sas finantzas, de s'ambiente e de sos afares esteros. Sa cunversione de su depidu at a essere suportada dae unu finantziamentu de 4,8 milliones de dollaros chi sos IUA ant a dare a su programma natzionale de cunservatzione de sos padentes tropicales finalizadu a finantziare sos paisos in via de isvilupu. + + + + ### 25/11/2011 + ## A essere bilingues est megius + ### Sas detzisiones si leant prus in presse e cun prus profetu + Prus creatividade, flessibilidade, capatzidade de cuntzentratzione prus manna, finas prus cunfiantzia in sesi etotu: sunt prus de unu sos vantagios chi dat su bilinguismu, mescamente si unu l'acuisit dae minore. A essere meres de una segunda limba su prus a primidiu chi si podet cunsentit de aere una possibilidade in prus in campos diferentes, culturales e cognitivos. E finas de resessire a cumprendere prus in presse de sos ateros cale est s'isseberu giustu in una situatzione de cunflitu. Lu sustenet un'istudiu nou chi atribuit a sos bilingues finas custu _plus_: a essere prus lestros leende detzisiones criticas in tempos curtzos, impreende in su matessi tempus prus pagos medios. Capitat in cale si siat mamentu, chi si tratet de detzidere si est a colare o a si firmare cun su semaforu birde chi est a puntu de si faghere ruju, o a tirare sa palla in cambiu de la colare in una partida cun sos cumpangios. Isseberos chi tenent una cunseguentzia immediada, de faghere in tempos astrintos a beru. @@ -37263,88 +51660,223 @@ Prus lestros, prus efitzientes , cun prus pagu isfortzu. Sa resone, ipotiizant sos istudiosos, diat istare in s'avesu, giai dae minores, de mantennere distintas sas duas limbas , pro non faghere cunfusione: una capatzidade chi sos pitzinnos in genere acuisint dae sos tres annos in susu. Pro custu protzessu si impreant sas matessi istruturas neurales chi intrant in giogu in su de leare detzisiones lestras. A las usare , duncas, de prus giai dae sa naschida diat dare unu profetu duplu: un'isvilupu anatomicu prus mannu e sa netzessidade de l'impreare prus pagu, a cunfrontu de chie est monolingue, finas pro detzisiones non connetidas a su limbagiu. Est propiu custu unu de sos aspetos prus de importu, a parrere de sos autores de s'istudiu. "Su vantagiu acuisidu non tenet nudda de ite faghere cun s'ambitu linguisticu, ma est unu benefitziu chi si rifletet in ateras facultades cognitivas ", cuncruit su professore. E custu s'agiunghet a sos ateros carateres medas giai osservados in chie guvernat a primidiu un'atera limba in prus de sa materna: comente su de "tennere prus memoria de traballlu in su cherveddu, unu pagu comente sa Ram de un'elaboradore o su de podere cunfiare in unu fatore protetivu pro su decadimentu cognitivu, mustradu in ateros istudios". E non b'at bisongiu de essere bilingues giai dae sa naschida pro godire de custos benefitzios: "Si iscumproant gasi etotu finas si sa segunda limba si imparat prus a tardu, durante sa pubertade ", cuncrruit s'espertu. + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 21/11/2011 + ## Cuncursu Iscrie un litera a sos Tre Res + ### Ocannu est sa de binti editziones e si faghet in Garteddi + A sas pitzinnas e a sos pitzinnos de sas Iscolas Elementares de Sardigna + A sas maistras e a sos maistros + Ocannu, pro su de **20** annos, pro sa die de sa festa nostra, **pro su 6 de ghennargiu de su 2012**, organizamus su + Su Cuncursu est pro sas iscolanas e sos iscolanos de sas iscolas elementares de totu sa Sardigna. + Sas literas devent arribbare a: **SOS TRES RES, Comuna, ** + Ammentade*bos de iscriere craru finas su numene e su sambenudau bostru, sa carrera e sa bidda in ue istades, su numeru telefonicu. In prus, tocat a iscriere finas su numene e sambenadu de sa maistra o de su maistru, s'indiritzu suo e su numeru telefonicu. + A sos pitzinnos chi ant a iscriere sas 20 literas prus bellas amus a lassare un'ammentu nostru. Custas literas ant a essere premiadas e, paris cun sas ateras megius, ant a essere publicadas in unu libru. + Garteddi, 17 de Santandria de su 2011 + SOS TRES RES: **GASPARRU, MERTZIORO, BALDASSARRU** + #_Sarvadore Serra_ + + + ## CHINISEDDA + ### _Autore: **Frades Grimm** | Pagg. 32 | Cartonadu |€ 8.00_ + + + + ## NIARVA E SOS SETE NANEDDOS + ### _Autore: **Frades Grimm** | Pagg. 32 | Cartonadu |€ 8.00_ + + + + ### 17/08/2011 + ## COLORES + ### + _Autore disinnu e testu: _**_Isidro Sanchez_** + _Figuras: **Horacio Elena; **Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_ + _Cartonadu, a colores | Formadu 21x21 cm | Pagg. 24_ + Libros didaticos chi permitint a pitzinnos chi tenent dae 4 a 6 annos de impararae cun ispassiu, leghende e gioghende, cuntzetos fundamentales in sa vida issoro. + + + + ### 17/08/2011 + ## FORMAS + ### + _Autore disinnu e testu: _**_Isidro Sanchez_** + _Figuras: **Horacio Elena; **Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_ + _Cartonadu, a colores | Formadu 21x21 cm | Pagg. 24_ + Libros didaticos chi permitint a pitzinnos chi tenent dae 4 a 6 annos de impararae cun ispassiu, leghende e gioghende, cuntzetos fundamentales in sa vida issoro. + + + + ### 14/02/2013 + ## + Sa Mela + ### + __Autore disinnu e testu: _**_P.de Bourgoing _**_Tr. sarda__: **Diegu Corraine __ + + + + + ## Greenpeace: arrestados 24 ativistas + Custu mangianu 24 ativistas de Greenpeace, chi benint dae Germania, Belgiu, Olanda, Turchia, Inghilterra, sunt istados arrestados a pustis de un'atzione de protesta fata in intro de sa sede de sa Nato de Bruxelles. Unu camion de Greenpeace chi aiat una copia, de dimensiones reales, de una bomba nucleare US B61 at blocadu s'intrada de sa Nato, in s'interi chi ateros ativitas ant postu, a subra de s'istatua chi est su simbolu de s'organizatzione, un' istriscione "ARMAS NUCLEARES A FORA DE SA NATO". Custa dimustratzione est istada fata durante su cussigiu de sos Ministros de sa Defensa chi fiat detzidende carchi cosa de su tempus benidore de sa Nato. A seighi annos dae sa fine de sa gherra frita, abbarrant 480 testadas nucleares americanas in ses paisos europeos -Italia, Germania, Belgiu, Olanda, Turchia e Gran Bretagna- tenent unu podere mannu meda chi podet cantzellare totu s'Europa. Greenpeace, a pustis de sa dimustratzione de su 2 de lampadas in Roma e de sa presentatzione in totu s'Europa e in su Senadu de su raportu "Ordignos nucleares Usa Nato siguros?" ponet torra s'apellu a s' Unione Europea pro torrare sos armamentos atomicos chi istant in su territoriu europeu a sos mitentes americanos. Su rapporto Weapons of Terror ("armas de su terrore") de sa Cummissione a subra de sas armas de distrutzione de massa de s'Onu narat chi "Finas a cando carchi natzione tenet armamentos nucleares, ateras los cherent. Finas a cando custos armamentos abbarrant b'est su perigulu chi carchi die bengiant impreados, cun boluntade o finas pro isballiu. E tando totu sos utilizos podent esser una ruina." Sos ministros de sa Defensa oe s'addoviant in Bruxelles pro ascurtare sos tzitadinos europeos, chi sos tres duos non cherent custas testadas nucleares in su territoriu issoro. + + + + + ### 29/07/2011 + ## I moti di Siniscola nella crisi sarda del 1906 + ### + de** Vittorio Sella** + Pagg. 96 + xvcxcx gf xcxcvx hcxhcx cx + + + + ### 01/12/2011 + ## A cantare in catalanu est megius + ### Chenoa bantat sa limba sua + In un'intervista a **Diario de Mallorca**, cando l'ant pregontadu si su singulu nou suo _Como un fantasma_, cantadu in ispagnolu e in catalanu, est un'omagiu a su bilinguismu, **Chenoa at bantadu sa limba sua**. Sa cantante majorchina at naradu chi no l'agabbant de li pregontare pro ite cantat in catalanu, e issa rispondet semper chi lu faghet ca l'agradat. Tando at agiuntu: "**Ést un'omagiu a sa terra mea, Majorca**. Su singulu lu sunt ascurtende in America Latina e in sos Istados Unidos, e mi diat agradare chi custa limba, su catalanu, la connoscherant finas in cussos paisos". Sa cantante at faeddadu finas de sa possibilidade de registrare su discu nou totu in catalanu. + #_Sarvadore Serra_ + + + + + ### 15/12/2009 + ## PIMPA e... **Colores** + ### formadu 15x15 cm, CARTONADU | Paginas 16 | Preju 5,50 € + Serie Imparalibros, pro piseddos dae 0 a 4 annos + Pro ateras informatziones e pro comporare: + + + + ### 15/12/2009 + ## SU LIBRU DE SAS PARÀULAS DE SPOT + ### Autore: **E. Hill** | formadu 20x29 cm | Paginas 26 | Preju 11,00 € + + + + ### 15/12/2009 + ## CONTU DE IERRU + ### Autore:** M. Povasnica** | F.to 21x30 | Pagg. 28 | Cartonadu | € 10.00 + + + + ### 15/12/2009 + ## SU MEZUS DONU + ### Autore:** C. Wilkeshuis** | F.to 20x29 | Pagg. 24 | € 10.00 + + + + ## Mapa Peters in asturianu + Rafael Palacios, diretore de s'Agentzia asturiana de Cooperatzione e Isvilupu, at presentadu sa prima mapa de Peters in asturianu. In su 1569 su cartografu Gerhard Kremer, mutidu Mercator, aiat publicadu sa de una pranta de su mundu. In su 1974 Arno Peters at dimustradu sos errores de cudda carta, in ue s'Europa (9,7 milliones de km. cuadrados) est prus manna chi non s'America de su Sud (17,8 milliones de km. cuadrados). Peters aiat detzididu tando de traballare a ateru unu progetu, ca su de in antis fiat espressione de un'epoca dominada dae s'omine biancu. Difatis su tres duos sunt dedicados a s'emisferu Nord e su tres unu ebbia a su Sud. S'istudiosu tedescu creiat chi cudda rapresentatzione noghiat a sos populos de su Tertzu Mundu e duncas at traballadu pro gherrare contra a un'imagine eurotzentrica de su praneta e chircare gasi de creare unu mundu prus solidale.[_gmr_] + + + + ### 15/12/2009 + ## SU PONTE DE SOS PITZINNOS + ### Autore:** M. Bolliger** | F.to 20x29 | Pagg. 24 | € 10.00 + + + + ### 15/12/2009 + ## NADALE + ### Autore:** D. Corraine** | F.to 20x29 | Pagg. 22 | **€ 10.00** + + + + ## SU GATU CUN SOS ISTIVALES + ### _Autore: **Charles Perrault**| Pagg. 32 | Cartonadu |€ 8.00_ + + + + ### 05/08/2011 + ## NEBBIE E GIRASOLI + ### + mentre nella citta di Celle, nell'Hannover, alla fine di aprile, si tentava di sfuggire alla vigilanza dei Tedeschi.»** + de **Diego Are** + Dopo aver insegnato filosofia e storia nel liceo classsico "G. M. Dettori" di Tempio, dovette interrompere nel gennaio del 1941 perche richiamato alle armi. Inviato nel Kossovo, poi rimandato in Italia, riparti in qualita di sottotenente prima in Grecia e poi nell'isola di Rodi dove, in seguito all'armistizio dell'8 settembre 1943, rimase prigioniero dei tedeschi con tutti i reparti dislocati nell'isola. Mentre attendeva di essere inviato nei campi di concentramento tedeschi, sostenne, nei reparti del proprio Reggimento e in una riunione di ufficiali, che non si dovevano accettare gli appelli di collaborazione coi Tedeschi, in qualunque forma. @@ -37355,118 +51887,276 @@ Alla sua esperienza nei campi nazisti dal 1943 al 1945 e dedicato questo libro, _**Nebbia e girasoli**_, pubblicato per la prima volta nel 1973. Andato in pensione nel 1975, ha tenuto per vent'anni la presidenza di un Liceo Linguistico e di un Istituto Tecnico per il Turismo da lui stesso fondati nell'ambito dell'Ente Morale Ipab "Carta-Meloni" di Santu Lussurgiu. È morto il 24 di luglio del 2000. + Formadu 15x21 cm + Pagg. 144 + Pro ateras informatziones e pro comporare: + + + + ### 15/12/2009 + ## SU CONTU DE ROSA BIANCA + ### Autore:** Julivert/Corraine**| F.to 20x29 | Pagg. 32| € 13.00 + + + + ### 02/12/2011 + ## 100 LÌTERAS A SOS TRES RES 1993 + ### AAVV | 7,00 euros + + + + ### 05/08/2011 + ## L'ANFITEATRO ROMANO DI CAGLIARI + ### di **Paola Pala** + Questa monografia consente di fare il punto della situazione dell'Anfiteatro: aiuta a ripercorrere le tappe della sua storia e a conoscere, nel dettaglio, l'articolazione e la funzione degli spazi. in essa, si utilizzano le fonti disponibili e gli studi del passato, ambientandoli criticamente nel loro tempo, per poi affrontare l'analisi puntuale della struttura in quello che e ed n quello che poteva essere, settore per settore, da un punto di vista strettamente tecnico: destinazione degli spazi, movimento delle persone -spettatori e protagonisti degli spettacoli- allogiamenti per le persone, per gli animali e per le macchine sceniche, fino a giungere alla collocazione dell'anfiteatro cagliaritano nel panorama europeo delle citta romane dotate di simili impianti, attraverso le analogie e le differenze tra le diverse strutture. + + + + ### 29/07/2011 + ## TOPONOMASTICA BARBARICINA. + I nomi di luogo dei comuni di Fonni, Gavoi, Lodine, Mamoiada, Oliena, Ollolai, Olzai, Orgosolo, Ovodda + ### _Autore:** Heinz Jurgen Wolf**_ + _F.to 14x22 cm | __Pagg. 317 __|__€ 15,00_ + I toponimi sardi, e sopratutto quelli del centro montagnoso, sono eccezionali e unici nel campo romanzo. In questa regione si incontrano antichi toponimi di origine preindoeuropea con una frequenza forse di cinquanta volte maggiore che non nelle altre regioni della Romania. Nella presente pubblicazione si riporta la pronuncia locale e si conduce a una analisi dettagliata e meticolosa della toponomastica di Fonni, Gavoi, Lodine, Mamoiada, Oliena, Ollolai, Olzai, Orgosolo, Ovodda, grazie alla collaborazione degli informatori locali, sopratutto pastori. Con l'opera di H.J.Wolf, siamo sicuramente di fronte al maggior contributo finora pubblicato sulla toponomastica barbaricina: un riferimento essenziale per gli studiosi ma anche per gli appassionati di lingua sarda. + + + + ### 29/07/2011 + ## ORIGINE DI NUORO + ### _Autore:** Massimo Pittau**_ + _F.to 14x22 cm | __Pagg. 160 __|__€ 14,00_ + + + + ### 29/07/2011 + ## SE TI È CARA LA VITA + ### _Autore:** Giulio Angioni**_ + _F.to 14x22 cm | __Pagg. 171 __|__€ 14,00_ + + + + ## Niffoi finalista in su Campiello + Salvatore Niffoi cun _La vedova scalza_, editadu dae Adelphi, est unu de sos chimbe finalistas de su premiu Campiello. Arribadu a sa de 44 editziones su premiu literariu famadu (sa finale su 10 de cabudanni in Venezia) at a bidere protagonistas, paris cun s'iscritore de Orane, Pietrangelo Buttafuoco cun _Le uova del drago_ (Mondadori); Giancarlo Marinelli cun _Ti lascio il meglio di me_ (Bompiani); Claudio Piersanti cun _Il ritorno a casa di Enrico Metz _(Feltrinelli) e Nico Orengo cun_ Di viole e liquirizia _(Einaudi). Sa giuria (cumposta dae deghe literados e un'atore, Giorgio Albertazzi, presidente, at individuadu sos chimbe a pustis de tres votatziones. Deretu sunt intrados Buttafuoco, Niffoi, Marinelli e Piersanti, Orengo imbetzes at devidu isetare su de tres turnos. Intre sos temas chi sunt essende a pigiu in su Campiello editzione 2006, sa torrada manna de unu dialetu autorevole inseridu in su territoriu e in s'istoria sua. + + + + ### 17/08/2011 + ## SAS PRIMAS CHENTU PARÀULAS IN LIMBA INGLESA + e in limba sarda + ### + _Autore: _**_H. Amery/S. Cartwrights_** + _Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_ + _Cartonadu, a colores | Pagg. 32_ + In custu libru galanu e simpaticu, b'at sas primas chentu paraulas in limba inglesa. In suta de sas figuras mannas, sas figuras minores illustrant onzi paraula inglesa, paris cun sa paraula currispondente in limba sarda. Custu favorit sa currispondentzia dereta de sa paraula cun s'ozetu, a manera chi andet mezus a l'amentare. in sas urtimas pazinas b'at una lista alfabetica inglesu/sardu de sas paraulas de su libru, paris cun s'iscritura fonetica pro pronuntziare sas paraulas inglesas. + + + + ### 14/02/2013 + ## **Music and Minorities from Around the World: Research, Documentation ****and Interdisciplinary Study** + cuidadu dae **Ursula** **Hemetek**, **Essica** **Marks** e **Adelaida** **Reyesd** + Dal 1997 "Music and Minorities", un gruppo internazionale di studiosi coordinato dall'etnomusicologa viennese Ursula Hemetek, conduce una preziosa indagine sulle espressioni musicali delle minoranze. Questa attivita si esplica soprattutto in convegni internazionali biennali e nei volumi che ne raccolgono gli atti. L'ultimo e Music and Minorities from Around the World: Research, Documentation and Interdisciplinary Study (Cambridge Scholars Publishing, Newcastle upon Tyne 2014, pp. 230, £47.99). + Il libro, curato da Ursula Hemetek, Essica Marks e Adelaida Reyes, ospita le relazioni che sono state presentate al penultimo convegno del gruppo di studio, tenutosi nel 2012 a Zefat (israele). + Dalla musica soraba a quella degli ebrei sefarditi, dalla Finlandia agli Stati Uniti, il libro offre un'ampia varieta di analisi stimolanti sulla materia. + Fra gli autori, oltre alle tre curatrici, troviamo esperti come Yves Defrance, Gerda Lechleitner, Tereza Nowak, Jessica Roda e altri. Anche se si tratta di testi scritti da specialisti, comunque, il linguaggio risulta comprensibile anche ai non addetti ai lavori. + L'ICTM ha vari gruppi di studio che si concentrano su aree geografiche e temi specifici: Africa, archeologia musicale, Europa sudorientale, Mediterraneo, mondo arabo, mondo turcofono, Oceania, sudest asiatico, etc. + Ursula Hemetek, etnomusicologa, dirige l'Institut fur Volksmusikforschung und Ethnomusikologie dell'Universita di Vienna. Fra le sue opere, "Mosaik der Klange: Musik der ethnischen und religiosen Minderheiten in Österreich" (Bohlau 2001) e "Die andere Hymne. Minderheitenstimmen aus Österreich" (curatrice, Verlag ÖDA, 2006). Inoltre ha curato vari CD. + Essica Marks, etnomusicologa, e ricercatrice al Jewish Music Research Centre dell'Universita di Gerusalemme. Autrice di varie pubblicazioni, ha curato il CD "The Western Sephardi Liturgical Tradition" (Jewish Music Research Centre, 2004) insieme a Edwin Seroussi. + Adelaida Reyes, etnomusicologa, e Professore Emerito di Musica alla New Jersey City University. Fra le sue pubblicazioni segnaliamo "Songs of the Caged, Songs of the Free: Music and the Vietnamese Refugee Experience (Temple University Press, 1999. + _ de **Alessandro Michelucci**_ + _** + __ + _ISBN-13: 978-1-4438-6620-0_ + _ISBN-10: 1-4438-6620-2_ + _Date of Publication: 01/11/2014_ + _Pages / Size: 230 / A5_ + _Price: £47.99 _ + Pro ateras informatziones e pro comporare: + + + + + ### 01/02/2013 + ## PEDRU MATZONE + ### + Autore: Contu polulare bascu M.Canela/L.Errazkin | F.to 19x19 | Pagg. 32 (Illustradas) + Preju de Bendida a su Publicu: 5€ in OFERTA a 2,5 € + >>>>>>>>>>>>>> + + + + ### 14/02/2013 + ## SU CANE RUBINU E SU LUPU GRISPINU + ### Autore: C. Casares/P. de Llano | F.to 19x19 | Pagg. 32 (Illustradas) Preju de Bendida a su Publicu: 5€ + + + + ### 15/12/2009 + ## SU RUSINNOLU DE SA PEDRALONGA + ### Autore:** Paristoria ladina de Hugo de Rossi**| F.to 20x29 | Pagg. 28| € 10.00 + + + + + + + + ## Sos presoneris de s'Eta cherent una paghe polìtica + Su portaboghe de Askatasuna, s'organizatzione de apogiu a sos presoneris de s'Eta, Juan Maria Olano, at asseguradu oe chi sos reclusos de su grupu terrorista connoschent su mamentu chi sunt bivende e chi sunt boghende a campu totu sas energias issoro pro faghere a manera chi si pongiat in motu su "protzessu democraticu" chi giugat a sa resolutzione politica in "Euskadi" o Paisu Bascu. Sos presoneris, at ammentadu Olano, tenent una responsabilidade politica prus manna che a sa media de s'Ispagna. A pustis agiunghet chi sos reclusos non ant cumintzadu sa cuntierra o chi no istant in galera petzi pro buscare una resolutzione politica, issos sunt difatis indipendentistas e diant cherrere unu modellu sotzialista. Sighende, at fatu a cumprendere chi s'aportu de custu grupu de presoneris politicos a su protzessu de paghe est netzessariu. Olano at esigidu puru chi lis reconnoscant su "status politicu" de sos presoneris de s'Eta, ca, a parrere de isse, si non s'at a reconnoschere custu status non s'at a reconnoschere mancu sa cuntierra basca e tando, agabat chi non b'est una chistione basca ma petzi unu problema de violentzia. Su partoboghe de Askatasuna at agabadu narende chi: "pro Euskadi s'aministia est prus importante meda de su fatu chi s'i liberent sos presoneris o sos fugitivos. Est su superamentu de sa gherra chi at fatu presoneris, esiliados e mortos. + + + ### 13/12/2011 + ## Sa Cunferentzia de sa limba sarda de S'Alighera + ### Unas cantas osservatziones de su Comitadu pro sa limba sarda + De custa cunferentzia, si leghet in unu comunicadu, su Comitadu valutat in manera positiva su cumplessu de sas diferentes sessiones de sos traballos e, in particulare, sa prima die dedicada a sa musica natzionale sarda e a sa poesia, traditzionale e moderna, comente veiculu de vitalidade de sa limba sarda e de sas limbas alloglotas. + In particulare, sighit su comunicadu, in prus de sas esibitziones e decraratziones de calidade arta de sos artistas cramados a espressare sas positziones issoro subra de sa limba sarda, su Comitadu at retzepidu su cursu nou rapresentadu dae s'assotzianismu de sos grupos a tenore, de poetas sardos e musitzistas traditzionales, e sa voluntade issoro de leare parte in su Movimentu linguisticu generale comente portadores de interessos e comente fautores de politicas linguisticas chi , moende dae sas esperientzias e dae sas esigentzias issoro, punnant a faghere intrare, paris cun sa limba sarda e sas alloglotas, finas sa musica, su ballu e sa poesia in sas iscolas sardas , pro chi sos giovanos potzant afortire e recuperare s'identidade natzionale e sa cultura issoro. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/01/2012 + ## Tempus de limbas e natziones + ### Intervista a Sergio Salvi, iscritore + _Connoschimus a **Sergio Salvi*** a su nessi dae su 1973, cando su bonu de nois l'at connotu cun sa publicatzione de Le nazioni proibite, chi est istadu e est su libru de referentzia pro chie s'interessat de natziones sena istadu. L'amus addoviadu de reghente e, cun isse, amus faeddadu de ite est cambiadu dae tando in sos movimentos e ideas. _ + __ + Apo dedicadu su libru a sas natziones "proibidas", sena istadu, de s'Europa otzidentale. Ma sunt cambiadas cosas medas dae tando, mescamente in s'Europa orientale. Pro prima cosa, cando l'apo iscritu, in su 1973, esistiat s'Unione Sovietica, no esistiat galu s'Ucraina, sa Bieolorussia, nen sa Lituania, sa Letonia, s'Estonia; no esistiat sa Croatzia, sa Serbia, s'Islovenia, ma sa Jugoslavia; esistiat sa Tzecoslovachia e sos tzecos non fiant partzidos dae sos islovacos. Mi paret, duncas, chi siant capitadas cosas meda, finas si in s'Europa otzidentale non sunt naschidos istados indipendentes noos. + De seguru sa devolutzione in su Rennu Unidu at giutu a sa formatzione de su Parlamentu iscotzesu, a su cussigiu gallesu etc. Si, pustis, pessamus a su Belgiu, bidimus chi in cue sunt faghende passos mannos meda: prus de un annu sena guvernu, sa separatzione intre sa zona de limba olandesa e sa zona de limba frantzesa paret a s'orizonte. + Sa prima possibilidade diat parrere s'unicu caminu possibile o giai praticadu. Difatis, istados medas sunt naschidos pro more de sa debilesa de ateros istados. + De seguru. Sende gasi non si sunt mai costituidos in su territoriu de sa Republica italiana movimentos autonomistas fortes meda o indipendentistas, comente imbetzes est capitadu in Frantza, Ispagna e ateros logos. + Pesso chi siat possibile, ma improbabile. + Mah, pesso chi nono. In custu mamentu non so bidende movimentos chi diant podere praticare unu progetu de liberatzione natzionale, mannu, unitariu, capatzu de resurtados reales. In Italia ant tentu un'agigu de fortza petzi sos tirolesos, sos baddeostanos e sos sitzilianos in s'epoca de su separatismu. Nudda de prus. + In Sardigna faeddades e teorizades meda, ma non parides capatzos de unidade e mancu de faghere batallas trasversales comente podet essere sa de otennere unidade in sa limba iscrita e s'ufitzialidade prena sua in cada ambitu e impreu in sa sotziedade e territoriu. Mi paret chi totus pongiant sa chistione de sa limba in una positzione segundaria, si non in s'urtima, in sa teoria e in sa pratica de cada die. Custu mustrat totu sa debilesa de sos movimentos e sa pagu capatzidade de atuare unu protzetu beru/reale de liberatzione natzionale. + Comente fia narende in antis, pesso chi su Belgiu siat a curtzu meda a sa separatzione, chi a bisu meu at a arribbare a un'unione de su Belgiu de limba frantzesa cun sa Republica frantzesa, de su Belgiu de limba olandesa cun s'Olanda. + In Catalugna, in intro de s'istadu ispagnolu, mi paret prus fatzile chi b'apat cambiamentos mannos chi no in Corsica. In Frantza, si non capitat carchi cosa manna, est prus difitzile. + De seguru sa crisi de sos istados-natzione, mescamente de sos tzentralizados, pro una serie de resones politicas, economicas e militares. Ma devimus finas cunsiderare s'afortimentu de sa cussentzia natzionale, s'afortimentu e sa difusione de s'impreu de sa limba natzionale de cada unu, cun s'unidade organizativa chi nde derivat, a su mancu in sos puntos prus importantes e istrategicos. + Est bona meda, podimus narrere, ca amus tentu sa Lege 482 de su 1999. Ma s'atuatzione sua est galu modesta e semper prus difitzile. Ma sigomente s'atuatzione sua est materia de sas provintzias, custa lege at a essere riformada sa die chi custos entes ant a essere, comente ispero, abolidos. Ma ispero finas chi, s'in casu, non siamus custrintos a cumintzare torra pro atuare s'art. 6 de sa Costituzione, de tutela de sas minorias linguisticas. + Dia faghere leges e regulamentos ispetzificos e craros. Si sa Sardigna tengerat poderes beros, bi diat essere sa coufitzialidade prena e efetiva de sardu e italianu in totu su territoriu de s'isula. + Mi paret chi sa gherra armada de ETA oramai no aeret cuncruidu meda o chi no esseret prus cumbeniosa e forte. Deo ispero chi siant gasi inteligentes in su tempus venidore, a su puntu de resessire a otennere reconoschimentos de importu dae parte de su guvernu ispagnolu. Chi in pratica resessant a faghere su chi at fatu s'IRA, in Irlanda, sende chi sunt colados belle bator annos, a dolu mannu, e paret chi non siat capitadu galu nudda. Pero carchi cosa b'est e si sunt ponende in motu mecanismos chi podent giughere finas a s'autodeterminatzione. Finas su casu de s'Iscotzia est emblematicu: dae pagu at torradu a otennere su Parlamentu e, si ant a faghere su referendum, at a resessire a essere indipendente. Forsis custu, a bellu a bellu at a capitare finas in su Paisu bascu. + Eja, de seguru. In teoria si podet otennere. + Francu sa naschida galu noa de sos istados de Ucraina, Bielorussia, Kazachistan, Letonia, Estonia, Lituania, Islovenia, Matzedonia e ateros; francu sa partzidura intre Tzechia e Islovachia, luego ant a crompere a fine duos casos: in antis su Belgiu, in ue chissai ite at a capitare luego, a pustis s'Iscotzia in ue, cunforma a su referendum belle seguru, at a naschere, sighende sas leges britannicas, sa creatzione de un'istadu indipendente. + De seguru. + De seguru. Ma totu sos partidos diant narrere chi nono. Non nos illudamus. + Cunforma a sa costitutzione sovietica, b'aiat castas diferentes de autonomias: sas republicas sovieticas chi in fatu si sunt trasformadas in istados natzionales indipendentes, sas republicas autonomas, sas regiones natzionales autonomas e sos tzircundarios natzionales. Su fatu istat chi est andada bene petzi a sas republicas sovieticas giai costituidas dae Lenin e dae Istalin! Sa Tartaria non bi l'at fata, e mancu sa Tzetzenia! + O si cambiat cun sas rivolutziones, cun sas rebbellias o si cambiat rivolutzionende sa costituzione de sa Russia e de sa Federatzione russa, chi pero est peorada ca dae tando a como nch'ant cantzelladu sos printzipios natzionales, at artziadu sas gasi denominadas regiones a su matessi livellu de soverania chi tenent sas republicas autonomas. + Ma no issos ebbia. B'at natzionalidades e movimentos in Tzina meridionale, chi finas issos sunt gherrende pro una forma de indipendentzia. + _cun sa collaboratzione de Antonia Fenu_ + __ + __ + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/01/2012 + ## Su caminu longu de La patrie dal Friul + ### Intervista de Christian Romanini a Dree Valcic + Sa responsabilidade e s'onore de dirigere sa rivista bera de su populu friulanu, sa chi in annos medas de publicatzione no at mai abbassadu sa conca e at mantesu bia sa batalla pro s'autonomia de su Friuli. Sa timoria de no essere a tretu de rapresentare in totu sas caras suas, mese cun mese, custa realidade meravigiosa, est unu pessamentu fitianu. In custos duos annos s'est cunsolidadu su traballu mannu fatu in antis, sa media de sos abbonados est costante, mantenende unu raportu bonu intre rinnovos e letores noos, pesso chi si siat afortidu galu de prus su nucleu "tostu", e chi siat aumentada s'influentzia de su giornale. Imprentamus una media de 2000 copias chi esaurimus finas pro more de sos addovios chi ammaniamus pro presentare sa rivista. Sas ocasiones non mancant, si pessamus a cantu la cherent sos tzirculos, sos assotzios e finas sas amministratziones comunales. @@ -37481,9 +52171,14 @@ Nois lassamus logu, in sas paginas, siat a s'Italia siat a s'Europa. Forsis s'est indebilitadu su raportu intre sas organizatziones, sos movimentos, sos grupos, gasi importante e biu in sas decadas coladas. Forsis sa neghe est sa nostra, ma tocat a torrare a cumintzare a tessere sa trama de sos destinos nostros. Cun su cuntzetu de base chi no esistent sos primos de sa classe. Nos sarvamus totu in pare. Non podimus essere particularistas. Non pongio su termine "minorizadu", ca paret chi so faeddende de una derrota. #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/01/2012 + ## Eletziones ispagnolas + ### S'avantzada de Amaiur + Su PP at bintu in manera chi non b'at remediu in sas eletziones generales de su binti de santandria coladu, cun una majoria assoluta de 186 iscannos, cando chi su PSOE est andadu a fundu cun su peus resurtadu de s'istoria sua, falende a 110 deputados. In Euskadi, sa coalitzione abertzale ( "patriotica", in limba basca ) Amaiur est resurtada sa binchidora cun 7 iscannos, sighida dae PNV (5), sa formatzione prus votada, PSE (4) e PP (3). Duncas, sa manca abertzale est essida a campu cun fortza in su Parlamentu, 15 annos a pustis, in sas primas votatziones dae cando est agabbada sa violentzia de s'ETA. Sa coalitzione Amaiur, sa cuntzentratzione prus manna e prus pluralistica de fortzas indipendentistas e progressistas, at cunsighidu resurtados bonos a beru in custas eletziones generales. At otentu sa rapresentantzia in sas bator provintzias de Euskal Herria e, in prus, est sa prima fortza in Gipuzcoa: in totu, como tenet sete deputados. @@ -37498,8 +52193,12 @@ Amaiur at postu in craru chi at a andare a Madrid a difendere sos deretos de Euskal Herria e su deretu a detzidere de sos tzitadinos suos. #_Sarvadore Serra_ + + ### 13/01/2012 + ## S'Addoviu escursionista de sos Paisos Catalanos + ### Ocannu l'ant fatu in S'Alighera Est andadu bene a beru su "Aplec Excursionista dels Paisos Catalans" (Addoviu Escursionista de sos Paisos Catalanos), editzione 35, chi ocannu l'ant fatu in S'Alighera. @@ -37506,9 +52205,14 @@ S'addoviu l'ant fatu, pro sa prima bia, in sa tzitade de Sardigna in ue si faeddat su catalanu, e l'at ammaniadu su Tzentru Escursionista de S'Alighera, in s'agabbu de chida de Totu sos Santos. In custa manifestatzione ant leadu parte unos 1.000 escursionistas chi beniant dae su restu de sos territorios in ue si faeddat su catalanu (Printzipadu de Catalugna, Paisu Valentzianu, Ìsulas Baleares, Andorra e Catalugna Nord), chi sunt abbarrados ispantados dae su potentziale paisagisticu e culturale de s'isula de Sardigna. Tocat a bantare su traballu enorme e bonu a beru fatu dae su Tzentru Escursionista (minore ma ativu) de S'Alighera, chi at propostu a sos visitadores catalanos unu programa propiu cumpletu de atividades e escursiones: arresonadas a pitzu de s'istoria de sa cultura sarda, passigiadas a pee e in bitzicleta in su territoriu de su Nord Sardigna, visitas ghiadas in S'Alighera Antiga, chenas traditzionales, ballos populares de amistade sarda-catalana, cuntzertos de musicos de S'Alighera e de su restu de Sardigna, cun sa partetzipatzione, in mesu de sos ateros, de s' Assotziu Folk Culturale Nostra Sennora de Talia e Cunsonu de Thiesi. #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/01/2012 + ## Sa prima ghia turistica sarda pro catalanos + ### L'ant publicada in Bartzellona + Ant publicadu de reghente in Bartzellona sa prima ghia in catalanu de sa Sardigna. Dae S'Alighera a Casteddu (2011). Una ghia fata bene meda, de una calidade a beru superiore a sas chi aiant publicadu finas a como. Marc Planas e Isabel Garcia, gratzias a s'editoreTriangle Postals, e a pustis de aere traballadu cun profetu in su campu, ant publicadu una ghia pessada pro unu publicu catalanu chi si chergiat godire "un'isula de contrastos e prena de sorpresas". In prus de dughentas paginas a colores, cun fotografias fatas dae sos autores etotu, agatamus un'acostiada a s'isula e a s'istoria sua, informatziones profetosas pro totu sos chi cherent viagiare, e bator itinerarios chi nos ant a faghere connoschere s'isula dae nord a sud e dae est a ovest: S'Alighera e su furriu, Costa Ismeralda, Gulfu de Orosei e "Dae Casteddu a Aristanis". Sso itinerarios sunt pessados pro los realizare in una chida e proponent variantes diferentes, a praghere de su viagiadore. Una mapa a iscala, utile a manivile a beru, bos at a agiuare a bos movere in sa geografia sarda sena tropu dificultades, mescamente si sighides sos itinerarios chi sos autores descrient a fine: marinas, nuraghes, biddas e tzitades, tretos curiosos. Sos testos de Marc de Isabel bos ant a faghere cumprendere unu pagu in prus su caratere sardu in s'interi chi iscoberides sa Sardigna bera. @@ -37515,28 +52219,51 @@ Gasi etotu b'at unu minivocabulariu in limba catalana, italiana e sarda, a manera chi sos viagiadores catalanos interessados a sa limba sarda potzant narrere sas primas paraulas issoro in sa limba bostra. #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/01/2012 + ## Semus friulanos de limba friulana, chi sunt cumbintos de faghere parte de sa natzione friulana + ### Ammentu de pre Antoni Beline + In su situ www.lapatriedalfriul.org b'est sa setzione "Cui che o sin", est a narrere "Chie semus". B'at una frase de pre Antoni Beline chi, in su primu editoriale suo in su mese de nadale de su 1978 in La Patrie dal Friul, iscriiat: «Semus friulanos de limba friulana, chi sunt cumbintos de faghere parte de sa natzione friulana. Chi est comente a narrere chi semus unu populu, un'etnia, una natzione chi, a pustis de meres medas chi ant iscurrigiadu in custos giassos durante seculos, como, dae chentu annos a custa ala, semus atrapados in sa praighe de s' Istadu italianu». Paraulas sintzillas, comente cheret essere sa rivista chi dae su 1946 essit totu in friulanu, impitende, dae unos cantos annos, sa limba modellu previdida dae sa lege regionale de su Friuli-Venezia Giulia n.15 de su 1996. Fundada in su segundu pustis gherra dae pre Josef Marchet (don Giuseppe Marchetti) e Felix Marchi (Felice Marchi), at contadu e contat cun ogros friulanistas sas tzucadas de sos Friulanos in Patrie (su Friuli, est craru), ma finas de cussos cumpatriotas ispartos in su mundu a pustis de sa diaspora de su disterru. Como est direta dae Andrea Valcic, chi dae su 2009 at leadu su testimongiu dae un' ateru "Dree", Andrea Venier, intradu in sa diretzione de su mensile istoricu in friulanu a pustis chi pre Antoni Beline si nch'est mortu su 23 de abrile de su 2007. #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/01/2012 + ## Est mortu Txillardegi, iscritore e linguista bascu, unu de sos fundadores de ETA + ### Teniat 84 annos. Aiat imbentadu isse su numene Euskadi ta Askatasuna + Jose Luis Alvarez Enparantza, prus connotu cun su paranumene de "**Txillardegi**", est mortu a 84 annos de edade in Donostia (San Sebastian), su 14 de custu mese, in Paisu Bascu. + Naschidu su 27 de cabudanni de su 1927, ingenieri e linguista, est istadu unu de sos fundadores de ETA e de Herri Batasuna (senadore in su 1978)e unu de sos teoricos prus famados e abbistos de su natzionalismu bascu modernu, paris cun Federico Krutwig Sagredo, autore de Vasconia, libru classicu de su natzionalismu bascu. + Comente iscritore, est cunsideradu su primi chi, cun s'opera _Leturiaren Egunkari Ezkutua_ (Su diariu cuadu de Leturia, 1957) at iscritu su primu romanzu modernu in euskera, ponende su fundamentu de sa narrativa basca noa + Fiat intradu in su 1957 in sa Academia Basca de sa Limba, _Euskaltzaindia_, e aiat agiuadu a dare forma a su euskera batua, forma unificada de su bascu, partzidu in dialetos medas. + Impresonadu prus de una bia e esiliadu durante s'epoca franchista, fiat istadu propiu Txillardegi a isseberare su numene de ETA (Euskadi e libertade). + Est istadu finas professore in s'Universidade basca. + Comente at naradu bene Xabier Kintana, segretariu de Euskaltzaindia: "Isse at cambiadu in manera crara su sambene e sos sambenados cun s'elementu culturale e linguisticu comente base natzionale basca. Aiat difesu s'idea chi chi est bascu chie connoschet sa lomba basca e assimilat sa cultura basca, sende chi potzat essere de aterue su sambenadu e s'origine". Txillardegi matessi, chi aiat imparadu su bascu a sos 20 annos de edade, est istadu una mustra contra a s'idea chi su euskera (limba preindoeuropea, tocat a l'ammentare) fiat malu a beru a imparare. + Pro chie l'at connotu, che a nois, est una perdida manna, in parte minimada dae su fatu chi sas ideas suas in contu de politica e de limba si sunt ispartzinadas in totue, finas foras de Euskadi, dende ideas a prus de una leva de giovanos militantes natzionalistas. + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/03/2012 + ## Bene bennidos a **eLiber** + ### **Iscola Aberta a su mundu de sa connoschentzia** + Cunforma a sa LEGE n. 482, 1999 de «Tutela de sas Minorias Linguisticas", chi reconnoschet su sardu e lu tutelat e promovet, in s'iscola primaria, in Sardigna, PODIMUS IMPARARE: -- "SA" limba sarda; -- "IN" limba sarda, in un'Iscola Bilingue, in intro de sas oras curricolares. @@ -37561,94 +52288,186 @@ -- faghende CRÈSCHERE in sos iscolanos una CUSSÈNTZIA PLURILÌNGUE. Su portale **eLiber** si podet bisitare in CLASSE e in DOMO, de badas. + + + + ### 17/03/2012 + ## Benvenuti in **eLiber** + ### Scuola Aperta al mondo della conoscenza + -- proponendo TESTI E CONOSCENZE di ogni materia; -- costituendo un DEPOSITO di libri di testo virtuali formati dalle Unita di Apprendimento nelle lingue presenti nel sito; -- facendo CRESCERE negli allievi una COSCIENZA PLURILINGUE. Il portale _**eLiber**_ si puo visitare in CLASSE e in CASA, gratuitamente. + + + + ## Raportu Istatìsticu Annuale de su Unhcr + In base a su raportu istatisticu annuale pubblicadu dae sArtu Cumissariadu de sas Natziones Unidas pro sos Rifugiados (Unhcr), a sa fine de su 2005 su numeru de sos rifugiados in su mundu est su prus bassu dae 26 annos a como, ma in su matessi tempus su numeru de sos isfollados chi sAgentzia devet azuare est aumentadu finas a 21 milliones de pessones. + Custu aumentu est istadu causadu mescamente dae sa creschida de sas responsabilidades de sAgentzia pro sos isfollados, pessones fuidas pro sos matessi motivos de sos rifugiados, ma chi sunt galu in sa natzione issoro. + Mancari chi su numeru de sos rifugiados siat diminuidu - dae 9,5 milliones de sa fine de su 2004 a 8,4 milliones de sannu in fatu  su numeru totale de sas pessones chi tenent sassistentzia de sAgentzia est aumentadu de 1,3 milliones. Difatis est coladu dae 19,5 milliones a 20,8 milliones a sa fine de su 2005. + In custu mamentu sArtu Cumissariadu de sas Natziones Unidas pro sos Rifugiados azuat 6,6 milliones de isfollados in 16 natziones, imbetzes a sa fine de su 2004 fiant 5,4 milliones in 13 natziones. Su 20 de lampadas at a essere sa Die Mundiale de su Rifugiadu chi sat a podere tzelebrare cun sa noa bella chi como tenimus su numeru prus bassu de rifugiados dae su 1980. + A. Mereu + + + + ## Libru Abertu a su mundu de sa connoschentzia + ### **Progetti 482/99 TUTELA DELLE MINORANZE LINGUISTICHE STORICHE** + Le ultime indicazioni ministeriali in riferimento alla Legge 482/99 insistono sulla necessita di privilegiare la redazione e utilizzo in ambito curricolare di _Unita di Apprendimento_ nella lingua ammessa a tutela, nel nostro caso il _sardo_. + Percio abbiamo creato il portale web **eLiber**, un libro elettronico dedicato al sardo e altre lingue minoritarie eventualmente. Un contenitore che si articola ulteriormente in diversi filoni. Uno di essi e il progetto che chiamiamo ISCOLABERTA, all'interno del quale sperimentiamo due primi moduli di **_geografia_** e **_storia_** per la scuola media: LOGOS E TEMPOS. + ### Il primo e dedicato alla **STORIA della scuola secondaria di I grado.** + Tale modulo gode dell'aiuto finanziario della REGIONE AUTONOMA DELLA SARDEGNA / Assessorato della Cultura. + Ha, come_ finalita, la elaborazione e redazione di UA/Unita di Apprendimento della Storia Generale e della Storia della Sardegna._ + Le UA in sardo saranno collegate a un glossario sardo/italiano/italiano dei "termini" (es.: abate, abbazia, abdicare, aborigeno, abside, acropoli, aedo, agora, ecc.) usati nelle stesse UA. + Il progetto vuole cominciare la sperimentazione della didattica **in sardo **proponendo la Geografia e la Storia . Esso consentira di sperimentare lo studio della storia universale in sardo. Una sfida linguistica, in cui il sardo, potra dimostrare uno sviluppo "astratto", adottando una terminologia moderna e completa, che superi i limiti di una lingua "concreta" finora confinata all'oralita e alla vita di relazione. + Radicare il legame tra la lingua sarda e I luoghi e I tempi universali consentira di mostrare le capacita del sardo di veicolare contenuti universali e attuali. In tal modo si crede di rafforzare la autostima verso la lingua sarda da parte degli allievi, che in generale collegano l'uso del sardo con l'ambito familiare e interpersonale, prevalentemente limitato a una sfera locale e orale. + ### Prima annualita: la Storia del triennio della Scuola Media + Per la prima annualita, il programma svolto sara quello di **Storia** dei tre anni di Scuola Media. + Le UA saranno redatte progressivamente, compatibilmente con i contributi che proverranno dai singoli insegnanti, esperti o classi. + ### **il Portale eLiber (lato UTENTE)** + _consente di avere_: + > un Archivio dei saperi e delle esperienze. Le singole UA potranno essere un utile supporto e stimolo dell'azione didattica in classe o, anche, la maniera per archiviare in un "deposito" di _libri di testo virtuali _le singole UA elaborate. + > un Aggiornamento delle conoscenze. L'uso di Internet consente di aggiungere e aggiornare continuamente le UA di **LeT** + > una Distribuzione circolare. Chicchessia puo accedere al portale **eLiber**, senza l'introduzione di parole d'ordine o altro, leggere, copiare, inviare, stampare. + ### **il Portale eLiber (lato REDATTORE)** + _consente di avere_: + Basso costo e facilita di accesso. La redazione di UA in Internet non richiede quasi nessuna spesa, salvo i costi di connessione (ormai bassissimi). + L'accesso e: + - _immediato_ (tramite l'introduzione dell'Identificativo Utente e la Parola d'Ordine del singolo operatore-redattore) + - _facile_ (si puo scrivere direttamente nello spazio apposito riservato al contenuto, all'interno del sistema di pubblicazione), con l'utilizzo di qualsiasi stazione informatica connessa alla Rete, in qualunque parte del mondo, _a scuola o a casa_. + ### **eLiber e lo sviluppo della lingua di minoranza** + _Il Progetto consente_: + > unu Studio comparato delle lingue. Poiche ogni UA introdotta in IA sara presente, col tempo, anche in altre lingue partecipanti al Progetto, si potra fare uno studio contrastivo e comparativo delle singole lingue, con evidenti vantaggi per lo sviluppo delle abilita di apprendimento multilingue degli allievi e degli insegnanti. Nel caso di **eLiber**, le UA saranno almeno in _sardo_ e in _italiano_.in cui quest'ultima fara da riferimento e punto di partenza per la traduzione/localizzazione in altre lingue. + > un Ammodernamento e ampliamento delle singole lingue. La redazione di UA nelle diverse lingue, consente l'utilizzo o elaborazione dei termini di ciascuna disciplina, quindi l'ammodernamento e ampliamento del vocabolario. + > il Superamento della diglossia. L'uso dei termini adatti nelle diverse specialita permette una espressione paritaria, ampia e completa delle lingue minoritarie rispetto all'italiano, superando il limite, finora apparentemente insuperabile, che vuole le lingue minoritarie confinate a un uso familiare e concreto e l'italiano a un uso complesso, generale e astratto, verso un vero "bilinguismo/multilinguismo", in cui il sapere puo essere espresso e conosciuto in qualsiasi lingua, senza limitazioni. + > una Coscienza plurilingue. La disponibilita delle stesse UA in piu lingue consente di maturare una coscienza plurilingue, in cui ogni lingua puo essere mezzo per l'apprendimento di tutti i saperi, senza che questi siano riservati solo ad alcune, in generale le lingue internazionali. + ### **eLiber per l'Educazione bilingue** + _eLiber consente di avviare_: + > una Educazione bilingue. Senza modificare l'orario curricolare, la Legge 482/99, permette di praticare: a) lo studio "della" lingua minoritaria; b) lo studio delle diverse discipline "nella" lingua minoritaria. + La singola scuola potra candidarsi a essere "Scuola Bilingue" con un percorso didattico graduato, adatto alle singole realta linguistiche e alle conoscenze linguistiche degli allievi + Il Collegio Docenti puo sperimentare un POF (o un singolo Consiglio di Classe un percorso di classe) secondo uno dei seguenti modelli: + _- Lingua Minoritaria prevalente_. Data la mancanza di esperienza, di materiali e strumenti, nonche la scarsa coscienza della possibilita di apprendere il sapere nella lingua minoritaria, e certamente il modello piu difficile da attuare. Diversamente dalla Scuola catalana, dove tutto avviene in catalano + _- Lingua Minoritaria/ITA equivalente_. Valgono le stesse ragioni del precedente + _- ITA prevalente_. In questo modello e possibile tentare la presenza della lingua minoritaria come: + a) quota oraria (per es. 3 h su 30 settimanali): 1 h "di" LM, 1 h di storia o geografia in cui la UA del giorno viene svolta in LM, a cura dell'insegnante di lettere; + b) quota di UA scelte in base a particolari criteri, in cui ogni insegnante del CdC destina il 10% delle proprie UA ad essere proposte e studiate "nella" LM. + > una Educazione con contenuti locali. Secondo la normativa vigente, oltre alla possibilita di apprendere tutto il sapere, e quindi le singole discipline nella lingua minoritaria (come consentito dalla Legge 482/99), in tutte le scuole e possibile destinare il 20% delle ore curricolari a "contenuti locali", quindi a tutte le discipline e argomenti di carattere proprio (storia, geografia, ambiente, cultura, tradizioni, ecc.). Le due possibilita non si escludono ma, anzi, e dunque possibile apprendere tutte le materie "nella" LM e, dentro le singole materie, svolgere un 20% di programma legato a "contenuti locali". + ### **eLiber e il Corso di STORIA** + La Storia e disciplina eminentemente trasversale nella formazione dello studente, perche propone collegamenti con altre discipline quali la geografia, la letteratura, la scienza, l'arte, la religione, ecc. + Pur limitato alla storia generale, il Progetto si propone di creare le condizioni per la preparazione in una successiva annualita di UA di Storia della Sardegna. A tal fine, le UA saranno agganciate a una linea del tempo in cui saranno solo enunciati i riferimenti con la storia sarda. + ### **Progetto di educazione multilingue** + Il Progetto **_eLiber_** si propone di contribuire all'apprendimento del sardo e di altre lingue e all'accrescimento della coscienza del multilinguismo come valore e non come limite. + ### La lingua sarda del Portale eLiber + Per consentire ampia circolarita delle UA all'interno delle scuole della Sardegna, il sardo seguira le norme ortografiche e linguistiche della LSC/Limba Sarda Comuna, adottate dalla Regione Sardegna con delibera del 18-4-2006. + ### La Terminologia adottata ed elaborata in LeT + ### Responsabile scientifico e didattico del Progetto eLiber + Il responsabile scientifico e didattico, nonche ideatore e direttore del Portale eLiber, e il prof. Diego Corraine, esperto standardizzazione, traduzione e terminologia in lingua sarda, membro della Commissione regionale che ha elaborato le norme scritte della Limba Sarda Comuna. + + + + ### 20/01/2012 + ## B'est torra su cuncursu de poesia de sas Tzircuscritziones 2 e 3 de Tatari + ### Est sa de ses editziones + Iscadit su trintunu de ghennargiu chi benit su terrmine pro leare parte in sa de ses editziones de su Cuncursu de poesia in limba sarda ammaniadu dae sas Tzircuscritziones duas e tres de Tatari ** ** + In su cuncursu b'at duas setziones: • Setzione A: aberta a totus • Setzione B: petzi pro sos iscolanos de s'iscola de s'obligu S'argumentu est liberu. Podent partetzipare sas pessones singulas ebbia, e non sos grupos, cun una, massimu duas, operas mai publicadas e mai premiadas in ateros cuncursos. Si podet iscriere finas in aligheresu o in tabarchinu, ma est obligatoria sa tradutzione. + Sos traballos, anonimos, de non prus de baranta versos (cun unu massimu de chimbanta pro sa poesia traditzionale), contrassinnados dae una paraulas de ordine o dae unu paranumene, cherent imbiados in ses copias iscritas a machinas (o fotocopias chi si podent leghere) inditende in sa busta de foras sa setzione chi si bi leat parte. Sa paraula de ordine o su paranumene, su titulu de s'opera, sas generalidades de s'autore, su numeru de telefonu e s'indiritzu de posta eletronica si unu lu tenet, cherent iscritos in unu fogiu e postu in intro de una busta serrada e non trasparente, de includere in su plicu de ispedire, cun posta prioritaria (faghet fide su timbru postale), intro e non prus a tardu de su trintunu de ghennargiu a custu indiritzu: + 6° CONCORSO DI POESIA IN LINGUA SARDA Sezione (A o B) Circoscrizioni n° 2 e n° 3 di Sassari Via Era, Li Punti 07100 SASSARI + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/01/2012 + ## Su 53,6 pro chentu de sos catalanos cherent s'indipendentzia + ### Sunt 5,5 puntos in prus de su 2010 + Custa pertzentuale est a curtzu a su 55% de "EJA" chi Bruxelles at chertu pro reconnoschere s'indipendentzia de su Montenegro. Resurtat finas chi sa majoria de sos votantes de **CiU**, **ERC **e **ICV-EUiA** sunt indipendentistas. Ma s'iscoberit finas chi su 30% de sos chi votant **PSC **e su 14% de sos chi votant **PP **ammitent de essere in favore de s'indipendentzia. In fines, su 28,7% de sos intervistados cunsiderant s'autoguvernu e s'identidade natzionale su de tres de sos problemas prus graves de Catalugna, a pustis de sa disocupatzione e de sa crisi. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 03/02/2012 + ## Vivere sos libros in Lei + ### Aprovadu su progetu de s'Ufitziu de sa limba sarda + S'**amministratzione comunale de Lei** at aprovadu su progetu "**Vivimos sos libros**" propostu dae s'**Ufitziu pro sa limba sarda **de sa bidda. Sa giunta at incarrigadu sos ufitzios de sa comuna de faghere andare a dae in antis sas propstas bogadas a campu in su progetu, cun s'idea de faghere partetzipare sas iscolas a sas atividades de valorizatzione e difusione de sa limba sarda. Comente prima cosa, ant a rilegare e imprentare a colores 50 libros e 5o ischedas plastificadas de dare a totu sos iscolanos. Pustis, ant a faghere unu laboratoriu in ue ant a leare parte finas sos babbos e sas mamas e sos giajos de sos piseddos. @@ -37655,158 +52474,329 @@ S'obietivu est a unire s'atividade ludica a unu mamentu de riflessione a pitzu de sa trasmissione intergeneratzionale de sa limba sarda. #_Sarvadore Serra_ + + ### 04/02/2012 + ## Su Mac faeddat finas in catalanu + ### A cando in sardu? + Apple aiat giai introduidu sa limba catalana, in sa versione 4 de iOS, in sos telefoneddos, ma como est arribbada finas a sos elaboradores Macintosh. S'atualizatzione, de 730,6 MB, si podet giai iscarrigare cun su servitziu _Programari Update_ de OS X. In prus de su catalanu includet ateros sete idiomas noos: su croatu, su gregu, s'ebraicu, su rumenu, s'islovacu, su tailandesu e s'ucrainu + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/02/2012 + ## Abertu s'Ufitziu de sa Limba Sarda in Guspini + ### At a essere unu puntu de riferimentu pro progetos medas + Pro ponnere in contu sas traditziones de su logu e sa limba sarda, sa Comuna de Guspini at abertu s'ufitziu linguisticu, in ue sos operadores sunt giai a disponimentu de sa gente pro arresonare e iscriere in sardu. S'apuntamentu est fissadu su martis e sa giovia, dae sas noe a sas duas, e at a essere garantidu finas a su 31 de nadale de ocannu. S'ufitziu faghet parte de unu progetu prus mannu de sa Provintzia de su Campidanu Mediu chi punnat a sa defensa de sa limba sarda, de acordu cun sas comunas chi ant firmadu s'intesa. Sas atividades tenent s'obietivu de faghere comunicare e cumprendere sa limba sarda a unu publicu semper prus mannu, e de imparare a sa gente a redatare testos, a cumpilare modulos e a faghere tradutziones. In prus, s'ufitziu at a essere unu puntu de moida e de riferimentu pro ateros progetos medas, comente sos laboratorios de letura in sardu pro sos piseddos. + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 09/02/2012 + ## Sa Cunferentzia de sa Limba Sarda in S'Alighera + ### Su documentu de sos chi b'ant leadu parte + In s'agabbu de sa sessione de su 10 de nadale de sa Conferentzia regionale annuale de sa Limba sarda ammaniada dae sa Regione sarda in S'Alighera, sos partetzipantes, cunsideradas sas decraratziones positivas de s'Assessore Sergio Milia espressadas a cunfirma de su chi est prevididu in su Pranu triennale pro s'insinnamentu de su/in sardu e in sas limbas alloglotas, ant imbiadu custu promemoria a s'Assessore regionale de sa Cultura on. Sergio Milia etotu e, pro connoschentzia, a su Presidente de sa Giunta regionale, a sa Presidenta de su Cussigiu Regionale, a s'Assessore regionale a sa Programatzione, a su Presidente de sa Cummissione cultura de su Cussigiu Regionale, a su Presidente de sa Cummissione Autonomia de su Cussigiu Regionale, a su Presidente de sa Cummissione bilantziu de su Cussigiu Regionale, pro pedire chi: + 1) siant cunfirmados sos impinnos de sas istitutziones prepostas a sa formatzione de sos insinnantes, mescamente s'Universidade de Tatari, pro chi in sos cursos de formatzione cummissionados e finantziados dae sa RAS, e no in sos laboratorios ebbia, sas materias chi faghent parte de su programa de formatzione las insinnent a su nessi pro su 50% de sas oras in sardu; + 2) chi s'Universidade de Tatari no espresset, in sas premissas a su programa didaticu de su cursu de formatzione e in sa pratica de sas materias, parreres pregiuditziales de cundenna o cunditzionamentu de sa politica linguistica de sa Regione, chi giai dae annos est impinnada a isperimentare una forma de iscritura unitaria in totu sos campos e impreos, finas in s'iscola e in sa didatica. + Duncas, s'isperu est chi sa RAs s'ativet pro chi custa proposta siat presentada e amparada in totu sa Sardigna, cun cunferentzias apositas, finas ponende in contu sas minorias linguisticas de Sardigna. + 3) chi in s'Iscola Digitale annuntziada, pro l'atzetare sos Sardos, bi cheret, a titulu prenu e in cunditziones de paridade cun sas ateras limbas prevididas, sa limba sarda e sas alloglotas in sa presentada de su progetu, in s'isvilupu suo, in sos cuntenutos, comente at a cherrere descritu in unu documentu esplicativu e de indiritzu de iscriere e agiunghere a su progetu initziale. In prus, sos chi ant leadu parte in sa Cunferentzia torrant a narrere chi in Sardigna b'at unu numeru bastante de espertos chi sunt a tretu de iscriere cuntenutos locales e universales in sardu e in sas alloglotas pro s' Iscola Digitale. + 4) chi, finas pro initziativa de s'Osservatoriu de sa Limba sarda, si fatzant, intro de sos primos meses de su 2012, sas cunferentzias provintziales cun sos operadores de s'iscola, giai propostas dae s'Osservatoriu regionale, pro leare in cunsideru sas chistiones arresonadas in sa Conferentzia Regionale, mescamente sos progetos de iscola bilingue, sa didatica in sardu, cun riferimentu particulare a sa limba, a sa terminologia, a sas ainas, a sos metodos. + 5) chi, de acordu cun sa Ras, sa Diretzione iscolastica regionale diat inditos petzisos e urgentes a beru a sas iscolas sardas pro chi pongiant, in sas dimandas de iscritzione presentadas dae sas familias in su cumintzu de s'annu iscolasticu, in antis de totu s'isseberu de su sardu paris cun ateras limbas possibiles. + 6) chi su Cussigiu regionale aumentet sos istantziamentos pro sa limba sarda, a manera chi s'Assessoradu a sa cultura potzat destinare a su nessi, pro su 2012, su 2% de su preventivu suo a sa limba sarda, e su 3% pro su 2013. + 7) chi diant risorsas adeguadas pro s'operatividade de s'Osservatoriu pro sa limba sarda pro riuniones in totu sa Sardigna; + 8) chi istituant su "Cursu in Sientzias de sa Formatzione Primaria in sardu" cunforma a s'art. 19, Lege 26, abilitante pro s'insinnamentu de su sardu e de sa didatica in limba sarda in sas iscolas primarias; + 9) chi istituant su Cursu de laurea in "Limba e literadura sarda" cunforma a s'art. 19, Lege 26, abilitante pro s'insinnamentu de su sardu e de sas materias umanisticas in limba sarda in sas iscolas segundarias; + 10) chi si operet pro otennere, finas tenende contu de su finantziamentu mannu de sas Universidads sardas dae bandas de sa Regione, sa modifica immediada de sos Istatutos issoro, pro chi siat previdida sa nomina de unu rapresentante de sa Regione in sos Cussigios de amministratzione de sas Universidades etotu. + 11) chi istituant un'esamene de limba sarda in totu sos cursos de laurea de totu sas facultades. + 12) chi sos isportellos o ufitzios linguisticos siant s'articulatzione de sa politica linguistica in su territoriu, in sos entes e in sas istitutziones, in coordinamentu cun s'ufitziu de riferimentu de sa Regione. + 13) chi introduant s'insinnamentu de sa musica, de su ballu e de sa poesia sarda in iscola. + 14) chi si operet a manera de otennere una modifica costitutzionale pro introduire sa limba sarda in s'Istatutu de Autonomia Ispetziale comente limba natzionale de su populu sardu, cun sa matessi tutela reconnota a su gadduresu, a su tataresu, a su tabarchinu e a su catalanu in sos territorios rispetivos de cumpetentzia e ambitos de difusione. + 15) chi pongiant in totu sa Sardigna sa cartellonistica de intrada/essida cun sos macrotoponimos in sardu e in sas limbas minoritarias de Sardigna, a su nessi in sas comunas; + 16) chi favorant a adotent s'onomastica in sardu (numenes e sambenados) in manera ufitziale, finas cun atziones de propaganda apositas + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 10/02/2012 + ## Presentadas in S'Alighera sas pelliculas catalanas prus reghentes + ### In s'initziativa ant leadu parte sa "Societa Umanitaria" de S'Alighera e sa Generalitat de Catalunya. + Ant presentadu in S'Alighera, in sa sala de su tzinema Miramare, in su mese de nadale, sas pelliculas catalanas prus reghentes. In s'initziativa ant leadu parte sa "Societa Umanitaria" de S'Alighera e sa Generalitat de Catalunya. **Catalunya Cinema** est arribbadu a Sardigna cun bator de sas pelliculas prus interessantes produidas in Catalugna in s'annu 2010, includida **Pa Negre **(in sa fotografia, un'imagine de su film), candidada dae pagu a s'Oscar comente megius opera de logu istrangiu. + "Catalunya Cinema a l'Alguer" est cumintzadu cun sa pellicula **Elisa K**., de Jordi Cadena e Judith Colell. Ispiradu a unu romanzu famadu, su film contat, ponende*nche tratas de tzinema isperimentale in una trama prus traditzionale, s'istoria de Elisa, chi a 24 annos bidet bulugiada sa vida sua dae un'ammentu no isetadu e dolorosu chi nche torrat a cando teniat 11 annos. + Sa de duas est istada una sessione ispetziale a beru. Su protagonista est istadu Pasqual Maragall (sindigu durante sos Giogos Olimpicos de Bartzellona 92 e, annos a pustis, presidente de sa Generalitat de Catalugna). **Bicicleta, cullera, poma **mustrat, cun unu documentariu, comente custu malaidu istraordinariu parat fronte a sa batalla sua de cada die contra a s'Alzheimer, chi l'ant dignosticadu in su 2007. + Su de tres de sos film projetados est istadu **Herois** de Pau Freixas. Su film contat s'urtima istade chi unu grustu de giovaneddos colant paris, cun sas aventuras, sos amores e sos dolores de conca carateristicos de custa fase de sa vida, in ue sa pitzinnia cumintzat a lassare logu a s'edade manna. _Herois_ si moet intre cumedia e drama, e comunicat cun simplitzidade e sensibilidade una visione mitica de sa pitzinnia, chi pro totus, non pro sos prus giovanos ebbia, at a bennere male a non si intendere in empatia. + Catalunya Cinema est agabbadu cun **Pa Negre**, de Agusti Villaronga. Sa pellicula, ispirada a su romanzu omonimu de Emili Teixidor, a pustis de aere triunfadu in sos Premios Goya, est su primu film in limba catalana candidadu a s'Oscar in sa categoria de su megius film de logu istrangiu. Ambientadu in sa Catalunya rurale, _Pa negre_ est unu ritratu cumplessu e profundu de sa barbarie de su pustis gherra, de sos abusos de sos binchidores e de sa supraviventzia ispramada de sos bintos. Totu custu, bidu cun sos ogros de unu piseddu. + Prus de 1.000 pessones ant assistidu a sas projetziones, godende*si produtziones tzinematograficas de calidade, avvaloradas in totu su mundu, e faeddadas in sa limba catalana cumpartzida. Custa partetzipatzione manna cunfirmat chi, in S'Alighera, su catalanu est biu a beru e chi sa cultura catalana, si est originale e de valore, interessat finas sos aligheresos, chi l'intendent comente propia. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Raportu istatìsticu annuale de su Unhcr + In base a su raportu istatisticu annuale pubblicadu dae s'Artu Cumissariadu de sas Natziones Unidas pro sos Rifugiados (Unhcr), a sa fine de su 2005, su numeru de sos rifugiados in su mundu est su prus bassu dae 26 annos a como, ma in su matessi tempus su numeru de sos isfollados chi s'Agentzia devet agiuare est aumentadu finas a 21 milliones de pessones. + Custu aumentu est istadu causadu mescamente dae sa creschida de sas responsabilidades de s'Agentzia pro sos isfollados, pessones fuidas pro sos matessi motivos de sos rifugiados, ma chi sunt galu in sa natzione issoro. + Mancari chi su numeru de sos rifugiados apat minimadu- dae 9,5 milliones de sa fine de su 2004 a 8,4 milliones de s'annu in fatu - su numeru totale de sas pessones chi tenent s'assistentzia de s'Agentzia est aumentadu de 1,3 milliones. Difatis est coladu dae 19,5 milliones a 20,8 milliones a sa fine de su 2005. + In custu mamentu s'Artu Cumissariadu de sas Natziones Unidas pro sos Rifugiados agiuat 6,6 milliones de isfollados in 16 natziones, imbetzes a sa fine de su 2004 fiant 5,4 milliones in 13 natziones. Su 20 de lampadas at a essere sa Die Mundiale de su Rifugiadu chi s'at a podere tzelebrare cun sa noa bella chi como tenimus su numeru prus bassu de rifugiados dae su 1980. [_lmr_] + + + + + ### 11/02/2012 + ## Sa limba sarda a colores + ### Intervista de Diegu Corraine a Pia Valentinis + Mi nche so tramudada a inoghe ca mi so indiosada de unu sardu.** Comente est naschida Pia Valentinis illustradora de libros pro pitzinnos?** + Andende a sa Fiera de su libru pro pitzinnos de Bologna, connoschende illustradores (pro narrere, Stephan Zavrel), e cumintzende a proare in iscola. In su cumintzu traballaia comente grafica editoriale, sos libros sunt semper istados sa passione mea. + Mi capitat de faghere cursos curtzos, e a insinnare m'agradat meda a beru. + Imparo abbaidende totu: illustratzione, fumetes, fotografias, arte visiva in generale. Copio, trasformo, leo dae totu. + "Su palloneddu banduleri", paristoria de Diegu Corraine (su primu chi at apidu fide in sas capatzidades meas), publicada dae Papiros. + Edgar Allan Poe torradu a iscriere dae Guido Sgardoli: "_Il misterioso caso di Maria Roget_" pro _"Nuove edizioni romane"_. + Pinguinos, gherras, istatziones, umbras, conigios e labirintos. + No nd'isco, cada libru est apassionante a modu suo. Mi nde benit a conca unu galu no essidu pro Rizzoli, chi faeddat de sos arbores, illustradu a 4 manos cun Mauro Evangelista. Est istadu bellu a beru a traballare cun un'ateru illustradore. + De seguru eja. Sos logos, s'atmosfera e sos sabores influentziant semper su traballu creativu! + Mi faghet praghere chi pesses custu! Semper e cando devo meda siat a sos illustradores sardos siat a Papiros: m'ant permitidu de creschere. + Dae unu tzertu mamentu s'imagine de sos tres res s'est fata paristoria pro imagines chi contant sas dificultades chi custos tres pessonagios bi ponent fronte pro andare infatu a sa cometa. Oramai amigos meos medas los isetant, los colletzionant. E si pregontant: ite at a imbentare Pia ocannu? Proo a los meravigiare, est una cosa ispassiosa. Oramai s'imagine de sos tres res s'est fata ispigru ironicu o poeticu de sa situatzione chi so vivende in cussu mamentu. + Cun Chiara Carminati, iscritora e amiga chi bi traballo a s'ispissu, amus isperimentadu maneras medas de imbentare paristorias, finas sa de moere dae imagines. In cussu casu, deo apo dadu a issa sugestiones visivas e issa at iscritu moende dae custas visiones. + A disinnare meda, a non s'isporare, a abbaidare totu e a isfrutare (cumprendere, leare profetu) sas faddinas. + Su raportu cun su testu (in su casu de sos libros mudos, unu testu implitzitu) e regulas e lacanas tecnicas de nde tennere contu pro s'imprentadura, s'impaginatzione, e totu gasi. Su raportu cun chie cummissionat chi, semper e cando, tenet esigentzias e preferentzias suas. + Semus pagados male e traballamus a sa sola. Tengio amigos illustradores medas chi bido pagu pro resones geograficas, cando nos addoviamus est una festa. + Connosco pagos illustradores chi istant inoghe, ma nos frecuentamus e nos ponimus animu a pare. + Creo chi at a bennere male a renuntziare a su praghere tatile e visivu chi dat unu libru traditzionale. Comente cada cambiamentu, semper e cando, at a dare carchi cosa de bonu (a su nessi dae su puntu de vista ecologicu). + B'at unu muntone de cursos de istade, chi durant in media una chida, in ue si podet tastare custa arte paris cun un'illustradore professionista. E b'at sos master (a ue s'intrat cun sa laurea e cun una seletzione) chi durant in manera variabile, in ue insinnant illustradores afirmados. Sos megius chi connosco sunt su "Mimaster" de Milano e su "Master Ars in fabula" de Macerata (in ue insinno paris cun Paola Parazzoli, cuidadora de sa "Rizzoli ragazzi"). + In unu libru pro "Motta Junior", cantilenas de Chicco Gallus chi illustro cun Francesco Chiacchio, fiorentinu. + A sichire a istudiare su limbagiu (totu diferente) de su fumete. A sighire a imaginare paristorias. A creschere. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/02/2012 + ## Unu modulu pro isseberare su sardu in iscola + ### L'ant dadu a sas familias in Pasada + Un'ispera de sole pro sa limba sarda in Pasada.Sa diretora de s'Istitutu Cumprensivu at imbiadu a babbos e a mamas unu cuestionariu pro narrere si, in s'annu iscolasticu chi benit, cherent chi sos figios issoro imparent su sardu in iscola. Sa cosa l'ant bogada a campu sa Regione e su responsabile de sa Diretzione iscolastica regionale Enrico Tocco. Pro torrare su formulariu b'at tempus finas a su binti de custu mese, cando iscadent finas sos termines pro si marcare a iscola. In su cuestionariu b'at petzi una pregonta, pro narrere chi eja o chi nono a s 'insinnamentu de su sardu. In base a sas rispostas chi ant a arribbare dae sas familias, s'at a podere ponnere s'imparongiu de su sardu in su pranu formativu, in manera de cumintzare sas letziones dae atongiu de ocannu. + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 16/02/2012 + ## Sa limba mea sonat su rock + ### S'urtimu libru de Marco Stolfo + Marco Stolfo est unu giornalista, sagista e operadore culturale, s'est laureadu in Sientzias politicas e est dutore de chirca in istoria de su federalismu e de s'unidade europea. Tutela de sas minorias, politicas linguisticas, migratziones, musica e interculturalidade sunt sos campos printzipales de s'atividade sua professionale e de istudiu. Subra de custos argumentos at iscritu articulos, istudios e monografias. Pagos annos a como s'est interessadu de radiu e de musica de sos populos in Friuli e in Europa. Una de sas manifestatziones prus interessantes de resistentzia e vitalidade culturale de sas minorias linguisticas e de sas natziones sena Istadu est costituida dae sa produtzione musicale in sa limba propia. Custu balet pro su Friuli comente pro totu una serie de ateras realidades de Europa. + Su libru de Marco Stolfo, "La me lenghe e sune il rock (e no dome chel). Friul, Europe", proponet un'esploratzione aprofundida e organica, dae s'agabbu de sos annos sessanta finas a oe, de sa realidade friulana, e la ligat e la cunfontat cun sas chi si sunt isvilupadas in aterue. + A costagiu de su Friuli chi cantat e sonat in friulanu, islovenu e tedescu, su volumene presentat una panoramica rica de limbas, sonos, ritmos e artistas, dae s'Otzitania a sa Sardigna, dae su Paisu Bascu a sa Corsica, dae Galles e Iscotzia a Frisia e Paisos Catalanos, dae sas Asturias a sos Samis de su tzirculu polare articu e a sos grecanicos e a sos albanesos de s'Italia meridionale. + Totu cun unu metodu multidissiplinare, chi includet musica, istoria, politica, sotziedade, deretos linguisticos, literadura e tutela de sas minorias, e finas in sa base de una serie de intervistas cun musicos e espertos, in mesu de custos su bretone Alan Stivell, su bascu Fermin Muguruza, su catalanu Xavi Sarria, su frisone Onno Falkena e una rapresentantzia articulada de friulanos, islovenos, ladinos, otzitanos e albanesos, protagonistas de sa mesa tunda virtuale chi costituit sa setzione cunclusiva de su libru. + Unu traballu de chirca, documentatzione e divulgatzione, non de leghere ebbia ma finas de ascurtare. Paris cun su volumene, difatis, b'at unu discu cumpatu cun un'isseberu de sa musica friulana prus noa e prus forte, atastadas de cussa cantada in sardu, islovenu,otzitanu, tedescu, ladinu e albanesu e duas anteprimas, sos cantzos "Ionco di lanfur" e "La Maquina Infernala", leados dae album noos de publicatzione imbeniente de sos friulanos Pantan e de sos otzitanos Lou Seriol. + _La me lenghe e sune il rock (e no dome chel). Friul, Europe_ est unu libru iscritu in friulanu e in italianu, acumpangiadu da unu discu cumpatu, cun 19 cantzos de sos cantantes o grupos de limbas diferentes contados in su libru. + __ + #_Sarvadore Serra_ + + + + ### 17/02/2012 + ## A reconnoschere sos deretos linguisticos de Rom, Sinti e Camminanti + ### Lu cheret s' "Associazione Radicale Esperanto" + "Est tempus chi s'Istadu reconnoscat sos deretos linguisticos de su populu chi no at decraradu mai gherra a nemos". Custu est su cummentu de su Segretariu de s' "Associazione Radicale Esperanto" in una cunferentzia istampa fata in sa Camera de sos deputados de Italia, ammaniada dae sa "Federazione Italiana Rom e Sinti" pro cungruire una manifestatzione a livellu istatale fata cara a cara a Montecitorio. + "Rom, Sinti e Camminanti los ant escludidos dae sa lege 482 subra de sa tutela de sas minorias linguisticas istoricas, e finas una solutzione dae sa ratifica italiana de sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias paret una cosa a tesu a beru. S'art. 6 de sa Costitutzione italiana narat in manera crara chi 'sa Republica tutelat cun normas apositas sas minorias linguisticas' e, belle gasi, galu non si cheret dare giustitzia a una de sas minorias prus antigas de s'Istadu, cun s'iscandulu de fundos europeos destinados a issos e chi non si resessit a cumprendere in cales bugiacas nche ferint", at agiuntu Pagano. + "Como chi Rom e Sinti ant dimustradu chi ischint essere unidos pedende a su Parlamentu italianu su deretu de essere reconnotos comente minoria, non devet istentare sa risposta de sas istitutziones, o ant a essere totu sos italianos a perdere un'ocasione manna de tzivilidade. + Comente "Associazione Radicale Esperanto" pessamus chi finas su Ministru de sas Pari Oportunidades devet leare a beru in cunsideru s'eventu e sas ideas essidas a campu oe, finas pro more de su Raportu de indagine de sa Cummissione Deretos Umanos de su Senadu italianu chi, comente at ammentadu su Segretariu de sa Cummissione, su sen. radicale Marco Perduca, bogat a craru una realidade chi un'Istadu democraticu non podet faghere a mancu de carculare, cunsiderados sos pessighimentos noos chi nde sunt vitimas custos populos in ateros Istados europeos", at cungruidu Pagano + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/02/2012 + ## Sa Sotziedade pro sa Limba Sarda: 25 annos de vida! + ### Naschida in Casteddu su 16 de ghennargiu de su 1987. + Su 16 de ghennargiu de su 1987, naschiat in Casteddu _**sa Sotziedade pro sa Limba Sarda**_, 25 annos a como! + Sos fundadores fiant Massimu Pittau, Diegu Corraine, Fernandu Pilia, Antoni Cossu, Mariu Vargiu, Marinella Lorinczi, Efis Serrenti, Austinu Cannas, Antonello Satta, Pipinu Barranu, Antoni Lepori. + Sa proposta de fundare una Sotziedade pro su sardu fiat naschida dae un'idea de Diegu Corraine in ocasione de su seminariu organizadu, a fines de su 1986, dae su chi tando fiat assessore de sa cultura de sa provintzia de Casteddu, Efis Serrenti, dedicadu a su tema de s'iscritura, de s'unidade e de s'ammodernamentu de sa limba sarda. + Presidente de sa SLS fiat Massimu Pittau e segretariu Diegu Corraine. Pustis de unos cantos annos, presidente fiat devennidu s'iscritore Antoni Cossu, segretariu fiat abbarradu Diegu Corraine, chi tenet galu su matessi incarrigu. + Ma dae su primu mamentu aiat sighidu sas atividades e sas finalidades de sa SLS finas Giuanne Lilliu, Diegu Are, e ateros amigos de sa limba sarda, de tando e de como. + Sa finalidade prima de sa SLS fiat sa de "promovere, ampliare, difundere e abbalorare cun cale si siat mediu sa connoschentzia e s'impreu de sa limba sarda" + In annos e annos, sa SLS est istada su puntu de referentzia de sas elaboratziones e gherras in favore de s'unidade e de s'ufitzialidade de sa limba sarda. E custu lu faghiat cun deghinas de cunferentzias, seminarios, in deghinas de biddas de Sardigna. Si podet narrere chi sa SLS aiat inauguradu sa traditzione de faeddare in sardu in publicu, cosa rara finas a tando. E aiat finas eredadu sa traditzione e sas ideas de su Comitadu de sa Limba Sarda chi aiat sestadu e promovidu sa lege de initziativa populare pro s'atuatzione de s'art. 6 de sa Costitutzione de sa RI e su reconnoschimentu de sa Minoria linguistica sarda, duncas. + Ma est istada finas sa sotziedade chi at dadu fortza a su protzessu de istandardizatzione de sa limba sarda, cumintzadu cun su seminariu internatzionale "Presente de sas limbas minoritarias e problemas de sa normalizatzione issoro", su 25-9-88, in Santulussurgiu, e culminadu in su 2001 cun sa LSU e in su 2006 cun sa LSC. + #_Diegu Corràine_ + + ### 19/02/2012 + ## Est mortu Giuanne Lilliu, gherradore pro sa limba e sa natzione sarda + ### Oe, su 19-2-2012, in Casteddu, a 97 annos + Oe, a 97 annos, est mortu Giuanne Lilliu, archeologu e maistru de ideas in su faigu de sa cussentzia natzionale sarda. + Est semper istadu amigu de sa limba sarda, de s'unidade sua, e amigu de sa Sotziedade pro sa limba sarda, naschida in Casteddu in su 1987 (su 6 de ghennargiu). M'ammento chi, deo e issu, amus semper faeddadu in sardu, in privadu e in publicu. No m'ammento una bia in italianu. Sos istudentes e sos collegas, cando nos intendiant faeddende in sardu, si nd'ispantaiant. Como non diat capitare prus. Bi nd'at coladu de tempus dae tando! E podimus narrere chi, in custu, sa limba nostra at bintu, finas cun s'agiudu mannu, fundamentale, de Giuanne Lilliu. + Lilliu fiat semper dispostu pro cale si siat atividade in favore de sa limba, finas cando non teniat totu sas fortzas fisicas. Mi lammento galu cando, in Casteddu, in su 2000 aiamus presentadu su primu numeru de s'editzione sarda de su CURREU DE S'UNESCO: fiat alligru che pasca, ca bidiat in cussa initziativa s'ocasione pro dare modernidade e ufitzialidade a sa limba sarda. + Nos dolet meda comente redatzione de Limbas e Natziones, chi siat mancadu, ma semus seguros chi s'ammentu suo at a abbarrere semper. E finas sas ideas suas in contu de limba sarda, chi ant a devere essere bogadas a campu torra, ca sunt de importu e de utilidade pro su moimentu linguisticu e politicu sardu. + Su chi amus fatu pro sa limba finas a como, paris cun sas ideas de Giuanne Lilliu, est meda, ma sa limba sarda devet faghere in presse camminu mannu pro tennere unu tempus benidore seguru e ufitziale. + Pro comente l'apo connotu, sende chi in custos urtimos annos fiat pagu presente in sas initziativas nostras, Giuanne Lilliu fiat semper in favore de su moimentu linguisticu, pro sa libertade de sa natzione sarda. Custu nos animat a sighire. + #_Diegu Corràine_ + + ## Paisos no-alliniados sustenent s'Iràn + ## + # Sos istados no-alliniados ant a sustennere su deretu de s'Iran a produire materiale combustibile pro sas tzentrales nucleares issoro in s'addoviu in sas Natziones Unidas de custa chida e no ant a sighire sos USA, chi diant cherrere firmare s'impoverimentu de s'uraniu. Lu narant unos cantos diplomaticos. Sos poderios de s'ONU isetant chi s'Iran detzidat intre sas ofertas fatas sa chida colada: agiudos in dinare si nche l'agabat, santziones si sighit. + # Su ministru de sos Afares esteros russu Sergei Lavrov eris at naradu chi Teheran at a dare deretu una risposta. Washington at pedidu a sos Paisos de su Nam (Movimentu Paisos no-alliniados) de sustennere sa proposta sua in sa sessione esecutiva de s'Agentzia Internatzionale pro s'energia atomica, chi at a essere in Vienna custa chida. + # Ma diplomaticos meda de su Nam (chi aunit 114 istados) ant rispostu chi si diat arrejonare finas subra de una decraratzione fata su 30 de Maju coladu dae sa Malesia, chi sustenet sa tecnologia nucleare iraniana."No amus a faghere unu comunicadu nou subra de sa proposta fata dae USA e UE nen l'amus a sustennere", at naradu unu diplomaticu Nam chi at chertu abarrare anonimu.[_sch_] + # + # + + + + ### 22/02/2012 + ## In s'etere cun s'aligheresu + ### Radio Onda Stereo de S'Alighera cumintzat unu programa in catalanu + Su programa l'ant a trasmitere sa dominiga a sas deghe de mangianu. S'at a podere ascurtare in su **canale 98.3 in FM**, o finas in streaming in sa pagina informatica **www.ondastereo.com**. Pro custa emitente si tratat de sa prima esperientzia de trasmissione de unu programa radiofonicu in limba catalana de S'Alighera. Su progetu est naschidu gratzias a un'idea de Miquel Serra, chi in su tempus coladu at collaboradu cun sa prima televisione locale de S'Alighera, "Tele Riviera Corallo", e cun unas cantas radios locales istoricas chi non trasmitent prus dae annos, comente "Tele Radio Alghero 101" e "Radio Sigma". "Onda algueresa" est realizadu cun s'agiudu de s' **Espai Llull**, s'ufitziu de sa **Generalitat de Catalunya** in S'Alighera, e de sa **Regione Autonoma de sa Sardigna**. #_Sarvadore Serra_ + + + ### 08/03/2012 + ## Sa gherra de sos innos + ### Su Partidu Sardu contra a s'innu italianu in iscola + "A pessare de cherrere imponnere pro lege s'insinnamentu obligatoriu de s'_innu de Mameli_ est una cosa inatzetabile e ridicula, sa Sardigna tenet giai s'innu natzionale suo chi est _Procurade de moderare barones sa tirannia_". L'at naradu su Segretariu Natzionale de su Psd'az Giuanne Anghelu Colli, cummentende su testu de su providimentu ammaniadu in cummissione Cultura de sa Camera de sos Deputados chi previdet chi dae su 2012-2013, in sas iscolas de cada ordine e gradu, siant organizados caminos didaticos e initziativas pro sugugiare sa riflessione subra de sos eventos e su sinnificadu de su "risorgimento" e chi, in custu ambitu, insinnent in sas iscolas finas s'_innu de Mameli_. + Dae su segretariu de su partidu Sardu de Atzione moet un'invitu a su Presidente de sa Regione sarda Cappellacci: "sa Sardigna tenet s'obligu de **difendere s'unidade natzionale de su Populu sardu** - at naradu Colli -, chi mancu 150 annos de istoria italiana sunt resessidos a nche lu cantzellare, ponende in mesu de sos argumentu de cunfrontu cun s'Istadu italianu **finas su de sa tutela de sa limba sarda**. Mi iseto, duncas, chi sa Regione sarda s'ativet deretu in custus sensu, siat cun s'adotzione de providimentos imediados pro s'insinnamentu de s'istoria, de sa cultura e de sa limba sarda in sas iscolas nostras - cuncruit Colli -, siat pro cumpletare su caminu normativu finalizadu a s'adotzione di _Procurade de moderare barones sa tirannia_ comente innu ufitziale". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 09/03/2012 + ## Detzidida sa ratifica de sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias + ### Su Cussigiu de sos ministros at aprovadu su disinnu de lege relativu + Su Cussigiu de sos ministros, a proposta de su ministru pro sos afares esteros e de su ministru pro sos afares regionales, at aprovadu su disinnu de lege de ratifica de sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias. Sa ratifica cheret cunsiderada unu retzepimentu formale de sos cuntenutos de sa Carta, ca s'Italia est intervennida cun una legge in materia giai in su 1999. + Sa tutela de sas limbas minoritarias - 12 in totu : s'albanesu, su catalanu, su germanicu, su gregu, s'islovenu, su croatu, su frantzesu, su francu-proventzale, su friulanu, su ladinu, s'otzitanu e su sardu -previdet ,in mesu de sas ateras cosas, sa possibilidade de insinnamentu in sas iscolas e de impreu in sas tzircuscritziones giuditziarias, in prus de sa difusione de programas culturales cun sos medios de comunicatzione prus importantes. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/03/2012 + ## Tziu Giuanni: un'omine mannu mannu chi pariat minore + ### de Pepe Corongiu + Giuanni Lilliu, "tziu" Giuanni Lilliu, fiat un'omine mannu mannu chi pariat minore. Unu Babbai, unu de cuddos betzos chi in sas biddas nostras ti lu dias semper cussigiare in antis de comintzare fainas e lu dias semper a iscurtare contende sos contos de sos antepassados. E cussu at fatu tziu Giuanni totu sa vida: nos at contadu sos contos de comente fiamus in cust'isula cando s'istoria furriaiat a alenos prus deghiles. Ma at fatu ateru meda pro nois chi l'amus iscurtadu e sighidu cun umilidade. Nos at inditadu, ca fiat intelletuale sabiu, su caminu pretzisu chi una classe dirigente abbista diat aere depidu faghere pro torrare a sa Sardigna su chi, issu naraiat, l'aiat prenetadu pro semper in antigoriu un'oraculu gregu: sa libertade. In realidade, tziu Giuanni, aiat megius afinadu custu traballu teoricu cun unu sagiu de sos Annos Noranta de su seculu coladu chi diat aere meressidu prus connoschentzia. Custu iscritu de importu mannu si narat "La costante autonomistica" chi, a banda su titulu chi forsis podiat essere istadu megius e prus agiornadu, bogat a campu un'idea politica chi est cussa chi, in ogni tempus, custa natzione nostra sarda, at chircadu, cun sas fortzas chi teniat tando, de punnare a sa soberania, a s'indipendentzia, a s'autonomia in cunforma a sas possibilidades e s'andanta de sos tempos. Cussa libertade chi como nos mancat. @@ -37820,61 +52810,106 @@ Ca apartennere a custu imbentu culturale desempladu chi si narat "natzione sarda" cheret narrere finas a s'intendere ligados a calicuna manera cun totu cussos chi nd'at fatu parte in custos seculos de istoria. E cun totu cuddos chi nd'ant a faghere parte in su tempus benidore. E si deo agato, a manera ideale e reale, una trama chi curret in totu s'istoria de custu fraigu politicu, istoricu, de sentidos, de carre, de ideas, afortigo su seberu politicu meu. Si intames nche ruo in sa tentatzione de burrare totu comente faddidu, ca so deo su chi torrat a fundare sos piessinos de sa natzione, isporo finas sos urtimos singurtos de natzionalidade populare e traditzionale in numene de unu "ego" pessonale e susuncu. S'imparu prus mannu de Lilliu est custu, in fines: a in antis de sa pessone, s'idea chi sa pessone sarda si balet e s'amparat de prus si est in intro de custu progetu natzionale de Sardigna. Sos deretos tziviles, individuales e liberales in Sardigna sunt ligados finas a sa chistione de s'identidade. E intro de in cue agatant cumponimentu e armonia. Mi creo duncas chi si depat reconnoschere dae banda de totu sos sardos, de manca, de dereta, de tzentru, sa mannaria de custu omine chi, est pretzisu a ponnere in discussione e in dibata comente a ogni omine, ma est finas pretzisu a onorare comente Babbai de custa patria galu in chirca de resones chi est cussa nostra sarda. Finas pro custu nde so istadu cuntentu meda de bidere a s'interru in Barumini sa fara de sa Regione Autonoma de Sardigna, de sa cale mi onoro de essere dirigente pro tempore e de traballare pro sa limba sarda, ca cheret narrere chi s'istitutzione (a sa cale torro gratzias) at reconnotu sa balia de s'omine e de sas chistiones postas de s'omine. E nde so istadu cuntentu mannu de cudda bandera chi at afranzadu su baullu de su mortu comente in unu imprassu simbolicu. Mancari chi sos sardos finas in politica e finas a livellu istitutzionale diant depere resessere a essere unidos pro s'aficu a sa natzione, sena abaidare a partes politica o a brigas de pagu contu. Su mundu de oe, mannu e orrorosu comente naraiat Ninu Gramsci, nos at a annuddare e arrasare si non nos amus a unire. Sighende in custos rastros de sabiesa istitutzionale, deo mi creo, s'at a acumprire calesisiat progetu politicu chi de cosas finas minores, nde fatzant unu resurtu mannu. Gasi comente a tziu Giuanni chi est resessidu a divennere un'omine mannu mannu, sende chi pariat minore + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/03/2012 + ## eLiber srd + _**eLiber**_ podet agiuare sas ISCOLAS chi cherent traballare in unu Progetu Bilingue cun sa Lege 482/99: + -- proponende TESTOS e CONNOSCHÈNTZIAS de cada materia; + -- costituende unu DEPÒSITU de libros de testu virtuales formados dae sas UdA in + sas limbas presentes in su situ: + -- faghende CRÈSCHERE in sos iscolanos una CUSSÈNTZIA PLURILÌNGUE. + Su portale _**eLiber**_ si podet bisitare in CLASSE e in DOMO, de badas. + #_null eliber_ + + ### 17/03/2012 + ## eLiber ita + _**eLiber**_ puo aiutare le SCUOLE che vogliono lavorare in un Progetto Bilingue con la Legge 482/99: + -- proponendo TESTI E CONOSCENZE di ogni materia; + -- costituendo un DEPOSITO di libri di testo virtuali formati dalle Unita di Apprendimento nelle lingue presenti nel sito; + -- facendo CRESCERE negli allievi una COSCIENZA PLURILINGUE. + Il portale _**eLiber**_ si puo visitare in CLASSE e in CASA, gratuitamente. + #_null eliber_ + + ## Sa crisi de s'Imperiu de su sec. III + ### + ### **PREGONTAS > Chie at causadu sa crisi de s'Imperiu?**** > Dae chie est bennida sa pressione esterna?**** > Sas gherras a pare de sos cumnadantes ite ant provocadu? > E cales sunt istados sos resurtados in s'economia?** + - Sos [Partos](partu_0_2_1) dae sa Persia aiant invadidu s'Àsia Minore; - In su matessi tempus, duas tribus germanicas (sos [Cuados](cuadu_0_1_1) e sos [Marcomannos](marcomannu_0_1_1)) nch'aiant pinnigadu sas defensas romanas in su Danubiu, crompende a su chi como est su Venetu. + Partos e [Germanos](germanu_0_1_1) fiant istados firmados ma cun dificultade. Carchi annu a pustis, una pesta manna aiat faladu a pare sa populatzione de s'Imperiu. S'imperadore matessi nde fiat mortu (180). In fatu de Marcu Aureliu fiat intradu imperadore su figiu Comodu. Ma in su 192, a Comodu l'aiant mortu e s'Imperiu Romanu fiat intradu in un'epoca de [gherra](gherra_0_1_1) tzivile. [Provintzias ](provintzia_0_1_2)medas si fiant bortadas contra a Roma, cando chi tres aspirantes a imperadore si fiant gherrende s'unu contra a s'ateru. Oramai si fiat aberta un'epoca noa: sa de sa crisi de s'Imperiu (sec. III p.C.). + Totu sos imperadores chi aiant guvernadu in su cumintzu de su seculu III fiant istados ochiidos dae sos militares. S'imperiu fiat in perigulu mannu e tando sos militares s'aiant leadu totu su podere. Dae sas lacanas orientales, Persianos e Germanos fiant avantzende faghende disacatu. Pro chimbanta annos (235-284), tando, fiant istadas sas legiones chia aiant isseberadu sos imperadores. Ma, in cambiu de megiorare, sas cosas fiant peoradas, ca sos cumandantes si gherraiant a pare. Su resurtadu, est craru, fiat istada un'[anarchia](anarchia_0_1_1) in ue nemos guvernaiat e istabiliat s'ordine. + Pro custu, sos istoricos ant cramadu custos chimbanta annos comente s'epoca de s'_anarchia militare_, in ue sos imperadores, semper in gherra, fiant cambiados s'unu in fatu de s'ateru. + Cun s'anarchia a unu chirru e sas invasiones de sos Germanos a s'ateru, s'economia fiat intrada in crisi, cun sos produtos agriculos chi fiant menguende, cando chi sos prejos fiant creschende. In prus, sos imperadores semper in cherta de dinare pro pagare sos sordados, imponiant tassas semper prus mannas. + A mala gana, tando, sos imperadores, a bias de su mesu de su seculu, non teniant prus sa fortza pro lu guvernare e pro lu mantennere aunidu. _# Diegu Corraine_ + #_null eliber_ + + ## La crisi dell'Impero del III secolo + ### + ### **DOMANDE > Chi ha causato la crisi dell'Impero?**** > Da chi e venuta la pressione esterna?**** > Che conseguenze si sono avute a causa delle competizioni tra i comandanti? > E quali sono stati i risultati sull'economia?** + L'imperatore Marco Aurelio (161-180) dovette affrontare gravi problemi. Per la prima volta dopo secoli di conquiste l'Impero fu minacciato da popolazioni di confine: -- i Parti dalla Persia invasero l'Asia Minore; -- contemporaneamente due tribu germaniche (i [Quadi](quado_0_1_1) e i Marcomanni) travolsero le difese romane sul Danubio giungendo sin nell'odierno Veneto. + Parti e Germani furono respinti, ma con difficolta. Qualche anno dopo una grave epidemia di peste colpi duramente la popolazione dell'Impero. Lo stesso imperatore ne mori (180). A Marco Aurelio succedette il figlio Com-modo. Ma nel 192 Commodo fu assassinato e l'Impero Romano precipito nella guerra civile. Diverse province si ribellarono a Roma, mentre tre aspiranti imperatori combattevano l'uno contro l'altro. Ormai si era aperta una nuova epoca: quella della crisi dell'Impero (III secolo d.C). + Tutti gli imperatori che governarono all'inizio del III secolo morirono assassinati per mano dei militari. Lo strapotere dell'esercito si spiega con la condizione di estremo pericolo in cui si trovava l'Impero. Dalle frontiere orientali Persiani e Germani avanzavano minacciosamente. Per cinquantanni (235-284), cosi, furono le legioni a scegliere gli imperatori. Ma le cose, anziche migliorare, peggiorarono perche i diversi comandanti entrarono in competizione. Si creo una situazione di anarchia, in cui nessuno governava e garantiva l'ordine. Per questo gli storici hanno chiamato questi cinquantanni l'epoca dell'anarchia militare: una guerra civile permanente nella quale gli imperatori si succedevano a ritmo frenetico. L'anarchia e le invasioni dei Germani ebbero effetti disastrosi. L'economia ando in crisi: i prodotti agricoli scarseggiavano e costavano sempre piu cari. Le tasse aumentavano perche gli imperatori erano continuamente alla ricerca di risorse per mantenere gli eserciti in lotta. Addirittura verso la meta del secolo ci fu un momento in cui sembro che l'Impero dovesse crollare: gli imperatori, infatti, non avevano piu la forza per governarlo e per tenerlo unito. _# Diegu Corraine_ + #_null eliber_ + + ### 21/03/2012 + ## Pesare sos figios in sardu: una richesa pro cras + ### de Pepe Corongiu + Faeddare in sardu a sos figios? A si podet? E comente si faghet? E a cumbenit? Faghimus male a sos pipios e los istrubbamus pro imparare s'italianu e s'inglesu? Ma no est megius chi l'imparent in iscola? O in carrera? Sunt custas unas cantas pregontas chi intendo semper cando arresono a furriu de custu tema diligu. In capas petzi in Italia, e duncas in Sardigna, b'est custu livellu de non connoschentzia isparghinada subra sa chistione de su bilinguismu e su multilinguismu in domo. Cale chi siat sa limba chi pertocat. Ca deghinas de annos, si non seculos, de disinformatzione organizada subra sa limba, e sas limbas, ant fatu a manera chi una faina simple e deghile, l'apant bortulada in una curiosidade de istrambecos. In unu betze machimine. E su monolinguismu, chi est una privatzione de pluralidades, unu mutzamentu de possibilidades, sighit a binchere. Comente narrere, in matematica, chi unu si balet prus de duos. Un'isciolloriu. + In realidade a faeddare su sardu in domo non bi cheret nudda (si unu est cumbintu e bidet sa limba nostra a manera normale) e damus un'agiudu a sos pitzinnos pro essere prus abbistos pro su mundu de cras. Eja, propiu gasi. Non bi creides? Ca bos ant amalesadu cun s'italianu pomposu de sas iscolas e de sa televisione. E mesches cun sa mentalidade chi nde protzedit. Si unu pipiu leat s'avesu de faeddare in domo prus de una limba, narant sos iscientziados chi ant isprobigadu custu problema in su mundu, isvilupat unu muntone de facultades chi su pipiu monolingue no at. Naramus sa beridade: no est chi chie manigiat duas limbas, a paridade de cunditziones, siat prus intelligente de unu monolingue, custu no. Ma de seguru, a bisu de sa sientzia informada, custos pitzinnos ant unu cherbeddu prus prontu e lascu, chi si rendet megius a sos bisongios e a sas netzessidades de sa vida, chi resessit a colare in argumentos diferentes de sighidu e leat detzisiones prus a sa lestra. E in prus resessit megius a imparare ateras limbas. Lu proant finas totu sos averguos de laboratoriu chi at fatu, pro narrere, sa professora Antonella Sorace in s'universidade de Edimburgu, una de sas mannas in Europa in custu campu. "Ma tue mi ses narende - m'at naradu una bia unu sennore in un'addoviu in Fonne - chi si deo li faeddo in sardu a sa criadura, podet imparare megius s'inglesu?" Eja, l'apo torradu deo, non ca so unu talebanu de sa limba sarda, ma ca leghende sa literadura internatzionale resurtat cussu. E sigomente sos iscientziados a sa seria non faghent ideologias, nen natzionalistas italianas nen natzionalitarias sardas, finas sas limbas minores, o comente lis narant in Italia pro los isminorigare sos "dialetti", faghent a sa retentiva de su criu sa matessi faina. E duncas, m'at naradu su fulanu, pro ite nos ant cumbintu a s'imbesse pro totu custos annos narende chi su sardu podiat istrubbare a s'annestru in italianu? Proite nos ant postu in conca, de gosi o de gasi, chi su sardu fiat "grezu" e non serbiat a nudda? Antzis ca faghiat dannu, sende chi fiat una limba de "regressione" chi nos faghiat torrare in segus? Sa resposta no est fatzile ca s'arriscat, in una sotziedade cunformistica e pagu informada comente sa nostra, de colare pro estremistas finas a narrere una beridade simple. E b'est su perigulu chi si naras custa beridade ti leent finas pro unu fissadu istenteriadu chi est chirchende sos rastros de cale chi siat imbentu de cumplotu marxista-giudaicu-catolicu-fascista-istatalista contra a sa limba sarda. In capas pero sa beridade, nessi sa chi bido deo, est chi totu su chi s'ischit subra sa limba in Sardigna est farsu. Totu o belle totu. E chi calicunu, prus de calicunu, s'est faddidu. E at minimadu sas possibilidades de sos cherbeddos de unu muntone de sardos faghende unu gastu mannu a s'economia chi, oe prus de eris, protzedit finas dae sos imbentos de sas pessone singulas. @@ -37882,32 +52917,61 @@ E in cantos sunt abarrados trampados? Sende chi professores e professoras illustres finas de sas universades nostras, mai ant dadu avisu de custu perigulu. Sende chi in sos giornales non si nde leghet mai. Mai sos intelletuales italianistas de Sardigna ant inditadu sa poberesa de su monolinguismu italianu. E semper pero sos pecos de su natzionalismu linguisticu sardu (semper chi siat mai esistidu e apat tentu ampramanu). E antzis, cando b'at istadu possibilidades de frimmare cuddos bator macos generosos chi cheriant su bilinguismu ufitziale e cheriant sarvare sa limba sarda (inghitzende dae sos Annos Setanta), non petzi lis ant fatu mancare s'agiudu, ma mesches lis ant fatu su caminu punta a susu collonende su logu cun tzarras, fumatzos e neulas de argumentos faddidos. E cantos de sos amparadores de sa limba los ant cretidos a custos e los ant cassados a su latzu? Galu oe nde bidimus e nde pranghimus sos dannos fascados comente sunt a ogros de sos pregiuditzios de cultura domina dora tantu chi bident s'inimigu non in s'intelletuale monolingui sta, ma in cumpangiuchi gherra semper e cando pro su sardu. Sende chi su logu "linguisticu" est semper prus isperditziende, pro ite non b'at una rebellia de sa "Cultura" in Sardigna? Pro ite sa limba sarda si balet azigu azigu? Mi pregonto deo: ma no est comente pro sas costeras cugutzadas de tzimentu? No est comente pro sas siendas archeologicas ismentigadas e apetigadas? No est comente pro su paesagiu de defensare? No, mi paret, pro ite reatzione forte de ambientes culturales non bi nd'at mai. O pagas. E custos intelletuales dannargios chi sighent a isperdere, no ant pagadu e no ant a pagare mai. Ma a tempos de custa crisi e de su degollu de totu su chi amus cretidu se guru, ite nos abarrat? Ite nos addurat? In ite depimus ponnere aficu pro s'educatzione de sos figios nostros? Deo creo mesches in su multilinguismu ca s'impreu de paritzas limbas - movende dae sa nostra sena sa cale nois non esistimus - iscampiat su cherbeddu de sos crios e los amaniat a una realidade tosta e cumplicada, sa de su mundu a dies de oe, a sa cale ant a depere parare fronte. Ogni pitzinnu, de cada cunditzione sotziale, deo creo, diat depere tennere su deretu de connoschere e istudiare in iscola nessi tres limbas, si non prus. Ricu, de sa classe mesana o poberu chi siat (semper de prus a dolu mannu in Sardigna), pro chistiones de democratzia. Imbetzes oe in Italia, e duncas in Sardigna, in numene de su totem de su monolinguismu italianista ant sufridu e sufrint sas limbas locales comente cuddas de comunicatzione internazionale chi, nointames su dinari gastadu, nemos imparat. S'inimigu est su matessi: sa religione de su monolinguismu "isterico", comente narat su linguista Bolognesi. Duncas s'annestru de sas limbas istrangias e sa defensa de sas limbas locales ant un'inimigu a cumone. E custu diat bastare pro faghere un'alliantzia. + Ma pro s'inglesu e pro sas ateras limbas bi cheret dinare. Su sardu intames podet essere finas a indonu. Una richesa chi mancari tenimus in familia e no istrinamus a sos figios nostros. E no est beru chi si unu, o una, chi non lu connoschet bene non lu podet faeddare a sos figios. Proas iscientificas fatas in paritzos logos e cunditziones ant mustradu chi sos pipios sunt finas "reguladores" de sas limbas e, duncas, curregent sas faddinas de sas mamas. Duncas, si podet faghere. Lu podimus faghere. Su pipiu nde balangiat de seguru e, forsis, diant podere balangiare finas sas mamas. Non sunt issas, difatis, sas feminas chi las ant custrintas pro primas a faeddare in italianu ca depiant essere belligheddas, allichididas, educadas e "carine" finas prus de sos mascros? Non sunt istadas issas sas primas a ruere vitimas de custa cunditzione detzidida dae sos mascros de poderiu? Diat essere bellu meda e de agradu si sas feminas esserent comintzadu a si furriare. Totu sas rebellias comintzant dae domo. Una limba chi non faeddamus a sos figios, non la podimus pedire posca a obligu dae s'iscola de s'istadu. O, semper e cando, deghet prus pagu, si puru b'at resones su matessi. Tocat a narrere, pero chi custa rebellia no est de pretendere, ma forsis petzi de punnare ca, comente narat su sotziologu Mongili, est a manera propia una cunditzione, non unu seberu liberu. E tocat de rispetare sa dificultade de chie si siat. Ca nos ant custrintu, nos ant fatu birgongiare. Nos ant caratzadu e umiliadu in s'animu fungudu. A nde torrare a essire dae custu isperrumu no est fatzile ca nos depimus, a carchi manera, faghere male a nois matessi. A nos indughere a mudare. Ma, mamas e babbos sardos chi mirades a su mundu, bos potzo assigurare, pro chi l'apo bividu deo in pessone, chi, cando figiu bostru contoniat a domo e bos contat in sardu su chi at fatu in iscola in inglesu, o in frantzesu, o in tzinesu, non b'at pretziu. Ischides chi est creschende bene, aprontende sas armas pro gherrare in su mundu. Che a sardu abbistu e liberu. + #_Diegu Corràine_ + + ## Terremotu de s'Indonèsia + Su terremotu chi at corfidu s'Indonesia a sa fine de su mese de maju at fatu giai prus dannos chi non su _tsunami._ Su ministru indonesianu pro s'Isvilupu at fatu a ischire chi sos dannos sunt pagu prus o mancu de 3,1 milliardos de dollaros, su dopiu de su chi si pessaiat a s'incumintzu. + A parrere de sa Banca Mundiale, s'impatu de su sisma in s'isula de Giava est prus mannu meda de su chi pariat e podet essere cunsideradu unu de sos disastros naturales prus graves de sos urtimos deghe annos. + Su bilantziu est de 5800 mortos, minore chi non su de su _tsunami _de su 2004 o de su terremotu de su Kashmir de su 2005, ma sos dannos a sas domos sunt prus mannos meda. + Su _tsunami _aiat fatu dannos pro 2,2 milliardos de dollaros in totu s'Indonesia, imbetzes in s'isula de Giava ebbia b'at dannos pro 1,6 milliardos de dollaros. + S'Agentzia natzionale pro su coordinamentu de s'assistentzia pro sas catastrofes naturales at naradu chi belle 157 migia domos (30 migia prus chi non su _tsunami_) sunt istadas distrutas, 184 migia at tentu dannos graves meda e petzi 259 migia ant tentu pagos dannos. In prus, su terremotu at lassadu 420 migia pessones sena domo. + + + + ### 22/03/2012 + ## Su fraigu de unu dialogu beru suponet su rispetu de sas limbas + ### de Irina Bokova, diretora generale de s'UNESCO + Nelson Mandela naraiat chi «a faeddare a calicunu in una limba chi cumprendet permitet de nche crompere a su cherbeddu suo, ma a li faeddare in sa limba materna sua cheret narrere a nche crompere a su coro suo». Sa limba de su pessamentu nostru e de sas emotziones nostras est su bene nostru prus de valore. Su plurilinguismu est s'alliadu nostru pro assegurare un'istrutzione bona a totus, promovere s'inclusione e gherrare contra a sas discriminatziones. Su fraigu de unu dialogu beru suponet su rispetu de sas limbas. Cada rapresentatzione de una vida megius, cada aspiratzione a s'isvilupu s'espressat in una limba, cun paraulas pretzisas pro li dare vida e pro la comunicare. Sas limbas sunt su chi semus; a las difendere cheret narrere a difendere a nois etotu. + S'UNESCO sunt 12 annos chi est festende sa die internatzionale de sa limba materna e est operende in favore de sa diversidade linguistica. Custa editzione 13 est dedicada a su plurilinguismu pro un'educatzione inclusiva. Sos traballos de sos istudiosos e sos efetos de sas politicas de agiudu a su plurilinguismu ant dimustradu su chi sas populatziones pertzepiant giai in manera intuitiva, est a narrere chi sa diversidade linguistica faghet cunsighire prus in presse sos Obietivos de Isvilupu de su Millenniu, mescamente sos obietivos de s'Istrutzione pro Totus. S'impreu de sa limba materna in sas iscolas rapresentat una aina poderosa contra a s' analfabetismu. Ma a nche tramudare custa veridade a sa realidade de sas aulas est unu disafiu. Sas limbas maternas de sas populatziones escludidas, comente sos populos indigenos, a s'ispissu non sunt carculadas dae sos sistemas educativos. Si si permitet de istudiare, dae cando unu est minore meda, in sa limba materna sua, e deretu in ateras limbas, natzionales, ufitziales o ateras, si promovet s'egualidade e s'inclusione sotziale. + Sa chida dedicada dae s' UNESCO a s'imparongiu nomade at dimustradu chi s'impreu de sas tecnologias mobiles in su campu educativu est unu motore pro s'educatzione inclusiva. Si si cumbinant cun su plurilinguismu, custas tecnologias multiplicant sa capatzidade nostra de atzione. Tocat a las isfrutare cantu prus chi si podet. Sa leva nostra disponet de medios de comunicatzione noos e de un'ispatziu publicu mundiale nou creadu dae internet; non podet bajulare un'impoverimentu de sos idiomas. + Sa diversidade linguistica est su patrimoniu comunu nostru. Si tratat de unu patrimoniu debile. De prus de 6.000 limbas chi si faeddant in totu su mundu, belle su mesu podet dare chi iscumpargiat dae inoghe a s'agabbu de su seculu. S'Atlante UNESCO de sas limbas de su mundu in perigulu rapresentat s'itinerariu de custa luta. Sa perdida de un'idioma est un'impoverimentu pro s' Umanidade, una torrada in palas in sa defensa de su deretu de cada pessone a essere ascurtada, a imparare e a comunicare. Gasi totu, cada idioma inserrat in sesi unu patrimoniu culturale chi ismanniat sa diversidade creadora nostra. Custa diversidade culturale est importante comente sa biodiversidade in sa natura. Sunt unidas in manera intrinseca. Unas cantas limbas de sos populos indigenos inserrant in sesi connoschentzias subra de sa biodiversidade o subra de sa gestione de sos ecosistemas. Custu potentziale linguisticu est unu motore de isvilupu sustenible chi meritat a lu cumpartzire; s'UNESCO cheret duncas sutaliniare custu messagiu, in s'annu chi si faghet in Rio de Janeiro sa Cunferentzia de sas Natziones Unidas subra de s'Isvilupu Sustenibile. + Sa vitalidade de sas limbas dipendet dae totu sos chi las faeddant e si dant de ite faghere pro las difendere. S' UNESCO lis torrat gratzias, a custas pessones, e faghet a manera chi, in s'elaboratzione de sas politicas educativas, de isvilupu e de coesione sotziale, si tengiat contu de sa boghe issoro. Su plurilinguismu est una sienda bia; tocat a li cunsentire un'impreu chi torret a profetu de totus. #_Sarvadore Serra_ + + + + ### 24/03/2012 + ## + Lo Pais Meu, cantzones de S'Alighera + ### + Publicadu in Bartzellona su discu cumpatu + Dae pagu ant publicadu in Catalugna su discu cumpatu "Lo Pais meu (Cançons de l'Alguer: 50 anys)". Si nd'est interessada sa sotziedade discografica de cabbale Picap. Su discu collit sas cantzones aligheresas istoricas de sos annos 60. Est un'editzione digitale e rimasterizada de sos discos originales registrados in Bartzellona dae su "Grup Coral de l'Agrupacio Catalana d'Italia" in sos annos 62 e 63, cun sas boghes de Sandra Avagnina, Rita Cao, Lluciana Sari e Pasqual Gal*lo. Su "Grup Coral" fiat formadu dae Bastia Caneo, Antoni Cao, Pasqual Cao, Francesc Chessa e Mario Sari. In prus b'est su discu chi at registradu a sa sola Lluciana Sari in su 1981. Su discu at leadu su titulu dae sa cantzone prus emblematica iscrita dae su cumposidore Antoni Cao, chi dae pagu sa tzitade de S'Alighera l'at dedicadu una pratza: "Lo Pais Meu". De custu matessi autore si podent ascurtare finas ateras cantzones populares meda in S'Alighera, comente "Lluna plena", "Collidora d'oliva", "Cant de primavera", "Pescador de bogamari" o "Bella Alguer". De Pasqual Gal*lo sunt sos cumponimentos "La verema" e "Rosa Ardenta". Si podet finas ascurtare sa cantzone "Tardeta d'abril" de su poeta aligheresu famadu Rafael Sari, cun sa boghe de sa neta Lluciana e sa musica de Isabel Montanari. Comente at iscritu su cantante aligheresu Claudio Gabriel Sanna, in unu de sos testos prus interessantes de su discu: "Sunt cantzones de autore, cantadas cun boghes netas e apassionadas, arrangiadas cun chitarras e tasteras eletronicas, cun s'istile tipicu de sa musica italiana de cussos tempos, chi oe nos podet parrere curiosu o insolitu pro sa musica populare [...]. Cantzones chi, in su tempus relativamente curtzu de 50 annos, sunt giai parte integrante de sa traditzione e de su repertoriu de como, meu e de sos collegas aligheresos meos, cando nos presentant in unu cuntzertu in S'Alighera e in Catalugna". @@ -37915,89 +52979,184 @@ Su discu si podet agatare, in prus de sas butegas prus importantes de S'Alighera e de Catalugna, in formadu digitale, in sas megius butegas de distributzione e ascurtu de musica legale de totu su mundu. Cun s'iTunes, est dispnibile in "deluxe version", cun su librete digitale de su discu in formadu eletronicu, chi b'at testos de Daniela Sari, Claudio Gabriel Sanna e Joan Gala, e fotografias medas de sas visitas chi su Grup Coral faghiat in Catalugna in sos annos sessanta. #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/03/2012 + ## Fidele a sos printzipios + ### + Unu libru pro ammentare a Alfons Benedikter + In ocasione de su primu annu dae sa morte de **Alfons Benedikter** (1918-2010), sa figura de custu grandu omine politicu, architetu de s'autonomia sudtirolesa, l'ant torrada a ammentare in una regorta de iscritos interessante, **Den Grundsatzen treu geblieben. ****Alfons Benedikters Wirken fur Sudtirol im Spiegel der Erinnerung (**Fidele a sos printzipios. S'impinnu de Alfons Benedikter pro su Sudtirol in sos ammentos de chie lu connoschiat). + Su volumene, cuidadu dae Thomas Benedikter (su de tres de sos ses figios), collit cuntributos medas de pessones ligadas a Benedikter dae raportos politicos, familiares o culturales. Sos autores sunt Alfons Benedikter, Hans Benedikter, Norbert Dall'Ò, Rosa Fran-zelin-Werth, Henriette Klier, Eva Klotz, Egon Kuhebacher, Helene Oberrauch, Reinhard Olt, Peter Ortner, Konrad Palla, Giorgio Pasquali, Gennaro Pellegrini, Oskar Peterlini, Josef Rampold, Martin Schweiggl, Adolf Spitaler, Martha Stocker, Heinz-Siegfried Strelow, Peppi Tischler, Paolo Tonelli e Friedl Volgger. + B'at finas un'intervista cun Benedikter fata dae Georg Schedereit e Helmut Lechthaler. + Sos cuntributos sunt totus in tedescu francu sos tres firmados dae italianos. + Si notant mescamente sos de Heinz-Siegfried Strelow, chi marcat sa sensibilidade ecologista de Benedikter, e sos dedicados a sa mugere Waltraud Noldin, figia de Josef Noldin, s'avogadu eroicu de Salorno chi aiat organizadu sas iscolas clandestinas tedescas durante sa ditadura fascista. A propositu de custa figura importante a beru, a dolu mannu disconnota in Italia, Thomas Benedikter at cuidadu su libru _Josef Noldin. Ich will nicht Gnade, sondern Recht_ (Athesia, 1999). + Cumponente de unos cantos organismos amministrativos locales, figura tzentrale de su Sudtiroler Volkspartei (SVP) e pustis fundadore de s'Union fur Sudtirol, Alfons fiat un' omine cumpetente e determinadu, lughidu e passionale in su matessi tempus. Si oe s'autonomia sudtirolesa est unu modellu chi s'istudiat in totu su mundu, si Bozen istrangiat unu de sos istitutos ispetzializados prus valorosos chi tratant custos temas, devimus torrare gratzias finas a custu visionariu mentifine. #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/04/2012 + ## + Sa Catalugna indipendente diat podere faghere parte deretu de s'Unione Europea + ### + Est su chi cheret "Iniciativa Ciutadana Europea" + Iniciativa Ciutadana Europea est s'ecuivalente de una Initziativa Legislativa Populare a livellu europeu. Pro la mandare a dae in antis, cheret chi si formet un Comitadu cun tzitadinos de sete Istados membros. Su Comitadu presentat s'initziatva a sa Cummissione Europea. Su numeru de sas firmas de collire si carculat multiplichende pro 750 su numeru de deputados chi cada paisu de su Comitadu tenet in su Parlamentu Europeu. In custu casu, sa tzifra netzsessaria est , pretzisamente, unu millione. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/04/2012 + ## DIE DE SA SARDIGNA 2012 + ### Oe presentadu in Casteddu su programa de ocannu. + Oe presentadu in Casteddu dae s'Assessore de sa Cultura de sa RAS, on. Sergio Milia su programa de sa DIE DE SA SARDIGNA 2012. In su programa figurant cuntzertos de musica, festas populares in Aristanis, in Casteddu, in Nugoro, in Tatari e in ateras biddas de Sardigna, cunferentzias, initziativas pro sas iscolas, pro dare valore particulare a s'dentidade, a sa cultura e a sa limba sarda, mediu de comunicatzione propiu de su populu e de sa natzione sarda. Ocannu, su tempus dedicadu a sa DIE DE SA SARDIGNA andat dae su 24 de abrile a su 4 de maju. Inoghe, in allegadu, su programa in pdf. + #_Diegu Corràine_ + DIE 2012 + + ## DIE 2012 + DIE 2012 + #_Diegu Corràine_ + + ### 19/04/2012 + ## Sardu in iscola: bi bolet sa crae giusta e moderna! + ### de Diegu Corraine + A fortza de puntorgiare, carchi cosa s'est moende in intro de s'iscola. Pustis de medas interventos in intro de s'Osservatoriu ma mescamente pustis chi su Comitadu pro sa limba sarda, in unu comunicadu reghente, at pedidu de aplicare sa Lege 482 chi cunsentit a sas familias de isseberare su sardu in s'iscola pro sos figios issoro, sa Diretzione iscolastica regionale s'est moida e su 6.2.2012 at pedidu a totu sas iscolas de faghere sa rilevatzione de sos orientamentos de sas familias in contu de insinanmentu de su sardu. Totu est a cumintzare. Bene meda! Lastima pero chi l'apant fatu 14 dies in antis de s'iscadentzia de presentatzione de sa dimanda de iscritzione! Belle peruna iscola at acudidu a ponnere custa novidade in su modellu de dimanda. E lastima chi sa Diretzione iscolastica regionale no apat cussigiadu de ponnere su sardu in sa dimanda paris cun sas ateras limbas, sena peruna formula limitante o vinculante. Pro annoas devimus faghere a manera chi custa tzirculare siat imbiada a sas iscola a su nessi duos meses in antis e chi s'issebereu de su sardu siat su primu ma paritariu cun sas ateras limbas, non postu a bandas e discriminadu. Su sardu cheret imparadu cun sa crae giusta e in manera moderna + #_Diegu Corràine_ + + ### 21/04/2012 + ## Limba sarda: non siamus mandrones! + ### de Diegu Corraine + Pessade a cantas pessones si chessant ca in familia no l'ant imparadu su sardu e chi, pero, non faghent nudda, sende chi in Sardigna tenent totu su tempus pro imparare e... de badas, sena pagare! Sunt sos matessi chi pagant pro andare unu mese a imparare inglesu o ateras limbas! Est totu una chistione de idea, de gana de imparare, de cussentzia. Tocat a ponnere a unu chirru sa mandronia. Cun una cussentzia noa, e cun sos medios informaticos e telematicos de como, sa limba sarda podet faghere caminu meda, finas miraculos! Bastat a abbaidare sos progressos de su gallesu, de su catalanu, de su bascu, de su galitzianu, si non cherimus abbaidare sa realidade de s'ebraicu, chi est unu miraculu mannu*mannu! + #_Diegu Corràine_ + + ## "Il Diritto all'Alimentazione: una finestra sul mondo" + # Cras in Roma, in sa _Domo de sas feminas_, b'at a essere una tzerimonia pro premiare sos binchidores de unu cuncursu pro sas iscolas de totu su mundu; intre sos ateros finas unu piseddu romanu, de sa IV classe de su Litzeu Artisticu "A. Caravillani" de Roma, autore de fumetos chi tratant de comente devet essere unu mandigongiu sanu e echilibradu. Sos traballos megius sunt istados aunidos in unu libru intituladu "_Il Diritto all'Alimentazione: una finestra sul mondo", _gratzias a sa collaboratzione intre FAO e Assotziu Mundiale de sas Ghias e de sas Piseddas Scout (WAGGGS). + # Sas istorias, contadas a fumetos, benint dae su Brasile, Canada, Giordania, India, Indonesia, Italia, Sierra Leone e Uganda. + # Sos protagonistas de su Brasile sunt Paula e Ronaldo: sa prima andat a iscola, su segundu istat in "Vila Esperança", periferia de una tzitade brasiliana manna meda. Traballat a sa giorronada, bendet durches, sabunat sas veturas in sos semaforos, etz. Non tenet una domo ma istat in sa carrera. Ite si podet faghere pro lu agiuare e cambiare sa bida sua e de sos ateros chi istant in "Vila Esperança"? + # In Giordania s'abba est unu bene pretziosu ma limitadu e Fatima nos ispricat comente si podet impreare cun conca. Kaushid dae s'India contat de comente est cambiada sa bida sua con s'istitutzione de sos mandigos iscolasticos; in antis fiat difitzile a istudiare cun sa bentre boida! Kadi e tziu John faeddant de sa situatzione de sa Sierra Leone, a pustis de sa gherra: piseddos meda, chi fiant devennidos pitzinnos-sordados, sunt mortos; chi est galu biu, est abarradu disabile. + # Custos sunt petzi unos cantos contos de su libru, chi mustrat cantu manna siat sa sensibilidade de sos pitzinnos pro tematicas gasi importantes, che a sa gana, chi pertocat totu su mundu, presentadas a sos ateros cun un'istrumentu fatzile a cumprendere: su fumetu. + # In atongiu su libru, paris cun sa ghia pro sos insignantes, at a essere publicadu in ses limbas a livellu mundiale._[sch]_ + # + # **** + # + + + + ### 24/04/2012 + ## Su Guvernu catalanu inaugurat sitos web petzi in catalanu + ### Austeridade economica o progetu politicu catalanista? S'ispagnolu escludidu pro non gastare dinare in prus! + Sa cosa noa est chi custu portale est in catalanu ebbia, sena paginas in ispagnolu, ca a lu faghere finas in castiglianu diat costare dinare. + De seguru, custu pessu nou currispondet a una visione noa de Convergencia Democratica de Catalunya, istabilidada in su cungressu de unu mese a como in ue su partidu chi guvernat in Catalugna ponet sa posta pro 'fraigare unu'Istadu propiu' pro sa Catalugna. + E nois ite podimus narrere abbaidende sas cosas dae Sardigna? Chi, a su contrariu de Catalugna, in Sardigna belle totu sos sitos istitutzionales sunt in italianu ebbia. E chi si calicunu tenet finas su sardu, lu ponet in manera minoritaria, ocasionale e subalterna a s'italianu. Bastat a bidere su de sa RAS! + _In sa fotografia: su presidente catalanu Artur Mas_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 24/04/2012 + ## + Situatzione sotziolinguistica sarda e tempus venidore: SUSTITUTZIONE LINGUÌSTICA? + ### de Diegu Corraine + Cunforma a sa chirca sotziulinguistica de sa RAS de su 5-5-2007, su 68,4% de sos Sardos connoschet e faeddat una variedade de sardu, ma petzi unu 13% de sos pitzinnos lu connoschet e lu faeddat! + Arriscamus de essere a puntu de cambiare limba, dae su sardu a s'italianu. Mi timo chi in custos urtimos 5 annos dae sa chirca, sos chi faeddant in sardu siant falende dae 13%, forsis a s'11% o a su 10%,etc. + Pro sa prima bia in s'istoria nostra, arriscamus de iscumparrere comente limba. + A cunfrontu cun custos arriscos e perigulos: A) calu de FAEDDADORES e de sa CALIDADE LINGUÌSTICA. B) Peruna TRASMISSIONE INTERGENERATZIONALE, + petzi una POLÌTICA LINGUÌSTICA URGENTE, coerente, cumplessiva, pervasiva, de immersione belle monolingue sarda (chi pongiat sa limba comente elementu primu istrategicu de s'isvilupu soveranu) PODET PARARE FRONTE A CUSTA CATÀSTROFE. Ma cun chie? + Sos PARTIDOS italianos? indiferentes o contrarios! + Sos PARTIDOS sardos? Bidimus: + a) calicunu est in favore a paraulas, ma non faghet nudda (o pagu) in sos fatos; b) ateros si perdent in analisis fallimentares o istramboticas. Belle semper ponent su sardu petzi in manera simbolica ma faghent su restu in italianu. In pratica agiuant s'italianu a essere sa limba "natzionale" de sa Sardigna, non su sardu. Totu su contrariu de s'indipendentismu chi proponent. + Cumintzamus a essere indipendentes in conca e in buca, in pratica e no cun sos faeddos ebbia, in cada ocasione e in cada campu. + E, mescamente, proamus a nos organizare in foras de sos partzidos e moimentos. + #_Diegu Corràine_ + + ## **Tatari** NON _Thathari_ + "Thatari", leghidu in unu situ internet. Su criteriu currente, adotadu finas dae sa Ras pro sos cartellos chi at giai postu in s'intrada de carchi bidda, est de iscriere sos macrotoponimos cunforma a sa pronuntzia locale. Tando, "Sassari", in su sardu faeddadu in custa tzitade si pronuntziat "Tatari" e s'iscriet "Tatari". Non tenet sentidu a l'iscriere in atera manera. + # Diegu Corraine + + + + ## **presutzu** NON _prosciutu/presciutu_ + Est giustu **_presutzu_**, chi si podet finas pronuntziare e iscriere **presuthu**,**presutu**, **presussu**, etc. + _# Diegu Corraine_ + + + + ## **Imperfetu** de su **cungiuntivu** + Pro formare bene s'imperfetu de su cungiuntivu, leade comente referentzia sa forma de s'infinidu. In sa coniug. 2, sa paraula est prana. Coniugatzione 1, in -**are**, es. _**Cantare**_ @@ -38023,17 +53182,33 @@ Fin_**iremus**_ Fin_**ireis**_ Fin_**irent**_ + # Diegu Corraine + + + + ## **Tiesi** NON _Thiesi_ + "Thiesi" leghidu in carchi documentu in sardu publicadu in carchi situ. Sa comuna de Tiesi at gia decretadu dae meda chi s'iscritura giusta est **Tiesi**. S'impreu de sa **_h_** non tenet perunu sentidu ca non currispondet a peruna pronuntzia. In perunu logu de Sardigna --e prus pagu in Tiesi!-- si pronuntziat _thiesi _cun sonu fricativu dentale_._ + _ _ + # Diegu Corraine + + + + ### 27/04/2012 + ## Sa Die de sa Sardigna: die de sa limba sarda + ### In Pisa, su 28 de abrile + ###### + In Pisa, su 28 de abrile, a sas 7 de sero, in sa Sala Fascetti (a probe de p. Dei Cavalieri) Arbeschida Sarda presentat: Sa Die de sa Sardigna, sa die de sa Limba Sarda @@ -38042,108 +53217,231 @@ Ant a intervennere: - ROBERTO BOLOGNESI, linguista, chircadore in s'Universidade de Amsterdam - DIEGU CORRAINE, istudiosu de limba sarda, diretore de sa Sotziedade pro sa limba sarda + #_Diegu Corràine_ + + ## **poveru** NON _poberu_ + "poveru" est un'addatamentu dae s'italianu "povero". Non benit dae su lat. PAUPERUM, ca si nono diat essere istadu "paperu/paberu". + # Diegu Corraine + #_null eliber_ + + ### 29/04/2012 + ## 1794/96: rivolutzione sena limba! + ### de Diegu Corraine + Su bienniu rivolutzionariu de su 1794/96 est istada un'istoria e una gherra cumintzada e agabbada male, linguisticamente: pro prima cosa, s'organu de sa Rivolutzione fiat IL GIORNALE DI SARDEGNA, in italianu. Essiat cada chida, dae su 1795, ma in italianu.Unu de sos documentos fundamentales, L'ACHILLE DELLA SARDA LIBERAZIONE, fiat in italianu. Su restu de sos documentos, semper in italianu. + E narrere chi, tando, su sardu fiat limba esclusiva de totus; chi finas sas classes artas lu trataiant. Sende gasi, sos protagonistas de sa rivolutzione aiant isseberadu s'italianu. + S'unicu documentu in sardu est su INNU de F I Mannu (ma est poesia). Sa poesia in sardu pro sa gente sena iscola, sa prosa in italianu pro sos istudiados! + Sos istudiados e politicos de su 1794/96 aiant atzetadu, duncas, s'impositzione savojarda de s'italianu in Sardigna de su 1761! + Calicunu pote narrere chi, tando, non fiat s'epoca giusta. Podet essere. De seguru custos istudiados de tando no ant sighidu s'idea de fundare e isviluopare una limba natzionale, comente aiant propostu Ziromine Araolla (1550/1600), Iuanne Matheu Garipa (1580/1640), Mateu Madua (1723/1800) e ateros. + Unu pecadu originale, custu de pessare chi sa limba no est s'elementu e su terrinu fundamentale de sa liberatzione, chi est una costante, a dolu mannu, in totu sos moimentos culturale e politicos "autonomistas" o "indipendentistas" bennidos a pustis. In parte, petzi sos giornales Su populu sardu, Sa Sardigna, Nazione sarda, ant teorizadu e operadu in manera diferente. + Pro mene, s'isseberu de sos intelletuales de su 1974/76 est unu sinnale de "autoderminatzione mentale, identitaria e natzionale mancada" chi at tentu unu pesu mannu in su fallimentu de su moimentu de tando. In cunditziones diferentes, oe, sa mancantzia de tzentralidade de sa chistione linguistica mustrat finas totu sa debilesa de su moimentu de como. Podimus istudiare galu de prus cales sunt istadas sas reson es de custu isseberu, ma s'isseberu abbarrat, cun craresa. + Lastima chi su moimentu identitariu e soveranista como non si nd'abbiget o no lu cumprendat: sa limba sarda, pro medas de issos, est una "variabile segundaria" NON su MOTORE DE SA SOVERANIA, comente est in ateras natziones! + #_Diegu Corràine_ + + ### 29/04/2012 + ## Su bilinguismu faghet bene a sos pitzinnos + ### L'ischiamus giai, ma Antonella Sorace nos l'at cunfirmadu in manera sientifica + 28 de abrile de su 2012, Die de sa Natzione Sarda, Biblioteca Regionale de Casteddu, addoviu ammaniadu dae Pepe Corongiu, responsabile de s'Ufitziu Regionale de sa Limba Sarda. In collegamentu skype dae Edinburgu, Antonella Sorace, de mama sarda e babbu italianu, bilingue dae sa naschida in italianu e in inglesu, mama de duos pitzinnos issos puru bilingues, nos faeddat de sos profetos medas de su bilinguismu. E lu podet faghere cun connoschimentu, ca, a contu de s'Universidade de Edimburgu, faghet istudios subra de su cherveddu bilingue, e est promotora e responsabile de su progetu "Bilingualism Matters", sintagma inglesu chi cheret narrere siat "Argumentos de bilinguismu" siat "Su bilinguismu tenet importu". + Antonella Sorace non perdet tempus, e deretu nos ammentat sos pregiuditzios prus comunos in contu de bilinguismu: a istudiare duas limbas faghet cunfundere sos pitzinnos, faghende istentare s'isvilupu cognitivu issoro; su bilinguismu est utile petzi si ambas limbas sunt utiles. + Non b'at faddina prus manna. A connoschere duas limbas, imbetzes, faghet petzi bene a su cherveddu. Difatis, sos pitzinnos bilingues notant in manera ispontanea comente funtzionat su limbagiu (sonos, paraulas, frases); duncas, imparant megius sas ateras limbas e imparant in antis a leghere. Issos isseberant sa limba cunforma a sa pessone; tando, ischint a primidiu chi sos ateros podent tennere una prospetiva diferente. Ant prus flessibilidade mentale, ca devent semper escludere una limba cando nde faeddant un'atera; pro custu, tenent prus atentzione seletiva, evitant sas distratziones, sunt bonos a monitorare su cumportamentu issoro, ischint a s'adatare a sas tareas noas. + Cale si siat cumbinatzione de limbas dat custos vantagios. Finas si unu de sos idiomas interessados est una limba minoritaria. Duncas, una limba minoritaria est una possibilidade in prus pro faghere creschere sos pitzinnos bilingues. Dae un'ateru puntu de vista, sos interventos politicos non podent sarvare una limba si sos pitzinnos no l'imparant. Tando, agiunghimus nois, si podet narrere chi sa limba minoritaria agiuat sos pitzinnos e sos pitzinnos agiuant sa limba minoritaria. + A custu puntu, Antonella Sorace nos faghet s'esempru de s'Iscotzia. In custa Natzione b'est su gaelicu comente limba minoritaria. B'at iscolas cun su gaelicu comente limba veiculare. Sa veicularidade tenet, comente efetu, su megioru de su status de sa limba e, duncas, prus cunfiantzia in sa limba etotu. Su resurtadu didaticu est de sos megius, ca sos pitzinnos chi istudiant in custas iscolas, non solu imparant su gaelicu, ma imparant s'inglesu megius de sos ateros. + E in Sardigna, ite si podet faghere? Tantu pro cumintzare, tocat a cambiare sas atitudines cara a su bilinguismu, ispainende un'informatzione curreta. In custu nos podet agiuare "Bilingualism Matters", ca est unu progetu pro agiuare totu sas castas de bilinguismu. Sigomente ant abertu giai filiales in Norvegia, Gretzia e Èbrides, e no istentant a nd'aberrere una in Trento, non diat essere malu a lu faghere finas in Sardigna. In s'interi, b'est s'idea de faghere una cunventzione intre sa Regione Sarda e s'Universidade de Edimburgu pro su bilinguismu de sos pitzinnos. + A pustis de sa relata de Antonella Sorace b'at apidu, in sala, interventos medas, de operadores linguisticos e de babbos e mamas de familia, cadaunu faeddende de s'esperientzia sua e faghende propostas pro su venidore. S'isperu est chi a beru, in Sardigna, custas ideas si difundant in totue e s'abergiat un'andela manna de isvilupu pro sa limba sarda. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Euskadi: unu portale pro s'aprendimentu de sa limba + Sas pessones interessadas a s'istudiu e a s'aprendimentu de s'Euskera, sa limba de sos Bascos, dae pagu tempus tenent a disponimentu unu portale internet chi si narat Ikasbil. S'initziativa de custa promotzione est de HABE, un'organitzatzione chi si ocupat de promovere s'aprendimentu de s'Euskera comente limba segundaria. + Su situ internet cheret agiuare su traballu de sos "euskaltegis", chi sunt sos tzentros pro s'insegnamentu de sa limba euskera, e rapresentat un'ateru mecanismu de difusione de totu sas limbas. + A intro de su portale si podent bisitare testos meda e finas videos e audios. Sas pessones podent ischire su livellu issoro de connoschentzia de sa limba e tenent sa possibilidade de si dedicare a s'aprendimentu in manera direta.[_vmn_] + + + + ### 30/04/2012 + ## IDENTIDADE SENA LIMBA: sa fiolera solita de unos cantos intelletuales sardos + ### de Diegu Corraine + Nos dispraghet chi su 28 de abrile, Die de sa Sardigna, siat istada s'ocasione pro santificare s'idea chi s'identidade culturale e natzionale sarda siat una gabbia dae ue tocat a fuire in corrias de fogu o chi s'identidade sarda podet faghere a mancu de sa limba sarda. Ideas non noas, chi una parte manna de sos intelletuales de Sardigna (mescamente de sa manca italianista e cosmopolitista), bogat a campu semper, contra a chie gherrat pro s'ufitzialidade de su sardu. + Non nos ispantat chi totu custu armamentariu ideologicu siat propostu in ocasione de sa Die de su 28 de abrile. De seguru est una proa, dae sas artarias de s'Academia, pro nche catzare autoridade e fortza a su sentimentu natzionale sardu chi est intrende semper de prus in sa gioventude sarda, mescamente sa prus ispabilla e istudiada, acostumada a connoschere limbas, a girare su mundu, ma finas a torrare a s'identidade "natzionale sarda" e a sa limba, comente est capitendea sos istudentes sardos in sas iscolas e in sas universidaes nostras e istrangias. + Pro bogare a campu custas ideas, sa Ras a pagadu unu seminariu de duas dies in s'Isre de Nugoro, currende a pare una trintina de espertos de universidade e nono. Cunforma a su chi at contadu sa _Nuova Sardegna_ de su 30 de abrile, est mescamente su prof. Pietro Clemente (ordinariu de antropologia in Firenze) chi s'at leadu s'incarrigu de manifestare custas ideas, cando at naradu riferende*si a sos iscritores sardos in italianu (si est giustu su chi riferit su giornalista F. Pirisi): "Opere scritte in italiano, ma che vengono lette come una letteratura nazionale" [...] "E questo significa che il fatto della lingua non e determinante per vivere la propria identita". + Est semper sa matessi fiolera, sa pretesa chi s'identidade sarda potzat essere sena limba e chi sa literadura iscrita in italianu devat essere cunsiderada "sarda". No essende podidos andare a custas duas dies de cunfrontu, no ischimus si su titulu de s'art. "La cultura sarda oltre la gabbia dell'identita" est sa sintesi giusta de su seminariu de s'Isre. Si esseret giusta, pero, diat essere coerente cun s'idea e cun sa pratica de afortire sos protzessos de autocolonizatzione, de autoodiu, de alienatzione natzionale, linguistica e culturale in favore de s'italianu propostos dae unos cantos intelletuales sardos. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/05/2012 + ## A su linguista sardu Micheli Contini sa tzitadinantzia onoraria de Orthulle + ### Tzerimonia de cunsinna su 1 de maju + Sa comuna de Orthulle, in sessione istraordinaria, at cuntzedidu sa "crae" de sa bidda, sa tzitadinantzia onoraria a su professore emeritu de s'Universidade de Grenoble, linguista sardu famadu in su mundu de sas limbas, autore, in mesu de ateras operas, de su _Ètude de geographie phonetique et de phonetique instrumentale du sarde_. In prus de essere membru de su _Atlas linguarum Europae_, oe est diretore de s'ALIMUS, Atlante linguisticu multimediale de su Sardu, un'opera colossale galu a cuncruire e chi at a essere a disponimentu in sa Rete. + Contini est istadu premiadu in Orthlulle pro sos meritos comente linguista, mescamente ca at includidu in sos istudios suos finas sa variedade de custa bidda. + Paris cun Contini, est istadu premiadu cun su matessi Onore, su prf. Giovanni Ruffico, professore de s'Universidade de Palermo e direttore de s'Atlante linguisticu sitzilianu. + Moderadore de s'eventu fiat su prof. Nicola Tanda. + Ambos premiados ant leadu sa paraula pro torrare gratzias a sa Comuna de Orthulle. Est craru chi prof. Contini l'at fatu in sardu e bene! + Pustis de sa tzerimonia at leadu sa paraula calicunu de su publicu, Antoni Canale, segretariu de su Premiu Otieri, Diegu Corraine, segretariu de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda, chi at ringratziadu a prof. Contini pro sos istudios suos e pro sa collaboratzione indispensabile chi at dadu in sos isseberos in intro de sa Cumissione de sos istudiosos de sa norma iscrita de sa Limba Sarda Comuna /LSC, deliberada dae sa Giunta regionale su 18-4-2006. + Prof. Contini at ringratziadu ammentende chi pro su tempus venidore de su sardu est pretzisu chi totus, giovanos e mannos, faeddent semper in sardu, ma finas chi non si podet faghere a mancu de una norma iscrita de referentzia comente sa LSC pro s'ufitzialidade e modernidade de sa limba sarda. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/05/2012 + ## François Hollande, presidente de Frantza, at binchidu in Bretagna, at perdidu in Corsica. + ### Luego sa ratifica de sa Carta europea de sas Limbas? + François Hollande est su presidente nou de Frantza, cun su 52% de sos votos. In Bretagna, totu sos dipartimentos ant isseberadu a isse. Chi siat s'efetu de sa prominta de sa campagna eletorale, cando aiat promintidu de ratificare sa Carta europea de sas limbas: una ghenna aberta a su reconnoschimentu prenu de sa limba bretone e de sas ateras? In Corsica, pero, at binchidu Sarkozy, cun su 55,87%! Bidimus si Hollande at a mantennere sa paraula. + Sa Carta europea de sas limbas, fata dae su Cussigiu de Europa, totus la cherent ma pagos la ratificant. Ischimus comente est andada sa chistione in Italia! Unu matzimbroddiu pagu craru. In aterue est finas peus, ca "non totus" la cherent! In Frantza, pro nde narrere una, in s'urtima campagna eletorale, sa chistione de sa ratifica de sa Carta europea de sas limbas fiat unu de sos argumentos primos de su cuntrastu eletorale. Hollande, François Bayrou e Eva Joly aiant giai decraradu chi fiant in favore. Nicolas Sarkozy, in cambiu, si fiat decraradu contrariu a sa ratifica. Gasi etotu Jean-Luc Melenchon, de su partidu de sa Sinistra, "fieru de essere giacobinu, fieru de faeddare in frantzesu e in ispagnolu, sa limba de sos giajos". Contraria finas Marine Le Pen. Ite cumpangia s'at isseberadu sa parte giacobina, tzentralista de sa sinistra frantzesa, sa matessi chi fiat contraria a s'indipendentzia de s'Algeria, cun su PCF de Maurice Thorez! + A dolu mannu, in Italia e in Sardigna, una parte de sa sinistra no est diferente dae sos giacobinos frantzesos. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/05/2012 + ## IDEA NATZIONALE + ### de Diegu Corraine + S'i**dea natzionale** est unu cuntzetu chi definit unu programa minimu de liberatzione de una natzione oprimida o negada, basadu in sa _cussentzia natzionale_. Est sa base de su natzionalismu de liberatzione comente dotrina politica, contra a su natzionalismu de dominiu. + Siat s'avantzada de sa globalizatzione, chi nche catzat segurantzias e istabilidades personales e colletivas, siat s'incapatzidade de sos partidos e de sa politica traditzionale de cumprendere custos problemas e de dare un'orizonte, sunt favorende, finas in s'istadu italianu, s'idea chi su cambiamentu podet essere asseguradu cumintzende dae sos territorios e dae sas comunidades, cun s'autoorganizatzione e s'autodeterminatzione de sas periferias contra a su tzentru. In Sardigna, sa natzione prus manna de s'Istadu, a pustis de s'italiana, b'at setores sotziales, mescamente sos giovanos, culturales e politicos (finas a eris contrarios o dudosos) chi pessant a una proposta e a una prospetiva de soverania, indipendente o nono chi siat, pro essire dae sa dipendentzia. Lu cherent comente risposta disisperada a sa crisi economica o comente voluntade de torrare a sa soverania comente deretu istoricu de sa natzione sarda, custrinta a bi rinuntziare dae sa cunchista coloniale catalana, ispagnola, italiana? Si tratat de una visione petzi economica de su problema de su sutisvilupu, in intro de un'istadu chi est currende a si partzire in cantzos, o de unu sinnale nou de cussentzia natzionale? O s'una cosa e s'atera? + A dolu mannu, sunt in medas sos chi, in manera organizada e nono, abboghinant "indipendentzia, soverania" ma lu faghent in italianu, in s'atividade politica issoro e in sa propaganda eletorale,mustrende de non tennere un'idea natzionale. Un'ispropositu chi non favorit unu protzessu operosu de soverania. Indipendentzia dae ite, si no afortimus in intro de nois e in s'opera nostra custa cussentzia natzionale, in sardu? Custu est su primu disafiu, sa prima posta culturale, contra a sa "isnatziolanizatzione" de su moimentu e a s'omologatzione linguistica. S'atera posta, politica, nos obbrigat a tennere una "idea natzionale", unu livellu comunu de riferimentu, chi a pustis lassat a cadaunu isseberos ideologicos superiores e optziones partiticas personales. Partidos medas, de dereta o de manca, ma cun un'_Idea natzionale_ crara. Sena chi calicunu chergiat brevetare sa soverania o s'indipendentzia, ca unu protzessu de soverania comente si tocat no est a carrigu de unu partidu ebbia ma de unu moimentu natzionale trasversale, chi tengiat unos cantos puntos programaticos comunos e firmos. A su mancu custu bi cheret. + Pro bi resessire in Sardigna, diat tocare a firmare sa cursa a formare su moimentu indipendentista prus indipendentista de sos ateros, a agatare/elaborare unu vocabulariu comunu, ponende sas bases de un'idea natzionale comuna, coerente e costante. + #_Diegu Corràine_ + + + ### 15/05/2012 + ## Sa SOTZIEDADE PRO SA LIMBA SARDA + Est un'assotziu culturale chi, cun cunferentzias e seminarios, atziones, campagnas, istudios, cheret promoere s'ufitzialidade de su sardu in sa sotziedade e in su territoriu. + Pro atuare custas finalidades, sa Sls cheret sighire sa normativa iscrita (Lsc) adotada dae sa Ras, dae ateros entes e pessones e si cheret interessare de sos isvilupos suos. + In prus, cheret agiuare a faghere, finas cun dinare donadu dae sos internautas interessados, operas in sardu, atziones e campagnas de promotzione de s'impreu de sa limba e de isvilupu de trastes informaticos chi impreant sa limba sarda o la cherent afortire e ammodernare. + + + + ## Pro AGIUARE ATZIONES o ÒPERAS IN SARDU + ### Cun s'agiudu finantziariu tuo, podimus atuare atziones, campagnas o operas in sardu. + Manera pro AGIUARE: + Dae sa pagina **FUNDU DE SA LIMBA SARDA,** + podes faghere unu DONU in dinare, dende su chi cheres. Podes isseberare sas cantidades preistabilidas o multiplicare una cuota pro sa cantidade chi t'interessat. Pustis, **PAGA cun PayPal**, su sistema prus seguru de pagamentu. + Cun PayPal tenes a disponimentu unu contu in Internet prus discansosu e lestru pro imbiare pagamentos dae castas diferentes de contos (comente sa carta de creditu tua o su contu currente bancariu) a SLS, sena devere a mala gana ponnere a disponimentu nostru, cada bia, informatziones finantziarias segretas. In custa manera, nois (e nemos si non PayPal, una bia ebbia, cando aberis su contu cun issos) non connoschimus su numeru de sa carta de creditu tua o sas informatziones de su contu bancariu tuo. + In pratica, ti nche deves marcare una bia ebbia a PayPal e dae cue podes faghere sos pagamentos sena pagare nudda in prus o iscobiare sos datos tuos. + Tocat a tennere in contu chi pro 1 € de donu, a sa SLS PayPal dat 0,62 €, pro 100 € PayPal dat a sa SLS 96,25 €. In pratica PP si mantenet su 3,75%. Est sa matessi cosa chi diat capitare cun cale si siat carta de creditu. Si perdet carchi cosa, ma su pagamentu est comodu e seguru. + + + + ## Chie semus + ### Sa SOTZIEDADE PRO SA LIMBA SARDA est un'assotziu culturale sena finalidades lucrativas, chi operat pro afortire sa normativa de sa limba sarda e faghere a manera chi su sardu siat limba normale in sa sotziedade e in su territoriu. + Sa finalidade prima de sa SLS est sa de "promovere, ampliare, difundere e abbalorare cun cale si siat mediu sa connoschentzia e s'impreu de sa limba sarda" + In annos e annos, sa SLS est istada su puntu de referentzia de sas elaboratziones e gherras in favore de s'unidade e de s'ufitzialidade de sa limba sarda. E custu l'at fatu cun deghinas de cunferentzias, seminarios, in deghinas de biddas de Sardigna. Si podet narrere chi sa SLS at inauguradu sa traditzione de faeddare in sardu in publicu, cosa rara finas a tando. E at finas eredadu sa traditzione e sas ideas de su Comitadu de sa Limba Sarda chi aiat sestadu e promovidu sa lege de initziativa populare pro s'atuatzione de s'art. 6 de sa Costitutzione de sa RI e su reconnoschimentu de sa Minoria linguistica sarda, duncas. + Ma est finas sa sotziedade chi at dadu fortza a su protzessu de istandardizatzione de sa limba sarda, cumintzadu cun su seminariu internatzionale "Presente de sas limbas minoritarias e problemas de sa normalizatzione issoro", su 25-9-88, in Santulussurgiu, e culminadu in su 2001 cun sa LSU e in su 2006 cun sa LSC. + Su simbulu nou de sa Sotziedade est formadu dae una **S** cungiada dae duas linias: sa _linia ruja_ rapresentat sa fortza e s'unione de sas pessones e sa _linia niedda_ sa finalidade de sas pessones s'aunint in sa SLS: s'istima pro sa limba sarda e pro su progressu suo. + Indiritzu pro literas e pachetes postales: Carrera de Lombardia 48a, 08100 NÙGORO, Sardigna + Tel. 349.6726349 + 92019030920 + + + + ### 16/05/2012 + ## banner sito + + + + ### 08/05/2012 + ## Sa limba sarda in sa Fiera de su Libru de Torino + ### Libros, materiales didaticos e cunfrontu de ideas + In Torino, pro su de 25 Salones Internatzionales de su Libru, su 12 de Maju, in die de sabadu, intre sas relatas de prus importu de sa rassigna, b'at a essere finas sa Limba Sarda. Difatis, a sas 10 mangianu, su Servitziu limba sarda de sa Regione s'at a incurare de presentare sas cartas geolinguisticas e toponomasticas de Sardigna, acumpridas pro more de sos progetos ATS (Atlante Toponomasticu sardu) sa Carta de sas minorias linguisticas sardas). A sas 11, cunferentzia aberta subra sa Carta Europea de sas Limbas Regionales e Minoritarias. S'assessore Sergio Milia at a introduire, printzipiende sos traballos. + Ant a intervennere: Laurent Vierin (assessore de sa Regione Badde de Aosta), Ines Cavalcanti (otzitanos de Piemonte --Chambra d'Oc), Giosepe Corongiu (Regione Autonoma de Sardigna); Marco Viola (Provintzia autonoma de Trento); Caralu Zoli (Fundatzione Small Codes). A merie, a sas tres e mesu, presentada de sas tradutziones in limba sarda de operas literarias; a sas chimbe e mesu presentada de sas operas didaticas multimediales e de su cartone animadu "Pimpa", dopiadu in limba regionale. A sas sete de sero, si serrat sa die presentende su CROS, Curretore Ortograficu Regionale de sa limba sarda. S'ammaniu de totu est contivigiadu dae Giosepe Corongiu e dae Cristianu Becciu. + #_Diegu Corràine_ + + ## Le città divise. I Balcani e la cittadinanza tra nazionalismo e cosmopolitismo. + _Editore_: Infinito _Data de publicatzione_: 2006 _Collana_: Orienti_Data de publicatzione_: 2006 @@ -38150,123 +53448,288 @@ _ISBN_: 88-89602-04-X _Paginas_: 128 _Preju_: 10,00 euros + Sas tzitades divisas sunt unu fenomenu difusu ma, non s'ischit pro ite, non si nde faeddat meda. A bias su problema benit risortu petzi comente una chistione de contrapositzione etnica. Ma si tratat de carchi cosa de prus profundu meda: sa tzitade, giai cumplicada in s'organizatzione sotziale sua, benit posta in crisi dae cunflitos e dae limites territoriales. Sa tzitade divisa devenit sa negatzione matessi de logu de sas pluralidades e de sas diversidades; est un'ispatziu publicu chi dividit e non logu de addoviu e sa comunidade si trasformat in logu de inserru in issa matessi imbetzes de logu de ispilupu. Sas tragedias de Sarajevo e de Mostar, ma finas, in tempos colados, de Belfast, Berlino e Gerusalemme, ant mustradu cantu sas tzitades e sas sotziedades urbanas siant debiles e vulnerabiles. Custu libru dat una bisione multidisciplinare e lassat logu a boghes meda pro analitzare sos fenomenos e sas esperientzias fatas in paritzas tzitades, mescamente in sos Balcanos, mustrende finas progetos e propostas pro faghere a biere chi, pro torrare a bivere, sas tzitades e sas tzitadinantzias tenent bisongiu prima de totu de torrare a dialogare, mescamente impreende politicas locales e regionales adeguadas. In custu campu, s'Europa at a mustrare su chi balet, ca traballare subra de sas tzitades cheret narrere difatis a traballare pro s'addoviu intre populos, religiones e culturas diferentes. + + + + ### 09/05/2012 + ## FUNDU DE SA LIMBA SARDA + ### Sa paraula "**fundu"**, in sardu, cheret narrere _arbore_, _mata_, ma finas _caudale_, _dinare_, _richesa_. + In custa pagina de su FLS, "**fundu**" est una cantidade de dinare dadu dae pessones de bonu coro, chi sunt interessadas a su tempus venidore de sa limba sarda, paragonada a un'**arbore** chi podet creschere o finas morrere, cunforma a su chi ant a cherrere sos chi la faeddant. + Su dinare collidu at a essere destinadu a cumpretare sas atziones o sas operas isseberadas dae sa SLS. + Su Comitadu de gestione, pro prima cosa, at a destinare su dinare regortu in donu a pagare pessones espertas de sardu chi operant in sa redatzione de su DITZIONÀRIU SARDU DE SU TEMPUS NOSTRU / DSTN, in forma de BURSAS DE ISTÙDIU, chi ant a essere atribuidas e comunicadas in su situ (pessone isseberada, esperentzia e progetu). Una parte minore at a essere destinada a sa Sotziedade informatica chi gestit su su DSTN, comente assistentzia. + Duncas, FAGHIMUS CRÈSCHERE SU FUNDU DE SA LIMBA SARDA! + Agiua*nos a faghere creschere sa limba sarda. + Faghe sa parte tua e non ti nd'as a impudare. + + + + ### 09/05/2012 + ## + >>>DONU a su Fundu de sa Limba Sarda pro su DSTN / Ditzionariu Sardu de su Tempus Nostru + Cuota: 2€ o + + ### Incarca in sa paraula DONU, inoghe subra. Pustis, incarca in "Custu est su donu meu". In fatu, issebera sa cantidade de cuotas chi cheres dare e incarca in "Faghe su donu"] + ## Finas a su 05/08/2014, b'at arribbadu: 66,75€ + + + + ### 09/05/2012 + ## 5 euros + ### + Agiudu a su FUNDU DE SA LIMBA SARDA. Bos so imbiende custu DONU pro lu ponnereis a disponimentu de sas atziones, campagnas o operas chi ais programadu de atuare cun su Fundu de sa Limba Sarda. + + + + ### 09/05/2012 + ## It'est su DSTN? + + + + ## SU SARDU + Su naturale de sa limba est de essere faeddada, ma s'iscritura nd'assegurat sa preentzia costante in su tempus e in s'ispatziu + + + + + ### 12/05/2012 + ## Anglomania? Americanizatzione e autocolonizatzione a s'italiana! + ### de Diegu Corraine + Sa crisi sistematica chi semus sufrende como in Europa no est economica ebbia ma de ruolu in su mundu e, duncas, finas de identidade. Pustis de una tendentzia espansiva durada 500 annos in ue s'Europa at assugetadu e isfrutadu populos e siendas naturales de cada logu, oe sa richesa si nche tramudende a aterue. E chi est perdende finas sas identidades natzioanales, sacrificadas a sa mundializatzione chi s'Otzidente matessi at ideadu e praticadu. + Si abbaidamus sa pratica linguistica de sos italianos, caraterizada dae una colonizatzione e sustitutzione de paraulas inglesas in intro de cada setore de s'italianu, operada cada die dae su mundu de s'informatzione e adotada cun disciplina ispantosa dae totus, a manca e a dereta (sos urtimos: default, spread, credit crunch, etc.), cumprendimus chi custu protzessu de cunformismu culturale e perdida de identidade (si mai bi nd'at apidu) est sa mustra de una crisi prus profunda, chi non tenet paragone in Europa. + Urtimamente, in custu protzessu parossisticu de autocolonizatzione e americanizatzione, est arribbada sa detzisione de su Politecnicu de Milanu, in ue dae su 2014, «l'intera offerta formativa magistrale», vale a dire biennio finale e dottorati, saranno «erogati» in lingua inglese. Detto - ancora per poco - in italiano, significa che dopo il triennio di base non ci sara piu il «doppio binario» dei corsi nelle due lingue ma solo nell'inglese. Est craru chi dae s'americanizatzione de sa limba e custu modellu pilota de universidade moet su progetu/protzessu de americanizatzione de totu s'universita italiana, de s'iscola e de sa sotziedade, giai cumintzadu dae annos, chi at a dare su resurtadu contrariu de su chi pretendent: galu prus dipendentzia, sutaisvilupu, e mancantzia de democratzzia linguistica. + S'istadu italianu, chi non si difendet mancu sa limba de sa natzione majoritaria, at a faghere peus e peus cun sa limba sarda. Antis, sa passividade a s'interferentzia de s'ingresu in s'italianu est su matessi modellu chi disponet a s'interferentzia de s'italianu in su sardu. + Sena contare s'interventu indiretu negativu contra a sa limba sarda, chi est giai faghende, cando torrat a nudda finas sa tutela finantziaria garantida dae sa 482/99. + #_Diegu Corràine_ + + ### 13/05/2012 + ## SA SOTZIEDADE PRO SA LIMBA SARDA: connoschentzia e impreu de su sardu + ### 25 annos de progressu de sa limba sarda, + in sas leges, in s'iscola, + in sa cussentzia + Sa _Sotziedade pro sa Limba Sarda_ est naschida in su 1987, in Casteddu. Sa finalidade prima de sa SLS est sa de "promovere, ampliare, difundere e abbalorare cun cale si siat mediu sa connoschentzia e s'impreu de sa limba sarda" In annos e annos, sa SLS est istada su puntu de referentzia de sas elaboratziones e gherras in favore de s'unidade e de s'ufitzialidade de sa limba sarda. E custu lu faghiat cun deghinas de cunferentzias, seminarios, in deghinas de biddas de Sardigna. Si podet narrere chi sa SLS at inauguradu sa traditzione de faeddare in sardu in publicu, cosa rara finas a tando. E aiat finas eredadu sa traditzione e sas ideas de su Comitadu de sa Limba Sarda chi aiat sestadu e promovidu sa lege de initziativa populare pro s'atuatzione de s'art. 6 de sa Costitutzione de sa RI e su reconnoschimentu de sa Minoria linguistica sarda, duncas. Ma est istada finas sa sotziedade chi at dadu fortza a su protzessu de istandardizatzione de sa limba sarda, cumintzadu cun su seminariu internatzionale "_**Presente de sas limbas minoritarias e problemas de sa normalizatzione issoro**_", su 25-9-88, in Santulussurgiu, e culminadu in su 2001 cun sa LSU e in su 2006 cun sa LSC. + + + + + ### 13/05/2012 + ## Istoria de sa SLS + ### Pro s'ufitzialidade de sa limba sarda + In sos primos annos de atividade, sa SLS at fatu un'ativiade manna a beru pro ispainare in Sardigna s'idea noa chi su sardu est sa limba de sa natzione sarda e, pro sa Costitutzione italiana, sa limba de sa minoria linguistica sarda. + Duncas, sa SLS, paris cun sos sotzios suos, at gherradu mescamente faghende cunferentzias e seminarios de istudiu in biddas meda de Sardigna, pro tennere una lege de sa Regione e de s'Istadu, chi aeret cumpridu s'art. 6 de sa Costitutzione italiana chi garantit sa tutela de sas minorias linguisticas. + Custu reconnoschimentu est arribbadu in su 1997 (lege sarda 26/97) e in su 1999 (lege italiana 482/99). + Dae tando, unos cantos membros e dirigentes de sa SLS ant gherradu mescamente in foras de sa Sotziedade issoro, in sos Ufitzios de sa limba e in ateros organismos, chi a dolu mannu, pero, como si sunt indebilitende o sunt mortos. + Pro custu, propiu ocannu, su 2012, b'at apidu bisongiu de torrare a si mobilitare comente SLS, pro atuare disinnos e atziones de politica limguistica indipendentes dae sos partidos e dae sos entes publicos, cun s'agiudu de sa dadivosidade e bonu coro de sos chi istimant sa limba sarda e cherent s'ufitzialidade sua in sa sotziedade e in su territoriu. + + + + ## Israele, discriminatziones ètnicas e de gènere + Sas discriminatziones etnicas e de genere in s'istadu de Israele sunt su tema chi Smadar Lavie, antropologa e professora universitaria israeliana, at propostu in su giru de cunferentzias chi at fatu in Italia in su mese de maju coladu. + Smadar est cofundadora de su grupu _Ahoti_, unu movimentu de feministas ebreas arabas de colore apartenentes a s'etnia _Mizrahim_. + «Sos _Mizrahim_ -contat Lavie- sunt sos ebreos orientales, naschidos in sas comunidades ebraicas de s'Oriente Mediu, de su Marocu, de s'Egitu, de s'Iraq, de s'Iran ma finas de s'Ìndia. Si distinghent dae sos _Ashkenazis_, s'atera etnia manna de Israele chi benit dae s'Europa, pro cultura, abitudines, limba, e finas su colore de sa pedde.» + Sos _Ashkenazis_ sunt su grupu egemonicu chi ocupat su podere in Israele dae sa die de sa costitutzione sua. + Crarit Smadar Lavie: «Sas elites ashkenazitas ant fundadu un'istrategia de dearabizatzione de s'Istadu de Israele, privende sos Mizrahim de sa cultura issoro, neghende*lis s'atzessu a s'istrutzione e sa possibilidade de si megiorare sotzialmente. Nd'at agiuadu s'espulsione dae sos tzentros urbanos chirru a sos insediamentos catzados a sos Palestines, a largu dae sos tzentros de podere. Custu, a pustis, at cuntribuidu finas a sa radicalizatzione de sas tensiones intre Ebreos arabos e Palestinesos». + «Sa discriminatzione etnica, pero, -avertet Lavie- andat paris sa de genere: galu in su 2000, in pessu su 9% de su corpus academicu israelianu fiat cumpostu dae feminas e peruna de issas fiat _Mizrahim_.» + Sa protesta de sas feministas e patzifistas _Mizrahim_ ponet in craru su ligamene intre etnia e podere: «Sa sotziedade israeliana est rugrada dae cunflitos, militarizada e ratzista. Non si podet fagher a mancu de isorver custos nodos si cherimus arribare a beru a unu tratadu de paghe possibile cun su populu palestinesu». + Tiradu dae su situ: www.donneinviaggio.it + + + + ## Addovios e seminarios de sa SLS + ### Fatos dae sa SLS in sos primos annos de atividade + Relatziones presentadas dae sos sardos Remundu Turtas, Antoni Virdis, Zuanne Dore, Alvieru Curreli, Enzo Cadoni, Antoni Satta, Diegu Corraine, Zuanne Usai, e dae Giorgio Banchig (Islovenia ital.), Jesus Ferro (Galitzia), Artuto Genre (Otztitania ital.), Elmo Domaine, (Badde de Aosta), Aurel Argemi (Catalunja), Jacques Garobi Colonna (Corsica), Paolo Agirrebaltzategi (Euskadi/Paisu bascu), Luigi Gloazzo (Friuli), Jean Rouquette (Otzitania frantzesa).Non sun podidos benner s'albanesu de Italia Emanuele Giordano e su sardu Gavini Pau chi an a publicare sas relatziones issoro in sos Atos de sa Cunferentzia.Interventos de su presidente de sa Zunta rezionale Mario Melis; de Pipinu Chessa, assessore de sa P.I. de sa provintza de Aristanis; de Efis Serrenti, assessore de sa P.I. de sa provintzia de Aristanis; Italo Ortu; Mario Puddu; Austinu Cannas, Antoni Lepori; Zuanne Atzori.Durantes sos traballos est istadu propostu e aprovadu dae sa SLS su disinnu de formare una "Cumissione pro sa tradutzione in sardu de sos testos sacros".A sa fine de sas duas dies de cunferentzia, sos partitzipantes e su publicu presente at discutidu e aprovadu su Documentu finale chi publicamus in custu numeru de NOAS.Totu sos documentos presentados e elaborados in ambas dies an a esser publicados in unu libru de sos Atos. + A sa sala de sa Turre aragonesa b'at bennidu sotzios de sa SLS dae medas logos de Sardinna pro ascurtare e discuter sas relatziones de su presidente e de su secretariu de sa SLS chi an presentadu s'atividade fata e sos programas pro su 1988 + A s'urtima regorta de cantones de Piero Marras, "Funtanafrisca", cun testos de Paulu Pillonca, est istadu dedicadu unu sero de relatziones (Bachiseddu Bandinu, Diegu Corraine, Zuanne Frantziscu Pintore) e discussiones. A s'addoviu culturale organizadu dae sa setzione locale de sa SLS b'at bennidu zente meda de sa bidda e de foras. + Cunferentzia destinada a sos istudentes de su Lizeu linguisticu, cun relatziones de Massimu Pittau, Diegu Corraine e Zuanne Usai. + Cunferentzia organizada dae su nucleu promotore locale de sa SLS, cun relatziones de Zuanne Usai e de Diegu Corraine. + Addoviu culturale cun relatziones de Antoni Cossu, iscritore; Innassiu Delogu, professore in s'Universidade de Bari; Alberto Merler, professore in s'Universidade de Tatari.Sos presentes ant botadu unu documentu de imbiare a su presidente de su guvernu sardu Mario Melis e a s'assessore de sa Rezione pro sa P.I., invitendelos a proponner chi sa leze finantziaria rezionale previdat un'azudu in favore de sas initziativas pro sa limba sarda, de cussas de sa SLS in particulare.Totu sos presentes ant peri botadu e firmadu una litera de solidaridade imbiada a Samo Pahor, islovenu de Trieste, ex-segretariu de sa LELINAMI, arrestadu pro unas cantas dies, acusadu de resistentzia e interrutzione de servitziu publicu, pro aer pretesu in sas postas de Trieste s'impreu de sa limba islovena. + Cunferentzia organizada dae sos istudentes de su cursu pro traballadores, cun s'interessamentu de sa prof. Clara Farina. Relatziones de M. Pittau, D. Corraine, M. Antonietta Fara. + Diegu Corraine e Massimu Pittau an presentadu a sos istudentes de su Litzeu linguisticu s'opera musicale "Funtanafrisca", resurtadu de sa collaboratzione poetica de Paulu Pillonca e musicale de Piero Marras. Presentes sos autores, chi an contadu a longu a sos istudentes entusiastas comente est naschida "Funtanafrisca" + Prus de duamiza sardos in pagas chidas an firmadu sas cartulinas de imbiare a su Presidente de sa Republica Italiana Frantziscu Cossiga pro li manifestare sa protesta de sos sardos contra a sa mancantzia de lezes in favore de sas limbas minoritarias, a pustis de 40 annos chi sa costitutzione de sa R.I. aiat promintidu de tutelare custas limbas. S'initziativa, promovida in totu s'istadu italianu a duncas in su territoriu de sas 12 minorias linguisticas, dae sa Liga pro sas Limbas de sas Natzionalidades Minoritarias, in Sardinna est istada proposta dae sa SLS, chi in custa manera at dimostradu chi sas minorias si depen azuare a pare si bolen a beru otenner sos deretos issoro culturales e linguisticos. Luego bi diat deper aer un'addoviu cun su presidente Cossiga pro li cunsinnare in pessone sas cartulinas collidas in totu s'istadu italianu, cun s'isperu chi custa atzione resessat a incurtziare su caminu pro s'otenimentu de una leze de tutela linguistica. + • **Presente de sas limbas minoritarias e problemas de sa normalizatzione issoro**, su 25-9-88, in _Santulussurgiu_ + + + + ## DONADORES + ### In ordine alfabeticu, numene e sambenadu de sos donadores a su FLS + Diegu Corraine, Nugoro / Carlo Zoli, Firenze + + + + ## INTRADAS e ESSIDAS + ### Trasparentes e suta controllu + Sas INTRADAS ant a bennere dae s'agiudu chi ant a dare sas pessones dadivosas chi cherent agiuare su FLS a ponnere su dinare in atziones e operas in sardu, petzi tramite PayPal, in manera trasparente. + Sas ESSIDAS ant a resurtare in su contu abertu dae sa SLS in XXXXXXXXX. Ant a essere giustificadas dae bonifico o assinnos chi amus a publicare in su situ matessi. + + + + + ### 09/05/2012 + ## 10 euros + ### + Agiudu a su FUNDU DE SA LIMBA SARDA. Bos so imbiende custu DONU pro lu ponnereis a disponimentu de sas atziones, campagnas o operas chi ais programadu de atuare cun su Fundu de sa Limba Sarda. + + + + ### 09/05/2012 + ## 20 euros + ### + Agiudu a su FUNDU DE SA LIMBA SARDA. Bos so imbiende custu DONU pro lu ponnereis a disponimentu de sas atziones, campagnas o operas chi ais programadu de atuare cun su Fundu de sa Limba Sarda. + + + + ### 09/05/2012 + ## 50 euros + ### + Agiudu a su FUNDU DE SA LIMBA SARDA. Bos so imbiende custu DONU pro lu ponnereis a disponimentu de sas atziones, campagnas o operas chi ais programadu de atuare cun su Fundu de sa Limba Sarda. + + + + + ### 14/05/2012 + ## "Bogamus a campu sa limba" in cale si siat ocasione e logu + ### de Diegu Corraine + 30 annos a como sa limba istaiat megius ma b'aiat prus pagu cussentzia, oe b'at prus cussentzia de sa limba ma, a dolu mannu, "prus pagu limba", comente cantidade de pessones chi la faeddant e calidade de sa limba matessi. Pro custu, tocat a la _mustrare_, a la _bogare a campu_, in cale si siat ocasione e logu, sa limba nostra! Si no lu faghimus como, cras at a essere peus; si no lu faghimus nois, nemos l'at a faghere in parte nostra. E lassemus cantare sos chi nos cherent cumbinchere chi sa limba est un'elementu segundariu de sa liberatzione sarda. Faghimus a manera chi sa limba sarda siat ufitziale a beru, in cada logu e impreu, _como e inoghe_. + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/05/2012 + ## Pregontas & Rispostas + Cada limba tenes sar regulas suas, chi cherent imparadas bene e rispetadas. + --Interferentzias lessicales, terminologicas, foneticas e sintaticas dae s'italianu + Pro imparare bene, mescamente si semus cumintzende a mannos: --ascurtare e imparare dae chie nos paret chi faeddat e iscriet megius de nois + --controllare gramaticas e ditzionarios de limba sarda + Imbiade sa pregonta e nois amus a chircare de rispondere deretu. + + + + ## Sas àreas marinas protetas sunt in perìgulu + Sas areas marinas protetas ialianas non sunt in cunditziones bonas. Su 55% de cussas a protetzione integrale no istat bene e custa pertzentuale aumentat a su 62% cun sas zonas ue est amintida sa presentzia de s'omine. + Custu allarme l'ant dadu sas Àreas marinas protetas matessi chi, partetzipende a un'indagine fata dae su ministeriu de s'Ambiente, ant denuntziadu sa creschida de s'incuinamentu, chi est arribende finas in sas zonas prus incontaminadas de s'Italia. + Sos primos datos de su raportu, realizadu dae sa sotziedade Retecologica e chi at a essere cumpretadu intro de su mese de santugaine, sunt istados presentados in un'addoviu cun su ministru de s'Ambiente Alfonso Pecoraro Scanio promovidu dae Marevivo, chi dae su 22 a su 26 de lampadas organizat sa manifestazione "Stelle di mare lungo il fiume", dedicada propiu a sas areas marinas protetas. Nd'est essida a campu una situatzione legia a beru, unu degradu semper prus mannu de sas zonas de mare sutapostas a tutela. + Su ministru at naradu chi s'Italia devet cambiare, cumintzende dae su numene de su dicasteru, chi s'at a cramare "de s'ambiente, de sa tutela de su territoriu e de su mare", pro sighire cun unu tzensimentu de sas risorsas a disponimentu, mescamente a livellu europeu.[_lmr_] + + + + ## A 52 annos dae sa morte, Premiu MAX LEOPOLD WAGNER pro tesis de laurea in/de limba sarda + ### PASADA, 27-6-2014 Sa SLS, cun su patronadu de sa Comuna de PASADA, at organizadu sa prima editzione de su **Premiu MAX LEOPOLD WAGNER pro tesis de laurea in/de limba sarda**. + Custa initziativa est naschida, cun sa collaboratzione de sa sotziedade editoriale Papiros, pro ammentare su maistru de sos istudios de limba sarda M.L. Wagner (Monacu de Baviera, 17 de cabudanni de su 1880 - Washington, 9 de triulas de su 1962). + Wagner est istadu unu grandu linguista, chi at dedicadu parte manna de sa vida sua a s'istudiu de sa limba sarda. At tentu su meritu mannu de aere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s'opera "La lingua sarda" e cun su DES, Ditzionariu etimologicu sardu. @@ -38275,188 +53738,395 @@ Cale ocasione megius de s'istitutzione de unu Premiu intituladu a Wagner e chi, in su matessi tempus, agiuat sos istudios linguisticos IN limba sarda, mescamente de giovanos? Pro custu, su Premiu est destinadu a Tesis de laurea in limba sarda de cale si siat argumentu e a Tesis de laurea in cale si siat limba ma de argumentu linguisticu sardu. + Gratzias a s'interessamentu de sa Comuna de Pasada e de su sindigu Roberto Tola, in sa prima editzione, sunt istadas premiadas, in Pasada su 27-6-2014, cun 500 € peromine, sas Tesis de: -- **_Sarvadore Carvone_** -- **_Giancarlo Secci_** + + + + ## Òrganos + • Assemblea (el pes e vitze) + • Comitadu diretivu (Pres. + 8) Farina, bassu, pinna, corraine, stochino,serra,tuffu,fenu, migaleddu + • Presidente e vitzepresidente, Corraine, Migaleddu + • Segretariu, stochino + • Comitadu sientificu SLS [10 pessones] (Zoli, Lamuela, Ceschia,Francioni, Carrozzo, Corraine, Contini (p), Migaleddu v, migaleddu mv, Cossu, wolf) + • Collegiu de sos Revisores, piras, mannia,cugudda + Tesoreri finas non de cd, serra + + + + ## Cursu de limba sarda in s'Universidade de Tatari + ### Promovidu dae s'Assotziu su Majolu, cun fundos de s'Universidade + Su cursu est cumintzadu su xxx e est formadu dae tres unidades, incarrigadas a insinnates esternos, Diegu Corraine, Brunu Sini, Mariu Puddu. + Su 17 de maju sunt agabbadas sas letziones de + + + + + ## ACADÈMIA DE SA LIMBA ASTURIANA + ### S'asturianu, + limba de Asturias (Istadu ispagnolu) + faeddada dae unas 450.000 pessones. + _< Ana Cano, Presidente de s'Academia dae su 2001_ + S'Academia de la Limba Asturiana (in asturianu _Academia de la Llingua Asturiana_) est un'ente de su Guvernu de Asturias fundadu su 15 de nadale de su 1980 pro istudiare, _normativizare_, promoere e _normalizare_ s'asturianu. In su 1981 s'Academia at publicadu sas primas normas de iscritura istandard: _Normes Ortografiques y Conxugacion de Verbos_. A pustis sa _Gramatica de la Llingua Asturiana_ in su 1998 e in su 2000 su _Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana_. Publicat finas _Lletres Asturianes_ (bulletinu ufitziale de s'istitutzione), e ateros libros chi pertocant sa limba, sa literadura e sa cultura asturiana: _Cultures_._ Revista de cultura asturiana y Lliteratura. Revista lliteraria asturiana_. In prus custas series de libros: _Toponimia_ (de toponomastica), _Llibreria Llinguistica_ (istudios filologicos), _Preseos_ (vocabularios), _Cartafueyos Normativos_ (testos normativos de aplicatzione in su protzessu de normalizatzione sotziale de sa limba asturiana), _Llibreria Academica_ (creatzione literaria), _Escolin_ (infantile), _Lliteratura Xuvenil_, _Cuquiellu_, _Mazcara_ (teatru)... Cada annu, dae su 1982, tzelebrat sa _Dia de les Lletres Asturianes_, sas _Xornaes Internacionales d'Estudiu_ e su _Alcuentru "Llingua Minoritaria y Educacion"_, biennale. S'Academia tenet 23 membros ordinarios, 19 membros currispondentes e 15 academicos de onore. Sos academicos non leant nudda pro s'incarrigu issoro ma traballant de badas. + + + + + + ## LIA RUMANTSCHA + ### S'organismu chi s'interessat + de promoere sa limba romancia + _< Su segretariu generale de sa Lia, Urs Cadruvi_ + Sa promotzione de sa limba e de sa cultura romancia est sa finalidade de sa LR, a manera chi cada pessone pratichet sa limba e chi la trasmitat a sos figios. Sa _**Lia**_ narat cun craresa chi "_Si nois non resessimus a otennere custu resurtadu, sa limba nostra e sa cultura nostra ant a iscumparrere, e paris cun issas su profetu de su bilinguismu e de su multilinguismu, chi sunt sa crae determinante in s'epoca de sa mundializatzione_". Sa Lia Rumantscha promoet in manera permanente sa limba e sa cultura romancia, mescamente cun s'agiudu de sas familias. Fundada in su 1919, sa Liga operat mescamente pro assegurare una presentzia forte de sa limba in s'iscola e in s'amministratzione. Publicat libros e materiales didaticos e assegurat sa didatica in sos chimbe dialetos printzipale e sa limba generale comuna unificada iscrita, su _rumantsch grischun_, istandar elaboradu in su 1982 dae su linguista Heinrich Schmid, chi a pustis at a elaborare finas s'istandard de sa limba ladina, su _ladin dolomitan_. + + + + ### 16/05/2012 + ## ACADÈMIA DE SA LIMBA ASTURIANA + ### S'asturianu, limba de Asturias (Istadu ispagnolu)faeddada dae unas 450.000 pessones. + S'Academia de la Limba Asturiana (in asturianu _Academia de la Llingua Asturiana_) est un'ente de su Guvernu de Asturias fundadu su 15 de nadale de su 1980 pro istudiare, _normativizare_, promoere e _normalizare_ s'asturianu. In su 1981 s'Academia at publicadu sas primas normas de iscritura istandard: _Normes Ortografiques y Conxugacion de Verbos_. A pustis sa _Gramatica de la Llingua Asturiana_ in su 1998 e in su 2000 su _Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana_. Publicat finas _Lletres Asturianes_ (bulletinu ufitziale de s'istitutzione), e ateros libros chi pertocant sa limba, sa literadura e sa cultura asturiana: _Cultures_._ Revista de cultura asturiana y Lliteratura. Revista lliteraria asturiana_. In prus custas series de libros: _Toponimia_ (de toponomastica), _Llibreria Llinguistica_ (istudios filologicos), _Preseos_(vocabularios), _Cartafueyos Normativos_ (testos normativos de aplicatzione in su protzessu de normalizatzione sotziale de sa limba asturiana), _Llibreria Academica_ (creatzione literaria), _Escolin_ (infantile), _Lliteratura Xuvenil_,_Cuquiellu_, _Mazcara_ (teatru)... Cada annu, dae su 1982, tzelebrat sa _Dia de les Lletres Asturianes_, sas _Xornaes Internacionales d'Estudiu_ e su_Alcuentru "Llingua Minoritaria y Educacion"_, biennale. S'Academia tenet 23 membros ordinarios, 19 membros currispondentes e 15 academicos de onore. Sos academicos non leant nudda pro s'incarrigu issoro ma traballant de badas. + In s fotografia, _Ana Cano, Presidente de s'Academia dae su 2001_ + _ _ + #_Diegu Corràine_ + + ## Òrganos + Comitadu Sientificu: + + + + ## Ten canoes + _Regia_: Rolf de Heer (co-regia de Peter Djigirr) _Iscenegiadura_: Rolf de Heer, cun s'agiudu de sa populatzione de Raminigining _Fotografia_: Ian Jones _Interpretes_: Crusoe Kurddal, Richard Birrinbirrin, Jamie Gulpilil, David Gulpilil, Peter Djigirr, Johhny Buniyira, Frances Djuliging _Durada_: 1h. 30' + _Ten canoes_, Deghe canoas, est su titulu se s'urtima pellicula de Rolf de Heer, ambientada in su mundu de sos aborigenos australianos. Est su primu film giradu totu in limba Ganalbingu, cun sa boghe foras de campu in inglesu de David Gulpilil. Su regista olandesu naturalizadu australianu nos narat su contu de Dayindi, chi cheret a una de sas tres mugeres de frade suo, Minigululu, fraigadore de canoas. Tando isse, pro l'imparare, li contat sa paristoria de su gherreri Yeeralparil, chi cheriat issu puru a una de sas mugeres de su frade, Ridjimiraril. Su passadu istoricu, de in antis de s'invasione europea, e su miticu, sunt misturados in custa tragicummedia, contu de amore e de vindita. S'opera, costada 2,2 milliones de dollaros australianos, est istada realizada in su paule de Arafura in su Territoriu de su Nord, inter maju e lampadas de su 2005. Totu sos atores sunt aborigenos. _[gmr]_ + + + + ## banner LIMBAS + + + + ### 16/05/2012 + ## Acordu cumertziale sardu - catalanu + ### de Joan Elies Adell Pitarch + Sas Cameras de Cummertziu de Girona, Palamos e Sant Feliu de Guixols ant firmadu un'accordu cun sa Camera de Tatari pro promovere sos cuncambios cummertziales, turisticos e culturales cun su nord de Sardigna. Una delegatzione de sa Camera de Cummertzu, Industria e Artesania de Tatari at fatu dae pagu una visita in Girona pro isvilupare e afortire sas relatziones economicas, cummertziales e culturales intre sos duos territorios, boghende profetu dae sos ligamenes istoricos intre Catalugna e S'Alighera. + Sa visita l'ant ammaniada paris sas Cameras de Girona, Palamos e Sant Feliu de Guixols, su Patronadu de su Turismu Costa Brava-Girona e sa Delegatzione de su Guvernu de sa Generalitat in Girona, istitutziones chi unas cantas chidas a como sunt andadas a su nord de Sardigna pro cumintzare custa collaboratzione cun s'agiudu de s'Espai Llull, sa delegatzione de sa Generalitat in S'Alighera. Durante custu addoviu sas Cameras de Cummertziu gironinas e sa de Tatari ant firmadu une cunventzione.S'acordu previdet custos puntos: + - Elaboratzione paris de istudios e de progetos chi pertocant sos programas a termine curtzu e mediu pro s'isvilupu de sos cuncambios cummertziales e culturales intre sos duos territorios. + - Cuncambiu de connoschentzias, informatziones e documentatziones tecnicas, formatzione de personale a livellu tecnicu, amministrativu e imprenditoriale. + - Agiudu a sa realizatzione de acordos a livellu imprenditoriale (intre impresas in forma individuale e/o assotziada) pro favorire un'integratzione megius intre sos sistemas economicos e produtivos rispetivos. + - Promovimentu, moende dae sos acordos individuales regulados dae sa formula de sa retziprotzidade, de initziativas chi punnent a agiuare e isvilupare su traficu maritimu e aereu intre sos duos territorios. + - Partetzipatzione e/o organizatzione paris de fieras, mustras, laboratorios e atividades simigiantes de faghere in sos territorios rispetivos, o finas in paisos tertzos de interessu istrategicu comunu. + - Favorire sas relatziones cun ateros organismos e istitutziones locales (Amministratzione publica, Universidade, tzentros de chirca, e totu gasi) cun s'idea de promovere sos cuncambios intre impresas, entes, assotzios, amministratziones publicas e istruturas de chirca de sos duos territorios. + In custa ocasione ant finas fatu un'analisi de su setore turisticu gironinu, (cuidada dae Ramon Ramos, diretore de su Patronadu de su Turismu Costa Brava - Girona) e de sos setores prus importantes de s'economia tataresa (cuidada dae unos cantos rapresentantes de sa Camera sarda). Gasi etotu b'at apidu una riunione de traballu intre su Delegadu a s'Agricultura de sa Generalitat, Jordi Aurich, e sos imprendidores gironinos de sos setores agrualimentare e de sa distributzione cummertziale. In previsione b'at unos cantos addovios in Girona e Tatari pro cuncretare su ventagliu de produtos o servitzios chi si podent presentare paris in s'atividade de promovimentu de sos duos territorios. + Joan Elies Adell Pitarch + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/05/2012 + ## Abba e mandigu: duos deretos galu a cumprire + ### de su Comitadu italianu de su Cuntratu Mundiale de s'Abba + Su 22 de martzu, in totu su mundu, est sa _Die Mundiale de s'abba_. L'ant istituida sas Natziones Unidas in su 1992, a pustis de sa cunferentzia de Rio, pro faghere pessare a s'opinione publica, ma mescamente a sos responsabiles de sos Istados, cale est sa situatzione de sa disponibilidade de abba in su mundu. Ocannu s'Onu at propostu su tema "Abba e segurantzia alimentare"; est un'argumentu a beru de atualidade, si si cunsiderat chi, belle cun sos impinnos a livellu de "Obietivos de su Millenniu" pro minimare de su mesu sa proportzione de pessones sena abba e sena servitzios igienicos de base, sas denuntzias de sas Natziones Unidas etotu non faghent pessare in bonu. Galu oe, difatis, in su mundu, petzi su 63 pro chentu de sas pessones tenent sos servitzios igienicos de base; e custa proportzione at a artiare petzi a su 67 pro chentu intro de su 2015, in suta meda de su 75 pro chentu chi si pessaiat. + Tenende contu de sa creschida demografica chi b'est como, sas previsiones non dant perunu acunortu: intro de su 2030, prus de su mesu de sa populatzione at a vivere in sas tzitades mannas e at a essere formada dae gente chi at a istare in sas barracopolis, duncas sena servitzios idricos e sena servitzios igienicos-sanitarios, cando chi su raportu de sa Banca Mundiale denuntziat su fatu chi, intro de su 2030, sa dimanda de abba nch'at a colare s'oferta de su 40 pro chentu. Abba chi, a parte su fatu chi non totus nd'ant, s'est faghende una sienda semper prus rara e, belle cun sos progressos tecnologicos, su chi galu non si resessit a faghere est a produire s'abba. In cambiu, resessimus cada die a impitare cantidades mannas de abba pro biere, coghinare e sabunare, ma, galu de prus, in manera indireta, pro produire sos alimentos chi cunsumamus. In prus, si contat chi su 70 pro chentu de sos cunsumos de abba durche pertocat su campu de s'agricultura, in su cultivu de tzereales chi, a s'ispissu, non sunt destinados a produire alimentos, ma, pro narrere, biocarburantes. + Su "deretu a s'abba", santzionadu dae sa risolutzione de sas Natziones Unidas de su mese de triulas de su 2010, est peleende pro si faghere realidade. + "Su Forum Mundiale de s'abba, chi est agabbadu dae pagu in Marsiglia, e sos traballos pro ammaniare s'Addoviu Mundiale de sa Terra " Rio+20", promovidu dae sas Natziones Unidas, faghent essire a pigiu atitudines contraditorias dae bandas de sa comunidade internatzionale" narat Rosario Lembo, Presidente de su "Comitadu Italianu pro su Cuntratu Mundiale de s'abba", chi, dae prus de 12 annos, est impinnadu in Italia e in su mundu pro difendere s'abba comente bene comunu e deretu umanu. + In sa decraratzione finale de su Forum Mundiale de Marsiglia, sos Istados leant un'impinnu genericu pro atzelerare s'atuatzione prena de sos obligos de sos deretos umanos in materia de disponibilidade de abba potabile segura e neta e servitzios igienicos cun totu sos medios apropiados, in s'ambitu de sos isfortzos pro binchere sa crisi idrica in totu sos livellos, refudende*si pero de parare fronte a sa "dimensione sotziale" de sas politicas idricas e de afirmare torra s'impinnu a cuncretizare sos deretos umanos a s'abba e a sos servitzios igienicos-sanitarios, comente reconnotu dae s'assemblea generale de sas Natziones Unidas in su 2010. + Paret craru chi, galu in su 2012 --a parrere de Rosario Lembo-- , sa Die Mundiale de s'abba si faghet petzi a paraulas, cun proclamas genericos subra de sa disponibilidade "universale" de abba potabile e servitzios igienicos-sanitarios "de base" pro totus, sena los ponnere in pratica. + Sunt oramai baranta annos chi sas ghias politicas de sos Paisos chi s'oponent a su deretu umanu a s'abba proclamant s'impinnu issoro a lu garantire, in antis in su 2000 e como tasende*lu a su 2030. + In Italia, mancari 26 milliones de tzitadinos apant decraradu chi s'abba no est una mercantzia chi si nde podet bogare profetu, su Guvernu e su Parlamentu non cherent leare unu providimentu legislativu chi cuncretizet su mandadu referendariu e reconnoscat su deretu a s'abba. + Comitadu italianu de su Cuntratu Mundiale de s'Abba + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/05/2012 + ## S'Alighera: sa musica de s'anima + ### Intervista de Diegu Corraine a Franca Masu + A iscoberrere sa limba de sas raighinas tuas cando nche ses giai manna no est sa matessi cosa de l'aere connota a pitzinna. E est propiu dae custu puntu chi chergio cumintzare: dae un'addoviu mannu chi s'est fatu iscoberta manna. + Semper m'ant incantadu sas limbas de sos ateros logos, forsis ca, a pitzinna, deo espressaia sa passione mea prus manna de sa vida mea: a cantare. + Potzo ammentare chi tenia noe annos cando faghia s'imitatzione de sas cantzones istrangias, istrochende su sonu de s'inglesu o de su frantzesu, ca totu custu fiat comente unu misteriu pro mene, belle unu giogu. E cando apo aconcadu a cantare sos primos modellos de jazz, devo atrogare chi non semper conoschia in manera perfeta sas paraulas, ma giogaia cun s'atitudine e predispositzione particulare mea a s'imitatzione fonetica. Totu custu finas cando s'est tratadu petzi de m'ispassiare… + Sas cosas cambiant e pro mene sunt cambiadas meda cando m'est bastadu s'animu de m'acurtziare a sa limba aligheresa. Pro mene, so faeddende de sa medade de sos annos 90, s'aligheresu fiat petzi una cosa de familia, acorrada in un'ambitu populare meda, in mesu de totu cussos aligheresos chi deo abbaidaia cun ogros distacados; pero non fiat una sensatzione de distacu negativu o de discunfiantzia; si in casu, cussa limba rapresentaiat pro mene unu mundu a bandas, unu mundu in foras de mene, ie ue deo pessaia chi non diat aere potzidu intrare mai pro su fatu craru meda e elementare chi nemos mi l'aiat imparada…e deo, a sa sola, no ischia comente faghere a l'imparare; o, forsis, a la narrere prus crara, galu non cheria. + Tenia un'idea curiosa in intro meu: chie faeddaiat in aligheresu mi pariat prus cuntentu, mi pariat chi leaiat parte in sa vida in manera diferente; mi pariat prus ricu. + Duncas, cando intendia in sa radiu cantzones in aligheresu o andaia a teatru e bidia sas cummedias populares, fia cuntenta de s' ispassiongiu de sos ateros e, in su matessi tempus, intendia unu pagu de delusione: non podia cumprendere in manera cumpleta, ca non tenia sa "crae" pro intrare. E, belle gasi, s'aligheresu a bellu a bellu fiat prenende sa vida mea e in segretu mi fiat cramende. Comente chi esseret unu destinu. + Eja! M'ammento s'alligria istremenada chi apo intesu cando apo detzididu de faghere custa iscumissa: a imparare s'aligheresu e, mescamente, a podere cantare in algheresu. Duncas, duos isseberos: unu culturale e unu artisticu. + No est istadu fatzile pro nudda. Apo chertu istudiare totu su chi apo potzidu e so andada a unas cantas iscolas, mancari pro pagas letziones: su tantu de imparare unu pagu de gramatica e sa pronuntzia. + Pustis, s'amore pro s'aligheresu mi nch'at bintu. Ca de un'amore beru si podet faeddare. Unu sentimentu gasi fundudu chi m'at fatu finas sufrire meda. + M'ammento chi, sas primas bias chi apo potzidu leare parte in unos cantos festival in Catalugna, connoschia a mente petzi sos biculos chi dia aere devidu cantare, ma non fia a tretu de torrare imposta a sas pregontas de sos giornalistas: non fia mere de sa limba e galu devia pessare in italianu e traduire cun sa mente in aligheresu…unu disacatu! + Eja. Como su cuntentu meu prus mannu est su de aere otentu unu gradu de conoschentzia linguistica bonu a beru, dia narrere. Ca sos istudios e sos aprofundimentos no agabbant mai…e cun umilidade meda, pero finas cun un'alligria manna, naro chi oe, a s'ispisso, m'abbigio chi so pessende in aligheresu e, cando iscrio sos testos pro sas cantzones meas, lu fatzo deretu in sa limba _mea_. + Custa est istada una cunchista e mi intendo prus rica, prus cumpleta e, mescamente, creo semper de prus chi sa musica siat un veiculu immediadu, un mediu pro faghere crompere, paris cun sas paraulas, emotziones e sugestiones; duncas, ispero de essere resessida a dare s'agiudu meu minore a sa vida culturale de sa tzitade, aberende, in su matessi, unu caminu de internatzionalizatzione a sa cantzone in aligheresu. + Pesso, ispero, chi nono. Bi tengio a torrare a ponnere in craru custu aspetu ca, cun unu pagu de romantitzismu, chi non faghet dannu cando si faeddat de un'argumentu gasi delicadu, m'aiant naradu chi, a bias, sas paraulas s'ismalaidant e si nche morint. S'ismalaidant de maladias incurabiles comente sa retorica e s'olvidu. E, cun issas, si nche morint sas paritstorias chi contant. Faeddende cun modestia, proo a dare s'agiudu meu pro chi s'aligheresu siat una limba bia! + Dia narrere chi nono. Sigomente de sas raighinas non si nde podet faghere a mancu pro vivere, cadaunu devet cuerrare sos ammentos suos e, duncas, los devet cumpartzire pro li torrare prus vida a su chi semus istados e a totu su chi amus a essere. + Propiu comente naraiant sas notas de sa coberta de s'album meu "Alguimia", impitende sas paraulas de su grandu iscritore sardu Frantziscu Masala : "…Descrie su giardinu tuo e t'as a faghere universale". + S'Alighera est su giardinu. A cantare sas melodias antigas suas cheret narrere, pro mene, a dare vida a cussas paraulas chi contant una veridade, unu vividu, un'istoria. E est cun mannia e passione chi las propongio a totu su mundu e, paris cun sas cumpositziones meas, si faghent parte integrante de mene matessi, devenint sa vida mea etotu. + Las podimus cumprendere in duas maneras: "Paraulas intesas", pro narrere chi las apo imparadas ascurtende*las, e "sentidas" pro narrere chi las sento, las tengio in su coro comente chi esserent istadas semper meas. + Cada paraula chi canto m'at faeddadu de bellesa, m'at faeddadu cun una poesia sutile de disigios e de nostalgias, m'at trasmitidu alligria e tristura; in fines, m'at donadu vida. E est pro custa resone chi totu custu oe faghet parte de sa vida mea matessi. E deo, cun sa boghe mea, la potzo trasmitere a ateras pessones, a chie si siat. + Non pesso chi siat gasi. Creo in sa dimensione cuncreta de s'isvilupu possibile de sa limba nostra, chi, tando, potzat lassare logu finas a sa poesia, ca una limba bia non si podet sarvare petzi cun sa poesia. Pro custu, cunfio meda a beru in su fatu chi in S'Alighera mandent a dae in antis una pranificatzione cuncreta de politica linguistica, in antis de totu dae bandas de s'Amministratzione, pro chi si impinnet a valutare e cuntzentrare isfortzos finalizados a programas chi previdant sa defensa e sa difusione cumpletas de su patrimoniu linguisticu de S'Alighera, in s'ambitu turisticu, de seguru, ma, mescamente, in sos cuntestos culturales e de s'insinnamentu. + M'agradat chi lu pesses. S'aligheresu comente patrimoniu identitariu e, duncas, culturale, diat devere intrare prus a fundu in sas cussentzias de sos tzitadinos e custu si diat podere realizare cando l'ant a ponnere comente materia de istudiu in sas iscolas de cada ordine e gradu. So cuntenta a beru chi custa idea siat giai in caminu pro si faghere realidade. A pustis de sos degheoto annos cadaunu at a essere liberu de si magonire un'istudiu prus o mancu aprofundidu. + Si podet vivere s'identidade propia e su sensu de apartenentzia sena s'intendere in gabia; prus a prestu, si devent vivere custas cosas cun lebiesa, ispiridu de curiosidade, mente aberta a sa modernidade e, mescamente, si devet cumprendere chi custu at a essere un' irrichimentu chi at a podere aberrere ghennas medas, non pro unu venidore de traballu ebbia, ma finas in riferimentu a una richesa personale, agiuende,in custa manera, a dare vida longa a s'ascusorgiu chi totus tenimus in manu: sa limba aligheresa e finas sa limba sarda, chi est sa limba natzionale de sos Sardos. #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/05/2012 + ## Sa ratifica de sa Carta Europea de sas limbas + ### de Diegu Corraine + Su Cussigiu de sos Ministros de su guvernu Monti, de reghente, at "ratificadu", cun unu disinnu de lege chi li bisongiat s'aprovatzione de su Parlamentu, sa "Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias" emanada dae su Cussigiu de Europa in su 1992, intrada in vigore s'1-3-1998 cun sas primas ratificas de chimbe Istados, firmada dae s'Italia in su 2000 ma galu a ratificare. Est una noa bona a beru, si su providimentu at a tennere esitu bonu, ca at a cherrere narrere chi s'Istadu italianu, in fines, a pustis de annos medas de disinteressu pro su destinu de sas doighi comunidades cun limba diferente dae s'italianu, at a podere essere obligadu a l'aplicare in manera prena. In Sardigna, a pustis de custa noa, deretu b'at apidu reatziones de triunfu e simplificatziones pagu abbistas, comente chi si traterat de s'annu 1 de sa politica linguistica europea e italiana in defensa de su sardu e de sas ateras limbas, chi s'elencu issoro, de su restu, no est presente in sa Carta ma in sas leges singulas de atuatzione emanadas dae sos Istados. In Italia custa lege b'est giai, e est sa 482/99, chi aplicat, in mesu de s'ateru, cantu est prevididu dae s'art. 6 de sa Costituzione italiana, chi narat chi "Sa Republica tutelat cun normas apositas sas minorias linguisticas". Forsis calicunu, moidu dae unu protagonismu impressidu, no at cumpresu chi sa Lege 482/99 est propiu sa "tradutzione" italiana de sa Carta. Difatis, cunforma a s' art. 2, "cada Parte si impinnat a aplicare a su nessi trintachimbe paragrafos o capuversos isseberados in mesu de sos disponimentos de sa parte III de sa Carta presente, e, de custos, nessi tres isseberados in cadaunu de sos articulos 8 e 12 e unu in cadaunu de sos articulos 9, 10, 11 e 13". In sa 482, s'Istadu italianu s'est impinnadu petzi pro custa rechesta minima, ma l'at fatu. + Duncas s'atzione nostra diat devere punnare a pedire a su guvernu e a su parlamentu s'integratzione de sa 482/99, cun s'aplicatzione de "totu" sos paragrafos de sa Carta e non de su minimu de sos trintachimbe. Petzi gasi diamus podere bidere, in prus de su chi previdet sa 482, s'impreu prenu e ufitziale de su sardu in s'insinnamentu, in sa giustitzia, in s'amministratzione e in sos servitzios publicos, in sos medios de comunicatzione de massa, in sas atividades e in sas infrastruturas culturales, in sa vida economica e sotziale. + A distantzia de doighi annos si diat devere torrare a pessare finas a sa possibilidade de modificare sa 482 includende sa limba de sos Sinti e Rom, chi non b'est in su testu in vigore. + Duncas, si cherimus aplicare a beru sa Carta, est in sa lege 482 de su 1999 chi si devet cuntzentrare s'atentzione nostra e fundare un'atzione de politica linguistica esaustiva. Ma nche devimus finas brincare su muru de mudimine presente in Italia subra de custos argumentos. Difatis, nemos nde faeddat in Italia, a diferentzia de sa Frantza, in ue sa ratifica mancada de sa Carta est ocasione de cuntierras mannas, cun su candidadu sotzialista Hollande chi est s'unicu a garantire chi l'at a ratificare si l'eleghent, cando chi Sarkosy, Le Pen, Melenchon --dereta e manca, duncas-- si decrarant contrarios a sa ratifica de sa Carta dae bandas de sa Frantza. + Duncas, mancari siemus cuntentos de su providimentu de su Cussigiu de sos Ministros, devimus valutare sas intentziones beras de sos guvernos italianos, mescamente de su chi b'est como, e sa sintzeridade de sos propositos suos. Difatis, b'est sa duda chi sa ratifica siat una trampa pro cuare sas detzisiones reales e dolorosas de su guvernu Monti, chi, galu prus de sos ateros, at minimadu sos istantziamentos pro totu sas doighi minorias a petzi 1.768.792 euros pro s'annu 2012, su prus bassu cunforma a sos noe milliones de euros de su 1999 , su primu annu de sa Lege. + De custos 1.768.792 euros, su sardu chi, pro numeru de faeddadores, est sa segunda limba de s'Istadu, si nde bidet assinnados petzi 350.000, cando chi sos friulanos ant a tennere petzi 240.000 euros. Belle nulla, un'isboidamentu finantziariu de sa Lege. + Sigomente unu de sos puntos importantes de sa Carta est su chi previdet s' art. 15, est a narrere su cumintzu de raportos periodicos chi sos Istados membros devent cunsinnare a su Cussigiu, torrende imposta a una serie de pregontas valutativas chi permitant de averiguare su gradu de protetzione de sas limbas minoritarias in sos Istados singulos, nos diamus devere mobilitare pro sinnalare in cada manera, finas de acordu cun sas doighi minorias, sas incumpriduras oramai graves a beru de s'Istadu italianu a propositu de sa defensa de sas minorias suas. Est pro custu chi diamus devere afortire su movimentu linguisticu sardu e de sas ateras limbas de s'Istadu italianu, pro pretendere su rispetu de sa lege. #_Sarvadore Serra_ + + ## + "IN CUSTU LOGU... in sardu", Adesivos + Preventivu de costu: 250€ + + + + ## INSTITUT D'ESTUDIS CATALANS + ### + S'Istitutu de referentzia + de sa normativa + de sa limba catalana + < Su presidente de sa SF de su IEC, Isidor Mari i Mayans + S'Istitutu de Istudios Catalanos (Institut d'Estudis Catalans), naschidu in su 1907 dae s'idea de Enric Prat de la Riba, est un'academia sientifica e culturale chi s'interessat de totu sos elementos de sa cultura catalana. + Est formadu dae membros ordinarios, emeritos e currispondentes. + Su IEC est partzidu in "setziones": istoria-archeologia, sientzias biologicas, sientzia e tecnologia, filologia, fiosofia e sientzias sotziales. + Sa Setzione Filologica est naschida in su 1911. Duncas at in pessu crompidu sos 100 annos! E tenet sa funtzione de academia de sa limba catalana incumandada a su IES. Sa SF est incarrigada de s'istudiu sientificu de sa limba, de s'istabilimentu de sa normativa linguistica e s'aplicatzione sua in sos territorios de limba catalana. + In intro suo, sa SF est formada dae ses cumissiones: Cumissione de Lessicografia, Cumissione de Onomastica, Cumissione de Gramatica, Cumissione de su Catalanu Istandard, Cumissione de Trascritzione e Transliteratzione de numenes propio e Cumissione de Publicatziones. Dae sa Setzione Filologica dipendent finas sos Ufitzios Lessicograficos, s'Ufitziu de Onomastica, s'Ufitziu de Gramatica e s'Ufitziu de Assistentzia Linguistica. + Su 2012 currispondet a sos 80 de su _Diccionari general de la llengua catalana _de Pompeu Fabra e de sas _Normes de Castello _(1932), chi costituint sa referentzia normativa cumpartzida cun sa sotziedade valentziana. Su 2013 ant a resurtare so 100 annos de sas primas normas pro totu su catalanu: sas _Normes ortografiques _de s'Institut d'Estudis Catalans. + + + + + ### 21/05/2012 + ## INSTITUT D'ESTUDIS CATALANS + ### S'Istitutu de referentzia de sa normativa de sa limba catalana + S'Istitutu de Istudios Catalanos (Institut d'Estudis Catalans), naschidu in su 1907 dae s'idea de Enric Prat de la Riba, est un'academia sientifica e culturale chi s'interessat de totu sos elementos de sa cultura catalana. + Est formadu dae membros ordinarios, emeritos e currispondentes. + Su IEC est partzidu in "setziones": istoria-archeologia, sientzias biologicas, sientzia e tecnologia, filologia, filosofia e sientzias sotziales. + Sa Setzione Filologica est naschida in su 1911. Duncas at in pessu crompidu sos 100 annos! E tenet sa funtzione de academia de sa limba catalana. Sa SF est incarrigada de s'istudiu sientificu de sa limba, de s'istabilimentu de sa normativa linguistica e s'aplicatzione sua in sos territorios de limba catalana. + In nitro suo, sa SF est formada dae ses cumissiones: Cumissione de Lessicografia, Cumissione de Onomastica, Cumissione de Gramatica, Cumissione de su Catalanu Istandard, Cumissione de Trascritzione e Transliteratzione de numenes propio e Cumissione de Publicatziones. Dae sa Setzione Filologica dipendent finas sos Ufitzios Lessicograficos, s'Ufitziu de Onomastica, s'Ufitziu de Gramatica e s'Ufitziu de Assistentzia Linguistica. + Su 2012 currispondet a sos 80 de su _Diccionari general de la llengua catalana _de Pompeu Fabra e de les _Normes de Castello _(1932), chi costituint sa referentzia normativa cumpartzida cun sa sotziedade valentziana. Su 2013 ant a resurtare so 100 annos de sas primas normas pro totu su catalanu: sas _Normes ortografiques _de s'Institut d'Estudis Catalans. + #_Diegu Corràine_ + + ## EJA 10 + ### martzu abrile 2012 + Sa rivista **EJA** est dada in DONU e est distribuida in sas Librerias sardas, a su solitu. + Chie la pedit inoghe est paghende petzi sos gastos de IMBIU postale. Pro como l'imbiamus petzi in ITÀLIA. + + + + ## Aumentat in su mundu s'ispesa militare + Creschet in sos IUA e in s'Oriente Mediu, calat in s'Ue e s'Italia est a su de sete postos: est custa s'ispesa militare comente l'at analizada su Raportu Sipri 2006, s'Istitutu de chirca pro sa paghe de Stoccolma chi ocannu tzelebrat 40 annos de atividade. + S'annu passadu s'ispesa militare in su mundu est istada belle de 1200 milliardos de dollaros, unu tantu chi est prus artu de su record betzu de su 1998, cando s'ispesa fiat istada de 1100 milliardos de dollaros. + Sas ispesas sunt aumentadas mescamente in sos IUA, chi tenent su 48% de su totale mundiale. Sighint Regnu Unidu, Frantza, Giapone e Tzina chi tenet ognunu su 4-5% de sas ispesas militares de totu su mundu. A pustis sa Germania e s'Italia cun 25,1 milliardos de dollaros. + S'Italia, cun un'ispesa de 468 dollaros pro ogni abitante, gastat prus de sa Germania (401dollaros) in s'ispesa militare pro capite.[_lmr_] + + + + ### 30/05/2012 + ## Limba in iscola in sas Baleares e in Sardigna + ### de Diegu Corraine + In s'iscola de Catalugna, sa politica de immersione linguistica pertocat totu sas iscolas. In pratica, totu sas materias sunt in catalanu, francu duas oras de castiglianu sa chida. + In sas Baleares, cun sa majoria politica noa in manos de su Partido Popular, ant impostu a sas iscolas sa possibilidade de isseberare cale limba pro sos figios. Resurtadu: petzi unu 7% de sos babbos de iscolanos de 3 annos de istituto publicos at isseberadu chi sos figios imparent a leghere e a iscriere in castiglianu. In sas iscolas "concertadas" (privadas) arribbat a su 3,% ebbia! + Duncas su sindicadu de sos insinnantes reclamat chi, in base a custu isseberu craru de sas familias in favore de su catalanu, su guvernu de su PP l'agabbet cun sa politica de isseberu "liberu", chi ateru non diat essere si no unu tentativu (fallimentare) de minimare sa presentzia de su catalanu in s'iscola. + _Morale pro sa Sardigna_: non de essere comente in Catalugna, ma non semus mancu comente in Baleares, in contu de limba. Su sardu in s'iscola non b'est! Est inutile a nos lu cuare a pare. Pagu contant sos pagos esperimentos de sardu curricolare, si no interessat totu sas iscolas de s'isula, in manera normale e generale. Chissai si pro annoas amus a resessire a "animare" sa diretzione iscolastica regionale sarda a proponnere s'isseberu de su sardu fatu in s'ischeda dae sas familias. Ma pro otennee a su nessi custu, diat tocare a si mobilitare totus giai dae como, sena isetare s'urtimu mamentu, comente s'annu passadu. + Ma si devent moere sas pessones, sas familias, sos moimentos, sos partidos. + Bidimus chie at a essere capatzu de faghere e ite at a essere capatzu de faghere! + #_Diegu Corràine_ + + ### 30/05/2012 + ## S'ACADÈMIA DE SA LIMBA ASTURIANA + ### S'asturianu, limba de Asturias (Istadu ispagnolu) faeddada dae unas 450.000 pessones. + S'Academia de la Limba Asturiana (in asturianu _Academia de la Llingua Asturiana_) est un'ente de su Guvernu de Asturias fundadu su 15 de nadale de su 1980 pro istudiare, normativizare, promoere e normalizare s'asturianu. In su 1981 s'Academia at publicadu sas primas normas de iscritura istandard: _Normes Ortografiques y Conxugacion de Verbos_. A pustis sa _Gramatica de la Llingua Asturiana_ in su 1998 e in su 2000 su _Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana_. Publicat finas _Lletres Asturianes_ (bulletinu ufitziale de s'istitutzione), e ateros libros chi pertocant sa limba, sa literadura e sa cultura asturiana: _Cultures_. _Revista de cultura asturiana y Lliteratura_. _Revista lliteraria asturiana_. In prus custas series de libros: _Toponimia_ (de toponomastica), _Llibreria Llinguistica_ (istudios filologicos), _Preseos_ (vocabularios), _Cartafueyos Normativos_ (testos normativos de aplicatzione in su protzessu de normalizatzione sotziale de sa limba asturiana), _Llibreria Academica_ (creatzione literaria), _Escolin_ (infantile),_ Lliteratura Xuvenil_, _Cuquiellu_, _Mazcara_ (teatru)... Cada annu, dae su 1982, tzelebrat sa _Dia de les Lletres Asturianes_, sas _Xornaes Internacionales d'Estudiu_ e su _Alcuentru "Llingua Minoritaria y Educacion"_, biennale. S'Academia tenet 23 membros ordinarios, 19 membros currispondentes e 15 academicos de onore. Sos academicos non leant nudda pro s'incarrigu issoro ma traballant de badas. + #_Diegu Corràine_ + + ### 30/05/2012 + ## In rete su ditzionariu catalanu de sas artes + ### L'at ammaniadu su Termcat + Su **TERMCAT** at publicadu in rete su _Diccionari de les arts: arquitectura, escultura i pintura _de **Jaume Salva i Lara**. Est una versione, torrada a bidere e ismanniada, de su ditzionariu de su matessi autore editadu dae **Edicions UIB** in su 2002. Su TERMCAT s'est incarrigadu de sa consulentzia e de sa revisione terminologica, de sa normalizatzione de sos neologismos e de s'editzione in linia de s'opera. + In su ditzionariu b'at belle 1.300 termines, chi interessant sos campos de sa pintura e de su disinnu (_acrilic, esfumat, grisalla_), de s'iscultura (_alt relleu, cartel*la, terracota_), de s'architetura e de s'urbanistica (_dovella, intrados, transsepte_), de sas intzisiones (_aiguafort, torcul_), de sa tzeramica (_alabastre, omfal_) e de sas artes decorativas (_damasquinat, fibula, sanefa_).Cada intrada presentat sas denominatziones e sa definitziones in catalanu e sos ecuivalentes in ispagnolu e inglesu. + Su TERMCAT est un'organismu cun sa partetzipatzione de sa **Generalitat de Catalunya**, de s' **Institut d'Estudis Catalans** e de su **Consorci per a la Normalitzacio Linguistica**, e tenet s'impergiu de promovere e coordinare sas atividades terminologicas in limba catalana. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 03/06/2012 + ## Una pellicula in catalanu binchet sos Premios Ariel de Messicu + ### Est _Pa Negre_, de Agusti Villaronga + S'addatamentu tzinematograficu de sa resessida editoriale manna de **Emili Teixidor**, _Pa Negre_ , at bintu su premiu pro sa megius pellicula iberu - americana in sos **Premios Ariel de Messicu**, chi sunt sos reconnoschimentos de s'academia de su tzinema de su paisu. Duncas **Agusti Villaronga** at agiuntu un'ateru premiu a su film chi at triunfadu in su **Festival de Sant Sebastia** e at fatu furore in sos **Premios Gaudi** e in sos **Premios Goya**, cun treighi e noe premios rispetivamente. ''Pa Negre'' est istadu finas su film preseletzionadu dae s' **Academia de Cinema Espanyola** pro rapresentare s'Istadu in sos **Oscar**. @@ -38464,301 +54134,622 @@ _Pa Negre_ faeddat de sa Catalugna rurale de pustis de sa gherra. In sos premios de Messicu custu traballu fiat in gara cun sa pellicula venetzolana _La hora cero_, de **Diego Velasco**, e sa tzilena _Violeta se fue a los cielos_ de **Andres** **Wood**. #_Sarvadore Serra_ + + ### 11/06/2012 + ## + Sa Catalugna est de sos primos paisos in Europa in sa gestione de su plurilinguismu + ### + Lu narat su British Council + Dae un'istudiu fatu dae su ** British Council** resurtat chi sa Catalugna est unu de sos megius paisos in Europa in sa gestione de su plurilinguismu, e at tentu sa capatzidade de cambiare in una limba natzionale 'de facto' su catalanu petzi a pustis de trinta annos dae su periodu de minorizatzione. Lu narat **Francesc Xavier Vila**, professore de s'Universidade de Bartzellona, e responabile de s'istudiu in Catalugna. Isse at postu finas in craru sa "creschida de sa connoschentzia de sas limbas esteras". Sos paisos chi valorizant de prus sas limbas, narat, sunt sos chi tenent limbas de livellu mediu, comente sa Danimarca o sos Paisos Bassos; sos chi ant fatu prus pagu in favore de su plurilnguismu sunt sos chi tenent comente limba materna s'inglesu, comente est in su casu de su Rennu Unidu. + Pro otennere una panoramica de sa situatzione de sas limbas in 18 paisos europeos, s'istudiu at cumparadu prus de 260 variabiles relatzionadas cun s'importu chi si dat a su multilinguismu in sos sistemas educativos, cumparende datos de 69 tzentros de formatzione professionale e 65 universidades, e finas de sas amministratziones publicas e de 484 impresas de 64 tzitades. + "Sa Catalugna est una de sas sotziedades prus in dae in antis in sa gestione de su plurilinguismu", a parrere de Vila, chi at presentadu sos datos catalanos in un'addoviu in s' **Arts Santa Monica de Barcelona** in ue su resurtadu de s'istudiu, cofinantziadu dae sa **CE** e dae su **British Council** cun s'idea de promovere sas praticas bonas, l'at fatu connoschere finas in s'ufitziu de s' **Unione Europea** in Madrid. + Vila at bantadu s'"abilidade" e lestresa de Catalugna in su recuperu de su catalanu comente limba ufitziale de deretu e de fatu. "In una generatzione semus colados dae una limba proibida a una ufitziale de fatu", at naradu, ponende in craru chi custu l'at fatu sena perdere sa connoschentzia de sa limba ufitziale de s'Istadu, s'ispagnolu. + In custu protzessu at contivigiadu su modellu de immersione linguistica in sas iscolas, chi, a parrere suo, at funtzionadu bene meda tenende in contu s'arribbada de 1,5 milliones de istrangios cun una variedade de limbas manna a beru, chi sunt istados inseridos in su sistema iscolasticu, in ue **sa limba veiculare est su catalanu** e si imparat finas s'ispagnolu; isse at finas ammentadu sa parte importante chi tenent sas **aulas de acollida**. + Pero, a bandas de custu, sa Catalugna est finas creschende in sa connoschentzia de sas limbas esteras, cun s'inglesu, su frantzesu e su tedescu, in custu ordine, comente sas prus istudiadas. Su paisu, in cambiu, est prus debile in su potentziamentu de sas limbas de sos immigrantes, e Vila narat chi sos curricula iscolasticos non ponent in contu sos idiomas de sos alunnos acudidos chi connoschnet s'arabu o su tzinesu. "Sa connoschentzia de s'arabu si diat devere agiunghere a su curriculum de unu pitzinnu", at agiuntu + In mesu de sos puntos debiles de sa Catalugna, b'est sa pagu connoschentzia de su catalanu dae bandas de immigrantes medas o s' istudiu e connoschentzia galu non bastantes de limbas esteras chi non siant s'inglesu. In prus, faghent figura mala in custu istudiu sas impreas, ca non tenent unu registru de sas richesas linguisticas de sos traballadores issoro e non premiant sos funtzionarios chi si formant in ateras limbas; sena contare su cunsideru bassu o nullu chi tenent de sas ofertas de formatzione de sa CE in custu campu. + Est debile meda finas sa presentzia in sos medios de comunicatzione de limbas chi non siant su catalanu o s'ispagnolu. De fatu, Vila pedit a s'amministratzione mesuras pro agiuare s'intrada gratuita a sas televisiones esteras. Vila narat chi "a faghere unu canale de TV3 in inglesu diat costare tropu dinare" si si pessat a sa cantidade de televisiones in custa limba chi b'at in su mundu, e s'ampliamentu de canales esteros diat permitere finas sa prossimidade a ateras limbas, at agiuntu. + In linias generales, s'istudiu mustrat chi sos paisos cun limbas medias, chi tenent una demografia simile a sa de su catalanu, contivigiant su plurilinguismu, cando chi sos paisos che tenent s'inglesu comente limba ufitziale, comente su Rennu Unidu, sunt in s'urtimu postu pro su chi interessat sa connoschentzia de sas limbas, mancari b'apat tzitades chi sunt un'etzetzione comente Aberdeen, in Iscotzia. Vila creet chi custa atitudine de no agiuare sa connoschentzia de prus de una limba "lis at a faghere dannu". + Sos resurtados de custu traballu, chi si narat '**Limbas, richesa de Europa**', l'ant a presentare in Bruxelles in su mese de martzu de su 2013, cun s'idea de dare a sa **Cummissione Europea** unu cuadru de sa situatzione de sas limbas in sos diferentes paisos, pro orientare sas politicas e sos agiudos in custu campu. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Manifestu de sos deretos linguiticos de Girona + ### + 15 annos a pustis de sa Decraratzione Universale + de sos Deretos Linguisticos + de Bartzellona, su Decalogu + de su PEN nde proponet una sintesi. + Su PEN Internatzionale aunit sos iscritores de su mundu. + Bindighi annos a como, su Comitadu de Tradutzione e Deretos Linguisticos de su PEN Internatzionale at publicadu pro sa prima bia sa Decraratzione Universale de sos Deretos Lingu rave;sticos. + Oe, su matessi Comitadu, riunidu in Girona, proclamat unu Manifestu cun sos deghe printzipios generales de sa Decraratzione Universale. + _Su Comitadu de Tradutzione e Deretos Linguisticos de su PEN Internatzionale_ + _Girona, 13 de Maju de su 2011_ + + + + ### 14/06/2012 + ## Baleares: sa limba catalana "meritu" non "cunditzione". + ### Su Parlamentu, cun majoria Partido Popular, minimat cun lege sa fortza de su catalanu + Contrarivolutzione in sas Baleares, como chi est in su podere su Partidu Populare, de dereta: cun sa riforma de sa Lege de Funtzione Publica, su Parlament, su 12 de lampadas coladu, at detzididu chi sa connoschentzia de su catalanu non est pus una "condizione" pro intrare in postos de s'Amministratzione ma unu "meritu". Contrarias sunt istadas sas opositziones sotzialistas e catalanistas de sa colatzione PSM-IV-ExM. Contrariu finas su deputadu Antoni Pastor [>] chi, pro custu, est istadu espellidu dae su PP. + A dolu mannu, finas in Galitzia, in ue est majoritariu, su Partidu Populare, est minimende in cale si siat manera sa presentzia e sa fortza de sa limba galitziana. + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/06/2012 + ## Ratifica de sa Carta Europea de sas Limbas + ### S'assessore Milia ghetat s'allarme + Cun una litera imbiada a totu sos Parlamentares sardos, s'assessore de s'Istrutzione Publica de sa Regione Sarda, Sergio Milia, pedit "un'interventu forte in sa Camera de sos Deputados pro cambiare su testu de su disinnu de lege de ratifica de sa Carta Europea de sas limbas regionales e minoritarias". + Milia at mandadu unu raportu particularizadu a sos parlamentares eleghidos in s'isula nostra, a propositu de sa valorizatzione mancada de sa limba de identidade istorica de sa Sardigna, in s'ambitu de su protzedimentu parlamentare de ratifica. + Tirende su sutzu, a parrere de s'assessore Milia, "diant balangiare sas limbas minoritarias presentes in su territoriu italianu giai protetas dae tratados internatzionales o dae istatutos de ispetzialidade prus avantzados de su sardu , cando chi sa limba nostra diat essere acorrada in su status de limba de segunda categoria. + De fatu, nen sa Regione nen s'Istadu ant a podere legiferare in manera profetosa pro un'impreu reale e "normale " in sas iscolas, e non b'ant a essere sas ainas politica e legislativas pro una visibilidade prus manna de sa limba in sos medios de comunicatzione e, in particulare, in sa Rai. + "Una situatzione gasi - ponet in craru Milia - interessat, pro narrere, su friulanu. Mancari su sardu e su friulanu siant sas duas limbas prus faeddadas e prus ispainadas in sos territorios rispetivos, s'Istadu privilegiat sa tutela de su tedescu (Sud Tirol), de su ladinu (Baddes Badia, Gardena e Fassa), de su frantzesu (Badde de Aosta), de s'islovenu (Friuli Venezia Giulia) ". + In prus, s'assessore Milia, in su campu de sa politica linguistica, at leadu un'atera initziativa importante. De acordu cun su Presidente Ugo Cappellacci at pedidu su cumintzu de s''iter pro s'aprovatzione de una norma de atuatzione de s'Istatutu Ispetziale de sa Sardigna cun riferimentu a sa tramuda de funtziones e gestione direta de sos fundos pro sas minorias linguisticas de sa Lege 482/99. De custas tematicas nd'ant arresonadu in ocasione de sa visita reghente in Sardigna de su Ministru de sa Coesione Territoriale, Fabrizio Barca + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/06/2012 + ## Puerto Rico: s'americanizatzione fortzada de sas iscolas proa generale de "fusione perfeta" cun sos IUA? + ### Su guvernadore portoricanu Luis Fortuño cheret s'annessione a sos IUA e duncas est ammaniende s'americanizatzione de s'Ìsula. + S'isula de Puerto Rico, de unos 9000 km2 (pagu prus o mancu cantu sa Corsica), cun 3928000 ab. est un'stadu "assotziadu" a sos Istados Unidos (IUA), a pustis de sa gherra intre Ispagna e IUA in su 1898. In pratica est una colonia bera de IUA. Tenet comente limbas ufitziales s'inglesu e s'ispagnolu, faeddada dae s'96% de sos abitantes. In su mese de santandria 2012 b'at a essere un'ateru referendum pro istabilire si mantennere su status quo o s'integrare de su totu in sos Istados Unidos. Luis Fortuño [**>**], su governatore de su partidu in su podere (de su Partidu Nou Progressista ma finas membru de su Partidu republica de sos IUA) est gia faghende proas generales de "fusione perfetta", a manera chi Puerto Rico devengiat su 51 istados de sos IUA. Duncas, intro de su 2020 cheret cunvertire sa populatzione portoricana a s'impreu esclusivu de s'inglesu. E tando su guvernu portoricanu at programadu de gastare 15 milliones de dollaros pro nche ponnere s'inglesu in forma totale in 1.472 iscolas, cando chi finas a como sunt petzi 12! In pratica si tratat de un'americanizatzione fortzada, chi sos portoricanos isseberent o nono de si "fundere" in sos IUA. + Sena ispagnolu e cun s'americanizatzione totale, ite ostaculu bi podet abbarrere a s'integratzione totale cun IUA? Est pro custu chi est creschende sa contrariedade de setrores mannos de sas sotziedade portoricana. + Su partidu prus contrariu est su Partido Independentista Puertorriqueño. Juan Manuel Mercado, esponente de su PIP, narat a sa BBC chi sos abitantes de Puerto Rico s'intendent portoricanos e no istadunidensos: "Nois manifestamus sa portoricanidade nostra cada die cun sa limba nostra". A su solitu sos politicos de opositzione e sos intelletuales non s'oponent a sa presentzia de s'inglesu in iscola, ma lu cherent comente limba istrangia. A parrere de Yolanda Izquierdo, diretora ad interim de su dipratimentu de Istudios Ispanicos de s'Universidade de Puerto Rico, in un'intervista a sa BBC: "In custu paisu sa majoria de sa gente non faeddat in inglesu… Devet essere optzionale… S'ispagnolu est semper istadu comente una genia de trintzea de resistentzia a s'impositzione de una cultura chi est carculada comente istrangia". + Amus a bidere comente at a andare su referendum dae inoghe a carchi mese. Nd'amus a faeddare torra in **L&N**. + De "fusione perfetta" nde cumprendimus meda fina nois Sardos, dae su 1847 a como, pro non comprendere chi sa chistione de sa limba est fundamentu de s'identidade de unu populu e chi s'assimilatzione linguistica est sa premissa de s'assimilatzione natzionale. Est possibile chi sos "indipendentista" sardo non si nd'abbigent? + #_Diegu Corràine_ + + ### 15/06/2012 + ## Ucraina: gherra linguistica pro su russu limba ufitziale + ### Votu de su parlamentu ucrainu cun s'iscusa de su reconnoschimentu de sas minorias linguisticas + Su 5 de lampadas coladu, sa Rada, su parlamentu ucrainu at votadu una lege pro reconnoschere sas minorias linguisticas, in ue custas limbas sunt faeddadas dae prus de su 10% de sa populatzione. In realidade, si tratat de una lege chi su presidente de como Viktor Yanukovic aiat promintidu dae meda, ma pro reconnoschere comente segunda limba ufitziale de totu s'Ucraina... su russu, chi est faeddadu dae milliones de pessones in sa parte orientale e meridionale de s'istadu. + Sos Ucrainos timent a beru chi custu votu indebilitet galu de prus, si at a essere definitivu, sa limba ucraina, chi est torrada ufitziale petzi 20 annos a como. Sa presentzia gosi manna de su russu est su resurtadu de su dominiu zarista e, pustis de su 1917, sovieticu. Sende chi sas costitutzione de s'URSS reconnoschiat su deretu de totu sas limbas de s'Unione, Istalin, in realidade aiat impostu in totue su russu. + In sa data de su votu, sunt istadas medas sas manifestatziones contrarias in intro de su Parlamentu [>]. Ma sa cuntierra de contrarios e difensores de sa Lege de sas minorias est sighida finas in dae in antis de sa Rada. Ma sa politzia est semper intervennida cun gas lacrimogenos pro firmare sa protesta. + #_Diegu Corràine_ + + ## "Paisu Bascu che a s'Irlanda" lu pedit McGuiness + Su numeru duos de su _Sinn Fein_, su grupu armadu irlandesu, Martin McGuinness, cussiderat balida e importante meda sa decraratzione de s'_Eta _subra de sa tregua armada fata su 22 martzu coladu in sos Paisu Bascu. Narat chi sa positzione de su presidente de su Guvernu ispagnolu, Jose Luis Zapatero, chi at rispostu a custa situatzione noa, est istada positiva a beru, unu passu importante meda, e chi si devet istimare pro su chi est faghende. + Pro McGuinness, s'importante oe pro _Euskadi_: no est su fatu chi tengiamus una decraratzione preventiva de su Guvernu sotzialista che a sa de Downing Street, chi reconnoscat su deretu a detzidere, ma chi si amanigiet unu protzessu politicu rapresentativu de totu sas partes. + Pessat chi bisongiet a traballare pro fraigare un'acordu che a su de sa _Chenabura Santa_ in s'Irlanda de su Nord. Su tempus benidore costitutzionale devet essere de amanigiu democraticu de sa populatzione sua. Sighit narende chi siat in su Paisu Bascu siat in Madrid b'est sa boluntade de arribare a sa paghe. + "Sas dificultades e provocatziones sunt meda, peri in s'Irlanda est istadu gasi e lu est galu, ma sa boluntade b'est in su coro de sa gente" agabat McGuinness.** **[_gpd_] + + + + ### 16/06/2012 + ## Su ditzionariu de otorinolaringologia in limba catalana + ### L'at publicadu in linia su TERMCAT + Su TERMCAT at publicadu in linia su **Ditzionariu de otorinolaringologia** 1.100 termines, currispondentes a chimbe campos tematicos: **otologia**, **rinologia**, **faringologia**, **laringologia** e disciplinas collegadas. Si tratat de sa vesione in rete de su ditzionariu omonimu f8968b0c0e1a0/?vgnextoid=3a51e7ecc0821310VgnVCM1000008d0c1e0aRCRD&vgnextchan + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/06/2012 + ## Una mapa de sas natzionalidades de Europa + ### Est a puntu de la publicare su CIEMEN + Su **CIEMEN** (**Centre Internacional Escarre per a les Minories Etniques e les Nacions**), editore de sa rivista digitale **Nationalia**, est a puntu de publicare una mapa chi mustrat sas identidades natzionales printzipales in Europa , chi tengiant Istadu propiu o nono. Sa mapa est su resurtadu de un'istudiu de un'annu e mesu chi at cumparadu dusinas de identidades natzionales cun s'analisi de **ses grandu indicadores comunos**: sa **traditzione istorica**, sa **cultura comuna**, sa **territorialidade**, s' **autoafirmatzione de sos membros comente natzione**, sa **chirca de istitutziones politicas** e su **protzessu de costrutzione natzionale**. Unos cantos datos chi sos giornalistas de Nationalia ant collidu in sos urtimos annos sunt istados impreados finas comente fonte de informatzione. + Sa mapa finale mustrat a furriu de 80 identidades natzionales printzipales, cando chi su numeru de Istados de Europa petzi arribbat a 50. In prus, in sa mapa b'at finas ateras 18 identidades chi non sunt cunsolidadas meda o chi sunt tropu reghentes. + Est sa de tres bias chi su CIEMEN publicat una carta chi disinnat sa mapa natzionale de Europa. Sa prima bia chi l'at fatu, in s'agabbu de sa decada de su 1980, sa mapa at antetzipadu sos cambiamentos profundos chi fiant a puntu de capitare in sas URSS, Tzecoslovachia e Iugoslavia antigas + Mancari chi su prus de sos costos de custu istudiu si los apat carrigados su CIEMEN etotu, s'organizatzione tenet bisongiu de un'impulsu finale pro finantziare sa mapa. Pro custu, su CIEMEN at detzisu de cumintzare una campagna de microfinantziamentu, a manera de collire su dinare netzessariu pro imprentare sa mapa e cumpletare su pagamentu de su disinnu. Sa campagna e totu s'informatzione subra de sa mapa sunt tzentralizadas cun su web de Verkami. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/06/2012 + ## Resessida manna de su Premiu Ostana dedicadu a sas iscrituras in limba materna + ### Ocannu fiat sa de tres editziones + Est andada bene a beru sa de tres editziones de su "**Premiu Ostana**" dedicadu a sas iscrituras in limba materna. L'ant fata a primos de custu mese de lampadas, in sa Sala Polivalente de sa Domo Comunale de Ostana, unu bidditzolu otzitanu chi est mustrende cun sos fatos chi finas in sas comunas minores si podent ammaniare manifestatziones internatzionales de valore culturale artu, de impinnu tzivile e eticu. + Sa prima die est intervennidu **Giovanni Agresti**, ispetzialista de limba e literadura otzitana in s'Universidade de Padova, chi at presentadu deghe atziones profetosas pro su promovimentu de sa diversidade linguistica; pustis ant projetadu su documentariu "Arte de sa bidda, arte de s'addoviu" de **Simone Del Grosso**. + Sa sessione "A chistione cun sos autores " nos at introduidu in su tema dedicadu a sas iscrituras in sas limbas maternas: a pustis de su majorchinu **Maite Brazales** (Premiu giovanos) chi at faeddadu cun **Maurizio Gnerre** de s'amore de sorres de sas limbas otzitana e catalana, b'at apidu sa presentada de su segundu volumerne de sa serie "_Escrituras_" cun su libru de **Harikatz Cano** "Su filu de erba" bortadu dae su bascu dae **Maria Teresa Atorino** e **Roberta Gozzi**, publicadu dae sa Chambra d'oc. + A merie b'at apidu un'arresonada intre s'iscritore **Joseph Zoderer** (Premiu Natzionale) e **Annibale Salsa** subra de su fatu de essere iscritores in unu territoriu de lacana linguistica e culturale e culturale comente su Sudtirol. e pustis b'at apidu s'interventu de sa **sami Vuolab Kerttu** autora, poeta, tradutora, illustradora, imbentora de paraulas, creschida in sa **Laponia Finlandesa.** + Su restu de su merie e su sero sunt istados dedicados a **Sergio Salvi** , autore de "_Le lingue tagliate_" e de "_Le nazioni proibite_", chi l'ant dadu su Premiu Ispetziale pro s'impinnu suo chi punnat a faghere connoschere su tema de sas natziones proibidas, de sas limbas sena Istadu, . + S'incras, a pustis de una visita a sos progetos innovadores de Ostana, **Fredo Valla** at faeddadu cun **Diegu Corraine** (Premiu tradutzione), esponente de su natzionalismu sardu. Su tema est istadu "Sardos e otzitanos: omines e istorias a cunfrontu". + A merie b'at apidu un'ispetaculu in omagiu a sa poesia de **Sergi Bec** (Premiu pro sa limba otzitana), postu in opera dae Renat Sette (boghe), Diego Lubrano (chitarra), Aurelie Lombardo (organeddu) cun sa regia de Bruno Delau. + In fines, b'at apidu sa tzerimonia de premiatzione contivigiada dae Carlo Cerrato, chi l'ant trasmitida in direta web tv in su situ www.chambradoc.it + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/06/2012 + ## S'ONU reconnoschet su deretu de autodeterminatzione e indipendentzia de Puerto Rico + ### In una risolutzione de su 19 de lampadas presentada dae Cuba cun s'apoju de Bolivia, Ecuador, Nicaragua e Venezuela / 6 meses in antis de su referendum de santandria de su 2012 / Puerto Rico at a resessire a si faghere indipendente dae Istados Unidos? + Su testu, presentadu dae Cuba cun s'apoju de Bolivia, Ecuador, Nicaragua e Venezuela, afirmat "su deretu inalienabile de su populu portoricanu a s'autodeterminatzione libera e a s'indipendentzia" e cunfirmat chi Puerto Rico est "una natzione latinoamericana e caraibica chi tenet s'identidade culturale sua incunfundibile". + Su Comitadu Ispetziale de Decolonizatzione, presididu dae Ecuador, s'est incumandadu a sos IUA (Istados Unidos de America) pro "atzelerare unu protzessu chi permitat chi su populu de Puerto Rico atuet su deretu suo a s'autoderminatzione libera e a s'indipendentzia". + Custa petitzione at tentu finas s'agiudu de su Moimentu de sos Paisos No Alliniados (NOAL). + _In sa foto, est faeddende __su presidente de su Partido Independentista Puertorriqueño (PIP), Ruben Berrios Martinez. Su primu a manu manca, est Juan Dalmau Ramirez, segretariu generale de su PIP e candidadu de su PIP a sa carriga de guvernadore de Puerto Rico._ + #_Diegu Corràine_ + + ### 21/06/2012 + ## Una limba pro sos Inuit + ### Belle prontu su programa de istandardizatzione + Imbetzes de cambiare sas variantes dialetales diferentes chi b'at, s'idea est a otennere una limba istandard (mescamente in s'iscritu) a manera chi, in mesu de s'ateru, si potzat insinnare in sas iscolas de su Canada. + Su guvernu de su Canada at dadu 300.000 de dollaros pro isvilupare su progetu, chi tenet contu de s'istandardzatzione chi ant fatu in Groenlandia in sa decada de su 1960. A su chi narat s'ITK, custu protzessu at permitidu chi, oe , totu sas comunicatziones de su guvernu siant in limba groenlandesa (o **kalaallisut**) istandard, mancari cada comunidade sigat a faeddare su dialetu suo. In custu protzessu b'at apidu dificultades serias pro podere introduire su vocabulariu ricu chi sas populatziones de su nord de s'isula impitant comente cunseguentzia de sa cassa in s'astra, su modus vivendi printzipale issoro + A betia de su traballu fatu dae su ITK pro mandare a dae in antis su progetu, sa situatzione no est fatzile pro una limba chi est ispartinada meda e in ue sa traditzione orale est onnipresente. Custu est su problema prus mannu, ca b'at sillabas medas inpronuntziabiles dae bandas de unas cantas populatziones, e in ue s'ortografia est belle inesistente e diferente meda cunforme a sas latitudines. A parrere de unos cantos ativistas inuit betzos, custu diat ponnere meda de prus in dificultade s'insinnamentu in sa limba propia e diat podere ponnere in perigulu unos cantos dialetos + Mancari b'apat custas dificultades, a parrere de sos espertos de s'ITK s'istandardizatzione est una cosa chi non si nde podet faghere a mancu pro sarvare sa limba in totu sa natzione inuit e pro non perdere sa traditzione orale in s'interi chi sa sotziedade s'isvilupat. Belle gasi, issos reconnoschent chi est unu traballu longu, chi recheret unu pranu istrategicu a termine longu e de unu finantziamentu chi est difitziloe chi at a bennere dae su guvernu de su Canada. + Sas limbas inuit sunt millenarias e godint de ufitzialidade in Groenlandia, in Canada e in Quebec, in ue sunt coufitziales cun su danesu, s'inglesu e su frantzesu rispetivamente. A su chi si leghet in su pranu istrategicu de su ministeriu, in su **Nunavut** (su territoriu in ue istant su prus de sos inuit canadesos), s'idioma propiu godit de una presentzia forte, mancari siat semper prus pagu cunsideradu. A su chi resurtat dae sos istudios mentovados in su pranu, su 70% de sa populatzione reconnoschet custa limba comente materna, belle chi in domo siat prioritaria petzi pro su 54% de sa populatzione, ca s'inglesu est avantzende semper de prus. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 21/06/2012 + ## + IMPARARE SA LIMBA BASCA A GENTE MANNA IMMIGRADA. E SU SARDU? + ### Idea bona chi sa Regione Sarda diat devere leare pro imparare su sardu a sos immigrados + Cumintzat dae custa chida in Errenteria (Paisu Bascu) unu progetu pro imparare a faeddare sa limba basca a gente manna immigrada. + Su grupu s'at reunire cada lunis dae sas h 4 e mesa a zas 5 e mesa in su locale de s'assotziu Lau Haizetara, cara a cara cun s'istatzione de Euskotren. Sas letzione sunt gratuitas e no set obbrigu a si che marca in antis. Sa parte importante de sas reuniones est sa comunicatzione in euskera, ma su progetu cheret finas faghere creschere sa cunviventzia de sas pessones e de sas culturas. Su progetu est organizadu dae s'assotziu BANAIZ BAGARA, chi traballat in comunas medas de Gipuzkoa, paris cun su dipartimentu de euskera de sa Comuna de Errenteria. + Un'esperientzia importante meda, custa de sos cursos pro immigrados, chi sa Regione Sarda diat devere praticare, pro integrare sos immigrados in sa cultura e identidade sarda. A dolu mannu, imbetzes, sa RAS organizat… cursos de italianu. Su movimentu natzionale sardu si diat devere mobilitare pro pretendere cursos de sardu pro immigrados a sa Regione Sarda. + #_Diegu Corràine_ + + ### 21/06/2012 + ## Su Tribunale Costitutzionale de Madrid at legalizadu su partidu bascu "SORTU" + ### A pustis de 15 meses de illegalizatzione. / Prospetivas noas pro sa sinistra patriotica basca e pro su protzessu de paghe + Duncas, cheret narere chi, a prus de un'annu dae cando est naschidu, **Sortu** tenet sa possibilidade de nch'essere marcadu in su "registru de sos partidos politicos", sena chi perunu rapresentante suo arrischet de essere protzessadu o impresonadu. + A pustis de una camera de cussigiu longa a beru, ses de sos oto magistrados de su Tribunale Costitutzionale ant atzetadu su ricursu presentadu dae Sortu chi, de su restu, tenet comente idea printzipale sa negatzione de cale si siat forma de violentzia comente metodu de solutzione de su cunfrontu politicu. Sende gasi, sa magistradura ispagnola cheriat proibire s'esistentzia e s'atzione **Sortu**, incausadu de essere finas issu "terrorista". Cun s'iscusa chi bastaiat a si presentare in in sas eletziones in una lista patriotica basca pro essere cunsideradu in automaticu comente parte de sa "rete de ETA", in custos urtimos 10 annos, b'at apidu chentinas de arrestos e cundenna de militantes e dirigentes politicos, ecologistas, giornalistas, intelletuales, giovanos. + In una cunferentzia de su mundu de s'informatzione, **Sortu** at manifestadu totu sa cuntentesa sua pro sa legalizatzione sua e s'intrada sua legale in su panorama politicu bascu, decrarende chi custa novidade determinat su superamentu definitivu de su tziclu de illegalizatziones, chi finas a como est istada s'arma de s'istadu ispagnolu pro parare fronte a su cunflitu bascu. In prus, **Sortu** sighit decrarende chi est ora chi Euskal Herria (Paisu Bascu) otengiat su reconnoschimentu natzionale suo e su deretu a s'autodeterminatzione. A urtimu, **Sortu** at afirmadu chi deretu a ant a cumintzare a si cunfrontare e a detzidere sas Bases Ideologicas suas, sa Linia Politica, su Modellu Organizativu e sa Politica de Comunicatzione sua. + #_Diegu Corràine_ + + ### 26/06/2012 + ## Indipendentzia o tzessione de soverania? + ### de Sarvadore Serra + A bias capitat chi, pro difendere una tesi, si dant argumentos a sa tesi contraria. Custu est capitadu, a parrere nostru, a su professor F. Pigliaru, in un'articulu, publicadu de reghente in sa "Nuova Sardegna", in ue afrontat sa chistione de s'indipendentismu. In custu interventu isse narat (giustamente, nos paret) chi, in s'Unione Europea, sos problemas sunt naschidos dae su fatu chi sa renuntzia a sas monedas istatales no est istada acumpangiada dae una perdida parallela de soverania in ateros campos, che a su de sa politica fiscale o su de su controllu de su sistema de su creditu; agiunghet chi custa paga tzessione de soverania impedit oe a s'Europa de parare fronte e agatare unu remediu a dificultades, a bi pessare bene, limitadas, che a sa de sa Gretzia e sa de sos depidos acumulados dae sos Istados membros singulos; mentovat a Paul Krugman chi, in su New York Tines, narat chi s'area de su dollaru funtzionat sena crisis istatales graves che a sas europeas ca in sos Istados Unidos b'at unu guvernu tzentrale forte, chi sas atividades suas dant pranos automaticos de sarvamentu a sos Istados singulos interessados dae crisis economicas. E finas a como non b'at nudda de essere contrarios: comente si faghet a obietare a arresonamentos gasi logicos? Su chi non nos cumbinchet, pero, sunt sas conclusiones. Professor Pigliaru, difatis, notat chi nen sa California, nen sas Florida, nen sos ateros Istados americanos bisant de si faghere indipendentes e, duncas, de nche perdere su profetu de custu guvernu multilivellu. Tando, si pregontat: si sa California non cheret s'indipendentzia, pro ite la diant devere cherrere s'Iscotzia o sa Sardigna? E inoghe b'at a beru unu brincu logicu. S'Iscotzia non cheret abbandonare s'Europa: antis, sa ghia indipendentista Alex Salmond at naradu chi diat cherrere chi s'Iscotzia intret in s'euro. In Sardigna, de su 40 pro chentu de pessones chi , cunforma a un'incherta demoscopica, cherent s'indipendentzia, petzi su 10 cherent a nch'essire dae s'Unione; s'ateru trinta cheret a abbarrare. Diat parrere, duncas, chi s'Iscotzia e sa Sardigna cherent a "tzedere soverania" a sa UE. Comente sa California cun sos Istados Unidos. Si in casu, su prus de sos iscotzesos e de sos sardos indipendentistas, mancari abbarrende europeos, si cherent distacare, rispetivamente, dae su Rennu Unidu e dae s'Italia. Ma custu est un'ateru contu. + #_Sarvadore Serra_ + + ## + ### de Zakaria Tamir + At segadu su melone in duas perras. Sa purpa fiat groga e s'at nadu: e tando abbarro bagadiu. + At acantzadu su telefono e at mutidu a 'Abdullah, un'amigu suo. S'at nadu: si l'agato in domo sua mi nche ando a su tzinema e mi castio unu film politziescu, si non l'agato esso e abbarro a giru bandulende pro sessanta minutos: ne unu minutu in prus, ne unu minutu in mancu. + A 'Abdullah in domo sua non l'at agatadu, l'at respostu sa mama nachi nche fiat andadu a domo de sa sorre pro ponnere sas paghes intre issa e su maridu. 'Abdelhadi est moidu a isvarios in sos caminos e s'at nadu: si mi nche istraco de camminare, mi nche intro a tzilleri e mi pipo unu narghile. Si nono, mi nche ando a mandigare a ristorante. + Un'ora intrea est abbarradu bandulende, sena s'istracare. Est imbucadu a ristorante e at ordinadu petza a orrostu e insalada, e s'at nadu: Sa petza, si est modde cras mi candido a su parlamentu e si est corriatza m'apoddigo sa prima femina chi atopo in caminu. Arribat su camereri e li batit sa petza, su pane e s'insalada. Sa petza pariat pedde, 'Abdelhadi at ischifadu e non nd'at mandigadu, s'at ingurtidu feti su pane cun s'insalada. Est istupadu e sa prima femina chi at bidu fiat una bella femina manna de carena, s'est acurtziadu e l'at tocadu sas nadigas. Sa femina est curta a pedire agiudu a unu agente chi fiat in cue, e 'Abdelhadi s'at nadu: Si m'arrestat, pusti-cras a donare su sambene ando; si imbetzes mi dat petzi unu tzafu custu sero mi nche ando a su hammam de su mercadu. + Ma s'agente non l'at ne arrestadu ne iscutu, s'at abbaidadu bene-bene sa femina cun praghere e l'at nadu: -"Tenet resone issu, chie bidet totu custa bellesa non bi la faghet a si tratennere" + 'Abdelhadi s'est cancaradu, fiat abbabecadu e no ischiat prus ite si narrere. **»** + ............................ + #_Diegu Corràine_ + + ### 27/06/2012 + ## Publicadas in catalanu sas normas de gestione de sos documentos + ### Si nd'est interessadu su TERMCAT de Bartzellona + Ant publicadu in limba catalana sas normas **UNE-ISO 30300** _Informatzione e documentatzione. Sistemas de gestione de documentos. Fundamentos e vocabulariu_i e **UNE-ISO 30301** _Informatzione e documentatzione. Sistemas de gestione de documentos. Recuisitos. _ + Sa familia de sas normas ISO 30300 est dedicada a **sos sistemas de gestione de documentos** (**SGD**). Cuncretamente, sa Norma UNE-ISO 30300 collit sa terminologia de sa serie de normas e ispetzificat sos obietivos e sos profetos chi benint dae s'implantatzione de unu SGD. Sa Norma UNE-ISO 30301, in cambiu, inditat sos recuisitos netzessarios pro implantare unu SGD. + Su **TERMCAT** at bortadu custas normas in ocasione de sa "**die tecnica subra de sas aplicatziones de sa Norma UNE-ISO 30301 in sas impresas**", ammaniada dae su Dipartimentu de Cultura de s' **AENOR**, chi ant fatu in custas dies in **Museu de Istoria de Catalugna**. + #_Sarvadore Serra_ + + ## In Italia s'ispesa militare non miminat + S'Italia si mantenet in su de sete postos in su campu de s'ispesa militare. Custos sunt sos datos de su "Rapporto Sipri 2006". S'Istitutu de chirca subra de sa paghe de Istocolma, chi ocannu tzelebrat sos 40 annos de atividade, at analizadu s'ispesa militare mundiale: s'annu coladu in su mundu s'ispesa militare s'est acurtziada a sos 1200 milliardos de dollaros, superende su record de su 1988 (in cussu annu fiat arribada a 1100 milliardos de dollaros) e colende.nche de 200 milliardos s'ispesa de su 2004. Sa natzione chi prus at ispesu in custu campu sunt sos Istados Unidos, chi cun prus de 507 milliardos de dollaros amuntant a sa sola pagu mancu de su mesu de sas ispesas militares (su 48%). A sighire su Regnu Unidu, sa Frantza, su Giapone e sa Tzina chi amuntant ognunu su 4-5% de sas ispesas militares. A pustis sa Germania (30,4 milliones de euros) e s'Italia chi, mancari nche calet dae 27,5 milliardos de euros de su 2004 a 25,1 milliardos de dollaros de su 2005, mantenet su de sete postos in ispesas militares. Ma cun un'ispesa de 468 dollaros pro abitante, s'Italia nche colat de meda sa Germania (401 dollaros) in s'ispesa militare pro capite.[_gpr_] + + + + ### 27/06/2012 + ## SU Tribunal Supremo (TS) de Madrid contra a sa politica linguistica catalana + ### de Diegu Corraine + De reghente su Tribunale Supremu de Madrid at bogadu una delibera chi imponet a su guvrnu catalanu chi asseguret sa possibilidade de faghere iscola finas in castiglianu in sas iscolas catalanas. Comente mai? Sas iscolas catalanas sunt totu in catalanu, francu duas oras sa chida de castiglianu! + Finas a como su Generalitat t rispostu NONO a custa impositzione, garantende chi at a sighire su modellu de immersione linguistica totu in catalanu. In custu sunt de acordu totus, francu su Partidu Populare e setores sotzialistas tzentralistas. A narrere sa veridade, sa pretesa de su TS sighit sa linia politica de sos "populares" chi sunt contrarios a sa primatzia de su catalanu in Catalugna. E difatis, in Baleares, in Galiitzia e in aterue, in ue su Partidu Populare est resessidu a leare su podere in su guvernu, est pratichende una politica contraria a sas limbas natzionales, chirchende de nch'iscontzare la politica linguistica de sos guvernos de in antis. + Ma non est bastadu. In custas dies su matessi TC at impostu de abbandonare sa prevalentzia de su catalanu in sas iscolas de s'infantzia. Ma su guvernu catalanu de Artur Mas at rispostu chi nono. + Irene Rigau, assessore de s'educatzione at rispostu a Madrid chi no ant a cambiare mancu una ria in sa politica linguistica de immersione. + In Sardigna, diamus devere imparare dae sos Catalanos chi sa limba est su motore de s'identidade e de sa soverania e chi s'indipendentismu sena limba praticadu dae sos moimentos sardos non tenet sentidu. + #_Diegu Corràine_ + + ### 28/06/2012 + ## Gadduresu, tataresu e ateros faeddos + ### Si nde faeddat in unu libru de Mauru Maxia + Sa Sotziedade editoriale **Taphros** at publicadu su libru de **Mauru Maxia**,"_**Fonetica storica del gallurese e delle altre varieta sardocorse**_". Est un'opera fundamentale pro connoschere sos idiomas chi si faeddant in s'ala de susu de sa Sardigna. Custu volumene analizat totu sos fenomenos foneticos prus de importu chi caraterizant sas variedades sarducorsicanas (gadduresu,tataresu, casteddanesu , sedinesu, maddaleninu) cun esempros e cunfrontos numerosos a beru. S'opera est articulada in 753 paragrafos partzidos in tres partes riservadas, rispetivamente, a su **vocalismu** (117), a su **cunsonantismu** (528) e a sos **fenomenos generales** (108). Sas formas mentovadas sunt unas migias. In particulare b'at de sinnalare prus de 3.800 formas propiamente **sarducorsicanas** (gadduresu, tataresu e variedades minores); 522 formas **corsicanas**; 692 **sardas**; 241 **italianas**; 197 **catalanas** e **ispagnolas**. Su libru, chi tenet unu tragiu sientificu, mustrat, finas cun fontes documentarias raras, chi **su prus de custos idiomas fiant giai in usu in su Treghentos**, duncas tres seculos in antis de s'epoca chi istudiosos medas creiant finas a como. Su volumene est in formadu 18x25; tenet 328 paginas e b'at finas 45 cartinas a colores. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 01/07/2012 + ## Abertu in Irbono s'Ufitziu de sa Limba Sarda + ### Faghet parte de su progetu "Fainas a Cumone" de sa Provintzia de Nugoro + #_Sarvadore Serra_ + + ### 03/07/2012 + ## Torra operativu s'ufitziu de sa limba sarda de Crabas + ### Sa finalidade est a impitare su sardu no in familia ebbia, ma finas in s'amministratzione publica + A impreare sa limba sarda no in familia ebbia ma finas in sos ufitzios de sa Comuna pro faeddare de praticas o pedire informatziones. In Crabas est torra operativu s'ufitziu linguisticu sardu, naschidu pro amparare sos bisongios siat de sos amministradores e de sos dipendentes comunales chi cherent impitare finas sa limba sarda in sas atividades de sa Comuna, siat de sos tzitadinos, insinnantes , istudentes , assotzios e iscolas chi cherent informatziones e aprofundimentos a pitzu de sa limba sarda. Custu servitziu naschet gratzias a unu finantziamentu de 45 migia de euros assinnadu cun sa lege 482 de su 1999 a sa bidda lagunare, ghia de un'assotziu de comunas chi nde faghent parte **Arriora**, **Boatiri** , **Nurachi**, **Sabaruss_a,_** **Sant' Eru** e **Tzeddiani**,S'ufitziu est in sos locales de s'archiviu comunale, in Pratza de Eleonora de Arborea. Aberit cada lunis mangianu, dae sas oto a sas duas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/07/2012 + ## Cherimus sa limba sarda in iscola + ### Lu narat su cussigiu comunale de Otzana + Tocat a li dare atuatzione cumpleta a sa lege istatale n. 482 subra de sas limbas minoritarias, finas ponende in sas iscolas primarias e segundarias s'insinnamentu de sas limbas chi caraterizant s'identidade culturale propia. Bi l'at pedidu, a sa Regione Autonoma de Sardigna, su cussigiu comunale de Otzana, chi at aprovadu una delibera cun sa rechesta de faghere custu giai dae s'annu iscolasticu 2013 - 2014. In particulare, su cussigiu comunale pedit a sa Regione "de intervennere cun s'Ufitziu iscolasticu regionale pro chi diat ordines pretzisos a sas dirigentzias iscolasticas pro agiunghere a sa dimanda de preiscritzione su modulu pro sa rechesta de s'avvalere, pro sos figios issoro, de s'insinnamentu de sa limba sarda comente narat sa lege 482". Infatis, s'articulu 4 de custa lege pretzisat chi "In su mamentu de sa preiscritzione, sos babbos e sas mamas narant a s'istitutzione iscolastica si si cherent avvalere pro sos figios issoro de s'insinnamentu de sa limba de sa minoria". Custu metodu, ammentat su cussigiu comunale, lu sighint dae annos in sas iscolas de Friuli, in ua b'at una situatzione de bilinguismu comente in Sardgna. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/07/2012 + ## SU SARDU, SA LIMBA DE SARDIGNA: cunferentzia in s'Universidade de Bamberga + ### de Diegu Corraine + Martis 3 de triulas coladu, in s'Universidade de Bamberga (Germania), b'at apidu una cunferentzia dedicada a su tema "**Il sardo, la lingua della Sardegna**". S'addoviu fiat organizadu dae s'assotziu _Mosaico Italiano_ e dae su _Tzentru Linguisticu_ de sa matessi universidade. + A su publicu de una barantina de italianos e tedescos, apo faeddadu deo. Bi fiant finas duos sardos, unu de Durgali e unu de Mogoru! B'aiat finas unu linguista de s'Universidade chi s'interessat de sardu (mescamente de Biddamanna) e ateros duos professores. + In sa cunferentzia (fata in s'aula U2/204, in ue in antis b'aiat letzione de teologia!), apo difesu s'idea chi _est su sardu sa limba natzionale de sa Sardigna_, chi sena limba non b'at natzione sarda, chi bi cheret una politica linguistica (e duncas una lege noa aposita) generale e cumplessiva chi fatzat torrare a sa limba sarda su 90% de sos pitzinnos chi nche sunt perdende sa limba! In tempos in ue carchi istudiadu a s'italiana tenet dudas chi su sardu siat sa limba de sa Sardigna, su titulu de sa cunferentzia no est istadu isseberadu de badas! Est naturale chi apo finas mustradu chi in Sardigna b'at bator minorias linguisticas tuteladas finas dae sa Lege 26/97, in sos territorios in ue sunt presentes. + Est craru chi apo cunfirmadu duos perigulos mannos a beru, chi costant a totu nois: sa "trasmissione intergeneratzionale" de su sardu, chi est a puntu de si parare, torrende a nudda sa cantidade de gente chi lu podet faeddare unu cras; sa perdida de calidade de sa limba, semper prus colonizada dae s'italianu, in sas paraulas, in sa fonetica e in sa sintassi. + Sa limba, sena sa leva de sos pitzinnos, est a pagos passos dae una pentuma dae ue arriscat de no essire prus. Sa limba, sena si liberare dae sas interfentzias italianas arriscat de perdere su naturale suo. Devimus parare fronte a s'assimilatzione natzionale e linguistica chi nos est corfende in profundidade. Apo finas naradu chi, contra a custu disacatu non b'at una reatzione proportzionada nen de sas pessones nen de sos moimentos politicos. Sende chi b'at entes, editores e pessones chi sunt faghende sa parte issoro pro afortire su sardu e sa presentzia sua in sa sotziedade e in su territoriu. + Est craru chi, pro parare fronte a totu custu bi cheret una politica urgente de pianificatzione e ufitzializatzione, in cada logu e impreu, pro prima cosa in iscola, dae sos 4 annos de edade. + Apo finas cunfirmadu chi oramai in Sardigna s'est afortende su cumbinchimentu chi, pro assegurare vida e fortza a su sardu, bi cheret una norma iscrita de referentzia pro impreos generales e formales, lassende a cada unu sa possibilidade de pronuntziare su sardu cunforma a comente costumat a faghere a su solitu in domo e in sa bidda sua. + Una parte de sa cunferentzia, duncas, l'apo dedicada a s'istoria de sas normas iscritas de sos iscritores e de sas normas fatas dae sas cumissiones de espertos, finas a s'urtima, adotada dae sa RAS in su 2006, sa LSC. + In fines, apo mustradu chi, in manera cumplementare a sa LSC, si podent finas iscriere sas variedades locales dialetales de su sardu pro funtziones locales, informales. De su restu, giai si faghet e custu non cuntrastat cun s'utilidade de una norma unica iscrita pro s'ufitzialidade. + No est istadu fatzile a faghere cumprendere a sos italianos presentes (calicunu malaidu de natzionalismu italianista e tzentralista) sas pretesas nostras de soverania linguistica, comente deretu istoricu (limba ufitziale de sos Sardos pro a su nessi 400 annos), democraticu (art. 6 de sa Costitutzione de sa RI) e culturale (deretos linguisticos colletivos garantidos dae Onu e Unesco), ma b'apo "proadu". Est traballosu a distinghere s'istoria linguistica nostra, su naturale de sa limba sarda, dae sos dialetos italianos. Ma si cherimus afortire sa limba nostra, non podimus faghere a mancu de crarire sas ideas nostras finas a sos apartenentes a sa "majoria", in intro de s'Istadu e in foras. Devimus chircare amigos de su sardu in totue. + Est pro custu chi cada unu de nois devet faghere a manera de intervennere in totue, proponende s'idea de "TORRARE A SA LIMBA, TORRARE SA LIMBA". + #_Diegu Corràine_ + + ### 09/07/2012 + ## Est creschende sa connoschentzia de s'irlandesu in Éire + ### Ma est galu problematica sa difusione sotziale de sa limba + Pagu prus de **1.77 milliones** de pessones in sa **Republica de Irlanda** ant decraradu chi ischint a faeddare in irlandesu, a su chi resurtat dae sos datos CENSUS de su 2011. Custu cheret narrere chi oe **su 41.4% de sos tzitadinos sunt a tretu de faeddare in irlandesu** , cando chi in su 2006 fiant su 40,8% . Comente a su solitu in Irlanda, sos giovanos mustrant sa megius connoschentzia de sa limba: **su 73.7% de sos chi tenent intre sos 10 e sos 14 annos** e **su 64.2% de sos chi tenent intre sos 15 e sos 19 annos** decrarant sa capatzidade issoro de faeddare in irlandesu, Custa proportzione nche falat a una media de su 35% cando si leant in cunsideru pessones chi tenent prus de 25 annos. + A dolu mannu, sos datos peorant cando si leat in cunsideru s'usu sotziale. S'incherta mustrat chi petzi 77.000 pessones faeddant in irlandesu cada die. Custu numeru escludet chentinas de migias de pessones chi impitant s'irlandesu cada die petzi in iscola. Ateras 111,000 pessones impreant sa limba in foras de iscola a su nessi un bia in sa chida. Unas 439.000 pessones narant chi no impreant mai sa limba in foras de sa classe mancari siant a tretu de la faeddare + In su **Gaeltacht** (tzircuscritziones otzidentales in ue s'irlandesu est reconnotu ufitzialmente comente limba predominante), su **69.5% de sas pessones ant decraradu chi faeddant in irlandesu** + Mancari s'irlandesu siat sa limba natzionale de Irlanda e una de sas limbas ufitziales de su paisu, pitzinnos medas l'istudiant petzi comente materia iscolastica (su Gaeltacht est un'etzetzione). In foras de su Gaeltacht, sos tzentros **Gaelscoileanna** dant un'insinnamentu de irlandesu mediu a unos 40.000 pitzinnos. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/07/2012 + ## Si b'at de imparare, imparemus finas dae sos Catalanos in chistiones de politica linguistica + ### de Diegu Corraine + Cando faeddamus de medios e ideas pro parare fronte a su disacatu de sa morte de sas limbas, de sa limba sarda in particulare, pessamus semper chi siat cumbeniosu a bidere ite ant fatu sas ateras limbas chi sunt resessidas o sunt resessende a minimare su dannu de sa morte de sa limba natzionale, de sa limba propia. Su modellu prus a probe chi tenimus est su de su Catalanu. Ma s'acusa chi bogant a campu sos inimigos de su sardu est chi sas duas limbas e sas duas istorias linguisticas non si podent paragonare. E agiunghent chi su catalanu s'est sarvende ca sos Catalanos sunt ricos!. At a essere, ma non bi creo chi siat custa sa resone, a su nessi no est sa prima resone. + Pro mene, imbetzes, no est petzi chistione de dinare, ma est chistione de tennere IDEA, s'idea. S'idea de essere natzione e chi sa limba nd'est su motore o s'alimentu. Est beru chi est gosi, comente mustrant sos Catalanos, lu repito, sena timere de essere atacadu comente estremista e esterofilu. + In custa gherra contra a s'assimilatzione linguistica e, in definitiva, natzionale de sa Sardigna, bi cheret coerentzia, costantzia, perseverantzia, ispiridu de unidade, disciplina, umilidade, voluntariadu, belle semper sena paga! Giai est nudda! Sos Catalanos mustrant de tennere custas calidades. A nois Sardos nde diat bastare a su nessi una, ma non resesso galu a l'agatare. + Giugu Ledda, unu dotore sardu apassionadu e tradutore de limba sarda chi istat in Bartzellona e connoschet bene ambas sotziedades, sa sarda e sa catalana, at iscritu de reghente, in risposta a chie naraiat chi sos Catalanos sunt istados sarvados dae su "dinare" chi tenent: «sos catalanos non sunt istados sarbados, no ant isetadu nen meraculos e nen sarbadores; si sunt sarbados a sa sola, traballende e creende a su faghiant.» + In prus, no est mancu totu chistione de dinare, ca sos Catalanos ricos, propiu ca sunt ricos, si diant podere isperdissiare su dinare (e bi nd'at de seguru chi lu faghent) in ateru e no in limba, ca sos ricos non tenent perunu obrigu de gastare su dinare issoro in "limba"! Si lu faghent est ca tenent IDEA. E tenent un'idea gasi crara de su funtzione tzentrale e indispensabile de sa limba in su fraigu de sa natzione e libertade issoro, chi si ponent su problema de cunsentire e afortire s'imparongiu de sa limba catalana a totu sos immigrados istrangios chi suprint a Catalugna. + E in Sardigna pro ite custa idea est debile? Ite nde narant sos letores? + #_Diegu Corràine_ + + ### 10/07/2012 + ## Ufitziu linguisticu subracomunale nou in Meilogu + # + ### Sunt interessadas sas biddas de Boruta, Turalva, Tiesi e Giave. + _dae Juvanna Tuffu retzimus e publicamus:_ + In su mese de lampadas sas Comunas de Boruta, Turalva, Tiesi e Giave gratzias a sa collaboratzione cun s'assotziu culturale Àndalanoa, ant abertu s'ufitziu de sa limba sarda subracomunale. Finantziadu dae sa lege istatale subra de sas minorias linguisticas (lege 482/1999), s'Ufitziu tenet comente obietivos printzipales cussu de promovere e defendere su sardu in totu sas ocasiones de bida sotziale, economica, amministrativa e culturale. + Cun custu progetu si cheret promovere s'impreu orale e iscritu de sa limba sarda siat in intro de s'amministratzione siat in fora cun sos tzitadinos. Su sardu duncas in ambitu familiare ma finas in sa bida de cada die e in sos cuntestos formales comente sos ufitzios publicos. + S'incarrigu de gestire s'ufitziu linguisticu subracomunale est istadu dadu a duos espertos de limba sarda: Istevene Ruju responsabile pro sas comunas de Tiesi e de Giave e Juvanna Tuffu responsabile pro sas comunas de Boruta (capofila) e de Turalva. + Unu de sos compitos de sos espertos at a essere cussu de faghere a manera chi s'impreu de sa limba sarda siat "normale" in sas atividades de sas amministratziones comunales, comente sa tradutzione in sardu de sos sitos istitutzionales presentes in sa rete e de sa modulistica, dende importantzia particulare a sa tradutzione de s'Istatutu de s'ente, de sas iscritas de impreu publicu (locandinas e avisos de cale si siat casta pro su publicu ecc). + Ant a essere fatos, intre santugaine e nadale de ocannu, sos cursos de formatzione de badas pro su personale de s'Ente e pro sos tzitadinos. Su cursu de formatzione tenet comente obietivu printzipale sa connoschentzia e sas cumpetentzias subra de s'impreu de sa limba sarda in sa redatzione de sos atos giuridicos e amministrativos e in sas atividades de comunicatzione de sos tzitadinos. + S'ufitziu linguisticu in totu sas bator comunas at a essere abertu a su publicu su martis e su mercuris. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/07/2012 + ## Presentada de su curretore ortograficu sardu + ### Su 25 de triulas in Casteddu + _dae F. Cheratzu retzimus e publicamus_: + mercuris, **25 de triulas 2012**, in sa sala de **Biblioteca Regionale de viale Trieste 137 in Casteddu** b'at a essere sa presentada de su **curretore ortograficu**de sa Regione (CROS). + Si cumintzat a mangianu e at a sighire a borta de die cun su segundu seminariu terminologicu. + A sas undighi (**11.00**) de mangianu: Presentada a s'imprenta de su progetu CROS. + Nd'ant a chistionare: + - on. Sergio Milia, Assessore a s'Istrutzione Publica e a sa Cultura; + - ing. Antoni Conti, Diretore Generale de s'Assessoradu. + A sas bator (**16.00**) de merie: Segundu seminariu terminologicu e presentada de sas ainas informaticas in linia e iscrobada. + Ant a intervennere: + - Giosepe Corongiu, s'impreu de sa limba in sas comunicatzione istitutzionale; + - Cristiano Becciu, chistiones abertas e propostas; + - Micheli Pinna, su CROS, dae un'aina pro s'amministratzione a un'aina pro totus; + - Roberto Bolognesi, su cuntributu de su CROS a s'evolutzione de sa limba; + - Diego Corraine, ateras ainas informaticas in agiudu de su sardu; + - Carlo Zoli, presentada de su CROS in linia; + - Frantziscu Cheratzu / Massimo Cireddu, presentada de sa versione iscrobada pro OpenOffice e LibreOffice. + At a sighire su dibatu cun interventos de sos operadores e de su publicu. + A s'agabbu de s'addobiu s'at a creare unu grupu de traballu pro provare e megiorare s'aina informatica. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Abba radiuativa in Normandia + Su 23 de su mese coladu Greenpeace at fatu pubblicu unu raportu de su laboratoriu Acro chi documentat sa contaminatzione radiuativa de sas faldas acuiferas in Normandia (Frantza). S'abba radiuativa l'impreant in agricoltura e in s'allevamentu de sas bacas de late. Sos contaminantes arribant a sas faldas de su depositu de refudos radiuativos de La Hague. Su livellu mediu de radiuatividade agatadu in s'abba est de 750 Becuerels pro litru, cando sa normativa europea ponet unu limite de 100 Becuerels pro litru. S'abba est contaminada meda dae su triziu, chi inditat una contaminatzione futura dae ateros radiunuclides perigulosos pro s'omine, che a su stronzio, su tzesio e su plutoniu. Sos impiantos de La Hague sunt, paris cun sos de Sellafield in sa costa otzidentale de s'Inghilterra, sos impiantos prus importantes pro su riprotzessamentu de iscorias radiuativas in Europa. Finas in Sellafield b'at problemas meda, sanitarios e ambientales, collegados a sas atividades de sos impiantos. In su 1993 unu raportu de su guvernu britannicu subra de s'intzidentzia de sos tumores infantiles in sa zona aiat rilevadu unu numeru de casos de leutzemia superiore de 14 bortas a sa media natzionale. In Sellafield, sa contaminatzione radiuativa no est petzi in s'abba ma finas in sa rena, in sa terra luzana, in sos produtos de s'agricoltura, in sos animales. Prus de mesa tonnellada de plutoniu nch'est dadu in mare. In su 1999 unu monitoragiu fatu dae Greenpeace in sa costa e in prossimidade de sos iscarrigos licuidos de sos impiantos aiat mustradu comente su materiale analizadu fiat contaminadu a manera chi si podiat classificare comente refudu radiuativu. [_gpr_] + + + + ### 15/07/2012 + ## Su Progetu de Google pro sas limbas in perigulu + ### Un'isfortzu pro agiuare sas limbas cun sa tecnologia e sa collaboratzione in rete + Oe si faeddant in su mundu unas setemigia limbas, ma si pessat chi in su 2100 bi nd'at a abbarrare petzi su mesu. + Sas limbas sunt in perigulu cando non colant dae una leva a s'atera, e sa perdida de una limba cheret podere narrere finas sa perdida de informatziones sientificas pretziosas e de patrimonios culturales de valore. Pro custu Google at lantzadu custu "Progetu pro sas limbas in perigulu", est a narrere unu situ informaticu in ue b'at totu sos datos de su **Catalogue of Endangered Languages** (sigla ELCat, numene in sardu "Catalogu de sas limbas in perigulu"). + Cun custu situ, Google cheret animare sos utilizadores a cumpartzire documentos leados dae sos chi faeddant custas limbas e a ponnere in cuntatu sos disterrados de sas comunidades linguisticas in perigulu cun sas retes sotziales. + Intro de pagos meses, in su situ ant a intrare su **First Peoples' Cultural Council** (Primu Cussigiu Culturale de sos Populos) e su **Institute for Language Information and Technology at Eastern Michigan University** (Istitutu pro s'informatzione e sa tecnologia linguistica de s'Universidade Mighigan Est). + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/07/2012 + ## S'Assotziu Europeu pro s'Indipendentzia est andende a dae in antis + ### Ma mancant sos sardos + Sa **European Partnership for Independence** (in sardu, Assotziu Europeu pro s'Indipendentzia) est un'assotziu frutu de s'unione de **catalanos**, **bascos**, **iscotzesos** e **flamencos** chi cherent s'indipendentzia de su logu issoro. In custas dies s'assotziu at presentadu su programa suo in su Parlamentu Europeu. + Est andende a dae in antis, duncas, unu progetu comunu pro mustrare a sa comunidade internatzionale sa voluntade de custas bator natziones de si faghere indipendentes. Custu assotziu lu ghiat sa flamenca **Fierda Brepoels**, cun s'agiudu de s'eurodeputadu iscotzesu **Ian Hudghton** (SNP), de su bascu **Izascun Bilbao** (PNV) e de su catalanu **Raul Romeva** (ICV). + A dolu mannu no nde faghent parte nen sos sardos, nen sas ateras natziones sena Istadu. Lastima, ca fiat istada un'ocasione pro mustrare un'idea de s'Europa prus democratica e prus aberta a sas diferentzias. S'impressione est chi si chergiat dare importantzia petzi a sas natziones sena Istadu prus ricas de su Continente, lassende a un'ala sas ateras. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/07/2012 + ## + Viagiu de istudiu a Girona e a Bartzellona de alunnos de su progetu FILS de UniCA + ### + Dae su 11 a su 15 de triulas de su 2012 + Sa finalidade de custa visita, organizada dae s'Universidade de Casteddu, in collaboratzione cun sa Delegatzione de sa _Generalitat_ catalana in s'Alighera, fiat sa de connoschere in profundidade comente sa Catalugna at operadu in su protzessu suo de "normativizatzione" de sa limba (cun un'istandard iscritu de referentzia) e de "normalizatzione" linguistica, pro faghere a manera chi su catalanu siat "normale" in sa sotziedade e in su territoriu, mescamente in s'ambitu iscolasticu, comunicativu e istitutzionale. + Su viagiu, ghiadu dae Diegu Corraine (chi est istadu professore in su cursu Fils) cun sa collaboratzione de Joan Elies Adell Pitarch (_Delegacio de la Generalitat_ in l'Alguer) , est cumintzadu in Girona, in ue sa delegatzione de maistros, professores, operadores linguisticos, at visitadu su Centre de Normalitzacio Linguistica de Girona, in ue sa diretora, Montserrat Mas, at craridu sas funtziones chi tenent e isvilupant. At descritu mescamente sos cursos de catalanu pro adultos e finas su programa de Voluntariadu de sa Limba. + In Bartzellona, su 12, su grupu de visitadores at cumintzadu su programa de visitas in Palau Moja, in sa Rambla Catalugna, in ue su sutadiretore de Politica linguistica de su guvernu catalanu, Josep Santamaria, at mustradu a sos presentes cale est sa politica linguistica de sa Generalitat, mescamnete sas politicas chi punnant a afortire s'impreu de sa limba catalana in totu sos ambitos de sa sotziedade e sa disponibilidade de produtos e servitzios in catalanu. A pustis su grupu si nch'est tramudadu a s'_Institut d'Estudis Catalans_ (IEC), in ue est istadu retzidu dae su Presidente e dae su Segretariu de sa Setzione Filologica de su IEC, sos sennores Isidor Mari e Ramon Sistac. Sa Setzione Filologica tenet sa funtzione de academia de sa limba catalana, duncas includet s'istudiu sientificu de sa limba, s'istabilimentu de sa normativa sientifica e su controllu de su protzessu de aplicatzione de custa normativa in s'ambitu chi li pertocat: sas terras de limba e de cultura catalanas. A merie, su grupu est andadu a sa Televisio de Catalunya (TV3), in ue l'ant retzidu Ernest Argeles e Oriol Camps, de sos Serveis Linguistics de la Corporacio Catalana de Radio i Televisio. A pustis de una visita a sas installatziones televisivas de produtzione e emissione, sos espertos catalanos ant craridu a su grupu sardu cale est su modellu de limba impreadu in sa televisione e sa radiu publica de Catalugna e cale est sa funtzione fundamentale chi ant tentu sos medios de comunicatzione de massa in sa normalizatzione linguistica de su catalanu, duncas in su caminu chi custa limba at fatu pro essere "normale" in sa sotziedade. + Su 13 est cumintzadu cun una visita a su _Departament d'Ensenyament de la Generalitat de Catalunya_, in ue espertos de su Dipartimentu ant mustradu comente est cumpostu su sistema educativu catalanu de "immersione", ponenede in craru mescamente su protzessu istoricu de s'introduimentu de su catalanu comente limba printzioale e veiculare de su sitema educativu de Catalugna, chi at cunsentidu de garantire sa coesione sotziale durante sos urtimos annos. A pustis, durante su malesi mangiano, su grupu Fils a visitadu _TermCat_, chi est su tzentru de terminologia de sa limba catalana, chi tener sa missione de isvilupare e integrare su catalani cun sa terminologia in sos setores ispetzializados e in sa sotziedade, mediante sa creatzione continua de istrumentos e medios innovadores e de calidade. Sos espertos de TermCat ant craridu bene chi s'atividae issoro operat in intro de su protzessu de normalizatzione de sa limba catalana, in unu cuntestu globale determinadu dae sa sotziedade de sa connoschentzia, sa diversidade e su multilinguismu. Sa die est agabbada, a merie, cun sa visita a _Vilaweb_, unu cuotidianu digitale in catalanu. Su diretore de VW, Vicent Partal, at mustradu su funtzionamentu de VILAWEB e at faeddadu finas de sa funtzione de sa tecnologia e mescamente de internet in sa normalizatzione (duncas, s'ispainamentu normale in cada logu e impreu) de sa limba catalana. + Bidende finas sa reatzione positiva de su grupu Fils, podimus narrere chi su resurtadu de su viagiu est positivu, ca mustrat comente sa limba catalana at fatu passos ispantosos, chi non si podiant mancu pessare 40 annos a como, pustis rutu su franchismu. Una mustra de comente sa voluntade populare, espressada dae una classe politica abbista chi, in manera trasversale, at ischidu ponnere in opera una politica linguistica de importu chi assegurat una presentzia belle totale de su catalanu in cada ambitu e impreu, in sa sotziedade e in su territoriu. Sende chi su resurtadu catalanu pargiat malu a otennere dae limbas comente su sardu, chi est moende petzi sos primos passos de s'ufitzialidade, su chi sos partetzipantes a su viagiu de istudiu Fils ant podidu leare dae su modellu catalanu est su metodu e sa manera de operare de sos Catalanos: su protzessu de immersione linguistica in s'iscola, s'impreu pervasivu de sa limba, in totu sos setores, unidu a sa capatzidade de istudiare, aprontare e realizare solutziones cuncretas e modernas, a sa disciplina, a sa coerentzia e perseverantzia in sa defensa e aplicatzione de unu modellu unitariu de iscritura, chi ant cunsentidu belle unu miraculu linguisticu. + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/07/2012 + ## Revisione de gastos e CGIL + ### S'assessore regionale de s'istrutzione Publica Sergio Milia li torrat imposta a su sindicalista Loddo + "So leghende cun meravigia e dispraghere sas decraratziones de Pepinu Loddo (CGIL) a propositu de s'azeramentu de s'ispetzifitzidade linguistica de sa Sardigna in meritu a sa cantzellatzione de su "dimensionamentu iscolasticu agiuadu" proposta dae su Guvernu de Monti cun sa chi li narant "_Spending Review_" e mi so pregontende si custa ghia sindacale cumpartzit sa realidade nostra o vivet in carchi dimensione onirica e fantasientifica chi no li permitet de essere seriu, obietivu e cuncretu." + L'at decraradu s'assessore regionale de s'istrutzione Publica Sergio Milia, rispondende a una nota de sa Cgil a propositu de su problema de su dimensionamentu iscolasticu e e de s'ispetzifitzidade linguistica de sa Sardigna. + "In unu comunicadu chi tenet tonos allarmisticos meda, Loddo acusat sa Regione, chi, a sas beras, est vitima, de un'atu unilaterale de su guvernu chi, a pustis de aere istabilidu unu "dimensionamentu iscolasticu agiuadu" pro sas regiones cun presentzia de minorias linguisticas, como, propiu ca regiones comente sa Sardigna e su Friuli ant prospetadu sa possibilidade de si nde servire pro sas limbas regionales issoro, faghet unu passu a dae segus e limitat custu "dimensionamentu rduidu " a sas regiones in ue sunt presentes "_minorias __de limba materna estera_", est a narrere sa Badde de Aosta, su Trentinu-Sud Tirol e su Friuli Venezia Giulia (petzi pro s'islovenu)." + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/07/2012 + ## Casteddu: presentada de su CROS (CuRretore Ortograficu Sardu) + ### Mercuris, 25 de triulas 2012 + Si cumintzat a mangianu e at a sighire a borta de die cun su segundu seminariu terminologicu. A sas undighi (**11.00**) de mangianu: **presentada a s´imprenta** de su progetu CROS. @@ -38778,26 +54769,49 @@ At a sighire su dibatidu cun interventos de sos operadores e de su publicu. A s´agabbu de s´addoviu s´at a creare unu grupu de traballu pro provare e megiorare s´aina informatica. + #_Diegu Corràine_ + + ### 19/07/2012 + ## Pro s'unidade de sa limba catalana + ### Su parlamentu catalanu criticat sos guvernos aragonesu e baleare + Su Parlamentu catalanu at aprovadu una decraratzione in favore de s'unidade de sa limba catalana, critichende sos cambiamentos leigislativos subra de su catalanu fatos dae sos guvernos aragonesu e baleare. + A su chi si leghet in sa decraratzione, custas modicatziones "ant a faghere dannu mannu a su status legale de sa limba, a sos deretos linguisticos de sos chi faeddant in catalanu e a sa normalizatzione linguistica in s'insinnamentu, in sa comunicatzione e in s'impreu sotziale, siat in sos territorios rispetivos, siat in su cumplessu de su dominiu linguisticu". + In su documentu si ponet in craru chi sas initziativas legislativas de custos duos guvernos "non rispetant sa Decraratzione universale de sos deretos linguisticos" e chi tocat a " denuntziare s'impreu de deniominatziones de sa limba catalana impropias" chi non reconnoscant sa realidade culturale de s'unidade de sa limba. + Mancari custu non resurtet in manera crara dae su testu, custa decraratzione benit a pustis chi su Guvernu de Aragon (PP-PAR) at detzisu in una lege linguistica noa de li narrere "aragonesu meridionale o setentrionale " a su catalanu chi si faeddat in sa "Franja de Ponent" . + In su testu si pretzisat chi su catalanu est una limba faeddada dae prus de noe milliones de pessones in Catalugna, in sa Comunidade Valentziana (francu unas cantas tzircuscritziones de s'internu), in sas Baleares, lin Aragon, in S'Alighera , in sa Catalugna Nord (territorios de su sud de sa Frantza ), in Carche (Murcia) e in Andorra. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/07/2012 + ## Su Termcat de Bartzellona at publicadu su Ditzionariu de sa neurosientzia + ### L'ant presentadu in s'auditorium de La Pedrera in ocasione de s'Annu de sa Neurosientzia 2012 + Su Ditzionariu de neurosientzia collit e definit unos 2.000 termines in catalanu cun sos currispondentes in ispagnolu e inglesu; pro narrere, _cabdell neurofibril*lar, dopamina, funcio visuoespacial, lateralitzacio, llindar d'excitabilitat, model de Hodgkin-Huxley, neurona mirall o simultagnosia_. Su ditzionariu l'at elaboradu unu grustu de espertos universitarios chi in mesu issoro b'at **Antoni Valero**, autore printzipale, e **Xavier Navarro** e **Josep Reig**, autores ispetzialistas e coordinadores sientificos de s'opera. Su **TERMCAT** at assumidu sa diretzione globale de su progetu, cun sa collaboratzione de sa **Xarxa Vives d'Universitats** e s'agiudu de s' **Obra Social de CatalunyaCaixa** e de su Dipartimentu de sa salude de sa + Durante sa presentada, chi b'ant leadu parte prus de 200 pessones , **Rosa Colomer**, diretora de su TERMCAT, at bantadu su valore praticu e simbolicu de su ditzionariu, dedicadu a una disciplina d'avanguardia generadora de termines noos chi sunt istados istudiados a fundu e sunt istados inseridos in su catalanu . Josep Reig e Xavier Navarro, coordinadores sientificos de s'opera, ant faeddadu de sa trasversalidade e de sa difusione manna de sa neurosientzia, e de su traballu cumplessu de grupu chi at fatu possibile chi s'opera esseret essida a campu. Pro parte sua, Salvador Garcia, diretore de s' "Àrea de Coneixement" de s' Obra Social de CatalunyaCaixa, at rimarcadu su suportu de s'istitutzione a custa initziativa importante in s'** Annu de sa neurosientzia**. Est intervennidu finas Francesc Sancho, segretariu de "Estrategia i Coordinacio" de su Dipartimentu de sa salude; Xavier Sola, segretariu generale de su Dipartimentu de Cultura, i Jordi Montaña, presidente de sa Xarxa Vives d'Universitats. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/07/2012 + ## VIÀGIU FILS A BARTZELLONA: Ringratziamentos + ### de Diegu Corraine + A pustis de carchi die de pasu fisicu (e de conca!), chergio torrare gratzias a sos allievos chi b'ant leadu parte (chi ant sighidu cun interessu, curiosidade e… ispantu totu sas atividades), a sos amigos catalanos (cumintzende cun Joan Elies Adell Pitarch, chi at traballadu e acumpangiadu in Catalugna pro nos acasagiare bene), a sos dirigentes e funtzionarios de sos Entes linguisticos catalanos (chi nos ant retzidu in manera seria e sientifica), a sos tutores de su Fils (Paula Deriu e Pepe Molinu), a su Preside Giuliu Paulis chi at creidu meda in su viagiu nostru e, mescamente a su Servitziu Limba Sarda ghiadu dae Pepe Corongiu de sa RAS (Assessoradu de sa Cultura), chi at agiuadu a istabilire sas linias de Politica Linguistica de sos urtimos annos chi includent finas sa formatzione FILS fata dae UniCA (ma non dae UniSS!). Est sa RAS chi at chertu e pagadu sos cursos Fils e non su contrariu! Isperemus chi su viagiu nostru e su cunfrontu chi amus tentu nos ant a agiuare finas a riformare Fils e su raportu/funtzione de custos cursos cun sa presentzia bera de su sardu in iscola. Creo chi sos profetos de su viagiu siant istados prus mannos de carchi difetu organizativu. In s'ammentu ant a abbarare prus sos profetos. @@ -38804,30 +54818,60 @@ Creo, in fines, chi s'efetu positivu de su viagiu s'at a bidere in su tempus, mescamente in sas ideas, initziativas, mannas o minores, chi ant a bennere a cada unu de sos partetzipantes. Su nostru no est istadu unu viagiu linguisticu, ma de "politica" linguistica, pro bidere comente faghent ateras limbas e natzionesa guvernare, afortire e ufitzializare sa limba propia issoro. Cungio, duncas, cun un'auguriu: A nde faghere ateros de viagios pro istudiare ateras politicas lingisticas! + #_Diegu Corràine_ + + ### 20/07/2012 + ## No est a ponnere sa limba sarda a un'ala + ### Lu narat s"Italia dei Valori" in un'interrogatzione in su Senadu + Ca l'at pedidu su deputadu Federicu Palomba**,** s' "Italia dei Valori**"** at presentadu un'emendamentu firmadu dae su senadore Fabio Giambrone pro nche moere sa norma subra de sa revisione de sos gastos publicos chi faghet discrminatzione intre sas limbas minoritarias reconnotas dae s'Istadu, penalizende s'insinnamentu de su sardu in iscola. . «Su comma chi cherimus moere - si leghet in su documentu - interpretat in manera assolutamente restritiva e arbitraria sas normas aprovadas in su 2011 subra de s'istabilizatzione finantziaria, individuende comente "areas geograficas caraterizadas dae ispetzialidade linguistica " cussas "in ue siant presentes minorias de limba materna estera". A parte sa contradditoriedade de custa definitzione generica cun sa cale si distinghent cun criterios cumpletamente discetzionales sas limbas dae sos chi sunt dialetos ebbia, custa norma, torrende a giughere sa base de carculu pro sas istitutziones iscolasticas autonomas a su numeru de 600 alunnos, determinat de fatu sa cantzellatzione de postos de traballu medas in sas iscolas sardas, eliminende in particulare sos postos de sos operadores chi aiant s'incarrigu de insinnare e promovere sa cultura e sa limba sarda. Pro custu nos auguramus chi s'emendamentu nostru siat aprovadu dae su Senadu e pedimus chi totu sos senadores sardos fatzant cumberghere in custu emendamentu sos grupos issoro de apartenentzia . In casu contrariu sas Regiones discriminadas, in primis sa Sardigna, s'ant a devere difendere in manera autonoma faghende recursu a sa Corte Costitutzionale». + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/07/2012 + ## Su guvernu italianu non discriminet sa limba sarda + ### Un'apellu de sa Cunfederatzione Sindacale Sarda + Sa Cunfederatzione Sindacale Sarda faghet un'apellu a su presidente de sa Regione, Ugo Cappellacci, a sa Presidenta de su Cussigiu regionale Claudia Lombardo e a su presidente de sa Cummissione cultura de su Cussigiu regionale, Carlo Sanjust, pro un'interventu "in su Guvernu Monti pro chi ' in sas iscolas sardas siat mantesa sa regula chi fissat comente **base de carculu pro sas Istitutziones Iscolasticas Autonomas** **su numeru minimu de 400 alunnos **cunforma a s'apartenentzia a sa minoria linguistica sarda tutelada dae sa Costitutzione Italiana, dae sas Cunventzione Cuadru de sas Minorias Natzionales e dae sa Carta Europea de sas limbas minoritarias chi sunt ratifichende in su Parlamentu Italianu paris cun sas ateras limbas de sa Lege 482/99". + Custu fatu l'aiat giai denuntziadu su Comitadu pro sa Limba Sarda chi aiat prevididu "s'eliminatzione, cun su decretu de su guvernu italianu a propositu de sa revisione de sos gastos publicos, de sa limba sarda comente parametru pro carculare sos acorpamentos e s'ocupatzione in sas iscolas de Sardigna". "Como -crarit Giacomo Meloni, segretariu generale de sa Css - , a dolu mannu , sa revisione de sos gastos curreget sa Lege de istabilizatzione finantziaria 15 de Triulas 2011, n.111 pretzisende chi 'pro giassos geograficos caraterizados dae ispetzifitzidade linguistica si intendent cussas in ue sunt presentes minorias de limba materna estera"'. + Sa CSS crarit chi sa "ditzione de su guvernu italianu, in aparentzia tecnica, **nche torrat sa base de carculu** pro sas Istitutziones Iscolasticas Autonomas a **su numeru de 600 alunnos**, determinende de fatu sa cantzellatzione de postos de traballu medas in sas iscolas sardas e, in particulare, sa cantzellatzione de sos postos de sos operadores chi teniant s'incarrigu de insinnare e promovere sa limba e sa cultura sarda". + #_Sarvadore Serra_ + + ## Tzile: su progetu mineràriu Pascua Lama ponet in perìgulu sos indìgenos Diaguita + S'Assotziu pro sos Populos Mineztados (APM) est apessamentadu pro sas cunseguentzias chi diat podere tennere subra de sa populatzione de sa regione e subra de s'ambiente sa realizatzione de su progetu minerariu Pascua Lama. Su progetu Pascua Lama est unu progetu transfrontalieru (Tzile-Argentina) chi cheret isfrutare sos giatzimentos de oro, de prata e de ramene in una zona chi in Tzile est connota cun su numene de "Giardinu de s'Atacama". Su progetu de sa multinatzionale mineraria canadesa Barrick Gold, chi est disposta a bi investire 500 milliones de dollaros Usa, in printzipiu previdiat de tramudare sos ghiatzajos millenarios Toro 1, Toro 2 e Esperanza iscarrighende.nche s'astra in su ghiatzaju Guanaco, e diat cambiare s'echilibriu naturale de sa badde de su Huasco in su fronte tzilenu e de sa Riserva de sa Biosfera de San Guillermo (area protegida dae s'Unesco) in su fronte argentinu. Custas sunt zonas caraterizadas dae sas pagas risorsas idricas, e s'ispostamentu de sos ghiatzajos, o pro narrere megius sa distrutzione issoro, diat cambiare cumpletamente sas faldas acuiferas e su cursu de sos frumenes chi dae issos naschent, e in prus s'atividade mineraria diat podere avelenare sas pagas risorsas de abba. Sos dannos pro s'ambiente sunt incalculabiles e cumpromitint sa salude e sa bida de sos 70.000 abitantes chi bivent in sa parte tzilena, e sos prus corfidos diant essere galu sos indigenos Diaguita chi dae seculos bivent de agricoltura in sa badde de su Huasco. + + + + ### 24/07/2012 + ## Un'ordine de sa die in favore de sa limba sarda. + ### L'at aprovadu su Cussigiu comunale de Sindia. + Finas su Cussigiu comunale de Sindia at naradu sa sua in favore de sa limba sarda. In custas dies coladas at aprovadu unu documentu in propositu. Custu est su testu de sa delibera: + Comune de Sindia Provintzia de Nugoro + Deliberatzione de su Consigiu Comunale n. 13 de sa die de su 06.07.2012 + Ogetu : Approvu de unu ordine de sa die in subra de s'abbaloramentu de sa limba sarda + Sa die 6 de su mese de triulas 2012 a sas oras 19.00, in sa Sala de su Consigiu Comunale de Sindia, cunvocadu a manera regulare, si ch'est reunidu su Consigiu Comunale. + A s'abertura de sa discusione in subra de s'argumentu inditadu in s'ogetu, sos componentes inditados a sighire resurtant : Frantziscu Scanu - presente Ernestu Pittalis - assente @@ -38838,7 +54882,9 @@ Nicholas Mannu - presente Ivana Delrio -presente Sarbadore G. Lecis -presente + Su Sindigu Sig. Frantziscu Scanu, assumet sa presidentzia e verificada sa presentzia de su numeru legale pro sa validade de reunione, declarat aberta sa setzida a sa cale partecipat su segretariu comunale dut. Giuanne Frantziscu Falchi, invitande su Consigiu a deliberare in subra de s'argumentu inditadu in s'ogetu. + Su Consigiu Comunale Premitiu chi sa limba sarda est in periculu mannu de moritura a causa de s'intrada in unu istadu de crisi in sa trasmitidura sua intre de sas generatziones; Cunsideradu chi a die de oe non si podet rimandare prus s'introduida de sa limba sarda in s'iscola in su normale orariu curriculare, a su paris de sas ateras disciplinas; @@ -38850,108 +54896,228 @@ Bida sa lege n.482/99 "Normas in materia de tutela de sas minorias linguisticas istoricas"e a manera particulare s'art. 4; Bidu s'art. 2 de sa lege regionale n.26/97 (in subra de sa promovida e abbalodura de sa cultura e de sa limba de sa Sardigna) chi afirmat intre sas ateras cosas chi b'at sa matessi dignitade de sa limba sarda intre de cussa italiana; Cun d'una votazione unanime a espressiada pro artziada de manu; + Deliberat de daere s'aprovu a s'ordine de s'ordine de die inditadu a: Cultura/Osservatoriu Regionale de sa Cultura e de sa Limba Sarda, de s'interventu de s'Ufitziu Iscolasticu Regionale, a manera chi diat inditos pretzisos a sas Diretziones Didaticas de s'isula in relata a su dispositivu de lege tzitadu in sa primissa, cun s'iscopu de faghere agiungere a sa dimanda pro sa pre-iscritzione, a moere dae s'annu iscolasticu 2012-2013, de su modulu relativu a sa rechesta dae banda de sos babos e de sas mamas de aere pro sos figios issopo s'insinniamentu de sa limba sarda, comente prevididu dae sa normativa tzitada. + Custu verbale benit leghidu, aprovadu e sutascritu Su Presidente Su Segretariu Comunale Frantziscu Scanu Giuanne Frantziscu Falchi + #_Sarvadore Serra_ + + ### 26/07/2012 + ## Su patriotu sardu a sos feudatarios + ### Sos sardistas lu proponent comente innu natzionale de Sardigna + A adotare "Su patriotu sardu a sos feudatarios" (chi totus connoschent megius comente "Procurade de moderare, barones, sa tirannia") comente innu ufitziale e istitutzionale de Sardigna. Est su chi previdet una proposta de lege presentada dae sos cussigeris regionales de su Partidu sardu de atzione. + Custa idea l'ant bogada a pigiu G.Sanna, capugrupu e primu firmatariu, P.L. Dessi, P. Manichedda e E.Planetta. In custa manera, iscrient sos rapresentantes de su Psd'Az in sa relata de su providimentu, s'andat a interpretare "sa sensibilidade populare de sa Sardigna chi giai oe si intendet rapresentada e si identificat in su cumponimentu iscritu dae F.I. Mannu in su 1794 in su tempus de sos motos rivolutzionarios sardos". S'innu, narant sos cussigeris, "si podet e si devet faghere, gasi etotu comente sa bandera e sa limba sarda, un'ateru simbulu identificativu, espressivu e cunservativu de s'essentzia ispirituale de su Populu sardu e finas una aina pro connoschere megius e aprofundire s'istoria nostra, sa cultura nostra e sas raighinas nostras, indipendentemente dae sa natzione o dae sa tzitade chi nos istrangiat, gasi comente est pro ateros populos de Europa chi ant pessadu de si dare innos propios, comente, pro narrere, "Els Segadors" adotadu dae su Parlamentu catalanu in su '93 o "Eusko Abendaren Ereserkia" in su Paisu Bascu". + Duos sunt sos articulos de custa proposta: su primu definit sas finalidades de sa lege e identificat s'innu; su de duos lu cunfigurat comente simbulu ufitziale de sa Regione. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 27/07/2012 + ## Su Termcat publicat in linia su Ditzionariu de su deretu tzivile + ### Est sa versione in rete de su ditzionariu giai publicadu in pabiru in su 2005 + In su ditzionariu b'at 1.160 termines currispondentes a sas chimbe grandu areas classicas de su deretu tzivile: deretu tzivile generale, deretu tzivile de sas obligatziones e de sos cuntratos, deretos reales, deretu de familia e deretu de sas sutzessiones. In cada articulu b'at sas denominatziones in catalanu, sos ecuivalentes in ispagnolu, sas definitziones e, a s'ispissu, notas esplicativas. S'agatant, pro narrere, termines comente _contracte d'arrendament_, _dret de tanteig_, _hereu fiduciari_, _llibertat de contractacio_, _regim economic conjugal_ o _successio intestada_. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/07/2012 + ## A rispetare su sardu cando ratificant sa Carta europea de sas limbas minoritarias + ### Lu pedint, in una motzione, unos cantos cussigeris regionales + Sos cussigeris regionales **Amadu, Sanjust, Ben Amara, Sechi, Lunesu, Contu Mariano Ignazio, Meloni Marco, Espa, Biancareddu, Bruno, Cossa, Cucca, Cuccu, Dedoni, Locci, Manca, Obinu, Rodin, Tocco, Zuncheddu** ant pedidu chi su Cussigiu regionale sardu formulet un'**ordine de sa die votu** a su Parlamentu italianu pro garantire unu gradu giustu de tutela de sa limba sarda in sede de ratifica de sa **Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias**. + Isso pedint chi, cando su Parlamentu italianu ratificat sa Carta (disinnu de lege n. 5118/XVI), garantat a sa limba sarda sos livellos massimos de defensa e promotzione in cada setore de sa vida economica e sotziale , leende in cunsideru mescamente sos campos de s'istrutzione e de s'informatzione, a manera de cunsentire una tutela prena e efetiva de sa limba sarda etotu, ,tenende contu de su valore suo istoricu, identitariu e culturale. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/07/2012 + ## SU CURRETORE ORTOGRÀFICU: unu resurtadu istoricu + ### de Diegu Corraine + Su 25 de triulas de ocannu in Casteddu su Servitziu Limba Sarda de sa Regione de Sardigna (chi at chertu e finantziadu s'opera) at presentadu in manera ufitziale su CROS, curretore de sa limba sarda, a linguistas, espertos de sardu, operadores linguisticos, apassionados de limba sarda. Custu eventu, cunfirmat in manera positiva una fase costitutiva noa de sa codificatzione de sa limba sarda, aberta su 28 de freargiu de su 2001 cun sa publicatzione de sas Normas iscritas de sa Limba Sarda Unificada propostas dae sa Regione sarda, chi pro sa prima bia aiant dadu a sa limba sarda regulas de iscritura unanimes e cumpartzidas, cun s'agiudu de istudiados e espertos de sardu: una manera noa, moderna, de colare dae s'oralidade a s'iscritura, dae su locale/individuale a s'universale/natzionale. Una decada, in ue sas primas Normas aiant pilisadu, comente capitat semper cando prononimus in sa sotziedade elementos noos de cambiamentu, un'abbolotu, cun reatziones positiva e negativas, cuntentesa manna ma finas gherra contra a cussu resurtadu istoricu. A su puntu chi, su 18 de abrile de su 2006, sa Giunta regionale de tando aiat publicadu sas Normas isperimentales de sa Limba Sarda Comuna, superamentu e sintesi de sa LSC e de sa proposta de sa Limba de Mesania, chi cheriat mediare a unos cantos isseberos fatos dae sa LSU, cun s'agiudu de sos iscritores e utentes de sa limba. + In definitiva, deghe annos non sunt nudda in s'elaboratzione de una norma generale de referentzia, chi cunsentit un'impreu ufitziale de sa limba sarda, univocu e abertu a sa modernidade e sas sientzias e tecnica. B'at apidu tempus de bi pessare, de faghere propostas alternativas, de megioru e cambiamentu, ma mescamente de ponnere in opera sas propostas, de la proare, de istabilire ite andat e ite nono. Sa LSC s'est afirmente in sos entes, in s'informatzione, in s'editoria, in s'iscola. Est discansosa a imparare e bastante coerente. Sa bellesa e comodidade de sa LSC est chi est una norma cumplementare a sas modalidades locales de su sardu, no esclusiva. E chi cada unu de nois est mere de pronuntziare su sardu cunforma a sa pronuntzia locale chi at semper costumadu. + A dies de oe, s'impreu iscritu de su sardu est mescamente informaticu, eletronicu, e duncas un'agiudu comente su CROS, cunsentit de dare regulas ortograficas seguras a chie iscriet, sena devere chircare sas paraulas semper in unu ditzionariu normativu; cussigiat uniiscritura normativa a chie moet dae iscrituras locales; ammentat paraulas sardas prus giustas a chie est cunditzionadu dae interferentzias dae s'italianu. + In una limba chi cheret essere normale e moderna, bi cherent finas ateros trastes, mescamente informaticos: su ditzionariu normativu, chi semus faghende, e amus a presentare luego, chi cunsiderat totu sas variedades locales e tecnicas e sas relatziones semanticas intre faeddos, ma finas unu tradutore, chi semus collaudende e agiuat a su nessi a colare dae s'italianu a su sardu chentinas de pessones chi cherent iscriere in sardu ma non connoschent bene custa limba. + Totu custu traballu de "normativizatzione" (dare normas a sa limba) non podet si no agiuare s'opera de "normalizatzione" e ufitzializatzione de sa limba matessi (faghere a manera chi siat de impreu normale in sa sotziedade e in su territoriu), in cada ambitu e impreu, dae s'informatica a sa literadura, dae s'amministratzione a sa salude, a s'informatzione, a s'iscola, a s'economia. + Su Cros, chi est comente unu maistru personale chi curreget e cussigiat, dinamicu, cun agiuntas continuas, duncas est unu passu importante, istoricu, pro sa limba e duncas pro nois. + Ma servit si nois cherimus chi servat, comente capitat pro sas leges e regulas. Non bastat chi bi siant, tocat a las sighire e aplicare. In custu, devimus mustrare, sos Sardos, voluntade e disciplina linguistica. A dolu mannu, semper prus a s'ispissu (pro autoodiu, cunformismu o disinteressu), medas connoschent sas paraulas sardas chi currispondent a cuntzetos finas fundamentales (numenes de cosas, atziones, pessones, toponimos, colores, meses, parentela, etc.) ma preferint a impreare sos currispondentes leados dae s'italianu! + Su Cros podet essere s'urtimu filtru e agiudu bonu in antis de publicare unu documentu. Tocat chi totus li pongiamus mente! + Gratzias a chie l'at fatu e a chie at agiuadu a lu faghere. + #_Diegu Corràine_ + + ### 28/07/2012 + ## F. Brevini in su "Corriere della Sera": disinformatzione contra a s'unidade de su sardu + ### de Diegu Corraine + Leghide s'articulu de oe de Franco Brevini in su _Corsera _(_Se per il Parlamento il sardo non rientra tra le lingue da salvare_) e bos a abbigiare chi no est una casualidade chi l'apant publicadu, propiu como chi sa limba sarda s'est afirmende in manera unitaria e moderna, finas cun sa publicatzione de su Cros. + Brevini, a pustis de unu cumintzu chi paret de un'amigu de sa limba sarda, in ue repitit chi sos parlamentares sardos no ant presentadu perunu emendamentu contra a sa delegitimatzione de su sardu in iscola (tzitende finas su comunicadu de Mariu Carboni pro su Comitadu de sa limba sarda), sighit s'articulu atachende sa Limba Sarda Comuna, chi non b'intrat nudda cun su chi aiat naradu in antis. + In custa manera, Brevini alimentat una campagna noa, cun s'agiudu de UniSS (chi in unu comunicadu de carchi die a como gherrat pro destabilizare sa 482/99, faghende sa finta de essere in favore de su sardu ma andende contra, imbetzes), pro torrare a nudda sos resurtados de sa politica linguistica de sas urtimas decadas. In cale manera? Cun sa disinformatzione: -faghende creere chi sa LSC siat unu fallimentu, decraradu finas dae sa Universidade de SS!!! Cando chi sa LSC est faghende caminu mannu in totue e in totu. -alimentende e cunfundende galu sas ideas, descriende su sardu partzidu in tres partes, corso gallurese, logudorese, campidanese. Cando, imbetzes, finas sa lege 26 faeddat craru de su sardu comente 1 limba e de gadduresu comente idioma distintu. -sacralizende sa gherra in intro de sa limba sarda chi est proponende N. Tanda in sos urtimos tempos, cando narat chi la "lingua nazionale sarda" e il logudorese. + A unu chirru, tando, b'at su tentativu de alimentare su cuntrastu _sardu limba vs dialetu_ (Corte de Cassatzione), superadu giai prus de 30 annos como, a s'ateru su tentativu de Brevini-Tanda de ponnere sos Sardos s'unu contra a s'ateru, proponende una visione de sa limba chi non deghet a istudiosos serios e preparados, ma est tipica de "residuados bellicos" de sa gherra contra a sa limba sarda e a s'ufitzialidade sua, comente sunt Brevini, Tanda e totu sos "pusillanimes" (caghetes) chi si cuant in palas issoro. + Est curiosu, ma chie at leghidu s'articulu de Brevini e connoschet a N. Tanda, tenet s'idea chi Brevini siat petzi s'alias o s'alter ego de custu urtimu. Pro ite no iscriet issu imbetzes de ponnere a Brevini, chi presentat galu peus su pessamentu suo? Forsis pro dare prus autoridade a una campagna e a ideas chi in Sardigna no apassionant meda, oramai? O pro dare autoridade a pessones che a N. Tanda, malaidu de protagonismu negativu e gana de contare in su mundu de sa limba e de sa literadura (si mai at contadu!), cando chi oramai nemos lu leat in su seriu, mancu sos chi issu at pessadu chi esserent allievos suos fideles? + #_Diegu Corràine_ + + ### 29/07/2012 + ## DUBLINESOS + ### _autore:** James Joyce**_ + _F.du 15x21 cm | __Pag. 232_ + ISBN 88-85138-95-0 + _Bortadu in sardu dae s'inglesu dae Sarvadore Serra_ + + + + ### 27/07/2012 + ## NEMOS ISCRIET A SU CORONELLU + ### _Autore:** Gabriel Garcia Marquez + _****_F.du 15x21 cm _| Pag. 72_ + ISBN 88-85138-74-8 + _Bortadu in sardu dae s'ispagnolu dae Diegu Corraine_ + + + + ### 27/07/2012 + ## ISTÒRIA DE UNU CAU MARINU E DE SU GATU CHI L'AIAT IMPARADU A BOLARE + ### _Autore:** Luis Sepulveda + _****_F.du 15x21 cm _| Pag. 88_ + ISBN 88-85138-90-X + _Bortadu in sardu dae s'ispagnolu dae Diegu Corraine_ + _ _Illustratziones de Manuela Marchesan_ _ + + + + ### 27/07/2012 + ## SU CONTU DE S'ÌSULA DISCONNOTA + ### _Autore:** Jose Saramago + _****_F.du 15x21 cm _| Pag. 40_ + ISBN 88-85138-83-7 + _Bortadu in sardu dae su portughesu dae Diegu Corraine_ + _ Illustratziones de Manuela Marchesan_ + + + + ## Sa mariposa prus manna de Europa + Un'esemplare de sa _Pavonia Maggiore_, sa mariposa prus manna de Europa, est istada fotografada in Portoferraio dae Ornella Casnati, de su Diretivu de Legambiente de s'Artzipelagu Toscanu, e identificada dae su chircadore de su Museu de Istoria Naturale de Pisa, Leonardo Dapporto, comente sa probabile sutaspetzie ilvana, endemica de s'Elba. Sas alas suas tenent unu disignu chi est sa carateristica de custas mariposas: bator 'ogros' chi assimigiant a sos chi bi sunt in sa coa de su paone. Custas mariposas non tenent buca e duncas abarrant in bida petzi pro pagu tempus, non prus de una chida, su tempus netzessariu pro sa riprodutzione, chi benit agiuada dae sas feminas cun s'emissione de feromones: sunt signales olfativos chi sos mascros resessint a pertzepire finas a 3-5 chilometros cun sas antennas. Est propiu sa forma de sas antennas chi permitit de reconnoschere sos mascros dae sas feminas. S'abertura alare de custas mariposas podet arribare fintzas a sos 17 tzentimetros, e pro sas abitudines noturnas issoro, benint a s'ispissu cunfusas cun unu tzutzurreddu. + + + + ### 27/07/2012 + ## SU LABIRINTU DE SAS OLIAS + ### _Autore:** Eduardo Mendoza + _****_F.du 15x21 cm _| Pag. 282_ + ISBN 88-85138-82-9 + _Bortadu in sardu dae s'ispagnolu dae Gianfranco Pinna_ + + + + ### 28/07/2012 + ## Giuanne Batista Columbu nos at lassadu + ### Est istadu unu de sos fundadores de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda. + Si nch'est mortu, a s'edade de norantaduos annos, s'esponente sardista Giuanne Batista Columbu. Naschidu in su 1920 in Ortzai, si nche fiat tramudadu a giovanu a Bosa, in ue contivigiaiat un'azienda de produtzione de binos. Est istadu cussigeri comunale e vitze sindigu in Ortzai, presidente natzionale de su Partidu Sardu de Atzione, cussigeri comunale in Bosa in sos annos otanta, e, pro duas legisladuras, parlamentare in sa Camera italiana de sos deputados.In intro de su Partidu sardu est istadu semper promotore de s'indipendentismu. Ma nois l'amentamus mescamente pro s'impinnu suo in favore de sa limba nostra, chi s'est espressadu finas in su traballu suo profetosu in sa Sotziedade pro sa Limba Sarda. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 31/07/2012 + ## A aumentare s'impreu sotziale de sa limba basca + ### Est s'obietivu de su Programa nou pro s'euskera + S'urtimu **Programa de Atzione pro sa Promotzione de s'Euskera** fissat, comente obietivu prioritariu pro sos deghe annos chi benint, su de minimare sa distantzia intre sa connoschentzia e s'impreu de sa limba basca. Su **Cussigiu Cunsultivu de s'Euskera**, organu chi ponet in pare istitutziones publicas e espertos de sa materia, at dadu lughe birde a custu documentu istrategicu. + Sa netzessidade de ispainare s'utilizu sotziale de s'euskera si bidet crara dae s'inchiesta sotziulinguistica fata connooschere pagas dies a como. Dae custu istudiu resurtat un'aumentu de su numeru de pessones chi sunt bonas a faeddare e a iscriere in euskera, ma, in su matessi tempus, un'arressada in s'aumentu de sos tzitadinos chi impitant sa limba basca in forma abituale. + Custu Programa nou, tando, previdet , pro ponnere remediu a custa situatzione, **330 atziones agrupadas in seighi areas**: trasmissione familiare, insignamentu, euskaldunizatzione, amministratzione, tzircuscritziones bascas, campu economicu, disvagu, cultura, publitzidade, calidade de s' euskera, istampa, tecnologias de s'informatzione, sensibilizatzione, motivatzione, projetzione interna e esterna. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 31/07/2012 + ## Torpe pro sa limba sarda e pro sa soverania + ### S'ordine de sos traballos de su duos de austu + _Aprovatzione de sa dimanda a sa Regione Autonoma de Sardigna pro s'atuatzione de sas previsiones de sa lege 482/99 in favore de sa tutela e de s'avvaloramentu de sa limba sarda; autoguvernu e soverania de su populu sardu. Si nde faeddat, in mesu de ateras cosas, in sa riunione de su cussigiu comunale de Torpe fissada pro su duos de austu. Custu est su documentu:_ + COMUNA DE TORPÈ PROVÌNTZIA DE NÙGORO PROT N.3626 @@ -38975,187 +55141,383 @@ 6) Documentu de su Comitadu Provintziale Faunisticu. Determinatziones 7) Tutela e valorizatzione de sa Limba Sarda. Aprovatzione de s'ordine de traballos pro sa die pro dimandare a sa Regione Sardigna s'atuatzione de sos acumprimentos subra sa lege 482/99 8) Autoguvernu e soberania de su populu sardu. Aprovatzione motzione (dimanda) + #_Sarvadore Serra_ + + ### 01/08/2012 + ## Borghezio difendet sa limba sarda + ### E sos parlamentares sardos ite faghent? + S'esponente de sa Lega Nord Mario Borghezio s'est apelladu a s'Unione europea pro difendere sa limba sarda. ''Su sardu non figurat prus in mesu de sas limbas minoritarias de difendere, comente capitat, in cambiu, pro su tedescu in Alto Adige o su frantzesu in Valle d'Aosta'', at sutaliniadu Borghezio in un'interrogatzione a sa Cummissione europea. ''Su 10 de triulas coladu, sos parlamentares sardos etotu no ant preeentadu perunu emendamentu in favore de su sardu - at naradu Borghezio - atzetende de fatu unu testu de ratifica de sa Carta europea de sas limbas regionales e minoritarias chi delegitimat s'insinnamentu in iscola e sa tzirculatzione sotziale de sa limba isulana antiga''. Borghezio at pedidu, in prus, crarimentos a sa Cummissione Ue a pitzu de ''comente ant impitadu sos finantziamentos chi diant aere devidu tutelare sa limba sarda''. S'europarlamentare leghista at sinnaladu chi ''s'Unione europea aiat erogadu 128 milliones de euros pro finantziare in Sardigna initziativas subra de insinnamentu, promotzione e tzirculatzione de sa limba sarda''. ''paret, duncas - at cummentadu Borghezio - chi sos finantziamentos mentovados subra non siant istados utilizados comente si previdiat in su cumintzu''. Borghezio definit, in fines ''sa valorizatzione de sa limba sarda un'elementu pretziosu e irrenuntziabile de sa cultura de s'Europa de sos populos '' e pedit ''s'impinnu de sos politicos de su territoriu in defensa de sa cultura propia e su controllu netzessariu subra de s'impreu de sos fundos Ue desitinados a sa limba etotu'. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 01/08/2012 + ## SA LEGA NORD PRO SA LIMBA SARDA! A BERU? + ### de Diegu Corraine + Sa lista de sos "amigos" de sa limba sarda est in creschida: eris sas agentzias nos ant contadu chi su parlamentare europeu de sa Lega Nord Borghezio difendet sa limba sarda e criticat sos politicos locales. Borghezio, in un'interrogatzione a sa Cumissione europea at naradu: ''Il 10 luglio scorso, gli stessi parlamentari sardi non hanno presentato alcun emendamento in favore del sardo, accettando di fatto un testo di ratifica della Carta europea delle lingue regionali e minoritarie che finisce con il delegittimare l'insegnamento a scuola e la circolazione sociale dell'antica lingua isolana''. In prus at naradu chi s'Unione europea aiat dispostu 128 milliones de euros pro finantziare initziativas in profetu de sa limba sarda. Ma dae ue l'at bogada custa fantasia de sos 128 milliones de euros? Dae s'articulu de F. Brevini in su _Corsera_, de seguru! Bidende seis comente funtzionat sa disinformatzione? Si la colant dae s'unu a s'ateru! + Paret chi Borghezio nos siat benende in agiudu! E imbetzes nono. Servit petzi a misturare dialetos italianos e limbas natzionales che a su sardu in unu matzimurru mannu, pro destabilizare sa 482/99, aberende custa lege a totus, comente cheret finas sa UniSS, s'Universidade de Tatari, in s'urtimu comunicadu chi at bogadu a campu. + Su tentativu est de isnaturare sa 482, in ue sunt tuteladas "isulas" linguisticas che a su sardu e "penisulas" (duncas limbas che sas ateras chi tenent sa parte "continentale" in foras de s'istadu italianu) linguisticas (albanesu, croatu, etc.), pro nche cravare totu sos dialetos italianos. A dolu mannu Brevini e Tanda, chi parent interessados a misturare,politicamente, dialetos e limbas, paris cun UniSS, sunt sighende custu caminu. Si totus in s'istadu italianu diant essere tutelados dae sa 482, totus ant a essere minorias! E sa majoria cale diat essere? + Sa cosa curiosa est chi tenimus unu parlamentare sardu (ma chi non rapresentat sa Sardigna) in su Parlamentu Europeu: Giommaria Uggias! Pero est Borghezio chi s'interessat de sardu! + Est craru chi Borghezio s'ispassiat mustrende chi sos deputados sardos non balent mancu a si difendere su chi diat devere essere issoro, sa limba. + Ma forsis b'at finas s'intentu de giogare sa carta politica de su "do ut des", mustrende*si amigu de sos Sardos in contu de limba, pro essere agiuadu, unu cras, forsis, dae sos Sardos a nche cravare sas "limbas" padanas in sa 482. + Mariu Carboni, de su Comitadu pro sa limba sarda, nos at ammentadu chi su presidente de sa cumissione _Esteri_ de sa Camera chi at aprovadu sa lege de ratifica de sa Carta de sas limbas chi escludet sa limba sarda, est leghista! Est craru chi sa Lega e Borghezio sunt faghende duas partes in cumedia e chi de su sardu no nde lis importat nudda! Duncas non nos agradat meda chi Borghezio siat in sa lista de sos amigos de su sardu. De amigos gosi nde faghimus a mancu. + #_Diegu Corràine_ + + ### 02/08/2012 + ## 39 migia alunnos pedint s'insinnamentu in limba friulana + ### B'at apidu un'aumentu de su 29%, e sunt disponibiles 2 milliones de euros in duos annos + Sunt in totu **39.236** sos alunnnos de sas iscolas de s'infantzia, primarias e segundarias de primu gradu chi ant **pedidu s'insinnamentu de sa limba friulana** in sas iscolas de su territoriu regionale de su Friuli Venezia Giulia pro s'annu iscolasticu beniente, cun un'**aumentu de su 29%**a cunfrontu de sas dimandas fatas pro s'annu iscolasticu presente (sunt istadas 30.250). Custu est su resurtadu de su monitoragiu fatu dae sa Diretzione generale de s'Ufitziu iscolasticu regionale e comunicadu a s'Assessoradu regionale de s'istrutzione. + «Est unu resurtadu importante, **belle noemigia alunnos in prus**, chi giustificat in prenu sos isseberos chi sa Regione at fatu in custos urtimos meses, cun sa redatzione de s'elencu de sos dotzentes chi tenent sos recuisitos pro s'insinnamentu e cun s'aprovatzione de su programa aplicativu - ponet in craru s'assessore Roberto Molinaro - chi tenent una base importante a beru in s'istantziamentu, cunfirmadu in s'urtimu assestamentu de bilantziu, de **unu millione de euros pro cadaunu de sos annos 2012 e 2013**. Cun custas disponiblidades, infatis, dae cabudanni at a essere possibile a cumintzare in manera gradiuale, a su nessi pro un'ora a chida, s'insinnamentu in sas iscolas de s'infantzia e in sas iscolas primarias pro 31.600 alunnos in totu. In su matessi tempus, sos istudentes de sas iscolas segundarias de primu gradu, 7.563 in totu, ant a sighire a essere interessados a progetos prevididos in manera ispetzifica in su programa de s'oferta formativa». + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/08/2012 + ## Ma su Premiu OTIERI est in antagonismu o nono cun sa LSC? + ### de Diegu Corraine + In s'art. de su _Corsera_ de carchi die a como, F. Brevini repitit cosas chi amus intesu chentu bortas dae N. Tanda, in contu de Premiu Otieri, chi est presentadu comente depositariu de una norma iscrita in antagonismu e alternativa a sas normas isperimentales LSC de sa RAS. In custa manera, in su panorama linguisticu sardu, s'Otieri arriscat de essere "istrumentu" de sa contrariedade personale de N. Tanda pro sa Lsc e, duncas, de essere presentadu comente su rapresentante de totu sos contrarios a sa Lsc. + Giai s'Otieri no at fatu figura bona premiende una pariga de annos a como a F. Brevini, un'espertu de literaduras dialetales italianas (pustis de 40 annos chi amus gherradu pro cunsiderare su sardu comente limba, finas a sa 482/99), e como arriscat de peorare sa fama bona chi at tentu finas a como. + Si no est gosi, forsis s'Otieri lu diat devere narrere in manera crara e definitiva: chi no est contra a sa LSC e non cheret essere in antagonismu o alternativa cun issa. + #_Diegu Corràine_ + + ### 06/08/2012 + ## Cantzelladu pro lege su populu grecanicu + ### Unu de sos efetos de sa politica de rispamios de su guvernu + "Su guvernu nch'at cantzelladu su **populu grecanicu"**: custu est su cussideru tristu de su segretariu de su **Partito Socialista Italiano**,**Toto Perpiglia**. + Narat Perpiglia "Amus ischidu cun meravigia e ispantu, a betia de su silentziu issurdadore chi afurriat s'eventu, de s'istrale montiana chi nch'at segadu in manera definitiva, sena rifletere, sas raighinas de s'ispetzifitzidade linguistica **grecanica**, in pare cun cussas **otzitana ** e **arbrsech**. In un'iscuta, su guvernu at cantzelladu s'istoria seculare de una comunidade santzionada dae sa **Lege 15 de nadale 1999, n. 482** 'Normas in materia de tutela de sas minorias linguisticas istoricas'. Sa finalidade fiat sa de ponnere in contu e promovere sa limba e sa cultura de sas minorias etnicas locales, faghende efetivu s'impreu de sa **limba gregu-calabra** in Entes e Ufitzios chi sunt in s'area ammissa a tutela". + Sighit s'esponente politicu "Su 18 de abrile de su 2001, cun delibera n. 7, su Cussigiu Provintziale at istituidu **s'isula linguistuica de su grecanicu**. Custu recionnoschimentu, fatu in sa base de sas oportunidades dadas dae sa lege 482, punnaiat a tutelare e avvalorare una richesa culturale chi est sinnu de s'identidade fiera de su populu grecanicu Sa **Calabria**, belle gasi, at sufridu torra una penalizatzione manna cun sa cantzellatzione de una lege chi aiat agatadu cunsensu istitutzionale: dae sa Regione, dae sas provintzias, dae sas comunas". + Cuncruit Perpiglia: "Casu anomalu, sa lege noa reconnoschet petzi a tedescos trentinos e frantzesos baddeostanos su deretu de tzitadinantzia , forsis in sintonia cun su diferentziale chi cada die nos ponet in anneu , ma segat in manera definitiva sas raighinas de sa tzivilidade otzidentale, chi, a la narrere cun Hegel, naschet in s'ala de levante e morit in s'ala de otzidente. Su Partito socialista Italiano cramat totu sas istitutziones, sos assotzios, sos sindigos de totu s'area gracanica a si mobilitare pro non permitere su dannu ocupatzionale causadu dae custa lege drastica e sa cantzellatzione de sos valores vitales in ue si fundat una comunidade". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 03/08/2012 + ## Unu documentu in favore de sa minoria linguistica sarda + ### L'at aprovadu su Cussigiu regionale + Su Cussigiu regionale de Sardigna at aprovadu un'ordine de sa die subra de sa tutela de sa limba sarda, a pustis de su dibatidu abertu subra de una motzione presentada dae su cussigeri Amadu. S'assessore de s'istrutzione publica Milia at afirmadu chi, bidende " s'atitudine ipocrita" de s'Istadu, bi cheret una batalla unitaria pro tutelare sa limba sarda ( e otennere sos finantziamentos). Sa motzione de Amadu l'ant cumpartzida sos setanta cussigeris presentes e non b'at apidu perunu votu contrariu. B'at apidu, in cambiu, dudas medas. Steri, presidente de grupu de s'UDC, aiat annuntziadu chi, cun un'emendamentu, su parlamentare Mereu (semper de s'UDC) nch'aiat fatu ponnere su sardu in mesu de sas limbas de tutelare. Maninchedda (Psd'Az) l'at isfaulargiadu: "Dae sos atos de sa cummssione resurtat chi b'at petzi una proposta de lege pro Rom e Sint". Sechi, de su Grupu mistu, at naradu, faeddende in catalanu: "No atzetamus su cuntzetu de limba sarda comente minoritaria. Sa nostra est una limba chi tenet sos matessi deretos de sas ateras". Contu at ammentadu chi sa de sa limba sarda est una batalla istorica de su Cussigiu regionale, ma at espressadu dudas, mancari votende in favore: "Pro sarvare su sardu no at a servire a ponnere ufitzios. Sa limba si podet sarvare in una manera ebbia: faeddende*la. Ma oe sos babbos e sas mamas no l'imparant a sos figios issoro". + #_Sarvadore Serra_ + + ## Sa Madalena. Sa base americana ismobìlitat intro de làmpadas de su 2008 + Sos Americanos si nch'ant andare in lampadas de su 2008. In sa Us Navy de carrera Principe Amedeo preferint a non narrere nudda, ma sa noa arribat propiu dae fontes de sos ufitzios de Sa Madalena. + Duncas sos sumergibiles a propulsione nucleare diant moere dae s'artzipelagu sardu a s'isula Diego Garcia, in s'otzeanu Indianu, ue b'at una de sas bases marinas USA prus mannas in su mundu. isula printzipale de sas Chago, atollu de 44 km. cuadros chi abaidat a su golfu Persicu, inimigu nou (decraradu) de su guvernu americanu. Minore in sas mapas geograficas, ma istrategicu pro sas fortzas alleadas. Sos Americanos l'ant ocupada in su 1971, catzende∙nche belle 2000 Ilois (erentzia de sos coltivatores arribados in su XX seculu). + Torrende a s'ismobilitatzione, a pustis de unu muntone de datas e de partentzias non beras, eris, pro fortuna, una cosa tzerta: sos militares USA ant a lassare domos e casermas intre de duos annos, in linia cun cantu at naradu s'ambasciadore americanu Ronald Spogli chi, bisitende sa Sardigna belle unu mese a oe, aiat faeddadu de unu tramudu lentu ma definitivu. + Giai dae como, pero, s'ant a devere faghere progetos pro riconvertire s'economia de s'artzipelagu, ue bivent 1.480 sordados americanos cun 2.300 familiares, su 25% de sa populatzione, intre 12 migia residentes e chi ocupant 37 migia etaros de demaniu e subra de 12 migia, imbetzes, s'isterret sa tzerachia militare.[_sch_] + + + + ### 03/08/2012 + ## S'ordine de sa die de su Cussigiu regionale pro sa limba sarda + ### Comente ischimus totus, su Cussigiu regionale de Sardigna at aprovadu un'ordine de sa die votu pro aplicare in manera adeguada sa Carta europea de sas limbas minoritarias. Comente est logicu, su documentu l'ant iscritu no in italianu ebbia, ma finas in sardu. Custu est su testu. + CUSSÌGIU REGIONALE DE SARDIGNA + XIV LEGISLADURA + MOTZIONE AMADU - SANJUST - BEN AMARA - SECHI - LUNESU - CONTU M. - MELONI M.- ESPA - BIANCAREDDU - BRUNO - COSSA - CUCCA - CUCCU - DEDONI - LOCCI - MANCA - OBINU - RODIN - TOCCO - ZUNCHEDDU - subra sa formulatzione de un'ordine de traballu de sa die votadu a su Parlamentu pro garantire livellos adeguados de tutela de sa limba sarda in sea de ratifica de sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias. + SU CONSÌGIU REGIONALE + PREMISSU chi sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritarias, redatzionada in Strasburgu in su 1992, est intrada in vigentzia, a livellu internatzionale, in 25 paisos/istados, e chi s'Italia, mancari chi apat firmadu sa Carta su 27 de triulas de su 2000, galu no at perfetzionadu sa protzedura pro la ratificare; + ISCUMPROADU chi su Parlamentu est a prope de aprovare su disinnu de lege n. 5118/XVI, chi pertocat a sa ratifica e a s'esecutu de sa carta Europea de sas limbas regionales o minoritarias; + PREMISSU chi sa lege 482 de su 1999 "Normas in materia de tutela de sas minorias linguisticas istoricas" reconnoschet sa minoria linguistica sarda e cussa catalana e previdit medidas pretzisas pro sa "tutela de sa limba e de sa cultura de sas populatzione catalanas e de sas chi faeddant su sardu"; + PREMISSU finas chi sa lege regionale n.26 de su 1997 assegurat a sa limba catalana de S'Alighera, a su Tabarchin de sas isulas de Sulcis, a su dialetu sassaresu e a cussu gadduresu sa matessi balia dada a sa cultura e a sa limba sarda; + POSTU chi s'obietivu de sa Carta europea est a promovere e a amparare sas limbas regionales o de minorias arraighinadas in s'istoria e a bardare s'esistentzia sua pro more de medidas pretzisas leadas dae sos paisos chi faghent parte de s'Unione europea, pighende in cunsideru chi "sa diversidade linguistica est unu de sas siendas prus mannas de su patrimoniu culturale europeu"; + ISCUMPROADU chi sa Carta proponet medidas pretzisas pro sa bardia de sas limbas a fines de assegurare su respetu de su deretu universale reconnotu, e a su cale non si podet renuntziare, de impreare una limba regionale o minoritaria siat in sa vida privada chi in publicu; + AVALORADU chi s'inditu de sa Carta "respetat sos printzipios de sa soberania natzionale" e chi duncas cale si siat Istadu est liberu, ratifichende, de inditare, non petzi sas limbas ogetu de tutela, ma finas sos medios de leare pro sa bardia issoro e chi custa flessibilidade est a tenore de sa netzessidade de tennere in contu sas diversidades mannas chi bi sunt in intro de sos Istados, comente su numeru de pessones chi faeddant sa limba e de comente sunt partzidas; + LEADU IN CUNSIDERU chi, finas respetende unos cantos parametros piessinnados, sos Istados membros sunt duncas liberos de seberare intre preferentzias diferentes "su livellu de amparu" chi chi si cheret atribuire a sa limba regionale o de minoria in cale si siat ambitu est a narrere insignamentu, informatzione, setore giuditziariu e amministrativu, servitzios publicos, vida economica e sotziale e atividades culturales; + AVERGUADU chi, a pustis de s'esamene parlamentare, in su testu dispedidu dae sas Cummissiones non sunt garantidos a sa limba sarda, referende*si a sos ambitos subranumenados, sos livellos prus artos de tutela, gasi comente costat pro sas ateras limbas de minoria che a su tedescu, su frantzesu o s'islovenu, nointames sa traditzione istorica seculare e su pesu culturale e identitariu suo fatzant su sardu una limba istorica, a manera netzessaria; + TENTU IN CUNSIDERU chi, in intro de s'istadu italianu, sa limba sarda est, de sas limbas regionales o de minorias sa prus faeddada cun sa populatzione prus manna e cun unu territoriu de mannaria de importu, e chi, in prus, respetat a prou sos criterios de reconnoschimentu chi sunt inditados dae sa Carta, ca est "limba territoriale", est a narrere impreada pro traditzione in una zona geografica pretzisa, e presentat fintzas s'elementu de "coerentzia intre su su territoriu de una limba regionale o de minoria e unu distretu amministrativu" gasi comente s'aurat sa Carta Europea etotu; + DADU ATU chi sa ratifica de sa Carta subranumenada, finas si est coladu tempus meda dae cando l'ant adotada in Strasburgu, a printzipios, pro sa Sardigna podet rapresentare unu passu a dae in antis de significu, cunforma a sa belle che ausentzia totale de interessu legislativu, ca punnat a ispainare sa difusione de sas limbas gasi naradas de minoria e regionales, inghitzende dae sa fase de sa formatzione pre-iscolastica finas a livellos de formatzione superiore e de imparu pro sos mannos pro lompere a sos setores printzipales sotziales, economicos e culturales; + ISCUMBATADU chi, sende ausente una bardia adeguada, sa limba sarda arriscat de perdere finas sos ambitos de impreu giai apidos, e de sufrire una torrada in segus cunforma a su chi est prevididu in sa Lege n. 482 de su 1999, leende in cunsideru finas sa sententzia reghente de sa Corte de Cassatzione pro su chi atenet s'impreu de sa limba sarda in ambitu giuditziariu; + TENTA IN CUNSIDERU sa netzessidade pro sa Regione nostra de sighire in su caminu de su bilinguismu cumpletu chi previdit sa cunditzione de fundamentu de s'impreu de su sardu in iscola e s'insignamentu suo in sos diferentes ordines iscolasticos pro su chi atenet a sos programmas ufitziales dae s'iscola materna a s'Universidade; + DADU ATU chi est propiu su problema de s'insignamentu atzivu de sa limba sarda in iscola chi dat cuncretesa a s'esigentzia funguda e cumpartzida de sarvare e ispainare su sardu etotu, si nono, sos subras narados annotos, abarrant paraulas meras e sincheras de printzipiu; + AVALORADU s'importu chi diat aere pro sa Sardigna a tennere medios de informatzione in limba regionale e iscumbatadu chi custu diat cherrere asseguradu gratzias a su livellu prus mannu de agiudu prevididu dae sa Carta est a narrere cun sa possibilidade de "istituire a su nessi un'istatzione radiofonica o una rete televisiva in limba de minoria", gasi comente est istadu signaladu finas dae su CORECOM Sardigna cun nota imbiada a sa Segunda Cummisione cunsiliare sa die de su 18 de lampadas de su 2012 in sa cale si cumbidat a "printzipiare totu sas initziativas chi bisongiant a fines de otennere in Sardigna un'istatzione radiu e televisiva e unu giornale in limba sarda, francu sas modificatziones netzessarias, finas in relata a setores diferentes dae cussu de sos media (…)"; + PONENDE IN CONTU chi su disinnu de lege mentovadu n. 5118/XVI, como suta s'esamene de su Parlamentu, cajonat pedinos mannos ca singiat lacanas mannas pro su sardu propiu in sos duos setores istrategicos pro promotzionare sa limba sarda, che a s'istrutzione e s'informatzione, ue diat essere prus achistiadu de ura bona a otennere una forma de tutela prus assentada e adeguada a sos piessinnos de sa limba regionale; + ISCUMBATADU chi s'elementu identitariu de sa limba potzat essere unu sinnu de fortilesa pro defensare sas resones de s'isula nostra a fines puru de torrare a pedire sos segios rapresentativos de sa Sardigna in su Parlamentu europeu, gasi comente acrarit su Parlamentu etotu in su Progetu de relata 2007/2007 (INI) su cale apostivigat chi "sos Istados membros ant a podere istituire distretos ispetziales pro parare fronte a sas esigentzias de sas comunidades chi faghent parte de sas minorias linguisticas"; + TORRADA A MENTOVARE sa Resolutzione n. 38, aprovada dae sa II e VIII Cummissione permanente in sa setziada de su 19 de triulas 2012, subra sa netzessidade de intervennere pro dare agiudu a livellos adeguados de tutela de sa limba sarda in sea de ratifica de sa Carta europea de sas limbas regionales o de minoria, + # PEDIT A SU PARLAMENTU + #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/08/2012 + ## Unu ministru frantzesu faeddat in catalanu in una visita in Catalugna Nord + ### Est comente chi unu ministru italianu faeddet in sardu cando benit a Sardigna + Faeddende de nois, m'ammento chi, in sos annos setanta, **Jimmy Carter** (tando presidente de sos Istados Unidos) aiat naradu custas allegas a su biadu de **Frantziscu Cossiga** (tando presidente de su cussigiu de sos ministros): "**Su veru amigu si connoschet in sas aversidades**". Pustis apo iscobertu chi est unu de sos ditzos sardos chi **su canonigu Ispanu** aiat publicadu in su 1851 paris cun su vocabulariu famadu. Baddu chie bi l'aiat naradu a Jimmy Carter! + No est capitadu mai, in cambiu, (e non creo chi at a capitare) chi unu ministru italianu in visita in Sardigna apat naradu carchi paraula in sardu. Sas noas bonas (pagas) e sas noas malas (medas) chi nos dant sunt semper in italianu! + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/08/2012 + ## SA LIMBA SARDA NORMATIVA EST CAMINENDE, MA CALICUNU NON SI ND' EST ABBIGIADU O FAGHET SA FINTA ### de Diegu Corraine + In Sardigna b'at semper calicunu chi bisat e non faghet o imbentores chi no imbentant o calicunu chi si dat a un'isport de fantasia. + Un'isport betzu est su de presentare sas cosas comente chi no esistant giai: "il giorno che ci sara uno standard del sardo", "quando ci sara uno standard del sardo" o "dobbiamo decidere come scrivere in sardo", "il sardo ha bisogno di una norma univoca". L'iscriet in FB o in ateras retes sotziales, in giornales e in blog. Est craru chi chie lu narat at dormidu o bisadu pro tempus meda: est su tentativu de torrare totu a 0, a nudda. + Oramai semus prus a dae in antis de medas chi faghent sa finta chi su mundu s'est firmadu ca no agradat a issos. Prus a dae in antis de chie est galu proponende de imbentare sa "roda bera e giusta", chi siat sa media intre chie la cheret triangulare, tunda, cuadrada, romboidale... Ischidade*bos: sa "roda bera e giusta" esisistit giai e est tunda! E est caminende dae meda. In contu de limba sarda, un'istandard esistit giai e est impreadu majoritariamente dae chie tenet utilidade e bisongiu de iscriere in sardu: Lsc. Chi agradet o nono. In custu istandard essint libros e nd'ant a essire galu de prus, b'at sitos internet e rivistas, agiudos informaticos e ateru. S'unicu problema est chi... tocat a faghere de prus, galu de prus, cun s'agiudu de sa telematica e informatica. Sa localizatzione in sardu de sistemas operativos (Linux, MacOs, Win), programas informaticos, navigadores (Firefox e ateros) e de sas retes sotziales (Facebook, Twitter) est sa posta noa pro su sardu. E non si podet faghere sena sa Lsc. Si no est chi cherimus firmare sa limba a s'impreu in poesia ebbia, in ue cada unu podet iscriere (giustu chi siat gosi) comente li paret! + E sa Lsc no est bennida dae su nudda, ma est su frutu de annos de cunfrontu, proposta e isperimentatzione. Chie non bi fiat, non fiat galu naschidu o non si nd'est mai abbigiadu, l'istudiet, l'isperimentet o iscriat comente li paret. Ma non podet pretendere chi totus traballemus semper comente in una fabrica de motores dae ue no essit mai unu motore, ca b'at semper unu chi narat chi su motore in pessu fatu "no l'agradat". Totu su restu est tzarra e individualismu/ispontaneismu ortograficu/linguisticu. E belle semper est un'iscusa pro sighire a iscriere in italianu, s'iscusa pro non faghere e non lassare faghere. Su chi forsis mancat est sa solidariedade de sos letores, chi diant devere agiuare sas initziativas in sardu, in manera militante, leghende, cussigende, comporende, ma finas collaborende in su tratamentu e isperimentatzione de sa limba. + _**Duncas, pro ite non faghimus unu _Assotziu de letores in sardu_? Bisongiat a sos editores (nemos lu cuat e mancu deo, ch in aprte editore so), bisongiat a sa limba, bisongiat a sos letores, pro s'addoviare, cunfrontare, cumpartzire sa creschida de sa limba sarda! + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/08/2012 + ## Bolivia: lege noa chi reconnoschet sas 36 limbas indigenas + ### Promulgada dae su guvernu de Evo Morales su 2 de austu + Su presidente de Bolivia Evo Morales, su 2 de austu passadu at promulgadu sa Lege generale de politicas linguisticas, agualende totu sas limbas chi faeeddant in intro de su territoriu de s'Istadu. Sa lege noa s'at interessare de "agiuare, promovere, fidundere, isvilupare e regulare sos deretos linguisticos individuales e colletivos" de totu sos abitantes de Bolivia, a parrere de su ministru de Educatzione, Roberto Aguilar. + Sa lege noa at a garantire, pro sas limbas reconnotas, "politicas publicas e obbrigos istitutzionales pro s'impreu issoro". + Cunforma a sa lege, est garantidu su deretu de cada pessone a "s'identificare comente parte de una comunidade linguistica, a impreare sa limba sua materna in forma orale e iscrita. + In pagas paraulas, dae como in antis, sa Costitutzione Politica de s'Istadu bolivarianu reconnoschet in manera ufitziale siat s'ispagnolu siat totu sas limbas de sas natziones indigenas, 36 in tout. Sas limbas prus faeddadas sunt su quechua (28% de sa populatzione), s'aymara (18%) e su guarani (1%). Cantidades prus minores de gente faeddant imbetzes: araona, baure, besiro, canichana, cavineño, cayubaba, chacobo, chiman, ese ejja, guarasuawe, guarayu, itonama, leco, machajuyai-kallawaya, machineri, maropa, mojeño-trinitario, mojeño-ignaciano, more, moseten, movima, pacawara, puquina, siriono, tacana, tapiete, toromona, uruchipaya, weenhayek, yaminawa, yuki, yuracare y zamuco. + Custa lege atuat una de sas promintas eletorales de su 2006 de Evo Morales, ma est finas una manera de dare prus importu a sas populatziones originarias chi, mescamente in sos urtimos tempos, sunt contrarias a unas cantas politicas guvernativas espansivas chi pertocant sos territorios e sas siendas naturales de sas natziones originarias. + Bida in su panorama globale, custa lege currispondet a sa tendentzia positiva in ue sas comunidades natzionales e linguisticas de su mundu gherrant pro sos deretos colletivos issoro, finas linguisticos, contra a sa tendentzia mundialista de los negare in favore de s'uniformatzione chi premiat s'inglesu mescamente. Podimus narrere chi sa preservatzione de sa diversidade linguistica est una mustra de sa voluntade semper prus praticada de sarvare s'echilibriu naturale de su praneta nostru. + #_Diegu Corràine_ + + ### 09/08/2012 + ## B'est torra su Festival de sa cantzone in sas limbas minoritarias + ### Pro si marcare, b'at tempus finas a su tres de cabudanni + Torrat _su **Festival de sa cantzone in sas limbas minoritarias europeas**_, chi faghet parte de s'inghiriu musicale de su **Liet International**. Lu faghet ischire s'**ARLeF**, **Agjenzie Regjonal pe Lenghe Furlane**, chi at publicadu su bandu pro leare parte in **_Suns 2012_**. Su Festival est crompidu a sa de bator editziones. Lu faghent dae s'agabbu de santugaine a su cumintzu de santandria in Udine. Si cunfirmat comente unu de sos eventos musicales de interessu prus mannu, e custu si bidet dae sa partetzipatzione de sos artistas chi est creschende annu cun annu: in s'editzione 2011, in Falera, in Isvitzera, ant cuncursu 47 cantzones in 12 limbas diferentes. + Sos duos artistas chi ant a binchere **_Suns_** ant a essere ammissos a sa fase finale de su **Liet International** (www.liet.nl), su Festival de sa cantzone in limba de minoria prus importante a livellui internatzionale , chi ocannu lu faghent in **Xixon - Gijon**, Printzipadu de sas Asturias (in s'Istadu ispagnolu), su primu de nadale. + Pro bi leare parte tocat a imbiare sos cumponimentos intro de su 3 de cabudanni 2012. S'ischeda de partetzipatzione si podet iscarrigare dae su situ internet www.arlef.it. In prus de s'ischeda tocat a presentare : una cantzone, in cd o mp3; su testu e sa tradutzione in inglesu e/o italianu; una biografia curtza . Ant a essere ammissos petzi cumponimentos originales chi non fatzant parte de sos repertorios traditzionales de sas regiones de provenientzia. Info: 0432555724. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/08/2012 + ## + S'Alighera (L'Alguer) in Sardigna est o nono? + ### de Diegu Corraine + Amus semper ischidu chi, cunforma a sa lege 26 de su 1997, in Sardigna sa limba de s'isula est su sardu e chi, in sos territorios issoro, tenet su matessi tratamentu de lege finas su gadduresu, su tataresu, s'aligheresu e su tabarchinu. Duncas, su sardu est sa limba generale, sas ateras sunt minorias linguisticas de sa Sardigna. + Diat parrere totu craru, giuridicamente e linguisticamente. Ma in sa realidade diat parere chi nono. Urtimamente in S'Alighera ant propostu chi sos avisos in s'aeroportu siant finas in catalanu. Semus cuntentos mannos si in S'Alighera ant a resessire a otennere custa possibilidade. Ma comente est chi no ant pedidu chi sos avisos siant finas in sardu, sende chi custa est sa limba de totu su territoriu de sa Sardigna e chi a s'aeroportu de S'Alighera andant Sardos dae totu s'isula? Est un'aeroportu de sa Sardigna o de S'Alighera ebbia? S'Alighera in Sardigna est o in ue? + Mi timo chi unos cantos aligheresos, dae cando ant imparadu chi s'aligheresu est catalanu, si creent catalanos, sena pessare chi sunt Sardos chi ant imparadu su catalanu! E custu lis cambiat sa mirada. + Deo non creo chi s'aligheresu s'at a sarvare a sa sola si non si sarvat su sardu. Su cuncurrente linguisticu de ambos est s'italianu e sardu e catalanu tenent totu s'interessu de s'aunire pro s'afortire ambos. Pro custu pessamus chi in S'Alighera devant tennere s'interessu primu de praticare s'ufitzialidade in aligheresu, sardu e finas italianu. Finas in sa toponomastica, in totu s territoriu, in sa bidda e in s'aeroportu, cun cartellos comente sos de sa figura: **L'Alguer / S'Alighera** o **Aeroport de L'Alguer / Aeroportu de S'ALighera.** + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/08/2012 + ## + S'Alighera (L'Alguer) in Sardigna est o nono? + ### de Diegu Corraine + Amus semper ischidu chi, cunforma a sa lege 26 de su 1997, in Sardigna sa limba de s'isula est su sardu e chi, in sos territorios issoro, tenet su matessi tratamentu de lege finas su gadduresu, su tataresu, s'aligheresu e su tabarchinu. Duncas, su sardu est sa limba generale, sas ateras sunt minorias linguisticas de sa Sardigna. + Diat parrere totu craru, giuridicamente e linguisticamente. Ma in sa realidade diat parere chi nono. Urtimamente in S'Alighera ant propostu chi sos avisos in s'aeroportu siant finas in catalanu. Semus cuntentos mannos si in S'Alighera ant a resessire a otennere custa possibilidade. Ma comente est chi no ant pedidu chi sos avisos siant finas in sardu, sende chi custa est sa limba de totu su territoriu de sa Sardigna e chi a s'aeroportu de S'Alighera andant Sardos dae totu s'isula? Est un'aeroportu de sa Sardigna o de S'Alighera ebbia? S'Alighera in Sardigna est o in ue? + Mi timo chi unos cantos aligheresos, dae cando ant imparadu chi s'aligheresu est catalanu, si creent catalanos, sena pessare chi sunt Sardos chi ant imparadu su catalanu! E custu lis cambiat sa mirada. + Deo non creo chi s'aligheresu s'at a sarvare a sa sola si non si sarvat su sardu. Su cuncurrente linguisticu de ambos est s'italianu e sardu e catalanu tenent totu s'interessu de s'aunire pro s'afortire ambos. Pro custu pessamus chi in S'Alighera devant tennere s'interessu primu de praticare s'ufitzialidade in aligheresu, sardu e finas italianu. Finas in sa toponomastica, in totu s territoriu, in sa bidda e in s'aeroportu, cun cartellos comente sos de sa figura: **L'Alguer / S'Alighera** o **Aeroport de L'Alguer / Aeroportu de S'ALighera.** + #_Diegu Corràine_ + + ### 10/08/2012 + ## Unu cursu de limba sarda pro sos chi istant in Santa Justa e in ateras biddas a furriu + ### L'at ammaniadu s'isportellu subracomunale + #_Sarvadore Serra_ + + ## ccc + ### ccc + #### "Est una cosa bona a beru chi su guvenru apat acollidu s'ordine de sa die nostru pro cambiare s'art. 14 de su decretu de sa revisione de sos gastos chi negat sas ispetzifitzidades linguisticas de sa limba sarda. Como amus a dare a cara chi a s'impinnu de su guvernu currispondat una tutela efetiva de s'ispetzifitzidade de sa limba sarda comente previdet sa lege 482 de su 1999". Lu narat Caterina Pes, deputada de su Pd in cummissioneCultura. + #### "Sa 482 - sighit a narrerer sa deputada - reconnoschet e tutelat sas limbas minoritarias chi b'at in Italia, e in mesu de custas b'est su sardu, aplichende in manera prena s'art. 6 de sa Costitutzione, e in custa lege non si faghet peruna distintzione intre sas minorias de limba materna estera e sas ateras. Dia cherrere ammentare chi sa diversidade sotziuculturale rapresentat pro su Paisu nostru unarichesa da non nch'isperdere e una de sas colunnas de su fraigu democraticu de s'Europa, a su puntu de essere reconnotu in s''art. 22 de sa 'Carta dei diritti fondamentali dell'Unione Europea'. Questo provvedimento colpisce ulteriormente la specialita regionale la cui esistenza e, tra l'altro, legata proprio alla presenza di particolarita storica e linguistica. Oltre a negare il valore della specialita, cosi facendo si rischia di ridurre ancora di piu la presenza delle autonomie scolastiche nell'isola, in una terra ormai allo stremo e dove la scuola deve essere semmai garantita dallo Stato, a maggior ragione dove lo spopolamento e un destino segnato". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 08/08/2012 + ## Su guvernu italianu acollit un'ordine de sa die pro sarvare s'ispetzifitzidade linguistica sarda + ### Lu narat sa deputada de su PD Caterina Pes + #### "Est una cosa bona a beru chi su guvernu apat acollidu s'ordine de sa die nostru pro cambiare s'art. 14 de su decretu de sa revisione de sos gastos chi negat sas ispetzifitzidades linguisticas de sa limba sarda. Como amus a dare a cara chi a s'impinnu de su guvernu currispondat una tutela efetiva de s'ispetzifitzidade de sa limba sarda comente previdet sa lege 482 de su 1999". Lu narat Caterina Pes, deputada de su Pd in cummissione Cultura. + #### "Sa 482 - sighit a narrere sa deputada - reconnoschet e tutelat sas limbas minoritarias chi b'at in Italia, e in mesu de custas b'est su sardu, aplichende in manera prena s'art. 6 de sa Costitutzione, e in custa lege non si faghet peruna distintzione intre sas minorias de limba materna estera e sas ateras. Dia cherrere ammentare chi sa diversidade sotziuculturale rapresentat pro su Paisu nostru una richesa da no nch'isperdere e una de sas colunnas de su fraigu democraticu de s'Europa, a su puntu de essere reconnota in s'art. 22 de sa 'Carta de sos deretos fundamentales de s'Unione Europea'. Custu providimentu corfet galu de prus s'ispetzifitzidade regionale chi s'esistentzia sua est, in mesu de s'ateru, ligada propiu a sa presentzia de particularidades istoricas e linguisticas. In prus de negare su valore de s'ispetzialidade , faghende gasi b'est su perigulu de minimare galu de prus sa presentzia de sas autonomias iscolasticas in s'isula , in una terra chi oramai est a puntu malu e in ue s'iscola devet essere, si in casu, garantida dae s'Istadu, prus e prus in ue s'ispopulamentu est unu destinu sinnadu". + #_Sarvadore Serra_ + + ## Su ministru D'Alema oe in Washington + Su ministru de sos Èsteros, Massimo D'Alema at a essere oe in Washington. D'Alema, gasi comente Romano Prodi, est cumbintu chi sos IUA ant a cumprendere sa detzisione italiana de lassare s'Iraq. "Pesso chi siat possibile a cumintzare unu raportu positivu e nou cun sos IUA", at naradu su ministru, "finas ca tenimus medas cosas ue devimus traballare paris e s'Iraq est una de custas". + D'Alema at peri ammentadu chi in su 2003, a pustis de una bisita a Baghad, aiat propostu s'eletzione de unu guvernu provisoriu irachenu e de lassare sas fortzas armadas irachenas; como sos IUA parent faghere unu pagu de autocritica subra de custas duas chistiones. + Èssere amigos - at naradu D'Alema cun una punta polemica contra a su guvernu Berlusconi - cheret narrere peri a faghere cumprendere sos isballios e no a los faghere nois puru". + A parrere de Prodi sos americanos no ant a tennere sorpresas dae sa bisita de D'Alema: "su ritiru dae s'Iraq l'amus annuntziadu dae annos meda. Forsis no ant a essere cuntentos, ca sas ideas subra de custa gherra sunt diferentes, ma pesso chi ant a cumprendere sa positzione nostra". + + + + ### 09/08/2012 + ## LSC e variedades dialetales: funtziones diferentes + ### de Diegu Corraine + In Sardigna tenimus una casta de pessones chi no iscriet in sardu, ca est galu isetende su _messia-norma_ chi andet bene pro totus. Si pero, a custas pessones proponides una solutzione, no lis andat bene nudda, mai. In pratica, si ponimus in mente a issos, iscriimus semper in italianu ebbia. A su solitu custos linguistas, apassionados, iscritores venerant a _Santu Logudoresu_ e a _Santu Campdanesu_, chi no esistint in perunu martirologiu ma servint petzi a martirizare a nois chi su sardu lu cherimus ufitziale e paritariu cun sas ateras limbas, cosa chi non podet faghere a sas ola su durgalesu, s'otieresu, s'oroseinu o s'aristanesu. B'at chie est contra a sa Lsc ca nat chi _est_ "_logudoresu_", chie est contra a sa Lsc ca nat chi _NO est "logudoresu"_. Unu su contrariu de s'ateru! It'est chi los aunit e los ponet in pare, tando? Sas solutziones ortograficas e linguisticas chi sa Lsc proponet? Nono. Finas si cambiamus sas solutziones ortograficas, no acuntentamus custa casta de pessones. No la cherent ca non cherent chi apamus 1 modellu iscritu pro s'ufitzialidade. + O no la cherent ca cada unu diat cherrere su "dialetu" (chi in sardu si narat _limbagiu_) suo postu a unica limba de referentzia, comente istandard, cun totu sas particularidades foneticas giutas a iscritura, es.: th, a, x, h, etc. Ma in custa manera no andamus a logu, no amus cumpresu cale est sa funtzione de 1 istandard iscritu, a cunfrontu de cada variedade dialetale locale o individuale. + Tando, lu repitimus: + A) s'istandard tenet funtziones generales (prus formales chi no informales) e devet faghere una mediatzione intre sas variedades, rapresentende in manera unitaria sa diferentziatzione dialetale. Sa LSC lu faghet, mediende intre sos dialetos prus cunservadores (Orosei e sa Baronia) a cunfrontu de su latinu (chi est sa mama comuna) e sos prus innovadores (Casteddu, Aristanis), es.: _pache, pahe, pa°e, **paghe**, page, pagi, paxi_. Est craru chi sa solutzione **paghe**, naturale, no est una media matematica e chi podet essere prus a curtzu a unu limbagiu locale e prus a tesu de un'ateru. _S'istandard est comente sa cobertura chi cugugiat e sarvat sos aposentos (sos dialetos) de sa domo_! Custa metafora la repitint sos linguistas de cada parte de mundu e descriet bene sa funtzione de s'istandard. + B) sas variedades dialetales tenent funtziones locales (prus informales chi non formales), sunt prus a probe de sas pessones chi las faeddant e, duncas, cando las iscriimus devent/podent trascriere sos fonemas particulares, es.: th, a, x, h, etc. + In ue est su problema? In sa visione ideologica chi tenent unos cantos linguista o pseudolinguistas, chi non tenet perunu interessu de politica linguistica in favore de su sardu e de s'ufitzialidade sua. Una visione chi servit petzi a afortire s'italianu e a indebilitare su sardu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/07/2012 + ## «S'ironia est su chi distinghet un'omine chi pessat dae unu chi narat atzoroddos» (Aharon Appelfeld) + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/08/2012 + ## Su navigadore Mozilla in sa limba de sos Mayas + ### E in sardu, nudda? + S'idea fiat a aumentare s'impreu in rete de sa **limba maya**: in ocasione de sa Die Internatzionale de sas Populatziones Indigenas, unu grustu de giovanos de s'assotziu "**Nacion Nativa**" at fatu sa maratona de tradutziones in Maya "**Mozilla Translathon 2012**", + Prus de 30 voluntarios e linguistas ant leadu parte in sa **tradutzione cumpleta de su navigadore Mozilla**, bortende 500 boghes dae Wikipedia. + In prus, 10 boghes las ant ponnere in **sa prataforma "Google Limbas in Perigulu de Estintzione**" pro agiuare sa cultura maya chi est gherrende pro supravivere in unu mundu globalizadu. + Sos linguistas beniant dae s'Istadu messicanu de su Yucatan. In antis de faghere custu traballu, ant leadu parte in sos laboratorios de normalizatzione ammaniados dae su ** Istitutu Natzionale de sas Limbas Indigenas** (INALI). Ant imparadu, in custa manera, **un'istandard pro iscriere e pronuntziare su maya yucatecu**. + In un'intervista fata a su "Grupo Imagen Multimedia", **Julio Gomez Sanchez**, presidente de Nacion Nativa, at craridu chi sa finalidade de s'assotziu est propiu a bortare programarios e prataformas informaticas in maya e in sas ateras limbas nativas de su Messicu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/08/2012 + ## SÌRIA, COLLASSU DE S'ISTADU E LIBERATZIONE DE SOS CURDOS + ### de Diegu Corraine + Cun totu su dannu chi at fatu sa gherra de Irak, a su nessi b'at apidu unu resurtadu positivu: nd'ant tentu profetu sos Curdos, chi sunt resessidos a fraigare unu istadu belle indipendente. Comente capitat in ocasiones istoricas particulares, sa crisi de s'istadu tzentrale cunsentit a sas natziones chi si sunt preparadas de si liberare in totu o in parte. E "preparadas" cheret narrere a tennere unu movimentu natzionale forte e cun ideas craras. E gasi, oe in sa crisi de Siria, sos Curdos sirianos, contrarios a su regimene de sos Assad chi los at semper catzigados, ma chi non tenent fide peruna in s'opositzione de s'Esertzitu sirianu liberu chi paret pagu dispostu a reconnoschere s'identidade issoro, si sunt aunidos in su Cussigiu supremu curdu, chi ponet in pare una dusina de partidos. In pratica sunt guvernende su territoriu issoro, ponende sa bandera curda in totue, in ue in antis fiat presente petzi sa siriana, sena sa presentzia de s'esertzitu guvernativu sirianu, prontos a determinare su tempus venidore issoro in casu de crollu de su regimene. S'opera de su Cussigiu supremu curdu est agiuada dae sos Curdos de Irak. E sos Curdos sirianos sunt de seguru tirende profetu finas dae sas relatziones malas de sa Siria cun sa Turchia chi est agiuende s'opositzione siriana. Duncas, Bashar Al Assad, cun una operatzione ebbia, nch'at tramudadu sos sordados suos a gherrare contra a s'opositzione in aterue e est lassende chi sos Curdos sirianos s'afortighent a lacana cun sa Turchia, chi giai devet cuntrastare sos Curdos "suos" chi si cherent indipendentes. @@ -39162,237 +55524,552 @@ Si abbaidamus sa situatzione internatzionale, nos abbigiamus chi sa possibilidade de fraigare un'istadu pro sas natziones sena istadu est belle semper ligada a crisis epocales o gherras, cun su collassu militare o politicu de s'istadu "cuntenidore", comente in Jugoslavia o Tzecoslovachia. Ma finas su collassu economicu de sos istados podet favorire sas natziones sena istadu, si si sunt "preparadas" a s'eventu. Pro faghere unu paragone, sa Sardigna durante e pustis de sa segunda gherra, podiat tirare profetu dae sa crisi de s'istadu italianu, ma no l'at mancu "pessadu", ca s'unicu partidu cun presentzia territoriale manna, su Psdaz, no nde teniat s'idea, e su Partidu Comunista de Sardigna de Antoni Cassita nde teniat in parte s'idea ma non sa fortza e sa presentzia. Cale crisi at a favorire in Europa otzidentale sa liberatzione de sas natziones sena istadu? + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/08/2012 + ## + GOOGLE EST GIAI FAEDDENDE IN CATALANU, BASCU, GALITZIANU. E IN SARDU? + ### de Diegu Corraine + Su servidore Google est giai faeddende in catalanu, bascu, galitzianu. "Faeddende" a beru, ca s'impresa americana at includidu custas tres limbas in su servitziu suo de "chirca cun boghae", Voice Search. + Google at informadu in su blog ufitziale suo chi finas bulgaru, portughesu, finnicu, islandesu, islovacu e isvedesu, norvegesu, romenu, serbu, ungheresu si sunt agiuntos a su servitziu VS, chi funtzionat in sos telefonos mobiles cun sistema operativu Android (v. 2.2). Cun custas ateras limbas, su servitziu balet pro 42 limbas! + E in sardu? Ite faghimus? Si sos moimentos politicos finas "indipendentistas" preferint s'italianu in sa propaganda issoro, si sos intelletuales faghent su matessi, e gasi sos professores de universidade; si b'at galu calicunu chi est gherrende (a sa sola o in cumpangia) contra a s'unicu sistema operativu linguisticu coerente e praticu chi tenimus: sa Lsc, chi est s'unicu a tretu de podere gestire s'ufitzialidade de su sardu, a chie tocat a operare? Forsis at a tocare a chie no est militante politicu, intelletuale, universitariu, a operare pro s'ufitzialidade de su sardu, pro faghere a manera chi sa limba nostra natzionale siat "normale" in sa sotziedade. Duncas at a tocare a sas pessones chi istimant su sardu: maistros, professores, istudentes, tecnicos, traballadores, etc. apassionados de limba e de informatica. + In aterue ant formadu a posta grupos de tradutores voluntarios pro sa localizatziones de programas, sistemas operativos, navigadores, aplicatziones pro sas retes sotziales. Unu de sos prus connotos e operativos est _SoftCatala_, in ue su numene est giai unu "programa" operativu. + At a tocare a faghere su matessi in Sardigna, ca tentativos nd'ant fatu medas, ma asu chi isco sena resurtados de gabbale: unu _grupu de voluntarios in rete_ pro sardizare custos aplicativos informaticos, cun s'impinnu --pro prima cosa-- de localizare propiu Google. Ma pro otennere resurtados e reconnoschimentu, bi cheret coerentzia, disciplina e costantzia linguistica. A la tenimus custa voluntade e custas carateristicas? Si ei, tocat a cumintzare. + #_Diegu Corràine_ + + ### 23/08/2012 + ## Orosei in sa rete de sas limbas minoritarias de Europa + ### In atongiu sa prima manifestatzione + In inglesu si narat "European network of language minorities - Euro-NetLang". In sardu est sa "Rete europea de sas minorias linguisticas". Su progetu cumintzat in atongiu. Tenet su patronadu de sa Lega de sas autonomias locales. Est finantziadu in intro de su programa "Europa pro sos tzitadinos". Interessat batordighi biddas de unas cantas regiones de Europa, in rapresentantzia de sas minorias linguisticas sarda, otzitana, albanesa, bretona e croata. S'idea est a definire e afortire una rete europea de biddas pro cumintzare unu cunfrontu a furriu de sas ainas e de sos grados de defensa de sas limbas minoritarias. In previsione b'at bator eventos, sos primos duos in s'Istadu italianu, su restu in ateros paisos de s'Unione Europea. Si cunintzat in s'agabbu de santugaine in Orosei (su calendariu est galu de definire) cun un'addoviu pro faeddare de "Minorias linguisticas e cultura"; in programa b'at seminarios, dibatidos e laboratorios. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/08/2012 + ## S'ONU pro su multilinguismu + ### Su segretariu Ban Ki-moon nominat unu coordinadore + Su Secretariu Generale de s'**ONU**, **Ban Ki-moon**, at dadu a su Segretariu Generale Agiuntu de sas Comunicatziones e de s'Informatzione Publica nou, s'austriacu** Peter Launsky-Tieffenthal**, s'incarrigu de **Coordinadore pro su Multilinguismu**. + Ca est unu fatore essentziale de sa comunicatzione armoniosa intre sos populos, su multilinguismu tenet un'importantzia particulare pro sas Natziones Unidas. Sigomente agiuat sa tollerantzia, su multilinguismu assegurat una partetzipatzione prus manna e efetiva de totus in su traballu de s'Organizatzione. Custu nos faghet praghere. Est giustu chi in s'ONU non b'apat petzi una limba . Si nono, ite "natziones unidas" diant essere? Nois isperamus, pero, chi s'Organizatzione non s'interesset petzi de sas limbas mannas. In s'istadu italianu, pro narrere, b'at limbas comente **su sardu, su catalanu, su friulanu, s'otzitanu** e ateras chi, imbetzes de andare a dae in antis, sunt arrischende de torrare a dae segus. Diat essere giustu, tando, chi s'ONU, in s'atividade internatzionale sua, pesset finas a custas chi sunt limbas de **natziones sena istadu.** + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/08/2012 + ## Tortoli, eja a su sardu in iscola + ### Totu sos cussigeris comunales votant in favore de sa proposta de s'assessora comunale de sa cultura + In sos **modulos** de s'ufitziu iscolasticu regionale pro sa **preiscritzione in iscola**, tocat a ponnere finas sa **dimanda pro imparare su sardu a sos pitzinnos**. Est su chi pedit su cussigiu comunale de Tortoli, cun una delibera votada a s'unanimidade, a proposta de s'assessora de sa cultura Severina Mascia. Narat s'assessora chi sa comuna est impinnada in unu programa de avaloramentu e defensa de sa limba sarda, ponende in campu totu sas atziones chi agiuent custu progetu. De su restu, crarit s'assessora, s'articulu 3 de s'**istatutu** **comunale** garantit **a sa limba sarda sa matessi dinnidade de sa limba italiana**. S'isperu, agiunghimus nois, est chi totu sas comunas de Sardigna aprovent deliberas che a custa. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/08/2012 + ## Un'addoviu importante de sos rapresentantes de sas Natziones sena Istadu de Europa + ### L'ant fatu in custas dies in S'Alighera + Sunt istadas tres dies prenas, totus dedicadas a limbas, literaduras, istorias tziviles e politicas, problematicas economicas e assentos istitutzionales in dae in antis de s''Unione Europea. Dae su 24 a su 26 de austu, s'Hotel Catalunya de S'Alighera at istrangiadu sa prima **Cunferentzia Internatzionale de sas Natziones sena Istadu**, ammaniada dae s'**Istitutu Bellieni** de Tatari cun s'idea de ponnere a cunfrontu sos problemas e sas esperentzias de sas Natziones sena Istadu de Europa. Fiant presentes, in prus de Conxita Bosch e de GavinU Sale, su deputadu in su Parlamentu Iscotzesu **Humza Yousaf** pro su **Scottish National Party**, **Jean Guy Talamoni**, deputadu corsicanu e presidente de su su moimentu indipendentista "**Corsica Libera**", **Giuanne Colli**, segretariu natzionale de su **Psd'Az**, **Jonn Andoni Lekue**, de su dipartimentu de sas relatziones internatzionales de su **Paisu Bascu**, **Uriel Bertran** e** Alfons Lopez Tena,** deputados in su Parlamentu Catalanu pro **Solidaritat Catalana** **per la indipendencia**, **Jordi Miro,** pro su **CCSi -Comite Catala de Solidaritat internacionalista**. S'addoviu at santzionadu sa naschida de una rete permanente de dialogu e collaboratzione intre sas organizatziones e sos moimentos indipendentistas de Europa. + Cando sa cunferentzia est agabbada, sos esponentes de totu sas Natziones sena Istadu sunt istados istrangiados dae su rapresentante de su Guvernu de sa **Generalitat Catalana**, **Joan Elies Adell Pitarch**. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/08/2012 + ## + OE, 210 ANNOS DAE SA MORTE DE FRANTZISCU CILOCU + ### de Diegu Corraine + Su 30 de austu de su 1802, in Tatari, moriat Frantziscu Cilocu, notariu, a 33 annos. Fiat istadu martirizadu dae su butzinu in antis de essere ochiidu e lassadu in sa furca pro dies e dies. Pustis fiat istadu brusiadu e sa chinisa imbolada a su bentu. Gosi su guvernu de sos Savojas aiat cundennadu a morte unu de sos eroes de su tentativu de fundare una Republica de Sardigna. Cun s'intentu de brusiare finas sas ideas de custos republicanos sardos. Cosa chi, no est capitada. Antis, su sentimentu de liberatziones natzionale sarda est galu biu e est semper prus craru e forte. + S'ateru protagonista de custu tentativu, Frantziscu Sanna Corda, preideru, fiat mortu su 19 de lampadas de su 1802 in Lungoni (como Santa Teresa), corfidu dae sas ballas de sos sordados savojardos chi aiant cunchistadu sa turre ocupada su 16 de lampadas dae sos rivolutzionarios sardos isbarcados dae sa Corsica e chi aiant ocupadu finas sas turres de Vignola e Ìsula Ruja, proclamende sa Republica sarda. + A dolu mannu nemos s'est ammentende oe de sa morte de custos eroes sardos e de su valore de cussa esperientzia (francu sos de "A Manca" chi sunt ammaniende un'atu de ammentu in Tatari pro su 8 de cabudanni). Su movimentu definidu autonomista, soveranista o indipendentista est perdidu in positziones economitzistas e in fatu de fantasias soveranistas a s'iscotzesa e non tenet tempus de definire unu progetu de liberatzione natzionale fundadu in una visione globale de s'istoria sarda e in sa limba sarda, motore beru de s'identidade e mediu "nostru" de omunicatzione. + Custa istoria sarda non podet abbarrare cuada e duncas devimus faghere a manera de ammaniare addovios e dies de istudiu pro la bogare a campu e pro l'ammentare. + ... + #_Diegu Corràine_ + + ## Sos Adivasos de s'Ìndia + S'indipendentzia de s'Ìndia in su 1947 no at batidu megiorias pro sos indigenos Adivasos. Sos rapresentantes politicos issoro sighint a sutaliniare sas promissas fatas e non mantennidas, de sas risorsas assachigiadas, de sa perdida de sas terras e de sa minetza grave de su mundu issoro. Su guvernu si ocupat de s'industria mineraria, de s'industrializatzione, de sas digas, de sa tutela de sa flora e de sa fauna ma non de sas populatziones chi bivent in cussas matessi zonas. Su guvernu de in antis, chi nch'est essidu in su 2004, ghiadu dae su partidu natzionale-induista BJO (Bharatiya Janata Party) aiat isvilupadu unu cuntzetu politicu pro su tratamentu de sos indigenos a livellu natzionale, in ue s'istadu s'incarrigaiat su compitu de faghere isvilupare sos "arretrados" e, a pustis, nche los integrare in una sotziedade dominada dae sos Hindu. Non si faeddaiat de deretu a sa terra, de s'autodeterminatzione e de su mantenimentu de s'identidade culturale e ispirituale de ognunu. + In su 2000 su guvernu de su BJP at nominadu pro sa prima bia in s'istoria de s'Ìndia unu ministru pro sas chistiones de sas sotziedades tribales ma de fatu at dimustradu un'ignorantzia cumpreta de sa realidade de sos Adivasos. A pustis de sa vitoria de su Congress Party s'interessu pro sos Adivasos est galu prus pagu. Su guvernu tzentrale nou, difatis, est sighende una politica de s'isvilupu chi non tenent in cunsideru sos deretos de sos populos indigenos. Sas propostas isvilupadas dae comunidades Adivesas, basadas subra de s'interrelatzione ispirituale e materiale cun s'ambiente parent, in sas cunditziones atuales, elementos folcloristicos chi si podent sacrificare pro s'interessu natzionale de su paisu. Mancari chi sa costitutzione diat garantzias meda a sas comunidades indigenas, sunt semper de prus sos raportos chi documentant su livellu de povertade de custos populos, sas possibilidades formativas chi non bi sunt, maladias e isfrutamentu chi in sas comunidades Adivesas, si podet paragonare a s'iscraitudine. Sos distretos in ue istant sos Adivasos sunt connotos pro essere sas zonas de su famine e essint a s'ispissu in televisione, custu pero non batit cambiamentos. Su fatu chi sas cosas non cambient non dipendet, duncas, dae s'informatzione ma, prus chi no ateru, dae sa presentzia de unu modellu de poderiu sotziale e politicu intritzadu e cumplicadu. Mahsweta Devi nde dat una descritzione impressionante in su romanzu suo _Pterodactylos_. In sos urtimos deghe annos sos movimentos e sas organizatziones de sos Adivasos ant traballadu pro otennere solidariedade e, isfrutende finas sos deghe annos de s'ONU pro sos populos indigenos, pro faghere connoschere a s'opinione publica natzionale e internatzionale sa multeplitzidade de sas risorsas, de sos bisongios e de sas prospetivas de bida issoro. + + + + ### 30/08/2012 + ## + REPÙBLICA DE SARDIGNA (lampadas de su 1802): Rivolutzione antifeudale, «giacobina» o natzionale? + ### de Diegu Corraine + Si oe cherimus bogare a campu un'alternativa natzionale sarda, trasversale e populare, superende s'ideologia autonomista, si pretendimus unu deretu istoricu a sa soverania de sa natzione sarda, nos devimus apoderare de s'istoria, analizende sos elementos de continuidade de unu progetu nostru de soverania. + Chie como si firmat suta de sa turre de Lungoni (Santa Teresa) de seguru est pro abbaidare su mare e sa Corsica. E non pessat chi su 19 de lampadas de su 1802 est capitadu s'eventu eroicu chi at cungiadu sos annos rivolutzionarios sardos cumintzados su 28 de abrile de su 1794, cun sa morte de su protagonista de su tentativu de formare una republica sarda, su preideru Frantziscu Sanna Corda. S'urtimu tentativu armadu de pratica soveranista. + E tando, su 16 de lampadas de su 1802, Sanna Corda e sos ateros ocupant sa turre de Ìsula Ruja, sa de Vignola e sa de Lungoni, proclamende s'insurretzione e sa Republica. Ma su 19 sas tropas guvernativas atacant sa turre de Lungoni, ochient a Sanna Corda e, pustis, tenent a F. Cillocu, chi est cundennadu a morte e infurcadu in Tatari su 30 de austu de su 1802. + Dae tando, in medas si sunt interessados de cussos oto annos, presentende*los comente movimentos antifeudales o comente "giacobinos", riflessu locale de sa rivolutzione frantzesa de s'89. A su solitu, sos istudiosos ufitziales ant escludidu chi esseret unu disinnu natzionale pro fraigare una republica indipendente. + A parrere nostru, su movimentu chi fiat cumintzadu comente una rebellia populare contra a sas cunditziones sotziales patidas pro more de su sistema feudale, ghiada dae sos burghesos "illuminados" dae sas ideas de s'89, fiat culminadu in su 1802 in unu progetu rivolutzionariu indipendentista. Ma, cumintzadu comente protzessu chi interessaiat deghinas de biddas e migias de pessones, pustis de sa derrota de su 1796, cando una parte de sos capos si fiat disposta in favore de sos Piemontesos e s'atera, cun Angioi e sos cumpangios, si fiat assugetada a s'esiliu in Parigi, su movimentu si fiat indebilitadu de su totu ma si fiat radicalizadu. E gasi, sa parte rapresentada dae su preideru Frantziscu Sanna Corda e dae su notariu Frantziscu Cillocu fiat arribbada a ipotizare in manera crara un'insurretzione republicana e indipendentista. + Ma in cussos oto annos, fiant cambiadas cosas meda, in peus. In su cumintzu de su sec. 18: a) sa gente chi aiat gherradu in su 1794 contra a sos feudatarios non fiat prus disposta a sa rebellia; b) su prus de sa burghesia sarda residente in Sardigna si fiat rendida a sos binchidores; c) sos frantzesos non teniant prus interessu a agiuare sos patriotos sardos, mescamente a pustis de sa paghe de Luneville de su 1801 e sa paghe de Amiens de su 1802 intre Frantza e Rennu de Sardigna. + Duncas, cantu prus su movimentu republicanu e antipiemontesu si fiat indebilitadu in Sardigna e in su disterru, tantu prus si fiat radicalizada sa bisione politica de Sanna Corda e de sos pagos cumpangios chi l'aiant postu in mente. E si fiat crarida finas sa posta: unu progetu insurretzionale republicanu e indipendentista. Ma, a dolu mannu, su disisperu de Sanna Corda, chi timiat de perdere s'urtima ocasione pro una Sardigna libera, aiat trasformadu su movimentu in elitariu, cundennadu a perdere sena s'agiudu de sa Frantza e sena base populare (petzi cun sa prominta de agiudu de su bandidu Pedru Mamia chi, pustis, los traighet e cunsinnat a sos Piemontesos!). Sena base populare e trasversalidade, sos movimentos natzionales non bichent. A su nessi oe. + #_Diegu Corràine_ + + ### 31/08/2012 + ## Sardu e catalanu in S'Alighera + ### de Enricu Chessa + Su programadore non podet faghere mancu de includere su sardu in sas initziativas de PL in S'Alighera, e custu a su nessi pro duas resones: 1) ca su sardu est sa limba natzionale de Sardigna; 2) ca sos chi faeddant in sardu rapresentant una parte de importu de sa sotziedade aligheresa. Su primu puntu est craru, e duncas lu lasso a bandas. Pro su chi pertocat su puntu 2, meda a s'ispissu si punnat a assotziare - faddende - sa comunidade chi faeddat in catalanu a totu sa sotziedade aligheresa, chi, imbetzes, no est uniforme linguisticamente. Sa comunidade chi faeddat in catalanu rapresentat petzi una parte de sa sotziedade; est una parte importante, ma no est totu sa sotziedade. Tando, unu programadore atentu non podet agiuare petzi chie faeddat (o diat cherrere faeddare) in aligheresu, ma at a devere amparare finas chie faeddat (o diat cherrere faeddare) in sardu. + Sende chi non bi podet aere ecuidade prena in s'impreu orale (unu de sos grupos at a devere renuntziare a sa limba sua in sas interatziones cun sos cumponentes de s'ateru grupu), sa presentzia publica de sas limbas in cuntatu cheret regulamentada rispetende a totus. Duncas, in intro de unu sistema de prioridades, s'ant a podere augurare e programare cambiamentos sustantziales de su cumportamentu linguisticu a dannu de unu setore importante de sa populatzione (pro narrere, sos italofonos e sardofonos, chi si lis at a "pedire" de imparare e adotare s'aligheresu in sas comunicatziones orales cun sos chi faeddant in catalanu) pro dare profetu a un'ateru (sa comunidade catalanofona, pretzisamente); ma non s'at a negare a nemos su deretu de impitare sa limba sua in sos ispatzios publicos, prus e prus si custa est sa limba natzionale. Si s'atzetant custos presupostos ideologicos, tando, s'at a devere atzetare finas s'impreu de su sardu in campos publicos, mescamente in sos chi tenent prus paga caraterizatzione locale: s'aeroportu, pretzisamente, a su servitziu de unu territoriu prus mannu - su nord-ovest de Sardigna. + In sintesi, duncas, est fundamentale chi, a un'ala, sa Regione pongiat linias ghia de PL pretzisas a beru e chi, a s'atera, sa comuna de S'Alighera ammaniet unu progetu de programatzione linguistica de su logu tenende contu de obietivos craros (e realizabiles) e, mescamente, elaboret istrategias pro los cunsighire. Su chi sas istitutziones non podent permitere est chi isseberos e detzisiones de PL siant lassadas a sas initziativas improvisadas de singulos o de sos assotzios culturales. Sos mecanismos chi regulant sas situatziones de multilinguismu sunt cumplicados a beru e sas detzisiones cherent ponderadas e istudiadas cun atentu. No est de badas chi b'at una sientzia chi si narat sotziulinguistica, chi s'interessat finas de programatzione linguistica. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 05/09/2012 + ## Sa festa de sos populos minoritarios + ### La faghent in Badde de Aosta dae su ses a su noe de cabudanni + Sa Badde de Aosta torrat a essere logu de addoviu e cunfrontu de sas culturas minoritarias. Sa de bator editziones de sa **Festa de sos populos minoritarios** la faghent dae su 6 a su 9 de capudanni, in **Aosta** e in **Valsavarenche**. + "**A dolu mannu** - narat s'assessore de sa cultura, **Laurent Vierin** -**s'Europa est galu oe un'Europa de sos poderes e non de sos populos. Sa Badde de Aosta , cun custa initziativa, cheret essere unu puntu de riferimentu in su dibatidu subra de sas politicas de defensa de sas culturas minoritarias**". + Su primu apuntamentu est giovia, su 6, cun su _College d'etudes federaliste_, in su salone comunale de Valsavarenche, dedicadu a su tema de ocannu:** sas minorias in su tempus de internet. **Intervenit sa professora frantzesa **Isabelle Rigoni,** responsabile de su progetu de **Minoritymedia** de s'Universidade de Bordeaux. De **su tema de sas tecnologias noas** si nd'at a torrare a faeddare s'8, in un'addoviu in su palatzu de sa Regione. + Dae chenabura si lassat logu a sa musica. A sas ses de sero b'est **s'isfilada de sos populos minoritarios** in sas carreras de Aosta, acumpangiados dae su sutafundu de sa Brice Miller and the Mahogany Brass Band de sa Louisiana. In sa matessi ora s'aberint , in pratza de Chanoux, sas barracas de **sos binti populos ospites de custa editzione**. A sas noe e cuartu in su Teatru romanu de Aosta cantant e sonant sos irlandesos The Clannad. In antis unos cantos cantautores e grupos baddeostanos s'ant a esibire in patois: in mesu de custos**, Naif, Philippe Milleret, i Trouveur e Erik Bionaz. ** + Sabadu si faeddat de Luisiana cun unu documentariu fatu dae su regista baddeostanu, Daniele Giometto**, **chi si intitulat "Des visages et des mots. La Louisiane et les louisianais.". Pustis b'at grupos americanos: C.J Chenier & Red Hot Louisiana Band e Brice Miller and the Mahogany Brass Band. + Dominiga si faeddat de cultura baddeostana A sas oto e mesa de sero su regista **Joseph Peaquin **presentat su **documentariu suo dedicadu a sos baddeostanos**. Dae sas noe e cuartu bi sunt sos atores de **su primu musicale in patois**, "**Tourna avoui me"**. #_Sarvadore Serra_ + + + + ### 17/08/2011 + ## Su Puzone + ### + _Autore disinnu e testu: _**_Delafosse, Mettler _**_Tr. sarda__: **Diegu Corraine + _ _ + _ _ + + + + ### 17/08/2011 + ## Su Frore + ### + _Autore disinnu e testu: **R. **_**_Mettler _**_Tr. sarda__: **Diegu Corraine + _ _ + _ _ + + + + ### 17/08/2011 + ## Sa Lughe + ### + _Sa maghia de sa lughe contada in manera crara e discansosa._ + _Autore disinnu e testu: **Verdet, Houbre + _ _ + _ _ + + + + ### 17/08/2011 + ## Su Casteddu + ### + _Autore disinnu e testu: _**_Delafosse, Millet _**_Tr. sarda__: **Diegu Corraine + _ _ + _ _ + + + + ### 17/08/2011 + ## Sa Domo + ### + _Autore disinnu e testu: **C.**_**_Delafosse_** + _Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_ + _Cartonadu, a colores | Formadu 15x18 cm | Pagg. 36_ + + + + ## Su ministru de sa defensa Parisi in Kabul + Su ministru de sa Defensa, Arturo Parisi, est arribadu como in Kabul pro una bisita de duas dies a sos militares in Afghanistan. In s'agenda de Parisi, est programmadu un'addoviu cun su ministru de sa Defensa afganu e su cumandante de s'Isaf, sa fortza de sa Nato chi s'Italia collaborat cun unos 1.300 militares, chi istant in Kabul e in Herat. Cras su ministru devet andare propiu a Herat, in s'ovest de sa Natzione, in ue s'Italia tenet su comandu de unu Prt, cussos _team _de ricostrutzione printzipale chi sa Nato cheret pro estendere sa presentzia sua in totu s'Afghanistan. Sa bisita de Parisi- chi devet addovoare finas a su ex re de s'Afghanistan, Zahir Shah - in custu mamentu est importante meda: pro sas fortzas armadas italianas, e finas pro sa torrada a sa patria de sos 1.600 soldados oe presentes in Irak. Sa Nato, cheret prus tropas, prus fortzas ispeztiales, prus aereos, e si s'Italia non paret intentzionada a ischierare in Afghanistan sos _caccia AMX, _podet finas ponnere a disponimentu una majoria de sordados e de _commandos_. Unu creschida complessiva de carchi chentina de omines, pagu prus o mancu unu contingente de sa matessi medida de cudda ischierada finu a pagas dies a como. In ogni situatzione su guvernu devet detzidere in presse: su decretu de rifinantziamentu de sas missiones italianas in s'esteru, finas cudda in Afghanistan, cheret detzisu in Parlamentu intro de sa fine de su mese. + + + + ### 17/08/2011 + ## Su Riu + ### + _Autore disinnu e testu: **L. Bour**_ + _Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_ + _Cartonadu, a colores | Formadu 15x18 cm | Pagg. 36_ + + + + ### 17/08/2011 + ## S'Ape + ### + _Autore disinnu e testu: **U.Fuhr, R. Sautai**_ + _Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_ + _Cartonadu, a colores | Formadu 15x18 cm | Pagg. 36_ + + + + ### 15/12/2009 + ## PIMPA + SALUDE, SOLE! + ### formadu 10x10 cm, CARTONADU | Paginas 20 | + Serie Imparalibros, pro piseddos dae 0 a 3 annos + + + + + ### 15/12/2009 + ## PIMPA + SALUDE, MARE! + ### formadu 10x10 cm, CARTONADU | Paginas 20 | + Serie Imparalibros, pro piseddos dae 0 a 3 annos + + + + ### 15/12/2009 + ## PIMPA + BONA NOTE, LUNA! + ### formadu 10x10 cm, CARTONADU | Paginas 20 | + Serie Imparalibros, pro piseddos dae 0 a 3 annos + + + + ### 15/12/2009 + ## + PIMPA SALUDE, PRADU! + ### formadu 10x10 cm, CARTONADU | Paginas 20 | + Serie Imparalibros, pro piseddos dae 0 a 3 annos + + + + + ### 15/12/2009 + ## SU PALLONEDDU BANDULERI + ### + Autore:_** Diegu Corraine **Illustradore:_** _Pia Valentinis_**| F.to 21x30 | Pagg. 28| + + + + ## MAIARZU GARÙ e ateros contos + ### Autore: **G.Rodari** | Illustradore_: _**Pia Valentinis **|F.To 15x24 | Pagg. 104 | + + + + ## Esperimentu missilìsticu in Corea de su Nord + Fontes de su governu Usa ant annuntziadu chi sa Corea de su Nord est a puntu de realizare un'esperimentu missilisticu.difitzile e delicadu. Est imminente su lantziu de unu missile balisticu a _gittata _longa. Sunt istados gasi cunfirmados sos allarmes chi dae 15 dies mantenent cun pessamentu meda s'artzipelagu nipponicu. Sa Corea de su Sud at postu in allarme Pyongyang a subra de s'impatu negativu meda chi su lantziu podet aere in su dialogu intercoreanu e in s'ategiamentu internatzionale pro su nucleare coreanu. + + + + ## SU PRÌNTZIPE TURPU e ateros contos + ### Autore: **G.Rodari** | Illustradore: **Pia Valentinis** |F.To 15x24 | Pagg. 96 | + + + + ## SA BIDA DE SOS FUNDOS + ### Autore: **Maria Ëngels Julivert** | Tradutzione: **Corraine Diegu** | Illustrau dae: S**tudio Marcel Socias **| Pagg. 32 | + + + + ## COMENTE NASCHET SA BIDA + ### Autore: **Merce Parramon | **Tradutzione: **Corraine Diegu | **Illustrau dae: **Arredondo Francisco** | Pagg. 30 | + + + + ### 17/08/2011 + ## SU GATU + ### + _Autore e Illustradore: **Corraine e Pia Valentinis**_ + _Manifestu a colores | Formadu 35x98 cm | _ + + + + ### 17/08/2011 + ## SU CANE + ### + _Autore e Illustradore: **Corraine e Pia Valentinis**_ + _Manifestu a colores | Formadu 35x98 cm | _ + + + + + ### 17/08/2011 + ## S'ORTALÌTZIA + ### + _Autore e Illustradore: **Corraine e Pia Valentinis**_ + _Manifestu a colores | Formadu 35x98 cm | _ + + + + ### 17/08/2011 + ## SA FRÙTORA + ### + _Autore e Illustradore: **Corraine e Pia Valentinis**_ + _Manifestu a colores | Formadu 35x98 cm | _ + + + + ## NATALINU SU FAMADU + ### Autore: **S.Mannuzzu** | Illustradore: **Pia Valentinis** |F.To 15x24 | Pagg. 128 | + + + + ## PINTACOLORES + ### Autore:**Antonella Abbatiello _et.al_**| Illustrau dae: **Antonella Abbatiello _et.al _**| F.To 23x33 | Pagg. 48 | + + + + ## ONU, in su 2020 sas "bidonvilles"ant a tènnere 1,4 milliardos de abitantes + In su 2020, 1,4 milliardos de pessones - cantu a sa populatzione intrea de sa Tzina - ant a istare in sas _bidonvilles_ de su mundu. S'istima benit dae un'organismu de sas Natziones Unidas, in unu raportu chi pedit a sos guvernos de su mundu de acupangiare, prus chi non chircare de firmare, unu protzessu de urbanizatzione sena fine. A die de oe, in su Mundu b'at prus de unu milliardu de pessones chi bivet a gromeru in sas barracopolis_,_ belle su tres unu de sos abitantes de sas tzitades, a su chi afirmat _Onu-Habitat,_ su Programma in sas Natziones Unidas pro sos insediamentos umanos, in su raportu suo de su 2006-2007 presentadu oe in Ginevra. Sa populatzione de sas _bidonvilles_ creschet de su 2,2% a s'annu, in particolare in s'Africa sub sahariana, ue su tassu de creschida a s'annu nche colat su 4,5%. + A s'ora, custu ritmu de creschida s'illestrit: in su 2020, sos aglomerados miseros ant a devere ospitare 27 milliones de pessones in prus ogni annu, imbetzes de una creschida media de 18 milliones de pessones in su periodu intre su 1990 e su 2007. + In su mese de ghennargiu de su 2007, su numeru de pessones chi istat in tzitade, pro sa prima borta, at a essere uguale a su de sos chi istant in su sartu. Si custu fiat una realidade in Europa giai dae sa fine de sa II° Gherra Mundiale, in Africa e in Asia custa paridade no b'at a essere in antis de su 2020. Ma sos paisos in via de isvilupu recuperant a lestru su ritardu issoro. Prus de 95% de sa creschida urbana at a essere in sos Paisos de su Sud de su mundu e in su 2030 sos tzitadinos ant a essere belle chimbe milliardos, cando chi sa populatzione totale at a essere 8,1 miliardos. + + + + ### 15/12/2009 + ## SOS ANIMALES DE DOMO + ### Autore:**A.Gree, L.Camps** | Illustrau | formadu 21x27 cm, CARTONADU | Paginas 24 | + + + + ### 15/12/2009 + ## SAS ISTAJONES + ### Autore:**A.Gree, L.Camps** | Illustrau | formadu 21x27 cm, CARTONADU | Paginas 24 | + + + + ### 05/08/2011 + ## LA CECENIA E I PAESI DEL CAUCASO DEL NORD + ### _Autore: **Sergio Salvi **__| Illustrau |Formadu 15x21 cm | __Pagg. 104_ + + + + ### 05/08/2011 + ## ISILI + ### _Autore: **Giovanni Mura **__| Formadu 15x21 cm | __Pagg. 192_ + + + + ### 05/08/2011 + ## ORGOSOLO RACCONTA + ### _Autore: Serafino Spiggia** **__| Formadu 15x21 cm | __Pagg. 118_ + + + + ### 08/09/2012 + ## Miguel Bose pro s'indipendentzia de Catalugna + ### S'artista italu-ispagnolu narat chi non si podet custrinchere unu populu a essere su chi no est est. + "So cumbintu chi apo a bidere cambiende sa geografia de sa penisula, a custu semus destinados". Sa frase est de su cantante italu-ispagnolu Miguel Bose, chi l'at impitada comente una premissa pro crompere a una cunclusione: "Non si podet fortzare unu populu a essere una cosa chi non cheret essere, gasi comente capitat cun sas pessones". #_Sarvadore Serra_ + + ### 06/09/2012 + ## Classicos bortados in limba sarda + ### Los presentant dominiga chi benit in Patiolla, in ocasione de sa de bator editziones de su Festival Literariu + Dominiga chi benit, in **Patiolla**, a sas ses e mesa de sero, in intro de sas manifestatziones de sa de bator editziones de su Festival Literariu, sas sotziedades editoriales "**Papiros**", "**Condaghes**" e "**Edizioni Grafica del Parteolla**" presentant unos cantos classicos de sa literadura bortados dae sas limbas originales in sardu. + Aberit sos traballos Pepe Corongiu, de su **Servitziu Limba Sarda de sa Regione Autonoma de Sardigna.** + Pustis Diegu Corraine, de sas Editziones Papiros, presentat custos libros: (bortadu in sardu dae Diegu Corraine) (bortadu in sardu dae Diegu Corraine) @@ -39399,6 +56076,7 @@ (bortadu in sardu dae Giuanne Frantziscu Pinna) (bortadu in sardu dae Diegu Corraine) (bortadu in sardu dae Sarvadore Serra) + Tando Frantziscu Cheratzu, pro sas Editziones Condaghes, presentat: (bortadu in sardu dae Manuela Mereu) (bortadu in sardu dae Francu Medda) @@ -39406,102 +56084,227 @@ (bortadu in sardu dae Giuanne Muroni) (bortadu in sardu dae Giuanne Muroni) (bortadu in sardu dae Carminu Pintore) + In fines, Maria Antonietta Piga, de sas "Edizioni Grafica del Parteolla", presentat: (bortadu in sardu dae Maria Antonietta Piga) (bortadu in sardu dae Agata Rosa Maxia) + #_Sarvadore Serra_ + + ### 07/09/2012 + ## Sa tzelebratzione de sa "Diada Nacional de Catalunya" in S'Alighera + ### La faghent s'undighi e su doighi de cabudanni + Custu est su programa de sas manifestatziones chi faghent in S'Alighera in ocasione de sa **Die Natzionale de Catalugna**. + S'undighi de cabudanni, a sas sete de sero, b'at un'**omagiu a sa limba** dae bandas de sos pitzinnos de S'Alighera, in collaboratzione cun sa **Ludoteca Anglinglo**, in dae in antis de su Monumentu a s'**Unidade de sa Limba Catalana.** Pustis (a sas sete e mesu), in sa Corte de sa Cresia de Santu Frantziscu, sa professora Rosa Delor, de su "Centre de Documentacio i Estudi Salvador Espriu" de Arenys de Mar, at a tennere una cunferentzia cun su titulu de **"Salvador Espriu i l'Alguer"**, acumpangiada dae sa letura de poesias de s'autore catalanu dae bandas de **Franca Masu**. Su doighi de cabudanni, a sas sete de sero, in sa Sala Manno de sa Mediateca de sa "Societa Umanitaria" (Cerrera de Marconi, 10), **ant a projetare su curtzumetragiu "Barcelona en dos colors"** de su regista sardu Albertu Diana. Pustis b'at unu dibatidu subra de sa pellicula, cun sa presentzia de Albertu Diana e de Raffaele Pinto, professore de literadura italiana in s'Universidade de Bartzellona. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/09/2012 + ## 1802/2012: SANNA-CORDA, CILOCU E SA MANCÀNTZIA DE MEMÒRIA DE SOS INDIPENDENTISTAS SARDOS + ### de Diegu Corraine + S'ammentu de sos duos eroes de sa rivolutzione sarda de su 1802, Frantziscu Sanna Corda e Frantziscu Cilocu, ochiidos dae sos sordados de su guvernu savojardu su 19 de lampadas (su primu) e su 30 de austu (su segundu) [bide "**OE, 210 ANNOS DAE SA MORTE DE FRANTZISCU CILOCU"***], est istadu s'argumentu, su 8 de cabudanni coladu, in Tatari, de s'addoviu organizadu dae s'assotziu culturale Aziru. + In dae in antis de unu publicu de una barantina de pessones, nd'ant faeddadu, in sa sala E. de Arborea de s'Universidade, Roberto Porra e Federicu Francioni. In particulare, Porra at postu in craru sa parte chi ant tentu sos eclesiasticos ispirados a sa rivolutzione frantzesa in cussos annos e Francioni at craridu chi sa proclamatzione de una Republica sarda fiat s'intentu beru de su tentativu de su 1802 e non sa gherra antifeudale ebbia. Totu custu, pustis chi Sanna-Corda e Cilocu aiant leadu parte a sos movimentos antifeudales de su 1796 in Tatari. + A pustis de sas relatziones de sos istudiosos, est intervennidu su prof. Massimu Pittau, chi at denuntziadu sa cunditzione negativa de sa limba sarda oe e at propostu una lege chi obrighet chie cheret unu postu de traballu a connoschere sa limba sarda. Est intevennidu a pustis Diegu Corraine chi at denuntziadu s'assentzia de sos movimentos politicos in s'ammentu de sos duos natzionalistas sardos Sanna-Corda e Cilocu, su fatu chi a su solitu sos indipendentistas apant adotadu in sa comunicatzione e in sa propaganda s'italianu neghende sa tzentralidade de su sardu e proponende unu cunfrontu de sas fortzas politicas subra de su tema de sa limba sarda in su progetu de liberatzione natzionale. Cristiano Sabino e Bruno Sini ant insistidu in s'analisi de sos eventos istoricos chi ant afortidu sa presentzia coloniale de sa dinastia de sos Savojas in Sardigna. + A dolu mannu, custu anniversariu de sos 210 annos de custu eventu istoricu-politicu est istadu ismentigadu belle dae totu sos intelletuales e politicos sardos, finas dae sos chi si proclamant indipendentistas, francu sos de _A manca pro s'indipendentzia_ chi ant organizadu s'eventu, chi est istadu cuncruidu su sero etotu in p.tza de Tola cun unu cuntzertu musicale. Sinnale chi, sende chi a paraulas sos indipendentistas decrarant su valore de s'istoria pro fundare unu progetu natzionale sardu de liberatzione, e su bisongiu chi s'istoria sarda intret in totu sas iscolas, in sa pratica non faghent nudda o belle chi cunsentant de faghere currispondere paraulas e atziones. + S'ammentu de sos eventos de 210 annos a como podiat essere s'ocasione de un'addoviu mannu de chentinas o migias de Sardos, pro manifestare in manera crara e determinada sa voluntade de soverania espressada mescamente in sos urtimos tempos dae una cantidade semper prus manna de Sardos, in continuidade cun chie, in epocas diferentes, at gherradu pro sa matessi idea; podiat essere s'ocasione de presentare in publicu unu manifestu unitariu e unu programa natzionale de totu sos Sardos interessados a cunchistare partes semper prus mannas de soverania. Ma non b'at apidu nudda de totu custu. Lastima: un'atera ocasione mancada pro mustrare a totus sa seriedade e su fundamentu de su progetu de liberatzione natzionale sardu. + Roberto Porra e Federicu Francioni + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/09/2012 + ## Tradutziones dae ateras limbas pro afortire e isvilupare sa limba nostra + ### Addoviu in Patiolla pro presentare sos classicos bortados in sardu. + Joyce e Sepulveda, Goethe e Marquez, Saramago e Coromines, e ateros medas. Dae como in dae in antis si podent leghere finas in sardu, gratzias a su traballu de tradutores chi operant a contu de Papiros, Condaghes e Grafica del Parteolla, e cun s'agiudu de sa Regione Autonoma de Sardigna. Papiros e Condaghes, in prus, ant chertu ponnere a cumone sa veste grafica, cun una serie chi tenet su numene de "Sena lacanas". + S'eventu editoriale l'ant presentadu in custas dies in Patiolla (italianu Dolianova) in intro de sas manifestatziones de su festival literariu. Ant faeddadu sos editores P. Cossu (Grafica Parteolla), D. Corraine (Papiros), F. Cheratzu (Condaghes) e unas cantas tradutoras, M.A. Piga e M. Mereu. Pessones medas de su publicu sunt intervennidas pro pedire crarimentos o espressare sos parreres issoro. + Ma, pro ite a bortare in limba sarda sos classicos de sa literadura? Pro l'agiunghere valore, a su sardu, in calidade e in cantidade. A un'ala, difatis, faghende tradutziones dae inglesu, tedescu, catalanu, ispagnolu, latinu, italianu, si custringhet su sardu a si cunfrontare cun limbas mannas de cultura, e a espressare, cun sas fortza suas, modalidades narrativas e cuntzertos cumplessos a beru. A s'atera, s'aumentat meda sa dotatzione libraria de sa limba nostra, cun unu isfortzu minore de su chi bi cheret cando si iscrient operas originales. De su restu, in italianu, su 95 pro chentu de sos testos sunt in tradutzione. + Ma, at a pregontare calicunu, a si bendent custos libros? Tzertu chi si bendent, e a bias prus de sos in italianu. E no est de badas chi naramus custu. F. Cheratzu Cheratzu, pro narrere, nos at contadu de cando at publicadu unu libru in duas editziones, in sardu e in italianu: tando, de s'editzione sarda ant bendidu deretu totu sos esemplares; de s'editzione in italianu, imbetzes, b'at abbarradu libros in magasinu. + #_Sarvadore Serra_ + + ## Mùsica: essit su discu de sa formatzione basca-catalana Mugaldekoak + Publicadu su discu de su grupu bascu-catalanu Mugaldekoak, chi pigat su numene dae su grupu matessi. Custu traballu coniugat sa literatura cun melodias: de su pop, de su rock, de su folk e country puru. Su progetu partit dae su de duos libros de poesias de Edu Zelaieta, si unit sa musica a sa poesia, siat in limba _euskera_ o basca siat in limba catlana e castilliana. + A custu traballu at partetzipadu Zelaieta matessi, chi at retzitadu unos cantos testos, musicados dae sos amigos Benardo Goietxe e Raul Garcia, e a pustis dae su catalanu Jordi Serra, chi faghet una editzione chi misturat sa versione originale in limba basca cun cantzos de sas ateras limbas. + Su sonoru de custu grupu musicale, chi acumpangiat sos diferentes testos, definidu comente "folk misturadu a su country cun doses de pop", dat giogu a un'instrumentatzione simpre, fata cun chiterras eletricas e acusticas, sonete de buca e boghes. + In prus si amanigiant e in unos casos si traduint creatziones de Joan Margarit, Miguel Marti i Pol e Xabier Lete, in su casu de "_Xalbadorren heriotzean",_ e in sos cuntzertos agiunghent a s'ora matessi testos de Merce Rodoreda e Jose Maria Fonollosa. + Su discu, est istadu fatu in s'istudiu de Hirusta Records de Hondarribia, cun sa collaboratzione de ateros musitzistas che a: Jexux Agirresarobe, Igor Telletxea, Joseba Irazoki e Estitxu Pinatxo. Ant colaboradu a su discu finas: su tradutore de arabu Daiaia Ahmed, sa tradutora e critica literaria Ana Arregui, e a s'urtimu puru Maddi Irazoki, chi s'est ocupadu de su disignu de su traballu. Mugaldekoak tenet in programa unos cantos cuntzertos chi ant a cumintzare su 18 de lampadas in s'ateneu Kabigorri de Irun in sos Paisu Bascu; sos ateros si ant a tennere in su Nord de s'Ispagna. + + + + ### 11/09/2012 + ## In Kosovo, sessada sa supervisione internatzionale. Duncas: INDIPENDÈNTZIA + ### Ma abbarrat una parte serba chi non si cheret assugetare + Dae oe, su 10 de cabudanni, est sessada sa supervisione internatzionale subra de s'indipendentzia de su Kosovo. Duncas, in custa manera, su Kosovo leat totu sa soverania. Custa est sa sustantzia de s'annuntziu fatu in Pristina dae su GIS (Grupu internatzionale de supervisione de su Kosovo). + Cunforma a su chi at naradu su diplomaticu olandesu Peter Feith, capu de s'ufitziu tzivile ineternatzionale (ICO), cuncruende s'atividade sua, "Sa supervisione subra de s'indipendentzia de su Kosovo est agabbada". + Su GIS est formadu dae 25 istados chi ant chertu s'indipendentzia ploclamada dae su guvernu de Pristina su 17 de freargiu de su 2008, includende sa Turchia, sos Istados Unidos e su bonu de sos istados de sa UE (22 de 27). + Sa OTAN at a mantennere in su territoriu kosovaru unos 5.000 sordados pro garantire sa segurantzia, cando chi sa UE at a sighire in sa missione tzivile sua , EULEX, finas a sos primos ses meses de su 2014, pro dare agiudu a su fraigu de un'Istadu de deretu. + Finas a como, 93 istados ant reconnotu s'indipendentzia de Kosovo. Petzi s'Ispagna, sa Gretzia, Tzipru, s'Islovachia e sa Romania no l'ant reconnotu. + Su veto de Tzina e Russia in su Cussigiu de Segurantzia de s'ONU, at impeigadu chi su Kosovo siat ammintidu comente membru de deretu prenu in s'ONU matessi. + In Washington, su presidente istadunidensu, Barack Obama, at saludadu s'annuntziu, carculende*lu comente una "tapa istorica", e at pedidu a su guvernu de Pristina de faghere a manera de normalizare sas relatziones suas cun sa Serbia, chi si negat galu de reconnoschere sa soverania de sa chi est istada una provintzia sua. + Un'ostaculu pro sa normalizatzione cumpreta benit finas dae sa negativa de sos Serbos (chi istant in su nord e rapresentant su 11% de su territoriu kosovaru) a essere integrados in sa republica noa. Difatis, su 99,74% de sos Serbos de su nord non si cherent assugetare a s'autoridade de su guvernu kosovaru de majoria albanesa de Pristina, cunforme a su chi est essidu a campu dae unu referendum non vinculante de su mese de freargiu passadu. + Custa est sa "ispina" chi si nche devet tirare s'istadu kosovaru si cheret istabilire una sotziedade de paghe. + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/09/2012 + ## OE, DIE DE SA CATALUGNA + ### Organizada in forma unitaria dae sa Assemblea Natzionale Catalana sa festa natzionale de su 11 de Cabudanni. + Sos organizadores s'isetant a su nessi 1.500.000 de manifestantes, cun sa paraula de ordine de CATALUGNA ISTADU NOU DE EUROPA. + Sos natzionalistas catalanos sunt capatzos de s'aunire, in sas ocasiones importantes, ponende a una banda cale si siat diferentzia ideologica, pro su bene de sa patria catalana. Est custa sa sustantzia de su natzionalismu de liberatzione, contra a su natzionalismu de dominiu, tzentralista, de s'istadu ispagnolu! + E, TOTU IN CATALANU, est craru! + #_Diegu Corràine_ + + ### 12/09/2012 + ## Sos catalanos si cherent indipendentes + ### Prus de unu millione e mesu de pessones ant manifestadu in Bartzellona. + Cada annu sos catalanos ammentant sa vitoria militare de Filipu 5 subra de sas tropas catalanas e sa derrota de Bartzellona s'undighi de cabudanni de su 1714. Sas cunseguentzias de custa derrota fiant istadas terrorosas: cun su decretu de Nueva Planta, su seighi de ghennargiu de su 1716, Filpu 5 aiat cunfiguradu unu regimene politicu chi escludiat sa rapresentantzia de sa sotziedade catalana e afortiat sa preminentzia de sas autoridades tziviles subra de sas tziviles. + Ocannu sa "Diada Nacional de Catalunya", gasi si narat sa manifestatzione, at tentu unu sabore de rebinchida: prus de unu millione e mesu de pessones, in sas carreras de Bartzellona, ant manifestadu pro narrere bastat a s'Istadu ispagnolu: bastat a un'Istadu chi incassat sas tassas de sos catalanos sena lis torrare su chi lis tocat; bastat a un'Istadu chi non rispetat sa limba catalana, atachende su sistema de immersione linguistica. Sa solutzione, tando, est a faghere un'Istadu nou: Catalugna, Istadu nou de Europa. + #_Sarvadore Serra_ + + ## SU MASTRU BANDIDU + ### Autore: **F.Fresi** | Illustradore: **Pia Valentinis** |F.To 17x24 | Pagg. 30 | + Versione in sardu de LU MASTRU BANDITU + + + + ### 05/08/2011 + ## LU MASTRU BANDITU + ### _Autore: F.Fresi** **__|Illustrau dae: Pia Valentinis | Formadu 17x24 cm | __Pagg. 30_ + + + + ## SU TELARZU DE ORO + ### Autore: **AA.VV** | Illustradore:**M.Marchesan** | Pagg. 28 | + Istoria populare sarda contada dae **Serafinu Spiggia** + + + + ### 15/12/2009 + ## MARIA + ### Autore:** A. Marlee**| Illustradore: **Ruth Imhoff **| F.to 20x29 | Pagg. 32| + + + + ### 29/07/2012 + ## Lu Bastimentu di li sogni di sciumma + ### _autore:** G.Tirottu**_ + _F.du 12x17 cm | __Pag. 336_ + + + + ### 25/07/2011 + ## SA BÌBLIA + ### Autore_: **Regine Schindler** Illustradore: **Štepan Zavrel **| F.du 24x28 | Pag. 282_ + + + + ### 29/07/2012 + ## MASTRU TARAS + ### _autore:** L.Pusceddu **_ + _F.du 12x17 cm | __Pag. 144_ + + + + ## In Torchiarolo (BR) brusiados bator ètaros de bìngias cunfiscadas a sa Sacra Corona Unita + Su 12 de lampadas, a de note, in Torchiarolo (BR) ant postu unu fogu chi at brusiadu prus de bator etaros de bingias fatas in terrinos cunfiscados a sas mafias locales. Su fogu, de origine dolosa, est unu de sos tentativos de intimidatzione pro firmare sa costitutzione de sa cooperativa chi at a gestire sos benes cunfiscados a sas mafias. Est una manera pro indebilitare sa lege subra de sa cunfisca de benes a sos mafiosos. + S'assotziu _Libera. Assotzios, numenes e numeros contra a sas mafias_ narat chi custos tentativos de intimidatzione no ant a firmare s'impignu suo pro faghere andare a in antis su progetu, comente non l'ant firmadu in su tempus coladu. + "Su chi est capitadu custa note - at naradu don Luigi Ciotti, presidente de _Libera _- creat inchietudine ma finas determinatzione pro sighire su caminu comintzadu pro dare dignidade e traballu a sa cooperativa de giovanos chi semus promovende paris cun sos entes locales pro nde leare a sas mafias su male leadu. Propiu ca sos tempos parent prus difitziles tocat a faghere creschere sa costantzia in sa denuntzia e sas resones de s'isperu".[_gpr_] + + + + ### 13/09/2012 + ## Su contu de s'isula disconnota + ### de Jose Saramago, bortadu in sardu dae Diegu Corraine + Su libru de Jose Saramago "Su contu de s'isula disconnota" como si podet leghere finas in sardu. Custa editzione l'at publicada sa sotziedade editoriale Papiros in sa serie "SenaLacanas". Sa tradutzione dae su portughesu a su sardu l'at fata Diegu Corraine. + S'opera est una paristoria in ue sos protagonistas sunt un'omine chi est in cherta de un'isula disconnota e sa femina de sas pulitzias, chi aberit e cungiat su portale de su re e chi, totu in unu, si disponet a andare fatu de s'omine in cherta de s'isula. S'istoria, contada cun su limbagiu lebiu, fantasiosu, de sas paristorias, proponet unu viagiu de sa mente chi, in forma de paradossu, cumponet un'aventura psicologica e poetica. + Editore: Papiros Data de Publicatzione: 2012 Collana: SenaLacanas @@ -39508,24 +56311,48 @@ ISBN: 88-85138-83-7 Pazinas: 38 Preju: 05,00 euros + #_Sarvadore Serra_ + + ### 29/07/2012 + ## SU ZOGU + ### _autore:** G.F.Pintore**_ + _F.du 12x17 cm | __Pag. 144_ + + + + ### 16/09/2012 + ## Sa Catalugna indipendente diat sighire a faghere parte de s'Unione Europea + ### Lu narat un'istudiu de s'assotziu Horitzo Europa + In intro de su dibatidu abertu subra de sa possibilidade, pro una Catalugna indipendente, de abbarrare in s'Unione Europea. ** Horitzo Europa **(assotziu trasversale, apartiticu, catalanista e europeista chi s'est formadu in Catalugna in su 2007). at fatu unu comunicadu in ue ponet in duda chi s'Ispagna sigat a essere membru de deretu prenu de sa UE. Custu assotziu at giai fatu un'istudiu subra de sa possibilidade de **ampliamentu internu de s'Unione Europea**, elaboradu dae su professore **Antoni Abat**, de s'**Univesidade de Stanford**, e presentadu in su mese de freargiu de su 2010. + Cunforma a custu istudiu, sa Catalugna est unu territoriu de sa UE, de su mercadu comunu, de sa zona euro e de s'ispatziu Schengen, chi "interessat totu sa legislatzione de s'Unione ". In custu sentidu, su status de una Catalugna indipendente eventuale in intro de sa UE diat essere una "chistione chi diat cherrere negotziada politicamente, cun s'interessu a li dare una solutzione pro evitare chi sa crisi de s'euro aumentet". + S'istudiu nos ammentat chi "**sos Tratados europeos no istabilint ite protzedura bi cheret si unu territoriu de un'Istadu membru si partzit**". E narat finas chi "non prevident mancu sa protzedura de sighire in su casu de s'annessione de unu territoriu esternu a sa UE a un'Istadu membru".B'at petzi unu casu chi diat podere essere orientativu: s'unificatzione de sa Germania in su 1991, chi l'ant fata gratzias a un'acordu politicu. + Cun custa premissa, pro **Horitzo Europa** un'indipendentzia ipotetica de Catalugna diat cherrere narrere chi "**su Rennu de Ispagna de como si diat partzire in duos Istados noos**". Una situatzione chi, segundu s'istudiu, "non b'at nudda chi asseguret chi s'Istadu ispagnolu nou resurtadu dae custu protzessu diat sighire a essere membru de s'Unione Europea in sas matessi cunditziones de como, e nemancu chi s'Istadu catalanu nou diat devere cumintzare su protzessu de adesione a sa UE moende dae zero". + Cunforma a custu istudiu, "s'**Ispagna noa**, mancari mantenende su numene suo, **si diat agatare cun 37 milliones de abitantes** e **diat devere torrare a negotziare sas cunditziones suas de adesione a sa UE**, comente su numeru de eurodeputados, su votu in su Cussigiu o su cuntributu a su bilantziu comunitariu". A s'atera ala, una "**Catalugna indipendente** diat essere **erede de s'Ispagna betza** e diat tennere sos **matessi deretos e doveres, in dae in antis de s'Unione Europea, de s'Ispagna noa**". "Duncas ", cuncruit s'istudiu, diat torrare a negotziare sos termines de s'adesione de sa Catalugna, ma **non si diat ponnere in duda sa continuidade de s'Istadu catalanu in intro de s'Unione Europea.** + #_Sarvadore Serra_ + + ### 17/09/2012 + ## Su labirintu de sas olias + ### de Eduardo Mendoza, bortadu in sardu dae Giuanne Frantziscu Pinna + Est essida s'editzione in limba sarda de su libru de Eduardo Mendoza "Su labirintu de sas olias". L'at publicada sa sotziedade editoriale Papiros in sa serie "SenaLacanas". Sa tradutzione dae s'ispagnolu a su sardu l'at fata Giuanne Frantziscu Pinna. S'opera est una parodia satirica de unu romanzu sentimentale e politziescu, chi contat s'aventura de un'investigadore chi devet parare fronte a una rete segreta de bandidos chi sunt in cherta de una valigedda prena de dinare, perdida in tzircustantzias misteriosas. A su protagonista nche lu leant dae un'ospidale psichiatricu pro cunprire una missione: a nche giughere a Madrid cussa valigedda. Ma s'investigadore tenet dificultades mannas: dae Bartzellona, cun s'agiudu de Emilia Corrales, alias "Suzanna Trash", e de su pessonagiu istrambotigu Plutarquete Pajarell, intrat in unu contu totu intritzidu in ue essint a campu atores frustrados, bendidores mannos de olia, unu padre e ses ingenieris ispatziales... + Editore: Papiros Annu de Publicatzione: 2012 Serie: SenaLacanas @@ -39532,16 +56359,29 @@ ISBN: 88-85138-82-9 Pazinas: 230 Preju: 16,00 euros + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/09/2012 + ## Randagiu sardu e Quilo finalistas in su Suns Festival 2012 + ### Sa cantzone si narat S'Arrespiru + #_Sarvadore Serra_ + + ### 19/09/2012 + ## Sos patimentos de unu giovanu + ### de Johann Wolfgang von Goethe, bortadu in sardu dae Manuela Mereu + " Die Leiden des jungen Werthers" l'aiant publicadu in su 1774. Como est essida sa versione in limba sarda. Sa tradutzione dae su tedescu a su sardu l'at fata Manuela Mereu. L'at publicada sa sotziedade editoriale Condaghes, in sa serie SenaLacanas + Est unu romanzu epistulare: su protagonista iscriet a s´amigu Wilhelm pro li contare sa disaura sua. S'artista giovanu Werther, moidu dae tzitade pro impergios de familia, connoschet a Lotte, pitzinna galana e diliga, isposa cun Albert chi est a largu dae domo. Werther e Lotte si bident a s´ispissu e issu si nd'innamorat. Cando Albert torrat, Werther detzidet de si nch´andare pro nch´ismentigare a Lotte. Ma su logu a ue andat a istare no l´agradat e no istentat a torrare a ue est Lotte, chi como est cojuada. Unu merie, pilisadu dae una passione manna, basat sa pitzinna chi, mancari tentada dae cuddu amore, nche lu mandat dae domo. Issu cumprendet, tando, chi b'at una manera ebbia pro si liberare dae cussu sentimentu... + Editore: Condaghes Annu de Publicatzione: 2011 Serie: SenaLacanas @@ -39548,20 +56388,33 @@ ISBN: 978-88 - 7356 - 169 - 9 Paginas: 160 Preju: 15,00 euros + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/09/2012 + ## Sos guvernos britannicu e iscotzesu sunt tratende pro su referendum de indipendentzia + ### Forsis no istentant a si ponnere de acordu + Su primu ministru britannicu, **David Cameron**, e su primu ministru iscotzesu s'indipendentista **Alex Salmond**, ant tentu in Londra una "negotziatzione bona" subra de su referendum de indipendentzia chi su guvernu de Edimburgu cheret organizare pro su 2014. A su chi at naradu Salmond in un'addoviu cun sos giornalistas, in custa riunione s'est bida sa "voluntade bona" de ambas duas partes de arribbare a un'acordu "in custas chidas chi benint". Cameron e Salmond si sunt bidos in ocasione de **un'addoviu intre su guvernu britannicu e sas ghias politicas de sas natziones chi faghent parte de su Rennu Unidu**. B'aiat in programa argumentos medas, comente sa politica economica e sa politica de sos trasportos aereos, e in mesu de custos bi fiat finas sa chistione indipendentista #_Sarvadore Serra_ + + ### 22/09/2012 + ## Nemos iscriet a su coronellu + ### de Gabriel Garcia Marquez, bortadu in sardu dae Diegu Corraine + " El coronel no tiene quien le escriba" Marquez l'at publicadu in su 1961. Como est essida sa versione in limba sarda. Sa tradutzione dae s'ispagnolu a su sardu l'at fata Diegu Corraine. L'at publicada sa sotziedade editoriale Papiros, in sa serie SenaLacanas + Est s'istoria de unu coronellu giai betzu, chi est isetende de retzire s'avisu chi l'ant cuntzedidu sa pensione chi li diat tocare pro aerer servidu, a giovanu, in s'esertzitu rivolutzionariu. Su coronellu e sa mugere, malaida de asma, ant devidu bendere a mala gana sa pagu cosa de valore chi teniant pro podere campare.Como tenent petzi su puddu gherreri chi lis aiat lassadu su figiu Austin, mortu a balla propiu in s'arena de sa gherra de sos puddos, cando fiat ispainende propaganda rivolutzionaria. Pero, a isetare sas gherras de sos puddos, in ue tenent s'isperu de balangiare dinare meda, bi cheret galu tempus, e maridu e mugere sunt pessamentados, ca cada die in prus est una pelea pro campare. Cando su coronellu cumprendet chi, si nche bendet su puddu, bi balangiat finas noighentos pesos, si disponet a lu bendere. Pero cando lu bidet gherrende in sas proas, li dolet a lu dare e si nche lu mantenet ... + Editore: Papiros Annu de Publicatzione: 2012 Serie: SenaLacanas @@ -39568,22 +56421,37 @@ ISBN: 88-85138-74-8 Paginas: 71 Preju: 09,00 euros + #_Sarvadore Serra_ + + ### 02/10/2012 + ## Iscotzesos chi si cherent indipendentes + ### Manifestatzione importante in Edimburgu + Iscotzesos medas ant isfiladu in Edimburgu pro s'indipendentzia de Iscotzia. A parrere de sa politzia, a sa manifestatzione b'ant leadu parte chimbemigia pessones, ma sos organizadores narant chi fiant nessi deghemigia. Nudda de paragonare a sa "Diada" de s'undighi de cabudanni in Catalugna, ma sunt semper numeros importantes Su primu ministru iscotzesu, **Alex Salmond**, at cummentadu chi "Sas detzisiones pro s'Iscotzia las devent leare sos iscotzeosos in unu paisu indipendente". Sa deputada **Margo MacDonald** at agiuntu chi "Si unu tertzu de sos iscotzesos creent in s'indipendentzia e la cherent, in duos annos nche podimus cumbinchere finas sos ateros!" + Amus a bidere, in custos meses chi benint, si sa cosa andat de veras. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 01/10/2012 + ## Sa morte austera + ### de Pere Coromines i Montanya, bortadu in sardu dae Antoni Arca + Su libru de Pere Coromines i Montanya "La mort austera" si podet leghere finas in sardu. Custa editzione l'at publicada sa sotziedade editoriale Condaghes in sa serie "SenaLacanas". Sa tradutzione dae su catalanu a su sardu l'at fata Antoni Arca. + Su libru nos cramat a unu viagiu in sas interpretatziones de sa morte chi b'at apidu in s'istoria, cun su pessamentu, sa literadura e sa rapresentatzione artistica, e no atzetat chi sa presentzia de sa morte siat un'ossessione chi ponet tristura a s'esistentzia nostra e non nos permitet de la vivere in manera prena: "si cheres vivere sa vida in manera immortale, da*****li a su coro tuo s'amore chi disigiat", narat s'autore. + Editore: Condaghes Annu de Publicatzione: 2011 Serie: SenaLacanas @@ -39590,90 +56458,182 @@ ISBN: 978-88-7356-168-2 Paginas: 128 Preju: 13,00 euros + #_Sarvadore Serra_ + + ## Africa: pitzinnos in perìgulu pro sa mancantzia de abba + Oe, Die de su Pitzinnu Africanu, _Save the Children_ evidentziat su fatu chi sa comunidade internatzionale est ignorende sas ripercussiones de sa sicagna in s'Africa orientale e sas conseguentzias chi sa mancantzia de abba tenet in termines de salude, protetzione e segurantzia de sos pitzinnos. + Si rilevat chi morit unu pitzinnu ogni 15 segundos pro mancantzia de abba potabile, e chi 400 milliones de minores in su mundu non tenent abba bastante. + In sos Paisos in via de isvilupu, sa mancantzia de s'abba cumpromitit sos deretos printzipales de sos pitzinnos. Milliones de minores sufrint de malnutritzione, e medas intre issos bivent sos perigulos collegados a sa mancantzia de s'abba: chilometros e chilometros de caminu pro arribare a sas funtanas, solos e sena protetzione peruna (pro sas pitzinnas est mannu su perigulu de violentzia), netzessidade de andare a traballare pro agiuare sas familias a comporare sos benes primarios (e s'abba est unu de custos). + _Save the Children_ at rilevadu chi in Kenya capitat meda, in tempus de carestia, chi sas familias custringhent pitzinnas minores a si cojuare in cambiu de abba o de cosas de mandigare. + _Save the Children_ si augurat chi sas agentzias internatzionales si potzant moere pro prevennere sa crisi umanitaria, como chi in s'Africa orientale cumintzat s'istajone sica.[_gpr_] + + + + ### 04/10/2012 + ## Addoviu de importu pro faeddare de tradutzione biosanitaria + ### B'at leadu parte su TERMCAT de Bartzellona + Su TERMCAT at leadu parte in sas **Dies Sientificas e Professionales de Tradutzione Meiga** ( _Jornades Cientifiques i Professionals de Traduccio Medica_) in sa sede de s'**IDEC-Universitat Pompeu Fabra** de Bartzellona. + Sas dies, organizadas dae s'**Assotziu Internatzionale de Tradutores e Redatores de Meighina e Sientzias Afines** (_Associacio Internacional de Traductors i Redactors de Medicina i Ciencies Afins_), **Tremedica**, e dae s'**Assotziu Professionale de Tradutores e Interpretes de Catalugna** (_Associacio Professional de Traductors i Interprets de Catalunya)_, **APTIC**, ant postu paris professionistas in su campu de sa tradutzione biosanitaria e si sunt articuladas in laboratorios formativos e praticos + In mesu de sos argumentos de s'addoviu b'at apidu s'ortotipografia e sa curretzione, sa tradutzione de prepositziones in su discursu meigu, sa nomencladura de sa chimica organica, s'isvilupu de sos meigamentos, sa tradutzione in sos campos de sa salude publica e de s' epidemiologia, sa tradutzione veterinaria e sas retes sotziales in su campu meigu. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 26/09/2012 + ## Un'iscritore de gabbale si nch'est andadu: Giuanne Frantziscu Pintore + ### su 24 de cabudanni de su 2012 + Sena chi nemos si l'aeret isetadu, Giuanne Frantziscu, nos nch'at lassadu. Deo e unos cantos amigos meos l'aimus bidu in una riunione de sa cooperartiva Papiros, editore de custu situ, propiu sa chida colada. Fiat istadu su primu a arribbare, fiat cuntentu e alligru, aiat leadu parte a su cunfrontu in manera crara e libera, che a semper. Si nch'est andadu un'iscritore e unu giornalista de gabbale, chi in sos urtimos 40 annos est semper istadu in mesu de sos primos pessonagios chi in Sardigna ant gherradu pro s'autodeterminatzione de sos Sardos, pro afortire sa cussentzia e s'idea natzionale, pro una Republica sarda. S'elementu costante e s'isseberu nou de sa vida sua in custas decadas coladas est semper istadu sa punna a ufitzializare sa limba sarda e a nde faghere una limba moderna, addata a cale si siat impreu in sa sotziedade e in su territoriu. + At semper impreadu su sardu in sas operas suas e in sa vida de cada die comente una limba natzionale, agiuende a la normativizare e a la normalizare. Una patriota, unu natzionalista sardu beru! Onore e ammnetu pro issu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 28/09/2012 + ## Referendum de autodeterminatzione in Catalugna + ### Su Parlamentu Catalanu at naradu chi eja + _B'at apidu 84 votos in favore e 21 contra. Ant votadu in favore CiU, ERC, ICV, Ernest Maragall e Laporta. Sos sotzialistas si sunt astennidos. Custu est su testu de sa risolutzione, bortadu dae su catalanu in sardu_: + 1- Su Parlamentu de Catalugna reconnoschet e est cuntentu mannu de su resurtadu enorme otentu in sa manifestatzione de massa de s'undighi de cabudanni in sas carreras de Bartzellona, cun sa paraula de ordine "Catalugna, Istadu nou de Europa" . + 2- Su Parlamentu de Catalugna cunstatat chi in custos urtimos trinta annos una parte importante a beru de su catalanismu s'est impinnada meda in sa trasformatzione de s'Istadu ispagnolu, pro nde podere faghere parte sena renuntziare a sas aspiratziones natzionales legitimas nostras, a sa voluntade nostra de autoguvernu, a sa continuidade nostra comente natzione. Ma, sende chi sas rispostas de s'Istadu ispagnolu sunt istadas semper negativas, sa Catalugna devet cumintzare sa transitzione natzionale sua fundada in su deretu a detzidere. + 3- Est pro custu chi su Parlamentu manifestat sa netzessidade chi sa Catalugna sigat su caminu suo, cunstatende sa netzessidade chi su populu catalanu detzidat in manera libera e democratica su venidore colletivu suo, chi est s'unica manera de garantire su progressu sotziale, s'isvilupu economicu, s'afortimentu democraticu e su promovimentu de sa cultura e de sa limba propias. + 4- Su Parlamentu pedit a su Guvernu de sa Generalitat, a sas fortzas politicas e a sos agentes sotziales e economicos de promovere su cunsensu prus mannu possibile pro incaminare custu protzessu democraticu e sa tabella de caminu cunsighente, dialoghende cun sa comunidade internatzionale, cun s'Unione Europea e cun su guvernu ispagnolu, pro faghere a manera chi sos tzitadinos catalanos si potzant autodeterminare in unu cuadru de libertade prena, de rispetu de su pluralismu, de promovimentu de su dibatidu e de cunviventzia democratica, sena peruna impositzione. + 5- Su Parlamentu de Catalugna cunstatat sa netzessidade chi su populu de Catalugna potzat determinare in manera libera e democràtica su venidore colletivu suo e pedit a su Guvernu de faghere una cunsulta, cun prioridade, in sa legisladura chi benit + #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/09/2012 + ## CONTRA A SA LIMBA SARDA: disinformatzione e pregiuditzios de una parte de s'Universidade italiana. + ### de Diegu Corraine + Un'amigu m'at mustradu un'articulu essidu in su situ "tafter.it" su 24 de triulas coladu: "_Niente piu dialetto sardo insegnato a scuola_", iscritu dae Claudio Giovanardi, chi est, -leghide bene!- ... "professore ordinario di linguistica italiana presso l'Universita di Roma Tre, Direttore del Dipartimento di Italianistica e valutatore della didattica nell'ambito della CRUI". Non connoschia s'articulu e, duncas, nde faeddo petzi como. In totu s'articulu, b'at unu muntone de faddinas chi non deghent a unu professore de linguistica, sende chi s'ispetzialidade de Giovanardi est sa linguisica italiana: chi su sardu no est una limba ma unu dialetu, chi tataresu e gadduresu sunt variedades de limba sarda, etc. Est totu disinformatzione e ideas contrarias a sas connoschentzias minimas chi tenet chie si siat de nois. In custu testu, Giovanardi ponet a unu chirru sa sientzia e bogat a campu sos peus pregiuditzios de sos peus tzentralistas e glotofagos italianos. Totu custu est sinnale chi s'Universidade italiana est posta male a beru e chi a medas professores universitarios lis mancat finas una cultura generale minima. Finas in s'Universidade sarda? Finas in s'Universidade sarda, ca sas ideas e sos pregiuditzios chi pertocant su sardu de C. Giovanardi sunt sas matessi de medas professores universitarios sardos, a dolu mannu nostru. Su chi semus publichende inoghe suta est su testu integrale de Giovanardi! + _«La particolare storia linguistica italiana ha fatto di questo Paese un unicum in campo europeo. Il Paese dei cento campanili e delle tante capitali e anche il Paese dove i dialetti hanno da sempre prosperato e, soprattutto in certe aree, ancora prosperano. Dobbiamo pero renderci conto che da 150 anni esiste uno Stato unitario con una sua lingua unitaria (seppure non ufficialmente riconosciuta nella Costituzione), ovvero l'italiano._ _Bisogna dunque distinguere tra l'amore per le proprie tradizioni, le proprie radici, e quindi la propria lingua materna (spesso il dialetto) da un lato, e l'insegnamento scolastico dall'altro. Difendere e valorizzare il dialetto e giusto, imporlo come materia d'insegnamento scolastico e profondamente sbagliato. Si tratta di atteggiamenti di retroguardia, spesso mossi piu da interessi politici che genuinamente culturali. In tempi di restrizione delle finanze pubbliche, mi sembra sacrosanto che il governo intervenga a tagliare le spese non dico inutili, ma quanto meno superflue._ _Per quanto riguarda la Sardegna in particolare, inoltre, quale sardo dovrebbe essere insegnato? Quello di Cagliari o quello della Gallura? Quello di Nuoro o quello di Sassari? Come chiunque sa, non esiste il dialetto sardo, ma esistono diverse varieta anche piuttosto distanti tra loro da un punto di vista strutturale. I politici locali farebbero bene pertanto a tener vive le tradizioni locali, le feste, le ricorrenze, che portano con se l'uso parlato del sardo. Ma lascino in pace la scuola, che gia ha tanti problemi a formare giovani in grado di usare in modo corretto e adeguato la lingua italiana. »_ + E mancu male chi Giovanardi est professore de Universidade! E ite si no esseret istadu professore! + #_Diegu Corràine_ + + ### 05/10/2012 + ## "Istudiare in sardu: a si podet faghere?" + ### Addoviu culturale in Tatari su 12-10-2012, organizadu dae s'assotziu "Su Majolu" + Su 12 de custu mese, cuncruit in Tatari sa serie de letziones in sardu "Su sardu in tres paraulas", ca sunt istados tres sos professores (Diegu Corraine, Mariu Puddu, Brunu Sini) chi ant fatu sas letziones issoro in s'Universidade. Su cursu ideadu dae s'assotziu de istudentes Su Majolu at a cuncruire cun un'addoviu, a sas 4 e mesa de merie, in s'Aula Umanistica de s'ex Facultade di Literas in carrera de Zanfarino 62, chi tenet comente titulu "Istudiare in sardu: a si podet faghere?". Ant a faeddare de s'esperientzia fata e de sas prospetivas de iscola in sardu sos professore e sos istudentes de su cursu ma finas totu sos chi sunt interessados a custu argumentu e bi cherent leare parte. S'intrada, difatis, est libera. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/10/2012 + ## In Mores presentant su progetu didaticu Iscola e Logu + ### Si tratat de laboratorios in limba sarda pro sas iscolas elementares + _Dae su Servitziu Linguisticu Territoriale Logudoro retzimus e publicamus_: + Martis, su 10 de santugaine de su 2012, a sas ses (18.00) de sero, in su tzentru sotziale de Mores, b'est sa presentada de su **progetu didaticu Iscola e Logu**, ammaniadu dae sos **Servitzios Linguisticos Logudoro pro sas elementares de Mores.** + S'adobiu est contivigiadu dae su **Servitziu Linguisticu Territoriale Logudoro** chi nde faghent parte sas Comunas de Otieri (capufila) Nughedu, Ardara, Tula, Itireddu, Patada e Mores suta de su **coordinamentu sientificu de s'Istitutu "Camillo Bellieni"** de Tatari. + Cun custu progetu didaticu s'ant a ativare unos cantos laboratorios sighende sa **metodologia CLIL**, impreende sa **limba sarda veiculare** pro paritzas materias de iscola. + Custa atividade est in intro de sas atividades de su Servitziu Linguisticu Logudoro includidas in su progetu presentadu dae s'Amm. Comunale de Otieri, cun unu finantziamentu de su Cossigiu de sos Ministros cunforma a sa lege n. 482 de su 15/12/1999, chi at ativadu s'isportellu linguisticu subracomunale. + Custas atividades punnant siat a faghere naschere cumpetentzias linguisticas siat a ispuntorgiare pessamentos e seru culturale nou in mesu de sos tzitadinos in su caminu de s'amparu e de s'afortimentu de sa cultura nostra. S'amministratzione comunale cheret chi siat sa limba sarda su simbulu e su mediu prus de importu pro difundere sos valores de sas comunidades sardas chi s'aberint a s'Europa. + #_Sarvadore Serra_ + + ## aaa + ### aaa + Sa Regione Autonoma de Sardigna, Assessoradu de sa + Cultura, Servitziu Limba Sarda, in custos annos s'est + impitzada a agiuare sos editores chi ant chertu produire + libros importantes de sa literadura europea + bortande.los in sardu. Una faina chi est durende de + unos cantos annos e chi at batidu giai resurtos de + importu. Intro sos autore traduidos amus a presentare + operas de James Joyce, Garcia Marquez, Luis + Sepulveda, Goethe, Stevenson, Alas, Mendoza, Von La + Roche, De Amicis, Kavafis, Sofocle, Machiavelli, Sibilla + Aleramo, Lewis Carrol, Saramago, Unamuno, Coromines + e a ateros. Ant a essere presentes tradutores, editores + e ativistas. Non manches. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 12/10/2012 + ## Operas de sa literadura bortadas in limba sarda + ### Las presentant sa chida chi benit in Casteddu + Sa Regione sarda in custos annos at agiuadu sos editores chi ant fatu tradutziones in sardu de libros de sa literadura europea. B'at apidu giai resurtados importantes. In mesu de sos autore traduidos b'at James Joyce, Garcia Marquez, Luis Sepulveda, Goethe, Stevenson, Alas, Mendoza, Von La Roche, De Amicis, Kavafis, Sofocle, Machiavelli, Sibilla Aleramo, Lewis Carrol, Saramago, Unamuno, Coromines e ateros. Mercuris de sa chida chi intrat , a sas chimbe de merie, in sa Biblioteca regionale de carrera de Trieste n. 137, in Casteddu, b'est sa presentada de custos libros. Ant a essere presentes tradutores, editores e ativistas. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/10/2012 + ## Dublinesos + ### de James Joyce, bortadu in sardu dae Sarvadore Serra + "Dubliners" James Joyce l'at publicadu in su 1914. Como b'est finas sa versione in limba sarda. Sa tradutzione dae s'inglesu a su sardu l'at fata Sarvadore Serra. L'at publicada sa sotziedade editoriale Papiros, in sa serie SenaLacanas + S'opera ponet in pare bindighi contos curtzos chi rapresentant, a bias in manera brullana, sas classes media e bassa irlandesas, in sa tzitade de Dublinu de sos primos annos de su seculu 20. Joyce iscriet custas istorias cun tonu realista, in unu tempus chi si fiat isvilupende meda su natzionalismu irlandesu, in cherta de fundare un'Istadu liberu e soveranu. Sos contos de Joyce proponent una visione de sas anneos in sa vida de sa gente de Dublinu, chi naschent finas dae sa cuntierra patriotica irlandesa + Dae s'urtimu contu, _Sos mortos_, in su 1987, ant bogadu una pellicula tzinematografica cun sa regia de John Huston. + Editore: Papiros Annu de Publicatzione: 2011 Serie: SenaLacanas @@ -39680,11 +56640,18 @@ ISBN: 88-85138-95-0 Paginas: 227 Preju: 16,00 + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/10/2012 + ## Donna Berta + ### de Leopoldo Alas, bortadu in sardu dae Giuanne Muroni + _Donna Berta_ est unu romanzu chi Lepoldo Alas at publicadu in su su 1892. Como b'est finas sa versione in limba sarda. Sa tradutzione da s'ispagnlu a su sardu l'at fata Giuanne Muroni. Est su contu de amore e de fide assoluta de sa protagonista omonima, chi, pro s´interventu de su destinu, in figura de pintore, torrat a iscoberrere s´isperu, boghende a pigiu fatos de sa vida sua oramai ismentigados. Traditzione e modernidade, sartu e tzitade, provintzia e capitale sunt postos a pare. Su tempus coladu e su presente sunt sa tela in ue si moet sa figura eroica de Berta Rondaliego, urtima de s´erentzia sua, chi, a pustis de aere connotu gherras e passiones impossibiles, bidet in su sacrifitziu s´unica redentzione. + Editore: Condaghes Annu de Publicatzione: 2012 Serie: SenaLacanas @@ -39691,15 +56658,29 @@ ISBN: 978-88-7356-173-6 Paginas: 96 Preju: 12,00 + #_Sarvadore Serra_ + + ## Sa malliedda de Francesco Totti a s'asta in Ebay pro Save the Children + Dae su 12 a su 18 de lampadas de su 2006 s'at a podere comporare in su situ _Ebay_ sa mallia numeru 10 de Francesco Totti. In sa mallia b'at una dedica a _Save the Children_ e s'autografu de su capitanu de sa Roma. + Su ricavadu at a andare a sos numerosos progetos pro s'infantzia chi _Save the Children_ (organizatzione internatzionale indipendente pro sa defensa e sa promotzione de sos deretos de sos pitzinnos, sa prus manna de su mundu) mandat a in antis in prus de 100 Paisos de su mundu. + S'organizatzione in Italia est presente dae su 1998 e si ocupat in particulare de sos pitzinnos prus 'debiles', comente sunt sos minores istrangios solos in perigulu de deviantzia, sos pitzinnos e sas pitzinnas vitimas de sa trata, sos minores vitimas de pedopornografia in Internet. In su 2005 _Save the Children_ _Italia_ at collidu 9,4 milliones de euros (6,7 in su 2004) e est sustenende progetos in 20 Paisos de Africa, Asia, America tzentrale e de su sud Europa. Sos interventos sunt pro s'educatzione, sa cura e s'agiudu a sos pitzinnos malaidos o orfanos pro neghe de s'Aids, pro su nutrimentu e su bisongiu de s'abba, pro sa protetzione de sos pitzinnos. + "Invito a sos tifosos de Francesco Totti e de su pallone a s'isfidare in una gara de generosidade pro garantire unu cras prus bellu a chentinas de migias de pitzinnos. So siguru chi sa risposta a custu apellu non s'at a faghere isetare" at naradu Filippo Ungaro, responsabile de sa comunicatzione de Save the Children Italia. + + + + ### 15/10/2012 + ## Sa Catalugna faghet giai parte de s'Unione Europea + ### Un'istudiu giuridicu de ERC cunfirmat sa tesi chi un'Istadu catalanu virtuale non diat essire dae sa UE + No est a beru chi, si sa Catalugna esseret indipendente, nche la diant bogare dae s'Uniione Europea. Chie lu narat faghet petzi contrainformatzione e est finas unu pagu in malafide. Gasi resurtat dae unu raportu subra de s'ampliamentu internu de sa UE chi ant presentadu in sa sede de **ERC** (**Esquerra Republicana de Catalunya**, est a narrere, **Manca Republicana de Catalugna**). S'istudiu, elaboradu dae su catedraticu de Sientzia Politica **Jordi Mata**, dae su professore de Deretu Comunitariu **Alfonso Gonzalez** e dae sos professores de Deretu Costitutzionale **Jordi Jaira** e **Laura Roman**, ponet in craru chi est "perfetamente cumpatibile s'atzessu a s'indipendentzia natzionale cun sa continuidade de s'apartenentzia a s'Unione Europea de sos Istados noos". @@ -39707,13 +56688,22 @@ "Non b'at perunu articulu, in perunu tratadu, chi impedat sa continuidade de s'apartenentzia de una Catalugna indipendente a sa UE, bastat chi si rispetent sos printzipios democraticos e sos deretos de sos tzitadinos", at pretzisadu **Marta Rovira,** numeru duos de su partidu. Cunforma a s'istudiu, sa figura giuridica chi diat torrare cun custa continuidade est sa "**sutzessione de Istados**".Una figura chi implicat a eredare sos deretos e sas obligatziones chi s'Ispagna tenet in ambitu internatzionale, e chi diat cherrere narrere chi, si sa Catalugna est giai Europa, non diat sessare de l'essere. + Semper e cando, su fatu chi non b'apat perunu articulu nen perunu tratadu o cunventzione chi determinet comente diat abbarrare sa parte de un'Istadu membru chi s'ischirriet dae un'ateru, cunsentit s'aplicatzione de custu printzipiu generale de deretu: "Totu su chi no est proibidu in manera espressa est permissu". + #_Sarvadore Serra_ + + ### 15/10/2012 + ## Istoria de unu cau marinu e de su gatu chi l'aiat imparadu a bolare + ### de Luis Sepulveda, bortadu in sardu dae Diegu Corraine + "_Historia de una gaviota y del gato que le enseño a vola_r" Luis Sepulveda l'at publicadu in su 1996. Como b'est finas sa versione in limba sarda. Sa tradutzione dae s'ispagnolu a su sardu l'at fata Diegu Corraine. L'at publicada sa sotziedade editoriale Papiros, in sa serie SenaLacanas + In custu contu pro pitzinnos, su cau marinu Kengah nch'abbarrat tentu in sa "maleditzione de sos mares", un'unda de petroliu perdidu dae una petrolera in una traschia manna. Cun sas urtimas fortzas, Kengah resessit a crompere a Amburgu. Cando b'arribat, ruet a unu curridore de una domo in ue istat Zorba, unu gatu mannu pilinieddu cun una magra bianca in sa gula. In antis de morrere, su cau marinu resessit a li dare su primu ou suo a Zorba, pedende-li de non si nche mandigare s'ou, de li dare cara finas a cando non naschet su figiu, de l'imparare a bolare cando est mannu... + Editore: Papiros Annu de Publicatzione: 2011 Serie: SenaLacanas @@ -39720,19 +56710,35 @@ ISBN: 88-85138-90-X Paginas: 84 Preju: 11,00 + #_Sarvadore Serra_ + + ### 18/10/2012 + ## Sa limba sarda creschet finas bortende dae ateras limbas + ### Presentadas in Casteddu deghessete tradutziones publicadas dae ses editores + Joyce, Goethe, Stevenson, Coromines, Sepulveda, Marquez, Mendoza e ateros autores medas bortados in sardu. Una manera bona pro agiuare s'impreu e sa difusione de sa limba nostra. Pro custu sa Regione at postu in campu su progetu "Traduere pro creschere". Sa presentada de custu progetu l'ant fata eris in Casteddu, in sa sala de Biblioteca regionale in carrera de Trieste. Fiat presente e at dadu sos saludos Istevene Coinu, capu de gabinete de s'assessore regionale de s'istrutzione publica Sergio Milia, in prus de essere sindigu de Fonne. A pustis de s'introdutzione de Pepe Corongiu e Cristianu Becciu, de s'Ufitziu de sa limba sarda de sa Regione, sunt intervennidos unos cantos editores e tradutores: Maria Antonietta Piga, Diegu Corraine, Frantziscu Cheratzu, Manuela Mereu, Baingiu Irde, Maria Marongiu, Anna Cristina Serra, Paule Pillonca, Sarvadore Serra, Anna Maria Baldussi, Giuanne Frantziscu Pinna. + Sas finalidades de su progetu sunt duas. A un'ala est a faghere cumprendere a sa gente chi in sardu si podent sighire formas de iscritura de livellu artu. A s'atera, est a agiuare sa produtzione literaria in limba sarda chi, dae sos annos otanta de su seculu coladu (su primu romanzu in limba sarda, "S'arvore de sos tzinesos" de Larentu Pusceddu, est de su 1982) at otentu resurtados mannos a beru, siat in cantidade, siat in calidade. Sa posta est a liberare sa limba nostra dae un'idea de arretradesa chi si l'est apoderada dae cando, seculos a como, at perdidu s'ufitzialidade, e a l'impitare pro trasmitere cuntenutos modernos. In ateras paraulas, si tratat de la presentare a sa gente comente una limba "normale". + S'est pessadu finas a sa tecnologia pro ispainare su prus chi si podet custa initziativa. Sa Regione, difatis, si a un'ala at agiuadu economicamente a imprentare sas operas, a s'atera at comporadu sos deretos e at publicadu in sos sitos suos su formadu digitale de sas versiones in sardu, chi unu podet iscarrigare gratis e leghere cun comodu in s'elaboradore o in sa tauledda digitale. + Duncas, a pustis de bator annos de traballu (su progetu est de su 2008 e sa realizatzione est cuminztada in su 2009), gastende petzi bintimigia euros a annu, tenimus in sardu sa prima parte de una biblioteca internatzionale de tradutziones de cabbale. Sas tradutziones sunt istadas fatas diretamente dae sa limba originale, sena sa mediatzione de s'italianu. In prus de s'otanta pro chentu de sos casos sos editores e sos tradutores ant detzididu de impitare sa limba sarda comuna aprovada dae sa Regione sarda in su 2006. + S'isperu est chi custu siat petzi su cumintzu de unu caminu semper prus a punta in giosso pro sa limba nostra. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 23/10/2012 + ## Sa Catalugna diat podere essere indipendente cunforma a su deretu internatzionale + ### Lu narat sa Cummissione Europea + A parrere de sa Cummissione Europea, non b'at base giuridica in sos tratados de sa UE pro permitere su reconnoschimentu de sa setzessione de una parte de un'Istadu membru pro mediu de una _Initziativa Tzitadina Europea_. Pro custa resone, at detzididu de no iscriere a rolu sa dimanda presentada dae su partidu catalanu _Reagrupament_. Su primu de abrile de ocannu, unu Comitadu Tzitadinu rapresentadu dae su presidente de _Reagrupament_, **Joan Carretero**, aiat presentadu una dimanda de iscritzione a rolu de una _Initziativa Tzitadina Europea_ pro faghere a manera chi s'esseret reconnota sa sutzessione comente membru de s'Unione Europea de un'Istadu nou naschidu dae sa setzessione democratica dae un'ateru Istadu membru de sa UE. @@ -39740,12 +56746,20 @@ Sa Cummissione Europea at rispostu chi _"negat s'iscritzione a rolu de s'initziativa proposta ca est, in manera crara, in foras de su campu de cumpetentzia de sa Cummissione presentare una proposta relativa a un'atu giuridicu chi pertocat s'aplicatzione de sos Tratados"._ A parrere de sa Cummissione etotu, _"non b'at peruna base giuridica in sos Tratados de sa UE chi permitat a una legislatzione segundaria de afrontare sas cunseguentzias de sa setzessione de una parte de un'Istadu membru"_ . Belle gasi, a su nessi a parrere de _Reagrupament_, custas paraulas sunt de profetu pro sa Catalugna. Diant dimustrare, difatis, chi una Catalugna indipendente diat podere intrare in su campu de previsione de sa legislatzione internatzionale e diat podere essere un'Istadu membru de sa UE , mancari non cun una _ITE_. Nche lassat in foras, duncas, s'opinione de totu sos chi narant chi sa Catalugna non diat podere faghre parte de sa UE. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 24/10/2012 + ## S'acontessida istrana de Dr. Jekyll e Sr Hyde + ### de Robert Louis Stevenson, bortadu in sardu dae Carminu Pintore + "_Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde_" (custu est su titulu originale) Stevenson l'at publicadu in su 1886. Como si podet leghere finas in sa limba nostra. Sa tradutzione dae s'inglesu a su sardu l'at fata Carminu Pintore. L'at publicada sa sotziedade editoriale Condaghes, in sa serie SenaLacanas. + S'avogadu Utterson est isgrisidu meda pro neghe de su testamentu de su cumpangiu corale suo Dr. Jekyll. In ie b´at iscritu chi, si in casu su dutore s´imbergat, tando unu chi si narat Hyde diat devere intrare in parte sua. Ello chie est custu Edward Hyde, chi totu Londra nde faeddat male , e chi lu sunt finas chirchende pro operas malas chi at fatu? Ite b´intrat s´amigu suo nodidu cun cussu dimoniu? In custu contu ispantosu, Stevenson nos faeddat de su Bonu e de su Malu, de su chirru nostru prus deghidu chi bogamus a campu e de su chirru nostru malu chi istichimus. Su geniu iscotzesu, cun s´istile suo donosu e desempladu, nos acumpangiat in custu viagiu orrorosu. + Editore: Condaghes Annu de Publicatzione: 2012 Serie: SenaLacanas @@ -39752,12 +56766,20 @@ ISBN: 978-88-7356-172-9 Paginas: 112 Preju: 12,00 + #_Sarvadore Serra_ + + ### 25/10/2012 + ## Nebida + ### de Miguel de Unamuno y Jugo, bortadu in sardu dae Giuanne Muroni + _Niebla _est unu de sos romanzos prus famados de Miguel de Unamuno y Jugo. Currispondet a s'epoca literaria denominada "_el Existencialismo_" e est una de sas operas prus mannas de sa "_Generacion del 98_". Como lu podimus leghere finas in sa limba nostra. Sa tradutzione dae s'ispagnolu a su sardu l'at fata Giuanne Muroni. L'at publicada sa sotziedade editoriale Condaghes, in sa serie SenaLacanas + Su romanzu est de su 1914. Est su contu tragicomicu de Augusto Perez, chi pro sa prima bia in sa vida connoschet s´amore de una femina e cumintzat a beru a vivere. In sa chirca sua de sa ditza, su giovanu est inghiriadu dae amigos, tzeracos e istudiados chi li dant cadaunu una solutzione filosofica a sos anneos suos. S´opera est una riflessione ranchida subra de s´esistentzia umana, vivida comente si esseret unu bisu o una nebida in ue non s´ischit si unu est biu o un´imbentu de calicunu ateru e nen chie est su creadore e chie su creadu. + Editore: Condaghes Annu de Publicatzione: 2011 Serie: SenaLacanas @@ -39764,355 +56786,898 @@ ISBN: 978-88-7356-170-5 Paginas: 248 Preju: 17,00 + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/10/2012 + ## Su sardu non devet essere una limba de serie B + ### S'assessore Milia iscriet a sos parlamentares sardos + #### S'assessore regionale de s'Istrutzione Publica, Sergio Milia, at imbiadu a sos parlamentares sardos unu raportu tecnicu-giuridicu in ue b'at unas cantas propostas de emendamentos a su Disinnu de Lege de ratifica de sa **Carta Europea de sas limbas**. Difatis, issu narat chi su testu aprovadu dae sa Cummissione Afares Esteros de sa Camera de sos deputados pagos meses a como no est satisfatoriu pro su chi pertocat su gradu de defensa assinnadu a sa limba sarda, chi est cunsiderada comente una limba de serie B. + #### Su providimentu normativu formalizat su fatu chi **s'Istadu Italianu privilegiat grados de defensa artos pro una cantas limbas**, sustantzialmente protetas dae ateros tratados internatzionales (tedescu, islovenu, frantzesu e ladinu), e in su matessi tempus isseberat ** grados de protetzione bass**a pro sas ateras limbas reconnotas dae sa lege 482/99, in mesu de custas sa **limba sarda** chi, non si devet ismentigare, est sa prus difusa, cun prus de unu millione de faeddadores atzertados e delimitados dae su Ministeriu de s'Internu e dae su Dipartimentu de sos Afares Regionales cunforma a sa protzedura previdida dae s'art.3 de cussa lege. + #### "Mi furrio a sos parlamentares nostros - at naradu s'assessore Milia - ca **b'at presse de faghere un'interventu coordinadu, ** in vista de sa discussione e de s'aprovatzione, in sa Camera e in su Senadu, de su disinnu de lege de ratifica de sa Carta Europea de sas limbas Regionales e Minoritarias. Amus fatu propostas cuncretas de modifica de su testu a pustis chi nos semus cunfrontados cun sos ufitzios nostros. Semus in pessamentu - at agiuntu Milia - ca de cuncretu finas a como amus bidu petzi s'interventu de su Deputadu Antoneddu Mereu, cun unu parrere cunditzionadu subra de s'oportunidade de nche ponnere su sardu in su grustu de sas limbas prus amparadas. Pro su restu, semus isetende a bidere comente andant sas cosas." + #_Sarvadore Serra_ + + ### 28/10/2012 + ## Sos catalanos si devent faghere rispetare + ### Fundamentale, a parrere de Jordi Pujol, sa chistione de sos raportos cun s'Istadu ispagnolu + #### "S'identidade e su progressu sotziale e economicu de su paisu nostru sunt in perigulu" at naradu s'ex presidente de sa Generalitat de Catalugna, Jordi Pujol, agiunghende chi "nos devimus difendere in cada manera". A parrere suo, custa est sa "missione manna" de totu sos catalanos, crarende chi "amus a colare mamentos difitziles a beru". + #### In prus, Pujol at naradu chi su paisu devet risolvere problemas economicos e sotziales ma finas pessare a sa chistione de sos raportos cun s'Istadu ispagnolu. "Nos devimus faghere rispetare dae s'Istadu", at naradu, "ca si nono nos at a colare a subra". + #### + #_Sarvadore Serra_ + + ### 30/10/2012 + ## OROSEI: MINORIAS LINGUÌSTICAS A CUNFRONTU + ### Su 27 e 28 de santugaine, cun delegatziones de limba albanesa, bretona, croata, otzitana, sarda + Su 27 e 28 coladu, in Orosei, b'at apidu unu seminariu europeu de su progetu EURONETLANG organizadu dae Lega Autonomie, dae Focus Europe, dae sa Regione Sardigna e ateros entes, a ue ant partetzipadu delegatziones de comunas de minorias linguisticas de s'istadu italianu, croatu, albanesu e frantzesu: croatos, arbresh, bretones, otzitanos, sardos. Òspite importante sa delegatzione de sa comuna de Iscutari de Albania. In totu una sessantina de pessones. Sas limbas de traballu sunt istadas su sardu, s'italianu e su frantzesu + Sos temas tratados, interessantes a beru, sun istados, s'istandardizatzione de sas limbas e de su sardu in particulare, sas limbas minoritarias in s'iscola e in sa didatica, sa literadura, sa cultura, sas traditziones e sas risorsas finas musicales de sas comunidades minoritarias, su ruolu e s'organizatzione de sos isportellos linguisticos. Chie cheret podet leghere su programa a bandas. + Agasagiu bonu meda de sa Comuna de Orosei e traballos ghiados dae Joyce Mattu. Parte importante sunt istados finas sos ispetaculos musicales chi ant cuncruidu sos duos seros. + Unu de sos elementos comunos a totu sas limbas presentes est istadu sa relatzione istandard de una limba e dialetos chi la cumponent. Difatis, sa presentzia de sa limba albanesa istandard e ufitziale de s'istadu albanesu, in relatzione cun sos dialetos de sas minorias arbresh de Puglia, Sitzilia, Molise; de su croatu istandard cun sos dialetos croatos de Molise; de sos dialetos otzitanos de sas baddes piemontesas cun s'otzitadu istandard, at fatu cumprendere galu de prus e galu megius sa relatzione chi b'est e bi devet essere intre sos dialetos sardos e s'istandard de su sardu. Ma finas s'aligheresu (chi non fiat presente in Orosei) e sas ateras variedaes locales de catalanu tenent sa matessi relatzione cun su catalanu istandard, ufitziale. Dae sas relatziones e dae su cunfrontu a pare intre delegados est essidu a campu chi istandard e dialetos sunt ligados a pare dae una relatzione de cumplementariedade, in ue cada unu tenet funtziones particulares: s'istandard cun funtziones formales, generales e ufitziales, sos dialetos cun funtziones locales e informales. + S'Albania at fatu sa norma iscrita comuna sua pustis de sa segunda gherra, cun s'indipendentzia, e l'at perfetzionada in su 1972, ca li serviat una limba ufitziale. Ma custa cunvivet cun sos dialetos internos e sos esternos (in Italia). + Comente ischit bene chie leghet istorias de ateras limbas, sos protzessos de istandardizatzione non sunt casuales, ma currispondent a sa gana de identidae e de soberania de una natzione, sunt sestados e acontzados e pustis istabilidos, cunforma a surgentzia chi tenimus de tennere una limba ufitziale pro totus. E custa urgentzia, in Sardigna la tenimus, ca sa limba est semper prus debile e s'istandard e una politica linguistica generale e efetiva podent cuntrastare custa debilesa. + Su sardu istandard (Lsc, in forma isperimentale ma semper prus impreadu mescamente dae chie publicat libros e documentos ufitziales), gasi comente s'albanesu istandard e ateros, no est ateru si no una variedade dialetale, bera, reale, elevada a modellu pro totus. Cada unu est mere de lu pronuntziare comente cheret, ma cada unu est mere finas de iscriere in sa variedade sua. ma pro impreos generales e formales balet sa norma iscrita comuna. Gosi funtzionant sas limbas. Chie si cunfrontat cun s'istoria e su presente de ateras limbas lu cumprendet deretu. Chie, imbetzes, pessat a sa variedae dialetale ebbia, perdet sa possibilidade de cumprendere s'utilidade de una norma iscrita comuna, in pratica non cheret s'ufitzialidade de sa limba generale. Pro tropu amore a su dialetu locale, negat fortza a sa limba. + E custos sardos chi la pessant in custa manera bi sunt, ma semper de mancu. Unos cantos de issos si sunt riunidos in sa matessi die, su 27, in Sardara, cun s'agiudu de su moimentu politicu RossoMori e de su sindicadu CSS. Custos operant comente chi no li interesset de tennere una limba ufitziale e duncas una norma iscrita unitaria pro sa Sardigna: pessant petzi a preservare sas variedades ialetales issoro. Deo non so contrariu, pesso chi andet bene a iscriere e a faeddare cada variedade dialetale. Lu faghent e l'amus semper fatu. Duncas so finas de acordu cun sas Regulas de su dialetu casteddargiu elaboradas dae pagu dae sa Provintzia de Casteddu e adotadas dae ateros entes e pessones. Bene diant faghere sas amministratziones locales a istabilire, paris cun espertos, regulas de iscritura pro cada comuna, pro cada bidda, chi si tratet de Casteddu, Aristanis, Lanuse, Laconi, Nugoro, Uliana, Macumere, Otieri, Piaghe, Berchidda, etc. Ma sa chistione de una norma generale est un'atera cosa, operat in un'ateru livellu, prus artu. Sa novidade est propiu custa. No est chistione chi una est megius o s'atera peus. Sunt chistiones, ambitos e livellos diferentes. De una norma iscrita comuna, sa limba nde tenet bisongiu e utilidade che s'abba. S'unica manera de sarvare sos dialetos est de tennere una norma iscrita comuna. Sa Lsc tenet custa funztione. + In Orosei, duncas, amus tratadu de ateru, de sa limba e de sa norma iscrita comuna comente mediu de comunicatzione e de identidade de una natzione chi si cheret soberana, chi si cheret istadu. Sos dialetos non sunt in perigulu, sa limba ei. + #_Diegu Corràine_ + + ### 01/10/2014 + ## Faghe una PREGONTA + ### **_Tenes una curiosidade de custa materia? Iscrie sa Pregonta e incarca IMBIA!_** + _****_** + + + + ## Presentatzione de sos produtos de sa ricunversione de sos terrinos mafiosos + Pro su 24 de lampadas sa cooperativa sotziale _Valle del Marro - Libera Terra_ at organizadu una die pro presentare sos primos produtos e sos campos de traballu chi s'ant a faghere in sos terrinos agricolos cunfiscados a sa mafia e assignados a sa cooperativa in su mese de freargiu de su 2005. Su cunvegnu, subra de su tema "E il sogno si fa segno: dai beni confiscati i frutti del cambiamento e del riscatto sociale", s'at a faghere in Gioia Tauro, localidade Pontevecchio (RC) in sos terrinos cunfiscados. + "Sa realizatzione de sos primos produtos est unu traguardu chi isetaiamus dae ora. - sutaliniat su dotore Giacomo Zappia, presidente de sa cooperativa - Est su frutu de s'impignu chi amus postu pro mandare a in antis su progetu de 'liberare' sas terras dae sas mafias cun sa ricunversione de sos benes confiscados in risorsas pro sa sotziedade. Un'impignu chi si podet faghere gratzias a sa promotzione de sos valores de sa legalidade, de sa solidariedade e de sa giustitzia. Totu su traballu fatu finas a como e finas su chi amus a faghere dae como in dae in antis est ispiradu dae su cumbinchimentu chi su chi faghimus podet creare in su territoriu nostru un'alternativa a unu sistema de disvalores, in ue una cultura mafiosa arriscat de faghere passare comente normale su chi normale no est." + Su cunvegnu at a cumintzare a sas 10.00 pro finire a sas 13.30. A sa fine de sa manifestatzione b'at a essere sa degustatzione de sos produtos "Libera Terra".[_gpr_] + + + + ### 01/11/2012 + ## Sos rastros de sos omines + _a)_ **su primu paisagiu umanu est su chi est istadu trasformadu meda a beru cun sas operas de sos omines**, a su puntu chi agiomai non si connoschent sos logos comente podiant essere in s'antigoriu. Est su paisagiu de sos istados europeos e otzidentales o de sos istados industrializados. + _b)_ **su segundu paisagiu est tipicu de istados cun pagu o perunu isvilupu industriale, in ue istant populos chi praticant formas de traballu primitivas o poveras**, pro si balangiare su tantu giustu pro campare, cultivende sa terra, pastorighende animales o pischende in mares e rios. A su solitu, custos populos ant trasformadu pagu o nudda su paisagiu naturale chi lis est tocadu dae sos mannos issoro. + _# Diegu Corraine_ + + + Paisagiu urbanu + Terra arada in Campidanu + Bingias de Marreri (Nugoro) + Pinneta de sa Giara de Gesturi + Arghidda + Ludu + Leghe + leghe par. 2 leghe par. 2 + + ### 01/11/2012 + ## Sos paisagios e s'istoria de sos omines + _# Diegu Corraine_ + + + Cassadores primitivos + Aradore egitzianu, ca 1200 a.C. + Terras grassas + Terras deserticas + + ### 01/11/2012 + ## Sa geografia istudiat sa relatzione de sos omines cun s'ambiente + ### + PREGONTAS + 1) It'est sa geografia? + 2) A ite serviat, in ateras epocas, sa geografia? + 3) De ite s'interessat oe in die? + 4) Ite nos faghet cumprendere sa geografia? + 5) Ite relatzione b'at intre sos omines e su territoriu? + _# Diegu Corraine_ + + + Domos de granitu in Gavoi + Domo de linna in Isvetzia + Tagiu de berbeghes + Artesania de sa linna: pintende una cassia + Trenu in Lanuse + + ## filarimarreri1.jpg + + + + ## + + + + ## + + + + + + ### 01/11/2012 + ## Su metodu geograficu + Pro connoschere totu su chi pertocat sa geografia, bi bolet su metodu geograficu, chi operat in custas fases o operatziones: + _**1) osservare unu fenomenu o unu territoriu**_ + _**2) [analizare](analizare_0_1_1) sas partes costitutivas **_ + _**3) regollere sos datos e informatziones cuntennidas**_ + _**4) interpretare custos datos e informatziones**_ + _**5) crarire sas relatziones ambiente-omine**_ + _**6) descriere su chi osservamus cun sa terminologia giusta.**_ + + + chirca de informatziones + Osservatzione direta + parte de carta fisica de Sardigna, pro un'osservatzione indireta + + + ## Sos 25 dant su benebènnidu a s'Islovènia a sa zona de s'euro + Sos capos de sa UE aprovant oe s'incorporatzione de s'Islovenia a sa zona de s'euro dae su 2007, cando at a essere su de treighi sotzios de s'Unione Economica e Monetaria, a s'ora sa detzisione formale l'ant a pigare sos ministros de s'Economia su mese de triulas chi benit. + Su Cussigiu Europeu reconnoschet su traballu fatu dae s'Islovenia, pro su gradu de convergentzia chi at tentu a pustis de s'adesione sua a sa UE, "resurtadu de una politica economica e finantziaria consistente". + Est sa prima, de sos deghe istados noos de s'Unione Europea, a arribare a custu resurtadu. Sos 25 encomiant finas sa Lituania, s'adesione sua pero at a tardare pro s'inflatzione elevada, cunsigiende-la a faghere una politica economica orientada a s'istabilidade de sos prejos. + Sa proposta de s'incorporatzione de s'Islovenia at a essere trasmitida a s'Ecofin (Cussigiu de sos Ministros de s'Economia), chi l'ant a tratare, cun ogni segurantzia, in sa riunione chi benit, su 11 de triulas. In custa riunione, s'Ecofin at a fissare su cambiu de su dinare islovenu - su Tolar - cun s'euro, a cumintzare dae una proposta de sa Banca Tzentrale Europea (BCE). + Sa paridade devet essere aprovada a s'unanimidade dae sos 12 paisos de s'euro prus s'Islovenia matessi. S'adesione formale s'at a tennere su 1° ghennargiu de su 2007. Su Parlamentu Europeu, finas chi s'opinione sua no est vincolante, su matessi at aprovadu eris s'intrada de s'Islovenia in s'euro, cun 400 votos a favore, 13 contrarios e 63 astensiones. + + + + + ### 01/11/2012 + ## S'osservatzione direta e indireta de su paisagiu + > Pro cumprendere su paisagiu chi nos inghiriat devimus, duncas, [osservare](osservare_0_1_1). Sa manera prus discansosa pro osservare su paisagiu est sa **direta**. Ma in custa manera resessimus a connoschere petzi sos pisagios a curtzu a nois etotu, a ue arribbamus cun sos ogros e cun totu sos ateros [sentidos](sentidu_0_1_1) nostros. + Ma si cherimus connoschere logos a largu dae ue istamus, tenimus sa possibilidade de andare a cussos logos pro los osservare in manera direta. Ma pro connoschere totu su mundu diamus devere essere semper girende. + > Duncas, b'at una manera megius pro bi resessire: tirare profetu dae sos istudios e osservatziones de ateras pessones chi ant giradu su mundu (geografos, viagiadores, fotografos, sientziados) e ant regortu datos e figuras. Custos espertos nos podent servire, duncas, pro osservare sa realidade de sos paisagios a largu dae nois, in manera **indireta**, cun s'agiudu de datos e figuras de atere. + > Pero, tocat a tennere contu chi sas figuras (disinnos, pinturas, fotografias normales o aereas o satellitares, documentarios) mustrant su chi at bidu chie las at fatas. Duncas, devimus cunsiderare chi custos documentos _mustrant_ su chi _at bidu_ chie los at fatos. Sas figuras podent rapresentare unu tretu minore de su territoriu o unu mannu*mannu, podent essere in biancu e nieddu o a colores. + + + carta de sa Sardigna, meidade de su sec. 19 + Casteddu in una litografia de s'800 + fotografia aerea de sa costa de Sardigna + fotografia satellitare de Sardigna + + + + ### 01/11/2012 + ## Sas cartas geograficas + Duncas, una _**carta geografica**_ est: + una **rapresentatzione grafica**, **aprossimativa**, in **iscala**, subra de una **superfitzie paris**, cun una **simbologia aposita**, de unu **territoriu determinadu**. + Difatis, si tratat de una manera de trasformare in _figura_ sa realidade geografica (_rapresentatzione_), non pretzisa (_ca benit male a ponnere in paris su tundu de sa Terra_), impreende _simbulos_ (chircos, cuadrados, linias, colores, figuras) pro _inditare_ de ite (_montes_, _rios_, _lagos_, _mares_, etc.) est fatu su territoriu. + Pro cumprire custu traballu, bi cherent ispetzialistas chi si narant **_cartografos_**. Issos, cun carculos geometricos e matematicos, istabilint **_projetziones_** de cada puntu in sa Terra subra de una superfitzie paris, cunforma a angulos determinados. + Pro nde narrere una, cun tonalidades de colore biaitu, sas cartas inditant sas profundidades marinas ([batometria](batometria_0_1_1)): sa tonalidade crara rapresentant su mare bassu, sa tonalidade iscura su mare profundu. Cun colores chi andant dae su birde a su grogu a su tabachinu cotu, inditant sos paris, sos montigros e sos montes ([altimetria](altimetria_0_1_1)). + _# Diegu Corraine_ + + + Colores altimetricos + Curvas e colores batometricos + Curvas de livellu + + ### 01/11/2012 + ## Sas iscalas de sas cartas geograficas + Pro l'inditare, ponimus una [**fratzione**](fratzione_0_1_4) unitaria, fata cun duos numeros cunfrontados a pare: su primu (_numeradore_), chi est semper 1 e inditat 1 cm in sa carta, su segundu (_denominadore_), prus mannu, chi inditat a cantos cm currispondet in sa realidade cussu cm: es.: 1:100 000 nos narat chi 1 cm in sa carta currispondet a 100 000 cm in sa realidade (= 1 km). + Sa segunda, s'_iscala grafica_, est rapresentada cun una linia in ue a cada cm currispondet una cantidade determinada de chilometros in sa realidade. + + + + ### 01/11/2012 + ## Sas cartas geograficas tematicas + a) **cartas fisicas**, chi rapresentant sos fenomenos fisicos fundamentales, comente _mares_, _lagos_, _rios_, _montes_, _montigros_, _paris_; + b) **cartas politicas**, chi rapresentant sos elementos amministrativos fundamentales, comente sas [lacanas](lacana_0_1_1) de sos _istados_ e de sas _regiones_, sas _tzitades_, sos _caminos_ e _ferruvias_ printzipales; + c) **cartas istradales**, chi rapresentant mescamente sa _rete_ _istradale_ e _ferruviaria_, sos _canales_ _navigabiles_ e sas _rotas_ _maritimas_, chi interessant in particulare sos _automobilistas_; + d)** cartas tematicas**, chi rapresentant argumentos o temas particulares, distribuidos in su territoriu. Podimus tennere, duncas, cartas chi mustrant sa distributzione de sa _populatzione_, de sos _padentes_, de sos _cultivos_, de sos _minerales_, de sas _industrias_. + In cambiu, su **planisferu** est una rapresentatzione in paris de totu sa superfitzie terrestre. + _# Diegu Corraine_ + + + Planisferu + Carta fisica de Sardigna + Particulare de carta politicu-amministrativa de Frantza + Parte de carta topografica + Parte de mapa de Nugoro + Pianta de un'iscola + + ### 01/11/2012 + ## Comente nos orizontamus + _# Diegu Corraine_ + + + + ### 01/11/2012 + ## Comente localizamus unu puntu in sa superfitzie terrestre + Sa distantzia de unu puntu cale si siat dae su meridianu fundamentale si narat **longitudine** e est carculada in grados (cun su simbulu °), duncas dae 0° a 180° Est e dae 0° a 180° Ovest. + _Longitudine_ e _latitudine_ sunt coordinadas a pare, e pro custu si narant **coordinadas geograficas**. Difatis, sos _meridianos_ e sos _parallelos_ s'ingrugant, formende una genia de retza chi mutimus **reticulu geograficu**, comente si bidet in sas cartas geograficas. Custas sunt orientadas cun su Nord in artu, su Sud in bassu, s'Est a manu manca e s'Ovest amanu dereta. + _# Diegu Corraine_ + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] Sos rastos de sos omines + 1) Dae cando sunt essidos a lughe, in unu protzessu evolutivu duradu migias de annos, sos omines ant leadu sustentu dae sa natura pro si campare, in antis **andende a cada logu de su mundu** (finas sos prus inospitales), in cherta de cassare animales agrestes e feras e de collire sos frutos a disponimentu, a pustis firmende*si e istabilende*si in unu logu determinadu, pro cultivare sa terra, pesare animales e imparare traballos noos chi los podiant agiuare a tennere una vida prus comoda, sana e istabile, paris cun sa familia. Duncas, sos omines sunt colados dae una vida in concheddas e grutas ocasionales a pinnetas, barracas e domos fraigadas cun sos materiales tipicos de cada logu in ue isseberaint de istare (peddes, frascas*, pedra, linna, ludu). Custas [pinnetas](pinneta_0_1_1), [barracas](barraca_0_1_1) o domos, afigidos a pare, ant formadu sos biddajos antigos. A pustis, in tempos prus reghentes, si sunt formadas sas tzitades, chi ant sighidu a trasformare, mudare su **paisagiu naturale**. In custa manera, si sunt formados sos **paisagios umanos**. + 2) Ma est mescamente in sos urtimos duos seculos, cun sa **rivolutzione industriale**, chi **sos omines ant trasformadu definitivamente sa natura**, cun caminos, palatzos, industrias, portos, aeroportos, cundutas eletricas e de combustibile, tzitades mannas. Est beru chi sa richesa e sa cultura de sos populos ant fatu a manera chi sos logos si siant ingalanidos cun operas de arte, minores e mannas. Ma est finas beru chi, in custa manera, pro su cumbeniu issoro, **sos omines ant fatu semper prus dannu a sa natura**. + 3) Totu custa atividade umana, difatis, paris cun **sa creschida istremenada de sa populatzione**, **at minimadu sos tretos naturales de su praneta** Terra. Sos fundos de sos padentes naturales, cun totu sos arbores e totu sas matas, a bellu a bellu sunt minimados pro neghe de sos fogos belle semper postos dae sos omines o pro more sa gana de liberare terras pro sa massaria e pro populare terras noas. Sunt **aumentadas sas partes postas a cultivu e pro pesare sos animales**, sunt semper de prus **sos logos ocupados dae sos servitzios colletivos** o **degollados dae sas atividades minerarias e industriales**, sa Terra est grugada dae milliones de chilometros de caminos, istradones e autostradas, lagos e canales ant cambiadu sa cara de su territoriu. E, semper de prus e mescamente in sos istados industrializados, **sunt creschidos sos refudos de cada genia** (finas nucleares, chi arriscant de abbenenare pro semper sas terras) e duncas sos logos in ue sos omines sunt custrintos a los istichire. + 4) Unu de sos resurtados negativos de totu custu progressu est **su dannu chi sas sustantzias chimicas e sos efetos de sa combustione de sas fontes de energia sunt faghende a s'ambiente naturale**. Sitrata de **unu dannu chi, in fines, torrat a sos omines** matessi, cun s'alimentatzione e s'aera chi respirant. + 5) In totu sas epocas, duncas, **cun sa presentzia issoro , sos omines ant lassadu rastos particulares in sa natura**, cunforma a su livellu de isvilupu issoro e a sa cultura diferentes de cada unu. + 6) **Duas sunt sas genias de paisagiu umanu** chi si sunt formados in totu custas epocas de atividade umana: + a) su primu paisagiu umanu est istadu trasformadu meda a beru cun sas operas de sos omines, a su puntu chi agiomai non si connoschent sos logos comente podiant essere in s'antigoriu. Est su paisagiu de sos istados europeos e otzidentales o de sos istados industrializados. + b) su segundu paisagiu est tipicu de istados cun pagu o perunu isvilupu industriale, in ue istant populos chi praticant formas de traballu primitivas o poveras, pro si balangiare su tantu giustu pro campare, cultivende sa terra, pastorighende animales o pischende in mares e rios. A su solitu, custos populo ant trasformadu pagu o nuda su paisagiu naturale chi lis est tocadu dae sos mannos issoro. + _# Diegu Corraine_ + + + + ## Vatzinu contra a su "fogu de Sant' Antoni" + Ogni annu in Italia b'at prus de 200 migia casos de malaidos cun su " fogu de Sant'Antoni "(Herpes Zoster), chi costant a sa sanidade publica prus de 200 milliones de euros. Ogni die sunt ricoveradas 14 pessones, su 60% de custas tenent prus de 60 annos. Subra de milli pessones, ogni annu, a su nessi tres de sos chi s'imalaidant tenent intre sos 20 e sos 50 annos. Su ricoveru de ogni malaidu costat prus de 1000 euros. + Est una maladia chi podet corfere pessones de ogni etade e mescamente sas chi tenent sas defensas immunitarias debiles. No esistit una terapia preventiva eficatze ma, cun s'arribu de su vatzinu sas cosas ant a cambiare. Difatis paret chi intro su 2007 in Italia diat arribare su vatzinu (Zostavax) contra a su virus. Su professore Montomoli de su Dipartimentu de Fisiopatologia Meditzina isperimentale e sanidade publica de s'Universidade de Siena, at naradu chi vatzinare cheret narrer a fagher un'iscudu protetivu pro unu virus chi est perigulosu e chi indebilit meda. + + + + ## clone] + + + + ## clone] + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] Sos paisagios e s'istoria de sos omines + gfhgfjg + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] Sa geografia istudiat sa relatzione de sos omines cun s'ambiente + 1) Cun su numene **geografia**, paraula cumposta dae **_geo_** e **_grafia_** (chi in gregu cherent narrere _terra_ e _descritzione_), est una sientzia chi istudiat sos ambientes de sa Terra e sas atividades de sos omines in custos ambientes. Cun totu sos resurtados chi derivant dae custas atividaes umanas. In pratica, istudiat mescamente totu sas trasformatziones chi sos omines ant praticadu in sos ambientes, in sos territorios, ma finas sa natura chi no est istada interessada dae sas presentzia de sos omines. + 2) Sa geografia nos faghet cumprendere sa relatzione intre su territoriu e s'ambiente in ue istamus e su chi ant fatu sos omines, in epoca diferentes, pro istare megius in cusoos logos. Istudiat sa **causa** (belle semper umana) de sos **efetos** chi su territoriu patit o at patidu. + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] Comente cheret lèghidu sa paisàgiu + x + + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] Su metodu geograficu + x + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] S'osservatzione direta de su paisagiu + x + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] Sas iscalas de sas cartas geogràficas + x + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] Sas cartas geogràficas + x + + + + ## Euskadi: unu situ pro s'aprendimentu de sa limba + Sas pessones interessadas a sistudiu e a saprendimentu de sEuskera, sa limba de sos Bascos, dae pagu tempus tenent a dispositzione unu portale internet chi si narat Ikasbil. Sinitziativa de custa promotzione est de HABE, unorganitzatzione chi socupat de promovere saprendimentu de sEuskera comente limba segundaria. + Su situ internet cheret azuare su traballu de sos euskaltegis , tzentros pro sinsegnamentu de sa limba euskera, e est unatteru meccanismu de difusione de sas limbas. + A intro de su portale si podent bisitare testos meda e finas videos e audios. Sas pessones podent ischire sissoro livellu de connoschentzia de sa limba e tenent sa possibilidade de si dedicare a saprendimentu in manera deretta. + /vmannoni/ + + + + ### 01/11/2012 + ## Sa familia patriarcale e nucleare + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] Sas cartas geogràficas temàticas + x + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] Comente localizamus unu puntu in sa superfìtzie terrestre + x + + + + ## Penisula de s'Eurasia + _# Diegu Corraine_ + + + + ## Sas lacanas de s'Europa + + + + ## Sa natura geologica de s'Europa + 2) Duncas, in s'era[** archeozoica**](archeozoicu_0_1_1) (unos 600 milliones de annos a como), est naschida sa parte prus antiga de s'Europa: s'**iscudu balticu** (Isvetzia e Finlandia) e sa **prataforma russa**. In custa parte, sos montes sunt istados aparisados dae s'erosione de sos agentes atmosfericos e dae sos ghiacciai chi cugugiaiant tando cussos territorios. + _# Diegu Corraine_ + + + + ### 04/04/2013 + ## Sa natura de sos territorios europeos + + + + ## Sos montes de Europa + + + + ## Sos paris de Europa + + + + ## Sos rios de Europa + + + + ## ZIZOLA: 90 ISCATOS DE PITZINNIA FURADA + 90 iscatos subra de sas cunditziones de bida de sos pitzinnos de 36 istados contados dae s'obietivu fotograficu de Francesco Zizola, espostos dae su 16 de lampadas a su 24 de cabudanni in su Museu Roma in Trastevere. + S'ograda de Zizola, binchidore de su _World Press Photo _in su 1995, 1997,1998, 2002 e 2005, si firmat subra de realidades de natziones distrutas dae sa gherra, che a s'Angola, su Sudan, s'Afghanistan e s'Iraq. Ma lassat logu finas a su Brasile e a s'Indonesia, ue si isfrutat su traballu minorile; su Mozambicu e su Kenya, ue pitzinnos meda sunt orfanos pro curpa de s'AIDS; in su Giapone, USA e Italia denunziat s'impreu irresponsabile de sos prus minores in su sistema de su consumu e de su benessere. In sa mustra de sas fotos si arribat, a pustis, a sas imagines prus reghentes fatas in Uganda, ue una cuantidade ispantosa de pitzinnos dormit in foras pro no essere secuestrados e/o reclutados a fortza in sa militzia; in Sud Africa e, in fines, in su Ciad, in sos campos de chie si nch'est fuidu dae su Dafur. "S'ogru meu partetzipat a sas suferentzias" at naradu Zizola "e, in su matessi tempus, abarrat belle cuadu, ca deo so petzi unu testimongiu chi cheret dare boghe a custos pitzinnos e mi paret chi sas caras issoro fatzant pregontas subra de su tempus benidore. Nois devimus chircare de nde lis dare unu megius. + Sa mustra fotografica naschet, difatis, dae sa netzessidade de Zizola de contare fatos internatzionales importantes mustrende sa bida de sos pitzinnos, chi sunt sos prus sugetos a sa gherra, a su famine e a sa maladia: " Sa dificultade de faghere custas fotos" sighit Zizola "est istada de rispetare su prus chi si podiat sos pitzinnos, in sas situatziones e in sas aspiratziones issoro. Su compitu meu non est de cambiare sa realidade ue bivent, ma de la mustrare gasi comente est". _[sch]_ + + + + ## Sos lagos de Europa + + + + ## Sos mares de Europa + + + + ## Sas costas de Europa + + + + ## Su clima de Europa + + + + ## Sas regiones climaticas de Europa + + + + ## Sos biomas de Europa + + + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + ## Torrat a Sardigna sa "Brigata Sassari" + Est ghirada sa note colada dae s'Iraq una parte de sa "Brigata Sassari", impignada in sa missione "Antica Babilonia". Sos sordados arribados a Sardigna ant dedicadu su primu amentu a sos familiares de Alessandro Pibiri, mortu su 5 de lampadas coladu in un'atentadu, e puru a sos ateros fertos. "Ghiramus a Sardigna cun sa cussentzia de aere fatu in Iraq de su totu a beru su dovere nostru", at naradu su cumandante de sa brigata, Gen. Natalino Madeddu. Sos urtimos 300 omines de sa "Sassari" ant a lassare Nassiriya in sas dies chi benint. A tres annos de s'incumintzu, sa missione militare in Iraq s'ismesat: sos sordados fiant 3.200 in lampadas de su 2003, ant a essere 1.600 a sa fine de custu mese, cando su 28 at a essere cuncruidu sa torrada de sa "Brigata Sassari". In s'atongiu, comente at sighidu a narrere su ministru de sa Defensa Arturo Parisi, totu sos militares ant a torrare a domo.[_gpd_] + + + + ## **Domo de linna in Isvetzia + + + + ## + + + + ## **Trenu in Lanuse** + + + + ## **Artesania de sa linna: pintende una cassia + + + + ## **Tagiu de berbeghes + + + + ## Cales sunt sas **cunsonantes** chi si podent **duplicare**? + ### Paraulas crae: **cunsonantes duplicadas** + Sunt sas chi sunt presentes in sas locutziones "**L**a**N**a **S**a**RD**a" e "**B**abbu e **M**ama", ca sunt sas chi presentant sa possibilidade de opositzione fonetica, intre [fonemas](fonema_0_1_1) diferentes: + o pro resones de illonghiamentu: + + + sa SEDA est su filu chi servit a tessere su «lionzu» de Orgosolo. + sa SEDDA + + ## **sa SEDDA** + + + + ## + + + + ## **sa SEDA est su filu chi servit a tessere su «lionzu» de Orgosolo.** + + + + ## Ite sunt sas **cunsonantes mobiles**? + ### Paraula crae: **cunsonantes mobiles** + Sunt sas cunsonantes de incumintzu de sas paraulas, **_b-, d-, f-, g-_**, chi s'iscrient semper, sende chi podent ruere in sa pronuntzia, si sunt pretzedidas dae paraulas chi agabbant in vocale, es.: **_bentre, sa bentre; _****_domo, sa domo; figiu, su figiu; gama, sa gama_**, etc. + + + + ## Mediterràneu: Fouad Allam, nono a sas barrieras simbòlicas + Sa netzessidade de nche catzare sas "fronteras simbolicas" intre de s'area mediterranea, rapresentadas dae sas limbas, dae sas religiones e da sas identidades, est un'isseberu obrigadu, ca s'alternativa est su declinu. Gasi s'intelletuale de origine algerina e neoparlamentare de sa Margherita Khaled Fouad Allam at abertu custu mangianu sos traballos de sa segunda die de su cunvegnu subra de "Mediterraneu, una oportunidade manna", in Casteddu. + Fouad Allam at sutaliniadu comente s'Europa e s'Italia sunt paghende su preju de sos efetos chi derivant dae custas fronteras simbolicas, siat pro su chi pertocat sas politicas restritivas pro s'immigratzione siat pro su dibatitu subra de su tema de sa tzitadinantzia. + Pro Allam, in prus, sa tzirculatzione de omines e de ideas, chi est istada semper una carateristica de s'area mediterranea, est minimende. + "Su Mediterraneu" at naradu galu Allam "est devenende su piculu mancante de su protzessu de mundializatzione. Non mancat su Mediterraneu retoricu ma su politicu chi devet essere galu, pro fortza, fatu"._[sch]_ + + + + ## Cale devet essere sa **positzione de su verbu in sas frases interrogativas**? + + + + ## **Terras deserticas** + + + + ## **Terras grassas** + + + + ## **Cassadores primitivos** + + + + ## **Aradore egitzianu, ca 1200 a.C.** + + + + ### 03/11/2012 + ## Duos sardos in finale in su Suns Festival + ### Sunt Claudia Crabutza e Claudiu Gabriel Sanna + ### Claudia Crabutza e Claudiu Gabriel Sanna ant bintu su premiu de su publicu in su Suns Contest (Festival Europeu de sa Cantzone in Limba Minoritaria) chi ant fatu in Udine custu sabadu, gherrende cun su restu de sas minorias linguisticas de s'Istadu italianu, cun sa cantzone "Quin trista es la tarda" ("Ite tristu chi est su sero") de Pinu Piras. In nadale ant a presentare su catalanu de S'Alighera a sa Finale Internatzionale chi b'est in sas Asturias, in Xixon. A megius avantzamentos! + #_Sarvadore Serra_ + + ## Sa geografia, sientzia interdisciplinare + _ _ + _ #Diegu Corraine_ + + + + ## Ma sa norma **istandard de su sardu** non faghet dannu a su gadduresu e a s'aligheresu? + ### Paraulas crae: **istandard de su sardu** + + + + ## COMENTE SALUDAMUS + Pregontare de su tempus liberu **Sa forma prus comuna pro saludare est:** + Salude > < Salude! + Una forma prus de amigos est: + Oe! > < Oe! + A s'antiga, si naraiat finas, a mangianu: + Bonas dies! > < Dies bonas! + A merie: + Bonas tardas! > < Tardas bonas? + _** + Bona note! > < Note bona! + Pro si dispedire, si narat: + Adiosu! > < In bonora! + O si narat: + A megius bidere! > < A megius bidere! + + + N.jpg + + ## ITE AGRADAT A FÀGHERE + Pregontare de su tempus liberu Pregontare de su tempus liberu + ANTONI FRANTZISCA + Cando tenes tempus, ite t'agradat a faghere? > < M'agradat a leghere! << E a tie? + A mie m'agradat a ascurtare musica! > << Ebbia? + Nono. Canto in unu grupu musicale! > << E cale est? + Su grupu SON, de musica cubana > << Cubana? + Eja, de musica cubana, ma so finas in unu grupu de ballu sardu! > < Ma tando, giai nd'ischis de cosa! + + + In sa frase "m'agradat a leghere", su verbu agradare est fraseologicu, + + ## Soru: votu a sos immigrados e tv chi faeddat in àrabu + Soru cheret cuntzedere in pagu tempus su deretu de votu a sos immigrados legales ("comente unu fatu de tziviltade e de intregratzione reale") e realizare in Casteddu una Fiera de su Mediterraneu chi potzat interessare sas impresas de sos Paisos chi istant in su _"Mare Nostrum"_ cun atentzione meda pro sas Universidades e sos progettos innovativos in su campu de s'informatzione. Custas sunt unas cantas de sas ideas che su Presidente de sa Regione Sardigna, Renato Soru, at espostu a sa platea de su Forum de su Mediterraneu. "Sa Sardigna non cheret essere sa capitale noa de su Mediterraneu", at pretzisadu, "ma cherimus aere sa possibilidade de coordinare carchi progetu in su campu de sa cultura e de su turismu. In custu sensu su Presidente at pretzisadu chi cheret faghere de su Forum un'eventu annuale, ipotizende chi su Cunvegnu de s'annu chi benit potzat essere abertu a sas impresas de su Mediterraneu ("chi batant progetos, machinarios, e impiantos"). Soru at auspicadu chi su Guvernu nou mandet a in antis, pro risorvere su calu demograficu e sa mancantzia de manodopera in setores meda, initziativas de revisiones de sas cuotas de sos immigrados, e pro sa Sardigna, chi cun su Istatutu de s'Autonomia nou, e una lege noa pro sos Entes Locales chi diat in presse su deretu de votu a totu sos residentes in s'isula. Pro s'aspetu de sa cultura su Guvernadore at naradu chi cheret faghere un'initziativa importante meda pro s'istrutzione post-universitaria, in ue ocannu est istadu varadu su primu _Master and Back, _una possibilidade pro 3000 laureados de frecuentare, cun sas borsas de istudiu, carchi cursu de ispezialitzatzione in s'esteru e a pustis torrare a Sardigna e ponnere custas connoschentzias a disponimentu de su sistema. Su Presidente at naradu " s'annu chi benit faghimus un'ateru _Master and Back _chi potzat interessare sos giovanos de s'atera ala de su Sud de su Mediterraneu. In s'interi- at agiuntu- sas Universidades sardas podent creschere che a sas Universidades de su Mediterraneu". A sa fine at naradu chi b'est sa possibilidade chi in s'isula potzat naschere sa prima televisione satellitare chi faeddat in arabu e chi custa potzat finas sighire in una collaboratzione prus istrinta cun sa Regione, Ansa Med e ateras impresas sardas de su setore de sas telecomunicatziones. + + + + ## Argumentos + ### _Incarca in s'Argumentu chi t'interessat!_ + + + + + + ## In sa frase _**"m'agradat a leghere"**_, su verbu **agradare** est fraseologicu, + + + + + ## aaa + ### aaa + Un especialista en temes internacionals recomana a Espanya que s'oblidi de basar la seva estrategia en el suport de la Unio Europea + L'article del Huffington Post continua assegurant que els catalans seguiran utilitzant l'euro, passi el que passi: "Tampoc no te sentit que es digui que Catalunya quedaria fora de l'euro. Un pais pot utilitzar la moneda que vulgui (Monaco fa servir l'euro). Simplement, no estaria representada al Banc Central Europeu. Ara tampoc no ho esta, i a Espanya, que si ho esta, no li serveix de gran cosa". + ### + #_Sarvadore Serra_ + + ## COMENTE NOS PRESENTAMUS + Pregontare de su tempus liberu Pregontare e narrere su numene de pessone + ANTONI FRANTZISCA + Deo mi naro Antoni! > + < E deo Frantzisca Maria! + Finas Maria? E comente mai? > + < Fiat su numene de mannai, sa mama de babbu! Figura*ti chi mannai si naraiat finas Giosepa e Antonia + Si est a cussu, finas mannoi meu si naraiat Antoni Micheli Giosepe. Tando si costumaiat a ponnere duos, tres e finas bator numene!> + < Fiat una manera de pesare sos mannos nostros e **finas** + So propiu curiosu! E babbu tuo e mama tua ite si narant? > + < Maria Antonia! + _ _ + _Andria, Andriana, Ànghelu, Anna, Annesa, Antoni, Austinu, Bachis, Cajetanu, Candida, Caralu, Carminu, Carula, Cosome, Danielle, Davide, Diegu, Dionisi, Efis, Gantine, Giagu, Giliu, Istene, Luisu, Mariu, Micheli, Paulu, Pedru, Portolu, Remundu, Sarvadore, Sidore _ + _** + __Mintonia, Manzela __ + _** + ___-- Ànghelu > Angheleddu -- Antoni > Antoneddu, Toneddu, Totoni, -- Chirigu > Chirigheddu, Chircheddu @@ -40123,16 +57688,29 @@ -- Micheli > Cheli, Chelleddu -- Sarvadore > Badore, Baddore, Barore, Bore, Boreddu, Bobore, Boboreddu, Boricu, Boricheddu -- Subustianu > Sustianu, Bustianu, Petanu, Tatanu_ + _ # Diegu Corraine_ + + + + ## clone] In sa frase _**"m'agradat a leghere"**_, su verbu **agradare** est fraseologicu, + + + + ## ITE LIMBA FAEDDAMUS + Pregontare de su tempus liberu Pregontare de ite limba faeddant in familia + ANTONI FRANTZISCA + Ite limba faeddades in domo tua, A su solitu? >> < In domo faeddamus in frantzesu! + In domo mea costumamus a faeddare in tedescu> << E in domo tua? @@ -40146,17 +57724,27 @@ E cun tegus ite ant fatu? >> < Finas babbu e mama faeddant in sardu! Ma deo apo imparadu su frantzesu! + _# Diegu Corraine_ + + + + ## DE UE SEMUS + Pregontare de su tempus liberu Pregontare de cale bidda e logu semus + ANTONI FRANTZISCA + De ue ses? > < Deo so de Frantza! << E tue? + Deo so de Germania! > << E sos [cumpangios](cumpangiu_0_1_1) tuos de sa «classe virtuale»? + Unu est de Ispagna, sos ateros sunt de Polonia e de Inghilterra! > @@ -40163,20 +57751,27 @@ < Tando unu est ispagnolu, sos ateros sunt polacos e inglesos! + Ma tengio finas una cumpangia ungheresa e una chi est austriaca!> << E in ue istas? + Isto in una bidda a probe de Colonia! > E tue? >> + < Deo isto in una bidda a probe de Parigi! << E cando torras a Germania, a Colonia? + < Finas deo apo a torrare a domo luego + Pro faeddare a una pessone manna + Si devo faeddare a una pessone manna, ite li devo narrere? > + < De seguru «Voste» o «Bois»! Si tue esseres una pessone manna @@ -40183,40 +57778,69 @@ o unu professore, dia narrere: «Voste de ue est?» o «Bois de ue seis?» + _ _ + _# Diegu Corraine_ + + + • «Voste» e «Bois»: "Voste" est una forma de cunsideru de sa pessone chi semus addoviende e andat semper cun su verbu in sa de 3 pessones singulare: Voste ite cheret? Voste a ue fiat andende? "Bois" imbetzes andat cun su verbu in sa de 2 pessones plurale: Bois ite cherides? Bois a ue fiais andende? + • «luego» + + ## S'inietzione letale est prus umana de sas àteras cundennas a morte? + A pustis de sa detzisione de sa Corte Suprema de sos Istados Unidos de amitere ricursos contra a sas inietziones letales, Sergio D'Elia, segretariu de _Nessuno tocchi Caino_ e deputadu de _La Rosa nel Pugno_ at decraradu "Benint torra dae sos Istados Unidos sas noas chi andant contra a sa pena de morte, a pustis de s'abolitzione de sa pena de morte pro sos minorados mentales e sos minorennes e de su miminare dae annu in annu de cundennas e esecutziones. Cussa de s'inietzione letale, chi est sa manera prus 'durche' chi un'Istadu tenet pro nche mandare a s'ateru mundu un'omine chi at fatu unu reatu grave, est s'urtima solutzione pro su sistema capitale americanu. Nos semus acurtziende semper de prus a decrarare s'incostitutzionalidade de sas inietziones letales, chi sunt una pratica crudele e inusuale. + Sos Paisos chi in custos annos ant detzisu de passare dae sa cadrea eletrica, s'impicu o sa fusilatzione a s'inietzione letale, ant motivadu su cambiamentu comente una manera prus tzivile e umana, prus indolore, pro giustitziare sos cundennados a morte. Sa realidade est diferente, e como finas sa Corte Suprema americana cumintzat a nde leare atu. Como isetamus sas detzisiones subra de sos ricursos de sos cundennados a morte, ma giai cun sa detzisione de sa Corte Suprema de los amitere, cumintzat a nde calare su mitu de sa tziviltade e de s'umanidade de s'inietzione letale".[_gpr_] + + + + ## CANTOS ANNOS TENIMUS + Pregontare de su tempus liberu Pregontare cantos annos tenimus + ANTONI FRANTZISCA + Cantos annos tenes? > < Tengio seighi annos! << E tue? + Deo nde tengio deghennoe! > < Pares prus giovaneddu! + E babbu tuo cantos nde tenet de annos? > < Babbu barantaghimbe! Est de su 1967! << E su tuo, de su cantu est? + Babbu meu chimbantunu! Est de su 1961! > << Ma, tando, sunt belle fedales! + Beru, sunt belle fedales! Tenent diferentzia de ses annos! > + _# Diegu Corraine_ + + + + ## PREGONTARE SA DIE + Pregontare de su tempus liberu Pregontare de sa die + ANTONI FRANTZISCA + Ite die est oe? > < Oe est mercuris! @@ -40226,6 +57850,7 @@ < A dintidie! Duncas, su [lunis](lunis_0_1_1), su [mercuris](mercuris_0_1_1) e sa [chenabura](chenabura_0_1_1)! + E sas ateras dies de fatoriu, su [_martis_](martis_0_1_1), su [_giovia_](giovia_0_1_1) e su [sabadu](sabadu_0_1_1), ite b'at? > @@ -40232,6 +57857,7 @@ < Nudda! Dies liberas! Podes sighire a istudiare o ti podes ispassiare! + E sa [dominiga](dominiga_0_1_1)? > < Pasu pro totus! @@ -40242,34 +57868,59 @@ E eris, ite amus fatu? > < Ma tue non t'ammentas nudda! Eris non b'aiat "iscola"! + E cras, ite amus a faghere? > < Ma tue non t'ammentas nudda! Finas cras non b'at "iscola"! + E pusticras, tando? > < Pusticras tenimus "iscola"! S'argumentu at a essere "Pregontare su mese, s'istasone, s'annu! + Semper a mangianu? > < Eja, a mangianu! A merie, semus liberos + _# Diegu Corraine_ + + + • su genere de sas dies: + + ## PREGONTARE SU MESE, S'ISTASONE, S'ANNU + + + + ## proa + + + + + ## PREGONTARE S'ORA + Pregontare de su tempus liberu Pregontare ite ora est + ANTONI FRANTZISCA + A ite ora cumintzat s'iscola? > < Cumintzat a sas noe! + E como ite ora est? > < Sunt sas oto e mesa! Tenimus galu mesu ora! + E a ite ora agabbamus? > < A sa una! + Ite faghes oe, pustis gustadu? > < Nudda! + Tando a m'agiuas in sa pronuntzia de su sardu, cun Skype? > @@ -40286,122 +57937,346 @@ A ite ora agabbas? > < A ora de sas ses! + _# Diegu Corraine_ + + + • «a ora de...» si narat pro inditare pagu prus o mancu un' ora determinada, es.: nos bidimus a ora de sas 10. Non si narat ''a oras de...» + + ## + • **«a ora de...»** si narat pro inditare pagu prus o mancu un' ora determinada, es.: **_nos bidimus a ora de sas 10_**. Non si narat _''a oras de..._» + + + + + + ## + • **su genere de sas dies**: + + + + ## Sa Coca Cola in mesu de sas polèmicas + Sa California at fatu causa a sa Coca Cola acusende.la de importare dae su Messicu bibitas in ampullas chi cuntenent prumu. Est capitadu su mese passadu, e in su matessi periodu su Giapone nch'at fatu torrare a sa fabrica 830.000 ampullas e latinas de bibitas in ue aiant agatadu pruere de ferru (poscas ant iscobertu chi sas bevandas incuinadas fiant 2,37 milliones). + Sas autoridades californianas narant chi su livellu artu de prumu est causadu dae sa tinta chi ant impreadu pro tinghere sas ampullas. "Milliones de ampullas perigulosas pro sa salude sunt istadas distribuidas a sos californianos e consumadas in sos urtimos bator annos sena chi si siat fatu nudda pro prevennere sos dannos", narant sos promotores de sa causa. Sa Coca Cola at respintu sas acusas sutaliniende chi sas ampullas rispetant sa legislatzione chi esistit. + Tres chidas a como sas autoridades de sa California aiant fatu acusas analogas a sa Pepsi, chi aiat preferidu a pagare una multa de 2,25 milliones de dollaros e de nde ritirare sas ampullas incriminadas dae sas butegas. Sa California importat cada annu dae su Messicu nessi 20 milliones de ampullas de Coca Cola, ca sos consumadores ispanicos de sos Istados Unidos preferint su sabore de sa bibita produida in Messicu.[_gpr_] + + + + ## ITE AGRADAT A MANDIGARE + + + + ## COMENTE EST FATA SA DOMO + + + + ## COMENTE ISTAMUS + Pregontare de su tempus liberu Pregontare de sas noas + ANTONI FRANTZISCA + Ite noas? > + < Bonas / bonigheddas + E ite orobona [si sunt "malas"]? Ite t'at capitadu? > + < So rifriada / So a dolore de conca / Mi so ismalaidada / So [malaida](malaidu_0_1_1) + _** + Pregontare de su tempus liberu Pregontare de sa salude + Comente istas! > + < Bene / benigheddu / bastante bene [o "male"]! + E curende ti ses + < Eja. Su dotore m'at naradu a leare unas cantas meighinas! + Coita a sanare, tando!> + < Deus chergiat / Deus t'ascurtet! + _** + _# Diegu Corraine_ + + + • «bonigheddas»: In sardu est frecuente sa possibilidade de formare diminutivos de sos agetivos, pro minimare su valore o sa cantiadde espressada dae sa paraula. + + ## COMENTE EST CUMPOSTA SA FAMÌLIA + + + + ## PREGONTARE SU TEMPUS E INDITARE SOS COLORES + + + + ## IN SA BUTEGA DE ALIMENTARES + + + + ## IN SA BUTEGA DE ORTALÌTZIA E DE FRÙTORA + + + + ## ITE TRABALLU FAGHIMUS + + + + ## COMENTE RINGRATZIAMUS E AUGURAMUS + + + + ## VIAGENDE IN AEROPLANU + + + + ## Ordignos nucleares USA NATO in Itàlia. + Ses Paisos europeos (Belgiu, Germania, Italia, Paisos Bassos, Turchia e Regnu Unidu) ospitant, pro sos acordos NATO subra de sa 'cundivisione nucleare', 480 bombas suta de su controllu de sos Istados Unidos. Onniuna de custas bombas rapresentat unu perigulu evidente e est unu obietivu potentziale. In Italia, sas bases de Aviano e de Ghedi Torre (chi si podent impreare operativamente pro obietivos in Mediu Oriente comente pro obietivos in sa Federatzione Russa) rapresentant unu bersalliu militare chi podet ponnere in arriscu mannu sas populatziones de una area manna. + A pustis de s'urtima revisione fata dae su Nuclear Posture Review de su Pentagono, sos Istados Unidos no refudant sa possibilidade de impreare armas nucleares pro prevennere un'atacu nucleare imminente o potentziale o pro evitare chi ateros Paisos si potzant dotare de armas nucleares. Sa gherra atomica oe est unu perigulu reale, e sos pilotas americanos podent moere cun armas atomicas dae sas bases italianas sena peruna autorizatzione dada dae su guvernu nostru. + S'Europa, pero, devet essere libera dae sas armas nucleares, ca sena su disarmu nucleare est difitzile a evitare chi Paisos che a sa Corea de su Nord, s'Iran o su Giapone si intendant autorizados a si armare issos puru. + Tocat de ponnere in discussione sa presentzia in Italia de sas 90 testadas atomicas (900 bortas sa potentzia de sa bomba de Hiroshima) chi sunt presentes in Aviano e in Ghedi Torre, gratzias a unu tratadu segretu chi no est istadu comunicadu mai a su Parlamentu. + Sos Europeos tenent su deretu de pedire sa rimotzione de custas armas, comente ant fatu su Canada, sa Danimarca e s'Islanda, ca s'Europa no est una portaereos de sos Istados Unidos.[_gpr_] + + + + ## VIAGENDE IN AUTOBÙS E IN TAXI + + + + ## IN ALBERGU + + + + ## IN ISCOLA + + + + ## IN RISTORANTE + + + + ## IN APOTECARIA + + + + ## IN TZILLERI + + + + ## PREGONTARE, PEDIRE E COMPORARE + + + + ## IN AMBULATÒRIU + + + + ## IN PERÌGULU + + + + ## IN OSPIDALE + + + + ## Sa Corte de Apellu assolvet a sos ativistas de Greenpeace + Su 14 de lampadas sa Corte de Apellu de Milano at assolvidu sos 19 ativistas chi su 3 de triulas de su 2002 si fiant incadenados a sos cantzellos de s'inchinisadore de Como, cando chi chimbe ateros ativistas (assolvidos luego) si apicaiant a sa tziminera cun un'istriscione in ue si leghiat "Inchinisadores: obietivu zero". + Sa Corte de Apellu at naradu chi no est istada una 'interrutzione de servitziu pubblicu' ma unu 'esertzitziu arbitrariu de sas resones suas'. + Sas resones de s'atzione dimustrativa fiant sos resurtados de sas analisis fatas in bator regiones italianas subra de campiones de late de baca provenientes dae aziendas postas a pagu tretu dae sos impiantos de inchinisadura de refudos urbanos: in carchi campione (comente cussu de una azienda a curtzu a s'impiantu de Como) aiant agatadu cuntzentratziones elevadas de prumu in su late. Sos ativistas de Greenpeace si sunt moidos pro tutelare s'ambiente e sa salude: "Non si podet negare s'impatu ambientale, in termines de produtzione de diossinas e de metallos graes, de sos inchinisadores. - ispricat Vittoria Polidori, responsabile de sa campannia incuinamentu de Greenpeace - Amus a sighire a favorire mesuras alternativas a s'inchinisadura. Devimus imparare a miminare sos refudos, a los torrare a impreare e a los ritziclare, a preferentzia de los brusiare". + Intantu sighit sa campannia pro collire firmas pro una petitzione contra a sos sussidios a sos inchinisadores.[_gpr_] + + + + ## SOS ANIMALES DE DOMO + + + + + + ## SOS ANIMALES DE DOMO + + + + + ## + Presentada a Imparamus a faeddare in sardu + In familias sardas medas, difatis, a sos figios no imparant su sardu. E, duncas, chie lu cheret imparare si devet assugetare a l'imparare in iscola. Si est beru chi sa cosa megius est a imparare sa limba sarda in familia, est finas beru chi, cando nde tenimus sa voluntade, la podimus imparare in iscola, comente faghimus cun ateras limbas, e comente ant fatu babbos nostros... cun s'italianu! + Proamus a bidere su chi ant imparadu **Antoni** e **Frantzisca**... + + + + ## N.jpg + + + + ## **• «Voste» e «Bois»**: + "**_Voste_**" est una forma de cunsideru de sa pessone chi semus addoviende e andat semper cun su verbu in sa de 3 pessones singulare: _Voste ite cheret? Voste a ue fiat andende?_ "**_Bois_**" imbetzes andat cun su verbu in sa de 2 pessones plurale: _Bois ite cherides? Bois a ue fiais andende?_ + + + + ## **• «luego»** + + + + ## **• «bonigheddas»**: + In sardu est frecuente sa possibilidade de formare diminutivos de sos agetivos, pro minimare su valore o sa cantiadde espressada dae sa paraula. + + + + ## Catalugna: "oe votat pro s'istatutu nou" + Sunt 5.309.767 sos catalanos chi oe tenent su deretu de votare in su referendum subra de sa riforma istatutaria. In su 1979 podiant votare 4.421.965 a sa consultatzione chi aprovaiat s'atuale "Estatuto de Autonomia de Catalunya". + Belle che 110 migia de catalanos sunt residentes in s'esteru. Sa majoria de votantes chi istant in sa regione sunt in Bartzellona (3.904.448), sighidos dae Tarragona (522.488), Girona (474.186) e Leida (300.621). Sas feminas sunt prus chi non sos omines, 2.685.266 a cunfrontu de 2.516.477. + S'Istatutu vigente fiat istadu aprovadu su 25 de santugaine de su 1979 cun 2.327.038 votos a favore, su 88.1% de _eja_, e 204.957 de _nono_. Sas ischedas biancas fiant istadas 93.784, su 3,5%, e a s'ora 12.576, su 0.48%, sas ischedas nullas. Sos 8.227 segios ant a abarrare abertos finas a sas 8 de sero. + S'Istatutu de sa Catalugna est unu de sos puntos crae de su programma de su guvernu de Zapatero, chi narat a votare pro su _eja_, custu contra "s'autoritarismu e su tzentralismu". Ma in s'interi, sa manca indipendentista non cheret s'autonomia noa, cussiderande-la paga cosa. S'opositzione de tzentru-dereta, imbetzes, denuntziat su "perigulu" pro s'unidade de s'Ispagna. _[gpd]_ + + + + ## Notas de **Lessicu** + Inoghe ponimus cussigios pro tratare in manera prus giusta su **lessicu** de su sardu, faghende a manera de curregere mescamente sos italianismos chi, a dolu mannu, sunt intrende cun fortza semper prus manna, in su sardu faeddadu e iscritu. + Sos cussigios currispondent a pregontas chi faghent sos letores tramite su modulu "_Faghe una pregonta_" chi chie si siat podet cumpilare. + _# Diegu Corraine_ + + + + ## **realidade** NON _realtade_ + Est megius su cultismu "**_realidade_**" chi non "_realtade_", prus a curtzu a s'ita. '_realta_", dae lat. "_realĭtas_". + + + + ## Sas 4 caras de sa limba + Sa limba sarda si podet liberare e si faghere "limba normale" + _# Diegu Corraine_ + + + + ## Pro afortire e preservare sa limba sarda + ### Paraulas, termines, numenes de logu e numenes de pessone in sardu! + Inoghe ponimus cussigios pro tratare in manera prus giusta su sardu, faghende a manera de curregere mescamente sos italianismos, anglismos, frantzesismos, etc. chi, a dolu mannu, sunt intrende cun fortza semper prus manna, in su sardu faeddadu e iscritu, a su solitu veiculados dae s'italianu, chi nche los collit sena bisongiu nen criteriu.. + Sos cussigios currispondent a pregontas chi faghent sos letores tramite su modulu "_Faghe una pregonta_" chi chie si siat podet cumpilare. + _# Diegu Corraine_ + + + + ## **biblioteca digitale** NON _digital library_ + Non si cumprendet pro ite devamus mutire "_digital library_" su chi si podet mutire, in sardu (e in italianu), "_**biblioteca digitale**_". Machines de s'anglomania! + + + + ## **siddadu, ascusorgiu** NON _tesoru/tesoro_ + Sas paraulas "_tesoru/tesoro_" sunt italianismos. In su sentidu de 'richesa' , cantidade de dinare, oro o ateru, si podet narrere "_**siddadu**_", "_**ascusorgiu**_": Duncas est giustu. "in palas de sa cresia ant agatadu unu siddadu (o un'ascusorgiu). Si si tratat de s'ita. '_fare tesoro di..._", si podet narrere "_**tirare profetu dae...**_": "_**amus tiradu profetu dae sos cussigios tuos**_". Si ita. '_tesoro_' est pro una pessone, podet andare bene "_**prenda**_": "_**maridu meu est una prenda**_". Si, in cambiu, cherimus inditare unu Ministeriu, podimus narrere "_**Ministeriu de s'Erariu, de su Patrimoniu Publicu, de su Fiscu**_". + + + + ### 07/12/2012 + ## 1 e 2 de nadale: sa de 7 Cunferentzias de sa limba. + ### de Diegu Corraine + (7/12/2012) Sa cunferentzia de Aghju de su 1 e 2 de nadale de su 2012 est resessida bene meda. Annu cun annu semus abbaidende e proponende totu sas caras de sa limba sarda chi si cheret ufitziale a beru. + Oramai sas ideas in Sardigna, a propositu de limba, sunt semper prus craras, comente amus bidu in Àghju. B'at semper prus pessones cun ideas craras chi ischint ite tocat a faghere pro su tempus venidore de su sardu e de sas minorias linguisticas sardas. Duncas, in medas, in Àghju, ant sighidu a crarire chi: --in Sardigna b'at 5 limbas reconnotas dae sas Leges (26 e 482), chi su sardu est sa limba natzionale e istorica e chi sa matessi tutela est garantida, in territoriu issoro, a gadduresu, tataresu, tabarchinu, aligheresu; --sas variedades dialetales de su sardu sunt relatziones cumplementare e no esclusiva cun sa norma iscrita LSC, chi no nde podimus faghre a mancu. Cada unu faeddat in limbagiu suo ma tenet comodidade a iscriee in sa matessi manera; --sa limba est sa sienda prima de sa Terra nostra e chi est finas una richesa economica chi podet impreare chentinas e chentinas de pessones, comente traballu pagadu, si in sa limba su guvernu faghet investimentos de dinare, medios e omines; + --in s'afortimentu de sa limba, cada unu devet faghere sa parte sua, comente ente o comente privadu, pessone; -- chi cada espressione culturale podet tennere una "cara" linguistica, in cale si siat setore; --su voluntariadu linguisticu est una de sas fortzas chi podet dare dinamismu a sa creschida de sa limba sarda. Chie si siat, traballadore o pensionadu podet dare agiuda a sa limba sarda in sa sotziedade e in su territoriu; @@ -40409,47 +58284,115 @@ --sos chi si movent in su mundu de sa limba devent elaborare unu "manifestu" cun sas ideas-propostas de politica linguistica; --sos assotzios chi tenet sa limbas comente elementu distintivu si devent assotziare in una federatzione, pro s'afortire e afortire sa limba; --tocat a formare grupos de atzione linguistica in cada logu, impresa, ente, pro afortire sa presentzia interna e esterna a sa limba sarda e a sas ateras limbas minoritarias de Sardigna. + Su 4 coladu, in sa cronaca chi apo intesu in RAI Sardigna, ant faeddadu de su "movimento degli uffici linguistici", a propositu de sa segunda die de sa Cunferentzia! Unu ossimoru a beru! Ite cunfusione! Una cosa sunt sas istitutziones e sos ufitzios de sa limba sarda (o isportellos linguisticos) a unu chirru, un'atera cosa est movimentu linguisticu chi (comente movimentu politicu de voluntarios indipendentes) diat devere naschere o s'afortire, a s'ateru chirru, pro proponnere, criticare, controllare, puntorgiare s'atzione de sas istitutziones, pro cumprire sa finalidade comuna de una politica linguistica forte e cumpreta! A unu chirru sas istitutziones chi dispensant politica linguistica, a s'ateru sos utentes, sos "consumadore" de limba. Non podimus cunfundere sas funtziones ponende*los in pare. Sas istitutziones sunt (o devent essere) su "guvernu" de sa limba, su movimentu su "controllore, sa cussentzia critica, etc.". Si nono, arriscat de essere comente in Messicu, in ue pro belle unu seculu at dominadu su "Partidu istitutzionale rivolutzionariu". + Duncas, entes e ufitzios fatzant sa parte issoro, su movimentu b'est pro los controllare, cussigiare, proponnere o criticare, in s'interessu de sa limba sarda. + Est giustu a lu cumprendere e a... lu narrere, in s'interessu generale. + + + + ### 08/12/2012 + ## S'evolutzione de s'indipendentismu in Catalugna + ### de Joan Elies Adell Pitarch + A pustis de sa resessida de sa manifestatzione chi ant fatu in Bartzellona s'undighi de cabudanni, cunvocada dae s'Assemblea Natzionale Catalana" (ANC) cun su lemma "Catalugna, un'Istadu nou de Europa", chi b'ant leadu parte prus de unu millione e mesu de pessones, s'indipendentismu in domo nostra s'est fatu una moda. Ma si tratat de unu fenomenu relativamente nou. + Pagos annos a como, faeddende de indipendentzia, si podiant bidere duos iscenarios. A un'ala, su de sa revindicatzione utopica de sas libertades natzionales catalanas chi leaiat forma politica in una manca indipendentista chi beniat dae sa gherra contra a sa ditadura franchista. A s'atera, su movimentu prus o pagu estemporaneu e irregulare de giovanos, chi unos cantos de custos fiant ligados a organizatziones politicas afines. In ambos duos casos, su mundu indipendentista fiat abaidadu cun minispretziu. S'indipendentismu fiat cunsideradu, in arresonadas publicas e privadas, un'assurdidade de bisadores. Pro minimizare s'impatu sotziale possibile suo e, duncas, cun s'idea perversa de nde neutralizare sa carriga ideologica, si faeddaiat de _bator gatos._ Tando, sos bator gatos ant postu mente a sos pretzetos divinos de creschere e de si multiplicare, ca cuddos giovanos utopistas si sunt fatos mannos (e finas rispetabiles!) e medas de custos, si non sunt intrados in politica, ant tentu su matessi un'espressione politica. Comente narat sa cantzone de una de sas bandas rock como prus de moda in Catalugna, sos Manel, "b'at chertu s'agiudu de Deus pro crompere finas a inoghe", pero inoghe istant. Mitos medas nche sunt rutos in caminu, e b'at apidu finas tempus pro s'esertzitziu de una prassi politica cun resessidas e fallimentos chi cunfirmat chi semus in dae in antis de un'optzione semper prus in creschida e trasversale. Su chi oe sas inchertas demoscopicas cunfirmant, e chi chie si siat podet iscumproare si viagiat in Catalugna e s'interessat de s'argumentu, est chi s'indipendentismu sotziologicu s'est cambiadu in una realidade chilivradora. + B'at apidu agiudos importantes in custu caminu. Sunt istadas levas naturales pro s'aumentu de sa sensibilidade indipendentista sas reatziones chi s'Ispagna at apidu contra a sa Catalugna in sos urtimos annos (Istatutu, sententzias de sa Corte Costitutzionale, intromissione linguistica, e totu gasi). S'otzione soveranista est tenta semper prus in contu a manu a manu chi aumentat sa distantzia intre su chi si pagat e su chi si retzit. ¿Pro ite, si tenimus unu PIB chi si podet paragonare a su de unos cantos paisos chi istant bene, su gradu nostru de bonistare reale est inferiore meda a su de regiones ispagnolas medas? sa richesa chi sa Catalugna generat no est sinonimu de bonistare. A su nessi no est gasi pro sos catalanos. Custa cunstatatzione animat s'indipendentismu pragmaticu, cussu non natzionalista. Un' ispagnolu emigrante, comente bi nd'at medas, no lassat de s'intendere ispagnolu pro su fatu de istare in logu istrangiu, pero in cambiu abbaidat a sos interessos suos in su logu in ue istat, cuotizat e retzit servitzios pro su chi pagat. Pro ite inoghe diat devere essere diferente? Forsis no andat bene a s'apellare a su sentimentalismu, ma a su pragmatismu prus radicale chi, in tempos de crisi, est netzessariu a duas bias. In unu mundu globale s'indipendentzia non devet essere una chistione (petzi) de identidade. + Sas colonias ispagnolas in America ant tentu bisongiu de 300 annos pro cumpletare su protzessu issoro de liberatzione, e tzelebrant in sa die de s'indipendentzia sa festa natzionale issoro. In su casu de sa Catalugna mancat pagu pro crompere 300 annos dae sa derrota catalana de s'annu 1714, sa festa natzionale nostra. Sos tzitadinos de Catalugna si sunt abbigiados chi s'indipendentzia est un'istadu de emantzipatzione e soverania politica, economica, culturale e linguistica. Sa sotziedade tzivile andat a unu passu prus a dae in antis de sos politicos. Como est tempus chi sos politicos nostros si detzidant a intrare in s'istoria dende un'aportu sinnificativu a su paisu issoro: faghende possibile s'indipendentzia de Catalugna + (dae Eja, n. 11, santugaine 2012) + #_Sarvadore Serra_ + + ### 09/12/2012 + ## AGABBADU SU PRIMU ANNU DE FILS: TENIMUS GIAI PERSONALE PRO PÒNNERE SU SARDU IN ISCOLA, MA BI CHERET ÀTERU. + ### de Diegu Corraine + Su 6 de nadale coladu, cun s'urtima discussione de sas tesinas, est agabbadu su primu annu de su cursu de Formatzione pro Insinnantes in Limba Sarda in s'Universidade de Casteddu. Sunt istados 66 sos maistros, professores o operadores linguisticos chi ant sighidu una formatzione belle e semper in sardu, durada chentinas de oras. Unu resurtadu positivu, in ue sos ispetzializados ant mustradu chi _si podet faghere iscola IN sardu e DE sardu_. In sas discussiones cun sa cummissione de esamene, sos candidados ant presentadu s'argumentu issoro (in forma de Unidades Didaticas, dae s'istoria a sa geografia, dae sa musica a sa religione) cun craresa e cumpetentzia, finas ca totus ant devidu isperimentare sa "teoria" in sa pratica, cun sos iscolanos de sas "maternas", elementares, medias e superiosres, in iscolas chi los ant ospitados Esperientzias praticas chi sunt duradas meses. A su chi ant espostu, sas iscolas, sos iscolanos e sas familias ant atzetadu custas esperientzias cun cuntentesa manna, pedende de sighire. Custu nos narat craru chi s'iscola sarda e sas familias cherent deretu su sardu in iscola. E nos narat finas chi b'at maistros e professores preparados pro faghere iscola in sardu e de sardu. E sos cursos de formatzione tenent una funtzione fundamentale. + Tocat a narrere finas chi totu custu non podiat essere posssibile sena sa Regione Sarda, chi at disinnadu e pagadu sos Cursos e los at cunfidados, pro como, a s'Universidade de Casteddu, chi at tentu su meritu de aere atzetadu sas cunditziones de sa RAS (faghere sas letziones frontales a sos cursistas in sardu a su nessi pro su 50% de sas oras). S'UniCA at finas mustradu umilidade, ca non tenende totu sos professores internos capatzos de faghere letziones in sardu, at bandidu unu cuncursu pro reclutare professores esternos capatzos de insinnare in sardu. A dolu manu, s'Universidae de Tatari no at fatu sos Cursos ca no at atzetadu sas cunditziones de sa RAS. Non tenende professores a tretu de faghere letziones in sardu, cun prosopopea manna, at chircadu de cumbinchere sa RAS chi fiat megius a faghere sas letziones in italianu (pro cuare s'incapatzidade de sos professores suos) e su sardu in sos laboratorios. Ma sa RAS e su movimentu linguisticu chi at bidu deretu sa trampa, at negadu su dinare a sa UniSS, chi lu cheriat ponnere pro s'organizare master de 2u livellu, semper in italianu (cun laboratorios in sardu), chi non b'intrant nudda cun sa formatzione de insinnates disinnada dae s'Osservatoriu regionale de sa cultura e limba sarda e dae sa RAS. UniSS? Botzada dae totus! FILS de Casteddu podet megiorare, tenende in contu sos cussigios de chie l'at frecuentadu, de chie b'at insinnadu e de sa RAS. Ma b'est e paret positivu. + Ma pro tennere a beru un'**iscola bilingue** non bastat sa FILS. Tocat a sighire su caminu prevididu dae sa Lege 482/99. Cunforma a sa Lege, babbos e mamas de sos iscolanos devent pedire su sardu in iscola in sos modulos apositos. E s'Iscola devet ammaniare unu POF bilingue pro insinnare "su" e "in" sardu in sas setziones o grupos de iscolanos chi cherent su sardu, e agatare e formare maistros e professores (in intro de s'iscola o de unu consortziu locale de iscolas, cun s'agiudu de s'Universidade o de ateros entes formativos). + Tocat a narrere in manera crara chi, sena cambiare s'ordinamentu de s'iscola, totu custu lu podent faghere maistros e professores de ruolu ebbia, in s'orariu iscolasticu curricolare normale, faghende sas materias finas **_in_** sardu e imparende **_su_** sardu in intro de sas oras de "educatzione linguistica". Finas ca non b'at peruna possibilidade de aumentare sas oras o de reclutare ateru personale. Est craru chi si sos maistros e professores chi s'impinnant pro _**su**_ sardu e _**in**_ sardu in iscola, in intro de unu POF addatadu a su progetu de "iscola bilingue", devent otennere unu reconnoschimentu economicu, pro minore chi siat. Ca sunt traballende pro megiorare sas cumpetentzias linguisticas in sardu de sos iscolanos, comente ant a podere dimustrare cun verificas apositas. + Ma tando est craru finas chi TOTUS nos devimus mobilitare, a manera chi sa Diretzione Iscolastica regionale (tramite sas Iscolas) fatzat connoschere a sas familias sa possibilidade de pedire su sardu in s'iscola. Ma nos devimus mobilitare finas pro formare e cumbinchere sas familias chi su sardu in iscola est fundamentale pro su sardu matessi, pro s'identidade nostra e pro imparare megius sas ateras limbas. Chie connoschet o imparat su sardu at a imparare megius s'inglesu e sas ateras limbas. Oramai est una veridade dimustrada dae professores mannos e neurologos. + Non so petzi deo chi, pero, est narende chi, a dolu mannu, si nche catzamus custos cursos FILS chertos dae sa RAS (non dae s'Universidade, chi nd'est petzi esecutore), sas Universidades sardas sunt che a totu su restu de s'Universidade italiana: faghent dialetologia comente in totue. Pro sa limba sarda, segunda limba pustis de sa limba italiana in intro de s'Istadu, no andat bene. S'Universidade, in Sardigna, devet tennere totu sas materias chi li pertocant: limba sarda e sas ateras limbas de minoria reconnotas(e non linguistica e dialetologia ebbia), didatica de su sardu e de sas ateras minorias reconnotas dae sa Lege 26; tradutologia; terminologia; sotziulinguistica; lessicografia, etc. Su fatu chi sa RAS, pro como apat incarrigadu s'Universidade pro sos cursos, non nos devet trampare, Sena FILS, UniCA e UniSS torrant a essere privas de limba sarda. + E duncas, faghent bene a protestare e a pretendere unu cambiu totale sos istudentes, sos professores, sas familias, sos Sardos, pro sa sardizatzione de s'Universade in Sardigna. Nde tenimus totu su deretu. Si nono, sa RAS organizet e paghet una **Universidade Sarda**, publica, reconnota, ecuipollente, comente faghent in ateras comunidades linguisticas e natzionales. + #_Diegu Corràine_ + + ## + _** + + + + ## Mundiales: Italia Usa 1-1 + Eris sos _azzurri_ ant fatu unu passu in segus, a cunfrontu de su cumintzu positivu cun su Ghana. Sa partida cun sos americanos est istada una gherra cun tensione meda chi est agabada cun un paregiu 1-1. In su minutu 21' gol de su milanista Gilardino e a pustis un'autogol de Zaccardo. Megius sa proa de sos aversarios chi ant dimustradu de tennere dotes fisicas bonas. Sa gara est istada caraterizada dae sas espulsiones: una pro s'Italia, su romanista De Rossi chi at dadu un' iscuidada legia a s'americanu McBride. A pustis sunt istados espulsos pro s 'America Mastroeni e Pope. Sos _azzurri_ non sunt istados bonos a isfrutare sa superioridade numerica pro totu su segundu tempus. E in su 63' ant arriscadu pro unu contrapee de McBride, e in 65' ant leadu unu gol dae Beasley DaMarcus, a pustis annulladu pro foras de giogu_._ A sa fine de sa partida ateras atziones meda pro sos _azzurri_: Zambrotta in su 68' e Del Piero in su 73' e in su 79'. Pro como s'Italia est sa prima de su grupu suo: pro sa cualificatzione a sos otavos at a bastare unu paregiu cun sa Repubblica Tzeca. + + + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + ### 11/12/2012 + ## MANIFESTAMUS PRO SA LIMBA NOSTRA + ### GIÒVIA 13 DE NADALE de su 2012 a sas 10 de mangianu, in pratza de s'Universidade, Tatari + Publicamus su documentu de su SU MAJOLU pro mutire a manifestare, cun s'isperu chi siant in medas sas pessones presentes: + _Sa "Carta Europea de sas Limbas Regionales e de Minoria" est unu tratadu internatzionale de su 1992 chi s'istadu italianu no at mai ratificadu e como est faghende una lege in Parlamentu pro lu ratificare. Su guvernu italianu, bidu chi podet seberare cale livellu de tutela ponnere, cheret discriminare sos sardos in custu puru, comente at semper fatu in cada cosa. _ _Difatis, sunt faghende un'ischirriadura chene motivu, ponende a sa limba sarda sa tutela prus bassa e a su tedescu, frantzesu e islovenu sa tutela prus arta._ + _Su sardu est sa segunda limba prus faeddada in sa Republica Italiana, a pustis de s'italianu, cun prus de unu millione de pessones chi lu faeddant e sos sardos devent aere su diritu de l'impreare cantu e prus de s'italianu, in totu sa vida publica de Sardigna comintzende dae sas iscolas, sos ufitzios publicos e sos media._ _Pro custu cherimus chi in sa ratifica de sa Carta siant garantidos: s'imparu fintzas in sardu in totu sas iscolas e in sas universidades sardas (articulu 8 paragrafu 1, ai, bii, cii, dii, eii, fii, g); su diritu de faghere una dimanda e retzire una risposta in sardu in sos servitzios publicos ammaniados dae sas autoridades amministrativas o dae ateras pessones chi traballant pro contu de cuddas (articulu 10 paragrafu 3, b); una televisione, una radiu e unu giornale chi essat cada die totu in limba sarda (articulu 11 paragrafu 1, ai, bi, ci, d, ei, fi, g). Pro su chi pertocat sa formatzione de sos insegnantes, cherimus chi su Parlamentu Italianu, (in prus de ponnere sa faina de tutela art. 8 par. 1, g) si movat abberu pro garantire s'istitutzione de Cursos de Laurea pro formare sos mastros e sos professores de limba sarda, si est netzessariu fintzas dende una deroga a sas normas subra de s'istitutzione de sos cursos de laurea novos chi at postu sa Riforma de s'Universidade._ _Pensamus chi custas sunt sas cosas prus de importu pro pesare una politica linguistica noa in Sardigna, ca ponende su sardu in iscola, in sos ufitzios publicos e in sos media si diat dare una prospetiva de agatare unu traballu a giovanos sardos meda e custa diat essere sa menzus manera pro lis faghere torrare a impreare e a istudiare sa limba nostra._ @@ -40459,54 +58402,113 @@ _Pro nos cuntatare:_ _In facebook: Assotziu de istudentes - Su Majolu _ _e-mail: sumajolu@yahoo.com - telefono: 3299694001_ + #_Diegu Corràine_ + + ## Leghe + + + + ## leghe par. 2 + leghe par. 2 + + + + + ## Su prìntzipe Vittorio Emanuele ingiùrgiat a sos sardos + Cando in Sardigna su motore de sa barca de Vittorio Emanuele non funtzionaiat, isse l'at fatu riparare ma no fiat cuntentu meda; tando at pessadu chi fiat unu traballu fatu male meda e chi sos sardos cheriant furare dinare. Su printzipe at naradu ite pessaiat de su populu de sa Sardigna, giuditzios chi nos ofendent totus. E finas s'assistente suo, Gian Nicolino Narducci, agiunghet chi semus <_deficienti>_. Ma ite est megius, sa positzione in ue s'agatat como isse, chi est in sa miria de sa giustitzia e acusadu de prostitutzione? + Ofesas malas meda las ant fatas finas a Giuliana Sgrena, sa femina leada in ostagiu in Iraq e a pustis liberada, accusende*la de essere sa causa de sa morte de Calipari, su capu de sos servitzios segretos_._[_vmn_] + + + + ### 18/12/2012 + ## + Literadura internatzionale bortada in limba sarda. + ### Chenabura 21 de nadale a sas 16,30 in sa sala capitulare de su cumbentu de Santu Pedru de Sorres in Boruta (Tatari) + _Retzimus e publicamus dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda de Boruta, Turalva, Tiesi e Giave:_ + «Garcia Marquez, Luis Sepulveda, Robert Louis Stevenson, Jose Saramago, James Joice ma finas Goethe, Sofocle e Macchiavelli. + Custos sunt setzi unos cantos numenes importantes de sa literadura internatzionale in ue sas operas fundamentales sunt istadas bortadas in limba sarda e chi ant a essere presentadas a manera ufitziale **chenabura 21 de nadale a sas 16,30 in sa sala capitulare de su cumbentu** (galanu abberu) **de Santu Pedru de Sorres in Boruta (Tatari).** + S'initziativa est organizada dae Juvanna Tuffu e dae Istevene Ruju, responsabiles de s'Ufitziu de sa Limba Sarda de Boruta, Turalva, Tiesi e Giave. + A pustis de sos saludos de su sindigu de Boruta Silvano Arru e de s'introduida de Fabio Solinas de s'assotziu culturale ÀndalaNoa, b'ant a essere sos interventos de Pepe Corongiu, diretore de su servitziu limba sarda de sa Regione e de Cristiano Becciu. A pustis at a tocare a Frantziscu Cheratzu, editore de Condaghes e a Diegu Corraine, editore de Papiros chi ant a contare custa esperientzia editoriale issoro. At a essere presente finas carchi tradutore comente Manuela Mereu, Sarvadore Serra e Gianfranco Pinna chi ant apidu su compitu de bortare in sardu in manera dereta dae sa limba originale e duncas dae su tedescu, dae s'ingresu, dae s'ispannolu e dae su catalanu. + Un'initziativa chi cheret mustrare comente sa limba sarda podet essere impreada a manera "normale" pro operatziones de livellu artu e de comente si podet impreare pro comunicare contenutos e sabidorias de sa cultura otzidentale moderna. Sa limba sarda duncas comente sienda culturale, sotziale e economica ca podet faghere naschere traballos noos in su campu de s'editoria e duncas a dare una paga a editores, tradutores, curretores de botzas, istampadores e distribudores. + Un'operatzione importante finas pro s'iscola ca in custa manera si faghent materiales didaticos literarios de livellu artu chi non sun t a mancu de cussos de ateras limbas comente s'italianu o s'ingresu.» + #_Diegu Corràine_ + + ### 18/12/2012 + ## Literadura e Limba sarda: mustra de libros e cunfrontu de espertos + ### Otieri 20 e 21 Nadale de su 2012 + S'_Istitutu Bellieni de Tatari_ organizat un'addoviu dedicadu a unu cunfrontu intre _Literadura e limba sarda_ in Otieri su 20 e 21 de nadale 2012 (ex tzentrale eletrica, c. de Veneto). In custa ocasione, pro duas dies, b'at finas una Mustra de sos libros in sardu presentados dae custas sotziedades editoriales: _Domus de Janas, Edes, Grafica del Parteolla, Papiros, Delfino, Della Torre, Iskra, Condaghes, Alfa_. + B'ant a essere addovios de iscritores e editores cun sos pitzinnos de sas iscolas elementares e medias. Ant a essere presentados libros e promovidos laboratorios didaticos dae sos operadores linguisticos de sa Provintzia de Nugoro e de Tatari. + B'at a essere finas un'ammentu pro Giuanne Frantziscu Pintore cun una retzita de branos bogados dae s'opera sua "Su Zogu" cun intramesos musicales de su musitzista Gianluca Dessi. + Pro cuncruire, b'at a essere unu cunfrontu subra de sa literadura sarda cun chistiones, parreres e sentidos. + _Custu est su programa cumpretu chi nos at imbiadu s'Istitutu Bellieni:_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 18/12/2012 + ## + Sos natzionalistas catalanos de CiU (dereta) e de ERC (manca) aunidos pro cunvocare su referendum de autodeterminatzione pro su 2014 + ### de Diegu Corraine + Sos natzionalistas catalanos de CiU e de ERC ant a cunvocare su referendum de autodeterminatzione pro su 2014 + Su presidente de Catalugna, Artur Mas, de CiU (dereta) oe s'est postu de acordu cun s'opositzione indipendentista de ERC (manca) pro cunvocare unu referendum de autodeterminatzione in su 2014. + Su presidente de ERC Oriol Junqueras at decraradu chi s'acordu cuntemplat finas de aprovare una lege catalana de consultas referendarias, in antis de cunvocare su referendum de autodeterminatzione, chi diat devere essere atuadu in s'atongiu de su 2014, in sa matessi epoca de su referendum iscotzesu! + Sos duos partidos fiant negotziende una linia comuna a pustis de sas eletziones de su 25 santandria chi no ant dadu sa majoria a CiU ma ant afortidu ERC. Difatis, Convergencia i Unio est colada dae 62 a 50 deputados in su parlamentu catalanu fatu de 135 deputados, cando chi ERC est coladu dae 10 a 21 deputados. De seguru, a parrere de unos cantos analistas politicos, su fatu chi Mas, durante sa campagna eletorale, no apat mai faeddadu de "indipendentzia" at cumbintu unos cantos eletores moderados ma indipendentistas a votare ERC. + Cun 71 deputados, sos duos partidos sunt seguros de faghere colare totu sos cambios de lege chi potzant cunsentire su referendum. + Sende gasi, ERC non cheret intrare in unu guvernu de coalitzione ma at impromintidu de apojare a CiU. + Custa manera de operare de CiU e ERC nos mustrat comente partidos cun issebereos ideologicos diferentes --si non contrarios-- siant capatzos de s'aunire pro praticare a beru s'idea natzionalista pro una Catalugna indipendente. Una letzione chi diamus devere imparare finas in Sardigna: su natzionalismu no est de manca nen de dereta, ma sos movimentos natzionalistas si podent collocare a manca o a dereta, aunidos cando tenent finalidades "natzionales". + #_Diegu Corràine_ + + ### 22/12/2012 + ## MAX LEOPOLD WAGNER, istudiosu e amigu de sa limba sarda + ### A 50 annos dae sa morte, su 9 de triulas de su 1962 + Max Leopold Wagner, naschidu in Monacu de Baviera su 17 de cabudanni de su 1880, mortu in Washington su 9 de triulas de su 1962, est istadu unu grandu linguista, chi at dedicadu parte manna de sa vida sua a s'istudiu de sa limba sarda. At tentu su meritu mannu de aere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s'opera "La lingua sarda" e cun su DES, Ditzionariu etimologicu sardu. Ocannu, duncas, ruiant sos 50 annos dae sa morte sua in su 1962. Pro nois chi cherimus unu tempus venidore e s'ufitzialidade prena de sa limba sarda, Wagner est istadu --e est galu-- maistru mannu, pro sas iscobertas e istudios fatos chi ant ismanniadu sas connoschentzias linguisticas nostras, e finas pro sa visione sistematica de sa limba sarda in relatzione cun sas ateras limbas, chi nos agiuat semper a definire e istabilire unu sistema normativu modernu e coerente. Lastima chi finas a como non siamus resessidos a li dedicare una die de ammentu, finas pro faeddare de sos caminos abertos pro sa normalizatzione in sa sotziedade e in su territoriu de sa limba sarda. Si no amus a acudire ocannu, promintimus chi l'amus a dedicare una die de ammentu annoas. Pro como l'ammentamus publichende su programa de sa DIE DE ISTÙDIU chi l'aiamus dedicadu, comente SLS / Sotziedade pro sa Limba Sarda, su 7.6.1987, in Uliana. + Programa A 25 annos dae sa morte de MAX LEOPOLD WAGNER @@ -40514,8 +58516,10 @@ meritos mannos in s'istudiu de sa limba nostra sa _Sotziedade pro sa Limba_ Sarda promovet una _****_Dominiga 7.6.1987_** + _Sala cnnferentzias de s'Iscola Media _ _Cun su patronadu de sa Comuna de Oliana Assessoradu de sa Cultura e de s'Aministratzione de sa Provintzia de Nugoro Assessoradu de sa Cultura_ + h 9,00 - Presentada de Diegu Corraine, secretariu de sa S.L. S. h 9,15 - _Amentos de Max Leopold Wagner_ de Raphael Urciolo, linguista e grandu amigu de M. L. Wagner h 9,45 - _S'omine e s'istudios M. L. Wagner_, relatzione de Massimu Pittau, de s'Universidade de Tatari, presidente de sa S.L.S. @@ -40523,21 +58527,39 @@ h 11,00 - _Sos istudios de M. L. Wagner supra de su lessicu sardu_, relatzione de Heinz J. Wolf, de s'Universidade de Bonn h 11,45 - _Sa cultura materiale de sos sardos in sos istudios de M. L. 'Wagner_, relatzione de Fernandu Pilia, iscritore e istudiosu de traditziones populares h 12,30 - Comunicatzipnes supra de aspetos particulares de s'opera de M. L. Wagner. + A dolu mannu, tando no amus collidu sas relatziones, chi como diat essere istadu interessante a publicare. + #_Diegu Corràine_ + + ## Progres, movimentu italianista e antinatzionale? + ### de Diegu Corraine + _Progres_ at fatu su segundu "cungressu" suo in Casteddu, su 29 coladu. In su limbagiu issoro, sa riunione cungressuale si narat SUMMIT (no una faddina ma una cunfirma de s'anglomania de su cungressu coladu de Arbatassa)! Ridiculos, provintziales, presumidos, cun custu impreu de s'inglesu in ue nos diamus isetare su sardu! Si abbaidamus sa fotografia de su palcu, paret una riunione de promotzione de unu produtu cumertziale americanu. Ma giogant a essere unu movimentu politicu sardu. In realidade sunt unu movimenteddu italianu chi bentulat sa paraula "indipendentzia" pro faghere caminu in Sardigna, comente chi si tratet de unu "giogu de ruolu". Sas cosas de importu, sos discursos, los faghent totu in italianu (in cumpangia bona cun sos ateros movimentos sardos), sende chi parent in favore a su sardu. + S'idea chi _Progres_ tenet de sa limba sarda, in prus, est curiosa, si non perigulosa e, in definitiva, antisarda: "_Riconosciamo il diritto individuale di ogni cittadino sardo di utilizzare tutte le lingue nazionali con pari dignita, in un contesto di pieno e effettivo multilinguismo. Affermiamo il diritto collettivo del popolo sardo all'utilizzo di tutte le lingue nazionali in tutti gli ambit_i". E de politica linguistica non faeddant? De presentzia normale de su sardu in su territoriu e in sa sotziedade? E cales sunt sas limbas natzionales? E pro ite totus diant devere essere natzionales? Finas s'italianu? + A dolu mannu, tenent sas matessi ideas de sa destra/sinistra istatalista italiana in contu de limba sarda: faeddant de deretu individuale a su sardu non de deretu colletivu de sos Sardos a sa limba issoro; nde faghent una chistione de deretu passivu a s'impreu personale e non colletivu de sa limba sarda; non distinghent su sardu (sa limba natzionale sarda) dae sas limbas minoritarias in Sardigna (tataresu, aligheresu, gadduresu, tabarchinu). + Ma in sa conca issoro, ite est "indipendentzia" si tenent bisongiu de sa limba italiana pro sa comunicatzione interna e esterna? + _Progres_, in contu de limba sarda, tenet sas matessi positzione chi sa destra ispagnola de su Partido Popular tenet contra a su galitzianu, bascu, catalanu. E si definint "indipendentistas"! Unu frastimu! + In prus, cun s'idea curiosa de "multilinguismo" cherent catzare a su sardu sos deretos de limba natzionale e ufitziale. Peus de sos colonialistas italianos! Ma Progres patit sa maladia de su "autocolonialismu". Finas sa Lege istatale n. 482/99 est prus coerente e in favore nostru, in contu de limba, de sas positziones de _Progres_! + Si non connoschera calicunu de sos membros suos, chi mi paret sincheru, dia pessare chi si tratet de unu grupu de piliseris presumidos, postos pro nche catzare fortza a su movimentu natzionale e linguisticu sardu. + #_Diegu Corràine_ + + ## "Dalla Catalogna una lezione per i pavidi indipendentisti sardi" + ### di Diego Corraine + _[da La Nuova Sardegna, 18-10-2012]_ + __A un mese dalla manifestazione di un milione e mezzo di Catalani per la loro "Diada" nazionale, a Barcellona , l'11 di settembre, e utile dire che, al di la del fatto che da noi quasi nessuno ne ha parlato, questi avvenimenti ci insegnano piu di tanti discorsi di politici sardi, pure di quelli che si beano di "catalanismo" senza averne recepito l'essenza. Tanta marea di gente innalzava solo cartelli in catalano, non in spagnolo. Segno non di una ribellione fiscale congiunturale ma sintesi di orgoglio e coscienza nazionale moderna e condivisa, che vuole una rottura profonda dei vincoli con lo stato spagnolo ormai visto come una prigione, che pretende quindi una "Catalogna, prossimo stato d'Europa". È il risultato di una continua azione collettiva, in cui tutti gli atti del governo e delle forze politiche catalane degli ultimi trent'anni hanno saputo strappare spazi di sovranita a proprio favore, come nella comunicazione, nella scuola, nella sanita, nell'amministrazione, dunque nella societa e nel territorio, dove vale il criterio della immersione totale in catalano, senza aspettare la sovranita piena, in barba a Madrid. È vero che il movimento per l'indipendenza in Catalogna ha subito una forte accelerazione negli ultimi anni, non estranea la crisi mondiale. Ma non e un progetto recente e occasionale, egoistico, chiuso e gretto, di chi scappa dalla nave che affonda, pronto a risalirvi a pericolo scampato, come potrebbero sembrare alcune delle proposte strumentalmente indipendentiste in Sardegna. È la risposta moderna e condivisa di una nazione che vuole essere stato, risultato di un'opera secolare e trasversale di costruzione dell'idea nazionale, che ha sfidato il franchismo, liberando le proprie energie alla sua caduta con la costruzione di un modello di sovranita modulare e graduale, che attende solo lo strappo formale dell'autodeterminazione, ormai imminente perche voluta dalla maggioranza dei Catalani. Catalani di sinistra o di centrodestra che non hanno nessun complesso o timore a definirsi "nazionalisti" (diversamente da quanto accade in Sardegna), liberali, solidali, accoglienti anche verso i vecchi e nuovi immigrati, che in generale si integrano in catalano. @@ -40549,338 +58571,786 @@ Si dira che il colonialismo ci ha ridotto cosi. Sara pure. Ma e ora di cambiare, dunque! Facciano una rivoluzione interna, si convertano al sardo, cosi come imparano altre lingue. Perche non basta inserire il sardo nei programmi politici. Fino a quando i nostri indipendentisti, vecchi e nuovi, non saranno capaci di fare a meno dell'italiano per il loro funzionamento e la comunicazione, saranno 'dipendenti' dalla lingua del potere che vogliono negare e cancellare. Se non si dimostreranno capaci di questo cambiamento praticamente oltreche idealmente, come possiamo pensare che siano capaci di ottenere risultati piu complessi, come la sovranita o l'indipendenza?_ _ + #_Diegu Corràine_ + + ### 04/01/2013 + ## BATASUNA, partidu natzionalista bascu, s'est isortu. + ### Proibidu in Ispagna dae su 2003 ma legale in Frantza + Su partidu natzionalista bascu BATASUNA, acusadu dae semper de essere in favore de ETA, proibidu in Ispagna dae su 2003 ma legale in Frantza, at annuntziadu, eris in Bayonne (in Paisu Bascu frantzesu), sa dissolutzione sua. + Duos membros de su movimentu, Maite Goyenetxe e Jean Claude Aguerre, l'ant annuntziadu, belle 14 meses a pustis de sa detzisione de ETA de l'agabbare cun sa violentzia, decrarende "Afirmamus chi amus a crompere su progetu de fraigu de Euskal Herria (Paisu Bascu) petzi in bia politica a cunfrontu cun s'istadu frantzesu e ispagnolu chi sunt (ambos) opressores". + In Ispagna, su prus de sos militantes de Batasuna s'est aunidu a ateros partidos. + Ammentamus chi ETA aiat detzididu, su 20 de santandria de su 2011, a prus de 40 annos dae su cumintzu de sa gherra armada pro s'indipendentzia de Euskadi. + #_Diegu Corràine_ + + ### 05/01/2013 + ## Iscriimus sa LSC e sos dialetos locales, cun funtziones diferentes + ### de Diegu Corraine + In Sardigna tenimus una casta de pessones chi no iscriet in sardu, ca est galu isetende su _messia-norma_ chi andet bene pro totus. Si pero, a custas pessones proponides una solutzione, no lis andat bene nudda, mai. In pratica, si ponimus in mente a issos, iscriimus semper in italianu ebbia. A su solitu custos linguistas, apassionados, iscritores venerant a _Santu Logudoresu_ e a _Santu Campidanesu_, chi servint petzi a martirizare a nois chi su sardu lu cherimus ufitziale e paritariu cun sas ateras limbas, cosa chi non podet faghere a sa sola su durgalesu, s'otieresu, s'oroseinu, s'aristanesu o ateros limbagios. B'at chie est contra a sa LSC ca nat chi est "logudoresu", chie est contra a sa Lsc ca nat chi NO est "logudoresu". Unu su contrariu de s'ateru! It'est chi aunit e ponet in pare custas pessones, tando? Sas solutziones ortograficas e linguisticas chi sa Lsc proponet? Nono. Finas si cambiamus sas solutziones ortograficas, no acuntentamus custa casta de pessones. No la cherent ca non cherent chi apamus _unu_ modellu iscritu pro s'ufitzialidade, 1 modellu chi est 1! + O no la cherent ca cada unu diat cherrere su "dialetu" (chi in sardu si narat limbagiu) suo postu a unica limba de referentzia, comente istandard, cun totu sas particularidades foneticas giutas a iscritura, es.: _th_, _a_, _x_, _h_, etc. Ma in custa manera no andamus a logu, no amus cumpresu cale est sa funtzione de 1 istandard iscritu, a cunfrontu de cada variedade dialetale locale o individuale. + _Chie non cheret una norma iscrita comuna, tenet sa possibilidade de iscriere in sa variedade dialetale o personale sua! Chie bi lu podet negare!_ + Tando, lu repitimus: + A) s'istandard tenet funtziones generales (prus formales chi no informales) e devet faghere una mediatzione intre sas variedades, rapresentende in manera unitaria sa diferentziatzione dialetale. Sa LSC lu faghet, mediende intre sos dialetos prus cunservadores (Orosei e sa Baronia) a cunfrontu de su latinu (chi est sa mama comuna) e sos prus innovadores (Casteddu, Aristanis), es.: _pache_, _pahe_, _pa°e_, _paghe_, _page_, _pagi_, _paxi_. Est craru chi sa solutzione paghe, naturale, no est una media matematica e chi podet essere prus a curtzu a unu limbagiu locale e prus a tesu de un'ateru. S'istandard est comente sa cobertura chi cugugiat e sarvat sos aposentos (sos dialetos) de sa domo! Custa metafora la repitint sos linguistas de cada parte de mundu e descriet bene sa funtzione de s'istandard. + B) sas variedades dialetales tenent funtziones locales (prus informales chi non formales), sunt prus a probe de sas pessones chi las faeddant e, duncas, cando las iscriimus devent/podent trascriere sos fonemas particulares, es.: _th_, _a_, _x_, _h_, etc. + In ue est su problema? In sa visione ideologica chi tenent unos cantos linguistas o pseudolinguistas, chi non tenent perunu interessu a una politica linguistica in favore de su sardu e de s'ufitzialidade sua. Una visione chi servit petzi a afortire s'italianu e a indebilitare su sardu! + Cale est sa veridade chi derivat dae s'esperentzia? Est in su profetu de chie ponet s'istandard: sa Lsc est una "crae" chi cunsentit de intrare megius in totu sos ispatzios comunicativos! **<** + #_Diegu Corràine_ + + ### 05/01/2013 + ## + Pro una limba natzionale, ufitziale: protzessu de formatzione de sas normas de referentzia LSU e LSC + ### de Diegu Corraine + Pro s'impreu "normale" e ufitziale de su sardu, in totu sos documentos e in totu sos ambitos sotziales e territoriales: aministratzione, iscola, informatzione..., b'at bisongiu chi sa Limba Sarda tengiat finas una "norma linguistica", duncas regulas iscritas de referentzia (non 2, 3, 4, etc. normas diferentes). + Custa regula istandard (*), duncas, comente "forma de referentzia" de sa Limba pro rapresentare (comente una "bandera") in manera unitaria (iscrita) sa diversidade reale (orale), est unu bisongiu chi naschet: + a) in epoca antiga, dae sos iscritores chi cherent una cantidade de letores semper prus manna de sos de sa bidda issoro. Sos iscritores sunt sos primos istandardizadores. In Sardigna belle nemos iscriet in una variedade esclusivamente sua, locale, ma totus proponent unu modellu prus universale: Araolla (*1550? +1600?), Garipa (*1580 +1640), Madau (*1723 +1800), Cossu (*1739 +1837). + b) in epoca cuntemporanea, dae sa comunidade de sos istudiosos o dae su guvernu sardu (1998>2006) chi cheret chi sa limba sua non siat petzi mediu de comunicatzione sotziale ma finas territoriale e ufitziale. Est gasi chi naschet sa cumissione de sa LSU, _Limba Sarda Unificada_, cun su primu incarrigu (28-12-1998), sighidu dae su segundu incarrigu (28-12-1999). Sa proposta definitiva essit a campu su 28-2-2001, a pustis de 21 riuniones de sa cumissione (formada dae E. Blasco, R. Bolognesi, D. Corraine, I. Delogu, A. Dettori, G. Paulis, M. Pittau, T. Rubattu, L. Sole, H.J. Wolf, M. Porru (segretariu))(**) e prus de 120 oras de traballu fatu in Aristanis e Casteddu. + Pustis de sas polemicas e de s'isperimentatzione de sa LSU, su presidente R. Soru incarrigat un'atera cumissione, chi at a mendare, in fines, sa LSU, pustis de un'annu de riuniones. Aende leadu sa LSU comente base, su presidente Soru pedit a sos membros de sa Cumissione sos emendamentos possibiles a sa LSU, chi sunt propostos dae Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, e atzetados. Tando _sa Giunta de sa RAS_ at a publicare sa LSC _Limba Sarda Comuna _(pustis de una revisione de su testu finale pedidu e fatu dae Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, Lupinu, Paulis, in ue sunt intradas finas propostas de sa Limba de Mesania), cun delibera de su 18 de Abrile de su 2006. Duncas, sa LSC est sa sintesi, su resurtadu calibradu de custu cunfrontu e atzione de revisione, emendamentu e integratzione de sa LSU. Est craru, duncas, chi, siat sa LSU, siat sa LdM, siat sa LSC rapresentant unu passu istoricu de importu mannu a beru pro s'ufitzialidade de sa limba nostra. Sunt una norma iscrita cumplementare a sas variedades orales e no un'alternativa a issas. + S'istandard cunsentit de afortire su passagiu dae s'oralidade a s'iscritura pro s'ufitzialidade e sa modernizatzione. + S'istandard aunit, rapresentat sa variabilidade de sas variedades orales, las afortit. Sa presentzia de una regula de iscritura generale no nche catzat sa possibilidade de iscriere finas sas variedaes locales. + Su termine inglesu standard derivat dae su vocabulu frantzesu antigu estendart, chi cheret narrere istendardu, insinna, pandela . Su termine italianu o sardu chi s'acurtziat de prus a standard est "norma", regula. Un'istandard est, difatis, una norma atzetada, unu modellu de referentzia a ue nos uniformamus a manera chi siat repitidu a pustis. [addat. Wikipedia] + ................................ + (**) FIRMAS DE SOS MEMBROS DE SA CUMMISSIONE DE SA LSU + ................ + Custa est sa logica de sa LSU, de sa LSC e de cale si siat ateru istandard: + ................. + Pro impreos generales, bi cheret un'iscritura comuna (sa tzentrale "paghe"), comente currispondentzia de totu sas pronuntzias locales de su derivadu sardu dae su latinu PACEM. + In manera cumplementare, si diant podere adotare iscrituras locales (sas esternas "pache, pahe, pa°e, page, pagi, paxi) pro impreos locales. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/01/2013 + ## PREMIADOS SOS BINCHIDORES de su CUNCURSU "ISCRIE UNA LITERA A SOS TRES RES", Editzione 21, annu 2013 + ### In IRGOLI, ideadu dae sas Editziones Papiros e organizadu cun su patronadu de sa Comuna de Irgoli e de s'Unicef. + Eris dominiga 6 de ghennargiu, in IRGOLI, in sa Parrochia de Santo Nicola, b'at apidu sa premiatzione de sa de 21 editziones de su premiu. Finas ocannu b'ant leadu parte prus de 550 alunnos de sas iscolas elementares de sa Sardigna, chi ant iscritu literas in sardu a sos Tres Res. + Custos sunt istados sos 20 premiados: Irgoli, Anita Flore / Bitzi, Istevene Carta / Dorgali, Manuelle Cossu / Garteddi, Christian Murreddu / Samugheo, Monica Sanna / Thiniscole, Alessandro Farris / Bitzi, Chircheddu Scanu / Luvula, Piera Montanino / Orosei, Totore Loddo / Irgoli, Totore Ruiu / Talana, Marco Fronteddu / Irgoli, Deborah Golonai / Bitzi, Sara Fancello / Tonara, Diletta Sau / Torpe, Andrea Ruiu / Tonara, Lidia Patta / Durgali, Filippo Monne / Orosei, Anna Dessena / Garteddi, Loik Barel. MENTZIONE ISPETZIALE PRO IMPINNU E PARTETZIPATZIONE: Otieri, Classe 3a A / Su Masu, Classe I / Ilbono, CLASSE II. + A totus est istadu cunsinnadu un'istergiu prenu de tziculates, su libreddu cun sas Literas de su 2012 e libros in sardu. + Sa manifestatzione, pustis de sa missa de sas 10, l'at aberta su saludu de su sindigu de Irgoli Giuanne Porcu, Toninu Bassu de sa sotziedade editoriale Papiros ideadore de su Cuncursu, su Presidente Unicef Carlo Murgia e s'Assessore de sa Cultura Daniela Murru. + At coordinadu sa Premiatzione Mariolina Mannia, presidente de Papiros. + A pustis chi sos premiados ant leghidu sas literas issoro in dae in antis de unu publicu de prus de 400 pessones (babbos, maistras, parentes, pitzinnos), b'at apidu unu prangiu cun prus de 300 pessones, organizadu dae sa Leva 77. + No est mancada sa presentzia de sos TRES RES, cun bestires colorados e lughentes! + #_Diegu Corràine_ + + ## Laerru riscoberit su sardu anglonesu-logudoresu + In Laerru b'est s'esigentzia de dare una vitalidade a sa limba sarda, cumintzende dae sas tzelebratziones religiosas fatas dae su preideru vintzentzianu de sa bidda, don Piero Pigozzi. + Unu de sos obietivos de custa iscoberta "noa" de su sardu est su de favorire sos giovanos chi faeddant a s'ispissu in sardu, ma cun una pratica chi no est prus cussa de sos giajos issoro. S'ispricat gosi su bisongiu de assotziare a custa esigentzia mamentos meda de sa vida culturale de sa bidda. A custu at pensadu, pro esempru, s'assotziu culturale _Ethnos_ cando at creadu unu calendariu totu in limba. S'idea in propositu est istada leada finas dae ateras Comunas de sa Sardigna. + Intre sos eventos culturales b'est finas sa commemoratzione de su poeta locale Paolo Conca e sos propositos de sa Pro Loco, chi dae unos cantos annos at progetadu unu pranu basadu subra de su binomiu intre ispetaculu e traditzione. Termines chi si cumbinant in s'ammentu chi cada annu est dedicadu a su poeta Baingio Degortes e in su cuncursu de cantu in re chi, mancari reghente, tenet giai un'istoria bella, a su puntu chi est cunsideradu unu de sos apuntamentos prus importantes in su panorama regionale_._[_vmn_] + + + + ### 08/01/2013 + ## Mortu Antonio Cubillo, ideologu indipendentista de sas Ìsulas Canarias + ### Su 10/12/2012, in Santa Cruz de Tenerife, a 82 annos. + Mancu unu mese a como, su 10/12/2012, est mortu in Santa Cruz de Tenerife, a 82 annos, Antonio Cubillo, s'ideologu indipendentista prus connotu e famadu de sas Ìsulas Canarias. Cubillo, avogadu, at dedicadu sa vida sua a su bisu de s'indipendentzia de sa Ìsulas Canarias*, in ue istaiant sos _Guanches_ (imparentados etnicamente, linguisticamente e culturalmente cun sos berberos de su nord de Àfrica), in antis chi sos Ispagnolos las aerent ocupadas definitivamente in su 1496 e nd'aeret isterminadu o assimiladu sa gente. + Antonio Cubillo, in su 1950, paris cun ateros militantes, aiat fundadu "Canarias Libre", sa prima organizatzione natzionalista canaria. A pustis si nche fiat fuidu a Algeria, in sos annos '60, pro no essere pessighidu e tentu dae sa politzia franchista (comente fiat capitadu a belle totu sos membros de su movimentu), e aiat fundadu in su 1964 su MPAIAC, _Movimentu pro s'Autodeterminatzione e s'Indipendentzia de s'Artzipelagu Canariu_. Dae Algeri, in su 1975 aiat cumintzadu a trasmitere (cun s'agiudu de su Guvernu algerinu) in Radiu Algeri, cun sa "Boghe de sas Canarias Liberas". E propiu in cussa epoca si podiat ascurtare in sas undas curtzas de sa radiu, animende su populu canariu a si bortare contra a su dominiu ispagnolu. E propiu pro totu custa opera de militante, in su 1978, in Algeri, emissarios de sa politzia ispagnola aiant chircadu de l'ochiere. Nde fiat essidu biu ma fertu definitivamente e ammarturadu in parte. In su 1986, A. Cubillo fiat torradu a sas Canarias e aiat fundadu su Cungressu Natzionale Canariu (CNC), chi, pero, in sas eletziones de su 1991 fiat resurtadu minoritariu a beru. + Aiat sighidu a faghere a avogadu e a s'interessare de linguistica "guanche" (_Nuevo analisis de algunas palabras guanches)_, sa limba de sos abitadores autoctonos de sas Ìsulas. + Est istadu propiu Cubillo, cun totu s'atividade sua a internatzionalizare sa causa canaria. + In su 2003 sa _Audiencia Nacional_ aiat cundennadu su Ministeriu de sos Internos ispagnolu a pagare un'indennizu de 150.000 euros a Antonio Cubillo pro s'atentadu de su 1978! + Cubillo est istadu unu pessonagiu importante in su mundu de sos movimentos pro s'autodeterminatzione de sos populos. Pro custu, finas su Cussigiu Federale e su Cungressu Mundiale Amazigh (Berberos) ant manifestadu su dolu issoro in ammentu de Cubillo rivolutzionariu e natzionalista canariu. + _*S'artzipelagu de origine vulcanica est postu in dae in antis de sa costa nordest de Àfrica, intre 27º37' e 29º25' de latitudine nord e 13º20' e 18º10' de longitudine ovest, tenet una populatzione de 2.126.769 abitantes, in unu territoriu de 7.447 km²_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/01/2013 + ## Ester Franquesa i Bonet est istada nominada diretora generale noa de Politica Linguistica de sa Generalitat catalana + ### L'at nominada oe 8-1-2013 su Guvernu de Artur Mas. + Sa filologa **Ester Franquesa i Bonet** est istada nominada, oe 8-1-2013, dae su Guvernu de sa Generalitat, diretora generale noa de Politica Linguistica, de su Dipartimentu de Cultura. + Naschida in Badalona (Barcelona) in 1961, Ester Franquesa, chi leat su postu de Yvonne Griley, est laureada in Filologia Catalana in sa Universidade de Barcelona. + Finas a como Franquesa ocupaiat s'incarrrigu de su Servitziu de Impulsu de s'Usu de su Catalanu, organismu dipendente dae sa Sutadiretzione generale de Politica Linguistica de su Dipartimentu de Cultura. + Previamente, fiat istada diretora de Àrea de Limba de s'Istitutu Ramon Llull (2002-2004) e diretora de su Centre de Terminologia TERMCAT (1997-2002). Est istadu in ocasione de custu incarrigu de diretora de _TermCat_ chi l'amus connota e amus collaboradu pro elaborare terminologia in sardu e in ateras limbas natzionales minoritarias. + Augurios pro su traballu de Ester Franquesa in favore de su catalanu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 09/01/2013 + ## Natzionalismu interclassista e movimentos natzionalistas de manca e de dereta + ### de Diegu Corraine + Su **_natzionalismu_** no est ateru si non sa dotrina (su cumplessu de ideas e teorias) chi animat su/sos movimentu/os de _afirmatzione_ de sos deretos/carateres _de una _**_natzione_**_ determinada_. + Podet essere de duas genias: + a) **natzionalismu de dominiu**, cando si riferit a una natzione chi assugetat e dominat ateras natziones, includidas in intro de s'istadu chi at fraigadu (duncas, pro es., sa natzione italiana o frantzesa chi ant formadu e dominant, cun su podere de s'Istadu, sas natziones assugetadas sarda, friulana, bretone, otzitana, etc.) o in foras, in territorios esternos a custu istadu "metropolitanu". Su natzionalismu de dominiu podet essere praticadu dae movimentos de dereta o de manca de sa natzione dominante. Sos chi apartenent a sa natzione dominadora, chi siant de dereta o de manca e progressistas podent essere contra a sos deretos de sas natziones dominadas, cando agiuant o teorizant s'opressione de ateras natziones! Duncas, su natzionalismu de dominiu est interclassista, ca sa defensa de sos interessos de sa natzione dominadora podet essere praticada dae movimentos de manca e de dereta. Su natzionalismu de dominiu punnat a catzigare o negare sas ateras natziones e si manifestat o s'atuat in forma de colonialismu "internu" (contra a sas ateras natziones in intro de sas lacanas de s'Istadu), in forma de colonialismu "esternu" (contra a populos presentes in territorios in foras de sas lacanas de s'Istadu) o de imperialismu. + b) **natzionalismu de liberatzione**, cando si riferit a una natzione chi est assugetada e dominada dae un'atera natzione, chi l'at includida in intro de s'istadu chi s'at fraigadu (pro es., sas natziones sarda, friulana, bretone, otzitana, etc. custrintas a istare in intro de s'Istadu italianu o frantzesu) o chi istat in foras, in territorios esternos a s'istadu "metropolitanu" colonizadore (pessamus a totu sas natziones assugetadas de su mundu, pro prima cosa a sos Tibetanos assugetados dae sa Tzina). + Finas su natzionalismu de liberatzione est interclassista de naturale suo e podet essere praticadu dae movimentos de dereta o de manca de sa natzione dominada. S'elementu chi los aunit est sa liberatzione de sa natzione, su chi los diferentziat est sa visione politica de s'organizatzione sotziale e economica pustis liberada sa natzione. Su natzionalismu de liberatzione punnat a si liberare dae su dominiu de ateros istados o de sa natzione dominadora in intro de s'istadu de apartenentzia. Pro custu, pro prima cosa est rispetosu de sas ateras natziones e gherrat pro praticare su deretu de autodeterminatzione chi cunsentat de otennere sa soberania chi si podet atuare in sa forma istitutzionale de indipendentzia, cunfederatzione, federatzione, autonomia, integratzione. Custa urtima, est una possibilidade petzi teorica, ca, in realidade diat currispondere a negare sa natura matessi de su natzionalismu de liberatzione. Si diat tratare de una comunidade umana chi si reconnoschet e cunsiderat natzione ma non si cheret reconnota in forma de istadu a bandas, indipendente o federadu chi siat. Tando, sa paraula natzionalismu definit su cumplessu de ideas e teorias de liberatzione de sa natzione, su motore de sa gherra pro sa soberania, chi si podet trasformare in sa pratica (cunforma a sa voluntade espressada dae sa colletividade natzionale) in indipendentzia, cunfederatzione, federatzione o autonomia, sa prima cun poderes massimos, s'urtima cun poderes minimos. Est craru finas chi podimus essere natzionalistas e in favore de sa indipendentzia, cunfederatzione, federatzione, autonomia (cunforma a su chi nos agradat de prus), ma non podimus essere in favore de sa indipendentzia, cunfederatzione, federatzione, autonomia, sena essere natziolastas. A si definire indipendentistas sena essere natzionalista est petzi unu giogu de paraulas sena sentidu, chi servit a negare su "motore" de sa gherra pro sa indipendentzia, cunfederatzione, federatzione, autonomia! + Duncas, si est beru chi su natzionalismu (sena distintzione, chi siat de dominiu o de liberatazione) est interclassista, ca si format pro afirmare sos deretos de "totu" sa natzione (cun totu sas classes), est finas beru chi sos movimentos cuncretos, reales, podent essere _natzionalistas de dereta_ o _natzionalistas de manca_, o finas _natzionalistas interclassistas_ (eventu prus raru). + Ca, duncas, b'at duas castas de cuntrastu e contrapositzione: sa prima pro sos deretos natzionales, sa segunda pro sos deretos sotziales de classe o categoria. + Sa prima si collocat a unu livellu prus bassu e podet aunire, est craru, una cantidade de pessones prus manna. + Est finas possibile (ma raru) chi unu movimentu natzionalista de liberatzione potzat cumbinchere (reclamende sos deretos colletivos e democraticos decrarados in sos Documentos internatzionales) una parte de sa natzione dominante a l'agiuare in sa gherra de liberatzione. Pro custu, sos movimentos de sas natziones dominadas non si devent mai cungiare sa ghenna a alliantzias taticas cun chie si siat chi si neghet a essere imperialista o colonialista in intro de sa natzione dominadora. Totus si proclamant, a dereta e a manca, in favore de s'autodeterminatzione de sos populos, ma sa pratica est diferente. A dolu mannu nostru, pero, in intro de sas sos istados in ue b'at una natzione dominadora (s'italiana, sa frantzesa, etc.) finas sos chi si definint liberales, democraticos, progressistas (chi a paraulas sunt pro sos deretos de sos populos) faghent a "imperialistas" o a "colonialistas", ca sunt dispostos a agiuare de prus sas natziones e populos esternos a s'istadu de apartenentzia issoro chi non sas natziones internas de s'istadu. Semus faeddende de chie est in favore de Palestinesos, Curdos, Berberos ma est contrariu a s'autodeterminatzione de sos Sardos, de sos Friulanos, etc.! + Duncas, pro torrare a chistiones nostras, non nos ispantat (antis nos paret normale) chi finas in Sardigna b'apat movimentos natzionalistas de dereta e movimentos natzionalistas de manca, comente in cale si siat ateru logu. S'importante est a lu narrere in manera crara e a lu praticare in manera coerente. + #_Diegu Corràine_ + + ### 21/01/2013 + ## Sos Tuareg de s'Azawad sunt gherrende pro sarvare s'indipendentzia non pro difundere s'islam. + ### de Diegu Corraine + S'istadu de AZAWAD est naschidu, ischirriende*si dae Mali (un'istadu artifitziale imbentadu, che a totu sos ateros de Àfrica, dae sos colonialistas frantzesos sena tennere in perunu contu ne etnias nen natzionalidades nen limbas), su 6 de abrile de su 2012 cun una decraratzione de indipendentzia chi proclamaiat finas sa fine de sas operatziones militares, ma no est istadu reconnotu dae perunu istadu, cun s'iscusa chi siat naschidu cun s'agiudu de Al-Qaeda, antis chi siat un'istadu islamista integralista. + S'Azawad est un'istadu a majoria tuareg, duncas apartenente a su populu berberu, presente finas in Marocu, Algeria, Tunisi, Libia, Niger, Burkina, Ciad. S'indipendentzia de custu territoriu, chi currispondet a sa parte nord de su Mali, l'at proclamada su _Movimentu natzionale pro sa liberatzione de s'Azawad_, formadu in sos utimos 20 annos cun gherreris de ateros movimentos tuareg, pustis de sas rebbellias de su 1990 e de su del 2006, e cun gherreris chi beniant dae Libia, a su solitu contrarios a Gheddafi, e cun voluntarios tuareg, songhai, peul e mauros), e ex-ufitziales e sordados disertores dae s'esertzitu malianu. Custu est su chi contant totu sas agentzias de informatziones. + Su MNLA est unu movimentu indipendentista istoricu, chi esistit dae deghinas de annos, laicu, contrariu a s'islamismu radicale e integralista, chi gherrat dae meda pro s'indipendentzia, comente contrarios a custas tendentzias sunt finas sos Berberos de Algeria e de su nord Àfrica. Antis, propiu in Algeria, sas vitimas de sos integralistas sunt istados propiu sos Berberos. S'influentzia de Al-Qaeda paret un'iscusa pro negare s'indipendentzia tuareg. + A pustis de s'interventu frantzesu contra a sos terroristas islamicos, su MNLA at avertidu sa comunidade internatzionale (in unu comunicadu de su 12 de ghennargiu) augurende chi s'atacu servat a firmare custos terroristas e non servat a su Mali pro nche colare sas lacanas de s'Azawad: + _"… su MNLA s'impinnat pro un'esitu positive de sas operatziones de gherra contra a su terrorismu e custu at a minimare s'arriscu de vitimas tzivile innotzentes. Nois pedimus chi sa populatzione tzivile de s'Azawad non siat vitima de s'interventu armadu e chi non b'at perunu misturitzu intre custa e sos terroristas._ + _Nois ammentamus chi su MNLA at semper rispetadu sos impinnos suos mescamente sessende sas ostilidades intre su MNLA e s'esertzitu malia e abbarrat disponibile a sos negotziados"_. + Ma tando, pero, pro ite sos organos de informazione europeos e americanos sunt descriende, a su solitu, su Movimentu de sos Tuareg de s'Azawad comente islamista e integralista e s'Azawad comente istadu islamicu? De seguru ca "cumbenit" custa identificatzione, ca repitint sas tesis de su guvernu de su Mali e de sos ateros istados africanos e europeos contrarios a cale si siat movimentu indipendentista. Curiosu chi custas tesis siant propagandadas finas dae sos movimentos progressistas e de manca (in Frantza, in Italia e aterue) chi si definint in favore de s'autodeterminatzione de sos populos e contra a su colonialismu. + Ca su problema beru de s'Azawad chi mobilitat diat parrere su fatu chi in su territoriu suo b'apat petroliu, gas e uraniu. Nen su Mali nen sos otzidentales los cherent perdere. Una de sas maneras de bi ponnere sas brancas est su de descriere s'Azawad e sos Tuareg comente alliados de sos grupos islamicos estremistas chi de seguru sunt chirchende si nch'intrare a Mali e de profetare de cale si siat situatzione de crisi. + #_Diegu Corràine_ + + ## BIBLIOTECAS + + + + ### 01/02/2013 + ## «Premiu PINTORE de giornalismu in sardu», ed. 2013. Bandu. + ### IN AMMENTU DE S'ISCRITORE E GIORNALISTA GIUANNE FRANTZISCU PINTORE (Irgoli 1939 - Nugoro 2012. >Iscadit su su 15 de abrile de su 2013 + _PAPIROS editziones e sa COMUNA DE IRGOLI,_ + «Bandimus su Cuncursu de giornalismu in limba sarda, ed. 2013, chi at a premiare tres articulos iscritos in sardu, in LSC (Limba sarda comuna), dae autores finas a 45 annos de edade. Pro ocannu sos articulos podent tratare de politica internatzionale relativa a sas natziones sena istadu, de su pastoriu e de s'ambiente. Sos articulos devent essere ineditos, de 4200 carateres (includende tretos biancos). Ant a essere premiados cun 100 € cada unu e sa publicatzione in EJA. + in una busta, cun pseudonimu, e, in intro, un'atera busta cun numene e sambenadu de s'autore, indiritzu e telefonu. Cada autore podet imbiare petzi un'articulu. Sa giuria at a comunicare su resurtadu a sos binchidores intro de su 30 de abrile de su 2013.» + ... + _Idea e organizatzione de PAPIROS editziones cun su Patronadu de sa COMUNA DE IRGOLI_ + ....... + pro informatziones: _papiros.ed@gmail.com_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 01/02/2013 + ## EJA 12 * 2012 + ### + santandria-nadale 2012 + Sa rivista in sardu **EJA** est dada in DONU e est distribuida in sas Librerias sardas, a su solitu. + Chie la pedit inoghe est paghende petzi sos gastos de IMBIU e sa Posta. Pro como l'imbiamus petzi in ITÀLIA. + + + + ### 11/02/2013 + ## 1962: su Cuntziliu Vaticanu segundu e sas limbas «natzionales» in sa liturgia + ### de Diegu Corraine + Su 25 de ghennargiu de su 1959, su Papa Giuanne XXIII aiat cunvocadu unu cuntziliu nou. Su Cuntziliu Vaticanu I fiat istadu in su 1870, cunvocadu dae Piu IX, su Papa de su Sillabu e de s'infallibilidade pontificale. + Una de sas novidades mannas de custu Vaticanu II est istada s'abbandonu de su latinu comente limba de sa liturgia e s'impreu de sas "limbas natzionales", comente resurtat in sa _Costitutzione subra de sa Liturgia Sagrada_ _SACROSANCTUM CONCILIUM _de su 4 de nadale de su 1963. In s'art. 36 de custa _Costitutzione_ intituladu «Latinu e limbas natzionales in sa liturgia», su comma 1 narat "_S'impreu de sa limba latina, francu deretos particulares, siat mantesu in sos ritos latinos"_. Su comma 2 narat "_Pero, sigomente s'impreu de sa limba natzionale podet essere de utilidade manna pro su populu no in pagas ocasiones, siat in sa missa siat in s'amministratzione de sos sacramentos, siat in ateras partes de sa liturgia, s'at a dare a sa limba natzionale una parte prus manna, mescamente in sas leturas e in sas ammonestatziones, in unas cantas oratziones e cantigos, cunforma a sas normas fissadas pro sos casos singulos in sos capitulos sighentes_". Su comma 3 narat "_In base a custas normas, tocat a sas autoridades eclesiasticas territoriales cumpetentes, numenadas in s'art. 22-2, consultende finas, si b'at bisongiu, sos piscamos de sas regiones limitrofas de sa matessi limba, a detzidere pro s'ammissione e estensione de sa limba natzionale. Custa detzisiones ant a devere essere aprovadas, e duncas cunfirmadas, dae sa Sede Apostolica_". Su comma 4 narat "_Sa tradutzione de su testu latinu a sa limba natzionale, chi cheret posta in sa Liturgia, cheret aprovada dae s'autoridade eclesiastica territoriale cumpetente mentzionada in antis_". + In su testu latinu (e finas ispagnolu)custas limbas sunt definidas "vernaculas", in su testu frantzesu "du pays", in s'italianu "nazionali". E pro custu, a su nessi in Europa, ant interpretadu comente "limbas de istadu" (frantzesu, ispagnolu, italianu, etc.). Duncas, s'abbandonu de su latinu no est istadu unu progressu pro sas limbas natzionales a beru ma, antis, at afortidu sas limbas "istatales", pro neghe de s'identidade farsa de natzione/istadu. + Sa Cresia, in sos seculos colados, aiat dadu meda a sa literadura sarda e a sos istudios de limba sarda, cun operas originales e cun tradutziones, dae su _Catechismu_ in limbagios diferentes de sa Sardigna, a su _Legendariu_ de Garipa, a sa tradutzione sarda de sa _Imitassione de Cristos_, publicada in su 1871 e bortada dae un'ateru preideru, Iuanne Batista Casula. + Custu, sena contare sas chentinas de preigas chi deghinas de preideros naraiant in sas cresias sardas finas a sos annos chimbanta de su seculu in pessu coladu, su prus ineditas. A unu chirru, de seguru b'aiat sa passione e interessu pro sa limba sarda, bida dae unos cantos religiosos comente simbulu de s'identidade natzionale sarda, ma, a s'ateru chirru est craru chi sa Cresia sarda impreaiat sa limba locale, su sardu e sas ateras limbas de Sardigna, comente su tataresu, su gadduresu o s'aligheresu, pro agiuare su proselitismu e sa relatzione de s'omine cun Deus. Ma chi si siat tratadu de passione pro sa limba o de bisongiu comunicativu, est craru su cuntributu de sa Cresia a s'unione ispirituale de sos Sardos e finas a s'unione natzionale. Tando, su sardu, che a sas ateras limbas, finas de istadu, non podiat pretendere de intrare in sa Liturgia ma s'acuntentaiat de sa presentzia in sa paraliturgia. + Ma in su Noighentos est minimadu s'interessu pro su sardu in sa Cresia e su Fascismu at fatu su restu. A su nessi finas a su Cuntziliu Vaticanu II, in ue sas limbas no ufitziales che a su sardu nche sunt abbarradas in foras de sa Liturgia. A su nessi finas a cando una cantas limbas chi si sunt ischidadas cun movimentos unitarios de laicos e religiosos, pro pretendere dae sa Cresia, dae su Vaticanu, Liturgia e Libros Sacros in sas limbas natzionales issoro: Catalanos, Bascos, Galitzianos, Friulanos. Issos sunt resessidos a interpretare su Vaticanu II in favore issoro e a imponnere su valore de "natzionale" comente agetivu de natzione e non de istadu! + Non bi semus resessidos galu sos Sardos a otennere dae su Vaticanu su reconnoschimentu finas de sa limba "natzionale" nostra, mescamente ca semus nois chi mustramus de non cherrere una limba ebbia ma duas o tres o bator, pro sas Iscrituras, pro sa Missa e sa Liturgia. In Vaticanu, est giai meda si nde leant in cunsideru unu de sardu! Custu est s'ostaculu mannu. Sa neghe est nostra. E tando non balet a s'inchietare cun sos piscamos sardos incurpados de non cherrere su sardu in cresia. + Est petzi su Vaticanu chi nos podet autorizare e non sos piscamos. Ma petzi si sos Sardos ant a faghere sa parte issoro, unitaria, in contu de limba, lassende a unu chirru su localismu. + #_Diegu Corràine_ + + ### 15/02/2013 + ## + Fusione de su 1848? Federicu Fenu, boghe contraria + ### de Diegu Corraine + Sa "fusione" de su 1848 est istada una trampa chi est servida a sos Savojas pro dominare megius s'isula, atribuende a sos Sardos sa voluntade e sa detzisione de abbandonare cale si siat espressione de autonomia. In realidade, comente s'ischit, custa voluntade fiat istada manifestada petzi dae sa burghesia sarda prus piemontesizada, sa casteddargia in particulare. Est finas beru chi sas istitutziones "autonomas" eliminadas (sos tres istamentos) fiant collegadas a sa natura de su Regnum Sardiniae, chi non fiat istadu ateru si no un'imbentu de papa Bonifatziu VIII, chi, atribuende*si sa soberania de sa Sardigna, nd'aiat intregadu sa corona in su 1297 a Giagu II de Aragona. A narrere sa bera, fiat istadu unu passu contra a s'indipendentzia residuale de sa Sardigna, contra a s'Istadu de Arborea, duncas un'istrumentu e unu mediu de colonizatzione. A pustis de unos cantos seculos, semper e cando, in su 1848, finas sos Istamentos, unica entidade sarda a cunfrontu de su podere dominadore, aiant sessadu de esistire. Comente, in antis, s'abolitzione de su feudalesimu e sa lege de sas tancas fiant istados su mediu pro gratificare e dare fortza a una burghesia sarda oramai tzeraca de interessos esternos. + S'unica boghe de importu ma a sa sola contra a custu protzessu de omologatzione introduidu dae sa "fusione" est istada sa de su teologu Federicu Fenu. Propiu in su 1848, in s'iscritu "_La Sardegna e la fusione con il sardo continente_", sende chi cunfirmaiat sa fidelidade sua a sos Savojas (e comente podiat faghere in manera diferente sena essere pessighidu, si cunsideramus canta morte e dolore aiant causadu contra a cale si siat "rivolutzionariu" pustis de de sas derrotas de su 1796, 1802 e 1812?), pretendiat pro sa Sardigna unu guvernu e una costitutzione a bandas, in unu cuadru federalista. Fenu, faeddende de sa Sardigna, la paragonaiat a s'Irlanda a cunfrontu de s'Inghilterra: "_Cosi ancora quando si e voluto incorporare l'Irlanda all'Inghilterra si e fatto un pasticcio, il quale ha prodotto, e produrra se non si rimedia, immensi danni. Occorrono tra i popoli tali differenze di stirpe, di costumi, di genio, d'indole, che volerli fondere si e il medesimo che distruggerli ambidue se uguali, opprimere la parte piu debole se disuguali. Ora la Sardegna dista dal Piemonte di stirpe, di costumi, d'indole, di genio, forse piu che gl'Italiani dagl'Inglesi_". E sighit narende chi: "_i suoi piu gravi mali [quelli della Sardegna] sono i ferri che le stringono le membra, questi vogliono esser rotti, non aggravati se si vuol che cammini. [...] E poi la Sardegna e bastantemente generosa per sapere preferire la liberta al servaggio, l'indipendenza all'abbiezione, anche quando fosse condannata a trarre vita povera, il che e tanto falso; quanto e vero che l'Onnipotente l'ha fornita di quanto si richiede alla floridezza non che al benessere_". + In s'articulu de Fenu, sunt bundantes sos cunsideros e sas riflessiones chi tenent un'atualidade manna. Benit male a nde faghere un'isseberu. Ma, in mesu de totus, sa prus crara, "indipendentista" ma finas internatzionalista e "europeista" est custa: "_Il popolo Sardo ha costumi, indole, lingua, storia, posizione geografica, tutte proprie, tutte d'un popolo a disparte. Perche si pretende cosi giustamente che l'Italia formi una nazione separata e distintissima dalla Francia, dall'Austria, ecc.? Perche ha costumi, genio, idioma, storia e terreni propri, i quattro primi bastantemente distinti da quelli degli altri popoli, e l'ultimo segnato a dito dell'Onnipotente che la cingeva della lunga, alta e fortissima barriera delle Alpi. Ebbene in piccolo, quasi in miniatura la Sardegna ha tutti questi distintivi, anzi la sua naturale separazione e quasi direi la sua personalita e piu risentita. Qual paese puo essere piu circoscritto d'un'isola come la Sardegna? Inoltre, allorquando specialmente le si unira la sua piccola sorella la Corsica e la popolazione crescera, come si deve sperare, formano uno spazio piu grande dello Stato della Chiesa non che della Toscana: ora, se questi due possono formare due Stati sovrani, perche quelle non potranno avere una semplice costituzione a parte? [...] L'Italia, anzi l'Europa ci ammirera se riusciremo a risuscitare la nostra sepolta patria. Pensiamo prima a riedificare la nostra casa, e poi potremo pensare a quella degli altri_". E galu: "_...perche i popoli che non sono liberi si avviliscono, si snervano, si scoraggiano a petto delle grandi difficolta, dei molti ostacoli chi si parano allo sfogo delle speculazioni ai calcoli dell'industria. [...] finche la Sardegna non sara sciolta da ogni catena, finche non sara libera di provvedere ai suoi casi, essa non risorgera a dispetto di tutte le gratuite asserzioni contrarie_". + In Fenu b'at s'idea moderna chi sa prosperidade est ligada a sa libertade de si guvernare a sa sola e a s'abertura produtiva e cumertziale a s'Italia e a su Mediterraneu, cun sa possibilidade chi sa Sardigna nde siat s'emporiu. Finas s'idea chi teniat Fenu de una comunidade sardu-corsicana est de atualidade manna, una manera de ideare e disinnare s'integratzione europea moende dae sos assimigios, superendo sas lacanas de sos istados-natzione artifitziales "mandiga-natziones". + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/02/2013 + ## INTERVISTA A GIUANNE COLUMBU, REGISTA + ### + Pregontas de Giuanna Cottu + _Giuanne Columbu, regista, iscritore, intelletuale integradu pro isseberu personale e apartenentzia familiare in sa identidade sarda, nos contat inoghe tretos de sa vida e de su traballu suo._ + Apo istudiadu architetura, ma sas passiones meas prus profundas sunt semper istadas pro s'arte, sa pintura e su tzinema. + Pesso a beru chi no lu dia podere faghere. Su sardu m'agradat, in sa tzinematografia comente in sa realidade, ma lu faeddo male. + Sos eventos contados in cussa prima pellicula mea e tratados in sa tesi mea de laurea in architetura, est a narrere sas cunseguentzias de s'impiantu in Sardigna de industrias in cunflitu craru cun s'ambiente, cun sas richesas e sa cultura de su territoriu, sunt nodidas a totus. A su tempus m'aiant naradu chi fia unu "bandidu" e unu "inimigu de su populu" ca sustenia chi cussas industrias, caras che fogu, aiant apidu tentu efetos distrutivos pro s'economia e s'identidade de s'isula. A dolu mannu tenia resone deo. + Comente totu sos milanesos amaia e astiaia Milanu, ma in fines sa tzitade m'agradaiat. Tenia un'istudiu e amigos artistas medas. Faghia mustras de pintura e ateras mustras prus impinnadas politicamente in sa manera chi sos medios de informatzione istorchiant sa realidade impreende sas sugestiones de sas imagines fotograficas. Cun cussu traballu, deo e sos cumpangios meos aiamus otentu sos ispatzios espositivos prus de giudu de sa tzitade a aiamus provocadu s'atentzione de sos criticos de s'importu de Mario de Michelis e Umberto Eco. Dae pagu su Museu de Arte Moderna de Napoli e sa Fundatzione Mudima de Milanu ant realizadu unas cantas mustras retrospetivas subra de sas operas nostras realizadas in cussos annos. Ma cando mi nche so tramudadu a Sardigna, in prus de megiorare in salude, apo finas agatadu unu mundu galu prus incantadore. Unu mundu chi giai connoschia gratzias a sos contos de babbu e mama e pro s'esperientzia chi tenia cada borta chi benia a colare sas vacantzias. Fiat in su 1979 chi mi nche so tramudadu, cando s'est presentada s'oportunidade de traballare comente programista-regista in sa Rete 3 de sa RAI. Aia trinta annos e in sa RAI bi so abbarradu finas a su 1999, traballende in libertade manna e meravigiosa. Pariat chi a sos capos romanos no lis importaiat nudda de su chi faghiamus in Sardigna. E custu, sende chi paret unu machine, nos rendiat liberos. A bortas, liberos de faghere programas chi non baliant mancu isperu, ma in carchi casu finas de realizare operas de livellu artu a beru. Pro narrere, unos cantos documentarios realizados in cussa epoca - comente "Visos" o "Paesi e Paesi", mai trasmitidos in sos canales istatales de sa RAI - los aiant bendidos a emitentes publicas europeas e americanas. Pustis mi so cungedadu e apo incumintzadu sa professione libera pro proare su caminu de su tzinema. + Sa limba sarda est gasi musicale e forte chi rapresentat de seguru un'oportunidade pro su tzinema, no unu limite. Sa proa chi su sardu no impedit sa cumprensione de una pellicula l'apo tenta bortas medas presentende sos traballos meos in s'esteru, in carchi casu finas sena sutatitulos. Dia tennere casos e argumentos medas de numenare a custu propositu. Pro narrere, cando fia montende "Arcipelaghi", in Marsiglia, cun una montadora frantzesa chi connoschiat pagu s'italianu e nudda su sardu, custa montadora fiat, semper e cando, a tretu de distinghere una batuta retzitada bene dae una retzitzda male. Su ricursu a una limba pagu connota o disconnota de su totu, difatis, non nos devet giughere a tennere timoria e mancu a s'illusione de no essere cumpresos. B'at semper carchi cosa chi pertocat su sonu e su ritmu de sas paraulas, a parte sa gestualidade, chi est cumpresa dae totus in manera perfeta. De su restu, si est possibile a faghere una pellicula muda o petzi musicale, pro ite non si diat devere faghere una pellicula in sardu? Mel Gibson at fatu sa "Passione" sua in latinu e aramaicu, duas limbas mortas o pagu prus o mancu disconnotas, pro ite deo no aia devidu girare s'Evangeliu in sardu? + No apo mai traballadu cun atores professionistas, ma si nde tengera s'ocasione lu dia podere faghere. Pro como m'apassionat su traballu cun sos chi si narant no-atores, chi in Sardigna sunt bravos meda, forsis gratzias a un'iscola impropia, cussa chi benit dae sa traditzione de s'improvisatzione poetica e de sos contos orales. Sos no-atores, si ghiados bene, sunt a s'ispissu prus beros e intensos. Retzitant cun su coro e, finas retzitende unu copione istabilidu, nos narant carchi cosa de issos etotu e de su mundu issoro. "Su Re", difatis, contat sa passione de Gesus e, in su matessi tempus, sa Sardigna. E si sa Sardigna e sa limba sarda, mesurende*si cun sos tempos morales e sotziales de s'Evangeliu, s'irrichint, finas sa rapresentatzione de s'Evangeliu faghet possibiles interpretatziones noas. A narrere su beru, sa traspositzione in Sardigna de s'Evangeliu, botzada dae su Ministeriu italianu ca l'ant giuigada localistica, cunfirmat s'universalidade de s'istoria e sa possibilidade de dare a su publicu de cada paisu de su mundu ispuntos noos pro rifletere subra de s'istoria de Gesus. + Su Re tenet de seguru elementos chi l'acurtziant a su "Vangelo secondo Matteo" de Pasolini. Siat pro su ricursu a sos atores non professionistas, siat pro s'ambientatzione in unu logu diversu dae cussu istoricu. Semper e cando, sa Matera de su "Vangelo secondo Matteo" si referit a sa Palestina, mentres sa Sardigna de su Re abbarrat sa Sardigna. In prus, s'Evangeliu realizadu dae Pasolini est tzentradu in subra de sa paraula e faghet a manera de faghere craros sos messagios suos. Su meu, imbetzes, est tzentradu in subra de sos silentzios, de sas ghemidas, de su sonu de su bentu, e cada significadu est rimandadu a sa riflessione de s'ispetadore. + Galu no nd'isco. Potzo narrere chi sa pellicula est naschida in intro meu dae unu turbamentu mannu. Leghende s'Evangeliu torraia a agatare a mie etotu e s'esperientzia de totu sas suferentzias umanas. Sa pellicula, semper e cando, est istada iscenegiada dae mene e dae babbu meu, in una collaboratzione chi s'est rinnovada die cun die pro annos, e cun su suportu esegeticu de sa Facultade Pontifitzia Teologica de Sardigna. + A babbu meu devo meda a beru. Finas chi at podidu, isse m'at acumpangiadu in sas aventuras tzinematograficas meas. Prus de una borta at fatu finas a atore. In "Arcipelaghi", sa die chi s'interprete chi deviat faghere sa parte de su preideru no est bennidu a s'addoviu, at bestidu isse sos bestires de iscena e at fatu isse sa parte. In "Su Re" est presente petzi cun sa boghe in foras de campu, in s'incumintzu e in s'agabbu de sa pellicula. Isse retzitat in sardu sa profetzia de Isaia, cun una boghe giai pagu firma in sa ditzione, ma galu prena de fortza e de passione. Babbu m'at trasmitidu cosas meravigiosas meda, sa prus bella, forsis, est sa dispositzione a abbaidare a s'aventura de sa vida cun amore e cun ispantu semper rinnovadu. + Bido sa possibilidade de realizare operas noas e bellas meda chi content sa Sardigna e su mundu, e chi autores noos s'acrarent rinnovende sa visione de sa vida e de sos esseres umanos. At a dipendere meda dae sa determinatzione de sos autores e, gasi etotu, dae cantu sas istitutziones chi oe ocupant su postu chi unu tempus fiat de sos metzenates, ant a cumprendere s'importantzia culturale e finas economica de su tzinema. In custu mamentu, mi paret chi chie guvernat tengiat pagu interessu pro su tzinema. + Cando tengio una tzinepresa in manos, si no est tropu grae, dia narrere chi mi nd'ismentigo de la tennere. Abbaido in s'obietivu comente cun sos ogros meos o, cando finas deo so gasi cuntzentradu de essere parte de s'iscena, comente cun sos ogros de unu ispiritu invisibile, chi non s'at a bidere in sa pellicula ma chi acumpangiat e sugugiat sas atziones de sos pessonagios. + Isperemus chi no nche colet tempus meda. + #_Diegu Corràine_ + + ## Sas ecomàfias cunchistant s'Itàlia de su Nord + S'ecomafia andat a sa cunchista de su Nord e lu faghet in manera particulare cun sos refudos: su Veneto est in sa de tres positziones in sa classifica de sas illegalidades chi sunt collegadas a s'ismaltimentu de sos refudos. Sas impresas criminales de s'arga ant barigadu istabilmente sas lacanas de su Sud de s'Italia. Custu est unu de sos datos prus significativos de _Ecomafia 2006_, su raportu annuale de Legambiente subra de s'illegalidade ambientale in Italia e subra de su ruolu de sa criminalidade organizada. Su raportu l'ant presentadu su 15 de lampadas in Roma, in una cunferentzia istampa, Roberto Della Seta (presidente natzionale de Legambiente), Alfonso Pecoraro Scanio (ministru de s'Ambiente), Pietro Grasso (procuradore natzionale Antimafia), Marco Minniti (vitzeministru de s'Internu), Ermete Realacci (presidente de sa Cumissione _Ambiente e Lavori Pubblici_ de sa Camera), Enrico Fontana (responsabile de s'osservatoriu _Ambiente e Legalita _de Legambiente) e unu paritzos rapresentantes de sas Fortzas de s'Ordine. + Su traficu de refudos in Italia est creschidu: dae su 2004 si registrat unu +16,5%. 18 milliones de tonnelladas de refudos ispetziales nche sunt iscumpartos in su nudda. Sas connessiones globales dant ite pessare: in prus de su fatu chi creschet su traficu clandestinu de animales protetos (pro sete milliardos de euros a s'annu), sa Tzina est devenende sa Meca pro s'ismaltimentu de sos refudos perigulosos italianos e europeos. A sos portos tzinesos arribant container dae totu su mundu, sos prus dae USA e Giapone. Sos refudos sighint a tzirculare finas dae s'Italia a s'Africa, a cara a sa Nigeria, a su Senegal e a su Ghana. + "Oramai sas ecomafias e sa criminalidade ambientale - at decraradu Roberto Della Seta - punnant a s'insediare in ogni giassu de s'Italia e a leare unu ruolu tzentrale finas in sos traficos internatzionales".[_gpr_] + + ### 22/02/2013 + ## CUSSÌGIOS PRO AFORTIRE S'IMPREU PRIVADU E PÙBLICU DE SU SARDU... SENA TIMÒRIA + ### de Diegu Corraine + _A dolu mannu sa limba chi impreamus a su solitu cun pessones connotas pro sa prima bia est sem- per de prus s'italianu. E duncas sunt minimende sas ocasiones de intendere pessones faeddende in sardu. Ma, sende gasi, est creschende sa cussentzia e su bisongiu de afortire sa limba sarda, in cale si siat campu e impreu. E custa cussentzia e voluntade la sunt leende mescamente sas pessone chi non sunt "naschidas" cun sa limba sarda, pessones chi ant imparadu prus s'italianu chi non su sardu in familia e chi cherente "torrare" a sa limba sarda._ + _Si cherimus afortire sa presentzia publica de su sardu e cunsentire a semper prus gente de faed- dare in sardu, devimus tirare profetu dae cale si siat ocasione, pro lu faeddare e l'iscriere. Mescamente, si su babbu o sa mama non ant faeddadu in sardu a sos figios dae sa prima die de sa vida, at a essere prus traballosu a imparare su sardu a pustis. Traballosu ma no "impossibile"! Inoghe proponimus unos cantos cussigios, giai isperimentados dae medas pessones e chi podent tennere efetu seguru._ + _Si carchi letore tenet ateros cussigios, nos iscriat: limbasnatziones@gmail.com._ + 6 **Iscrie e publica in sardu locandinas, augurios, invitos, necrologios, telegramas, annuntzios de naschida, comunione, cresima, isposongiu, laurea. + _ _ + #_Diegu Corràine_ + + ### 22/03/2013 + ## + Sa gherra pro sa soberania e sa debilesa de su movimentu politicu sardu + ### de Diegu Corraine + Mai che a como, in Sardigna, sas ideas de "soberania" e "indipendentzia" sunt presentes in su cunfrontu politicu e culturale, in blogs, sitos, giornales. Si est beru chi tratat una tendentzia chi apartenet a s'istoria de sa natzione nostra (ca sa Sardigna non s'est mai assugetada de su totu a sos poderios esternos), est finas beru chi, in custa epoca, semus assistende a un'afortimentu de su sentimentu natzionale sardu e a sa gana de autodeterminatzione. + Totu custu capitat ca sas ideas de "soberania" e "indipendentzia" caminant "a brincos": b'at epocas in ue si sunt manifestadas in manera crara e si sunt trasformadas in movimentu rivolutzionariu e epocas in ue sos Sardos paret chi apant rinuntziadu a cale si siat punna de libertade natzionale. "Paret", ma in realidade s'est tratadu de derrotas politicas e militares. Semus pessende a sa derrota de Seddori de su 1409 chi at cunsignadu sa Sardigna a sos Aragonesos; a sa batalla de Macumere de su 1478, a sa derrota de Lenardu Alagon de su 1796 e a sa derrota de Sanna-Corda e Cilocu de su 1802. Sa "normalizatzione" chi est sighida a custos eventos est istada otenta semper cun sa repressione o sas lusingas (comente est istada su "fusione perfetta" de su 1848). Non s'est mai tratadu de una voluntade integratzionista in intro de un'istadu istrangiu e coloniale. + Tando, a sa tendentzia de sas natziones (catalanos, iscotzesos, bascos, gallesos, corsicanos, curdos, berberos, etc.) chi cherent essere meres in su territoriu issoro sena delegare sos poderes e libertades issoro a sos istados "meres", ite currispondet? A su solitu, movimentos istruturados, cun unu progetu craru de liberatzione natzionale. + A custa posta manna de torrare a su "territoriu natzionale" cun formas de guvernu autodeterminadas, cale est sa risposta politica in Sardigna? + A dolu mannu, a sos movimentos "indipendentistas" paret chi lis manchet: + -- un'elaboratzione de sa dotrina natzionalista comente motore de cale si siat optzione istitutzionale (autonomia, federatzione o indipendentzia); + -- una cultura, un'ideariu e unu vocabulariu natzionalista comunu; + -- unu fundamentu de s'idea e de sa pratica natzionalista in sa limba sarda; + -- sa capatzidade de istabilire unu fronte comunu natzionale; + -- sa capatzidade de istabilire obietivos taticos, de atuare praticas riformistas, de cumbinchere gente noa abbandonende s'estremismu de sas paraulas. + #_Diegu Corràine_ + + ### 25/03/2013 + ## S'ideologia istatalista e individualista e sos deretos colletivos + ### de Diegu Corraine + S'ideologia de su M5S e de sos ateros movimentos e partidos istatalistas preferit a ponnere comente referente de s'atzione issoro sa "pessone" e sos deretos individuales. Custu ests capitende in s'Istadu italianu ma finas in ateros istados de s'Otzidente. + E pro custu non cumprendent sas gherras de sas natziones in cherta de liberatzione in intro de sos istados-presone issoro e timent a bentu sas gherras pro sos deretos colletivos, comunitarios, natzionales, culturale, linguisticos, a s'ispissu definidos de destra e cunservadores. + E, tando, non tenent sensibilidade (antis ostaculant) sas gherras pro sos deretos colletivos, pro sos deretos de populos, natzione e limbas, comente capitat finas in Sardigna. + Non nos devimus ispantare de totu custu, ma non nos devimus istracare de lis crarire chi sas gherras nostras sunt giustas e chi, in Sardigna o in logos de ateras natziones, su natzionalismu de liberatzione devet essere agiuadu dae chie s'oponet (a su chi narant custos movimentos) a su podere de sa globalizatzione. + #_Diegu Corràine_ + + ### 15/10/2013 + ## Leghimus sos datos de unu territoriu cun graficos e tabellas + ### + PREGONTAS + 1) It'est una "tabella"? + 2) It'est unu "graficu"? + 3) It'est unu "istograma"? + 4) It'est una "diagrama"? + 5) It'est unu "areograma"? + -- sos [**_istogramas_**](istograma_0_1_1), chi servint, pro narrere, a cunfrontare su numeru de abitantes cun localidades diferentes;[](istograma_0_1_1) + -- sos [**_diagramas_**](istograma_0_1_1) (o **graficos liniares**) chi si formant unende puntos in unu pranu; + -- sos [**_areogramas_**](areograma_0_1_1)_** **_(o **diagramas a turta**) chi sunt formados dae unu chircu partzidu in setores chi currispondent a datos numericos espressados in pertzentuales. + _TABELLA CUN DATOS DE SAS PROVÌNTZIAS SARDAS_ + __ + _ISTOGRAMA CHI RAPRESENTAT SOS MATESSI DATOS_ + _# Diegu Corraine_ + + + Diagrama + Istograma + Graficu a "turta" o aerograma + + ## Montes e montigros + x + + + + ## Paris, rios, costas e isulas + x + + + + ## Geologia + x + + + + ## Clima + x + + + + ## Calat su sipàriu subra de s'ecomostru + Su 28 de maju un'ateru ecomostru nd'est rutu. Li naraiant su "mostru de Felina" e l'aiant fraigadu in sos annos sessanta e mai completadu. Ghetende.nde.lu ant liberadu una parte de su paesagiu de s'Apenninu chi finas a como fiat cuada. Custu eventu fiat inseridu in su programma de sa prima editzione de sa Biennale de su Paesagiu de Reggio Emilia, promovida dae s'Assessoradu a sa Cultura e a su Paesagiu de sa Provintzia. Gratzias a sa demolitzione s'at a podere valorizare una zona de importantzia ambientale e paesagistica. + A su mostru l'aiant fraigadu in su 1966 cun permissu edilitziu regulare pro ospitare a un'allevamentu de animales, ma pro una serie de motivos non l'aiant utilizadu mai. In su 2005 sa Comuna de Castelnovo ne' Monti aiat compradu su cumplessu immobiliare de su "Molinu de Calcinare" costituidu dae unu fundu agricolu in ue b'aiat duos fraigos rurales, unu fraigu destinadu a abitatzione, tres fraigos destinados a produtzione avicola isbandonados e unu fraigu a chimbe pranos (s' "ecomostru"). + A pustis de un'istudiu de fatibilidade realizadu dae s'Assotziu _Gli amici del mostro_, sa Comuna de Castelnovo ne' Monti e sa Provintzia de Reggio Emilia aiant detzisu chi s'area denominada "Molinu de Calcinara" teniat bisongiu de interventos de cualificatzione e de valorizatzione, e chi cumbeniat a nde ghetare su 'mostru' pro ricualificare su territoriu. + Pro nde lu ghetare, su grupu Kinkaleri (chi si ocupat de teatru) at ideadu unu progetu insolitu: ant coinvolgidu su publicu in una 'tombola' e su binchidore at tentu s'onore de incarcare su pulsante de su detonadore. Su tzerimonieri de sa die est istadu su presentadore televisivu Patrizio Roversi.[_gpr_] + + + + ## Fauna + x + + + + ## Flora + x + + + + ## Economia + x + + + + ## Industria + + + + ## Minas + + + + ## Massaria + gfdh hgfdhgdf hgdfhg + + + + ## Pastoriu + + + + ## Pisca + + + + ## Artesania + + + + ## Trasportos + + + + ## Cundennadu a morte pro adultèriu in sos Emirados Arabos Unidos + Unu tribunale islamicu de sos Emirados Arabos Unidos s'undighi de lampadas at cundennadu un'omine a sa lapidatzione pro adulteriu. S'amante sua est istada cundennada a istare un'annu in presone e a retzire 100 frustadas. + Lu narat su giornale locale _Khaleej Times_. S'omine e sa femina non fiant abitantes de sos Emirados ma fiant istrangios, issa traballaiat comente tzeraca in una familia de s'emiradu setentrionale de Fujairah. Unu sero su mere de domo, suspetende chi sa femina nch'aeret fatu intrare a sa cua s'amante suo in s'aposentu de letu, aiat cramadu sa politzia, chi aiat sorpresu sos duos paris in su letu. Sa femina s'est sarvada dae sa cundenna a morte ca non fiat cojuada, imbetzes s'omine at amitidu de essere cojuadu, ma sa mugere non fiat podida intrare in sos Emirados paris cun issu. + Sos Emirados Arabos Unidos sunt una federatzione de sete emirados, chi incruint finas a sa tzitade-istadu de Dubai.[_gpr_] + + ## Demografia + + + + ## Ambiente + + + + ## Su territoriu de s'isula + + + + ## Regiones + + + + ## Regiones istoricas + + + + ## Entes locales atuales + + + + ## Sa regione mediterranea + + + + ## Carateristicas de su Mediterraneu + + + + ## Su mare e sas costas + + + + ## Sos rios + + + + ## Presentadu su libru de Luigi Marielli + _Sas Cantzones meas pro sos Tazenda_. Custu est su titulu de su primu libru de Luigi Marielli, est su contu de comente sunt naschidas sas 63 cantzones de unu de sos grupos prus importantes de s'istoria de sa musica sarda, unu de sos pagos grupos chi sunt resessidos a tennere esitu finas in continente cantende in sardu. In su libru Marielli, autore de cantzones che a _Mamoiada_, _Carrasecare_, _Un alenu de sole,_ contat s'ispiratzione, sa tecnica, sas emotziones chi l'ant permissu de iscriere totu sas cantzones suas. Unu contu fatu de cosas minores e mannas, de notas musicales e de conteddos de coghingiu chi resessit a nche tragare su chi est leghende a cumprendere comente unu grupu de giovanos sardos sunt resessidos a essere protagonistas in su mundu de sa musica natzionale. Marielli narat chi "a iscriere musica e paraulas est a pesare su mangianu e a chircare s'ispiratzione, a la punghere, no a l'isetare sena faghere nudda" e galu "in s'ambiente de sa musica sarda Marras Pillonca sunt de ammirare, forsis sunt issos chi nos ant abertu su caminu" e sighit "in Italia imbetzes sos megius abarrant semper Mogol e su biadu de Battisti". Duncas su libru nos faghet a cumprendere sas emotziones chi proat un'artista chi at mudadu sa manera de faghere musica in Sardigna e chi at iscritu paris cun Parodi e Camedda unu bellu cantu de istoria sarda. [_grs_] + + ## Su clima mediterraneu + + + + ## Fauna e flora mediterranea + + + + ## Problemas de s'ambiente mediterraneu + + + + ## S'Europa de sos montes de tipu alpinu + Sunt sos prus artos de Europa, ca no ant tentu sas atividades erosivas chi ant minimadu e intundadu sos ateros montes de s'Europa tzentrale e setentrionale.** + _# Diegu Corraine_ + + + Orogenesi alpina + + ## Sos montes cambiados dae sos agentes esogenos + Un'atera manera de operare de s'abba est cando,intrende in sas calas de sas rocas, a temperadura suta de 0, si cambiat in astra, truncat sa parte prus esterna de sas rocas in cantzigheddos, ca sa propiedade carateristica de s'astra est de ismanniare su volumene originariu de cando fiat abba, "unfrende*si". + In su carsismu, s'abba chi ruet dae chelu iscagiat sas rocas, formende nurras, concheddas, rios suterraneos e grutas, in ue s'abba, gutziende dae sa boveda a su pamentu e ispoporende, depositat su calcare cuntennidu formende **[istalagmites](istalagmite_0_1_1)** dae bassu in artu e **[istalatites](istalatite_0_1_1)** dae artu in bassu. + _# Diegu Corraine_ + + + in bassu, sa morena de s'astrargiu de Verra e su Lago Blu + figura de comente operat su «carsismu» + Istalatites + Istalagmites + + ## Sos astrargios + Sigomente s'artaria de su logu e su clima nde determinant sa formatzione, su prus de sos astrargios est in sas Alpes (unos 2500) e in su Caucasu. + Su prus mannu est su **Aletsch** (de 130 km2 de superfitzie e una longaria de 27 km) e su **Gorner** in sas Alpes isvitzeras, su **Mer de Glace** e s'**Argentiere** in su monte Biancu, in ue sunt presentes finas [**ispentumos**](ispentumu_0_1_1) de astra, carateristicos. + Sos astrargios si formant prus in artu de 2500/3000 m., in ue su nie non s'iscagiat mancu in istade. + Custu fenomenu, chi cramamus **[erosione](erosione_0_1_1)**, cambiat cunforma a su clima, a sa grussaria e a sa elastitzidade de sos astrargios etotu. + S'erosione cambiat su naturale de su territoriu in ue operat: nche trisinat a giosso cada genia de roca e l'ammuntonat in sa parte bassa de sas baddes formende sas morenas. A bias si tratat de rocas mannas in manera ispropositada (rocas andantanas), istacadas dae sos montes e trisinadas pro chilometros, a bias de pruere fine*fine produidu dae s'isfrigatzamentu de codulos contra a sos rocargios. + Si giai dae su 1954 a su 2007 b'at apidu unu minimongiu areale de su 40% de sos astrargios, nos podimus figurare su resurtadu chi b'at a podere essere in pagu tempus. Intro de su 2100, ant carculadu chi s'astrargiu de sos Forni, chi est su prus mannu de sas Alpes italianas, at a torrare a su 5% de su chi est como. + Si sighit gosi, comente resurtadu de totu custu disacatu, ant a iscumparrere 36 lagos alpinos collocados su prus suta de 2500 m de artia, e s'ant a formare 22 lagos noos subra de sos 2900 m. Duncas, sos astrargios ant a minimare sa mannia issoro e si nch'ant a iscostiare prus in artu. + _# Diegu Corraine_ + + + Astrargiu de s'Aletsch + Astrargiu de su Gorner + Astrargiu de sa Mer de Glace + Ispentumu de astra Shiva Lingam, 120m, astrargiu de s'Argentiere + + ### 16/02/2014 + ## Sas Alpes + ### + PREGONTAS + 1) In ue sunt presentes sas Alpes? + 2) Ite sunt sas Prealpes e in ue s'agatant? + 3) Ite ateras carateristicat tenent sas Alpes? + 4) In ue colant pro andare dae unu chirru a s'ateru de sas Alpes? + Ma non bastaiant a megiorare su cummertziu intre sud e nord de sa Alpes e tando, intre su 1476 e su 1484, aiant abertu sa prima [**galeria**](galeria_0_1_1) (Buco di Viso, longa 75 m., arta 2, larga 2 e mesu, a 2882 m.), a corfos de iscarpeddu. Dae tando, nd'ant abertu deghinas de ateras, in ue colant trenos o automobiles e camios. + _# Diegu Corraine_ + + + Prealpes bavaresas + Ghiatzaju de s'Ortles/Oltler, unu monte de 3.905 m. in sas Alpes Reticas. + Buco di Viso, galeria intre Frantza e Italia + + ### 03/03/2014 + ## Pireneos e Cordiglieras Beticas + ### PREGONTAS 1) In ue sunt sos Pireneos? 2) Comente sunt fatos? 3) In ue sunt sas Cordiglieras Beticas r cale est sa punta prus arta? 4) Ite sunt sas serras? + Sunt longos prus de 430 km, dae su golfu de Biscaja a su Mare Mediterraneu. + Su punta prus arta de sos Pireneos est su **Pico de Aneto** (de 3.4040 m), in sa parte ispagnola. + In prus, sa parte ispagnola est prus in pendida de sa parte frantzesa. Difatis, deghinas de milliones de annos a como, sa pressione de s'Ispagna e de sa Frantza atuales at causadu su sullevamentu de sa crosta terrestre prus in sa parte orientale chi no in sa parte otzidentale. + Sos Pireneos tenent pagos astrargios, de chircu o cun limbas minores intro de sos 2500 e sos 3000 m. + Pro more de s'influentzia de s'Otzeanu Atlanticu, sa parte frantzesa tenet unu clima umidu. Sa parte ispagnola tenet unu clima assutu, pro more de su bentu chi benit dae sa Meseta. + Sos rios prus importantes de sa parte ispagnola sunt s'Aragon, su Gallego, su Segre, tributarios de s'Ebro; in sa parte frantzesa, sas abbas pendent a s'Aude, a s'Adour e a sa Garonna. + Sunt cumpostas, difatis, dae sas cordiglieras ****prebetica**** a nord,** subbetica** in mesania, **penibetica** a sud, e de sa **Sierra de Tramontana**, in Majorca. Sas Cordiglieras Beticas sunt su sighidu de sa serra de su **Rif** in Marrocu. + Sa cordigliera est formada dae serras. Sa prus importante est sa **Sierra Nevada**, in ue b'at su monte prus artu de totu sa penisula iberica, su [**Mulhacen**](Mulhacen_0_1_1) (de 3478 m de artia), cun su nie finas in istade. Un'atera serra importante est sa **Sierra de Cazorla**, dae ue naschet su Guadalquivir. + _# Diegu Corraine_ + + + Pireneos + Sistemas Beticos + Sierra Nevada + Sierra de Cazorla + Serra de Tramuntana - Majorca + Su Mulhacen + + ## Sos Balcanos, sas Alpes Dinaricas e sos Carpatzios + Su numene "**_Balcanos_**" est de origine turca, _balkan_, e cheret narrere «monte». Sos Balcanos sunt postos intre su paris de su Danubiu e sa badde de su riu Maritsa, e s'illonghiant a sud in sos montes Rodopos, chi ghetant a su mare Egeu. A nord-ovest si giunghet cun su sistema carpaticu. @@ -40888,66 +59358,192 @@ In custos montes non b'at astrargios, nen lagos, nen nie perenne. Sas puntas issoro tenent forma tunda e sunt ocupadas dae pasturas a ue andant a paschere sas berbeghes, finas in su tretu prus artu, su monte Botev, a 2376 m. Sos Balcanos sunt unu territoriu instabile, sugetu a terremotos.** + Geologicamente, si presentant comente "pinnigas" parallelas a s'Adriaticu, alternadas a baddes, astrintas a nord, prus largas a sud, formende sos **[golleis](gollei_0_1_1)** de Croatzia, Bosnia, Erzegovina. Apartenent a sas pinnigas de su sistema alpinu-himalayanu. + Sa lacana de sas Dinarides est definida dae su riu **Sava**, dae su **Kulpa**, dae sos mares **Adriaticu**, **Joniu**, **Egeu** e dae sa linia chi moet dae **Salonicu**, colat in sos rios **Vardar** e **Morava**, e crompet a su **Danubiu** cando giunghet a sa Sava. + In cantu a moimentos tetonicos, sas Alpes Dinaricas si sunt iscostiende chirru a ovest. + Si partzint in Carpatzios otzidentales (esternos e internos), formados dae sos montes Beschides e dae sos Tatras, in Carpatzios orientales (esternos e internos), in Carpatzios meridionales (cramados finas Alpes Transilvanas), in Carpatzios romenos, in Carpatzios serbos. Si giunghent a sos Balcanos in sa parte sud-ovest, ischirriados dae su Danuiu, in sas Ghennas de Ferru. + Su punta prus arta est su **Gerlach** de 2655 m. Duncas, in sos Carpatzios non b'at nen nie perenne ne astrargios. + Sunt inghiriados dae su Paris Pannonicu a sud-ovest e dae su Paris de su Danubiu bassu a sud. + Finas sos Carpatzios sunt sugetos a moimentos sismicos. + Su clima est continentale, cun escursiones annuas mannas e abbas pagu bundantes. + _****# Diegu Corraine_ + + + Ghennas de Ferru - Astrintorgiu in su Danubiu, a lacana intre Serbia e Romania, intre sos Carpatzios meridionales e sos Montes Balcanos. + Sos Balcanos e sas Dinarides + Carpatzios + + ## Su Caucasu + Su Caucasu Mannu, a sud, agabbat in sas baddes de su riu **Rioni** e de su **Kura** e, a nord, cun sas de su **Kuban** e de su **Terek**. Est formadu dae una parte otzidentale a ovest de su Kuban, unu tzentrale e un'orientale a est de su Terek. + Sos territorios a nord apartenent a sa Russia, comente "Distritu Federale de su Caucasu setentrionale", cumpostu dae sete entidades federales: Tzetzenia, Daghestan, Inguscetzia, Cabardinu-Balcaria, Ossetzia de su Nord, Territoriu de Istavropol, Karačaj-Tzircassia. A sud apartenent a sa Georgia, a s'Armenia e a s'Azerbaigian. + S'**artia media **de sos montes de su Caucasu est **manna meda**: su monte** Elbrus **(5643 m) e su monte **Kazbek** (5047 m), in su Caucasu tzentrale, sunt sos prus artos de Europa. + Su Caucasu s'est formadu, comente sas Alpes, pro more de sa collisione intre sa placa africana e s'euroasiatica, a su puntu chi galu oe est unu logu sugetu a terremotos. + Pro more de s'artia, b'at **astrargios mannos.** + Dae su Caucasu, sas abbas ghetant a su Mare Nieddu (cun su riu Inguri e e su Rioni) o a su Caspiu (cun su riu Kura e s'Araks chi leant chirru a Baku, in s'Azerbaigian. + In sos montes de su Caucasu b'at minerales medas e, in s'oru de mare, petroliu bundante. + + + Su Caucasu Mannu in artu, su Caucasu Minore in bassu + + ## Catalugna: binchet s'autonomia cun su 73,9% + Sos catalanos ant aprovadu s'istatutu nou de autonomia cun su 73,9% de sos votos e una partetzipatzione de su 49,4%. "Sos catalanos no ant sustennidu su progetu de Zapatero" ca de tres duos no ant votadu pro s'istatutu, at cumentadu su capu de su PP. Cunforme a sos datos chi pertocant su 99,5% de s'iscrutiniu, chi cunfirmant sos de sos sondagios, sos "nono" sunt istados su 20,7%. In su referendum de aprovatzione de s'istatutu de su 1979 sos "eja" fiant istados de s''88,1%. + + ## Su clima alpinu + Duncas, subra de sos 600 m b'at ierros longos e fritos e istades curtzas e friscas. + Dae s'atongiu a su beranu niat meda e a s'ispissu, in istade proet in manera bundante. In ierru, sa temperadura podet crompere a sos 35° suta de 0. Proet de prus in sa parte orientale de sas Alpes, in ue arribbat a su massimu de Italia, comente in Musi (UD), cun 3865 mm. s'annu. + Si cunsideramus chi cada 100 m de artia sa temperadura minimat de mesu gradu, ca minimat su pesu de s'atmosfera e s'aera est semper prus lebia e leat prus pagu sole, cumprendimus pro ite in sos logos de monte prus artos su clima est prus fritu, comente in sas zonas articas europeas. In cambiu, in sa bassura, sa temperadura est prus lena. + Un'ateru cunsideru cheret fatu a propositu de s'espositzione de sas Alpes a su sole. Difatis, sa costa de monte chirru a sud, sa **soliana,**** **leat su sole deretu e pro tempus meda. Duncas est prus caentosa de sa chi est esposta a nord, a **pala umbrina** de sas Alpes. + Duncas, a inghiriu de custos lagos, b'at unu **microclima** cun temperaduras prus artas chi agiuant sa creschida de fundos tipicos de su Mediterraneu (arantzos, limones, olias, pramas). + _# Diegu Corraine_ + + + Val Varaita + Musi (Lusevera) in prov. de Ùdine + Frores e pramas in su Lagu de Como + Lagu prealpinu de Garda + + ## Problemas ambientales e presentzia umana + + + + ## Dae sa Penisula Iberica a sos Uralos + + + + ## S'Europa tzentrale + + + + ## S'Europa danubiana + + + + ## S'Europa orientale + + + + ## Sos problemas de s'ambiente + + + + ## Territorios maritimos e temperados + + + + ## Paris e montigros + + + + ## Undas, mareas e currentes + + + + ## Radiuatividade in Normandia + Greenpeace at publicadu unu raportu de su laboratoriu Acro chi documentat sa contaminatzione radiuativa de sas faldas acuiferas in Normandia. S'abba radiuativa est impreada siat in s'agricoltura, siat pro pesare sas bacas de late. Sos contaminantes arribant a sas faldas dae su depositu de refudos radiuativos de La Hague. Su livellu mediu de radiuatividade est de 750 Bequerels a litru, cando sa normativa europea at istabilidu unu limite de 100 Bequerels a litru. S'abba est contaminada mescamente dae su tritziu, chi est unu radiu-nucleide perigulosu meda. + Sos de La Hague, paris cun sos de Sellafield in sa costa otzidentale de s'Inghilterra, sunt sos impiantos de iscorias radiuativas de importu prus mannu in Europa. /sbs/ + + ## Rios e portos + + + + ## Sa vegetatzione + + + + ## Su clima + + + + ## Problemas ambientales de sos territorios atlanticos + + + + ## Sa regione prus frita e antiga + + + + ## S'atzione de sos ghiatzajos + + + + ## S'Islanda + + + + ## Rios e lagos + + + + ## Su clima + + + + ## Sa vegetatzione + + + + ## Cun sa presidèntzia de Ahmadinejad sa situatzione de sas minorias regiosas in s'Iran est peorada + Cunforme a sas chircas fatas dae s'Assotziu pro sos Populos Minetzados (APM), dae su 2005, cun sa presidentzia de Mahmud Ahmadinejad, est peorada meda sa situatzione de sas minorias religiosas in s'Iran. Est a narrere, sunt creschidas meda sas minetzas de sos Guardianos de sa Rivolutzione pro su chi pertocat sos Baha'i, sos Cristianos e sos Mandeos. S'intollerantzia pertocat mescamente sos belle 10.000 Mandeos, una comunidade religiosa antiga chi cunsiderat a Giuanne Batista s'urtimu profeta suo, e chi a dies de oe istat in sa timoria de agressiones e de mortorgios fatos a de die in su caminu. @@ -40961,142 +59557,581 @@ Ma non sunt petzi sas agressiones chi ponent pessamentu: dae su mese de nadale de su 2005 sos cuotidianos iranianos ant publicadu prus de 30 articulos chi difamant sos Baha'i comente comunidade religiosa, cando chi si registrant atos de vandalismu contra a sos campusantos e a sos logos sacros baha'i. Sos Baha'i si sunt bidos finas limitare sa possibilidade de podere leare un'educatzione superiore. + ## Problemas ambientales + + + + ## Sos fusos orarios + In epocas antigas, pro istabilire s'ora, sa gente si regulaiat cunforma a su moimentu aparente de su sole, ma su carculu non fiat giustu. Cun sas zonas orarias, regulamus su relogiu cunforma a s'apartenentzia de unu logu a su fusu suo. + Sas zonas orarias sunt postas, a su solitu, in mesu de meridianos cun una longitudine multipla de 15° (chi otenimus partzende 360º pro 24, duncas sa tzircunferentzia de sa Terra, carculada in grados, pro sas 24 oras chi ponet su praneta nostra a faghere unu giru intreu a inghiriu de s'asse suo). + Abbaidende unu planisferu, nos abbigiamus chi sos fusos sighint sas linias giustas de sos meridianos, francu cando s'addatant a sighire sas lacanas de sos istados, pro assegurare sa matessi ora. + Comente acordu cunventzionale, totu sos istados adotant s'ora solare de su merdianu tzentrale de su fusu matessi, francu cando adotant s'_ora legale_. + Tando, cunforma a custu meridianu de Londra, carculamus s'ora cun su sinnu «-» pro sos fusos a Ovest e cun «+» pro sos fusos a Est, finas a -12h O e finas a +12h a E. + Su meridianu 180º (chi currispondet a s'Istrintorgiu de Bering) marcat su cambiamentu de data, dae una die a s'atera. + + + Su fusu orariu chi includet sos istados europeos e africanos a +1h UTC + + ## Su sistema viariu europeu dae sas origines + + + + ## Modellos de tzitade dae sas origines + + + + + ## Sos paisagios agrarios + + + + ## Industrializatzione e territoriu + + + + ## Sa tzitade industriale + + + + ## Trasformatzione de sas tzitades + + + + ## Sa cara de sas metropolis + + + + ## In Uganda un'istatzione metereològica CNR + Un'istatzione metereologica totu italiana, curada dae su CNR, at a essere fraigada in su monte de Ruwenzori in Uganda. Est partida difatis pagas dies a como dae Brescia s'ispeditzione sientifica italiana chi at a ponnere un'istatzione meteo in su coro de s'Africa. S'istrutura at a devere medire sos 7 parametros istandard de sa metereologia: temperadura, diretzione e intensidade de su bentu, pretzipitatziones, umididade, pressione e radiatzione solare. S'ispeditzione est istada organizada dae su comitadu Ev-K'-CNR in collaboratzione cun dotzentes e chircadores de s'Universidade de Brescia e s'Assotziu de Protetzione Ambientale Umana Dimora. S'ispeditzione sientifica italiana tzelebrat finas su de 100 annos dae sa prima cunchista assoluta de su monte Ruwenzori. Fiat su 18 de lampadas de su 1906 cando dae sa Punta Margherita - su monte prus artu - est istada cunchistada, pro sa prima borta, dae un'ispeditzione italo-ugandesa ghiada dae Luigi Amedeo de Savoia. + + ## Tzentros istoricos e periferias + + + + ## Sa tzitade difusa + + + + ## Sa tzitade sustenibile + + + + ## Paisagios agrarios modernos + + + + ## Su turismu e su territoriu + + + + ## Ambiente e degradu + + + + ## Cambios in sa populatzione europea + + + + ## Migratziones in Europa + + + + ## Limbas e natziones + + + + ## Sas limbas de Europa + + + + ## Sos padentes de su Paradisu + Sos padentes primarios sunt una de sas risorsas naturales prus vitales de su mundu. Òspitant, pagu prus o mancu, su tres duos de sa biodiversidade, regulant sos tziclos de s'abba e istabilizant su clima. S'isfrutamentu intensivu de sas risorsas forestales est unu problema pro totu su mundu, ma in sa regione de sos Mares de su Sud - in Indonesia e in Papua Noa Guinea - sunt deforestende tropu, medas bortas in manera illegale e sena rispetare sos deretos de sas comunidades indigenas. + In Papua Noa Guinea a curtzu a su lagu Murray, Greenpeace at fatu un "istatzione pro amparare sos padentes", in ue voluntarios chi benint dae totu su mundu agiuant sas comunidades indigenas a mapare sos padentes pro los sarvare dae sas multinatzionales de sa linna et pro incaminare progetos de tutela forestale gestidos dae sas comunidades locales. [_sbs_] + + ## Sas religiones + + + + ## Monarchias, republicas, istados unitarios, federatziones + 1)** hlkj l kjh kljh kljh lkjh lkjh lkjh ljh ljhhlkjhl kh lkjhl hljhlkj lkjhlj ljhl jhljhl kjhlj lkjhl h lkjhlj ljhl jhl hl h ljhl jhl + + + + ## Su sistema democraticu + 1)** hlkj l kjh kljh kljh lkjh lkjh lkjh ljh ljhhlkjhl kh lkjhl hljhlkj lkjhlj ljhl jhljhl kjhlj lkjhl h lkjhlj ljhl jhl hl h ljhl jhl + + + + ## Su ruta de su muru de Berlinu + 1)** hlkj l kjh kljh kljh lkjh lkjh lkjh ljh ljhhlkjhl kh lkjhl hljhlkj lkjhlj ljhl jhljhl kjhlj lkjhl h lkjhlj ljhl jhl hl h ljhl jhl + + + + ## Istados e natziones + 1)** hlkj l kjh kljh kljh lkjh lkjh lkjh ljh ljhhlkjhl kh lkjhl hljhlkj lkjhlj ljhl jhljhl kjhlj lkjhl h lkjhlj ljhl jhl hl h ljhl jhl + + + + ## Relatziones intre continentes + + + + ## Grados de isvilupu e globalizatzione + + + + ## S'imprenta de s'omine in su praneta + + + + ## Su consumu de sas siendas naturales + + + + ## S'incuinamentu atmosfericu + + + + ## Trìtziu in su champagne + Pessade a una bella tassa fritzantina de champagne, cun unu saboreddu galanu de tritziu... Biide bois puru a su fallimentu de s'industria nucleare frantzesa, a sas iscorias radiuativas male amministradas e a sas faldas acuiferas contaminadas a deghe chilometros dae sas bingias de su Champagne. + In Frantza sighit su problema de sas iscorias nucleares. Ant agatadu s'ambiente contaminadu a curtzu de su depositu de iscorias de Soulaine, chi ospitat refudos radioativos chi benint siat dae sas tzentrales nucleares frantzesas, siat dae s'esteru, e chi creschent de chida in chida. + Pro annos meda sas autoridades frantzesas ant asseguradu a sos tzitadinos chi non bi fiant perigulos de contaminatzione de sas faldas acuiferas ligados a sa gestione de sas iscorias nucleares. E pro annos meda ant faeddadu de istandard de segurantzia garantidos e si pessaiat chi su frantzesu fiat unu modellu de imitare. + Sa Frantza devet atrogare sas curpas chi tenet pro su chi pertocat sa politica de sas iscorias radiuativas, devet rinuntziare a s'energia nucleare e investire in sas energias rinnovabiles chi sunt netas e seguras. [_sbs_] + + ## Su caentongiu de su clima + + + + ## Su minimongiu de sa biodiversidade + + + + ## S'abba menguende + + + + ## Sa desertificatzione + + + + ## Sos dannos de su mare + + + + ## Sas zonas climaticas + + + + ## Territoriu de Libanu + + + + ## Territoriu de Siria + + + + ## Territoriu de Israele + + + + ## Territoriu de Turchia + + + + ## Afghanistàn: massacru de 32 pessones + Sos talebanos ant massacradu 32 pessonas, totu membros de sa familia de unu parlamentare afghanu, e ateras deghe pessones sunt iscumpartas. Su massacru est istadu fatu eris in sa provintzia de Helmand, in su sud de s'Afghanistan, ma su deputadu chi est istadu sa vitima, Dad Muhammad Khan, at dadu petzi oe sa noa de su chi est capitadu. Sos gherrillieris talebanos, chi sunt fortes meda in su territoriu de su Sud de sa Natzione, ant postu un'imboscada a unas trinta pessones chi fiant agiuende a unu figiu, unu frade e tres guardias de su parlamentare chi fiant istados giai corfidos. + + ## Territoriu de Giordania + + + + ## Territoriu de s'Arabia saudita + + + + ## Territoriu de Jemen + + + + ## Territoriu de Oman + + + + ## Emirados Àrabos Unidos + + + + ## Territoriu de Qatar + + + + ## Territoriu de Bahrein + + + + ## Iran + + + + ## Georgia + + + + + ## Sud Sudan, galu non b'at paghe + In su Sud Sudan, in sas provintzias de s'Upper Nile e de su Jonglei, b'at apidu fertos e mortos pro sas gherras intre grupos armados e pro sos atacos contra a sas biddas in sa zona de su riu Sobat. Su 20 de abrile sas militzias armadas ant atacadu sa bidda de Ulang e b'at apidu 31 mortos e deghinas de fertos. In Nasir, ant evacuadu un'ospidale de MSF (Medecins Sans Frontieres) chi est istadu isrobadu e derrutu. MSF est una de sas pagas organizatziones chi dat assistentzia sanitaria in sas provintzias de s'Upper Nile e de su Jonglei, in ue b'at casos medas de malaria, tubercolosi e kala azar (una maladia tropicale mortale): como, totu custa gente non si podet prus curare. A pustis de annos medas de gherra, sa firma de sos acordos de paghe in ghennargiu de su 2005 aiat alligradu sos populos de su Sud Sudan. Custas gherras noas in sas zonas de s'Upper Nile e de su Jonglei minetzant sa populatzione tzivile e sas agentzias umanitarias. In sa bida de custa gente no est cambiadu nudda dae sa firma de sos acordos de paghe chi no ant batidu megiorias. + + ## Territoriu de Azerbaigian + S'**_Azerbaigian_**, ufitzialmente **_Republica de s'Azerbaigian_**, est s'istadu prus mannu de sa regione de su [Caucasu](Caucasu_0_1_1), localitzadu intre s'Àsia otzidentale e Europa orientale. + + + + ## Afghanistan + + + + ## Kirghisistan + + + + ## Kazachistan + + + + ## Usbechistan + + + + ## Tagikistan + + + + ## Turkmenistan + + + + ## Pakistan + + + + ## Unione Indiana + + + + ## Nepal + + + + ## Terremotu in Indonèsia + Unu grupu de MSF (Medecins Sans Frontieres) at partzidu benes de prima netzessidade in sas zonas indonesianas in ue b'est istadu su terremotu a curtzu de Bantul. A oe, milli familias ant retzidu kit igienicos e kit de ricostrutzione. Unu grupu de psicologos est arribadu pro traballare mescamente in sos ospidales in ue agiudant sos psicologos indonesianos, formant su personale locale pro lis imparare a connoschere sos malaidos cun problemas psicologicos e comente los curare, e dant assistentzia a su personale de s'ospidale chi est abarradu ispreadu dae su terremotu. Unu grupu de chirurgos est traballende in s'ospidale de Bethesda, in Yogyakarta, in ue b'at una lista longa de malaidos isetende operatziones urgentes. + + ## Bangladesh + + + + ## Bhutan + + + + ## Sri Lanka + + + + ## Maldivas + + + + ## Tzina + + + + ## Mongolia + + + + ## Taiwan + + + + ## Giapone + + + + ## Corea de su Nord + + + + ## Corea de su Sud + + + + ## Primu tradutore automàticu castiglianu-bascu + Si cramat Opentrad e est su primu tradutore automaticu, via Internet e liberu, pro sa tradutzione de testos dae su castiglianu a totu sas ateras limbas ufitziales de s'Istadu Ispagnolu: catalanu, galitzianu e bascu. Sa novidade prus manna est chi est su primu tradutore de custa casta amaniadu pro s'euskara, sa limba basca, chi pro sas particularidades suas at resu difitzile a beru su traballu de sos informaticos. Custu progetu l'at isvilupadu unu cunsortziu formadu dae s'Universidade Politecnica de sa Catalugna, sas universidades de su Paisu Bascu, de Alicante e de Vigo, sas impresas bascas Eleka Ingeniaritza Linguistikoa, Elhuyar Fundazioa e s'impresa galitziana Imaxin Software. Sa finalidade est de favorire su prus chi si podet su plurilinguismu in s'Istadu Ispagnolu impreende sistemas tecnologicos abertos e istandardizados. [_sbs_] + + ## Territoriu e ambientes + + + + ## Marocu + + + + ## Territoriu e ambientes + + + + ## Algeria + + + + ## Tunisia + + + + ## Libia + + + + ## Egitu + + + + ## Angola + + + + ## Camerun + + + + ## Ciad + + + + ## Sos ùrtimos passos de s'Islovènia cara a s'Unione Europea + Àteras noas bonas pro Lubiana pro su chi pertocat s'integratzione in Europa. S'urtimu raportu de cunvergentzia publicadu dae sa Cummissione Europea, e presentadu in Istrasburgu a midade de su mese de maju, dat sa possibilade a s'Islovenia de intrare in sa zona de s'euro dae prima die de ghennarzu de su 2007. Dae s'annu chi benit, duncas, s'Islovenia at a devennere su de treighi paisos chi faghent parte de Eurolandia, su primu de sos deghe paisos intrados in s'Unione Europea como duos annos. + + ## Guinea ecuatoriale + + + + ## Gabon + + + + ## Republica tzentrafricana + + + + ## Congo + + + + ## Republica Democratica de su Congo + + + + ## Sao Tome e Principe + + + + ## Benin + + + + ## Burkina Faso + + + + ## Capo Verde + + + + ## Costa de Avoriu + + + + ## S'Assemblea Mundiale de sa Sanidade at aprovadu una risolutzione de importu mannu + Un'acordu de importu mannu est istadu firmadu su 27 de maju dae s'Assemblea de s'Organizatzione Mundiale de sa Sanidade, chi at a regulare sa Chirca e s'Isvilupu in sos setores de importu prus mannu de sa salude publica. Cun una risolutzione aprovada durante s'addoviu annuale de sos ministros de sa sanidade, sos Guvernos ant detzisu de cumintzare sas tratativas pro istabilire unu progetu de atzione globale pro parare fronte a sa crisi de sa R&S e de atuare sos cussigios de su raportu de sa Cumissione subra de sa Propiedade Intelletuale, s'Innovatzione e sa Salude Publica (CIPIH). + + ## Gambia + + + + ## Ghana + + + + ## Guinea + + + + ## Guinea-Bissau + + + + ## Liberia + + + + ## Mali + + + + ## Mauritania + + + + ## Niger + + + + ## Nigeria + + + + ## Senegal + + + + ## Giunta regionale: su Tocai s'at a cramare "Friulano" + No s'at a cramare nen "tai", nen "blanc furlan", nen "furlan". Su numene nou de su Tocai est "friulano": l'at istabilidu sa Giunta regionale cunforme a sos inditos arribados dae sos cunsortzios vitiviniculos. In su sondagiu de Lenghe.net sos letores no aiant atzetadu sa proposta "friulano" (atzetada petzi dae s'8,74%), cando chi prus de su 63% cheriat "furlan", o "Friul" (18,45%) o ateru (9,71%). @@ -41103,354 +60138,899 @@ Finas una proposta noa essida a campu a s'urtimada, sa de "blanc furlan" praghiat meda. Pero at binchidu unu cumpromissu discutibile intre s'apartenentzia territoriale e s'impreu de sa limba italiana, mancari chi su 60% de su tocai si biat inoghe in su Friuli.[_spn_] + ## Sierra Leone + + + + ## Togo + + + + ## Burundi + + + + ## Comoras + + + + ## Kenia + + + + ## Madagascar + + + + ## Malawi + + + + ## Mauritius + + + + ## Mozambico + + + + ## Ruanda + + + + ## Inaugurada s'Universidade Filipina de Roma + Est istada inaugurada su 15 de custu mese s'Universidade Filipina de Roma chi tenet s'obietivu de promovere sa cultura e mantennere su sentimentu de apartenentzia a s'identidade culturale de origine, duncas non petzi sa limba, ma finas sa cultura, s'istoria, s'arte e sa musica de sa comunidade filipina chi est in sa tzitade. "Totu in s'otica de non colonizare a nemos e de dare oportunidades noas a sos filipinos, belle semper impignados comente domesticos o assistentes familiares" - narat Franceso Florenzano presidente de s'Upter. + Sa comunidade filippina est presente in Italia dae pagu prus o mancu trinta annos. + Como in Italia sunt pagu prus o mancu 95.000 sos filipinos cun permissu de permanentzia, ma prus de 100.000 non tenent unu permissu regulare. In Roma sunt pagu prus o mancu 25.000 e sunt pagu prus o mancu 30.000 sos filipinos naschidos in Italia, in s'ora chi in Roma in chimbe annos nde sunt naschidos pagu prus o mancu 1.000. "Su prus de custos pitzinnos ant a abarrare in Italia, non faeddant sa limba issoro e s'iscola e sas istitutziones no agiudant sa trasmissione de sa limba materna. Custu est un'isballiu ca su bilinguismu est importante pro trasmitere su sentimentu de apartenentzia a sa cultura de origine", narat Francesco Florenzano._[lmr]_ + + ## Seychelles + + + + ## Tanzania + + + + ## Uganda + + + + ## Zambia + + + + ## Zimbabwe + + + + ## Sudan + + + + ## Sudan de su Sud + + + + ## Republica Àraba Saharawi Democratica + + + + ## Gibuti + + + + ## Eritrea + + + + ## Sos clandestinos sunt prus istruidos chi non sos italianos + Sos italianos sunt prus pagu istruidos chi non sos immigrados clandestinos. Est su datu chi essit a campu dae un'istudiu de Carlo Devillanova, de s'Universidade Bocconi, e Tommaso Frattini, de su University College de Londra. + Sunt numeros galu prus importantes si cunfrontados cun sos datos de s'Ocse subra de s'istrutzione in su Paisu nostru: in sa classe de edade intre sos 25 e sos 64 annos, su 41,1% de sos immigrados narat de tennere unu diploma de iscola media superiore, contra a su 33% de sos italianos de sa matessi edade. + Su 12,1% de sos emigrados in Italia tenet un'istrutzione universitaria. In fines, sas feminas sunt a su solitu megius chi non sos omines. Sos duos istudiosos ant fatu sa chirca issoro subra de deghemigia clandestinos chi in 18 meses ant tentu assistentzia dae su Naga de Milano, s'assotziu de volontariadu chi dat assistentzia sanitaria de badas a sos immigrados irregulares.[_lmr_] + + ## Etiopia + + + + ## Somalia + + + + ## Territoriu de Kuwait + + + + ## Territoriu de Tzipru + + + + ## Territoriu de Iraq + + + + ## Brunei + + + + ## Cambogia + + + + ## Indonesia + + + + ## Laos + + + + ## Malesia + + + + ## Acordu intre sa Tzina e s'India: torrat a abèrrere sa "Bia de sa Seda" + Est s'unicu collegamentu naturale intre sa Tzina e s'India, via terra. Est una de sas ghennas de monte chi pro seculos ant bidu colare sas carovanas sighende sa _"Bia de sa Seda",_ s'andala de sos mercantes chi dae sa Tzina addoviaiant a su Mediu Oriente e a sa Roma Imperiale, percurrida a pustis dae Marco Polo pro addoviare s'Imperu de Kublai Khan. + _"Signori imperadori, re e duci e tutte altre genti che volete sapere le diverse generazioni delle genti e le diversita delle regioni del mondo, leggete questo libro dove le troverrete tutte le grandissime maraviglie e gran diversitadi delle genti d'Erminia, di Persia e di Tarteria, d'India e di molte altre province."_ + _ _ + Sos guvernos de Pechinu e New Delhi ant pigadu una detzisione istorica e nd'est su primu signale de sos progetos mannos a beru intre sos duos Paisos. Si torrat a aberrere sa ghenna Nathula, a 4.500 metros subra de s'Himalaya, belle a metade caminu intre sa capitale de su Tibet (Lhasa) e su portu indianu de Calcuta, belle che 500 de chilometros de distantzia ognunu. Est unu coladorgiu tancadu dae sa gherra sino-indiana de su 1962, e a s'ora impreadu petzi pro unu servitziu postale, unu a sa chida a caddu de s'ainu chi giughet pagas literas de pastores tibetanos in sos duos chirros de su tremene. A s'abertura de su Nathula ant a sighire ateros progetos mannos meda: su fraigu de una rete ferroviaria manna chi colleghet su trenu nou dae pagu inauguradu intre sa Tzina e su Tibet, allonghiende su servitziu finas a Dehli e Calcuta; prus cantidade de asfaltu de agiunghere a su progetu mannu de autostradas (141.000) chi sunt fraighende intre sa Tzina, India, Vietnam, Thailandia, cun ramos finas a s'Asia tzentrale e s'Europa. Custu est su progetu annuntziadu in s'abrile coladu dae su 1° ministru Wen Jiabao in bisita a sa "_Silicon Valley"_ indiana Bangalore, cando at profetizadu chi Tzina e India ant a fraigare paris su "_seculu asiaticu"_. Una bisione ambitziosa ma a s'ora matessi unu torrongiu a su connotu: in su 1750 custos duos paisos faghiant paris su 57% de sa produtzione manufaturiera de su mundu intreu, su cummertziu issoro fiat su tzentru de s'economia mundiale de cussu tempus. + In su tempus de Marco Polo sa bia de sa seda connoschiat unos cantos furchiddos: unu meridionale, chi colaiat s'Himalaya in artu de Katmandu in su Nepal. Ma sa ghenna Nathula est divennida tzentrale in una cuntierra geoistrategica de s'Otichentos e finas a sos primos de su Noichentos: sa cuntierra intre s'imperu Britannicu e sa Russia zarista pro ismanniare sas areas de influentzia issoro a s'ala de s'Asia tzentrale e de sa Tzina. Est su chi in su suspu de sas cantzellerias de s'epoca fiat definida su _"Giogu Mannu"._ In su 1904 Londra si cumbinchet chi sos russos si fiant pighende su Tibet pro faghere a timere e cunditzionare s'urtima dinastia tzinesa de sos Qing. Su vitzere britannicu in India, Lord Curzon, mandaiat gasi su coronnellu Francis Younghusband a capu de un'ispeditzione militare in intro de sa ghenna Nathula, cun 1.200 sordados britannicos e 10 migia intre _sherpa_, _coolies_, _gurka_ nepalesos. Fiat un'ispeditzione mala a beru, a temperaduras chi arribaiant a 20 grados sutazero, cun sos sordados custrintos a dormire abratzados a sos fusiles Maxim pro non si congelare. Arribados a su regnu de Lhasa sos inglesos ochiiant deretu milli sordados tibetanos. S'ispeditzione est durada pagu ma est servida a sos tzinesos pro acreschere sos suspetos subra de s'intentu de imperialismu otzidentale in s'area; suspetu pigadu mesu seculu a pustis dae Mao Zedong pro legitimare s'invasione de su Tibet dae parte de s"_Esertzitu de Liberatzione Populare"_. + S'importantzia de sa regione himalayana comente aera de lacana istrategica est torrada de atualidade in su 1962, cun sa gherra intre sa Tzina e s'India chi segaiat a mala manera sos raportos intre Zhou Enlai e Nehru in intro de su movimentu de sos "_Non Allineados"_. Pro faghere sanare de su totu sas fertas de cudda gherra ant fatu colare 44 annos. Galu dae pacu tempus intre sos duos gigantes asiaticos arrumbaiant firmos unos contos: asilu politicu dadu dae s'India a su Dalai Lama e a sos tibetanos in esiliu; su nono de sa Tzina a reconnoschere s'adesione indiana de su Sikkim. Finas a como sos duo paisos fiant pagu collegados. Ma como sa cuntierra betza no tenet prus importantzia, cara a sas cunvergentzias mannas a beru de interessos economicos. Una delegatzione de su guvernu indianu est arribada eris a Lhasa pro tzelebrare sa abertura noa de su Nathula. Sa posta in giogu: New Delhi tenet bisongiu de vitalizare sa periferia orientale sua, bisat de l'agantzare a su trenu tzinesu; Pechinu a s'atera ala tenet una creschida chi favorit sas regiones ricas de sa costera, como sa paraula crae sua est "_sa cunchista de su West"_, duncas s'isvilupu de sas aeras mannas a cara de su Vietnam e de s'Asia tzentrale, dae su Yunnan a su Tibet a su Xinjiang. In cussu territoriu intre su sudovest de sa Tzina e su nordest de s'India bi sunt risorsas istrategicas meda: 200 milliardos de metros cubos de gas naturale, 1,5 miliardos de tonneladas de petroliu, 900 milliones de tonnelladas de carbone. Custos sunt sos carburantes de importu mannu pro alimentare unu decollu economicu "energivoru", sa matessi resone chi ispinghet Pechinu e New Delhi a s'alleare pro chircare risorsas in Asia tzentrale e in Africa pro su tempus chi at a bennere. + S'Himalaya est finas su serbatoju de un'atera risorsa importante: s'abba. Sas astras de cuddos montes alimentant sos rios prus mannos asiaticos, dae su Gange a su Brahmaputra, dae su Yangtze a su Mekong, bias vitales pro unu continente istrintu dae s'urbanizatzione, dae s'esplosione de sos cunsumos alimentares, dae s'incuinamentu. Dae sa cooperatzione sino-indiana diant naschere cantieris mannos a beru de digas e tzentrales idroeletricas. Cosa chi sos ambientalistas timent, pro s'impatu chi diat tennere cun s'ecosistema. + Sos chi tenent a coro s'identidade culturale comente cussa tibetana abbaidant cun assustu mannu sas cunseguentzias omologantes de s'isvilupu economicu, su modellu tzinesu chi creschet in Lhasa e finas in Hanoi. Ma s'acurtziongiu intre sa Tzina e s'India faghet minimare sas resistentzias. Dae un'annu a s'ateru su cummertziu intre sos duos paisos est creschidu de su 55%. + Fonte: www.repubblica.it de Federico Rampini. + + ## Birmania + + + + ## Filipinas + + + + ## Singapore + + + + ## Thailandia + + + + ## Timor Est + + + + ## Vietnam + + + + ## Albania + + + + ## Andorra + + + + ## Bosnia e Erzegovina + + + + ## Croatzia + + + + ## Binti iscolas paris a s'iscoberta de sa limba sarda + Binti iscolas, dae sa Barbagia finas a su Campidanu, ant presentadu in s'auditorium de s'Itc Satta unu progetu in rete _«Andalas de imparu intro de sa limba sarda»_. Custu est su primu, de tres annos, chi at bidu sos pitzinnos de s'iscola elementare cun sos pitzocos de sas iscolas medias e superiores traballare paris pro agatare materiale utile a s'iscoberta de sa limba e de sa cultura sarda. Unu percursu interessante meda, chi ponent paris tempus passadu e modernidade, musicas, ritos e traditziones chi si addoviant in una regorta de materiale multimediale. + _«Andalas de imparu intro de sa limba sarda»_ est su progetu prus mannu finantziadu cun sa lege 26 a tutela de sa limba e de sa cultura sarda. Nicola Corrias, insignante referente pro s'Itc Satta, at ispricadu chi su finantziamentu retzidu est prus pagu de su pedidu ma chi est possibile su matessi a ativare su progetu. Su dirigente iscolasticu Mario Porcu at imbetzes faeddadu de comente est naschidu su progetu coordinadu dae Valeria Sanna cun s'agiudu de 7 espertos esternos. A sa presentatzione fiat presente finas s'assessore regionale a sa publica istrutzione Elisabetta Pilia, chi at manifestadu s'intentu de valorizare sas variantes locales e mescamente s'importantzia e su bisongiu de una limba istitutzionale in s'amministratzione pubblica.[_gbs_] + + ## Gretzia + + + + ## Matzedonia + + + + ## Malta + + + + ## Montenegro + + + + ## Portogallu + + + + ## San Marino + + + + ## Serbia + + + + ## Islovenia + + + + ## Ispagna + + + + ## Vaticanu + + + + ## Fogos: pro su VAS sas regiones devent aprovare pranos de preventzione. + # Sos ecologistas de VAS (Verdi Ambiente e Societa) torrant a faghere apellos, a pustis de su chi ant naradu sos meteorologos, a Guvernu e Regiones. "Si devent atuare, in su totus, sos Pranos de preventzione antintzendiu ca" sustenint su responsabile natzionale de VAS Walter Iannotti "est megius a prevennere chi non a ochiere sos fogos". Pro s'assotziu est incomintzende un'istade caente a beru, cun temperaduras record. Bisongiat, duncas, a creschere sas atziones de preventzione. S'apellu est fatu mescamente a su Gubernu nou e a sos entes locales, chi non miniment s'atentzione e non pessent chi sas abbas de custas urtimas dies agabent su perigulu. In prus, s'assotziu ammentat chi pro sos tzitadinos, in s'ambitu de sa XVI editzione de sa Campagna natzionale "_Preveniamo gli incendi 2006"_, b'at su numeru birde 800.866158, 24 oras subra de 24, cun segreteria telefonica, ue si podent signalare sa presentzia de areas degradadas, muntonargios abusivos, terrinos prenos de fenu, lacanas de istradones e ferroviarias non innetiadas e ateras situatziones chi podent creschere meda s'arriscu de fogos; finas a sos turistas chi si firmant in sos padentes e in sas areas birdes s'ammentat de allughere fogos petzi si b'ant istruturas adeguadas. _[sch]_ + # **** + + ## Territoriu de s'Armenia + + + + ## Naschida e isvilipu de su turismu + + + + ## Sos cambios demograficos in Europa + + + + ## Sos flussos migratorios in Europa + + + + ## Unu protzessu seculare + + + + ## Unione de istados, non de populos + + + + ## Metropolis + + + + ### 13/04/2013 + ## Aprovada dae sa Comuna de S'Alighera sa prima delibera in aligheresu. E in sardu cando? + ### de Diegu Corraine + Su 12 de custu mese, a su chi narant sos giornales, est istada aprovada dae sa Comuna sa prima delibera in aligheresu. Semus cuntentos mannos de custa noa chi dat presentzia publica a una de sas limbas minoritarias de Sardigna. Leghende su comunicadu chi narat chi si tratat de su "primo atto che da inizio alla stesura delle traduzioni in catalano di Alghero delle delibere dell'esecutivo relative agli argomenti inerenti le politiche linguistiche dell' Amministrazione.", no ischimus si si tratat de una faddina de su giornalista o de sa detzisione de sa Comuna de ponnere s'aligheresu "petzi" pro argumentos de politica linguistica. Ca, si esseret gosi, diat currispondere a unu visione culturalista de su problema de sa promotzione e tutela de sa limba: una politica linguistica moderna e coerente tenet sentidu si pertocat totu sos ambitos de sa sotziedade e de su territoriu! + Una cosa non nos agradat de sa politica linguistica aligheresa: operant comente chi S'Alighera non siat in Sardigna, comente chi s'aligheresu non siat una minoria in intro de su territoriu natzionale sardu, comente chi sos aligheresos non siant sardos chi ant imparadu su catalanu, dae seculos! Non si tratat de una casualidade ma de unu visione ideologica chi est currende in S'Alighera oe, cumpartzida in S'Alighera e in Catalugna, chi S'Alighera siat unu tretu de Catalugna in Sardigna. Cosa chi, est craru, no est! + Si, tando, S'Alighera est Parte de Sardigna, diat devere balere una regula, basada in s'istoria e in sa lege: si sa limba de S'Alighera est s'aligheresu, in su matessi territoriu est ufitziale s'italianu ma mescamente su sardu, chi est sa limba istorica, natzionale, de "totu" sos Sardos. Tando, pro ite non publicant sas deliberas e faghent politica linguistica finas in sardu? Diat essere una chistione de coerentzia ma finas de cumbeniu, ca de seguru est dae s'italianu e non dae su sardu chi lis arribbat su perigulu de assimilatzione linguistica, ca est a sa comunidade sarda chi podet interessare sa sorte de s'aligheresu e no a sa comunidade italiana. + #_Diegu Corràine_ + + ### 28/05/2013 + ## S'Armenia, natzione antiga semper bia + ### Intervista de Diegu Corraine a Sarkis Shahinian + Semus faeddende, est craru, de s'Armenu orientale, distintu dae s'otzidentale e chi finas a su genotzidiu de su 1915 lu faeddaiant in s'Armenia istorica, a ponente de sos rios Akhurian e Arasse, in prus de sos tzentros urbanos mannos de s' Oriente Mediu, chi sunt in parte galu oe a beru laboratorios culturales: Costantinopoli (Istanbul), Gerusalemme, Su Cairu, in prus de unas cantas isulas culturales che a Parigi e mescamente in sos cumbentos mechitaristas de Venezia (Ìsula de San Lazzaro) e Vienna. Eja, s'armenu orientale lu faeddant totus, francu forsis unos cantos abitantes chi benint dae Russia, chi istant in Armenia pro resones economicas o militares. Sa minoria de sos Yezides, istoricamente presente in sa regione de Aparan (a pees de su Monte Aragadz), e finas sas minorias minores curda e grega (custa urtima, oramai, assimilada de su totu) e sos azeros chi istaiant in Armenia finas a sos chertos chi nche sunt agabbados in sa gherra 1991-1994 intre Armenia e Azerbaidjian, faeddant cun fatzilidade s'armenu. + In s'era sovietica, su russu fiat sa limba amministrativa, chi totus deviant connoschere e faeddare in manera perfeta. A pustis de s'indipendentzia, otenta in su 1991, s'obligatoriedade de su russu est decadida. Sas iscolas de russu las ant abolidas e custu at causadu problemas medas, ca Mosca, in prus de essere su collaboradore istrategicu pro etzellentzia, est finas su primu interlocutore cummertziale. Dae unu puntu de vista linguisticu, su russu apartenet a sas limbas islavas, cando chi s'armenu tenet raighinas indoeuropeas e at tentu unu decursu autonomu cun un' isvilupu tzurpu, comente su curdu o su farsi, in manera diferente dae su chi est capitadu pro su tedescu e sas limbas romanzas. + Devo premitere chi, ca est una limba indoeuropea, s'armenu est flessibile e cuntenet raighinas diferentes in sa matessi paraula chi, si cumbinadas, otenent unu gradu artu de pretzisione in sa definitzione de su sinnificadu. Est craru chi una limba s'evolvet in manera proportzionale a s'isvilupu de su pessamentu colletivu, de sa „polis" chi caraterizat su sistema sotziale e politicu suo. Cunforma a su gradu de isvilupu industriale, una limba creat paraulas suas pro definire cuntzetos tecnicos cumplessos. S'istoria de sos Armenos est caraterizada dae evolutziones a tzacullita, cun arressadas repentes causadas dae invasiones de poderios istrangios o dae traumas colletivos provocados dae isterminios e disterros in massa. Su prus grae in assolutu b'est istadu intre sos seculos 19 e 20, in antis cun su massacru, intre s'atongiu de su 1894 e su beranu de su 1896, de dughentomigia armenos, limitadu pero a sas regiones chi aiant dadu origine istoricamente a custu populu, est a narrere a furriu de su Lagu de Van, sas regiones de Mush, Sassoun, Kharpet, Tzesarea de Capadotzia, Erzerum, Akn, Kars, Ardahan. Pustis cun su genotzidiu de su 1915/16, chi at interessadu in pratica totu sos Armenos de s'Imperiu otomanu. Custa esperientzia at causadu unu cungelamentu initziale de sa capatzidade evolutiva de s'armenu otzidentale, chi, pero, at torradu a cumintzare a in foras de s'Armenia, in sa diaspora, mescamente in Beirut, Aleppo, Parigi, Marsiglia, Su Cairu, Atene, mantenende una fortalesa fundamentale chi fiat Venezia, e sighende su caminu suo a Istanbul. S'armenu orientale at sufridu un'efetu prus pagu traumaticu: su tzentru nevralgicu s'est istesiadu a Tiflis, in Georgia (in ue bi fiat sa classe intelletuale ma finas economica e militare dae su Setighentos a su cumintzu de su Noighentos) in Yerevan, sa capitale de sa prima e efimera Republica de Armenia (1918-20). In prus, est craru, de sa Sede Santa de sa cristianidade armena, riunida in su Catolicosatu (patriarcadu supremu) de Etchmiadzin, a 12 km a nord-ovest de Yerevan e sena ismentigare Teheran, Tabriz e Isphahan, in ue si fiat istabilida dae su cumintzu de su Seschentos una comunidade manna, deportada dae su Sha Abbas dae sa regione de su Vaspurakan (Van) e de Djougha (Nakhitchevan). S'evolutzione de s'armenu orientale est ligada a una sotziedade agraria. Petzi moende dae sa sovietizatzione de s'Armenia s'assistet finas a unu brincu de calidade de s'isvilupu linguisticu, cun riformas - finas dramaticas, ca tropu simplificadoras - de s'iscritura, e custu at aumentadu meda sas diferentzias mannas cun sa forma otzidentale. Unas cantas paraulas las ant torradas a leare dae sa traditzione (gratzias a s' isvilupu de sos istudios, mescamente architetonicos e archeologicos, ma finas filologicos). Àteras imbentadas ex-novo. Sa literadura, sa sientzia e s'industria ant registradu cunchistas de importu in epoca sovietica (matematica, astronomia, chimica, metallurgia), sufrende una prima arressada cun sas purgas istalinianas in sa segunda medade de sos annos 30, finas a sa morte de su ditadore, in su 1953, pro torrare a cumintzare cun una fortza noa in s'agabbu de sos annos 50 e mescamente in sos annos 60, in ue est crompidu a su massimu, paris cun sas artes aplicadas e, mescamente, in su panorama de un'ischidada natzionale in cuncomitantzia cun su de chimbanta anniversarios de su genotzidiu, ammentadu siat in s'Armenia sovietica, siat in sa diaspora. S'indipendentzia de Armenia, in su 1991, at postu, est craru, sa limba in cara de sas responsabilidades suas: totu cheriat traduidu: dae sos termines meigos, a sos tecnicu-industriales. Unos cantos termines si podiant bortare in armenu cun fatzilidade, ateros prus pagu e duncas eja, si faghiat riferimentu mescamente a su russu e, netzessariamente, a s'inglesu e, prus pagu, a su tedescu. + De seguru. E l'ant finas creadu in manera istrategica, propiu pro non permitere s'assimilatzione de s'identidade armena, in parte in podere de s'Imperiu romanu, chi fiat a curtzu de iscumparrere, e in parte in podere de s'Imperiu persianu. Sa missa armena la naraiant, eja, in armenu, ma l'iscriiant, che a totu sos testos sacros, in siriacu (forma iscrita de s'aramaicu). Su Katholikos Sahag su Mannu (s'urtimu in discendentzia direta de Grigor Parthev, chi li naraiant s'Illuminadore, responsabile beru de sa cunversione de s' Istadu armenu a su Cristianesimu a cumintzos de su seculu 4 ), cumprendende sas cunseguentzias politicas chi diat aere tentu su partzimentu de su rennu Arshakuni (sa familia reale chi at guvernadu s'Armenia dae su seculu 1 p.C. a sos cumintzos de su 5), individuat in unu militare de intelletu lugorosu, Mesrob Mashdotz, sa pessonalidade chi li diat aere cunfiadu sa missione difitzile de creare un' alfabetu nou, segadu in sas carateristicas de sa limba antiga (chi li naraiant „limba literaria", in armenu: „grabar"). A Mesrob lu custringhent a leare sos votos e duncas nche lu mandant a Ctesifonte, Edessa, Gerusalemme e Atene pro imparare su persianu, s'aramaicu, s'ebraicu e su gregu chi si bi deviat proare a ispirare pro s'alfabetu nou. S'at a assentare pro binti annos e, in fines, a sintesi de sos istudios suos, presentat a su patriarca, galu biu, un'alfabetu dotadu de 36 literas e chi at permitidu de bortare deretu sos testos sacros in unu codighe suo. Custu at permitidu sa tradutzione de testos sacros antigos chi si nd'est perdidu s'originale, comente sa Biblia de sos 70, e chi agatat in sa versione armena sa versione prus antiga cunservada materialmente. S'armenu iscritu, duncas, est istadu una aina de traditzione no natzionale ebbia, ma finas interculturale. + Finas inoghe tocat a distinghere sa realidade diasporica dae s'Armenia. Sos cuotidianos e sos periodicos prus mannos sunt publicados, in sa diaspora, in sas comunidades de s' Oriente Mediu (Libanu, Siria, Iran, Egitu, pro mentovare sas prus mannas), in Europa (Frantza, Gretzia, Germania, Tzechia, ma finas in Romania), in sa Federatzione russa, in sos Istados Unidos, in Canada, in Argentina e in Australia. + Finas inoghe tocat a distinghere intre operas in limba e operas chi tratant argumentos chi interessant in manera direta sos armenos. Li fatzo un'esempru: in Italia, in sos urtimos deghe annos, ant publicadu operas medas, mescamente sa Guerini e assotziados, subra de sos crimines de massa chi sos armenos ant sufridu, dae s'agabbu de s' Otighentos finas a unu seculu a pustis. Sa Rizzoli at publicadu unos cantos libros de Antonia Arslan, chi su primu est „S'istatzu de sa chilandra", in ue s'autora torrat a percurrere, sighende s'arrastu de un'autobiografia romanzada profunda, sas fases prus de importu de s'esperientzia de su genotzidiu de su 1915, finas a pustis de su disterru, vividas dae sa familia sua. M'ammento chi sa trama l'ant torrada a leare, pagos annos a como, frades Tavianis, chi nd'ant bogadu una pellicula. Su matessi capitat in Isvitzera, in ue, foras male, ant creadu un'impresa editoriale noa, Metis presse, chi publicat mescamente operas de sagistica in frantzesu a pitzu de temas sotziales atuales, ma finas a propositu de sa memoria in generale. Ma s'esigentzia de s'esprimere b'est finas in ateras partes de Europa (Frantza, Russia, Inghilterra, Romania) e de su mundu. In Armenia sa produtzione literaria, a dolu mannu, s'est fata prus povera mescamente pro more de sas difficultades economicas de sa populatzione, chi peleat, foras male, a comporare su giornale, podides pessare unu libru ... Ma est su _discursu_ culturale chi est connoschende una paralisi perigulosa. + Fiat una pratica avantzada meda intre su 1969 e su 1980 e chi durat finas a como, belle chi, pro sas resones chi apo naradu, est torrada in palas. + A nd'elencare calicunu diat essere a faghere unu tortu a sos ateros. In antis de totu, non podimus ismentigare sos classicos, dae Movses Khorenatsi, a Mesrob Mashtoz etotu, imbentore de s'alfabetu, a Grigor Naregatzi, Nerses Shnorhali, o Mkhitar Kosh, colende dae sos autores de su romantitzismu tardu comente Khatchadur Abovian, Mikael Nalbandian, Ghevond Alishan e crompere, tando, intre s'Ottighentos e su Noighentos, a Hovhannes Tumanian, Raffi, Missak Medzarentz, Vahan Terian e sos autores prus mannos de s'Armenia istorica, medas de custos massacrados durante su _Medz Yeghern_ (su _Crimine Mannu_, espressione idiomatica armena per definire su genotzidiu de su 1915) in mesu de custos Daniel Varoujan, Krikor Zohrab, Rouben Sevag, Siamanto petzi pro nde mentovare calicunu, sighende cun Yeghishe Tcharentz, Yervand Odian, Avetik Isahakian, Vahan Tekeyan, Costan Zarian, Hagop Oshagan, colende duncas a sos annos 50 e 60, cun sos autores prus mannos de s'Armenia sovietica comente Kevork Emin, Hamo Sayan, Paruyr Sevag, Hovhannes Shiraz, Silva Kaputikian e Razmig Davoyan e crompere a dies de oe, mancari a largu tale talentu de sos primos, cun Vahakn Grigoryan, Rouben Hobsepyan, Rouben Khandjyan, Hratchia Tamrazyan e cun giovanos promitidores comente Levon Khchoyan, Aram Pachyan o Sona Van. Non cherent ismentigados , est craru, autores chi ant dadu un'agiudu mannu a sa cultura universale, comente Komitas o William Saroyan. + Est fundamentale, mescamente pro sa diaspora chi est sa cunseguentzia direta de sa deportatzione. Non b'at una familia armena in su mundu chi su genotzidiu no l'apat tocada in manera direta. Custa presentzia faghet parte de s'ADN nostru. Su _Medz Yeghern_ no est istadu elaboradu, sos mortos no ant tentu un'interru dinnu, e su trauma s'est perpetuadu in sas levas posteriores. Chie at isseberadu de rimovere in manera cumpleta custa esperientzia (a su nessi a livellu intelletuale), chie l'at trasformadu in odiu, in pagos l'ant potzidu parare fronte cun sos medios giustos. Su male at lassadu tratas indelebiles in su pranu psicologicu, chi in medas sunt istadas somatizadas. Calcunu no at aguantadu su dolore e s'est mortu a generatziones de distantzia, ateros ant isvilupadu indiferentzia o, foras male, sunt istados assorbidos in una dinamica de assimilatzione impossibile de evitare ca sa cultura dominadora at tentu una vitoria naturale. Calicunu, foras male, at isvilupadu un'odiu dae sas intrannas de sa gente sua, chi at pretzisamente sessadu de essere „sua" pro custas pessones ... + Eja, comente apo naradu in manera cussente o incussente. + Sa globalizatzione non tenet caratere passivu o intransitivu. E mescamente no est unu fenomenu chi dia cherrere caraterizare in sensu negativu o positivu, ca dipendet dae s'individu comente unu si ponet in cara de unu fenomenu gasi. A isvilupare in sa diaspora unu sensu de identidade natzionale tenet unu no isco ite de ischitzofrenicu, chi est propiu de totu sos populos chi istant a tesu dae sa terra issoro. S'identidade natzionale colat dae s'identidade culturale, chi est sa prus difitzile de proponnere a unu giovanu chi abitat totu sas istitutziones de sa cultura dominadora. Sa bena printzipale est, in manera netzessaria, sa familia, duncas sas istitutziones religiosas (balet finas - paret paradossale ma est sa realidade, e gasi fiat finas in su territoriu de naschida - pro sos non credentes), mancari meda dipendat dae s'intelligentzia e dae s'abertura de sos responsabiles religiosos ma finas e mescamente dae sas ghias ispirituales ativas in cussu mamentu pretzisu, e, pro sa de tres resones, dae s'esistentzia possibile de iscolas comunitarias. In Venezia, pro narrere, finas a unos doighi annos a como bi fiat su collegiu armenu Moorat-Raphael, guvernadu dae sa Cungregatzione de sos Padres Mechitaristas (catolicos), ma chi at devidu cungiare pro difficultades finantziarias causadas dae sa pagu frecuentzia. S'istoria de su collagiu tenet un'interessu mannu: unos cantos intelletuales armenos b'aiant istudiadu. Ma, pro resones de logu, como no est cosa de b'andare prus a fundu. Belle gasi, mancari apant una comunidade reduida, sos armenos de Italia fiant privilegiados in custu sensu. Àteros collegios mechitaristas bi nd'aiat in Vienna, Parigi, Buenos Aires e Istanbul. Custu urtimu est s'unicu, paris cun su de Argentina, a essere abbarradu ativu. Bi nd'at ateros, in Oriente Mediu e in sos Istados Unidos, chi los ant creados sas comunidades, sos partidos politicos (in antis de totu s'Universidade Haygazian de Beirut, in Libanu) o s'Unione Generale Armena de Bonufaghere. + Est in familia chi bi podet essere mescamente su dibatidu de s''apartenentzia, de su sinnificadu culturale de sa limba e de s'identidade. Unu caminu a palas in segus (unu giovanu chi detzidat - belle essende de origine armena ma cun una familia chi, pro una resone o pro un'atera, no est resessida a l'acumpangiare in custu caminu de apropiatzione culturale e natzionale - de s'interessare a sa cultura sua de autodidata) si verificat in casos raros meda. Ma capitat! Si tratat „petzi"de agatare sas benas giustas. + S'identidade politica colat finas in sa possibilidade de s'identificare cun ghias chi si reputent tales. Personalidades de sa diaspora e mescamente de sa Republica de Armenia chi apant a beru carchi cosa de dare, in su pranu intelletuale e istrategicu, cun abertura de visiones in su tempus venidore, chi apant ideas craras a pitzu de su progressu economicu e industriale, culturale e formativu, ma finas militare. E dae ue essat a pigiu integridade morale. No so narende nudda de nou. Imagino chi pro sas italianas e sos italianos bagiat su matessi arresonu. + Ca a reconnaschere su genotzidiu de su 1915 diat cherrere narrere a torrare a ponnere in chistione s'identidade de sa Turchia moderna, chi s'istrutura sua sotziale, politica e economica si fundat propiu in sa „resessida" de custu crimine de massa, abbarradu impunidu. In prus, custu reconnoschimentu diat cherre narrere a aberrere su capitulu de sas riparatziones, a totu sos livellos, dae cussas economicas a cussas territoriales, propiu su chi sa Turchia timet de prus. Como tocat a sas classes politicas de sas tres partes (in mesu de custas finas sa diaspora armena, ca interessada in manera direta e non rapresentabile - pro resones craras - dae sa Republica de Armenia) creare unu terrinu apropiadu pro afrontare custu discursu. In Turchia, a pustis chi unos cantos editores animosos, comente sa Belge de Istanbul, ant cumintzadu a publicare in sos annos 90 istudios a pitzu de su genotzidiu in unos cantos romanzos, s'astra at cumintzadu a si truncare. Ma est cun s'assassiniu de Hrant Dink, su caporedatore de s' ebdomadariu armenu _Agos_ de Istanbul e mescamente cun sa reatzione forte de sa populatzione (prus de 200 000 pessones in s'interru suo, cun iscritas comente: «Semus totus Hrant Dink, semus totus Armenos» - est a narrere messagios chi petzi carchi annu in antis diat essere istadu impossibile a imaginare) chi s'est assistidu a una furriada bera, ca sa sotziedade tzivile turca at cumintzadu a s'interrogare in iscala manna subra de sa veridade de su chi est capitadu in su 1915 e a meledare subra de sa negatzione de Istadu praticada finas a oe. + Su raportu intre Curdos e Armenos at connotu isvilupos diferentes e no est de sos prus fatziles. Sas tribus curdas chi istant in su matessi territoriu de sos armenos non solu ant "agiuadu" intre sos seculos 19 e 20 su Guvernu turcu a eseguire su genotzidiu, ma sunt istados sa „longa manus" de sas autoridades pro cummitere propiu s'etzidiu. Ma sos Curdos si sunt abbigiados de sa finalidade bera de su Guvernu giai dae su 1925, cando Mustafa Kemal at fatu impicare sos capos de tribu prus mannos acusende*los de separatismu. Su massacru de Dersim (oe Tunceli) intre su 1937 e su 1938 - chi nch'at giutu a s'isterminiu de unu numeru includidu intre sas 40 000 e sas 80 000 pessones, pro su prus Curdos, ma chi in mesu issoro b'aiat finas armenos medas sobravividos dae su 1915 e "curdizados" pro assimilatzione fortzada - at craridu in manera definitiva s'idea de Ankara de turchizare in manera cumpleta s'Anatolia, una pratica chi est sighende finas como, cun prus de tremigia bidditzolos curdos isboidados o destruidos. In sos annos 80, sas fortzas politicas curdas disterradas ant reconnotu sas responsabilidades de sos Curdos in s'atuatzione de su genotzidiu. Est petzi de pagas dies a como sa decraratzione de unu de sos esponentes prus mannos de sos Curdos de Turchia, Ahmet Turk (deputadu in su Parlamentu de Ankara e vitzepresidente de su BDP, su _Cungressu de sa Sotziedade Democratica_, pro curdu) chi pedit iscusa a sos Armenos pro sa parte de primu pranu tenta dae sos Curdos in su genotzidiu, e pretziat su Primu ministru turcu Regip Tayip Erdogan a faghere su matessi. Oe, su sindigu de Dyarbakir, sa metropoli curda prus manna cun pagu prus de unu millione de abitantes, est su promotore de initziativas medas culturales e politicas diretas a unu torrongiu in paghe de Curdos e Armenos. In custa tzitade, in sos urtimos duos annos b'at apidu cunferentzias internatzionales chi teniant comente argumentu su 1915. Torro a narrere: totu custu fiat imaginatzione pura galu pagos annos a como. Sas dinamicas sunt atzelerende meda prus de cantu esponentes medas de sa diaspora armena resessant in manera efetiva a cumprendere e custu est capitende, b'at de notare, como chi s'est acurtziende su de chentu anniversarios de su genotzidiu, chi est in su 2015. + Sos Paisos a curtzu a s'Armenia dant logu a relatziones cumplessas meda: sa Georgia in su Nord (cun una minoria armena forte in sa regione Samtkhe-Javakheti), s'Iran in su Sud, e s'Azerbaidjian in s'Est e finas sa Turchia in s'Ovest. Cun custos urtimos duos Paisos sa frontera est cungiada. In particulare, cun Baku s'Armenia est in raportos bellicosos pro more de su cunflitu chi interessat su Karabagh montaninu. Su cunflitu at esplodidu cando custa regione - attribuida dae Stalin in su 1923, a pustis de sa sovietizatzione de su Transcaucasu, a s'Azerbaidjian - at detzididu in freargiu de su 1988 s'autodeterminatzione sua e l'at santzionada in nadale de su 1991 cun unu referendum populare. Sos raportos cun sa Turchia ant connotu unu cumintzu de torrongiu in paghe dae su 2007, cun sa firma in santugaini de su 2009 de sos chi sunt connotos comente sos Protocollos de Zurigu - chi deviant permitere s'abertura de sas fronteras e s'istitutzione de raportos diplomaticos intre sos duos Istados - chi sos Parlamentos rispetivos no ant ratificadu. Su genotzidiu de su 1915 e sa gherra de su Karabagh sunt galu sos ostaculos prus mannos pro una solutzione possibile de custu cunflitu longu. Sa Russia est un'alliadu istrategicu importante meda de s'Armenia (chi faghent parte, paris cun Bielorussia, Kazakhstan, Kirghizistan e Tagikistan, de s'Organizatzione pro su Tratadu de Seguresa Colletiva CSTO, una casta de alliantzia istrategica contraposta a sa NATO) chi tenet un'influentzia manna in totu sos aspetos istrategicos, moende dae su controllu de sas fronteras cun sa Turchia e s'Azerbaidjian, a s'infrastrutura energetica, industriale e de sos trasportos e chi como diat cherrere imponnere finas una casta de ispatziu comunu interdoganale connotu cun su numene de Unione euroasiatica. A narrere su beru, no isco cantu custa adesione potzat resurtare profetosa pro s'Armenia. + Sa limba, sena duda peruna, e sa cultura chi nde derivat. Sa religione, est craru, est un'elementu culturale tzentrale, una de sas colunnas identitarias: ma, comente apo giai naradu, dipendet meda dae s'integridade de su capu ispirituale, in totu sos grados, e dae sos valores chi resessit a veiculare in sa Natzione. Non comente urtima cosa, s' istoria comuna e s'esperientzia tragicas e pro unos cantos ghetos, afogadora de su _Medz Yeghern_ e, pro cantu contradittoriu potzat parrere, sa negatzione sua. Sas autoridades turcas non sunt galu resessidas a cumprendere chi neghende il genotzidiu sunt allarghende _ad aeternum_ su mamentu de su torrongiu in paghe intre sos duos populos, ca custu cumportamentu negat sa realidade etotu de sa diaspora armena e nde cheret ponnere in duda s'identidade. + A pustis de unu mamentu importante de sintesi, chi b'est istadu in sa segunda medade de sos annos 80 e chi at fatu naschere su movimentu indipendentista ghiadu dae su chi diat essere devennidu su primu presidente de Armenia, Levon Ter Petrossian, sa classe politica armena no est istada bona a bogare profetu dae sos isvilupos de sa gherra pro su Karabagh montaninu, e, mescamente, no at cunsolidadu s'arresonu politicu chi s'est isvilupadu in una base democratica forte. Praticas oligarchicas si sunt fatas sa regula in su pranu economicu e politicu e su Paisu at connotu, dae su cumintzu de sa (ri)fundatzione sua, un'esodu mannu chi l'at ispogiadu de siendas medas, umanas, intelletuales e sientificas, vanifichende s'entusiasmu de su cumintzu dadu dae s'isperu democraticu. Sas gherras de podere chi si sunt isvilupadas a furriu de printzipios finas demagogicos relativamente a sa solutzione de su problema de su Karabagh no ant permitidu de raighinare valores politicos in antis de totu in sos partidos e duncas in sa populatzione, creende unu clima de discunfiantzia a pitzu de sos ghiadores. A pustis de su masscru in Parlamentu de su 27 de santugaini de su 1999, cando unu grustu de assaltu formadu dae chimbe pessones est intradu a poderiu ochiende oto pessonalidades chi in mesu issoro bi fiant su Primu Ministru Vazgen Sargsyan (elementu tzentrale in sa creatzione de s'esertzitu) e su Presidente de su Parlamentu Karen Demirtchian (ex segretariu de su Partidu comunista de s'Armenia sovietica), sa classe politica e su Paisu ant sighidu a vivere in sa pagu segurantzia e mescamente in s'assentzia de una ghia bera. Sos duos Presidentes de sa Republica chi sunt bennidos unu infatu de s'ateru, Robert Kotcharian e su chi b'est como, Serj Sargsyan, non sunt istados a tretu de guvernare sa situatzione e ant imbertu su Paisu semper de prus in sos bratzos de sa Russia, lighende*nde su destinu politicu, economicu e militare in manera belle inscindibile dae Mosca. Finas a livellu ispirituale, a pustis de sa morte de su Catolicos Karekin 1 e mescamente sa de su predetzessore suo, Vazgen 1, sa Cresia apostolica armena, autotzefala che a sa georgiana, no at connotu una figura carismativa bera e de grandu integridade a ue si podere riferire finas in su pranu eticu, in prus de cussu religiosu. + M'apo a limitare pretzi a sos chi sunt rapresentados in Parlamentu (monocamerale, 131 iscannos), in ordine de importantzia: su **Partitu Republicanu **(69 iscannos), ghiadu dae su Presidente de sa Republica atuale, de casta natzionale-populista e chi l'ant ammitidu in su Partidu Popolare Europeu (PPE). Est caratterizadu meda dae tendentzias conservadoras e egemonicas. Totu sos funtzionarios de s'Istadu, dae su Presidente de su Parlamentu, a su Primu Ministru comente sa majoria assoluta de sos ministros nde faghent parte, ma finas sas personalidades chi guvernant s'economia, chi ateru no est si no un'oligarchia. In su segundu postu agatamus **Armenia prospera **(37 isannos), che nche torrat a s'oligarca _Gagik Tsaroughian_, su presidente de sa Federatzione oliimpica armena, chi in su pranu politicu non si distinghet in nudda dae su primu, ma comente issu est interessadu dae sa gherra pro su podere. Tsaroukian, in unu primu tempu cunsideradu de seguru su disafiadore in sas eletziones presidentziales de su presidente in essida Sargsyan, at detzididu in una manera curiosa a beru, in antis de s'agabbu de s'annu, de non si presentare. S'eminentzia murra de su partidu est su segundu presidente de s'Armenia, _Robert Kotcharian_, su prus probianu a Vladimir Putin pro istile de Guvernu, pro interessos politicos e mescamente economicos. Dae duos annos a custa ala si b'est agiunta sa presentzia de s'ex ministru de sos afares esteros, Vartan Oskanian, omine de intuitu politicu bonu chi at fundadu una prataforma de cumcambiu meda "populare", chi si narat Civilitas e chi sa resessida sua at iscadenadu s'inchietesa de su partidu in su podere, chi est faghende de totu pro l'indebilitare pesende dudas a furriu de su finantziamentu de custu Grustu de Espertos. Finas custu partidu est in su PPE. Sighit su **Cungressu natzionale armenu (CNA, **7 iscannos**)**, una coalitzione de unos cantos partidos de s'opositzione de mannarias diferentes, primu in mesu de totus su **Movimentu natzionale armenu**, chi nche torrant a su primu presidente de s'Armenia, Levon Ter Petrossian, pessonalidade carismatica e de grandu pesu culturale, chi in unu primu tempus aiat lassadu a un'ala sa politica, lassende sa carriga sua in freargiu de su 1998. Su credo politicu suo si podet sintetizare in su promovimentu de un' Istadu de deretu craramente liberista e chi at proadu a si coalizare, in Parlamentu, cun Armenia prospera, fallende in s'intentu suo ca tenet un'istile politicu in totu diferente, ma mescamente ca su partidu de Tsaroukian no l'at chertu sighire in una logica de coalitzione contra a su presidente de como Sargsyan. Fiat crompidu a su bertighe suo in su mese de martzu de 2008, est a narrere in sas urtimas eletziones presidentziales caraterizadas dae violentzia manna meda praticada in regimene de istadu de urgentzia contra a sas protestas tziviles dae bandas de su presidente in essida Kotcharian e chi b'aiant postu sa vida deghe pessones. Ter Petrossian at detzididu de non si presentare comente candidadu in sas eletziones presidentziales benientes. Sighende sos cunsensos, su de bator partidos est sa **Federatzione rivolutzionaria armena (FRA, **5 iscannos**)**, s'unicu de sos partidos istoricos armenos (fundadu in ghennargiu de su 1890 in Tiflis) a essere rapresentadu in su Parlamentu de como. Fiat naschidu pro difendere sos interessos natzionales de s'Armenia istorica. Faghet parte de s'internatzionale sotzialista, belle chi tenet un'imprenta natzionalista crara, e est afiliadu a su Grupu sotzialista in su Cussigiu de Europa. Alliadu, in antis, de su Guvernu chi si fiat formadu a furriu de su presidente Kotcharian, su FRA a detzdidu de amparare su presidente de como finas a sa firma de sos Protocollos de Zurigu, cando at detzididu de essire dae sa coalitzione guvernativa ca si intendiat traighidu dae sos duos documentos cunsiderados dannosos pro sos interessos natzionales de sos Armenos. Est in perdida neta de cunsensos e at detzididu de non presentare perunu candidadu in sas presidentziales benientes. Su distacu suo dae su Guvernu de como s'opositzione no l'at leadu mai meda in su seriu, ca su cumportamentu suo est caraterizadu dae unu misturitzu de interessos a furriu de sa figura de su presidente de como. Arribbamus duncas a su **Partidu Eredidade **(5 iscannos), ghiadu dae Raffi Hovannesian, un' avogadu naschidu in California dae una familia de istudiosos, e chi fiat istadu su primu ministru de sos afares esteros suta de su Guvernu in su tempus de sa presidentzia de Levon Ter Petrossian. In su pranu programaticu, in pratica non tenet peruna diferentzia cun su CNA, ma est tributariu de una cuncurrentzia de pessones e non de ideas, finas issu in perdida manna de cunsensos. Hovhannesian at detzididu de leare parte in sa cuntierra presidentziale. In fines tenimus **Istadu de deretu **(6 iscannos), alliadu de su Partidu republicanu e chi sa ghia sua, _Arthur Baghdassarian_, ex Presidente de su Parlamentu, oe est Segretariu de su Cussigiu pro sa seguresa natzionale. Custu partidu, chi at perdidu cunsensos medas dae sas urtimas eletziones, est a tesu meda dae aplicare sos printzipios chi dant, foras male, su numene a su colletivu suo. Si definit de tzentru ma, a sas beras, est prontu a adderire a cale si siat coalitzione bastet chi mantengiat una presentzia efimera in su Guvernu. B'at, in prus, unu muntone de partidos prus minores chi non sunt rapresentados in s'Assemblea natzionale, chi balet sa pena de nd'ammentare duos: **s'Unione pro s'Autodeterminatzione Natzionale**, ghiadu dae _Paruyr Hayrikian_, unu dissidente in epoca sovietica disterradu in antis in Etiopia e pustis in sos Istados Unitos e chi como est alliniadu meda in positziones pro otzidentales. Hayrikian, como candidadu pro sa presidentzia de sa Republica, est istadu vitima pagas dies a como de un'atentadu e, pro bonaura, est istadu petzi fertu. S'ateru est su **Movimentu Sardarabad** (dae su numene de su paris chi in maju de su 1918 est istadu teatru de una battalla intre sas fortzas turcas e cussas armenas e in ue custas urtimas sunt resessidas a arressare s'avantzada de sos inimigos, una vitoria chi nch'at giutu a sa creatzione de sa prima Republica armena), chi non leat parte in peruna votatzione eletorale e chi at detzididu de s'impinnare cun unu traballu de prossimidade cun sa populatzione pro su rispetu de sos deretos tzivicos (legales e umanos) de su tzitadinu e pro una riapropiatzione de sa cunfiantzia de su populu in sas autoridades in antis de totu giuridicas e, tando, politicas. + S'Armenia est un'Istadu chi non tenet essidas a su mare. Est unu Paisu fundamentalmente agriculu cun un'industria no isvilupada bastante. In mesu de sos setores de punta bi sunt su minerariu, s'agricultura, su turismu (cun unu potenziale mannu de isvilupu galu inesploradu). A pustis de sos urtimos acordos de collaboratzione istipulados cun sa Russia, si isetat un'aumentu mannu de atividades in su campu de s'industria bellica. Un'ateru setore istrategicu est su de sa produtzione energetica. S'Armenia produit prus energia de canta no nde cossumet, gratzias finas a sa tzentrale nucleare de Medzamor e de sa produtzione de energia idroeletrica. Belle gasi, sos guvernos chi sunt bennidos unu infatu de s'ateru dae su 1991 a oe non sunt resessidos a creare sas bases pro un'isvilupu economicu sustenibile e a gherrare contra a sa corrutzione, finas e mescamente in intro de s'amministratzione publica. Sa paga - pro non narrere nulla - cunfiantzia de sa populatzione in su sistema giuditziariu e politicu, unu sistema de istrutzione chi at sighidu a torrare in palas in sos urtimos annos - cun isulas de etzellentzia pagas a beru - unu sistema ermeticu de assuntziones e una redistributzione de sa richesa inesistente nch'ant giutu giovanos medas e, fenomenu nou, giovanos de sas classes prus ditzosas, mescamente in su setore de sas impresas minores e medias, a lassare su Paisu. Si carculat chi dae su 1991 prus de 800 000 pessones ant moidu dae Armenia. Bi cheret a creare prospetivas noas, mescamente pro sos giovanos, e a faghere prus cumpetente e seguru su sistema sanitariu, ca non b'at unu regimene assegurativu obbligatoriu contra a sas maladias e a sos infortunios. Si bidet chi benit male a aere sas ideas craras a pitzu de sos medios de investire in sos setores diferentes cun s'incognita de sa gherra semper apostada in palas de sa contonada. Finas pro custu, at a essere una tarea de su Guvernu beniente a elaborare unu programa chi paret fronte a sas incognitas sotziales prus mannas, impinnende*si in antis de totu pro sa seguresa ma finas pro s'otenimentu de sa pace. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 10/05/2013 + ## SA LIMBA SARDA IN PIANALZA E MONTIFERRU OTZIDENTALE + ### + ISPORTELLU SUBRA-COMUNALE Operadoras: Gianfranca Piras e Maria Giovanna Serchisu + INTERVISTA de_ Redatzione Limbas_ + _ _ + -- **Cando est naschidu s'isportellu?** + A livellu subra-comunale est naschidu in su 2012, ma paritzos Comunos teniant giai s'isportellu a livellu locale. In Iscanu pro esempru (ch'est su Comunu capufila) s'Ufitziu Limba Sarda fiat operativu dae su 2004. + -- **In ue?** + Su Comunu capufila, comente amus naradu, est Iscanu (Scano di Montiferro). Sos Comunos aderentes sunt Bosa, Frussio, Magumadas, Modolo, Montresta, Sagama, Sinnariolo, Sune, Tinnura e Tresnuraghes. + -- **Cantos seis traballende?** + Semus duas operadoras: Gianfranca Piras e Maria Giovanna Serchisu. + -- **S'ente collaborende est?** + Emmo, finas a como amus agatadu disponibilidade manna siat dae sos Comunos siat dae s'Unione de Comunos (chi ocannu passadu nos at finantziadu sa publicatzione de su materiale didaticu pro sas iscolas). + -- **Ite traballu internu seis faghende?** + Essende chi sos Comunos sunt medas, semus chirchende de faghere traballos chi potzant andare bene pro totu sas biddas, pro podere achistare su tempus in sa megius manera. + -- **Ite traballu seis faghende (o ais fatu) in sas biddas?** + Comente Isportellu subra-comunale amus aprontadu cursos de "alfabetizatzione" in limba sarda abertos a totus, chi ant dadu sa possibilidade a giovanos meda de s'improntare a faeddare e a iscriere in sardu. Amus organizadu unu cursu de formatzione pro insegnantes pro aprofundire sa didatica de sa limba sarda. In Iscanu organizamus dae annos meda su cuncursu de poesia sarda (fatu totu in sardu, dae su bandu a sa premiatzione) e cunferentzias culturales de ogni tipu. + Ocannu amus a coinvolgere sos genitores in unu progetu regionale chi si narat "Bilinguismu Creschet", chi lis at a dare sa possibilidade de faeddare cun un'esperta mondiale de bilinguismu (sa dot. Antonella Sorace). + -- **Ite ais fatu pro aumentare sa sensibilidade pro su sardu in sa bidda e in sos pitzinnos?** + Su traballu de ocannu passadu l'amus fatu pensende a sos pitzinnos in manera particulare, e difatis amus preparadu materiale didaticu de dare a sas iscolas (libreddos, alfabetieres, ischedas…). + Su materiale promotzionale chi preparamus (locandinas, invitos, calendarios, depliant) est fatu totu in limba sarda, e sa gente s'est abituende a leghere in custa limba sena si nd'ispantare prus. + -- **E in su mundu de su cumertziu, de sas butegas, cosa ais fatu pro sa visibilidade de su sardu?** + S'ULS de Iscanu aiat preparadu, annos como, adesivos de dare a totu sas butegas e a sas atividades cummertziales. Diamus cherrere faghere sa matessi cosa finas pro sos ateros Comunos, ma cun sos problemas economicos de custos tempos no ischimus si pro ocannu si bi l'at a faghere. + -- **E cun sa Cresia?** + A narrere sa veridade, finas a como cun sa cresia no est capitadu de bi collaborare. Isperamus pro unu cras. + -- **E cun s'Iscola?** + Pro s'iscola, comente amus naradu, amus aprontadu materiale didaticu de tantos tipos (libreddos, ischedas, alfabetieres de apicare in su muru). Semus in cuntatu cun sa Dirigente de ambas Diretziones Didaticas, chi nos at dadu disponibilidade prena pro collaborare. + S'unica dificultade pratica est chi ocannu sas oras sunt pagas meda, e no est fatzile a imbatere a faghere totu. + -- **E sa gente ite nde pessat?** + Sas biddas chi tenent s'isportellu dae paritzos annos sunt prus sensibiles a su tema de sa limba sarda, ma finas in ue s'isportellu est naschidu dae pagu semus incomintzende a bidere sos resurtados. B'at galu traballu meda de faghere, massimu cun sos pitzinnos e cun sos giovanos chi tenent su disigiu de connoschere megius sa limba issoro. + Gianfranca Piras: + Laurea in Materias Literarias. Master in "_Tradutzione e comunicatzione in limba sarda"_. Docente in sos cursos de "_Ortografia de sa limba sarda e laboratoriu de tradutzione_" fatos pro sas Provintzias de Aristanis, Nugoro, Tatari e Olbia e pro paritzos Comunos de Sardigna. + Publicatziones: + - **_L'italiano giuridico-amministrativo nella Sardegna dell'Ottocento _**(Condaghes, Casteddu, 2001); + - **_A b'enis, ajo? - Mini decalogo bilingue per tornare all'uso del sardo in tutti i contesti della vita sociale _****(**Grafiche Editoriali Solinas, Nugoro, 2003); + - **_Comente s'iscriet su sardu? Regulas de base de sa Limba Sarda Comuna _**In _Fainas pro s'impreu de su sardu in s'Amministratzione Publica _(Tipografia Ghilarzese, Bilartzi, 2009); + - **_Pro imparare _**_1 e 2 _(grammatica e esertzitzios de limba sarda (Tipografia Ghilarzese, Bilartzi, 2012). + Maria Giovanna Serchisu: + Laurea in Literas Modernas. Cursu de Linguistica Sarda. Docente in cursos de formatzione de limba sarda. + Publicatziones: + - _Il lessico della panificazione. Inchiesta linguistica a Scano Montiferro_. (Grafiche Editoriali Solinas, Nugoro, 2012); + - **_A b'enis, ajo? - Mini decalogo bilingue per tornare all'uso del sardo in tutti i contesti della vita sociale _****(**Grafiche Editoriali Solinas, Nugoro, 2003); + - **_Il sapore della memoria_** e **_Sa "furredda" de Montiferru _**(a cura de sa sotziedade _Emeron s.a.s_., 2000).**__** + _ _ + #_Diegu Corràine_ + + ## Partetzipatzione ativa de sas fèminas a sa polìtica + # Dare a sa feminas sas connoschentzias giuridicas e politicas chi lis bisongiant pro una partetzipatzione ativa a sa bida politica. Custu est s'obietivu printzipale de su cursu "Feminas, politica e istitutziones. Caminos formativos pro sa promotzione de sas pari oportunidades in sos tzentros detzisionales de sa politica", organizadu dae sa Facultade de Giurisprudentzia, pro boluntade de su Ministeriu de sas Pari Oportunidades e in collaboratzione cun s'Iscola Superiore de sa Publica Aministratzione. Bi podent partetzipare totus sas feminas cun diploma de iscola media superiore e at a incumintzare chenabura 8 de cabudanni de su 2006; sas dimandas de ammissione s'ant a podere presentare dae martis 20 de lampadas a sabadu 29 de triulas. Sos istudios fatos in custos urtimos annos in campu natzionale, europeu e mundiale subra de sa situatzione de sa partetzipatzione feminile a sos protzessos detzisionales politicos mustrant, difatis, sas dificultades de sas feminas a intrare in sa bida politica; est netzessariu, duncas, incumintzare cun atziones pro las superare. A livellu natzionale, istatisticas reghentes mustrant chi sa presentzia de sas feminas in sos organos de sos partidos non nche colat in sa media su 15%, meda de mancu de su 35% inditadu comente numeru minimu pro un'echilibriu giustu intre sos duos sessos. Custa situatzione est crara si abaidamus comente est compostu su Parlamentu: in sas urtimas eletziones sas feminas ant cunchistadu petzi su 17% de sos segios. S'Italia est in sas positziones prus bassas de sa classifica de sos istados europeos pro su chi pertocat su numeru de sos parlamentares feminas. In Isvitzera, imbetzes, sunt feminas su 45% de sos eleghidos. In su Parlamentu Europeu matessi s'Italia est in s'urtima positzione, cun su 11,5% de segios feminiles. Su programma didaticu de su cursu previdet ses areas tematicas mannas, chi andant dae sa prospetiva istoricu-sotziale de sa presentzia de sa femina in sos protzessos detzisionales politicos a sas istitutziones politicas de s'Unione Europea, dae s'organitzatzione e su funtzionamentu de sas istitutziones de s'Istadu a sas autonomias de sos entes territoriales, dae su sistema de sos partidos a sas dinamicas e tecnicas de sa comunicatzione in publicu. Su cursu, de badas, durat 60 oras e at a riservare su 35% de sos postos a sas istudentes universitarias. Durante su cursu s'ant a faghere valutatziones e in finis una verifica pro bidere si sas connoschentzias fundamentales sunt istadas imparadas. Sas partetzipantes ant a retzire, a cursu tancadu, un'atestadu de frecuentzia. _[sch]_ + # + + ### 15/05/2013 + ## S'autonomia fiscale in su Paisu bascu + ### Ite narat su titulu 3 de s'Istatutu + 2. Su cuntenutu de su regimene de Acordu at a rispetare e s'at a regulare cunforma a custos printzipios e fundamentos: + a) Sas istitutziones cumpetentes de sos Territorios Istoricos ant a podere mantennere, istabilire e regulare, in intro de su territoriu issoro, su regimene tributariu issoro, tenende contu de s'istrutura generale impositiva de s'Istadu, de sas normas prevididas dae s'Acordu pro su coordinamentu, s'armonizatzione fiscale e sa collaboratzione cun s'Istadu, e de sas normas aprovadas dae su Parlamentu Bascu pro finalidades identicas in intro de sa Comunidade Autonoma. S'Acordu at a essere aprovadu cun una Lege + b) De s'esatzione, gestione, licuidatzione, riscossione e ispetzione de sas tassas, francu sas chi faghent parte de sas Intradas Doganales e sas chi in su tempus presente si incassant pro mediu de sos Monopolios Fiscales, si nd'ant a interessare, in cada Territoriu Istoricu, sas Diputatziones Forales[1]rispetivas, sena pregiuditziu de sa collaboratzione cun s'Istadu e de s'ispetzione arta sua. + c) Sas Istitutziones cumpetentes de sos Territorios Istoricos ant a adotare sos acordos pertinentes e ant a leare sas detzisiones adeguadas pro aplicare in sos territorios rispetivos sas normas fiscales de caratere istraordinariu e cungiunturale che s'Istadu detzidat de aplicare in su territoriu comunu, fissende su matessi tempus de valididade + d) S'aportu de su Paisu Bascu a s'Istadu at a cunsistere in una cuota globale, integrada dae sas chi interessant cada unu de sos territorios suos, comente cuntributzione pro totu sas funtziones de s'Istadu chi non tenet sa Comunidade Autonoma + e) Pro definire sas cuotas currispondentes a cada Territoriu Istoricu chi integrant sa cuota globale mentovada in antis s'at a formare una Cummissione Mista, formada, a un'ala, dae unu rapresentante de cada Diputatzione Forale, e ateretantos de su Guvernu Bascu, a s'atera, dae unu numeru eguale de rapresentantes de s'Amministratzione de s'Istadu. Sa cuota cuncordada in custa manera at a essere aprovada pro lege, cun sa perioditzidade chi at a essere fissada in s'Acordu, sena pregiuditziu de s'agiornamentu annuale suo, cunforma a sa protzedura chi s'at a istabilire, gasi etotu, in s'Acordu. + f) Su sistema de sos Acordos s'at a aplicare cunforma a su printzipiu de solidaridade chi si bi referint sos articulos 138 e 156 de sa Costitutzione + a) Sos aportos de sas Diputatziones Forales, comente espressione de sa cuntributzione de sos Territorios Istoricos a sos gastos prevididos de su Paisu Bascu. Una Lege de su Parlamentu Bascu at a fissare sos criterios de distributzione ecuitativa e sa protzedura chi, cunforma a cussos criterios, s'at a cuncordare e at a faghere efetivos sos aportos de cada Territoriu Istoricu. + b) Sos rendimentos de sas tassas propias de sa Comunidade Autonoma chi istabilat su Guvernu Bascu, de acordu cun su chi narant s'articulu 157 de sa Costitutzione e sa Lege Organica subra de su finantziamentu de sas Comunidades Autonomas. + c) Tramudas de su Fundu de Cumpensatzione Interterritoriale e ateras destinatziones a carrigu de su Bilantziu Generale de s'Istadu + d) Rendimentos chi benint dae su patrimoniu suo e intradas de Deretu Privadu + e) Su produtu de sas operatziones de creditu e emissiones de depidu + f) Dae cale si siat atera intrada chi si podet istabilire in virtude de su chi disponent sa Costitutzione e s'Istatutu presente + 2. Su Parlamentu Bascu at a detzidere a cale organu de su Paisu Bascu s'ant a tramudare sa propiedade o s'usu de custos benes e deretos + 3. Una Lege de su Parlamentu Bascu at a regulare s'amministratzione, sa defensa e sa cunservatzione de su Patrimoniu de su Paisu Bascu. + 2. Su volumene e sas carateristicas de sas emissiones s'at a istabilire cunforma a s 'ordinamentu generale de sa politica credititzia e in coordinamentu cun s'Istadu. + 3. Sos titulos emitidos s'ant a cunsiderare fundos publicos a totu sos efetos. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 20/05/2013 + ## PRÈMIU PINTORE DE GIORNALISMU IN SARDU + ### Proclamados sos binchidores, in Irgoli, su 18 de maju de su 2013 + Sabadu 18 de Maju 2013, in sa sala cunsiliare de sa Comuna de Irgoli, a sas h. 18,30, sunt istados proclamados sos binchidores de sa prima editzione de su PRÈMIU PINTORE de giornalismu in sardu (in ammentu de su giornalista e iscritore Giuanne Frantziscu Pintore, mortu in su 2012): Rachel FALCHI de Tatari cun un'articulu chi faeddat de sos problemas de s'ambiente e de sas neghes chi nde tenet s'omine), Lisandru BECCU de Silanos (cun un'articulu chi tratat de su pastoriu eris e oe), Andria PIRA e Giosepe FRORE de Nugoro (chi ant iscritu paris s'articulu premiadu "S'Iscotzia e sa prospetiva de indipendentzia" ma non ant podidu essere presentes). Sos binchidores ant retzidu 100 € peromine de premiu e unu simbulu apositu in tzeramica fatu dae s'artista Mimmo Bove. Sos tres articulos premiados ant a essere publicados in su rivista in sardu EJA. + In sa tzerimonia fiant presentes prus de baranta pessones: familiares de sos binchidores , sa familia Pintore, membros de sas Editziones Papiros, amigos de Giuanne Frantziscu Pintore, iscritores, giornalistas e amigos de sa limba sarda. + In antis de sa premiatzione, ant leadu sa paraula su sindigu de Irgoli, Giuanne Porcu, su diretore editoriale de Papiros editzione, Diegu Corraine, s'artista Mimmo Bove, Carminu Pintore e Annedda Muscau (figiu e mugere de GF Pintore). + Sos premiados sin sunt presentados faeddende de s'esperientzia de su cuncursu, de sas dificultades de s'iscritura in sardu e de s'utilidade de isvilupare sa limba sarda finas in su mundu de s'informatzione. + In fines, ant ammentadu a GF Pintore sos amigos Antoni Granara e Antoni Marche. + Su PRÈMIU, organizadu dae sas Editziones Papiros, cun su patronadu de sa Comuna de Irgoli, at annuntziadu sa segunda editzione pro su 2014, semper in Irgoli. + _[in sa fotografia, dae manca, Diegu Corraine, Lisandru Beccu, Carminu Pintore, Rachel Falchi]_ + #_Diegu Corràine_ + + + + ### 26/05/2013 + ## Unu raportu subra de sa politica linguistica + ### Sos sistemas operativos + _ Custu chi nde publico unu biculeddu est unu "Raportu subra de sa politica linguistica", annu 1999, chi sa Diretzione Generale de Politica Linguistica de Catalugna at publicadu in su mese de maju de su 2000. Si faeddat de s'impreu de su catalanu in totu sos campos, dae s'amministratzione publica a sa gustitzia, dae sos medios de informatzione a sa tzinematografia, dae s'onomastica a s'informatica. Inoghe bos propongio, traduidu in sardu, un'articulu subra de sos sistemas operativos. Dae custu podimus bidere chi, annos medas a como, sos catalanos faghiant cosas chi sos sardos no amus galu mancu cumintzadu. _ + 3. Sos sistemas operativos in catalanu + 3.1. _Windows 98 in catalanu_. + In sa segunda bindighina de su mese de nadale de su 1998, gratzias a un'acordu intre sa Generalitat e s'impresa Microsoft, ant cumintzadu a cummertzializare su sistema operativu Windows 98 in catalanu, a su matessi preju a s'ingrussa de sa versione in ispagnolu. Mancari b'apat apidu unas cantas dificultades in sa fase de distributzione a sa minuda, sa disponibilidade de custu produtu in catalanu est un'agiudu importante a sa difusione de sa connoschentzia e de s'impreu de su catalanu in unu de sos campos prus influentes de sa sotziedade de custu cambiu de seculu. + Pro agiuare sa cummertzializatzione de su programariu, in s'agabbu de freargiu sas cumpangias produtoras de machinariu informaticu prus importantes de Ispagna (Compaq, Comelta, Data General, Fujitsu, Hewlett Packard, IBM, Investronica, e Olivetti) ant fatu connoschere a totus s'impinnu issoro a ponnere in su mercadu, in manera progressiva, sos elaboradores cun Windows 98 in catalanu e ispagnolu cun preinstallatzione duale. + In una chirca demoscopica, chi ant fatu in freargiu pro ischire ite nde pessat sa gente de sa politica linguistica, b'aiat custa pregonta: "Sa Generalitat at agiuadu economicamente a faghere possibile sa versione in catalanu de su sistema operativu Windows 98. De acordu est o no est de acordu? Su 86 pro chentu de sos intervistados fiat de acordu; petzi su 7,7 pro chentu non fiat de acordu. Pro su chi pertocat sas bendidas de sas lissentzias, fontes de Microsoft faghiant ischire chi in sa medade de su mese de nadale de su 1999 aiant bendidu 15.000 lissentzias in catalanu, e custu rapresentaiat prus de su 5 pro chentu de sas bendidas in Catalugna. + In s'otica de sa politica linguistica, custa proa cheret cunsiderada bene a beru, ca, a superare su 5 pro chentu de su mercadu in un'annu, in sa situatzione mala in ue s'agatat galu sa limba nostra, est unu resurtadu bastante bonu. In prus, totu custu: + - Cuntribuit a s'aumentu de sa valore sotziale de sa limba, chi sos tzitadinos pertzepint comente adata a totu sas funtziones + - Est un'amparu pro s'ammodernamentu de sa terminologia e de su lessicu de su catalanu + - Agiuat sa realizatzione de progetos de ingenieria linguistica chi interessant su catalanu + - Aumentat su valore internatzionale de su catalanu chi, intrende in custos sistemas, si nch'allargat dae ateras realidades linguisticas a sas cales lu paragonant tropu a s'ispissu + 3.2 _Su Navigadore_ + A parte s'acordu cun Microsoft pro faghere possibile Window 98 in catalanu, tocat a ammentare chi, pro initziativa cungiunta de Entziclopedia Catalana e de s'assotziu Softcatala, est disponibile in catalanu finas su programariu de intrada libera Netscape. S'urtima versione de Netscape Communicator, sa 4,7, at tentu s'amparu de su Dipartimentu de Educatzione e Cultura de su Guvernu de sas Ìsulas Baleares. + #_Sarvadore Serra_ + + ### 14/06/2013 + ## Morte de unu Presidente + ### de Giuanne Frantziscu Pintore + _In su 2007 Condaghes at publicadu "Morte de unu Presidente", de Giuanne Frantziscu Pintore. Est unu romanzu de fantapolitica e unu giallu in su matessi tempus. Contat de su fatu chi a Nenardu Angioni, presidente de guvernu sardu, l'agatant mortu, mesu nudu, in su dominariu de Istene Demaias, cabu de su parlamentu. A sa prima, paret un'istoria de fantzeddos agabbada malamente. A sa mugere de Demaias, Annesa Iserrai, l'incurpant de sa morte, l'arrestant, e nche la ponent in presone. Nurai, giornalista sardu de unu cuotidianu italianu, cumintzat a retzire literas eletronicas dae una pessone non connota e iscoberit, a bellu a bellu, chi in dae segus de cussa morte b'at cosa meda prus intritzida de unu contu de letu e de corros familiares_ + _----------------------------------------_ + Est abbarradu s'urtimu a tancare sa domo, in su guturinu chi finas a note fata est istadu corte de istentu e de tzarra pro trampare s'ora. Che a sos ateros seros, s'urtimu puru aiat bufadu pagu, tzarrende e ascurtende, chirchende de non faghere ruere mai s'arresonu, pro no lassare s'aidu abertu a sas allegas de su dispatzu. "Be', no at a essere ora de recuire?". Ma s'aidu, in fines, s'est serradu sa note puru e tando at chircadu abidentemente non s'imbriaghera, ma cussa casta de intontimentu chi ammaniat su cristianu a su sonnu. Su sonnu, mancari gasi, si l'at depidu gherrare, sedidu in su letu, leghende sas urtima paginas de su cartulariu chi cussas dies e notes aiat prenadu, sos ogros currende in fatu de paraulas isseberadas cun cuidu e sa mente bullugiada, firma in sos pessamentos de semper. S'urtima ora chi aiat intesu tochende est istada sa de bator. + Mala a poderare, custa malincolia cumintzada paris chi, cun su portale, aiat tancadu duas chidas de cumpangia. Podiat movere paris cun sos ateros o ponnere cun issos s'addoviu in caminu a si bufare unu tzichete, su chi, bae e chirca, fiant faghende in s'ora sos cumpangios, in antis de leare cada unu su caminu de domo. Su beru est chi non podiat faghere a mancu de cuddu bullugiu de su sambene, anneosu e belle gasi gradessidu, chi fiat a grabbu de nch'iscantzellare mamentos de anneu e de faghere largos sos de alligria. + Istene Demaias s'est istentadu in su guturu intunigadu a biancu, mirende sos bator frores rujos e grogos creeschidos in intro de muru e froridos cudda istade, caente che fogu, chi dae unas dies pariat imberta, tragiada dae su bentu de susu, fritu e possente, chi aiat carradu nues nieddas. + #_Sarvadore Serra_ + + + ### 31/07/2013 + ## Colonialismu e autocolonialismu in sa toponomastica + ### de Diegu Corraine + Apo in pessu leghidu chi su Ministeriu de sas Infrastruturas italianu at impostu a unas cantas Comunas sardas de nche dogare su cartellu de intrada/essida a sa bidda in sardu, diferente dae s'ufitziale, postu dae Comunas, Provintzias o dae sa Ras. Sa prima chi los aiat postos, deghe annos a como, fiat istada sa Provintzia de Nugoro, in 36 Comunas (Nugoro, Garteddi, Oroteddi, Oniai, Locula, Durgali, Mamujada, etc.), a initziativa de s'Ufitziu de sa Limba Sarda de tando. + Giai un'annu a como, calicunu de s'Anas aiat proadu a pretendere de nche catzare su cartellu "Pasada". B'aiat apidu una protesta manna e su cartellu est abbarradu. De seguru ant abbarrare finas sos cartellos chi, como, non cheret su Ministeriu de sas Infrastruturas italianu. Est sa mustra chi semus capatzos de parare fronte a sos atacos chi benint "dae foras". + A dolu mannu, pero, non semus capatzos de parare fronte a sos atacos chi benint "dae intro"! Comente mai, difatis, non b'at e non b'at apidu peruna protesta cando nch'at catzadu (sas Comunas?) unos cantos cartellos pagados cun dinare publicu de sa Lege 26/99? Comente est capitadu in Uliana, Oniai, Durgali, Nugoro, etc. in ue est isparida parte manna de sos cartellos in sardu? Custa genia de atzione autocolonialista est belle peus de s'atzione colonialista de s'istadu, ca semus nois etotu chi nos nche semus "seghende" sa limba in sos toponimos, chi sunt sa mustra prus crara e noida de s'identidade linguistica nostra. Nde tenimus de asiu de protestare contra a s'istadu, cando chi semus nois etotu chi semus contra a sa limba. Difatis, in custos annos, non b'at apidu peruna protesta contra a sos poderes sardos chi nche "segant" Uliana, Oniai, Durgali, Nugoro, etc., sende chi prus de una bia nois (finas cun un'articulu in sa Nuova Sardegna) amus denuntziadu custa cunduta de autocolonialismu. + Bi diat cherrere una lege sarda chi ufitzializet petzi sos toponimos sardos chi currispondent a sa pronuntzia efetiva, ca medas de sos ufitziales non sunt in 'italianu' ma sunt petzi deformatziones de sos toponimos in sardu. + _>>> in sa fotografia, una categoria noa de cartellos in sardu, sos "inesistentes": sos chi sas Comunas NON cherent ponnere, comente Tatari, Terranoa e ateros!_ + #_Diegu Corràine_ + + + ## TOPONOMÀSTICA: limba reale e criterios de trascritzione universales + ### Una novidade chi tenet 10 annos pro torrare a su connotu sa toponomastica e ufitzializare su sardu + Sos numenes de sos logos sunt sa mustra prus noida de sa diversidade linguistica de unu populu. Ma sunt finas sa testimonia de s'istoria sua e de sas limbas faeddadas dae sos poderios istrangios chi ant ocupadu unu territoriu in tempos antigorios. In totue e duncas finas in Sardigna. + Est de importu mannu, tando, a dare a sos numenes de logu su cunsideru prus mannu: s'ufitzialidade, duncas una presentzia in cada logu, mescamente in sos cartellos istradales. + Sa Toponomastica est sa sientzia chi istudiat custos numenes e duncas est capatza de istabilire sa pronuntzia e iscritura giusta issoro, chi a bias est _istada deformada dae topografos, geografos o funtzionarios istrangios chi non connoschiant sa limba sarda._ + Como sa lege sarda 26/97 e s'istatale 482/99 cunsentint de ponnere in manera ufitziale sos numenes de logu in sardu. Carchi amministratzione l'at giai fatu, comente sa Provintzia de Nugoro in su 2001 cun _NÙGORO_ e in su 2003 (posta in opera su 2006) cun su progetu chi at interessadu 36 comunas de sa provintzia in ue su numene in sardu fiat diferente dae s'ufitziale: _Oniai, Locula, Garteddi, Oroteddi, Durgali, Uliana_, etc.. Ma su restu de sos entes ant fatu pagu o nudda, e cando l'ant fatu o lu sunt faghende, arriscant de operare in manera folclorica, dende a su sardu una parte minore o culturale, cun cartellos in ue s'italianu est cun carateres prus mannos e su sardu est postu a pustis, cun caratere prus minore, in mesu de virguleddas, etc., in una positzione e istadu subordinados. + Oe sa Regione sarda s'at leadu s'incarrigu de afortire sa presentzia de sos macrotoponimos in sardu cun sa publicatzione de una carta geografica cun sos numenes giustos in sardu. In prus, at pagadu e fatu ponnere deghinas de cartellos de intrada/essida in biddas de cada chirru de Sardigna. Semus cuntentos mannos de custu cumintzu, cun s'isperu chi intro de pagu tempus, b'apat cartellos toponomasticos in sardu in totue e fatos cun criteriu. + A dolu mannu, in carchi Comuna ant leadu deliberas de ufitzializatzione de su namene de sa bidda, cunfiende, a bias, in cussigios de consulentes espertos de sardu ma non de sos criterios isseberados dae sa RAS pro custos macrotoponimos. + Su criteriu fundamentale est su de "_iscriere sos toponimos cunforma a sa pronuntzia reale de como_", chi currispondet a una visione sientifica e de bonu sensu. Sunt essende a campu, duncas, cartellos cun numenes basados in grafias chi currispondent in parte a sa pronuntzia: _Onne, Ilartzi, Adoni_, etc. Sos consulentes de sa Comunas si basant in su fatu chi custos toponimos perdent sa F-, sa B- o sa G- de su cumintzu, cando custas paraulas sunt pretzedidas dae vocale, in unas cantas variedades. Ma, comente capitat pro totu sas paraulas, finas in custa variedades, sa F, B, G, abbarrant cando sunt pretzedidas dae N o dae prepositzione "a": _isto in Fonne, Bilartzi, Gadoni; ando a Fonne, Bilartzi, Gadoni_! Si esseret giustu su criteriu de chie proponet, su prus de sas parailas si diant iscriere cumintzende in vocale: _emina, umu, ogu, igu, enu, ena, entu, inu, onu, ustu, ama, atu_ e NON (comente est prus giustu) _femina, fumu, fogu, figu, fenu, bena, bentu, binu, bonu, gustu, gama, gatu_. + Gosi no andat bene. Tocat a operare in manera univoca, coerente, paritaria, ufitziale a beru, comente faghent ateras limbas che a sa nostra. + Duncas sos cartellos giustos sunt **Fonne**, **Bilartzi**, **Gadoni**, etc.! + Pro regulare custa materia bi bolet una lege aposita de toponomastica e una cumissione ufitziale chi istudiet e validet sos toponimos (a su mancu sos extracomunales), catzende*nche*los dae sas ideas incoerentes de carchi consulente comunale. + + + + ## Su Papa Beneitu XVI narat a sa crèsia de agiuare sos pròfugos e a difèndere sos deretos issoro + Su Papa eris a mesudie at faeddadu de sos refugiados, pedende chi bengiant semper rispetados sos deretos issoro. Beneitu XVI at invitadu sa Cresia a s'ocupare de sos bisongios de sos profugos. A pustis de sa preiga de s'Angelus, narada dae sa bentana de s'istudiu suo, su Papa at ammentadu chi martis chi benit, 20 de lampadas, s'at a tzelebrare sa "_Die mundiale de su refugiadu"_ , promovida dae sas Natziones Unidas. "Custa die - at naradu - cheret atirare s'atentu de sa comunidade internatzionale subra de comente istant pessones meda, chi sunt cundennadas a si nche fuire, pro violentzias, dae sas terras issoro". "Custos refugiados - sighit - sunt frades e sorres de nois ateros, chircant agiudu in ateros Paisos animados dae s'isperu de torrare a sa Patria o, a su nessi, de agatare ospitalidade ue si sunt refugiados. Ispero - finit gasi - chi sos deretos de custas pessones siant semper rispetados.** ** + + + ### 21/08/2013 + ## INSUBORDINATZIONE LINGUÌSTICA! AFORTIRE SU SARDU, ca s'italianu no nde tenet bisongiu! + ### de Diegu Corraine + Cherimus faghere sa parte nostra contra a s'assimilatzione linguistica e natzionale? Trunchemus sa dipendentzia linguistica dae s'italianu: insubordinatzione linguistica, semper e in totue! No est una gherra contra a s'italianu, ma pro su sardu, pro faghere a manera a beru chi siat sa limba nostra, su mediu de comunicatzione primariu nostru. Bastu cun chie teorizat in italianu in favore de su sardu. Sa manera megius pro lu mustrare est a impreare su sardu semper e in totue. + Non b'at tretos "boidos" in su territoriu de sa comunicatzione: o lu faghimus in sardu o lu faghimus in italianu. _Finas si manigiamus in sa matessi manera ambas limbas, tocat a isseberare si su sardu est tzentrale in sa vida comunicativa nostra o perifericu._ + Deo faeddo in sardu o in italianu, ma in FaceBook apo isseberadu de iscriere semper in sardu. Cun pessones noas, mi presento semper in sardu, cun s'intentu chi su sardu abbarret sa limba de relatzione cun custas pessones. Si sa pessone in pessu connota faeddat in sardu e "mantenimus" sa limba, su sardu abbarrat limba de cuncambiu, pro faeddare de totu. + Duncas, una cosa est sa politica linguistica, chi bi cheret e devet intrare in sa sotziedade e in su territoriu comente atzione de su Guvernu, atera cosa sunt sos cumportamentos individuales, pro su sardu e, mescamente, IN SARDU. + Si colamus in medas a su sardu, semper e in totue (cun criteriu, bonu sensu e abbistesa), resessimus a fraigare una tendentzia noa (unu moimentu?) de INSUBORDINATZIONE LINGUÌSTICA, chi at a mustrare chi, finas si connoschimus a sa perfetzione s'italianu, nde podimus faghere a mancu, ca in sardu podimus narrer TOTU. + INSUBORDINATZIONE? Tropu? Nono, est su minimu chi podimus faghere, cun sa fortzas chi tenimus. De su restu, su faeddu cheret narrere a "non s'assugetare", "si bortare contra a un'ordine istabilidu", a "s'arrepellare"! + + + IRLANDA Dades generals Poblacio: 6.299.115 h. (cens de 2011: 5.488.252 a la Republica d'Irlanda i 1.810.863 a Irlanda del Nord) Superficie: 84.412 km² Institucions: A la Rep. d'Irlanda, Govern i Oireachtas (Parlament) i a Irlanda del Nord, Govern i Assemblea Ciutats importants: Dublin (capital de la Republica), Belfast (capital d'Irlanda del Nord), Cork, Derry, Limerick Administracio estatal: Republica d'Irlanda i Regne Unit de la Gran Bretanya i Irlanda del Nord Llengua territorial: irlandes, scots de l'Úlster, angles Llengua oficial: irlandes i angles (Rep. d'Irlanda), angles (Irlanda del Nord) Cultura religiosa: cristianisme catolic (majoritari), cristianisme protestant (minoritari, pero majoritari a Irlanda del Nord) Festa nacional 17 de març, dia de Sant Patrici + + ### 23/08/2013 + ## Cun sa proposta de su Psdaz, s'ufitzialidade de su sardu in su tzentru de s'Agenda politica + ### de Diegu Corraine + Leghende sa proposta de modifica de s'art. 1 de s'istatutu sardu pro su sardu ufitziale in totu, presentada dae su Psdaz su 19 de austu coladu, podimus narrere chi s'idea e su su testu andant bene. + Comente, pero, capitat a su solitu cando unu leat unu pessu e praticat una linia politica noa, b'at chie est criticu in totu e chie est de acordu. Sos criticos narant chi su Psdaz non diat essere tituladu a faghere sa proposta chi at fatu, ca de su sardu nde l'importat pagu; ca si diat tratare de un'essida preeletorale; ca su Psdaz etotu faeddat e faghet politica totu in italianu; ca diat essere una proposta fata in soledade sena chircare s'unione cun atere. + Forsis carchi critica est giusta e bera ma, pro prima cosa, devimus ammintere chi, in contu de impreu de sa limba sarda, su Partidu sardu est in cumpanngia bona, ca su prus de sos moimentos sardos si nd'impipat de su sardu e praticat belle semper in italianu. + Semper e cando, non tocat a mie a rispondere a custas criticas, ca sende chi so sardista, natzionalista sardu, non so de su Psdaz nen de perunu ateru partidu. + Duncas faeddo liberamente, narende chi so de acordu cun s'initziativa de riforma. M'interessat pagu finas sa cuntierra subra de sa modalidade solitaria chi ant giutu a sa proposta. + Pro mene si tratat de un'initziativa de importu mannu, non tantu pro su testu presentadu cantu pro su fatu chi _ponet cun fortza manna sa chistione de s'ufitzialidade totale de sa limba natzionale de sos Sardos in su tzentru de s'Agenda politica e eletorale sarda._ Ma proponet cun fortza manna, comente cunseguentzia, finas sos temas de su reconnoschimentu de sa personalidade natzionale de su populu sardu, de su deretu a sa autodeterminatzione e a sa soberania. Sa proposta l'at fata su Psdaz, tirende*si totu sas critica chi amus numenadu in antis. Ma l'at fata, l'at issu e no atere! Est craru chi su Psdaz l'at fata pessende a sas eletziones, est craru chi cheret cunditzionare sos ateros a tennere contu de sas ideas suas. Si su chi est faghende su Psdaz in contu de limba no andat bene, pro ite no ant fatu sa matessi cosa sos ateros moimentos e partidos? + In definitiva, no est importante chie at fatu sa proposta ma de bidere cales sunt como sos partidos dispostos a agiuare (sena gelosias) sa proposta de su Psdaz, a manera chi siat lege in tempos curtzos! + Si sos ateros partidos ant a resessire a aunire sos votos issoro pro difendere sos interessos natzionales sardos, faghende colare sa lege sardista, de seguru amus a essere capatzos de binchere gherras finas prus mannas. + #_Diegu Corràine_ + + ### 29/08/2013 + ## Informatzione in ateras limbas de s'istadu italianu + ### Coordinamentu de giornales in limba friulana, islovena, ladina, sarda + Eris, su 28 de austu, est naschidu in Podbuniesac (Pulfero, in italianu), Islovenia italiana, su coordinamentu de giornales "informatzione in ateras limbas de s'istadu italianu" (IALSI). A s'addoviu e a s'idea, proposta dae Diegu Corraine, ant aderidu su mensile sardu EJA, sos islovenos DOM (bindighinale) e NOVI MATAJUR (setimanale), sos friulanos LA PATRIE DAL FRIUL (mensile) e IL DIARI (bindighinale) e su ladinu LA USC DI LADINS (setimanale), pro como, cun s'isperu chi aderant finas giornales otzitanos, albanesos. + Su coordinamentu punnat a cuncambiare esperientzias e informatziones (articulos, intervistas, documentos, fotografias) de sas interessadas e finas de ateras limbas e natziones. In unu mundu, in ue sas informatziones e sas testadas in pabiru sunt minimende pro sas limbas internatzionales, pro s'aumentu de sos gastos e su cambiu de sas abitudines de sos letores semper prus interessados a internet, sos giornales de sas limbas "emergentes" tenent galu pru interessu a si connoschere e a cuncambiare ideas e articulos, pro dare a sos letores noas giustas chi non siant "filtradas" dae sas agentzias culturales dominantes. + Difatis, siat chi si tratet de noas chi moent 'dae' sas culturas nostras, siat de noas chi arribbant 'a' sas culturas nostras, su prus de sas bias benit male a cumprendere si b'at pregiuditzios o tzensuras chi nos faghent dannu. Pro custu, IALSI cheret formare dae deretu una Agentzias de Informatziones cumpartzidas in Rete, cun sas noas chi cada giornale ponet a disponimentu de sos giornales aderentes. Sena mediatziones esternas, duncas, ma cun su puntu de vista "nostru", de sas identidades esternas o negadas dae sos istados. + Sa proposta l'at presentada Diegu Corraine, chi at finas presentadadu sas carateristicas de su giornale EJA, Lucia Gross at presentadu LA USC DI LADIN, Christian Romanini LA PATRIE DAL FRIUL, Larissa Borghese DOM, Iole Namor NOVI MATAJUR, Mauro Tosoni IL DIARI. + Sa riunione est istada organizada cun disponibilidade totale, amighentzia e dadivosidade dae sos amigos de su Istitutu Culturale Islovenu, chi ringratziamus. Luego IALSI at a publicare unu documentu programaticu e de traballu. + #_Diegu Corràine_ + + ### 30/08/2013 + ## OE, 211 ANNOS DAE SA MORTE DE FRANTZISCU CILOCU + ### de Diegu Corraine + Su 30 de austu de su 1802, in Tatari, moriat Frantziscu Cilocu, notariu, a 33 annos. Fiat istadu martirizadu dae su butzinu in antis de essere ochiidu e lassadu in sa furca pro dies e dies. Pustis fiat istadu brusiadu e sa chinisa imbolada a su bentu. Gosi su guvernu de sos Savojas aiat cundennadu a morte unu de sos eroes de su tentativu de fundare una Republica de Sardigna. Cun s'intentu de brusiare finas sas ideas de custos republicanos sardos. Cosa chi, no est capitada. Antis, su sentimentu de liberatziones natzionale sarda est galu biu e est semper prus craru e forte. + S'ateru protagonista de custu tentativu, Frantziscu Sanna Corda, preideru, fiat mortu su 19 de lampadas de su 1802 in Lungoni (como Santa Teresa), corfidu dae sas ballas de sos sordados savojardos chi aiant cunchistadu sa turre ocupada su 16 de lampadas dae sos rivolutzionarios sardos isbarcados dae sa Corsica e chi aiant ocupadu finas sas turres de Vignola e Ìsula Ruja, proclamende sa Republica sarda. + A dolu mannu sunt pagos sos chi si sunt ammentende oe de sa morte de custos eroes sardos e de su valore de cussa esperientzia (francu carchi ammentu in sas retes sotziales). Sos movimentos e sos partidos, finas ocannu, sunt perdende s'ocasione de ammentare sos eroes natzionales sardos, chi nos ant semper agiuadu a cumprendere chie semus e ite podimus faghere pro sa liberatzione natzionale sarda.. + Custa istoria sarda non podet abbarrare cuada e duncas devimus faghere a manera de ammaniare addovios e dies de istudiu pro la bogare a campu e pro l'ammentare. + ... + _Nota biografica de F. Cilocu_: + #_Diegu Corràine_ + + ### 29/08/2013 + ## Sunt prus sos interessos chi non sas ideas chi partzint sos omines (Alexis de Toqueville) + #_Diegu Corràine_ + + ### 04/10/2013 + ## 5 de santugaine: Die mundiale de sos Dotzentes + ### Un'ocasione pro dare visibilidade a s'iscola in limba sarda + Su 5 de santugaine est sa Die mundiale de sos Dotzentes. Istituida dae s'Unesco in su 1994, la festant in totu su mundu cada 5 de santugaine, in iscola e in istitutziones educativas. Paris cun s'Unesco, collaborat finas s'Internatzionale de s'Educatzione. A dolu mannu, est una Die pagu connota e pagu o nudda festada in Sardigna ma finas in Europa. Pessade chi in Italia ant programa du petzi duos eventos, unu in Ispagna, chimbe in Frantza,mduosmin sumRennu Unidu, unuminnGermania. + Ma diat essere un'ocasione pro nois professores chi cherimus e imparamus a atere sa limba sarda, de manofestare publicamente, paris cun ateros professores e maistros demsu mundu, sa funtzione fundamentale chi diat devere tennere s'iscola in su progressu de sa limba nostra. + In pratica, pro aderire a sa Die bastat a organizare unu eventu o medas e de lu comunicare a s'Unesco, pro intrare in su calendariu de sa Die. + Pro ocannu, non semus resessidos a organizare nudda pro custa ocasione, sende chi diat essere de utilidade manna a proponnere un'iscola in sardu, s'unica manera de dare fortza a sa limba sarda in su mundu de s'educatzione. + Annoas, devimus essere capatzos de imbentare unu o prus eventos, pro custa Die, chi siant capatzos de ponnere in publicu s'urgentzia de un'iscola de/in sardu comente fundamentu pro torrare a sa soberania linguistica chi nos tocat comente deretu istoricu, culturale e democraticu. Pro fraigare una "Iscola Nostra". + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/10/2013 + ## Sa Limba sarda comuna, una norma iscrita pro essire a campu comente natzione e comunidade territoriale sarda. + ### Diegu Corraine + Cando non cando, calicunu bogat a campu semper sa matessi fiolera: una norma iscrita de referentzia pro su sardu diat sacrificare sas variedades orales, giughende*las a sa morte. + Nudda de prus farsu. Totus ischimus chi cada limba naschet comente "limba orale". Medas abbarant gasi, sena crompere mai a s'iscritura, e medas si nche morint, chi siant iscritas o nono. S'istoria de s'umanidade est prena de casos gosi. Ma ischimus finas chi, si una limba si cheret ufitziale, non podet faghere a mancu de tennere una norma iscrita de referentzia, chi est cumplementare a sos dialetos, ma no los escludet. In ue est su problema si oralidade e iscritura cunvivent sena s'escludere? Custa est sa regula de totu sas limbas ufitziales. + E totus ischimus chi, si sos dialetos de su sardu sunt in dificultade, sa neghe no est de sa norma Lsc (presentada comente unu mortore dae sos inimigos de s'ufitzialidade, chi sunt difensores acanidos de sos dialetos) ma sa onnipresentzia iscrita e orale de s'italianu. + Custa est s'idea de sos dialetomanes, chi tenet una variante: non tenimus bisongiu de una norma de riferimentu pro su sardu, ca sa limba nostra tenet giai unu riferimentu istandard... s'italianu! Peus e peus. + B'at finas un'atera idea, chi curret meda in intro de unos cantos setores politicos chi si narant "indipendentistas" e chi de indipendentista tenent pagu, si non s'estremismu de sas paraulas. A su solitu si tratat de moimentos italianistas caratzados. + E custa idea est contraria, in pratica, a s'unicu cumpromissu linguisticu normativu generale chi siat istadu agatadu dae sos espertos de limba incarrigados dae su Guvernu sardu, chi at giutu a sa delibera de su 18-4-2006: Limba Sarda Comuna. + Sos contrarios a custa norma oponent duas ipoteticas normas istandard, fundadas in sa traditzione literaria, una in su setentrione e s'atera in su meridione de sa Sardigna. Dae custu datu istoricu importante (sa traditzione literaria, in ue pero cada iscritore iscriet cun particularidades suas) nde tirant s'idea chi esistint a beru duas limbas chi mutint "logudoresu" e "campidanesu", chi devent essere adotados comente istandard ufitziale, pro rispetare sas particularidades locales e sa traditzione. In pratica 2 limbas ufitziales! Ma si esseret gosi, chi cada regione istorica de sa Sardigna devet tennere una limba iscrita diferente, tando pro essere a beru in favore de sa gente e de su locale, pro ite devimus tennere petzi un'istandard pro su Logudoro e una pro su Campidanu? Sa Sardigna est prus manna meda, ma meda! + Tando, pro ite no ammaniamus (sa RAS) un'istandard iscritu finas pro Anglona, Barbagia, Barigadu, Baronia, Costera, Mandrolisai, Marghine, Marmidda, Meilogu, Monteacutu, Montiferru, Nurra, Ogiastra, Pianalza, Chirra, Romangia, Sarcidanu, Sarrabus, Gerrei, Sulcis, Trexenta? Calicunu, pero, at a narrere chi no esistit una "limba" de Anglona. Barbagia, Barigadu... etc. Ma si custas "no esistint" comente limba reale, prus pagu esistint su pretesu Logudoresu e Campidanesu, istandard o nono. + Su problema, est craru, est un'ateru: cherimus un'istadard pro sa natzione sarda, pro lu praticare in manera ufitziale comente comunidade territoriale SARDIGNA (autonoma, federada o indipendente). Su problema no est ite ufitzialidade devent tennere sos dialetos locales, ma ITE LIMBA UFITZIALE DEVET TÈNNERE SA SARDIGNA. + E mancu male la tenimus: sa Limba Sarda Comuna. + A pustis, est litzitu chi, in manera personale, cada unu iscriat comente li paret, finas in su pretesu logudoresu o campidanesu literariu, o in su limbagiu de sa bidda sua. O chi s'imbentet finas una limba totu sua. Ma est totu un'ateru problema, diferente dae tennere una norma ufitziale pro sos Sardos e sa Sardigna. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/10/2013 + ## Su metodu geograficu + Pro arribbare a custu, tocat a sighire unu caminu, bi cheret una manera, cunforma a un'ordine e a unu disinnu preistabilidos, pro arribbare a cumprendere: su chi cramamus **[metodu](metodu_0_1_2)**, chi, duncas, est "unu caminu pro arribbare a una finalidade". Aplichende custu metodu a sa geografia, tenimus su "metodu geograficu". • **osservare**, duncas abbaidare cun intentzione una realidade determinada; • **analizare**, duncas "setzionare" cussa realidae pro nde tirare sos elementos costitutivos, sos "ingredientes", sos datos; • **interpretare**, duncas dare unu valore a sos datos presentes in cussa realidade e istabilire sos ligamenes de interdipendentzia chi tenent sos datos analizados. + + + Osservatzione direta + Osservatzione indireta + + ## + + + + ## Su Capu de su Cussìgiu de Istadu tzinesu Wen Jiabao in Egitu + Su 18 de lampadas, sa die in antis de sa bisita sua in Egitu, su Capu de su Cussigiu de Istadu tzinesu Wen Jiabao at fatu una cunferentzia istampa ue at ispricadu chi s'istoria de sa cooperatzione intre sa Tzina e s'Africa durat dae belle mesu seculu. In custos chimbanta annos, sa Tzina ha fatu su possibile pro sustennere e agiuare su populu africanu, finas a cando s'est agatada in dificultade. Sa tzifra de dinare dada a s'Africa est arribada a 44 milliardos e 400 milliones de Yuan, in prus de 16 migia dotores tzinesos, in 43 Istados africanos, ant curadu 240 milliones de fertos e malaidos. Wen Jiabao at naradu chi sos agiudos tzinesos pro s'Africa pertocant setores medas: su sustentu a s'isvilupu economicu natzionale de su continente africanu est unu de cussos. Sa Tzina cheret chi sas relatziones economicu-cumertziales cun s'Africa crescant e at giai istabilidu tres puntos: - creschida de s'importatzione de sa produtzione africana in Tzina, chi at a impreare una politica favorevole; - cooperatzione cummertziale e agiudos economicos e tecnologicos pro s'Africa, chi gasi at a podere isvilupare sas capatzidades suas; - imbiu de agiudos pro sa formatzione de su personale tecnologicu e amministrativu. Wen Jiabao at ammentadu chi sa Tzina at giai cantzelladu o minimadu de 10 milliardos e 500 milliones de Yuan su debitu de sos 31 Paisos africanos prus sutaisvilupados e prus corfidos dae catastrofes naturales e at detzididu de praticare impostas doganales privilegiadas pro 1900 produtos africanos esportados in Tzina. In prus, su politicu at naradu chi tres annos a como, in su II Forum pro sa cooperatzione sino-africana in Addis Abeba, aiat promissu de formare 10 migia addetos tecnologicos pro sos paisos africanos e s'obietivu at a essere agabadu intre de su 2006. In s'atongiu de santandria de su 2007 in Pechino s'ant a faghere su III Forum pro sa cooperatzione sino-africana e su Summit sino-africanu; tando su guvernu tzinesu at a ponnere in evidentzia totu s'impignu suo pro s'Africa, isperende chi nemos si nde ismentighet. _[sch]_ + + ## **Osservatzione direta** + + + + ### 09/10/2013 + ## Comente cheret leghidu su paisagiu + Pro cumprendere unu paisagiu presentadu in una fotografia, in una figura o in una pintura, tocat a osservare sos elementos particulares chi lu cumponent e a los classificare, cunforma si sunt: a) elementos geograficos, duncas sas partes inanimadas de su territoriu: **montes**, **montigros**, **paris**, **rios**, **lagos**, **mares**. b) elementos ambientales, duncas sas partes animadas de sa flora e de sa fauna de su territoriu: **fundos** e **animales**. c) elementos umanos o [antropicos](antropicu_0_1_1), duncas sas partes umanizadas de su territoriu: **cultivos**, **caminos**, **pontes**, **portos**, **aeroportos**, **acuedutos**, **digas**, **eletrodutos**, **biddas**, **tzitades**, **industrias**. + + + + ### 10/10/2013 + ## Meridionalizare su lessicu de sa Lsc? E cale dotore at impostu una meighina gosi esclusiva, miraculosa e localista? + ### de Diegu Corraine + In familia, cando unu figiu est disganadu, b'at mamas chi ammaniant unu gustu diferente, ateras chi ammaniant unu gustu ebbia, ca est prus economicu, discansosu e costat de mancu, finas in traballu pro issas. + Est curiosu ma custu est capitende finas in contu de limba. Calicunu (fatu a "mama", e pessende de cumbinchere chie no atzetat sa Lsc) s'arriscat a pessare chi siat chistione de paraulas, e tando si proponet de ammaniare unu papu cun sas paraulas prus agradeschidas dae su piseddu, prus saboridas (si pessat). Ma cussu figiu, cussu papu no lu cheret su matessi. Ca? Ca sos problemas sunt ateros, si no l'agradat a mandigare. + In contu de limba, como, sa paraula de ordine est "meridionalizare" comente chi sa LSC apat fatu isseberos locales e chi non siat giai "meridionalizada" o "setentrionalizada, otzidentalizada, orientalizada, tzentralizada"! Sa LSC at dadu inditos de "comente" iscriere ponende a "ballare" totu su sardu, a sos iscritores/entes/istitutziones tocat a iscriere pro cumpretare/ismanniare sa limba. + Est craru chi chie est contrariu a sa Lsc no l'est ca custa non diat essere "merdionalizada" in su lessicu. Chie est contrariu a sa Lsc non si lassat incantare dae sa prominta de "meridionalizatzione" su chi est giai meridionalizadu. Chie est contrariu l'est: a) ca non cheret un'istandard rapresentativu ca in custa funtzione cheret s'italianu @@ -41457,157 +61037,376 @@ b) ca comente istandard cheret petzi sa variedade sua, cun milli iscusas; c) ca non resessende/podende imponnere sa sua, preferit a truncare sa rapresentatividade unitaria de un'istandard e imponnere su suo e no l'importat cantu ateros istandard. Pro ambas visiones, no est su lessicu chi los firmat e los ponet contra ma su fatu chi, in definitiva, non cherent una limba pro sa natzione sarda, ma s'acuntentant de una limbigheda pro sa subnatzionedda locale issoro! + Bastat a bidere sos puntos A e B de su "Lessicu" de sa LSC, pro cumprendere chi su discursu est generale, de totu su sardu. Tando pro ite devimus pessare chi s'unica meighina esclusiva (e miraculosa, risolutiva, localista) de su dotore/linguista, pro "sanare" sa Lsc, siat sa de "meridionalizare", comente chi non siat giai meridionalizadu, su tantu chi "est giai" in sa realidade? + Prus a prestu, diat essere giustu a narrere: meridionalizare, setentrionalizare, otzidentalizare, orientalizare, tzentralizare. Ma, si unu no est tzurpu e surdu, custu criteriu est giai presente in sos inditos de sa LSC. + Ca est totu su sardu, cun sinonimos e geoinonimos, chi intrat in sa formatzione de su lessicu de su sardu, cunforma a comente proponet sa LSC. Chie narat su contrariu, o non connoschet sa LSC o est "fantasiosu", pro mi regulare cun sas paraaulas. + Su puntu C) de sa LSC lu narat craru:"Coesistenza di sinonimi"! E de geosinonimos. + Duncas: _legiu/feu, faeddare/allegare, poddighe/didu, aghina/ua, cadrea/cadira, bolere/cherrere, giuighe/giuge, magra/mantza, allegare/arresonare/faeddare/chistionare, abbaidare/abbistare/castiare/pompiare, isseberare/ischertare/ischirriare, petzi/feti/sceti/ebbia, matessi/propiu/etotu, puru/finas/fintzas_, e 1000 e prus etc. etc. + Ma in su puntu A) ponet "Limitare le interferenze da altre lingue, privilegiando l'esito sardo, _anche con prestiti interni, da altre varianti_," + E in su puntu B) sa Lsc narat: "_Riproporre_, se utile o necessario, _parole ereditarie anche se di uso limitato ad alcune varianti_", in ue cada limbagiu locale podet cuncurrere. + E gasi sos puntos: + "D) -- Riduzione a una sola forma di varianti di parole con lo stesso etimo: _faeddare_ non _faveddare/fueddari/fueddai_. + E)-- Privilegiare l'etimologia nella scelta del modello (vedi punto prec.): **_fa_**- e non _**fu**_-eddare". + _Allomorfos_ Custos los podimus definire, pro nos cumprendere, comente _formas diferentes de sa matessi paraula_ (chi tenet sa matessi raighina, duncas) chi non podimus cunfundere cun sos "geosinonimos", chi sunt _paraulas diferentes pro inditare su matessi cuntzetu_, naradas in logos diferentes (pro custu, _geo_-sinonimos). Si unu non cheret faghere su tontu, est craru chi sa Lsc previdet sa coesistentzia de, es. cadrea/cadira, chi duncas sun geosinonimos, ambos validos, in paridade. Duncas, **cadrea** rapresentat in s'iscritura finas sa pronuntzia "_catrea_", "_cratea_", etc., comente **cadira** rapresentat in s'iscritura finas sa pronuntzia "_carira_", "_ºadira_", etc. Est craru chi nemos nos proibit de iscriere finas "_catrea_", "_cratea_", "_carira_", "_ºadira_", etc., in ue nos paret, in testos locales, personales, etc. ma no in LSC, in ue pro su matessi cuntzetu tenimus sa possibilidade de **cadrea**/**cadira**. Sa matessi cosa balet pro totu sos cuntzetos espressados dae chentinas de geosinonimos (no allomorfos) chi bi sunt in sardu e in ateras limbas. Si nono, sa Lsc o una cale si siat limba istandard non diat tennere perunu sentidu. Una norma de riferimentu o funtzionat gosi o non servit. Duncas andant bene, iscritos, pro sa Lsc, **cungiare**/**tancare**/**serrare**, ma non _cunzare_, _hunzare_, _ºunzare_, _cuntzare_, _cungiari_, _cungiai_; _tancari_, _tancai_; _serrari_, _serrai_, chi sunt pronuntzias o iscrituras locales, ma no in sa norma de riferimentu, in ue abbarrant petzi **cungiare**/**tancare**/**serrare**. Gosi funtzionant totu sos istandard de su mundu. + In cantu a su lessicu, sa Giunta, duncas, at lassadu libertade in s'impreu de sinonimos e de geosinonimos, lematizados cunforma a sas regulas ortograficas istabilidas: "At lassadu libertade" e duncas cada iscritore isseberat su faeddu chi li paret. + De seguru in sa terminologia, tocat a dare prus cara, si s'emissore est un'ente chi publicat testos de caratere amministrativu o de valore legale. Devet faghere a mancu de ponnere faeddos chi non siant addatos a su registru linguisticu impreadu. E, duncas, non devet ruere in sas trampas de su diferentzialismu, cun imbentos macos chi ridiculizant sa limba cun chie la faeddat, etc. + Su problema mannu de sa limba sarda no est sa LSC, ma sa debilesa de su sardu a cunfrontu cun s'italianu. Iscriimus pagu, pagos sos libros e sos giornales, ditzionarios a cuintale ma pagos letore e iscritore. + Cherimus richesa de lessicu? Cada unu fatzat sa parte sua iscriende, in pabiru o in rete, e su lessicu, ricu, at a essire a campu, utile finas pro chie no lu connoschet e lu cheret impreare. + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/10/2013 + ## + ## Cuncursu Max Leopold Wagner de limba sarda pro tesis de laurea / SARULE 2014 + ### Bandu de su cuncursu / Iscadentzia 28-02-2014 + ## A 51 annos dae sa morte, su 9 de triulas de su 1962 + Max Leopold Wagner, naschidu in Monacu de Baviera su 17 de cabudanni de su 1880, mortu in Washington su 9 de triulas de su 1962, est istadu unu grandu linguista, chi at dedicadu parte manna de sa vida sua a s'istudiu de sa limba sarda. + At tentu su meritu mannu de aere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s'opera "La lingua sarda" e cun su DES, Ditzionariu etimologicu sardu. Ocannu, duncas, ruiant sos 51 annos dae sa morte sua in su 1962. + Cale ocasione megius de s'istitutzione de unu Premiu intituladu a Wagner e chi, in su matessi tempus, agiuat sos istudios linguisticos IN limba sarda, mescamente de giovanos? + Pro custu, su Premiu est destinadu a Tesis de laurea in limba sarda de cale si siat argumentu e a Tesis de laurea in cale si siat limba ma de argumentu linguisticu sardu. + _Diegu Corraine_ + _.........._ + Papiros Editziones e Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de + sa Comuna de Sarule, promoent e organizant su + Su cuncursu tenet 2 setziones: + setzione 1: **Tesis in sardu de cada argumentu o facultade*** > Premiu 500 euros + setzione 2: **Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu*** > Premiu 500 euros + Sas tesis devent essere istadas discutidas in sos urtimos 3 annos (duncas, in sos annos academicos 2010-2011, 2011-2012, 2012-2013.), in cale si siat universidade. + Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. + Sa premiatzione at a essere su 4 de MAJU de su 2014, in Sarule. + Sos organizadores s'impinnant a non divulgare sos traballos sena su permissu iscritu de s'autore. + Su **presidente de sa giuria est Bachis Porru** + Su **segretariu est Diegu Corraine** + ............... + BOS PREGAMUS DE CUMPARTZIRE CUSTA NOA + #_Diegu Corràine_ + + ### 05/01/2013 + ## LSU>LSC: desinentzia de sos verbos de sa 2a coniugatzione: -er > - ere + ### de Diegu Corraine + Essende istadu membru de su cumissione LSU e LSC (presentes in ambas: Bolognesi, Corraine, Paulis), mi capitat chi calicunu mi pedat crarimentos, in prus de su chi resurtat in sos testos ufitziales LSU e pustis LSC, chi (m'abbigio, a dolu mannu) in medas non connoschent galu o ismentigant, finas si ant postu sa firma. + Custa bia tocat a sa desinentzia de sos verbos de sa 2a coniugatzione: -**_er_** > -_**ere**_. + Pro 20 annos, Diegu Corraine, sas editziones Papiros e calicunu ateru ant semper iscritu: _tenner_, _aer_, _fagher_, _connoscher_, etc., in pratica totu sa finales de sa segunda coniugatzione in -_**er**_, ca sa -E finale de s'originale latinu, in su sardu de unos cantos dialetos tzentrales, si cumportat comente una vocale paragogica, cumportende*si comente una -r finale cale si siat, duncas cambiende*si in -_**s**_ in dae in antis de cunsonantes surdas: faghe_**s**_ _**p**_aghe, tenne_**s**_ _**s**_idis, tenne_**s**_ _**totu**_, etc. Gosi fiat finas in sa LSU chi ant firmadu totu sos membros, a pustis chi ant discutidu totu sos casos de sa norma adotada (firmada dae E. Blasco, R. Bolognesi, D. Corraine, I. Delogu, A. Dettori, G. Paulis, M. Pittau, T. Rubattu, L. Sole, H.J. Wolf, M. Porru (segretariu)). + In ca cumissione LSC, imbetzes, calicunu at propostu una solutzione in -_**ere**_, comente in latinu -ERE (e Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, Lupinu, Paulis ant atzetadu), pro cunsentire de pronuntziare: _tennere_, _aere_, _connoschere_, etc. in dae in antis de cale si siat cunsonantee, e duncas, _tenneri_, _airi_, _connosciri_, etc. comente acuntesset in una cantas variedades merionales, in ue cambiant in manera _regulare_ e _sistematica_ , in «**i**» totu sas «**e**» atonas: _omine_ > _omini_, _pee_ > _pei_, etc. + Duncas, in sa LSC, amus generalizadu una solutzione meridionale, sena perdere sa "-_**e**_ > -_**i**_" finale. + #_Diegu Corràine_ + + ## + + + + ## + + + + ## **Graficu a "turta" o aerograma** + + + + ## **Istograma** + + + + ## **Diagrama** + + + + ## Bilbao: su 50% de sos istudentes at fatu sos esàmenes in limba euskera + Sa meidade de sos giovanos de sa comunidade autonoma at fatu sos esamenes de maturidade in euskera. Custu est su segundu annu chi su numeru de sos istudentes chi impreant sa limba locale (4.182) est superiore a su numeru de sos chi impreant su castiglianu, sa limba ufitziale: 4.182 a cunfrontu de 3.867. Duncas b'at unu aumentu pertzentuale a cunfrontu de s'annu 2005. Sa variatzione e sa proportzione non resurtant omogeneas in sos territorios istoricos. Sunt vistosas meda, pro esempru, sas differentzias intre sa provintzia cun sa pertzentuale prus arta de _euskaldunes _(Guipuzcoa) e sa chi tenet una pertzentuale prus bassa (Álava). In Guipuzcoa sos istudentes chi si sunt presentados a sos esamenes in limba euskera (1.922) fiant a su mancu su 68,3% de su totale (2.814); in cambiu, in Álava sa pertzentuale non ragiunghiat su 34% (unu totale de 313 contra a 617 in castiglianu). In Vizcaya su 45,2% de sos giovanos at impreadu sa limba euskera (1.947 contra a 2.358 in castiglianu).[_vmn_] + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + ## + + + + + ## + + + + ## + + + + ### 01/11/2012 + ## Comente naschet una familia + 1) Comente naschet una familia + 2) Sas relatziones familiares + 3) Separatzione e divortziu + 4) Maridu e mugere aguales + 5) Babbos e figios + 6) S'adotzione + + + + ## Servìtziu tzivile natzionale: sos entes sardos a foras + Sunt 86 sos giovanos impiegados in su 2006 in sa provintzia, prus chi no ateru in sos entes eclesiasticos. Ma sa Sardigna, in chimbe annos dae sa Lege 64 (sa normativa de su servitziu tzivile), s'est bida segada a foras: medas de sos progetos non sunt istados aprovados. No est petzi su numeru, ma finas s'origine e sa modalidade de s'aprovatzione de sos progetos a faghere pessare. In sa lista de sos entes promotores de sa provintzia de Tatari, non bi nd'at unu _made in Sardinia_: "Misericordie", "Anpas", "Unitalsi", "Salesiani" sunt entes catolicos italianos. In sa graduatoria fata dae su servitziu tzivile natzionale in su mese de abrile 2006, sas doighi sedes de Tatari afiliadas a sa rete "Sardegna solidale" non bi sunt. Giampiero Farru, su presidente de "Sardegna solidale" at ispricadu chi su progetu "giovanos pro su voluntariadu" est istadu giudicadu idoneu ma non finantziabile ca at leadu unu puntegiu bassu meda segundu sos canones de su servitziu tzivile natzionale. De sos progetos presentados dae entes e assotzios sardos, 24 non partetzipant (che a "Sardegna solidale", non sunt istados aprovados sos progetos de Comunas meda e de sas Asl), e a duos ebbia, sa comuna de Casteddu e s'Istitutu de istrutzione superiore Ciusa de Nugoro, los ant aprovados_._[_vmn_] + + ### 01/11/2012 + ## + It'est sa familia + It'est sa familia + Una sotziedade fundamentale + Sa familia in su tempus + Sa familia in s'ispatziu + Sa familia oe + Problemas de sa familia oe + + + + ### 01/11/2012 + ## Su matrimoniu comente vinculu giuridicu + + + + ### 01/11/2012 + ## Su matrimoniu canonicu e cuncordatariu + + + + ### 16/10/2013 + ## Giai colados 12 annos dae sas Normas iscritas de sa "Limba Sarda Unificada / LSU", in su caminu pro s'ufitzialidade prena de su sardu + ### UNU RESURTADU ISTÒRICU PRO SA LIMBA SARDA, chi l'at a assegurare fortza e presentzia sotziale e territoriale, cun s'agiudu de totu sos Sardos. + Pro s'impreu "normale" e ufitziale de su sardu, in totu sos documentos e in totu sos ambitos sotziales e territoriales: aministratzione, iscola, informatzione..., b'at bisongiu chi sa Limba Sarda tengiat finas una "norma linguistica", duncas regulas iscritas de referentzia (non 2, 3, 4, etc. normas diferentes). + Custa regula istandard , duncas, comente "forma de referentzia" de sa Limba pro rapresentare (comente una "bandera") in manera unitaria (iscrita) sa diversidade reale (orale), est unu bisongiu chi naschet dae sas propostas e operas de Araolla (*1550? +1600?), Garipa (*1580 +1640), Madau (*1723 +1800), Cossu (*1739 +1837). + Pero, in epoca cuntemporanea, est sa comunidade de sos istudiosos e su guvernu sardu (1998>2006) chi at chertu chi sa limba sua non siat petzi mediu de comunicatzione sotziale ma finas territoriale e ufitziale. + Est gasi chi naschet sa cumissione de sa LSU, _Limba Sarda Unificada_, cun su primu incarrigu (28-12-1998), sighidu dae su segundu incarrigu (28-12-1999). Sa proposta definitiva essit a campu su 28-2-2001, a pustis de 21 riuniones de sa cumissione (formada dae E. Blasco, R. Bolognesi, D. Corraine, I. Delogu, A. Dettori, G. Paulis, M. Pittau, T. Rubattu, L. Sole, H.J. Wolf, M. Porru (segretariu))(**) e prus de 120 oras de traballu fatu in Aristanis e Casteddu. + Pustis de sas polemicas e de s'isperimentatzione de sa LSU, su presidente R. Soru aiat incarrigadu un'atera cumissione, chi at a mendare, in fines, sa LSU, pustis de un'annu de riuniones, dende comente resurtadu sa LSC _Limba Sarda Comuna_. + Sa LSC, ereditat totu sos argumentos tratados in sa LSU, includidu "LÈSSICU" e "Lessicu ereditariu, terminologia, neologismos", chi duncas sunt istados atzetados dae sos membros de sa Cumissione:_ Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, Lupinu, Paulis, Contini. _ + _UNU RESURTADU ISTÒRICU PRO SA LIMBA SARDA, chi l'at a assegurare fortza e presentzia sotziale e territoriale, cun s'agiudu de totu sos Sardos._ + De su restu, ite b'at de malu si sa Limba Sarda si cuncordat una_ Norma unificada_ o una_ Norma Comuna_?_ _ + _# Diegu Corraine _ + ................................ + (**) FIRMAS DE SOS MEMBROS DE SA CUMMISSIONE DE SA LSU + ...................................... + Inoghe, su pdf de sa LSC + ...................................... + + + + + ### 01/11/2012 + ## "Una disciplina de importu mannu pro imparare a istare in sa sotziedade" + E sa sotziedade devet dare cada possibilidade e ocasione de isvilupu e agiudu a cada pessone, pro sa cultura, sa salude e sa cuntentesa sua. + -- sa natura e de su funtzionamentu de sa sotziedae e de sa democratzia, -- su **ruolu** chi cada unu de nois tenet in sa sotziedade e in sa democratzia, -- su chi podimus faghere pro cambiare e megiorare sa sotziedade e sa democratzia, cun sas ideas e su podere/deretu liberu de detzidere. In definitiva, s'_**Educatzione a sa Democratzia**_ est "Una disciplina de importu mannu pro imparare a istare in sa sotziedade". + _# Diegu Corraine_ + + + . + . + . + + ### 01/11/2012 + ## "Imparare in iscola sas Regulas chi ant a bisongiare a mannos" + S'iscola est "sa comunidade in ue imparamus finas sas Regulas chi ant a bisongiare a mannos"! + _ # Diegu Corraine_ + + + . + . + + ### 01/11/2012 + ## "Semus creschende e cambiende prus in presse" + la rapidita e profondita dell'evoluzione dei modi di vita 'quotidiani', determinata dalle innovazioni tecnologiche, rappresenta una novita assoluta nella storia umana; le trasformazioni antropologiche ed ecologiche globali, dovute all'interazione tra fattori evolutivi (sociali, culturali, economici, tecnologici) sono di un'ampiezza senza precedenti.** + + + + ### 01/11/2012 + ## "Diferentzias de isvilupu, sotziales e culturales mannas" + _# Diegu Corraine_ + + + + ### 01/11/2012 + ## "Nos aunimus in grupos ca tenimus interessos o finalidades comunas" + Custu est su primu _grupu_ de apartenentzia. Ma giai dae cando cumintzamus a andare a iscola, costumamus a tennere amighentzia cun sos cumpangios de sa classe, de giogu o isport. E custu est sa segunda genia de grupu de apartenentzia. + Sos [**membros**](membru_0_1_1) de custos grupos s'influentziant a pare; devente rispetare regulas de cumportamentu; tenent bisongiu s'unu de s'ateru pro crompere a sas finalidades comunas, chi si tratet de una familia, de una classe, de una cumpangia, de un'iscuadra. + In prus, sos grupos abbarrant aunidos ca sos membros _cherent abbarare in pare_ e ca si cunsiderant e sunt cuntentos de abbarrare in pare, _sentint una **[indentidade](identidade_0_1_1)**_ chi los aunit. + Dae semper sos esseres umanos sunt istados in grupos, chi, duncas, _sunt_ _parte fundamentale de sa sotziedade_, mantenende carateristicas diferentes. + Sos grupos los partzimus, in manera fundamentale, in _primarios_ e _segundarios_. + Est pro totu custu chi_ "Nos aunimus in grupos ca tenimus interessos o finalidades comunas"_ + _# Diegu Corraine_ + + + + ## S'importàntzia de su bilinguismu in Sardigna + In unu seminariu regionale reghente subra de s'insegnamentu de sa limba sarda in Casteddu, sos professores ant leadu s'attestadu de partetzipatzione iscritu in italianu e in sardu. Su Ministru de sa Pubblica Amministratzione, chi in antis proibiat e tzensuraiat sa limba sarda, oe l'impreat in sos atos ufitziales, solletzitende a sos insegnantes a l'impreare finas in sas iscolas. + Dae pagu tempus sa Regione at adotadu unu modellu de limba iscrita, sa "Limba sarda comuna" (LSC), chi diat essere impreada in totu sas ocasiones ufitziales: giornales, radiu, televisione, internet, pubblitzidade, toponomastica e iscola. Est importante a insegnare su sardu ma finas a insegnare in sardu, e custu oe est possibile gratzias a sa Lege istatale n° 482/99. + Servit intellighentzia e echilibriu. Si podet cumintzare a faeddare in sardu in s'ambitu de s'ambiente, de su giogu, de su traballu, de sas traditziones populares, de s'istoria. Renzo Titone narat chi s'insegnamentu de sa limba comente materia, non produit efetos significativos, si sa limba no est impreada comente istrumentu de insegnamentu de atteras materias e comente mediu pro s'espletamentu de sas atividades ordinarias, comente mediu de comunicatzione in sas situatziones de bida. Giacomo Devoto racumandaiat a sos insegnantes de faghere comporare a sos giovanos unu billete de "andada e torrada": dae s'idioma de tzirculatzione prus pagu importante a s'italianu e dae s'italianu a s'idioma. Duncas est netzessariu aere unu abonamentu de prus linias pro nos collegare a sas ateras limbas de cultura: frantzesu, inglesu, ispagnolu, arabu, tzinesu.[_vmn_] + + ### 20/10/2013 + ## Una limba iscrita unitaria pro su guvernu de su territoriu natzionale sardu chi si cheret soberanu. + ### de Diegu Corraine + Abbaidende sa limba sarda dae su puntu de vista de sos dialetologos, bidimus chi su sardu tenet una variabilidade dialetale manna meda, chi podet andare dae deghinas a chentinas de dialetos, cunforna a su "filtru" (sugetivu) chi impreamus, prus largu o prus astrintu. Nen prus nen mancu de sas ateras limbas. Pro denominare custos dialetos, a su solitu ponimus numenes geograficos o de zonas istoricas: pianalzesu, logudoresu, trexentesu, costerinu, baroniesu, marmiddesu, campidanesu, sarrabesu, ogiastrinu, nugoresu, etc. @@ -41628,13 +61427,27 @@ Sos partidos e moimentos chi sunt disinnende de guvernare sa Sardigna de cras, faeddende de soberania e de indipendentzia, pro prima cosa (si si cherent leados in su seriu): --si "sardizent" linguisticamente in sa comunicatzione interna e esterna; --leent una positzione crara e univoca, seria, sena tatitzismos a s'italiana, in contu de limba sarda ufitziale. + + + + ### 25/07/2013 + ## MANIFESTU DE SA LIMBA SARDA + ### + . . . . de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda + _[in pee de custa pagina, sa versione .pdf de su MANIFESTU]** + + + + ## Iscriimus cada dialetu ma sa norma comuna iscrita de riferimentu est UNA. Non podimus prus torrare in palas! + ### de Diegu Corraine + Cando una limba est galu forte e bia, comente est galu oe su sardu, faeddadu in maneras diferentes ma cun una norma comuna iscrita de riferimentu (Lsc) proposta dae su Guvernu sardu, dae Entes, e praticada dae iscritores, tradutores e editores chi publicant libros e rivistas (e non tzarrant ebbia), non b'at perunu problema nen perigulu a iscriere sas variedades dialetales. In cada limba, sa norma ufitziale tenet una vida sua e s'isvilupat pro cumprire sa funtzione de mediu comunicativu de cuncambiu generale, e de rapresentare e aunire sa natzione e s'istadu, a cunfrontu cun sas ateras limbas. @@ -41648,16 +61461,29 @@ Oramai, dae 12 annos a custu chirru amus abertu su caminu nou de 1 limba ufitziale, _chi nemos podet cungiare/tancare/serrare prus_. In palas non torramus. Petzi sos inimigos de sa limba sarda cherent torrare in palas. Sos dialetos ant a sighire bios prus de in antis e ant a tirare profetu mannu dae una norma comuna iscrita de riferimentu, chi at firmare sas interferentzias negativas de s'italianu. Sa limba de riferimentu, s'istandard, sa limba bandera, sa Lsc/Limba sarda comuna, tenet funtziones generales, formales in cada ambitu ufitziale, chi devimus afortire e agiuare si cherimus torrare a sa soberania linguistica e politica. + + + + ### 22/10/2012 + ## "Prus de sas ideas, sunt sos interessos chi ischirriant sos omines" (Alexis de TOCQUEVILLE) + + + + ## ISLOVENU ISTANDARD e DIALETOS: un'istoria e un'idea parallela a sa nostra. + ### de Diegu Corraine + Cando faeddamus de sa limba sarda e de su bisongiu de tennere una norma iscrita comuna de riferimentu, cumplementare a sos dialetos, faghimus semper paragones cun ateras limbas. Est giustu, ca est gasi in totue, mescamente in ue custa limba est ufitziale (chi siat una republica o nono). Sa matessi cosa acuntesset in sa _Republica de Islovenia_ (in islovenu istandard _Republika Slovenija_), chi tenet una mannaria de 20 273 km² e una populatzione de 2.029.680 ab., indipendente su 25 de lampadas de su 1991 dae sa Jugoslavia. Prus minore de sa Sardigna ma cun prus gente! Mancu male chi in su 1991 teniant giai dae tempus una norma comuna de iscritura! + Sende chi est gasi iscantigheddadu dae unu puntu de vista dialetale, s'islovenu tenet una norma iscrita comuna, chi est sa limba ufitziale de sa Republica. E comente nos ant craridu custu istiu, in una visita chi amus fatu comente Rete Rolemed a s'Academia Islovena in Ljubliana e a s'Istitutu de Dialetologia, dialetos e istandard sunt cumplementares e nemos si diat permitere de cherrere 2 istandard! Si nono, "adiosu" Republica, adiosu ufitzialidade, comunicatzione e informatzione, literadura. Est craru chi, in contu de cumplementariedade dialetos/istandard, devimus faghere su matessi chi ant fatu sos Islovenos, si cherimus torrare a sa soberania linguistica e politica. Bi sunt resessidos issos e non bi resessimus nois? + _Si cherimus finas sa **Carta de Identidade in sardu**, devimus tennere una norma iscrita ebbia, comente sos Islovenos_. Giai est difitzile chi s'Istadu italianu nos nde diat unu de sardu in sa carta de identidade! Pessade si esserent 2 sas normas! .............................................. _**In sa fotografia a manu dereta**: _Mapa dialetale de s'islovenu, chi no est diferente dae una de su sardu in cantu a variedade e distributzione!__ [incarcade in sa figura pro l'ismanniare] @@ -41666,9 +61492,16 @@ _a, b,c) Fotografia tirada dae mene in s'addoviu internatzionale de Ljubliana de sos membros de Rolemed cun sos dirigentes e istudiosos de su Istitutu de dialetologia_ _d) _Carta de Identidade bilingue pro sos Islovenos de Italia_ _ + + + + ### 23/10/2013 + ## Sa LSC andat bene gosi, macari siat meridionalizada meda + ### de Diegu Corraine + Dae annos, cando non cando, essint a campu tronos e lampos contra a cada progetu e idea de norma iscrita comuna de su sardu. Pro sos contrarios, sa limba nostra est partzida in duas macrovariedades incumpatibiles a pare: su chi cramant "logudoresu" e e su chi cramant "campidanesu", chi non si diant podere mai acurtziare ne aunire. Duncas, nudda podet fuire a custas categorias: unu cale si siat dialetu sardu, o est LOG o est CAM! Si, finas, calicunu s'atrivit a pessare a una norma comuna, Issos narant chi "o binchet s'unu o binchet s'ateru". Tenende custa visione manichea, in ue totu est biancu o est nieddu, non b'at peruna possibilidade de unu cumpromissu, de una mediatzione, pro issos! Est craru, duncas, chi cale si siat proposta (si non currispondet a su chi cramant "campidanesu") siat botzada in totu, incausada de essere "logudoresu", mancu chi si tratet de su diaulu. @@ -41676,38 +61509,71 @@ Ma beru at a essere su chi narant? Bidimus, finas "atzetende", inoghe, custa partzidura LOG e CAM, linguisticamente sena sentidu, ite essit a campu, in sos fenomenos derivativos fundamentales: Lat. -LI-, in LOG _fizu_, _foza_; in LSC _figiu_, _fogia_ = soluz. CAM + Lat. -NI-, in LOG _anzone_, _binza_; in LSC _angione_, _bingia_ = soluz. CAM + Lat. -RI-, in LOG _colzu_, _mulza_; in LSC _corgiu_, _murgia_ = soluz. CAM + Lat. CL-, in LOG _giaru_, _giae_; in LSC _craru_, _crae_ = soluz. CAM + Lat. CR-, in LOG _rughe_; in LSC _grughe_ (gruxi) = soluz. CAM + Lat. FL-, in LOG _fiore_, _fiumene_; in LSC _frore_, _frumene_ = soluz. CAM + Lat. PL-, in LOG _pius_, _pienu_; in LSC _prus_, _prenu_ = soluz. CAM + Lat. -BR-, in LOG _lara_; in LSC _lavra_ (larva) = soluz. CAM + Lat. -LB-, in LOG _albu_, _alvada_; in LSC _arbu_, _arbada_ = soluz. CAM + Lat. -LP-, in LOG _culpa, palpare_; in LSC _curpa, parpare_ = soluz. CAM + Lat. -LT-, in LOG _altu_, _saltu_; in LSC _artu_, _sartu_ = soluz. CAM + Lat. -RB-, in LOG _albore_, _colbu_; in LSC _arbore_, _corbu_ = soluz. CAM + Lat. -RD-, in LOG _suldu_, _saldu_; in LSC _surdu_, _sardu_ = soluz. CAM + Lat. -RT-, in LOG _oltu_, _colte_; in LSC _ortu_, _corte_ = soluz. CAM + Lat. -SCL-, in LOG _masciu_, _iscia_; in LSC _mascru_, _iscra_ = soluz. CAM + Lat. -CL-, in LOG _oju_/_oxu_; in LSC _ogru_ (ogu) = soluz. CAM + Lat. -TI+voc-, in LOG _peta_, _pitu_, _piata_; in LSC _petza_, _pitzu_, _pratza_ = soluz.CAM + Lat. -CI+voc-, in LOG _atalzu_, _latu_, _sedatu_; in LSC _atzargiu_, _latzu_, _sedatzu_ = soluz. CAM + Lat. -B-, in LOG _nue_, _seu_, _taula_; in LSC _nue_, _seu_, _taula_ = soluz. LOG + CAM + Lat. -D-, in LOG _pee_; in LSC _pee_ (pei) = soluz. LOG + CAM + Lat. -L-, in LOG _sole_, _filu_; in LSC _sole_, _filu_ = soluz. LOG + CAM + Lat. -N-, in LOG _manu_, _canu_; in LSC _manu_, _canu_ = soluz. LOG + CAM + Lat. -P-, in LOG _saba_, _abe_; in LSC _saba_, _abe_ (abi) = soluz. LOG + CAM + Lat. -V-, in LOG _nou_, _nie_; in LSC _nou_, _nie_ (nii)) = soluz. LOG + CAM + Lat. -T-, in LOG _seda_, _aghedu_; in LSC _seda_, _aghedu_ = soluz. LOG + CAM + Lat. -D-, in LOG _pee_; in LSC _pee_ (pei) = soluz. LOG + CAM + Lat. -C-, in LOG _logu_; in LSC _logu_ = soluz. LOG + CAM + Lat. -CE-, -CI- in LOG _lughe_, _paghe_; in LSC _lughe_, _paghe_ = soluz. LOG + Lat. E atona, in LOG _omine_; in LSC _omine_ = soluz. LOG + Lat. O atona, in LOG _cando_, _domo_; in LSC cando, domo = soluz. LOG + Lat. K + voc. paladale, in LOG _chelu_, _chera_; in LSC _chelu_, _chera_ = soluz. LOG + Lat. -QU-, in LOG _abba_, _ebba_; in LSC _abba_, _ebba_ = soluz. LOG + Lat. -NGU-, in LOG _limba_, _ambidda_; in LSC _limba_, _ambidda_ = soluz. LOG + Lat. S+cuns., in LOG _iscola_, _ispina_; in LSC _iscola_, _ispina_ = soluz. LOG Ita. -_gio_-, in LOG _rejone_, _prejone_; in LSC _resone_, _presone_ = soluz. CAM @@ -41718,130 +61584,273 @@ Naramus chi sa LSC est gasi "meridionale" chi si cambiamus su vocalismu atonu dae «e» in «i» e dae «o» in «u» (s'aspetu visivamente prus meridionale), diat parrere a su 90% "campidanesu", finas lassende "chena, limba, iscola"! Ma non diat essere una solutzione echilibrada cun su restu de sos dialetos chi non sunt "campidanesos"! E tando, sa LSC andat bene gosi, macari siat meridionalizada meda, pro unos cantos Sardos --medas--, "finas tropu"! + + + + ### 23/10/2013 + ## Rosa Colomer, diretora de TERMCAT in sos urtimos deghe annos, est mancada eris in Bartzellona + ### L'ammentamus comente amiga e esperta manna de terminologia. At dadu un'agiudu mannu finas a s'isvilupu de sa terminologia sarda, in sa teoria e in sa pratica, in intro de s'Ufitziu de sa Limba Sarda e de su Progetu Linmiter. + Rosa s'est dispedida dae sos familiares e dae sos amigos eris 22 de sanatugaine, a pustis de deghe meses de gherra contra a su male malu. + L'apo connota, annos e annos a como, in sa sede de TermCat, in Bartzellona, semper disponibile e aberta a sos problemas de ammodernamentu de limbas comente su sardu. + In deghe annos de atividade comente diretora (dae cabudanni de su 2002 a nadale de su 2012), at sighidu a afortire s'Ente terminologicu catalanu, dipendente dae su Guvernu catalanu. + Semus cuntentos de aere imparadu meda a beru dae issa e dae sos collaboradores suos, cando deo fia diretore de s'ULS de sa provintzia de Nugoro e, pustis, de Ogiastra. E gratzias a Rosa e a TermCat amus podidu redatare sa terminologia de s'Ambiente e de su Trasportu aereu cun Linmiter e s'Unione Latina. + Nos as semper postu a disponimentu totu s'istrutura tecnica e sientifica de TermCat, in Bartzellona, in Nugoro e in Lanuse. Un'esperientzia chi nos abbarrat semper in sa mente e in su coro, a mie e finas a sos maigos sardos chi l'ant connota. + Deus diat sa passentzia a sos familiares e a sos amigos de TermCat de aguantare su dolore. + Chi paset in paghe. + #_Diegu Corràine_ + + ### 24/10/2013 + ## JORGE, s'amigu nostru / Contos de sa vida de Papa Frantziscu + ### Autore:** J. Perego**| Illustradore: **Giovanni Manna **| F.du 21,5x32 | Pagg. 48| 20 ill. + + + + ### 27/10/2013 + ## REPETITA IUVANT: w sos dialetos, w sa limba sarda comuna + ### de Diegu Corraine + Mai comente in totu custos annos amus iscritu in sardu. E mai, comente in custos annos, amus iscritu in cada dialetu possibile de cada bidda e logu. Sende chi tenimus una traditzione literaria in ue sos iscritores NO ant iscritu in su limbagiu locale issoro ma in una variedade su prus subralocale possibile, cunforma a s'epoca. + Chie oe cheret sighire a iscriere in su limbagiu suo, lu fatzat, chi si tratet de ovoddesu, lanuseinu, aristanesu o casteddargiu; chi si tratet de baroniesu, campidanesu, ogiastrinu, costerinu o logudoresu. Ma devet ischire chi est faghende un'opera chi non rispondet a su bisongiu de impreare una limba comuna, generale, ufitziale, unitaria, chi siat mediu de comunicatzione e guvernu de un'entidade istatuale sarda, in intro de custu istadu italianu o in foras. + Si est beru, tando, chi sa Limba sarda comuna est cumplementare a sos dialetos e non "contra", est finas beru chi sos chi sunt contrarios a sa Lsc, pro mantennere sos dialetos ebbia (chi si tratet de logudoresu o de campidanesu), sunt autocolonialistas chi faghent dannu a su sardu e afortint s'italianu. + Ma, oramai, s'istoria linguistica de sa Sarddigna, in custos urtimos annos, est cambiada in totu: est semper prus generale s'idea chi, pro guvernare in manera autonoma o indipendente, tocat a tennere una norma iscrita universale in intro de su sardu. Cherimus torrare a sa soberania linguistica perdida seculos a como. E bi semus resessende, a pagu a pagu: pro como, a su nessi cun normas iscritas comunas, sas de sa Lsc. Normas chi podent garantire una personalidade natzionale sarda in Italia e in Europa, chi podet essere sa limba de riferimentu de sa soberania possibile. Dae custu resurtadu non si podet prus torrare in palas. + Duas visiones de sa limba si cunfrontant, duncas, oe: sa prima, _localista sarda_, est proposta petzi dae chie pessat a un'impreu personale e locale de sa limba, chi non indebilitat su podere dominante de s'italianu; sa segunda, _natzionale sarda_, est afirmada oramai dae totu sas pessones chi cherent su tempus venidore de sa limba e de sa natzione sarda. + Oe, sos perigulos prus manns pro sos Sardos sunt: a unu chirru s'idea chi s'identidade sarda non tenet bisongiu de limba sarda; a s'ateru chirru, s'idea chi potzamus guvernare linguisticamente sa Sardigna cun duas, tres, bator normas iscritas e NO una. + Custa est sa sintesi de s'interventu meu, eris, in Terranoa, in s'addoviu in ue su Psdaz at ufitzializadu s'apoju suo a s'afirmatzione de sa Lsc, in buca de su presidente e de su segretariu. + Sunt totu cosas chi repitimus dae annos e chi pessamus chi agiomai non bagiat a repitere. + E imbetzes nono. Su chi m'at fatu praghere eris est chi, pustis agabbadu s'addoviu, s'est acurtziada gente giovana e betza a mi narrere chi aiat cumpresu, in fines, s'utilidade de tennere una norma iscrita comuna de riferimentu pro totu sa Sardigna, in prus de mantennere cada unu e cada bidda su limbagiu suo, orale o iscritu chi siat. + #_Diegu Corràine_ + + ### 28/10/2013 + ## IN LIMBA SARDA, SAS ELETZIONES DE ANNOAS! + ### de Diegu Corraine + Eris, dominiga 27, in sa localidade De Formosa, a curtzu a Asuncion, capitale de Paraguay, b'at apidu eletziones locales. Pro cunsentire a sas populatziones locales chi faeddant limbas nativas una partetzipatzione prus manna, sas autoridades ant dispostu chi totu su materiale eletorale, de informatzione e de votu siat iscritu finas in sas limba nativas, fundamentalmente in guarani, ma finas in toba, pilaga e wichi. + Che a totu sas noas chi benint dae foras, custa nos cunsentit de narrere chi arribbada s'ora chi finas in Sardigna cumintzemus a praticare s'ufitzialidade de su sardu finas in sa eletziones. + Pro ite sos partidos chi si narant in favore de su sardu non faghent a manera chi sas eletziones regionales de annoas siant in sardu, in sa propaganda e in sos materiales de votu? + A manera chi siat posta a bandas sa retorica e sa tzarra e su sardu siat a beru limba ufitziale de sa sotziedade e de su territoriu! Tenimus pagu tempus e tocat a si moere deretos. + Bi resessint in Paraguay e non bi resessimus nois? + #_Diegu Corràine_ + + ## In Bartzellona est istadu aprovadu s'Istatutu nou de Autonomia + S'Istatutu nou de Bartzellona narat chi non bi podet essere discriminatzione pro s'impreu de sa limba catalana o de sa limba castilliana. Totu sa populatzione tenet su deretu e su dovere de connoschere sas duas limbas ufitziales. Custa est una norma cumplementaria a sa de sa Costitutzione, chi proclamat su dovere de sos ispagnolos de connoschere su castillianu, imbetzes sa connoschentzia de sas ateras limbas ufitziales est unu deritu in prus. + Su catalanu e su castillianu sunt sas limbas ufitziales, ma su primu, comente fiat finas in s'Istatutu de su 1979, tenet una cunsideratzione de limba autoctona. S'articulu 6 narat chi su catalanu s'impreat in s'ambitu amministrativu, in sos medios publicos de comunicatziones e peri comente limba veiculare in s'insegnamentu. Non podet essere fata peruna discriminatzione pro s'impreu de una de sas duas limbas. + S'articulu 32 promovet su deretu a s'optzione linguistica de su tzitadinu. + In s'ambitu de s'insegnamentu sa limba veiculare est su catalanu. In sas universidades sos professores e sos istudentes podent faeddare in sa limba chi cherent. Su catalanu e su castillianu tenent una presentzia adeguada in sos pranos de istudiu. Sos alunnos tenent su deretu a no essere separados in sos tzentros diferentes pro more de sa limba abituale issoro. + Sa riforma faeddat finas de collaboratzione cun sas Regiones e sos Istados de sa matessi comunidade linguistica.[_vmn_] + + ## MANIFESTU DE SA LIMBA SARDA + + + + ### 09/11/2013 + ## + S'ogiu ghermanu contra a sos tumores + ### Riserva manna de polifenolos + S'ogiu ghermanu de calidade arta (extravirghine) est un'alliadu importante in sa luta contra a sos tumores, mescamente in casu de tumore a su colon. Lu narat una chirca de s'Universidade de Siena chi est istada presentada dae pagu in Firenze in sa sede de sa Regione Toscana. S'istudiu, realizadu dae unu grupu de istudiosos coordinadu dae sa professora Marina Ziche paris cun sas chircadoras Sandra Donnini e Erika Terzuoli at postu in evidentzia chi s'ogiu ghermanu est una riserva manna de polifenolos. + #_Juvanna Tuffu_ + + ### 09/11/2013 + ## + Cale est s'ora megius pro bufare su cafe? + ### + Dae sas 9.30 a sas 11.30. + Paret chi s'ora megius pro bufare su cafe siat a mangianu, ma in unu tempus pretzisu: dae sas 9.30 a sas 11.30. + Una tzicheredda de cafe bufada a custa ora, est su prus giustu a parrere de sas neurosientzias e sa cronofarmacologia, unu ramu de sa meighina chi ponet in collegamentu sos farmacos cun s'andamentu de su relogiu naturale nostru. Ma pro ite faghet megius propiu a custas oras? + Sa risposta a custa pregonta est istada dada dae Steven Milles, neusosientziadu e chircadore in s'_University of the Health Sciences_ di Bethesda, Maryland (USA). In su blog suo custu sientziadu narat chi si bufamus su cafe a mangianu, custu cumportamentu tutelat s'organismu dae sa dipendentzia e dae s'assuefatzione dae sa cafeina. + #_Juvanna Tuffu_ + + + ### 09/11/2013 + ## Su grupu musicale de s'Alighera "Dinatatak" at a leare parte in Friuli in su Festival europeu de sas cantzones in limba minoritaria + ### Su 9 de santandria in Moena, in Badde de Fassa + Su "Festival european de cjançon in lenghe minoritarie" at a essere trasmitidu su 9 de santandria in direta dae radio Onde furlane in sas frecuentzias suas in FM e in su situ www.ondefurlane.eu + Est a puntu de cumintzare s'editzione de ocannu de su "Festival european de cjançon in lenghe min_oritarie_". Naschidu in Friuli in su 2009, est in programma in** Moena, in Badde de Fassa**. In su palcu de su Teatru Navalge b'ant a essere noe cantandores finalistas: sos ladinos Phantom e Stefano Merighi, sos francuproventzales 322, sos catalanos de s'Alighera _Dinatatak_, sos rappers otzitanos _Doctors de Trobar_, sos sardos _ForeFingers Up_, sos albanesos de Calabria Peppa _Marriti Band_, sos romancios _Tawnee_ e sos friulanos _Luna e Un Quarto_, giai binchidores de su Premi Friul in su 2011 e apretziados in Friuli etotu e finas in aterue pro s'atividade issoro documentada dae sos cd "Basse Pression" e "Nel buio, nel vento, nel sole". + Òspites ispetziales ant a essere sas _Ganes_, unu trio pop'n'soul de sa badde de Badia famadu meda finas in Àustria e in Germania. Paret chi at a essere un'ispetaculu caraterizadu dae calidade e variedade de limbas, de istiles e de sonos. At a essere totu postu a disponimentu non pro su publicu in sala ebbia, ma finas pro sos ascurtadores de Radio Onde Furlane, in modulatzione de frecuentzia (90 Mhz pro su bonu de su Friuli, 90.200 e 106.500 Mhz in Carnia e 96.600 Mhz in Colonia Caroya in Argentina) via internet in s'indiritzu www.ondefurlane.eu. Sabadu 9 de santandria sa "radio libare dai furlans" at a trasmitere in direta dae sa Badde de Fassa totu sa serada. + #_Juvanna Tuffu_ + + ### 09/11/2013 + ## + Su tziculate non faghet ingrassare + ### Paret chi prus si nde mandigat e prus faghet bene a sa salude + Propiu gasi. Su tziculate non faghet ingrassare. Un'istudiu fatu subra de unu campione de pitzinnos europeos paret chi lu dimustret. Paret chi prus si nde mandigat e prus faghet bene a sa salude, ca minimant sos grassos totales presentes in su corpus de sos giovanos. + Sa chirca l'at fata s'Universidade de Granada e l'at publicada sa rivista _Nutrition_ e faghet parte de su progetu HELENA (Healthy Lifestyle in Europe by Nutrition in Adolescence), finantziadu dae s'Unione Europea. + Sos espertos ant monitoradu sos consumos de tziculate de belle 1500 adolescentes de ses Istados europeos e, indipendentemente dae s'alimentatzione e dae s'atividade fisica, su fatu de mandigare tziculate est inversamente proportzionale a sos grassos. A parrere de sos espertos, sa resone si devet chircare in sos antiossidantes de su tziculate, sas catechinas, chi podent favorire sa salude e unu metabolismu curretu, cumpensende sas calorias de su tziculate. + #_Juvanna Tuffu_ + + ### 22/12/2013 + ## Malta, natzione-istadu minore ma forte + ### Intervista de D. Corraine a G. Brincat, linguista maltesu + IV. profetosa est istada s'intrada a sa UE?** + VII. ite parte at tentu sa limba in custu protzessu? + XV. comente est sa situatzione de s'informatzione in maltesu? + XXII. cale est sa resone de sa fortza de su maltesu, a betia de sa presentzia de s'inglesu? + #_Sarvadore Serra_ + + ### 25/01/2014 + ## + 30 annos dae sa naschida de Macintosh: una rivolutzione! + WebRep +
    PUTIU, in sardu tenimus, in sos dialetos orales, ['putu]*, ['puthu], ['pussu], ['puciu], ['putsu] 4) isseberare su modellu orale (in sa forma e in su sonu) chi "rapresentat" sas diferentzias reales, es.: su fonema [ts] in ['putsu]. Custa est sa modellizatzione o istandardizatzione morfologica e fonologica. 5) isseberare su grafema chi podet rapresentare in s'iscritura comuna su fonema cunsideradu, es.: pro [ts], -zz-, -ts-, -tz-, etc. Custa est sa modellizatzione o istandardizatzione grafica o ortografica. + Sa fase 4 e 5 costituint sa istandardizatzione "linguistica". Una non podet faghere a mancu de s'atera. Una est "in funtzione" de s'atera. + B'at, dae meda e non dae oe, carchi illusionista e miraculista chi proponet petzi sa fase 5 comente istandardizatzione linguistica. Illusionista ca, si esseret petzi chistione de grafia, si diat tratare petzi de istabilire sos grafemas "giustos" pro cada unu de sos resurtados reales de su lat. PUTEU: es.: _putu, puthu, pussu, puciu, putzu_! Non de favorire s'unitariedade iscrita de su sardu. Ma gosi no otenimus 1 istandard comunu ma 5 istandard locales! Chi est totu su contrariu de s'istandardizatzione de totu sa limba, chi otenimus cando, imbetzes, isseberamus 1 resurtadu reale e l'elevamus a modellu unicu. + Chie proponet petzi sa fase 5 lu faghet, oe, pro negare cale si siat istandard de riferimentu, in pratica, oe, sa Lsc, pro favorire s'atomizatzione dialetale. Peus e peus cando custa idea est proposta dae examigos o amigos farsos de sa Lsc o de cale si siat ateru istandard. + _* sa trascritzione fonetica no est cunforma a s'IPA ma impreat carateres normales, ca no mi lu cunsentit su sistema._ + #_Diegu Corràine_ + + ## Die de sas limbas de sa Sardigna + At tentu resurtados positivos a beru s'addoviu "Die de sa Limba Sarda e de sas ateras Limbas de Sardigna" chi ant fatu sabadu coladu, in s'aula consiliare de sa Comuna de S'Alighera. Su cunvegnu, chi est arribadu a sa de bator editziones, est istadu amaniadu dae sa Regione Autonoma de sa Sardigna (Assessoradu de sa Cultura), dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda, dae sas Provintzias de Tatari - Ogiastra - Aristanis (assessorados de sa Cultura) e dae s'Assotziu "Obra Cultural" de S'Alighera cun sa finalidade de pessare atziones e progetos comunos pro sa promotzione de sas limbas faeddadas in Sardigna. + A sos traballos at leadu parte finas s'assessora de sa Cultura de sa Regione Autonoma de sa Sardigna, Elisabetta Pilia, chi at faeddadu de "s'importantzia de aere leadu sa detzisione de aprovare sa Limba Sarda Comuna chi dae como at a essere una bandera pro sos sardos in totue" e de su fatu chi "sos aministradores de s'isula, paris cun totu sos sardos, tenent sa responsabilidade de sa salude de sa limba sarda". + A pustis de s'assessora ant faeddadu sos relatores. Pro sa limba sarda bi fiant Diegu Corraine, Diretore de s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia de Ogiastra, Tore Cubeddu de s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia de Aristanis e Federicu Francioni, Presidente de sa Consulta de sa Limba Sarda, de Tatari. Pro su catalanu de S'Alighera bi fiant Antoni Nughes, de sa "Escola de Algueres" e Carles Sechi de sa "Obra Cultural de l'Alguer"; pro su gadduresu at faeddadu Tomaso Panu, Vitzepresidente de sa Consulta de su Gadduresu e pro su tabarchinu Nicolo Capriata, in rapresentantzia de s'Assessoradu de sa Cultura de sa Comuna de Carloforte. + Corraine at faeddadu de su bisongiu de unu coordinamentu intre totu sos istudiosos e apassionados de sa limba sarda e de s'importantzia politica de sa normalizatzione de su sardu: "sos dialetos a sa sola non podent binchere sa cuncurrentzia de s'italianu, diant sighire a biagiare in sas pistas segundarias de su folklore: como imbetzes, gratzias a s'unificatzione, sa limba sarda podet biagiare in s'autostrada de s'ufitzialidade assegurende unu tempus benidore finas a sos dialetos". + S'aprovatzione de una norma comuna dae parte de sa Regione at cunsentidu finas chi si calmarent sos cuntrastos subra de s'istandard. "Foras de cussa de sos detratores de una balorizatzione e ufitzializatzione de su sardu - at asseguradu Francioni - non b'at apidu atera polemica". + Antoni Nughes, preideru de S'Alighera at contadu s'esperientzia de 26 annos de Missas tzelebradas in catalanu e at amentadu: "cando amus cumintzadu teniamus petzi unu populu chi impreaiat sa limba sua e sa boluntade de difendere s'identidade de custu populu: tocat de no ismentigare chi s'utente de sa limba est sa gente e de sa gente tocat de tennere respetu". Nicolo Capriata imbetzes at partetzipadu a s'assessora Pilia su dispraghere de sos carlofortinos chi non ant bidu ufitzializada dae sa 482 sa limba issoro "mancari chi custa bengiat impreada in cale si siat cuntestu, finas in su Cussigiu Comunale". + Dae sos interventos est resurtada crara una boluntade comuna de investire in sos medios de comunicatzione modernos (radiu, televisione, internet) pro dare sa fortza de sa cumpetitividade a sas limbas de Sardigna. "Tocat de bi creere a beru in custu isvilupu - at decraradu Carles Sechi - e de non timere a impignare dinare meda pro rendere sa televisione e sa radiu sardas a tretu de suportare sa cuncurrentzia de sos canales italianos e pro lis permitere de cunchistare finas unu publicu prus giovanu". [bmr] + + ## + + + + ## **Prealpes bavaresas** + + + + ## **Buco di Viso, galeria intre Frantza e Italia** + + + + ### 16/02/2014 + ## Rios, lagos e montes alpinos + ### + PREGONTAS + 1) Ite importantzia tenent sas Alpes pro sos rios? + 2) Cales sunt sos rios prus mannos chi falant dae sas Alpes? + 3) Cales sunt sos rios prus mannos chi falant dae sos Balcanos e dae sos Carpatzios? + 4) Cale genia de lagos si formant in custos montes? + In sos Balcanos, propiu in mesania, bi sunt sas baddes de sos rios **Morava** (354 km), chi ghetat a su Danubiu, e de su **Vardar** (388 km) chi ghetat a su Mare Egeu. A su matessi mare ghetat finas su **Maritsa **(480 km), pustis de colare in Bulgaria, Gretzia e Turchia. + Dae sa costa setentrionale de sos Carpatzios naschent sa **Vistola** (1047 km) e s'**Oder** (854 km) chi ghetant sas abbas a su Balticu, e su **Dnestr** (1362 km) chi ghetat a su Mare Nieddu. Dae sas ateras costas de custos montes falant afluentes de su Danubiu comente su **Tibiscu** (976 km) su prus mannu de issos. + Sos rios chi falant dae su Caucasu sunt su **Terek** (616 km) e su **Kuma** (802 km) chi ghetant a su Mare Caspiu. + _# Diegu Corraine_ + + + Danubiu + Su Rodanu a curtzu de Avignone + Renu + riu Maritsa (mutidu finas Evros) - Plovdiv - Bulgaria + Lagu Maggiore + morena laterale + + ## **Danubiu** + + + + ## **Su Rodanu a curtzu de Avignone** + + + + ## **Renu** + + + + ## IRLANDA + + + + ## IRLANDA.doc + + + + ## IRLANDA + + + + ## Binti iscolas a s'iscoberta de su sardu + _«Andalas de imparu intro de sa limba sarda»_ est su progetu prus mannu finantziadu cun sa lege 26 a tutela de sa limba e de sa cultura sarda. Nicola Corrias, insignante referente pro s'Itc Satta, at ispricadu chi su finantziamentu retzidu est prus pagu de su pedidu ma chi est possibile su matessi a ativare su progetu. Su dirigente iscolasticu Mario Porcu at imbetzes faeddadu de comente est naschidu su progetu coordinadu dae Valeria Sanna cun s'agiudu de 7 espertos esternos. A sa presentatzione fiat presente finas s'assessore regionale a sa publica istrutzione Elisabetta Pilia, chi at manifestadu s'intentu de valorizare sas variantes locales e mescamente s'importantzia e su bisongiu de una limba istitutzionale in s'amministratzione pubblica.[_gbs_] + + ## **Orogenesi alpina** + + + + ### 27/02/2014 + ## + "**Die internatzionale de sa limba materna**": limba mama VS limba materna, limba propia + ### de Diegu Corraine + Dae su 2000, semus tzelebrende, cada 21 de freargiu, sa "**Die internatzionale de sa limba materna**", proclamada dae s'Unesco, pro agiuare sa diversidade linguistica e culturale e su multilinguismu. + A dolu mannu, medas cunfundent su cuntzetu de "l**_imba mama_**" cun su de "**_limba_ _materna_**" e narant o iscrient "_Die de sa limba mama_", chi est una faddina, in cambiu de ponnere "**Die de sa limba materna**"! Semus in cumpangia bona, ca in Italia finas s'Unesco italiana ponet "_Giornata internazionale della lingua madre_", ca leende su testu inglesu "**International Mother Language Day**", ant interpretadu su "mother" comente sustantivu, cando chi podet (e inoghe "est") essere bortadu comente agetivu: _**materna**_. Comente est in Ispagnolu "**Dia Internacional de la Lengua Materna**", frantzesu "**Journee internationale de la langue maternell**e", portughesu "**Dia internacional da lingua materna**". + Duncas finas in italianu est giustu "**Giornata internazionale della lingua materna**", NON "madre". + Difatis, propiamente, sa limba «mama» est sa chi at asseguradu sa naschida a limbas «figias», es. su 'latinu' mama de su sardu, italianu, frantzesu, ispagnolu, catalanu, friulanu, etc. Sa limba «materna», in cambiu, currispondet a sa limba "prima" chi imparamus in familia. + A dolu mannu, sa "prima" limba chi su prus de sos piseddos est imparende como, duncas sa limba materna issoro, est s'italianu. Sos piseddos chi tenent comente limba materna su sardu sunt de mancu meda, a cunfrontu de 20 o 40 annos a como. + Si sighimus gosi, arriscat de si firmare sas trasmissione intergeneratzionale de su sardu, cun perigulu mannu de iscumparta definitiva de sa limba «propia» nostra, su sardu. + Si su cuntzetu de «materna» si riferit a sa limba individuale, a sa prima limba chi amus imparatu comente pessones, su cuntzetu de limba «propia» si riferit a sa limba de sa natzione, 'sarda' in su casu nostru, a sa limba de sa continuidade istorica, a sa limba de identificatzione e de depositu culturale de sa natzione sarda, indipendentemente dae su fatu chi su sardu arriscat, oe, de essere torradu a belle su 15% in sos piseddos finas a sos 14 annos. + Est pro custu chi, a dolu mannu, limba materna e limba propia non sunt sa matessi cosa pro su prus de sos Sardos, comente podiat essere 60 annos a como. E est pro custu chi devimus gherrare non pro s'ufitzialidade de sa limba «materna» (chi arriscat de essere s'italianu!) ma PRO s'ufitzialidade de sa limba «propia» natzionale nostra, su sardu, pro la "torrare" a totu sos Sardos. + + + ## **Astrargiu de s'Aletsch** + + + + ## **Astrargiu de su Gorner** + + + + ## **Astrargiu de sa Mer de Glace** + + + + ## **Ispentumu de astra _Shiva Lingam_, 120m, astrargiu de s'Argentiere** + + + + ## **Istalatites** + + + + ## **Istalagmites** + + + + ## **in bassu, sa _morena_ de s'astrargiu de Verra e su Lago Blu** + + + + ## **figura de comente operat su «carsismu»** + + + + ## "A TAULA CUI NONOS", pro mandigare prus sanu + Chimbanta retzetas tipicas de su territoriu, retzetas de ateros tempos e de como, collidas dae sos giajos chi, in s'annu iscolasticu, ant contadu a sos pitzinnos comente si faghiat a mandigare e comente istaiant. Custos sunt sos argumentos de "A taula cui nonos", unu libreddu de chimbanta paginas realizadu dae sos pitzinnos de s'Iscola elementare de Aiello de su Friuli in s'ambitu de su progetu de promotzione de sa salude fatu paris cun s'Azienda sanitaria de sa Bassa friulana. S'initziativa, sustennida dae sa lege regionale 3/2002, est istada presentada sa chida colada a dae in antis de sos pitzinnos, de sas familias e de sas autoridades.[_spn_] + ## **riu Maritsa (mutidu finas Evros) - Plovdiv - Bulgaria** + + + + ## **Lagu Maggiore** + + + + ## **morena laterale** + + + + + ## **Sistemas Beticos** + + + + ## **Pireneos** + + + + ## **Sierra Nevada** + + + + ## **Sierra de Cazorla** + + + + ## **Serra de Tramuntana - Majorca** + + + + ## **Su Mulhacen** + + + + ## In che razza di società vivremo? + Autore: Laura Balbo Editore: Bruno Mondadori Data de Publicatzione: 2006 @@ -41938,6 +62113,7 @@ Sa difusione de sos fundamentalismos, allarmes e timorias sunt un'inditu de s'incapatzidade de dare cara a sa situatzione intzerta chi custos cambiamentos ant batidu. Dae un'ala si assistit a un'integratzione patzifica, resessida, ma dae s'atera semus protagonistas de unu fenomenu cun aspetos dramaticos e cumplessos: criminalidade giovanile, isbarcos de clandestinos in Italia, ecc. Cara a sa diversidade semper prus manna de popolatziones chi bivent in sa regione europea, a sas trasformatziones e a sos disafios chi devimus sustennere, medas bias semus tzurpos: tando est netzessariu a nos pregontare pro ite semus miopes e faghimus resistentzia a una situatzione noa e proare a fraigare "ateras Europas". Atentu a sas analisis sotziales prus reghentes , a su limbagiu e a sa terminologia siat de su faeddu comune siat de cussu impreadu in sas chircas sientificas, dende boghe a chi non at mai tentu sa possibilidade de faeddare, su libru de Laura Balbo nos oferit motivos de pessamentu interessantes a beru. Su libru est divididu gasi: + I. Lo sguardo sull'Europa (e altrove)** Le parole, le voci Post-coloniality: vivere (e pensarci) in Europa @@ -41946,6 +62122,7 @@ Europa, America Le migrazioni transnazionali e le comunita diasporiche L'Italia delle diaspore e delle reti, l'Italia dell'illegalita + Racial profiling, razzializzazione Le donne, le ragazze e l'Europa di oggi e di domani In Italia: le famiglie, le donne, gli uomini @@ -41954,206 +62131,505 @@ L'Europa: appartenenze parziali, diritti stratificati Politiche e messaggi: i media e la "sfera pubblica europea" **Appendice** Che cosa significa parlare di razzismo + _[sch] _ + ## **Sos Balcanos e sas Dinarides + + + + ## **Ghennas de Ferru** - Astrintorgiu in su Danubiu, a lacana intre Serbia e Romania, intre sos Carpatzios meridionales e sos Montes Balcanos. + + + + + ## **Carpatzios** + + + + ## **Su Caucasu Mannu in artu, su Caucasu Minore in bassu** + + + + ## **Val Varaita** + + + + ## **Lagu prealpinu de Garda** + + + + ## **Musi (Lusevera) in prov. de Ùdine** + + + + ## **Frores e pramas in su Lagu de Como** + + + + ## Sa vegetatzione de sos montes alpinos + + + + ## Chentu tenores in Ollollai + Siat sas cortes siat sas domos s'ant a aberrere dae su 22 a su 25 pro una chentina de tenores chi ant a essere in Ollolai, capitale de sa Barbagia omonima, pro afestare custa manera antiga meda de cantare chi est istada fata dae s'Unesco patrimoniu de s'umanidade. Su tenore benit bidu comente s'espressione de su pastoralismu, ma, comente narat Bustianu Pillosu, "non petzi comente un ammentu de su tempus coladu e de una terra chi si nch'est morende, ma mescamente comente ispigru de una Sardigna moderna chi dat cara a sas traditziones suas e bidet su tenore comente espressione de su tempus de como e comente badu a bia de su tempus benidore." Est sa festa de su pastoralismu duncas chi si misturat cun sa de unu santu chi in Sardigna est veneradu in ogni logu, santu Giuanne chi est ligadu propiu a s'ambiente de su pastoriu. "At a essere sa festa" narat su sindigu de Ollolai Efisio Arbau "de sa gente chi bi godiat a sa manera de in antis, de giogadores a sa murra, a istrumpa e de cantadores a tenore. Comente si faghiat in antis sena telecameras e imbentos folcloricos. + + ## . + + + + ## . + + + + ## . + + + + ## . + + + + ## _._ + + + + ### 01/11/2012 + ## "Una disciplina de importu mannu pro imparare a istare in sa sotziedade" + E sa sotziedade devet dare cada possibilidade e ocasione de isvilupu e agiudu a cada pessone, pro sa cultura, sa salude e sa cuntentesa sua. + -- sa natura e de su funtzionamentu de sa sotziedae e de sa democratzia, -- su [**ruolu**](ruolu_0_1_7) chi cada unu de nois tenet in sa sotziedade e in sa democratzia, -- su chi podimus faghere pro cambiare e megiorare sa sotziedade e sa democratzia, cun sas ideas e su podere/deretu liberu de detzidere. In definitiva, s'_**Educatzione a sa Democratzia**_ est "Una disciplina de importu mannu pro imparare a istare in sa sotziedade". + _# Diegu Corraine_ + + + . + . + . + + ## _._ + + + + ## . + + + + ## . + + + + ### 01/11/2012 + ## "Imparare in iscola sas Regulas chi ant a bisongiare a mannos" + S'iscola est "sa comunidade in ue imparamus finas sas Regulas chi ant a bisongiare a mannos"! + _ # Diegu Corraine_ + + + . + . + + ## Guatemala: mortas 150 fèminas + In pagos meses de ocannu sunt istadas secuestradas unas 150 feminas: 135 sunt istadas torturadas, minetzadas, violentadas e a pustis mortas. Sas pagas chi bi sunt resessidas a subrabivere preferint abarrare a sa muda, e non denuntziare su chi est capitadu timende carchi ritorsione. Custa est sa tragica realidade de su Guatemala, in ue finas sas autoridades preferint faghere finta che no est capitadu nudda. Custu sutzedit finas in Messicu e El Salvador, e a si cumportare comente chi no esseret capitadu nudda, non sunt petzi sas fortzas de s'ordine de su Guatemala ma finas sas de ateros logos, che a su Messice e El Salvador. In custos territorios si cummitrnt reatos grave meda contra a sas populatziones prus poveras. Custu iscenariu devenit prus grave meda cando si riferit a sas feminas. Sos assassinios de custas feminas sunt ocultados, e non b'at denuntzias e cando si aberit carchi casu custu benit tancadu in presse meda. Sas 135 feminas mortas in 5 meses sunt da agiunghere a sas 2600 mortas in su 2001. E esaminende sa lista de sos detenudos nen mancu una pessone est istada arrestada o indagada pro custos crimines. Sas autoridades formadas printzipalmente dae omines, bident custa mortes cun indiferentzia e ant incumintzadu a faghere carchi cosa cando sas pressione internatzionales sunt aumentadas. Protestas meda sunt partidas dae organitzatziones che a sa _Organizatzione de sos Istados Americanos (OSA) _e s'_Organizatzione de sa Natziones Unidas (ONU)_. Custu problema at investidu paisos meda. Carchi ministru americanu ant imbiadu literas a sos parlamentares e a su ministru de su guvernu de su Guatemala. Jan Schakowky, parlamentare democratica de s'Illinois, at lantziadu a su Cungressu una campagna pro pedire a sas autoridades de su Guatemala de indagare o punire cun sa detentzione sos reatos contra a sas feminas. Pero su problema est prus difitzile meda, ca est netzessariu modificare sa realidade intrea de sas feminas de su paisu finas pro evitare ateras mortes. Su Guatemala tenet bisongiu de campagnas de sensibilitzatzione pro sas feminas viudas, indigenas o latinas, catolicas o evangelicas, minores e mannas etc... In custu logu, sa violentzia domestica b'est cada die, sas feminas dipendent economicamente dae sos omines issoro ca su Guatemala est una sotzietade maschilista meda! + + ## . + + + + ## . + + + + ### 01/11/2012 + ## Utilidade de s'iscola + Pro s'educatzione personale + Deretu de totus + S'iscola publica + S'iscola de su tempus coladu + + + + ### 01/11/2012 + ## clone] "Diferentzias de isvilupu, sotziales e culturales mannas" + _# Diegu Corraine_ + + + + ### 01/11/2012 + ## "Nos aunimus in grupos ca tenimus interessos o finalidades comunas" + Custu est su primu _grupu_ de apartenentzia. Ma giai dae cando cumintzamus a andare a iscola, costumamus a tennere amighentzia cun sos cumpangios de sa classe, de giogu o isport. E custu est sa segunda genia de grupu de apartenentzia. + Sos [**membros**](membru_0_1_1) de custos grupos s'influentziant a pare; devente rispetare regulas de cumportamentu; tenent bisongiu s'unu de s'ateru pro crompere a sas finalidades comunas, chi si tratet de una familia, de una classe, de una cumpangia, de un'iscuadra. + In prus, sos grupos abbarrant aunidos ca sos membros _cherent abbarare in pare_ e ca si cunsiderant e sunt cuntentos de abbarrare in pare, _sentint una **[indentidade](identidade_0_1_1)**_ chi los aunit. + Dae semper sos esseres umanos sunt istados in grupos, chi, duncas, _sunt_ _parte fundamentale de sa sotziedade_, mantenende carateristicas diferentes. + Sos grupos los partzimus, in manera fundamentale, in _primarios_ e _segundarios_. + Est pro totu custu chi_ "Nos aunimus in grupos ca tenimus interessos o finalidades comunas"_ + _# Diegu Corraine_ + + + + ### 01/11/2012 + ## Vida in iscola + su logu + in ue est + chie bi traballat + chie detzidet + dae chie dipendet + + + + ### 01/11/2012 + ## S'identidade personale + S'[**identidade**](identidade_0_1_3) est su cumplessu de datos personales carateristicos de una pessone chi la distinghent dae sos ateros. A su solitu sunt s'_artaria_, su _colore sos ogros_, de sos _pilos_, de sa _pedde_, su _tonu de sa boghe_ e... sas _imprentas de sos poddighes_! + Cada unu de nois resurtat in un'elencu ufitziale depositadu in un'ufitziu de sa Comuna: s'[**anagrafe**](anagrafe_0_1_1)! + Si b'est su bisongiu, sa Comuna tzertificat sos datos nostros personales, mescamente cun su: -- sa copia de s'**[atu](atu_0_1_4) integrale de naschida**, in ue resurtant sas datas fundamentales de sa pessone: sambenadu, numenes, sessu, logu de naschida, ora, die, mese e annu, Comuna de registratzione de sa naschida, cojuiu, divortziu, morte. -- su **[tzertificadu](tzertificadu_0_1_1) de naschida**, cun sambenadu, numenes, data e Comuna de naschida. + Ma sos datos fundamentales nostros sunt aunidos in sa **[carta](carta_0_1_2) de identidade**, chi podimus leare in fatu semper e in totue, pro lu presentare in casu de bisongiu. Est sa Comuna de apartenentzia chi dat custu documentu, a chie tenet prus de 15 annos. + Su [**numene**](numene_0_1_2) est unu de sos duos elementos fundamentales de s'identidade nostra, paris cun su sambenadu. Nos lu ponent in pessu naschidos. Finas a pagas decadas a como, a su solitu poniant su numene de su giaju o de sa giaja o de ateros parentes. E podiant essere prus de unu: Antoni, Antoni Micheli, Antoni Micheli Giosepe; Giuanne Pedru; Maria Antonia, etc., sende, chi a s'ispissu, sa pessone fiat connota e cramada cun numenes incurtziados ([**ipocoristicos**](ipocoristicu_0_1_1)): Cheli, Pepe, Banne, Mintonia, etc. + Como, custa costumantzia nch'est in parte passada. E sos babbos preferint a ponnere numenes chi lis agradant de prus, leados dae sos pessonagios de sa literadura, de s'arte, de sa musica o de su tzinema. Duncas, capitat de intendere o leghere, semper de prus, numenes leados dae s'inglesu o dae limbas cunsideradas esoticas. + Unu numene chi, imbetzes, colat a sos figios est su **[sambenadu](sambenadu_0_1_1)**, sena chi nen su babbu nen sa mama lu potzant isseberare. Finas a como, pro sa lege de s'istadu italianu, sos figios leant su sambenadu de su de su babbu. Ma, a cumintzos de su 2014, sa Corte europea de sos deretos umanos at istabilidu chi si potzat dare a sos figios finas su sambenadu de sa mama ebbia o ambos. Sa lege italiana devet essere addatada, duncas. + Mescamente in ateros tempos, ma finas como, in prus de su numene e de su sambenadu, sa pessone leaiat unu numene "personale" chi lu distinghiat dae cale si siat atera pessone: su [**proergiu**](proèrgiu_0_1_1), gistru o paranumene. + A su solitu, in su proergiu sunt definidas carateristicas fisica o cumprtamentales de sa pessone. Podet capitare chi su proergiu colet dae babbu in figiu, ma no in manera ufitziale. Su proergiu servit mescamente a distinghere una pessone in biddas in ue b'at pagos sambenados e numenes, cun casos de [**omonimia**](omonimia_0_1_1) frecuentes. + Sa Lege 482/99 cunsentit a chie si siat de cambiare in sardu numene e sambenadu. Bastat una dimanda a su sindigu.** + _# Diegu Corraine_ + + + Imprenta de unu poddighe + + ### 01/11/2012 + ## S'identidade natzionale + Sa [**natzione**](natzione_0_1_1) est una comunidade de pessones chi cumpartzint origine, istoria comuna, limba, cultura, in intro de unu territoriu determinadu. Podent tennere o nono cussentzia de custa apartenentzia comuna, ma semper natzione sunt. E sighint a essere natzione finas si non tenent un'istadu chi los rapresentat. In custu casu, sunt una natzione sena istadu, es.: sa natzione sarda, catalana, friulana, islovena.. Si tenent un'istadu sunt una natzione-istadu, pro es.: Malta, Islovenia, etc. + S'[**istadu**](istadu_0_1_1) est un'entidade politica e giuridica chi servit a organizare e a guvernare sa vida de unu o prus populos o natziones in intro de unu territoriu determinadu, in cunditzione de [**soberania**](soberania_0_1_1). + Duncas, sa **_natzione_** est unu cuntzetu politicu-culturale, su de **_istadu_** est politicu-istitutzionale. + B'at natziones sena istadu, comente sa sarda o sa friulana. B'at natziones partzidas in prus istados, comente sa curda, sa basca, sa catalana, etc. B'at istados mononatzionales comente su Portugallu; plurinatzionales comente s'Italia. + Sos deretos natzionales e sas Leges e Cartas + Natzionalidade e tzitadinantzia + Leare sa tzitadinantzia + Deretos de su tzitadinu + Immigratzione e tzitadinantzia + + + vbcbnvcnvcnv + + ### 01/11/2012 + ## In classe + 1) cada unu su compitu suo + 2) organizare su traballu + 3) regulamentu + 4) santziones + 5) babbos e professores + + + + ### 01/11/2012 + ## S'identidade linguistica + Sas limbas in su mundu + Sa limba materna + Sas limbas de ateras natzionalidades in Italia + Sas limbas e sos Entes internatzionales + Sos deretos linguisticos e sas Leges e Cartas + + + + ## Autonomia dèbile pro sos catalanos + Sa Catalugna at votadu pro aumentare sos poderes chi ant a definire sos raportos culturales e finantziarios cun s'Ispagna. Su referendum de eris subra de s'Istatutu nou at a dare sa possibilidade a sos catalanos de intervennere subra de sa politica de immigratzione e dare deretos prus fortes pro sa limba catalana. + Su 74% de sos votantes at aprovadu s'Istatutu, su 21% imbetzes fiat contrariu. Pero petzi su 49% de sos catalanos est andadu a votare e sos cumentadores politicos ant naradu chi custu est pro curpa de sa revisione fata dae Madrid. Sos natzionalistas de s' " Esquerra Republicana de Catalunya " (ERC) ant refudadu s'Istatutu pro custu. In su 2005 su Parlamentu Catalanu aiat aprovadu su 90% de s'Istatutu originale chi pediat un'autonomia prus manna. Pero su Parlamentu de Madrid aiat catzadu propostas meda chi diant aere dadu un'autonomia finantziaria e politica bera. S'Istatutu est torradu in custa manera diluidu a sa Catalugna e at deludidu sos votantes. + S'ala dereta de su Partidu Populare at imbetzes naradu chi s'Istatutu est una manera de minare s'unidade de s'Istadu Ispagnolu. Su primu ministru Zapatero at naradu chi custa vitoria non faghet s'Ispagna prus minore ma prus rica e prus manna in sa diversidade . + S'Istatutu megiorat sa situatzione de sa limba. S'Art. 3.2 de su 1979 de s'Istatutu pro s'autonomia naraiat: " Sa limba catalana est sa limba ufitziale de sa Catalunja paris cun s'ispagnolu chi est sa limba de totu s'Istadu". S'Istadu nou agiunghet chi "onni pessone in Catalugna, tenet su deretu de impreare sa limba sua e su deretu e dovere de connoschere sas limbas ufitziales. Sas autoridades catalanas ant a devere faghere a manera de podere esertzitare custos deretos" (art.6.4). Peri in sas istitutziones europeas su catalanu at a tennere prus fortza. S'Istatutu narat chi "ant a devere leare provedimentos pro otennere ufitzialidade intre s'Unione Europea e s'impreu in organizatziones internatzionales e tratados internatzionales de cuntenutu linguisticu"(Art.6.3). In prus s'Istatutu nou at a "promovere sa comunicatzione e collaboratzione cun sas ateras comunidades chi tenent sa matessi eredidade linguistica, cun acordos e tratados pro sa promotzione e sa difusione esterna de sa limba catalana" (Art.6.4).[_gbc_] + + ## S'iscola in Italia e in Sardigna + 1) S'iscola obbrigatoria + 2) Sa riforma Moratti + 3) S'iscola segundaria de primu gradu + 4) S'iscola in su mundu + finas de s'adotzione a distantzia + + + + ## **Imprenta de unu poddighe** + + + + ## vbcbnvcnvcnv + + + + ### 23/04/2014 + ## + DEMOCRATZIA LINGUÌSTICA, LIMBAS E LIMBA SARDA + ### de Diegu Corraine + In contu de limbas e dialetos, podimus narrere chi bi podent essere duas genias de "democratzia linguistica": + a) una "_esterna"_, chi est su guvernu de sas limbas de su mundu (cun politicas linguisticas addatas), in ue cada limba tenet su deretu de mantennere e afortire s'identidade sua orale e iscrita, in paridade cun sas ateras. + b) una "_interna_", chi est su guvernu de cada limba leada a sa sola, in ue cada dialetu est sa base bia e naturale de sa limba e tenet su deretu de mantennere s'identidade sua orale e iscrita, ma si faghet rapresentare, paris cun totu sos ateros dialetos de sa limba, dae una norma iscrita generale, de referentzia e de rapresentantzia pro totus, chi tenet sa funtzione de norma ufitziale. Sa norma generale, tando, no est esclusiva ma cumplementare de sos dialetos e a s'imbesse, sos dialetos tenent unu "cumplementu" in sa norma iscrita unitaria. + Custa mi paret un'idea crara de "democratzia linguistica" chi balet pro totu sas limbas, finas pro su sardu. De su restu, sas limbas emergentes, chi si sunt afortende e ufitzializende, sunt sas chi s'ant cuncordadu una norma iscrita de referentzia generale pro s'ufitzialidade, mantenende sa fortza de sas richesas locales. Su sardu est sighende custu caminu, in manera democratica. + #_Diegu Corràine_ + + ### 23/04/2014 + ## ICANN delegat su dominiu .gal + ### a cando .sar? + Nic.gal est oramai su primu dominiu de .gal ativadu dae s'ICANN. s'organismu internatzionale chi gestit sa rete in totu su mundu. A pustis de 7 annos de traballu e cun sas firmas de apoju de 12.000 pessones e 110 entes publicos e privados galitzianos, sa posta in opera de custa prima pagina, de caratere tecnicu e de proas, cheret narrere chi sadelega formale de .gal est giai fata! A pustis de unu protzessu longu in ue sos Galitzianos, cun su voluntariadu e sas ideas craras sunt resessidos a afirmare finas in su mundu de sa Rete sa personalidade natzionale issoro. + E nois in Sardigna? S'idea de otennere su dominiu .sar est betza ma, comente capitat a s'ispissu, una cosa est a nde faeddare, atera cosa est a faghere. Ma pro faghere tocat a essere de acordu e a ... si ponnere! + #_Diegu Corràine_ + + ### 25/04/2014 + ## KOINÈ DIALEKTOS, "limba comuna" + ### de Diegu Corraine + Sa _Limba sarda comuna_ o cale si siat atera norma iscrita comuna ("_koinḗ dialektos_ 'limba comuna", comente naraiant sos Gregos), non naschet pro trascriere cada variedade locale, cun sos sonos tipicos issoro (e duncas sos grafemas), ma pro 'rapresentare' sa richesa de sos dialetos in una norma iscrita unica e generale. Comente pertocat a cada limba chi si cheret natzionale e ufitziale. + Tando est totu tempus perdidu a proponnere de nche ponnere in sa norma iscrita generale s'iscritura de sas diferentzias foneticas locales. Cada die b'at semper calicunu chi s'ischidat cun propostas miraculisticas chi no afrontant sa diferentzia de funtziones limba generale/limbagios locales. + Pro trascriere sos sonos locales, bastat a iscriere totus sos dialetos, cun totu sos grafemas chi bi cherent. + LSC e dialetos tenent funtziones diferentes ma cumplementares. + #_Diegu Corràine_ + + ### 05/05/2014 + ## FARSÀRIOS LINGUÌSTICOS, IN CONTU DE PRONUNTZIAS e ISCRITURA de sa LSC + ### de Diegu Corraine + Contra a campagnas de disinformatzione pilotadas in carchi blog (pilotadas male, ca sas faulas si bident currende), custa bia rispondo a sos amigos chi mi pedint informatziones in contu de: + 1) **iscriere in una manera e pronuntziare in totu sas maneras possibiles** in sos dialetos o limbagios locales e de... 2) **passare dae totu sas pronuntzias locales a una iscritura unica in Lsc**. + Custu si bidet craru in sa figura chi semus publichende (_Limba sarda comuna_, RAS, pag. 17), in ue dae s'iscritura _**ogru**** **_podimus pronuntziare in cale si siat manera e a sa revessa, pronuntizende in cale si siat manera MA iscriende **_ogru_**. + Duncas, _a narrere chi in Lsc b'at petzi una pronuntzia est una farsidade_. _Est totu su contrariu:** sa LSC si podet leghere in totu sos dialetos e pronuntzias locales, totus**. **E dae totu sos dialetos a sa LSC. + De seguru, a fortza de repitere custa faula, tipica de farsarios linguisticos, calicunu nche podet finas ruere in sa trampa, ma sunt semper prus pagos. + Ca, oramai, sa gente at cumpresu chi sa disinformatzione e sas faulas sunt manovras de gente sola e disisperada, chi, non resessende a imponnere sas ideas suas, ispartzinat calunnias e benenu pro nch'iscontzare s'unica norma chi siamus resessidos a elaborare in 15 annos de cunfrontos e cuntierras, frutu de su traballu de duas cummissiones de espertos. + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/05/2014 + ## + ### de Diegu Corraine + In custas urtimas chidas m'est capitadu de dare cunferentzias pro faeddare de limba sarda e tenores, poetas, cantadores. Unu cunfrontu mescamente cun pessones interessadas a su tema, est craru, e protagonistas de su cantigu in sardu. + Unu de sos temas importantes est istadu su tempus venidore de sa limba sarda._ Totus semus istados de acordu chi, lassende a cada unu sa possibilidade de faeddare su limbagiu suo, bi bolet una norma iscrita comuna pro totu sos Sardos_, pro assegurare a sa limba nostra un'impreu ufitziale, comente sos Sardos ant fatu in seculos de soberania. + De seguru nemos at propostu --pro faghere una norma iscrita comuna-- sa limba de sos poetas, cantadores, tenores, coros. Pro resones craras: su bonu de sos improvisadores e cantadores non tenet un'idea formale de sa limba, nche ponet unu muntone de italianismos si custos lis servint pro faghere rima, non sunt pessende a comente iscriere sos faeddos ma a comente los pronuntziare. + Est craru, duncas, chi no est dae custa categoria de "praticos" de sa limba orale (cun totu sas variedades locales possibiles) chi podet bennere una norma iscrita. A pedire _limba iscrita_ a chie est praticu de _limba orale_, faeddada, est un'ispropositu. + Tando est petzi populismu de sa peus genia s'idea de chie pessat chi una norma de sa limba sarda devat essere fata o si devat fundare in sa/sas limbas de sos cantadores e de sos poetas. Una norma iscrita comuna, natzionale sarda, subralocale e de impreu guvernativu, formale, didaticu, sientificu, devet essere frutu de un'istudiu profundu de totu sos aspetos, variedades e registros de sa limba, e devet essere sestada sena una visione localistica, mediende in intro de totu su sardu, sena istabilire lacanas internas, chi non tenent perunu sentidu linguisticu. + In custa epoca, sos Sardos punnamus a nos guvernare a sa sola. Pro custu nos servit unu sardu natzionale ufitziale, cun una norma iscrita comuna. Non pro cantare in palcu ebbia. Sende chi custa atividade est unu de sos sinnales primos de sa vitalidade de sa limba nostra. + In totu su mundu de sas limbas natzionales emergentes, sas normas iscritas comente sa Lsc sunt fatas tenende contu de sa traditzione litetraria iscrita (chi no est mai localista) cunfrontadas cun totu sas variedades locales, dae espertos de limba, in oras, dies, meses de cunfrontu, non dae improvisadores, imborduleris, mitomanes, miraculistas cun visiones messianicas. A sestare una norma no est comente a giogare una partzida a botza. + #_Diegu Corràine_ + + ### 14/05/2014 + ## + ALLOMORFOS E GEOSINONIMOS: dae su 2006, sa richesa de su sardu in sa LSC + ### de Diegu Corraine + In su ditzionariu de su sardu intrant **_paraulas_** e _**termines**_. + Leghende su manualeddu de sa LSC publicadu in pdf in sa Rete, ischimus chi est in sa natura matessi de custa norma, dae su 2006, sa possibilidade de: + ……………… + _**f** -- S_celta di forme neutre per usi scientifici/didattici, es. **_ainu_**, accanto a forme di uso piu familiare o letterario, + es. _molente_, _poleddu_, ecc.; + ……………… + Duncas, in Lsc intrant totu sos faeddos de su sardu, lematizados cunforma a sas regulas ortograficas suas: sos _allomorfos_, chi sunt rapresentados dae una forma iscrita, e sos _geosinonimos_. + Est craru, duncas chi, comente resurtat in sa figura, in s'isseberu de una mediatzione intre sos resurtados reales de su lat. -C-, pro es. PACEM, sa proposta "**_paghe_**" est petzi unu '_primus inter pares_' de mesania (sena chi b'apat peruna lacana intre custos dialetos, ma, s'in casu, continuidade). Tando est craru chi _pahe_, _paºe_, _paghi_, _page_, _paxe_, _paxi_, sunt tratados comente allomorfos de '**paghe**' chi los rapresentat comente modellu iscritu. Duncas, si tratat de **allomorfos** (formas diferentes de unu matessi faeddu chi tenet sa matessi origine). Comente intrat in sa LSC sa forma iscrita "**paghe**", gasi etotu '**lughe**', '**pighe**', etc. E gasi sighende pro sos ateros fenomenos in ue b'at diferentzias foneticas locales. + Imbetzes, in sa matessi fig., sos faeddos '**magra**', '**mantza**', '**taca**', sunt vocabulos de origine diferente che definint su matesssi cuntzetu, in logos diferentes. Si tratat duncas de "geosinonimos". E geosinonimos chi intrant il Lsc sunt: **faeddare**, **arresonare**, **chistionare**, **allegare**. E "**cungiare**, **tancare**, **serrare**", etc. + #_Diegu Corràine_ + + ## LIMBA SARDA COMUNA, su testu in pdf + ### Su documentu originale publicadu in formadu pdf dae sa Regione Autonoma de Sardigna, 2006, tenende contu de sas propostas de Contini, Puddu, Bolognesi, Pinna-Catte, Corraine, Lupinu, Paulis + #_Diegu Corràine_ + Incarca in su TÌTULU si cheres iscarrigare su documentu + + ## Sa gara de cantzones Liet-Lavlut + Chimbe de custas sunt cantzones chi no ant mai partetzipadu a sa gara. Sas limbas sunt: Manx, Votianu, Romani e Mienchielu e su finnicu-isvedesu. Sa giuria de sa Liet-Lavlut at isseberadu sos undighi finalistas intre sessanta cantzones in bintighimbe limbas chi ant a garegiare su batordighi de santugaine. + A parrere de Johan Sara, membru de sa giuria, custu est istadu unu compitu difitzile meda, ca su livellu de sas cantzones fiat artu. Comente pro esempru sa calidade musicale de sas limbas de comunidades minores che a su Manx o a su Votianu, presentes pro sa prima bia in sa gara. S'isula de Man at a essere rapresentada dae su grupu Moot cun una versione tzeltica de musica cun bassos e tumbarinos. Su Votianu, est una limba faeddada dae petzi 25 pessones in biddas a lacanas de su territoriu Estonianu-Russu, at a essere rapresentadu dae su grupu Raud Ants. Issos, chi sunt cuntentos meda de s'invitu, sonant una musica chi descrient comente "metallica populare". Su Liet-Lavlut presentat pro sa prima bia peri unu grupu Rom. Pro santugaine su grupu "Karavan Familia" at a biagiare dae s'Ungheria a Sampi (in Laponia) pro partetzipare. Su "Karavan Familia" sonat musica cuntemporanea de sos Romanis. + Mienchieli, una limba minoritaria de su nord de s'Isvetzia, at a essere rapresentada dae su grupu Jord chi sonat musica cuntemporanea populare. Su matessi si podet narrere pro su grupu Finlandesu-Isvedesu Gjallarhorn chi tenet giai fama internatzionale. Sos ateros finalistas sunt: Arbegarbe, unu grupu friulanu dae s'Italia, Brian OhEadhra, unu cantante Gaelicu de s'Iscotzia, Gari, unu grupu bascu e Narf, unu trobadore cuntemporaneu de sa Galitzia. Sweblul, chi est su ramu Isvedesu de s'Ufitziu Europeu de sas Limbas Minores, onni annu organitzat sa gara de cantzones in collaboratzione cun ateras organitzatzione culturales comente sa « Liet Foundation ». Sas cantzones ant a essere trasmitidas in sa radiu e ant a essere votadas cun messagios eletronicos. + + + ## LIMBA SARDA COMUNA, RAS 2006 + Incarca in su TÌTULU si cheres iscarrigare su documentu + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/05/2014 + ## S'ÈSTONE, DAE SOS DIALETOS A SA LIMBA ISTANDARD + ### de Diegu Corraine + Hiiumaa: Saaremaa: Muhumaa: @@ -42187,18 +62663,32 @@ Meie tsisask om tinavu muiale lannu Mii sisask urn timahavva muialo lannuq Mii sisas'k om timahavva muialo 1'anuq + Istandard ÈSTONE: **Meie oobik on tanavu mujale lainud** + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/05/2014 + ## S'ÈSTONU, DAE SOS DIALETOS A SA LIMBA ISTANDARD: UNA LIMBA UFITZIALE, DE ISTADU + ### de Diegu Corraine + Non so de seguru un'espertu de limba estona, ma non bi cheret nudda a si documentare. Amus semper tentu curiosidade manna pro custa limba de una natzione de 1.300.000 abitantes in unu territoriu de 45.000 km2, indipendente dae s'Imperiu russu in su 1918, dae s'Urss in su 1991. + Leghende su libritu de Urmas Sutrop "_Estonian Language_" (Tallinn, 2000), amus bogadu a campu unos cantos datos chi tratant de s'istoria de sa limba estona e de sa norma sua. Dae sa mapa dialetale chi publicamus, cumprendimus cantu s'estonu est partzidu in dialetos e comente dae sos dialetos sunt resessidos a nche tirare una norma iscrita unitaria. + Sos babbos de su protzessu de elaboratzione de una "normativa" unitaria de su _eesti_ sunt istados **Johannes Voldemar Veski** (Vaidavere, 1873 - Tartu, 1968), linguista, cumpiladore de ditzionarios e terminologu; **Johannes Aavik** (Poide,1880 - Istocolma,1973), filologu e linguista. + Sa limba estona no est una limba indoeuropea, e apartenet a sa camba finnica de su grupu ugro-finnicu de sas limbas, paris cun su finlandesu e ateras limbas prus minores. S'estonu est diferente dae su finlandesu, cantu s'inglesu dae su Frisonu. Sa diferentzia intre estonu e ungheresu, comente su tedesca ade su persianu. + Su _eesti_ est sa limba ufitziale de s'Estonia, presente dae s'iscola elementare a s'universidade. Est finas sa limba istandard, normale, de sa sientzia moderna (biologia, astronomia, informatica, semiotica, etc.). S'estonu l'impreant in s'esertzitu, in teatru, in su giornalismu, e totu sas classes sotziales. + Su _eesti_ istandard, e no unu de sos dialetos suos, est finas limba ufitziale de sa Unione Europea. + Sa cunviventzia de sos dialetos estonos cun s'istandard est unu modellu de interessu mannu finas pro nois Sardos si punnamus a sa soberania, contra a cale sia siat visione folclorica, localista, autolesionista, divisionista. + Hiiumaa: Meide oobik aa seaesta maeale lain Saaremaa: Meite oobik oo siasta maale laind Muhumaa: Meite uobik uo sieoasta mojale lain @@ -42215,162 +62705,326 @@ Tartumaa meridionale: Meie tsisask om tinavu muiale lannu Vorumaa: Mii sisask um timahavva muialo lannuq Setomaa: Mii sisas'k om timahavva muialo l'anuq. + Istandard ÈSTONU: **Meie oobik on tanavu mujale lainud** + #_Diegu Corràine_ + + ### 21/05/2014 + ## + DIE DE SA SARDIGNA e LIMBA SARDA COMUNA + ### de Diegu Corraine + A bos l'ammentades, in su 1993, cando sa RAS at istituidu sa DIE DE SA SARDIGNA, sa cuntierra cumintzada dae sos contrarios? Naraiant chi sa data istabilida (su 28 de abrile de su 1794) non fiat un'isseberu bonu, ca ammentaiat un'istoria de cunflitu. + E nde proponiant semper ateras. Ma no nde lis andaiat bene mancu una. + Deo apo semper pessadu chi cale si siat data alternativa no los diat aere acuntentados, ca sa contrariedade issoro fiat a tennere una FESTA NATZIONALE SARDA. Su malu non fiat sa "data" ma s'idea matessi de dare fundamentu a unu reconnoschimentu annuale de sa Natzione Sarda. + In sa matessi manera, pesso chi, como, sos contrarios a sa Limba sarda comuna sunt contrarios a s'idea matessi de tennere una norma iscrita comuna, un'istandard iscritu ebbia de una Limba natzionale ufitziale. + Duncas, no est a sa norma atuale de LSC chi sunt contrarios (chi est una forma chi podet essere semper cambiada, comente solutzione cuncreta), ma sunt contrarios a s'idea matessi de una limba natzionale. Est pro custu chi, in definitiva, nde proponent duas, tres. etc, bastis chi non siat 1! + B'at un'atera genia de contrarios a sa LSC: sos chi cherent sa limba personale issoro leada a modellu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 25/05/2014 + ## + REPÙBLICA DE CAMPADÀNIA: SEPARATISMU LINGUÌSTICU E POLÌTICU-TERRITORIALE + ### de Diegu Corraine + Oramai no est prus unu segretu, sos membros de su grustigheddu de concheddas chi at fatu dannu in cale si siat partidu in ue sunt intrados, chi ant semper partzidu su sardu in duos pro nde negare s'ufitzialiade, sunt essende a campu cun ideas e propostas de separatismu politicu e territoriale, cumintzadas cun su separatismu linguisticu. In manera crara lu narat s'art. "Sa natzioni campidanesa" de Abdullah Luca de Martini publicadu de reghente dae Vitobiolchini.it. E crara est sa paraula de ordine: "Campidanu libberu"! Un'articulu chi misturat mitomania, fundamentalismu religiosu, innorantzia linguistica e disinformatzione. + Custos sunt sos efetos craros de sa teorizatzione e pratica de separatismu linguisticu de sas Universidades sardas e de una parte de sos moimentos chi si definint soberanistas e indipendentistas e chi sunt petzi un'istrumentu de s'assimilatzione linguistica in favore de s'italianu. + Sa cosa curiosa est chi, cun s'agiudu de sos linguistas, dae unu territoriu, su Campidanu, de in pessu 1850 km2, si sunt imbentende una natzione noa, a bandas dae sa sarda, chi cheret "leare sas terras de su Papa". Custos natzionalistas camPadanesos nostros si cherent allargare a unu territoriu de unos 12.000 km2 (su mesu de sa Sardigna), cun s'iscusa chi custos sunt de limba campidanesa! Duncas, non sunt separatistas ebbia ma finas espansionistas! In palas de sos chi negant sa limba sarda e s'unidade sua, proponende duas limbas, b'at pessonagios chi ant semper gherradu pro ponnere sos Sardos s'unu contra a s'ateru, pro semenare odiu e benenu. + Ma in particulare, est unu pessonagiu istrangiu che a Eduardo Blasco, aposentadu dae annos in s'universidade, chi, in cambiu de operare pro mantennere aunida sa limba nostra, at iscaminadu chentinas de istudentes, semende odiu e separatismu linguisticu, ammaniende sos istudenteddos prus debiles e mitomanes a sas ideas malas suas. At semper gherradu e sighit a gherrare contra a s'unidade de sa limba nostra, finas cando at firmadu e atzetadu sa norma iscrita de sa Limba Sarda Unificada. Est issu chi, abbandonende su territoriu de sa dialetologia, dae 30 annos est alimentende sa teoria, s'ideologia chi sas limbas sardas sunt duas, logudoresu e campidanesu, e chi diant essere naschidas in epocas diferentes, e chi diant essere incumpatibiles a pare, e chi, duncas, no est possibile una norma sarda iscrita unica. Una teoria chi como est dende sos frutos suos, cun craresa. Unu pessonagiu istrangiu chi, comente unu colonialista de ateros tempos, catalanu o ispagnolu, alimentat s'odiu linguisticu internu. + Forsis montados dae sa crisi ucraina e dae sa formatzione de sa Republica de Crimea, sa fantasia de sos "fundamentalistas" nostros de religione camPadanesa, est in fines essida a campu in manera coerente: cumintzant cun su separatismu linguisticu pro arribabre a su separatismu territoriale, sa _**Republica de CamPadania**_. + #_Diegu Corràine_ + + ### 26/05/2014 + ## Sos "indipendentistas" e "soberanistas" sardos imparent a beru dae Catalanos, Bascos e Galitzianos. + ### de Diegu Corraine + In custas oras post-eletorales europeas acuntesset de leghere messagios, mescamente in FB, de unu muntone de "indipendentistas" sardos "arretos" ca in Catalugna e Paisu Bascu ant bintu in sas Europeas sas formatziones indipendentistas! + Mancu unu de custos, pero, chi narat chi sos Catalanos e sos Bascos sunt gherrende pro s'autodeterminatzione ca tenent una cussentzia natzionale forte formada in s'unidade de sa limba natzionale issoro, chi tenet, mancu male, una norma iscrita unica. Catalanos, Bascos, e finas Galitzianos, praticant su "deretu de detzidere" cada die cun sa limba issoro normativizada. + E nemos, de custos, chi narat chi su prus de custa fortza lis derivat, a Catalanos, a Bascos e Galitzianos, dae custu "motore" de unidade natzionale chi est sa limba unitaria! + Forsis no l'ischint (o faghent sa finta de no l'ischire). E forsis est pro custu chi una parte de custos sardos chi si definint "indipendentistas" e "soberanistas", gherrant in manera autolesionista e localista contra a s'unidade de sa limba sarda. E semenant odiu contra a ateros sardos chi sunt faghende sa parte issoro pro afortine sa limba sarda. + Ma ite tenent in conca? + #_Diegu Corràine_ + + ### 27/05/2014 + ## + ### de Diegu Corraine + Leghende sa _Unione Sarda_ de su 26/5/14, sunt essidas a campu, paris cun ideas de bonu sensu, sas ideas de semper, contrarias a s'unidade de su sardu de sos pessonagios solitos. + In particulare, unu pessonagiu istrangiu che a **_Eduardo Blasco_**, aposentadu dae annos in s'universidade sarda, chi, in cambiu de operare pro mantennere aunida sa limba nostra, at semper iscaminadu chentinas de istudentes, semenende odiu e separatismu linguisticu, ammaniende sos istudenteddos prus debiles e mitomanes a sas ideas malas suas. At semper gherradu e sighit a gherrare (in totu sos articulos e libros suos) contra a s'unidade de sa limba nostra, finas pustis de aere firmadu e atzetadu sa norma iscrita de sa Limba Sarda Unificada in su 2001. + Est issu, Blasco, chi, abbandonende su territoriu de sa dialetologia, dae 30 annos est intradu in su territoriu de sa politica linguistica, alimentende sa teoria, antis s'ideologia, chi sas limbas sardas sunt duas, logudoresu e campidanesu, e chi diant essere naschidas in epocas diferentes, e chi diant essere incumpatibiles a pare, e chi, duncas, no est possibile una norma sarda iscrita unica. Una teoria chi non tenet perunu sentidu linguisticu (chi linguistas de gabbale comente Micheli Contini ant decraradu comente farsas), chi como est dende sos frutos negativos suos, cun craresa, sighende a dare fortza a sa currente contraria a s'unidade de su sardu. + Unu pessonagiu istrangiu chi --lu repitimus--, in cambiu de aunire comente diat devere faghere unu chi s'est semper bantadu de essere catalanu, est faghende una gherra politica dannargia, comente unu colonialista de ateros tempos, catalanu o ispagnolu, alimentende s'odiu linguisticu e su partzimentu internu. + Si Blasco fagheret pro su catalanu su chi est faghende contra a su sardu, nche lu diant dispatzare a puntas de pee dae Catalugna. + Oramai nche semus istracos de custa "linguistica" chi, profetende de una positzione de "neutralidade" academica finta, faghet politica linguistica in manera ideologica, colonialista e separatista, contra a s'unidade de sa limba nostra. + A foras dae sas universidades sardas custa genia de linguistica! + Finas ca, comente nos imparant ateras limbas, s'istandardizatzione no l'ant mai promovida e atuada sas universidades ma sos espertos de limba chi punnant a sistematizare e dare fortza a sa limba natzionale pro nd'otennere s'ufitzialidade. Custu non cheret narrere chi semus contrarios a sos istudios linguisticos e dialetologicos, chi sunt indispensabiles in cale si siat opera de istandardizatzione. Ma chi semus contrarios a s'impreu "politicu" e "ideologicu" de sa dialetologia contra a s'unidade e a s'ufitzialidade de sa limba sarda. + Finas un'ateru pessonagiu, **_Roberto Bolognesi_**, chi s'at semper atribuidu titulos academicos, at postu su parrere suo in su matessi articulu de sa _US_, mustrende sa natura bera sua de pessonagiu astrolicu e sena cabu. + Bolognesi est famadu ca no at mai tentu coerentzia in contu de limba, at semper cambiadu idea in sos annos (bastis de afirmare s'ego maniacale e mitomane suo), proponende semper solutziones istrambotigas e miraculisticas: dae proponnere, a sa prima, su baroniesu comente modellu istandard, a, como, su casteddargiu; dae ponnere sa firma in sa LSU e pustis in sa LSC, finas a torrare a sa passione sua, sa binomia logudoresu/campidanesu, cunforma a su modellu de sa "polinomia" a sa corsicana, in pratica sas duas "limbas" de Blasco. + #_Diegu Corràine_ + + ### 03/06/2014 + ## NASCHET SU COORDINAMENTU PRO SU SARDU UFITZIALE / CSU + ### Chie est de acordu cun sas finalidades de su CSU podet aderire + Sa situatzione generale de sa politica linguistica oe in Sardigna (mancat una lege ispetzifica pro s'avaloramentu de su sardu; mancat su Pianu triennale de is interventos de promovimentu e avaloramentu de sa cultura e de sa limba sarda cunforma a s'art. 12 de sa L.R. 26/1997; bolet annoadu s'Osservatoriu regionale pro sa cultura e sa limba sarda cunforma a s'art. 5 de sa L.R. 26/1997) e una filera de cosas acontessidas in is urtimas chidas (iscadentzia de s'incarrigu de su Diretore de su Servitziu Limba e Cultura Sarda de sa R.A.S.; aprovatzione de su Patu de istabilidade internu de sa R.A.S. chi no assignat pro is interventos in favore de sa limba sarda sa prioridade de ispesa chi ddis deghet; perigulu de acorpamentu de is servitzios de sa R.A.S. vacantes e duncas fintzas de su Servitziu Limba e Cultura Sarda) faghent naschere - a manera legitima - prus de unu pistighingiu in contu de su benidore de sa limba sarda, pro more ca non si bidet oe unu disignu craru de programmatzione de interventos pro dd'avalorare. + Custos cunsideros de importu faghent naschere s'apretu de dare vida luego a unu COORDINAMENTU PRO SU SARDU UFITZIALE, cun sa punna de ponnere a disponimentu de is istitutziones, de is faeddadores e de chie totu est interessadu documentos, materiales, consigios, istrategias, fainas chi portent a un'avaloramentu beru de sa limba sarda in cale si siat cuntestu sotziale de impreu e a s'ufitzializatzione sua in s'Amministratzione publica, in s'Universidade, in s'Iscola, in sa Cresia. + _**SARDU UFITZIALE** est abertu a sa partetzipatzione e a su cuntributu operativu de chie (tzitadinos, insignantes, operadores de sa limba, intelletuales, assotzios culturales, assotzios de categoria, sindicados, movimentos e partidos politicos, impresas, e sighende) tenet a coro sa sorte de sa limba sarda e cumpartzit s'idea de s'ufitzializatzione cuncreta sua_, ponende*si a disponimentu de is istitutziones chi depent ponnere cambas a una politica linguistica seria e atziva in Sardigna, sighende s'andala de is fainas acumpridas e/o incarreradas in is urtimos annos dae sa Regione Autonoma de Sardigna e pighende in su cunsideru giustu sa netzessidade de sighire a promovere una norma comuna pro is impreos iscritos de su sardu. + Casteddu, 27 de maju de su 2014 + #_Diegu Corràine_ + + ## Su Tzile in favore de sa Corte Penale Internatzionale + Su guvernu de su Tzile at fatu ischire chi at a reconnoschere sa Corte Penale Internazionale, s'organismu chi podet giudicare subra de sos crimines de gherra, faghende creschere s'arriolu de s'aministratzione americana. Su ministru de sos Èsteros, Alejandro Foxley, at naradu chi at a essere un'isballiu chi sos IUA ant a pessare de ponnere santziones a su Tzile, ca sos duos Paisos sunt istados semper amigos. "Tzertu, su Cpi at a essere aprovadu - at naradu su ministru tzilenu - e mi paret chi sos IUA como devent abaidare sa realidade", cunfirmende finas chi belle totu su parlamentu at sustennidu sa detzisione de ratificare su tratadu chi at istituidu sa Cpi. Difatis, sos IUA no ant mai ratificadu sa naschida de su Cpi pro una resone ebbia: sa giurisdizione de custu organismu diat podere tocare peri a carchi tzitadinu americanu, mescamente a carchi militare. Ma su chi at surpresu su guvernu de su Tzile est su fatu chi sos IUA ant naradu chi ant a ponnere santziones militares chi su guvernu tzilenu at a firmare in favore de su tribunale. + "Si sos IUA ant a ponnere a beru santziones, semus coordinados cun sas Fortzas Armadas - at naradu su ministru Foxley - e amus giai elaboradu unu pranu alternativu pro arribare a tennere su propiu totu su chi servit a s'esertzitu nostru.[_lmr_] + + ### 07/06/2014 + ## Coordinamentu pro su Sardu Ufitziale / CSU, ASSEMBLEA GENERALE, 14 DE LÀMPADAS, SANTAJUSTA (OR) + ### "Sardigna 2014. Politica linguistica: Annu Zero?" + Su **Coordinamentu pro su Sardu Ufitziale** s'addoviat in assemblea generale, pro sa prima bia, sabadu su 14 de custu mese in Santa Justa (Aristanis) a sas 17.00 in su Tzentru Tzivicu de su comunu in pratza Othoca. + Su titulu de s'addoviu at a essere: + Sunt invitados totu sos chi ant aderidu paris cun sos chi bolent aderire e finas sos chi diant cherrere aderire, ma tenent dudas. E tando a partetzipare est sa manera megius pro si nche bogare sas dudas, abbarrare o si nch'andare. + CSU est unu assotziu non formalizadu chi cheret printzipiare un'atzione de vigilantzia, informatzione e cunfrontu _cun_ e _pro_ sa politica linguistica de sa limba sarda e de sas ateras limbas de Sardigna. + Su chi paret dae deretu est chi sa limba sarda non siat una prioridade urgente pro su guvernu regionale e chi arriscant de lassare colare su tempus sena atos cuncretos, chi, sena issos, sos dannos a sa limba podent essere posca sena mediu . + In custos urtimos deghe annos, guvernos de manca e de dereta, ant acumpridu una politica linguistica chi at produidu efetos bonos e finas una 'renaschida' de sa chistione. Sos resurtados de custa revesa de sa limba si sunt bidos finas in sas polemicas urtimas in contu de istandardizatzione e assentos dirigentziales regionales. + Su pruere de sos polemistas paret negativu, ma imbetzes est, finas sena bolere, su sinnale pretzisu chi sa chistione de sa limba est bia, carculada e presente in s'opinione publica sarda. Su chi tocat e meresset est chi bi cheret atentu e finas una capatzidade detzisionale pro parare fronte a unu beranu nou de sa limba chi non podet e non depet mudare in atongiu primidiu. + Comente narat su documentu fundativu de CSU, s'istadu de sa chistione apessamentat. Sa situatzione generale de sa politica linguistica oe in Sardigna (mancat una lege ispetzifica pro s'avaloramentu de su sardu; mancat su Pianu triennale de is interventos de promovimentu e avaloramentu de sa cultura e de sa limba sarda cunforma a s'art. 12 de sa L.R. 26/1997; bolet annoadu s'Osservatoriu regionale pro sa cultura e sa limba sarda cunforma a s'art. 5 de sa L.R. 26/1997) e una filera de cosas acontessidas in is urtimas chidas (iscadentzia de s'incarrigu de su Diretore de su Servitziu Limba e Cultura Sarda de sa R.A.S.; aprovatzione de su Patu de istabilidade internu de sa R.A.S. chi no assignat pro is interventos in favore de sa limba sarda sa prioridade de ispesa chi ddis deghet; perigulu de acorpamentu de is servitzios de sa R.A.S. vacantes e duncas fintzas de su Servitziu Limba e Cultura Sarda) faghent naschere - in manera legitima - prus de unu pistighingiu in contu de su benidore de sa limba sarda, pro more ca non si bidet oe unu disignu craru de programmatzione de interventos pro dd'avalorare. + De custu e de ateru amus a resonare in Santa Justa. S'isterrida l'ant a faghere sos promotores, a pustis cada unu podet faeddare e narrere sa sua. Non mancheis. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/06/2014 + ## ISCOLA "DE" E "IN" SARDU: ORALIDADE E ISCRITURA, NORMA ISCRITA COMUNA E VARIEDADES DIALETALES + ### de Diegu Corraine + Gratzias a sa leges in vigore, mescamente sa 482/99, s'iscola dat sa possibilidade de imparare "su" sardu e sas materias (totus) "in" sardu. + S'in casu, est su maistru chi devet faghere cada isfortzu pro addatare su limbagiu suo a su de sos iscolanos. + Sigomente su sardu est una limba chi assegurat s'intercumprensione a pare in su territoriu linguisticu suo, siat su maistru siat sos iscolanos ant a podere impreare cada unu su limbagiu suo. + Siat comente si siat, su maistru devet faghere imparare sa currispondentzia de sa variedade locale (orale e iscrita) cun sa norma iscrita generale, comente podet essere sa Lsc. + E sos libros e materiales didaticos? Unos cantos materiales los podent ammaniare, finas in sas variedades locales, maistros e professores chi los podent imprentare cun unu fotocopiadore o imprentadoras laser. + Cunforma a su dinare a disponimentu e a su cumbeniu, b'at a aere libros iscritos in variedade locale (de materias locales) e in sa norma generale (sos ateros). Ma, a su solitu, libros e entziclopedias in pabiru, pro resones economicas e de economia de iscala, no at a cumbennere a los iscriere in sa variedade locale. + In prus de su materiale imprentadu in pabiru, sas tecnologias de sa Rete internet podent cunsentire de iscriere testos in cada variedade locale o sighende una norma iscrita ebbia, generale pro totus, ma cun sas pronuntzias locales. Est craru chi, prus est generale e costante s'iscritura e prus at a creschere s'intercumprensione e intercambiabilidade de sos documentos, e sa lestresa pro los leghere in totu sa Sardigna. + Totu ideas, custas, chi naro, iscrio e repito dae decadas, ma chi sa disinformatzione, interessada a ispartzinare benenu, cuat o deformat! + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/06/2014 + ## **Intre localismu e universalismu, tocat a afortire sa limba, sa cultura e s'identidade nostra** + ### de Diegu Corraine + Sa mundializatzione de sos mercados e de sa produtzione culturale arriscant de catzare balore e, duncas, "mercadu" a eventos, particularidades e identidades linguisticas e culturales chi non tenent sos "numeros" zustos pro esser cumpetitivos. Si sos contos economicos sunt sa regula pro istabilire su torracontu de una mercantzia e, duncas, si cumbenit a la produire o nono, cunforme a sa cantidade chi sa clientela est disposta a comporare, est craru chi una produzione in iscala manna est prus cumbeniosa, mescamente si garantit uniformidade e calidade costante. + Ma, si podet narrer sa matessi cosa pro sas culturas e pro sas limbas, chi suntcarateristicas -e a bias"unicas"- propiu ca sunt minores e si sunt sarvadas ca istaiant e sighint a istare in logos "perifericos": in un'isula, in pitzu a unu monte, a s'atera ala de unu riu mannu, o in logos poveros sena richesas naturales o male sanos? Populos e natziones chi tenent istoriai millenarias, testimonzos de sa calidade prus manna de s'umanidade: sa diversidade. + De culturas e limbas minores nd'est prenu su mundu. A su puntu chi si podet narrer chi sa "majoria" de s'umanidade est fata de "minorias"; una parte gasi importante de su mundu chi unu numeru ispetziale de su _Curreu de s'Unesco_ de su 1986 fiat intituladu "Natziones minores, culturas mannas". Sinzale finas chi in custu mundu relativu su cuntzetu de "mannu" tenet unu sentidu petzi si esistit su "minore", e a s'imbesse puru. E tando sa diferentzia etnica e linguistica est unu bene gasi mannu comente est unu bene sa diferentzia de sas familias animales o vezetales; antis galu de prus, si nois omines nos creimus a beru sos meres de sa natura. + Tando, pro sas natziones e limbas minores (chi in sos logos in ue istant e pro sa zente chi nd'est parte sunt "mannas"), non podent baler sas lezes fritas de s'economia, de su torracontu. Issas, in s'interessu de totu s'umanidade, devent sighire a esister, finas (o mescamente) contra a sas lezes de su mercadu. + Est pro custu chi sos populos e sas limbas minores devent tenner unu fortilesa e una cussentzia prus mannas pro si preservare e pro s'isvilupare. Ca sos populos che a su nostru sunt inghiriados de fortzas contrarias, economicas e culturales meda fortes, e arriscant un'influentzia negativa duas bias, in duos livellos diferentes: + -- sa prima benit dae sa limba e dae sa cultura de sa majoria de s'istadu. Custa, presentende-si comente modellu forte, minetzat tretos mannos de sa limba nostra isterica, si non sa natura sua matessi e su deretu suo a esister che limba diferente e libera; + -- sa segunda nos benit dae foras de s'istadu, dae su cosmopolitismu sena anima ne identidade, propostu cun totu sas fortzas dae custa mentalidade noa (sena tempus nen logu) chi tenet in sa limba e cultura angloamericana sos modellos suos universales. + Duncas, nois semus custrintos a gherrare duas bias prus de sos ateros, cun s'idea crara de ite nos isetat si no lu faghimus, cun unu disinnu craru pro nos garantire unu tempus benidore. + Sa tensione permanente intre localismu e universalismu presente in s'istoria de totu s'umanidade non nos podet afogare si amus a cumprender chi: + -- non b'at culturas e limbas "mezus" e culturas limbas "peus", b'at petzi culturas e limbas diferentes, liberas de s'isvilupare e esser ufitziales in sa terra issoro o dominadas e afogadas; + -- sa cultura e sa limba nostra balet cantu sas aterase tenet sas matessi possibilidades de ateras pro esser mediu de comunicatzione de una sotziedade moderna; + in logu nostru, su sardu devet esser sa limba prima, ca issa est sa limba naturale, propia, istorica, de s'isula nostra; + -- petzi nois podimus gherrare, in logu nostru, pro isvilupare sa cultura e sa limba sarda, contra a sos intentos de nos deculturare e livellare sas diferentzias; + --non podimus pessare o isetare chi "cras" resessamus a fagher mezus, prosa limba sarda e sa cultura nostra, su chi non resessimus a fagher (o "non cherimus") "oe"; + Nois creimus in s'ufitzialidade e la cherimus, comente ateras natziones cherent s'issoro. + Tando, fortes de sas fortzas culturales mezus, espressadas dae su populu nostru, cun s'azudu de sas lezes in favore votadas dae su guvernu sardu, italianu e de sos printzipios istabilidos dae sas Cartas internatzionales, cherimus chi s'istoria nos torret totu su chi nos devet: sa libertade de esser "limba", in paridade de dinnidade e de oportunidades; limba de totus, sena diferentzia de idea politica, reliziosa, sotziale; limba de sa raighina ma finas limba moderna, de sa cultura, de sos medias, de s'aministratzione, de s'iscola, de sas sientzias. + Duncas, bi cheret una politica linguistica zenerale, de totu sa sotziedade e non de s'iscola ebia, de totu su Guvernu sardu e non de s'Assessoradu de sa Cultura ebia, a manera chi "totu" sa sotziedade nostra podat funzionare, in totu sos ambitos e setores, in limba sarda, e finas in sa limba de s'istadu, comente previdet sa Carta Europea de sas Limbas. Pro custu, amus a dever elaborae istrumentos zuridicos noos e coerentes cun custa prospetiva. + Finas sa "educatzione linguistica" at a dever esser no iscolastica ebia, ma sotziale e permanente: amus a dever imparare in totue su sardu ca sa limba nostra at a deveresser presente in totu sas ocasiones publicas, iscritas e orale, cun una "visibilidade" cumpreta chi nos inghiriet totus, comente oe nos capitat cun s'italianu. Si cherimus unu tempus benidore pro su sardu, bi cheret s'azudu de totus, de s'iscola publica, de sa privada, ma finas de totu sas entidades, de totu sos medios (informaticos, telematicos, etc.) chi azuant una limba libera a esser "normale" in sa sotziedade. Lu podimus fagher, custu, petzi si amus a creer in una limba moderna e unitaria, chi aunat totu sos Sardos in sas ocasiones comunicativas zenerales e formales, mantenende sas espressiones locales in sas ocasiones informales e comunitarias. + _Diegu Corraine, __diretore de s'editzione sarda __de su Curreu de s'Unesco (_ghennarzu 2001) + #_Diegu Corràine_ + + ### 09/06/2014 + ## S'**Euskara batua**, "limba basca unificada", est sa norma istandard orale e iscrita de su bascu, duncas limba ufitziale. + ### de Diegu Corraine + S'**Euskara batua**, in sardu "bascu unificadu", est sa norma istandard orale e iscrita de su bascu. Su EB est una norma elaborada, cumplementare a sos dialetos, promovida dae sa _Real Academia de la Lengua Vasca - _**_Euskaltzaindia_**, fundada in su 1918, comente Istitutzione Academica ufitziale chi "dat cara", guvernat, sa limba basca, s'euskara. + Est basadu in sos dialetos tzentrales de s'euskara: su navarresu, su navarresu-labortanu e su dialetu tzentrale de s'euskara. Duncas, una mediatzione unica intre sas variedades de dialetos classificados (dae 5 a 7) dae sos dialetologos. + Est adotadu dae s'amministratzione publica, dae s'iscola e dae sos medios de comunicatzione. + Su **Euskara Batua** est su resurtadu unificadu de propostas diferentes chi, in su 1968, sa Euskaltzaindia (in ocasione de sos 50 annos de sa naschida sua), in sa riunione de su Santuariu de Aranzazu, aiat detzididu de apojare e promovere. + Finas in Euskadi, sa proposta de istandard de s'EB aiat pesadu, a sa prima, totu una cuntierra, in ue sos contrarios naraiant chi su EB diat aere fatu dannu a sos dialetos, "ochiende*los". Ma iscritores comente Koldo Mitxelena e Koldo Zuazo ant naradu chi su EB no est ateru si no una norma destinada a impreos formales (iscola, televisione, etc.), cumplementare a sos dialetos, sena lo escludere. Antis, pro issos, su "batua" fiat --e est-- unu mediu pro afortire sos dialetos, ca cunsentit de afortire "totu" sa limba basca. + Comente si podet cumprendere, intre su camminu de su **EB** e su de sa **LSU** (2001) e **LSC** (2006) nostras b'at assimigios mannos, ca sos criterios e sas modalidades pro arribbare a una norma "comuna" sunt belle sas matessi in totu su mundu, in s'epoca nostra. + #_Diegu Corràine_ + + ### 10/06/2014 + ## 18 MANERAS DE NÀRRERE «LIMBA BASCA», 1 MANERA PRO L'ISCRÌERE: EUSKARA! + ### de Diegu Corraine + In sos dialetos bascos b'at 18 maneras pro narrere "bascu" (_Auskera, Eskara, Eskoara, Eskuara, Eskuera, Euskeria, Euskala, Euskara, Euskera, Euskiera, Euzkera, Oskara, Uskara, Üskara, Uskaa, Üskaa, Üska, Uskera_), ma 1 manera ufitziale ebbia pro l'iscriere: **Euskara**. + Cando in su 1968 est essidu a campu su **euskara batua**, medas fiant istados sos _cuntentos_ e medas sos _discuntentos_. Mescamente sas pessones mannas, avesas a faeddare su bascu ma no a l'iscriere, non si reconnoschiant in sa forma iscrita normativa unitaria. Semper e cando, cun su tempus, su EB s'est afortidu comente regula subradialetale e mediu de comunicatzione de totu sos Bascos. + Sos _contrarios_ de s'EB sunt istados sos chi l'incausaiant de essere unu dannu pro sa subraviventzia de sos dialetos, sena contare che s'in casu sunt s'ispagnolu e su frantzesu chi sunt indebilitende e ponende in perigulu su bascu. + Sos _amigos_ de su EB, in cambiu, narant chi custa norma dat una norma de referentzia paritaria pro totus, afortit sos dialetos ca preservat sa limba dae interferentzias frantzesa e ispagnolas, dende fortza a sa limba intrea. + A sa prima, sos contrarios teniant bastante fortza, ma como sunt torrados a nudda. Sigomente su tempus est "semper maistru", como su euskara batua est sa norma prevalente de s'ufitzialidade. Ma sos dialetos sghint a essere fortes, mancu male, mescamente in s'oralidade. + _Mutatis mutandis_, sos argumentos e ideas de sos _cuntentos_ e de sos _discuntentos_ de su **EB** sunt sos matessi chi operant in Sardigna. Ma oramai, in logu nostru comente in Euskadi, su prus de sos Sardos est cumprendende chi pro s'ufitzialidade de sa limba nostra bi bolet una norma istandard iscrita, chi, mancu male, tenimus: sa**_ Limba sarda comuna_**_. _Curiosu chi in Sardigna, in ue sas diferentzias sunt de mancu, b'apat carchi localista pesadu a autoodiu, chi gherrat contra a sa norma iscrita unica, in favore de su partzimentu de su sardu, faghende a gioghitos e gigios de su colonialismu. + _ _ + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/06/2014 + ## + ### de Diegu Corraine + Pro unu populu chi tenet sa cussentzia de s'identidade, sa limba no est petzi elementu de su patrimoniu culturale suo ma, in antis de custu, su mediu universale pro comunicare. Una limba podet esister pro millennios oseculos petzi comente limba faeddada ma est semper suzeta a si trasformare, a s'indebilitare o a s'afortire, sena peruna segurantzia. + _Est s'iscritura chi li dat sustentu e fortilesa, ca l'assegurat sa possibilidade de tenner "sinnos" craros, permanentes e universales. S'iscritura naschet cando unu populu tenet bisonzu de nche brincare sas lacanas de su tempus e de sos logos._ E, si custu populu, pro rapresentare s'unidade comunicativa sua, tenet bisonzu de una _bandera_, galu de prus tenet bisonzu de una _limba_-_bandera_ comente sinzale de s'unidade sua e de s'identidade distinta. + Duncas, si cheret tenner lestresa e universalidade comunicativa, che a sas limbas ufitziales, si devet cuncordare unu modellu unitariu de referentzia, una bariedade unitaria, una limba "_istandard_", una _limba_-_bandera_, comente narat sa paraula ingresa "istandard", chi no est ateru si non su frantzesu antigu "estandart", chi cheriat narrer propiu istendardu, bandera, modellu, puntu firmu, puntu de referentzia. + Mai che a como sa limba sarda at tentu bisonzu de una limba-bandera ca mai che a corno at tentu s'ocasione de torrare a s'ufitzialidade perdida prus de ses seculos a corno. Oe, chi su tempus benidore de sa limba no interessat a sos Sardos ebia ma finas a sa cultura universale: sa _Carta europea de sas Limbas_ de su 1992, sa _leze sarda 26/97_ e _s'italiana 482/99_ sunt sa base zuridica crara de custu caminu nou pro s'isvilupu ufitziale de sa limba nostra, a manera chi issa tenzat sa matessi visibilidade e impreu de s'italianu. Duncas tenimus bisonzu de una limba chi rapresentet totu sos Sardos, in ue su limbazu de onzi bidda s'intendat rapresentadu "in" e "dae" sa limba-bandera. + _Sa limba est che una domo, in ue sos limbazos de onzi bidda sunt sos aposentos_. Si dassamus chi intret s'aba a intro de su muru, gutiu cun gutiu, una domo arriscat de s'indebilitare o de si nche ruer. Bi cheret una cobertura. E non cumbenit mancu chi onzi aposentu si fagat una cobertura a sa sola ma torrat prus a contu chi onzi unu ponzat sa parte sua pro nde fagher una ebia. Tando, si a sos aposentos "cumbenit" sa cobertura, sa cobertura non podet fagher a mancu de sos aposentos, ca non podet abarrare in aeras. + Gasi etotu est sa limba "modellu", chi duncas est finas una limba-cobertura, chi cuguzat sos limbazos, no los eliminat ma los afortit. Ma icomente naschet una limba-bandera, una limba-cobertura? Si non b'at una tradizione iscrita unitaria e firma, si moet dae sos limbazos reales, faeddados dae sa zente in onzi bidda. Si catalogant sas diferentzias, si classificant sos fenomenos foneticos e morfolozicos, si chircant sos resurtados prus coerentes e unitarios, cunforme a criterios istabilidos in antis e cun-frontendelos cun una "mesura-campione" comuna a totu sos limbazos de sa limba (in su casu de su sardu, su latinu), in manera de cumprender cantu e comente sos limbazos si sunt istesiados o mantesos a curtzu a sa limba mama. + Ca sas diferentzias intre sas paraulas currispondent in manera sistematica a cambiamentos de una parte ebia de sa paraula chi tenet sa matessi raighina. Leamus sas medas diferentzias de pronuntzia de su resurtadu sardu de su latinu OCULU>OCLU. Est petzi una parte de sa paraula chi cambiat (su nessu cunsonanticu -CL-), cun una deghina de resurtados reales in sardu. Onzi unu diat poder esser leadu comente modellu, bandera. No nde podet esser escludidu mancu unu, ca totus diant poder rapresentare sa limba. Difatis, devimus leare su modellu in intro de totu su territoriu linguisticu sardu, sena istabilire lacanas nen tenner formas preferidas. Diamus poder isseberare _oglu_, _ocru_, _oxru_, _olºu_, _otxu_, _oxu_, _oju_, _ogru_, _ogu_, etc. Si isseberamus unu modellu _ogru_ non semus imbentende nudda, ma semus aplichende unu de sos criterios primos possibiles, su de escluder dae s'iscritura sas pronuntzias malas a legher pro chie non tenet su fonema, su sonu rapresentadu dae cussa iscritura. + Àteros criterios podent esser sos de adotare sa solutzione prus "prena", cumpreta; su de favorire sa costantzia morfolozica de sas paraulas (in s'incumintzu, in mesu e in agabu), indipendentemente dae sos cambios fonosintaticos (numerosos in sardu comente, de su restu, in ateras limbas), finas basende-nos in s'etimolozia; su de privileziare sas formas a difusione prus manna, etc. Sighende custa obera pro totu sos ateros fenomenos chi sunt servidos a classificare sas diferentzias de sa limba (pro narrer, sos nessos: -_nf_-, -_ncl_-, -_ngu_-, -_lt_-, -_Ip_-, etc), amus a resessire a elaborare modellos lessicales, fonetico-morfolozicos unicos de referentzia, "madrighes" comunas, duncas sa limba-bandera. + Sa limba modellu chi nd'at a resurtare no at a esser una limba imbentada, fata cun cantzos de una limba misturados cun ateros pro otenner una limba semplificada o regulare (comente podet esser s'esperanto, su volapuk, s'interiingua, etc.) ma una limba naturale elaborada, ca sos modellos seletzionados ant a esser "unu" de sos casos reales, naturales, leados e postos a "bandera". + Calicunu diat poder narrer -e narat- chi su resurtadu de custa obera de mediatzione favorit prus una bariedade chi no un'atera. Si sa cunditzione chi podet cumbincher a atzetare su modellu est chi assimizet a s'unu o a s'ateru limbazu (a su casteddarzu o a s'otzieresu, a s'aristanesu o a su nugoresu, a su macumeresu o a s'oroseinu), no amus a arribare mai a unu resurtadu. Tocat a ischire chi, sicomente su modellu no est un'imbentu, otentu, mancari, faghende "media matematica" de sas diferentzias (cosa impossibile), at a poder assimizare de prus a una o a un'atera bariedade. No est custu su problema. + Cale si siat modellu chi s'isseberat at a parrer (o esser) prus a curtzu a s'unu o a s'ateru. Su chi importat est chi siat unu modellu craru, su prus regulare e sistematicu possibile, fatzile a imparare comente pronuntzia e iscritura, mescamente pro sos chi sunt imparende pro sa prima bia sa limba. Chie cheret podet sighire a faeddare e a iscrier in su limbazu suo ma non si devet ispantare si sos chi leghent ant a agatare dificultades e ant a preferrer a tenner una limba-modellu zenerale, chi balet in totu sa Sardinna e no in una bidda ebia. ■ + _Diegu Corraine_, diretore de s'editzione sarda de su Curreu de s'Unesco (frearzu 2001) + #_Diegu Corràine_ + + ### 11/06/2014 + ## + La llengua sarda comuna. Caracteristiques i historia d'un proces (Sa limba sarda comuna. Carateristicas e istoria de unu protzessu) + ### + de DIEGU CORRÀINE + Istudiu meu (in pdf) publicadu in sos Atos de su "**_III Col*loqui Internacional «La linguistica de Pompeu Fabra_**», Tarragona 17, 18,19 de desembre de 2008, organizadu dae s'Institut d'Estudis Catalans. + _PDF in bassu_ + _p. 483_ + _1. Pompeu Fabra 1868-1948 2. Les llengues de Sardenya 3. Realitat sociolinguistica @@ -42391,15 +63045,27 @@ 18. La LSC: mediacio amb les altres llengues de Sardenya 19. Altres cases de mediacio de la LSC 20. Conclusions_ + p. 496 + #_Diegu Corràine_ + + ## LA LLENGUA SARDA COMUNA. CARACTERÍSTIQUES I HISTÒRIA D'UN PROCÉS + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/06/2014 + ## + Sardos cun sa "sindrome de Istocolma", presoneris de sa linguistica colonialista + ### de Diegu Corraine + Sa Limba Sarda Comuna est un'imbentu, un'esperanto, unu matzimurru, unu matzimbroddiu, un'aurtingiu, ca: + --est naschida pro partzire su populu Logudoresu dae su Populu Campidanesu; --l'ant imbentada pro semenare odios; --est fata a posta pro ochiere sos dialetos; @@ -42429,110 +63095,224 @@ --b'at semper una proposta e una solutzione "megius"! --b'at semper espertos "megius" de sos chi ant fatu sa LSC! --sa LSC "bera" est un'atera, non sa chi at deliberadu sa Giunta de sa RAS su 18.4.2006! + Unos cantos Sardos la pessant gosi, tenent custu armamentariu ideale! Ma, si esseret gosi a beru, si sa LSC "no esistit", "est nudda", "est unu bombitu", pro ite si pessamentant, s'inchietant, s'arrenegant, s'assustant, s'atzicant, contra sa LSC? + Nois, imbetzes semus pessamentados, a beru, chi esistant Sardos che a custos, chi gherrant contra a sa possibilidade de tennere 1 limba ufitziale, chi tenent sa matessi idea de sos linguistas colonialistas, antis los adorant comente divinidades, comente sos presoneris adorant chie los at impresonados, comente acuntesset in sa "sindrome de Istocolma"! Ma, a dolu mannu, custa no est s'unica sindrome chi ismalaidat custos Sardos. B'at finas sa "sindrome de Oslo"! Ma nd'amus a faeddare un'atera bia. + #_Diegu Corràine_ + + ### 18/06/2014 + ## ASSEMBLEA FUNDATIVA DE SU "CSU". IDEAS DIFERENTES, FINALIDADE COMUNA: SARDU UFITZIALE + ### Santajusta, 14-6-2014 / Prus de 120 presentes / Prus de 200 aderentes a su CSU + Sabadu 14 de lampadas coladu, in Santajusta, Aristanis, a sas 5 de merie, in sa sala de sa Comuna, b'at apidu sa prima assemblea de su **Cooordinamentu pro su Sardu Ufitziale**, cun prus de 120 partetzipantes, pessones singulas e rapresentantes de assotzios culturales. + Sunt istadas tres oras de cunfrontu e de propostas pro sighire in su caminu de s'ufitzializatzione rpena de su sardu. + In parte de su comitadu organizadore, at faeddadu Pepe Corongiu, pustis ant faeddadu Antoneddu Garau e Diegu Corraine. Ant craridu sas finalidades de su CSU e sos propositos de su moimentu linguisticu: afortire sa politica linguistica de sos urtimos guvernos sardos, cunfirmare s'impreu de sa norma linguistica deliberada dae sa Ras in su 2006 (Lsc), ammaniare una lege noa de politica linguistica chi cunsentat a su sardu s'ufitzialidade prena in su territoriu e in sa sotziedade. + Pustis ant leadu sa paraula Giuanne Luisu Istochinu, Massimeddu Cireddu, Monica Lampis, Manuela Ennas, Bustianu Pilosu, Mauru Piredda, "Lucido Sottile", Roberto Ispanu, Sarvadore Sarigu, Giuanne Piga, Vissente Migaleddu, Clara Farina, Gianfranca Piras. + Importantes sas propostas de articulare sas finalidades de su CSU in sos setores de su traballu (iscola, economia, produtzione) pro ampliare sa presentzia moderna de su sardu in sa vida de cada die. + Sos urtimos 15/20 sunt annos fortunados pro sa limba sarda, ca, sende chi est minimadu su numeru de sos faeddadores e sa calidade de sa limba, pro neghe de su podere onnipresente de s'italianu, est creschida sa cussentzia generale de sos Sardos e sas ideas in contu de politica linguistica. + _Annos fortunados,_ ca in su mundu e mescamente in Europa est crechida su cultura de sa diversidade linguistica comente fundamentu de sa paghe de sas natziones, chi est culminada in sa Carta europea de sas limbas in su 1992, in Sardigna in sa lege 26/97 e in Italia in sa lege 482/99. + _Annos fortunados_, ca LSU e LSC (chi podimus finas cambiare, ampliare, afortire, comente cale si siat cosa), comente ant fatu ateras limbas, nos ant dadu sa posssibilidade de tennere una norma iscrita unitaria pro s'ufitzialidade, chi dat a totu sos Sardos sa pronuntzia issoro diferente e a totu sas paraulas de su Sardu de essere ufitziales! + _Annos fortunados_, ca sa limba est essida a foras dae su territoriu de sos istudios academicos e dialetologicos e dae sa linguistica colonianista, interessada a partzire su sardu e a lu reduire a unu destinu folcloricu e cunservativu, pro si traformare in limba moderna e chi punnat a s'ufitzialidade. + _Annos fortunados,_ ca, si est beru chi sa limba est prus debile a cuntrontu de 30 annos a como, est finas beru chi sa cussentzia pro sa limba est prus forte e crara, meda*meda. + _Annos fortunados_, ca in sos urtimos 15 annos, cun Master, cursos de limba etc. amus formadu chentinas de operadores e tecnicos de sa limba chi podente parare fronte a su traballu de sardizatzione linguistica de sa sotziedade e de su territoriu. + Sos presentes ant cunfirmadu sa voluntade chi su Sardu Ufitziale l'amus a tennere cun sa presentzia in cada ambitu e impreu de una norma iscrita unitaria chi lu garantat. + Sos Sardos cherent unidade e ufitzialidade pro su sardu. Petzi carchi maniacu localista e carchi mitomane dischissiadu est traballende, in cale si siat manera, contra a custu disinnu. + Sa Ras devet assegurare a su sardu sa primatzia in sa politica sua, ca sa limba est s'elementu fundante de sa natzione nostra. Duncas no nche podet cantzellare sa politica pregressa nen su servitziu limba sarda podet essere misturadu cun ateros servitzios, nen s'istandard iscritu Lsc podet essere torradu a nudda. + Pro custu, su CSU pedit un'addoviu urgente a su Pesidente Pigliaru, a s'Assessora Firinu, a sa Cummissione Cultura e sa Cummissione Bilantziu. + In su matessi tempus, su CSU est interessadu a atzetare sas dimandas de adesione de sos assotzios…. e a andare in sos territorios. Pro acurtziare sa gente a s'idea chi su sardu s'afortit faeddende*lu cada die, in familia e in sa bidda, in cale si siat manera, ma finas iscriende*lu cun sas regulas chi bi cherent, comente cada limba chi si cheret ufitziale. + Su CSU est sa risposta costrutiva a sas tendentzias _autosegregatzionistas_ e _separatistas_, chi bi sunt in intro de sos Sardos, comente bi sunt, a dolu mannu, finas in intro de ateras natziones. Pero, est normale chi siat gosi, in democratzia. + Pro aderire a su CSU, incarca in unu de sos duos indiritzos in suta: + #_Diegu Corràine_ + + ## Isciamanos Mehinacu in Itàlia + S' isciamanesimu, sos cantos e sa musica tenent un'importu mannu in sa cultura e in sos ritos de sos Mehinacos, chi bivent in su Parcu de su Xingu in su Brasile tzentrale. Issos sunt unu pagu in prus de 200 e bivent in domos mannas a cumune. Sa pisca e s'agricultura sunt sa base de s'economia issoro comente pro sos ateros 14 populos chi bivent in su parcu. + Unu de sos obietivos de su biagiu est a pedire s'atentzione de su mundu pro sos progetos de fraigu de 5 digas mannas a beru chi bolent fraigare in sa badde de su Xingu e chi podent ponnere in perigulu s'incolumidade issoro. + A pustis de s'Italia su giru musicale at a sighire in su Regnu Unidu. + + + + ### 23/06/2014 + ## MICHELI CÒNTINI: sa LSC, «una norma ortografica de su sardu, pro l'impreare in sa publicatzione bilingue de totu sos documentos ufitziales de sa Regione» + ### Intervista + _Micheli Contini est naschidu in Casteddu in su 1937._ + _Connoschimus a prof. Micheli Contini dae prus de 30 annos e connoschimus sos istudios suos cumpridos in belle totu sa Sardigna, cun sa testimonia direta regorta dae chentinas de informadores, cun s'agiudu de istrumentos tecnicos modernos._ + _Si unu cheret tennere un descritzione crara de sa variatzione fonetica de su sardu non podet faghere a mancu de s'opera _Etude de geographie phonetique et de phonetique instrumentale du sarde. + _A su puntu chi pro redatare sa Lsu e sa Lsc, no ant podidu faghere a mancu de si basare in custu "Etude" e ateros istudios suos._ + _Micheli Contini est istadu prof. in Universidade de Grenoble, pro Fonetica generale e romanica e Geolinguistica. Como est in pensione ma sighit galu progetos comente su _Atlas Linguistique Roman (ALIR)_ o su _Atlas Linguarum Europae (ALE)_._ + _Est semper a giru, dae una cunferentzia a s'atera, faeddende de sardu. De seguru, in cintu de limba sarda, est s'autoridade prus connota e apretziada in su mundu._ + _In Sardigna, at cumintzadu su _Atlante Linguisticu Multimediale de sa Sardigna (ALiMuS)_._ + _Micheli Contini est istadu s'istudiosu determinante in s'istabilimentu de sas normas iscritas de sa Lsc. Sena s'autoridade academica e sientifica sua, sa Lsc non diat esistere e non diat tennere sas carateristicas de mediatzione e echilibriu intre totu su sardu chi tenet e chi sunt reconnotas in su mundu de sas limbas istandardizadas. Sos Sardos li devent (e l'ant a devere) torrare gratzias pro aere agiuadu a dare una norma iscrita ufitziale a sa limba sarda._ + _Ammentende su ruolu determinante suo in sa Lsc, faghimus carchi pregonta a prof. Micheli Contini._ + _…_ + In contu de LSC, de seguru tocat a ischire chi, in sa Cummissione cherta dae Soru, so istadu unu de sos partetzipantes chi at operadu e at 'ispintu' de prus pro la faghere. "Pour le meilleur et pour le pire! [In su bonu e in su malu!]" + Apo a narrere chi, pro mene, sa finalidade de sa Lsc fiat crara giai dae su cumintzu: si trataiat de proponnere una norma ortografica de su sardu, pro l'impreare in sa publicatzione bilingue de totu sos documentos ufitziales de sa Regione (chi, a parrere meu, deviat pertocare finas sas Provintzias). + Deo pesso chi finas sas chircas meas fatas in 'totue' in contu de istrutura fonetica de sos limbagios de s'Ìsula, cumpretadas dae sas chircas de sa Dr. Maria G. Cossu, ant postu in craru chi sa Lsc currispondet, belle in totu, a su limbagiu de Neoneli o a sa de Samugheo (cunforma a sas solutziones adotadas), cun assimigios mannos a sas variedades de sas biddas a probe. + Non si tratat de una variedade de sardu arbitraria, de una limba fata "a taulinu" e, galu de mancu, de una genia de esperanto insulare, comente apo podidu leghere e intendere dae unos cantos 'ispetzialistas' locales… + No apo mai pessadu chi tochet a imponnere sa Lsc a totu sos chi iscrient o chi diant bolere iscriere in sardu e, prus pagu puru, comente limba faeddada, chi diat essere unu progetu gasi ridiculu chi non b'est mancu su tantu de nde sighire a faeddare. + Apo a narrere, pro agabbare, chi non tengio peruna gana de mi ghetare in cuntierras sena cabu, inutiles, e a bias de perunu valore sientificu, in contu de sardu, de sa carateristica sua de limba dialetizada --cosa chi a bisu meu no est unu pecu o unu difetu ma costituit una richesa linguistica manna--, in contu de partziduras linguisticas arbitrarias e de giuditzios de calidade, eredados dae s'epoca de su canonigu nostru de Piaghe! + Non tengio peruna gana de polemicas. + ... + _Torramus gratzias a prof. Contini, pro sa craresa e sa firmesa sua. A narrere su beru, totu sas cuntierras in contu de sardu, de su naturale suo, nos parent iscusas pro cunfirmare sa fortza de s'italianu contra a su sardu e pro NO iscriere, publicare documentos in sa limba nostra, pro nd'mpeigare s'ufitzialidade sua._ + _A pustis de 30 annos, imbetzes de iscriere cantu prus si podet (cale si siat cosa e in cale si siat manera), semus galu gherrende in contu de "comente" iscriere in sardu, chi no est sa finalidade de sa politica linguistica, ma petzi un'aina, unu mediu!_ + #_red. Limbas & Natziones_ + + ### 26/06/2014 + ## + ### de Diegu Corraine + A sa pregonta "**cherimus o nono una norma iscrita de riferimentu pro totu su sardu?**" podimus dare tres rispostas, chi podet dare chie si siat, "linguista" patentadu o nono: + A) **1 GRAFIA COMUNA **--si la cherimus, devimus isseberare su modellu iscritu in intro de sos resurtados reales de sas paraulas latinas (cun sa matessi origine, duncas, ma pronuntzias diferentes = allomorfos), ca est in custas chi si presentant sas direfentzias sistematicas, coerentes e previdibiles, regulares, es. pro su latinu -C- (_pache, pahe, paºe, paghe, paghi, page, paxe, paxi_): + • su prus a curtzu a sa madrighe comuna latina PACEM (es. **_pache_**), su prus a tesu (es. **_paxi_**), unu resurtadu postu in mesania (**_paghe_**, **_paghi_** o **_page_**). Sa diferentzia intre "paghe" e "page" est chi su primu mantenet sa carateristica de sa oclusividade e velaridade de sa -C- latina originaria, chi distinghet custa solutzione sarda dae totu sas ateras limbas romanicas, sa segunda nono, ca sa -C- est trasformada in palatale. + Sa diferentzia intre "**_paghe_**" e "**_paghi_**" est chi su primu resurtadu mantenet in «**e**» sas atonas originarias, sa segundu cambiat la cambiat in «i» (comente in _omine_>_omini, pee>pei_), comente capitat finas pro sa «**o**» atona chi cambiat in «u» (comente in _giuos_>_giuus_). Fenomenos analogos capitant in catalanu pro **e**>**a** (iscritura "**eines**", pronuntzia 'eines/einas') e **e**>**u**; in portughesu, in ue est possibile su passagiu in sa pronuntzia **e**>**i**, **o**>**u** (iscritura "**livro**", pronuntzia 'livru'). + In custa visione tocat a distinghere su printzipiu (1 norma iscrita pro 1 territoriu linguisticu unicu, sena lacanas internas) e sa solutzione (sas 2 cummissiones ant isseberadu "**_paghe_**", cunsiderada comente identitaria, ca distinta in su mundu romanicu), chi podet semper cambiare, si prevalent ateros criterios. Ma semper una devet essere isseberada in mesu de _pache, pahe, paºe, paghe, paghi, page, paxe, paxi_, pro la elevare a modellu. Pro nos cumprendere, non podent essere elevados a modellu, in su matessi tempus, _pache_ e _page_ o _paghe_ e _paxi_. Si nono, no est prus 1 istandard! + In custa manera ant operadu sas cummissiones Lsu e Lsc e operat/at operadu cale si siat cummissione de ateras limbas. + B) **DAE 2 A 344 GRAFIAS LOCALES** --si non cherimus una norma unica de riferimentu pro totu su sardu, podimus tennere prus de 2 grafias locales, cunforma a cantos territorios linguisticos cherimus istandardizare. In custa visione, podimus colare dae 2 a 3, 4, 5 o 344 grafias locales/zonales, una cada bidda. Ma no amus a tennere 1 istandard generale pro totu su sardu, cun totu sa cunseguentzias, positivas o negativas, cunforma a su puntu de vista. + C) **1 GRAFIA COMUNA + 344 GRAFIAS LOCALES **--si cherimus una norma unica de riferimentu pro totu su sardu, cun funtziones subralocales, podimus tennere una solutzione A comente sa Lsc, chi cunvivet, cun funtziones locales, cun 344 subnormas locales. In totu sas limbas, 1 istandard est cumplementare no esclusivu cun sos dialetos de sa limba. In custa manera iscriimus TOTU sos fonema locales! Non perdimus peruna particularidade locale e sarvamus sa limba, totu intrea. Pro ite petzi **X** o **TH** o **H** ebbia? Deo pesso chi siat custa sa solutzione possibile, in ue no est sa Lsc chi podet/devet rapresentare sas identidades locales, ma sunt sas grafias locales chi rapresentant in s'iscritura sas foneticas locales. + #_Diegu Corràine_ + + ### 28/06/2014 + ## Su Premiu Max Leopold Wagner, pro s'unidade e sa moderniade de su sardu + ### Binchidores Biroe Carvone e Giacarlo Secci, cun tesis de laurea de sardu e in sardu + Eris in Pasada, su sindigu de Pasada Roberto Tola e Diegu Corraine diretore editoriale de Papiros ant premiadu sos binchidores de sa prima annualidade de su **Premiu Wagner**: Biroe Carvone pro sa Tesi in italianu de argumentu linguisticu sardu, "Fonetica e morfologia de Biroro, Borore, Duarche", e Giancarlo Secci pro sa Tesi in sardu subra de sos "Premios literarios in Sardigna". + Su Premiu: unu diploma e 500€ peromine. + Cumplimentos a ambos. + Sos binchidores ant fatu onore a sa limba nostra e a Max Leopold Wagner, chi at dadu a su sardu presentzia e valore internatzionale, cun totu sa vida sua de istudiosu. + Amus imparadu meda e semus galu imparende meda dae issu, a pagas dies dae su de 52 anniversarios de sa dispedida sua in Washington, su 9 de triulas de su 1962! + Sende chi pagos si nde sunt ammentende de issu, finas sos chi si sunt semper proclamados comente allievos, nois faghimus sa parte minoredda nostra pro nde mantennere s'ammentu e s'idea, cun s'isperu de l'ammentare semper, cada annu, cun su Premiu! + Wagner at tentu su meritu mannu de aere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s'opera "La lingua sarda" e cun su DES, Ditzionariu etimologicu sardu. + Su Premiu intituladu a Wagner agiuat sos istudios linguisticos IN limba sarda, mescamente de giovanos, cun Tesis de laurea in limba sarda de cale si siat argumentu e Tesis de laurea in cale si siat limba ma de argumentu linguisticu sardu. + RINGRATZIAMENTOS** + Gratzias a totu sos presentes, a su sindigu de Pasada Roberto Tola chi at dadu su patronadu, a Papiros Libros, chi at ideadu e organizadu su Premiu, a Mariolina Mannia, presidente de Papiros. + Eris est istadu unu sero bellu pro su presente e venidore de sa limba sarda, de unidade e de voluntade de afortire sa limba nostra, finas gratzias a sos istudios de Wagner, chi no at semper propostu una visione sistematica e unitaria de sa limba sarda. + A nos torare a bidere in s'editzione 2015 de su Premiu, cun ateras Tesis de Laurea + #_red. Limbas & Natziones_ + + + ### 04/08/2014 + ## ADDÒVIU CUN S'ACADÈMIA DE SA LIMBA BASCA + ### In Bilbao, su 23 de triulas de su 2014 + Diegu Corraine e Giuanne Luisu Stochino, in ocasione de unu viagiu de istudiu a Euskadi, pro s'informarent de sos urtimos esitos de sa plitica linguistica basca, ant addociadu pro prima cosa a Xabier Kintana, segretariu generale de sa EUSKALTZAINDIA (Academia de sa limba basca). + Est istadu unu cunfrontu longu unu mangianu, faeddende de sa situatzione sarda e mescamente basca, de s'isvilupu de sos duos istandards, su Euskara Batua e sa Limba Sarda Comuna. Ideas e progetos de atividade comuna chi ant a dare resurtadu, de seguru. Interessante est istadu finas su contu de sa "istoria" de sa naschida e isvilupu de su "bascu unificadu", oramai assentadu bene in sa sotziedade, in su territoriu e in s'ufitzialidade, dae sas amministratziones, a s'iscola, a sos medios informativos. + A connoschere ite faghent sos ateros batit semper profetu, pro imparare ite cumbenit a faghere ma finas ite cumbenit a "non faghere". Sa norma iscrita comuna, semper e cando, at dadu a su bascu una fortza ufitziale e populare de importu mannu. Lassende a sos dialetos sa funtzione vitale issoro de mediu de comunicatzione naturale e locale, comente capitat in totu sas limbas, finas su sardu. + + + + ### 04/08/2014 + ## + "Ditzionariu sardu de su tempus nostru" Pima Bursa de istudiu + > Preventivu de costu: 1000€ + ### . + Cando amus a arribbare a sos 1000€, amus a atribuire sa parte manna de su dinare a su collaboradore seletzionadu. Una parte minore at a essere destinada a sa Sotziedade informatica chi gestit su DSTN, comente assistentzia. + + + + ### 04/08/2014 + ## TOPONOMÀSTICA: limba reale e criterios de trascritzione universales + ### + Una novidade chi tenet 10 annos pro torrare a su connotu sa toponomastica e ufitzializare su sardu + _de Diegu Corraine_ + Sos numenes de sos logos sunt sa mustra prus noida de sa diversidade linguistica de unu populu. Ma sunt finas sa testimonia de s'istoria sua e de sas limbas faeddadas dae sos poderios istrangios chi ant ocupadu unu territoriu in tempos antigorios. In totue e duncas finas in Sardigna. Est de importu mannu, tando, a dare a sos numenes de logu su cunsideru prus mannu: s'ufitzialidade, duncas una presentzia in cada logu, mescamente in sos cartellos istradales. @@ -42552,90 +63332,199 @@ Pro regulare custa materia bi bolet una lege aposita de toponomastica e una cumissione ufitziale chi istudiet e validet sos toponimos (a su mancu sos extracomunales), catzende*nche*los dae sas ideas incoerentes de carchi consulente comunale. + + + ### 05/08/2014 + ## Viagiu a Euskadi: limba basca, impreu sotziale e territoriale + ### Triulas de su 2014 + A faghere unu viagiu est a bias un'esperientzia chi servit a chircare rispostas, a imparare cosas noas o a intendere cunfirmas. In Europa, mescamente in Istadu ispagnolu, su dibatitdu e su livellu de isvilupu de sas politicas pro sas natzione sena istadu est unu modellu pro chie, che a sos sardos, est incarrerende custu discursu. + Tando, sa Sotziedade pro sa limba sarda rapresentada dae Diegu Corraine, paris cun duos istudiosos de sardu, su professore de iscola media Giuanneluisu Stochino e su funtzionariu de sa comuna de Carbonia, Nigola Merche, at organizadu unu viagiu de istudiu a Paisu Bascu dae su 21 a su 27 de triulas. Tapas fundamentales de su viagiu sunt istadas Bilbo (in isp. Bilbao) e Donostia (in isp. San Sebastian), sedes de sas istitutziones prus de importu pro sa limba basca. + S'Academia s'agatat in su bighinadu betzu de Bilbao, in una pratza antiga, in intro de unu palatzu istoricu, una bella presentada, de seguru. + In **Uzei** su grupu est istadu collidu dae _Paulo Agirrebaltzategi_, unu padre frantziscanu chi in sos annos '70, cun pagu dinare e passione manna, s'at leadu s'incarrigu, paris cun ateros cumpangios, de creare s'ente UZEI, pro ammodernare sa limba basca donende*li sa terminologia sientifica chi non teniat. + In su tzentru, chi como s'est istitutzionalizadu cun acordos cun su Guvernu bascu e ateros entes, sos chircadores e espertos de s'UZEI de como ant ammustradu totu sas publicatziones fatas fintzas a oe: libros cun sa terminologia de fisica, de biologia, de chimica e de matematica, un'ispantu a beru. Su traballu terminologicu est a disponimentu in sas bases de datos postas finas in sa web. In Uzei totu sos resurtados tentos fintzas a oe sunt istados su frutu de su voluntariadu de pagos pionieris e una professione pagada pro sos giovanos de oe. + In sa matessi die, b'at apidu unu addoviu de D. Corraine. GL. Stochino, N. Merche cun Paul Bilbao diretore de **KONTSEILUA**, coordinamentu de prus de 40 entidades culturales e linguisticas de su Paisu Bascu, pro s'afortimentu de su bascu in sa sotziedae e in su territoriu. + In Bilbao su grupu at tentu ocasione de bidere su bascu in totue, butegas, cartellos istradales. In su museu Gugghenheim gasi etotu, totu sas didascalias sunt trilingues: bascu, ispagnolu e inglesu. Su bascu est normale chi bi siat e s'intendet semper de prus in buca de sa gente, mescamente giovana, chi at leadu cussentzia de su valore de custa limba. Lu faeddant cun sos figios a manera chi non si nche perdat, e chi sigat a campare in su tempus venidore. + Su grupu at leadu profetu mannu de custu viagiu e at peri tentu sa possibilidade de afortire ideas chi inoghe in Sardigna istentant a essere firmas. Difatis, est istadu craru chi, sena un'istandard iscritu, totu custas cosas non fiat istadu possibile a las faghere. + Sena un'istandard e cun unu muntone de maneras diferentes de iscriere comente fiat istadu a tretu de publicare unu cuotidianu, unu libru de sientzia o unu romanzu? In ie, nemos tenet dudas subra una regula unica, rapresentativa e autorevole. + Sos visitadores sardos in Euskadi ant tentu s'impressione chi in Sardigna totu siat oramai incarreradu ma chi bi servat galu un'isfortzu mannu pro arribbare a tzertos resurtados. B'at bisongiu de militantzia, voluntariadu e voluntade de ponnere sas bases pro chi su sardu non morgiat e pro chi sas istitutziones cumprendant chi su bilinguismu est una richesa e unu motore pro megiorare sa cunviventzia tzivile de sas culturas e de sos populos. + Sa voluntade de medas at a podere devennere sa voluntade de sa istituziones si su movimentu linguisticu at a essere unidu in atividades chi servant a moere sos mecanismos amministrativos. In Sardigna semus trinta annos in segus, su chi est incumintzadu inie est incumintzadu inoghe in sos annos '70, ma in Sardigna non b'at sighidu. Tropu trampas, tropu iscotzigos in ue sos chi podiant faghere meda ant perdidu tempus ponende fatu a localismos chi ant privadu sa limba de tennere s'istrumentu primu pro moere cun s'ufitzialidade: s'istandard. + Como su chi servit est sa voluntade de sos de su movimentu, b'at sas leges, ma peri s'istandard. + Su grupu at istabilidu ligamenes cun sos bascos pro cuncambiare esperientzias, cussigios e materiales e pro incumintzare a moere sas cosas in Sardigna. + In prus, Bilbao est candidada che a Casteddu a capitale europea de sa cultura, ant a ponnere in lughe s'ispetzialidade issoro, Casteddu at a faghere gasi etotu? + # _Giuanneluisu Stochino_ + + + + ## In martza pro sos deretos de sa limba brètona + Unos 10.000 dimustrantes ant martzadu in sos caminos de Rennes, in Bretannia su 3 de lampadas, pedende deretos pro sa limba bretona, prus podere a sa regione e sa reunificatzione cun sa Loire-Atlantique. + A sa dimustratzione, organizada dae su Cussigiu Culturale Bretone, ant partetzipadu grupos de diferentes partidos politicos bretones, finas sos autonomistas, sos birdes e sos sotzialistas e rapresentantes de s'Otzitania, a palas de un' iscrita "bivere e detzidere sa cultura nostra in Bretannia". + Sa dimustratzione crompet in unu mamentu criticu pro sa limba bretona. Sa majoria de sos 270,00 chi faeddant su bretone, tenent prus de 60 annos e non b'at trasmissione de sa limba intre sas generatziones. In prus su Bretone est proibidu in totu sos ambitos ufitziales a pustis de sa politica de intollerantzia de s' Istadu. Como petzi su 2% de sos istudentes podent imparare su bretone in iscola: mancari chi sos babbos pedant sa limba in iscola, pagu est istadu fatu pro sa difusione de su bretone. + Su presidente de su cussigiu culturale Patrick Malrieu at fatu unu discursu in sa manifestatzione, in ue at criticadu s' Istadu frantzesu , chi est surdu a sas dimandas de sa gente; sa situatzione como est de "refudu de sa democratzia". Su problema de fundu est chi sos Bretones, Otzitanos, Catalanos, Corsicanos, Bascos e Gallicos non sunt reconnoschidos dae sa costitutzione frantzesa. Medas bident sas eletziones de su 2007 comente una manera pro bogare a campu s'arrenegu e in fines otennere deretos pro sa limba e s'autonomia. [_gbc_] + + ## Viagiu a Euskadi: limba basca, impreu sotziale e territoriale + ### + ##### Triulas de su 2014 + A faghere unu viagiu est a bias un'esperientzia chi servit a chircare rispostas, a imparare cosas noas o a intendere cunfirmas. In Europa, mescamente in Istadu ispagnolu, su dibatitdu e su livellu de isvilupu de sas politicas pro sas natzione sena istadu est unu modellu pro chie, che a sos sardos, est incarrerende custu discursu. + Tando, sa Sotziedade pro sa limba sarda rapresentada dae Diegu Corraine, paris cun duos istudiosos de sardu, su professore de iscola media Giuanneluisu Stochino e su funtzionariu de sa comuna de Carbonia, Nigola Merche, at organizadu unu viagiu de istudiu a Paisu Bascu dae su 21 a su 27 de triulas. Tapas fundamentales de su viagiu sunt istadas Bilbo (in isp. Bilbao) e Donostia (in isp. San Sebastian), sedes de sas istitutziones prus de importu pro sa limba basca. + S'Academia s'agatat in su bighinadu betzu de Bilbao, in una pratza antiga, in intro de unu palatzu istoricu, una bella presentada, de seguru. + In **Uzei** su grupu est istadu collidu dae _Paulo Agirrebaltzategi_, unu padre frantziscanu chi in sos annos '70, cun pagu dinare e passione manna, s'at leadu s'incarrigu, paris cun ateros cumpangios, de creare s'ente UZEI, pro ammodernare sa limba basca donende*li sa terminologia sientifica chi non teniat. + In su tzentru, chi como s'est istitutzionalizadu cun acordos cun su Guvernu bascu e ateros entes, sos chircadores e espertos de s'UZEI de como ant ammustradu totu sas publicatziones fatas fintzas a oe: libros cun sa terminologia de fisica, de biologia, de chimica e de matematica, un'ispantu a beru. Su traballu terminologicu est a disponimentu in sas bases de datos postas finas in sa web. In Uzei totu sos resurtados tentos fintzas a oe sunt istados su frutu de su voluntariadu de pagos pionieris e una professione pagada pro sos giovanos de oe. + In sa matessi die, b'at apidu unu addoviu de D. Corraine. GL. Stochino, N. Merche cun Paul Bilbao diretore de **KONTSEILUA**, coordinamentu de prus de 40 entidades culturales e linguisticas de su Paisu Bascu, pro s'afortimentu de su bascu in sa sotziedae e in su territoriu. + In Bilbao su grupu at tentu ocasione de bidere su bascu in totue, butegas, cartellos istradales. In su museu Gugghenheim gasi etotu, totu sas didascalias sunt trilingues: bascu, ispagnolu e inglesu. Su bascu est normale chi bi siat e s'intendet semper de prus in buca de sa gente, mescamente giovana, chi at leadu cussentzia de su valore de custa limba. Lu faeddant cun sos figios a manera chi non si nche perdat, e chi sigat a campare in su tempus venidore. + Su grupu at leadu profetu mannu de custu viagiu e at peri tentu sa possibilidade de afortire ideas chi inoghe in Sardigna istentant a essere firmas. Difatis, est istadu craru chi, sena un'istandard iscritu, totu custas cosas non fiat istadu possibile a las faghere. + Sena un'istandard e cun unu muntone de maneras diferentes de iscriere comente fiat istadu a tretu de publicare unu cuotidianu, unu libru de sientzia o unu romanzu? In ie, nemos tenet dudas subra una regula unica, rapresentativa e autorevole. + Sos visitadores sardos in Euskadi ant tentu s'impressione chi in Sardigna totu siat oramai incarreradu ma chi bi servat galu un'isfortzu mannu pro arribbare a tzertos resurtados. B'at bisongiu de militantzia, voluntariadu e voluntade de ponnere sas bases pro chi su sardu non morgiat e pro chi sas istitutziones cumprendant chi su bilinguismu est una richesa e unu motore pro megiorare sa cunviventzia tzivile de sas culturas e de sos populos. + Sa voluntade de medas at a podere devennere sa voluntade de sa istituziones si su movimentu linguisticu at a essere unidu in atividades chi servant a moere sos mecanismos amministrativos. In Sardigna semus trinta annos in segus, su chi est incumintzadu inie est incumintzadu inoghe in sos annos '70, ma in Sardigna non b'at sighidu. Tropu trampas, tropu iscotzigos in ue sos chi podiant faghere meda ant perdidu tempus ponende fatu a localismos chi ant privadu sa limba de tennere s'istrumentu primu pro moere cun s'ufitzialidade: s'istandard. + Como su chi servit est sa voluntade de sos de su movimentu, b'at sas leges, ma peri s'istandard. + Su grupu at istabilidu ligamenes cun sos bascos pro cuncambiare esperientzias, cussigios e materiales e pro incumintzare a moere sas cosas in Sardigna. + In prus, Bilbao est candidada che a Casteddu a capitale europea de sa cultura, ant a ponnere in lughe s'ispetzialidade issoro, Casteddu at a faghere gasi etotu? + # _Giuanneluisu Stochino_ + + + + ### 05/08/2014 + ## Viagiu a Euskadi: limba basca unificada in sa sotziedade e in su territoriu + ### Triulas de su 2014 + A faghere unu viagiu est a bias un'esperientzia chi servit a chircare rispostas, a imparare cosas noas o a intendere cunfirmas. In Europa, mescamente in Istadu ispagnolu, su dibatitdu e su livellu de isvilupu de sas politicas pro sas natzione sena istadu est unu modellu pro chie, che a sos sardos, est incarrerende custu discursu. + Tando, sa Sotziedade pro sa limba sarda rapresentada dae Diegu Corraine, paris cun duos istudiosos de sardu, su professore de iscola media Giuanneluisu Stochino e su funtzionariu de sa comuna de Carbonia, Nigola Merche, at organizadu unu viagiu de istudiu a Paisu Bascu dae su 21 a su 27 de triulas. Tapas fundamentales de su viagiu sunt istadas Bilbo (in isp. Bilbao) e Donostia (in isp. San Sebastian), sedes de sas istitutziones prus de importu pro sa limba basca. + S'Academia s'agatat in su bighinadu betzu de Bilbao, in una pratza antiga, in intro de unu palatzu istoricu, una bella presentada, de seguru. + In **Uzei** su grupu est istadu collidu dae _Paulo Agirrebaltzategi_, unu padre frantziscanu chi in sos annos '70, cun pagu dinare e passione manna, s'at leadu s'incarrigu, paris cun ateros cumpangios, de creare s'ente UZEI, pro ammodernare sa limba basca donende*li sa terminologia sientifica chi non teniat. + In su tzentru, chi como s'est istitutzionalizadu cun acordos cun su Guvernu bascu e ateros entes, sos chircadores e espertos de s'UZEI de como ant ammustradu totu sas publicatziones fatas fintzas a oe: libros cun sa terminologia de fisica, de biologia, de chimica e de matematica, un'ispantu a beru. Su traballu terminologicu est a disponimentu in sas bases de datos postas finas in sa web. In Uzei totu sos resurtados tentos fintzas a oe sunt istados su frutu de su voluntariadu de pagos pionieris e una professione pagada pro sos giovanos de oe. + In sa matessi die, b'at apidu unu addoviu de D. Corraine. GL. Stochino, N. Merche cun Paul Bilbao diretore de **KONTSEILUA**, coordinamentu de prus de 40 entidades culturales e linguisticas de su Paisu Bascu, pro s'afortimentu de su bascu in sa sotziedae e in su territoriu. + In Bilbao su grupu at tentu ocasione de bidere su bascu in totue, butegas, cartellos istradales. In su museu Gugghenheim gasi etotu, totu sas didascalias sunt trilingues: bascu, ispagnolu e inglesu. Su bascu est normale chi bi siat e s'intendet semper de prus in buca de sa gente, mescamente giovana, chi at leadu cussentzia de su valore de custa limba. Lu faeddant cun sos figios a manera chi non si nche perdat, e chi sigat a campare in su tempus venidore. + Su grupu at leadu profetu mannu de custu viagiu e at peri tentu sa possibilidade de afortire ideas chi inoghe in Sardigna istentant a essere firmas. Difatis, est istadu craru chi, sena un'istandard iscritu, totu custas cosas non fiat istadu possibile a las faghere. + Sena un'istandard e cun unu muntone de maneras diferentes de iscriere comente fiat istadu a tretu de publicare unu cuotidianu, unu libru de sientzia o unu romanzu? In ie, nemos tenet dudas subra una regula unica, rapresentativa e autorevole. + Sos visitadores sardos in Euskadi ant tentu s'impressione chi in Sardigna totu siat oramai incarreradu ma chi bi servat galu un'isfortzu mannu pro arribbare a tzertos resurtados. B'at bisongiu de militantzia, voluntariadu e voluntade de ponnere sas bases pro chi su sardu non morgiat e pro chi sas istitutziones cumprendant chi su bilinguismu est una richesa e unu motore pro megiorare sa cunviventzia tzivile de sas culturas e de sos populos. + Sa voluntade de medas at a podere devennere sa voluntade de sa istituziones si su movimentu linguisticu at a essere unidu in atividades chi servant a moere sos mecanismos amministrativos. In Sardigna semus trinta annos in segus, su chi est incumintzadu inie est incumintzadu inoghe in sos annos '70, ma in Sardigna non b'at sighidu. Tropu trampas, tropu iscotzigos in ue sos chi podiant faghere meda ant perdidu tempus ponende fatu a localismos chi ant privadu sa limba de tennere s'istrumentu primu pro moere cun s'ufitzialidade: s'istandard. + Como su chi servit est sa voluntade de sos de su movimentu, b'at sas leges, ma peri s'istandard. + Su grupu at istabilidu ligamenes cun sos bascos pro cuncambiare esperientzias, cussigios e materiales e pro incumintzare a moere sas cosas in Sardigna. + In prus, Bilbao est candidada che a Casteddu a capitale europea de sa cultura, ant a ponnere in lughe s'ispetzialidade issoro, Casteddu at a faghere gasi etotu? + # _Giuanneluisu Stochino_ + + + + ### 02/09/2014 + ## Prus de 1300 AMIGOS DE SA LIMBA SARDA COMUNA! + ### . + + + + ## SA RIVOLUTZIONE SARDA E GIUANNE MARIA ANGIOI + Su 28 de abrile de su 1794 sos Sardos nch'aiant bogadu totu sos Piemontesos dae s'Ìsula. Ma, a pustis de mancu unu mese, una parte de cussas classes, sa burghesia e sa nobiltade chi aiant favoridu su movimentu populare, timende chi, bogados sos piemontesos, s'esseret acurtziende finas pro issos su tempus de si nch'agatare sena prus podere politicu e richesas, pro curpa de su populu chi cheriat andare prus addainnantis m sa rivolutzione, sulitzitant a torrare su Visure. + A pustis torradu su Visure, in Tatari, sos barones, timende sos massąjos chi no lis cheriant prus pagare nudda e sos rivolutzionarios chi los organizaiant, non cherent prus obeire a su Visure de Casteddu chi, a parrere issoro non los garantiat e, cherende faghere a sa sola, si proclamant autonomos. + Macari gasi creschet semper de prus sa gherra de sos massajos logudoresos, contra a sos barones. + A custu puntu, sos de su partidu progressista resessint a si nche faghere ponnere in una cummissione, incarrigada dae su visure Vivalda, de andare dae bidda in bidda de Logudoro, pro ponnere sas paghes, iscontrobbare chi totus aerent rispetadu sas voluntades de su guvernu de Casteddu e faghere torrare in surcu sos barones. + Sos incarrigados, su notaju Cilocu e ateros, imbetzes de iscontrobbare, chircant de pesare sa gente de sas bictdas contra a sos feudatarios. E tando, a pustis de pagu, totu sos de su Cabu de susu sunt in rivolutzione e, cumandados dae su notąju Cilocu e dae s'avogadu Mundula, moent a ocupare Tatari, a ue arrtban su 28 de nadale de su 1794. + A numene de su visure, dant ordine a sos barones de s'assugetare a su guvernu de Casteddu e nd'arrestant su bonu. Su fatu chi republicanos che a Cilocu e Mundula defensent, in custa ocasione, su podere piemontesu, si cumprendet bene. Su fatu est chi, pro unu pagu de tempus, isssos chircant de gherrare contra a su feudalesimu, mustrende*si fideles a su re ma isetende, pero, su mamentu addatu pro andare torra contra a sos Piemontesos. + In s'interi, su chi bi fiat abbarradu de sa burghesia democratica e republicana de Casteddu fiat semper pronta a realizare sos disinnos suos de libertade. S'ocasione si presentat cando su visure isseberat, pro sighire a ponnere ordine in su cabu de susu, propiu unu de custos democraticos, Giuanne Maria Angioi, e li dat sos matessi poderes suos faghende*lu _Alternos_. + Angioi, chi, a sa prima, fiat de sos prus moderados de su movimentu antifeudale, dae cando arribbat a Tatari devenit semper prus inimigu de sos feudatarios e de sos Piemontesos, a su puntu chi, su 29 de maju de su 1796, cumandende una militzia fata de massajos, pastores, moet dae Tatari pro ocupare Casteddu. S'8, intrant a Aristanis e in ie s'istentant --sena pero tennere perunu agiudu-- su tempus de permitere a sos Piemontesos de lis mandare contra sordados dae Casteddu. + S'11 de lampadas sos sordados de Angioi si nche fuint dae sa tzitade, bogados a fortza dae sos aristanesos. A pustis de unu mese, timende s'esertzitu chi beniat dae Casteddu, sa militzia de Angioi si nch'iscontzat de su totu. Angioi, chircadu e tratadu comente "bandidu", cun pagos sordados chi li fiant abarrados a curtzu, si nche fuit dae Aristanis a Bosa, a Santulussurgiu e, in fatu, a Tatari. + Ma non podende abarrare mancu in Tatari, ca li mancaiat s'agiudu chi teniat unu tempus, s'imbarcat in Portu Turre pro Ajacciu e, in fatu, Livorno. In fines, arribbat a Frantza, in ue abbarrat esiliadu, finas a cando morit in Parigi su 9 de freargiu de su 1808. + + + + ## "Normativizatzione ortografica de sa limba sarda" + Autore: **Diegu Corraine** + in: _Revista de filologia romanica_ + ISSN 0212-999X, Nº 17, 2000 + Numeru dedicadu a: **_Lenguas minoritarias en la romania. El sardo. Estado de la cuestion_** , pags. 257-282 + + + Normativizatzione de sa limba sarda / Diegu Corraine + + ## corraine_normativizatzione + Normativizatzione de sa limba sarda / Diegu Corraine + + + + ### 04/11/2014 + ## Sa "Editorial Moll" in catalanu cungiat! Sinnale malu! + ### Pro more de sas dificultades de s'economia e s'essida de modalidades noas de informatzione: internet e sos libros eletronicos. + Una noa mala pro sos catalanos ma finas pro chie, che a nois, produit libros in sardu. Est connota oramai sa crisi de s'editoria in totue, pro more de sas dificultades de s'economia e s'essida de modalidades noas de informatzione: internet e sos libros eletronicos. Non nos ispantat chi siant in dificultade manna sos editores in limba sarda, ca ischimus chi non tenimus assotzios de letores militantes e b'at pagu sensibilidade pro sa limba iscrita in sa sotziedade e in su guvernu locale e sardu. @@ -42643,12 +63532,20 @@ Ma nos ispantat chi sa crisi pertochet sa limba catalana. Est beru chi pro un'editore chi sessat de publicare in catalanu bi nd'at ateras deghinas o chentinas; chi s'iscola e sos libros de iscola funtzionant in catalanu; chi s'amministratzione, s'economia, sa cultura, s'informatzione funtzionant in catalanu. Sa crisi de sas Ed. Moll est sinnale malu pero. E narrere chi su prus de sos Catalanos tenet in favore suo sa cussentzia de essere una natzione e de tennere una limba natzionale! E narrere chi in contu de limba sunt coerentes, perseverantes, costantes e... disciplinados. + Cheret narrere chi finas pro una limba comente su catalanu tocat a essere semper ischidos, ativos, produtivos, pro essere bios. + #_Diegu Corràine_ + + ### 05/11/2014 + ## Autori sardi, scrivete in lingua madre e anche voi conquisterete il mondo + ### de Diego Corraine + Molti scrittori sardi, pur scrivendo in italiano, si sono affermati o si vanno affermando in un contesto sempre piu vasto, italiano e anche mondiale. Al punto che sono ormai numerosssime le loro traduzioni in tantissime lingue, comprese quelle meno diffuse come il catalano. Voglio ricordare fra tutti Bianca Pitzorno che non si accontenta di vedere i suoi libri in spagnolo ma e felice di potere essere abbondantemente tradotta anche in catalano. Non sfigurano neppure Marcello Fois, Salvatore Niffoi, Giulio Angioni e altri. + In altri casi e in altri luoghi, molti scrittori che sono espressione di culture periferiche come la nostra hanno dimostrato la volonta di affernare l'esistenza vitale della propria identita nazionale e linguistica, scrivendo nella propria lingua materna, giungendo al successo in patria e poi affermandosi in altre lingue all'esterno. È il caso del basco Bernardo Atxaga, del galiziano Manuel Rivas, dei catalani Merce Rodoreda, Carme Riera, Baltasar Porcel, che hanno un affezionato pubblico anche in italiano. E che dire della tanto apprezzata schiera di scrittori israeliani, quali David Grossman, Oz, Yeoshua, Meir Shalev, che scrivono in ebraico, per poi girare il mondo in altre lingue? Per non parlare degli intellettuali africani piu avveduti, che, per assicurare un risveglio vero dell'Africa, vogliono scommettere sulle lingue africane, che sono il distintivo piu evidente della loro identita. Curiosamente, ma neppure tanto, molti di essi si sono mostrati piu coraggiosi di molti nostri scrittori, a cominciare da Thomas Mofolo, che col suo «Chaka» pubblicato in lingua sotho fin dal 1925 e tradotto in numerose lingue, compreso l'italiano, appartiene oggi al patrimonio letterario mondiale, e seguire con J.L Dubeau col suo romanzo «Insila ka tshaka» pubblicato nel 1930 in zulu, o Daniel Olorunf?mi Fagunwa, nigeriano, autore di «Ogbodu ode ninu igbo Olodumare» (La foresta dei mille demoni), del 1930, primo romanzo in yoruba. Attualmente, e anche il caso di Ngugi Wa Thiong'o, keniano, conosciuto anche in Italia per i suoi romanzi e per la raccolta di saggi «Spostare il centro del mondo/La lotta per le liberta culturali» in cui difende il multiculturalismo e la libera espressione delle culture come l'unico antidoto contro le devastazioni della globalizzazione e dell'imperialismo culturale. Lo scrittore ha voluto dare vitalita alla propria lingua, decidendo nel 1977 di abbandonare l'uso dell'inglese che lo aveva portato al successo, per scrivere soltanto nella lingua materna, il kikuyu. Una decisione per la quale il governo di Yomo Kenyatta lo mise in prigione e poi lo condanno all'esilio. @@ -42656,92 +63553,208 @@ Questi e altri sempre piu numerosi scrittori hanno il grande merito di rafforzare e di potenziare quel patrimonio immateriale che l'Unesco ha posto al centro della propria azione e esistenza, garanzia della diversita dell'umanita. Come? Dando dignita e modernita alla propria cultura e identita, prima di tutto nella loro lingua. Poi ci pensera la traduzione a farli circolare nel mondo della letteratura, quando hanno valore universale. È lo stesso Diop che lo dice in modo chiaro, rispondendo a chi gli chiedeva quando sarebbe uscita la traduzione francese del suo «Murambi»: 'Verra pubblicata, ma in seguito, entro cinque-sei anni. Prima e necessario che il libro si imponga nella lingua nella quale e stato concepito". Perche si tratta anche di una battaglia politica! Tornando in Sardegna, che cosa possiamo dire? Che, forse, la nostra letteratura soffre di una contraddizione: chi sa fare letteratura non usa il sardo, chi conosce il sardo non si impegna nel fare letteratura, eccetto poche eccezioni. Per la verita, alcuni, pur volendo scrivere in sardo, sostengono di non farlo perche non lo conoscono. E allora, muovendo dai tantissimi casi di scrittori in altre lingue, perche i nostri scrittori non facilitano la possibilita di proporre le loro opere in traduzione sarda, come essi stessi rendono possibile verso altre lingue? Anche perche scrivere in una piccola lingua come il sardo non puo impedire, come e ormai riconosciuto, una vasta diffusione, a condizione che si tratti gia di grande letteratura. Basti ricordare che anche lingue in difficolta come lo yddish possono varcare i loro ristretti confini, come ha dimostrato il premio nobel Isaac Singer, nel 1978, poi tradotto in tantissime lingue. Se siamo convinti che l'Unesco e l'Onu non sbagliano a intestardirsi con la difesa della diversita linguistica; se temiamo che scrivere buona letteratura in sardo sia difficile, allora proviamo con le traduzioni. Cosi potremo celebrare anche noi il 2008, proclamato dall'Onu 'Anno internazionale delle lingue", dando alla letteratura buone opere in lingua sarda e ai Sardi la possibilita di consolidare, anche con la letteratura, la propria diversita e identita. + #_Diegu Corràine_ + + ### 07/12/2014 + ## SU PRINTZIPEDDU + ### + Autore:** A. de Saint-Exupery** Illustradore: **A. de Saint-Exupery****** F.du 15x21 cm | Pagg. 84 + _Bortadu in sardu dae su frantzesu dae Diegu Corraine_ + ### _ _ + + + + ## SA RIVOLUTZIONE SARDA E GIUAMARIA ANGIOI + Su 28 de abrile de su 1794 sos Sardos nch'aiant bogadu totu sos Piemontesos dae s'Ìsula. Ma, a pustis de mancu unu mese, una parte de cussas classes, sa burghesia e sa nobiltade chi aiant favoridu su movimentu populare, sulitzitant su Visure a torrare. Pro ite? Ca timiant chi, bogados sos piemontesos, s'esseret acurtziende finas pro issos su tempus de si nch'agatare sena prus podere politicu e richesas, pro curpa de su populu chi cheriat andare prus addainnantis in sa rivolutzione. + A pustis torradu su Visure, in Tatari, sos barones, timende sos massąjos chi no lis cheriant prus pagare nudda e sos rivolutzionarios chi los organizaiant, non cherent prus obeire a su Visure de Casteddu chi, a parrere issoro non los garantiat e, cherende faghere a sa sola, si proclamant autonomos. + Macari gasi creschet semper de prus sa gherra de sos massajos logudoresos, contra a sos barones. + A custu puntu, sos de su partidu progressista resessint a si nche faghere ponnere in una cummissione, incarrigada dae su visure Vivalda, de andare dae bidda in bidda de Logudoro, pro ponnere sas paghes, iscontrobbare chi totus aerent rispetadu sas voluntades de su guvernu de Casteddu e faghere torrare in surcu sos barones. + Sos incarrigados, su notaju Cilocu e ateros, imbetzes de iscontrobbare, chircant de pesare sa gente de sas biddas contra a sos feudatarios. E tando, a pustis de pagu, totu sos de su Cabu de susu sunt in rivolutzione e, cumandados dae su notąju Cilocu e dae s'avogadu Mundula, moent a ocupare Tatari, a ue arribant su 28 de nadale de su 1794. + A numene de su visure, dant ordine a sos barones de s'assugetare a su guvernu de Casteddu e nd'arrestant su bonu. Su fatu chi republicanos che a Cilocu e Mundula defensent, in custa ocasione, su podere piemontesu, si cumprendet bene. Su fatu est chi, pro unu pagu de tempus, isssos chircant de gherrare contra a su feudalesimu, mustrende*si fideles a su re ma isetende, pero, su mamentu addatu pro andare torra contra a sos Piemontesos. + In s'interi, su chi bi fiat abbarradu de sa burghesia democratica e republicana de Casteddu fiat semper pronta a realizare sos disinnos suos de libertade. S'ocasione si presentat cando su visure isseberat, pro sighire a ponnere ordine in su cabu de susu, propiu unu de custos democraticos, Giuanne Maria Angioi, e li dat sos matessi poderes suos faghende*lu _Alternos_. + Angioi, chi, a sa prima, fiat de sos prus moderados de su movimentu antifeudale, dae cando arribbat a Tatari devenit semper prus inimigu de sos feudatarios e de sos Piemontesos, a su puntu chi, su 29 de maju de su 1796, cumandende una militzia fata de massajos, pastores, moet dae Tatari pro ocupare Casteddu. S'8, intrant a Aristanis e in ie s'istentant --sena pero tennere perunu agiudu-- su tempus de permitere a sos Piemontesos de lis mandare contra sordados dae Casteddu. + S'11 de lampadas sos sordados de Angioi si nche fuint dae sa tzitade, bogados a fortza dae sos aristanesos. A pustis de unu mese, timende s'esertzitu chi beniat dae Casteddu, sa militzia de Angioi si nch'iscontzat de su totu. Angioi, chircadu e tratadu comente "bandidu", cun pagos sordados chi li fiant abarrados a curtzu, si nche fuit dae Aristanis a Bosa, a Santulussurgiu e, in fata, a Tatari. + Ma non podende abarrare mancu in Tatari, ca li mancaiat s'agiudu chi teniat unu tempus, s'imbarcat in Portu Turre pro Ajacciu e, in fatu, Livorno. In fines, arribbat a Frantza, in ue abbarrat esiliadu, finas a cando morit in Parigi su 9 de freargiu de su 1808. + + + + ## Su Giapone puru torrat a domo dae s'Iràq + Junichiro Koizumi, su Primu Ministru Giaponesu, annuntziat oe su ritiru de sa tropas niponicas chi sunt in Samawa, in su sud de s'Iraq. Custa detzisione - narat Koizumi - est istada pigada de acordu cun sos Istados Unidos, su Regnu Unidu, s'Australia e sos ateros paisos alliados chi bi sunt in Iraq. S'Imperu Niponicu tenet unos 600 militares in Samawa, in sa provintzia meridionale irachena de Muthana, e sunt impreados in progetos de ricostrutzione e cun su nono espressu (pro sa Costitutzione patzifista de su Giapone) de partetzipare a atziones militares. Finas a como, sa defensa de sa base giaponesa fiat de amanigiu de sa fortzas britannicas e australianas. + "Amus agabadu su traballu nostru, agiudos umanitarios e dinare pro sa ricostrutzione de su paisu, e duncas faghimus torrare a domo sas tropas", afirmat su capu de s'esecutivu niponicu. + Custa est istada s'operatzione de impreu de sas tropas militares giaponesas, foras de su territoriu niponicu, prus manna, a pustis a sa fine de sa II° Gherra Mundiale.**[**_gpd_**]** + + ## SOS SARDOS NO ISCHINT A CALE ALA SI DARE + xxxx + + + + ## SOS INGLESOS IN CASTEDDU + + + + ## SU PASSÀGIU DEFINITIVU A SOS DUCAS DE SAVOJA + xxx + + + + ## SAS DERROTA DE SOS TENTATIVOS RESTAURADORES ISPAGNOLOS + xx + + + + ## Su ministeriu de su Rennu pro sos afares de sa Sardigna + + + + + ## evangelios_lsc_SL_1.epub + + + + ### 10/01/2015 + ## TARIFA POSTALE DE IMBIU RACUMANDADU in ITÀLIA + ### + _pro **Italia**:_ + + + + ### 10/01/2015 + ## + Cuncursu "LIMBAS IN PONTE" de tradutzione literaria in sardu + ### + BANDU 2015 + Sas **EDITZIONES PAPIROS**, cun su patronadu de sa **Comuna de NORGHIDDO**, + BANDINT + ### **SU PRÈMIU "LIMBAS IN PONTE", de tradutzione literaria in sardu** + _(intituladu a Eliezer Ben Yehuda, 1858-1922)_** + S'opera chi at a essere bortada e publicada in sardu pro su 2015 est: + Sos Tradutores interessados devent faghere sa tradutzione in sardu (cunforma a sas normas LSC/Limba Sarda Comuna) dae su testu inglesu de sa prima parte de su libru **A CHRISTMAS CAROL de Charles Dickens**, chi publicamus inoghe suta (5527 car.). + Sa tradutzione, iscrita in carateres de imprenta, cheret imbiada in busta cungiada, intro de su 7-2-2015, a: + In foras de sa busta cheret postu petzi unu pseudonimu, in intro bi devet essere un'atera busta cun su matessi pseudonimu in foras e, in intro, numene, sambenadu, indiritzu, telefonu e posta eletronica de su tradutore. + In mesu de sas tradutziones arribbadas, at a essere premiada sa tradutzione megius dae s'inglesu. Su tradutore premiadu, tando, at a retzire s'incarrigu de bortare in sardu su libru intreu. Sa tradutzione at a essere pagada a su tradutore cun 1200 € (brutos). Su libru at a essere publicadu dae sas Editziones PAPIROS in sa serie SenaLacanas, chi si riservat sa possibilidade de acontzare ortografia e lessicu. + _Carl Dickens_ + STAVE I: MARLEY'S GHOST + MARLEY was dead: to begin with. There is no doubt whatever about that. The register of his burial was signed by the clergyman, the clerk, the undertaker, and the chief mourner. Scrooge signed it: and Scrooge's name was good upon 'Change, for anything he chose to put his hand to. Old Marley was as dead as a door-nail. + Mind! I don't mean to say that I know, of my own knowledge, what there is particularly dead about a door-nail. I might have been inclined, myself, to regard a coffin-nail as the deadest piece of ironmongery in the trade. But the wisdom of our ancestors is in the simile; and my unhallowed hands shall not disturb it, or the Country's done for. You will therefore permit me to repeat, emphatically, that Marley was as dead as a door-nail. + Scrooge knew he was dead? Of course he did. How could it be otherwise? Scrooge and he were partners for I don't know how many years. Scrooge was his sole executor, his sole administrator, his sole assign, his sole residuary legatee, his sole friend, and sole mourner. And even Scrooge was not so dreadfully cut up by the sad event, but that he was an excellent man of business on the very day of the funeral, and solemnised it with an undoubted bargain. + The mention of Marley's funeral brings me back to the point I started from. There is no doubt that Marley was dead. This must be distinctly understood, or nothing wonderful can come of the story I am going to relate. If we were not perfectly convinced that Hamlet's Father died before the play began, there would be nothing more remarkable in his taking a stroll at night, in an easterly wind, upon his own ramparts, than there would be in any other middle-aged gentleman rashly turning out after dark in a breezy spot--say Saint Paul's Churchyard for instance-- literally to astonish his son's weak mind. + Scrooge never painted out Old Marley's name. There it stood, years afterwards, above the warehouse door: Scrooge and Marley. The firm was known as Scrooge and Marley. Sometimes people new to the business called Scrooge Scrooge, and sometimes Marley, but he answered to both names. It was all the same to him. + Oh! But he was a tight-fisted hand at the grind-stone, Scrooge! a squeezing, wrenching, grasping, scraping, clutching, covetous, old sinner! Hard and sharp as flint, from which no steel had ever struck out generous fire; secret, and self-contained, and solitary as an oyster. The cold within him froze his old features, nipped his pointed nose, shrivelled his cheek, stiffened his gait; made his eyes red, his thin lips blue; and spoke out shrewdly in his grating voice. A frosty rime was on his head, and on his eyebrows, and his wiry chin. He carried his own low temperature always about with him; he iced his office in the dog-days; and didn't thaw it one degree at Christmas. + External heat and cold had little influence on Scrooge. No warmth could warm, no wintry weather chill him. No wind that blew was bitterer than he, no falling snow was more intent upon its purpose, no pelting rain less open to entreaty. Foul weather didn't know where to have him. The heaviest rain, and snow, and hail, and sleet, could boast of the advantage over him in only one respect. They often "came down" handsomely, and Scrooge never did. + Nobody ever stopped him in the street to say, with gladsome looks, "My dear Scrooge, how are you? When will you come to see me?" No beggars implored him to bestow a trifle, no children asked him what it was o'clock, no man or woman ever once in all his life inquired the way to such and such a place, of Scrooge. Even the blind men's dogs appeared to know him; and when they saw him coming on, would tug their owners into doorways and up courts; and then would wag their tails as though they said, "No eye at all is better than an evil eye, dark master!" + But what did Scrooge care! It was the very thing he liked. To edge his way along the crowded paths of life, warning all human sympathy to keep its distance, was what the knowing ones call "nuts" to Scrooge. + Once upon a time--of all the good days in the year, on Christmas Eve--old Scrooge sat busy in his counting-house. It was cold, bleak, biting weather: foggy withal: and he could hear the people in the court outside, go wheezing up and down, beating their hands upon their breasts, and stamping their feet upon the pavement stones to warm them. The city clocks had only just gone three, but it was quite dark already-- it had not been light all day--and candles were flaring in the windows of the neighbouring offices, like ruddy smears upon the palpable brown air. The fog came pouring in at every chink and keyhole, and was so dense without, that although the court was of the narrowest, the houses opposite were mere phantoms. To see the dingy cloud come drooping down, obscuring everything, one might have thought that Nature lived hard by, and was brewing on a large scale. + The door of Scrooge's counting-house was open that he might keep his eye upon his clerk, who in a dismal little cell beyond, a sort of tank, was copying letters. Scrooge had a very small fire, but the clerk's fire was so very much smaller that it looked like one coal. But he couldn't replenish it, for Scrooge kept the coal-box in his own room; and so surely as the clerk came in with the shovel, the master predicted that it would be necessary for them to part. Wherefore the clerk put on his white comforter, and tried to warm himself at the candle; in which effort, not being a man of a strong imagination, he failed. + #_Diegu Corràine_ + locandina inPDF + + ## LIMBAS IN PONTE + locandina inPDF + #_Diegu Corràine_ + + ## Prima letzione: «Inshallah» + Mai comente a como sos cursos de limba e cultura araba sunt istados gasi sighidos. Si carculatchi in sos urtimos bator annos, petzi in sos ateneos italianos prus importantes, su numeru de sos istudentes iscritos a sos cursos chi prevident s'istudiu de s'arabu, de s'islamistica e de su deretu musulmanu sunt triplicados. S'arabu no est petzi una limba, est unu mundu nou, una cultura de connoschere. S'Italia s'est mustrende sensibile a custa casta de istudiu. Piseddos e mescamente piseddas incumintzant custa aventura, ma sa materia araba interessat finas sos prus "mannittos" (medas sos istudentes de sos cursos serales) . + In s'universidade Orientale de Napoli in unos cantos cursos de laurea s'est registradu un'aumentu de iscritos de su 250%, numeru chi faghet cuncurrentzia a su de chie si iscriet a sos cursos de limba inglesa. + Ma pro ite una pessone detzidit de s'acurtziare a una limba chi paret gasi difitzile, mescamente a s'incumintzu? Est petzi pro sa curiosidade de bortare sos messagios de Bin Laden? O pro agatare unu traballu pagadu bene e seguru? E sos kamikazes? E sa bellesa de Rania de Giordania? Forsis sunt totu custos motivos, paris cun ateros chi ant fatu naschere s'amore pro s'arabu e pro su deretu islamicu. De seguru sa politica est unu de sos motivos printzipales pro la istudiare; sos cursistas, pero, narant chi non non est tantu s'11 de cabudanni in New York ma sa chistione palestinesa chi los at ispintos a frecuentare sas aulas de Roma, de Napoli o de Venezia. Sos piseddos cherent ischire ( non petzi issos) ite b'at in dae segus de sos fatos orientales; custu ispinghet totus a una abertura mentale prus manna. [_sch_] + + + ### 30/01/2015 + ## Endangered Languages and New Technologies + AA.VV., cuidadu dae **Mari C. Jones** + Negli ultimi 15-20 anni lo sviluppo delle nuove tecnologie si e rivelato una prezioso alleato delle lingue che rischiano di scomparire. La possibilita di archiviare suoni e testi, cosi come quella di realizzare traduttori e correttori telematici, e stata accolta con grande interesse dalle associazioni, dagli studiosi e dalle amministrazioni locali che si occupano di questo tema. + Anche l'Italia e impegnata in questo senso: basti pensare alla ditta Smallcodes, fondata a Firenze da Carlo Zoli per difendere la diversita linguistica con i mezzi offerti dalle nuove tecnologie. A tale scopo realizza siti, traduttori e correttori in linea per lingue minoritarie come ladino, occitano, sardo, etc. + Su questo tema si concentra **_Endangered Languages and New Technologies_** (Cambridge University Press, Cambridge 2014, pp. 228, $99.00), curato da Mari C. Jones. + Il volume attinge a studi recenti sulle lingue minacciate di varie parti del mondo - Europa, Asia, Africa, Americhe - mettendo in evidenza quello che si sta facendo per scongiurarne la scomparsa. Al tempo stesso sottolinea che le tradizionali tecniche di documentazione non vanno abbandonate, perche combinandosi con quelle nuove possono rivelarsi molto utili. + I saggi sono di Nicholas Ostler, Aimee Lahaussois, Sjef Barbiers, Hugh Paterson, Matt Coler, Petr Homola, Dorothee Beermann, Russell Hugo, Bernard Bel, Mederic Gasquet-Cyrus, Anthony Scott Warren, Geraint Jennings, Tjeerd de Graaf, Cor van der Meer, Lysbeth Jongbloed-Faber, Cecilia Ode e Jeffrey E. Davis. + Mari C. Jones e Lettrice di Lingua e linguistica francese all'Universita di Cambridge. Fra le sue opere si ricorda "Keeping Languages Alive" + (2013, che ha curato insieme a Sarah Ogilvie. de **Alessandro Michelucci** + Date Published: December 2014 format: Hardback isbn: 9781107049598 @@ -42750,61 +63763,121 @@ weight: 0.46kg contains: 29 b/w illus. 5 maps 8 tables price: £65.00 + Pro ateras informatziones e pro comporare: + + + + ## La minoranza inesistente / I berberi e la costruzione dello Stato algerino + ### Custa minoria linguistica e culturale est manna e currispondet a su 30% de sa populatzione algerina. + de **Marisa Fois** + S'Algeria tenet un'istoria cumplicada: a pustis de sa colonizatzione frantzesa e una gherra de liberatzione "natzionale" longa, est colada in su monopoliu de su partidu unicu, su multipartidismu e sa vitoria de una fortza politica de base religiosa, su radicalismu islamicu e sa gherra tzivile. Su libru proponet un'istudiu de una parte "minoritaria", sos Berberos, de custu cumplessu presentadu comente esclusivamente arabu. Custa minoria linguistica e culturale est manna e currispondet a su 30% de sa populatzione algerina. Sende chi sunt sa populatzione originaria, sunt istados semper postos a unu chirru e ismentigados in s'istoria algerina. Petzi in custos urtimos annos ant cumintzadu a nde tratare. Pro custu, su libru est intituladu "sa minoria insesistente". Fois istudiat s'istoria de comente est naschidu s'istadu algerinu, s'identidade sua e sos cuntrastos politicos. Dae su cumintzu de sos "beranos arabos" in su 2011, sa pretesa de su movimentu berberista de una "Algeria algerina", contra a una Algeria "arabu-islamica", rapresentat una chistione emblematica e de atualidade manna + _Marisa Fois est professora de Istoria e istitutziones de s'Àfrica in s'Universidade de Casteddu, Dipartimentu de Sientzias Sotziales e de sas Istitutziones._ + Edizione:2013 Collana: Studi Storici Carocci ISBN: 9788843069231 + Pagine: 120 Prezzo: € 14,00 + Pro ateras informatziones e pro **comporare**: + + + + ## Spostare il centro del mondo / La lotta per le liberta culturali + de **Ngugi wa Thiong'o ** + Convinto che ogni scrittore debba esprimersi nella propria lingua di origine, Thiong'o, nel 1977, incomincio' a scrivere solo in kikuyu. Il governo Kenyatta prima lo mise in prigione, poi lo esilio'. In questi saggi famosi lo scrittore kenyota muove da una considerazione: l'Occidente si considera il Centro del mondo; controlla il potere culturale, cosi come controlla quello politico ed economico. Spostare quel Centro e' indispensabile per liberare le culture del mondo dai recinti del nazionalismo, della classe, della razza, del sesso. Thiong'o condensa in queste pagine un tema che negli ultimi anni ha attraversato tutta la sua attivita letteraria, teatrale, saggistica e i suoi corsi universitari tenuti durante l'esilio americano. "Testo di forte impatto" (Le Monde Diplomatique) per chi crede che il multiculturalismo e la libera espressione delle culture sia l'unico antidoto contro le devastazioni della globalizzazione e dell'imperialismo culturale. + Ngugi wa Thiong'o e poeta, narratore, professore di Letterature africane all'Universita di Yale, e anche autore di saggi che vengono qui raccolti per la prima volta per il pubblico italiano. Cristina Lombardi-Diop ha curato la traduzione ed ha scritto l'introduzione all'edizione italiana. + ISBN: 978-88-8353-032-6 Anno: 2000 Pagine: 216 Prezzo: € 16,53 + Pro ateras informatziones e pro comporare: + + + + ### 01/02/2015 + ## Pro Armenia: Voci ebraiche sul genocidio armeno + de **AA.VV.** + Ormai sembrano lontani i tempi in cui la Shoah veniva considerata una tragedia unica e irripetibile. In realta questa idea non e del tutto scomparsa, ma ormai gli studiosi che la sostengono sono pochissimi. Per quanto riguarda in particolare l'Italia, comunque, cio che conferma in modo definitivo questo cambiamento e il libro Pro Armenia. Voci ebraiche sul genocidio armeno (La Giuntina, Firenze 2015, pp. 140, € 12). + Il fatto che il volume sia stato concepito e pubblicato dalla principale casa editrice ebraica bnon lascia spazio a dubbi. + Il libro esce in un momento particolarmente significativo, dato che il 2015 segna il centenario del genocidio armeno (in realta, questo fu il genocidio di tutte le minoranze cristiane dell'impero ottomano, quindi anche Assiri e Greci del Ponto). + Curato da Fulvio Cortese e Francesco Berti, il libro propone le testimonianze di quattro ebrei che videro coi propri occhi la furia omicida dell'esercito ottomano. La prefazione e scritta da Antonia Arslan, la studiosa padovana di origine armena nota per libri come "La masseria delle allodole" e "La strada di Smirme". + Un libro molto prezioso sotto il profilo storico, culturale e umano, un'opera che verra ricordata. + La Giuntina, fondata nel 1980 da Daniel Vogelmann, che la dirige tuttora, offre un catalogo di grande interesse che permette di approfondire la conoscenza della cultura ebraica in tutte le sue espressioni. + de _Alessandro Michelucc_i + Per altre informazioni: + + + + ### 01/02/2015 + ## Polinesia, un paradiso che muore + de **Alain Gerbault** + Negli ultimi secoli molti spiriti inquieti e avventurosi hanno subito il fascino della Polinesia e dell'Oceania in generale. Basti pensare a Dea Birkett, Paul Gauguin o Jack London. Ispirati da quelle isole lontane, molti di loro ci hanno lasciato dei documenti preziosi: romanzi, racconti dei loro viaggi, disegni. + Una testimonianza di particolare interesse e quella che ci ha lasciato Alain Gerbault (1893-1941), un navigatore francese che trascorse gli ultimi anni della propria vita nelle isole polinesiane. Gerbault non si limito a visitare la vasta regione vagando da un'isola all'altra, ma scrisse alcuni libri che esaltano la cultura polinesiana e condannano la loro aggressione da parte della civilta industriale. + Uno di questi libri ("Un paradis se meurt", 1949) e stato pubblicato recentemente in italiano: **_Polinesia, un paradiso che muore_**, un titolo che coglie appieno la sostanza del messaggio di Gerbault ed esprime perfettamente il suo grido disperato di ribellione. + L'opera (Mare Verticale, Grancona [Vicenza] 2014, pp. 300, € 18) e il suo canto d'amore per la Polinesia, alla quale il navigatore dedico i suoi ultimi anni di vita e le sue ultime forze. + Il grido di protesta levato da Gerbault suona profetico. Negli anni Sessanta, dopo l'indipendenza dell'Algeria, la Francia cerchera un nuovo territorio per gli esperimenti nucleari che faceva nel Sahara. Scartata la Corsica in seguito alle proteste locali, Parigi individuera nella Polinesia "francese" il luogo adatto per continuare le sue esercitazioni. + Il libro di Gerbault rappresenta una lettura molto utile, se non obbligatoria, per coloro che hanno a cuore la diversita culturale. + de **Alessandro Michelucci** + pagine 270 formato 210 x145 prezzo € 18 anno 2014 Isbn: 978-88-97173-37-3 + Pro ateras informatziones e pro **comporare**: + + + + ## **Sos Berberos oe** > intervista a Marisa Fois + + + + ## Ataturk in the Nazi Imagination + de **Stefan Ihrig** + Chi e stato in Turchia ha potuto vedere che in questo paese Mustafa Kemal Pasha (1881-1938), piu noto come Ataturk (padre dei Turchi), viene idolatrato come una divinita. Negli ultimi anni questo culto ha subito una leggera flessione, ma il fondatore della Turchia rimane presente nei luoghi pubblici con fotografie, ritratti, statue. In molti paesi europei, compresa l'Italia, si e diffusa un'ammirazione piuttosto acritica per lui. Secondo un radicato conformismo di stampo progressista, il fatto che Ataturk abbia fondato una Turchia "laica e moderna" e bastato perche venissero dimenticate le orribili nefandezze che aveva compiuto per raggiungere questo obiettivo. Fra queste, il tentativo di cancellare la ricchezza multiculturale ereditata dall'impero ottomano, rimpiazzandola con un centralismo grigio e soffocante. Non a caso il suo modello era stata la Francia repubblicana, nemica giurata delle minoranze e della diversita culturale. Un solo popolo, una sola lingua, una sola cultura: questa e la pietra angolare sulla quale sono stati costruiti entrambi gli stati. Ferme restando, ovviamente, le differenze che li separano. @@ -42814,205 +63887,422 @@ Uno di questi viene proposto da Stefan Ihrig, autore di **Ataturk in the Nazi Imagination** (Harvard University Press). L'opera approfondisce una pagina storica poco nota del ventennio fra le due guerre mondiali: le relazioni fra la Germania hitleriana e la neonata repubblica turca. + Molti tedeschi, soprattutto a destra, videro nella Turchia un modello da imitare: un paese autoritario, centralizzato, moderno. Perfino il genocidio armeno esercito un notevole fascino su di loro. Naturalmente non si puo imputare ad Ataturk il fatto che Hitler lo ammirasse, ne il fatto che in Turchia "Mein Kampf" sia ancor oggi un best seller (il titolo turco e "Kavgam"). Ma la cosa cambia aspetto se si considerano le notevoli somiglianze fra i due paesi. Un'opera di enorme valore storico e culturale, un libro che dovrebbe essere tradotto in italiano. + La sua utilita va ben oltre il caso particolare, perche ci stimola ad accantonare due pessime abitudini. Una consiste nel valutare l'azione politica unicamente per i suoi risultati, prescindendo dai mezzi che vengono utilizzati per raggiungerli. L'altra consiste nel condannare le mostruosita delle dittature ma tollerare le stesse se vengono compiute da un regime formalmente democratico come quello di Ataturk. + editore. Harvard University Press pagg.: 320 annu: 2014 formadu: 15,6 x 23,5 cm + _Stefan Ihrig si e laureato all'Universita di Cambridge con una tesi sul tema "Nazi Perceptions of the New Turkey, 1919-1945". Specialista di storia europea e delle relazioni fra la Germania e l'impero ottomano e, e Polonsky Fellow al Van Leer Jerusalem Institute._ de **Alessandro Michelucci** + Pro ateras informatziones e pro **comporare**: + + + + ## I dannati dell'Asinara. L'odissea dei prigionieri austro-ungarici nella Prima guerra mondiale + di **Luca Gorgolini** + Nell'ottobre del 1915, le truppe tedesche e austroungariche da nord e le truppe bulgare da est attaccano e invadono la Serbia. L'esercito serbo tenta una fuga verso il principato fratello del Montenegro, verso l'Albania e verso il mare, trascinando al suo seguito decine di migliaia di civili, divenuti profughi e di prigionieri austro-ungarici. Una marcia interminabile, estenuante, durante la quale trovano la morte un numero enorme di individui. I prigionieri austriaci sopravvissuti, circa 24.000, verranno presi in consegna dalle truppe italiane ed imbarcati alla volta dell'Italia, destinazione Sardegna, isola dell'Asinara. Tra questi, centinaia moriranno durante la traversata, sfiniti nel fisico, colpiti dal colera e da altre malattie, che una volta giunti sull'"isola del Diavolo", causeranno in pochi giorni la morte di molte migliaia di uomini, vittime anche dell'impreparazione e dell'inadeguatezza manifestata dalle autorita militari e sanitarie italiane, messe sotto pressione dal governo, fermamente intenzionato a non concedere ad altre nazioni la custodia di quegli uomini, soldati di un esercito divenuto da pochi mesi nemico. Prendeva cosi forma uno dei piu grandi campi di prigionia allestiti in Italia durante la Grande guerra. Le testimonianze dei diversi protagonisti e degli attenti osservatori di quell'odissea, vengono messe a confronto allo scopo di fare luce su una delle pagine piu drammatiche della Prima guerra mondiale. + _**Luca Gorgolini** e assegnista di ricerca presso l'’Universita di Bologna. Membro della redazione di “Storia e Futuro” (www.storiaefuturo.com), collabora al progetto di ricerca “Laboratorio di storia sociale Memoria del quotidiano” (www.laboratoriodistoriasociale.eu). Tra le sue pubblicazioni: Emozioni di guerra (2008) e Capitani d’impresa (2010, curato con M. Costantini)._ + annu: 2011 preju: 18,00 euro Prefazione di Paolo Sorcinelli + Pro informatziones e pro comporare: + + + + + ## Onu: minetza de desertificatzione + "Sa desertificatzione est una de sas minetzas prus serias chi s'umanidade devet afrontare. Est unu problema globale chi tocat su chimbe unu de sa populatzione mundiale in prus de chentu paisos" at ammentadu su Segretariu generale de s'Onu Kofi Annan, in su messagiu difusu in sa "Die mundiale pro sa luta a sa desertificatzione e a sa sicagna", fata sabadu 17 de lampadas. S'impoverimentu de sos terrinos no est causadu petzi dae problemas atmosfericos ma finas dae sa povertade, chi ispinghet sas pessones a si nche tramudare a sas tzitades, cun efetos sotziales e economicos mannos meda. + "Si no amus a faghere carchi cosa," at naradu Annan "in base a sos datos chi tenimus intre su 2020 belle 60 milliones de pessones ant a moere dae sas areas desertificadas de s'africa sub-sahariana a chirru de su nord de su continente e s'Europa e in totu su mundu 135 milliones de pessones diant a devere lassare sos logos issoro". Ma finas si sa desertificatzione cheret narrere povertade, su desertu est, imbetzes, un'ecosistema chi bivet e "un'eredidade unica e delicada chi devet essere preservada" at sighidu Annan, ammentende chi su tema de sa die est "Sa bellesa de sos desertos, su disafiu de sa desertificatzione". S'obietivu de s'initziativa, chi ruet in su de deghe aniversarios de sa cunventzione Onu contra a sa desertificatzione, est finas de dare cara a sa bida de milliones de pessones, mescamente de s'area sub-sahariana (ue su 66% de su territoriu est sicu), de unas cantas regiones de s'Asia e de s'America Latina. _[sch]_ + + + + ### 12/02/2015 + ## Su pastore e sa funtana + ### de Gianni Rodari + Una bia b'aiat unu pastore, chi istaiat in una pinneta in sos montes de Abrutzu, chi si nche colaiat su tempus paschende sas berbeghes, gasi poveru chi non connoschiat su restu de su mundu. Cada die si [chessaiat](chessare_0_1_1) narende a isse etotu: «Oh, si connoschere su restu de su mundu, forsis mi dia podere faghere ricu finas deo». + Unu mangianu fiat colada in cue una betzedda, l'aiat intesu murmutende e l'aiat pregontadu: + --¿Pro ite ti ses chessende, pastore'? + --Mi so chessende ca non connosco su restu de su mundu, gasi m'at a tocare a abbarrare semper poveru. + --Si m'as a faghere unu praghere, t'apo a imparare deo a ti faghere ricu. + --Unu praghere? Bos nde fatzo finas sete. + Prus de sete no ischiat a contare, ca teniat petzi sete berbeghes. + --Deves andare a s'Àquila,-- l'aiat naradu sa betzedda --in cue as a agatare sa funtana de sas norantanoe issetas: conta sas issetas, torra a mi narrere cantas sunt, e t'apo a faghere cuntentu. + --E chie mi tentat sas berbeghes? + --Ti las apo a tentare deo. Pero non ti nde potzo tentare prus de ses. Sa de sete ti la deves leare in fatu. + Su pastore aiat ringratziadu, s'aiat leadu sa de sete berbeghes e si fiat incaminadu chirru a s'Aquila. + Fiat arribbadu a tzitade a mangianu, e sa die de mercadu. Su pastore si fiat firmadu, incantadu, abbaidende sa gente chi fiat a chistionu e fiat cuntratende in manera bia e alligra, sos animales in bendida incarcados in sos agorros, sos bancos in ue b'aiat mercantzia de cada casta. + --Si s'Aquila est su restu de su mundu, est propiu una bellesa-- si fiat pessende. In cussu, unu mercante si fiat acurtziadu e l'aiat pregontadu si li bendiat sa berbeghe. + --No nd'isco si est in bendida,-- aiat rispostu su pastore --est sa berbeghe mea e finas a como no s'est ismalaidada mai. + Su mercante aiat cumpresu chi fiat faeddende cun unu macocu. Ma fiat unu mercante onestu e no nd'aiat chertu tirare profetu. Pro sa berbeghe l'aiat brindadu una cantidade de dinare, e su pastore --chi no aiat mai bidu totu cussu dinare totu a una bia-- aiat atzetadu. Si nch'aiat postu su dinare in unu pannutzu e si fiat incaminadu belle currende pro torraret a su monte. Totu in unu pero si fiat ammentadu de su praghere chi deviat faghere a cussa betzedda, aiat pregontadu a una pessone chi fiat colende in ue fiat su caminu de sa funtana de norantanoe issetas e bi fiat andadu. + Ite ispantu! Sa funtana curriat totu a inghiriu de una pratzighedda e dae totu sas bucas s'abba essiat alligra e frisca. Si in sa bidda de sas fadas b'at una funtana, devet essere de seguru una funtana che a cussa. + Su pastoreddu, a pustis de s'essere tzatzadu de mirare e de ascurtare sa musica de sa funtana, aiat incumintzadu a contare sas isssetas. A dolu mannu suo, pero, no ischiat a contare prus in gasi de su numeru sete. Cando fiat arribbadu a su sete, aiat cumintzadu torra dae su cabu, e gasi sighende. A pustis, totu cuntentu, fiat torradu a su monte, aiat saludadu sa betzedda chi fiat abbarrada in cue tentende*li sas berbeghes e l'aiat contadu su chi li fiat capitadu in viagiu. + Sa betzedda l'ai at pregontadu: --Totus las as contadas sas isssetas? --De seguru chi las apo contadas: sunt sete. --Figiu me', ti ses faddidu in su contu. Non ti potzo propiu narrere sa manera de ti faghere ricu. + Su pastore nde fiat abbarradu mortu, e agiomai si poniat a pranghere. Tando sa betzedda, pro lu consolare, l'aiat naradu: + --Intro de sete dies apo a torrare a t'agatare. As a andare torra a tzitade a contare sa fontana de novantanoe issetas, e si as a agatare su numeru zustu t'apo a faghere cuntentu. + A pustis de sete dies zustas, sa betzedda fiant torrada e aiat naradu a su pastore: --Oe potzo dare cara eo a sas berbeghes tuas. Bae a s'Àquila e faghe coniente t'apo naradu. Ma lea*ti in fatu una berbeghe, ca eo so betza e a prus de chimbe sa bia no li potzo dare cara. + Su pastore s'aiat leadu sa de ses berbeghes e fiat faladu a tzitade a passu lestru. Fiant torra die de mercadu, e su pastore aiat addoviadu torra su mercante de s'atera bia, chi l'aiat pregontadu: --A ti la bendes sa berbeghe? --Ei-- aiat rispostu su pastore. Como ischiat ite boliant narrere cussas paraulas. --Andat bene-- aiat naradu su mercante. --Ti la comporo eo a su matessi preju de s'atera bia. --Nono,-- aiat rispostu su pastore --corno mi devides dare carchi cosa de prus, ca so prus pagu innorante e apo giai bidu su restii de su mundu. + Su mercante aiat risidu, e aiat annantu a su preju carchi soddu. Su pastore, totu cuntentu, aiat postu su dinare in su pannutzu, a pustis fiat andadu a sa fontana de norantanoe issetas e aiat incumintzadu a contare. Cando fiat arribadu a su numeru sete si fiat firmadu, e no ischiat prus andare a dae in antis. Mancu male chi unu pitzinnu si fiat firmadu a l'abbaidare. --Ite benit a pustis de su sete?-- l'aiat pregontadu su pastore. --S'oto. --E a pustis de s'oto? --Su noe. + E gasi si fint postos a contare in pare. Ma su pitzinnu ischiat a contare petzi finas a su numeru binti. Pro su pastore fiat giai unu bellu numeru. Totu cuntentu fiant torradu a su monte, aiat saludadu sa betzedda e aiat aboghiandu dae largu: --Sunt binti! + --Figiu me', ti ses faddidu un'atera bia. Mi dispiaghet, ma non potzo faghere nudda pro tene. Amus a torrare a proare dae inoghe a sete dies. + Sa chida a pustis su pastore fiat torradu a tzitade, si nch'aiat bendidu un'atera berbeghe, fiat andadu a contare sas issetas de sa funtana, ma paris arribadu a su numeru binti si fiat firmadu ca no ischiat prus a andare a dae in antis. Mancu male chi una pitzinna si fiat firmada a l'abbaidare. Fiant una pitzinna bona, chi ischiat a leghere, a iscriere e a contare, e in prus fiat finas meda zentile. Nd'aiat tentu dolu de cussu pastore in dificultade e l'aiat imparadu a contare totu sas bucas de sa funtana. lte ispantu! Fiant propiu norantanoe! + Custa bia su pastore fiat seguru de no aer faddidu su contu. Fiant torradu a passos mannos a su monte, ma sa betzedda non bi fiat prus. Sas bator berbeghes chi l'abbarraiant paschiant serias, e no aiant podidu risponder a peruna pregonta sua. Aiant fatu petzi: Beh, beh!, e aiant sighidu a paschere. + Su pastore no ischiat ite pessare. Pero non fiant mancu tropu addoloridu. Como teniat in buzaca su dinare chi aiat balanzadu dae sa bendida de sas tres berbeghes, teniat in conca norantanoe numeros, teniat in dae in antis de sos ogros sa bisione incantada de sa tzitade. Sa conca sua fiat gasi prena de cosas noas chi agiomai li doliat. E cantu ponimus chi bois ischides giai su restu de s'istoria? + Ischides giai chi su pastore, a pustis de aer incumintzadu a istudiare sos numeros e a connoschere su mundu, non si fiat firmadu prus. Si fiat fatu professore, fiant andadu a istare in tzitade, s'aiat cojuadu cussa pitzinna bona chi ischiat a leghere e a iscriere e, cando aiat tentu unu pitzinnu, nche l'aiat giutu a bidere sa funtana de norantanoe issetas e l'aiat imparadu a contare propiu comente aiat imparadu isse, contende e torrende a contare cussas norantanoe meravigias. + bortadu dae Diegu Corraine] + + + Gianni Rodari Gianni Rodari + + ## Gianni Rodari + Gianni Rodari + + + + ## Su gatu cun sas botas + ### de Charles Perrault + xxx + + + + ### 14/02/2015 + ## + La Corse, entre clanisme et nationalisme: + Introduction a une analyse politique 1789-2014 + de **Sampiero Sanguinetti** + La stampa parla poco e male della Corsica, facendo spesso generiche allusioni al fenomeno della violenza che affligge l'isola. Quello che mancava, pero, era un'analisi storica approfondita delle sue origini e del suo sviluppo. + A colmare questa lacuna ha provveduto il giornalista corso Sampiero Sanguinetti, autore del volume La Corse entre clanisme et nationalisme: Introduction a une analyse politique 1789-2014 (Albiana, Ajaccio, pp. misnpesso in evidenza che l'isola + Il libro non interessa soltanto coloro che si occupano della Corsica, ma fornisce uno spaccato sociale, politico e culturale affine a quello di altre societa insulari mediterranee. + Profondo conoscitore della materia, Sanguinetti disegna un ampio affresco storico che parte dalla Rivoluzione francese per arrivare fino ai nostri giorni. + Il volume dedica ampio spazio al clanismo, un fenomeno sociopolitico isolano che ha radici lontane. Si tratta di una realta nella quale si intrecciano certe famiglie corse, i loro rapporti con il potere centrale e il loro peso nella politica locale. + Naturalmente si tratta di un fenomeno che ha conosciuto trasformazioni imposte dai tempi e dai legami con Parigi. In ogni caso il clanismo e stato e resta il principale responsabile dell'immobilismo che blocca o comunque rallenta il rinnovamento sociale di cui l'isola ha urgente bisogno. + Sanguinetti descrive accuratamente il panorama ideologico dell'isola: dalla destra alla sinistra, dagli ecologisti ai nazionalisti. Questo ultimo termine, poi, definisce due tendenze ben diverse: autonomisti e indipendentisti. Le posizioni dei vati clan sui dibattiti di rilievo nazionale mettono in luce aspetti fondamentali per capire appieno i risvolti della politica isolana. + Il libro contiene anche una dettagliata analisi dei risultati elettorali locali. + Un'opera ricca di spunti per la riflessione, un libro che dovrebbe essere tradotto in italiano. + de _Alessandro Michelucci_ + Albiana 2014 Collection Prova 232 pages Format : 16 x 24 cm + Preju: 16€ ISBN : [978-2-8241-0593-2](tel:978-2-8241-0593-2) + Per altre informazioni: + + + + ### 16/02/2015 + ## + Naschida de Natalinu su famadu: su Sorighe Solitariu e sa rundine Silvia. + ### de Sarvadore Mannuzzu + Cantos annos teniat Natalinu su famadu? Benit male a torrare un'imposta. A lu bidere, e a l'intendere faeddende, cun sa boghighedda sua in foras de s'ordinariu, pariat chi nde teniat pagos: pagos a beru, semper. Mancari chi su tempus esseret colende, isse abbarraiat minore: forsis ca, dae cando fiat naschidu, fiat unu frade minore. Antis, non b'aiat nemos in su mundu chi lu fiat che a issu; e nudda creschiat, nudda cambaiat a inghiriu suo e a sas milli aventuras suas. + Est seguru pero chi, naschende, Natalinu teniat zero annos. E gasi, duncas, cumintzat s'istoria sua. + B'aiat unu sennore chi si naraiat Etore e b'aiat una sennora, sa mugere, chi si naraiat Giuanna. Teniant petzi unu figiu: e si naraiat Pascaleddu ca fiat naschidu sa die de Pasca de abrile. E difatis l'agradaiant sos oos de tziculate. + Una die, sennora Giuanna aiat naradu a sennor Ètore: «A l'ischis, creo chi nos at a arribbare un'ateru piseddu. e at a essere un'omineddu galanu. Ite l'amus a ponnere, a numene?». Sennor Ètore b'aiat pessadu meda: « Si at a naschere sa die de Pasca de Nadale l'amus a ponnere Natalinu». «Andat bene!» aiat naradu sennora Giuanna. Ambos duos fiant cuntentos meda. Fiat cuntentu meda finas Pascaleddu, chi creiat de agatare su fradigheddu in su presepiu o in suta de s'arbore. + A pustis de pagu tempus, sennora Giuanna aiat intesu carchi doloreddu a matza e fiat andada a su dotore. Su do-tore l'aiat visitada, aiat iscritu carchi cosa in s'elaboradore eletronicu e aiat iscantzadu sas lavras a su risu: «Nudda de malu, at a essere unu pitzinnu chi giogat a fubalu». Pasca­leddu, cando nche l'aiat ischidu, aiat pregontadu orioladu: «E tando, ma', petzi in televisione l'amus a bidere?». + Fiat arribbada Pasca de Nadale. E, pagu ora in antis de prandere, totu sas isvellias chi b'aiat in domo si fiant postas a sonare; aiant sonadu finas sos relogios, cun unu «drrrrrrrrin» chi no agabbaiat mai: e in totu sos aposentos si fiant allutas sas lughes mancari esseret mesudie. Natalinu fiat naschidu. + Fiat minore a beru, una cosa in foras de su logu suo; ma --custu non s'est bidu mai-- teniat giai totu sas dentes in buca e una barba tosta e niedda in sos cavaneddos. In prus, tzichirriaiat cun sa boghe de unu porcheddeddu neghidadu. «Miseros nois», aiat naradu sa mama. «Su nasitu giai est bellu», naraiat su babbu pro l'acunortare. + Nche l'aiant postu in s'aposenteddu chi l'aiant cuncordadu, in intro de su bratzolu suta de s'arbore de Pasca de Nadale cun totu sas lughigheddas coloradas. Pascaleddu s'iscampiaiat semper in sa ghenna, pro l'abbaidare. «Pas­cale' --lu mutiant su babbu e sa mama-- ajo, no l'infades, a fradigheddu tuo. No lu ses intendende comente est pranghende?». + In fines Natalinu si nche fiat dormidu. E, dormende, sur-ragaiat, e su surragu suo fiat comente una musichedda chi ponet a riere: «Pif, puf, paf, iii... Pif, puf, paf, iii». Ma pustis, in su coro de sa note, cando finas sa mama, su babbu e Pascaleddu fiant dormende, fiat bennidu dae s 'arbore de Pasca de Nadale unu tzochitu chi non finiat mai; e, a bellu a bellu, sa terra de su vasu in ue s'arbore fiat prantadu aiat cumintzadu a si tremere. Ite fiat capitende? In sa terra, a sa fine, si fiat abertu un'istampu, e dae s'istampu nche fiat es-sidu unu sorighe. Fiat su Sorighe Solitariu: teniat mustatzos de filu de ferru, duos ogritos fritos e asulos, chi pariant bi-culeddos de bidru, istaiat in su Coro de sa Terra. Sa musica curiosa de cussu sarrogu l'aiat atiradu: e nche cheriat giu-ghere a Natalinu a fundu de sa cala sua, in cue giosso, pro tennere cumpangia. Deretu si nch'aiat bogadu dae butzaca unu biculu de talaranu e aiat cumintzadu a imboligare su pitzinnu, chi, s'iscureddu, in su sonnu non si fiat abbigende de nudda. («Pif, puf, iii... Pif, puf, iii..»). + Su talaranu fiat su de un'arangiolu mannu de su Coro de sa Terra. E de seguru Natalinu non si diat essere sarvadu sena Silvia. Chie fiat Silvia? Una rundinedda ispessada: pagu atenta a sas cosas chi capitant in su mundu. Giai s'is-chit chi, cando nch'agabbat s'istade, sas rundines si nche bo-lant totu paris, cara a sos logos in ue b'at tempus bonu: e ghirant petzi in beranu. Silvia non si fiat abbigiada chi sas cumpangias suas fiant moende: e si fiat agatada sola, cun su bentu fritu e s'abba. + Ma como teniat su nidu propiu in s'arbore de Pasca de Nadale. Tando aiat intesu sos tzochitos chi faghiat su Sorighe Solitariu e, abbaidende a suta, l'aiat bidu imboli-ghende su pitzinnu in su talaranu. Giai est beru chi fiat is­pessada, ma fiat finas animosa: cun unu tzichirriu si fiat ghetada a subra de su sorighe, a bicu abertu. Su tzichirriu nch'aiat ischidadu a Natalinu: chi, agatende*si subra sos mustatzos de filu de ferru e sos ogritos che a agugias as-tradas de su Sorighe Solitariu, si fiat ispramadu. A su puntu chi nde li fiat ruta sa barba e sos cavaneddos si fiant fatos che a sos de una criadura de naschidorgiu (su chi isse fiat). + Oramai su talaranu li fiat astringhende totu sa pessone, francu un'ancutza. Sa rundine si fiat ghetada torra a subra de su sorighe, pro lu bicare, cun un'ateru tzichirriu: issa fiat prus debile, e non bi diat essere resessida mai a lu binchere. Intendende cussu tzichirriu, pero, Natalinu aiat carchidadu cun s'ancutza libera. Giai nde teniat resone, su dotore de sa mama, cando iscriiat in s'elaboradore eletronicu: at a essere unu pitzinnu chi giogat a fubalu. Cun una puntada de pee aiat iscutu meda a forte su Sorighe Solitariu, imber-ghende*lu a giosso, peri s'istampu de su vasu dae ue fiat es-sidu, finas a su Coro de sa Terra. + Ite fiat capitadu, pustis? Natalinu fiat in foras de su bratzolu, in su tapete, in ue nche l'aiat tragiadu su sorighe. E su talaranu no lu lassaiat mancu pranghere. Mancu male chi, deretu, Pascaleddu si nche fiat ischidadu e si fiat incraradu a sa ghenna. Su babbu e sa mama, mutidos dae issu, l'aiant liberadu deretu dae su talaranu, s'iscureddu, e nche l'aiant torradu a ponnere in su bratzolu; ma no aiant ischidu mai ite fiat capitadu, nen cantu fiat istada balentiosa Silvia, sa rundinedda ispessada. Imbetzes fiant istados cuntentos cando si fiant abbigiados chi Natalinu non teniat prus sa barba. «No est galaneddu? --aiat naradu sa marna--. Ite li det aere capitadu?». E su babbu aiat naradu: «Boh... bae e cumprendende. Tengio s'impressione chi custu pitzinnu nos at a faghere bidere cosas de ispantu». + Natalinu, duncas, aiat podidu torrare a giuilare: passentzia si lu faghiat che a unu porcheddu neghidadu e pre­potente. E si fiat podidu finas dormire, si cheriat, surraghende cun cudda musichedda curiosa chi li teniat geniu su Sorighe Solitariu: «Pif, puf, paf, iii...». De su de essere naschidu in sa die de Pasca de Nadale li fiat abbarradu petzi su numene. Ma, finas sena cussu numene, totus diant aere intzertadu sa die chi fiat naschidu, ca l'agradaiat a agatare donos bellos in suta de s'arbore. + _bortadu dae Sarvadore Serra_] + + + Sarvadore Mannuzzu, naschidu in su 1930, est un'iscritore, magistradu e politicu de Sardigna. + + ## **Sarvadore Mannuzzu**, naschidu in su 1930, est un'iscritore, magistradu e politicu de Sardigna.** + + + + ### 17/02/2015 + ## Sa rana e su boe + ### de **Fedru** + Una rana [presumida](presumidu_0_1_1), chi fiat pasende in subra de una pedra in mesu de una pischina, aiat bidu unu boe paschende. + --Ite mannu chi est!-- aiat naradu gelosa. + B'aiat finas ateras ranas chi fiant ispantadas pro cussu boe mannu. Issa si nde fiat abbigiada e dereta aiat naradu: + --Si chergio, finas deo apo a essere manna che a issu. + E, tirende su sufiu, aiat incumintzadu a s'unfrare. + --Bidu ais, chi nche so prus manna? + --Ra, ra, ra!-- aiant fatu sas ateras. + Dispraghida, aiat sighidu a s'unfrare galu de prus. + --E como, chie est su prus mannu? + E sas ateras aiant aboghinadu: + --Su boe, su boe! + Tando sa rana, inchieta, lis aiat rispostu: + --Abbaidade como! + E si fiat unfrada galu de prus, a su puntu chi si fiat crebada. + _ _ + _Peus pro chie non s'acuntentat e si nche cheret prus mannu de su chi est._ + _ _ + _[trad. de Diegu Corraine] _ + + + Gaiu Giuliu Fedru, iscritore romanu naschidu in su 15 a.C. e mortu in su 50 p.C. + + ## **Gaiu Giuliu Fedru**, iscritore romanu naschidu in su 15 a.C. e mortu in su 50 p.C. + + + + ## Mùsica sarda in su fèstival pugliesu + Dae su 31 de triulas a su 6 de austu, Carpino at a ospitare s'initziativa musicale Carpino Folk Festival. Su programa de sa rassegna canora, amaniadu dae s'Assotziu Culturale Carpino Folk Festival e dae su diretore artisticu Luciano Castelluccia, previdet una cumbinatzione de musica jazz e folk: pro abarrare fideles a sas traditziones chi su festival non cheret, pro su tempus presente e pro su benidore, abandonare, e pro tennere, in su matessi tempus, sos artistas prus importantes de sos setores. Custa est istada sa formula isperimentada in su 1996 (s'annu de sa prima editzione) chi at tentu fortuna manna e s'est cunservada pro undighi annos: sa de subraponnere sentidos e dimensiones musicales e ambientales diferentes. + A s'eventu, amaniadu dae S'Assotziu Culturale Carpino Folk Festival in collaboratzione cun sa Regione Puglia, sa Provintzia de Fogia, sa Comuna de Carpino, sa Comunidade Montana de su Garganu e su Parcu Natzionale de su Garganu, at a leare parte finas Andrea Parodi, boghe de "Sole Nero", "Coro degli Angeli" e "Tazenda" e artista importante de sa musica etnica italiana a su festival folk de Carpino in Puglia. Su cantante sardu, chi a pustis de sas esperientzias etno-rock at leadu sa detzisione de faghere musica mediterranea, est in chirca como de isperimentare melodias noas tramite sa collaboratzione intre sa cultura sarda e sas ateras culturas de su mundu. Su repertoriu suo in sa rassegna canora at a incruire cantzones in limba sarda, sas melodias populares de sa Sardigna e de su Mediterraneu, rielaboradas dae isse cun arrangiamentos musicales noos e originales.[_bmr_] + + ## Su caddu e su sirbone + ### de **Fedru** + Unu caddu agreste andaiat cada die a si nche catzare su sidis a unu [badu](badu_0_1_1) pagu fundudu. + A cue fiat curtu a pare finas unu sirbone chi fiat bulugende s'abba cun su murru. + Su caddu l'aiat naradu a dare prus cara, ma su sirbone no l'aiat postu mente. + Tando su caddu agreste, inchietu mannu, fiat andadu in cherta de s'omine e l'aiat pedidu agiudu. + S'omine fiat artziadu a caddu e fiat andadu in cherta de su sirbone. L'aiat agatadu a probe de su padente e, in antis chi cuddu s'esseret podidu cuare, s'omine aiat ischendidu sa lantza e l'aiat ochiidu. + Essende*si liberadu de su sirbone, su caddu fiat andadu torra chirru a su badu, a bufare in s'abba neta, seguru chi nemos lu diat aere prus turmentadu. + Ma s'omine non si nche cheriat falare. + --So cuntentu mannu de t'aere agiuadu-- l'aiat naradu--. Apo mortu cussa bestia, ma mi nch'apo finas tentu custu caddu galanu. + E, sende chi ss'animale esseret contrariu, l'aiat obbrigadu a ponnere mente a issu e l'aiat postu redinagru e sedda. + Su caddu, chi fiat istadu semper liberu che a su bentu, pro sa prima bia in bida sua fiat custrintu a ponnere mente a unu mere. + Sende chi nche fiat assugetadu a cussa sorte, dae tando si fiat chessadu a de note e a de die: + --Tontu chi so istadu! Su turmentu de su sirbone fiat nudda a cunfrontu de custu. Pro nch'aere ismanniadu una cosa de pagu importu, mi so fatu iscrau a manu mea! + _ _ + _A bias, in cherta de nos sarvare dae chie nos cheret male, nos faghimus amigos de chie nos cheret cumandare._ + _[trad. de Diegu Corraine]_ + + + + ### 18/02/2015 + ## Diat podere essere andada gosi + ### de **Konrad Lorenz** + Unu grustu de pessones nudas, de omines agrestes, est caminende in s'erba arta de s'istepa. Tenent lantzas cun sa punta de ossu, calicunu finas arcu e fritzas. Fisicamente assimigiant, est beru, a sos omines de s'epoca nostra, ma sas maneras tenent assimigu a sos animales, sos ogros sunt lestros, atimoridos, che fera chi li sunt currende in fatu. Non sunt galu omines liberos, non sunt sos meres de sa terra, ma creaturas currilladas chi timent su perigulu chi podet essire dae cada mata. + Sunt finas avilidos. Tribus prus fortes de issos los ant custrintos... + + + Konrad Zacharias Lorenz (1903-1989) est istadu unu zoologu e etologu austriacu. + + + ## + + + + ### 18/02/2015 + ## Sos animales in galera + ### + de Alfredo Todisco + __ + _S'autore de custu testu nos contat s'idea sua in contu de animales postos in sos zoos. A parrere suo, sunt presoneris custrintos a su peus patimentu, foras de sa natura libera._ ... + Pro mene, a intrare in unu [zoo](zoo_0_0_1) est comente a intrare in una galera. + + + + ### 18/02/2015 + ## Sa comunicatzione de sos animales + ### de Renzo Vianello + Pessende a su limbagiu de sos animales, acuntesset chi nos bengiat in mente deretu sa figura de unu papagallu simpaticu chi amus tentu s'ocasione de bidere in pessone o in tzinema o in televisione. + + + Renzo Vianello, naschidu in su 1947 + + ## Renzo Vianello, naschidu in su 1947 + + + + ### 28/04/2015 + ## PREMIU WAGNER 2015 / Tesis de Laurea in limba sarda + ### Regorta Fundos + ### A prus de 50 annos dae sa morte, su 9 de triulas de su 1962 + Max Leopold Wagner, naschidu in Monacu de Baviera su 17 de cabudanni de su 1880, mortu in Washington su 9 de triulas de su 1962, est istadu unu grandu linguista, chi at dedicadu parte manna de sa vida sua a s'istudiu de sa limba sarda. + At tentu su meritu mannu de aere afirmadu sa personalidade de su sardu comente limba, mescamente cun s'opera "La lingua sarda" e cun su DES, Ditzionariu etimologicu sardu. + Cale ocasione megius de s'istitutzione de unu Premiu intituladu a Wagner e chi, in su matessi tempus, agiuat sos istudios linguisticos IN limba sarda, mescamente de giovanos? Pro custu, su Premiu est destinadu a Tesis de laurea in limba sarda de cale si siat argumentu e a Tesis de laurea in cale si siat limba ma de argumentu linguisticu sardu. _Diegu Corraine_ + Cuncursu Max Leopold Wagner de limba sarda pro tesis de laurea Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu dePapiros Editziones @@ -43040,25 +64330,51 @@ Su presidente de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda _ Diegu Corraine_ + + + + ### 05/08/2014 + ## PRÈMIU WAGNER 2015, PRO TESIS DE LÀUREA IN SARDU + A faghere unu viagiu est a bias un'esperientzia chi servit a chircare rispostas, a imparare cosas noas o a intendere cunfirmas. In Europa, mescamente in Istadu ispagnolu, su dibatitdu e su livellu de isvilupu de sas politicas pro sas natzione sena istadu est unu modellu pro chie, che a sos sardos, est incarrerende custu discursu. + Tando, sa Sotziedade pro sa limba sarda rapresentada dae Diegu Corraine, paris cun duos istudiosos de sardu, su professore de iscola media Giuanneluisu Stochino e su funtzionariu de sa comuna de Carbonia, Nigola Merche, at organizadu unu viagiu de istudiu a Paisu Bascu dae su 21 a su 27 de triulas. Tapas fundamentales de su viagiu sunt istadas Bilbo (in isp. Bilbao) e Donostia (in isp. San Sebastian), sedes de sas istitutziones prus de importu pro sa limba basca. + S'Academia s'agatat in su bighinadu betzu de Bilbao, in una pratza antiga, in intro de unu palatzu istoricu, una bella presentada, de seguru. + In **Uzei** su grupu est istadu collidu dae _Paulo Agirrebaltzategi_, unu padre frantziscanu chi in sos annos '70, cun pagu dinare e passione manna, s'at leadu s'incarrigu, paris cun ateros cumpangios, de creare s'ente UZEI, pro ammodernare sa limba basca donende*li sa terminologia sientifica chi non teniat. + In su tzentru, chi como s'est istitutzionalizadu cun acordos cun su Guvernu bascu e ateros entes, sos chircadores e espertos de s'UZEI de como ant ammustradu totu sas publicatziones fatas fintzas a oe: libros cun sa terminologia de fisica, de biologia, de chimica e de matematica, un'ispantu a beru. Su traballu terminologicu est a disponimentu in sas bases de datos postas finas in sa web. In Uzei totu sos resurtados tentos fintzas a oe sunt istados su frutu de su voluntariadu de pagos pionieris e una professione pagada pro sos giovanos de oe. + In sa matessi die, b'at apidu unu addoviu de D. Corraine. GL. Stochino, N. Merche cun Paul Bilbao diretore de **KONTSEILUA**, coordinamentu de prus de 40 entidades culturales e linguisticas de su Paisu Bascu, pro s'afortimentu de su bascu in sa sotziedae e in su territoriu. + In Bilbao su grupu at tentu ocasione de bidere su bascu in totue, butegas, cartellos istradales. In su museu Gugghenheim gasi etotu, totu sas didascalias sunt trilingues: bascu, ispagnolu e inglesu. Su bascu est normale chi bi siat e s'intendet semper de prus in buca de sa gente, mescamente giovana, chi at leadu cussentzia de su valore de custa limba. Lu faeddant cun sos figios a manera chi non si nche perdat, e chi sigat a campare in su tempus venidore. + Su grupu at leadu profetu mannu de custu viagiu e at peri tentu sa possibilidade de afortire ideas chi inoghe in Sardigna istentant a essere firmas. Difatis, est istadu craru chi, sena un'istandard iscritu, totu custas cosas non fiat istadu possibile a las faghere. + Sena un'istandard e cun unu muntone de maneras diferentes de iscriere comente fiat istadu a tretu de publicare unu cuotidianu, unu libru de sientzia o unu romanzu? In ie, nemos tenet dudas subra una regula unica, rapresentativa e autorevole. + Sos visitadores sardos in Euskadi ant tentu s'impressione chi in Sardigna totu siat oramai incarreradu ma chi bi servat galu un'isfortzu mannu pro arribbare a tzertos resurtados. B'at bisongiu de militantzia, voluntariadu e voluntade de ponnere sas bases pro chi su sardu non morgiat e pro chi sas istitutziones cumprendant chi su bilinguismu est una richesa e unu motore pro megiorare sa cunviventzia tzivile de sas culturas e de sos populos. + Sa voluntade de medas at a podere devennere sa voluntade de sa istituziones si su movimentu linguisticu at a essere unidu in atividades chi servant a moere sos mecanismos amministrativos. In Sardigna semus trinta annos in segus, su chi est incumintzadu inie est incumintzadu inoghe in sos annos '70, ma in Sardigna non b'at sighidu. Tropu trampas, tropu iscotzigos in ue sos chi podiant faghere meda ant perdidu tempus ponende fatu a localismos chi ant privadu sa limba de tennere s'istrumentu primu pro moere cun s'ufitzialidade: s'istandard. + Como su chi servit est sa voluntade de sos de su movimentu, b'at sas leges, ma peri s'istandard. + Su grupu at istabilidu ligamenes cun sos bascos pro cuncambiare esperientzias, cussigios e materiales e pro incumintzare a moere sas cosas in Sardigna. + In prus, Bilbao est candidada che a Casteddu a capitale europea de sa cultura, ant a ponnere in lughe s'ispetzialidade issoro, Casteddu at a faghere gasi etotu? + # _Giuanneluisu Stochino_ + + + + ## Premiu Wagner de limba sarda pro tesis de laurea + ### Regorta Fundos pro Editzione 2015 + Cuncursu Max Leopold Wagner de limba sarda pro tesis de laurea Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA. Su cuncursu tenet 2 setziones: SETZIONE 1: Tesis in sardu de cada argumentu o facultade Premiu 500 € / SETZIONE 2: Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu Premiu 500 € Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu @@ -43068,98 +64384,197 @@ Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione. Su PRESIDENTE de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda + + + + ## Cuncursu literàriu «Isola Nera» + S'assotziu "Giornalistas Ispetzializados Assotziados GSA" de Milanu, s'assotziu culturale sardu "Sa Perda de su Entu", s'UNI-Service de Trento e sa sotziedade editoriale ispagnola El Taller Del Poeta, promovent su premiu "Isola Nera", pro s'integratzione umana e sa promotzione de una cultura de paghe. + Su premiu, abertu a autores de cale si siat natzionalidade chi siant de limba italiana, tenet tres setziones e una Mentzione ispetziale dedicada a sa limba sarda (Narrativa in limba italiana a tema liberu, Poesia in limba italiana a tema liberu, Sagistica literaria, Mentzione ispetziale pro sa poesia in limba sarda). + Su termine pro sa presentatzione de sos traballos est su 31 de triulas de su 2006. + Podides agatare ateras informatziones finas bisitende custos indiritzos: + + + ### 08/05/2015 + ## PRÈMIU WAGNER 2105, TESIS DE LÀUREA IN LIMBA SARDA + ### Regorta de Fundos + Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA. Su cuncursu tenet 2 setziones: + SETZIONE 1: _**Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**_ Premiu **500** € / + SETZIONE 2: **_Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu_** Premiu **500** € Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu. + DUNCAS,** nos bisongiant 1200€**, pro pagare sos premios a sos binchidores e pro gastos organizativos. E los semus regollende cun custu sistema. Sa data de cumintzu de su CUNCURSU at a essere publicada, pustis chi regollimus su dinare chi bi cheret pro pagare sos premios. Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione. + Su presidente de sa **_Sotziedade pro sa Limba Sarda_** _Diegu Corraine_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/05/2015 + ## Premiu Wagner / Tesis de laurea in Sardu + ### Cuncursu Max Leopold Wagner de limba sarda pro tesis de laurea + Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA. Su cuncursu tenet 2 setziones: + SETZIONE 1: _**Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**_ Premiu **500** € / + SETZIONE 2: **_Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu_** Premiu **500** € Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu + AUTOFINANTZIAMENTU DE SU PRÈMIU: Sa prima editzione de su Premiu est istada finantziada dae sa Comuna de Pasada. Pro custa segunda editzione, cherimus proare a essere indipendentes, leende su dinare chi andat in sos 2 Premios dae su bonu coro de sos volunarios interessados a su progressu e venidore de sa limba sarda, cun s'agiudu de RETEDELDONO! + DUNCAS,** nos bisongiant 1200€**, pro pagare sos premios a sos binchidores e pro gastos organizativos. E los semus regollende cun custu sistema. Sa data de cumintzu de su CUNCURSU at a essere publicada, pustis chi regollimus su dinare chi bi cheret pro pagare sos premios. Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione. + + + ### 08/05/2015 + ## PREMIU WAGNER 2015, PRO TESIS DE LÀUREA IN SARDU + ### Regorta de Fundos + Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA. + Su cuncursu tenet 2 setziones: + SETZIONE 1: _**Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**_ Premiu **500** € / + SETZIONE 2: **_Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu_** Premiu **500** € + Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu. + DUNCAS,** nos bisongiant 1200€**, pro pagare sos premios a sos binchidores e pro gastos organizativos. E los semus regollende cun custu sistema. Sa data de cumintzu de su CUNCURSU at a essere publicada, pustis chi regollimus su dinare chi bi cheret pro pagare sos premios. Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione. + Su presidente de sa **_Sotziedade pro sa Limba Sarda_** _Diegu Corraine_ + + + + ### 08/05/2015 + ## PRÈMIU WAGNER 2015, PRO TESIS DE LÀUREA IN SARDU + ### + Sa Sotziedade pro sa limba Sarda cun su patronadu de Papiros Editziones promoet e organizat s'Editzione 2015 de su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA. Su cuncursu tenet 2 setziones: + SETZIONE 1: _**Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**_ Premiu **500** € / + SETZIONE 2: **_Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu_** Premiu **500** € Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu. + AUTOFINANTZIAMENTU DE SU PRÈMIU: Sa prima editzione de su Premiu est istada finantziada dae sa Comuna de Pasada. Pro custa segunda editzione, cherimus proare a essere indipendentes, leende su dinare chi andat in sos 2 Premios dae su bonu coro de sos volunarios interessados a su progressu e venidore de sa limba sarda, cun s'agiudu de RETEDELDONO! + DUNCAS,** nos bisongiant 1200€**, pro pagare sos premios a sos binchidores e pro gastos organizativos. E los semus regollende cun custu sistema. + Sa data de cumintzu de su CUNCURSU at a essere publicada, pustis chi regollimus su dinare chi bi cheret pro pagare sos premios. Gasi etotu pro sa data e su logu de premiatzione. + Su presidente de sa **_Sotziedade pro sa Limba Sarda_** _Diegu Corraine_ + + + + ### 08/05/2015 + ## hhh + ### hhh + hhh + + + + ### 10/05/2015 + ## Cuncursu literariu "Casteddu de sa Fae" + ### Premiu editzione 2015 + + + + ### 14/05/2015 + ## CUNGIADA SA REGORTA DE FUNDOS pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015 + ### Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€. + Su 12 de maju de su 2015 **AMUS CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS cumintzada su 28 de abrile, pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015**. Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€. Luego amus a ghetare su BANDU DE CUNCURSU. GRÀTZIAS a sos **DONADORES** chi cunsentint custu Cuncursu: + _"Altracultura" sotziedade cooperativa, Assotziu Culturale "Àndala Noa", Tonino Bassu, Cristianu Becciu, Lisandru Beccu, Antoni Boe Chiccone, Mario Carboni, Gianni Carta, Adrian Cescje, Diegu Corraine, Marcello Cucca, Francesco Cuccu, Andria Dettori, Martine Faedda, Clara Farina, Gabriele Farina, Antonia Fenu, Maria Floris, Sarvadore Floris, Federicu Francioni, Dominighe Fumagalli, Giagu Ledda, Franco Marcello, Antoni Marchi, Attilio Mastino, Luz Mendez, Pitzente Migaleddu, Davide Mulas Marci, Pretu Murru, Davide Nurra, Maurizio Oggianu, Nino Pala, Larentu Palermo, Gianni Persico, Fabio Pillonca, Gianfranco Pinna, Maria Piras, Bachis Porru, Bibiana Salis, Fabio Solinas, Gianfranco Sollai, Antonello Spiggia, Frantzisca Spiggia, Gianluigi Stochino, Giuanna Tuffu._ + pro sa _Sotziedade pro sa limba sarda_ + Diegu Corraine + #_Diegu Corràine_ + + ## bandera eja + #_Diegu Corràine_ + + ## CERCIVENTO, cumintzat "Jerbas e tradission" + Cercivento (in sa fotografia) s'est amaniende a su solstitziu de istade cun una serie de addovios promovidos dae sa Comuna e dae sos assotzios paisanos. Sas manifestatziones traditzionales ant a cumintzare su 24 de lampadas cun su "Mac di S. Zuan". In su merie s'at a faghere sa regorta de sos frores pro sa compositzione de su "mac". Addoviu duncas in sa sala cunsiliare pro una carrellada subra de sas traditziones locales e congruimentu in sa Pieve de S. Martino, cun sa beneditzione de sos matzulos. A s'iscurigada, e ogni sero finas a su 29, sos giovanos de sa bidda ant a faghere, dae Cret da Scaiole, su "Lancio das Cidulas" traditzionale. Su 23 de lampadas at a sighire s'addoviu internatzionale de iscultura "Le Fate del Tenchia" cun sa presentatzione de sos artistas: Francesco Cadeddu (Sardigna), Pablo Augusto Garelli (Argentina), Elena Faleschini De Corato (Friuli), Giuliano Giussani (Lombardia), Ellis Lowell (U.S.A.). at a essere in prus inaugurada sa mustra de Mariangela Selenati, originaria de Sutrio. Su 29 at a esser proponnidu in sa "Cjase da int" s'addoviu "La coltivazione delle piante officinali: una prospettiva per la Carnia?" Prima die de triulas s'at a faghere su de 90 anniversarios de sa morte de bator alpinos fusilados a curtzu de su campusantu. "Jerbas e tradission" at a agabare su 2 de triulas cun sa cunsigna de sos reconnoschimentos a sos artistas. Animatzione, mercadu, assagios de pratos a base de erbas ant a acumpangiare sa manifestatzione. [_spn_] + ### 01/07/2015 + ## Giornalismu in sardu: sena pratica, non balet peruna gramatica + ### Su giornalismu pro ampliare su lessicu, afortire sa norma e aberrere sos ogros a sa modernidade + Dae unos cantos annos, oramai, semus iscriende in sardu de cada argumentu, aplichende regulas linguisticas e ortograficas coerentes e seguras. A su nessi dae su 2006, cando sa Ras at propostu sas normas de sa Limba sarda comuna (Delibera de Giunta Regionale n. 16/14 de su 18 de abrile de su 2006). + Su Premiu Pintore, arribbadu a sa de duas editziones, est una mustra bia de custa vida noa de sa limba sarda moderna. In custu giornale cuotidianu LIMBAS e NATZIONES, o in ateros, podimus sighire a lu faghere cada die. + Nois, pero, creimus chi siat unu profetu a impreare una norma iscrita definida comente sa Lsc, ca dat fortza a sa limba e li cunsentit un'impreu ufitziale chi li dat paridade cun sas ateras limbas. + Ma, a tennere una norma (cun totu sa gramatica chi li currispondet) non bastat, si no la praticamus in manera bia, cada die e in manera ampra, cun s'impreu de lessicu e termines chi pertocant cale si siat setore tecnicu e sientificu. Gramaticas e ditzionarios sunt trastes utiles ma bi cheret pratica iscrita de sa limba pro l'afortire e modernizare. + Si amus a creere in custa pratica giornalistica in sardu, amus a podere pretendere finas chi in s'Òrdine de sos Giornalistas abergiant una setzione de giornalistas in sardu, pro promovere sa limba sarda e l'afortire in su mundu de sa comunicatzione. + Amus a essere nois etotu a nos faghere iscola. Tando, tocat petzi a cumintzare o a sighire, pro chie in sardu iscriet dae meda. Cadaunu, si cheret podet faghere sa parte importante sua. Ajo! + _[in sa fotografia, Giuanne F. Pintore]_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/09/2015 + ## AMMENTU DE GIUANNE FRANTZISCU PINTORE (ed. 3/2015) + TONARA, 25 de Cabudanni de su 2015, h 18.00 + Su 24 de cabudanni est sa data chi, in su 2012, est mancadu, a sa familia e a sos amigos, Giuanne Frantziscu Pintore, giornalista e iscritore, militante distintu de sa causa natzionale sarda. In ocasione de su de 3 anniversarios, chenabura 25-9-2015, nos amus a addoviare in Tonara, bidda in ue GF Pintore est istadu cun sa familia sua dae su mese de cabudanni de su 1984 a su mese de cabudanni de su 1987. @@ -43181,22 +64596,32 @@ Bos isetamus Diegu Corraine. + FRANTZISCU + #_Diegu Corràine_ + + ### 08/09/2015 + ## AMMENTU DE GIUANNE FRANTZISCU PINTORE (ed. 3/2015) + ### TONARA, 25 de Cabudanni de su 2015, h 18.00 + _In ocasione de sa DIE EUROPEA DE SAS LIMBAS / 26 de cabudanni_ + Su 24 de cabudanni est sa data chi, in su 2012, est mancadu, a sa familia e a sos amigos, Giuanne Frantziscu Pintore, giornalista e iscritore, militante distintu de sa causa natzionale sarda. In ocasione de su de 3 anniversarios, chenabura 25-9-2015, nos amus a addoviare in Tonara, bidda in ue GF Pintore est istadu cun sa familia sua dae su mese de cabudanni de su 1984 a su mese de cabudanni de su 1987. Comente amus fatu s'annu passadu in Pasada e, como duos annos, in Nugoro, nos addoviamus pro s'**AMMENTU DE GIUANNE FRANTZISCU PINTORE** (ed. 3/2015), faeddende de Giuanne Frantziscu Pintore e de s'opera sua, ma finas de su tema "**Su voluntariadu linnguisticu pro s'afortimentu de su sardu**". + Invitamus sos amigos de GF Pintore e de sa limba sarda a essere presentes. At a essere presente sa familia. (Su locale in ue faghimus s'addoviu lu comunicamus carchi die in antis de su 25-9-15) + Organizant: -- Premiu GF PINTORE -- EJA rivista @@ -43205,10 +64630,16 @@ Bos isetamus Diegu Corraine + #_Diegu Corràine_ + + ### 19/09/2015 + ## Sulla "unificazione" della lingua sarda. + ### de Massimo Pittau + _Deretu a pusti de custas rias meas, publicamus u__n'art. de M. Pittau de su 1998 chi crarit comente s'idea de partzire su sardu in duos tenet raighinas longas e profundas e arribbet a pessare a una opositzione de Logudoresos e Campidanesos, comente duas etnias diferentes!_ _Pustis de sa riunione de Casteddu de su 1998 numenada dae Pittau, est naschida sa cummissione chi at giutu in su 2001 a sa «Limba Sarda Unificada». Deo nd'apo fatu parte (Eduardo Blasco Ferrer, Roberto Bolognesi, Diego Salvatore Corraine, Ignazio Delogu, Antonietta Dettori, Giulio Paulis, Massimo Pittau, Tonino Rubattu, Leonardo Sole, Heinz Jurgen Wolf, e Matteo Porru). Finas M. Pittau nde faghiat parte e l'at firmada su 28 de freargiu de su 2001, sende chi in custu articulu aiat impromintidu de si negare a cale si siat traballu e incarrigu pro "unificare su sardu"! E finas issu, a pustis de sa firma e de aere leadu su dinare pro su traballu fatu, at disconnotu sa LSC e, galu de prus, como, sa LSC, chi nd'est s'erede megius. A dolu mannu, M. Pittau no at cambiadu idea e est semper gherrende contra a s'unidade de sa limba, sighende pregiuditzios ideologicos e culturales chi non tenent nudda de linguisticu._ _In custu, no est a sa sola, ma tenet cumpagia bona in belle totu sos professores de sas universidades sardas! A dolu mannu nostru e de sa limba sarda, chi podet tennere isperu petzi in su traballu de cada die de chie lu faeddat e l'istimat e in sos militantes chi semus nois._ @@ -43215,47 +64646,83 @@ _A bois su giuditziu. Chie at traballadu pro s'unidade e chie nono?_ _P.S.: Su paragone de Diegu Coraaine cun Pompeu Fabra est totu de M. Pittau e mi faghet onore, non disonore, finas ca ischimus comente sunt andadas/andende in progressu sas cosas pro sa limba catalana, propiu in custas die, pustis de su 11 de cabudanni e in antis de su 27! Ma, a dolu mannu, sunt pagos sos chi ponent mente a custu modellu (finas in intro de su mundu "indipendentista") e preferint su modellu irlandesu, ca cun s'iscusa chi sos irlandesos sighint a essere su chi sunt finas faeddende in iglesu, impreant in totu s'italianu, francu in ocasiones folcloricas e rituales in ue ponent su sardu._ _Sos teoricos de s'identidade sena limba sunt sa disaura prus manna de sa natzione nostra e sa caratza de su peus colonialismu assimiladore italianu!_ + _Diegu Corraine _ + _---** + _Massimo Pittau scrive a Diego Corraine_ + Caro Diego, subito dopo il Convegno che si e fatto di recente a Cagliari sul tema della "Unificazione della Lingua Sarda», ho pensato di prendere alcune decisioni: in primo luogo quella di ribadire il mio punto di vista sulla questione, in secondo luogo quella di scriverti una lettera aperta in questo nostro periodico nuorese, che non e mollo diffuso, ma certamente e molto letto. È come se parlassimo in famiglia, ma pur sempre in maniera pubblica, dato che la questione che stiamo trattando supera di molto le nostre persone, tanto da investire appieno lo _status _politico-culturale della nostra terra. + Tu sai che anche io ho espresso una ferma opposizione alla iniziativa che mira alla unificazione forzata delle varieta dialettali della lingua sarda, per la considerazione che per quella operazione esistono tre sole prospettive, tutte e tre esiziali per la nostra lingua: 1) Se la lingua unificata risultasse essere di modalita logudorese, e indubitabile che i Campidanesi non accetterebbero mai di adoperarla; 2) Se invece risultasse di modalita campidanese e altrettanto certo che si rifiuterebbero di adoperarla i Logudoresi; 3) Se invece la lingua sarda unificata in maniera artificiale non risultasse ne di modalita campidanese ne di modalita logudorese, non accetterebbero di adoperarla ne gli uni ne gli altri. Èdunque chiaro che quella iniziativa e assai pericolosa, perche conseguirebbe l'effetto o di perdere la meta dei Sardi in ordine al recupero e al rilancio della loro lingua oppure addirittura di perderli tutti! + La decisione poi di indirizzare a te questa lettera aperta mi e venuta sia perche tu sei il capofila della cordata di quelli che quella unificazione vogliono, sperano e tentano di attuare, sia perche anche in quel Convegno tu sei stato uno dei protagonisti, imponendoti con la tua preparazione scientifica, che contrastava enormemente con le cortine fumogene sparse a piene mani da altri convegnisti. + Anzi, proprio per questa ragione io esprimo un vivo rammarico: perche, nonostante i tuoi numerosi meriti acquisiti nella lotta per il recupero e la valorizzazione della lingua sarda, tu non sia stato nominato membro dell'Osservatorio Regionale relativo alla Cultura e alla Lingua Sarda. In proposito forse ti sara di relativo conforto l'aver constatato che neanche io sono stato ritenuto degno di far parte di quell'Osservatorio. Per entrambi e valsa una sola motivazione di fondo: che non abbiamo alle spalle il propellente politico... + Dunque sono, queste, lodi pubbliche che sento il dovere ed anche il piacere di farti; ma insieme, in nome di quel comune e uguale affetto che ci lega alla nostra terra e alla nostra lingua, in ricordo delle importanti iniziative, anche editoriali, che abbiamo mandato avanti insieme, mi sento in dovere di farti dei rimproveri: tu sei uno di quelli che vogliono tutto e subito, tu spesse volte ignori l'effettiva realta delle cose offuscato dalle _idee, _pur ottime, che intendi perseguire. Tu non hai voluto trarre nessuna conseguenza dal fallimento e dalla scomparsa della _Sotziedade pro sa Limba Sarda, _determinati esclusivamente dalla tua insistenza nel voler imporre il tuo sardo-Iogudorese, quello che tu solo hai studiato, predisposto e adoperato. + Considera, ad es., che il sardo-logudorese che io ho presentato -in termini descrittivi - nella mia _Grammatica della Lingua sarda -varieta logudorese _(Sassari 1991), prendendo come base quello della Planargia, del Marghine e del Goceano, non ha avuto opposizioni da parte di nessuno, neppure nelle scelte grafiche. Perche invece il tuo sardo-logudorese, che assomiglia moltissimo a quello da me descritto, non viene accettato ne adoperato da nessun poeta logudorese? La ragione e una sola: perche tu trascuri la _grafia tradizionale sarda, _optando, _senza alcuna necessita di nessun genere, _per la grafia spagnoleggiante _macu, fatu, tapu. piciocu _invece _di macu, fattu. tappu. piccioccu._ + Possibile che tu non ti sia accorto che un fortissimo ostacolo alla diffusione dei libri in lingua sarda, che tu hai il grande merito di aver concepito e pubblicato, e costituito appunto da quella tua immotivata grafia spagnoleggiante? + 0 Diego, ti invito a pensarci col massimo impegno: tu certamente stai per correre il bel rischio di diventare famoso nella storia della lingua sarda quanto lo e Pompeu Fabra nella storia della lingua catalana, ma insieme stai correndo il rischio di far la parte del principale affossatore della nostra lingua... Tra le due prospettive che hai di fronte, quella radiosa per la tua fama e quella mortale per la nostra lingua, possibile che tu non voglia scegliere con senso di responsabilita e di prudenza? Tra quelle due prospettive, proprio per l'amore che tu hai per la nostra lingua, forse che non hai il dovere di evitare con tutti i tuoi sforzi il pericolo di vederla affossare del tutto? + 0 Diego, ti invito ad optare, almeno per adesso, per la soluzione piu prudente o meno pericolosa, la soluzione delle tre varieta dialettali della Sardegna, _campidanese, logudorese e gallurese. _Poi si vedra, ai sensi di quella profonda saggezza che sta sotto il nostro proverbio: _Andande s'accontzat garrigu._ + Per parte mia, sappi che ho preso pure questa decisione: al fine di non essere nella schiera di coloro che stanno sottoponendo la nostra lingua al grave rischio di un affossamento definitivo, non intendo piu partecipare ad alcun convegno o riunione in cui si proponga e discuta la cosiddetta «unificazione della lingua sarda». + Rifletti molto, o Diego, a quanto sto dicendo a te personalmente, ma al cospetto dei numerosi amici che tu ed io abbiamo nella comune battaglia per il recupero e la valorizzazione della nostra lingua, amici che stentano a credere al nostro litigio, dopo tanti anni di numerose ed importanti iniziative che abbiamo preso assieme. E pensaci bene, anche alla luce di una cruda verita che ci siamo detti a Cagliari: siamo ormai l'ultima generazione di Sardi che puo tentare la salvezza della nostra lingua. Quelli adulti siamo gli ultimi Sardi che o salveremo la nostra lingua sarda oppure la seppelliremo per sempre, lasciandola soltanto come oggetto di studio archeologico per i linguisti. Con vivo affetto e con grande speranza, Massimo. + _[l'ORTOBENE, 6 dic 1998 n. 73]_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 16/12/2015 + ## + _CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA / 2015 _ + ### + sa Sotziedade pro sa Limba Sarda, cun s'agiudu de sos donadores* promoet e organizat su + _CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA PRO TESIS DE LÀUREA_ + Su cuncursu tenet 2 setziones: + setzione 1: **Tesis in sardu de cada argumentu o facultade**** > Premiu 500 euros + setzione 2: **Tesis in cada limba de argumentu linguisticu sardu**** > Premiu 500 euros Sas tesis devent essere istadas discutidas in sos urtimos 3 annos (duncas, in sos annos academicos 2012-2013, 2013-2014, 2014-2015.), in cale si siat universidade. + Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. + Sos organizadores s'impinnant a non divulgare sos traballos sena su permissu iscritu de s'autore. Pro sa SLS, Diegu Corraine + Collaboratzione de su Cunsortziu pro sa promotzione de sos Istudios Universitarios in sa Sardigna tzentrale + --- + #_Diegu Corràine_ + + ### 03/11/2014 + ## Iscola "de" e "in" sardu: norma comuna e dialetos + ### de Diegu Corraine + Gratzias a sas leges in vigore, mescamente sa 482/99, s'iscola dat sa possibilidade de imparare "su" sardu e sas materias (totus) "in" sardu. In sas iscolas de sas biddas in ue su sardu l'allegant, bastat a sighire a praticare sa variedade de su logu, orale e iscrita, faeddada dae sos pitzinnos. Ca sos dialetos si podent iscriere totus! Bastat a istabilire ite grafia bi cheret pro trascriere fonemas particulares. S'in casu, est su maistru chi devet faghere cada isfortzu pro addatare su limbagiu suo a su de sos iscolanos. @@ -43271,58 +64738,107 @@ In prus de su materiale in pabiru, sas tecnologias de sa Rete internet podent cunsentire de iscriere testos in cada variedade locale o sighende una norma iscrita ebbia, generale pro totus, ma cun sas pronuntzias locales. Est craru chi, prus est generale e costante s'iscritura e prus at a creschere s'intercumprensione e intercambiabilidade de sos documentos, e sa lestresa pro los leghere in totu sa Sardigna. Totu ideas, custas, chi semus narende, iscriende e repitende dae decadas, ma chi sa disinformatzione, interessada a ispartzinare benenu, cuat o deformat! + #_Diegu Corràine_ + + ### 27/11/2015 + ## ISCRIE una Litera a sos TRES RES 2016 + ### EDITZIONE 2016, Editzione 24 - NÙGORO Iscadentzia: su 6-12-2015 BANDU de su CUNCURSU + EDITZIONE 2016: **iscadentzia: su 6-12-2015** + BANDU de su CUNCURSU ISCRIE una Litera a sos TRES RES 2016 Editzione 24 - NÙGORO + A sas pitzinnas e a sos pitzinnos de sas Iscolas Elementares de Sardigna A sas maistras e a sos maistros + Ocannu, pro sa de bintibator bias, pro sa die de sa festa nostra, pro su 6 de ghennargiu de su 2016, organizamus su CUNCURSU ISCRIE UNA LÌTERA A SOS TRES RES Su Cuncursu est pro sas iscolanas e sos iscolanos de sas iscolas elementares de totu sa Sardigna. Sas Literas a sos Tres Res devent tratare, in sardu, argumentos chi istant a coro a sas pitzinnas e a sos pitzinnos de oe. Sas literas devent arribbare a: + c. de Lombardia 46, 08100 NÙGORO / Nuoro** + intro de su _**6-12-2014**_. Ammentade*bos de iscriere craru finas su numene e su sambenudau bostru, sa carrera e sa bidda in ue istades, s'indiritzu de post@ eletronica, su numeru telefonicu. In prus, tocat a iscriere finas su numene e sambenadu de sa maistra o de su maistru, s'indiritzu suo de post@ eletronica e su numeru telefonicu. A sos pitzinnos chi ant a iscriere sas 20 literas prus bellas amus a lassare un'ammentu nostru. Custas literas ant a essere premiadas e, paris cun sas ateras megius, ant a essere publicadas in unu libru. Sos premios ant a essere cunsinnados in NÙGORO , in ocasione de una festa manna de pitzinnas e pitzinnos, su 6-1-2016, in sa _Cresia de su Rosariu_. + Nugoro, 3 de Santugaine de su 2015 + SOS TRES RES: GASPARRU, MERTZIORO, BALDASSARRU + #_Diegu Corràine_ + + ## bandera infosar + + + + + ### 26/11/2015 + ## + ### Cras, chenabura 27 de custu mese in Tatari + S'Istitutu Comprensivu Monte Rosello Bassu at ammaniadu pro chenabura su 27 de santandria de su 2015 duas initziativas: sa _prima_ a sas 4 de borta de die (h 16) cun sa presentada de su "Printzipeddu" in limba sarda e sa _segunda_ a sas 5 e mesu de sero (h 17.30) cun sa projetzione de su cortometragiu "Io bullo". + Incumintzant a sas h 16 cun s'eventu "Un'iscola a colores cun su Printzipeddu" in sos locales de s'Iscola primaria de pratza de Sacru Coro in ue b'at a essere una Mustra dinamica in ue s'ant a podere apretziare sos murales de su "**_Printzipeddu_**" cun sas iscritas in italianu e in sardu, fatos in sas paradas de s'iscola in s'ambitu de su Progetu "Una Scuola a colori". Custu traballu l'ant fatu sos alunnos de sas classes 5ªA e 5ªC de s'Iscola Primaria s'annu iscolasticu coladu (2014/2015). + A pustis, in s'iscola media de carrera de Pavese b'at a essere sa presentada de su libru in limba sarda. At a aberrere sos traballos su dirigente iscolasticu _Vittorio Sanna_, a pustis su diretore editoriale de Papiros _Diegu Corraine_ at a faeddare de su traballu de tradutzione in sardu e in ateras limbas: tabarchinu, aligheresu, maltesu. + Ant a leare parte sos alunnos, sas mastras _Francesca Pisano_ e _Giulia Scanu_ e su mastru _Christian Castangia_ chi ant a faeddare de su progetu "Una scuola a colori". + A sighire a sas 5 e mesu de borta de die (h 17,30) semper in s'aula magna de s'iscola media de carrera de Pavese b'at a essere sa projetzione de su cortometragiu "Io bullo". Su cortometragiu est iscussigiadu a sos pitzinnos chi no ant 12 annos. At a essere presente su regista Christian Castangia. + #_Diegu Corràine_ + + ## Chie organizat sa "cassa a s'armenu" in Russia? + Ogni in Russia a sos grupos etnicos criminales lis istantziant 50 milliones de dollaros pro organizare omitzidios de tzitadinos armenos. Custa paraulas las at naradas su cussigeri de su ministru de sos Esteros de sa Federatzione Russa pro sas chistiones natzionales Vsevolod Marjan, durante una reunione dedicada a sos crimines a isfundu etnicu fatos in Russia. Marjan sighit narende chi in sos urtimos deghe annos sunt istados ochidos pro pagu tres migia tzitadinos armenos. + Paret chi custos assassinios a isfundu ratziale siant cumintzados deretu a pustis de su crollu de s'Unione Sovietica, ma a s'epoca si trataiat de fatos isulados, como si narat chi totu siat gestidu e organizadu finantziariamente dae sa classe dirigente de Mosca. Ogni Armenu, ricu o poberu chi siat, podet devennere vitima de sa politica natzionalista de sa Russia. E custu non pertocat sos tzitadinos caucasicos in genere ma propiu sos Armenos. Sos rapresentantes de sas organizatziones sotziales e culturales armenas ant pedidu a sa autoridades russas de faghere de totu pro firmare sos assassinios, agiunghende chi si sa situatzione non mudat, sa situatzione si podet faghere perigulosa pro sos tzitadinos russos chi bivent in sas ex republicas sovieticas. + + ### 29/11/2016 + ## Cale est su documentu prus antigu iscritu in sardu? + + + + ### 01/07/2016 + ## Ite faghet sa Cresia in favore de su sardu? + Comente atividade pratica faghet pagu o nudda, si cunfrontamus su chi at fatu in tempus coladu, finas a sos primos annos de custu seculu, mescamente pro meritu de reliziosos che a M. MADAU, Z. ISPANU, B. PORRU, P. CASU chi ant fatu vocabularios de limba sarda o gramaticas ma finas testos orizinales e tradutziones (Z.M. GARIPA, Legendariu de Santas Virgines…). + Carchi missennore (su piscamu de Nugoro P. Melone, su de Otieri, S. Sanguinetti) at mustradu interessamentu in favore de sa limba. Miss. Melone at iscritu una premissa in sardu a su libru "Faeddamus a Deus" e a "Sa Biblia". Urtimamente, sos cardinales P. Poupard e E. Tonini si sunt espressos in favore de su sardu in sas premissas a s'editzione pro mannos e minores de "Sa Biblia". Francu custu, podimus narrer chi non b'at missa o ateras liturzias in sardu, si non sunt sas novinas de carchi santu o sos cantigos paraliturzicos chi si cantant in carchi ocasione reliziosa importante. In medas biddas, pregant in sardu in ocasione de interros. Dae una pariga de annos, sa cunferentzia episcopale sarda at incarrigadu una cumissione pro publicare in sardu su testu cumpretu de sa BÌBLIA. Sa cumissione e su presidente, Miss. A. Piseddu, piscamu de Lanuse, ant detzididu, pero, de fagher sa BÌBLIA in duas "limbas", a dolu mannu nostru e de sa limba matessi: una in "logudoresu" e una in "campidanesu". Unu pessu grae meda, siat ispirituale siat culturale siat linguisticu, ca su sardu est e depet esser unu e ca sas bariedades numenadas non sunt "limbas" reales e mancu istandard. Isperemus chi sa Cunferentzia epeiscopale cambiet idea, mescamente a pustis de sas detzisiones de sa Cumissione pro s'istandard fata dae su Guvernu sardu. + #_Diegu Corràine_ + + ## SA LITERADURA SARDA: OE EST GIAI MANNA! + ### + Intervista a LARENTU PUSCEDDU (maju 2015) + _Pro cada libru chi essit a lughe, sos letores tenent sa curiosidade de connoschere megius s'autore e s'opera._ S' idea m'est bennida dae su disigiu de faeddare de sa bidda mea, de sa gente umile chi at traballadu e patidu pro neghe de sos meres de sa terra. Apo contadu paristorias, mortes e amores beros. Devo totu custu a sas memorias de mama, chi est istada pesada dae sos mannois de su chirru de su babbu. A issa l'agradaiat a mi contare sos contos e sos fatos antigos, e deo l' ascurtaia a buca aberta, isserrende*los in sa mente.. @@ -43335,15 +64851,26 @@ S'ufitzialidade est una batalla chi podimus binchere. In s'urtimu romanzu b'est a beru s' addoviu de duas culturas, mediadu dae s' amore. De seguru podimus modernos in sa literadura sena nos nch'ismentigare chi sa Sardigna tenet cosa meda de contare e chi sos Iscritores sunt sos mediadores de sa Sardigna.. Apo zae finidu un'ateru romanzu chi dia cherre titulare " S' arzola de s' ena". Est unu viazu fantasticu in su chelu de omines, inue abbojo a babbu a mama, a sos pantes mio e totu sos bichinos de cando fipo minore e chin totu issos mi ponzo afaeddare de su passadu e de su tempus benidore. + ...... + ...... + _Pregontas de Diegu Corraine_ + #_Diegu Corràine_ + + ### 04/02/2016 + ## + ## PRÈMIU WAGNER DE LIMBA SARDA 2015 (TESIS DE LÀUREA IN/DE LIMBA SARDA) + ### DATA DE ISCADÈNTZIA: **31-7-2016** + ## BANDU + Sa Sotziedade pro sa limba Sarda (cun su patronadu de Papiros Editziones), promotore e organizadore de s'Editzione 2015 de su **CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER DE LIMBA SARDA,** Su cuncursu tenet 2 setziones: @@ -43352,7 +64879,9 @@ Sa matessi tesi podet partetzipare petzi a una setzione. Sas tesis devent essere istada discutidas in sos urtimos 3 annos academicos, in cale si siat universidade. Sas tesis de sa prima setzione devent giai resurtare comente iscritas TOTU IN SARDU in su mamentu de sa laurea. Non podent essere presentadas Tesis giai presentadas in ateras editziones de su matessi Premiu. Su testu cumpretu de sa tesi cheret imbiadu, intro de sa data de iscadentzia, in formadu pdf a: __cun totu sos datos personales, annu de laurea, indiritzu e numeru telefonicu. Sos partetzipantes ant a retzire una litera eletronica chi cunfirmat sa cunsinna de sos documentos.__ + Sos organizadores s'impinnant a non divulgare sos traballos sena su permissu iscritu de s'autore. + Sa detzisione de sa giuria est insindicabile. DATA DE ISCADÈNTZIA: **31-7-2016** @@ -43361,101 +64890,198 @@ Su presidente de sa _Sotziedade pro sa Limba Sarda_ Diegu Corraine + 4/2/2016 + + + + ## Testi sacri in lingua sarda, nuova frontiera per la Chiesa + ### di Diego Corraine + Di fronte alle molte deficienze della politica, viene spesso invocato l'intervento della Chiesa, che sollevi gli animi e indichi prospettive ragionevoli e giuste. Anche in Sardegna, a volte, si ripete l'invito alla Chiesa di svolgere questa funzione, soprattutto in campo culturale e, ultimamente, linguistico. Quale miglior occasione per essa? La Chiesa, accettando la sfida, potrebbe rendersi protagonista autorevole della proposta di una lingua sarda di riferimento che risolva, almeno nello scrivere, la diversita presente nelle varianti orali. Dopotutto il fondo lessicale e la struttura sintattica del sardo e fondamentalmente la stessa dappertutto. Cosi la Chiesa, alimentando le nostre radici e l'identita, potrebbe farsi portatrice di un messaggio nuovo ispirato alla difesa della diversita intesa come valore, risultato del cammino creativo dell'umanita. Come, del resto fa, oggi, proponendo il suo messaggio a partire dal rispetto delle identita degli individui e dei popoli, delle culture e delle lingue. + La Chiesa vuole stringere ancor piu a se gli anziani o avvicinare i giovani sempre piu assetati di sardita? Si proponga in sardo allora, in modo moderno, nel solco della tradizione. Molta della letteratura sarda scritta, infatti, e stata di natura religiosa o la si deve a religiosi, cosi come i primi studi linguistici, vocabolari e grammatiche (Araolla, Garipa, Madao, Spano, Rossi, Porru, Casu). + Non dimentichiamo che la Chiesa, nel corso della sua storia, ha proposto il suo insegnamento nelle lingue locali, dando per la prima volta in forma scritta, testi religiosi, grammatiche, vocabolari di lingue prima solo orali e frammentate in varianti. Lingue che sono state e sono portatrici di identita dei rispettivi popoli. Protestanti o cattolici uniti nell'impegno di diffusione del Vangelo nelle lingue nazionali, anche piccolissime. + La Chiesa Sarda ha gia affrontato con chiarezza il tema. Nel dicembre del 1987, a Oristano, in occasione di una affollatissima conferenza internazionale dedicata a "Cresia, limba sarda e limbas de ateras natzionalidades", alla presenza autorevole e favorevole dell'allora vescovo della diocesi mons. Pier G. Tiddia, laici e religiosi avevamo auspicato la creazione di una commissione per la traduzione dei testi sacri in una varieta scritta di riferimento per tutti, lasciando a ciascuno la propria pronuncia locale. + In seguito, a Nuoro, nel 1990, in un convegno cui aderirono vescovi e sacerdoti, dedicato piu specificamente a "Liturgia e limba sarda", furono confermate le stesse idee. Seguirono analoghi incontri a Galanoli e Lanusei, dopo il 2000. Se, pero, da allora non si e fatto molto di quanto sperato, e anche dovuto alla nostra pigrizia o intempestivita di laici, alla mancata volonta di unitarieta linguistica che indebolisce la proposta di usare una lingua sarda per la Litugia e non i tanti dialetti, che pure hanno la possibilita di avere forma scritta anche in ambito religioso. + C'e chi accusa sacerdoti e vescovi di essere contrari o restii verso questa prospettiva. Credo che non sia cosi. Io ne ho conosciuto e ne conosco di favorevoli: dal vecchio vescovo di Nuoro, mons. Meloni, per esempio, e dal suo predecessore, mons. Melis, a tanti sacerdoti giovani che accolgono con entusiasmo la scommessa di una Chiesa capace di entrare nella nostra cultura e proporsi anche con la nostra lingua. Se nell'occuparci di liturgia e lingua sarda o della traduzione dei testi sacri piu in generale, saremo saggi e operosi, nonche temperanti e modesti, riusciremo nel compito. Si tratta di fare le cose per bene, senza soggettivismi, col massimo di universalita. + La Chiesa deve esultare nell'unire la diversita linguistica, nel farla conoscere, nel farla colloquiare, nel premiarla, favorirla, gratificarla, e non negarla o pretendere di superarla. Non e di una lingua universale che si ha bisogno oggi, ma di una universalita di spirito, nella diversita delle coscienze e delle culture. Anche in un sardo moderno e unitario. + + + ### 30/01/2016 + ## Testi sacri in lingua sarda, nuova frontiera per la Chiesa + ### di Diego Corraine + Di fronte alle molte deficienze della politica, viene spesso invocato l'intervento della Chiesa, che sollevi gli animi e indichi prospettive ragionevoli e giuste. Anche in Sardegna, a volte, si ripete l'invito alla Chiesa di svolgere questa funzione, soprattutto in campo culturale e, ultimamente, linguistico. Quale miglior occasione per essa? La Chiesa, accettando la sfida, potrebbe rendersi protagonista autorevole della proposta di una lingua sarda di riferimento che risolva, almeno nello scrivere, la diversita presente nelle varianti orali. Dopotutto il fondo lessicale e la struttura sintattica del sardo e fondamentalmente la stessa dappertutto. Cosi la Chiesa, alimentando le nostre radici e l'identita, potrebbe farsi portatrice di un messaggio nuovo ispirato alla difesa della diversita intesa come valore, risultato del cammino creativo dell'umanita. Come, del resto fa, oggi, proponendo il suo messaggio a partire dal rispetto delle identita degli individui e dei popoli, delle culture e delle lingue. + La Chiesa vuole stringere ancor piu a se gli anziani o avvicinare i giovani sempre piu assetati di sardita? Si proponga in sardo allora, in modo moderno, nel solco della tradizione. Molta della letteratura sarda scritta, infatti, e stata di natura religiosa o la si deve a religiosi, cosi come i primi studi linguistici, vocabolari e grammatiche (Araolla, Garipa, Madao, Spano, Rossi, Porru, Casu). + Non dimentichiamo che la Chiesa, nel corso della sua storia, ha proposto il suo insegnamento nelle lingue locali, dando per la prima volta in forma scritta, testi religiosi, grammatiche, vocabolari di lingue prima solo orali e frammentate in varianti. Lingue che sono state e sono portatrici di identita dei rispettivi popoli. Protestanti o cattolici uniti nell'impegno di diffusione del Vangelo nelle lingue nazionali, anche piccolissime. + La Chiesa Sarda ha gia affrontato con chiarezza il tema. Nel dicembre del 1987, a Oristano, in occasione di una affollatissima conferenza internazionale dedicata a "Cresia, limba sarda e limbas de ateras natzionalidades", alla presenza autorevole e favorevole dell'allora vescovo della diocesi mons. Pier G. Tiddia, laici e religiosi avevamo auspicato la creazione di una commissione per la traduzione dei testi sacri in una varieta scritta di riferimento per tutti, lasciando a ciascuno la propria pronuncia locale. + In seguito, a Nuoro, nel 1990, in un convegno cui aderirono vescovi e sacerdoti, dedicato piu specificamente a "Liturgia e limba sarda", furono confermate le stesse idee. Seguirono analoghi incontri a Galanoli e Lanusei, dopo il 2000. Se, pero, da allora non si e fatto molto di quanto sperato, e anche dovuto alla nostra pigrizia o intempestivita di laici, alla mancata volonta di unitarieta linguistica che indebolisce la proposta di usare una lingua sarda per la Litugia e non i tanti dialetti, che pure hanno la possibilita di avere forma scritta anche in ambito religioso. + C'e chi accusa sacerdoti e vescovi di essere contrari o restii verso questa prospettiva. Credo che non sia cosi. Io ne ho conosciuto e ne conosco di favorevoli: dal vecchio vescovo di Nuoro, mons. Meloni, per esempio, e dal suo predecessore, mons. Melis, a tanti sacerdoti giovani che accolgono con entusiasmo la scommessa di una Chiesa capace di entrare nella nostra cultura e proporsi anche con la nostra lingua. Se nell'occuparci di liturgia e lingua sarda o della traduzione dei testi sacri piu in generale, saremo saggi e operosi, nonche temperanti e modesti, riusciremo nel compito. Si tratta di fare le cose per bene, senza soggettivismi, col massimo di universalita. + La Chiesa deve esultare nell'unire la diversita linguistica, nel farla conoscere, nel farla colloquiare, nel premiarla, favorirla, gratificarla, e non negarla o pretendere di superarla. Non e di una lingua universale che si ha bisogno oggi, ma di una universalita di spirito, nella diversita delle coscienze e delle culture. Anche in un sardo moderno e unitario. + + + + ### 13/02/2016 + ## Una vida illonghiada dae sa limba sarda / Ammentu de Larentu Pusceddu + ### de Diegu Corraine + Cadaunu de nois tenet genias diferentes de amigos: de bighinadu, de traballu, de iscola o de ateru. Cun Larentu Pusceddu semus istados amigos de…limba. Est istada sa limba sarda chi nos at fatu connoschere, dae s'epoca de su _Premiu de literadura Casteddu de sa Fae_, fundadu in Pasada dae Mauru Deledda in su 1979. Cussos sunt istados annos in ue, in medas, gherraiamus pro dare reconnoschimentu legale a su sardu in intro de s'istadu italianu, pro atuare unu deretu istoricu a s'ufitzialidade chi su sardu at tentu pro seculos e pro aplicare s'art. 6 de sa Costitutzione italiana pro sas minorias linguisticas. Giai in su 1976, su _Comitadu pro sa limba sarda_ aiat propostu, cun prus de 15000 firmas, una Lege de initziativa populare pro reconnoschere su sardu. Una proposta chi, tando, no aiat tentu resurtadu positivu, si non su de aere abertu su caminu de ateras propostas chi, in su 1987 at giutu a sa Lege sarda n. 26 in prode de su sardu e, in su 1999, a sa Lege istatale n. 482 pro sas doighi limbas minoritarias de s'istadu italianu. E Larentu est semper istadu unu de sos protagonistas de custa gherra. Dae su 1979, duncas, Pasada est istada una de sas capitales de sa literadura sarda. Su _Casteddu de sa Fae_ est istadu su premiu chi at laureadu sos megius iscritores de Sardigna: Larentu Pusceddu unu de sos primos. Paris cun Mialinu Pira, Gianfranco Pintore e ateros. + Su Premiu est istada finas una palestra de elaboratzione linguistica e de politica linguistica, chi cada editzione auniat sos megius intelletuales sardos, proponende finas inditos normativos de iscritura, ispirados dae su bonu sensu e dae sa traditzione seculare de sos iscritores, chi pustis sunt finas intrados in parte in sas propostas ufitziales. + E est in cussos annos, in giuria o comente presidente de s'assotziu chi organizaiat su Casteddu de sa Fae, chi apo apo tentu s'ocasione de connoschere galu de prus a Larentu. + Ammento cun praghere totu su traballu pro publicare su primu romanzu in sardu, "_S'arvore de sos Tzinesos_", in su 1982, iscritu propiu dae Larentu Pusceddu, cun una figura galana. Traballu linguisticu e ortograficu pro aplicare una norma de iscritura coerente, costante, unitaria e subralocale, chi Larentu e s'editore Eligio Fronteddu aiant icarrigadu a mie, chi giai dae tando m'interessaia de normativa linguistica, tradutzione, lessicografia e terminologia. Su cunfrontu fiat subra de sa manera de mediare sa richesa de sas variedades locales, cumintzende dae s'oroteddesu de Larentu, cun una norma iscrita pro totus. S'idea de fundare una literadura sarda, in sardu unitariu e normativu, pro agiuare sa gherra pro su sardu ufitziale, Larentu l'aiat interpretada in sa manera megius, in pratica e no a paraulas, cun s'opera literaria sua. Oras e chidas de cunfrontu, ria cun ria, pagina cun pagina, pro agatare una mediatzione, paraula cun paraula. + Unu traballu de puntillu linguisticu pro sighire una norma coerente chi nos aiat galu cunsentidu de traballare in pare, cun sa publicatzione de "_Mastru Taras"_ in su 1991 e de "_Su belu de sa bonaura"_, publicados ambos dae sa sotziedade editoriale nostra Papiros, cun sa coberta illustrada dae un'ateru amigu a cumone, Diegu Asproni, artista de vallia. + Ma in sos annos a pustis, Larentu at sighidu a iscriere e a publicare romanzos, "_Dona Mallena"_, in su 2007 (Premiu "Casteddu de sa Fae" in su 2006!) e "_Sordadu Nangu"_ in su 2011, ambos duos cun Condaghes editore. Un'opera cumprida dae Larentu semper inghiriadu dae familiares e amigos, mescamente de sa mugere Luisa, semper presente in una manera o in s'ateras in sos pessonagios de su mundu suo. + In totu custos annos, Larentu no at perdidu s'isperu de bidere su sardu presente in cada logu e impreu, una sardu modernu cun raighinas antigas e populares, unu sardu cun una norma, che a totu sas ateras limbas chi si cherent ufitziales. Finas a sos urtimos meses de vida est semper istadu positivu e pessende a su tempus venidore suo, de sa limba sarda e de s'opera literaria sua. In s'urtima intervista publicada in EJA in su mese de maju coladu, a sas pregontas meas, Larentu at semper rispostu cun sa cuntentesa e firmesa de unu chi creet a su chi at semper naradu, sena cambiare idea pro cumbeniu. Fiat cumbintu chi sa limba e sa literadura aiant fatu passos mannos e chi "s'ufitzialidade de su sardu est una batalla chi podimus binchere". E custu giai dae cando, in sos annos 70/80, pro issu e pro nois, a faeddare de sardu unitariu, normativu e ufitziale, fiat un'idea sighida dae pagos. + Nos semus lassados in cabudanni, cando nche l'apo giutu Eja cun s'intervista sua, cun s'impinnu de bogare a campu torra s'opera prima de su 1982, "S'arbore de sos Tzinesos", cun sa norma iscrita de como, sa Lsc. Fiat cuntentu che pasca e de seguru non timiat de mancare comente pessone, ca ischiat chi, si no ateru, bi fiat s'opera sua in sardu chi li podiat illonghiare sa vida. A su nessi in sa mente de chie l'at connotu, l'at leghidu e l'at a leghere e istudiare. + + + + ### 13/02/2016 + ## PRÈMIU ML WAGNER DE LIMBA SARDA (Tesis de Laurea) + ### Presentada a sos istudentes e laureandos, 25*2*2016 in Tatari + Sa **Sotziedade pro sa Limba Sarda**, chi at disinnadu e organizat su **Premiu ML Wagner de limba sarda**, ocannu destinadu a sas Tesis de Laurea in/de sardu, lu presentat, cun s'agiudu de s'Assotziu _Su Majolu_, giovia su 25 de freargiu a sas 6,30 de sero, in s'aula H, dipartimentu de Istoria, Sientzia de s'Omine e de sa Formatzione, carrera de Zanfarino, Tatari. + At a faeddare Diegu Corraine. + + + + ### 03/03/2016 + ## Presentada de SA SORIGHITA PRESUMIDA + ### Nugoro, 1a die de martzu + In su Cafe Tettamanzi de Nugoro, chi at organizadu sa manifestatzione, sa sotziedade editoriale Papiros at presentadu su primu libru de sa serie Contos Classicos, presentes unos cantos amigos e clientes de su cafe. + A presentadu Diegu Corraine, trudutore de s'opera, e sunt intervennidos Mariolina Mannia, presidente de sa coop. Papiros, Antoni Marche sotziu de sa matessi cooperativa editoriale. At dadu su saludu finas Gianfranco Canneddu, propietariu de su Tettamanzi, un'impresa chi "ispainat cultura". + S'idea de presentare libros in tzilleri no est noa. Moet dae s'idea chi si sos letores no andant a libreria, sos libros devent proare a andare a ue s'addoviant sos letores possibiles: tzilleris, butegas, ufitzios. Una manera noa pro educare a sa letura, mescamente de libros in sardu, in ue sa gente chi faeddat in sardu creet de no essere capatza de leghere in sardu. + Sa presentada at tentu un'esitu mannu finas ca sos organizadores ant ispainadu in direta sa presentada pro 30 minutos cun su sistema Facebook, chi at cunsentidu a prus de 500 pessones de bidere in Internet sa presentada comente ch esserent presentes fisicamente. + #_Diegu Corràine_ + + ## Ue: finas su gaèlicu intre sas limbas ufitziales + Finas su gaelicu at a faghere parte de sas limbas ufitziales amintidas dae s'Unione europea. Custu cheret narrere chi tocat a assumere 30 tradutores ufitziales. Si s'ant a agatare, ca tocat a tennere in contu chi su gaelicu mancari siat obligatoriu in Irlanda e istudiadu in sas iscolas, est faeddadu petzi dae 55 migia pessones. Nois semus cuntentos pro sos Irlandesos ma a custu puntu tocat a mudare carchi cosa in sa politica de su reconnoschimentu de sas limbas ufitziales in sa UE. In prus de s'istatualidade tocat puru a cunsiderare su numeru de sos chi faeddant una limba si cherimus chi custa istitutzione siat democratica e rapresentativa a beru de totu sos populos e natziones chi la custituint. [gpn] + + ### 04/03/2016 + ## VOLUNTARIADU: "In sa limba semus natzione!" + ### de Diegu Corraine + Sa natzione sarda tenet una limba, galu forte e populare, dae milli annos. Su "motore" de sa natzione est semper prus in dificultade, afogadu semper de prus dae s'italianu, chi est binchende in cale si siat impreu ufitziale. Petzi una politica linguistica coerente e costante, impreende sos medios giuridicos, sientificos e finantziarios chi bi cherent, diat podere assegurare ufitzialidade a su sardu. + Pro otennere custu resurtadu, bi bolet a unu chirru s'interventu de su guvernu e, a s'ateru, s'atzione de sa gente. + Su guvernu sardu de como, a dolu mannu, no est traballende bastante pro su tempus venidore de su sardu. + Duncas, chie tenet a coro sa sorte de sa limba e de sa natzione nostra, devet faghere sa parte sua, galu de prus, traballende in/pro su sardu in sas istitutziones o, in sa sotziedade e in su territoriu, cun atziones voluntarias pro assegurare sa presentzia de su sardu in familia e in sos logos publicos, cun: adesivos, avisos, publitzidade, cartellos, etichetas, cursos de sardu in su logu de traballu o in locales publicos, etc. In EJA, amus a presentare unas cantas propostas. Ca "in sa limba, semus natzione". + #_Diegu Corràine_ + + ### 04/03/2016 + ## PRESENTADA DE S'EDITZIONE ITALIANA DE "TIRANT LO BLANCH": ROMA E S'ALIGHERA, su 10 e 11 de Martzu + ### Intervista a Joan-Elies ADELL + _Su 10 de custu mese in Roma e s'11 in S'Alighera presentant* custa opera de gabbale de sa literadura catalana de totu sas epocas, in versione italiana, publicada dae sas Editziones Einaudi in sa serie "I Millenni"._ _Nde faeddamus, in custa intervista, cun Joan-Elies Adell, rapresentante de su Guvernu catalanu in S'Alighera._ + __ JEA: "Tirant lo Blanch" ("Tirante il Bianco", in italianu) est un'opera maistra de sa literadura catalana, iscrita dae Joanot Martorell intre su 1460 e su 1465 e publicada pro sa prima bia in Valencia in su 1490. Cunsideradu dae Cervantes comente "su megius libru de su mundu", est galu como sa opera narrativa catalana de totu sas epocas e rapresentat unu passu importante in sa literadura de s'Otzidente. + Est istadu Mario Vargas Llosa chi l'at definidu comente unu "Romanzu totale", e ammentat chi a iscoberrere custu libru fiat istadu pro issu "una de sas esperientzias prus mannas chi apa mai tentu comente letore". E at cumparadu a Martorell cun Flaubert e Faulker, ponende*lu in mesu de sos narradores prus mannos de sa literadura universale de totu sas epocas. JEA: Est istadu cavalleri e iscritore. Custa est istada, in pagas allegas, sa vida de Joanot Martorell, unu pessonagiu de grandu valore a beru de su seculu 15, cun una vida bandulera chi l'at postu a viagiare a Inghilterra, a Portugallu oa Napule. Una vida cumandada dae sa curiosidade pro su valore e su sentidu de sos ideales de sa cavalleria. Unu cavalleri chi si fiat fatu iscritore. + Martorell e su connadu suo Ausias March sunt istados sos iscritores prus importantes de s'epoca in limba catalana. JEA: "Tirant" est s'istoria de unu cavalleri chi parat fronte a su destinu suo, gherreri e amorosu, unu disafiu chi s'at a cambiare in contu legendariu resessende a faghere su chi sos ateros res de s'epoca sua non fiant istados capatzos de cumprire: sarvare Costantinopoli dae s'assaltu de sos Turcos. + In definitiva, sita pro sos eventos contados, siat pro sa forma espressiva, "Tirante il Bianco" una de sas operas narrativas europeas prus mannas de totu sas epocas, comente aiat gia naradu Cervantes in su _Don Chissote _cando aiat sarvadu s'opera de Martorell dae su fogu de sos libros maleitos de sos cavalleris chi aiant ammachiadu su protagonista suo. + Un'opera, sa de Martorell, chi tenet sa pimatzia in sa narrativa catalana. JEA: In prus de sas dificultades chi at tentu a si faghere connoschere, essende s'opera iscrita in catalanu, "Tirant" est istadu proibidu durante decadas in Ispagna. + Sas tradutziones reghentes in una cantas limbas otzidentales (s'editzione americana at tentu un'interessu mannu de su publicu chi nemos s'isetaiat) e finas sa versione in tzinesu ant collocadu a Martorell in su tretu prus artu chi li tocat in su mundu de sa literadura. + Su pessu de Einaudi, de publicare a "Tirant" in italianu modernu (a pustis de una tradutzione de su 1538 fata dae Lelio Manfredi, chi s'agatat petzi in digitale!), in sa serie famada "I Millenni", at cunsentidu de prenare unu boidu chi bi fiat in su panorama de s'ispainamentu internatzionale de s'opera. JEA: Su tradutore est Paolo Cherchi, sardu de Òschiri e professore emeritu de Literadura italiana in s'Universidade de Chicago. At fatu unu traballu ispantosu, ca proponet una tradutzione italiana chi cheret animare su letore a iscoberrere (torra) unu "novidade antiga". + Tenende comente finalidade fundamentale sa divulgatzione de s'opera, sa tradutzione de Cherchi si proponet de aunire su "Tirant" de su seculu 15 cun sa limba, sa mentalidade e sos interessos de su letore modernu, Sende gasi, resessit a mantennere sos elementos ispetzificos de su sentidu e de sa forma de su testu originales. + _(pregontas de D. Corraine)_ + _Sos letores de custa intervista sunt sos Bene Bennidos, in s'addoviu de de Roma e de S'Alighera. Bos isetamus_ + _ _ + #_Diegu Corràine_ + + + ## PROGRA PRESENTADAS DE ROMA E DE S'ALIGHERA + #_Diegu Corràine_ + + + ### 06/03/2016 + ## SA CÒRSICA 1789-2014, intre clanismu e natzionalismu + ### Sampiero Sanguinetti: "La Corse entre clanisme et nationalisme: Introduction a une analyse politique 1789-2014" + Sos medios de informatzione faeddant pagu e male de Corsica, prus chi no ateru tratende de sa violentzia praticada in s'isula. Su chi mancaiat, pero, fiat un'analisi istorica profunda de sas origines e isvilupu suo. Pro cumpensare custu boidu, su giornalista corsicanu Sampiero Sanguinetti at iscritu su libru _La Corse entre clanisme et nationalisme: Introduction a une analyse politique 1789-2014._ S'opera no est iscrita petzi pro sos chi s'interessant de Corsica, ma proponet un'analisi sotziale, politica e culturale chi si podet addatare a sa cunditzione de ateras sotziedades insulares mediterraneas. @@ -43465,14 +65091,21 @@ Sanguinetti descriet in manera crara su panorama ideologicu de sa Corsica: dae sa destra a sa sinistra, dae sos ecologistas a sos natzionalistas, partzidos --custos-- in autonomistas e indipendentistas. Sas positziones de sos clan in argumentos de interessu istatale faghent essire a lughe aspetos fundamentales pro cumprendere a beru sa politica isulana. In su libru sunt presentes finas analisis de sos resurtados eletorales locales. Unu libru chi diat cumbennere a bortare in italianu e in sardu. + #_Alessandro Michelucci_ + + ### 09/03/2016 + ## PRESENTADA DE SU PRÈMIU M L WAGNER + ### In Casteddu su 18 de martzu de su 2016 + Sa **Sotziedade pro sa Limba Sarda** at publicadu su bandu de su Premiu "**Max Leopold Wagner**" pro tesis de laurea iscritas in sardu o chi faeddant de linguistica sarda. Su premiu est partzidu in duas setziones: 1) _Tesis de laurea iscritas in sardu__, de cale si siat argumentu o facultade_. (PRÈMIU 500€). 2) _Tesis de laurea chi faeddant de linguistica sarda, iscritas in cale si siat limba_ (PRÈMIU 500€). + Podent leare parte a su cuncursu totu sos laureados e laureandos chi ant presentadu sa tesi issoro in sos urtimos 3 annos academicos. S'iscadentzia pro bi partetzipare est su 31 de triulas de su 2016. S'_**Assotziu Su Majolu**_ organizat una presentada de custu cuncursu in s'Universidade de Casteddu, _pro lu faghere connoschere a totus sos istudentes de s'ateneu, a sos laureados e a sos laureandos_. @@ -43479,30 +65112,59 @@ Nd'at a chistionare cun _Diegu Corraine_, presidente de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda. Non manches! + #_red. Limbas & Natziones_ + + ### 16/03/2016 + ## CUNGIADA SA REGORTA FUNDOS pro su PRÈMIU WAGNER 2015 + Su 12 de maju de su 2015 **AMUS CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS** cumintzada su 28 de abrile, pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015. Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€. Luego amus a ghetare su BANDU DE CUNCURSU. GRÀTZIAS a sos DONADORES chi cunsentint custu Cuncursu: + "Altracultura", sotziedade cooperativa, Assotziu Culturale "Àndala Noa", Tonino Bassu, CristianuBecciu, Lisandru Beccu, Antoni Boe Chiccone,Mario Carboni, Gianni Carta, Adrian Cescje,Diegu Corraine, Marcello Cucca, FrancescoCuccu, Andria Dettori, Martine Faedda, ClaraFarina, Gabriele Farina, Antonia Fenu, MariaFloris, Sarvadore Floris, Federicu Francioni,Dominighe Fumagalli, Giagu Ledda, FrancoMarcello, Antoni Marchi, Attilio Mastino, LuzMendez,Pitzente Migaleddu, Davide Mulas marci, Pretu Murru, Davide Nurra, Maurizio Oggianu, Nino Pala, Larentu Palermo, Giannin Persico, Fabio Pillonca, Gianfranco Pinna, Maria Piras, Bachis Porru, Bibiana Salis, Fabio Solinas,Gianfranco Sollai, Antonello Spiggia, Frantzisca Spiggia, Gianluigi Stochino, Giuanna Tuffu. + pro sa Sotziedade pro sa limba sarda + Diegu Corraine + + + + ### 08/05/2015 + ## CUNGIADA REGORTA FUNDOS PRÈMIU WAGNER 2015, PRO TESIS DE LÀUREA IN SARDU + ### Autofinantziamentu e voluntariadu + Su 12 de maju de su 2015 **AMUS CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS** cumintzada su 28 de abrile, pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015. Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€. Luego amus a ghetare su BANDU DE CUNCURSU. GRÀTZIAS a sos DONADORES chi cunsentint custu Cuncursu: + "Altracultura" sotziedade cooperativa, Assotziu Culturale "Àndala Noa", Tonino Bassu, CristianuBecciu, Lisandru Beccu, Antoni Boe Chiccone,Mario Carboni, Gianni Carta, Adrian Cescje,Diegu Corraine, Marcello Cucca, FrancescoCuccu, Andria Dettori, Martine Faedda, ClaraFarina, Gabriele Farina, Antonia Fenu, MariaFloris, Sarvadore Floris, Federicu Francioni,Dominighe Fumagalli, Giagu Ledda, FrancoMarcello, Antoni Marchi, Attilio Mastino, LuzMendez,Pitzente Migaleddu, Davide Mulas marci, Pretu Murru, Davide Nurra, Maurizio Oggianu, Nino Pala, Larentu Palermo, Giannin Persico, Fabio Pillonca, Gianfranco Pinna, Maria Piras, Bachis Porru, Bibiana Salis, Fabio Solinas,Gianfranco Sollai, Antonello Spiggia, Frantzisca Spiggia, Gianluigi Stochino, Giuanna Tuffu. + + + + ## Impreu de sas limbas minoritàrias ispannolas in su Parlamentu europeu + 21/06/2006 + Su ministru de sos Afares Èsteros e de sa Cooperatzione, Miguel Angel Moratinos, at asseguradu chi su Guvernu at faghere totu su chi podet pro chi sas limbas minoritarias ispannolas podant essere impreadas in su Parlamentu europeu e s'est lamentadu pro su votu de su rapresentante de su PP contra a custa possibilidade. Tzertu faghet a pessare chi su rapresentante chi s'est postu contra a sa petitzione de su Guvernu siat ispannolu. A ogni manera su Guvernu ispannolu s'est moende bene pro difendere sas minorantzias internas suas. A cando a bidere s'Italia difendende sas minorantzias internas suas comente su sardu?[_gpn_] + + ### 16/03/2016 + ## PRESENTADA DE SU PRÈMIU A LAUREADOS E LAUREANDOS IN CASTEDDU SU 18.3.2016 + ### + Cun s'Autofinantziamentu e su Voluntariadu resessimus a faghere meda! + Sa Sotziedade pro sa Limba Sarda at publicadu su bandu de su Premiu "Max Leopold Wagner" pro tesis de laurea iscritas in sardu o chi faeddant de linguistica sarda. Su premiu est partzidu in duas setziones: 1) Tesis de laurea iscritas in sardu, de cale si siat argumentu o facultade. (PRÈMIU 500€). 2) Tesis de laurea chi faeddant de linguistica sarda, iscritas in cale si siat limba (PRÈMIU 500€). Podent leare parte a su cuncursu totu is laureados e laureandos chi ant presentadu sa tesi issoro in is urtimos 3 annos academicos. **** + S'assotziu Su Majolu organizat una presentatzione de custu cuncursu in s'Universidade de Casteddu, pro lu faghere connoschere a totus is istudiantes de cussu ateneu. Nd'amus a chistionare cun Diegu Corraine, de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda. @@ -43509,35 +65171,76 @@ Sa presentatzione est chenabura su 18 de martzu a sas h. 18:00, in s'aula Magna de su Dipartimentu de Sientzias Politicas, viale Fra Ignazio 78, Casteddu. Non manches! + + + + ### 16/03/2016 + ## Comente ponimus sos atzentos? + ### asass + asasasa + + + + ### 16/03/2016 + ## Atzentos? + ### vvvvv + sssss + + + + ## "tzitade, provintzia" NON "citade, provincia" + Acuntesset semper de prus de leghere in sos chirros de Casteddu "_citadi_, _provincia_". Est una faddina, ca totu sos addatamentos dae _ce_-, _ci_- de s'italianu si cambiant in _**tze**_-, **_tzi_**-, finas in Casteddu. E non dae pagu tempus. + De su restu, bastat a leghere sas avertentzias chi Porru ponet in su cumintzu de su Ditzionariu suo de su 1832: "Il Ce Ci de' Sardi ha per lo piu la medesima pronunzia italiana sonante ed aspirata, cosi in cena, cintura ec. In molte altre voci poi, come in cella, cittadi ec. ha il suono dello z italiano gagliardo, ma per evitare qualunque equivoco, ho creduto dover comprendere nel nostro alfabeto il ç francese pronunziandolo come z gagliardo. Onde si scrivera çella, çittadinu, çivili, deçenti, suççediri ec. e si pronunziera zella, zittadinu, zivili, dezenti, suzzediri." + In su Ditzionariu suo, b'at ateros faeddos cun ç, comente "çittadi", "provinçia". Como, sighende sos inditos de Porru, diat tocare a iscriere "**tzella**, **tzitadinu**, **tzivili**, **detzenti**, **sutzediri**, **tzitadi**, **provintzia**", etc. NON "cella, citadinu, civili, decenti, sucediri, citadi, provincia", etc. + In sas variedades meridionales, tenent pronuntzia palatale _ce_-, _ci_- (comente in "cena, cintura", comente naraiat Porru!) sos faeddos chi benint dae latinu **CE**-, **CI**-: _cena_, _ciliru_, _centu_, _cibudda_, etc. + --d.corraine + + + + ### 16/03/2016 + ## "multilingue" NO "in prus limbas" + Cando devimus narrere chi unu situ internet est iscritu in prus de una limba, podimus ponnere "_**multilingue**_". + Su faeddu "_**multilingue**_" est unu cultismu, modelladu in su termine "_**bilingue**_", dae su latinu "_bilinguis_", cump. di «**_bi_**-» e «_**lingua**_», comente calcu de su gr. _δίγλωσσος_. Est un'agetivu invariabile in sardu e in italianu. Sa parte finale «-_**lingue**_» no est su plurale de s'italianu "_lingua_"! + In sardu, su plurale, cun s'agiunta de una -s, est "_**multilingues**_". + Duncas, non tenet sentidu a narrere "situ in prus limbas", ca "in prus limbas" est sa definitzione non su termine! Su giustu est "_**situ multilingue**_". No andat bene mancu "_multilimba_" o "_multilingua_". + De su restu: + --in catalanu est "**multilingue**" e non "*_multillengua_" ca si narat "_llengua_" --in frantzesu est "**multilingue**" e non "*_multilangue_" ca si narat "_langue_" --in inglesu est "**multilingual**" e non "*_multilanguage_" ca si narat "_language_" + --d.corraine + + + + ### 16/03/2016 + ## "multilingue" NON "multilimba, multilimbas" + Sos faeddos "**_multilingue_**, _**plurilingue**_" sunt cultismos, termines, modellados in su termine "**_bilingue"_**. dae su latinu "_bilinguis"_, cump. di «_bi_-» e «_lingua»_, comente calcu de su gr. δίγλωσσος. Sunt agetivos invariabiles in sardu e in italianu. Sa parte finale «-_lingue»_ no est su plurale de s'italianu "_lingua"_! Duncas, comente in italianu non si podet narrere "_scuola multilingua_" ma "_**scuola multilingue**_", in sardu est giustu a narrere "_**iscola multilingue**_". @@ -43548,83 +65251,177 @@ Duncas, est giustu: "**_omines multilingues, feminas multilingues_**". Essende unu cultismu, non si podet mancu addatare in "multilimba" o "plurilimba". Gasi comente naramus **linguista**, **linguistica** NON _limbista_, _limbistica_. + --d.corraine + + + + ## Ite est sa SOTZIEDADE PRO SA LIMBA SARDA + ### + ##### Sa SOTZIEDADE PRO SA LIMBA SARDA est un'assotziu culturale sena finalidades lucrativas, chi operat pro afortire sa normativa de sa limba sarda e faghere a manera chi su sardu siat limba normale in sa sotziedade e in su territoriu. + ##### + Sa **_finalidade prima_** de sa SLS est sa de "_promovere, ampliare, difundere e abbalorare cun cale si siat mediu sa connoschentzia e s'impreu de sa limba sarda_" + In annos e annos, sa SLS est istada su puntu de referentzia de sas elaboratziones e gherras in favore de s'unidade e de s'ufitzialidade de sa limba sarda. E custu l'at fatu cun deghinas de cunferentzias, seminarios, in deghinas de biddas de Sardigna. Si podet narrere chi sa SLS at inauguradu sa traditzione de faeddare in sardu in publicu, cosa rara finas a tando. E at finas eredadu sa traditzione e sas ideas de su Comitadu de sa Limba Sarda chi aiat sestadu e promovidu sa lege de initziativa populare pro s'atuatzione de s'art. 6 de sa Costitutzione de sa RI e su reconnoschimentu de sa Minoria linguistica sarda, duncas. + Ma est finas sa sotziedade chi at dadu fortza a su protzessu de istandardizatzione de sa limba sarda, cumintzadu cun su seminariu internatzionale "Presente de sas limbas minoritarias e problemas de sa normalizatzione issoro", su 25-9-88, in Santulussurgiu, e culminadu in su 2001 cun sa LSU e in su 2006 cun sa LSC. + ........................................................................................................ + Su simbulu nou de sa Sotziedade est formadu dae una **S** cungiada dae duas linias, cun sos colores de sa bandera sarda: sa _linia ruja_ rapresentat sa fortza e s'unione de sas pessones e sa _linia niedda_ sa finalidade de sas pessones chi s'aunint in sa SLS: s'istima pro sa limba sarda e pro su progressu suo. + ........................................................................................................ + Comitadu Sientificu:** Micheli Contini** (Presidente),** Heinz Jurgen Wolf**,** Xavier Lamuela**,**** ******Francisco Fernandez Rei**,** Diegu Corraine** + ........................................................................................................ + Tenimus un'**Ufitziu de sa Limba Sarda (SLS)**, c/o **UniNU**, carrera de Salaris 18, 08100 NÙGORO, Sardigna, in ue retzimus sas pessones interessadas a su sardu su _mercuris dae sas 5 a sas 7 de sero_ + Tel. 349.6726349 + ........................................................................................................ + 92019030920 + + + + ### 16/03/2016 + ## "multilingue" NON "multilimba, multilimbas" + Sos faeddos "**_multilingue_, _plurilingue_" **sunt cultismos, termines, modellados in su termine "**bilingue**". dae su latinu "_bilinguis_", cump. di «_bi_-» e «_lingua_», comente calcu de su gr. _δίγλωσσος_. + Sunt agetivos invariabiles in sardu e in italianu. + Sa parte finale «-_lingue_» no est su plurale de s'italianu "_lingua_"! + Duncas, comente in italianu non si podet narrere "scuola multilingua" ma "_scuola multilingue_", in sardu est giustu a narrere "_**iscola multilingue**_". + In su plurale: + -- s'italianu "_multilingue_" si cambiat in "_multilingui_", sena distintzione de genere: duncas "_scuole multilingui_", NON "_scuole multilingue_"! + --su sardu **multilingue** leat petzi sa -**s**, sena distintzione de genere. Duncas "**iscolas multilingues**". + Tando, non si podet mancu narrere "politicas multilingue" MA "**_politicas multilingues_**". Duncas, est giustu: "omines multilingues, feminas multilingues". + Essende unu cultismu, non si podet mancu addatare in "multilimba" o "plurilimba". Gasi comente naramus **linguista**, **linguistica** NON limbista, limbistica. + #_Diegu Corràine_ + + ### 16/03/2016 + ## Servitzios de sa sls + ### + -- consulentzia -- cussigios -- atividades -- istudios -- addovios -- promotzione + #_Diegu Corràine_ + + ### 13/05/2015 + ## ** CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS** pro su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER de limba sarda + ### editzione 2015 + Su 12 de maju de su 2015 **AMUS CUNGIADU SA REGORTA DE FUNDOS** cumintzada su 28 de abrile, pro finantziare su CUNCURSU MAX LEOPOLD WAGNER pro TESIS DE LÀUREA IN SARDU, ed. 2015. Amus otentu 1344€! Nde fiamus chirchende 1200€. + Luego amus a ghetare su BANDU DE CUNCURSU. GRÀTZIAS a sos DONADORES chi cunsentint custu Cuncursu: + "Altracultura" sotziedade cooperativa, Assotziu Culturale "Àndala Noa", Tonino Bassu, CristianuBecciu, Lisandru Beccu, Antoni Boe Chiccone,Mario Carboni, Gianni Carta, Adrian Cescje, Diegu Corraine, Marcello Cucca, FrancescoCuccu, Andria Dettori, Martine Faedda, ClaraFarina, Gabriele Farina, Antonia Fenu, MariaFloris, Sarvadore Floris, Federicu Francioni,Dominighe Fumagalli, Giagu Ledda, FrancoMarcello, Antoni Marchi, Attilio Mastino, LuzMendez,Pitzente Migaleddu, Davide Mulas marci, Pretu Murru, Davide Nurra, Maurizio Oggianu, Nino Pala, Larentu Palermo, Giannin Persico, Fabio Pillonca, Gianfranco Pinna, Maria Piras, Bachis Porru, Bibiana Salis, Fabio Solinas, Gianfranco Sollai, Antonello Spiggia, Frantzisca Spiggia, Gianluigi Stochino, Giuanna Tuffu. + pro sa Sotziedade pro sa limba sarda + Diegu Corraine + + + + ## Un'alunna basca de su Modellu A pedit a s'Educatzione Euskera 10.600 euros + Bilbao - Eva de Miguel, un'alunna basca de 20 annos chi at istudiadu cun su modellu A, (totu sas materias impartidas in castiglianu, francu una chi si faghet in euskera, sa limba basca) at a essere ascurtada dae su giuighe de Gasteiz pro sa causa chi at fatu contra a su ministru de s'Educatzione Bascu. S'alunna narat chi su sistema iscolasticu bascu no li at garantidu s'imparu de s'euskera in intro de sa formatzione academica sua. Segundu un'informatzione de _"Europa Press"_, sa femina at pedidu a s'Educatzione basca 10.600 euros de dannu pro sos gastos chi a tentu e pro su tempus chi at impreadu pro imparare su bascu, netzessariu pro traballare e pigare su salariu minimu. S'alunna infermiera, difatis, non l'aiant pigada a traballare in s'Osakidetza ca non connoschiat su bascu. [_gpd_] + + ### 17/03/2016 + ## "custu sero, oe sero" NO "istasero, istasera" + Dae su lat SERO, in sardu tenimus su sust. m. "**_sero_**", in ita. "_sera_" (f.). + A s'av. ita. "_stasera_" currispondet in sardu sa loc. av. "**oe sero**" e "**custu sero**", es.: _nos addoviamus custu sero a sas 7_; _oe sero ando a tzinema_. + Tando non cumbenitit a narrere o iscriere "_istasero_" o "_istasera_", chi sunt, prus chi no ateru, addatamendos dae s'italianu "_stasera_", cun _i_- prostetica. + #_Diegu Corràine_ + + ### 17/03/2016 + ## Cale est su partitzipiu passadu de: _produire_, _reduire_, _seduire_, _traduire_, _adduire_, _induire_, _cunduire_, _deduire_, etc.? + Custos verbos benint dae verbos catalanos comente: _produir_, _seduir_, _traduir_, _adduir_, _induir_, _conduir_, _deduir_, etc., dae verbos lat. cumpostos dae _prep_+_dūcĕre _(=giughere). + Su partitzipiu passadu in sardu est: _produidu_, _reduidu_, _seduidu_, _traduidu_, _adduidu_, _induidu_, _cunduidu_, _deduidu_, etc. + #_Diegu Corràine_ + + ### 19/03/2016 + ## "cara a cara" NON "cara-cara" + Sa loc. av. "**cara a cara**" descriet sa cunditzione de duos elementos chi sunt unu in dae in antis de s'ateru. Cumbinat cun s'isp. "_cara a cara_". Currispondet a s'ita "_di fronte_". + Custa loc. rechedet sa prep. "a". No est giustu a iscriere "cara-cara". + Tando: "_Est megiu si nos bidimus cara a cara_"; "_Sa domo mea e sa de frade meu sunt cara a cara_"; "_Istamus cara a cara_"... + #_Diegu Corràine_ + + ### 19/03/2016 + ## xxx + #_Diegu Corràine_ + + ### 20/03/2016 + ## "butegheri" NON "negotziante" + M'est capitadu de leghere in una pagina FB su faeddu "_su negoziante_", pro inditare sa pessone chi bendet cosa in palas de su bancu de una "**butega**". + Su faeddu prus giustu in sardu est "**butegheri**" (s.m.) e "**buteghera**" (s.f.) + Su matessi faeddu lu podimus narrere pro inditare chie bendet in palas de unu bancu de supermercadu. + Calicunu podet narrere chi finas "**butega**" benit dae s'italianu "_bottega_". Est beru, ma si tratat de unu faeddu intradu in sardu dae antigoriu e oramai ismartidu dae sa limba nostra, comente tenimus faeddos catalanos e castiglianos oramai sardizados. + Sena contare chi finas su ita. "_bottega_" non naschet dae su nudda, ca benit dae su lat. "_apothēca(m)_" "magasinu, depositu", dae su gr. _apothḗkē_ , in ue, pero, faeddende, ant cunsideradu sa "_a_" de su cumintzu comente una parte de s'art.: _la bottega_ imbetzes de *_l'abottega_, chi diat essere istadu prus cunforme a s'originale. Pustis, nch'est abbarradu "_la bottega_" finas in s'iscritura. Cosa chi capitat a s'ispissu in totu sas limbas, finas in sardu, e chi mutimus "**aferesi**", dae su lat. "_aphaerĕsi(m)_", dae su gr. "_aphairesis_" "sutratzione", der. de "_aphaireō_" "catzo, peso, dogo". + #_Diegu Corràine_ + + ### 20/03/2016 + ## Ite est unu agregadore de RSS + ### pro tennere semper sas noas chi t'interessant a disponimentu + ... + De seguru ais bidu in carchi situ su retanguleddu cun s'iscrita **Rss** o **Xml**, semper prus presente in sas paginas internet. Su **Rss** (Really Simple Syndication) est unu limbagiu istandard chi cunsentit de distribuire cun discansu sos cuntenutos de unu situ e de los agregare e presentare in ateras formas @@ -43638,19 +65435,37 @@ De agregadores bi nd'at de medas castas e pro cale si siat sistema operativu. Bi nd'at chi funtzionant comente programas a contu issoro o in pare cun su navigadore preferidu (Firefox est cussigiadu). Calicunu est a pagamentu, ma su bonu sunt de badas e faghent bene su servitziu issoro. + #_Diegu Corràine_ + + ### 20/03/2016 + ## Cando est chi una paraula cumintzat in "V" o in "B" in s'iscritura? + Cumintzant in **v**- totu sas paraulas de intrada reghente in sardu, chi non derivant deretas dae su latinu o chi benint dae ateras limbas, in ue custa cunsonante non ruet si est pretzedida dae paraula chi agabbat in vocale: _**violinu**_, **_violentzia_**, **_vacantzia_**, **_vida_**, **_venidore_**, **_venenu, voste, viudu, vocabulariu_**, **_voluntade_**, **_ventana_**, etc. + 2) **"B-" in cumintzu de paraula** Cumintzant in **b**- sas chi benint dae su latinu, cun **V**- o **B**- de cumintzu, e chi, in sa pronuntzia, podent perdere (ma no in s'iscritura!) sa **B**- si sunt pretzedidas dae paraulas chi agabbant in vocale: **bentu**, ****b**inu**, ****b**olere**, ****b**oghe**, ****b**igru**, ****b**egru**, ****b**ighinu**, ******b****aca**, ******b****arba**, ******b****uca**,** **b**adu**, etc. o sas chi cumintzant in _qua_-, _qui_- in latinu: **bator**, **baranta**, **bindighi**, o sas chi in totu sas variedades sunt pronuntziadas semper cun **b**- oclusiva: **babbu**, **bertula**, etc. + #_Diegu Corràine_ + + ### 20/03/2016 + ## Cheres faghere una PREGONTA de limba sarda? + ### Si tenes una duda o una curiosidade, iscrie*la inoghe suta e amus a provare a ti rispondere inoghe, in custas paginas: + _****_** + + + + ### 20/03/2016 + ## "pregontare" + Si cherimus ischire una cosa, ponimus su verbu "**pregontare**". In documentos sardos antigos resurtat "_percontare_", dae su latinu "_percontāri_", chi no est abbarradu in custa forma in su sardu de como. Como tenimus "**pregontare**" e "_preguntare_", de seguru influentziados dae su castiglianu "_preguntar_" (semper dae su lat. "_percontāri_"). In carchi bidda narant finas "_pregontari, -ai_" e "_preguntari, -ai_" @@ -43658,19 +65473,36 @@ Custa influentzia castigliana paret crara ca nos resurtat chi in peruna bidda b'apat abbarradu *_percontare_ o *_precontare_, etc., si esseret derivadu dae su latinu ebbia. Comente sust. iscriimus "**pregonta**". In carchi bidda narant finas "_pragonta_" e "_pregunta_" + Si cherimus otennere una cosa, ponimus su verbu "**pedire**". Ma nd'amus a faeddare in un'atera nota. + #_Diegu Corràine_ + + ## x + #_Diegu Corràine_ + + ## Turismu: unu dossier subra de sas comunas prus minores + Est essidu su primu dossier _Banderas in Colore de Arantzu_ chi faeddat de sas comunas prus minores, monitorende sos problemas e sas oportunidades pro su turismu. Su dossier est intituladu "Turismu e ambiente in sas comunas minores de s'entroterra" e est presentadu dae su Touring Club e dae Apat. + Sas comunas minores de sas areas internas, in Italia, sunt pagu prus o mancu s'86% de su patrimoniu istitutzionale de su Paisu, e sunt un'oportunidade economica e sotziale manna pro s'Italia, non pro s'economia turistica ebbia ma finas pro sa tutela de su patrimoniu culturale, ambientale e istoricu. Custa richesa non semper benit valorizada, antis a bortas si lassat totu in abandonu cumpletu. + Dae sos datos de su dossier s'81% de sas comunas minores tenet unu puntu de informatzione turistica, ma in su 37% de sos casos ebbia sos servitzios ofertos sunt de calidade. In prus, est beru chi su 90% de sas comunas tenet unu situ web, pero su 43% ebbia est atualizadu e curadu. + Tocat a narrere, pero, chi sas comunas sunt puntende meda subra de sos eventos culturales: su 73% organizat mustras, su 54% rassegnas teatrales e su 95% tenet unu calendariu de festividades e de sagras. _[gpr]_ + + ### 22/03/2016 + ## Mauru Deledda + ### Fundadore in su 1979 de su Premiu Casteddu de sa Fae, Pasada + Mauru Deledda naschet in Pasada s'8 de martzu de su 1927. + A pustis de unos cantos annos colados in continente, pustis de sa segunda gherra, in cherta de traballu, in su 1955 cumintzat a traballare in su Bancu de Sardigna e, duncas, torrat a leare "sabores" e "fragos " de s'Ìsula sua, chirchende e agatende sas raighinas de s'identidade natzionale sarda. Annos a pustis, ammentende cussos annos, at a iscriere: «_Leo cussentzia de essere sardu e petzi pro casu italianu. Mi so torradu a apoderare de su tretu meu, cunsiderende*lu comente estensione culturale de sas raighinas meas. Ca apo cumpresu chi si nche las segas o las negas, nche perdes cale si siat puntu de riferimentu, e as a andare semper a fainu in sos ispatzios culturales in ue as a imbatere_». @@ -43690,21 +65522,39 @@ In sos annos '76-'78 est collaboradore de su mensile _Sa_ _Sardigna_, fundadu dae Giuanne Frantziscu Pintore, in ue iscriet in favore de sa proposta de ufitzializare sa limba sarda, posta in pratica cun su referendum promovidu in su 1978 dae su Comitadu pro sa Limba Sarda, paris cun unos cantos intelletuales e policos sardos. E pro mustrare chi sa limba sarda podet tennere unu caminu nou de isvilupu modernu e ufitziale, finas in literadura, proponet, promoet e ponet in opera, in su 1979, su _Premiu de literadu sarda Casteddu de sa Fae_, su casteddu medievale chi dominat sa bidda de Pasada. Premiu chi at laureadu sos megius iscritores e operas narrativas sardas. + Mauru Deledda morit in Pasada su 9 de austu de su 1989. + #_Diegu Corràine_ + + ### 23/03/2016 + ## PRÈMIOS DE SAS EDITZIONES COLADAS de su PRÈMIU "CASTEDDU DE SA FAE" + 1982 **Sos Sinnos** de Mialinu Pira + 1984 **Po cantu Biddanoa** de Benvenuto Lobina + 1988 **Su zogu** de Giangranco Pintore + 1992 **Di stenciu a manu mancina** de Giancarlo Tusceri, ex aequo cun **Climintina** de Palmiro de Giovanni + 1995 **Lu bastimentu di li sogni di sciumma** de Giuseppe Tirotto + 2002 **Su Deus isculzu** de Vincenzo Mura + 2002 **Comenti ori di neuli** de Giuseppe Tirotto + 2004 **Sa sedda de sa passalitorta** de Gonario Carta Brocca + 2006 **Dona Mallena** de Larentu Pusceddu + #_Diegu Corràine_ + + ## "intregare" VS "dedicare" + INTREGARE. Dae su faeddu ESP "**_entregar_**" (cun su valore fundamentale de 'Poner en manos o en poder de otro a alguien o algo'), dae su lat. _integrāre_ "torrare a intreu, a comente fiat", in su sardu tenimus "**intregare**". @@ -43711,67 +65561,138 @@ Su valore podet essere diferente, cunforma a sas biddas: 1) unu valore in parte diferente dae s'ESP: '_dare una cosa a una pessone_', pagu prus o mancu, cun su sentidu de s'ITA "_affibbiare, rifilare, appioppare_". Duncas si tratat de dare cosa de pagu valore, cun trampa o garbu malu. 2) unu valore neutru de "**cunsinnare**, presentare": "_apo **cunsinnadu** sos documentos pro mi nche marcare a s'Universidade_" o "_apo **intregadu** sos documentos pro mi nche marcare a s'Universidade_". + De seguru non podet essere postu in parte de "**dedicare**". + DEDICARE est unu cultismu dae lat. _dedicāre_, pro cunsagrare o destinare carchi cosa a calicunu, in un'impreu religiosu o profanu: "_dedicare una missa; dedicare un'opera, una poesia, una cantzone, etc._" + Est sa matessi diferentzia chi b'est in su ESP "_Entregar_" VS "_Dedicar_" + #_Diegu Corràine_ + + ### 29/03/2016 + ## Heinz Jurgen Wolf nos nch'at lassadu + ### Linguista e professore universitariu famadu + "E como ego mi nche so andadu"! Custu est su saludu chi, cun umilesa e garbu mannu, s'amigu Heinz Jurgen Wolf nos at lassadu in sa dispedida sua, sabadu 26 de martzu de ocannu, su 2016. Unu saludu a sos amigos de sa limba sarda, chi at semper istimadu e istudiadu. A sos amigos chi l'ant semper apretziadu pro sas ideas e pro sos istudios chi at a dedicadu a su sardu e a sos Sardos. A sa limba sarda, chi at semper chertu "una", giai dae cando, in su 2001, aiat postu sa firma sua in sa norma iscrita de sa Limba Sarda Unificada, paris cun ateros istudiados e professores de universidade. + Nos at a mancare sa cuntentesa e sa positividade sua, finas in sa maladia chi nche l'at ispetidu, animende*nos a creere in sa natzione e in sa limba sarda. Cando nos addoviaiat, cada annu, in cabudanni in Sos Alinos, o cando nos telefonaiat, su pessamentu suo fiat semper: "E ite seis faghende pro su sardu in s'iscola? E cando at a essere obbrigatoriu?". + Inoghe, proponimus sa cara lughente sua in una fotografia chi l'aiamus tiradu su 12.11.2006, in Triei, in sa presentada de su "Legendariu de Santas Virgines…" de I.M.Garipa publicadu in Roma in su 1627, in sardu. Una die de incantu pro un'opera, "Su Legendariu", chi aiat incantadu a issu e incantat galu a nois, mustra lugorosa de sa limba natzionale nostra millenaria. Chi dae prus de baranta annos fiat finas sa limba sua istimada. Pustis de ML Wagner, Heinz J Wolf est istadu s'istudiosu chi at dadu prus lughe a sa limba nostra. + Li torramus gratzias pro sa vida dedicada a sa limba nostra e a s'unidade sua, pro s'amighentzia naturale e bia chi nos at dadu a nois, unu grustu mannu a beru de amigos, in Sardigna e in aterue. + Fiat naschidu su 16 de ghennargiu de su 1936. In 80 annos de vida e de carrera universitaria, at iscritu articulos e libros de importantzia capitale in contu de limba sarda, comente "Studi barbaricini" e "Toponomastica barbaricina". Nos at a mancare de seguru. + Un'afrangiada manna a su mugere Silvia, a sa figia Mimi e a sos nebodes istimados. Ànimu! + #_Diegu Corràine_ + + ### 18/04/2016 + ## "SA VIDA CUADA" de Jubanne Piga, PRÈMIU "CASTEDDU DE SA FAE" 2015 + ### Su 16 de abrile de su 2016, in Pasada, grandu tzerimonia de premiatzione a su romanzu in sardu. + Su Premiu "Casteddu de sa Fae" de Pasada, fundadu in su 1979 dae s'artista pasadinu **Mauru Deledda** (1927-1989), a pustis de 10 annos, torrat in possa cun unu binchidore nou: **Giuanne Piga**, nugoresu, poete e iscritore famadu, connotu e pretziadu in totu sa Sardigna. Est suo su romanzu "**Sa vida cuada**", iscritu cunforma a sas normas de sa Lsc, chi at retzidu sa premiu dae sa **_Sotziedade Culturale Casteddu de sa Fae_** (SCCF), organizadora de custu cuncursu literariu, in sa tzerimonia de premiatzione fata in Pasada su 16 de abrile, in su tzentru istoricu de sa bidda, in sa _Domo de sa sas Damas_, logu galanu e ammajadore e in tinu a su valore de su Premiu matessi. + Sa presentada l'at fata su segretariu de sa sotziedade **Ànghelu Canu**, chi at ammentadu s'importu de su premiu pro su sardu, pro Pasada e pro totu sa Sardigna. Pustis, a faeddatu **Roberto Tola**, sindigu sardista, atentzionadu mannu a su mundu de sa cultura e de sa limba sarda, chi at propostu de faghere in cada bidda de s'isula una die intrea dedicada a sa Sardigna, a manera de tennere cada annu nessi 377 manifestatziones in favore de sa terra nostra. + S'onore de dare su premiu est tocada a su Presidente de sa SCCF, **Diegu Corraine**, chi, a pustis de aere ammentadu sas punnas de su premiu e s'importu chi tenet una norma linguistica pro sa literadura, e a s'imbesse una literadura pro sa norma --caminende ambas duncas a manu tenta--, at presentadu s'opera binchidora e su numene de s'autore. + E s'artista **Mimmo Bove**, chi at sighidu, animadu e organizadu su Premiu dae su cumintzu, at creadu su simbulu de su Premiu, in terracota cun basamentu in ogiastru, e l'at cunsinnadu a su premiadu J. Piga. + Su romanzu, comente resurtat in sa retrocoberta de s'opera, "cumintzat in su 1984 e agabbat in su 2006: bintiduos annos de amore e de bisos, ma finas de contos mai contados e de veridades mai naradas, de babbos e de mamas, de figios e de figias. Familias a craru e familias mustrencas. E si a bortas sas vidas cuadas s'intritzint cun sas vidas connotas, ateras bortas sas vidas disigiadas non sunt sas vidas bividas…". + Pro s'ocasione, sa SCCF, comente organizadore e editore, at imprentadu petzi 100 copias de proa (35 sunt giai istadas dadas). Ma, luego, a pustis de carchi curretzione e megioru, at a essere publicada s'editzione definitiva, pro la presentare in Nugoro, sa tzitade de su binchidore, e in totu sas ateras biddas de sa Sardigna. + Sos progetos imbenientes de su **Casteddu de sa Fae** sunt paritzos e de primore: --presentare dae inoghe a pagu tempus su bandu nou, pro s'ed. 2016, dedicada a sos Contos. --pesare seminarios de iscritura e de letura, pro animare a leghere in sardu; --organizare cunferentzias de literadura sarda, tradutzione; --acurtziare sos giovanos a s'iscritura literaria in sardu cun unu cuncursu o setzione riservada a issos. + Su bandu de su 2015 previdet finas un cuntributu a un'editore chi bortet e publichet s'opera de Jubanne Piga in limba istrangia, diferente dae s'italiana. + #_Ànghelu Canu_ + + + + + + + ## Africa: morint 800 pitzinnos ogni die ca non podent pagare sas curas sanitàrias + In Africa ogni die morint nessi 800 pitzinnos ca sas familias issoro non podent pagare sa bisita de unu dotore o sas curas sanitarias de base. Lu narat su raportu "Paying with their lives", presentadu s'8 de lampadas dae s'assotziu _Save the Children_. + In su G8 de su 2005, sos capos de su mundu aiant leadu s'impignu de traballare cun sos guvernos africanos pro lis permitere de garntire curas sanitarias de badas in sas areas prus poveras de su mundu. A un'annu dae sa riunione de su G8 e dae su cuntzertu Live8, un'istadu africanu ebbia (su Zambia) at eliminadu in parte sos costos sanitarios cun s'agiudu de sa Gran Bretagna. + Clifford, un'operadore de _Save the Children_ in Sierra Leone, ispricat chi "binti compressas de paratzetamolu costant binti tzentesimos ebbia. Belle gasi su prus de sa gente non si las podet permitere. Custa gente non benit mancu a si faghere bisitare o a si faghere dare una cura. Non tenent dinare e abarrant in domo issoro". + "Sos pitzinnos sunt paghende cun sa bida. - narat Carlotta Sami, diretora de sos programmas de _Save the Children -_ Sas familias prus poveras, cando unu pitzinnu s'ismalaidat, rinuntziant a mandigare, nche ritirant dae iscola a sos ateros figios, bendent su pagu chi tenent e si rendent galu prus vulnerabiles". + _Save the Children _invitat s'opinione publica a faghere pressione subra de sos guvernos pro chi s'atzessu a sas curas sanitarias de badas siat garantidu a sos pitzinnos de sos Paisos prus poveros. [_gpr_] + __ + + ## Una contra-istòria de sa Coca Cola + Guastavo Castro Soto, istudiosu messicanu, at iscritu una contra-istoria de sa multinatzionale prus connota e prus discutida de su mundu, cun rivelatziones de soprusos, de violatziones de sos deretos umanos, de conniventzias cun ditaturas latinu-americanas. + Su libru s'intitulat _S'istoria segreta de sa Coca Cola_ (Editziones Datanews, 12 euros) e est unu sagiu chi cheret essere unu libru nieddu de sa Coca Cola in su mundu e de sa costrutzione de s'imperu suo chi, comente totu sos imperios, paret chi siat costadu violentzia e soprusos. + Castro Soto partit dae sas origines de sa bibita in un'apotecaria de Atlanta in s'Otighentos e arribat a sas dies nostras, alliniende avenimentos chi andant dae s'incuinamentu de sas abbas a sa deforestatzione a s'isfrutamentu de sa povertade. + Castro Soto est istudiosu de su Ciepac (Tzentru de chircas economicas e politicas de atzione comunitaria) de S. Cristobal de las Casas, in Messicu. A custu Tzentru apartenent dotzentes universitarios e istudiosos de sotziologia, comunicatzione, psicologia e economia. + Su Ciepac est membru de sa _Red mexicana de accion frente al libero comercio _(Rmalcs), de sa _Convergencia de movimientos de los pueblos de las Americas_ (Compa) e de su _Programa ecumenico para Centro America y El Caribe _(Epica). [_gpr_] + + ## Su Mare Mediterràneu arriscat su collassu + Su Mare Mediterraneu arriscat su collassu pro more de su tropu isfrutamentu de sas risorsas iticas, de sas ispadaras, de s'incuinamentu, de sos impatos de sos cambiamentos climaticos e de totu sos ateros fatores de una crisi semper prus profunda e preocupante. Greenpeace at presentadu su 15 de lampadas unu raportu pro pedire una rete de 32 riservas marinas in su Mediterraneu a tutela de unu de sos ecosistemas prus fragiles de su Praneta. A sa cunferentzia istampa, fata in sa Rainbow Warrior ormegiada in su portu de Genova, at partetzipadu finas Beppe Grillo. + Sas Riservas Marinas sunt areas protetas e a intro de issas sunt proibidas totu sas atividades perigulosas de prelievu e de immissione. Greenpeace proponet una rete de riservas marinas pro amparare su 40 pro chentu de sas abbas e de sos fundales de su Mediterraneu, peri sas costas e finas in abbas internatzionales. Sas 32 riservas incruinint areas importantes meda pro s'echilibriu de custos ecosistemas, zonas ricas de biodiversidade o sitos de riprodutzione e acreschimentu de sas ispetzies.[_gpr_] + + ## Il popolo che sconfisse la morte. Gli Etruschi e la loro lingua + __ + __ + __ + _Editore_: Mondadori Bruno **** + _Data de publicatzione_: 2003 + _ISBN_: 8842491225 + _Paginas_: 163 + _Preju_: 13,88 euros + Origines, limba e cultura de sos Etruscos sunt istados semper argumentos de discussione, e aspetos meda de sa bida de custu populu italicu sunt cunsiderados misteriosos. Cun custu libru Semerano at fatu un'ipotesi rivolutzionaria subra de sas raighinas linguisticas de sa limba etrusca: diat essere una koine mediterranea, un'addoviu intre limbas semiticas. E est netzessariu agatare sas raighinas issoro in s'orizonte remotu chi andat dae Semerano a Babilonia, dae s'Assiria a Ebla, e non comente est istadu naradu dae annos dae una limba indoeuropea. Issu at sustennidu chi s'indoeuropeu est prus unu mitu chi non una realidade istorica. + Si tratat de unu cuadru istoricu chi sos etruscologos passados no ant leadu in cunsideru. Un'agiudu nou e pretziosu a sa discussione de sas limbas europeas. + Cun percorsos etimologicos inesplorados, Semerano at ispricadu gosi su misteriu etruscu, intre sos logos de una cultura interessante meda, ricca de raportos cun ateros populos, chi in sa rapresentantzione de sa morte e in s'addoviu magicu intre sa lughe e s'iscurigore nos at lassadu sa testimonias prus bellas. + + ## In Tanzània pisches preistòricos + (ansa) A largu de sas costas de sa Tanzania sos piscadores sunt agatende in sas retzas issoro 'pisches fossiles' chi apartenent a s'ispetzie de sos coelacanth, un'ispetzie de pische chi risalit a 400 milliones de annos a como. Si pessaiat chi custa ispetzie preistorica fiat estinta dae una deghina de milliones de annos fintzas a cando, in su 1938, est istadu agatadu un'esemplare in sas abbas de su sud de s'Africa: est istada una de sas prus mannas iscobertas zoologicas de su XX seculu. Dae tando petzi pagos esemplares sunt istados agatados in sas retzas de sos piscadores. Tony Ribbink, capu de s' 'African Coelecanth Ecosystem Programme', in una cunferentzia at naradu chi dae cabudanni de su 2003 sunt istados agatados 29 esemplares de coelacanth. At ispricadu chi sos piscadores agantant sos coelacanth ca sunt ghetende sas retzas issoro in abbas prus profundas ca b'at pagu pische in superfitzie. _[mrp]_ + + ## Àteru che inglesu: + Sos elaboradores faeddant in inglesu e, prus si difundent prus cambiat sa manera de faeddare e de iscriere de sos tzitadinos finas a devennere belle unu faeddu incumprensibile a chie de s'informatica, pro edade e pro abarrare tranchillu, non si nde cheret ocupare. Difendere sos dialetos e finas s'italianu est duncas una gherra perdida? No est naradu. Tzertu, a impreare su dialetu in s'elaboradore no est cosa de totus. E puru propiu in Milanu un'emigradu at bortadu s'oramai "Write" famadu (su wordprocessor de Windows) in napoletanu: in custa manera est naschidu "Scrivimmo". @@ -43779,7 +65700,10 @@ Finas su menu de agiudu est bortadu totu cun paritzas espressiones: sa ghia a su servidore devenit "Comme s'ausa stu coso" (Comente s'impreat custa cosa ): no at a essere un'espressione seria e frita tipica de su mundu informaticu, ma a su nessi si faghet cumprendere. _[spn]_ Dae: www.repubblica.it + + ## Teletas + Est istada inaugurada dominiga 11 de lampadas, in sos ispatzios espositivos de su Tzentru Comunale de Arte e Cultura Castello de Santu Miale sa mustra etnografica "Teletas" s'evolutzione de sa bestimenta traditzionale de Ittiri. Sa mustra naschet a pustis de unu traballu mannu de istudiu e chirca fatu dae s'Assotziu Culturale Carrelas, chi organizat sa mustra, in su campu de sas traditziones populares, e mescamente in su campu de sa bestimenta traditzionale de Ittiri. S'espositzione, chi s'at a podere bisitare finas a su 9 de triulas, proponet unu biagiu in sa bestimenta traditzionale in totu sas variantes e tipologias suas: dae sa bestimenta festiva a sa de fitianu. @@ -43788,7 +65712,10 @@ A s'agabu de su percursu, in intro de una sala atretzada, sos bisitadores ant a podere bidere una pellicula - documentariu, realizada in sa bidda de su Logudoro gratzias a s'agiudu de totu sos abitantes. _[spn]_ Dae:www.sardegnaoggi.it + + ## Fabulas. Per una didattica della fiaba + Editore: Interlinea Data de Publicatzione: 2006 Collana: Biblioteca @@ -43804,31 +65731,64 @@ Antoni Arca, professore de Teorias e tecnicas de s'animatzione a sa letura e de Limba e literatura catalana in s'Universidade de Tatari, insignante e iscritore pro pitzinnos cun paritzos libros editados intre sa Sardigna e sa Catalogna. _[spn]_ + ## Festival de Fes + Est agabada sa de 12 editziones de su festival de sas musicas sacras de Fes, unu de sos addovios artisticos e culturales prus importante de su Marocu. + Su calendariu fiat ricu meda de apuntamentos importantes e los ant fatos in sa bab Makina, sa printzipale de sas ghennas monumentales de su Palatzu reale de Fes, sa prus antiga de sas tzitates imperiales marochinas. + Che a ogni annu, su festival de Fes at propostu finas a su 10 de lampadas cada casta de espressione musicale e coreografica de su sentidu de su sacru, de cale si siat cultura e religione, finas diferentes meda. + Paris cun sos ispetaculos ant fatu dibatidos e cunferentzias chi faeddaiant de "s'anima de sa mundializatzione". + S'unica italiana chi bi fiat in sa manifestatzione fiat Antonella Ruggero chi at presentadu paris cun s'Arke Quartet sa prima opera sua de ispiratzione religiosa: "Sacrarmonia". + E difatis est istadu isseberadu comente tema printzipale propiu su de s'armonia, armonia ispirituale, armonia intre culturas, armonia cun sa natura, finas ca su festival si proponet de essere logu de dialogu interreligiosu e de cuncambios e arrichimentos a pare a livellu euromediterraneu. _[grs]_ + + ## S'eòlicu italianu creschet semper de prus + Su bentu italianu, mescamente su de su Sud, agradat semper de prus a sas impresas mannas de s'economia extranatzionales, mescamente sas tedescas. S'impresa de asseguratziones tedesca Allianz at giai comporadu unu parcu eolicu in Sitzilia e in s'ora si sunt moende peri sa Danimarca e s'Ispagna. Duncas, s'Italia iscoberit de essere su Paisu de su Bentu. + S'industria de su bentu in Italia in su 2005 at fatu 452 Mw noos e 26 progetos noos. Como s'Italia est sa de sete natziones pro Mw installados a pustis de IUA, Germania, Ispagna, Ìndia, Portugallu e Tzina. Su tassu de creschida est de su 35% e sos Mw sunt prus de 1.700. + Peri in su 2006 sos datos cunfirmant sa salude bona de su setore: +52,8% in abrile a cunfrontu de su propiu mese de s'annu passadu e +61,8% in sos primos 4 meses de ocannu a cunfrontu de su propiu periodu de s'annu passadu. + Su faturadu, cunforme a sos datos de s'Assotziu natzionale energia de su Bentu, in su 2005 est istadu de 450 milliones de euros e in su setore ant traballadu 3.500 pessones.[_lmr_] + + ## Saddàm faghet s'isòperu de su fàmene + Saddam Hussein at incumintzadu ateru unu isoperu de su famene comente gestu de protesta contra a sa morte de Khamis al-Obeidi, unu de sos avogados suos, su de tres chi ant mortu dae su mese de santugaine, cando est incumintzadu su protzessu pro sos crimines contra a s'umanidade, protzessu chi est belle agabadu pro issu e ateras 7 pessenas imprtantes meda de su regimene irachenu betzu. S'initziativa de su rais est istada comunicada da su capu de su collegiu de sa defensa Khalil al-Doulaimi. Saddam at incumintzadu pro primu eris a pustis si sunt agiuntos ateros 55 detenudos totus apartenenetes a sa passada ditadura. Doulaimi at naradu chi est bennidu a connoschentzia de s'astensione a su mandigongiu e a su bibingiu de su cliente suo e de sos ateros cumpangios de presone dae "particulares cuntatos issoro" e a pustis at afermadu chi sos dimostrantes cherent dae su governu chi est in carriga, dae s'America e dae sas organitzaziones internatzionales "carchi garantzia pro sa segurantzia de sos ateros avogados de sa defensa". Sos legales chi ant fatu parte, si sunt rivoltos-at prezisadu Doulaimi- a sas Natziones Unidas e a sa Lega Araba pro sollezitare sos magistraos de su _Alto Tribunale Speciale_.[_rpt] + _ + Dae agi.it + + ## Apellu de sos prèmios Nobel + + ## Tutela de sa limba in Catalugna + Su Guvernu catalanu in custos urtimos duos annos at postu prus de 168.000 euros de multa a sas impresas e a sos cummertziantes che no ant impreadu su catalanu. Difatis, sa lege catalana de politica linguistica istabilit chi totu sas impresas sunt obrigadas a impreare su catalanu in s'atividade issoro, mescamente in sa cartellonistica e in sas comunicatziones a sa gente. Sas butegas denuntziadas sunt istadas 1278. De custas nd'ant multadu petzi 143, imbetzes sas ateras las ant custrintas a si cunformare deretu a sa normativa. _[sbs]_ + + ## Sa salude de sas populatziones indìgenas est devènnida sa peus de su mundu + In collaboratzione cun s'Iscola de Igiene e de Meighina Tropicale de Londra e cun Survival International, sa rivista medica _The Lancet_ at publicadu unos cantos articulos chi denuntziant sa crisi sanitaria chi est interessende sas populatziones indigenas in totu su mundu. Sos articulos crarint chi sa salude de sos populos indigenos chi ant prantu sa colonizatzione e sa fura de sas terras issoro, oe est devennida prus mala meda de sa de su restu de sa popultazione, siat in sos paisos poveros siat in sos paisos ricos. In Australia, s'isetu de campare de sos Aborigenos est de 59 annos, contra a sos 77 annos de sos australianos in generale. Sa mortalidade infantile de sos aborigenos est a tres bortas de sa media natzionale. Sos Guarani de su Brasile sufrint imbetzes de su numeru de suitzidios prus artu de su Sud de s'America. + Su diretore generale de Survival, Stephen Corry, at naradu: "Sas cunditziones de salude pessimas de sos populos indigenos sunt s'eredidаde de seculos de colonizatzione, discriminatzione, povertаde e perdida de sas terras e de sas risorsas issoro. Est una de sas emergentzias umanitarias prus urgentes de custu seculu". + + ## Darfur: agiudos alimentares minimados pro sos isfollados + Su Programma Alimentare Mundiale (PAM) at minimadu sos agiudos alimentares pro sas populatziones isfolladas de su Darfur ca mancant sos finantziamentos. Duncas at a fornire petzi una mesu ratzione alimentare vitale, chi cheret narrere 1050 calorias peromine cada die (imbetzes de 2100) pro sos 2,1 milliones de pessones chi tenent bisongiu de agiudos alimentares urgentes in su Darfur e non tenent risorsa peruna pro campare. In su 2005, su PAM est resessidu a evitare una catastrofe nutritzionale distribuende prus de 40 migia tonnelladas de benes alimentares ogni mese, a prus de duos milliones de pessones in 400 sitos. Imbetzes ocannu, a fine freargiu, su PAM aiat retzidu petzi su 4% de su dinare chi bisongiaiat pro sighire sas operatziones in su Sudan. Àteros agiudos los ant promitidos sos guvernos sudanesu e americanu a pustis de sa firma de un'acordu de paghe intre unos cantos grupos armados su 5 maju coladu. Ma su PAM pessat chi no at a podere torrare a faghere distributziones cumpretas de benes alimentares in antis de su mese de santandria pro sos ritardos in s'imbiu de sos viveres. Una crisi nutritzionale manna minetzat sos isfollados de su Darfur e in prus, mancant sos finantziamentos finas pro ateros servitzios de importu mannu che a sa distributzione de abba potabile e s'agiudu a sos ospidales. Duncas bisongiat chi sos paisos ricos torrent a finantziare su PAM e sos ateros servitzios vitales e imbient deretu agiudos alimentares in sa regione. _[sbs]_ + + ## Sos Sardos, sighide in unu caminu de unidade + De reghente Lois Rodriguez at partetzipadu a su seminariu "LinguaWebInfo" organizadu dae su Cunsortziu universitariu de Nugoro e inseridu comente letzione finale in su "Master de tradutzione e comunicatzione in limba sarda" (annu 3), semper organizadu dae su Cunsortziu universitariu in collaboratzione cun s'Universidade autonoma de Bartzellona. Cando ais cumintzadu s'atividade de su giornale? @@ -43853,12 +65813,20 @@ Tenet unu cussigiu de dare a sos Sardos? Dae su pagu chi connosco, mi paret chi galu in Sardigna siais discutende de istandard "ei" istandard "nono". Pro s'esperientzia chi tengio deo sena una limba istandard non si andat a logu e est perigulosu meda, comente apo intesu chi cheret calicunu, a tennere duos istandard. Tantu, duos o tres no acuntentant a totus su matessi. E tando, su cussigiu chi potzo dare a sos sardos est de sighire in unu caminu de unidade, chirchende prus sas cosas chi aunint, chi de seguru sunt prus de sas cosas chi divident. _[gpn]_ + + ## Libertade de informatzione + Dae su 4 de freargiu de su 2006 Enrique Ramon Galeano, giornalista radiu, est "desaparecido". Traballaiat subra de su narcotraficu in sas zonas de frontera intre Brasile e Paraguay. Cumpangios e collegas meda timent chi l'apant giai mortu. No ant balidu a nudda sos apellos de sa Federatzione de s'istampa paraguajana, de su sindacadu de sos giornalistas, de Report sans Frontieres, de sos organismos internatzionales pro sos Deretos Umanos. In sos urtimos chimbe annos ant iscumpartu chimbe giornalistas chi traballaiant subra de articulos ligados a sa mafia e a su narcotraficu. Finas a oe ant mortu e iscumpartu 50 pessones in sa provintzia de Concepcion, ma nen su guvernu, nen sa giustitzia, nen sa magistratura ant fatu nudda. Sa mafia, su terrorismu istatale e s'impunidade in Paraguay sighint a essere sa menetza prus manna a sa libertade de informazione e a sa sotziedade tzivile. + S'America latina est su continente chi tenet, dae su cumintzu de su 2006, sa pertzentuale de "mortalidade giornalistica" prus arta de su mundu; in prus bi sunt intimidatziones, menetzas, surras, chi, pro su chi pertocat su Paraguay sunt fatas dae sos deputados de su partidu "Colorado" chi non bagiulat chi bi siat un'istampa libera e indipendente. [_sbs_] + + ## Rete LinguaWebInfo + LinguaWebInfo: rete informativa in limbas natzionales + Fiant presentes Prospero Moran (AST)*, Javier Diaz Noci (EUS), Silvia Llombart (CAT), Ghjacumu Thiers (COS), William Cisilino (FUR), Lois Rodriguez (GAL), Ines Cavalcanti (OCI), Diegu Corraine (SRD). Sas finalidades de LinguaWebInfo sunt mescamente: @@ -43866,10 +65834,17 @@ > faghere connoschere megius sas realidades de sas culturas e limbas natzionales aderentes a sa Rete LWI > cuncambiu de tecnologias e de ideas + + ## Itàlia binchet 2-0 contra a sa Repùblica Tzeca + S'Italia binchet e colat a sos otavos. Derrotende sa Republica Tzeca, sos _azzurri_ sighint su caminu mundiale issoro e no agatant sos brasilianos in sa partida de lunis 26. Sa vitoria cun sos tzecos arribat gratzias a unu gol de Materazzi in su primu tempus (a pustis chi s'iscuadra de Nedved fiat partida bene) e unu segundu gol a su '86 fatu da Inzaghi. Sos tzecos pagant s'espulsione de Polak a su '45. Mannu meda su traballu de sa Republica Tzeca, giai debile pro s'assentzia de Koeller e cun Baros a su torrongiu dae unu infortuniu longu. Intre sos italianos bona sas proa de Buffon, su megius in campu, sa de Cannavaro, Gattuso e Materazzi. A dolu mannu Nesta s'infortuniat (dolore a s'imbene) e est custrintu a lassare su campu, intrat Materazzi, chi signat puru. Custu lunis chi benit amus a giogare contra o a sa Croazia o a s'Australia. Como s'iscuadra de Lippi non devet pessare a sos problemas italianos de su pallone pro sighire in custu mundiale, difatis, oe matessi sa Juve, su Milan, sa Fiorentina e sa Lazio sunt istadas deferidas, isetamus sas penalizatziones pro custos _"clubs"._[_gpd_] + __ + + ## Alghero, città catalana d'Itàlia. La letteratura popolare a tutela delle lingue locali. + Editore: Carocci Data de Publicatzione: 2006 Collana: Lingue e letterature Carocci @@ -43883,25 +65858,48 @@ Si tratat de unu libru chi faeddat de sa limba e de sa produzione literaria de S'Alighera tramite s'analisi de sas operas literarias e de sa documentatzione archivistica. Antoni Arca, professore de Teorias e tecnicas de s'animatzione a sa letura e de Limba e letteratura catalana in s'Universidade de Tatari, insignante e iscritore pro pitzinnos cun paritzos libros editados intre sa Sardigna e sa Catalogna. _[spn]_ + + ## Espositzione a sos sonos + Su decretu nou, determinat sos recuisidos minimos pro s'amparu de sos traballadores contra a sos arriscos pro sa salude e sa segurantzia devidas a s'espositzione a sos sonos cando si traballat e in particulare pro s'uditu. + Sunt istadas dadas definitziones e limites pro sa pressione acustica massima (ppeak), su livellu de espositzione giornaliera e setimanale a sos sonos. + Est obrigu de su mere valutare sos sonos leende in cunsideru: + 1. su livellu, sa casta e sa durada de s'espositzione + 2. sos balores limite d'espositzione + 3. totu sos efetos subra de sa salude e de sa segurantzia de sos traballadores sensibiles a sos sonos + 4. sas informatziones subra de s'emissione de sos sonos dadas dae sos fraigadores de s'atretzadura de traballu cunforme a sos disponimentos de oe + 5. sa disponibilidade de dispositivos de amparu de s'uditu cun carateristicas de atenuatzione + Sas valutaziones e sas mesuras sunt programadas e fatas ogni bator annos dae personale cualificadu in s'ambitu de sos servitzios de preventzione e amparu. + + ## Regorta diferentziada + Est partida in Tatari sa regorta diferentziada, in sa bidda sunt operativas sas tres postatziones pro collire sos refudos diferentziados (plastica e metallu, pabiru e cartone, bidru), sas postatziones pro sa regorta de sos refudos organicos e indiferentziados. + In su tzentru istoricu sunt istadas distribuidos, dae in domo in domo, sos bio-cassonetos e sos sacheddos de colore diferente pro sas chimbe diferentes fratziones mertzeologicas. + Su messagiu chi si cheret dare est de tratare unu materiale de iscartu pro lu mudare in materiale nou. Refudos meda chi nche finint in s'arga podent subire custu protzessu. + Un'esempru pro totus: dae sos giornales betzos, cun tratamentos oportunos, bi podet essire su pabiru ritzicladu. Su bantagiu? Non si nche segant sos arbores e su protzessu est prus economicu cunforme a cussu traditzionale. + Su depliant informativu est istadu imprentadu cun pabiru retzicladu. + Sa regorta diferentziada tenet duos obietivos: sa separatzione de sos refudos pro categorias de materiales, partzende sos refusos incuinantes e perigulosos dae sos ritziclabiles. + Sos tataresos ant aderidu cun cuntentesa a s'initziativa comente si aerent fatu sa regorta diferentziada dae semper.[TB_]_ + + ## Cùssigiu d'Europa + Unu raportu publicadu s'8 de cabudanni passadu dae su Comitadu de sos Ministros de su Cussigiu d'Europa, espressat sa cuntentesa pro sas leges noas fatas pro amparare sas minorias linguisticas in Croatzia, ma signalat in su matessi tempus unu minimongiu drammaticu de su numeru de madrelinguas de totu sas limbas minoritarias difundidas in su paisu. Benit notada finas una disistima generale dae banda de sa cultura croata pro su chi pertocat sas limbas minoritarias, in particulare sa limba serba. Su raportu pedit s'impreu de una toponomastica bilingue e faghet apellu a sos poderes locales a manera chi abandonent sa malignidade issoro pro su chi pertocat sas limbas minoritarias. @@ -43909,115 +65907,236 @@ Su raportu est istadu elaboradu dae unu comitadu de espertos indipendentes a pustis de sa segunda valutatzione de s'aplicatzione de sa Carta europea de sas limbas regionales e minoritarias. _[spn] _ Dae: www.minoranzalinguistiche.it + + ## Acordu intre sa Nigeria e su Camerum + Sa Nigeria e su Camerum sunt arribados a un'acordu chi ponet fine a una cuntierra longa meda pro su cuntrollu e sa sovranidade de sa penisula de Bakassi, in su Gulfu de Guinea, unu territoriu ricu meda de risorsas petroliferas e de riservas de gas. S'abertura de sas tratativas est istada in New York cun su segretariu generale de s'ONU Kofi Annan. Segundu sos acordos otentos cun sa mediatzione de s'ONU, su guvernu de Abuja at cunsentidu a tramudare sa sovranidade de su territoriu a su Camerum. Sa firma de s' acordu signat sa fine de sas tensiones intre sos duos Paisos. Su presidente nigerianu Olusegun Obasanjo e cussu camerunensu Paul Biya, ant detzisu chi sas tropas nigerianas chi sunt in sa penisula ant 60 dies de tempus pro si ritirare. Obasanjo at naradu " S'acordu rapresentat unu modellu pro sa solutzione de chistiones similes in Africa e in su restu de su mundu". In sa realidade sa penisula de Bakassi fiat istada dada a su guvernu de su Camerum giai in su 2002 cun sa sententzia de sa Corte internatzionale de s'Aja ma, bi sunt istados ritardos pro su passagiu efetivu cajonados dae sa resistentzia de nigerianos meda. Sa cuntierra est cumintzada in su 1885 cando sa Gran Bretagna e sa Germania fiant sas potentzias coloniales chi controllaiant sa Nigeria e su Camerum.[_gcl]_ + + ## Acordu intre Itàlia e Onu + (ansa) S'Italia e s'agentzia de s'Onu chi si ocupat de sa batalla contra a sa desertificatzione ant sutascritu un'acordu pro realizare progetos de collaboratzione cun sos paisos africanos. S'acordu est istadu fatu dae su prof. Pietro Gagliardo, presidente de su Comitadu Natzionale contra a sa Desertificatzione e dae Hama Arba Dialla, segretariu de sa cunventzione Onu. S'acordu est istadu fatu mescamente pro realizare duos progetos, curados dae s'Enea, pro fornire pompas idraulicas de produtzione italiana, alimentadas dae pannellos pro pompare s'abba destinada a sas biddas in Burkina Faso e in Mauritania. Gagliardo at ammentadu chi medas bias sa paraula desertificatzione podet cunfundere e podet faghere pessare a sos desertos. Imbetzes custu termine cheret narrere chi su terrinu perdet fertilidade e produtividade creende una situatzione grave meda pro sa populatzione. (mrp_)_ + + ## Undicesimo Rapporto sulle migrazioni 2005 + _Editore_: Franco Angeli + _Collana_**: I.S.MU Fondazione per le Iniziative e studi sulla Multietnicita** + _Data de publicatzione_**: 2006** + _Preju_**: euros 27,00** + _ISBN_**:** 88-464-7502-X + In su 2005 prus de tres milliones de istrangios in su territoriu italianu, belle 500 migia (deghe bias in prus de 13 annos a como) sos minorennes iscritos in s'anagrafe, un'aumentu de 80 migia istudentes in sas iscolas italianas in s'urtimu annu. Sunt petzi unos cantos datos chi dant un'imagine crara de una realidade manna e istruturada in intro de s'Italia. + Su raportu annuale de s'Ismu subra de sas migratziones dat unu cuadru bastante cumpretu de sa situatzione migratoria in Italia, mediante un'analisi aprofundida de bator setziones: "Su cuadru generale", "Sas areas de atentzione", sos "Aprofundimentos" e "S'iscenariu internatzionale". Su Raportu est importante meda pro totus cussos chi, semper de prus, si ocupant pro motivos diferentes, de immigratzione. + Sa Fondatzione ISMU faghet atividade de documentatzione, formatzione, informatzione, istudiu e chirca subra de sos temas de multietnitzidade e, mescamente, de migratziones internatzionales. Su Tzentru de Documentatzione, in Milanu, dat s'oportunidade de consultare siat unu patrimoniu ricu a beru de volumenes e de periodicos siat una base datos atualizada e de impreare s'agiudu de unu grupu de espertos in disciplinas meda._[sch]_ + + ## Un futuro in gioco + _Autore: _Anna Paltrinieri Casella + _Collana_**:** Sociologia + _Contributos:_ Chiara Cavagnini, Mayke Kaag, Ilaria Marchetti, Laura Mentasti, Lamine Ndyaye, Enrico Maria Tacchi + _Data de publicatzione_**: ** 2006 + _Paginas_: 192 _ISBN_**:** 88-464-7471-6 _Preju_**:** 17,00 euros + Su tema de sas relatziones intre comunidades etnicas chi partzint su matessi ispatziu ma non riferimentos culturales e istile de bida est importante in sa sotziedade italiana e medas bias faghet naschere polemicas. Difatis, a sas decraratziones de printzipiu pro difendere sas resones de su relativismu culturale o sas chi sustenint sas identidades, a fitianu currispondet unu bivere difitzile e problematicu, ue guasi non si credet prus chi si potzant aere situatziones relatzionales non conflituales. Una testimonia est dada dae su Residence Prealpinu de Bovezzo, palatzu betzu e derutu in sa periferia de Brescia, ue ant agatadu ospitalidade chentinas de immigrados senegalesos chi apartenent a sa comunidade islamica sufi de sos muridi. + Obrigados a bivere in cunditziones de pobertade, sos immigrados tenent relatziones difitziles cun sa comunidade italiana de su rione matessi, chi los brigant de non cherrere a beru s'integratzione e de essere deviados; issos, imbetzes, creent chi sa situatzione issoro est causada dae s'incapatzidade de sa sotziedade italiana de los atzetare. Sos pregiuditzios dae un'ala e dae s'atera determinant cunflitos chi medas bias si trasformant in violentzia. + Custu libru naschet dae unu traballu de chirca, finantziadu dae sa Comunidade montana de Valle Trompia, cun s'agiudu de sas Comunas de Bovezzo e de Brescia realizadu, dae su cabudanni de su 2004 a su de su 2005, dae su Laris (Laboratoriu de Interventu e Chirca Sotziale) de s'Universidade Cattolica de su Coro Sacru (sede de Brescia). + Anna Casella Paltrinieri insignat Antropologia generale e Antropologia de sas relatziones interetnicas in sa Facultade de Sientzias de sa Formatzione de s' Universidade Catolica de su Coro Sacru e Antropologia de sa salude e de sa cura in sa Facultade de Meighina e Chirurgia de sa matessi Universidade. At fatu indagines mescamente in America latina e in Africa subra de ambiente rurale e urbanu, de migratzione, de cooperatzione a s'isvilupu. In Italia at fatu chircas de antropologia urbana e immigratzione. [sch] + + ## Ciampi votat no + Ciampi: a votare "no" est a mantennere bia sa Costitutzione. Narrere nono a su referendum est a difendere sa Costitutzione, chi, segundu isse est semper atuale. Isse non cuat s'idea sua, e narat chi custa riforma proposta dae sa Lega, est foras dae ogni regula. Sa Carta Costitutzionale, isse pessat, si podet cambiare, ma s'importante est chi non bengiat mudada s'essentzia de custu testu. Ciampi narat finas, chi isse no aiat mai firmadu cussa lege si fiat colada a su Quirinale, e che a isse la pessat Prodi, chi narat chi a pustis de su referendum, sa prima cosa de faghere at a essere de minimare su numeru de sos deputados. A parrere de Bossi, imbetzes, si custu referendum non est atzetadu, sos chi la pessant che a isse s'ant a devere moere cun initziativas prus fortes e perigulosas de cantu lu podet essere unu fusile. [_len_] + + ## Mèteo: si prevident 40 grados + Su Ministeriu de sa Salude at postu in avisu sos Assessorados regionales a sa Sanidade e sos Servitzios Sotziales pro ativare pranos locales giai definidos pro cumbatere su caentu. A sos dotore de familia e a sos servitzios sotziu-sanitarios at a tocare de cuntatare sas pessones sugetas, che a sos antzianos. Sa situatzione meteo pro oe e finas a 3-4 dies inditant un'undada de calore in totu s'Italia e mescamente in sas tzitades de Milanu, Brescia, Torinu, Roma, Napoli, Bari, Catania, Palermo e Casteddu. + Si pensat chi sas temperaduras potzant creschere e colare sos 40 grados. Pro su Ministru de sa Salude bisongiat a impreare carchi norma fundamentale pro evitare problemas fisicos: biere abba meda, bestire cosas lebias e mandigare frutora e birdura; megius a non biere arcolicos e bevandas cun gas. + A sas pessones chi tenent prus de 60 annos, chi istant in sos tzentro urbanos e tentent problemas cardiovascolares, tumorales, diabeticos etc., su caentu forte lis podet determinare un'arriscu beru pro sa salude; galu de prus si sas cunditziones economicas non sunt bonas, si bivent solas o in sos pranos artos de sos palatzos. Pro custa categoria sas racumandatziones devent essere sighidas in manera assoluta._[sch]_ + + ## Istatutu nou de Catalugna + Su populu catalanu at semper punnadu pro s'autoguvernu e pro formas istitutzionales propias, comente sa Generalitat, creada in su 1359, e pro un'ordinamentu giuridicu suo. In custos urtimos tres seculos, dae s'abolitzione de sa Generalitat in su 1714, a pustis de degheoto meses de assediu militare a Bartzellona pro parte de s'esertzitu de Filipu V, meda sunt istados sos tentativos de recuperare sas istitutziones de s'autoguvernu. Catalugna est una natzione pro resones istoricas, de cultura, de limba, ma, prus de totu, pro sa boluntade majoritaria de sa populatzione. Est una natzione, emo, ma debile, ca li mancat un'istadu propiu. In tota s'istoria sua est istada ocupada varias bortas, sas leges de su logu abolidas e sustituidas pro ateras, furisteras, sa limba e sa cultura umiliadas e proibidas, s'economia sutamissa a sa boluntade de ateros, s'aministratzione e su guvernu suo abolidos . + Sos catalanos pero ant semper apidu unu bissiu: sunt testurrudos, o pro megius narrere ant una virtude: sunt perseverantes. Comente ant fatu ateros populos pessighidos, ant resistidu a totu sas disgratzias e ant preservadu s'identidade propia, intre ateros motivos, pro un'imperativu eticu frente a s'ideologia dominante. Pro dignidade pessonale lis est tocadu a si oponnere a sa resone de sa fortza de s'opressore. Custa resistentzia, cun periodos de virulentzia prus manna o prus minore est istada in funtzione de s'ecuilibriu de fortzas de sas comunidades implicadas e de sos cambios ideologicos. Mai pero ant perdidu s'idea de torrare a tennere una forma de autoguvernu, e durante custu urtimu seculu meda sunt istados sos tentativos de bi resessere. + Ammentemus sa creatzione, in su 1914, de sa Mancomunitat, assemblea formada dae sos diputados de sas bator provintzias catalanas, su recuperu de sa Generalitat e de s'Istatutu in su 1932, su ristabilimentu de sa Generalitat in su 1977 e de s'Istatutu in su 1979, s'incras etotu de sa note franchista. + Est in custu cuntestu chi tocat a bidere s'Istatutu nou votadu dominiga passada, comente superamentu de su de su 1979. + Sas positziones a in antis de su referendum podent essere resumidas in custas tres optziones politicas. + 1) Su** "No" **fundamentadu in su conservadorismu ispagnolista. + Est sa positzione de sos partidos ligados a su passadu antidemocraticu chi difendent sos interessos de s'oligarchia ispagnola, interessos chi sunt finantziarios, terratenentes e proimperialistas. Finantziarios ca dominant sas banca e s'ispeculatzione de su dinare. Sunt sos restos de s'imperiu e, avesados a ispozare de sas richesas naturales sas colonias e a nde controllare sa produtzione, sighint su dominiu sou cun su controllu de su dinare. In sos momentos de isplendore ant dominadu su mercadu de s'oro e pro tantu de sas bancas. + Terratenentes ca galu possedint propiedades mannas chi lis dant su controllu e su podere subra de sas zonas prus poveras de sa penisula iberica. Sos latifundistas prus famados, incarnant sa simbologia de s'ispagnolismu prus arraighinadu, finas in partes importantes de sa populatzione. + Pagu b'at de narrere subra de su proimperialismu, bendidu a sos interessos de s'ultraconservadorismu mundiale e difitzile de cumprendere puru dae ispagnolistas in bonafide. Si tratat de unu proimperialismu nostalgicu, de poderes imperiales antigorios, chi sublimant acurtziende*si a su prus forte, cun sutamissione assoluta. + In realidade diant cherrere torrare a sa situatzione de su 1939, cun sa Catalugna ocupada militarmente, cun sas leges suas e sos deretos abolidos, sa limba e sa cultura proibidas dae unos cantos golpistas agiuados dae sos guvernos nazista e fassista. Custa ideologia pero como no est de moda e duncas difendent su primu istatutu, redatadu cun sa timoria, no ingiustificada, de una reatzione militare. Cunsiderant chi giai ant tzedidu bastante e non podent aguantare mancu unu passu in prus de progressu democraticu. Est pro custu chi difendent su "No" a custu istatutu nou. + 2) Su ** "No" **chi mirat a s'imbeniente. + Est sa positzione de sos chi si negant a atzetare chi in su seculu 21 sa Catalugna non siat libera de detzidere su chi cheret. Est sa positzione etica de sos chi creent chi ogni pessone, ogni comunidade, tenet su deretu a detzidere sa lege fundamentale de su logu suo, sena perunu presorgiu, sena chi siat adulterada dae interessos furisteris. De sos chi creent chi non si podet faeddare propiamente de democratzia sena includere su deretu a s'autodeterminatzione. Meda lutadores de sa libertade e ogni bia semper prus giovanos, sena tennere in contu si sunt catalanos dae semper o sunt de familias chi benint dae foras, creent chi ogni grupu umanu tenet su deretu a detzidere comente cheret bivere, semper de acordu cun sos printzipios de sa decraratzione de sos deretos umanos, in su rispetu de sa diversidade e segundu sos printzipios de sa democratzia. Pro custu no atzetant un'istatutu chi, votadu dae su Parlamentu catalanu cun s'aprovatzione belle unanime de sos rapresentantes de sa gente, su 90%, siat istadu modificadu in puntos importantes dae su Parlamentu ispagnolu, pro influentzia de una campagna mediatica virulenta de sa destra politica, prena de odiu anticatalanu e de xenofobia. + 3) Su** "Si" **pensende in su presente. + In mesu a custos duos "No", unu "Si" pragmaticu. In linia cun su catalanismu chi at imparadu chi a s'ora de gherrare, su prus debile non si la podet giogare a totu o a nudda. Una parte est semper megius chi non nudda. S'istoria, a dolu mannu, lis at imparadu chi sa resone de sa fortza, su prus bias, binchet contra de sa fortza de sa resone. Sunt sos chi pensant chi: si non nde bogant sa bota dae su tzugru, amus a respirare megius, e amus a leare prus fortzas pro s'imbeniente. + Est su "Si" de sa burghesia catalana, chi rapresentat unu modellu diferente de cultura de sa destra ispagnola. Est una destra industriale, produtiva, traballadora e aberta a Europa. Industriale in su sensu chi at creadu, no est naschida dae sa nobilesa, ma dae su traballu de s'artesanu, de su maistru devennidu impresariu. Produtiva, ca si basat in sa produtzione de produtos, no in s'ispeculatzione de su dinare. Traballadora, ca ischit chi petzi cun su traballu si progressat. Una burghesia chi abaidat a Europa, ca est su modellu suo de referentzia, chi cumprendet chi sa fortza nde benit dae sa capatzidade cumertziale prus chi non dae sa militare. Balorat su dialogu, s'intesa, su rispetu pro sa libertade de sos ateros ca balorat sa propia. No li dat fastigiu sa diversidade ca semper est istadu in cuntatu cun furisteris, ca sa Catalugna est semper istada una terra de passagiu, de culturas chi si sunt agatadas. + Est puru su "Si" chi permitit chi sos catalanos naschidos in foras, o de familias cun s'ideologia de sa classe dominante ispagnola, s'abigent a pagu a pagu chi issos puru sunt catalanos, non rinuntziende a sa cultura issoro originaria, ma rispetende sa cultura de su logu chi los at retzidos. + Est su "Si" de sos traballadores, de sos responsabiles diretos de sa richesa e de sa produtzione, chi ant imparadu a balorare sa fortza de s'unione e de sa solidaridade, de sa netzessidade de leges giustas, de su balore de sa sotziedade de su benessere, de sos chi ischint chi s'istoria est unu protzessu in ue sos balangios non sunt de badas. + Est su "Si" taticu, de sos chi ischint chi nemos los at a firmare, chi issos non si podent firmare mai. De sos chi, tzedende in puntos importantes de s'istatutu nou, non ant tzedidu in puntos fundamentales, baluardos de s'identidade, antis los ant megiorados, comente podent essere, pro esempru, sos articulos subra de sa limba: + Articulu 6.1 "Sa limba propia de Catalugna est su catalanu. Comente tale, su catalanu est sa limba de impreu normale e preferente de sas Aministratziones publicas e de sos medios de comunicatzione publicos de Catalugna e est puru sa limba veiculare e de aprendimentu in s'insignamentu." + Articulu 6.3 "Sa Generalitat e s'Istadu devent faghere totu su netzessariu a manera chi siat reconnota s'ufitzialidade de su catalanu in s'Unione Europea e pro sa presentzia e impreu de su catalanu in sos organismos internatzionales e in sos tratados internatzionales de argumentu culturale o linguisticu." + + ## In Palermo 103 cummertziantes si oponent a su 'pizzo' + In mesu de su tzentru istoricu de Palermo chentu e tres esertzitzios cummertziales intre agentzias de biagiu, butegas de abilliamentu, tzilleris, pensiones, librerias, butegas biologicas, paneterias e palestras ant detzisu de narrere _Adiosu_ a su 'pizzo' (sa tassa chi sos butegheris devent pagare ogni mese a sa mafia). Sos numenes de sas aziendas sunt in Internet, e pagu tempus como issos ant fatu finas unu festa in una pratza de Palermo. + "Damus un'istrempiada a sa mafia" naraiat un'istriscione. E sos cummertziantes ant annuntziadu a sos tzitadinos: "Non pagamus prus s'assiguratzione a sa mafia". Pro Cosa Nostra est un'atzione inaudida, ponet in discussione s'autoridade sua in su territoriu. Est perigulosu pro cale si siat Istadu, e prus ancora pro s'Istadu-umbra, chi si fundat subra de su timore e de sa sutamissione. "Pro como sa mafia nos osservat e si callat," narat Enrico Colajanni " ma cando amus a essere prus fortes nos at a corfere". Colajanni apartenet a sos organizadores de su movimentu _Addiopizzo_. "Non cherimus protestare ebbia, ma finas faghere carchi cosa de cuncretu". Est pro cussu chi ant refudadu s'idea de boicotare a sos imprenditores chi pagant. Cherent imbetzes sustennere a sos chi tenent su coragiu de non pagare. "Sa megius arma de su tzitadinu est su consumu" narat Colajanni, e difatis prus de 7000 palermitanos si sunt impignados a comporare in sas atividades cummertziales de _Addiopizzo._ + Dae sa politica sos reverdes non si podent isetare agiudos mannos. Su guvernadore de sa Sitzilia Salvatore Cuffaro negat in sicu chi su prus de sos Sitzilianos paghet su 'pizzo', narende chi chie narat custa cosa faghet dannu mannu a s'imagine de s'Isula. Ma Cuffaro, chi est istadu cunfirmadu dae su votu in sas regionales, in contu de 'pizzo' no est unu testimongiu afidabile, difatis est suta protzessu in Palermo pro favoregiamentu a sa mafia. + Su capu de sa Dna Piero Grasso afirmat chi sas impresas chi pagant su 'pizzo' sunt intre su 70 e s'80%. "Sos imprenditores bonos si nch'andant - narat Colajanni - e sos ateros o no investint o si incurbant a sa mafia e perdent totu". + Pro custu motivu est naschidu _Addiopizzo_: su 29 de lampadas de su 2004 sa tzitade de Palermo si nd'est ischidada tapetzada de adesivos biancos listados a lutu, chi naraiant _Unu populu intreu chi pagat est unu populu sena dignidade_. S'idea fiat istada de unu grupu de sete pitzocos chi si cheriant interrogare subra de su problema de su 'pizzo'. Dae inie est naschidu custu movimentu, chi cheret essere unu signale de Resistentzia. [_gpr_] + + ## Berlinu boicotat sa Coca Cola + In s'interi chi andant a in antis sos Campionados Mundiales de pallone _Germania 2006_, sunt in cursu atziones de protesta contra a s'isponsorizatzione de s'eventu isportivu dae parte de sa Coca Cola. Protestas de su matessi tenore si sunt verificadas giai in Londra e in Roma in ocasione de su Tour de su Trofeu de sa Copa de su Mundu, isponsorizadu semper dae sa multinatzionale de Atlanta. + S'8 de abrile in s'Auditorium de Roma est istadu distribuidu a sos giornalistas intervennidos a sa cunferentzia istampa unu volantinu chi naraiat: "Sa Coca Cola isponsorizat su tour de su Trofeu de sa Copa de su Mundu e cheret chi sos consumadores assotzient sos produtos suos a un'imagine de isport, de salude e de benessere, chi los leet a comporare. Ma sa Coca Cola, a sa Colombia, a s'India e a ateros Paisos meda non che lis leat isport, nen benessere e nen salude, ma violatziones mannas de sos deretos umanos. Pro custu pedimus a totus, omines e feminas, de non comporare sos produtos de sa Coca Cola Company; a sa FIFA de nche bogare Coca Cola dae sos isponsor de sos Mundiales de pallone; a sa FIGC de non si serbire de sa Fuoriclasse Cup pro faghere bendere prus Coca Cola a sos pitzocos de sas iscolas; e a sa Coca Cola de cumintzare a giogare in manera neta, partende dae su rispetu de sos impignos". + Mancu una de custa rechestas est istada atzetada. Su boicotagiu sighit. In Colombia. In Italia. In Germania. In sos Istados Unidos. In Inghilterra. In India. In totu su mundu. [_gpr_] + + ## Iscobertu vulcanu suta de mare + Unu vulcanu suta de mare, prus mannu de sa tzitade de Washington - informat su cuotidianu ispannolu El Pais - est istadu iscobertu cara a sas costeras de Sitzilia. Sa noa est istada publicada eris dae s'Istitutu de Geofisica e Vulcanologia de Italia. Giai s'ischiat chi in cue b'aiat un'istrutura vulcanica cun medas cucuros. Su chi oe ant iscobertu est chi, su beru, totu sos cucuros formant un'unicu vulcanu. Su cratere est mannu belle 30 chilometros de largaria e 25 de longaria e medit 400 metros de artaria. Pro como, Empedocle - gasi l'ant mutidu - non presentat perunu perigulu de eruzione. + ## In Firenze sos esperantistas + Dae su 29 de triulas finas a su 5 de austu in Firenze s'at a faghere su cungressu annuale de sos esperantistas. Giai duamigia delegados ant presentadu sa dimanda de partetzipatzione, dae onni ala de su mundu: sessantunu natziones, ma petzi una limba, sena bisongiu de interpretes, pro arrejonare, pro bidere ispetaculos teatrales e musicales, pro sighire letziones universitarias fatas dae academicos de sos chimbe continentes, etc. Su de ocannu est su de tres cungressos unu in fatu de s'ateru, a pustis de su de Pechinu (2004) e Vilnius (2005), in ue partetzipant totus a titulu personale, paghende∙si ognunu sas ispesas e medas bias arribende dae paisos pro nudda ricos. Su grupu natzionale prus numerosu at a essere su frantzesu, cun 283 cungressistas, sighidu dae 254 italianos e 179 giaponesos; medas finas sas rapresentantzias de Polonia, Germania, Russia, Belgiu, Brasile, Ispagna e Lituania. Su Ministru de sos Afares Esteros at sustennidu sa pubblicatzione in esperantu de "I Promessi Sposi", sa Comuna de Firenze at pubblicadu una ghia de sa tzitade e paritzos entes e ditas privadas ant dadu unu contributu: cartellas pro sos cungressistas, s'editzione in esperantu de "I Malavoglia" de Giovanni Verga, una regorta chi aunit sos traballos prus importantes, iscritos in esperantu, de su linguista Bruno Migliorini e cun un'ispetaculu de isbanderadores. Onni annu sunt prus de 300 sos libros noos chi sunt publicados in sa limba internatzionale: non petzi tradutziones ma finas operas originales, chi a pustis sunt bortadas in sas limbas natzionales. Spomenka Stimec, de Zagabria, chi at iscritu libros in esperantu e bortados in croatu, giaponesu, tzinesu, frantzesu e tedescu, at a presentare in Firenze su libru nou "Hodler a Mostar": in sa coberta un'autoritratu de su pintore isvitzeru, furadu dae su museu de Sarajevo in sa gherra, cun s'isperu de dare un'agiudu pro lu recuperare. [_sch_] + + ## Congo: creschent sas violèntzias + In sa Republica Democratica de su Congo si acurtziant sas primas eletziones liberas a pustis de 40 annos ma in s'ala est de su paisu sighit sa timoria: rapimentos, abusos sessuales, isrobos onni die. + Non cuntentos de furare in sas domos e in sas butegas, sos segnores de su terrore como intrant finas in sas cresias. In sa bidda de Ciherano, a belle 50 km dae Bukavu (provintzia de su Sud Kivu) su 25 de maju unu grupu de omines armados est intradu in sa parrochia e si nch'at leadu totu su chi baliat carchi cosa. Unu responsabile at naradu: "Nos ant iscutu, fatu corcare in terra e si nch'ant leadu dinare, telefonos e bestires". Dae sas testimonias non si podet istabilire chie sunt sos bandidos: bestidos in manera istrana (calicunu cun cartzones de uniforme, ateros cun camisas, ateros a cartzones curtzos) ant faeddadu in frantzesu, swahili e lingala (duas de sas bator limbas natzionales), in antis de si nche fuire in vetura. Pro sos abitantes sunt ex sordados congolesos ( Fardc) chi non ant cunsignadu sas armas. Pero podent finas essere reverdes de sas Fortzas Democraticas de Liberatzione de su Ruanda, chi si sunt istabilidos in cussa zona o, comente naradu in antis, elementos de sa Fardc; s'ufitziu de sas Natziones Unidas pro su Coordinamentu de sos Afares Umanitarios in Kinshasa rilevat chi sos crimines prus graves sunt propiu sos chi faghent sos sordados de sa Fardc. + Finas in sa bidda de Ibanda, a curtzu a sa parrochia, sas violentzias creschent: "Dae belle tres chidas sa populatzione est vitima de sas atziones de omines armados de fusile", narat su responsabile de sa comunidade tzivile. [_sch_] + + ## La favola dell'indoeuropeo + _Editore_: Mondadori Bruno + _Data de publicatzione_: 2005 + _ISBN_: 8842492744 + _Paginas_: 117 + _Preju_: 12,00 euros + Custu libru ponet in lughe in manera provocatoria s'intuitzione istorica chi unu vinculu de fraternidade ligat dae 5.000 annos s'Europa a s'antiga Mesopotamia, in ue sunt naschidas sas tziviltades de Sumer, Akkad, Babilonia. S'elementu de congiuntzione intre s'Oriente e s'Otzidente est _Sargon il Grande_: su fundadore de sa dinastia de Akkad, in su III millenniu a. C. Dae inoghe derivat su numene de sa limba acadica chi cun ateras limbas semiticas ant dadu origine a sas limbas europeas. In su libru sunt medas sos riferimentos intre sas duas areas linguisticas. + S'autore cheret mustrare ite at iscobertu e cheret narrere a totus chi s'indoeuropeu (limbas europeas e asiaticas cun carateres comunos naschidas dae una limba antiga e unitaria), no esistit, est petzi unu contu fatu dae sos istudiosos. Sunt custas derivatziones chi mustrant s'ambitu linguisticu in ue s'agatat s'omine. + Diat bastare a faghere riferimentu a s'istoria e a sa beridade pro si cumbinchere chi, a livellu de sa limba, s'Otzidente europeu est derivadu dae s'Oriente, dae sa Mesopotamia. + Cun s'istudiu de sos documentos, Semerano at informadu chi sa limba de sos italianos est de origine semitica e acadica pro sa cunchista e s'influentzia chi at trasmissu in su Mediterraneu sa dinastia de _Sargon_. + Segundu sa teoria chi s'unica beridade possibile, in casos meda, est s'istorica, su libru si presentat polemicu ma interessante e cun informatziones ricas. + + ## Sighint sos assassìnios de giornalistas in Amèrica Latina + Noe giornalistas de ses Paisos de s'America Latina sunt istados assassinados fintzas a como in s'annu 2006. Su Messicu est in su primu postu de su bilantziu totale cun 3 vitimas, dae sos datos de su documentu semestrale de sa Cummissione Investigativa de Atentados a Giornalistas (CIAP) de sa Federatzione Latinuamericana de sos Giornalistas (FELAP). + Su documentu, difusu in sa capitale messicana pro su 30° anniversariu de s'organizatzione continentale, afirmat chi intre ghennargiu e lampadas ant mortu 2 giornalistas in Ecuador, 1 in Colombia, 1 in Guyana, 3 in Messicu e 1 in Venezuela, prus un'iscumparta in Paraguay. + In ses meses su contu bidet 9 vitimas in 6 Paisos. + Custa tendentzia istatistica faghet timere unu resurtadu de 18 vitimas in totu s'annu 2006, e custa tzifra si nche acostat a sa tzifra de su 1995, chi fiat de 20 mortos. De custos, sos giornalistas fiant 14 in 7 Paisos: 3 in Brasile, 3 in Colombia, 1 in Ecuador, 2 in Haiti, 3 in Messicu, 1 in Nicaragua e 1 in Venezuela. + In su 1994 ant mortu 22 professionistas in 9 Paisos: 2 in Argentina, 3 in Brasile, 3 in Colombia, 1 in Haiti, 5 in Messicu, 2 in Nicaragua, 3 in sa Republica Dominicana, 2 in Peru e 1 in Venezuela. [_gpr_] + + ## In Nigeria est gherra + Sa gherra decrarada e ismentigada de su delta de su Niger est torrada a campu in custu mese de lampadas. + Su 2, in un'assaltu fatu a de note a sa prataforma petrolifera _Bulfort Dolphin_ nolegiada dae sa cumpannia nigeriana _Peak Petroleum_ aiant secuestradu 8 tecnicos istrangios (ses britannicos, un'americanu e unu canadesu). Duos de custos (britannicos) los aiant liberados sa die in fatu. Su 7 in un'ateru assaltu ant leadu de mira una prataforma de sa _Shell_ ormegiada a tesu de Port Harcourt. S'atacu at causadu nessi 10 mortos intre sas guardias nigerianas, e su secuestru de 5 tecnicos sud-coreanos, tres impiegados de sa _Daewoo E. C_. e ateros duos de sa _Korea Gas Corp_. + S'atacu l'at rivendicadu su Mend (_Movimentu pro s'emantzipatzione de su Delta de su Niger_). + A parrere de fontes de Agentzia, su Mend matessi diat aere naradu chi sa liberatzione de sos ostagios diat essere imminente. + In unu Paisu ricu meda de petroliu e devastadu dae sas Cumpannias Otzidentales, dae sos primos de ocannu sas atziones contra a sas cumpannias si sunt moltiplicadas, comente aiat annuntziadu su Mend in freargiu, cun un'ultimatum. + Su Mend rivendicat una distributzione noa de sas pertzentuales subra de sos utiles de su petroliu, chi como nche dant in sas butzacas de pagas familias nigerianas. [_gpr_] + + ## Coca-Cola denuntziada pro complitzidade in s'assassìniu de unu leader sindacale + Su 2 de lampadas s'International Labor Fund e su United SteelWorkers ant presentadu un'ateru casu contra a sa Coca-Cola Company e a s'imbutilliadore suo in America Latina (Coca-Cola FEMSA), chi si basat subra de su Alien Tort Claims Act. + Custa denuntzia, chi si agiunghet a ateras meda, sustenet chi sos dirigentes de s'impiantu de imbutilliamentu de Barranquilla, in Colombia, apant cospiradu cun su Dipartimentu Aministrativu Colombianu de sa Segurantzia (DAS) e cun sos paramilitares de sas AUC pro intimorire, minetzare e ochiere su leader de su sindacadu SINALTRAINAL Adolfo de Jesus Munera su 31 de austu de su 2002. Sa denuntzia sustenet chi, mancari sa dirigentzia de sa Coca-Cola in Atlanta siat istada avertida paritzas bortas chi sa dirigentzia de s'imbutilliadore de Barranquilla sighiat a si addoviare cun sos paramilitares e a lis cunsentire s'intrada a sos impiantos, s'infiltratzione paramilitare de custu impiantu de imbutilliamentu sighit finas a dies de oe. + In custu tempus sos paramilitares ant sighidu a minetzare de morte a sos membros e a sos capos de su SINALTRAINAL e ant finas secuestradu su figiu de unu de sos dirigentes de su SINALTRAINAL pro lu cumbinchere a dassare s'atividade sindacale. + Custas denuntzias arribant in unu mamentu chi su DAS in Colombia est suta acusa pro sa collaboratzione cun sos paramilitares. Acusas seguras ant fatu essire a campu in sas urtimas chidas chi su DAS, chi diat devere protegere sos sindacalistas minetzados, diat aere creadu e mantesu fintzas a oe listas nieddas de sindacalistas, e las diat aere dadas a sos paramilitares a manera chi issos s'esserent movidos subra de custa base. + Custas acusas arribant finas in su mamentu chi sa Coca-Cola Company nch'est istada bogada dae Campus meda in totu sos Istados Unidos propiu pro s'acusa de no aere ischidu dare rispostas adeguadas a sas violatziones de sos deretos umanos e sindacales in Colombia. [_gpr_] + + ## Su guvernu ecuadorianu annullat su cuntratu cun sa multinatzionale Oxy + A pustis de meses de mobilitatziones e de rivendicatziones sotziales, su guvernu ecuadorianu at invalidadu su cuntratu cun sa cumpannia petrolifera _Occidental Petroleum_ (Oxy). + S'Ecuador at revocadu su cuntratu cun sa multinatzionale e at ordinadu sa cunfisca de sos benes suos in su Paisu. Su guvernu ritenet chi sa Oxy apat bendidu in manera illegale sos assortimentos petroliferos, e no at atzetadu sa dimanda de riesame de sa santzione fata dae sa multinatzionale. Como at a essere sa cumpannia natzionale _Petro Ecuador_ a mandare a in antis sas operatziones de sa multinatzionale americana. + S'Ecuador est su de chimbe produtores de petroliu in Sudamerica. In su Paisu sa Oxy produit dae su 1990 100.000 bariles a sa die, chi benint dae s'Amatzonia. Dae freargiu passadu si sunt verificadas protestas meda dae sas fortzas sotziales e indigenas chi pediant a su guvernu de atuare riformas pro cunsentire a sos abitantes de sas regiones poberas de benefitziare de sas intradas de su petroliu. Sa Oxy est acusada finas de aere violadu sa lege ecuadoriana pro aere bendidu su 40% de sas atziones suas a sa cumpannia canadesa _Encana_ sena aere consultadu in antis sas autoridades de Quito. [_gpr_] + + ## Fèminas de Àfrica: unu cumintzu nou + Sa cantidade manna de parlamentares in Àfrica est istadu unu de sos temas tratados in s'addoviu "Donne d'Àfrica. Un nuovo inizio", fatu in sa Triennale de Milano su 14 de lampadas coladu, promovidu dae sas ong Cesvi, Cocis e dae su setimanale Vita-Non profit Magazine. Est femina su presidente de sa Liberia, Ellen Johnson-Sirleaf, in Zimbabwe, Burundi e Sudafrica sa vitzepresidentzia de s'Istadu est istada atribuida a tres feminas. Su primadu de sa presentzia feminile in parlamentu tocat a su Rwanda, cun su 49 pro chentu de feminas eleghidas, in Sudafrica sa pertzentuale est de su 30%, comente in Burundi e Mozambicu, finas a su 16% in Zimbabwe. Pro faghere unu cunfrontu, in su Parlamentu europeu sa rapresentantzia feminile est de su 30% (unu puntu in mancu a cunfrontu de sa legisladura colada), in su Parlamentu italianu est de su 15,9%. @@ -44030,12 +66149,16 @@ Sitos utiles pro nd'ischire de prus: + ## Lege regionale pro sa minoria islovena + Sa Giunta regionale de su Friuli-V.G. at aprovadu unu disignu de lege pro su chi pertocat sa tutela de sa minoria linguistica islovena propostu dae s'assessore a sas identidades linguisticas, Roberto Antonaz (in sa fotografia). Puntu cardine de su disignu de lege est su reconnoschimentu de sa minoria islovena comente parte de su patrimoniu istoricu, culturale e umanu de su Friuli. Sa lege regionale noa costituit unu cumpletamentu de sa legislatzione istatale in materia (L. 482/1999 e L. 38/2001) in su cuadru de sos printzipios generales istabilidos dae sas cunventziones internatzionales sutascritas dae s'Italia e dae sa Carta Europea de sas limbas regionales o minoritarias. [_spn_] + ## In Tàtari istùdiant sa limba sarda + Sos piseddos de sa 2 A de s'iscola elementare de su tzirculu didaticu n. 7 de Tatari, ghiados dae sa mastra Ziromina Baldino, ant proadu a iscriere cun su elaboradore un'abbetzedariu chi ant pustis imprentadu, intitulende*lu Limba Sarda peraulas in sardu et ateras cosas. Ant fatu fintzas unu plasticu chi reproduit un'ambiente geograficu de Sardigna cun sos numenes in sardu. Custu traballu est unu documentu bellu ammanigiadu pro induere sas levas noas a tennere in cunsideru sa limba e sa cultura issoro, pro faghere a manera chi non si nche lismentighent e pro la tramandare in su tempus. Pro iscriere custu libreddu si sunt dados ite fagher in particulare: Antonio, Gianluca, Federico e Sergio. Carchi ateru piseddu at chertu iscriere unu contigheddu, comente at fatu Alessandro, chi nos contat de unu cruculeu chi at agatadu in sa bentana de domo sua. Pustis chi est resessidu a lu tennere est capitadu chi: «Gioia su cucculleu este bolau in pizzu de sa conca de sorre mia e s'este postu a cantare e tottusu ammusu errisiu. Mamma ada nau ca chenapra cando babbu torrada de sa Germania du liberaiamusu». @@ -44043,7 +66166,10 @@ Sos piseddos sunt istados cuntentos meda de custa esperientzia gasi comente sos babbos e sas mamas, e isperant de la podere sighire in cabudanni. E nois isetamus a nde dare contu. Elene Casu, Tatari + + ## Balenas: + S'Enpa at cuntatadu sas sessantases ambasciadas interessadas a sa decraratzione anti-moratoria, pedende de s'ischierare in manera crara pro sos tzetatzeos, semper prus in dificultade finas pro more de sa pisca cun finalidade sientifica, chi su Giapone sighit a praticare comente nudda. Propiu s'imperu niponicu est istadu intre sos promotores de sa decraratzione chi, de fatu, manifestat s'intentu craru de sighire in su massacru de tzetatzeos, imbetzes chi limitare o proibire sa pisca de custos animales. Su Giappone pedit de cantzellare sa moratoria cun finalidades sientificas presuntas de pisca chi cumbinant cun sa promotzione de sos fast food chi dant a sa clientela hamburger e wurstel de petza de balena. @@ -44055,66 +66181,137 @@ Tocat a limitare su prelievu incontrolladu. _[spn] _ Dae: www.vita.it + + ## Su Guvernu bascu dat 1,5 milliones de èuros in favore de sa limba euskera + Gasteiz - Su Guvernu bascu aprovat una serie de programmas in favore de sa limba basca, cun unu progetu de 1,5 milliones de euros in totu. Su Dipartimentu de s'Educatzione pedit dinare pro 158.000 euros, pro acreschere su manigiu de s'euskera in atividades extra academicas o extra iscolasticas. Sunt istados pedidos, finas, 151.000 euros, pro progetos in ambientes bascos cun s'idea de potentziare sa capatzidade de utilitzare cun normalidade sas duas limbas ufitziales, s'euskera e su castiglianu, pro totu sos alunnos de sa Comunidade Autonoma. + Su de tres progetos pedit agiudos, pro belle che 300.000 euros, custu diat permitere de promovere s'afortimentu de s'oralidade de sa limba, mescamente in sas iscolas, pro s'annu iscolasticu 2006-2007. Su Guvernu, finas, cheret dare 917.547 euros pro libros e materiale didaticu, custos imprentados no a livellu universitariu ma in manera elementare. Un atera proposta fata dae s'Educatzione, e aprovada pro decretu dae su Guvernu Bascu, est sa de faghere un'Iscola ufitziale de Limbas in Bermeo, chi imparat s'euskera, su frantzesu e s'inglesu. + A s'urtimu su Departimentu de s'Educatzione at istantziadu 51.000 euros de agiudos individuales pro faghere partetzipare in atividades de formatzione a sos professores chi traballant in sos paisos bascos e finas a su personale. [_gpd_] + + ## Die de sas vìtimas de sa tortura + Sas fotografias de sos sordados americanos chi umiliant e assustant sos presoneris in sa presone irachena de Abu Ghraib, difundidas in su 2004, ant isciocadu su mundu intreu. Ma sas aztiones fatas bidere dae sas fotocameras non fiant aberratziones isoladas. In sos duos annos in antis, Amnesty International (AI) aiat denuntziadu casos gasi in Afghanistan, in Iraq e in Guantanamo Bay e sa matessi cosa at fatu in sos duos annos a pustis. In su cuntestu de sa "gherra a su terrore", sa proibitzione internatzionale de sa tortura e de sos ateros tratamentos malos, inumanos e degradantes est istada posta in discussione dae Paisos meda. Sos ufitziales publicos de custos Paisos ant dadu suferentzias meda a chentinas e chentinas de presoneris, impreende metodos legios meda, chi fiant istados vietados dae tempus meda dae sa comunidade internazionale. + S'idea chi sa tortura e sos maltratamentos siant semper isballiados est una cosa chi belle totu amitint dae annos meda. In su deretu internazionale est iscritu chi no esistit perunu motivu chi potzat giustificare sa tortura e sos maltratamentos, mancu sa gherra o un'emergentzia natzionale_._[_lmr_] + + ## Morit a 15 annos pro more de sa droga + Sos cumpangios narant de no aere bidu nudda, de no aere leadu peruna droga e de no ischire ite l'est capitadu a su cumpangiu. Unu pitzinnu de Terranoa de 15 annos est mortu in s'ospidale de Tatari, a pustis de aere leadu una mistura de droga in una discoteca. L'ant agatadu sos politziotos cando isse fiat a giru in una pineta, ue paret l'apant lassadu a sa sola sos cumpangios. A cantu narant sas primas indagines, paret chi su pitzinnu e totu sos cumpangios, essende dae sa discoteca apant detzisu de si firmare in Platamona in antis de sighire su caminu pro ghirare a domo issoro. Inoghe, su giovanu at cumintzadu a aboghinare e a si mustrare istranu, e a cussu puntu sos cumpangios diant aere detzisu de lu dassare in cue. Una pitzinna chi a s'ora s'est agatada in sa pineta at cramadu s'ambulantzia chi cando est arribada at agatadu su giovanu sena sensos. Trasportadu a s'ospidale, est mortu in cue. Como tocat a s'autopsia atzertare sas causas de sa morte, finas si, a su chi narant sos incuirentes si podet pessare a un' overdose. [_len_] + + ## Sos Nucac-Macu, unu pòpulu in perìgulu + Sos Nucac bivent in sas terras intre sos rios Inirida e Guaviare. Paris cun ateros chimbe grupos, sos Nucac formant su populu de sos Macu, un'etnia de cassadores-massajos nomades chi istant a curtzu de sas benas, in s'Amatzonia nord-otzidentale. + Mancari chi sos Indianos amatzonicos siant descritos comente populos de nomades cassadores-massajos, chi sunt cuados in sos padentes profundos. In beridade, belle totu sos indianos de s'Amatzonia bivent in comunidades istabiles in s'oru de sos rios. Sos Macu, pero, sunt una de sas sotziedades chi non si cunformant a sa regula. Issos bivent in grupos familiares minores, preferint sos padentes cuados imbetzes de sos rios e si moent a sa sighida. Sende chi sunt nomades, tenent petzi pagas cositas, chi si podent carrare cun fatzilidade. In unu mamentu nche resessint a imboligare su letu, fatu de corrias vegetales, e a nche lu ponnere in sa bussa artigianale paris cun sos vasos e sas cositas chi tenent, e si nche partint cun lestresa. + Sas domos issoro tenent un'istrutura lebia a beru, fata de linna e fogias de prama, bastante in pessu pro apicare unu letu. Onni familia tenet su foghile suo chi est impreadu non petzi pro coghinare e pro si caentare, ma peri pro brusiare sas erbas chi nche allargant sas tzintzulas. + Sos Macu mandigant pische, petza de fera, frutora, birdura, nughes, babautzos e mele. Sos omines cassant cun lantzas e tirantes, e sas puntas sunt infundidas in su curaru, unu benenu otentu dae chimbe diferentes arbores. + In su 1988 sos Nucac connoschent pro sa prima borta su mundu esternu e dae tando sunt devastados dae sa malaria e dae s'influentzia leada dae sos istrangios. In sos urtimos annos, sos gherrilleros, militares colombianos e sos cultivadores de coca ant invadidu e ocupadu sas terras issoro. Totus cherent su controllu de sas cultivatziones de sa coca e, custringhent sos Indianos a traballare in sos campos. Sas violentzias chi ant mudadu su logu a su puntu chi est ponende in perigulu sa supraviventzia matessi de su populu. Sos Indianos, custrintos a fortza in sa gherra chi insambenat su paisu, si nche fuint e dassant sas terras issoro_._[_gbc_] + + ## Dae pitzinnos sordados a pitzinnos presoneris + Su raportu de s' Human Rights Watch (HRW), at denuntziadu su guvernu burundesu chi, imbetzes de agiuare sos pitzinnos ex sordados los mantenet in catividade. Sos pitzinnos benint dae sas Fortzas Natzionales de Liberatzione (FNL), s' urtimu grupu reverde galu ativu in su Paisu, chi dae pagu at firmadu un acordu de pasu provisoriu cun su guvernu. Segundu su raportu de s' organizatzione umanitaria, deghinas de pitzinnos sunt reclusos in sas presones e in unu tzentru nou in ue sunt collidos sos ex cumbatentes de sas FNL, sena dare informatziones pretzisas subra de sas cunditziones issoro e sena narrere sa die chi ant a torrare a sa familia de origine. In prus b'at diferentzia de tratamentu intre sos pitzinneddos de sas presones, tratados che a sos mannos e sos de su campu pro ex cumbatentes in ue, sos pitzinnos finas si bivent cun presoneris mannos tenent unu tratamentu megius. Dae su 2004, tres migia ex sordados pitzinnos ant benefitziadu de unu programma de ismobilitatzione, retzinde una formatzione lavorativa. Pero custos aparteniant a ateros grupos de rapresallias chi ant firmadu un'acordu de paghe cun su guvernu. Sos pitzinnos de sas FNL non podent benefitziare de nudda finas a cando non b'at un'acordu de paghe definitivu. Su raportu de s' HRW est istadu pubblicadu in ocasione de sa Die de su Pitzinnu Africanu, de su 16 de lampadas, organizada dae s' Unione Africana e dae s' UNICEF e gosi ant fatu connoschere sos males chi corfent sa pitzinnia africana: gherras e violentzias, assentzia de istrutzione e de curas medicas e ateros males meda. _[gcl]_ + Fonte: www.fides.org + + ## China Candid. Il popolo sulla Repubblica popolare + _Tradutzione de_: G. Cenciarelli, G. Mainolfi e P. Ghigo _Editore_: Einaudi + _Data de publicatzione_: 2006 + _ISBN_: 8806182498 + _Paginas_: 413 + _Preju_: 11,06 euros + Su giornalista tzinesu Sang Ye at fatu intervistas meda a omines, feminas e pitzinnos de sa Republica Popolare Tzinesa pro faghere connoschere sa realidade cumplessa de su podere de sa Tzina. + Sos intervistados sunt pessones comunas chi si rivelant, in realidade, pessonagios istraordinarios meda. Totus sunt unu mundu a sese, dae su musitzista, a su presidente de s'assotziu de sos consumadores a su de sa sotziedade de chirca subra de sos _UFO_, dae su ricu chi nch'isperditziat su dinare in su cummertziu de sa birra, a su dirigente de partidu e a su _hacker_ chi acusat su guvernu de faghere sa pirateria informatica. Totus contant s'istoria e sos pensamentos issoro cun sintzeridade e simpresa, in cunditzione de anonimadu e de libertade totale. Su resurtadu est un'istoria alternativa de custa natzione, dae sa fundatzione de s'Istadu sotzialista in su 1949 fintzas a oe. + Cun custas istorias individuales de pessones comunes, Sang Ye cheret mustrare sa cara no ufitziale de sa Tzina de oe_._[_vmn_] + + ## Nepal: sos pitzinnos manifestant contra a s'isfrutamentu + Su 12 de lampadas in Nepal est istada tzelebrada sa de chimbe Dies Mundiales contra a su traballu minorile, cun initziativas e manifestatziones pro rinnovare sa luta contra a s' isfrutamentu de pitzinnos e pitzinnas in totu sos Paisos de su mundu. In Asia sunt 127 milliones sos minorennes isfrutados, in Africa sunt 61 milliones. In Nepal bi sunt 2 milliones e 600 migia pitzinnos traballadores chi faghent sos traballos prus graes. In Kathmandu sunt pagu prus o mancu 500 sos pitzinnos de sos caminos chi bivent de limusina, isnifende abbagota pro cumbatere su famine e s' istrachidughine. Calicunu otenet carchi rupia in cambiu de cantos de plastica chi agatat in sos muntonargios o de disignos dados a sos turistas . Sos chi ant manifestadu aiant dae sos tres a sos seighi annos e ant isfiladu in filas ordinadas in mesu de sos mercados ambulantes, de sos tempios indus, de sos motorinos e de sos riscios. Intre de issos bi fiant peri sos istudentes de sas iscolas bestidos cun sas divisas biancas e biaitas, sos pitzinnos de sos caminos cun sas bestes atzapuladas. Totus in pare fiant cuntentos e aiant sos istrisciones de sas organizatziones locales chi dant sustentu a sa luta contra a s' isfrutamentu de sos minores. _[gcl]_ + Fonte: www.fides.org + + ## Istudentes de sa Frìsia isseberant su frisone in iscola + In sa tzitade de Dokkum in su Nord de sa Frisia sos istudentes ant detzididu de sighire sas letziones de limba frisone in cambiu de su frantzesu. + Sos istudentes de su primu annu de s'iscola superiore de Dockinga podiant isseberare intre su frisone o su frantzesu comente sa de tres limbas obligatorias. Sa metade at preferidu su frisone. Issos narant chi sa limba issoro est su frisone e ca est prus utile de sa limba de Moliere pro chircare traballu. + Sos responsabiles de su progetu narant chi cherent megiorare sa connoschentzia de sa limba e de sa cultura e cunsiderant sas tres limbas, inglesu tedescu e frisone comente limbas a su matessi livellu. A parrere de su Ministru de sa Educatzione su frisone fiat una limba marginale ma como sa situatzione est megiorende e su tedescu e su frantzesu sunt perdende terrinu in favore de ateras limbas che a s'Àrabu, su Frisone, su Russu e s'Ispagnolu.[_gbc_] + + ## Eduardo Lago: su diretore nou de s'Istitutu Cervantes de New York + S'iscritore, tradutore e professore de ispagnolu Eduardo Lago, originariu de Madrid e premiu _Nadal_ in su 2006 pro su libru _Llamame Brooklyn_, oe est istadu nominadu diretore de s'Istitutu Cervantes de New York. + Su 29 de lampadas Lago at a faghere una cunferentzia istampa cun su diretore de s'Istitutu Cervantes, Cesar Antonio Molina, chi l'at nominadu, e cun su diretore de New York chi bi fiat in antis suo, s'iscritore e academicu de sa limba Antonio Muñoz Molina, chi at a faghere unu bilaatziu de sa gestione sua. + Lago at a presentare su progetu in su tzentru: sighire a faghere isvilupare sa presentzia de sa limba e de sa cultura ispagnola. + Su professore universitariu at traduidu libros meda de angloamericanu; in su 2002, at otennidu su premiu a sa megius critica _Bartolome March_, pro un'articulu subra de sa tradutzione de Ulisse de Joyce a su castiglianu. + Lago at traduidu autores che a Chiacchiera Brockden-Brown, Hamlin Garland, William Decano Howells, Henry James, Sylvia Plath, Christopher Isherwood, Junot Diaz e John Barth. + At iscritu finas sa colletzione _Racconti dispersi_ (2000) e _Cuaderni del Messico_ (2001). [_vmn_] + + ## IUA contra a s'efetu serra + Finas sa Corte Suprema de sos IUA falat in campu pro sa chistione mundiale subra de s'efetu serra e sas causas suas. Sos giuighes de Washington ant atzetadu una causa legale chi previdet de valutare ite devet faghere s'amministratzione Bush pro regulare s'emissione de anidride carbonica. Una deghina de istados de s'Iua, paris cun sas amministratziones tzitadinas e sas organizatziones ambientalistas, ant pedidu a sa Corte de intervennere pro detzidere sas modificas a sa legislatzione federale in tema de emissiones de gas, disafiende sas regulas atuales de s'Epa (agentzia federale pro s'ambiente). Atzetende sa causa, chi at a essere tratada cun onni probabilidade in s'atongiu chi benit, sa Corte at postu sas bases pro una de sas sententzias suas prus importantes in tema de tutela de s'ambiente. [_mrp_] + + ## Die mundiale contra a sa droga + "Sas drogas non sunt unu giogu pro pitzinnos": est su tema isseberadu ocannu dae s'Ufitziu de sas Natziones Unidas contra a sa Droga e su Crimine (Unodc) pro sa "Die internazionale contra a s'abusu e su traficu illetzitu de droga", chi s'est tzelebrada eris 26 de lampadas. + Su tema isseberadu tenet sa finalidade de sensibilizare s'opinione pubblica subra de su podere distrutivu de sa drogas e in su matessi tempus de faghere cumprendere a sa sotziedade chi su benessere de sos pitzinnos devet essere semper una prioridade. Sos datos prus reghentes narant chi 200 milliones de pessones intre sos 15 e sos 64 annos, ant impreadu drogas a su mancu una bia in s'urtimu annu. + In s'ora, in Italia su ministru de sa Salude Livia Turco at naradu chi cheret artziare, cun atu amministrativu, su tantu chi si podet tennere pro impreu personale sena faghere traficu de droga e sena arriscare provedimentos che a s'arrestu e sa presone. Su ministru Turco at a istituire peri una Consulta subra de sas tossicodipendentzias cun sa partetzipatzione de sos privados e, paris cun sas Regiones e sos ministerios de s'Istrutzione Pubblica e de sas Politicas giovaniles, at a cumintzare unu pranu de preventzione contra a sa droga pro chie cumintzat a impreare drogas. [_lmr_] + + ## Peruna noa de sos duos fradeddos iscumpartos + Sighint in Gravina sas indagines pro agatare sos duos fradeddos, Francesco e Salvatore, iscumpartos dae su 5 de custu mese. Finas s'urtima chirca, fata a tres chilometros dae sa domo issoro, no at tentu perunu resurtadu. Sos incuirentes non pessant chi sos duos pitzinnos podent aere tentu un' intzidente, ca si fiat istadu gasi, fiant istados agatados sos cadaveres in sas chircas chi sunt istadas fatas in su sartu de sa bidda issoro. Paret impossibile finas a pessare chi podent essere cuados in Gravina matessi, duncas s'idea diat essere chi nche los apant leados a aterue. Custa est s 'ipotesi de sa Procura de Bari, chi faeddat de unu ricatu dae parte de gente chi no est de familia, podet finas essere chi sos duos pitzinnos connoschiant sas pessones chi nche los ant pigados. Sas indagines sunt sighende e finas su piscamu de sa Diotzesi de Altamura-Gravina-Acquaviva delle Fonti at imploradu su pentimentu de chie podet aere ricatadu sos duos fradeddos. [_len_] + + ## Soru presentat "Comunas": + Sas comunas sardas ant a tennere tempus finas a chenabura chi benit, 30 de lampadas, pro firmare cun sa Regione sa cunventzione de adesione a su portale "Comunas", chi at giai postu in linia, cun una matessi prataforma software, 111 amministratziones locales de s'isula. Sa paraula sarda pro inditare "cosas a cumone, condivididas in sa comunidade'" est istada isseberada pro sintetizare s'ispiritu de su progetu chi sa Regione cheret finantziare cun duos milliones de euros in su segundu atu integrativu de s'Acordu de programma cuadru firmadu su 15 de nadale coladu. Su 9 de triulas chi benit at a iscadire su termine pro sa presentatzione de sos progetos a su Cnipa (Tzentru natzionale pro informatica in s'amministratzione pubblica), chi at a dare a ognunu de sos seletzionados unu cofinantziamentu non superiore a su 50% de su chi costat in totu. "Comunas", a ue si intrat finas dae su situ istitutzionale www.regione.sardegna.it, est un'evolutzione de unu progetu regionale de in antis, "EGos" (E-governmente Sardegna), imbentadu pro ponnere in linia chimbe biddas prus Casteddu, e finantziadu - at ammentadu su presidente de sa Regione, Renato Soru - cun dinare meda. Pro mustrare sos bantagios de custa prataforma software chi at a podere essere cundividida dae totu sas 377 Comunas de sa Sardigna, si l'ant a cherrere, e sena ponnere dinare in prus, sa Regione at a faghere paritzos addovios in totu s'isula; e oe, in s'addoviu de Casteddu in su T-Hotel, a sas 200 pessones presentes, est istadu Soru matessi a narrere sos bantagios de su portale e a mustrare sas prendas de sa vetrina telematica de sa Regione, dae SardegnaCultura a SardegnaTurismo, in ue est istadu antitzipadu su marchiu cun totu sos colores de su chi at a distinghere su "made in Sardinia". [_spn_] + ## Sonos e Ballos in Biddamanna + Sabadu chi benit in Biddamanna (provintzia de Ogiastra) ant a faghere sa rassegna folkloristica intitulada "Sonos e ballos in Biddamanna". S'eventu, chi est a sa prima editzione, est amaniadu dae su grupu folk S. Gabriele in collaboratzione cun su tenore de Biddamanna e tenet sa finalidade de creare unu mamentu de cundivisione de sos colores e sas musicas de s'isula. "Est dae tempus meda chi semus traballende pro realizare custu progetu - contat Fabrizio Contu su responsabile de su grupu organizadore - cherimus donare a sa bidda e a sos chi ant a bennere a nos bisitare un'ocasione de faghere festa in amistade, ballende e cantende paris e de ponnere a cunfrontu sas culturas e traditziones nostras". + S'ant a esibire in su palcu biddamannesu sos grupos de "Sant'Elia" de Nuxis, "Nostra Signora del Carmelo" de Pattada, su grupu folk de Torpe, su "S. Sofia" de Tertenie e sos grupos folk de Biddamanna. + A sa manifestatzione, chi at a essere animada dae Francesco Spanu, presentadore de Torpe, ant a leare parte finas su tenore de Biddamanna (boghe Giorgio Buttau) e su tenore de giovaneddos de Torpe. Ant a acumpangiare sos ballos su sonete de buca de Roberto Buttau (unu pitzinnu de 12 annos), e su sonete diatonicu de Andrea Corrias, sonadore de S Maria. [_bmr_] + + ## L] "Lingua bene comune" + Editore: Citta Aperta Data de publicatzione: 2006 Collana: Studi e ricerche @@ -44126,30 +66323,59 @@ B'at unu cambiamentu de su mundu chi dipendet dae sa limba chi impreamus? Est a narrere, si podet torrare a aberrere un'iscummissa politica pro su chi pertocat sa limba, in su mundu de oe, chi s'impreu atrividu de sas paraulas nos l'at rendidu fintu e istrangiu? Custu libru lu faghet. E proponet de abaidare a sa limba comente a unu bene comunu de importu mannu e a su matessi tempus perigulosu. Su libru est chirchende caminos chi andent prus innedda de sos agatados in sos annos Sessanta e Setanta. Est iscritu dae insignantes, dae sas elementares a s'universidade, cada die a cunfrontu cun giovanos e giovanas chi impreant codighes linguisticos e culturales diferentes dae sos de sas generatziones de su tempus coladu. E torrat a cunsiderare sa limba che a unu logu de libertade semper possibile chi interessat a totus, non petzi in s'insignamentu e in sa chirca, ma in sa bida. [_spn_] + ## Istrutzione pro totus + Su Programma Alimentare Mundiale de sas Natziones Unidas at a faghere in su Sudan meridionale, regione in ue su tassu de frecuentzia iscolastica elementare est intre sos prus bassos de su mundu, bintighimbe iscolas noas, in s' ambitu de unu progetu de su valore de 3,5 milliones de dollaros. Prus de binti annos de gherra tzivile, finida in su ghennargiu de su 2005, ant distruidu paritzas istruturas de custu Paisu. Su 20% ebbia de sos pitzinnos frecuentat s'iscola e intre custos su 35% sunt pitzinnas. Subra de 7,5 milliones de pessones, 500 pitzinnas, ogni annu finint s' iscola elementare. Pro custas resones su PAM at detzisu de ponnere sas iscolas in sa lista de sos progetos de recuperu pro su Sudan, in ue pessant de faghere campare ocannu 6,1 milliones de pessones cun un'operatzione de emergentzia. Su progetu pro fraigare sas iscolas faghet parte de sos Obietivos de Isvilupu de su Millenniu e de sa politca de su Guvernu: ambos ant comente iscopu printzipale s' istrutzione pro totus. Ogni iscola costat pagu prus o mancu 140.000 dollaros e podet collire 405 istudentes. In totu, sas bintighimbe iscolas ant a dare 225 aulas a custu territoriu. Como su PAM dat a mandigare a 130.000 istudentes de sas 220 iscolas de su Sudan. [_gcl_] + + ## Mona Lisa, pro promòvere sas limbas minoritàrias in sos afares + Promovere s'impreu de sas limbas minores in s'ambitu de sos afares est una de sas finalidades chi si ponet su progetu europeu "MONA-LISA" ghiadu dae INK Catalugna in Bartzellona, paris cun assotzios in Estonia, Finlandia, Irlanda, Letonia e Galles. Su progetu, fatu cun su contributu de sa Cummissione Europea, in intro de su programa Leonardo da Vinci, est fraighende sas ainas linguisticas pro sos afares in manera de los podere impreare in intro de su cummertziu. + "S'obietivu nostru est de impreare una limba locale pro sos afares. Totu sos sotzios connoschent sos esitos de bendidas cun sas limbas minoritarias in sas biddas issoro e custu progetu at a dare sa possibilidade de iscoberrere sas matessi esperientzias in ateras partes de s'Europa" at naradu Florencia Nava, sa coordinadora de su progetu. + S'obietivu ispetzificu de su progetu MONA-LISA est de imparare sas limbas minoritarias abarrende in su postu de traballu e impreende sa tecnica de s'aprendimentu a distantzia cun internet. Sos primos a l'impreare ant a essere sas impresas minores; su sistema at a essere proadu in duas limbas diferentes intre issas: su catalanu e su letone. + In catalanu l'ant a proare cumpangias de assicuratziones e in letone aziendas de segurantzia. Dae su postu de traballu, sos impiegados ant a imparare o megiorare sa connoschentzia de sa limba minoritaria sighende unu cursu de limba e consultende risorsas linguisticas che a documentos o vocabularios ispetzializados. + "In sos urtimos 20 annos, su cumportamentu a bias de sas limbas minoritarias est mudadu, e impresas medas ant bidu una creschida de sas comporas gratzias a s'impreu de sas limbas minoritarias" at naradu Florentzia Nava. + At craridu chi "sa limba est parte de sa cultura nostra, faghet naschere s'interessu pro sos diferentes Paisos e pro su chi podent oferrere. Sos chi podent faeddare una limba minoritaria tenent su deretu de l'impreare in sa bida de cada die. Sos chi manigiant sos afares tenent sa responsabilidade de dare a sos clientes issoro sas oportunidades pro la faeddare e a sos impiegados de la imparare"_._[_gbc_] + __ + __[>Eurolang] + + ## Su Cussìgiu pùbblicat sas indicatziones pro sas limbas minoritàrias . + Su Comitadu de sos Ministros de su Cussigiu de s'Europa at aprovadu sas deliberas noas pro sa tutela de sas limbas minoritarias in Italia e Islovenia. Mancari b'apat apidu megiorias, sos Ministros ant naradu chi b'at galu areas in ue servint mesuras de interventu pro cumpretare sas dimandas de sa Cunventzione Internatzionale pro sa Tutela de sas Limbas Minoritarias Natzionales ( FCNM). In sa delibera de su FCNM a s' Italia, ResCMN(2006)5, su Cussigiu de sos Ministros at pedidu una creschida de sas initziativas pro "afrontare sa discriminatzione e sos istereotipos negativos de sos medios de comunicatzione" chi sighint a corfere unos cantos grupos minoritarios. In prus denuntziat sa lentesa in s'aplicatzione de sa lege chi amparat sas minorias islovenas in sa regione de su Friuli-Venezia Giulia, comente puru sa mancantzia de integratzione e sa discriminatzione contra a sos Zingaros, sos Sinti e sas populatziones nomades chi tenent galu sos matessi problemas de domos, de traballu e de educatzione. + Su Cussigiu at pedidu a su guvernu italianu de afortire sa partetzipatzione de sos rapresentantes de sos grupos minoritarios, aberende un'ufitziu ispetzificu pro megiorare su dialogu istitutzionale cun sas autoridades, pedende puru programas in sa televisione e in sa radiu in totu sas limbas minoritarias. + Pro s'Islovenia su Cussigiu si lamentat de s'esclusione de unas cantas populatziones zingaras e non-islovenas dae s'aplicatzione de sa cunventzione internatzionale. [_gbc_] + __ + __[>Eurolang] + + ## Cumintzat in Gavoi su festival de sa literatura + Dae su 30 de lampadas a su 2 de triulas b'at a essere in Gavoi su festival de literatura "L'Isola delle Storie". In custa editzione, chi est sa de tres, sos ospites prus connotos sunt Stefano Benni, Jonathan Coe, Salvatore Niffoi, Salvatore Mannuzzu, Roberto Vecchioni e Vincenzo Cerami. Sos organizadores, ghiados dae Marcello Fois e dae Giorgio Todde, ant amaniadu finas ocannu unu programma interessante a beru: dae mangianu a sero b'ant a essere intervistas a sos iscritores fatas dae giornalistas de gabale e dae criticos che a Piero Dorfles, dibatidos, mustras, ma finas addovios pro sos pitzinnos minores cun laboratorios de iscritura e de fumetos, leturas e rapresentatziones de contos (che a Hansel e Gretel). Non mancat sa musica: su grupu italianu "Avion Travel" at a inaugurare su festival giovia sero (su 29 de lampadas). + Ocannu su festival ammentat su Nobel Grazia Deledda a 80 annos dae sa binchida de su premiu e a 70 dae sa morte: difatis, totu sos ospites ant a leghere unu branu dae unu de sos romanzos de s'iscritora nugoresa. [_sbs_] + + ## Biotecnologias + Bintighimbe istatuas de sa libertade, chi tenent in manos furchita e cutzarinu, sunt istadas postas eris mangianu dae sos ativistas de Greenpeace a dae in antis de sa sede de Lussemburgu, in ue si sunt addoviados 25 ministros europeos de s'ambiente pro discutere de Ogm e segurantzia alimentare. Aboghinende «Libertade pro s'Europa de essere Ogm free!», Greenpeace denuntziat su fatu chi s'Unione europea e l'Efsa (s'Autoridade europea pro sa segurantzia alimentare) ant disconnotu sos modellos propios pro bardare sa salude e s'ambiente a manera de sustennere s'aprovatzione de Ogm noos, tzedende a sas pressiones de sos Istados Unidos, produtores printzipales de trigu moriscu modificadu geneticamente. [_spn_] + + ## Su corsicanu est avantzende in s'iscola e in sos mèdias + GT est naschidu in su 1945 e istat in Biguglia, a curtzu a Bastia, segunda tzitade de sa Corsica. Est istadu professore de Literas Classicas in Nizza, Ajacciu e Bastia, in antis de intrare, in su 1983, in s'Universidade de Corsica (in Corti), in ue est catedraticu de limba e cultura corsicana. Est finas iscritore de teatru e poesia e at iscritu romanzos e istudios linguisticos. Interessadu meda a su progressu de sa limba cosicana (in ue est s'atore printzipale) e a sa modernizatzione sua, a su puntu chi oe est presidente de su Comitadu Sientificu de su "Cunsigliu di a Lingua Corsa". At semper tentu relatziones de amighentzia e de istudiu cun ateras realidades de natziones sena istadu comente est sa Sardigna. No est mai mancadu in sos apuntamentos printzipales in ue fiat fundamentale su cunfrontu intre Sardos e Corsicanos. Pro custu fiat presente in s'urtimu addoviu de Nugoro, LinguaWebInfo, de su 27-05-2006. In custa intervista, nos crarit unos cantos problemas relativos a sa limba corsicana. @@ -44198,11 +66424,19 @@ -unu Comitadu Sientificu incarrigadu de amaniare propostas e mesuras cuncretas cunforme a custos tres orientamentos in pensu numenados; -unu Cumitatu di Rigiru, organu chi detzidet, cunfirmat o pedit modificas pro custas propostas. Su traballu de su Cunsigliu at a essere prontu a sa fine de su 2006. Su progetu de isvilupu de sa limba corsicana at a essere discutidu e votadu in s'Assemblea de Corsica in sos primos meses de su 2007. + + ## Addòviu Strassoldo-Calò + Sa tutela de sa limba friulana est istadu s'argumentu de s'addoviu intre su presidente de sa Provintzia de Udine, Marzio Strassoldo, - in sa foto - e su sutasegretariu nou a su Ministeriu de sas comunicatziones, Giorgio Calo. "A s'esponente de su guvernu - at naradu Strassoldo - apo naradu chi no andat bene chi su cuntratu de servitziu intre su Ministeriu de sas Comunicatziones e sa Rai siat iscadidu in su 2005. Difatis, custu est unu documentu importante meda, chi dat a su servitziu pubblicu su compitu de faghere una programmatzione ispetzifica pro sas minorias linguisticas, cunforme a sa lege 482/99". + "In custos annos - at sighidu Strassoldo - sa Rai no at sighidu sas dispositziones prevididas dae sa normativa de tutela, si non carchi borta, sena continuidade e sena sighire sa previsione cuntratuale". [_lmr]_ + __ + + ## Sardegna Ventirighe n. 37 + Est in edicula su numeru 37 de sardegna ventirighe. Su periodicu est in bendida finas in sas librerias IL LABIRINTO de S'Alighera, in via Carlo Alberto, DESSI' de Tatari in largo Cavallotti, ODRADEK de Tatari in via Torre Tonda e MURRU de Casteddu in via S.Benedetto 52. In custu numeru: @@ -44227,20 +66461,38 @@ >Ciao Enrico, ti vogliamo sempre bene. In ricordo di Enrico Berlinguer a 22 anni dalla morte >Adesso musica >Buona Lettera. Sardegna ventirighe ritorna in edicola a settembre. Buone Vacanze a tutti. + + ## Sunt a su nessi 130.000 sos evacuados in Iràq + Lunis sos membros de su Parlamentu irachenu, chi ant ispintu sos ministros a dare un'agiudu prus mannu pro chircare de cuntennere sa crisi, ant decraradu chi sas violentzias in sos urtimos bator meses ant fatu pigare su numeru de pessones evacuadas a prus de 130 migia. + Su Ministeriu pro sos Evacuados e s'Emigratzione contat su numeru de sos rifugiados internos in 130.386 (21.731 familias), at naradu su portaboghe Sattar Nowruz. + Su numeru de sos evacuados registrados in s'urtimu mese est istadu de 30.000, in base a sas istatisticas de su Ministeriu. + Sa crisi, chi fiat giai unu problema pro more de sa violentzia e de s'anarchia de custos annos (cajonadas dae s'invasione e ocupatzione de su paisu arabu) s'est agravada a pustis de un'atacu cun esplosivos fatu su 22 de freargiu contra a su santuariu isciita printzipale in sa tzitade de Samarra, chi at cajonadu rapresallias, a curtzu a una gherra interna. + Baghdad, ue si addoviant culturas e grupos etnicos diferentes, est devennida una tzitade "fantasima": sa tzente fuet, mescamente sos sunnitos, chi si nche tramudant a nord e isciitas, chi andant a sud. + Una noa de s'agentzia Ansa narat chi a su nessi 262 pessones sunt mortas e chi ateras 580 sunt istadas fertas in atziones armadas in custas urtimas bator dies in Iraq. + Duos atacos in Baquba e in Hilla ant cajonadu sa morte de 40 pessones e 89 fertos in un'atera die de sambene; s'atentadu prus grave est istadu in Baquba, sa rocaforte sunnita, a 60 km dae Baghdad e at mortu a su nessi 20 pessones e fertu 33, comente ant riferidu sos portaboghes de sa politzia.[_sch_] + + ## Immigratzione: Amatu in su Senadu + S'istitutzione de una cummissione subra de sos cpt, su controllu de sos flussos, sa curretzione a sa Bossi-Fini: custos sos temas de s'auditzione, eris, a sas Cummissione de sa Camera e de su Senadu de su ministru de s'Internu Giuliano Amato. + Si in sa Camera su ministru at petzi ascurtadu sos interventos de sos deputados, trasende sas rispostas a un'ateru addoviu, in Palatzu Madama, imbetzes, Amato at espostu sas linias ghia de s'amministratzione sua, insistende subra de sas cosas prus importantes giai naradas sa chida colada in sa Camera. + Subra de sos Cpt, sas dies coladas b'est istadu su cunfrontu cun sa delegatzione de su "Comitadu pro sa preventzione de sa tortura" de su Cussigiu d'Europa, chi aiat agabadu in Italia sa missione, bisitende sos tzentros pro istrangios de Crotone, Agrigento e Ragusa. Sa delegatzione est istada cuntenta de paritzas megiorias fatas, ma at criticadu problemas ispetzificos. + Amato, in su Senatu, at insistidu chi cheret chi sos Cpt siant prus vivibiles, pro rispetare sas pessones chi arribant a Italia e sos drammas issoro, ma de seguru non si nd'at a podere faghere a mancu. Su ministru at naradu chi est isetende su via de s'ONU pro dare a Staffan De Mistura s'incarrigu de presiedere sa Cummissione de ispetzione mista chi su ministeriu cheret creare. Staffan De Mistura, isvedesu, traballat in sas Natziones Unidas dae su 1970 in Africa, in sos Balcanos, in Iraq e in Afghanistan.[_sch_] + + ## E] "Eritrea: frammenti di vita" + Pierfranco Cuccuru mustrat sas fotografias suas de unu biagiu a Eritrea, in Tatari, dae su 3 a su 15 de triulas, in su Palazzo Ducale, dae lunis a sabadu dae sas h 11 a sas 13 e dae sa h 17.30 a sas 19.30. Sabadu a merie e dominiga est cungiadu. Inauguratzione Lunis 3 de lampadas a sas h 19.00. PF Cuccuru, fotografu professionista liberu, est naschidu in Tatari in su 1969, dae su 1987 s'interessat de fotografare sos costumenes e traditziones de Sardigna, in su 1969 si laureat in Sientzias politicas, collaborat in su 2002 cun su periodicu Reporters e dae su 2004 cun Il Giornale di Sardegna. Dae su 2004 at cumintzadu a biagiare e a fotografare in Cambogia, Eritrea, Yemen. Como est a puntu de si laureare in Giornalismu. @@ -44248,134 +66500,282 @@ Custa Mustra dedicada a s'Eritrea, mustrat, a colores e in BN, sa realidade dramatica, pro sos omines e pro sa natura, de s'Eritrea de como, mai sanada dae sas fertas de su colonialismu e de sas gherras cun s'Etiopia. Una mustra chi meritat de essere bida. [red] + + ## Cumintzat oe sa de bintiduas editziones de Goletta Verde + Est acanta de cumintzare sa de bintiduas editziones de Goletta Verde, sa prus importante de sas campannias de Legambiente, cun tres barcas, chi ant a navigare, sas primas duas in su mare italianu, e sa de tres in sos mares de sos Paisos chi sunt in su Mediterraneu. + Sas tres barcas ant a faghere prus de 310.000 millias marinas, prus de 900 tapas e ant a analizare prus de 8.000 campiones de abba. + Sunt medas sos obietivos de Legambiente: analisi de sas abbas de balneatzione, monitoragiu de sos iscarrigos non depurados, gherra a sos ecomostros, banderas nieddas a sos chi ant fatu dannu a su mare, ma finas valorizatzione de sa biodiversidade, cunsigna de sas Chimbe Velas a sas Comunas premiadas dae sa Ghia Blu de Legambiente e Touring Club, promotzione de sas areas marinas protetas e iscoberta de sos parcos de su Mediterraneu. Totu custas initziativas sunt istadas presentadas oe in una cunferentzia istampa in Roma. Dae su 28 de lampadas a su 23 de austu sos laboratorios mobiles ant a acumpangiare dae terra su biagiu de sas barcas, leende pagu prus o mancu 500 campiones e faghende sas analisis prevididas dae su Dpr 470/82. "Sa diretiva europea noa in materia de balneatzione aprovada in su mese de martzu - at naradu Francesco Ferrante diretore generale de Legambiente - est una cosa bona pro su mare nostru. Difatis, in sa diretiva sunt cunsiderados propiu sos parametros chi Legambiente cunsiderat pro sas analisis suas".[_lmr_] + + ## Totu sas comunas de sa Sardigna in sa rete + Sas comunas de totu sa Sardigna devent firmare, intro de chenabura, sa cunventzione cun sa Regione Sardigna pro aderire a s'initziativa de su portale _Comunas_ chi at postu in sa rete, tramite un'atera prataforma software, 111 amministratziones de s'isula. Sa paraula sarda est istada isseberada pro sintetizare megius s'ispiridu de su progetu de riusu unitariu chi sa Regione at prevididu de finantziare cun 2 milliones de euros. Su 9 de su mese chi benit at a iscadire su termine de presentatzione de sos progetos, a sos chi ant a essere seletzionados at a esser assignadu unu cofinantziamentu de su 50 %.[_rpt_] + __ + + ## Germània: denuntziada sa Bayer + Sa Coalitzione contra a sos perigulos chi arribant dae sa Bayer (CBG) at denuntziadu oe su Presidente de su Cussigiu de Amministrazione de sa Bayer, Werner Wenning, a sa Procura de Colonia. Sa Coalitzione acusat s'amministradore de aere tolleradu o peus organizadu sa partetzipatzione de sa Cumpangia a acordos illegales subra de sos prejos. In sos urtimos annos sa Bayer est istada cundennada in casos meda pro reatos de cartellu. Petzi in s'urtimu annu finantziariu, sa cumpangia at pagadu 275 milliones de euros de multas. "Semus faeddende de acordos de cartellu pro chentinas e chentinas de milliones de euros. Non podet essere chi detzisiones gasi importantes siant istadas leadas sena chi su Presidente l'ischiat. Un'efetu deterrente si podet aere petzi si sos dirigentes responsabiles arriscant a beru una cundenna penale" - at naradu Philipp Mimkes de sa CBG. Sa Coalitzione est cumbinta chi su prus de sos acordos illegales subra de sos prejos non siat istadu galu iscobertu. E su preju lu pagant sos consumadores. [_lmr_] + + ## Noas in 20" + Dodici anni per la prima e 20 alla seconda, che in primo grado aveva ricevuto l'ergastolo. L'accusa protesta: "Eccessive le riduzioni" + + ## Campagna de sos istudentes pro Asterix in Galitzianu + "Custa gente in Salvat-Bruño est maca! Non cherent chi faeddemus su galitzianu!". + In sa biblioteca de s'iscola superiore Esparis, de Brion in Galizia, unu manifestu de Obelix mustrat s'assimigiu intre sa bidda de Asterix chi lutat contra a s'imperialismu romanu e sa rechesta de sos istudentes pro otennere una versione bortada in Galitzianu de "Asterix e su chelu chi est ruende·nche", s'urtimu contu de Asterix. Salvat-Bruño sa domo de imprenta** **ispagnola no at dadu risposta e sos istudentes ant detzididu de lu bortare issos matessi. + Custu fatu est cumintzadu cando sos istudentes de su primu annu ant ischidu chi aiant imprentadu uncontu nou de Asterix. Ant detzididu de imbiare una litera a Salvat-Bruño, pedende sa tradutzione in galitzianu, comente aiant fatu pro sos ateros contos. Sos istudentes prus mannos ant agiuadu collende firmas in sa tzitade, crompende a 1000 firmas. Sa campagna s'est isparghida in totu sas ateras iscolas e in fines prus de 7000 pessones ant sustennidu s'atzione. + Mancari chi Salvat-Bruño no aiat dadu galu risposta, sos istudentes ant dimustradu de ischire bortare su fumetu dae sese. Ant bortadu in galitzianu, dae sa versione portughesa e como, in Brion, Asterix faeddat in galitzianu, che a sa majoria de sos pitzinnos chi bivent in cue. Sos istudentes ant retzidu unu premiu: s'artista Kiko da Silva e s'iscritore Xose Anton Neira Cruz sunt andados a s'iscola issoro pro los sustennere. + " Como connoschides s'importantzia de lutare pro sos deretos bostros" at naradu s'insignante de limba galitziana a sos istudentes. [_gbc_] + __ + __[>_Eurolang_] + + ## Gabriel Garcia Marquez cheriat dare unu nùmene nou a sa bidda de Aracataca + Macondo est su logu de su realismu magicu creadu dae s'iscritore Gabriel Garcia Marquez: in Aracataca, sa bidda colombiana in ue est naschidu Gabo in su 1928, est faddida sa consultatzione populare pro dare a sa bidda unu numene nou, Aracataca-Macondo. + S'initziativa pro agiunghere sa paraula Macondo fiat istada fata dae du sindigu de Aracataca, Pedro Javier Sanchez. Su progetu est faddidu ca a su referendum sa majoria no fiat de acordu. + De sas 22.164 pessones registradas petzi 3.700 ant votadu. Sanchez, chi cheriat essere su sindigu de Aracataca-Macondo, at naradu chi est soddisfatu meda pro s'initziativa. Pro como, imbetzes, Gabriel Garcia Marquez no at fatu perunu cumentu. Frade suo, Jaime, aiat naradu chi Macondo no est petzi Aracataca, ma finas su Caribe. + In antis de istare in Bogota, Garcia Marquez est istadu finas a sos sete annos in Aracataca, cun sos giajos e sas tias. In cue est naschida sa fantasia sua. In su libru de su 2002, _Vivere per raccontarla_, Garcia Marquez faeddat de Macondo, narende chi b'at unu ligamene intre sa bidda de s'infantzia sua e su logu prus connotu de su mundu literariu gratzias a _Cent'anni di solitudine_.[_vmn_] + + ## Vacàntzias in logos esoticos + Ogni annu a su nessi 18 milliones de italianos partint pro sos logos tropicales. Pero unu turista subra de bator torrat a domo sua cun problemas de salude: malesseres e disturbos intestinales ma, si arriscat finas de buscare sa malaria, sa rabbia o sa calentura groga. Faghere su vatzinu in antis de partire podet essere un'agiudu mannu. Ma ite pessant sos italianos? Segundu un'indagine fata dae Demoskopea subra de 1000 pessones, s'86% de sos pregontados at naradu chi si diant vatzinare in antis de partire pro cussos logos e su 77% at naradu chi su vatzinu est un mediu essentziale pro tutelare sa salute issoro. Su 16% de sas pessones cunsiderat su vatzinu unu deretu de su biagiadore. Imbetzes petzi su 47% de sos chi sunt partidos ant fatu su vatzinu. Sas resones de custu cumportamentu sunt chi sas pessones non sunt informadas e puru sas partentzias a s'urtim'ora. Sas vacantzias sunt bidas comente carchi cosa de irreale in ue non b'at perigulos e problemas. Sos italianos non timent a s'ismalaidare in biagiu pero, s'indagine at riveladu chi sas maladias chi timent de prus sunt: sas epatites (36%), sa malaria (23%) e su colera (21%_)._[_gcl_] + + ## Master Universitàriu de primu livellu + Su SIMI (Scalabrini International Migration Institute) de Roma, organizat pro s' annu academicu 2006-2007 unu Master Universitariu de primu livellu, su titulu est " Migratziones: politicas e risorsas pro sa coesione sotziale ". Custa est sa segunda editzione de su Master fatu in collaboratzione cun sa Facultade de Sientzias de sa Formatzione de sa LUMSA. S' obietivu est cussu de dare medios metodologicos pro analizare e cumprendere sas cunditziones e sas politicas netzessarias a fatzilitare s' integratzione intre sos tzitadinos e sos immigrados in unu cuntestu de cunviventzia interculturale. Su Master est pro istudentes, insignantes e pro totu su personale chi est in intro de su mundu educativu, funtzionarios e operadores de su setore pubblicu, personale de sas organizatziones non guvernativas, immigrados chi cherent lograre oportunidades professionales. Pro s' iscritzione est netzessariu tennere una laurea de tres annos de s'ordinamentu nou o una laurea de s'ordinamentu betzu o un' ateru titulu de istudiu universitariu, finas cunsighidu in s'esteru. S'iscadentzia pro s' iscritzione est su ses de santugaine 2006. Ogni informatzione si podet agatare in sa segreteria, s'indiritzu est custu: Segreteria SIMI, via Calandrelli, 11 - 00153 Roma. Tel. 06/5812741 Fax: 06/5819354.[_gcl_] + + ## Addòviu de esperantistas + Dae su 29 de Triulas a su 5 de Austu Firentze at a essere su tzentru de su mundu, ca at a ospitare su cungressu annuale de is esperantistas. + Sunt prus de 2000 sos delegatos chi ant fatu s'iscritzione a su cungressu, in rappresentantzia de cada parte de su mundu. Sessantunu natziones, ma una limba ebia chi cunsentit a issas de faeddare sena bisongiu de interpretes e de bidere sena problemas de intercomprensibilidade ispetaculos teatrales e musicales e assistere a letziones de dotzentes universitarios de totu sos chimbe continentes.Totu sos cungressistas aderint a titulu personale, sustenende sas ispesas mancari chi medas de issos siant de Paisos poberos a beru. Su grupu prus numerosu at a essere su de sos frantzesos, de 283 congressistas. Sos italianos sunt a su segundu postu cun 254 cungressistas, sos giapponesos a su de tres cun 179. Medas sunt finas sos rapresentantes de Germania, Polonia, Russia, Belgiu, Brasile, Ispagna e Lituania. S'Italia los isetat promovendo una serie de initziativas addatas a s'ocasione: su Ministeriu de sos Afares esteros at sustennidu sa publicatzione de "Sos Isposos Impromissos" in esperantu e sa Comuna de Firentze at publicadu in esperantu una ghia de sa tzitade.Custu de Firenze est su de 91 addovios de esperantistas. Su primu lu aiant fatu in Frantza, in Boulogne sur Mer in su 1905. Pro s'ocasione fiat presente s'autore de sa limba Lazaro Ludovico Zamenhof. Cussu primu addoviu aiat mustradu a su mundu chi sa limba funtzionaiat a beru. + Como s'esperanto est difundiu in totu su mundu e sunt prus de 300 sos libros chi ogni annu benint publicados in totue impreende sa limba internatzionale: non petzi tradutziones ma finas operas originales iscritas in esperantu, chi a pustis benint bortadas in ateras limbas natzionales. [bmr] + (AGI) + + ## Una terapia noa pro sanare dae su diabete + Un' istudiu italianu presentat e proponet una cura noa pro podere curare su diabete de tipu 1, una terapia chi diat essere de tipu farmacologicu. + S'istudiu, chi pro como est galu isperimentale, est istadu presentadu in Verona, in ocasione de s'addoviu Telethon chi est istadu organizadu in s'azienda Glaxosmithkline (GSK). + Custa iscoberta, importante meda, est istada fata dae Manuela Battaglia chi est una chircadora de su San Rafaele, e chi paret diat essere pronta finas a presentare una base pro s'isvilupu de unu protocollu nou chi diat podere agiuare a firmare sa maladia in sos istadios prus graves.[_len_] + + ## Prèmiu De Andrè + Torrat su premiu Fabrizio De Andre chi at a essere in Roma su 6, su 7 e s'8 de triulas in sa pratza, custa puru dedicada a De Andre. + Sa mugere, Dori Ghezzi, chi at a essere sa Presidente de sa giuria chi at a devere premiare sos chi ant a binchere, narat de si sentire a beru onorada e orgolliosa de su fatu chi su Premiu De Andre de sa musica e de sa Paraula siat andende semper megius e siat tenende una creschida meda importante. + Pro custa manifestatzione, s'ant a esibire in su palcu finas Rocco Papaleo, su 6, su 7 Dolcenera, e s'8 Mario Venuti e sos Almamegreta.[_len_] + + ## Strassoldo: + Sa tutela de sa limba friulana est istada a su tzentru de s'addoviu intre su presidente de sa Provintzia de Ùdine, Marzio Strassoldo, e su sutasegretariu nou a su Ministeriu de sas Comunicatziones, Giorgio Calo. "A s'esponente de su governu - at ispiegadu Strassoldo - apo mustradu su dispraghere pro su regimene de prorogatio in ue vige su cuntratu de servitziu intre su Ministeriu de sas Comunicatziones e sa Rai, iscadidu in su 2005. Unu documentu de importu mannu, chi dat a su servitziu publicu su compitu de dedicare una programmatzione ispetzifica a sas minorias linguisticas, cunforme a sa lege 482/99". "In custos annos - at sighidu Strassoldo - sa Rai no at sighidu sos disponimentos prevididos dae sa normativa de tutela, se non cada, sena continuidade e sena aplicare sa previsione contrattuale". [spn] Dae: www.lenghe.net + + ## Kuwait: pro sa prima bia votant sas fèminas + ## 29-06-2006] + ## A sas sete de custu mangianu (ora italiana) in Kuwait ant incumintzadu a votare. Sos espertos prevident sa vitoria de s'opositzione, formada da liberales e islamistas, a pustis de sa batalla politica chi su Paisu at bidu finas a como e chi, su 21 de maju, at cajonadu sas dimissiones de su guvernu acusadu de corrutzione. + ## Sos espertos creent chi, mancari sas feminas apant otentu su deretu de votu ativu e passivu s'annu coladu, sas 28 candidadas chi devent gherrare cun 220 aspirantes deputados omines tengiant pagas possibilidade de esitu. In s'elencu bi sunt numenes importantes, intre custos sos de sas ativistas Rula Dashti, Nabila al Anjari e Fatima al Abdali chi ant preparadu programmas eletorales cumplessos meda. "Nos servit unu miraculu" at amitidu Lulwa al Mulla, segretaria generale de sa Sotziedade culturale e sotziale de sas feminas, s'organitzatzione feminile prus manna de su Paisu. + ## In teoria sos numeros sunt dae sa parte de sas feminas: sas eletoras sunt sa majoria: 195 migia, 50 migia in prus de sos eletores, finas pro sa lege chi vietat a sos militares de votare. [_sch_] + ## >www.repubblica.it] + + ## Su Subcontinente Indianu in s'Arte Cuntemporànea + Sa Fundatzione Sandretto Re Rebaudengo de Torinu dedicat su 2006 a s'Asia e presentat da su 29 de lampadas a s'8 de santugaine sa mustra "Subcontingente. Su subcontinente indianu in s'Arte cuntemporanea" a cura de Ilaria Bonacossa e Francesco Manacorda. In sa mustra si chircat de analizare su panorama cuntemporaneu de s'area indiana (Bangladesh, Bhutan, India, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Afghanistan, Myanmar/Birmania, Maldive), rica de populatziones, ideas, limbas, culturas, religiones e eredidades istoricas diferentes. Su subcontinente est sa regione prus populada de su mundu e sa prus diferentziada dae su puntu de bista culturale, politicu e linguisticu (27 natziones ufitziales e prus de 200 non ufitziale in totu sa regione). + Sa mustra aunit 21 artistas: medas de s'India e de su Pakistan e ateros chi, si puru bivent foras dae s'area e non tenent ligamenes etnicos, cun sos traballos issoro l'ant rapresentadu. + Sa majoria de sos artistas si presentat in Europa e in Italia pro sa prima bia; sos traballos sunt creados cun medios espressivos diferentes (video, installatziones, pitura, iscultura) chi testimongiant unu panorama culturale multiforme e cumplessu.[_sch_] + + ## Gaza: mortu su colonu ricatadu + Su corpus, chi est istadu agatadu in sa note in Ramallah in Tzisgiordania dae s'esertzitu israelianu, est su de su colonu recatadu dominiga. Est istadu cunfirmadu dae sas fontes israelianas. Semper pro custa fonte a su colonu l'ant mortu in presse, e a pustis de sa rimotzione de unu proietile dae sa conca, est istadu leadu a una bidda de sa Bitounia, semper in sa zona de Ramallah, in ue a pustis su corpus est istadu agatadu dae s'esertzitu israelianu. In totu sa note sunt istados arrestados, dae s'esertzitu israelianu chi tenet in cursu un'operatzione militare in sa Fasca de Gaza, 64 ministros, deputados e ateros funtzionarios responsabiles de Hamas. Custu fatu est istadu riveladu dae unu responsabile militare israelianu chi at pedidu s'anonimadu."Custa mesura (sos arrestos) est istada pigada, cando est istadu cunfirmadu chi Hamas est implicada in su terrorismu, e in manera particulare dominiga colada cando ant mortu a duos de sos sordados nostros. E custa fiat una cosa pro difendere sa populatzione israeliana", e a pustis at naradu chi custos arrestos non cherent essere una "moneda de cuncambiu" pro otennere sa liberatzione de su militare secuestradu, su caporale Gilat Shalit.[_rpt_] + dae: agi.it + + ## Iscobertas sas primas iscritziones in bascu + Iscavos archeologicos reghentes in sa localidade de Iruña-Veleia (in sa foto) in su Paisu Bascu, a 10 Km dae Gasteiz) ant bogadu a campu sas primas iscritziones in euskera (sa limba basca) in ue s'impreant paraulas comunas. Su diretore de sos iscavos, Eliseo Gil, e su vitzepresidente de sa Reale Academia de sa Limba Basca, Hendrike Knorr, ant naradu chi si tratat de un'iscoberta istraordinaria, ca sas iscritziones sunt databiles intre su de tres e su de ses seculos p. C. Sas iscritziones agatadas tenent paraulas siat comunas siat religiosas. Intre sas primas agatamus "ian ta edan" (mandigare e biere) e "zuri urdin gori" (sos colores biancu, biaitu e ruju); intre sas segundas su saludu de sos cristianos antigos "Geure ata zutan" (Babu Nostru siat cun nois) e "Iesus, Ioshe ata ta Mirian ama" (Gesus, Giusepe e sa Birghine Maria). S'iscoberta cambiat de unos cantos seculos sa data aparitzione de sas primas testimonias de sa limba basca iscrita, francu unas cantas labides prus antigas agatadas in s'Aquitania chi pero tenent petzi carchi numene de pessone. A parrere de sos linguistas s'euskera est sa limba prus antiga de Europa. [_spn_] + ## Chernobyl: 20 annos a pustis + Una generatzione nch'est colada dae cussu 26 de abrile de su 1986, cando in Chernobyl s'est verificadu un'intzidente nucleare ispantosu, ma est petzi un'iscutighedda si pensamus a su tempus chi bi cheret pro nch'ismaltire sas sustantzias radiuativas chi si sunt formadas a pustis de s'intzidente. Oe, in Ucraina unu sarcofagu mannu mannu, de tzimentu armadu, faghet de monumentu a sa tragedia e non nos dat mancu garantzias chi siat seguru. Custa est sa riflessione, chi sos organizadores de s'addoviu ant chertu faghere binti annos a pustis. Diferentes istudios presentados in s'addoviu ant istabilidu chi sa nucleare est istada dae semper sa prus cara de sas fontes energeticas: 1 kwh de energia eletrica diat bennere a costare 6,13 tzentesimos de dollaru, in cambiu, su matessi kwh produidu dae su gas diat costare 4,96 tzentesimos, de carbone 5,34 e de fonte eolica 5,05. Si a pustis si pensat a s'ismaltimentu de sas iscorias tando sos costos nche diant pigare meda. Greenpeace at presentadu unu raportu redatadu paris cun 52 sientziados e cun s'Academia de sas Sientzias russa valutende s'impatu subra de sa salude umana de s'intzidente mustrende numeros chi faghent a timere. S'iscopu de s'addoviu est istadu su de faghere pessare a mudare diretzione a sos istados chi galu impreant s'energia nucleare e a sos chi sunt pessende de bi torrare.[_gpn_] + + ## Cunferèntzia de s'Onu pro sas armas lèbias + Su documentu preparatoriu a sa decraratzione finale de sa Cunferentzia Onu subra de sas armas lebias, chi sunt faghende in custas dies in New York, at marcadu s'opositzione de sos Paisos produtores prus importantes, IUA, ma finas Russia, Tzina e Ìndia chi ant impostu un'ischema de protocollu prus liberu meda a cunfrontu de su primu. "Su testu in ue como ant a traballare sos delegados non faeddat prus de deretu internatzionale umanitariu e de sos deretos umanos" - ispricat Sauro Scarpelli, chi est sighende sa cunferentzia pro su coordinamentu Controlarms. "Sunt istados eliminados sos riferimentos a sas feminas, chi sunt sas vitimas printzipales de sas armas portatiles; eliminados sos riferimentos a sas munitziones, a su possessu tzivile de sas armas portatiles e, in fines, sunt prus lebios sos printzipios subra de su controllu a sos intermediarios". "IUA, Frantza e Germania tenent positziones firmas e s'UE, finas a como no at naradu nudda in manera ufitziale" - cumentat su diretore de Nigrizia Carmine Curci. In custas oras sas Ong sunt faghende unu traballu de grupu pro faghere a manera chi su protocollu finale torret a su mancu a assimigiare a sa prima versione e sunt atentos meda a sas chistiones chi pertocant sos Paisos africanos. Sos echilibrios sunt diligos meda, ca su testu devet essere o aprovadu a s'unanimidade o respintu. [_lmr_] + + ## Kyoto: Pecoraro contra a chie non rispetat sos lìmites + Su ministru de s'ambiente, Pecoraro Scanio, non cheret chi bi torret a essere una situatzione che a sa de sas cuotas de su late. Oe isse est in Torinu pro presentare sa cunditzione de s'ambiente in Piemonte. At naradu chi si no ant a essere rispetados sos acordos subra de sas emissiones, acordos fissados in su protocollu de Kyoto, dae su 2008 b'ant a essere pro s'Italia multas meda meda dae parte de s'Unione Europea chi ant a podere arribare a milliardos de euros. Est giustu chi pro no arribare a custa situatzione devant traballare finas sas regiones, e duncas non si podet pessare chi si una Regione isballiat devat pagare s'Istadu. + Su ministru at naradu chi essende*bi sas possibilidades e sas cumpetentzias italianas pro sa chirca, tocat a istudiare s'aera chi respiramus, e bidere cantu podet essere mala pro sa salude de s'omine. A sa fine de su discursu suo at fatu unu cummentu subra de sa relatzione pro s'ambiente de su Piemonte narende chi est s'unica bene fata, ca sas ateras regiones chi l'ant presentada, l'ant lassada sena sensu e sena unu cuntenutu beru.[_len_] + + ## Zapatero aberit su diàlogu de su Guvernu Ispagnolu cun s'ETA + Su Presidente de su Guvernu Ispagnolu, Jose Luis Zapatero, at annuntziadu, in una cunferentzia in dae in antis de sos giornalistas, s'incumintzu de su dialogu cun s'_ETA_. Su printzipiu suo est su de "ammentare" chi sas chistiones politicas: "si podent risorvere petzi cun sos rapresentantes legitimos de sa boluntade populare". S'annuntziu l'at fatu intre sas reuniones chi teniat custu mangianu cun su ministru de s'Internu, Alfredo Perez Rubalcaba, e cun sos portaboghes de sos grupos parlamentares, subra de custu argumentu. Custas reuniones si ant a torrare a faghere in cabudanni pro bidere s'isvilupu de sa chistione. Su capu de s'Esecutivu at garantidu chi sa lege de sos partidos at a essere mantesa e sighit narende chi: "apo a prenare de sustantzia custu _alinu de paghe_ chi tenent sos tzitadinos, e in prus si devet tennere, puru, su _rispetu_ mannu meda pro sos mortos de su terrorismu e de sos familiares issoro". Sighit, a pustis: "sa democratzia no at a pagare preju politicu perunu pro faghere custa paghe disigiada". Sa boluntade pro agabare cun una paghe durosa e bera est totu de sa gente de su Paisu Bascu, de totu sos setores de su populu bascu e puru de s'economia sua, isvilupada meda. Zapatero at pedidu, a urtimu, chi sos medios de comunicatzione siant discretos e professionales subra de custa chistione chi at fatu mortos meda.[_gpd_] + + ## Indùstria farmatzèutica: Europa pagu cumpetitiva + Sa curpa paret diat essere de sos investimentos iscassos meda subra de sa chirca e de s'isvilupu. Custa noa est istada dada dae sa relatzione 2006 de s'Epfia (sa Federatzione europea de sos assotzios e de sas industrias farmatzeuticas). Intre su 1990 e su 2005, su gastu pro sa chirca in Europa est creschidu de 2,8 bias cando in sos USA est aumentada de 4,6 bias. Custa situatzione no est gasi dae semper, ca finas a su 1995, s'Europa si fiat semper cumfirmada comente sa prus disposta a sos investimentos pro sa chirca. Ma dae su 2000 sos Istados Unidos ant cumintzadu a nche la colare. + Ma s'Europa est a suta de sos Istados Unidos finas in su setore de sas biotecnologias, ue sos americanos sunt sos prus avantzados, finas si in su continente europeu custu setore paret siat creschende lestru meda. In Italia s'industria Biotech pro sa salude, faturat unos 3 milliardos de euros, cun unos 8000 addetos e unu numeru de impresas chi la faghet ponnere in su de bator postos in Europa. Su gastu pro custu tipu de chirca, in sos Istados Unidos est semper prus cunsistente chi non in Europa.[_len_] + + ## Google finas in su telefoneddu + Google arribat finas in sos telefoneddos de sos italianos e in ateros tres continentes, cun totu sos servitzios suos. Dae su 26 de lampadas est possibile, dae varios logos de s'Europa, Asia, America a intrare cun su telefoneddu a _Gmail _chi est sa posta de Google, a sas _Google News_ e a su servitziu de pagina base personalizada. Custa cosas fiant possibiles petzi con sos telefonos de unu livellu artu meda, che a su _smartphone _chi tenet unu navigadore _Html _cumpretu. Su diretore amministrativu de Google at naradu: "Dae como sos servitzios de Google sunt disponibiles pro totu sas pessones chi tenent unu telefonu con navigadore_ xHtml o cHtm._ Sunt gasi totu sos telefonos essidos in Europa in custos urtimos duos annos". Gasi Google, at fatu un'ateru passu pro sa cunchista de su mundu de sos tzellulares. Custos tres servitzios fiant giai disponibiles pro ses meses a sos utentes mobiles americanos e ant otentu un'esitu bonu meda. E tando s'azienda at detzisu de faghere custa proposta a livellu internatzionale. In custu mamentu sos servitzios de_ Gmail_ e sa pagina personalizada de Google sunt giai disponibiles in: Italia, Germania, Frantza, Regnu Unidu, Ispagna , Turchia, Ìndia, Tzile, Messicu, Russia, Portugallu, Olanda, Brasile. Pro _Google News_ su traballu est prus cumplessu, ca tocat a individuare sas fontes diferentes de sas noas online, in unu formadu chi potzat essere addatabile a su visore de sos telefonos. Pro como custu servitziu est disponibile petzi pro sos utentes de Inghilterra, Frantza, Germania, Ispagna, e IUA. [_rpt_] + + ## In Roma un'orchestra noa + At a cumintzare cras in s_'Auditorium della Conciliazione_ su primu cuntzertu italianu de sa Symphonica Toscanini Orchestra naschida a nou e ghiada dae unu de sos mannos de sa musica internatzionale, Lorin Maazel. + Su cuntzertu inaugurale in Roma, tzitade manna de s'Europa aunida, lu proponent pro afestare su passagiu dae sa presidentzia de s'Unione Europea austriaca a sa finlandesa. B'ant a essere unu muntone de personalidades politicas, esponentes de sa cultura e de su giornalismu. + S'orchestra, chi est privada artisticamente e finantziariamente, naschet pro essere italiana ma sos 200 elementos chi bi sonant sunt de ogni parte e logu, europeos e extra europeos. B'at finas unu comitadu promotore e sa presidente est Pia Elda Locatelli. + -Su chi m'est praghidu de custa orchestra est chi sos chi bi sonant ant tentu una carriera importante comente solistas ma sunt motivados meda pro sonare totu impare-gasi narat su maistru Maazel chi est finas de acordu pro s'istrutura de orchestra privada chi permitit, a banda de s'autonomia artistica de s'orchestra, de essere mediu non culturale ebbia ma pro promovere s'Italia in su mundu. [_grs_] + + ## Lege regionale pro sa minorja islovena + 29-06-06 + Sa giunta regionale se su Friuli at aprovadu su disegnu de lege de sa tutela de sa minorja linguistica islovena promovida dae s'assessore a sas identitades linguisticas, Roberto Antonaz. Obietivu prinzipale de su disegnu de lege est istadu su riconoscimentu de sa minorja islovena comente parte de su patrimoniu istoricu,culturale e finas umanu de su Friuli. Sa nova lege regionale est unu completamentu de sa legislatzione statale de sa materia (L. 482/1999 e L. 38/2001) in su cuadru de sos printzipios generales istabilidos dae sas conventziones internatzionales firmadas dae s'Italia e dae sa Carta Europea de sas limbas regionales e minoritarias._[rpt]_ + + ## Cantzoneddas proibidas + S'istadu de su Medhya Pradesh at proibidu s'insignamentu de sas cantzoneddas in inglesu in sos asilos. Su ministru de s'Educatzione de s'istadu, Narottam Mishra, at incarrigadu unos cantos autores indianos de iscriere sos versos noos chi tocat a impreare in cambiu de cuddos proibidos. In India, bi sunt prus de 2000 dialetos e prus de 30 limbas diferentes, de custas 22 sunt ufitziales e iscritas in un registru e podent essere impreadas dae sos istados pro sos atos ufitziales e sas comunicatziones de su governu tzentrale. A livellu natzionale sas limbas sunt duas ebbia: s'hindi e s'inglesu. Dae su 1965 s'Hindi deviat essere s'unica limba ufitziale e s'inglesu deviat perdere totu s' importantzia sua. Pro sas protestas de carchi istadu s'hindi no est difusu meda e a pustis de s'isvilupu de su territoriu, s'idea de lassare sa limba de sos colonizadores est istada abbandonada. Dae su de 19 seculos, cando est istada introduida in sas iscolas s'educatzione inglesa, sos pitzinnos de su Medhya Pradesh ant imparadu cantzoneddas che a "Twinkle twinkle little star", ma como su ministru Mishra at detzisu de nche l'agabare cun custa " influentzia otzidentale legia". [_rpt_] + + ## Sa temperadura de sa terra non fiat gosi arta dae 400 annos + Un'istudiu de s'Academia Americana de Sientzias (NAS) narat chi sa temperadura de sa Terra non fiat gosi arta dae 400 annos, e custu capitat pro curpa de s'atividade umana. + A pustis fata un'analisi de sos arbores, de su coraddu, de sos montes e de sos sedimentos, sa NAS crarit chi sas urtimas deghinas de annos de su seculu XX sunt istadas sas prus caentes a cunfrontu de cale si siat atera ocasione dae 400 annos a como. Dae su seculu XIX s'incuinamentu industriale est su fatore de importu prus mannu in su cambiamentu de su clima. + Custu istudiu subra de su clima l'aiat dimandadu su Cungressu Americanu a pustis de sas polemicas cajonadas dae una chirca de su climatologu Michael Mann in su 1998, chi naraiat chi sa temperadura in s'emisferu nord non fiat gosi arta dae prus de milli annos. [_sbs_] + + ## Duos militantes de s'Eta nde ghetant su bidru de s'àula in ue sunt giuigados + Duos militantes de s'Eta acusados de s'atentadu de Santander, Jesus Maria Etxeberria e Angelo Aramburu, ant reagidu male a su giuditziu contra a issos in s'Udientza Natzionale ghetende*nche su bidru de s'aula blindada in ue istant sos acusados de terrorismu. Sos duos omines ant naradu petzi de aere bantu pro su fatu de faghere parte de s'Eta. In s'aula sunt intervennidos sos agentes chi los ant amanetados. Su presidente at fatu essire sos familiares e sos amigos pro alteratzione de s'ordine. Su ministeriu publicu at pedidu 18 dies de presone pro s'autobomba de Santander in su 2002.[_vmn_] + + ## Si cheres mandigare sanu, còmpora sos produtos de domo tua + In sos urtimos annos sos _farmers markets_ (est a narrere sos mercados de sos massajos) sunt colados dae 3 migia a 3.700. Naschidos in sos Annos Noranta in California pro more de Alice Waters, coghinera biologica e titulare de unu ristorante de Berkeley, fiant una reatzione a sa globalizatzione de sa mertze chi si bidet in sos Supermarket. + In New York b'at un'organizatzione, sa _Greenmarket Farmers Market_, chi coordinat 54 mercados intre Manhattan, Brooklyn e Staten Island. Sunt frecuentados dae 250 migia consumadores ogni chida. + Su cuntzetu chi los at fatos naschere, in prus de cherrere dare campu a s'agricoltura biologica e a sos produtores minores de produtos de calidade, est collegadu a un'istudiu de sos economistas americanos. In custu istudiu si bidet comente sos produtos alimentares biagiant tropu, incuinant, produint costos ocultos e sos costos los pagat sa comunidade. + Duos economistas inglesos, Jules Pretty e Tim Lang, ant carculadu cun un'istudiu de sa Essex University chi si totu sos inglesos mandigant frutora e ortalitzia chi benit dae unu ragiu de 20 chilometros s'istraviu annuale, in termines de costos ambientales, diat essere de prus de duos milliardos de isterlinas. + Tim Lang e Michael Heasman in su libru _Food wars_ narant chi sas derratas alimentares americanas in su 1999 ant biagiadu pro 1.518 millias. + Sas regulas de sos _farmers market_ fissant in 40-50 millias de biagiu su limite pro atzetare sos produtos. E ognunu nche podet leare a su mercadu sos produtos suos ebbia, pro essere prus controllados. + Si pessamus chi sas tamatas sitzilianas andant in antis a Napoli e a pustis nche torrant a Palermo pro las bendere (est unu casu autenticu signaladu dae unas cantas inchiestas de consumadores) podimus bidere chi b'at unu costu in prus de su 12 pro chentu, chi si nche carrigat subra palas de sos consumadores. _[__gpr]_ + __ + + ## Tropu dinare pro sas armas + S'ispesa militare in su mundu sighit a creschere, e unu controllu internatzionale subra de su cummertziu de sas armas est dificultosu meda. "Totu custos elementos nos ispinghent a traballare prus subra de sos temas de su disarmu, pedende finas prus atentzione e atziones prus cuncretas a su Guvernu italianu". Lu narat Francesco Vignarca, coordinadore de sa Rete Italiana pro su Disarmu. "Sos datos amustrant comente su giru de afarios e de dinare gastadu pro mantennere sas istruturas militares e de armamentu abarrat semper artu". + Sos datos chi arribant dae su SIPRI ponent in lughe una creschida de sas ispesas militares mundiales. Sos primos sunt sos Istados Unidos, ma finas sa Tzina si collocat in sas primas positziones e diat podere tennere una creschida manna meda in sos annos chi ant a bennere. S'Europa si distinghet ca at miminadu de su 1,7% sas ispesas militares, gratzias printzipalmente a s'Italia e a s'Inghilterra. + S'ispesa militare rapresentat su 2,5% de su Pil mundiale, e in sos urtimos deghe annos est creschida de su 2,4%. Sa Rete Italiana pro su Disarmu su 15 de lampadas at pubblicadu unu documentu de analisi de sos datos guvernativos subra de sas esportatziones italianas de armas in su 2005. B'at apidu unu calu de su 10% de sas autorizatziones a cunfrontu de su 2004, pero sunt creschidas sas cunsignas a sos clientes esteros. Su totale de sas armas italianas bendidas est de 831 milliones de euros, cun una creschida de su 72% a cunfrontu de su 2004. "Custos datos, chi non cambiant dae sos de sos annos passados, nos dant ite pensare - narat Riccardo Troisi de Control Arms - ca ponent in lughe una situatzione de esportatzione consolidada. Pedimus a su Guvernu un'auditzione e sa discussione parlamentare subra de custos datos". Su prus de sas aziendas de sa lista de esportatzione de armas sunt de Finmeccanica, sotziedade controllada dae s'Istadu Italianu. E su Guvernu non podet ponnere in pratica sa lege e serrare sos ogros cun aziendas in ue est atzionista de majoria. + In mesu de sos clientes b'at natziones chi non rispetant sos deretos umanos (Algeria, Turchia, Arabia Saudida, Tzina) e natziones carrigas de depidos che a s'Eritrea, su Ghana e sa Nigeria. + + ## Il libro bianco della guerra + _Editore_: Newton e Compton Editori _Data de pubblicatzione_: Maju 2006 _Paginas_: 250 _Preju_: 9,90 euros + Sas normas internatzionales chi regulant s'impreu de sa fortza militare oe sunt analizadas in manera atenta meda, mescamente a pustis de sa destitutzione de Slobodan Milos`evic´ e de Saddam Hussein mediante gherras no autorizadas dae sas Natziones Unidas. Su libru de Michael Byers tratat bator areas tematicas: - s'autorizatzione de su Cussigiu de segurantzia de s'Onu; - s'autodefensa contra a su terrorismu e sa gherra preventiva; - s'atzione umanitaria e sa defensa de sa democratzia; - sa protetzione de sos tziviles e de sos cumbatentes durante su cunflitu armadu. Sos temas sunt tratados analizende uno cantos avenimentos in epocas diferentes: dae s'intzidente de su Caroline in su 1837, a sas torturas subra de sos presoneris in sa presone irachena de Abu Ghraib fatas dae sordados americanos. Atentzione manna est dada a sas protestas naschidas a pustis de s'interventu in Kosovo in su 1999, in Afghanistan in su 2001 e in Iraq in su 2003. Byers analizat s'isvilupu de su deretu umanitariu internatzionale dae sa batalla de Solferino in su 1859 finas a oe, mescamente pro su chi pertocat sa protetzione de sos presoneris e su compitu de sos tribunales de gherra e de sa Corte penale internatzionale. Su volume, in prus, tratat finas de sa funtzione de sos Istados Unidos pro s'isvilupu e aplicatzione de sas regulas de custa parte de su deretu internatzionale. [_sch_] + + ## Sos efetos de s'assimilatzione e s'agonia de sos Innu + Sos Innu sunt unu populu indigenu de sa penisula de su Labrador-Cuebec, in su Canada orientale. In antis los cramaiant Indianos Montagnais-Nascapi, e non tenent perunu ligamene cun sos Inuit (o " Eschimesos ") chi istant prus a nord. + Nitassan, sa terra in ue ant bividu pro milli annos, est un'area manna de padentes de abetes, lagos, rios e marrargios. Sos Innu ant bividu che cassadores nomades finas a sa metade de su 900. Pro su bonu de s'annu sos rios de sa Nitassinan sunt astrados e issos deviant biagiare in grustos minores de duas o tres familias subra de rachetas pro sa nie, tirende sas tobogas. Cando s'astra s'issolviat, si moiant in canoas in s'oru de sas costas o intre sos lagos mannos de s'internu, siat pro piscare siat pro su cummertziu e pro addoviare sos amigos e sos parentes. Sos Innu cassaiant orsos, ritzones e castoros, piscaiant e colliant bacas ma mescamente impreaiant pro totu sas gamas de caribu, chi rugrant sas terras issoro in beranu e in s'atongiu. Finas a pagu tempus dae como, sos Innu oteniant totu su chi lis bisongiaiat - mandigu, bestes, amparu e armas - dae sos caribus, chi tenent un'importu mannu in sa cultura issoro. Como, sos Innu bivent in biddas; mancari chi medas sigant a praticare sa cassa, sa pisca e sa regorta, calicunu faghet peri unu traballu retribuidu o dipendet dae s'asistentzia sotziale. + In sos annos chimbanta e sessanta, su guvernu canadese e sa cresia catolica los ant custrintos a si firmare e a bivere in comunidades istabiles. Su cambiamentu est istadu difitzile meda. Como, sa bida in sas biddas est marcada de s'alcolismu e de sa violentzia, e cun unu tassu artu de suitzidios; in prus, pitzinnos meda impreant sa benzina comente si esseret droga. Medas de sos Innu chircant de mantennere sa manera traditzionale issoro de bivere, mancari cun dificultade manna. Su guvernu donat sas terras issoro a ateros chi fraigant digas e caminos e distruent su logu. In su mese de abrile de su 1999 sa Cummissione ONU pro sos deretos umanos at naradu chi su "problema prus urgente pro sos canadesos est sa preservatzione de sos populos tribales" e at cundennadu su Canada pro aere cantzelladu sos deretos de sos populos aborigenos. Ma nudda est istadu fatu finas a como. _[gbc]_ + _[>Survival]_ + + ## Fèminas e traballu + Intre chimbe feminas una perdet su traballu suo a pustis de su periodu de maternidade. Custu datu est essidu a campu dae sa chirca "Progetto Viola" promovidu dae sa Cummissione pro sas oportunidades paritarias de sa provintzia de Firenze. S'istudiu at mustradu chi in su territoriu fiorentinu, cando naschet unu figiu, su 20% de sas feminas, agabados sos meses de maternidade, non torrat a su traballu suo. Sa chirca at mustradu chi, in su matessi territoriu, s'80% de sas feminas intre sos 30-45 annos est occupada e de sas chi non tenent traballu retribuidu sa majoria sunt casalingas (su 12%) chi diant cherrere traballare finas foras de domo ma non podent ca tenent figios minoreddos: petzi su 4% est in chirca de un'ocupatzione. + S'indagine at istudiadu finas su chi pessant sas aziendas: mancari chi siant aumentadas sas agevolatziones pro sas feminas chi traballant e tenent figios, su 14,4% de sas impresas at decraradu de non connoschere sa lege 53/2000 chi agiuat sas feminas a cuntziliare traballu e familia. [_bmr]_ + _[> AGI_] + + ## CARNYX CELTIC FESTIVAL: + Pro bator dies, dae su 29 de lampadas a su 2 de triulas, in su montigru de sa Fortalesa de Osoppo s'ant a podere iscoberrere traditziones e sabores antigos, andende a caddu in sas andalas de sa fortalesa, tirende cun sos arcos, ascurtende cunferentzias subra de s'astronomia, musica de arpas, launeddas, cantos gaelicos e abarrende ispantados dae sas paristorias de sos dragos, assagiende birra naturale, idromele e supa de orgiu e puntas de vitalba. Sos prus curiosos ant a podere giogare cun s'oraculu. Est prevididu unu servitziu de postaleddu, s'intrada est libera. Carnyx Celtic Festival sa de 4 editzione @@ -44384,6 +66784,7 @@ Chenabura 30 de lampadas a sas 11 de sero CISALPIPERS, cun musica e ballos. Sabadu prima die de triulas a sas ses e mesa de merie musica de autore de s'Anima Tzeltica cun KATIA ZUNINO e TABITHA MAGGIOTTO + A sas sete e mesa de merie "La Cornamusa in Europa" cun DANIELE BICEGO. Cunferentzias de Archeologia, Astronomia e chelu, addovios intre su chelu e sa terra cun su bioarchitetu Ana Maria Brollo @@ -44391,87 +66792,183 @@ A mesanote a cuartu dae s'Iscotzia interpretes de importu mannu de sa musica tzeltica cuntemporanea: cuntzertu de sos BURACH Dominiga 2 de triulas a sas ses e mesa de merie cuntzertu de sos WILL O' THE WISP sa musica issoro faghet riferimentu a sa traditzione irlandesa, sas ideas e sos arrangiamentos sunt rafinados e rinnovant sas atmosferas traditzionales. [_spn_] + + ## Sa Corte Suprema Usa botzat Guantànamo + A pustis de sa causa fata dae su tzaferru de Osama Bin Laden Salim Ahmed Hamdam contra a su ministru de sa Defensa Donald Rumsfeld, sa Corte Suprema de sos Istados Unidos at pronuntziadu sa sententzia. Cun chimbe votos subra de tres at detzididu chi sa resone est de s'islamicu. Una sententzia chi ponet in dificultade manna su presidente americanu e faghet incumintzare unu capitulu nou de s'istrategia sua in sa gherra "a su terrore". + Su Pentagonu (chi rapresentat su guvernu) cheriat faghere protzessare Salim Ahmed Hamdam dae unu tribunale militare ispetziale, privende∙lu de garantzias meda, in numene de sa segurantzia natzionale. + Hamdam est inserradu dae bator annos in Guantanamo, sa presone ue sas leges ordinarias sunt suspesas e sos presoneris non si podent apellare ne a sas regulas de protzedura tzivile USA ne a su tratamentu pro sos presoneris de gherra definidu dae sa Cunventzione internatzionale de Ginevra. Sa causa fata dae Hamdam est arribada a sa Corte Suprema, chi cun sa detzisione sua no at petzi chertu protegere su dischente de Bin Laden in sa dinnidade umana sua, ma est andada finas contra a sa dotrina giuridica e a sa manera de faghere instauradas dae Bush chi, at detzididu sa majoria, at violadu sa lege americana e internatzionale. Sa sententzia est istada leghida dae su giuighe John Paul Stevens, chi at decraradu chi su guvernu non tenet s'autoridade de leare misuras istraordinarias che a s'istitutzione de tribunales militares ispetziales. + Cando at ischidu de sa detzisione Bush at naradu: "Apo a valutare sa sententzia e a traballare cun su Cungressu pro arribare a una risolutzione, ma non apo a ponnere in perigulu sos tzitadinos liberende assassinos". [_sch_] + + ## Tumores a s'istòmagu + In Italia ogni annu sunt 12.000 sos casos de tumores a s'istomagu. Custa est una maladia chi oe podet essere curada, finas si sa preventzione abarrat sa "cura" prus segura. Custu est sun chi narant unos 8.000 espertos chi oe e cras si reunint in Bartzellona pro su Cungressu mundiale subra de sos tumores gastro-intestinales. Su Presidente de s'Assotziu italianu de oncologia , Roberto Labianca at naradu chi in Italia su tumore a s'istomagu est sa de tres causas de morte pro tumore, e chi bi nde morit unos 15.000 ogni annu e cun unu numeru prus artu de mortes pro sos omines. Oe pero, s'impinnu de sos oncologos e de sa chirca sunt de meda importu, finas si b'at meda de istudiare pro resessire a podere prevennere custa maladia. Totu sos istudios cunfirmant chi su cancaru a s'istomagu est cajonadu, unu pagu, finas dae su mandigu ricu de nitratos e dae un'alimentatzione povera de frutora e de ortaliscia. Faghet male finas sa sigareta e su bibere meda: totu cosas chi s'omine podet controllare isse matessi. + Pro curare custa maladia ateros progressos sunt istados fatos finas dae sa chirca farmacologica: est istada aprovada dae s'Autoridade europea de sas meighinas una molecola noa pro sa fase avantzada de su tumore. Custa molecola agiudat a cumbatere mengius custa zenia de cancaru. S'importu de custa molecola est istadu isperimentadu dae un'istudiu internatzionale chi at esaminadu 445 casos. A custa isperimentatzione s'Italia at dadu unu agiudu meda mannu cun s'Oncologia medica de Regio Emilia e ateros 5 tzentros. S'istudiu at isperimentadu chi in sos patzientes cun sa maladia, sa cura normale de chemioterapia e una chemioterapia fata cun sa molecola noa, dant resurtados diferentes ca s'agianta de custu elementu nou illonghiat su tempus de supraviventzia de su malaidu.[_len]_ + + ## Materiales malos leados dae sos bestires + Ágatha Ruiz de la Prada, Antonio Pernas, Jocomomola e ateros istilistas ispagnolos noidos meda, ant mustradu, in un' isfilada de moda chi b'est istada in Madrid, sas creatziones esclusivas issoro, fatas cun s'impreu de materiales chi non tenent sustantzias nocivas,e gasi ant aderidu a sa campagni de Greenpeace _'Moda sin Toxicos' _chi at pedidu a s'Unione Europea de eliminare sos compostos prus perigulosos. Sunt medas, sas sustantzias potentzialmente perigulosas impreadas in sos materiales tessiles, che a su prumu, nickel, cromo IV, arilammine, e formaldeide. In sos meses chi benint s'Unione Europea devet votare sa legislatzione noa subra de sa chimica cun s'acronimu inglesu Reach, chi prevedit s'obbrigu de sustituire sas sustantzias perigulosas cun ateras prus seguras. Sas lobbys de sa chimica in Bruxelles ant fatu un'opositzione forte meda a Reach, in s'interi ateras aziendas ant giai istudiadu custa normativa bidende un'oportunidade pro s'impreu de materiales prus bonos pro sos omines. [_rpt_] + + ## Temperaduras prus bassas + Sas temperaduras prevididas pro su Sud paret diant abarrare galu gasi pro carchi die, ma a pustis sa diminutzione de su calore chi at giai tocadu su Nord si diat devere allargare finas a su restu de sa Penisula, faghende prus pagu basca. Custas previsiones sunt sas chi fiant isetende dae dies e dies italianos meda. Ma si a un'ala su calore diat minimare, a s'atera b'est su perigulu de su tempus malu chi semus bidende cun temporadas, grandine e chi est tenende efetos graves meda ca cando custu tempus malu sighit pro dies caentes meda est causa de disastros. In su Venetu gente meda, unas trinta pessones, est abarrada ferta propiu pro curpa de una trumba de aera in su trevigianu. In s'ateru cabu de sa Penisula imbetzes, un'autotrasportadore est mortu de su tropu calore chi l'at fatu bennere unu malore.[_len_] + + ## Est nàschida sa delincuèntzia noa in Sardigna + Su sardu non ricatat prus ma sunt creschende sos isrobatorios e sos atentados in sas tzitades.Est su chi narat una chirca fata dae s'Universidade de Tatari, sa prima a pustis de s'inchesta de sa cummissione parlamentare de su 1972. + A su chi paret sa criminalidade in Sardigna est mudende meda e non si dat prus cara a tzertos codighes che a su barbaritzinu. + S'evolutzione de sa criminalidade est istada manna meda e in pagu tempus, non s'agatat prus su balente ma fiotu de ascamiles de tzidade. + Cunforme a sa situatzione natzionale in Sardigna b'at duas castas de crimines chi sunt in majoria: sos atentados e sos omitzidios. E si in antis custos crimines si bidiant su bonu in Barbagia como sos logos interessados dae custas situatziones sunt de prus mescamente in sa fassa costiera otzidentale. + Sunt mudados finas sos pruites de sos omitzidios, non b'est prus sa vindita ma si ochiet pro chistiones de pagu importu. + Sa provintzia de Nugoro est su logu in ue b'at prus atentados su 52 %, imbetzes sa comuna est sa de Terranoa. + De custos atentados su bonu abarrant sena iscobertos. + A s'urtimada paret chi sa manera delincuentziale betza siet galu bia prus cun sa forma chi no ateru, e imbetzes sa modernizatzione at batidu una manera noa. + E semus leende sa peus cosa de s'una manera de bivere e de sa modernizatzione. + Custu su chi narat sa chirca de s'universidade de Tatari. [_grs_] + + ## A pustis de José Bové, in galera un'àteru militante anti-OGM + Sa Corte de Apellu de Orleans at cundennadu a duos meses de presone a Jean-Emile Sanchez, porta-paraula de sa Confederation paysanne, e a duos meses cun sa cunditzionale e milli euros de multa peromine ateros militantes anti-OGM pro aere isperdidu campos de trigu muriscu modificadu geneticamente in su dipartimentu de su Loiret in su 2004 e in su 2005. + A pustis de Jose Bove, cundennadu a bator meses de presone in su 2005 in Tolosa, Jean-Emile Sanchez est su de duos militantes anti-OGM chi intrat a galera. + "Est una detzisione politica e non de zustitzia. Amus a sighire a protestare de cada manera" at naradu Sanchez. + Sa Corte de Apellu at cambiadu sas detzisiones de su tribunale de Orlenas chi a sa prima aiat liberadu sos 49 imputados reconnoschende·lis "sa cunditzione de netzessidade" de s'atzione issoro. + Custa prima sententzia fiat cunsiderada dae sos ecologistas e dae sos grupos anti-OGM comente sa prima bintoria de sos militantes in antis de sos tribunales. + Ma sa procura e sa sotziedade americana agrochimica "Monsanto", mere de sos terrinos isperdidos, fiant recursos in apellu pedende penas prus severas pro sos imputados e narende chi sas atziones de sos militantes non fiant indispensabiles pro sarvare nen pessones nen benes. + Su Cussigiu de Istadu at reconnotu chi "sos imputados non podent narrere chi non teniant ateras maneras de protestare" e los at cundennados. + Sos de sa sotziedade Monsanto ant decraradu chi sunt cuntentos chi "siat istadu reconnotu su deretu a sa chirca e a s'innovatzione pro s'agricultura frantzesa", imbetzes Sanchez e sos ateros militantes anti-OGM ant naradu chi ant a sighire a gherrare e ant a recurrere in Cassatzione. [_sbs]_ + + ## Bruxelles cheret gherrare contra a sa penùria de òrganos in Europa + Sa Cummissione Europea at propostu una consulta pubblica pro determinare cale siat sa megius manera de parare fronte a sa penuria de organos, chi ochiet cada die prus de deghe euopeos chi tenent bisongiu de unu rene o de unu figadu. + "Est tempus de cumprendere cales sunt sas atziones de leare a dae in antis in Europa pro contribuere a assegurare unu tantu de organos bastante a garantire sa salude de totus", at naradu in unu comunicadu Markos Kyprianou, commissariu europeu de sa salude. + Oe bi sunt pagu prus o mancu 40.000 patzientes in sas listas de isetu pro su trapiantu de organos in Europa, e belle deghe de custos morint cada die ca no ant agatadu s'organu chi lis bisongiait. Sa pertzentuale de mortalidade de malaidos isetende unu trapiantu de coro, de figadu e de prumone podet arribare finas a su 30%. + Bruxelles at singialadu finas sa disparidade intre de sos Istados de sa Comunidade Europea pro su chi pertocat su numeru de donadores de organos: 34,6 donadores pro unu millione de abitantes in Ispanna, 13,8 in su Regnu Unidu, 6 in Gretzia e 0,5 in Romania (chi at a fagher parte de sa Comunidade in su 2007 o in su 2008). + "Sa raridade e sa distributzione diseguale de sos organos favorint sa pratica amorale e illegale de su traficu de sos organos umanos" at decraradu Kyprianou. + Sa Cummissione at duncas propostu solutziones pro megiorare custa situatzione, narende chi bisongiat chi bi siat una coordinatzione prus bona intre sos Istados de sa Comunidade (normas de calidade e de segurantzia, registros europeos de trapiantos, regulas craras pro su trasportu de sos organos, etz.), ma at propostu finas una consulta aberta a totus in su situ Internet de sa Cummissione, pro iscoviare cales sunt sos probemas prus mannos ligados a su donu de sos organos. [_sbs_] + + ## Simpòsiu africanu subra de sa biodiversidade + In su mese de lampadas in Antananarivo b'est istadu unu simposiu africanu de importu mannu subra de sa biodiversidade. + A custu simposiu ant addoviadu 350 delegados de 40 paisos africanos e organizatziones internatzionales medas, chi ant esaminadu comente sa biodivesidade de s'Àfrica podet agiudare a reduire sa povertade, a binchere sas maladias e a megiorare sa bida de milliones de pessones in totu su continente africanu. + A pustis de chimbe dies de traballu est istada pubblicada una decraratzione finale chi narat chi sa tutela de sa biodiversidade est un'obrigu pro totu sos paisos africanos. Cunforme a su chi narat sa decraratzione, sa crisi de s'Africa benit dae sa siccagna, dae sas carestias e dae s'amministratzione isballiada de sos guvernos; est pro custos males chi sos africanos ant devidu emigrare cara a s'Unione Europea. + Mancari chi bi siant istados milliardos de dollaros de finantziamentos, in Àfrica est aumentende non petzi su tassu de povertade ma finas sas maladias che a s'AIDS e sa malaria. + 400 milliones de Africanos, e mescamente sos abitantes subsaharianos, campant dae sos produtots de sos padentes. Su continente tenet una biodiversidade de importu mannu siat faunistica siat vegetale, calicuna de custas variedades est peculiare de s'Àfrica e est minetzada de estintzione (650 mammiferos, pugiones e anfibios). + Sa decraratzione sutaliniat chi si devet tutelare sa biodiversidade pro reduire sa povertade e favorire s'isvilupu de s'Àfrica, si devent restaurare sos sistemas ecologicos, sarvende mescamente sos padentes de sas costas, sos terrinos umidos, sas mangrovias e sos estuarios. [_sbs_] + + ## Belle chimbe milliones de analfabetas in Sudàfrica + 4,7 milliones de Sudafricanos sunt analfabetas totales, et 4,9 milliones sunt analfabetas funtzionales, at naradu su ministru de s'Educatzione Natzionale de su Sudafrica, Naledi Pandor. + Custos datos sunt istados istabilidos dae unu comitadu ministeriale chi deviat definire sa megius manera pro minimare s'analfabetismu in custu paisu de 46,6 milliones de abitantes. + Pandor at naradu chi at a destinare pagu prus o mancu 82 milliones de dollaros pro eliminare s'analfabetismu totale e s'at a ocupare a pustis de s'analfabetismu funtzionale. + Su programma chi at ammaniadu at a durare chimbe annos, dae su 2007 a su 2012, e at a tennere s'obietivu de dare un'educatzione de base a sos analfabetas totales chi s'agatant mescamente in sas provintzias de Kwazoulou Natal, Cap-Oriental e de Limpopo, in ue prus de unu millione de pessones non sunt andadas mai a iscola. [_sbs_] + + ## Sa malària ochiet 320 Ugandeses cada die + Sa malaria ochiet a furriu de 320 pessones cada die in Uganda: l'ant naradu unu grupu de espertos de sa salude chi si sunt addoviados in Kampala pro una cunferentzia de duas dies subra de custa maladia. + Sos espertos ant sutaliniadu in custu addoviu chi sa malaria abarrat unu de sos problemas sanitarios prus graves in totu su mundu, ca est sa causa prus manna de mortalidade pro sos pitzinnos. + S'addoviu fiat organizadu dae s'Universidade Makerere e dae s'Universidade de sa California, ant leadu parte finas s'_African Malaria Network Trust_ e su _Programa de monitoragiu de sa malaria in Uganda._ + 70 delegados de una bintina de paisos africanos, americanos e europeos ant discutidu subra de sa chirca e su cuntrollu de sa malaria e subra de su tema "biologia moleculare e immunologia pro s'isvilupu de su vatzinu contra a sa malaria". [_sbs_] + + ## Javier Marías elèghidu membru de sa Real Academia Española + S'eletzione est istada fata cun una votatzione ebbia, cosa rara meda a parrere de su segretariu de s'istrutzione, Guillermo Rojo. S'academia est cuntenta de s'incorporatzione de Marias ca est un'iscritore e un'autore connotu in biddas meda. Sa candidatura de Marias est istada presentada dae Gregorio Salvador chi nd'at sutaliniadu sa personalidade literaria e su prestigiu, e at naradu chi sos libros suos sunt interessantes meda, che a pro esempru _I domini del lupo_, chi est su primu chi at iscritu e pubblicadu in su 1971. In su 1995 at binchidu su premiu "Fastenrath" de sa _Real Academia Española_ pro _Domani nella battaglia pensa a me_, ma no est s'unicu_. _In terra istrangia est unu de sos iscritores prus connotos e sos libros suos sunt istados traduidos in ateras limbas. Finas s'annu passadu Marias fiat istadu propostu comente candidadu ma isse no at chertu ca in s'academia bi fiat su babbu e duos Marias fiant tropu: non li pariat giustu de bi faghere parte finas a cando biviat su babbu.[_vmn_] + + ## Testimòngiu de intzidente istradale andat in presone pro àere testimoniadu in bascu + Asier Basabe est istadu cundennadu a ses meses de presone, at perdidu su deretu de essere eleghidu, e devet pagare sas ispesas de su protzessu. Su crimine? Testimongiu in unu protzessu pro intzidente de machina. In su 2000 a s'edade de 38 annos aiat bidu duas machinas in un'iscontru in una carrera a curtzu de Bilbao. Bator annos a pustis sa corte de giustitzia de Bilbao l'at cramadu comente testimongiu. Issu cheriat testimoniare in sa limba sua, su bascu, sa limba ufiziale de sa comunidade autonoma basca. Sigomente pero sa giustitzia est semper controllada dae Madrid, su giuighe l'aiat naradu chi deviat faeddare in ispannolu o serviat unu tradutore. Tando Basabe aiat naradu chi s'intendiat umiliadu de essere cunsideradu un'istrangiu in s'Istadu suo e aiat sighidu a cherrere testimoniare in bascu sena unu tradutore. Su giuighe cunsiderende custu cumportamentu che a unu crimine l'aiat cundennadu: isse si deviat presentare pro firmare onni 15 dies in Gernika ma at naradu chi no atzetaiat e pro custu nche l'ant postu in presone. A su protzessu l'ant cundennadu a ses meses pro disobedientzia a sa corte de giustitzia. Sa comunidade basca at protestadu contras custa detzisione + Su portaboghe de su Guvernu bascu at naradu chi sa detzisione est contras sos deretos afirmados in sa Costitutzione, chi ponet s'Ispagnolu e su Bascu comente limbas ufitziales , e narat chi totu sos tzitadinos tenent sos matessi deretos cara de s'amministratzione e chi nemos podet essere discriminadu pro sa limba chi impreat.**** + Su problema no est sa testimonia sena un'interprete ma su giuighe chi non connoschet una de sas duas limbas. A parrere de su portaboghe de su grupu Giustitzia in Bascu, chi traballat pro megiorare s'mpreu de sa limba basca in sa giustitzia, nudda est istadu fatu pro garantire sos deretos de sos tzitadinos e no est beru chi sa limba basca si podet faeddare in sas cortes. [_gbc_] + _[>Eurolang]_ + + ## Intervista a Fiorenzo Toso + Bastat a leghere pagas paginas de su libru nou de Fiorenzo Toso subra de sas limbas de s'Europa, e deretu benint a conca unu muntone de pregontas de faghere a s'autore. + Professor Toso, su libru suo cunfirmat sa diferentziatzione manna a livellu etnicu e linguisticu de su Continente nostru. Custa pluralidade de populos e de culturas ostaculat a sa fine sa chirca de una identidade europea comuna, o si podet rivelare pro nois comente unu puntu de fortza? + «Su problema est s'interpretatzione giusta e sa gestione de custa pluralidade. Èssere sardos o frisones sena devere rinuntziare a essere italianos o olandesos nos podet imparare a essere italianos o olandesos sena rinuntziare a essere europeos. Su panorama linguisticu europeu est una risorsa e unu serbatoiu de "diversidade" culturale mannu a beru, chi devet essere valorizadu propriu pensende a una ridefinitzione e ristruturatzione de un'identidade europea comuna». + Ma esistit a beru una identidade europea comune, prus manna de sas diferentes identidades natzionales e regionales? Partende dae sa variedade etnica e linguistica chi voste at esaminadu, est possibile arribare a una definitzione comuna de Europa? E ite cheret narrere "essere europeu"? + « Amin Maalouf in unu sagiu balidu a beru at iscritu chi s'identidade est unu fatu intimu e plurale, chi naschet dae su patrimoniu de esperientzias chi cada unu de nois fraigat in sa bida sua: mi nde paret birgongia ogni bia chi intendo calicunu chi pigat in cussideru e tenet comente bandera un'aspetu ebbia de s'"apartenentzia" etnica, linguistica e culturale sua. Personalmente deo so europeu, mediterraneu e italianu e, sena rimediu, ligure genovesu, sena chi bi siat contradditzione intre custas definitziones. Si finas voste est de acordu chi siat possibile custu, tando cheret narrere chi est implitzita sa risposta subra de su chi intendo pro su essere europeu e pro identidade europea comune». + Voste at descritu sa realidade de sas minorias istoricas presentes in su Continente. Ma sos flussos migratorios de oe sunt faghende naschere comunidades linguisticas noas. Sas limbas de sos migrantes comente interagint cun su territoriu in ue bivent? Si bidet una tendentzia complessiva, unu protzessu evolutivu tipicu de sa limba extraeuropea trapiantada como in Europa? + «Su problema est difitzile meda e diferente dae su chi pertocat sas minorias chi istoricamente s'integrant in su panorama linguisticu e etnograficu europeu: in custu casu su problema abarrat su de preservare e atualizare cantos importantes de sa pluralidade nostra; imbetzes in su casu de sos flussos migratorios noos bi podent essere cada borta bisongios de integratzione e progetos de valorizatzione de idiomas e culturas noos. Tocat a averguare si in su tempus custos idiomas noos podent bogare raighinas e devennere issos matessi parte de su patrimoniu europeu comunu. A ogni manera at a tocare a peswsare a un'identidade continentale noa, in ue sas minorias betzas e sas noas tengiant sa possibilidade de bivere in armonia. Pro custu sas responsabilidades de s'iscola e de s'universidade sunt mannas a beru». + E dae parte de sas istitutziones europeas sunt atuende una politica de tutela e promotzione pro sas limbas de sos immigrados in s'Unione? + «Bi sunt provedimentos chi pertocant mescamente sa didatica. Pero paret chi siat prevalente su bisongiu de s'integratzione: e custu non balet petzi pro sa Ue ma finas a livellu de cada Natzione. Sa Frantza, pro faghere unu paragone, reconnoschet s'arabu dialetale intre sas "langues de France": finas in cue pero sa tendentzia generale abarrat sa de s'assimilatzione linguistica. Si partit dae su presupostu, giustu, chi s'aprendimentu de sa limba de su Paisu ospitante cunsentat oportunidades sotziales prus mannas. Custu podet essere finas beru pero est pessende gosi chi in Italia amus "suitzidadu" sos dialetos e sas limbas de sas minorias, cumprendende a pusti chi teniant unu balore culturale mannu e un'importantzia pedagogica in intro de sos protzessos de formatzione e aprendimentu de repertorios plurilingues». + Pro su chi pertocat sa situatzione italiana, voste at esaminadu s'impostatzione de sa Lege natzionale (n. 482, del 1999) chi tutelat sa limba e sa cultura de sas minorias linguisticas de su territoriu nostru (s'albanesa, sa catalana, sa germanica, sa greca, s'islovena, sa croata, sa frantzesa, sa francu-proventzale, sa friulana, sa ladina, s'otzitana e sa sarda). Cale sunt sos resurtados produidos dae s'atuatzione de custu provedimentu legislativu? + «Tocat a ammentare galu un'atera borta chi sa lege italiana est fata male: naschet dae presupostos betzos, mescamente pro su chi pertocat sa definitzione unificante e discriminante de su cuntzetu de limba minoritaria (dae su tedescu istandard a sos dialetos proventzales de su de Cuneo) e de minoria (acomunende situatziones sotziulinguisticas diferentes meda intre issas, dae sa majoria etnica altoatesina, tutelada e connota meda a sas minorias croatas miseras de su Molise). Impreende criterios discutibiles at lassadu a terra minorias de importu mannu che a sos Zingaros, sos Tabarchinos e sos Galloitalicos de sa Sitzilia. At finas legitimadu su sovertimentu de su panorama linguisticu italianu, cun s'agiudu de amministratziones comunales chi faghiant a binchidas de pare pro decrarare sas comunidades issoro apartenentes a una minoria o a s'atera, sena si curare meda de sa realidade dialetale, isperende gosi de otennere finantziamentos. Ma custa no est sa manera de tutelare sas limbas minoritarias o su deretu de sos chi las faeddant de las podere impreare pro partetzipare a sa bida sotziale e tzivile de sa Natzione, comente aiat isperadu Tullio De Mauro. Mancat una lege-cuadru chi pighet in cussideru sa totalidade de sos impreos linguisticos traditzionales in Italia e siat integrada cun provedimentos "ad hoc" pro sos casos particulares». + Comente istant de salude totu cussos dialetos non cunsiderados dae sa Lege 482 e duncas abarrados sena tutela peruna? S'impreu issoro est caladu o sunt galu vitales? + «Su regressu de sas limbas de minoria est unu datu presente, francu casos particulares, in totu sos cuntesos regionales italianos: e sa Lege 482 no est istada pessada pro modificare custa tendentzia, chi non podet essere cambiada mancu dae provedimentos analogos, ma podet cambiare solu si cambiat sa boluntade de sa gente chi impreat sas limbas. B'at pero prus gente meda chi s'interessat a su patrimoniu linguisticu, e custu, si s'escludent sas istrumentalizatziones politicas, est normale in su cuadru de una ridefinitzione individuale de su sentidu de apartenentzia nostru, a pustis de sa crisi de ateros sugetos de identificatzione colletiva (sos partidos, sas ideologias) e in sa confusione de sos protzessos de globalizatzione». + Un'urtima pregonta subra de su progetu de riforma costitutzionale respintu dae su referendum cunfirmativu. Sa _devolution_ chi previdiat, diat aere promovidu o allupadu sa richesa de sos patrimonios linguisticos regionales? + «S'Italia est istrana: diat cherrere creare su federalismu tzedende cuotas de podere istatale a sas istitutziones locales, ma custu si narat detzentamentu amministrativu non federalismu. Una proposta debile, comente cussa respinta in su referendum coladu, diat aere allupadu sas esigentzias de autolegitimatzione de sos poderes locales: duncas diamus aere bidu naschende una limba lombarda o sitziliana istandard, ma custu non diat aere agiuadu sa salude e valorizatzione de su patrimoniu linguisticu lombardu o sitzilianu». [_bmr_] + (intervista de Gianpiero Comolli www.unita.it) + + ## "Lingue d'Europa" + _Autore_: Fiorenzo Toso _Editore_: Baldini e Castoldi _Data de publicatzione_: 2006 @@ -44480,53 +66977,102 @@ _Isbn_: 88-8490-884 _Paginas _: 206 _Preju_ : 17,50 euros + Sunt 24 sas limbas reconnotas comente ufitziales in intro de sos Istados de s'Unione Europea. E a custu numeru mannu a beru s'agiunghet unu muntone de limbas minoritarias, dialetos e variantes locales chi costituint patrimoniu culturale e identitariu fundamentale de totu sas populatziones chi las faeddant: comente si faghet a s'orientare in intro de custu panorama linguisticu gosi mannu? Sa domo de imprenta «Baldini Castoldi Dalai» publicat oe unu libru chi pro sa prima borta in Italia pintat unu cuadru craru e cumpretu de sa realidade etnicu-linguistica de s'Europa: "Lingue d'Europa". Sa pluralidade linguistica de sos paisos europeos intre tempus coladu e presente (pp. 206, Euro 17,50). Autore de custu bellu biagiu glotologicu e etnograficu intre sos populos e sos idiomas de su Continente nostru est Fiorenzo Toso chi - a pustis de s'esordiu fatu cun chircas dialetologicas subra de s'area ligure dae ue benit isse (Toso est naschidu in Arenzano in su 1962) - imparat in s'Universidade de Ùdine e est liberu dotzente de Filologia Italiana in cussa de Saarbrucken. In su cumintzu su libru tenet unu sagiu introdutivu chi ispricat in manera crara chi sa chistione linguistica europea non podet essere separada dae sa de s'apartenentzia etnica e natzionale. Est a narrere chi tocat a si cunfrontare cun sa pluralidade etnografica europea e cun sas tensiones politicas chi custa at causadu e sighit a causare: rivendicatziones autonomistas e irredentistas, su bisongiu de amparu de sas limbas minoritarias, tensiones intre sos Istados egemones e istitutziones locales, istrategias glotopoliticas noas pro s'Unione europea... + Su volumene sighit esaminende a pilu piticu sas particularidades idiomaticas, culturales e politicas de cada Natzione europea. Pro cada Istadu agatamus una descritzione pretzisa de sa situatzione linguistica sua, dae sa limba ufitziale a sos idiomas minoritarios, finas a s'individuatzione de sas problematicas politicas naschidas dae sa dialetica intre istitutziones e realidades locales. Manna e interessante a beru est sa parte dedicada a s'Italia chi presentat un'studiu pretzisu de sas variedades regionales e est pretzedida dae duas relatziones subra de sa limba natzionale e de sas politicas linguisticas chi s'Istadu italianu at elaboradu dae s'epoca de s'Unidade a como. Pessadu comente unu manuale, su testu de Toso est indispensabile pro sos istudiosos, ma finas unu traballu galanu e discansosu de leghere pro chie si siat tengiat interessu pro su labirintu linguisticu europeu. [_bmr_] + + ## Saharawi: arribados a Fiumicino 250 pitzinnos + Custu mangianu in s'aeroportu de Fiumicino est incumintzada s'operatzione agasagiu pro sos pitzinnos e sos piseddos chi arribant dae sos campos profugos de su Saharawi, chi ant a passare sas ferias in Italia. Cun su coordinamentu de s'Assotziu Natzionale Solidariedade cun su Populu Saharawi, su primu grupu de 250 pitzinnos est isbarcadu cun unu bolu charter de s'Air Algerie dae Algeri e at agatadu s'agasagiu de assotzios e familias meda, dae totu s'Italia, chi ant isseberadu de los retzire, in linia cun unu programma de solidariedade chi sighit oramai dae binti annos. + S'assistentzia a s'arribu est istada garantida dae su personale de Aeroporti de Roma. Dae oe finas a s'8 de triulas nd'ant a arribare ateros, pro unu totale de 515 pitzinnos, dae sos 8 a sos 12 annos. Cun issos, onni deghe pitzinnos, est arribadu un'acumpangiadore mannu. Intre sos assotzios ativos amentamus "Crescere insieme" de Pontedera, "Elouali" de Bologna, "Kabara Lagdaf" de Modena, "Roma accoglie i bambini Saharawi" de Roma e "Bambini senza confine" de Napoli. Su Lazio at a retzire prus de 60 pitzinnos: non petzi familias de Roma e de sas biddas a curtzu, ma finas de Gerano, Olevano Romano, Percile e Subiaco, totus biddas de su comprensoriu de sa comunidade montana de s'Aniene. + In su tempus de permanentzia sos pitzinnos saharawi ant a essere bisitados dae dotores, pro essere seguros chi istent bene: calicunu tenet maladias particulares, che a sa tzeliachia. Si nd'ant a tennere bisongiu, ant a essere curados e alimentados cun unu dieta isseberada pro s'edade issoro. [_sch_] + + ## Deretos a sos istràngios + "Sos deretos de sos pitzinneddos e de cussos prus mannos chi sunt de origine istrangia e chi istant in Italia devent essere garantidos". Sunt propiu s'Unicef e sa Caritas italianas chi ant pedidu a sas autoritades natzionales e locales de si cunfrontare subra de custu argumentu. In su cunvegnu "Essire dae s'invisibilidade" chi est istadu fatu in Roma, ambas organizatziones internatzionales ant sutalineadu s'importu de sa netzessitade de superare sa discriminatzione chi devent aguantare sos minores in sa bida de ogni die. Segundu su Presidente de s'Unicef italiana, Antoni Sclavi, e cussu de sa Caritas, Vittorio Nozza, custu cunvegnu devet servire a aberrere sa de duas fases de s'impignu de custas organizatziones pro agiudare s'infantzia istrangia in Italia, una fase chi cheret s'agiudu de sas istitutziones. In antis tocat a faghere un'istudiu de totu sos giovanos e de comente custos sunt rispetados in sa bida issoro cuotidiana. Petzi gasi est possibile a praticare politicas chi non causant issas matessi tzertas formas de discriminatzione e chi agiudant custa gente a nche essire dae custa cunditzione. [_len_] + + ## 2006-'07, 500 mìgia alunnos istràngios + In cabudanni in sas iscolas italianas b'ant a essere unos 500 migia pitzinnos sena sa tzitadinantzia italiana. Sunt in aumentu sos alunnos de sas iscolas superiores, chi arribant a unos 100 migia, finas si sunt sas iscolas primarias sas chi tenent prus istrangios. In s'annu iscolasticu chi est finidu como, sos istudentes extracomunitarios fiant unos 430 migia, cando deghe annos a oe fiant petzi 50 migia, difatis est propiu in custos urtimos annos chi est aumentadu su numeru de custos istudentes. In sos primos postos bi sunt sos pitzinnos albanesos, marochinos, rumenos e tzinesos, ma finas sos chi arribant dae sa ex Jugoslavia. Segundu cantu narat Vinicio Ongini, de s'ufitziu pro s'integratzione de sos alunnos istrangios de su Ministeriu de s'istrutzione, in Italia s'est creende una situatzione diferente dae sa de su restu de s'Europa, e non petzi ca s'Italia est galu a su cumintzu in su caminu de sa multicultura, ma finas pro sa lestresa chi su Paisu nostru at tentu in custu ambitu e pro sa variedade de sa gente istrangia. B'at prus de 180 logos dae ue arribant custos istudentes e s'area geografica cun sa pertzentuale prus arta de istudentes istrangios abarrat su Nord-Est. Intre sos 100 migia chi in cabudanni s'ant a iscriere a sas superiores, s'80% at a isseberare sos istitutos tecnicos e professionales( in custas iscolas si prevident allievos meda marochinos, cando sos pagos chi s'iscrient a sos litzeos sunt pitzinnos de s'est europeu). Su perigulu, segundu Ongini, de custa situatzione est chi cando b'at cuntzentratzione meda de immigrados in un'istitutu o in una matessi classe, si potzant creare iscolas-ghetto e duncas carteris-ghetto. Si si cunfrontat puru sa situatzione iscolastica de sos italianos cun sa de sos istrangios, si bidet chi sos extracomunitarios agatant in sas iscolas dificultades meda e chi su 25% de issos abbandonant sos istudios.[_len_] + + ## Sa rivista de sos pitzinnos estonianos imprentada in sa limba Võro + "Taheke"(isteddu minore) est sa rivista prus betza pro sos pitzinnos in Estonia, imprentada pro sa prima bia in su tempus de sos sovieticos in su 1960 e sa prima versione in Voro in su mese de Freargiu de su 2005 . Taheke tenet comente letores, sos pitzinnos intre 5-10 annos e est leghida meda in sos asilos. In sa rivista b'at contigheddos e poesias ma finas fumetos, istorieddas, giogos, incastros e contos medas pintados dae sos pitzinnos matessi. Una pagina est dedicada a sas noas de su mese. S'editore at tentu s'idea de imprentare sa rivista a pustis de aere bidu s'esitu de sas cantzones in limba Voro in sa gara in eurovisione in su 2004. Sa limba Voro est una limba Finno-Ugrica non reconnoschida in manera ufitziale, est faeddada in s'Estonia meridionale. E sos linguistas traditzionales la cussiderant che unu dialetu estonianu. Semper e cando est impreada o petzi connoschida dae unas 70.000 pessones, chi sunt pro sa prus parte bilingues. Mancari chi b'apat apidu unu giornale "Uma Leht" in limba Voro leghidu dae prus pessones e imprentadu duas bias a su mese, non b'at perunu giornale o rivista pro sos minores.In "Taheke" b'at contos iscritos siat dae iscritores famados siat dae istudentes chi istudiant sa limba Voro in iscola comente materia facultativa. Sa majoria de sos artistas e illustradores sunt de sas biddas chi faeddant sa limba Voro. Sa rivista est distribuida intre sos istudentes de su primu annu e a sos chi istudiant sa limba in iscola. Su progetu est finantziadu dae unu programma de su guvernu estonianu, "Lounaeesti keel ja kultuur"(limba e cultura de s'Estonia meridionale).[_gbc_] + + ## Passigheddos pro sas limbas minoritàrias in sa Repùbblica Tzeca + In un'intervista su segretariu diretore de su Cussigiu Natzionale Tzecu pro sas Limbas Minoritarias, Andrej Sulitka, at naradu chi sos cambiamentos legislativos chi b'ant a essere in sa Republica Tzeca ant a pertocare sa protetzione de sas limbas minoritarias. Mancari chi s'Atu pro sas Limbas Minores siat coladu in su 2003, sas leges non sunt istadas finas a como aplicadas ca sas amministratziones non fiant galu brontas.Unu de sos cambiamentos at a essere s'aplicatzione de s'Atu e s'ateru s'abolitzione de su divietu de ponnere sos numenes de sa topografia e sa signaletica amministrativa in duas limbas.Cando sa Republica Tzeca est naschida, in su 1918, fiat unu de sos Istados Europeos prus multilingues. Tzecos e Islovacos fiant su 56% de sa populatzione e, intre sos Tzecos, 1/3 de sa populatzione faeddaiat su Tedescu, imbetzes sa majoria de s'Islesia orientale su polacu. In prus tedescos medas o Iddisch faeddaiant s'ebraicu e a pustis s'islovacu e su Romani. In sa parte islovaca Ungheresos e Rutheniasos fiant sa majoria. A pustis de sa segunda gherra mundiale sa situatzione at cambiadu. Sos ebreos e zingaros sunt istados catzados, gosi puru sos tedescos, e sos ateros sunt istados custrintos a una assimilatzione linguistica e culturale. Sa minoria Islovaca est como sa prus manna, pero est sa prus pressada ca su tzecu e s'islovacu sunt limbas afines. E ite at fatu su guvernu tzecu pro bardare sa limba e s'eredidade culturale islovaca, mescamente in custu mamentu in ue sos giovanos chi non lu faeddant sunt in creschida? Su segretariu de su diretore de su cussigiu de sas minorias natzionales at rispustu chi "b'at leges e regulas meda chi permitint s'impreu de sa limba islovaca a su matessi livellu de su tzecu gasi in s'ufitzialidade comente in sas atividades culturales. Non b'at perunu interessu in proponnere s'islovacu in iscola, sos progetos finas a como no ant tentu esitu". [_gbc_] + ## Su guvernu gallesu pedit s'impreu de sa limba issoro in Brussèl + Luego amus a intendere faeddare su gallesu, a su nessi ufitzialmente, in sas istitutziones europeas si sas negotziatziones ant a tennere esitu a pustis de sa rechesta de su guvernu gallesu sa chida colada . Su Cussigiu est discutende sa detzisione de sos Ministros de sos Afares Èsteros europeos subra de sa possibilidade de impreare ateras limbas in sas relatziones cun sas istitutziones europeas, cun riferimentu mescamente a su gallesu cun su guvernu de su Regnu Unidu e cun sas istitutziones europeas. In custa manera su gallesu at a essere impreadu in sos interventos in su Cussigiu de sos Ministros e in sas sessiones plenarias de sa Reunione de sas Regiones (CoR); sa posta a su CoR e a su Cussigiu at a essere in gallesu e sa legislatzione europea bortada in gallesu, at a essere imbiada a su Cussigiu europeu pro la ponnere in sos artzivos. Su Ministru pro sa cultura, s'isport e sa limba gallese, Alun Pugh, at naradu chi"custu est un'ateru passu in antis. Sa limba gallesa est una de sas limbas prus betzas in Europa e est unu deretu de sos tzitadinos podere currespondere cun s'EU in ambas limbas natzionale". "Si sa proposta at a essere atzetada sos costos de sas tradutziones ant a essere pagados de su guvernu europeu." Pero custa solutzione at a essere in cuntrastu cun cussa fata pro sos catalanos, bascos e galitzianos in ue est s'Istadu Ispagnolu su chi pagat e non sos guvernos.[_gbc_] + + ## Travelkids: ispetzialistas de biàgios cun pitzinnos + S'operadore _Travelkids_ chi si ocupat de biagios mannos de familias cun pitzinnos at registradu un'ocupatzione totale de sas pratzas pro su Kenya, Egitto, Costa Rica e Tailandia, chi ant istudiadu una formula familiare noa pro biagiare cun pitzinnos in totu su mundu, acumpangiados dae ghias-animadores chi los faghent disaogare. S'operadore de su grupu _Bestours_ aiat otentu sutzessu meda durante su segundu annu de traballu, bendende biagios pro grupos de 25 pessones cun pitzinnos, chi incruiant finas atividades che a giogos pro sos prus minores gratzias a sa tutela de professionistas. Sa cumpangia de biagios at asseguradu chi un'ateru obietivu de _Travelkids_ est educare e isvilupare s'interessu pro sa natura, su rispetu e sa connoschentzia de ateras formas de bida e de cultura. Pro custu motivu s'impresa collaborat cun s'_ONG Intermon Oxfam_. _Travelkids_ chircat de resorvere sas netzessidades de sos clientes suos pro biagiare cun sos figios.[_vmn_] + + ## Il vento di Kabul. Cronache afghane + _Editore_: Baldini Castoldi Dalai + _Data de publicatzione_: 2006 + _ISBN_: 888490960 + _Paginas_: 367 + _Preju_: 14,88 euros + S'Afghanistan est intradu in manera prepotente meda in sas bidas de sa populatzione a pustis de s'atacu a sas Turres Gremeddigas e paret unu casu risoltu e archiviadu. Ma non s'ischit si b'at a essere paghe e istabilidade. + Sa Domo Bianca lu cunsiderat unu modellu de "democratzia de esportatzione". Mancari bi siant sas fortzas armadas de sa Nato, sos urtimos meses sunt istados sos prus malos dae su 2001. Sos talebanos si sunt organizados un'atera borta e paret chi membros meda de grupos terroristicos de Al Qaeda si nche sunt andende dae s'Iraq. + It'est sutzessu in custos chimbe annos e comente est cambiada sa bida de sos afganos? + Su libru tratat de unu biagiu in Afghanistan in su 2006, de su cumintzu de sa gherra a su terrorismu e sa ruta de su regime talebanu. Sa Ferrario contat sos addovios cun sos abitantes e cun sas feminas chi peri oe sunt postas in presone e acusadas de adulteriu o de si nche fuire dae domo issoro. + Unu biagiu pro cumprendere pro ite sa paghe e s'istabilidade non si connoschent in sa terra chi at ospitadu a Osama Bin Laden. + In totu sas provintzias bi sunt sos americanos e sos surdados de sa Nato, ma sos kamikaze sunt creschende, una realidade noa custa, chi non bi fiat in sos ateros annos de gherra in totu s'istoria afgana. S'Afghanistan dipendet dae sos agiudos internatzionales; est semper su produitore prus mannu in su mundu de opiu e como est ricu finas de armas. Sa libertade de istampa esistit petzi in teoria, ma sos giornalistas non podent mai violare perunu printzipiu sacru de s'Islam. + Dae sa riflesione apassionada de sa Ferrario naschet su ritratu de s'Afghanistan comente unu casu non resortu. Un'Istadu in ue su cuntzetu de democratzia est postu in discussione dae sas traditziones de una sotziedade tribale. + + ## Sa manovra de su Guvernu + Cando fiat istada fata Ministru, sa Turco aiat garantidu su nono a sa presentzia de sas meighinas in sas butegas. Segundu su chi aiat naradu issa, sas apoticarias diant devere devennere semper de prus unu presidiu de su Servitziu sanitariu natzionale, pro garantire sa continuitade assistentziale e pro podere dare sas noas giustas a sos tzitadinos. Propiu pro custu motivu, Turco sighiat a narrere su nono a sas meighinas in sas butegas. Contra a su chi issa aiat semper decraradu, sa manovra atzetada dae su Guvernu de tzentrusinistra at liberalizadu su cummertziu de sos meditzinales de bancu in sas butegas. Sa matessi Turco chi in antis fiat contra a custa cosa, a pustis de custa detzisione de su Guvernu at naradu chi issa est de acordu cun custa initziativa ca garantit sa cuncurrentzia, sa cumpetitividade e sa liberalizaztzione de tzertos setores produtivos.[_len_] + + ## Isole: scritture letterarie, momenti d'Ogliastra + B'at un'iscritora, naschida in Biddanoa ma trapiantada in Irlanda, chi no at ismentigadu s'isula de sa pitzinnia sua. Si narat Rina Brundu Eustace e in custas dies coladas est torrada a sa bidda sua pro sa festa de Santu Basile pro presentare s'urtimu traballu chi at fatu, su libru «Isole: scritture letterarie, momenti d'Ogliastra». Su libru est un'omagiu a sa provintzia naschida como e a sa terra sua chi, mancari bivat a largu meda, issa ammentat semper cun istima manna. Rina Brundu definit s'opera sua "Sa prima antologia de sa provintzia noa de Ogiastra" e in intro de custa antologia issa bestit sos pannos de regista e dassat a sos autores de sos contos chi cumponent su libru, sa parte de protagonistas, francu pro un'articulu iscritu dae issa matessi subra de Giovanna Mulas, iscritora nugoresa, chi bivet giai dae annos in Lanuse e chi s'autora descriet comente "unu pessonagiu atipicu de su panorama literariu italianu". + Su libru est unu biagiu in su tempus e in s'ispatziu. Ma est finas un'invitu a si firmare a pessare torra a su tempus coladu, cussu antigu meda e cussu prus a curtzu. Gasi agatant logu in "Isole" un'istoria, contada dae Luciana Cannas, de s'alluvione chi su 6 de nadale de su 2004 aiat mortu duas pessones e destruidu domos e carreras in Biddamanna e Biddanoa. + In s'antologia, sunt tratados finas sos argumentos de sa limba sarda e sa provintzia noa, de su disigiu de autonomia de Biddanoa e de s'ammentu de un'isoperu de sos annos '50, trascritu in sardu dae sos pitzinnos de s'iscola media, cun s'agiudu de su professore Salvatore Seoni. + + ## Dae sas iscolas de Nùgoro a s'Europa pro imparare sos giogos antigos + Prus de 700 pitzinnos de sas iscolas de sa provintzia ant leadu parte a su progetu de su 2005-2006 "La mia terra, l'Europa", finantziadu cun su Por Sardigna pro sa gherra contra a s'abandonu iscolasticu. Ùndighi iscolas de sa provintzia de Nugoro, prus sos tzirculos didaticos de "Furreddu" e "Calamida"; sos litzeos linguisticu-sientificos e sos istitutos comprensivos de Fonne, Mamujada, Gavoi, Orane, Orgosolo, Orune e Otzana. Paris cun sas iscolas una chimbantina de insignantes e una chentina de babbos e de mamas chi ant torradu a proponnere sos giogos de cando fiant pitzinnos. Sos istudentes ant isseberadu, comente temas, sos chi pertocant sas mascaras de su carrasegare tradizionale barbaritzinu, sos murales, sa limba sarda, sos produtos tipicos. @@ -44534,37 +67080,76 @@ Intre sas ateras atziones fatas in laboratoriu: ispetaculos etno-musicales de sa memoria, cantos, ballos sardos. Operatziones chi ant permitidu su gemellagiu cun ateras iscolas de su continente. Sos otanta pitzinnos de sas tertzas de su tzirculu "Furreddu" sunt istados ospitados in Ayaccio, in Corsica, dae paritzas familias realizende un'iscambiu de esperientzias umanas e sotziu-culturales de importu mannu. [_spn_] + ## Sardigna-Belarus: + Sighit s'atividade istadiale de su Tzentru de Agregatzione Russofonu "Rednoe Slovo" de sa comunidade immigrada dae sos paisos de s'est Europeu e mescamente s'Ucraina, sa Russia, sa Bielorussia, sa Kirghisia e sa Moldova. Sa biblioteca russofona (s'unica in Sardigna, una de sas pagas in Italia), s'est irrichida de ateros volumenes (romanzos, manuales, sagios) in limba russa chi s'ant a podere leare in prestidu gratuitu. Gratzias a su sistema satellitare nou s'ant a podere bidere 5 canales tv russos, 9 canales ucrainos e unu canale bielorussu. Cun su sustentu de su CSV ˝Sardegna Belarus˝, in prus, cumintzat in triulas su Programma ˝La Sardegna incontra la comunita russofona˝ dedicadu a sa comunidae manna immigrada de sos paisos de s'est europeu. In programma una serie de gitas pro connoschere sa Sardigna, bisitas a sas aziendas de importu mannu de su setore eno-gastronomicu pro iscoberrere su tziclu produtivu de custos produtos sardos antigos, pro permitere cussa connoschentzia de s'entroterra a bias pagu connotu finas dae sos immigrados chi istant oramai dae paritzos annos in aterue pro traballu. In sas gitas s'at a faghere finas unu gemellagiu intre immigrados a pitzinnos bielorussos ospites de su progetu Chernobyl Tzitadinos de su Mundu Onlus. Unu mamentu de addoviu chi at a permitere a sos pitzinnos de connoschere s'isula tramite sos traballadores immigrados, mescamente feminas, chi propiu pro podere mantennere sa familia issoro in sa patria, traballant in Casteddu e in Sardigna dassende sos figios issoro a sos parentes. [_spn_] + + ## Somàlia: Ua detzidit imbiu fortzas de paghe + S'Unione africana (Ua) at detzididu de imbiare na fortza de paghe a Somalia. Sos capos de sos 53 paisos aderentes ant adotadu a s'unanimidade, in sa capitale de su Gambia, una risolutzione chi previdet s'imbiu a Somalia de unu contingente militare pro istabilire torra sa paghe in su paisu e favorire su dialogu intre su guvernu provisoriu e sas Cortes Islamicas. "Amus detzididu chi s'Unione africana leet su controllu de sa situatzione in Somalia", at riferidu su presidente de s'organitzatzione, Denis Sassou Nguesso, pretzisende chi s'Ua "at a dare totu s'apogiu a su guvernu ad interim e at a favorire su dialogu internu in Somalia". S'Ua at finas atzetadu sa dimanda de s'Onu de allonghiare finas a sa fine de su 2006 su mandadu de sa missione militare sua in su Darfur, at ispricadu Nguesso. Su mandadu de su contingente Ua in sa regione de su Sudan diat a essere finidu su 30 de santugaine, pro lassare su logu a una fortza de paghe de sas Natziones Unidas, ma su capu sudanesu Omar Hassan al-Bashir at negadu a sos cascos biaitos de intrare a Sudan._[sch]_ + + ## Kola Boof violentada dae Bin Laden + ### 03-07-2006] + ### Secuestrada e violentada pro ses meses dae Osama Bin Laden. Est cantu narat sa famada iscritora afroamericana Kola Boof, chi cheret faghere de custa aventura sa trama de un'ispetaculu de televisione de sa Nbc. Naschida cun su numene de Naima Bint Harith in Sudan, orfana dae pitzinna e adotada dae unu militare americanu, est devennida famada in su 1995 cun su libru feminista "La carne e il diavolo", chi, publicadu in arabu, l'at causadu sa fatwa de cundenna dae su tribunale islamicu de Karthum. Oe est cojuada e tenet duos figios, bivet in unu ranch in foras de Los Angeles. Kola Boof at riveladu a su New York Post de aere fatu un acordu cun sa Nbc pro iscriere sos copiones de carchi puntada de s'ispetaculu "Days of Our Lives"(Dies de sas bidas nostras); una at a essere autobiografica e at a contare comente est finida cun Bin Laden. + ### S'istoria incumintzat in su 1996 in Marrakesh, in Marocu. Issa est seida in unu ristorante cun unu giogadore de pallone sudanesu chi li faghet sa corte candode repente paritzas guardias de su corpus de Osama Bin Laden si acurtziant e nche catzant su cumpangiu. Sa femina resessit a si nche fuire e a arribare a s'albergu; Osama pero la sighit a chircare e sa note matessi intrat in s'aposentu e la violentat. Dae tendo Kola Boof si trasformat in s'iscraa de su sessu de Bin Laden chi la impresonat pro ses meses in sas domos suas in Marocu, francu siat su martis siat sa giovia, chi issu dedicat a pregare. + ### "So istada una pecadora, fia disisperada, tenia gana e devia faghere carchi cosa" amentat s'iscritora devennida simbulu de sas feminas afroamericanas. "Isco bene ite cheret narrere a essere violentada, a dormire cun un omine petzi pro su dinare, a tennere pellitzias e diamantes". Osama Bin Laden, difatis, li at fatu regalos medas: bestires de seda, diamantes mannos, duas domos chi tenet finas oe (una fatoria in su Kenya e un'apartamentu in Sud Africa). "Est istada una cosa orribile a bivere cun issu, galu oe timo chi mi chergiat ochiere". + ### Medas, pero, pessant chi su contu non siat beru e chi chergias petzi balangiare milliardos de dollaros dae da Nbc. Sa duda naschet dae carchi particulare de s'autobiografia: chi Osama a s'ispissu faeddaiat male de sa mama, cando s'ischit chi l'est ligadu meda e chi li piaghent sas pilindoradas ma issa tenet sos pilos nieddos. Non s'ischit galu chi at a interpretare su ruolu de Bin Laden; su de sa Boof est istadu giai dadu a s'atora Kristian Alfonso.[_sch_] + ### + ### > www.lastampa.it] + ### + + ## Contra a s'osteoporosi frùtora e birdura meda + Pro sas feminas mannas chi tenent dae 60 a 83 annos e chi sunt sas chi sufrint de osteoporosi prus de totu, est netzessariu chi mandighent duas bias tantu sa cantidade de frutora e de birdura chi est consumada generalmente. Custu estde importu mannu ca custos alimentos diant aumentare sa parte minerale de sos ossos, una cosa chi diat essere importante finas pro sos giovanos. Custa noa est su resurtadu de una chirca fata dae Susan A.Lanham-New pubblicada in su 2006, in su numeru 83 de su Giornale Americanu de sa Nutritzione clinica. S'Italia, segundu sa Coldiretti est su Paisu de'Unione Europea cun su numeru prus mannu de pessones chi cun prus de 65 annos tenent sa maladia de s'osteoporosi (18,3% a cunfrontu de s'11,4% de s'Irlanda e de su 15,7% de su Regnu Unidu) e segundu sa Lega Italiana Osteoporosi sunt 4 milliones sas pessones cun custa maladia, e de custas, 3 milliones sunt feminas. S'istudiu chi est istadu fatu dimustrat su ligamene intre su consumu de sa frutora e de sa birdura e sa salude de sos ossos, un'istudiu fatu subra 212 giovanos(16-18 annos), 90 feminas(23-37 annos) e 134 pessones prus mannas e betzas(60-83 annos). In sos giovanos e in sos antzianos sa chirca at dimustradu chi sa frutora e sa birdura podent tennere u'efetu positivu in su chi formant sos minerales de sos ossos e in particulare pro s'ischina e su femore, e finas si cheret galu istudiadu bene, paret chi diant faghere bene sa vitamina C de ateros antiossidantes de frutora e birdura. Sos chi ant fatu custa chirca pessant chi sos resurtados devant agiudare su consumu de custos alimentos in sos giovanos chi nde mandigant pagu ma finas in sos prus betzos. In s'Unione Europea nessi su 40% de sas feminas e su 13% de sos omines, a pustis de sos 50 annos ant carchi fratura pro curpa de sa debilesa de sos ossos.[_len_] + + ## Sardigna prima in sa tutela de sos tzetàtzeos + Sas zonas protetas de sa Sardigna sunt sas reinas de "Sas banderas de sos delfinos 2005" de su Cts. Sos resurtados de s'indagine de annu coladu fata in 22 localidades de sas marinas italianas ant produidu una classifica chi premiat s'impignu in sa tutela de s'ambiente. Sas primas de custa classifica sunt sas localidades sardas, cumintzende cun su parcu de S'asinara e de sa Madalena e sighende cun Villasimius e s'Isula de Malu Bentu. Tando si sunt distintas sa Sitzilia e sa Toscana ca faghent progetos meda pro su mare siat sientificos siat pro nde mustrare sas carateristicas a su restu. In Sitzilia mescamente in Lampedusa bi sunt faghende progetos Life, imbetzes in Toscana b'at atentzione meda pro su _Santuario dei Cetacei_ e pro creare un'osservatoriu a posta pro custa chistione. Non sunt postas bene meda Latzio e Campania chi a su chi narat Stefano De Marco, vitzepresidente natzionale de su cts, patint su traficu de sas naes mancari s'interessent meda de sa chistione. S'urtima de totu est sa Calabria chi est cumintzende su caminu pro sarvare sas marinas." Sa pisca professionale arriscat de essere una minetza manna pro sos tzetatzeos, amus pero atzapadu collaboratzione dae sos piscadores" narat Irene Galante biologa marina.[_grs_] + + ## Sa Cummissione europea contra a s'Itàlia + Sa Cummissione europea at detzisu de protzedere contra a s'Italia pro bator infratziones de sa normativa comunitaria chi pertocant sa tutela de sa salude umana e de s'ambiente. Tres casos faghent riferimentu a sa gestione no adeguada de sos refudos. In su de bator, imbetzes, sas autoridades italianas no ant esaminadu su bisongiu de faghere valutatziones de impatu ambientale pro duos caminos noos in Milano. In duos casos sa Cummissione cheret deferire s'Italia a sa Corte de giustitzia europea, imbetzes in sos ateros duos casos est pro imbiare unu parrere motivadu (segunda fase de su protzedimentu de infratzione) pro informare s'Italia chi, si sa chistione de sas infratziones no at a essere risorta a lestru, s'at a faghere intervennere sa Corte de giustitzia. + Stavros Dimas, Cummissariu europeu de s'Ambiente, at naradu: "Si non sunt gestidos in cunditziones de segurantzia sos refudos podent costituire una minetza pro sas pessones e pro s'ambiente. Ispero chi s'Italia potzat risorvere sos problemas chi amus agatadu. In prus, est importante a faghere una valutatzione adeguada de sos progetos de infrastruturas, a manera de evitare o minimare sos efetos negativos pro s'ambiente.[_lmr_] + + ## Sigaretas + S'istudiu americanu fatu dae s'Iscola de Meighina de s'Universidade de Pittsburgh at delusu s'illusione de chie at semper isseberadu sas sigaretas cun pagu nicotina e catrame cun s'isperu de resessire in antis a non pipare prus. A pipare lebiu paret chi diat essere prus perigulosu chi non a isseberare sas sigaretas prus fortes. Custu istudiu americanu at fatu una chirca cunsiderende sas abitudines de unos 12 migia pipadores de Ultraotzeanu; sos sientziados ant bidu chi pro chie pipat lebiu, a agabare custu vitziu devenit prus dificultosu: sa possibilidade de dassare sa sigareta est belle su mesu de chie pipat prus forte. Sos motivos de custu resurtadu sunt pro cumintzare sa cunvintzione chi a pipare lebiu fatzat prus pagu male. 1/3 de chie preferit sas lebias (unos 30 milliones de istadunidensos mannos) isseberat custas sigaretas ca creent de minimare sos perigulos pro sa salude issoro. Imbetzes, sos chircadores, de acordu cun s'Istitutu natzionale de su Cancru, narant chi su perigulu de custa maladia comente finas de ateras, est su matessi pro cale si siat casta de sigareta chi si pipet. In prus chie pipat sigaretas legeras faghet tiradas prus profundas propiu pro soddisfare su bisongiu chi tenent de nicotina. Sa chircadora Hilary Tindle narat de sa netzessitade de prus informatzione subra de custa cosa, de importu meda in sos Istados Unidos, ca si in Europa una lege at eliminadu dae sos pachetos de totu sas marcas de sigaretas paraulas che a "light" o "mild", in America paraulas gasi, chi trampant sa pessone, sunt galu permissas.[_len_] + + ## Andat male s'addòviu de su Wto in Ginevra + No est andada bene sa riunione de sos ministros de su Wto, s'Organizatzione mondiale de su cummertziu, cunvocada in Ginevra pro sarvare su Doha Round. S'atera die, sos ministros ant rinuntziadu a pustis chi pro tres dies, a su chi paret, no ant fatu ateru chi dare ognunu a s'ateru sa responsabilidade de custas dificultades. In sa cunferentzia istampa est istadu naradu chi non b'at progressos, chi sos collochios sunt in crisi, ma chi b'at galu s'isperu de arribare a un'acordu. S'obietivu est de agatare un'acordu intro de custu mese, at naradu Roberto Meregalli, de s'Osservatoriu subra de su Wto. + "Su chi si pessat est de resessire a agatare un'acordu intre sos ses Paisos prus importantes (IUA, Ue, Brasile, Ìndia, Giapone, Nuova Zelanda in duas chidas, e de lu faghere atzetare in ateras duas chidas a su restu de s'organizatzione" - narat Meregalli. "Si no at a essere gasi at a essere impossibile a agatare un'acordu intro de s'istade e custu diat essere unu dannu mannu a beru", at decraradu su cummissariu europeu a su Cumertziu Èsteru, Peter Mandelson. "Sas cosas prus importantes ant a devere essere fatas intro de custu mese" - at sighidu Mandelson. Difatis, a sa fine de su mese de triulas s'at a faghere un'ateru addoviu intre sos 149 cumponentes de su Wto._[lmr]_ + + ## S'arga informàtica + Su perigulu nou pro s'incuinamentu ambientale si narat _e-waste. _Cudda arga informatica chi cada borta at a finire in sa cantina o in su sostre. ismentigada in mesu a su pruere, e finas chi funzionat galu. Custu est su resurtadu de sa calentura de su consumismu tecnologicu, sa lestresa de sostitutzione de su portatile betzu o de su telefoneddu cun s'urtimu modellu essidu in su mercadu chi at a essere semper prus potente, esteticamente bellu e finas prus baratu. Si podent bidere_ _visores betzos o protzessores abbandonados a cutrzu a su cassonete de s'arga: custu at a essere unu gestu de intziviltade dannosu meda pro su praneta. Su problema de s'arga hi-tech est destinadu a arribare a proportziones preocupantes meda, pro sos volumenes chi creschent (est istadu istimadu chi unos 30 milliones de pc, cun una durada de unos duos annos, ant a essere imbolados cada annu in s'America, ma custu discursu podet essere fatu finas pro sas baterias de sos telefoneddos de sos italianos). E tocat a tennere in cunsideru finas sa perigulosidade de sos componentes de sos dispositivos eletronicos che a su mercuriu, su prumu, su cadmiu etc... e ateras sustantzias dannosas chi devent essere lassadas a tesu meda dae sas discarrigas. Pro resorvere custu problema, cando pessamus de comporare un'aparechiu nou, podimus torrare su betzu a su rivenditore, chi lu devet valutare e a pustis ricunsignare a sa dita chi lu produit. O si podet batire su pc in sa pratzedda ecologica de sa comuna ue si bivet. _[rpt]_ + _[repubblica.it]_ + + ## Emigrados: + "Studiare in Sardegna" est su numene de su progetu chi at permitere a 14 pitzinnos de origine sarda de colare un'annu in sas iscolas superiores de Casteddu imparende sa limba e sa cultura de s'Italia e de sa Regione nostra afortende sos ligamenes cun s'isula. S'initziativa promovida dae s'assessoradu regionale de su Traballu e dae su Cunvitu natzionale istatale Vittorio Emanuele II de Casteddu at a interessare sos residentes in sos paisos europeos in ue b'apat Tzirculos e Assotzios de sos emigrados: Belgiu, Frantza, Germania, Inghilterra, Olanda, Ispagna e Isvitzera. In s'annu iscolasticu 2006-2007 ant a essere dadas duncas 14 borsas de istudiu: sos istudentes seletzionados ant a essere ospitados in su Cunvitu natzionale o dae familias inditadas dae su matessi cunvitu. Sos pitzinnos chi ant a istudiare pro un'annu iscolasticu (ma si previdet chi at a sighire pro ateros duos annos) in sas iscolas superiores de Casteddu, ant a podere frecuentare sos litzeos, sos istitutos tecnicos e sos professionales. Pro ogni paisu europeu interessadu a su progetu ant a essere leados duos istudentes (una pitzinna e unu pitzinnu) intre sos 14 e sos 17 annos chi connoscant unu pagu sa limba italiana. @@ -44571,148 +67156,304 @@ Sas dimandas cherent presentadas (o imbiadas in racumandada a/r) intro de su 31 de triulas de su 2006 a su Cunvitu Vittorio Emanuele II, carrera de Cesare Pintus 09100, Casteddu. Su testu de su bandu de cuncursu si podet abaidare in su situ de sa Regione Sardigna. [_spn_] + ## "Studiare in Sardegna" + "Studiare in Sardegna" est su numene de su progetu promovidu dae s'Assessoradu de su Traballu, formatzione professionale, cooperatzione e seguresa sotziale de sa Regione Autonoma de sa Sardigna, in collaboratzione cun su cunvitu natzionale istatale "Vittorio Emanuele II" de Casteddu. + Custu progetu pertocat totu sos istudentes de origine sarda, chi tengiant un'edade intre sos 14 e sos 17 annos, residentes in sos Paisos europeos in ue bi siant tzirculos e assotzios de immigrados (Belgiu, Frantza, Germania, Inghilterra, Olanda, Ispagna e Isvizera), e tenet comente finalidade sa de imparare a custos pitzinnos sa limba e sa cultura italiana e sarda, e de afortire sos ligamenes cun sa Sardigna. + "Studiare in Sardegna" previdet s'atributzione, tramite bandu de cuncursu, de 14 borsas de istudiu pro s'annu iscolasticu 2006-07, cun sogiorno de sos alunnos in su cunvitu natzionale e/o in familias seletzionadas dae su cunvitu matessi, pro sa frequentzia de un'annu iscolasticu (rinnovabile pro ateros duos annos) in sas iscolas medias superiores de Casteddu pro sas areas iscolasticas de indiritzu umanisticu (litzeos), tecnicu (agrariu, cummertziale, industriale) e professionale (alberghieru, nauticu). + Pro cadaunu de sos 7 Paisos europeos cuinvoltos in su progetu ant a essere seletzionados 2 partetzipantes, 1 pitzinnu e 1 pitzinna. + Sa dimanda de ammissione a su cuncursu e sa documentatzione relativa s'ant a devere presentate intre de su 31 de triulas a: Convitto nazionale Vittorio Emanuele II° Via Cesare Pintus 09100 CAGLIARI. Pro ateras informatziones, e-mail: + segreteria.alunni@convitto.cagliari.it [bmr] + + ## Salude: + In sas feminas chi tenent intre 60 e sos 83 annos, chi sunt sas prus sugetas a s'arriscu de osteoporosi, addopiende sas cantidade de frutora e ortalitzia mandigada diat acreschere de su 5 pro chentu su contenutu minerale osseu, ma resurtados positivos si otenent finas cun sos pitzinnos. Est custu su resurtadu de sa chirca - narat Coldiretti - fata dae Susan A. Lanham-New de su Centre for Nutrition & Food Safety de s'University of Surrey, Guildford, United Kingdom e publicada in su N.83 de s' American Journal of Clinical Nutrition, de lampadas de su 2006. S'Italia - narat s'assotziu de sos cultivadores diretos- est su paisu de s'Unione Europea chi tenet pessones meda de prus de 65 anni malaidas de osteoporosi (18,3 pro chentu contra a 11,4 pro chentu de s'Irlanda, e su 15,7 pro chentu de su Regnu Unidu) e cunforme a sa Lega Italiana Osteoporosi sunt 4 milliones sas pessones malaidas; 3 milliones sunt feminas. S'istudiu at verificadu su ligamene intre su cunsumu de frutora e ortalitzia e s'istadu de salude ossea cun riferimentu a sos contenutos minerales in grupos anagraficos diferentes formados dae 212 pitzinnos (chi tenet intre sos 16 e sos 18 annos), 90 giovanos (chi tenent intre sos 23 e sos 37 annos) e 134 pessones mannas o antzianas (chi tenet intre sos 60 e sos 83 annos). In sos giovanos e in sas pessones antzianas - narat sa Coldiretti - est istadu bidu chi sa frutora e s'ortalitzia podent tennere un'efetu positivu pro su chi pertocat su contenutu de minerales de sos ossos mescamente pro sa colunna vertebrale e s'ossu sacru e, finas si su mecanismu cheret verificadu, su contenutu de vitamina C de ateros antiossidantes ispetzificos de s'ortofruta parent tennere un'efetu positivu. Sos autores de s'istudiu pessant chi siant resurtados chi devent animare sa gente e mescamente sos giovanos a mandigare frutora e ortalitzia. In s'Unione Europea - congruit sa Coldiretti - a su nessi su 40 % de sas feminas e su 13% de sos omines, colados sos 50 annos leant fraturas cajonadas dae sa debilesa de sos ossos. [spn] + ## Sa coalitzione de sas fèminas de Sèrbia e de Kosovo + Sa Rete de sas feminas kosovaras e sas Feminas in nieddu de sa Serbia si sunt unidas in una Coalitzione patzifista pro intervennere in sos negotziados subra de s'istatus de su Kosovo. Sa Coalitzione faghet riferimentu a sa risolutzione 1325 de s'Onu subra de su ruolu de sas feminas in sos protzessos postbellicos. + Sa Coalitzione at pubblicadu dae pagu su primu comunicadu suo faeddende de sos negotziados subra sa protetzione de su patrimoniu culturale. Su comunicadu sutaliniat chi sas autoridades de sa Serbia e de su Kosovo non ant leadu in cunsideru sa risolutzione 1325 de s'Onu, chi pedit a sos guvernos de faghere partetzipare sas feminas a sos protzessos postbellicos, e informat chi sa Coalitzione at detzisu de cumintzare negotziados parallelos. Est sa prima bia, in sos urtimos bindighi annos, chi ant formadu una coalitzione intre duas organizatziones de sa Serbia e de su Kosovo. Su primu addoviu intre sa coordinadora de sa Rete de sas feminas kosovaras Igbala Rogava, e sas rapresentantes de sa Feminas in nieddu, Stasa Zajovic, Jovana Vukovic e Vera Markovic est istadu fatu in su mese de martzu de ocannu in Belgrado pro allegare de sa situatzione politica de sa Serbia, de sa segurantzia, de sa paghe in sa regione e de sa partetzipatzione de sas feminas a custu protzessu. + In cussa riunione ant allegadu de sa collaboratzione issoro pro su tempus benidore: riuniones in paris, mesas tundas, cumprensione femminista de s'importantzia de sa segurantzia, partetzipatzione de sas feminas a su fraigu de sa paghe, organizatzione de negotziados parallelos de sas feminas in ue ant a essere cummentadas e crtiticadas sas positziones e sas conclusiones ufitziales (serbas e kosovaras) de sos grupos de negotziatzione. [_lmr_] + + ## CTS Ambiente: + Bator amministratziones de sa costa de sa Sardigna sunt intre sas prus impignadas de Italia in sa tutela de sa biodiversidade, de sos tzetatzeos e in sas atividades de sensibilizatzione pro su chi pertocat sa gestione e sa cunservatzione ambientale. Portu Turre pro s'isula de s'Asinara, su parcu natzionale de s'Artzipelagu de Sa Madalena, Villassimius pro s'area marina proteta de Capu Carbonara, s'area marina proteta penisula de su Sinis-Ìsula de su Mal di ventre in provintzia de Aristanis sunt istadas premiadas cun bator (Asinara) e tres delfinos (sas ateras areas), chi currispondent a balutatziones intre s'otimu e su bonu, in s'editzione de su 2005 de sa campagna "Il Veliero dei Delfini", promovida dae su Cts Ambiente, in collaboratzione cun su ministeriu de s'Ambiente e cun su cumandu generale de sas capitanerias de portu. In sa de tres editzione de s'initziativa, chi at fatu tapa in sas localidades de sas costas de Italia e chi at a essere torrada a faghere custa istade, sunt istados dados cuestionarios partzidos in chimbe partes a sas amministratziones bisitadas pro balutare s'interessu issoro pro su chi pertocat su rispetu de s'ambiente, sa presentzia de ispetzies protetas, s'impatu de su traficu nauticu e de sa pisca professionale. Sa Sardigna est sa regione prus impignada sighida dae sa Toscana, cun bator localidades premiadas cun tres e duos delfinos (Portu Ercole, Portu Santo Stefano, Portoferraio, Portu Azzurro), dae su Latziu (cun s'area marina de Ventotena, Gaeta, Ponza e Tzivitavecchia) e dae sa Sitzilia, cun ses localidades signaladas: Lampedusa pro s'area marina proteta de sas Pelagie, Favignana, Mazara del Vallo, Capo Murro, Pantelleria e Catania. [spn] + ## Regione: lege noa pro sa limba friulana + Sa Giunta regionale, in s' urtima seduta, at costituidu su grupu de traballu incarrigadu de predisponnere unu disignu de lege pro su chi pertocat sa limba e sa cultura friulana. Su provedimentu at a cambiare sa lege regionale 15/96, como in vigore, amerende cumpetentzias noas leadas in s'interi dae sa Regione subra de sas limbas minoritarias. Faghent parte de su grupu de traballu: Pier Carlo Begotti (coordinadore), Bojan Brezigar (segretariu), William Cisilino, Licio De Clara, Rosalba Perini, Carlo Puppo e Federico Rossi. [spn] + ## Isòperu de su fàmene in sos IUA contra a sa gherra in Iràq + "4th of July: Troops Home Fast" est su titulu de s'isoperu de su famene in dae in antis de sa Domo Bianca oe, die de sa festa de s'Indipendentzia americana. S'isoperu est fatu pro pedire chi sas tropas si ritirent deretu dae s'Iraq e pro ammentare mortos e fertos de sa gherra e de s'ocupatzione. At a partetzipare Cindy Sheehan puru, sa "mama paghe" americana, paris cun ativistas, veteranos de sa gherra in Irak e familiares de militares. Intre sos partetzipantes peri su Tenente Ehren Watada, dae su 22 de lampadas su primu ufitziale americanu a si refudare pubblicamente de andare a Iraq e sa mama sua, Carolyn Ho. Ant a partetzipare a custa initziativa 1500 tzitadinos americanos, personagios de s'ispetaculu, cumponentes de su Cungressu, veteranos, musitzistas, iscritores e religiosos. In tzitades americanas meda s'ant a faghere manifestatziones de solidariedade cun sas pessones chi sunt manifestende in dae in antis de sa Domo Bianca. In ateras partes meda de su mundu sunt in programma manifestatziones analogas cun isoperu de su famene, mescamente in Germania, Irlanda, Ecuador e in Italia in Firenze e in Roma. [_lmr_] + + ## Tzina-Itàlia + Su Ministru Alfonso Pecoraro Scanio oe in Pechinu at inauguradu sa "Chida birde Sino-Italiana", chi diat essere sa chida de un'agiudu intre s'Italia e sa Tzina pro sa protetzione de s'Ambiente e pro s'Isvilupu Sustenibile chi s'at a concruere su 7 de triulas. Su calendariu previdet initziativas meda ue ant a essere narados sos resurtados tentos dae su programma cumintzadu in su 2000 chi at bidu su Ministeriu de s'Ambiente e de sa Tutela de su Territoriu paris cun sas istitutziones tzinesas faghende progetos meda pro su monitoragiu e sa gestione de s'ambiente. Sos progetos realizados finas a oe sunt 57, e sunt istados fatos dae unu grupu italo-tzinesu cun sa sede in Pechinu e in Shanghai cumpostu dae prus de 60 espertos. Sos progetos sunt istados fatos subra de argumentos meda, dae sa protetzione e su mantenimentu de sas risorsas naturales a sa gestione de sas risorsas idricas, dae sa valorizatzione de s'arga a s'isvilupu de sas fontes rinnovabiles, dae sa pianificatzione urbana a sa protetzione de s'ambiente in sas zonas poveras, a sa protetzione de sa biodiversidade e a sa gestione de sos padentes. Ogni progetu est istadu fatu segundu sos obietivos e sos programmas de sas Cunventziones e de sos Protocollos de sas Natziones Unidas. Sos resurtados ant a essere presentados in 7 seminarios tematicos e in una sessione plenaria dedicada a sos efetos de custa esperientzia. At a bennere inauguradu finas unu padillione italo-tzinesu eco-efitzente, realizadu cun sas tecnicas italianas in s'Universidade Qinghua de Pechinu, e s'at a bidere sa posta de sa prima preda de su Ministeriu de s'Ambiente Tzinesu nou. Pro sos progetos realizados finas a oe sunt istados impreados186 milliones de euros. Pro nde testimoniare s'esitu, s'annu coladu su Guvernu tzinesu at assignadu su Premiu Internatzionale pro sa sientzia e sa tecnologia a Corrado Clini, chi est su diretore generale de su Ministeriu de s'Ambiente e de sa Tutela de su Territoriu.[_len_] + + ## Àera cunditzionada + Cun s'aera cunditzionada tocat a istare atentos a sos problemas respiratorios chi podet causare e a s'isprecu de s'energia. Tres motivos chi nos podent cumbinchere a impreare megius s'aera cunditzionada, sunt chi non nos devet causare malores, chi devimus istare atentos a sas bulletas de sa lughe e chi totu paris podimus cuntribuire a s'istraviu energeticu de s'Istadu. Custu est su chi at naradu su Ministru de sa salude Livia Turco, rispondende a una litera chi est istada pubblicada in su setimanale Republica Salude subra de s'aera cunditzionada. Segundu issa, s'aera cunditzionada est un'agiudu de importu mannu pro istare megius cando b'at calore ca megiorat sa cunditzione de sa pessone e duncas in unu postu de traballu agiudat sa produtividade. A s'atera ala pero, un'impreu malu de custa podet dare problemas a sa salude e a s'economia energetica de s'Istadu: est istadu istudiadu un'aumentu de sintomos de sa respiratzione che a sa rinite, ma podet causare finas mamentos de disagiu cando si colat dae logos chi tenent una temperadura diferente meda intre issos. Propiu pro custu, su Ministru de sa Salude at elencadu unos cussigios pro un'impreu prus bonu de s'aera cunditzionada. Issa at naradu de serrare ghennas e bentanas cando custa est in funtzione; de ponnere s'aera a una temperadura chi siat petzi 3-4 grados prus bassa de sa esterna; de no impreare s'aera cando non b'at nemos e istare atentos a innetare semper sos filtros de su machinariu pro chircare de non faghere acumulare fungos chi a pustis si perdent in s'ambiente.[_len_] + + ## Su Parlamentu europeu aprovat s'impreu de sas limbas coufitziales de s'Ispagna + Su Parlamentu - integradu cun su presidente Jose Borrell e finas cun sos 14 vitzepresidentes - at aprovadu s'impreu de sas limbas coufitziales in sa comunicatziones de s'istitutzione cun sos tzitadinos. Totu custu est istadu detzisu in una votatzione apretada de sos vitzepresidentes, chi si sunt divisos a metade: 7 votos in favore e 7 contrarios, duncas est agabada cun su votu de calidade favorevole de Jose Borrell. Totu sos vitzepresidentes de su partidu populare europeu (PPE), ant votadu contra, ma su restu de sos grupos politicos ant votadu in favore. Pro more de custa detzisione sos tzitadinos bascos, catalanos, valentzianos, baleares e galitzianos ant a podere imbiare petitziones e iscritos a su Parlamentu Europeu in sas limbas coufitziales e los ant a rispondere in sas matessi limbas. In sa matessi manera, ant a essere rubricados in sas paginas web de custa istitutzione sos atos de codetzisione intre su Parlamentu e su Cussigiu. Sas tradutziones las at a faghere s'Eurocamera in deretura chi las at a imbiare a s'istadu Ispagnolu. [_gpd_] + + ## Sa Benetton at regaladu a sos Mapuches ètaros meda de terra inutilizàbile + Sos 7514 etaros de terra chi Luciano Benetton at torradu a sos mapuches (populatzione indigena de s'Argentina) sunt inutilizabiles. E tando s'amministratzione provintziale de Chubut l'at torrada a chie l'at mandada. + Sa cuntierra longa intre sos indigenos mapuches de s'Argentina e sa multinatzionale italiana Benetton at a sighire. Sos territorios chi s'industriale de Treviso- e finas propretariu de pagu prus o mancu unu millione de etaros in Patagonia- aiat detzisu de torrare a sos propietarios legitimos, cun s'agiudu de su guvernu de Chubut sunt istados controllados dae s'Istitutu natzionale de tecnologia agricola chi at tzertificadu sa paga retzitividade produtiva: petzi su 5 pro chentu de su totale podet esser utilizadu**.** Custa donatzione est istada fata in su 2004 dae sa Benetton tramite sa _Compañia de Tierras del Sur Argentino_, un'azienda prestanumene, chi fiat istada pessada comente s'unica solutzione pro agabare sa disputa cun sos indigenos chi pediant sos deretos naturales issoro contra a sa chi mutiant un'ocupatzione illitzita. Medas bortas sos Mapuches e sos Benetton ant chircadu de agabare sa chistione. Cussos 7514 etaros fiant istados pessados dae sa multinatzionale pro si sabunare sa cussentzia cun sos indigenos. S'azienda italiana aiat naradu " est unu cuntributu cuncretu, simbolicu, pro sa solutzione de un'iscontru istoricu". Ma sos Mapuches si fiant refudados dae s'incumintzu de atzetare sa proposta "Sa Benetton non podet donare su chi no est issoro"aiat naradu su populu. Est unu logu a 50 chilometros dae Gualjaina e a 150 dae Esquel. Sa propiedade deviat esser lassada a sa provintzia chi l'aiat destinada a usu esclusivu de sa populatzione mapuche. Ma su territoriu est resurtadu improdutivu e sos finantziamentos pro nche l'acontzare isproportzionados meda.[_rpt_] + + ## Grètzia, sa discriminatzione de sos catòlicos + A medas diat podere parrere un'assurdidade e imbetzes est beru: no est fatzile a essere catolicos in unu Paisu cumpostu, pro sa majoria dae cristianos. No est fatzile in Gretzia, in ue su 98 % de sas pessones si reconnoschet in sa Cresia cristiana ortodossa ponende in minoria sas ateras cunfessiones cristianas, chi a s'ispissu non sunt cunsideradas. "Sunt tolleradas ma non sunt incoragiadas" aiat naradu, diplomaticamente, s'ambasciadore italianu in Atene Gian Paolo Cavarai in s'addoviu cun su Patriarca e sa delegatzione venetziana in pellegrinagiu in Gretzia. Mescamente no est fatzile a ponnere de acordu una comunidade catolica mista: in una Gretzia chi tenet prus pagu de undighi milliones de pessones bi sunt petzi 50.000 catolicos "locales" (de origine grega) cando chi est creschidu meda, mescamente dae sos annos 80, su numeru de sos catolicos immigrados (mescamente filipinos, polacos e albanesos) chi sunt arribados a essere pagu prus o mancu 200 e le 300 milli pessones. + + ## Sa Bartzellona de Gaudí + S'architetu Antoni Gaudi, s'artefitze de sa _Sagrada Familia_, s'icona de sa tzitade de Bartzellona, diat essere cuntentu meda si diat ischire chi sete de sos monumentos progetados dae isse sunt catalogados comente "Patrimoniu de s'Umanidade" dae s'Unesco. 600 delegados de 180 biddas ant istimadu totu su traballu de custu artista pro su praghere de turistas meda chi totu sos annos cuntemplant s'opera sua. + Sa tumba e sa fatzada de sa _Sagrada Familia_, sa _Casa Vicens_, sa _Casa Batlo_ - una prenda de su Modernismu -, sa tumba de sa _Colonia Guell_ e su _Palazzo Guell_ tzertificant s'aportu de s'artista in s'evolutzione de s'architetura e in sas tecnicas de fraigu de sos seculos XIX e XX. + Dae bator annos, dae cando totu custas operas sunt bisitadas dae su pubblicu, sos turistas ant iscobertu cun interessu prus mannu sas richesas architetonicas de Bartzellona. + Sa _Casa Mila_, de su 1906-12, est formada dae pedra calcarea e tenet un'istrutura architetonica de traes e pilastros. S'intrada est pretziosa meda e b'at un'iscala manna. Finas sa mobilia de custa domo est istada creada dae Gaudi.[_vmn_] + + ## Su limbàgiu de sos signos nos giughet a s'orìgine de sas limbas + Dae 30 annos, sos pitzinnos de un'iscola de surdos e tzurpos de Nicaragua comunicant cun una limba de signos chi nemos li at imparadu e chi at postu pregontas meda subra de s'evolutzione de sas limbas. + Sa "limba" de custos pitzinnos tenet regulas comunas a sas ateras limbas. Sos espertos narant chi tratos meda de sa limba no sunt trasmissos culturalmente, ma naschent dae sa forma naturale chi s'umanidade usat pro formulare su limbagiu. + S'isvilupu de sa comunicatzione intre sas pessones est istudiadu dae annos meda. Sos "naturalistas" narant chi sa grammatica est integrada dae su cherbeddu; in cambiu, sos sustenidores de sa teoria "educativa" narant chi sa limba si trasmitit culturalmente. + Est difitzile a ischire chie narat sa cosa giusta ca sa majoria de sas limbas tenet un'origine millenaria e est impossibile a determinare comente si sunt formadas. Pro custu motivu, sa limba inventada dae sos pitzinnos surdos de Nicaragua est cunsiderada rara e a foras de sas cosas comunas. + A su solitu sos istudiosos chircant s'evidentzia archeologica de sas origines de sas limbas. + Ann Segas, autora de un'articulu de sa rivista _Science_ chi at descritu custa iscoberta, narat chi est sa prima borta chi si podet bidere unu protzessu de su genere in atzione ca sos creatores suos sunt galu bios. Cando naschet, s'omine non tenet sa grammatica giai incorporada a su cherbeddu, ma benit a su mundu cun capatzidades de aprendistadu. + In antis de su 1980, sas pessones surdas e tzurpas istaiant in domo issoro, ma dae su 1981 est naschida custa iscola chi at permitidu a sos pitzinnos de comunicare. Issos matessi ant inventadu unu sistema de gestos pro faeddare. A sa prima fiant gestos comente de mimu, chi diat faghere una pessone pro ispricare carchi cosa sena impreare sas paraulas. + Una de sas carateristicas prus importantes de sa limba de sos pitzinnos est de s'iscambiare s'informatzione in frammentos prus minores pro realizare un'idea. Custu protzessu est prus isvilupadu in sa fase de sa pitzinnia chi non intre sas pessones mannas, pro su fatu chi resessit megius in sa prima edade.[_vmn_] + + ## Comente si devenit vegetarianos + Unu grupu de chircadores inglesos at chircadu de rispondere a custa pregonta:_ Dae ite dipendet sa preferentzia de onniunu pro sa petza, sa pasta o s'ortalitzia? _Duncas ant analizadu sas preferentzias alimentares de 200 copias de gameddos eterozigotos e omozigotos, custos tenent su matessi patrimoniu geneticu e si podent bidere sas diferentzias intre eredidade biologica e influentzia ambientale in unu matessi nucleu familiare. S'istudiu at dimustradu s'influentzia culturale petzi pro carchi casta de mandigu. Sa preferentzia pro sos mandigos che a sa petza e su pische est de genia ereditaria imbetzes, cussa pro s'ortalitzia e sos durches est unu fatu culturale e ambientale. Est una chistione de abitudine chi naschet in familia dae sas impositziones diretas o indiretas de sos babbos. Jane Wardle sa chircadora chi at coordinadu s'istudiu, narat chi finas a como no est craru pro ite s'ambiente influit meda petzi pro sa frutora, s'ortalitzia e sos durches. Forsis est sa majoria de sas variedades de custos mandigos chi at permitidu sa predominantzia de su fatu culturale subra de cussu biologicu. Ma de seguru s'influentzia de sos babbos est essentziale meda pro faghere sas abitudines alimentares chi abarrant pro totu sa bida. Custu est un'istudiu interessante meda, chi diat agiuare a iscoberrere sos mecanismos de sos disturbos alimentares che a s'obesidade infantile.[_gcl_] + + ## Prèmiu Fabrizio De Andrè + Pro sos amantes de sa musica italiana de autore torrat su Premiu "Fabrizio De Andre" chi s'at a tennere in Roma su 6, 7 e 8 de triulas in Piazza Fabrizio De Andre, a sas 9 de sero sena pagare. + In su palcu s'ant a esibire sa Banda Arvalia, Enzo Avitabile e i Bottari di Portico, Piccola Banda Ikona e Rocco Papaleo, chi at a leghere sas poesias de ses de sos doighi finalistas de sa setzione "Poesia". + Su 7 de triulas imbetzes at a essere su turnu de Alessandro Benvenuti e La Banda Improvvisa, Alibia, Dolcenera e s'iscitore Marco Lodoli, chi at a leghere ateras operas de ateros ses finalistas de sa setzione "Poesia". + In prus, in custas primas duas seradas s'ant a esibire (sete pro sero) sos batordighi finalistas de sa setzione "Musica". + Sabadu 8 de triulas ant a cantare sos Almamegretta, Roberto Citran, Fluydo, sos Andhira, Giancarlo Onorato, I Tarantolati di Tricarico, Luca Madonia e Mario Venuti. + Organitzadu dae _Look Studio_ cun sa diretzione artistica de Paolo Dossena e de Luisa Melis, su Premiu "Fabrizio De Andre", a sa de chimbe editzione, at a essere presentada dae su giornalista Massimo Cotto. Sa giuria est cumposta dae Gianni Paris (Presidente XV Munitzipiu de Roma), Adriano Labucci (Presidente de su Consigiu de sa Provintzia de Roma), Toni Maraini, Marco Lodoli, Claudio Damiani, Roberto Gasparini, Dino Piretti, Gianna Bigazzi, Vanni Pierini, Paolo Dossena, Luisa Melis e dae ateros giornalistas.[_vmn_] + + ## Ucraina, una Babele sena guvernu + Cara a ue andat s'Ucraina? A nuddue ca su Guvernu non b'est e sos problemas linguisticos, economicos, internatzionales chi tenet sunt andende de male in peus. Sos tres partidos in "colore de arantzu" sunt brighende dae duos meses subra de sa coalitzione de formare e eris si sunt arrendidos: a pustis de aere detzididu cun una luta manna chi su capu, intre Nasha Ukraina, su partidu de su presidente Viktor Jushchenko, e su blocu de Julija Tymoshenko, deviat essere sa Tymoshenko, eris Oleksandr Moroz, capu de su Partidu sotzialista chi at otentu su chimbe pro chentu de sos votos, at provocadu sa rotura narende chi diat aere aderidu a sa coalitzione petzi si l'aerent eleghidu comente portaboghe de sa Camera. Nasha Ukraina aiat refudadu ca aiat giai naradu chi emo a s'eletzione a primu ministru de sa Tymoshenko e non podiat acordare a su partidu prus minore de sa coalitzione sa segunda carriga prus importante. Pro curpa de custas chistiones s'Ucraina est abarrada sena guvernu. + A custos problemas s'agiunghent problemas economicos e energeticos. Ma sas chistiones prus graves pertocant sa Nato, e su progetu de sa Jushchenko de bi faghere intrare s'Ucraina contra a s'opinione de sa majoria de sos tzitadinos, e sa chistione linguistica. + Su tres duos de sos ucrainos faeddant semper in russu, e medas de custos non bi la faghent a comunicare in ucrainu. Su Partidu de sas Regiones de Viktor Janukovych est gherrende pro imponnere su russu comente segunda limba ufitziale, e in regiones meda l'at decraradu limba regionale. Sa reatzione de su guvernu est istada negativa meda: sas risolutziones subra de custas initziativas sunt istadas decraradas nullas pro ite incostitutzionales. In beridade, pero, non tocat a su guvernu tzentrale a faghere custu ma a sa Corte costitutzionale, chi no at fatu nudda. + Sa chistione pero est difitzile meda. Su bonu de sos ucrainos faeddant in russu ca su Paisu est istadu colonizadu dae seculos - e ca s'Ucraina faghet parte oe de una regione, sa Crimea, chi non fiat ucraina e in ue de reghente bi sunt istadas manifestatziones chi ant fatu cantzellare sas manovras congiuntas Ucraina-Nato. Sas pressiones pro ripristinare sa limba autoctona sunt legitimas: s'esempru catalanu at cumbintu finas sos ucrainos chi preferint su russu a imparare a impreare s'ucrainu. Ma sa situatzione de sa Catalugna est diferente: in cue no ant proibidu dei esponnere iscritas in ispagnolu, e chie cumprendet petzi s'ispagnolu no arriscat de s'avelenare ca non cumprendet sos fogios de sas meighinas, comente capitat imbetzes in Ucraina. Janukovych, chi isetat de si ponnere de acordu cun unu de sos partidos "colore de arantzu" pro formare una coalitzione de guvernu, est istadu in custos meses colados abile meda. Su partidu suo, sa Partija Rehioniv, s'est decraradu "hotova do kompromisiv", prontu a su cumpromissu, e est prontu a istudiare totu sas ipotesis de coalitzione de guvernu. Ant chircadu de non faghere parrere sa rivendicatzione linguistica comente una positzione de nostalgia de s'Unione Sovietica: pro custu abaidant a sos "istandard europeos" de tutela de sas limbas minoritarias e cherent una legalizatzione chi non pertochet petzi su russu, ma finas sas ateras limbas faeddadas a livellu regionale. [_bmr_] + + ## RADIO1: + Sa pisca de sa tunnina in Sardigna, sos esitos de s'ispumante italianu, sa gastronomia alsatziana, una mustra fotografica itinerante subra de sa coghina italiana de sos urtimos chimbanta annos, e sa bonas maneras in sa mesa. Custos sos argumentos chi ant a essere proponnidos mercuris 12 de triulas a sas 18.38 dae Laura Pintus in su programma eno-gastronomicu "A tavola" de Rai RadioUno: sa pisca de sa tunnina in Sardigna. In s'isula de Santu Perdu in Carloforte b'at una de sas tonnaras prus antigas de su mediterraneu. Nicolo' Puggioni rais de sa matantza contat custu ritu antigu meda. [_spn_] + ## Aràbia Saudita: un'editu de su re contra a sas violèntzias a sas fèminas + S'ordine no est de cussos chi si podent ponnere a un'ala ca arribat propiu dae su re. E in Arabia Saudita su re contat a beru. S'ordine de su re Abdullah est de faghere cummissiones de istudiosos de deretu familiare, fatas dae espertos de shari'a, de sotziologia e de psicologia, pro monitorare e punire sas violentzias domesticas. + Sos cumponentes de sas cummissiones, chi ant a rispondere a su guvernu, ca a su progetu partetzipant 7 ministerios, ant a essere peri agiudados dae unu numeru birde ue, cun sa garantzia de s'anonimadu, sas vitimas de abusos e violentzias ant a podere mutire pro otennere giustitzia. De seguru no est in Arabia Saudita ebbia chi feminas e pitzinnos sunt vitimas de violentzias in familia, ma in unu paisu chi est conservadore meda in sa religione, su ruolu de su capu familia est in pratica su de unu despota. Peruna femina aiat mai pessadu de denuntziare su babbu, su frade o su maridu pro sas violentzias subidas. Ma custa est sa sotziedade de sa televisione e sa presentadora Rania al-Baz, in su mese de abrile de su 2004, andat in sa trasmissione cun sa cara devastada dae sas fertas, narende chi est istadu su maridu a la ferrere in custa manera. Ant a serbire 12 interventos chirurgicos a sa cara pro li torrare sa bellesa chi teniat. + "Chergio chi su chi m'est capitadu servat pro allegare de sa cunditzione femminile in su Paisu meu", aiat naradu Rania. S'istoria sua cummovet totu su Paisu e devenit unu signale pro sas feminas: est possibile a si rebellare. Ma non totus sunt pessonagios televisivos famados e, in fines, Rania puru est istada custrinta a si nch'andare a Pargi. Ma s'istoria sua a su mancu est serbida pro cumintzare unu percursu nou pro sas feminas in Arabia Saudita.[_lmr_] + + ## In su tabacu s'antìdotu a s'AIDS + Forsis est istadu agatadu s'antidotu pro s'AIDS. Sa sarbesa dae custa maladia paret diat podere derivare dae una pranta de tabacu chi devet essere mudada geneticamente, e chi tando diat produire una proteina chi impedit a sa molecola de su virus de infetare sas tzellulas umanas. Sos chi ant traballadu a custu progetu sunt unu grupu de istudiosos britannicos chi sunt prantende in bia isperimentale custu tipu de prantas in unu laboratoriu in su Kent. Si su progetu at a tennere esitu positivu, su tabacu Ogm at a podere permitere sa produtzione, in cantidades mannas e a preju bassu, de una meighina capatza de firmare s'Aids. Julian Ma, s'istudiosu de su Tzentru pro sas infetziones de s'ospidale S.George de Londra, at infetadu una pranta de tabacu, sa Nicotina tabacum, cun unu bateriu mudadu geneticamente, e est resessidu a li faghere produire una proteina microbitzida, sa cyanovirin N, chi segundu chircadores meda podet serbire a firmare su contagiu dae s'Aids pro bia sessuale. Sos esperimentos chi sunt istados fatos diant essere positivos: sa proteina at protetu dae su contagiu 15 de sas 18 martinicas chi sunt suta osservatzione. + CREMA ANTICONTAGIU: Sa cyanovirin N produida dae sas prantas de tabacu, prantadas dae Ma solu in bia isperimentale, diat podere formare su printzipiu ativu de una crema microbitzida de usare pro sa protetzione dae su contagiu in sos raportos sessuales. Una crema chi diat devennere de importu mannu in Africa e in sos ateros istados ue sa femina non podet obrigare s'omine a impreare sos anticontzetzionales. Sos chircadores sunt istudiende comente fagher produire a sas prantas una cantidade manna de cyanovirin N. Pro tennere un'efetu de importu subra de sa difusione de s'Aids, sunt netzessarias cantidades mannas meda de custu microbitzida, cantidades chi peruna industria farmatzeutica diat essere capatza de produire.[_len_] + + ## Biodisel dae su pische gatu + In Vietnam s'at a produire biodisel dae sos iscartos de s'industria itica. Sa proposta est istada fata dae sa Cumpangia Agifish chi est giai ativa in su setore de sa produtzione e de s'esportatzione de su pische gatu locale in su cummertziu internatzionale. Custa non diat essere una noa, ca sas industrias iticas ant semper riutilizadu su grassu animale de sos pisches comente combustibile pro alimentare sos machinarios industriales e sas pompas idraulicas locales. Dae unu chilu de pische gatu nde essint 1,13 litros de biodisel, una cosa de importu mannu pro su Guvernu de su Vietnam chi finas si b'at un'economia rica de riservas energeticas est pobera de istruturas de rafinatzione e duncas devet dipendere dae s'importatzione de sos carburantes dae s'esteru e dae sas flutuatziones de su preju de su petroliu. Segundu Ho Xuan Thien, capu ingenieri de su progetu, su Guvernu vietnamita at giai aprovadu su fraigu de sa prima industria in su 2007, un'industria chi diat essere capatza de produire 10 miiia tonnelladas de biomassa dae su pische gatu, chi sunt 11.300.000 litros de biodisel. Tzertos analistas pessant chi custa risorsa siat importante meda pro s'economia de su Vietnam si si pessat chi sa produtzione locale itica chi esportat su pische gatu in s'Europa e in sos Istados Unidos diat podere arribare a una produtzione superiore a 500 migia tonelladas in su giru de pagos annos, e in prus, cun s'aumentu continuu de su preju de su petroliu, sa capatzidade produtiva locale podet puru agatare unu cummertziu internu reddititziu meda in su setore de sos biocarburantes, prus reddititziu de s'agroalimentare ue b'est puru sa cumpetitividade internatzionale.[_len_] + + ## Legambiente: Nàpoli e Milanu sunt sas tzitades europeas ue s'istat peus + Legambiente botzat s'Italia, sena perunu apellu. Cunforme a s'indagine "Ecosistema Urbano Europa", fata paris cun Ambiente Italia sas tzitades italianas sunt sas ue s'istat prus male. Napoli est a s'urtimu postu in custa indagine, duncas est sa tzitade prus insostenibile de totu s'Europa, ca est in palas pro cale si siat parametru cunsideradu dae sa chirca, dae sa regorta diferentziada (petzi su 5% de su totale) a su trasportu pubblicu a sa depuratzione de s'abba. Sas isulas pedonales e sas pistas tziclabiles sunt petzi unu miragiu. + Milano non istat megius, ca est deretu in dae in antis de Napoli, e est sa peus de su continente pro ismog e prueres sutiles e megius petzi de Parigi pro sos livellos de ozonu. Roma est a su quinturtimu postu, cun parametros negativos pro s'ismog e sos refudos, ma si sarvat in su trasportu pubblicu e in s'energia solare. + Pro su chi pertocat sa sustenibilidade Helsinki est sa prima de sas 26 tzitades cunsideradas, ca andat bene in totu sos setores cunsiderados. Sunt postas bene peri Berlino, Goteborg, Dresda e Bartzellona. Sunt postas male, imbetzes, ateras tzitades europeas che a Madrid, Parigi, Londra e Brussellas. [_lmr_] + + ## Tzèllulas istaminales creadas dae sos sòrighes + Sos istudiosos giaponesos ant ingiovanidu sas tzellulas mannas da sa pedde de su sorighe e las ant trasformadas in tzellulas similes a sas istaminales embrionales. Sa trasformatzione, comente at naradu Shinya Yamanaka de s'universidade de Kyoto, est istada fata istimolende s'atividade de petzi 4 genes chi istant in sas tzellulas mannas. Sas embrionales pro como sunt sas prus versatiles chi si podent trasformare in genias tzellulares diferentes. Est pro custu chi interessant sas aspetativas de sos sientziados chi traballant pro curare maladias graves meda. [_rpt_] + + ## Fèmina a pustis de s'ictus non tenet prus s'atzentu suo + A una femina de Newcastle, Linda Walker de 60 annos, l'at bennidu un'ictus in su mese de martzu. Est istada fortunada meda a si nde torrare a ischidare, ma a pustis de s'ictus no teniat prus s'atzentu suo ma su giamaicanu. Su fenomenu si mutit "Sindrome de atzentu istrangiu" chi s'est verificadu sa prima borta in Norvegia in su 1941: a pustis de unu raid aereu, un'atera femina at incumintzadu a allegare cun atzentu tedescu. Como Linda est agiuende a sos chircadores de s'Universidade locale a traballare subra de custa genia de problema. [_rpt_] + + ## Su Cussìgiu pro sos Deretos Umanos aprovat su testu de sos deretos de sos pòpulos indìgenos + Cun unu votu istoricu chi est istadu sutaliniadu dae aplausos a sa ritza de sos partetzipantes, su cussigiu pro sos deretos umanos in Ginevra at aprovadu custa chida su testu de sa decraratzione de sos deretos de sos indigenos a pustis de prus de 20 annos dae sa prima discussione. Su disignu de sa decraratzione at a essere presentadu a s'Assemblea Generale de sas Natziones Unidas, in ue ocannu sos cumponentes de sos diferentes paisos l'ant a votare. Su Cussigiu racumandat s'Assemblea Generale de aprovare sa decraratzione. + Sa decraratzione at a essere unu puntu de riferimentu ca reconnoschet a sos indigenos dignidade aguale che a sas ateros populos e mescamente sos deretos de bivere in sa terra issoro pro su tempus chi cherent, in custa manera no ant a essere custrintos a dassare sa terra sena su cunsensu issoro. Sa majoria de sos indigenos sunt como pessighidos e sufrint s'espropriu de sas terras a su puntu chi medas sunt in perigulu de estintzione. Amus a bidere cale guvernu at a faghere a beru carchi cosa pro sos indigenos, bastis chi non fatzant che a su Regnu Unidu chi at rispostu cun unu refudu a sa decraratzione de sos deretos colletivos. [_gbc_] + + ## Intzidente de Valèntzia, perunu malore pro s'autista de sa metropolitana + A s'autista de sa linia 1 de sa metropolitana de Valentzia Joaquin Pardo, 39 annos, no l'at bennidu perunu malore. L'at naradu su responsabile de sa Sanidade valentziana Rafael Blasco. No est istadu evidentziadu nudda de anormale chi podet giustificare s'aumentu de sa velotzidade - 80 km/h - de su trenu, duas bias in prus de sa velotzidade cunsentida, chi in cussu tretu est de 40 km/h. Duncas s'istragu, cun unu bilantziu de 41 pessones mortas e ateras 37 fertas, no est istada causada dae unu malore, ma s'autista no est resessidu a frenare pro sa velotzidade e finas isse est mortu pro sas conseguentzias de sas fertas. + Su responsabile de sas infrastruturas de su guvernu autonomu de Valentzia at fatu finas a ischire chi est istada agatada s'iscatula niedda de sa metropolitana, chi como est in sas manos de sos espertos chi la sunt analizende. + Sos sindacados ant acusadu a sas autoridades de no aere fatu in manera adeguada s'opera de manutentzione de sa linia de sa metropolitana, chi est sa prus betza de sa tzitade. + Oe, die de dolu, est istada tzelebrada una tzerimonia funebre in sa catedrale de Valentzia, cun sa partetzipatzione ufitziale de su Re Giuanne Caralu e sa Reina Sofia e de su _premier_ Jose Luis Rodriguez Zapatero. Narant chi est unu de sos intzidentes de metropolitana prus graves de s'Istadu ispagnolu.[_vmn_] + + ## Provìntzia de Casteddu: + Sos 58 museos de sas provintzias de Casteddu, Iglesias e Campidanu Mediu a ghetada de poddighe. Tramite su situ de sa Provintzia de Casteddu s'at a podere bisitare in manera virtuale parte de su patrimoniu culturale de su sud de Sardigna, gratzias a su progetu "Musei in rete". Finantziadu cun sos fundos de su 2003 dae su Palatzu Regiu pro su 40%, dae sa Comunidade europea pro su 27% e su restu a carrigu de sa sotziedade Space Spa, su portale est costadu 100 migia euros. Ma s'assessoradu a sa Cultura diretu dae Luciano Marrocu nd'at pedidu a sa Regione ateros 800 migia tramite sos bandos de sa progetatzione integrada (Pit) pro faghere unu tzentru servitzios beru de su sistema museale provintziale. Su situ, fatu a pustis de su tzensimentu de totu sas Comunas de sa Provintzia betza (71 prus sos de s'Inglesiente e de su Campidanu Mediu) est formadu dae bator setziones: Archeologia e Istoria, Arte, Traditzione e Cultura. Clichende in sa "rete museale" si podent bidere sos museos sos museos partzidos in su territoriu. In su suta ligamene Sientzia, imbetzes si intrat a sos tzentros de educatzione ambientale e a sos giardinos botanicos e montanos, cando chi su "Territorio" est partzidu in Comunas, Istoria e Itinerarios. Progetadu dae sa giunta Balletto de in antis, su portale "Musei in rete" est figiu de su passagiu de cumpetentzia in su setore de sos benes culturales dae sa Regione a s'ente intermediu, incaminadu dae sa lege regionale reghente n. 4. Pro istabilire galu s'acuisitzione de cumpetentzias noas, s'assessoradu provintziale de sa Cultura at avantzadu a sa Regione una manifestatzione de interessu pro su Pranu integradu de valorizatzione de su sistema museale, cun sa finalidade de faghere naschere una gestione unitaria de su patrimoniu culturale de sa Sardigna de su Sud, cun atziones comunas de promotzione e interventos in su territoriu. Paris cun sa Provintzia de Casteddu a su bandu Pit ant a podere aderire finas sas ateras Comunas de s'Iglesiente e de su Campidanu Mediu chi, si interessadas, s'ant a devere proponnere intro de sa fine de austu. A issas at a essere afidada sa gestione de sos contenutos de portale nou. [_spn_] + ## Torrat a Sardigna s'àbbila marina + A pustis de 40 annos de assentzia s'abbila marina est torrada a nidificare in s'isula. Fiat dae sa segunda midade de sos annos '60 sas urtimas riprodutziones de su pugione in Sardigna. + Sos addetos de s'Ente Foreste de sa Sardigna ant agatadu unu niu cun unu pugioneddu in intro. + S'abbila marina (Pandion haliaetus) est un'abiu ispetzializadu ca mandigat petzi pische, mescamente su chi campat in sas abbas superfitziales salidas e durches. + Podimus narrere chi in tempos passados sa ratza de custos astores nidificaiat in paritzas localidades de sa costa (Cabu Catza, Cabu Frisca, Costa Sud Otzidentale, Golfu de Orosei, Tavolara e Ìsulas de su Nord de sa Sardigna); in custos logos sunt galu presentes sos restos de sos nios betzos (in su Mediterraneu otzidentale custa ratza faghet su niu petzi in sas rocas). + Sas urtimas naschidas bi sunt istadas in sa segunda midade de sos annos '60. + Dae tando, s'abila marina podet essere avistadu cando migrat in s'atongiu (in cabudanni e in santugaine) e in beranu (in martzu). + Dae su 2005 esistit unu progetu Interreg intre sa Sardigna, sa Corsica e sa Toscana pro faghere a manera chi custa ratza torret a nidificare in terra sarda moende dae sa Corsica. Pro custu motivu sunt istadas creadas prataformas artifitziales in logos umidos de sa Sardigna.[_tbs_] + + ## Presentadu su pranu 2006 contra a sos fogos + At a costare** **prus de 80 milliones de euros e at a impignare prus de 10.000 omines, 15 velivolos (idrovolantes americanos "Fire Boss"), milli medios de terra e un campagna manna de informatzione cun literas imbiadas a totu sos sardos. + Sa Regione est pronta a contrastare sos fogos pro totu s'istade de su 2006 ponende dae prima die de lampadas in sas noe bases de sos Forestales de sa Sardigna totu sos medios possibiles. + Paris cun sos agentes de su Corpus de Vigilantzia Ambientale ant a essere impiegados sos addetos de s'Ente Foreste e sos voluntarios coordinados dae sa Protetzione Tzivile. Sa finalidade est de limitare su numeru de sos fogos e sighire sa campagna de sensibilizatzione a sa populatzione sarda. + A presentare su pranu contra a sos fogos de sa Regione de sa Sardigna bi fiat in Fenosu s'Assessore a s'Ambiente Tonino Dessi, su sutasegretariu nou a s'Ambiente Bruno Dettori e sos vertitzes de sa Forestale e de s'Ente Foreste. + Sa novidade de ocannu est rapresentada dae duos velivolos noos, sos idrovolantes americanos "Fire Boss", e da un'elicoteru nou acostados dae ateros 8 elicoteros e dae sos aereos postos a disponimentu dae s'Istadu, duos Canadair e duos Elitanker. + Cun custu si cheret chi totu sos sardos fatzant su possibile pro tutelare su territoriu e bardiare su patrimoniu ambientale sardu pro sas generatziones de su tempus benidore. [_tbs_] + + ## 120 partetzipantes in Ovodda e Gavoi pro "Ogru a su fogu" + "Ogru a su fogu" est s'islogan chi dae annos teniat sa campagna de sensibilizatzione contra a sos fogos e chi at dadu su titulu a sa manifestatzione de sa pedalada ecologica chi b'est istada in sos territorios de Gavoi e de Ovodda. + Sa partetzipatzione de sa gente est istada manna meda: 90 britzichetas, 120 partetzipantes in totu, pitzinneddos meda. + A sa 9.30, dae sa pratza de Marconi de Gavoi e dae sa pratza tzentrale de Ovodda, amantes meda de sa natura sunt partidos in sos pedales pro arribare a su Bilaertzu, a curtzu de su lagu de Gusana, un'area de litu prena de arbores seculares in ue totus ant mandigadu paris in su prangiu cumbidadu dae sos amigos de Ovodda, cun Fabio Pollonica in prima linia. + S'eventu est istadu promovidu dae Prociv-Arci de Gavoi, in collaboratzione cun s'Assotziu S'Arzola de Ovodda, sa Comuna, s'istatzione forestale, sos barratzellos de Gavoi e su patrotziniu de su WWF de Nugoro. Custu radunu s'inserit in su progetu contra a sos fogos in Sardigna, una de sas regiones prus ferta dae custa praga in Italia e in Europa. + In arriscu su patrimoniu boschivu e una cuota de importu mannu de sas biodiversidades de s'isula. + Cun custu ispiritu sa comitiva de "Ogru a su fogu" at coladu una die intrea, a s'umbra de sos elighes de sa localidade Laddore, ue su presidente provintziale de su WWF Costantino Daga at cussignadu a sos pitzinneddos s'atestadu de partetzipatzione. + Costantino Daga dae cando est istadu nominadu presidente s'est mustradu disponibile meda pro custa genia de initziativas e sensibile a creare unu ponte intre sa gente comuna e sas istitutziones.[_tbs_] + + ## Vela: totu prontu pro sa regada Alguer Palma Alguer + Totu** **prontu pro sa de noe editziones de sa Regada istorica Alguer-Palma-Alguer. + Si cumintzat su 6 de triulas dae su portu de s'Alighera finas a su portu de sa tzitade ispagnola de Palma de Mallorca. Est una regada de livellu mannu meda, chi in custos annos at aumentadu sa fama atirende partetzipantes meda siat dae sa Sardigna chi dae sa penisula iberica. + Sa regada dae su 1989 (sa prima editzione) est organizada dae sa Lega navale Italiana Setzione de s'Alighera e dae su Real Club Nauticu de Palma de Mallorca. + Pro sas iscritziones a sa gara velica, chi dae annos aunit sa Sardigna cun sa terra ispagnola, tocat a isetare galu carchi die ma b'at galu tempus pro sas iscritziones chi devent pervennere a sa sede aligheresa intro su 6 de triulas. + Sunt tres sas classes chi at a essere partzida sa graduatoria finale: "a duos" (echipagiu cumpostu dae duos regatantes), in echipagiu o a sa sola. + Pro chie cheret partetzipare o tennere informatziones noas si podet cramare sa banchina de su portu de s'Alighera, Lega Navale Italiana, Tel. 079.984093 e-mail [leganavalealghero@libero.it](mailto:leganavalealghero@libero.it) . [_tbs_] + + ## Ismanniada sa fasca de tutela de sas costas sardas + Su Presidente de sa Regione at firmadu su decretu in ue si disponet sa pubblicatzione de su Pranu Paesagisticu Regionale in su bulletinu ufitziale de sa Regione. Una copia de su Pranu Paesagisticu at a essere dadu a totu sas comunas teritorialmente interessadas, pro publicare pro 15 dies su decretu in s'Albu Pretoriu. + Renato Soru at dispostu sa trasmissione de su Pranu Paesagisticu a sa cummissione consiliare cumpetente in materia de urbanistica., chi at tres meses de tempus pro espressare unu parrere in antis de s'aprovatzione definitiva de su Pranu. + Su pranu Paesagisticu batit unu sistema nou in sa pranificatzione territoriale e ponet in mesu de sa politica regionale su balore economicu mannu de s'ambiente pro sas fascias de sa costa in sas zonas chi non sunt istadas cumpromissas dae s'edificatzione. + S'atividade edilitzia est possibile in cussas zonas ue b'at giai domos in ue est permitida finas sa ricualificatzione urbana e architetonica, sa tramuda de sas domos de mare in atividades turisticas e alberghieras. + Possibilidades finas pro sos operadores de sos campegios de si cambiare in imprendidores alberghieros. Est unu modu nou pro balorizare su paesagiu. [_tbs_] + + ## Israele vìolat sos deretos umanos in Gaza + S'ofensiva de Israele in sa Fasca de Gaza at violadu "sas normas fundamentales de su deretu umanitariu e de sos deretos umanos": est sa denuntzia chi su reladore de sas Natziones Unidas, John Dugard, at presentadu in Ginevra a su Cussigiu de sos deretos umanos de s'Onu, cunvocadu a pustis de una rechesta de sos Paisos arabos cun su sustentu de sa Russia. + A parrere de Dugard s'atzione de Israele in Gaza est "_moralmente indifendibile"_ e at cundennadu "sos prus de 1.500 corfos de artiglieria isparados contra a Gaza" dae s'esertzitu israelianu chi ant fatu dannu meda a sa sanidade e a sos trasportos de sos Territorios. A pustis de aere cunfirmadu sa solidariedade sua a su militare israelianu chi est presoneri de sas militzias palestinesas dae chida passada, Dugard at naradu chi s'atzione militare israeliana est istada caraterizada dae "un'impreu isproportzionadu de sa fortza contra a sa gente". + Deretu est arribada sa risposta de s'Istadu ebraicu. Itzhak Levanon, s'ambasciadore israelianu in sos organismos Onu de Ginevra, at naradu chi sa riunione est un'atacu "pranificadu e premeditadu" contra a Israele. A parrere de su diplomaticu israelianu, su Cussigiu de sos deretos umanos "no at cunsideradu sos deretos de una parte e at organizadu un'addoviu ispetziale pro difendere sos deretos de s'atera parte".[_lmr_] + + ## L] "Albanesi e cossovari e molti altri nella scuola di Monteroni d'Arbia" + Editore: Goree Data de Publicatzione: 2006 Collana: Saggi. Scienze sociali @@ -44722,7 +67463,10 @@ Preju:15.00 euros Un'annu de traballu, finas tecnicu meda, in intro de un'iscola elementare de su Senese, in collaboratzione cun sos insignantes, produit unos cantos resurtados: s'abertura de prus ambitos subra de sa natura composita de sas classes, rendida prus crara dae sa presentzia manna de sos albanesos e kosovaros in Monteroni d'Arbia, sede de custa chirca, ma in realidade meda prus cumplessa. Sa chirca-interventu, propitziata finas dae sa boluntade de sa Comuna de Monteroni, afrontat duncas su tema, oe agradeschidu meda, de sa giustapositzione de culturas, de limbas e limbagios, cun s'intentu de connoschere custu mundu pro gherrare contra a s'emarginatzione ma finas contra a s'omologatzione. [_spn_] + + ## L] "Comunità rom. Scuola come libertà" + Editore: EMI Data di Pubblicazione: 2006 Collana: Mondialita @@ -44732,244 +67476,523 @@ Preju: 12.00 euros Su volumene presentat una cronaca e unos cantos resurtados de su "Roma Project", unu percursu sustennidu dae su "Programma Grundtvig " de sa Cummissione Europea chi at permitidu a sos rapresentantes de tres Paisos, Bulgaria, Romania e Italia, de ponnere in craru e cundividere metodologias de traballu pro s'autopromotzione e s'educatzione de sas comunidades rom. Sa prima parte torrat a percurrere sa genesi e s'impostatzione de su progetu intre su 2004 e su 2005. Sa segunda parte mustrat sa tradutzione e s'addatamentu italianu de su testu amaniadu dae Rumen Valchev, professore de s'Universidade de Burgas (Bulgaria) e diretore de sos programmas de s'"Open Education Centre", pro dare medios de traballu a sos formadores e a sas familias rom interessadas a su progetu. [_spn_] + + ## Doxa: S'italianu biet prus pagu alcòlicos, ma sunt semper de prus sos chi detzidint de bìere + Sos italianos bient prus pagu alcolicos, ma paret siat creschende su numeru de chie si cuntzedit una tassa in prus. Una chirca de sa Doxa e de s'Osservatoriu permanente subra de sos giovanos e s'arculu, at postu a pare sa situatzione de como cun sa de 30 annos a oe, e at chircadu de osservare su raportu intre sas pessones, sa birra e su binu. A cunfrontu de sa fine de su 1960, paret chi su consumu de sos alcolicos siat su mesu: dae sos 12,4 litros peromine de su 1977 a sos 6,9 de oe. E totu custu sena divietos: sos espertos lu bident che unu misteriu beru, chi podet essere ispricadu cunsiderende sas carateristicas de sa dieta e de sa cultura de su Mediterraneu. In su sud de s'Europa b'est dae semper sa traditzione de su binu, simbulu de sotzializatzione. A biere su binu est belle unu ritu, est istadu naradu dae Umberto Veronesi, Presidente de s'Osservatoriu. Ma finas sa birra tenet unu "valore" diferente dae sos superalcolicos, ca custa la biimus cando mandigamus e cando semus in cumpangia, e in prus tocat a ammentare su tenore alcolicu suo, chi est bassu meda. Duncas paret chi sos italianos biant cun prus responsabilidade ma paret puru chi su numeru de sos chi bient siat aumentadu. Oe su 81% de chie at prus de 13 annos biet alcolicos: in su 1993 fiat imbetzes su 74%. Sos chi sunt cramados consumadores regulares sunt duos italianos subra de tres (su 67%), cando imbetzes s'impreu de arculu pro su 13,4% est ocasionale. Su primatu de sa "tassedda" est de sos omines, finas si sunt creschende sas "tassigheddas" de sas feminas. Sa cantidade de binu cuotidiana est de tres tassas, unu resurtadu chi abarrat in linia cun sos valores indicatos comente normales dae s'Oms, s'Organizatzione mundiale pro sa salude. Ma finas sa birra faghet cuncurrentzia a su binu, mescamentas intre sos giovanos. Non cheret ismentigadu chi intre sos giovanos, si arribat puru a s'abusu de s'arculu. A pustis de sa prima bia chi si biet su binu, chi a su solitu est in familia a 14 annos, o sos superalcolicos ( a sos 16 annos), giovanos meda s'abituant a sas imbreagheras. Unu subra de binti (su 5%) s'imbriagat una bia su mese. Manu manu chi si creschet paret chi su raportu cun s'arculu agatet un'echilibriu, ca a pustis de sos etzessos giovaniles si cumintzat a biere prus pagu ma megius, comente in durante su prangiu. Tocat semper a mantennere s'atentzione subra de sa ghia essende imbriagu (ammissa dae su 17,6%) finas si bisongiat de ammitere chi su raportu de sos italianos cun s'arculu est bidu in manera rilassada meda. S'83% pessat chi a biere una o duas tassas de binu o de birra mandighende siat una cosa normale, cando non devenit un'abitudine.[_len_] + + ## Sindrome Down, unu gene chi càusat problemas neurològicos + Su gene , chi in sa sindrome de sos Down, causat problemas neurologicos, est istadu individuadu dae sos chircadores de Stanford. Custa iscuberta podet agiuare a nche faghere eliminare custu gene o finas a nde invertire su funtzionamentu. Sas pessones chi sunt malaidas de sa sindrome Down, tenent tres copias de cromosoma 21, imbetzes de sas duas chi tenet chie est sanu, e propiu custa sindrome isvilupat in sas pessones una forma de dementzia, simile a su morbu de Alzheimer, a sos 40 annos, causada dae sa morte de unas tzellulas neuronales. Sos chircadores, ghiados dae William Mobley, ant agatadu chi sas tres cavias cun tres copias de unu gene cramadu Precursore Amiloide (APP), chi s'agatat in su cromosoma 21, tenent neurones prus mannos de su solitu. Segundu Mobley est propiu custu ci causat sa morte de sos neurones, faghende agabare sos signales intre sas tzellulas. S'ischit giai chi una mutatzione de custa genia, causat sintomos s'miles a s'Alzheimer, duncas a su chi narat su chircadore a tennere tres copias de custu gene produit efetos negativos a su cherbeddu. S'ateru passu de custa chirca est de cumprendere in cale modu custu gene cajonat sos problemas neurologicos, ca una bia iscobertu si podet istudiare pro comente disativare custu mecanismu. [_len_] + + ## "Giogos antisemitas èducant sos pitzinnos islàmicos" + Unu situ web de sos Frades Musulmanos educat sos pitzinnos islamicos a s'odiu ratziale e a s'antisemitismu tramite giogos eletronicos. Magdi Allam, vitzediretore de "Il Corriere della Sera" narat chi su situ "Awaladuna", est a narrere "Sos pitzinnos nostros", tenet rubricas comente "A l'ischis?" in ue si podet leghere dimandas che a custa: "A l'ischis, pitzinnu musulmanu chi sos ebreos ant mortu 25 profetas de Deus e chi s'istoria issoro est prena de crimines e de corrutzione?". S'immagine figurat s'istereotipu de s'ebreu carnefitze chi giughet in conca sa _kippa_, tenet una mirada e unu risu crudele, e in manu giughet unu leputzu brutu de sambene chi nche stiddat a terra. Su cuestionariu, in limba araba, sighit gosi: "A l'ischis chi sos ebreos mortores sunt cussos chi ant ofesu e insultadu su Sennore nostru, Mannu e Poderosu, prus chi no ateros?"; "A l'ischis chi sos ebreos ant chircadu unu muntone de bias de ochiere su Profeta nostru istimadu, ma Deus l'at amparadu dae sa malesa issoro?"; "A l'ischis chi su male e sa perversione difundidos oe in su mundu sunt su resurtadu de sas atziones de sos ebreos chi cherent faghere a modu chi sa gente non creat in Deus?"; "A l'ischis chi sos ebreos chi ocupant sa terra nostra e sos logos santos nostros in sa Palestina istimada tenent in coro de ocupare finas sos ateros territorios musulmanos, e ant progetadu de illargare Israele dae su Nilu finas a s'Eufrate e cherent profanare sa tumba de su Profeta nostru istimadu?"; "A l'ischis chi sos ebreos istigant totu su mundu contras de s'Islam e sos musulmanos cun s'iscotigu de cumbaatere contras a su terrorismu e ant amaniadu cumplotos contras de sos ateros Paisos musulmanos comente ant fatu in Iraq e in Afghanistan?". In sa rubrica "Sas sientzias e s"informatzione" si podet leghere custu titulu: "Est de sa fede ebraica su de ochiere sos pitzinnos". In su logu riservadu a "Giogos e cuncursos", b'at unu giogu eletronicu chi si narat "Sa carrera pro crompere a Gerusalemme". In s'isfundu si bidet s'Ispianada de sa muschea de Al Aqsa e de sa Cupola de sa Rocca, su de tres logos santos pro s'Islam, a manu manca un'aereu-catza cun s'iscrita "Allah est mannu". Incarchende·bi subra si distruent sos simbulos cun s'isteddu de David chi current in s'ischermu. Sa finalidade de su giogu est sa de distruere Israele. Custu modu de pessare est cunfermadu dae unu manifestu intituladu "Sa festa nostra at a essere sa die de sa liberatzione de sa terra nostra" in ue si bidet sa cartina de un'Istadu palestinese chi si subraponet a sa superfitzie de Israele, chi est istadu cantzelladu cumpletamente. + In un'ateru cartellone intituladu "Giuro chi m'apo a vindicare, ma pro Deus e pro sa religione", b'at unu pitzinnu de bator o chimbe annos chi giughet unu kalashnikov. In sa rubrica "Sa patria mia manna" bi sunt Siviglia cun s'Andalusia indicadas comente partes de sa terra islamica. In sa rubrica "Cultura generale" cumparet un'arbore cun sos ramos chi simbulegiant sas batallas binchidas dae Maometto contras a sas tribus ebraicas e paganas, cun s'iscrita: "Su Profeta at giughidu su Jihad (sa gherra santa) contras de sos infedeles e de sos ipocritas e los at bintos. S'inferru est su logu issoro e su destinu issoro est de essere dannados!". + In su commentu suo Magdi Allam sutalineat chi "s'odiu contra de sos ebreos e sa negatzione de su deretu de Israele de bivere sunt sa matessi cosa pero nois non nos abigiamus de nudda". + "Ischimus chi Hamas, sa sigla chi rapresentat sos Frades Musulmanos palestinesos, cheret propriu distruere Israele - sighit s'intelletuale de origine egitziana - ma nos praghet a pessare chi pro more de sa politica de cunvenientzia at a cambiare modu de faghere, si no oe mancari cras. Ma pessende gosi semus abandonende Israele a sa sorte sua". "Gosi comente ischimus chi s'Ucoii, sa sigla de sos Frades Musulmanos in Italia, non reconnoschet su deretu de Israele de bivere e legitimat sos atentados terroristicos palestinesos, e mancari totu est istada su matessi isseberada comente interlocutore de s'Istadu - narat Allam - Su 7 de freargiu de su 2006 s'ex ministru de s'Internu Pisanu aiat finas faeddadu de "una evolutzione positiva de su movimentu de sos Frates Musulmanos in totu su mundu: deo pesso chi custa evolutzione devat essere agiudada". M'auguro chi como, una borta pro semper, chie tenet de bidere bidat, chie tenet de intendere intendat e chie tenet de faeddare faeddet". [bmr] + + ## Limbas de sos Grigiones + Su trilinguismu est una carateristica de sos Grigiones e devet essere agiuadu e ancoradu a sa lege: pro custu, su guvernu reticu at elaboradu una normativa noa in contu de limbas. Sa comunicatzione est istada dada como a su "Gran Consiglio", chi b'at a arresonare in sa sessione de santugaine. "Sa lege noa in contu de limbas dissiplinat, in antis de totu, s'impreu de sos tres idiomas ufitziales de sos cantones" - su tedescu, su romancio e s'italianu - cuntestos publicos e istitutzionales, narat in una nota sa Cantzelleria de s'Istadu. Issa istabilit finas su modu e in cale mesura devent essere amparadas e promovidas sas limbas minoritarias cantonales, est a narrere su romancio e s'italianu. Sos printzipios de base abarrant aguales a cunfrontu de cussos cuntemplados finas a como dae sa lege cantonale in contu de promotzione de sa cultura. Sas unicas duas innovatziones essentziales sunt sa possibilidade pro su Cantone de firmare acordos de prestatziones cun sas organizatziones linguisticas e sa de promovere s'iscambiu intre sas comunidades linguisticas. Su testu "non cuntenet dispositzione peruna subra de s'impreu de su _rumantsch grischun_ a livellu comunale e de tzirculu". Pro podere introduire su _rumantsch grischun_ in s'iscola est determinante su "cuntzetu de base" de guvernu de su 2004. Sa lege noa regulat imbetzes "sa determinatzione de sas limbas ufitziales e iscolasticas de sas comunas e de sos tzirculos, e finas sa cooperatzione intre su Cantone e custos entes in relatzione a sa determinatzione de sas limbas ufitziales e iscolasticas issoro". Sas comunas cun una proportzione superiore a su 50 pro chentu de pessones chi apartenent a una comunidade linguistica autoctona sunt cussideradas monolinguas comunas, cussas cun una cuota intre su 20 e su 50 pro chentu, plurilinguas comunas. Su comunicadu narat chi sa lege in contu de sas limbas est su resurtadu de una protzedura de consultatzione longa e "pigat in cussideru sas diretivas de su deretu internatzionale e cuntentat sos obietivos in contu de limbas de su deretu costitutzionale de Confederatzione e Cantone". A parrere de s'esecutivu, est "unu progetu modernu chi pigat in cussideru sa situatzione linguistica particulare chi b'est in su Cantone de sos Grigiones" [_bmr_] + + ## Su "cocoliche": sa limba de sos immigrados italianos + Antonio Cuccoliccio fiat unu de sos tres miliones de immigrados italianos chi sunt arribados a su portu de Buenos Aires intre sa fine de su seculu XIX e su cumintzu de su XX. S'Argentina fiat unu de sos istados prus ricos de su mundu, prenu de promissas chi incoragiaiant sos desiderios de sos giovanos sena dinare de totu s'Europa. + A pustis de essere arribadu, Cuccoliccio at agatadu unu traballu comente giorronaderi in su tzircu de sos frades uruguajanos Jose e Jeronimo Podesta. S'ocupaiat de illetzire su logu, tentaiat sos animales e faghiat ateros servitzios minores. Cando faeddaiat, impreaiat paraulas italianas e castiglianas. + Una die, su comicu Celestino Petray s'est esibidu in durante una serada e s'est postu a faeddare comente faeddaiat su fante Cuccoliccio: _Il mio quiamo__ __Franchisque Cocoliche e suono creolio fino al guese da l'astragalo e la tibia del caracuse, amico_ - impreende paraulas italianas e ateras castiglianas. + A pustis de custa situatzione, Cuccoliccio est coladu dae sa positzione de giorronaderi a sa de comicu, cambiende su numene in _Cocoliche_ e traballende in totu su territoriu de su Rio de la Plata. + Ma est naschida finas una paraula de sa limba ispagnola chi oe est presente in su ditzionariu de sa _Real Academia_ de su 1927: **cocoliche**, definida comente su suspu ibridu impreadu dae sos immigrados italianos e cumpostu finas dae termines ispagnolos.[_vmn_] + + ## Meighinas contrafatas: prus de su 10% de su mercadu mundiale + Una meighina onzi deghe bendidas in su mundu diat essere farsa. Cunforme a un'istudiu de sa FDA americana, sas Meighinas contrafatas rapresentant prus de su 10% de su mercadu mondiale, chi cheret narrere 32 milliardos de dollaros de balangios cada annu.**** + Sa Federatzione Internatzionale de sas Industrias de sas Meighinas carculat chi su traficu de meighinas diat essere a 25 bortas prus reddititziu de su cummertziu de s'eroina e a 5 bortas de su de sas sigaretas. + Si contrafaghet de totu: pomatas, collirios, siropos, pastillias... Un'istudiu publicadu dae _The Lancet_ rivelat chi in su mundu finas a su 40 % de sos produtos chi diant devere tennere s'_artesunato_, non tenent custu printzipiu ativu e duncas perunu efetu terapeuticu. S'artesunato est sa meighina megius a disponimentu contra a sa malaria chimioresistente. S'OMS istimat chi cada annu, 200 000 malaidos de malaria morint pro curpa de meighinas adulteradas. + Sa contrafatzione est un'impresa lucrativa a beru. Non b'at bisongiu de tennere istabilimentos mannos ne una logistica de importu. Medas bortas bastant unu depositu minore o una butega pro faghere custas imitatziones malas. Paret finas chi unos cantos contrafatores siant istados iscobertos traballende a s'umbra de un'arvule in Àfrica. + Sa bendida si faghet a fura in sos mercados e in sos caminos, e, semper de prus, in internet chi permitit a sos contrabanderis de bendere finas in sos paisos ricos. Cunforme a su chi narat s'OMS su 40% de sas meighinas contrafatas nche finint in sos paisos isvilupados. [_sbs_] + + ## Su nushu de sas fèminas tzinesas + Yang Huanyi, una femina tzinesa morta a 98 annos, in sa provintzia de Hunan, est istada s'urtima pessone de su mundu chi faeddaiat sa limba _nushu_, un'idioma tipicu petzi de sas feminas de Hunan. Yang fiat una rapresentante importante de sa Tzina in sa Cunferentzia de sas Natziones Unidas subra sas Feminas, tzelebrada in Pechinu in su 1995. In custa ocasione, aiat dadu a sos istudiosos literas e articulos iscritos in cussu limbagiu e s'Universidade de Qinghua los at publicados in unu libru. + Pessamust chi custu codighe segretu est istadu creadu in su III seculu e trasmitidu a sas generatziones de feminas. Sa limba _nushu_, iscoberta in su 1998 dae una insegnante tzinesa, fiat s'unicu limbagiu impreadu dae sas feminas pro faeddare e oe b'at paga documentatzione iscrita proite cando una pessone moriat, fiat traditzione de nde ghetare, in sa tumba cun issa, sos libros in _nushu_. + Sas feminas tzinesas non teniant un'educatzione formale e biviant inserradas in sas domos, sutamissas a s'autoridade de sos maridos, sena sa possibilidade de imparare a leghere e iscriere sa limba de sos omines. Sende gasi, issas ant inventadu una limba propia. Sos linguistas l'ant cussiderada comente unu sistema unicu de comunicatzione. Sa paraula _nushu_ in tzinesu cheret narrere "istrutura de feminas". + Cun su tempus custu codighe segretu s'est perdidu e est iscumpartu de su totu cun sa morte de Yang. Ma su guvernu de sa Tzina est chirchende de aunire e pubblicare sos iscritos, patrimoniu de sa cultura tzinesa. Unu de sos documentos recuperados narat: "Sos omines nche essint dae domo pro afruotare su mundu de foras, ma sas feminas sunt coragiosas creende unu limbagiu chi issos non podent cumprendere". Un'ateru narat: "Est netzessariu a istabilire relatziones de sorres dae sa gioventude e comunicare cun s'iscritura segreta". + Sa limba _mandarina_, comente fundamentu istitutzionale de sa cultura, poniat in pare s'istrutura autoritaria, gerarchica e solenne; in cambiu, su _nushu_ fiat sa limba de sa bida cuotidiana de sas feminas, de sas emotziones, de s'ispontaneidade, de su mundu naturale, de sos bisos e de sos desigios. Pro custu motivu, impreaiant su _nushu_ pro iscriere sas "Literas de sa de tres die", cussigios de cojuiu pro sas figias iscritos subra de unu tessuto, e chi cunteniant finas cantzones; custas literas las retziant sas giovanas a sa de tres dies a pustis de su cojuiu. + Sa limba _nushu_, impreada fintzas in sa Tzina meridionale, fiat cumposta a su mancu dae 2.000 paraulas, s'iscriiat dae s'artu a su bassu e caratteres meda s'ispiraiant a sos tzinesos, ma fiant prus istilitzados e personalitzados. Sa morte sua est petzi unu biculu de tragedia ca oe, in totu su mundu, cada duas chidas morit una limba.[_vmn_] + + ## In su Madagascàr sa denutritzione ochiet unu pitzinnu ogni trèighi + Cunforme a su chi narat s'Ufitziu Natzionale de s'Alimentatzione (ONN) de su Madagascar, pro curpa de sa denutritzione morit unu pitzinnu ognii treighi in antis de crompere un annu. Sa Denutritzione in su Madagascar est sa prima causa de mortalidade infantile e podet costare cara a sos pitzinnos e a s'economia de custu paisu. + Est a beru chi sa pertzentuale de mortalidade infantile at minimadu meda gratzias a sos vatzinos chi sunt istados soministrados in sos urtimos annos, ma abarrat galu tropu arta, mescamente in sas zonas rurales in ue istat su 75% de sos pitzinnos. + S'ONN crarit chi unu pitzinnu ogni treighi morit in antis de crompere un'annu e unu onzi oto in antis de crompere chimbe annos. Su 54% de sas mortes sunt de incurpare a sa denutritzione proteino-energetica. Su 65% de sa populatzione de su Madagascar est denutrida e pro su 45% de sos pitzinnos sa denutritzione est cronica e sos efetos negativos creschent cun sos annos. + Su dannu immediatu de sa denutritzione est su ritardu in su creschingiu (capitat a su 60% de sos pitzinnos de tres annos), ma sos pitzinnos denutridos sunt finas prus vulnerabiles a sas maladias potentzialmente mortales che a sa malaria e a sas infetziones respiratorias graves. + Cunforme a su chi narat s'OMS (Organizatzione Mundiale de sa Sanidade), sa denutritzione est responsabile de su 60% de sa mortalidade infantile in totu su mundu. [_sbs_] + + ## Su prèmiu Nobel pro sa chìmica Paul Crutzen cussìgiat de "manipulare su clima" + Pro gherrare contra a su caentamentu climaticu, s'espertu de s'istratu de s'ozono Paul Crutzen, premiu Nobel pro sa chimica, in un'intervista pubblicada in sa rivista "La Recherche", proponet de liberare in s'atmosfera unu millione de tonnelladas de zulfu. + Pro su chircadore olandesu, chi oe tenet 72 annos, diat essere una solutzione de urgentzia in su casu chi su caentamentu climaticu devengiat prus intensu de su previstu. In custu casu si diant devere mandare in s'atmosfera partitzellas de sulfatos chi, rifletende sos rajos de su sole, diant minimare sa temperadura media de su globu in su giru de pagos annos. + In cuncretu, crarit Crutzen, "si tratat de mandare a su nessi unu millione de tonnelladas de zulfu o de sulfuru de idrogenu in s'istratosfera, chi est s'istratu de s'atmosfera chi s'agatat intre 10 e 50 chilometros de artitudine. Una borta chi sunt a custu livellu sas partitzellas sunt brusiadas a manera de otennere diossidu de zulfu, chi est a pustis cunvertidu in partitzellas de sulfato chi tenent prus pagu de unu micrometru (unu millionesimu de metro) de diametru e rifletent sos rajos de su sole. + "Custa idea no est noa, reconnoschet Crutzen. Est istada giai discutida una trintina de annos a como dae su sientziadu russu Mikhail Budyko. Ma mi paret chi bisongiat a l'istudiare megius, ca non podimus previdere totu pro su chi pertocat su clima. Est finas possibile chi apamus sutastimadu su caentamentu climaticu benidore. + "Si diat devere discutere sena pregiuditzios s'idea de influentzare su crima de manera artifitziale" at agiuntu su professore onorariu de s'Universidade de Magonza e de s'Istitutu Americanu de Otzeanologia Scripps de Santu Diegu. [_sbs_] + + ## Legambiente, ghia a su mare prus netu, sa Sardigna pratzat tres localidades + Sa graduatoria de su mare prus netu est su cumintzu de sa _Guida Blu _chi si isfogiat deretu. + Ocannu binchent sas Chimbe Terras, sighint Castiglion de sa Pescaia, Arbus, Bosa, Capalbio, Pollica, Villasimius, Isola del Giglio, Portovenere e Otranto. + Legambiente e Touring Club mustrant sas primas deghe localidades costieras chi ant superadu sos 128 esamenes subra de sa calidade de s'ambiente marinu e de s'oferta enogastronomica. + Sa majoria de sas localidades premiadas iscampiant in su mare Tirrenu: Liguria, Toscana, Campania, Sardigna. Petzi una in subra de deghe, Otranto, est infusta dae su mare Adriaticu. + Bene a beru sa Sardigna chi resessit a pratzare tres localidades in sa graduatoria: Arbus, Bosa e Villasimius. + Treghentas binti paginas a colores, treghentas fotos, sa _Guida Blu 2006_ (18 Euros), at dadu dae una a chimbe velas a sas localidades turisticas marinas bisidadas dae sa Goletta Verde. + Sas primas deghe tenent totu chimbe velas; sas ateras 256 localidades tenent unu numeru de velas proportzionadu a su resurtadu de sos quiz de calidade: servitzios a sos turistas, ismaltimentu de sos refudos, partzimenta de s'energia, sa presentzia e su funtzionamentu de sas istruturas sanitarias.[_tbs_] + + ## Sos rios incuinados + "Sa Forestale devet defendere sos rios dae sa agressiones sighidas de sa gente disonesta - lu narat Cesare Patrone, Capu de su Corpus Forestale de s'Istadu - custu rapresentat una prioridade". + Sos rios sunt ecosistemas diligos meda - sighit Pedrone - in ue sa dinamica de s'aba creat problemas destabiligende finas ateros ecosistemas, sas costas e sos mares. + Sa Forestale ogni die faghet cuntrollos in sos rios, contrastat sos bersamentos abusivos, sas discarrigas illegales e s'abusivismu edilitziu in sos territorios sensibiles pro amparare sa flora,sa fauna e sos ecosistemas. + In su Latziu, sa Sitzilia e sa Sardigna sa situazione prus grae: sos rios de custas regiones sunt sos prus incuinados de Italia. + Sa Forestale traballat pro garantire a sos tzitadinos logos recuperados a su degradu a manera chi si creet sa frubilidade de sa gente e si sarvent sas economias locales eco - cumpatibiles chi istant in sos rios. Un' atzione mirada a collaborare cun sas istitutziones, sos tzitadinos e sos sotzios ambientalisticos.[_tbs_] + + ## Cabu Teulada dae su satèllite + Dae sas cartas de su Pranu Paesagisticu sas imagines de su disastru ambientale cajonadu dae sas esertzitatziones militares. + Sas imagines satellitares e sos rilevamentos de sas orto-cartas fotograficas, chi s'Ufitziu de su Pranu at difundidu in totu sa Sardigna, at postu in evidentzia sos disastros ambientales chi sa presentzia de sas bases militares ant creadu in su diligu ecosistema isulanu. + Sas fotografias iscatadas dae su satellite faeddant solas: sos campos dunales, sa rena bianca de sa costa, sa macra bassa e sos 20 km de territoriu sunt istados "violentados" dae sos tzingulos de sos carros armados e dae sas bombas impreadas in sas esertzitatziones in 50 annos de atividades militares, una ferta mortale pro unu logu chi no at connotu su tzimentu e su matone. + Su binomiu matone-militare est istadu leadu comente esempru in custos meses in sas cunferentzias de sa copranificatzione de su Pranu Paesagisticu Regionale. + Tecnicos, ambientalistas e istudiosos ant postu in evidentzia sos dannos de s'ambiente in sos fundales marinos de sa Madalena, Cabu de Frasca e sas zonas de s'Ogiastra. + Sa situatzione est grave e b'ant a cherrere annos e risorsa meda pro bonificare sos sitos incuinados.[_tbs_] + + ## Sa salude de sos tzitadinos a curtzu a sas bases militares + Mortos e ricoveros meda in sos ospidales pro su linfoma Holdkin in sa Madalena, sa patologia resurtat prus arta de su 178% cunforme a sa media regionale. + In s'area de su Sartu de Quirra, dae su 1997 a su 2001 sas mortes pro mieloma sunt aumentadas e superant sa media sos ricoveros pro tumores linfoticos. Finas in Teulada sos ricoveros pro linfomas e tumore a su prumone ant superadu sa media. + Est custa sa situatzione presentada dae su Raportu subra de s'istadu de sa salude de sas populatziones residentes in sas areas interessadas dae sos polos industriales, minerarios e militares de sa Regione Sardigna presentadu dae s'Assessoradu de sa Sanidade. + Su carculu, pubblicadu comente suplementu a su numeru 1 de su 2006 de "Epidemologia e Preventzione" faeddat in manera crara: in unas cantass zonas de s'isula s'istat peus de ateras zonas de Italia. + In totu sunt 18 sas areas cunsideradas in arriscu (partzidas in industriales, minerarias, militares e urbanas) chi sunt istadas analizadas in su raportu, pro unu totale de 71 comunas e 850.000 abitantes. + Su Raportu at esaminadu sas patologias agatadas a sas populatziones de sas bases militares de Cabu Teulada, Sartu de Quirra e de sa Madalena. [_tbs_] + + ## Bentu de Sardigna + Chi sa Sardigna esseret un'isula bentosa l'ischiamus totus difatis est ischirriada dae semper comente logu primariu pro sas regadas de ogni calidade, dae sa vela de artura a su kite surf a su wind surf. Signale evidente de sa violentzia de comente survat su bentu sunt visibiles in sas formas aerodinamicas de sos arbores de su ghiniperu e in su disisperu de etaros e etaros de campos brusiados dae sa fortza de su maestrale e de sos ateros bentos. + Non podiat colare inosservadu su business energeticu mannu meda costituidu dae sos parcos eolicos. + In Sedini, in provintzia de Tatari, est istadu inauguradu sa prus manna istrutura eolica italiana, cun un' impiantu de 36 aerogeneradores e 54 MW. + Inoghe naschet, a dolu mannu, sa cuntierra intre s'isfrutamentu de s'bnergia neta e su deturpamentu ambientale pro sa bista de sa palas mannas de sos impiantos. + Sas ateras comunas interessadas a su progetu si sunt partzidas: a una banda sos sustenidores de su progetu nou a s'atera banda sos chi paris a su deturpamentu ambientale de sas palas narant chi bi sunt finas arriscos pro sa gente pro s'incuinamentu acusticu. + Sas palas girant e creant sonos chi s'intendent a km meda de distantzia e cun su tempus podent creare problemas de uditu a sa gente.[_tbs_] + + ## Sa bellesa de sas erbas + Sighit a registrare unu esitu mannu meda su parcu museu de "s'aba frisca" inauguradu un'annu a como in sa zona intre Ispinigoli e Cartoe. + Custu parcu museu est naschidu gratzias a sa passione pro sa natura e sa cultura etnografica de su durgalesu Portolu Secci e at fatu registrare finas a como sa bisita de 10.000 pessones, 76 classes iscolasticas sardas, e turistas istrangios (frantzesos, tedescos, inglesos, ispagnolos, americanos e finas giaponesos). In sos urtimos tempos sunt arribadas comitivas medas dae sos paisos de s'Est. + Est cuminzende finas una collaboratzione intre su parcu e duas universidades sardas pro aprufondire sos istudios antropologicos e creare unu progetu chi formet ghias turisticas noas, impreende su dinare de su POR Sardigna. + Su parcu de "s'aba frisca" si distinghet pro duos aspetos diferentes: naturalisticu e etnograficu. + Prus de 3000 sos petzos de sa tziviltade de sos massaios partzidos in 15 ambientes diferentes. + Totu sa zona est rica meda de aba, funtanas e cascatas. In sos lagheddos bi sunt 1758 tostoines minores de aba durche e pagos esemplares de _Emis orbicularis linnaeus_ e a cabudanni _s'Ardea tzirenea_ paris cun pugiones migradores che a sos airones. + Medas sunt sas erbas postas pro tinghere: sa nughe, s'elighe, s'aliderru, s'iscopa e fundos ofitzinales.[_tbs_] + + ## Energia eòlica, s'Enel andat a Ispagna + S'Enel s'ammaniat a dassare sa Sardigna pro tramudare sos investimentos a s'Italia tzentrale e a sa Sitzilia. Sos dirigentes de s'azienda l'ant naradu finas in ocasione de s'inauguratzione de su Parcu eolicu de Littigheddu in sa comuna de Sedini, 36 mega palas de generatzione noa pro 54 megawatt de potentzia. Cantu bastat pro faghere 90 milliones de kilowattore a s'annu e dare eletritzidade a 33.000 familias a s'annu. + Su de Sedini est su parcu eolicu prus mannu de Italia e forsis finas s'urtimu fatu in Sardigna pro rispetare sa moratoria cherta dae sa Giunta de Soru cun perdidas millionarias. + In su situ de Balascia in provintzia de Tatari si sunt perdidos 15 milliones de euros: sos traballos fiant finidos cando sunt istados firmados. + In Sardigna deviant faghere sete tzentrales ma a pustis de su nono de Soru su primadu natzionale est coladu a sa Ivb, prima azienda italiana pro sa produtzione de s'eolicu. + In totu sunt bator sos impiantos eolicos in Sardigna: Monte Arci (Ales), Alta Nurra (Tatari), sa Turrina Manna (Tula) e su Litigheddu. + Finas si s'Enel no investit prus in Sardigna como si tramudat a Sitzilia e a Ispagna. + + ## Sa provìntzia punnat in su Treneddu Birde + "Su treneddu Birde, rapresentat un'atratzione manna meda in sa Provintzia nostra. In su profilu ambientale, istoricu e culturale. Rapresentat su sinzale de integratzione de s'oferta turistica mare-montes. Pro lu narrere cun prus craresa, su treneddu birde aunit totu sas comunidades ogiastrinas". Su Presidente de sa Provintzia de s'Ogiastra Piero Carta, ispricat chi s'ente at detzisu de investire meda in su treneddu birde chi ogni die colat in sos binarios dae Arbatax a Mandas. + Sa provintzia at presentadu sas ideas-progetu in sambitu de sa Progetatzione Integrada pro valorizare custu territoriu. + Ant a bennere inbestidos milliones meda de euros pro agiuare su megiu de trasportu chi contat su numeru prus artu de biagiadores de sa Sardigna. + "Non si podet negare - sighit su Presidente de s'Aministratzione Provintziale - chi su treneddu rapresentat unu balore mannu in s'oferta turistica nostra, non petzi a livellu regionale ma finas natzionale e in tzertos casos internatzionale". + Piero Carta gherrat dae annos meda pro aere prus visibilidade custa risorsa turistica de importu mannu pro totu sa zona.[_tbs_] + + ## Birmania + In sa frontera intre sa Birmania e sa Tailandia, bi bivet gente chi, in carchi casu, dae prus de baranta annos non podet torrare a sa patria sua. Familias derrutas, pitzinnos sena babbos, amantes ischirriados, totus bivent in logos inospitales, traballant pro gente chi non li nd'afutit nudda de issos, sufrint de maladias chi nemos curat. B'at de s'arrennegare a pessare chi nois e s'indiferentzia de sos politicos nostros cunsentant chi omines gosi cordiales e de bonu faghere siant tratados in una manera gasi indigna. Òmines chi cherent petzi traballare in paghe sos campos issoro e atendere a sas familias. Sos generales chi cumandant in Birmania cun sa fortza de sas armas e gratzias a su tzurpimine de sa comunidade internatzionale, podent oprimere chimbanta milliones de pessones, isfrutare oto populos, praticare s'omitzidiu e s'istupru, chirchende de assimilare cun sa fortza sas chentu minorias etnicas. Su mundu non cheret bidere comente su regimene de Rangoon chircat de suprimere limbas, culturas e traditziones millenarias. Su mundu non cheret bidere comente sos omines in divisa tratant sos dissidentes, comente sunt ispiados, impresonados in manera arbitraria, torturados, trasferidos a fortza e espulsos. Non faeddamus de sas violentzias de sos sordados a sas feminas, sos omines impreados che a riveladores viventes de minas, sos pitzinnos custrintos a devennere sordados assassinos. Su mundu non cheret bidere comente sos profugos, in sas cuadinas issoro de sa giungla, bivent in sa miseria cumpreta sena agiudu perunu.Totu custu, lu torramus a narrere sena chi sa comunidade internatzionale fatzat nudda pro megiorare sa situatzione, dassende custa pobera gente, feminas e omines, ma mescamente sos pitzinnos, sena perunu isperu pro su tempus benidore.[_gpn_] + + ## Chìmica in intro de su sinu maternu + Sustantzias tossicas che a ftalatos, retardantes de frama e allanadura artifitziale, sunt istados agatados in su sambene, in su cordone imbiligale e in su licuidu amnioticu de feminas pringias. Est custu chi est essidu dae s'indagine chi Greenpeace est faghende in s'ospidale Fatebenefratelli de Roma. Sos resurtados de s'indagine subra de 5 voluntarias sunt istados pubblicados in su Raportu "La chimica in grembo", un'indagine subra de sos contaminantes in su sambene de sas graidas. + "Est sa proa chi su sistema de regulamentatzione de sas sustantzias chimicas de como no andat bene meda" narat Vittoria Polidori, responsabile de sa campagna incuinamentu de Greenpeace, una de sas voluntarias chi at fatu sas analisis. "Sunt sustantzias chi ponent in arriscos s'isvilupu de su fedu" narat Giuseppe Latini, diretore de s'unidade operativa neonatologia de s'ospidale Perrino de Brindisi, "podent causare dannos mannos, ma carchi maladia podet essire annos medas a pustis de s'espositzione chimica". + Sunt dae 8 a 12 sos cumpostos incuinantes agatados, e de custos a su nessi 3 sunt proibidos in Europa. Sunt sustantzias chi s'agantat in totue, dae su pruere de domo a s'abba proina, contaminant su sambene, e nche colant puru in sa burba e in su cordone imbiligale. Pro custa resone tocat a regulamentare s'impreu de sos cumpostos chimicos impreados in trastis meda de cada die, dae sa cosa de mandigare a sa roba de bestire. + In su parlamentu europeu b'at una cuntierra intre s'industria chimica e sos ambientalistas, Greenpeace dae 3 annos est narende de nche catzare medas de sos cumpostos impreados che a plastificantes, retardantes de frama e additivos. Proposta in su 2003 dae sa Cummissione Ue, Reach diat devere essere adotada intre su mese de abrile e su mese de maju de su 2007, ma sunt galu medas sas chistiones galu abertas. Sas sustantzias chi sunt galu a essere istudiadas pro sos efetos chi tenent subra de sa salude umana sunt belle 120 migia, e de custas 70 migia sunt reconnotas de arriscu. Greenpeace narat chi in ue si podet tocat a impreare ateras sustantzias chi no siant perigulosas. Custos datos sunt preocupantes meda.[_apg_] + ## Sa fua de sos "cherveddos" + Non petzi metallos e pedras pretziosas, minerales, petroliu, linna pregiada, fundos e animales esoticos, ma finas "cherveddos" iscientziados, dotores, tecnicos. S'Africa dat a su mundu, su prus de sas bias pro nudda, richesas mannas, essentziales pro s'isvilupu de sas natziones prus avantzadas. Est unu problema antigu, cumintzadu cun su colonialismu e in antis puru de s'epoca de su mercantilismu e chi presentat noas pagu connotas. Sas pessones, sa majoria giovanos e capatzes, imbetzes de abarrare in su Paisu issoro, preferint de agatare traballu in s'esteru. Cunforme a un'indagine de sas Natziones Unidas, ogni annu prus de 70 migia africanos cualificados a beru dassant s'Africa, sighende sos programmas de "immigratzione seletiva" fatos dae diferentes Paisos otzidentales. Sa fua est mescamente in su campu iscientificu e tecnologicu, difatis sos africanos in mancantzia de personale cualificadu devent cramare sotziedades e tecnicos otzidentales. Sa resone de custu sunt sos programmas chi permitent de chircare giovanos diplomados in totu su mundu dende a issos sas possibilidades de terminare s'ispetzializatzione in otzidente e de agatare su primu traballu. Custas pessones a pustis detzident de non torrare in Africa, cuntentas de su livellu artu de sa bida e de s'agasagiu. Pro risolvere custu fenomenu, s'Unione Africana at incaminadu unu programma pro megiorare s'istrutzione e sas Natziones Unidas ant chircadu unu sistema de intzentivos pro sos professionistas africanos chi cherent abarrare in su Paisu issoro. Pero finas a como custos programmas no ant tentu resurtadu. Su problema mannu est cussu de non tennere amministratziones istatales efitzentes, chi siant contra a sos favoritismos basados subra de s'appartenentzia etnica e tribale_.[_gcl] + + ## Contra a sa malària + Sa Federatzione Internatzionale de sa Croce Rossa e de sa Mezza Luna Rossa (FICR) at a distribuire 28 migia zanzarieras pro protegere dae sa malaria 100 migia pitzinnos e feminas graidas chi bivent in noe Paisos de s' Africa orientale e otzidentale: Botswana, Etiopia, Kenya, Malawi, Namibia, Ruanda, Uganda, Zambia e Zimbawe. Sas zanzarieras sunt tratadas cun pestitzidas pro ochiere sa tzitzula chi trasmitet su parassita de sa malaria chi ochiet prus de tres migia pitzinnos sa die in totu su mundu. Sa FICR at a pagare totu sos gastos de trasportu imbetzes, sas sotziedades de sa Croce Rossa de sas natziones rispetivas ant a distribuire sas zanzarieras datas dae s' organizatzione non guvernativa "World Swim for Malaria", chi at sa sede in Londra. Ambas organizatziones aiant giai collaboradu pro carchi mese in Niger in ue sunt istadas distribuidas duos milliones de zanzarieras.[_gcl_] + + ## Sos teleromanzos coesionant sa limba + A parrere de su professore Gregorio Salvatore, vitzediretore de sa Real Academia Española, su teleromanzu est unu veiculu de coesione linguistica pro sos chi faeddant sa limba ispagnola. Custu est su chi at naradu a sa "II Cumbre Mundial de la Industria de la Telenovela y Ficcion". + Salvatore, chi in su 1994 at pubblicadu su libru _Un vehiculo para la cohesion linguistica: el español hablado en los culebrones_, at contadu chi at iscritu s'opera cun coro cando in su 1990, in un'addoviu de sas 22 academias de sa limba ispagnola, calicunu aiat cumentadu s'isfortzu chi si faghet in sos teleromanzos pro impreare unu ispagnolu chi siet cumpresu dae totus. Sa die matessi, Salvatore aiat intesu a una pitzinna de origine castigliana faeddare cun un'amiga, impreende un'espressione tipica venetzuelana, "Che cheveres esos zapatos!": in cussu tempus in Ispagna sa televisione trasmitiat unu teleromanzu venetzuelanu, _Vetro_. Su professore si fiat resu contu chi sos teleromanzos fiant arichende su vocabolariu. + Presentende in sa "Cumbre" sa relatzione sua subra de _El uso del español en los medios_, s'academicu at fatu un'ateru esempru prus reghente. Semper in Ispagna, una pitzinna in un'autobus, faeddende cun un'amiga, at impreadu un'espressione tzilena tipica de su teleromanzu _Machos_: "Voy a pololear un rato", chi si riferit a istare unu pagu cun su pitzinnu suo. Paret chi totu custu limbagiu isvilupet sa richesa de sa limba, in cambiu de ateros istados, in ue tzertas paraulas podent resurtare malas.[_vmn_] + + ## Istados Unidos: sa netzessidade de formatzione culturale e linguìstica + A su solitu sos tradutores e sos interpretes traduint e interpretant in sa limba issoro o sunt influentzados dae una determinada limba pro aere bividu o istudiadu in s'istadu in ue sa limba est autoctona. Pero custa situatzione est cambiende. In sos Istados Unidos sunt medas sos istudentes de origine inglesa, chi si cherent ispetzializare in sa tradutzione e interpretatzione (T - I) de ateras limbas, comente s'ispagnolu. In pagu tempus issos istudiant una variedade de materias pro tennere una fluididade perfeta, impreare bene sa gramatica, cumprendere e produire in manera totale sa limba istrangia, sena pero acuisire elementos culturales e folcloristicos de custa limba, cosa chi servit meda. Pro custu motivu, sos istudentes detzidint de faghere cursos de limbas in s'istade, o de istare e traballare pro pagu tempus in sos istados ispanofonos che a s' Ispagna, Costa Rica, Guatemala, Tzile e ateros. + Su programma de s'Universidade de su Nebraska in Kearney est ricu meda: chircat a abilitare in totu sos ambitos a sos istudentes de tradutzione e interpretatzione faghende*lis istudiare materias obligatorias che a sa Gramatica Superiore, sa Gramatica cumparada inglesu-ispagnolu, Cunversatzione e Redatzione, Literaturas, Tradutzione e Interpretatzione iscritas e orales dae limba a limba de testos che a sos de Neruda, Shakespeare, Cervantes, Chaucer, Unamuno, Hemingway, Faulkner, Clancy, Capraia Infante, Garcia Marquez. A s'ispissu s'Universidade invitat finas a tradutores e interpretes espertos. + Duncas sos Istados Unidos podent essere su segundu istadu de su mundu in ue si faeddat sa limba ispagnola, a pustis de su Messicu.[_vmn_] + + ## Beneitu XVI in Valèntzia pro su de chimbe addòvios de sas famìlias + Su Papa Beneitu XVI est arribadu oe a Ispagna pro su de chimbe addovios de sas familias. Su Pontefitze est arribadu a sas 11:30 in s'aeroportu de Manises, a curtzu de Valentzia, ue li ant dadu su benebennidu su Re Giuanne Caralu e sa mugere Sofia, e puru su presidente de su Guvernu, Jose Luis Zapatero, e finas ateros membros de su Guvernu tzentrale e Valentzianu. Duos sunt sos puntos crae in s'agenda sua: s'ogetu de sa visita, s'addoviu de sas familias, a unu chirru; e sa tragedia de su metro de Valentzia, de su lunis coladu, a s'atera ala. Su Re Giuanne Caralu, saludende su Papa, at ammentadu su mamentu de "_dolore"_ de s'Ispagna in s'ora de sa bisita sua, e narat chi: "_diat podet dare cunsolu a totus"._ A pustis at naradu chi sa familia est: "_su nucleu essenziale de sa bida, de sa trasmissione de sos valores e de sa carena de s'essere umanu"._ Su Papa sighit amentende su valore "insustituibile" chi sa familia fundada in su matrimoniu tenet pro sa Cresia ma puru de su logu tzentrale chi tenet in sa sotzietade. Su Papa saludat puru su Piscamu de Valentzia e sos familiares de sos mortos de su metro. Cun sa _papamobile_, in sa carrera pro arribare a s'istatzione de Jesus, est saludadu dae migias de gente. In su logu de s'intzidente faghet un' oratzione pro sos mortos, acumpagnadu dae sos Printzipes Filipu e Letitzia, deghinas de traballadores de sas emergentzias e dae chentinas de pessones. Sa politica de sa familia de Zapatero, in favore de su divortziu lestru e de sos matrimonios intre su matessi sessu, at creadu tensione intre su Vaticanu e su Guvernu Ispagnolu, difatis Zapatero no at a partetzipare a sa missa de cras de su Papa. "_Finas Fidel Castro e su Generale polacu comunista, a sos tempos, bi fiant andados",_ narat su portaboghe vaticanu Navarro Vals.[_gpd_] + + ## Su Papa a Valencia + Sa de oe est sa de ses bisitas de unu Papa in Ispagna. Giovanni Paolo II, in su pontificadu suo at fatu 104 biagios, pro chimbe bortas est istadu in terra iberica. Custa borta est tocadu a Papa Ratzinger a addoviare sos ispagnolos in Valencia. Su Papa est arribadu custu manzanu pro s'addoviu mundiale de sas familias. In risposta a sas leges ispagnolas a favore de sas copias gay at naradu: «est segundu sa natura de s'omine chi s'omine e sa femina paris devent dare un tempus benidore a s'umanidade» + Gente meda est andada a s'aereoportu a lu saludare cun coros e istrisciones de bene bennidu. Medas fiant sas mammas e sas zajas chi giughiant in bratzos pitzinnos de naschidorgiu e pitzinneddos. Fruschios imbetzes a Jose Luis Zapatero chi, paris cun sos reales de Ispagna, fiat in sa pista de s'aereoportu. + + ## Sos dimustrantes pro sos deretos de sas fèminas arrestados e iscutos + Amnistia Internatzionale cundennat s'interventu violentu de sas fortzas de segurantzia iranianas in una manifestatzione patzifica fata su 12 de lampadas dae feminas e omines chi pediant chi sas discriminatziones de sas feminas in Iran agabent. Sos dimustrantes si fiant addoviados in sa pratza de 7 TIR in Teheran pro pedire, finas, cambiamentos in sa lege pro acordare a sa proa de una femina a sa corte unu balore uguale a su de un'omine e galu, pro faghere a manera chi sas feminas cojuadas potzant issas etotu isseberare su traballu issoro e potzant biagiare in manera libera sena su permissu de su maridu. + S'organizatzione ammentat galu una borta a sas autoridades iranianas s'articulu 12 de sa decraratzione de sas Natziones Unidas subra de sos chi difendent sos deretos de sos omines. Custa narat chi "ognunu tenet su deretu de partetzipare a atividades patzificas pro lutare contra a sa violatzione de sos deretos de s'omine e de sa libertades fundamentales". Sa decraratzione pedit chi siant impreadas "totu sas misuras netzessarias pro garantire chi sas autoridades cumpetentes difendant ogni pessone dae cale si siat violentzia, minetza, rapresallia, discriminatzione, pressione o atera atzione arbitraria in su cuadru de s'esertzitziu legitimu de sos deretos cunsiderados in sa presente decraratzione". [_gbs_] + + ## Croàtzia: denùntzia costitutzionale + Su bilinguismu e sos deretos minoritarios a su solitu mancant in sas autonomias locales: pro custu su Cussigiu pro sas minorias natzionales, s'organismu chi si ocupat de realitzare sos deretos de sas etnias in Croatzia, cheret faghere una denuntzia a sos giuighes costitutzionales. S'iscopu est de custringhere a aplicare sa lege costitutzionale subra de sos deretos de sas minorias e sa lege subra de s'impreu de sas limbas e de sas iscrituras minoritarias. Difatis sas normativas finas a oe non sunt aplicadas e custu fatu, paris cun sas dificultades chi pertocant sa recuida de sos profugos serbos, rapresentat su problema prus mannu chi sas minorias devent superare in Croatzia. Su Cussigiu pro sas minorias natzionales at detzididu de faghere in cabudanni una denuntzia costitutzionale, si sos organos de sas amministratziones cumpetentes no ant a dare rispostas tzertas. + Su presidente de su Cussigiu Aleksandar Tolnauer at naradu chi sas interpretaziones pro s'aplicatzione de sa lege costitutzionale subra de sas minorias sunt diferentes, ca unos cantos deretos minoritarios in su territoriu sunt istados modificados a pustis de su cambiamentu de su numeru de sos abitantes de carchi autonomia locale. Tolnauer isperat chi sos problemas siant risortos rispetende sas leges, si nono s'at a devere dimandare a sa Corte costitutzionale. In s'addoviu de su Cussigiu sa parlamentare de sas etnias tzeca e isvolaca, Zdenka Čuhnil, at denuntziadu chi de sas 125 autonomias locales ue bivent sos chi apartenent a sas minorias, petzi pro una barantina, mescamente in Istria, est istadu introduidu su bilinguismu. + Su Cussigiu in s'addoviu de eris at faeddadu finas de su cofinantziamentu de sos programmas radiufonicos (a livellu istatale, regionale e locale) de informatzione de sas minorias natzionales in sas limbas issoro. Pro custu sunt istados istantziadas 450 migia kunas pro su finantziamentu de programmas in 17 istatziones radiu. In duos annos, at naradu Tolnauer, est istada isvilupada una rete de trasmissiones radiofonicas pro totus sas minorias natzionales. [_sch_] + #### + + ## Museos: arte e mùsica in sos tzìvicos genovesos + Un'istade rica de addovios cussa organizada dae sos Museos Tzivicos Genovesos. Dae Triulas a Cabudanni _Tra sera e notte_ e _Arte in dialogo_, programmas articulados e pro ogni gustu, ant a oferrere a su pubblicu genovesu eventos musicales e teatrales meda. _Tra sera e notte_ at giutu in sos museos genovesos sa musica classica de su de treighi Festival Internatzionale de sa Musica de Camera e atera nd'at a batire cun su Festival de sa Musica Classica Genovesa, finas a su 30 de cabudanni, gratzias a sa Fundatzione De Ferrari e a s'Assotziu Arte e Musica in sas dimoras genovesas e cun sa de ses Rassegnas de Musica Ritzercada, finas a su 21 de cabudanni. + Ant a essere a pustis de iscena, su teatru musicale cun s'Alcesti in blues in Palatu Tursi su 21 de triulas e sa danza cun su Festival Internatzionale de Danza in "Paesaggi Urbani" finas a su 22 de cabudanni. + _Arte in dialogo_ est imbetzes una rassegna de literatura, pintura, musica, multimedialidade chi s'at a faghere in sas istruturas museales tzitadinas.[_gbs_] + + ## Deretos de sas etnias: possibile una denùntzia costitutzionale + Su Cussigiu pro sas minorias natzionales, cheret solletzitare s'aplicatzione de sa lege costitutzionale subra sos deretos de sas minorias e de sa lege subra s'impreu de sas limbas e de sas iscrituras minoritarias. Sa mancantzia de s'aplicatzione de custas normativas, e su torrare a domo de sos profugos serbos, rapresentant sos problemas prus mannos chi sas minorias devent afrontare in Croatzia. Su Cussigiu pro sas minorias natzionales at detzididu de faghere una denuntzia costitutzionale, si sos organismos de amministratzione cumpetentes non lompent in pagu tempus a dare rispostas. Su presidente de su Cussigiu Aleksandar Tolnauer isperat chi sos problemas bengiant risoltos in cunformidade a sas leges, si nono s'at a dever recurrere a sa Corte Costitutzionale. A s'addoviu de su Cussigiu sa parlamentare de sas etnias tzecas e islovacas, Zdenka Čuhnil, at avertidu chi de sas 125 autonomias locales in ue bivent sos chi apartenent a sas minorias, petzi in una barantina, in manera printzipale in Ìstria, est istadu introduidu su bilinguismu. + Su Cussigiu at faeddadu finas pro sos finantziamentos de sos programmas radiofonicos a livellu istatale, regionale e locale, chi serbint pro s'informatzione de sas minorias natzionales in sa limba issoro. Sunt istadas istantziados 450 migia kune pro programmas in 17 istatziones radio. A furriu de duos annos, at naradu Tolnauer, est istada isvilupada una rete de trasmissiones radiofonicas pro totus sas minorias natzionales. + + ## Carta Europea pro biagiare + Ogni pessone chi cheret andare a foras pro istudiare, pro si formare o finas petzi pro irrichire s'esperientzia sua, at a devere essere orientadu subra de sas possibilidades de mobilidade chi podet tennere e duncas at a tennere a disponimentu unu pranu de aprendimentu chi cumprendat, in antis de sa partentzia, unu formatzione linguistica e, unu servitziu de assistentzia e consulentzia in su logu chi lu retzit. + Est custu s'obietivu interessante meda de sa Carta Europea de mobilidade proponnida dae Luciano Caveri, presidente de sa Valle d'Aosta, a Bruxelles sa die de s'addoviu in sessione plenaria de su Comitadu de sas Regiones. + Segundu su Comiutadu de sas Regiones, pro sa formatzione linguistica sighida in antis de sa partentzia diat tocare a faghere prus atentzione a sas limbas minoritarias, e pessat finas chi s'impreu de sa Carta Europea de calidade pro sa mobilidade at a batire bantagios a sos Istados membros: bantagios a s'isvilupu economicu territoriale, a sa formatzione e finas a s'iscambiu de sos traballadores. Sa carta devet faghere a manera de agiuare a torrare a domo - agabat Luciano Caveri - ca su mancadu reconnoschimentu de sas cualificas e de sas cumpetentzias achistadas costituit un'ostaculu a sa mobilidade.[_gbs_] + + ## Remèdiu antigu pro cumbàtere su dolore + Tenet balore sientificu su remediu antigu pro cumbatere su dolore. Custa traditzione antiga est istada dimustrada dae sos istudiosos de s'University College de Londra, chi ghiados dae Brian King, ant atzertadu chi s'abba caente allebiat su dolore a livellu muscolare. Si sa temperadura de s'abba la faghimus pigare a prus de 40 grados, s'abba diat faghere a manera de ativare sos retzetores tzellulares de calore, blochende gosi su mecanismu, chi cunsentit a su cherbeddu de retzire sa sensatzione de su dolore. Pro crompere a narrere custu, Brian King e totu sos collaboradores suos ant impreadu unu sistema de controllu capatzu de analizare sas reatziones de sos retzetores de calore e de dolore a livellu tzellulare. + In sa cunferentzia in ue est istada presentada sa chirca, sos istudiosos ant naradu chi s'efetu de s'abba caente, abarrat pro prus de un'ora a pustis de l'aere arrambada a su corpus. Segundu King, sa bussa de s'abba caente podet tennere efetos belle uguales a sos de carchi antidolorificu.[_gbs_] + + ## Crèschete s?isperàntzia de sa bida. + Creschete sisperantzia de sa bida. + In su 1750 sisperantzia de sa bida a su naschidorgiu fiat intre sos 35 e sos 40 annos; pagu prus de unu seculu a como, in su 1901, fiat solu de 43 annos, cando a dies nostras nche suberat sos 80 annos: duncas est addopiada. + A sos primos de su 1900 sarriscu prus mannu pro sa salude fiant sas maladias infetivas. Su meraculu de sisetu de sa bida chi est semper prus longa in su seculu XXI si devet a sas cunditziones igienicas e de collidura de sa cosa de mandigare chi sunt megioradas, a sos antibioticos e a sos vatzinos chi ant abassadu meda sa mortalidade dae agentes infetivos. + www.repubblica.it + + ## Aumentat s'isperu de bida + In su 1750 s'isperu de bida a su naschidorgiu fiat intre sos 35 e sos 40 annos; pagu prus de unu seculu a como, in su 1901, fiat petzi de 43 annos, cando a dies nostras nche colat sos 80 annos: duncas est addopiada. + A sos primos de su 1900 s'arriscu prus mannu pro sa salude fiant sas maladias infetivas. Su miraculu de s'isetu de bida chi est semper prus longa in su seculu XXI si devet a sas cunditziones igienicas e a su modu de collire sa cosa de mandigare chi sunt megioradas, a sos antibioticos e a sos vatzinos chi ant minimadu meda sa mortalidade dae agentes infetivos.[_apg_] + + ## Otzèanos àtzidos + Sas emissiones de biossidu de carboniu in totu su mundu pro sa combustione de sos combustibiles fossiles nche sunt alterende meda sa chimica de sos otzeanos, minetzende sos organismos marinos, incruidos sos coraddos . Custu est bessidu dae su raportu de sa chirca fata dae istudiosos de su NCAR (National Center for Atmospheric Research) de Boulder, in su Colorado. + A su chi narat sa chirca sos otzeanos ant suspidu 118 milliardos de tonnelladas de carboniu intre su 1800 e su 1994. + Sos otzeanos sunt alcalinos de natura, ma s'interatzione cun su biossidu de carboniu los est faghende prus atzidos. S'aumentu de s'atzididade minimat sa cuntzentratzione de iones carbonados, chi organismos meda impreant pro produire ischeletros de carbonadu de caltziu, comente capitat a sos coraddos. + « Sa chimica de s'abba de mare est destinada a si mudare in su tempus benidore cun modalidades chi ant a alterare meda sa bida » at craridu Joan Kleypas, su primu firmatariu de s'istudiu. [_apg_] + + ## Baunei e sas Cortes Apertas + Escursiones, mustras e ammentos in s'istoria e in sas traditziones de Baunei. + Est istada custa sa cosa primaria in sas tres dies de Cortes Apertas, in programma in Baunei dae su 30 de lampadas a su 2 de triulas. In sos locales de s'ex caserma de sos carabineris est cumintzada s'abertura ufitziale de sa manifestatzione cun sa cunferentzia istampa. + At sighidu un'assagiu de sos produtos tipicos locales cun s'islogan "Baunei: su gustu de sa natura". + Gastronomia, trekking, mountain bike e free climbing s'aunint cun su programma ue risartant sas mustras fotograficas e sos allestimentos museales chi contant a sos turistas su "bi fiat una bia" de Baunei, dae su puntu de bista artesanale e dae su de sa bida de cada die. + Apuntamentu de importu mannu est istadu sa sagra de petza de cabra organizada in localidade Golgo in programma pro sa festa de Santu Pedru. + Totus sas initziativas, sae escursiones e sas arrampicadas sunt istadas organizadas cunforme a su numeru de sos partetzipantes chi si sunt prenotados telefonende a su numeru 0782 614037 (Ufitziu Tourpass de Santa Maria Navarresa) dae sas 10 a sas 13 e dae sas 16 a sas 19 dae su lunis a sa chenabura. + + ## Sa praja de Bidderosa petzi pro paga gente + In sas dies chi sa Sardigna est in mesu de polemicas meda pro sas tassas subra de su lussu postas dae Renato Soru, b'at de valutare sas initziativas postas finas dae tzertos amministradores locales pro collire su territoriu a sas generatziones de su tempus benidore. + Est su casu de Orosei, bidda de sa provintzia de Nugoro, ue su territoriu tenet un balore turisticu e naturalisticu mannu meda. Dae annos meda sa Comuna at chertu s'introdutzione petzi de unu tantu de pessones pro s'oasi proteta de Bidderosa. + Bidderosa est un'area proteta formada dae 5 prajas galanas meda prenas de ghiniperos e formadas dae arena fine. Ocannu pro intrare a Bidderosa, finas a su 31 de santugaine tocat a pagare unu billete chi andat dae unu minimu de duos euros (pro sas bitzicletas) a unu massimu de doighi euros (pro sas veturas), pro unu totale de 400 bagnantes. + Non b'at peruna ispeculatzione, assegurat su sindigu, ma est petzi una manera abbista de impreare su dinare pro sa tutela de su paesagiu e pro sa megioria de sos servitzios. + Su 30% de sas intradas andat a s'Ente Foreste chi at giai progetadu de torrare a ponnere in custa oasi su fenicoteru colore rosa, preservare sas dunas e torrare a fraigare sa bidda antiga de sos pastores. + Unu paradisu de tutelare in manera abbista pro su tempus benidore. [_tbs_] + + ## Oro ruju in Sardigna + Cun delibera sa Regione Sardigna at preannuntziadu, pro s'annu 2007, chi non s'at a podere piscare su coraddu. Su provedimentu de interditzione at a riguardare totu sos mares de sa Sardigna e at tennere comente finalidade sa salvaguardia integrale de sa risorsa ambientale. + Pro su 2006 est giai istadu predispostu su blocu totale pro dare lissentzias noas e sa ridutzione de cussas rinnovabiles. Dae 38 programmadas in su 2005 s'at a colare a 30, cun sa pretzedentzia a sos chi sunt naschidos in Sardigna. + Sos coradderis imbarcados ant a podere essere massimu duos e non prus de tres cun limites de pisca fissadu in 2 kg e mesu de coraddu. + Est istadu in prus ampliadu su divietu in sa parte de su mare de sa costa nord orientale. + Su providimentu est istadu fatu a pustis de su parrere favorevole de su Comitadu Tecnicu de sa consulta pro sa pisca. + Sos operadores de su setore sunt giai a murrungiu pro custa lege noa chi no at de seguru a megiorare totu su repartu economicu, dae su coradderi a s'artesanu de sos laboratorios, a su contrariu s'Assessore Regionale Tonino Dessi narat chi totu custu at a permitere s'isvilupu de su turismu subacueu comente capitat in su Mare Ruju.[_tbs_] + + ## Delfinos a prua! + Su delfinu de sas costas, o pro narrere megius su tursiope, est de seguru su tzetatzeu prus avistabile in su Mediterraneu. Sa capatzidade de addatamentu e sa sotziabilidade l'ant postu protagonista de sos delfinarios, su prus istudiadu e su prus chertu bene ma non s'ischint galu cosas meda subra de sas populatziones in libertade in su Mediterraneu. + Pro custu motivu _Delfini a prua, _sa sotziedade cooperativa pro s'educatzione ambientale e su turismu naturalisticu cun sede in Terranoa, est organizende una campagna de controllu costante in sa zona de Terranoa-Tavolara, a ue sunt invitados a partetzipare sos istudentes, sos apassionados e chie at a cherrere trasformare sas vacantzias in un'esperientzia a contatu cun sa natura. + Su golfu de Terranoa in su tempus de s'istade est interessadu dae traficu nauticu diportista e de traghetos lestros chi arribant dae su Continente e sa presentzia de acuiculturas meda e mitiliculturas lu rendent un'ambiente antropizadu. Mancari custu est presente in su Golfu una populatzione istantziale de tursiopes istudiada dae annos meda. + Est de primaria importantzia a sighire a istudiare e a tenner suta controllu sa zona e a controllare sa salude de sos delfinos. Sa campagna est cumintzada cun s'interventu de sas iscolas medias e superiores de sa Provintzia de Tatari chi ant a partetzipare a sa chirca cun essidas in mare e cun relatziones in classe subra de sa biologia de sos tzetatzeos e de sos tursiopes.[_tbs_] + Pro informatziones: delfiniaprua@yahoo.it + + ## Bolivia: limbas indìgenas + Su presidente de sa Bolivia, Evo Morales, at postu su termine de duos annos a sos impiegados pubblicos pro imparare sos idiomas indigenos che a su Aymara e Quechua. At a obbligare finas sas iscolas pubblicos e privadas, siat in sa formatzione primaria siat in sa segundaria, a faghere letzione in sos idiomas nativos in base a sa regione. + In Bolivia si faeddant prus de 35 limbas indigenas, sas prus faeddadas sunt su Quechua, s'Aymara e su Guarani. At annuntziadu una lege pro sos funtzionarios pubblicos chi in duos annos devent essere a tretu de imparare sa limba indigena de sa regione in ue traballant, frecuentende istitutos de limbas indigenas, si non lu faghent no ant a podere faghere prus sos funtzionarios pubblicos.[_gpn_] + + ## Su pòpulu de sos Piraha + Sos piraha sunt pagas chentinas, ma non l'ischint. Ca non l'ischint narrere. Sos chircadores de sa Columbia University nche sunt intrados finas a su tzentru de s'Amatzonia pro istudiare custu populu chi faeddat sa limba prus simpre de su mundu: tenet 7 cunsonantes e tres vocales, podet essere faeddada o fruschiada e non tenet paraulas pro espressaresos numeros, cantidades e colores. Millu su resurtadu de sa chirca, pubblicadu dae "Science": no ischint contare ca non tenent paraulas pro lu faghere e pro lu narrere. + S'antropologu Peter Everett est istadu cun issos 27 annos e nd'at descritu sa bida: no impreant s'iscritura, sa memoria colletiva issoro durat pro su prus duas generatziones, non dormint prus de duas oras a sa bia e no ischint iscriere signos, mancari tengiant cuntatos dae duos seculos cun sas tribus a curtzu issoro. A Everett s'est agiuntu como Peter Gordon de sa Columbia University, chi s'est cuntzentradu subra de s'incapatzidade de contare. A pustis de duos meses de tentativos, sos adultos sighint a cunfundere sos numeros. A parrere de Everett, sos Piraha non diant ischire contare pro motivos culturales: in sa bida issoro s'astratzione e sa cualificatzione non sunt utiles. Diat essere unu tentativu estremu pro sarvare s'individualidade issoro. Pro Gordon in cambiu est sa limba a determinare sa manera de pessare: a sos Piraha mancant sas paraulas pro narrere sos numeros, duncas non s'ischint cumportare de conseguentzia.[_gpn_] + + ## Ispagna: naschit Opentrad + 10/07/2006 + Tres aziendas de informatica e bator universidades ispannolas ant isvilupadu su primu sistema de tradutzione automatica in unu programma liberu chi permitit de bortare testos, documentos e paginas web dae su castiglianu a su catalanu, gagliegu e bascu, e dae su catalanu e gagliegu a su castiglianu. + Su tradutore, chi si mutit Opentrad, est giai funtzionende e l'impreant, pro esempru, pro sa tradutziones de documentos de s'Amministratzione publica de sa Galitzia, custu est su primu sistema de tradutzione chi esistit dae su gagliegu a su castiglianu. + Mancari chi esistant giai ateros tradutores bidiretzionales intre su catalanu e su castiglianu, custu est su primu chi ant isvilupadu in unu programma liberu, e custu cheret narrere chi ognunu lu podet impreare de badas intrende a sa pagina web Opentrad.com. + In su casu de su bascu, Opentrad est su primu tradutore chi esistit dae su castiglianu a s'euskera, mancari chi su sistema isvilupadu siat petzi unu prototipu, ca pro como, sos errores chi faghet non li permitit de arribare a su livellu de calidade minima chi est rechedida. + Sas dificultades de analisi linguistica de sa limba basca e sas diferentzias cun sas limbas romanicas chi si faeddant in Ispanna galu no at permitidu sa tradutzione dae su bascu a su castiglianu. + Su progetu de custu tradutore, finantziadu dae su ministeriu de s'industria, est istadu ideadu dae unu cunsortziu formadu dae s'Universidade politecnica de Catalunia, su Paisu Bascu, Alicante e Vigo, gasi comente impresas de su Paisu Bascu e de sa Galitzia.[_gpn_] + + ## "Una bidriera pro sa Sardigna" + Su mercadu frantzesu, sas carateristicas suas e sas bagas de isvilupu chi dat a s'economia sarda, sunt sos argumentos tratados in su de chimbe seminarios organizados dae s'assessoradu regionale de su traballu in s'ambitu de su progetu "Una vetrina per la Sardegna". + S'initziativa regionale, chi sas ateras bortas aiat dadu importantzia a sos mercados de s'Inghilterra, de s'Ispagna, de sa Germania e de su Belgiu, est inserida in unu programma de su Ministeriu de sos Afares esteros cun sa finalidade de promovere ligamenes istabiles cun sos italianos in s'esteru pro s'isvilupu de su Sud. + Su progetu "PPTIE" orientadu a dare a sas Regiones de S'obietivu 1 e a sas istitutziones locales sas cumpetentzias e sas ainas chi serbint pro promovere acordos de collaboratzione cun sos italianos in s'esteru, pro s'internatzionalizatzione e pro s'isvilupu locale de sos territorios. + Su de duos progetos "ITENETS" punnat a creare una rete internatzionale pro sa formatzione e pro su traballu, e bidet in s'osservatoriu de sos sardos in su mundu, su bratzu deretu a livellu regionale sardu. [_apg_] + + ## Tibet + Pro sos tibetanos su tempus est colende sena pasu: sa cultura millenaria issoro arriscat de iscumparrere. Ogni chida unas cantas migias de colonos tzinesos s'istabilint in su Tibet e dant a su paisu sos connotados culturales issoro. Atirados dae sas promissas de su guvernu tzinesu, sos colonos s'istabilint mescamente in sas tzitades in ue 7,5 milliones de tzinesos, controllant oramai su cummertziu, sos servitzios e s'amministratzione. Finas Lhasa, sa capitale antiga de su Tibet, nch'est perdende manu manu sas carateristicas originales suas. + Sos chirros traditzionales devent dassare su logu a s'urbanistica "sotzialista", sunt frorende sos ristorantes de mandigu lestru, sos internet-cafe, sos casinos. Sos guturinos sunt sustituidos dae carreras largas, sos condominios modernos fatzilitant a sas fortzas de segurantzia su controllu de sa populatzione. Sos tzinesos costituint oramai sa majoria de sa populatzione. In filu de sos 1100 km de sa linia ferroviaria progetada intre Lhasa e Gormo s'ant a insediare deghinas de migias de colonos noos. Sa politica agressiva de insediamentu de Pechinu otenet sutzessos prus mannos de sa repressione violenta de sa resistentzia, comente s'arrestu de padres e mongias chi protestant in manera patzifica. Ant mudadu s'istrutura demografica de su Tibet, e sos 5,5 milliones de Tibetanos sunt oe sa minoria de sa populatzione in sa terra issoro. + In sa capitale aberint semper prus butegas e bancas, e sos abitantes suos sighint a creschere de numeru. Sunt mescamente sos immigrados tzinesos chi resessint a tennere profetu de s'espansione economica. Agatant deretu traballu in s'amministratzione publica o in sas aziendas tzinesas. In cambiu sos Tibetanos sunt isvantagiados meda in s'ocupatzione de postos de traballu noos. + Mancari custa espansione economica su Tibet est galu una de sas regiones prus poberas de sa Tzina. Sa situatzione est drammatica mescamente in sas zonas rurales, in ue b'istat s'85% de sa populatzione tibetana. Inoghe non b'at rastu de espansione economica. Pro como su Dalai Lama bi l'est faghende a mandare a in antis una politica non violenta e pro custu gosat de un'istima internatzionale manna, mancari chi, in concretu, non siant faghende nudda pro cumbinchere a Pechinu a dialogare cun su Premiu Nobel pro sa paghe. Si timet chi custu siat s'urtimu Dalai Lama capassu de cumbinchere a sos Tibetanos a atzetare in manera patzifica un'autonomia bera cuntratada e cuncordada cun sa dirigentzia tzinesa.[_gpn_] + + ## Si medint sas oras de sonnu + Cumbinat a meda gente de si nche ischidare su mangianu e de s'intendere galu prus istraca de su sero in antis. A crarire custa sensatzione como b'ant pessadu unos cantos sientziados de s'Universidade de Chicago, autores de un'istudiu publicadu in sa rivista "American Journal of Epidemiology". + A cantu narant sos istudiosos, chi ant esaminadu 669 sugetos de edade incruida intre sos 38 e sos 50 annos, totu sas pessones osservadas fiant cumbintas de aere dormidu prus de sas oras de sonnu chi ant fatu a beru. A custa concrusione, sos istudiosos sunt arribados cun s'impreu de unu "Actiwatch", aina capassa de medire sas oras de sonnu, chi at craridu comente sa gente dormat, in media 6,1 oras cada note, puru si creet de dormire pro 7 oras. Dae su campione analizadu b'at bessidu chi sunt sas feminas a dormire de prus (6,7 oras pro note), imbetzes sos omines si firmant a 6,1 oras e, si sunt de colore, su sonnu minimat a 5,1 oras a note. + Intre sas curiosidades de sa chirca tocat a sutaliniare s'influentzia de su redditu in su sonnu (prus dinare unu tenet e prus dormit) o su tempus mediu chi si nche colat in antis chi pighet su sonnu, chi est de 22 minutos. + Intre sos progetos de sos chircadores de s'Universidade de Chicago b'est como su de investigare su ligamene chi b'est intre sas oras de sonnu perdidas e s'arriscu de sas maladias a livellu cardiovascolare. [_apg_] + + ## Su dramma de su Darfur contadu in unu videugiogu + Sa rete televisiva musicale MtvU at promovidu s'idea de unu videugiogu chi contet, in manera fatzile e direta, su dramma de su Darfur, isfrutende sas potentzialidades de immedesimatzione de sos giogos eletronicos. Sa rete televisiva musicale at postu a disponimentu chimbanta migia euros pro s'idea megius. + A pustis chi sunt arribadas chentinas e chentinas de ideas, MtvU at dadu sa vitoria a Susanna Ruiz, una pitzinna laureada de sa California de su Sud, cun s'idea intitulada "_Darfur is dying_ -_ su Darfur est morende"_._ "_Sos giovanos no ischint semper ite est su Darfur, ne ue s'agatat e mancu ue est su Sudan - at cummentadu Susanna a sa Bbc - . Su giogu est una semplificatzione de sa crisi, ma est peri unu modu pro cumintzare a rispondere a custas dimandas". Sos personagios de custu giogu sunt Elham, una pitzinna de 14 annos, chi bivet in un campu de profugos intre su Sudan e su Ciad, a pustis de si nch'essere fuida cun sa familia sua dae su Darfur. + Onni mangianu Elham o sos frades sunt obrigados a chircare unu pagu de abba pro sos bisongios de sa die, in s'ora chi su babbu e sa mama sunt traballende meda pro campare totu sa familia. + S'isperu est chi custa istoria, fata cun su videugiogu, servat a sensibilizare sa gente subra de custa chistione.[_lmr_] + + ## Friulanu in RAI, addòviu in Roma cun Gentiloni + "Sa Rai diat atuatzione a sa lege 482 subra de sas minorias linguisticas, garantende servitzios informativos a ateras trasmissiones in limba friulana, e s'estensione de su servitziu radiutelevisivu in limba islovena finas a sa provintzia de Ùdine": est su chi at pedidu a su ministru de sas Comunicatziones, Paolo Gentiloni, sa delegatzione formada dae su presidente de su Confemili, Domenico Morelli, e dae sos rapresentantes de su Comitadu 482 Arnaldo Baracetti, Jole Namor e Carlo Puppo, aberende in Roma sa serie de consultatziones pubblicas subra de su cuntratu de servitziu Rai. "Sa lege cheret atuada in antis chi si podet- at naradu Morelli - finas pro rispetare sos impignos internatzionales assuntos dae su guvernu italianu. Pro su chi pertocat sa minoria friulana, tocat chi a sa redatzione de Ùdine siat reconnota autonomia prena e operatividade in sa produtzione de sas trasmissiones in friulanu". Su ministru, chi connoschiat sa problematica discussa pro aere leadu parte a su Comitadu de vigilantzia Rai, at garantidu chi ant a essere mantennidos sos impignos leados. [_spn_] + ## Sa Sèrbia isperat in su "pranu Mladic"nou + Sa Serbia at detzisu unu programma pro afortire sa cooperatzione cun su tribunale de s'Aja, in su tentativu de faghere cumprendere a sa comunidade internazionale chi cheret a beru collaborare subra de sos crimines de gherra. + Sa chida colada su guvernu at definidu su pranu chi at a essere presentadu intro de pagas dies in Brussellas dae su primu ministru Vojislav Kostunica. + Su pranu previdet una cooperatzione prus astrinta intre sos servitzios segretos tziviles e militares, mescamente in sa cassa a su criminale de gherra prus chircadu, s'ex generale serbu-bosniacu Ratko Mladic. + Su pranu est su pilastru de su tentativu de su guvernu de torrare a cumintzare sos collochios cun s'Ue pro su Patu de istabilizatzione e assotziu, SAA, chi como est firmu. Sos collochios fiant istados firmados dae s'Unione Europea a pustis chi Belgradu non fiat resessidu a cunsinnare Mladic a su tribunale de s'Aja. + Semper e cando, carchi analista narat chi su pranu de atzione si diat podere iscontrare cun sas rivalidades chi bi sunt intre sas agentzias de segurantzia, sena cunsiderare chi b'at galu a s'internu issoro pessones chi sunt galu in favore de Mladic. + Si a sa fine de cabudanni su guvernu no at a resessire a agatare una solutzione a sos problemas cun s'Unione Europea una parte fundamentale de sa coalitzione, su partidu riformista G17, at giai naradu chi at a essire dae su parlamentu e dae su guvernu. Difatis, cunforme a custu annuntziu, sos deputados de su G17 ant giai preparadu sas dimissiones issoro.[_lmr_] + + ## Colòmbia: sa gherra finta a sa cocaina + S'area coltivada cun sa coca est ismanniende. Sos fogos servint a totu ma no a binchere a sos narcotraficantes. Sa Colombia produit pagu prus o mancu su 70% de sa cocaina de totu su mundu, cun unu raportu de 640 tonnelladas in 86.000 etaros de terrinu. Custu cheret narrere chi sa cocaina est su produtu prus esportadu de su Paisu. Dae su 2000, sos IUA ant agiuadu sa Colombia in sa gherra a sa droga cun unu gastu de 4000 milliones de dollaros. Ma finas ocannu sos etaros coltivados sunt colados dae 80.000 a 86.000, mancari chi nde siant istados brusiados 140.000. Custu cheret narrere chi pro onni etaru de coltivatzione illegale brusiada sunt distrutos ateros 8 etaros ue b'at bestias, padentes o ortos. + S'agiudu de sos IUA non megiorat sa situatzione. Dae su 2001 su Plan Colombia contra a sa produtzione de eroina e cocaina at tentu unu sustentu nou, ca, sighende su programma de sa gherra a su terrorismu, est devennida una gherra contra a sa gherrillia colombiana. Sighende custu programma sos IUA ant aumentadu su numeru de sos militares, ma sos resurtados non sunt bonos, ca sos reberdes abarrant meres de una parte bona de sas zonas ue sunt coltivadas eroina e cocaina, in s'ora chi sunt aumentende sos militares americanos chi leant parte a su traficu de droga.[_lmr_] + + ## Sos chi in Mosca leant su note pro die + Olga Lisova, una trucadora televisiva, colat oras e oras sa die apitzighende chigios de postigia, pintende de rossete lavras e de fundutinta caras de atores e presentadores e de chie si siat chi cumparit in sa televisione. Ma chie pessat a fachere bella a Olga? @@ -45141,15 +68164,30 @@ Acontzende*si sos pilos nieddos, Fedotov, su cliente de Bookberry, abaidat su caminu dae sa vetrina de sa butega e narat: "Mi praghet totu custu: non b'at nemos in giru. Sa note tenet carchi cosa de afadadu. Forsis ca custa est s'ora chi ti podes dedicare a tie matessi." de Frantzisca Mereu + + ## Acordu importante meda + Su ses de triulas, 26 Paisos africanos in sa tzidade de Abuja, in Nigeria, ant firmadu un'acordu contra a su traficu de sas pessones. S'acordu favoridu dae sa Comunidade Economica de sos Istados de s'Africa de s'ovest (CEDEAO) e dae sa Comunidade Economica de sos Istados de s'Àfrica tzentrale (CEEAC) previdet de megiorare su controllu e sa gestione de sas fronteras, de adotare una legislatzione chi castighet severamente su traficu de sas pessones, de megiorare sa distributzione de sos documentos de identidade a sos tzitadinos de sos Istados interessados, de faghere programmas informativos pro sa populatzione e cumintzare programmas de isvilupu. In s'Àfrica tzentrale e in s'otzidentale, su traficu de sas pessones pertocat su 70% de sos Paisos, su 26% sunt pitzinnos e a su nessi 50 milliones sunt custrintos a traballare. Unu de sos Paisos prus corfidos dae su traficu de sos pitzinnos est sa Nigeria. Medas arribant dae su Benin, unu de sos Istados prus poberos de s'Àfrica, in ue sas familias devent bendere sos figios a sas organizatziones de sos traficantes pro nudda, cun sa promissa de unu traballu detzente. A pustis sos pitzinnos, prus de bator migia ogni annu, andant a traballare a sas piantagiones o comente tzeracos. Pero cando sos pitzinnos arribant a sas piantagiones sunt custrintos a traballare sena paga peruna. Issos bivent isolados, petzi calicunu cando creschet resessit a si nche fuire e a torrare a domo sua. Ma paritzos pitzinnos custrintos a custa forma de "iscraitudine" no ant a bidere prus sa familia issoro_.[gcl]_ + + ## Una costituente pro torrare a promòvere su Friuli + Una Costituente pro eleborare e delineare su Friuli de su tempus benidore: est sa dimanda avantzada dae su Comitadu pro s'autonomia e torrare a promovere su Friuli". Sos rapresentantes de su Comitadu - Giorgio Santuz, Arnaldo Baracetti, Gianfranco d'Aronco e Renzo Pascolat - ant cramadu a discutere in Ùdine esponentes de sas categorias economicas, de sos assotzios culturales e politicos (est a narrere Sergio Bolzonello, Marzio Strassoldo e Sergio Cecotti). E propiu dae custos urtimos sunt arribados sos ispuntos de importu mannu, ma finas diferentes, siat pro su chi pertocat sas finalidades siat pro su chi pertocat su caminu pro crompere a sa Costituente. In s'isetu de sa Costituente de santandria, su Comitadu at propostu sa costitutzione de bator grupos de traballu (economia-trasportos-infrastruturas, chistiones istitutzionales, ambiente e calidade de sa bida, cultura-limba-comunicatzione). "Cherimus - est istadu naradu - chi sa gente leet parte cumbinta a custa fase noa e de importu mannu de s'autonomismu friulanu". [_spn_] + + + ## Alzheimer + A giogare cun sas pupias o cun sos pupatzeddos podet megiorare sa vida de sos malaidos de Alzheimer. Custu est su chi at naradu una chirca de s' ospidale de Newcastle, chi est istada presentada in su Congressu de sa Sotziedade Psicologica inglesa, e chi at iscobertu chi sos patzientes comunicant megius meda a pustis chi lis ant dadu unu giogu. Sos malaidos de custu morbu, in su tempus, perdent sas capatzidades emotzionales e intelletuales. Segundu su chi narant sos dotores s'impreu de sas pupias allebiat s'agitatzione e s'istress de custas pessones, e los agiuat a nche superare sas dificultades de sa comunicatzione. A bortas su giogu lis faghet torrare a sa mente finas tzertos ammentos. Custu istudiu chi est istadu fatu in antis subra de 14 pessones, como est fatu subra de unu numeru prus artu de gente, unas 50 pessones. Unu de sos autores, Ian James, at naradu chi no est chi sas pupias sanant dae sa maladia, ma serbint su matessi a megiorare sa calidade de sa vida de custa gente.[_len_] + + + + ## Teoria e storia della traduzione + Editore: Einaudi Data de Publicatzione: 2006 Collana: Piccola biblioteca Einaudi. Nuova serie @@ -45158,278 +68196,696 @@ Repartu: Linguistica Su problema teoricu e praticu de sa tradutzione tenet un'importu mannu in su mundu contemporaneu. In s'opera istremenada de chirca chi pro su chi pertocat custos problemas bidet impignados non petzi sos tradutores matessi ma finas linguistas, logicos e matematicos b'aiat bisongiu de un'istudiu chi, sintetizende sos resurtados de materias diferentes, aeret dadu unu cuadru de sa comunicatzione interlinguistica. Cun custu libru suo Georges Mounin tratat in manera sistematica sos problemas de sa tradutzione: a pustis unos cantos pretzisos tzennos istoricos e unu panorama de sas teorias modernas de tradutzione de importu mannu, s'autore esaminat sos ambitos linguisticos generales de semantica, istilistica, etnografia e teoria de sa comunicatzione. E in fines, a pustis de un'istudiu subra de sas formas diferentes de tradutzione (sa tradutzione literaria, poetica, teatrale, tecnica, ecc.; su traballu de s'interprete; sas machinas pro bortare), est indagadu s'istatus giuridicu, professionale e culturale de su tradutore. Su libru mustrat in custa manera una capatzidade particolare de illuminare su problema cuncretu de su bortare cun sas teorias sientificas prus modernas e fundadas. [_spn_] + + + + ## Meighinas in sos supermercados + Su Guvernu at abertu unu cunfrontu cun sa Federfarma subra de sas misuras previstas dae su DL Bersani in tema de meighinas e de apoticarias. E custu est su resurtadu- si leghet in una nota de sa Federfarma- de s'addoviu intre una delegatzione de sa Federfarma e su Presidente de su Cussigiu Prodi, su sutasegretariu Letta, su ministru de sa salude Livia Turco e sos tecnicos interessados. Su cunfrontu est istadu abertu cun s'idea de minimare sos costos pro sos tzitadinos e de aumentare sa cuncurrentzia, finas si pro comente faghere sunt istadas propostas ideas diferentes. Su dialogu at a sighire in s'interi de su protzedimentu parlamentare de cunversione de su provedimentu in una lege, bidende si bi podet aere ideas comunas. S'ateru passu at a essere un'addoviu de sa Federfarma cun su ministru de sa salude e cun su ministru de s'isvilupu economicu. In s' interi, sa Federfarma at a cumintzare unu dialogu finas cun totu sas fortzas parlamentares presentende*lis s'opinione e sas propostas suas. Arreende su resurtadu de custos cunfrontos, abarrat cunfirmada sa die de sa cungiadura de totu sas apoticarias italianas chi non siant de turnu, chi at a essere su 19 de triulas comente sinnu de protesta contra a su decretu.[_len_] + + + + ## Dae Firenze a Siena cun una màchina elètrica + S'assessore a s'ambiente de sa Regione Toscana, Marco Artusa, at detzisu de faghere su caminu dae Firenze a Siena cun una Panda cun su motore eletricu. Custa machina li permitit de biagiare sena ricaricas intermedias, andende a una velotzidade normale. In sa vetura b'ant a essere, cun s'assessore Artusa, sos organizadores de custa initziativa, Sergio Gateschi, Presidente de Sos Amigos de sa Terra de sa Toscana e Massimo Tucci e Claudio Copini de Firenzelettrica. Cun custu biagiu, at naradu s'assessore a s'ambiente, si cheret dimustrare chi custas machinas eletricas noas chi sunt in tzircolatzione podent essere una risorsa in prus pro cumbatere s'incuinamentu in sas aeras metropolitanas. Gratzias a s'afidabilidade de custos medios eletricos atuales si podent faghere finas distantzias medias, che a su caminu dae Firenze a Siena. Tzertu chi su preju de una machina eletrica pro como restat pagu atzessibile a sos tzitadinos, ma sos intzentivos chi gosant sas aministratziones publicas pro comporare custas veturas(contributos a fundu perdidu de su 65% de su preju), la faghent una cosa interessante meda pro sos entes pubblicos.[_len_] + + + + ## Fogos meda in sas Comunas italianas + Su problema de sos fogos istadiales tocat comunas meda de sa penisula. Segundu s'istudiu "Ecosistema focos 2006" de Legambiente, s'annu coladu, dae su Sud a su Nord de s'Italia b'at apidu 7.951 fogos, chi ant trasformadu in chinisu 47.574 etaros de terrinu, e de custos, 21.469 fiant padentes e litos. Sos fogos non distruent petzi custu importante patrimoniu natzionale, ma non dassant prus logos sanos chi podent essere impitados dae sos tzitadinos. Finas in su 2005 su primatu de su territoriu distrutu dae sos fogos est tocadu a sa Sardigna (13.416 etaros), sighida dae sa Sitzilia. In generale si podet narrere chi totu s'Italia est tocada dae custu problema, giai chi una Comune subra de tres at tentu unu fogu chi at distrutu unu cantu de terrinu de pagu prus o mancu un'etaru. Comente estensione de territoriu, sa Calabria est sa Regione chi tra su 2003-2004 at tentu su numeru prus artu de ammninistratziones comunales corfidas dae fogos de una tzerta entidade, prus de 800 Comunas, s'81%. Su de duos postos in custa classifica est pro sas Comunas lucanas (su 68% interessadas dae fogos), sighidos a pustis dae sa Sardigna(su 66%). Su Veneto e su Trentino imbetzes sunt sas regiones cun sa pertzentuale prus bassa de comunas tocadas dae sos fogos istadiales in sos annos 2003-2004, petzi su 6% e su 9%.[_len_] + + + + ## Onu: una fèmina comente capu + Una femina a sa ghia de s'Onu podet essere sa megius manera pro tzelebrare sos 60 annos de s'organizatzione mundiale. S'auguriu est istadu formuladu dae Kofi Annan in una intervista a su giornale tedescu "General Anzeiger". "Positziones meda de cumandu sunt giai de sas feminas", at naradu s'oramai ex segretariu generale . Sos traballos informales pro eleghere su sutzessore s'ant a aberrere a sa fine de su mese. Sas primas candidaturas arribant dae s'Asia: in sa rosa figurant sos numenes de su vitze primu ministru thailandesu Surakiart Sathirathai, su cussigeri guvernativu de su Sri Lanka Jayantha Dhanapala, su sutasegretariu de su dipartimentu de s'informatzione pubblica de s'Onu, s'indianu Shashi Tharoor. _[rpt]_ + + + + ## Su cafè proteget sa memoria de sos antzianos + Pro un'iscuadra de sientziados de s'Universidade de Birmingham su cafe serbit a prevennere sa perdida de sa memoria. Custos istudios ant osservadu s'efetu de sa cafeina subra de sos neurones de unu grupu de sorighes, a biere in manera regulare cafe podet serbire pro triplicare s'intensidade de sas ondas gamma, cuddas chi su cherbeddu bogat a foras cando est impignadu a ammentare o a risorvere problemas graves meda. S'istudiosu at finas sutaliniadu chi in cantidade mannas meda su cafe est dannosu!_ [rpt]_ + + + + ## Sanidade: assistèntzia cun sa televisione + Est unu servitziu de assistentzia chi at a impreare su televisore de domo comente un'aina de dialogu intre sos malaidos e sos operadores sanitarios. Custa solutzione est istada imbentada dae Alcatel per Telbios, in fase de validatzione cun s'Istitutu Sientificu Universitariu San Raffaele. At a essere disponibile intro de sa fine de su 2006. Su servitziu cheret s'installatzione de unu dispositivu ispetzificu in sa domo de su patziente, chi devet essere collegadu cun sa Televisione e de una webcam pro sas videutelefonadas. _[rpt]_ + + + + ## Tzensura in internet e deretos umanos + Internet est s'urtima lacana de sa luta pro sos deretos umanos. Sas potentzialidades comunicativas suas permitint de ampriare su prus chi si podet sa libertade de chie si siat de narrere sa cosa chi pessat a manera chi potzat essere ascurtada dae cadaunu. + Pro custu, dae pagu, sa rete est istada tzensurada dae sos guvernos repressivos, chi chircant de nche dogare totu sas boghes iscomodas cun regulamentatziones semper prus restritivas chi non permitint de faghere pubblicatziones "on line" (in linia). + Custu capitat cun sa complitzidade de sas impresas, chi bastis chi tengiant mercados noos, atzetant de si faghere complitzes de violatziones de sos deretos umanos. + Est capitadu gasi a sa Tzina, in ue Microsoft, Yahoo e Google ant atzetadu de cooperare a sa tzensura de sa rete fata dae su Guvernu. Tocat a ischire chi sas versiones tzinesas de sos motores de chirca fornidos dae sas tres aziendas numenadas, no cumbidant perunu resurtadu si s'iscrient paraulas crae che a democratzia, deretos umanos, pratza Tian An Man. + No est bellu meda chi impresas mannas che a Microsoft, Yahoo e Google apant fatu una cosa gosi, issas devent, imbetzes, leare una politica chi asseguret su gosamentu de sos deretos gasi comente narant sas regulas de sas Natziones Unidas subra de sa responsabilidade de sas impresas.[_apg_] + + + + ## Avertimentu UE: sas làntias abbronzantes favorint sas maladias malas + Sas lantias abbronzantes favorint sa naschida de sas maladias malas, mescamente in sos giovanos e in sas pessomes cun sa pedde crara. S'avertimentu est istadu dadu dae sa cummissione Europea, cun unu documentu chi cussigiat a sos istados de adotare misuras pro faghere a cumprendere a s'opinione pubblica ite bi podet capitare. + Su documentu si basat subra de istudios diferentes fatos in su continente nostru: in particulare, sos istudiosos de s'universidade de Newcastle ant agatadu chi subra de 1800 mortos pro melanoma malignu de sa pedde a su mancu 100 fiant cajonados dae s'impreu de letigheddos abbronzantes. A su chi narat su cummissariu UE a sa salude Markos Kyprianou sa cummissione est istudiende misuras legislativas chi miniment sa fortza de sas radiatziones de sos letigheddos e ateras restritziones pro s'impreu issoro. [_apg_] + + + + ## Deo "googleo" + Deo googleo. Tue googleas. Paret unu giogu imbetzes su ditzionariu Merriam-Webster at incruidu sa paraula _google_ comente verbu, chi cheret narrere a chircare in sa rete sas informatziones impreende su motore de chirca connotu dae totus. Est unu verbu transitivu e s'agatat in s'editzione de su ditzionariu de su 2006. S'editoriale Merriam-Webster est un'istitutzione in sos Istados Unidos e cuntenet ateros numenes che a _mouse potato_ chi definit a una pessone chi passat tempus meda impreende su computer; _himbo_ (dae s'unione de _him_ e _bimbo_), chi s'impreat pro definire omines bellos meda ma pagu interessantes; o _manga_ pro definire sos cartones animados giaponesos. Con custos termines noos, Webster tzelebrat su bitzentenariu suo. Su fundadore, Noah Webster, unu professore e giurista amigu de Benjamin Franklin, est istadu unu de sos difensores de s'americanizatzione de sa limba inglesa in su seculu XIX. In su 1806, su _Noah Webster's A __Compendious Dictionary of the English Language_ cunteniat giai paraulas chi oe sunt comunas, che a _surf_. Peter Sokolowski, unu de sos autores de Merriam-Webster at naradu: "Oe, cun sos medios eletronicos, sa difusione de unu numene nou est lestra meda". Google sighit a traballare cun ateras paraulas che a _kleenex_ o _xerox_ chi, gratzias a sa popolaridade sua, ant ocupadu unu boidu in sos catalogos de sa limba.[_vmn_] + + + + ## A faeddare su "spanglish" est a isvalutare s'ispagnolu + A parrere de su professore de literaturas ispanicas e cumparadas de s'Universidade de Yale, Roberto Gonzalez-Echeverria, a faeddare s'_ispanglish_, sa limba cumposta dae s'ispagnolu e dae s'inglesu, noghet a sos faeddos personales ca est unu perigulu grave pro sa cultura ispanica e su progressu de sos ispanicos in intro de sa currente nordamericana. Sa realidade, triste meda, est chi s'_ispanglish_ est sa limba de sos ispanicos poberos e analfabetas, chi impreant paraulas inglesas ca non tenent unu vocabolariu e peruna educatzione in ispagnolu pro s'addatare a sa cultura in ue bivent. Bi sunt ateras pessones, imbetzes, chi chircant de impreare paraulas inglesas e traduint in manera direta sas espressiones idiomaticas de s'inglesu. A livellu politicu, custu limbagiu inditat emarginatzione e non liberatzione, e paret chi sa limba de Cervantes, Lorca, Garcia Marquez, Borges e Pace no at tentu mai una dignitade sua. Pro sa preminentza de s'inglesu in ambitos che a su de sa tecnologia, termines meda, che a "biper" pro "beeper", devent essere incorporados a s'ispagnolu. Ma pro ite sutzedit custu si bi sunt paraulas ispagnolas curregidas? Si s'_ispanglish_ si diat isvilupare in s'America latina, comente est giai capitadu, si diat tennere un'impositzione finale de una manera de bida chi est dominante economicamente ma non prus arta culturalmente. A s'ispissu, in sos Istados Unidos, in sas trasmissiones de sa radiu e de sa televisione paret de intendere sa limba ispagnola, ma si si faghet atentzione si tratat de un'inglesu chi no est mancu traduidu a s'ispagnolu. Sa pubblitzidade in New York e in sa televisione est prena de errores. Est una cosa ingenua pessare chi si potzat creare una limba noa funtzionale e rica a livellu culturale.[_vmn_] + + + + ## Montecarlo: unu de sos logos turìsticos de s'Europa + Albergos de lussu, ristorantes connotos e de arta calidade, museos prestigiosos e su casino famadu faghent de custa tzitade unu de sos logos turisticos prus atraentes de s'Europa. + Montecarlo est ubicada in sa zona est de sa Frantza e allacanat a ovest de sa cadena montuosa de sas Alpes cun s'Italia. Sos abitantes e sos bisitatores podent gosare de sas prajas e de sos montes. Montecarlo faghet parte de su Printzipadu de Monacu e est unu territoriu populadu meda dae sas pessones famadas de totu su mundu, europeas e americanas. Tantu pro faghere una similitudine, si diat podere narrere chi si podet pessare a custu logu comente a Hollywood o Le Pianure in Europa. S'atividade printzipale est su turismu; est una tzitade prena de lussu chi cumbinat yacht cun Ferrari e s'atrativa de sos bisitatores est unica. Su clima suo est durche meda, tantu chi sos turistas podent gosare de sa permanentzia sena si pessamentare de su fritu o de s'abba proina; frocat petzi in s'ierru. Su mercadu s'isvilupat durante s'istade. Cada annu si tzelebrat su Rally de Montecarlo, proa chi aberit comente traditzione su campionadu mundiale. Sa fama l'at otennida gratzias a su casino ispetaculare, chi est su prus prestigiosu e famadu de s'Europa. A su giogu si podent bidere atores, pilotas, modellos e ateras pessones famadas.[_vmn_] + + + + ## Amsicora + Autore : Salvatore Lai + Titulu : Amsicora + Editore : Amsicora Edizioni + Annu de publicatzione : 1993 + Pag . 480 + Salvatore Lai Deidda, desulesu de naschida e de educatzione, finas a 18 annos at bividu a cuntatu cun su sartu finas a cando est resessidu a afrontare sos istudios classicos e a sighire un'atera esperientzia, sa religiosa, chi l'at leadu a frecuentare sa facultade teologica de Napoli e a oteenere s'ordine satzerdotale in Desulo, a 27 annos . Est mortu giovaneddu, in su 1951, a s'edade de 30 annos. + Totus ischiant chi aiat lassadu un poema ineditu in otavas dedicadu a su tentativu isfortunadu de Amsicora de si rebellare a sa dominatzione romana. + S'opera est essida a pigiu cun sa pubblicatzione de su volumene chi cuntenet sa presentada de Giulio Paulis e sa cura de Michele Congias, insegnante de Desulo, intelletuale seriu e impignadu meda in sa sotziedade . + S'agatant in su poema elementos naturales de ambiente sardu chi faghent de isfundu a sa narratzione; sa passione eroica de su populu sardu chi galu una borta cumbatit cun malasorte contra a s'agressione de sos populos prus organizados e prus potentes in fortza militare; unu sensu prufundu de apartenentzia de sos cumbatentes a s'istoria e identidade comunas de su populu; su cuntzetu culturale de Barbagia e de Gennargentia bidu comente s'urtima barriera de libertade e de indipendentzia. + Su poema est intituladu Amsicora ma tenet comente sutatitulu " Barbagia bella". + Sa variante impreada de sa limba est su logudoresu illustre, imposta dae su tonu epicu e medas bortas finas cando sa limba espressat imagines commoventes de s'ambiente naturale mantenet tonos artos e solennes . + Est naturale chi un'impresa culturale de custa portada custringat su poeta a impreare latinismos, italianismos e espressiones literarias classicas e prestidos carculados de sos maistros mannos de s'epica antiga . + Cun totu cussu, s'opera est moderna comente materiale culturale e comente tema tratadu ca est istada cumposta a pustis de s'urtima gherra cando in Sardigna si faeddaiat de "Rinascita". In cussa diretzione si potet agatare unu rastu tzivile in s'ammentu de unu passadu de sa Sardigna prenu de glooia e de isperu . + Ma de seguru ateras passiones de su poeta, a cuntatu diretu cun sa cultura classica, animaiant s'opera e su coro suo . (Barore Liori) + + + + ## Bachis Sulis + Segundu su chi nos narat Sebastiano Devilla, nebode de su poeta barbaritzinu e chi at curadu sa prima editzione de sas poesias, Bachis Sulis, naschidu in su 1795 e mortu in su 1838, corfidu dae corfu de balla a tardu sero andende a faghere bisita a unu parente suo. + Finiat gasi s'istoria de un'omine chi fit connotu e istimadu in sa Barbagia intrea pro s'impignu in sa sotziedade ma connotu galu de prus pro sa cultura e s'eruditzione chi pro s'epoca fit una una cosa rara. Un'epoca connota pro sas faidas, traitorias, bardanas, amores e poesias, su mundu de Bachis Sulis poeta bellu, amante de sas feminas e imbidiadu pro cussu dae Malocu de Fonne. + Sulis fiat unu poeta de s'edade sua in ue sa sustantzia fiat, comente naraiat M.Pira, in su raportu de su poeta cun sa comunidade sua . Si podet narrere chi su poeta si collocaiat in de una positzione de cuntestatzione e interpretazione de su modu de sentire, de pessare, de essere de sa comunidade sua pro l'arrichire de emotziones noas e de cosas noas; ma faghende gasi isse deviat ischire chi s'urtimu faeddu ispetaiat a sa bidda, chi teniat s'autoridade de l'aprovare o de lu respinghere: cussu lu podiat faghere cun semplitzidade, non cantende e ismentighende sos versos. Su logu de difusione de sa poesia mediat s'importantzia de su poeta . Un omine e unu poeta Sulis chi at bividu cuss'epoca petzi comente un'omine benestante e unu giovanu de passiones mannas podiat faghere. Passiones de amore pro feminas chi issu at istimadu e cantadu cun poesias dilicas. Bastat a ammentare sa lirica iscrita a una giovana, figia de unu notaju tempiesu tramudadu a Aritzo e fata recapitare dae unu carapignaju: + " Columba, un'imbasciada nessi a fura /imbiami cun carchi caminante /lu cherzo ischire si mi ses costante/po bive allegru e foras de paura ". + Cust'editzione de sas poesias de Bachis Sulis est istada curada dae Tonino Mameli, aritzesu e omine de cultura universitaria, chi nos narat puru chi custa produtzione poetica costituit una parte de sa connota ca un'atera parte est istada distruta dae sa sorre. (Barore Liori) + + + + ## Ismog + In custa chida ant a essere fatas sas modificas definitivas de s'acordu de programma cun s'Assotziu de sos fabbricantes de mototziclos. Su ministru de s'Ambiente, Pecoraro Scanio, at faeddadu in s'Assemblea Ancma narende de una formatzione de unu grupu de traballu pro istudiare comente faghere a riduire sas emissiones incuinantes de sas veturas a duas rodas. Isse at naradu chi sos primos resurtados s'ant a podere bidere in su 2007. S'importante est a agregare e a coordinare sas risorsas pro faghere creschere sas situatziones favorevoles e non sighire duncas cun initziativas disarticoladas. Sos raportos de s'Organizatzione Mundiale de sa Sanidade ammentat semper sas migias de sos mortos chi si podiant evitare cun unu megioru de sa calidade de s'aera chi respiramus. Propiu pro custu motivu sas impresas si devent sentire istimoladas a chircare tecnicas eficatzes pro cumbatere s'incuinamentu. A pustis, Pecoraro Scanio, in tema de bitzicletas at naradu de sa netzessidade de unu progetu organicu chi a as pistas tziclabiles de sas Comunas acostaget sos 24 Parcos natzionales e sas areas protetas.[_len_] + + + + ## Trasportu aèreu e incuinamentu + S'Europarlamentu at aprovadu unu pachete de normas subra de s'impreu de su biocarburante pro sos aereos, cun 439 votos favorevoles , 74 nono e 102 astensiones. In su testu est sutaliniada sa netzessidade de leare unas cantas misuras che a sa tassa subra de su cherosene e sa rimotzione de sos intzentivos fiscales in custu setore. S'addoviu de Istrasburgu diat devere serbire a fraigare unasustenibilidade prus manna a su setore de su volu, chirchende de riduire sos efetos in s'ambiente. In su de Sete de sos Programmas Cuadru s'at a devere dare prus importu a sa chirca e a s'isvilupu de sos carburantes alternativos e de sa tecnicas chi rispetant de prus sa calidade de s'aera. Dae su 1990 a su 2003 sas emissiones de su trasportu economicu sunt aumentadas de su 73%, meda de prus de cantu previstu dae su Protocollu de Kyoto. Pro custu su progetu de sos biocarburantes s'at a devere acostagiare a sa de sos iscambios de sas cuotas de emissiones. Finas sas Cumpangias aereas e sas impresas fraigadoras sunt isperimentende propulsores noos chi potzant riduire de su 20% su consumu de su carburante.[_len_] + + + + ## Chie at bidu sa fiza de Tom Cruise. + In uve est Suri sa fiza de Tom Cruise e Katie Holmes? + Dae sa die chi est naschida su 18 de Aprile no l'ant mai bogada a mesus de gente. + Custa cosa at boliadu sas teorias prus malas de sos complotistas chi si dimannat comente mai sa minore no la sient boghende e istan cuentende e narende cosas finas malas meda. + Unu giornale US weekly at postu una rubrica chi dat contu de comente colat su tempus custa creatura dae canno est naschida a como chene b'aere mancu una aparitzione publica de cale si siet casta. + Dae sa domo de Tom Cruise faghent ischire chi su babu e sa mama de sa pitzinnedda ant detzisu de mantennere sa riservatesa sa prus manna in suprade sa minoredda e non cherent pro custu chi si bidat a giru, da bi det aere tempus pro la bider. + Giustamente como si cherent lassados in pasu. + + + + ## K. Minogue: bi l'apo fata a bìnchere su cancru + In un'intervista in Isky, Kili Minogue contat sa gherra sua contra a su cancru. + S'intervista s'at a podere bidere dominiga . + Sa cantante, chi l'aiant naradu in su 2005 in su mese de lampadas de su 2005 chi giughiat su tumore in sa tita como est cuntenta meda e narat chi est istada una gherra manna ma chi como si cunsiderat fortunada meda. + "Mi sento una miraculada, mi so sarvada pro miraculu" + "Sos giovanos a bias pessant chi custas cosas nche sunt a tesu meda e chi a issos no lis podet capitare nudda ma deo puru fia gasi, e puru m'est capitatu, ma bi l'apo fata gratzias a Deus." + "Non so inoghe por assuconare sa gente ma pro ammentare chi in sa bida potet capitare cada cosa e cun su male non b'at de bi brullare, duncas bos cussigio de dare cara meda". + Custu su chi at a narrere sa cantante in s'intervista.[_grs_] + + + + ## Teatru in Casteddu + Giovia e chenabura chi benint, cumintzende a sas 21, in su teatru Alkestis de Casteddu, b'at a essere "Per amore di Sarah". + S'ispetaculu est s'istudiu de sas operas teatrales de Sarah Kane. + Su regista est Sergio Piano e s'ispetaculu est una produtzione noa de su teatru Alkestis. Si chircat de dare unu cuadru cumpletu de s'universu drammaticu e biograficu de s'iscritora inglesa Sarah Kane. + S'iscritora s'est morta in su 1999 cando teniat 28 annos a pustis de aere presentadu a su pubblicu una muda de testos e de regias teatrale de importu mannu pro su teatru inglesu. + At cumintzadu in su 1994 cun sa trilogia de monologos Sick. + In su 1996 est essida _Blasted_, un'iscandalu chi at partzidu sa critica britannica. + A difendere s'iscritora si bi sunt postos, in mesu de sos ateros, Harold Pinter, David Edgard ,Caryl Churchill e Edward Bond. + Un'apuntamentu de importu mannu pro Casteddu e pro sos chi lis praghet su Teatru de calidade.[_grs_] + + + + ## I misteri del Supramonte + Gianni Pititu, giornalista numenadu e iscritore importante, at sighidu semper cun passione sos eventos de sa Barbagia e at tentu s'oportunidade de nos podere contare cun connoschentzia direta totu sa sotziedade e s'istoria de sa Sardigna de s'internu. + In custu libru, _I misteri del Supramonte_, isse nos contat su dramma de sos urtimos secuestros: vitimas e parentes . + Su secuestru de persona est unu delitu chi at infamadu s'onore e s'istoria de sa comunidade sarda de s'internu ca non b'at ateru reatu prus malu e odiosu. E pro bonasorte, como semus unos cantos annos sena faghere atos delincuentziales de cussa natura, ma b'est istadu unu mamentu in ue cust'atividade fiat devennida un'industria fiorente de redditos mannos pro tzertos ambientes cun resurtados distrutivos pro s'economia sarda de s'internu e de sa Sardigna in generale. + Pititu intrat in su corpus de su secuestru, dae sa fase de sa preparatzione finas a sa conclusione e esaminat formas diferentes de tipologias e de cumportamentu de sos bandidos e de sos secuestrados chi variant dae tempus a tempus e sighint su cambiamentu de sa sotziedade: bastat a pessare petzi a su logu de sa presone chi in carchi mamentu at cambiadu dae sa gruta de sos montes nostros malos a connoschere pro arribare finas a sas tendas de campegiu prus mobiles e malas a reconnoschere . + Cust'opera est su resurtadu chi podet otennere un'omine chi connoschet bene su territoriu, sa gente e sas leges chi la guvernat. E totu custu est iscritu cun un'iscritura bella e prana chi petzi una pessone chi manigiat cun naturalesa sas leges culturales de su giornalismu impignadu e de sa literatura seria est a tretu de faghere. [Barore Liori] + + + + ## Sa chistione de su bullismu in sas fèminas + Pitzinnas malas creschent e devenint mamas perigulosas. A parrere de sa psichiatra inglesa Sue Bailey, su bonu de sas bias est su chi capitat a sas pitzinnas malas, sas chi essende pitzinnas o pitzocas matzant o mobizant sos de sas levas issoro- at ispricadu s'esperta de s'University of Central Lancashire in una cunferentzia de su Royal College of Psychiatrists in Glasgow, in Iscotzia- arriscant de faghere dannu de las ingraidare minores, a pustis de raportos sessuales violentos. E comente naschet sa creatura, sunt mesu gaddinosas e arrennegosas. Su figiu lis paret un' inimigu ca unu cumportamentu infantile lis paret fatu a posta e su pitzinnu bi podet istare male a beru, custu narat sa psicologa. + Sos espertos, si leghet in sa BBC on line dant cara meda a su fatu chi su bullismu in rosa est prus raru chi non su de sos omines, ma forsis est peus de s'ateru ca sas pitzinnas , tratadas male, arriscant de trasmitere sos problemas issoro a sos pitzinnos, de essere isoladas e de tennere ategiamentos distrutivos. + Tocat a cumprendere sa chistione e de bi intervennere, cun programmas prenatales pro custas mamas malassortadas.[_grs_] + + + ## Brincadu su tour de Lucianu Pavarotti + Luciano Pavarotti, 70 annos, su cantante liricu italianu, su prus mannu de sa leva sua, at detzisu de rinviare su tour de saludu. + L'at a faghere annoas, in su 2007, ocannu non si la sentit. + Custa chida est in Noa York, comente at naradu sa manager sua, e lu sunt operende a su pancreas in ue bi tenet unu tumore. + Sos dotores b'ant atzapadu una massa maligna pancreatica, comente li fiant faghende ateros esamenes. + Pro fortuna sa massa tumorale non fiat manna meda e duncas bi l'ant fata a nche la tirare totu cun un interventu chirurgicu. + A su chi paret Luciano Pavarotti s'est riprendende bene siat de carena siat de conca. + Como at a devere faghere curas meda e dae cussu non podet faghere su tour ocannu. + Dae totus sos ammiradores suos un auguriu mannu de coitare a sanare e de torrare su de in antis.[_grs_] + + + + ## Mortu Syd Barret + Syd Barret, fundadore de sos pink Floyd in su 1965 est mortu. + L'at naradu unu portaboghe de sa band betza. + Barret teniat 60 annos e fiat una figura importante meda de su _rock progressive_ de sos annos sessanta e de sos primos annos setanta. + Su cantante e chitarrista aiat dassadu su grupu in su 1968. + In sos urtimos trinta annos non s'est fatu bidere meda e biviat a sa sola in Cambridge. + Fiat malaidu de diabete ma non s'ischit s'est mortu dae cussu o si b'at ateras causas de sa morte, non s'ischit dae ite est mortu. + Est mortu serenu, at naradu su portaboghe. + S'interru at a essere fatu in forma privada pro sa familia.[_grs_] + + + + ## Chistione AIDS in Sudàfrica + In Sudafrica s'AIDS intrat in su mundu doradu de sas telenovelas. + Nandipha Matabane, personagiu noditu de sa serie 'Isidingo', de sas telenovelas prus bidas de Sudafrica, s'at a ismalaidare pro Fiction, pro binchere su pregiuditziu chi b'est meda in custa natzione. + S'Hiv in Sudafrica ferit una pessone subra de nove, ma mancari gasi sa chistione no fiat mai istada afrontada in trasmissiones de a de die imbetzes si nde arresonaiat petzi a de note. + E duncas sos iscenegiatores s'ant pessadu custa cosa, faghent ismalaidare una pessone chi in sa _soap_ nde l'ant fatu a caddu e a pee. In sas ateras puntadas difatis l'aiant ricacatada e violentada, e aiat perdidu su figiu in un'esplosione. Giovana e bella, aiat isperadu de devennere presentadora televisiva, ma in antis de cumintzare aiat iscobertu de essere sieropositiva. E como at a intrare in Aids conclamada. + "Cherimus contare s'aids dende isperu a su pubblicu, non bi cheret isporamentu in custa chistione, no est totu bellu, ma si bi devet gherrare e cherimus dare custu messagiu" narat s'autore de sa serie Greig Coetzer. [_grs_] + + + + ## Avistadu un'iscualu biancu in Lampedusa + Ant avistadu un'iscualu de unu metro e mesu in Lampedusa. + Est una cosa importante meda ca est su segundu casu documentadu fotograficamente in su mediterraneu. + S'iscualeddu biancu, ispetzie proteta a livellu mundiale e minetzada meda, l'ant avistadu e fotografadu sos biologos de su tzentru de Lampedusa, su tzentru de chircas cts pro sos delfinos. + Como a su chi narant sos espertos, est forte meda s'ipotesi chi in cuss'ala de su mare nostrum b'apat una _nursery_ de custa ispetzie, cosa importante meda a beru. + A banda de sa sientzia chi cussiderat custa cosa in manera etzetzionale bi diat aere prospetivas galu de prus de turismu e de isvilupu pro cust'ala de su mediterraneu, tocat duncas a dare cara meda a custu eventu.[_grs_] + + + + ## Paris cun Jovanotti in Serbariu sa Vegetable orchestra + At a sonare in Serbariu sa _Vegetable orchestra_ in su cuntzertu de su cantante rap. + Custa orchestra est particulare ca impreat s'ortalitzia a ghisa de istrumentos musicales. + Un'ocasione in prus pro sos apassionados de Jovanotti de bidere, in prus de su mitu issoro, un'orchestra particulare a beru. + Sa _Vegetable orchestra_ est naschida in Austria comente fiant finende sos annos noranta e presentat un'ispetaculu cun crocorigas, pedringianu, latuga, patatas etc, faghende diferentes generes musicales, dae sa traditzione europea a s'africana colende*nche in s'isperimentaztione eletronica. + S'ateru sero est cumintzadu in Foligno su Buon Sangue Tour, mancari non b'apat apidu gente meda su cuntzertu s'est fatu e fiat emotzionante meda. + Su cantante s'est presentadu cun sa mallia de sa natzionale e at faeddadu de su mundiale narende chi est un' esitu de s'Italia intrea. + Tando at cumintzadu a faghere totu sos branos prus nodidos suos dae _L'ombelico del mondo_ a _Ragazzo fortunato_. + Unu bellu cuntzertu chi isperemus at a faghere finas in Sardigna.[_grs_] + + + + ## Ortobene, sa comuna sistemat su parcu + Sa comuna est dende cara a ponnere a postu s'aera de s'Ortobene: b'est torrada s'erba, faghende su logu prus bellu e ordinadu e gai matessi ant fatu unu cantu de sa rete betza. + Non si podet caminare in s'erba finas chi nche benit segada sa prima bia, ma unu muntone de gente custa cosa no la rispetat e antis rispondet cun arrogantzia e maleducatzione. + Ant finas addereretzadu s'impiantu de illuminatzione e paris cun cussu totu sas tzentrales eletricas;b'ant postu sos luchetes pro chi no las abergiant e como ant a acontzare fians sos giogos de sos pitzinneddos. + Unu grifone b'est duradu petzi una note ca si l'aiant leadu, ma sa comuna bi l'at postu nou deretu. + Sunt a puntu de aberrere unu cantieri pro acontzare su caminu nou de Sedda Ortai, b'at unu gastu de unu millione e 545 migia euros. + Sa comuna s'est ponende a faghere su chi devet e devet sighire ma b'at bisongiuu de totu sos nugoresos pro chi a beru s'Ortobene siat unu logu prus bellu puru.[_grs_] + + + + ## Tazenda, unu cambiamentu + Est essidu comente fiat finende su 2005 su discu nou de sos Tazenda. + Su titulu est Bum-ba, forsis, comente narat sa prima cantzone, una bomba de energia chi essit dae una trumba. + Ca a beru in custu cd de sos Tazenda si potet intendere un'energia diferente dae sos ateros cd, forsis s'est abbandonadu unu pagu su _sound Tazenda_, chi aiat caraterizadu sos album de sa fama cando pro sa prima bia chiterras eletricas si misturaiant cun sos sonos sardos de su tenore e de sas launeddas. + Como est cambiada carchi cosa, in parte de Parodi b'est Gian Mario Masu chi cantat bene su matessi, ma chi forsis galu devet creschere, ma b'at pagu. + In prus pero sa boghe de Gigi Camedda est megiorada meda a beru e sas cantzones de Gino Marielli sunt galu issas, bellas che a semper. + Dae inoghe essit Bum.ba, sonoridades sudamericanas, frutu de unu biagiu a Cuba, ant naradu, ritmu a imboladura e musitzistas chi diant faghere sa figura issoro in ue si siat chi los pongias a sonare. + Iperemus chi custu discu torret sos Tazenda a ue lis tocat, a ue fiant, a s'esitu internatzionale, ca su discu meritat meda. + Dia cherrere signalare duas cantzones, _La vida la vida eh _ e _Bandidos_, cun unu ritmu chi ti pigat. De ascurtare. [_grs_] + + + + ## Atacu in Gaza + Est pretzipitende sa situatzione in s'Oriente probianu, a pustis de su ricatu de duos sordados israelianos e de sa morte de ateros sete in unu raid de gherrillieros Hezbollah in sa lacana israelo-libanesa. Forte meda sa risposta de Israele chi at cumintzadu sa mobilitatzione de sas tropas de riserva. In s'interi sighint finas sos _raids_ israelianos in sa Fasca de Gaza e in un'atacu aereu sa note colada sunt istados fertos bator militares de Hamas. S'atacu at finas cajonadu sa ruta de una palatzina de tres pranos e suta de sas matzerias sunt istados agatadas noe pessones, de custas sete fiant pitzinnos. Su presidente de s'Anp Abu Mazen est valutende in custas oras s'oportunidade de dare sas dimissiones e isorvere s'Autoridade Natzionale Palestinesa._ [rpt]_ + __ + + + + ## Tzentru nou de chircas pro Google + Google at a fraigare in sa tzitade de Ann Arbor in su Michigan unu tzentru de chircas chi at a dare unu traballu a unos 1000 dipendentes in sos 5 annos chi benint. Sa noa est istada dada dae sas indiscretziones de s'istampa, ed est istada ufitzializada in una conferentzia istampa. Pro su progetu in s'istrutura at a essere sistemada un'untade de AdWors, sa divisione de servitzios pubblizitarios de su grupu de Mountain View. S'initziativa tenet su sustegnu de Larry Page chi est unu de sos fundadores de Google. [_rpt_] + + + + ## Pistoia Blues + At a essere su cuntzertu de Vinicio Capossela a aberrere sa de 17 editziones de su Pistoia Blues. + Tando sa cosa prus importantes at a essere sa "tre dies" blues, dae chenabura 14 a dominiga 16 de triulas. + B'ant a essere sas anteprimas natzionales de Bob Dylan, Ben Harper e Robert Plant. + Ant a cantare finas sos Gov't Mule, Gov't Mule, Dirk Hamilton e The Bluesmen e sa _band_ di Elliot Murphy cun su chitarrista Olivier Durand. + Cras giovia 13 de triulas Vinicio Capossela s'at a esibire cun Marc Ribot, chitarrista de Tom Waits e Elvis Costello. + Custu chitarrista at una matriche particulare de manera latina meda e de siguru at a faghere bellas sorpresas a su pubblicu de Pistoia, sa de cras est sa prima de chimbe bias chi s'ant a esibire paris. + Su cantautore, naschidu in Hannower, at a presentare unas cantas cantzones de s'urtimu discu suo _Ovunque proteggi_ ma b'at a aere logu finas pro _Scivola via via_, _Che cosse l'amor_ ateras cantzones meda. + Su de Capossela est un'ispetaculu cun preigas e brias, ma cun serenadas e balladas durches.[_grs_] + + + + ## Calore a mòrrere + Est torradu su calore mannu in Italia, pariat finidu, imbetzes est galu peus. + Su ministeriu de sa salude at aumentadu sas initziativas de preventzione e de informatzione. + Su ministru Livia Turco at naradu: "Sos responsabiles devent esser informados de continuu, custu est su chi tocat a faghere." + E duncas ant postu un'integratzione, istrutzione cun istruturas sanitarias, servitzios sotziales e volontariadu pro sos betzos, sos marturios e sas pessones in conditziones economicas metzanas. + B'at finas una cunventzione cun sa Rai, cada die a sas 7.50 un espertu at a dare cunsigios pro dare cara a sa salude cun custu calore. + Dae chenabura b'at a essere su numeru birde chi at a dare sas rispostas a sas pregontas prus frecuentes e a sas pessones prus in arriscu. + Isperemus chi custu calore mancu passet.[_grs_] + + + + ## Sa cancione de is frades Barraccas + _A cura de_: Antonangelo Liori + _Editore_: Edizioni Della Torre + _Data de pubblicatzione_: 1993 + _Collana_: I libri dell'identita + _ISBN_: 88 7343 2468 + Custa "poesia" est istada semper connota dae sa gente desulesa comente _sa cancione de sa cunfessione_, finas a cando Antonangelo Liori non at curadu s'editzione pro Della Torre, in Casteddu, in su 1993. A narrere sa beridade un'atera pubblicatzione fiat istada fata in unu fogitu iscapu in su 1920, imprentadu in chentu copias. Sos frades Barracas, gente chi non s'ischit mancu chi siat esistida ca non tenimus signales seguros e cuncretos de su passagiu issoro in custu mundu, los connoschiat sa gente desulesa comente _Sos Aulles_, erentzia de Saul. + Narat su contu chi sos duos frades aiant improvisadu custos versos faghende su casu in unu cuile de su comunale desulesu a pustis chi fiant torrados dae ierrare in Campidanu. Narat puru chi, sigomente in su cantu si sunt permitidos de tocare puntos de Sos Cumandamentos, su late si fiat torradu in sambene in sas manos issoro. + Su cantu, chi si cumponet de 480 versos endecasillabos, isvilupat s'istoria de una cunfessione ue unu faghet su cunfessore e unu su penitente arribende a creare una morale catolica - barbaritzina ue sa finale urtima deviat essere s'insegnamentu de sos deghe cumandamentos. Paret puru chi subra de sos duos frades b'esseret istada sa presentzia de unu regista imaginariu, unu preideru a beru, chi aiat ispiradu sos frades in s'itinerariu poeticu. + Tocat a narrere puru chi tra sos duos poetas b'at diferentzias de sustantzia: su penitente aparit prus alligru, cun su versu prus armoniosu, prus echilibradu tra rimas e assonantzias. + S'ateru, su cunfessore, est prus moderadu, non bolat in sos chelos de sa fantasia, non si lassat trasportare dae s'istintu o dae s'estru. Ambos duos sunt in ogni modu pretzisos in sa metrica e in sa rima e sa cosa est rara cando sa poesia apartenet a su filone populare . [Barore Liori] + + + + ## Tzìnema:83 paises invitados a s'Oscar + Sos organizadores de sos premios Oscar ant invitadu 83 paisos, finas s'Italia a partetzipare a sa competitzione pro sa megius pellicula istrangia. Intre sos paisos invitados bi sunt pro sa prima borta s'Azerbaigian e Kirghizistan. S'annu coladu bi sunt istados sos Territorios Palestinesos. Sa categoria de s'Oscar pro sa megius pellicula istrangia est istada istituida in su 1956. In cuss'annu at bintu su film de Fellini _"La strada". _Podet partetzipare a sa competitzione pro sa megius pellicula istrangia, petzi unu film pro paisu._ [rpt]_ + + + + ## Militzia de fèminas in Fatah + Sunt giai duas chidas chi sa "proja de istade"-custu est su numene de s'operatzione militare chi est in cursu- nch'est falende subra de sa Fasca de Gaza e de sos abitantes suos. Dae sa catura de su caporale Shalit s'esertzitu israelianu at mortu chimbanta palestinesos. In sa majoria fiant militzianos armados, ma suta de sas bombas sunt istados agatados finas tziviles e pitzinnos. Una punitzione colletiva chi sas feminas de Fatah b'ant rispostu cun una luta armada. Oe unu gruppu armadu nou s'est presentadu a s'istampa: sunt 100 feminas ligadas a su partidu de su presidente Mazen, al Fatah e a sa fatzione sua armada sas Brigadas de sos Martires de Al Aqsa. Una de issas, Um al Abed, at annuntziadu sa naschida de su grupu in Gaza city e at decraradu chi sas feminas-chi benint dae sa Tzisgiordania, dae Gerusalemme, e dae sa Fasca de Gaza- si sunt ofertas de ghiare atacos mortales in Israele comente risposta a s'invasione che est in cursu. Sas feminas de Fatah, ant finas promissu de cumbatere contra a sos esponentes de Hamas chi sunt faltosos de sa morte de esponentes meda de Fatah. Su riferimentu printzipale est sa morte de unu militzianu mortu dae sos militzianos de Hamas, e custu documentu ponet in lughe chi sa gherra tzivile intre Hamas e Fatah est torra a puntu de esplodere._ [rpt]_ + __ + + + + ## Racconti della montagna + _Editore_: AM&D Edizioni + _Data de pubblicatzione_: 1997 + _Collana_: I GRIOT + _ISBN _: 88 86799 22 5 + _Preju_: L. 25000 + Antonangelo Liori est un'iscritore sardu e de Barbagia, comente narat isse etotu , de cudda terra chi lu ligat cun raighinas malas a morrere e chi si lu leat cun totu sa pessone comente unu destinu, su destinu nostru, omines e feminas de sa matessi terra. _Racconti della montagna_ est unu tentativu evidente de ricostruire in s'animu suo s'esistentzia, sa memoria e s'istoria de sa gente de custu logu. "Custu est unu libru de Contos : cronacas imaginarias, chi apo agatadu in paristorias colletivas o contos chi parent frutos de sa fantasia mia e chi imbetzes sunt una mesura de realidade ". Ma s'autore iscriet pro un'ateru iscopu. Cumprendet chi su tempus de custos Contos finit cun isse etotu e s'erentzia sua non at a connoschere prus pastores transumantes, non at intendere fentomare prus de maias e de majargias, de porcargios e de bandidos, non at a intendere prus su fragu de su foghile o su fragu antigu de menestra de fasolu o de castangias sicas. Iscriet tando pro cumprendere e pro si cumprendere, pro tancare sas ghennas contra a sas dudas chi si lu mandigant, pro allegerire su pesu de sa vida, e comente narat isse etotu "cando su pesu de sa memoria est superiore a su praghere de sos ammentos, tando mi nche isterro in sa soledade mia a isfogiare paginas antigas pro cumprendere si sas bisiones de sa mente mia currispondent a un'ipotesi de realidade ". Gasi iscurrent in custu libru sas imagines de sas biddas nostras e de sas istorias nostras, de su tempus nostru, su tempus de Barbagia : dae s'urtima preiga in sa bidda de sos ammentos a s'angioneddargiu de Pepe Colora, dae sas muscas magheddas a sa Crabarissa, dae Boborrissina a sa note de Nadale in ue non nch'est coladu Deus, dae Bachis Sulis a sas gherras de Orgosolo e a sa bidda de Orune, terra de ammentos . [Barore Liori] + + + + ## Tracce di memoria + Editore: Edizioni Fondazione Sardinia + Data de pubblicazione: 2002 + Paginas: 269 + Franciscu Sedda est un'istudiosu giovanu in Sientzia de Comunicatzione e at in pessu pubblicadu _Bortare sa tradizione**.**_ + _Tracce di Memoria_ istudiat chimbe argumentos: sa memoria incompatibile; sa semiotizatzione de su corpus sardu; apuntos subra de su natzionalismu sardu; Antoni Simon Mossa e su fraigu de sa Repubblica de Sardigna; a s'origine de sa Sardigna autonomistica: s'idea sarda in sos iscritos de Bellieni . + Custu traballu s'autore l'at fatu a s'internu de unu programma ideadu dae sa Fundatzione Sardinia chi a s'istudiu de sa Sardigna operadu finas a pagu tempus in su terrinu de s'istoria, de sa literatura e de sa giurisprudentzia at agiuntu in custos annos s'antropologia, sa sotziologia, sa psicanalisi e in cust'opera s'aspetu semioticu. + S'indagine dimustrat ca mai finas a como nemos aiat tratadu sas ideas de Lussu e de Bellieni comente cuddas de Mossa in termines gasi impignados. Gasi podimus cumprendere chi s'opera de sos primos duos fiat istada indebilitada dae sos teoricos de s'autonomismu ligados a sos partidos mannos de sa prima repubblica e su de tres fiat istadu tratadu che a un'indipendentista estremista. + Custu est su libru de sa memoria e istudiat sa memoria chi est sa mente e s'ispina dorsale de unu populu e est gasi importante chi, cando si detzidit de distruere unu populu, sa prima cosa de faghere est a distruere sa memoria ca est in cue sa raighina dae ue naschet sa bida umana e tzivile de totu sos populos de su mundu . + Custu est s'argumentu prufundu chi istudiat Sedda e chi li faghet cumprendere chi sa memoria de su passadu nos aberit un'ateru caminu pro sos tempos imbenientes: su caminu e s'isperu de s'indipendentzia. [Barore Liori] + + + + ## La vedova scalza + _Editore_: Adelphi + _Data de pubblicatzione_: 2006 + _Collana_: Fabula + _ISBN_: 88 459 2039 9 + _Paginas_: 182 + _Preju_: 15,00 euros + A pustis de _La leggenda di Redenta Tiria_ chi in su 2005 at permitidu a Niffoi de si faghere connoschere dae su pubblicu mannu e importante, sardu, italianu e internatzionale, custu ateru romanzu, editadu dae Adelphi, nos torrat a mustrare s'autore cun unu contu tiradu dae sa cultura de sas biddas nostras. Su logu est nostru de seguru ma respirat e si animat cun sa passione e su sentimentu de totu sas feminas e omines de totu su mundu. Ca custu est su modu de si presentare de Niffoi, omine e intelletuale sardu e barbaritzinu, ma omine de totu sos tempos e logos de s'universu, dae sos tempos antigos finas a s'era de su mundu globale. + Su contu de sa biuda iscurtza est s'istoria trista de feminas meda de Barbagia chi lis ochient su maridu lassende.las solas cun issas etotu e carchi pitzinnu de pesare. E medas detzidint de abbandonare su logu de sa morte e de sa tristura pro no pesare un'atera pessone cun su signale eternu de unu destinu tragicu. Su dramma de Mintonia est de lassare sa bidda de sa morte ma cun s'idea fissa chi Micheddu suo non si podet lassare sena vindita . + Custu ca s'istoria sua e de Micheddu fiat un'istoria unica. Istoria de un'amore tra una pitzinna e unu giovaneddu cando fiant minores, tra una femina de Barbagia e unu bandidu in edade prus manna, amore a fura e sena lughe, comente sena lughe fiat sa die chi si l'aiant postu in domo illadadu a corfos de destrale che a unu porcu, comente mai aiant fatu in Barbagia finas a tando. + Custu est s'istoria de una malassortada, ma podet essere s'istoria de una terra intrea, sa Barbagia, terra nostra, medas bortas terra de tristura e de malasorte. Terra de Niffoi ch'iscriet custu contu in italianu comente sos ateros contos ma non timet a l'acumpangiare cun totu su lessicu e sos modos de narrere de su sardu de sa bidda sua. Gasi sa limba italiana est a tretu de s'irrichire e de irrichire s'istoria e de mustrare contos e fatos cun frischesa e autentitzidade. Miraculos de sas limbas. [Barore Liori] + + + + ## Kabùl: sas fèminas afghanas in sa polìtica + In sa Camera Bassa de Kabul su 28% de sos rapresentantes sunt feminas, una pertzentuale de sas prus artas de su mundu. A pustis de sete annos dae sa gherra chi nch'at bogadu sos talebanos, pro una femina a faghere politica in Afganistan, bi cheret coragiu meda. S'onorevole Malalai Joya at naradu " In custu Parlamentu b'at meda ex cumbatentes mujaheddin, calicunu cheret rispetadu ca at gherradu pro s'indipendentzia de su Paisu nostru, imbetzes ateros sunt criminales ca lu ant destruidu e ant ochisu 60 migia pessones o sunt galu sustenidores de sos talebanos. Custos non devent essere in su Parlamentu ma in tribunale pro rispondere de su chi ant fatu". Malalai Joya at 30 annos est resessida a si sarvare dae atentados varios ca non dormit mai prus de duas notes in su matessi logu. S'Afganistan est su Paisu in ue sas feminas morint de partu (su 16 pro milli), su 60% de sas pitzinnas no andat a iscola, sos cojuios sunt impostos e non si contant sas violentzias, sos omitzidios e sos suitzidios femminiles. Essere feminas in Afganistan est un'arriscu. Duncas su resurtadu de sas eletziones de su 18 de cabudanni de su 2005 cun su 28% de feminas est una binghida manna. Issas ant un interessu magiore a dare contributos de paghe, isvilupu e democratzia. Habiba Sorabi, prima femina guvernadora de s' istoria de s'Afganistan at naradu chi s'isvilupu economicu e sotziale de sa provintzia de Bamiyan devet cumintzare dae su turismu. Sos progetos suos sunt de progressu e de paghe: isminare sos sitos archeologicos, faghere unu caminu de cullegamentu cun Kabul, progetare un'aeroportu a curtzu a sa tzitade, agatare e collire sos cantzos de sos Buddhas destruidos dae sos talebanos nessi pro nde faghere unu. Cando est istada eleghida sas feminas sunt istadas cuntentas ca no est ne unu segnore de sa gherra ne unu fundamentalista islamicu che a su restu de sos guvernadores de su Paisu. Su fatu chi in una sotziedade che a cussa afghana una femina siat in su guvernu e tengiat a sas dipendentzias suas collaboradores omines est unu signale mannu de isperu chi at dadu animu a sas feminas, dimustrende chi sas cosas podent cambiare.[_gcl_] + + + + ## Blitz de sos de Greenpeace in sa funtana de Trevi + Unu grupu de ativistas de Greenpeace at cugugiadu cun una retza ruja manna manna totu sa Funtana de Trevi pro protestare contra a sa pisca pirata chi a parrere issoro si faghet in totu s'Italia e non petzi in Italia. + In mesu de sa retza si b'est acaddada finas una giovana bestida de sirena chi si fiat faghende su bagnu in sa Funtana. + Cando ant fatu su _blitz_ b'aiat chentinas de turistas chi, che a cada die, fiant compassende*si su monumentu, unu de sos prus nodidos de Roma. + Sos de Greenpeace, fiant in ses e fiant bestidos cun una tuta bianca, ant postu duos istrisciones; in unu b'aiat iscritu "sa pisca pirata ochiet su mare", in s'ateru "sa retza chi nos bisongiat no est sa de pisca ma una retza de riservas marinas." + Pro nche tutare sa protesta, comente b'aiat coladu unos trinta minutos, b'at supridu giustitzia in burghesu chi, sena intzidentes o abolotu, nch'ant leadu sos istrisciones e nch'ant mandadu sos ativistas abbassende*nche*los dae s'ala de subra de sa funtana in ue si nche fiant aposentados.[_grs_] + + + + ## Impresa de Porqueddu + Un atera impresa pro su chitarrista nugoresu Cristianu Porqueddu, chi at pubblicadu a urtimos de lampadas su Cd Trascendentia vol. 3., su de tres capitulos de unu progetu chi previdet s'intzisione cumpleta de sos 60 istudios de virtuosidade e trascendentzia de Angelo Gilardino. + Porqueddu est nugoresu, tenet 31 annos e est unu chitarrista classicu de fama internatzionale. + Su progetu, un'isfortzu artisticu mannu, est cumintzadu in su 2004 e s'at a concruire in su 2007. + Su cd l'ant registradu in Nugoro in sa Cresia de sa Soledade che a sos ateros duos, e presentat ispiratzione non de caratere musicale ebbia ma finas artisticu mescamente de pinturas, ammentamus sos mosaicos de Sant'Apollinare in Ravenna. + Su progetu est sighidu e aprovadu dae maistru Gilardino matessi chi bantat su sonadore nugoresu e narat: "Est un'istrumentista de gabale, at fatu una chirca manna de sa musica de su 900 e de custa musica est connoschidore mannu". + Su de bator cd at a essire in su mese de nadale, e s'intzisione at a cumintzare in atongiu. Como su maistru Porqueddu est professore in s'Academia de sa musica de Courmayeur frecuentada dae sos chitarristas europeos prus talentosos.[_grs_] + + + + ## Torneu de murra sena giogadoras + Peruna adesione de giogadoras in su torneu de murra in Luvula. Paret chi a pustis de unu mamentu chi sas feminas fiant semper gioghende a sa murra como non nde tengiant prus gana. + Maria Pala, giogadora sa prus nodida de Sardigna e organizadora de su torneu isperat chi si bi nde marchet calicuna a su mancu a s'urtimu mamentu, e gasi matessi totu sos ateros de s'organizatzione. + In sa bidda sos giovanos sunt isetende meda su cumintzu de sa de bator editziones de su torneu de murra chi s'at a faghere in sa cresiedda campestre de Santu Nigola. + Sos organizadores, ghiados dae Gigi Serra Kis e dae Maria Pala, sunt aprontende totu sas chistiones, dae su mandigu, sos pastores ant dadu sas berbeghes pro sa chena, a sas ateras cosas, s'iscritzione est 30 euros e s'at a faghere in loco dae sas 18 a sas 19. + Ant a essere premiadas sas oto copias chi arribant sas primas. + S'isetat gente dae totu sas biddas de a curtzu, Bitzi, Ollolai, Onieri, Gavoi, ma finas dae s'ala de Terranoa, dae s'ala de Tatari e dae Aristanis, pro unu giogu chi est in su DNA de totu sos sardos.[_grs_] + + + + ## Ferrero, nono a su ticket pro su ricòveru in s'ospidale + Tassas chi creschent cunforme a sos redditos e sanidade chi at a essere de badas pro totus. + L'at naradu su ministru de sa solidariadade sotziala Paolo Ferrero comente at finidu sa cunferentzia de presentada subra de sa relatzione annuale de s'istadu de sas tossicudipendentzias in Italia. + "Non so de acordu subra de su ticket de s'ospidale prus artu pro chie tenet unu redditu prus artu, diat essere megius a faghere pagare de prus in sas tassas normales, ma no in sas prestatziones de sos ospidales si nono su chi si pagat in s'ospidale nch'at a essire in su matessi tantu de su chi si pagat in sas clinicas privadas cun sas matessi cunditziones de mercadu, e tando b'at a essere gente meda chi si nch'at a colare dae sa sanidade publica a sa privada, e custu tocat a lu evitare". + E sighit su ministru "ca tando totu custa gente chi diat podere faghere custu isseberu at a pedire de non pagare prus sas tassas de sa sanidade ca issos no impreant sa sanidade publica ma sa privada". + E finit "tocat a sighire unu criteriu chi chie prus nd'at prus pagat, ma sas prestatziones tocat chi siant de badas e pretzisas pro totus".[_grs_] + + + + ## Jimmy della collina de Pau + Jimmy est unu balenteddu galu a crompere sos 18 annos, pro bona sorte sua. + Ca si nono sa giustitzia nche l'aiat leadu deretu a Bonu Caminu imbetzes de nche l'issacare in sa presone minorile de Cuartucciu, chi est unu logu metzanu, ma est unu logu in ue s'isperu no est perdidu. + Ca b'at omines che a Ettore Cannavera chi sunt tosturrudos e pessant de tennere a s'urtimu mamentu ustinos chi sa sotziedade de oe cunsiderat marcados dae s'astru dae comente ant postu pee in custu mundu. + Custu est, in pagas paraulas, su contu chi Enrico Pau contat leende*lu dae su libru de Massimo Carlotto. Contat de una Sardigna istrana e de seguru non de cada die, e at a rapresentare s'Italia e mescamente sa Sardigna in su Festival de Locarno. + "Custa mi l'apo pessada comente apo letu su libru de Carlotto, unu contu chi paris cun s'iscenegiadora Antonia Iacarino amus chertu cambiare" narat Pau "ca si su libru contat sa realidade de su Venetu nois cherimus contare unu contu de sa realidade sarda: est unu contu imbentadu ma chi non s'iscostiat meda dae una muntone de istorias chi si bivent in sa terra nostra.[_grs_] + + + + ## I nuraghi tra archeologia e astronomia + _Editore_: Agora nuragica + _Data de pubblicazione_: 2004 + _Paginas_: 120 + _Preju_: 9,90 euros + S' archeoastronomia in Italia est naschida in su 1994, cun s'addoviu chertu dae Sabatino Moscati cun su titulu: _Archeologia e astronomia, esperientzias e prospetivas imbenientes_. In custa materia noa s'astronomia est paris cun s'archeologia e su resurtadu est chi s'archeologia non podet prus galu abarrare orientada petzi a sa chirca de sos elementos de argumentos istoricos, artisticos o de fraigu ma devet cumintzare a si ligare a totu sas sientzias de sa natura, si cheret a si misurare cun istudios e resurtados prus pretzisos e curretos. Custu est caminu nou ue si moet Mauro Peppinu Zedda chi at cumintzadu cun sos alliniamentos de Brabaciera. Zedda est omine chi at de seguru chircadu zente importante de totu su mundu pro cumprendere megius custu argumentu nou ma est omine puru chi traballat in su campu cun bussola e tacheometru in sa manu. Unu metodu de indagine seguru de Zedda est de regollere una serie manna de datos e los ponnere a cunfrontu in antis de espressare cale si siat istima ca est in su datu sientificu su balore de s'iscoberta. E in custa opera Zedda nos presentat sos resurtados de bindighi annos de chirca faghende nos cumprendere su valore de s'archeoastronomia chi istudiat un'epoca ue si podet pessare chi sa gente creiat chi s'arbeschida e su tramontu podiant sighire unu disigiu non terrenu. Si gasi fiat sa bisione de s'universu, sa dispositzione de unu nuraghe sighiat su movimentu de sa lughe e de sos astros tenende a mente sas eclisses, sos soltzitzios e sos ecuinotzios. In cust'aspetu archeoastronomicu de s'istudiu cumparet chi s'astronomia est sa sientzia pro nos faghere a connoschere su passadu e chi s'orientamentu de su Losa de Abbasanta o de su Santu Antine de Torrarba nos dat resurtados chi non sunt prus pagos importantes de cussos de sos tempios egitzios o de ateras partes de su mundu dedicados a su Sole. [_Barore Liori_] + + + + ## Juan Peron - Giovanni Piras + _Editore_ : Edizioni Storiche + Data de pubblicatzione: 2000 + Preju: 11,87 euros + Custu libru nos contat comente s'istoria complicada de unu de sos prus mannos istatistas de su Sud America, tres bortas presidente de s'Argentina, capu de totus sos " descamisados " , podet corrispondere a sa de unu giovaneddu de Mamuiada, emigradu dae sa bidda sua a sos printzipios de su Noeghentos cun ateros cumpangios de sa matessi comunidade. Custa est s'indagine seria e rigorosa chi at fatu Pepinu Canneddu cun cust'opera chi at tentadu de intrare in sa bida de custos duos omines, chi a pustis podent essere sa matessi pressone, chirchende de aprufundire fatos e documentos mai connotos in antis e chi cumponent un'unicu filu chi los ligat e los assimigiat. Canneddu si ponet una pregonta manna: proite Giovanni Piras aiat devidu cambiare numene e creare un'atera identidade a pustis de s'arribu in Argentina? Segundu isse, una risposta seria podet essere chi cun s'agiudu de su sogru isse aiat intrapresu sa carriera militare chi fiat cuntzedida a tzitadinos de natzionalidade argentina ebbia e duncas s'est agatadu in sa netzessidade de cambiare identidade. Totu su restu est determinadu dae una carriera chi non podiat essere prus firmada. Una cosa interessante ad ogni manera fiat chi Juan Peron daiat semper un'atentzione particulare a totu sos assotzios deemigrantes sardos trascurende carchi bia ateras prus importantes. Si difendiat su presidente narende chi su zaju suo fiat de origine sarda. De seguru chi a si cambiare identidade non deviat essere istadu gasi difitzile in cussos tempos cando sas fotografias in sa carta e in su passaportu non beniant aplicadas o sas improntas no esistiant pro nudda o sos archivios fiant male organizados. A ogni modu, nos narat s'autore, chi sa conclusione de custa istoria chi at apassionadu giornalistas, ambasciadas, servitzios segretos e tzente comuna tocat solu a su letore. Canneddu at fatu solu su dovere suo e l'at fatu cun seriedade e passione.[_Barore Liori_] + + + + ## Proposta ispantosa in Noa York + A parrere de su cussigieri comunale de Noa York Joel Rivera, pro gherrare contra a s'obesidade tocat a serrare unos cantos locales de mandigu lestru pro nde minimare su numeru. + De seguru faghet praghere chi calicunu in sos Istados Unidos si siat ponende s'anneu de sa grassaria ma forsis no est possibile a lu mediare minimende sa chistione a sas lissentzias de sos locales de mandigu lestru. + Finas ca in bia b'at gente chi bi traballat e si bi istudiant, e a banda de custu in America b'at unu fiotu de gente chi sena su _cheesburger_ non podet istare, e a banda de custos bi sunt sos meres de sos locales chi non nde devent essere cuntentos meda. + Rivera tenet resone cando narat chi in sos bighinados prus poberos su numeru de sos pitzinneddos grassos che porcu est artu, ca in ogni parte e logu b'at de custos locales e sa proposta sua de nche los illargare s'unu dae s'ateru che a cada ristorante in America est petzi de ammirare, ma sa solutzione de su problema est difitzile meda e non si podet minimare a custa cosa ebbia. + In sas familias si chenat in manera isballiada, patatas frissas e turta de casu cun una tauledda de tziculate isorta in subra e no est chi cambiet meda dae su chi pigant in unu locale de mandigu lestru, chi in prus est unu de sos logos in ue sa gente si imbenit. + Tocat a cumprendere duncas chi si devent minimare sas lissentzias de custos locales ma tocat finas a educare sa gente a un'alimentaztione e a un bida prus sana.[_grs_] + + + + ## Sa traditzione in sos media noos + "Sos media noos e pro promovere su patrimoniu culturale bitzichesu" est su tema de s'addobiu de cras in su salone de prebania a sas noe, pro more de s'assessoradu a sa cultura de sa comuna de Bitzi. + Duos sos puntos de sa serada: sa presentada de su cd de s'iscola de tenore e sa presentada de unu dvd chi s'intitulat "Bitzi coro de sa Sardigna". Ant a intervennere Natalinu Piras e s'etnomusicologu Marco Lutzu. + Sa pellicula est duos annos chi at impignadu s'amministratzione comunale e contat de totu sas atividades e de sa cultura de sa bidda, in mesu b'at cantos teatrales de Bachireddu Bandinu e de Giuanne Carroni, e est trasmissu in s'aeroportu de Terranoa in sos logos promotzionales de Kara Sardegna. + S'atera cosa de interessu mannu est s'iscola de tenores chi presentat su cd a sa bidda. S'iscola durat como oto meses e est fata dae sos maistros de su grupu dure, in mesu de totus si signalat sa boghe de Marieddu Sanna, a parrere de su chi iscriet sa megius boghe de sa bidda in tenores mannos minores e de mesu. + Cuntentu mannu s'assessore Farina: "Su chi si bendet dae sos cd e dae sos dvd est pro acontzare sa cresia, mescamente su campanile" e sighit "augurios meda a sos giovanos de s'iscola de tenore, est sa prima bia chi si produit carchi cosa". [_grs_] + + + + ## Leghide sos contos a fìgios bostros + A leghere contos a sos pitzinneddos finas dae cando sunt creaturas est una manera pro los agiuare a isvilupare in manera megius sas capatzidades linguisticas issoro. + Resurtat dae un'istudiu fatu dae universidades americanas diferentes e pubblicadu in sa rivista Child Development chi narat chi sos pitzinnos chi sos babbos lis leghent carchi cosa cada die dae cando sunt creaturas tenent unu vocabolariu prus ampru dae deretu, cun carchi variatzione cunforme a sa limba chi faeddant sas mamas. + Su cussigiu chi dant sos sientziados est duncas a leghere sos contos a sos pitzinnos e cando ismanniant a los faghere leghere a issos matessi ca nessi creschent megius e ischende prus paraulas, e si nd'ant a agatare bene a pustis.[_grs_] + + + + ## LinguaMón + Sa "Domo de sas Limbas" est un'istitutzione naschida dae un'idea de Pasqual Maragall, presidente de sa Generalitat Catalana, durante su Forum de sas Culturas de su 2004, in Bartzellona. Custa istitutzione at unu progetu, e si narat Linguamon. S'obietivu est su de promovere sa preservatzione de sa diversidade linguistica in su mundu. Non si tratat de faghere unu museu pro s'ammentu de sas limbas mortas, ma de disignare unas cantas atividades cun proietziones in s'imbeniente. @@ -45450,46 +68906,108 @@ Sa web de sa "Domo de sas Limbas www.linguamon.cat si podet consultare in 20 limbas diferentes. Su sardu, pro como, no est presente, ma de seguru chi no at a faltare s'impignu individuale e, isperamus, de sas autoridades linguisticas sardas, a manera chi sa limba nostra bi siat in un'imbeniente no a tesu, comente bi sunt s'otzitanu e su guarani. Pro cunsolidare totu custu progetu, Linguamon tenet unu comitadu de onore internatzionale e comitados sientificos pro totu sos progetos e pro assistere in sas atividades de sos tzentros. Su comitadu sientificu internatzionale est cumpostu dae personalidades de totu su mundu e su presidedente est su sotziolinguista inglesu David Cristal. [gld] + + + + ## Creschet su nùmeru de sos pitzinnos chi pipant in s'edade de s'isvilupu + Pro sa prima borta in deghe annos est creschidu su numeru de sos pitzinnos americanos in s'edade de s'isvilupu chi pipant. + Lu narat su raportu de su "Center for Disease Control and Prevention" de Atlanta; unu cada bator de sos adolescentes americanos, de pretzisu su 23%, pipat sigaretas. Cando in su 2003 fiat su 21.9% e dae su 1997 fiant semper de mancu. + Sos espertos narant chi sa curpa de custu aumentu est ca sunt bennidos mancu sos programmas istatales de educatzione in sas iscolas. Un'atera cosa de narrere est - at naradu Terry Pechachek, unu de sos istudiosos chi at fatu s'istudiu - chi a pustis de unos deghe annos chi no si bidiant prus, in sos films, iscenas cun pitzinnos pipende, como imbetzes sunt creschidas meda gasi comente fiant in su '50. + S'unicu istadu virtuosu paret chi siat sa California, chi cun leges semper prus severas e cun tassas semper prus artas subra de sas sigaretas est resessida a minimare su fumu de sos giovanos fintzas a su 13.2%. [_apg_] + > [Agi] + + + + ## Osteoporosi: cortisone e càusas segundàrias + S'impreu pro tempus meda de meighinas a base de cortisone, sos trapiantos de organos, su fatu de abarrare firmos immobiles pro tempus meda (in casu de ictus o de lesiones ispinales) sunt sas causas de s'osteoporosi segundaria. + L'ant sutaliniadu sos espertos riunidos in Firenze in su primu simposiu internatzionale "Causas segundarias de s'osteoporosi chi non si connoschent ma chi sunt importantes". + "Sas causas segundarias de s'osteoporosi sunt comunas meda ma a s'ispissu non si connoschent e galu prus pagu sunt diagnosticadas" narant sas "Chairpersons" de su Simposiu, sa professora Maria Luisa Brandi de s'Universidade de Firenze, e su professore Sol Epstein, de Mt Sinai Medical School de New York. + Segundu sos espertos, sunt prus diligas sas pessones chi pigant meighinas ormonales antitumorales, chie at fatu interventos cun by pass pro situatziones de obesidade e totu sas pessones chi giughent bassa sa vitamina D comente chie tenet problemas a sos renes e a su figadu. [_apg_] + > [Agi] + + + + ## Ambròsia cun fògias de artemìsia: una pranta americana perigulosa meda + Su polline de s'ambrosia, una pranta connota puru comente "ambrosia cun fogias de artemisia" podet provocare manifestatziones allergicas graes meda: infiammatzioes a sos ogros, a sa pedde e problemas a sa respiratzione, finas a provocare s'asma. + Sos istitutos federales de chirca _Agroscope_ mutint a totu cantos a collaborare contra a sa difusione de custa pranta infestante meda. + B'at una ghia informativa subra de custa pranta chi si podet iscarrigare dae internet e chi si podet agatare finas in sas cantzellerias de totu sas comunas. + "Custa pranta nde cheret tirada dae sa raighina ca ponet in totue e est perigulosa meda" at naradu s'atera die a sos giornalistas Christian Bohren, istudiosu de sos istitutos federales de chirca _Agroscope ACW_. + Pro nche tirare custa pranta tocat a ponnere sos guantes e cando frorit tocat a ponnere puru sa caratza antipruere. [_apg_] + > [www.swissinfo.org] + + + + ## Orgosolo 68 - 70 + _Editore_: Studiostampa + _Data de pubblicatzione_: 1998 + _Paginas:_ 350 + S'autore de cust'opera, Pietro Muggianu, unu preideru de seriu, umile e de cultura manna, nos narat chi s'iscritura l'aiat giai fata in su 1972 e costituiat su fundamentu de sa tesi de laurea. Ma unu pagu pro mandronia o pro ateru s'opera est abarrada custoida in unu cascione pro 25 annos e petzi in su 1998, pro sos trint'annos de sos eventos de sa bidda sua, s'omine s'est detzididu a la pubblicare. Totus ischint chi su trienniu 1968 - 70 est istadu importante meda pro Orgosolo e pro su mundu intreu e sa cosa est ammentada in totue ma in Orgosolo tenet unu significadu particulare gasi chi, a parrere de Hobsbawn, duos sunt istados sos tzentros europeos de sa cuntestatzione de su sessantoto: Parigi pro sa sotziedade avantzada e Orgosolo pro su mundu rurale e arretradu. In custu libru sa bidda barbaritzina est bene fotografada, non tantu dae s'autore, chi si limitat comente narat isse etotu a sa chirca e sa catalogatzione de sos documentos de su Tzirculu culturale produidos in abundantzia, ma dae sos matessi documentos chi ant fatu opera de cuntestatzione, de informatzione e de propostas noas e medas bortas rivolutzionarias. Cussu fiat su tempus de "sa rivolutzione" cando Orgosolo at iscritu, cantadu , pinturadu sos muros e faeddadu a boghe arta e in craru: una comunidade acusada medas bortas de non faeddare meda. E cussos fiant mamentos de unidade contra a perigulos esternos chi podiant tocare su sentidu de sa zente, s'autonomia comunale e su modellu de isvilupu economicu; e fiant mamentos puru de divisione a intro de sa comunidade cun fraturas mannas, politicas e personales alimentadas dae unu passagiu istoricu in ue a meda gente pariat de podere cambiare su mundu in pagas oras imaginende tempos benidores de sotziedades prus giustas. Tempos de ideologias e de isperos, tempos de cunflitos verbales e umanos. Custu est su libru de sos documentos chi nos servint puru pro connoschere aspetos diversos de sa bidda: urbanisticos, territoriales, economicos, ocupatzionales e s'internu diretu de sa polemica politica, tzivile e sotziale de una comunidade in cambiamentu. Paritzos protagonistas de cussu mamentu sunt bidos galu giovanos: diat essere interessante chi, leghende custu libru, issos podiant espressare opiniones ue si podiat cumprendere si cussos mamentos istoricos de una comunidade importante tenent galu oe un' interessu e un'atualidade. Custa est una dimanda chi si ponet s'autore chi at fatu s'opera e chi l'at fata cun autoridade culturale e passione tzivile seria.[_Barore Liori_ ] + + + + ## Noas…EJA + ### mensile in sardu + Noas... EJA + Sende chi su sardu est sa de duas limbas de s'istadu italianu, pro cantidade de pessones chi la faeddant, sa presentzia sua in sos medios de informatzione est belle nudda, francu carchi tentativu imprentadu in pabiru. E no est sa prima bia chi finas su grupu de amigos chi est publichende custa serie noa de Noas est proende a dare iscritura e informatzione in sardu. Ma, a dolu mannu, non resessimus a dare continuidade a custos propositos e, tando, a pustis de unu, chimbe o deghe numeros, su tentativu s'indebilitat e morit, o ca mancant sos medios economicos o ca si nch'istracant sas pessones chi bi traballant. + Pero ischimus cantu est importante, pro s'ufitzialidade de sa vitalidade de sa limba, a tennere a disponimentu medios de informatzione modernos. Finas pro isperimentare su sardu in su mundu de oe. + E tando publicamus custa rivista totu in sardu, pro tratare argumentos de limba sarda/limbas, minorias, natzione sarda/natziones, cun s'idea de cuntentare chie tenet gana de leghere e imparare in sardu e cun s'isperu de sighire a lu publicare, cun s'agiudu de amigos o entes comente sa sa Regione Autonoma de Sardigna chi nos agiuant. + eja + + + + ## Cantones de bandidos + _Editore_: Edizioni della Torre + _Data de pubblicazione_: 2001 + _ISBN: _887343 340 5 + _Collana_: I grandi poeti in lingua sarda + _Paginas:_ 286 + _Preju_: 10,33 euros + Zente meda, medas bortas a tortu, narat chi s'istoria de sa Barbagia est un'istoria de bandidos e amigos issoro. Su tempus riparat sas ofesas e sanat sas fertas mancari non faghet a ismentigare chi s'istoria de custa terra at tentu fintzas cussa malasorte chi carchi borta est, pro disgratzia nostra, galu presente. Gasi su vate barbaricinu, Sebastiano Satta, comente nos amentat Manlio Brigaglia, aiat mutidu custos omines "bellos, ferotzes, balentes" . Cussos fiant sos cunterraneos nostros: sos bandidos de Barbagia, sos bandidos de su norantanoe. Fiant zente connota e birgonzosa in s'animu populare ispiraiant passiones e timorias. Fiant cuddos omines de Morgogliai ue paris cun unu carabineri fiant mortos duos frades de Nugoro, sos Serra - Sanna e duos cumpangios issoro. Fiat tando chi sa fantasia populare aiat ricramadu una frase: "Nugoro no est prus Nugoro, ca sunt mortos sos _tzigantes"_. E sas feminas puru teniant, a manera issoro, una dignidade e unu cuntzetu mannu de s'onore familiare e de su ruolu sotziale de sos bandidos. Si contat chi una sorre de sos Serra - Sanna, chi si faghiat mutire "sa Reina" , e non fiat solu unu paralumene, cando faeddaiat de sos frades suos, naraiat : "Frades mios non sunt bandidos, sunt senadores". Custu est su cuntestu culturale ue sunt bividos sos bandidos de s'Otighentos, sos bandidos de sa fine de unu seculu chi sunt istados forsis sos prus ferotzes chi sa Sardigna at mai connotu .E subra de custos contos ant cumintzadu a circulare chentinas de otavas e fozitos volantes chi sa zente de sas biddas faghiant a fura a leghere . Cussu est s'epocae cuminzat a creschere sa literatura iscrita cun sa difusione de custas cantzones criminales e medas pessones leghiant e connoschiant petzi cussos documentos "literarios" . Custa est un'antologia de poesias chi iscurrent in totu su seculu e chi cuntenent sos eventos de sos personagios chi in cussa epoca sunt bividos. Ateros testos presentados sunt istados iscritos in su Noeghentos cando sos **_tzigantes_** no esistiant prus mancari ateros bandidos si fiant fatos connoschere pro sa matessi malesa destruidora. In su libru sa detzisione de sistemare s'ordine antologicu cunforme a unu criteriu cronologicu currispondet a s'orientamentu chi pessat chi custas cantzones, mancari prenas de mitos populares, sunt semper documentos istoricos chi nos servint pro cumprendere non petzi sa biografia de calicunu personagiu ma s'animu populare e sa mentalidade de comunidades intreas. [_Barore Liori ]_ + + + + ## Sa Crèsia podet e devet fàghere meda pro sa limba sarda + Don Nicola Tuligi est unu salesianu naschidu in su 1927 in Baunei, in sa diotzesi de Lanusei. S'est fatu missionariu a sos binti annos. At cumintzadu sa preparatzione sua a su satzerdotziu in Hong Kong In su 1954 l'ant ordinadu satzerdotu e at cumintzadu a operare in India, in Shillong. Como est diretore de un'Istitutu pro s'Educatzione Vocatzionale, in sa diotzesi de Jowai, in s'istadu indianu de Meghalaya (cap. Shillong), mannu 22.429, cun una populatzione de 2 milliones de abitantes. Cun 300 km de longaria e 100 km de largaria, est pagu prus o mancu comente sa Sardigna. @@ -45538,173 +69056,481 @@ Ite at fatu e est faghende Voste pro su khasi? Su cuntributu meu a sa limba khasi no est meda: apo publicadu carchi articulu in sos giornales catolicos e apo agiudadu a faghere paraulas noas pro sa terminologia cristiana. Un'atera cosa est chi apo cambiadu sos numenes cristianos in limba Khasi e los apo istampados in su calendariu. Custu po agiudare sa cresia e essere prus a curtzu a sa gente. Su numene meu, Nicola est in Khasi: Joplang; Benedetto: Kyrkhu; Diego: Kurupnam. Gasi, cando batiant, dant numenes de sa cultura issoro. [dsc] + + + + ## Arressamus su mercùriu + Si nche finint 3.200 tonnelladas de mercuriu cada annu in totu su mundu. S'impreat pro nche tirare s'ogiu dae sas minas, pro sas oturatziones de sas dentes, in sas ainas pro medire sa temperadura e sa pressione, ma puru pro produire lampadas fluoroescentes a consumu bassu. + Semus faeddende de unu minerale grae chi est galu como unu problema ambientale e sanitariu, de totu su mundu, chi no aurrat perunu paisu ne in bia de isvilupu ne industrializadu. Unu de sos impreos prus classicos de su mercuriu est in sa tzella eletrolitica pro sa produtzione industriale de su cloro e de sa soda. + In Italia sunt 10 sos impiantos cloro-soda in totu pro una capatzidade produtiva de belle 982.000 tonnelladas de cloro a s'annu, e chi segundu su chi narat s'Unione europea ant a andare ricunvertidas in tecnologias chi incuinent prus pagu. Legambiente isperat chi custa ricunversione si fatzat intro de su 2010. [_apg_] + + + + ## Arriscu radiològicu + Sa cummissione europea at detzisu de s'ingramessare a sa Corte de Giustitzia ca sa legislatzione de s'Italia no est cunforme a sas normas Euratom pro sa s'ammaniare a sas pranos de urgentzia e a s'informatzione preventiva chi est obrigu a dare a sa populatzione in s'ipotesi de urgentzia radiologica. + S'Italia no at rispetadu sas normas prevididas in sa Diretiva Euratom 96/29 e in sa Diretiva 89/618. + Sa Cummissione at bidu chi galu como sa Repubblica italiana no s'est adeguada. Una regulamentatzione natzionale crara e sena umbras est un'elementu essentziale pro assegurare unu livellu de protetzione de sa populatzione contra a sos efetos de sas radiatziones ionizantes. Mescamente pro s'ammaniare a sas urgentzias radiologicas, s'informatzione fata dae in antis est importante meda pro minimare sos efetos subra de sa salude in su casu de intzidentes rilevantes. [_apg_] + + + + ## Intzentivos a su carbone + Su ministru de sisvilupu economicu Pier Luigi Bersani, in un'auditzione a sa cummissione de sas Atividades produtivas de sa Camera denuntziat s'arriscu "Segurantzia natzionale" pro s'energia. Proponet unu "misturu cun tecnologias noas". + Pro su Ministru tocat a andare a in antis in su protzessu de sas liberalizatziones e punnare a impreare fontes meda de energia dende prus pesu a su carbone. + "So pensende de finantziare su prus chi potzo s'impreu de tecnologias noas subra de su carbone" at naradu su ministru. + Medas non cuncordant cun issu. [_apg_] + + + + ## S'eòlicu binchet su nucleare + Sa potentzia eolica installada in su 2005 in totu su mundu est resurtada a dopiu de su nucleare (5.000 Mw dae su bentu petzi s'annu coladu). + Sa previsione pro su 2005-2010 est chi sa potentzia eolica binchet su nucleare a su nessi de 5-7 bortas. Custos sunt sos datos chi sunt essidos dae unu cunvegnu in Roma intituladu "A pustis de su petroliu su tempus de sas tecnologias noas" in s'ambitu de Energetica. + "Dae su mundu sientificu internatzionale nos arribant signales allarmantes meda subra de sas emissiones de Co2" at naradu su diretore de su Kyoto Club Gianni Silvestrini " Si no ponimus manu in antis chi si podet sos cambiamentos climaticos nos nche ghetant a terra e ant a essere de timere. S'unica manera pro los cuntrastare est a minimare sos consumos e a produire cantu prus si podet energia dae fontes rinnovabiles. + Puru unos cantos istados de sos Istados Unidos de America, puru si no ant ratificadu su protocollu de Kyoto, ant detzisu de intervennere subra de sos consumos. + In California, sos consumos sunt minimados de su 50% a cunfrontu de su restu de su Paisu e in su 2005 sos afarios de sas fontes rinnovabiles sunt arribados a 40 milliones de dollaros cun un'aumentu de su 30% in prus de s'annu in antis. [_apg_] + + + + ## S'istàtua de sa libertade a su bentu + S'istatua de sa libertade at a essere lughigiada dae s'energia eolica e gasi puru su museu de Ellis Island. Difatis sa U.S. National Parks Service at sigladu unu cuntratu de fornidura de energia pro 27 milliones de KWh dae unu fornidore de energia ispetzializadu in energia rinnovabile, sa Pepco Energy Services, pro tres annos. + L'at naradu s'Anev, S'Assotziu Natzionale Energia de su bentu chi cheret proponnere s'idea americana puru in Italia. + "Diat essere bellu a immaginare de bidere sos monumentos nostros prus famados lughigiados cun s'energia eolica", at naradu su presidente de s'ANEV, Oreste Vigorito. Contamus chi cun sa parte de energia produida dae su bentu in su 2005, chi assumat 2.5 milliardos de kWh, si diat podere lughigiare totu sa tzitade de Roma intrea. Pro sa patria de sos monumentos bi diant podere essere isvilupos de istraviu cun su bentu. + Calicuna cosa cuncreta est istada fata a livellu locale. Unas cantas comunas non pagant prus sa bulleta ca ant fatu acordos cun sos produtores de energia dae su bentu che a cuddu cuntratu fatu pro s'istatua de sa libertade. [_apg_] + + + + ## Su burdellu de sos cunditzionadores + Chie istorbat su deretu costitutzionale a su reposu impreende impiantos de cunditzionamentu de s'aera burdellosos meda est mutidu a pagare una multa. + Custa detzisione l'at leada sa Cassatzione cun sententzia numeru 23130 de sa I^ Setzione penale, a pustis de unu casu chi est capitadu in Palermo. + Sa contraventzione est legitima puru si sas muidas de su climatizadore no nche colant sas lacanas postas dae sa lege, bastis chi istorbet sa sensibilidade media de sas pessones e sa tollerabilidade comuna. [_apg_] + + + + ## Allergia dae sa nutzola americana + Morrere pro un'arachide. A dolu mannu no est un'esageratzione: sas nutzolas americanas tantu famadas sunt sa causa de formas graves de allergias chi si faghent a bidere cun gana mala, asma, edema e reatziones anafilaticas chi podent puru essere mortales. Finas a pagu tempus pariat chi fiat unu problema petzi de sos Istados Unidos, ca fiant issos sos chi mandigaiant prus de totu cantos sas nutzoleddas e totu sos derivados issoro, ma como est cosa chi tocat puru s'Europa. + Dae su 1989 a su 1995 sos casos de allergia sunt aumentados in Gran Bretagna, in ue si carculat chi 600 migia de pessones sunt allergicas a sas arachides. Cale est sa causa? Puru in Tzina si consumant duos chilos de nutzoledda pro capite cada annu a cunfrontu de sos tres chilos de sos Istados Unidos, ma in Tzina s'allergia est rara. Pro ite? Sa resone podet essere chi b'at una predispositzione genetica e non petzi custu. In sa coghina tzinesa sa nutzola la buddint frissa e non turrada. + S'ipotesi est chi sos metodos de cotura tzinesos miniment sa cantidade de allergenes. Pro evitare sas reatziones allergicas sa solutzione prus segura est a non mandigare arachides. Ma istudios meda cussigiant unu regimene prenu de arachides in sos primos annos de bida pro faghere a manera chi su sistema immunitariu suportet sos allergenes. In Gran Bretagna ant cumintzadu una'isperimentatzione subra de 480 pitzinneddos. [_apg_] + + + + ## Sunt sanos sos durches pro sos diabèticos? + Unos cantos espertos pedint chi sos produtos pro diabeticos nche siant remunidos de su totu dae su mercadu ca, narant, cajonant su consumu sena moderatzione e tando favorint s'obesidade, chi causat sa diabete. + Una de sas cadenas alimentares prus mannas de su Regnu Unidu at giai detzisu de nche dogare dae sos bancones custos produtos. + Sos alimentos pro sos diabeticos podent essere prenos de grassos. Semus faeddende de tziculates, galletas, turtas, marmelladas, e durches de cada genia e cosa de biere chi podent essere etichetadas comente chi siant sena tzucaru ca giughent edulcorantes artifitziales. Ma custos produtos giughent unu livellu nutritzionale che a su de sos durches traditzionales, duncas giughent sas matessi calorias. + Su perigulu no est tantu pro sas pessones diabeticas, chi pesant cada cosa, ma est pro chie los comporat cumbintu de no ingrassare petzi ca no bi giughent tzucaru sena abaidare sas calorias. + > [www.internazionale.it] + + + + + ## Prus tensione nerviosa prus pagu timòrias + Sa manera megius pro cumbatere sas timorias est de proare a si figurare sa tensione nerviosa o galu megius diat essere a pigare una bella dose de cortisolo. Sa tensione nerviosa est in antis de totu una risposta positiva a sas situatziones chi diant podere presentare unu perigulu, ca ativat totu sas risorsas chi tenet s'organismu pro una reatzione lestra e bona. + Ma a su chi narat un'istudiu pubblicadu in sa rivista _Pnas _dae unu grustu de chircadores de Zurigu, su cortisolo podet serbire pro curare ateras timorias che a s'aracnofobia, s'agorafobia o sa claustrofobia. + Sos neurofisiologos isvitzeros l'ant inditadu dende, custa sustantzia e medende sos parametros fisiologicos che a s'ansia, sos batidos cardiacos e sa cuntzentratzione de tzertas sustantzias in su sambene e ant pregontadu a pustis a custas pessones de narrere comente s'intendiant. Est resurtadu chi chie aiat biidu cussos ormones fiat prus pagu ansiosu e semper prus seguru.[_apg_] + + + + ## Sos betzos sunt prus asseliados chi non sos pitzinnos + Chircadores de s'Universidade de Sidney ant bidu chi sas pessones prus mannas de edade sun prus pagu nevroticas de sos giovanos. Un'istidiu fatu gratzias a sa risonantzia magnetica fatu subra de pessones de edade incruida intre 12 e 79 annos narat chi s'istabilidade emotiva megiorat cantu prus colant sos annos a cunfrontu de su chi si pessaiat pro su decadimentu de sas funtziones tzelebrales. + Sa proa de su benistare emotivu at mustradu chi sos individuos prus emotivos sunt cussos intre sos 12 e sos 19 annos, imbetzes sos prus fritos sunt cussos intre sos 50 e sos 79 annos. Sos volontarios fiant 242 pessones chi fiant propiu sanas de salude. + Sa risonantzia magnetica e sa misura de s'atividade eletrica sunt serbidas pro monitorare sas rispostas de su cherbeddu cando fiant inditadas espressiones de sa cara de timoria o de cuntentesa. + Sos giovanos sunt istados prus pagu pretzisos pro identificare sas espressiones de cuntentesa e ant controlladu peus sas emotziones negativas. + A pustis de sos 70 annos su benistare emotivu megiorat meda e comente si siat si andat a innantis cun s'edade e si reagit megius a sas emotziones negativas. In pratica su cherbeddu cambiat e si addatat semper de prus pro nche colare s'emotividade. Cun sos annos su cherbeddu seletzionat sas rispostas a sos istimulos, afortende s'abilesa de reatzione. Sa chirca non faghet ateru chi afortire s'opinione populare chi sos annos e sos sacrifitzios de sa bida batint sabiesa. [_apg_] + + + + ## Tzina e Ìndia: intre isvilupu e crisi energètica + A su chi narat s'urtimu Raportu _State of the world 2006_ su tempus benidore ecologicu de su praneta est in sas manos de sos colossos asiaticos chi ant a essere in su tempus benidore: sa Tzina e s'Ìndia, duos paisos chi a sa sola sunt destinados a brusiare intre 10 annos una cantidade de petroliu, carbone e cosa de mandigare chi est prus de su mesu de sa populatzione de totu su mundu. + Semper istende a su chi narat custu Raportu parent duas sas cosas de faghere pro evitare unu muntone de disastros causados dae su fatu chi Tzina e Ìndia sunt arretrados meda in su setore ecologicu. Pro cumintzare diat tocare a istare prus atentos a su campu sotziale e ambientale (pro sa Tzina) e a pustis de basare s'isvilupu subra chircas e innovatziones capassas de minimare su consumu energeticu. + Custu est in sintesi su Raportu _State of the world 2006_ fatu dae su Worldwacht Institute. [_apg_] + + + + ## Sos ungheresos e sos finlandesos tenent sa limba a cumone + Sos ungheresos e sos finlandesos tenent sa limba a cumone. Difatis sos idiomas de sos duos Paisos apartenent ambos a su grupu linguisticu ugrofinnicu, difusu in s'Europa orientale e setentrionale in un'area chi andat dae su nord de s'Iscandinavia a sos rios Ural e Don. Custu grupu incruit belle 25 milliones de pessones e est partzidu in duos sutagrupos: su de sas limbas ugricas e su de sas limbas finnopermicas. Sas limbas ugrofinnicas faghent parte de sa familia linguistica uralica chi derivant dae un'unica limba base uralica faeddada finas a belle 6 migia annos a como. + In epoca preistorica, sos grupos etnicos chi faeddaiant custa limba istaiant intre sos rios Kama e Volga (in Russia) e galu prus a s'est, intre sos trainos de su Kama e sos montes Urales. A pustis custas populatziones si fiant partzidas e unas cantas fiant emigradas in Europa. Sos estones, sos lapones e sos finlandesos si nche sunt apoderados in s'Europa de su nord, sos ungheresos imbetzes nche sunt andados a su coro de su continente. [_apg_] + + + + ## Il pastore sardo e la giustizia + _Editore_: Edizioni Illisso + _Data de publicatzione_: 2003 + _Collana_: Scrittori di Sardegna + _Paginas_: 338 + Gonario Pinna, avogadu e figiu de avogadu, deputadu e figiu de deputadu, fiat giai un'avocadu cun esperientzia de bida e de professione bivida cun impignu, cando est torradu a Nugoro in su 1923 pro aberrere s'istudiu de su babbu e devennere gasi unu de sos avogados prus mannos e importantes de protzessos de ambiente barbaritzinu. Sa passione politica l'at batidu a si faghere eleghere deputadu in su 1958 cun un'impignu politicu chi l'at bidu a pustis de sa liberatzione aderire in antis a su Partidu Sardu e a pustis a su Partidu Sotzialista. Pubblicadu sa prima borta in su 1967, _Il pastore sardo e la giustizia_, podet essere cunsideradu su frutu de un'esperientzia professionale istraordinaria fata in paritzos protzessos cun una connoschentzia non petzi giuridica ma ambientale de prufundidade manna de sa Barbagia, solu comente unu chi est naschidu in cue e allatadu a cussa cultura, alimentada in sa pessone sua cun frecuentzias professionales e umanas de ogni die, podiat tennere . Su libru est partzidu in duas partes: in sa prima s'autore nos ispricat cale est s'imagine chi su pastore barbaritzinu tenet de sa giustitza e totu sas formas e sos sistemas ue cussa materia bivet, creschet e mediat in sa bona e in sa malasorte sa bida de sa gente. In sa segunda Pinna torrat a sa curiosidade leteraria sua cun sa presentatzione de una serie de contos chi tratant argumentos tirados dae s'esperientzia professionale o connotos a misura de sa connoschentzia orale chi at tentu s'ocasione de ischire dae sa bida de ogni die. Cumparit semper, ca faghet parte de su sentidu tzivile e professionale de s'autore, in totu su libru, sa distantzia manna tra sa giustitzia ufitziale de s'istadu e sa barbaritzina. Sa Barbagia est sa terra ue s'autore bivet e, meda de prus in su tempus suo ma galu presente in tempos de como, su mundu pastorale, chi in sos logos nostros contat galu meda, resistit cun totu sa manera de pessare, sas consuetudines e sas leges suas, a sos tempos modernos chi ogni die avanzant cun propostas noas e culturas noas. In sos tempos de s'autore s'argumentu fiat tzertu prus sentidu e un'omine che a isse lu biviat comente unu tema de sotziologia de su deretu e duncas comente ogetu de istudiu; lu sentiat galu de prus comente avogadu, politicu e intellettuale de Sardigna e de Barbagia ue fiat difitzile a faghere arribare sos primos frutos importantes de s'_autonomia_. Cumponnere custos duos mundos, culturas e giustitzias, sa barbaritzina e sa de s'istadu, est istadu pro Pinna semper unu dovere tzivile e un'impignu morale e intelletuale. [Barore Liori] + + + + ## Ustinu afganu + Sa democratzia no at postu raighinas in Afganistan. Est su chi narat Peter Preston de su cuotidianu _The Guardian_. + In s'istoria longa e violenta de custu paisu no b'at mai apidu unu tempus longu de guvernu istabile, legalidade e galu prus pagu de libertade. Est istadu semper e est galu como unu giassu de violentzia, illegalidade e instabilidade profunda. Est pro cussu chi non podimus pretendere de creare una sotziedade tzivile dae su nudda impreende sa fortza. + Su problema est chi a diferentzia de s'Iraq, s'Afganistan non tenet istruturas betzas in subra de in ue si diat poder fraigare un'istadu. Naramus chi est galu unu paisu medievale: in sos montes afganos b'istant capos tribu chi giughent sos matessi lantziaragios chi sa Cia lis aiat donadu binti annos a como. No sunt dispostos a iscambiare sas armas cun unu tratore o unu sussidiu de su Fundu monetariu internatzionale. [_apg_] + + + + ## Prùere còsmicu + Su pruere cosmicu nche ruet a sa Terrra. Cada annu belle 14 migia tonnelladas de pruere arribant dae su cosmo e andant a si depositare in sas regiones polares pro efetu de sa tzirculatzione de sos bentos. Custu est su resurtadu de una chirca fata dae su CNR e pubblicada in sa rivista _Nature_ in su mese de nadale de su 2005. + Si tratat prus chi no ateru de partitzellas fines fines, prus minudas de unu granu de arena, chi si sunt formadas dae sa disintegratzione de meteorites de s'ispatziu interplanetariu cando tocant s'atmosfera intre sos 70 e sos 90 km de cuota. [_apg_] + + + + ## Mùsica e ballos in su Carpino Folk Festival + Su Carpino Folk Festival est traditzionalmente unu festival ecleticu meda, chi cumbidat a su pubblicu suo bagas diferentes pro acurtziare sa gente a sa musica. S'agatant cuntzertos pro sa traditzione in giassos minores e ispetaculos mannos in sa pratza. Est una traditzione antiga chi in su paisu garganicu non nche trampat a nemos. + Su Carpino Folk Festival est naschidu gasi, comente una festa populare manna a sonos de tarantellas. Sa traditzione como andat a in antis puru si est diferente meda dae su tempus coladu. + Pro sa Sardigna bi fiat Andrea Parodi, sa boghe de como e fortza importante de sa musica etnica italiana, chi in custos urtimos annos est semper chirchende e isperimentende cun sa collaboratzione intre culturas diferentes de su mundu e de sa limba sarda. Dae sas esperientzias betzas etno-rock at bortadu pagina pro si dedicare a sa musica mediterranea. Cantzones in limba sarda, sas prus bellas melodias populares de sa Sardigna e de su Mediterraneu, rielaboradas dae issu cun arrangiamentos noos e originales, a partire dae su progetu ispetziale e acusticu de su totu: _Abacada_, chi l'at irrichidu de esperientzias in ambitu jazz e world music, finas a su live _Armentos_, s'urtima produtzione artistica sua dae sas sonoridades sardas e jazz chi ammentat migratziones, fata paris cun su noaiorchesu Al Di Meola. [apg] + + + + ## Bagas noas pro s'istràviu energèticu de sas impresas + Approvatzione definitiva de sas diretivas de atuatzione de sas medidas pro s'istraviu energeticu de sas impresas prevididas dae sa lege finantziaria 2006. + Puru ocannu s'Amministratzione regionale sarda at a sighire s'atzione de promotzione de sas energias rinnovabiles e de difusione de sa cultura de s'ambiente tramite s'inzentivatzione de s'istraviu energeticu in sas aziendas sardas. + Pro su 2006 sunt a disponimentu 1.500.000 euros chi ant a serbire pro cuntzedere unu contributu in contu capitale (a fundu perdidu), finas a su 50% de sos gastos ammissibiles chi sunt istados sustennidos, pro su programma de istraviu energeticu de sas impresas. + Sos programmas de investimentu aziendales ant a devere essere finalizados a minimare sos consumos energeticos e a s'otimizatzione de s'impreu de energia tramite sa ratzionalizatzione de sos impreos finales, su megioru de sas tecnologias, sos recuperos e sos istravios energeticos, sa diferentziatzione energetica e finas s'impreu de sas fontes rinnovabiles. [apg] + + + + ## Pubblicadu su Raportu informativu subra de sos refudos urbanos in Sardigna + S'Assessoradu a sa Defensa de s'Ambiente de sa Regione Sardigna, at pubblicadu su de sete Raportos informativos subra de s'atividade de gestione annuale de sos refudos urbanos in Sardigna. + Puru ocannu, gratzias a sos datos fornidos dae sas Amministratziones comunales, est istadu possibile a elaborare su cuadru subra de sa gestione de sa regorta diferentziada, sos costos e sa situatzione de sos impiantos de tratamentu/ismaltimentu finale. + Dae su chi resurtat dae su 2005 sos datos sunt cunfortantes subra de s'andamentu de sa trasformatzione de su sistema de gestione de sos refudos. + Sa regorta diferentziada est arribada a su 10% e est semper in aumentu e pro sa prima borta s'est bidu chi est minimada a beru sa cantidade de refudos giuta a sos impiantos de tratamentu e a sos muntonargios. [apg] + + + + + + + ## Lentes a sa Terra + S'astronomu Roger Angel, de s'universidade de s'Arizona, at propostu in una cunferentzia in s'Academia Natzionale de sas Sientzias de Washington, unu pranu pro nche mandare in orbita milliardos de lentigheddas de mesu metru de diametru pro deviare sa lughe de su sole dae sa terra. Est s'urtima proposta pro chircare de minimare sos gas serra e limitare su caentamentu de sa terra. + S'urtimu allarme est istadu dadu dae su climatologu de s'Ohio State University Lonny Thompson in sa rivista _Proceedings of the National Academy of Sciences_. Segundu isse su caentamentu in sa chinta de sos tropicos nch'at coladu su livellu de guardia e tocat a pigare in cunsideru ateras propostas de geoingennieria. Paul Crutzen at faeddadu de sos arriscos e de sos bantagios de chircare de infritare sa terra inietende tzurfuru in s'istratosfera a unu costu de chimbanta milliardos de dollaros, est a narrere su chimbe pro chentu de sos gastos de su mundu pro sos armamentos. [_fpn_] + + + + ## Sa Biblioteca de Sardigna pùbblicat su "Ditzionàriu entziclopèdicu de su libru sardu" + Agatamus un'isula de isfogiare intre sas 480 paginas de su Ditzionariu entziclopedicu de su libru sardu, sa produtzione noa de sa Biblioteca Tzentrale de Cargeghe, chi festat su primu annu de bida, imprentende un'opera _omnia_ subra de s'editoria regionale. + Un'aina pretziosa de istudiu, traballu, consultatzione, pro connoschere e aprunfundire s'istoria e s'atualidade de su libru in Sardigna, cun autores, titulos, editores, ma finas premios, istitutziones, bibliotecas e artzivos. + Curadu dae su giornalista Corrado Piana, cun sa collaboratzione de espertos e de operadores de su setore e sa consulentzia sientifica de dotzentes e istudiosos de sas universidades de Tatari, Casteddu e Istocarda, su Ditzionariu faghet un'elencu de prus de 2000 boghes, operas e iscritores chi ant fatu, in belle unu millenniu, s'istoria de su libru in s'isula, dae sos Condaghes, sa Carta de Logu e sos Cartulares de Arbare a sos cuntemporaneos Salvatore Mannuzzu, Gavinu Ledda, Marcello Fois e Salvatore Niffoi, dende non petzi sos datos anagraficos ma finas una bibliografia acurada pro invitare a sa letura. + Tancat su traballu una'apenditze rica meda, cun chentinas de ischedas sinoticas de sas bibliotecas sardas, de sos artzivos, de sos istitutos de chirca e de sas istitutziones pubblicas regionales. + Su Ditzionariu at a essere disponibile in sas librerias de sa Sardigna dae su mese de santandria. [_sch_] + + + + ## Violèntzia contra a sas fèminas in Guatemala + Amnistia Internatzionale acusat sa politzia de Guatemala de no investigare comente si tocat in sos casos de violentzia contra a sas feminas. In sos primos 6 meses de su 2006 b'at apidu 229 mortes violentas de pitzocas. S'annu coladu su numeru definitivu est crompidu a 665. In su 70% de sos casos non b'at mancu investigatzione, in su 97% non b'at arrestos. In ocasiones meda sas giovanas ant patidu violentzia sessuale, mutilatziones e ismermamentos. Trintases annos de gherra tzivile, s'influentzia de su narcotraficu e sa corrutzione a livellu istitutzionale ant favoridu e sighint a favorire s'impunidade de assassinos professionales in custu istadu de 15 milliones de abitantes.[_gmr_] + + + + ## Moolaadè + _Moolade _est su titulu de una pellicula de su regista senegalesu Ousmane Sembene, essida dae pagu in dvd. Moolade cheret narrere interditzione. Sa matessi chi sas feminas de una bidda de Burkina Faso ghetant contra a ateras feminas de sa matessi comunidade, chi atzetant de sighire sa pratica terribile de sas mutilatziones genitales feminiles. Sa protagonista de sa pellicula est una femina, Colle Ardo, chi sest refudada de sutaponnere sa figia a sa pratica de sescissione, lutat pro difendere bator pitzocheddos chi si nche sunt fuende dae su ritu de sa purificatzione , Sa pellicula, chi at bintu sannu coladu _Un certain Regard _ in Cannes, est acumpangiada dae unispetziale subra de su regista e dae unu documentariu de Amnistia Internatzionale.[_fpn_] + + + + ## Su Guvernu bascu agiuat a sos familiares de sos presoneris + Su guvernu bascu at aumentadu sos fundos destinados a sas familias de sos presoneris bascos detenudos in presones istrangias o de su restu de Ispagna. S'assessore a sa Giustitzia de su Paisu Bascu, Joseba Azkarraga, eris at rispostu a sas criticas de sos Sotzialistas e de sos Populares, narende chi "cuddas soventziones non diant essere netzessarias si su guvernu l'agabaret cun sa politica de nch'allargare a sos detenudos dae sas familias issoro", impreada mescamente cun sos militantes de s'ETA.[_gmr_] + + + + ## Istudiantes comunistas contra a sos catòlicos + Membros de sa Federatzione istudiantes Ìndia, de ispiratzione marxista leninista, ant degolladu sos istitutos iscolasticos catolicos in s'istadu de su Kerala. Sa cajone de sa protesta est sa detzisione de unu tribunale locale de permitere a sas iscolas privadas de sighire a aplicare sas normas de sos annos colados, pro s'iscritzione de sos alunnos. Sa detzisione est in cuntrastu cun sa Lege de sos istitutos professionales de su Kerala, chi proibit sa tassa de iscritzione, lege cuntestada dae custos istitutos, chi la cunsiderant anticostitutzionale. S'archipiscamu de Changanassery, Powathil, at definidu sas manifestatziones "una vindita violenta". Su Kerala est s'istadu prus cristianu de s'Ìndia, cun su 20% de sa populatzione. Segundu sa traditzione Santu Tommasu est arribadu in custos logos in s'annu 52 e cristianos de Santu Tommasu sunt galu mutidos sos catolicos de Kerala. [_gmr_] + + + + ## Fèminas in redatzione + Sa comuna de Casteddu punnat a valorizare sas professionalidades feminiles de su giornalismu, setore pro su bonu dominadu dae sos omines mescamente in sos ruolos de responsabilidade prus manna, moende dae unu tzensimentu. + Su progetu est de sa Cummissione pro sas pari oportunidades chi at incarrigadu sa Gia Comunicatzione de faghere una chirca subra de totu sas feminas, finas sas esordientes, chi traballant comente redatoras o collaboradoras esternas, in sas redatziones de sas testadas giornalisticas locales prus importantes chi b'at in Casteddu, e a inghiriu suo. + Sa Gia at a realizare un'ischeda subra de ognuna de custas, cun sos datos essentziales, unu curriculum curtzu, chi pertocat sos istudios o sos titulos inerentes a sa professione e unu suntu de sas esperientzias giornalisticas issoro. + A su documentu at a essere allegada finas una rassigna istampa de uno cantos articulos significativos de sas protagonistas, in ue ant a essere evidentziadas sas tematicas printzipales afrontadas. + Totu su materiale regortu at a essere pubblicadu e at a rapresentare una casta de indagine conoscitiva subra de su mundu de su giornalismu feminile bida cun sos ogros de sas giornalistas diretamente interessadas. [_fpn_] + + + + ## Luta de sos massajos in Sudamèrica + Sos iscontros intre politzia e massajos eris in Ñumi, tzitade a unos 300 chilometros dae sa capitale paraguajana Asuncion, ant cajonadu su ferimentu de a su mancu 10 pessones. Sos massajos pediant a su guvernu sa ridistributzione de sas terras cultivabiles e una riforma agraria. Sa politzia at finas efetuadu una chimbantina de arrestos intre sos massajos chi dae sa chida colada sunt mobilitados e ant ocupadu sas terras de traballare a pustis de aere blocadu sas bias de comunicatzione. Segundu sos rapresentantes de sa_ Mesa Coordinadora Nacional de Organizaciones Campesinas_ sa politzia diat aere fatu una repressione violenta. [_gmr_] + + + + ## Trampa pro otènnere sa tzitadinàntzia britànnica + A su nessi 12 nordirlandesos ant atzetadu de si cojuare cun un'istrangiu sena documentos in cambiu de 2000 isterlinas, pro cunsentire a s'immigradu de s'istabilire in su Regnu Unidu, faghende parte in custa manera de unu traficu de omines organizadu dae una banda nigeriana. L'at riveladu sa politzia nordirlandesa, chi est indaghende in custos fatos. S'iscambiu diat essere cumintzadu in su 2002 e diat essere istadu efetuadu cun s'agiudu de sas organizatziones paramilitares nordirlandesas. Est probabile chi sos immigrados apant pagadu finas a 15.000 euros pro otennere sa tzitadinantzia in custa manera. [_fpn_] + __ + __ + + + + ## Ollolai, cuore della Sardegna + _Editore_: Edizioni L'Ortobene **** + _Data de pubblicatzione_: 1995 + _Paginas_: 376 + _Preju_: L. 35.000 + Salvatore Bussu, preideru dae su 1953, numenadu pro s'autoridade de su ministeriu satzerdotale, est giornalista e iscritore e a pustis chi at diretu su giornale diotzesanu _** **S'Ortobene_, collaborat cun ateros giornales e rivistas. Bussu at iscritu libros meda e _Ollolai, cuore della Sardegna_, est de seguru unu tributu a sa bidda sua. S'opera faeddat de una bidda antiga e importante comente nos ammentant sos betzos chi cantaiant: _Ollolai, Ollolai / cando_ _at benner sa die / chi torres comente a mai?_ S'autore no est istoricu ma non timet a si misurare in cussu terrinu e lu faghet cun rigore e seriedade ca in custas cosas bi cheret bona cultura e amore pro s'argumentu e Bussu de cultura nde tenet fintzas tropu e amore pro sa bidda sua nde tenet ateretantu. Michele Columbu in sa presentada nos narat chi sa bidda de Ollolai est una bidda antiga e chi in su 1338 aiat partetzipadu a sa firma de sa paghe tra Leonora de Arbare e Giuanne 1 de Aragona. Ma est petzi in su 1490, segundu Bussu, chi sos _resistentes_ de Ollolai s'iscontrant cun sos partigianos de Aragona e s'annientant tra issos etotu arribende a impoberire sa capitale antiga de sa Barbagia. Sa tragedia de custa gherra intestina nos faghet a cumprendere ca sos sardos non fiant semper unidos tra issos, e custu nos l'aiat naradu fintzas un'imperadore famadu, ma sas biddas de s'internu, in cussos tempos, contaiant meda a intro e foras de Sardigna e sighiant cun passione sa bida politica . + Cun sa gherra intestina Ollolai fiat torrada a essere una biddighedda de sas medas chi teniamus in Barbagia, una biddighedda impiticada in cussos tempos a 162 abitantes. Puru cun totu cussas dificultades, comente s'autore nos informat, sa gente at semper resistidu a sos mamentos de perigulu e de carestia e bi l'at fata a nos trasmitere sos usos, sa limba, su costumene, sos cantos e sos ballos . + E arribamus a sos tempos nostros ue sos sambenados sunt sos matessi de cuddos tempos de bellesa, de fortza e de bonasorte: cheret narrere chi un'istoria antiga at tentu sa fortza de resistere in su tempus e cheret sighire a lu faghere in sos annos presentes e benidores, fortzis pro sa cultura nostra prus difitziles galu de prus chi non su tempus coladu. [Barore Liori] + + + + + ## Addòbiu PSE Batasuna legale + Su giuighe de sa _Audiencia Nacional_ Baltazar Garzon assegurat chi sa riunone de su 6 de triulas coladu intre dirigentes de su PSE (Partido Socialista de Euskadi) e Batasuna no fiat illegale e duncas no at a pedire a perunu partetzipante a s'addobiu de decrarare in tribunale, comente cheriat imbetzes s'assotziu _Dignidad y Justicia_. Pro custa resone Garzon no at a tzitare a testimongios ne a su segretariu de su PSE, Patxi Lopez, ne a su portaboghe parlamentariu, Rodolfo Ares, chi faghiant parte de sa delegazione sotzialista chi s'est addobiada cun sos esponentes _abertzales_ Arnaldo Otegi, Rufino Etxebarria, Olatz Dañobeitia y Juan Jose Petricorena). [_gmr_] + + + + ## Dead man walking + "Mortu chi caminat, mortu chi caminat, potzo parrere ischidu ma so dormende. Mortu chi caminat, Signore sarva*mi dae custu dolore". Su ritmu est cussu de unu rap e sa boghe chi lu retzitat est cantilenante, a bias melodica, ma su testu arribat che unu pungiu in s'istomagu. Sos urtimos pessamentos in antis de essere giustitziadu pro omitzidiu, Maurice Brown los at afidados a sa musica. Su rap _Dead Man Walking_, est andadu in onda in televisione paga oras in antis de s'esecutzione, esecutada mercuris sero in sa presone de Huntsville, in Texas, cun un'inietzione letale. Court Tv at trasmitidu s'urtima intervista in ue Maurice Brown at contadu sa bida sua e at chertu cantare su rap, cumponnidu in sas dies coladas, a testimonia de sas urtimas reflessiones suas. "Cada note tengio timoria finas pro cungiare sos ogros e so cobertu de suore. Custas boghes, chi non si bident, mi nde ischidant a sa sighida a su pessamentu de sa morte. Mi podes abaidare in sos ogros e bidere s'anima mea iscumparrere.. "sighit su testu. Maurice Brown, 31 annos, afroamericanu est istadu cundennadu a morte ca in su 1997 aiat mortu durante un'isrobatoriu unu pitzoccu de 25 annos, Michael La Hood, istudiante in Lege e figiu de un'avogadu famadu de Sant'Antonio. Segundu s'acusa, Brown cun ateros duos membros de sa banda, _Hoover 94 Crips_, drogadu e imbriagu, aiat isparadu a su giovanu a pustis chi l'aiat pedidu sas craes de sa machina, chi issu non resessiat a las agatare[_fpn_] + + + + ## Tzinesu in sos litzeos + Su tzinesu arribat in sas iscolas de Roma e dae annu iscolasticu imbeniente sos istudiantes de unos cantos istitutos superiores ant a tennere sa possibilidade de imparare, in prus de sas limbas europeas, finas cussa de Pechinu. Pro como sa limba tzinesa at a devennere materia de istudiu in su litzeu linguisticu Catullo, in su linguisticu e tecnicu cummertziale Lombardo Radice, in classicu Montale e in su linguisticu pedagogicu de sas Suoras Angelicas de Santu Paulu, ma s'esperimentu diat podere essere allargadu a sas medias inferiores e fintzas a sas elementares. At a essere un'iseberu de sos alunnos sa detzisione de partetzipare o nono a su cursu, chi est extracurriculare, non si faghet in s'orariu normale de letzione, ma chi at a cunsentire de otennere creditos e at a essere duncas determinante pro sa votatzione finale. + A cabudanni est previdida finas s'inauguratzione inche sa Sapienza de s'istitutu Confucio, unu de sos 70 tzentros mundiales sustennidos dae su ministeriu de s'istrutzione tzinesu pro difundere sa limba in totu su mundu e chi at a tennere comente obietivu printzipale sa divulgatzione de su tzinesu in sas iscolas pubblicas. Una cooperatzione cussa intre Roma e Pechinu chi at a funtzionare finas a s'imbesse: su 18 de cabudanni su presidente de sa Regione Piero Marrazzo at andare in bisita a su campus universitariu de sa capitale tzinesa pro promovere sos cursos de limba e cultura italiana e faghere connoschere s'oferta formativa de sas universidades de su Laziu.[_fpn_] + + + + ## Il processo barbaricino + _Editore_: Giuffre editore + _Data de pubblicatzione_: 2003 + _ISBN _:88 14 09992 8 + _Paginas_: 193 + _Preju_: 18,00 euros + Antonangelo Liori, naschidu in Desulo ue at coladu sa pitzinnia e ue torrat semper pro amore de sa bidda e de sa gente, connoschet sa Barbagia che a pagos ateros. E de custu logu s'est semper interessadu cun istudios prufundos, iscriende meda in libros e giornales fintzas a faghere unu libru importante che a custu cun s'istudiu diretu fatu in su campu ue isvilupat argumentos giai individuados dae ateros istudiosos puru, chi a su tema ant dedicadu tempus, cultura e passione: s'ordinamentu giuridicu de sa terra nostra e s'idea de sa giustitzia in su mundu pastorale chi in Barbagia s'espressat galu in bona parte cun su deretu consuetudinariu o megius cun su codighe de protzedura penale barbaritzinu. + Antonangelo Liori afirmat chi oe no esistit prus una sotziedade barbaritzina giuridica organica ma custa s'est disunida in unu corpus cumpostu dae diferentes partes sotziales e una de custas partes si "definit issa etotu comente sotziedade. Si tratat de una sotziedade interpaisana de pastores barbaritzinos chi cumponent sa sotziedade de sos pastores barbaritzinos ". S'istudiu est istadu fatu subra de un'intervista de pastores de 19 biddas provenientes dae sa Barbagia de Ollolai, dae s'Ogiastra arta e dae sa Barbagia de Bervi. Pedire a sos pastores de sa Barbagia rispostas subra de argumentos dilicos no est fatzile e de seguru no est istadu fatzile mancu a s'autore chi at impreadu meda sa memoria e, ammentada sa cosa intesa, l'at iscrita in su libru. Su chi faghet meravigia, comente narat Liori, est ca custa sotziedade resistit a s'invasione de un'atera cultura giuridica ma sena l'ignorare. Su pastore sardu istudiat su codighe de s'istadu pro cumprendere totu sas diferentzias mancari mantenet e preferit su suo e isse in sa consuetudine s'agatat comente omine e mundu culturale ue est naschidu e bividu. In fines bessit a foras su raportu tra istadu e populu e unu codighe beru de protzedura penale chi si definit comente unu mundu cun regulas suas chi bivet in unu cunfrontu continu cun sas regulas ufitziales de s'istadu e costituit galu una manera de pessare de una parte importante de sa sotziedade sarda.[Barore Liori] + + + + ## Fàrmacu nou contra a s' Aids negadu a sos Paisos pòberos + Sa multinazionale farmatzeutica Abbott sighit a negare a paritzos malaidos sa versione noa de unu farmacu importante contra a s'AIDS: su lopinavir/ritonavir. A denuntziare su comportamentu de sa dita est s'organizatzione internatzionale de sucursu Meigos Sena Fronteras (MSF). Sa versione noa de su lopinavir/ritonavir presentat bantagios importantes meda a cunfrontu de sa versione de in antis: unu numeru inferiore de pillolas de leare, istocagiu sena refrigeratzione e peruna limitatzione dietetica. Totu elementos de importu mannu, mescamente in sos paisos prus poveros, in ue sa mancantzia de aba e sas artas temperaduras ponent problemas mannos pro sa cunservatzione e s'impreu de sos farmacos. Ma, finas a cando su farmacu no est registradu, est impossibile a lu tennere, a cale si siat preju. Petzi a pustis de pressiones longas e fortes sa Abbot at incumintzadu a imbiare sa versione noa de sa meighina a unu numeru limitadu de progetos de MSF in Àfrica a su costu de 500 dollaros a paziente cada annu. Pero, sa casa farmatzeutica si refudat de lu bendere a MSF pro sos programmas suos in Tailandia e in Guatemala e sighit a nde ritardare sa registratzione in sos paisos in via de isvilupu. Su resurtadu est chi sa versione noa de su lopinavir/ritonavir no est nen disponibile ne atzessibile pro su bonu de sos malaidos chi nde tenent bisongiu. [_fpn]_ + + + + ## Die internatzionale de boicotàgiu de sa Coca-Cola + Sa sotziedade tzivile italiana at detzisu eris de rispondere a s'apellu de su sindacadu columbianu Sinaltrainal cun sa naschida de su Comitadu Beridade e Giustitzia subra de sa Coca-Cola in Colombia, chi in cabudanni at a individuare 15 pessones de imbiare in Colombia pro realizare un'inchesta autonoma e indipendente subra de sos impiantos de imbotilliamentu colombianos de sa Coca-Cola. Dae su 1994 a oe in Colombia ant mortu 8 sindacalistas chi gherraiant pro sa dignidade de sos traballadores de sa Coca-Cola.In su 2003 su sindacadu SINALTRAINAL at promovidu sa campagna internatzionale de boicotagiu de sa Coca-Cola. In su 2004 su Forum Sotziale Mundiale de Porto Alegre at proclamadu su 22 de triulas Die Mundiale de su Boicotagiu de sa Coca-Cola. In su 2006 su Forum Sotziale Europeu de Atene at torradu a promovere custa initziativa globale de su Movimentu. [_fpn_] + + + + ## Rabbinos antisionistas pro su Lìbanu + Sos ebreos ortodossos de Neturei Karta ant manifestadu contra a s'interventu militare israelianu in Libanu. Custu grupu, fundadu in su 1938, cunsiderat sa creatzione de s'istadu ebraicu unu sacrilegiu, giai chi creent chi unu decretu divinu oblighet a totu sos giudeos a bivere disterrados, essende semper leales cun sos populos chi los agasagiant, finas a sa Die de su Giuditziu. Sos Neturei Karta, espressione aramaica chi cheret narrere Guardianos de sa Tzitade (Gerusalemme), tenent bases in Noa York e Londra ma deghinas de migias istant in Meah Shearim, a curtzu de Gerusalemme, in terrinos comporados dae sos arabos. Yasser Arafat aiat nominadu a unu de sos rabbinos de su movimentu, Moshe Hirsch, ministru pro sos afares ebraicos. Su rapresentante ufitziale de Neturei Karta est su rabbinu David Weiss, de Brooklyn, Noa York. [_gmr_] + + + + ## In Sardigna semper prus caentu + Su Sar (Servitziu Agrometerelogicu Regionale pro sa Sardigna) at naradu chi in sos urtimos trinta annos sa temperadura media in s'isula est aumentada de unu gradu tzentigradu. Una misura prus manna cunforme a su chi capitat a livellu planetariu (prus 0,4-0,8 grados) ma non b'at de s'ispantare bidu sas dimensiones e sas carateristicas de sa Sardigna e su fatu chi custu aumentu de temperadura pertocat totu su Mediterraneu. Sa maladia de sa lingua blu chi corfet sas berbeghes est istada batida dae unu babautzu arribadu pro more de s'aumentu de sa temperadura. A parrere de unos cantos istudiosos diat podere torrare finas sa malaria e in su 2050, cun una creschida de ateros 2 o 3 grados at essere in arriscu su 30% de sas ispetzies animales. In su Mediterraneu oramai si bident pisches tropicales (pische balestra, iscualeddos minores, upeneus molucensis, pische botza, su pische paone, pische serra, pische papagallu) e prantas de su Sud Àfrica. Sa cosa paradossale est chi s'aumentu de sa temperadura terrestre e iscagiamentu de s'astra de s'Àrticu diant essere su primu passu cara a una glatziatzione noa. [_fpn_] + + + + ## Sa UE càmbiat pàrrere: eja a catalanu, bascu e galitzianu + A sa fine s'Ufitziu de presidentzia de su Parlamentu europeu at cambiadu parrere: su catalanu, su bascu e su galitzianu - limbas coufitziales in Ispagna - ant a podere essere impreadas dae sos tzitadinos in sas comunicatziones iscritas cun s'istitutzione europea. Sas chidas coladas, difatis, sos grupos politicos de s'Europarlamentu aiant botzadu sa proposta de su Governu ispagnolu de podere impreare custas limbas, faghende polemicas mannas finas ca Zapatero aiat garantidu sa cobertura totale de sos gastos relativos. Pro s'aprovatzione de sa proposta est istadu determinante su presidente de su parlamentu, Josep Borrell, ca sa votatzione fiat finida 7 contra a 7. Sa norma noa at a permitere a sos tzitadinos non petzi de faghere dimandas ma finas de rispondere in sa limba issoro. In prus ant e essere fatas paginas web apositas cun sos atos normativos printzipales de sa Ue bortados in custas limbas. [_spn_] + + + ## Liberados noe presoneris dae sas FARC + Noe pessones, intre issas chimbe membros de sa Ong Conservacion Internacional, sunt istadas liberadas dae sos omines de sas Farc, Fortzas Armadas Rivolutzionarias de Colombia. Paret chi sas pessones ricatadas siant istadas liberadas in su dipartimentu de Cesar, a tesu meda dae sa capitale Bogota. Su cumandante de sa prima divisione de s'esertzitu, su generale Justo Peña, at fatu a ischire chi sa liberatzione est istada cajonada finas dae sa pressione forte fata dae sos omines de s'esertzitu colombianu. In sos mamentos de confusione de su recuperu de sos ricatados, paret chi un'elicoteru de sos sordados colombianos siat istadu atacadu dae sos gherrilleris. [_gmr_] + + + + + + + ## Sos galitzianos cherent su domìniu Internet + S'assotziu Puntogal, chi promovet s'initziativa pro su dominiu galitzianu in Internet, presentat oe sa campagna, cumintzende sa programmatzione de Festigal, chi s'at a faghere in su Campus Sur, in Santiago de Compostela. Festigal est una rassigna musicale chi durat duas dies; s'intrada est de badas. Manolo Gonzalez e Camilo Regueiro, presidente e vitzepresidente de s'assotziu, ispricant sos obietivos de s'organizatzione. Puntogal tenet s'adesione de unas baranta entidades e est istadu promovidu dae una dusina de entidades: Asociacion de Editores de Galicia, Asociacion de Enxeñeiros de Telecomunicacions de Galicia, Asociacion Fillos de Galicia (fillos.org), Colexio Profesional de Xornalistas de Galicia, Consello da Xuventude de Galicia, Empresas Galegas Adicadas a Internet (Eganet), Galicia Hoxe, Idesga-Galego 21, ISOC-Galicia, Mesa pola Normalizacion Linguistica, Real Academia Galega (RAG) e Vieiros. S'initziativa est istada presentada in lampadas in sa Real Academia Galega (RAG). [_gmr_] + + + + ## Sos leonesos de su nord cherent intrare a Astùrias + S'Istudiu sotziulinguisticu de Leon fatu dae Xoxe Anton Gonzalez Riaño e Xose Lluis Garcia Arias narat chi su 38,5% de sa populatzione de su nord de Leon diat preferrere a faghere parte de su printzipadu de Asturias. A sa pregonta: "Cherides un'autonomia paris cun sas Asturias?" su 38,5% at rispostu chi emmo, su 28,3% diat cherrere Leon ebbia e su 21,5% sa situatzione atuale Castiglia-Leon. Sos autores de s'Istudiu sotziulinguisticu de Leon afirmant chi non b'at intentziones politicas. Sos abitantes de su nord de Leon ant espressadu unu sentimentu de afinidade cun sas Asturias: su 72,8% s'intendet prus a curtzu de sos asturianos chi non de sos castiglianos. Segundu sos autores de s'inchesta sa cajone est su essere a probe, su cuntatu umanu e sos ligamenes culturales e istoricos. S'istudiu est istadu editadu dae s'_Academia de la Llingua Asturiana_. [_gmr_] + + + + ## Dia da Patria in Galìtzia + Sos galitzianos tzelebrant oe sa Die de sa Patria. Su vitzepresidente de sa _Xunta_, su guvernu galitzianu, Anxo Quintana, at cungiadu sa manifestatzione de su BNG (Bloque Nacionalista Galego), narende chi at a proponnere a su Partidu Populare de Galitzia de traballare paris pro un'Istatutu de "prima categoria". Su BNG ocannu at isseberadu s'islogan _Semus una natzione_ e gasi etotu ant aboghinadu sas doighi migia pessones presentes. Sa deputada de su parlamentu galitzianu, Ana Belen Ponton, at dedicadu sa fine de s'interventu suo a sa gioventude natzionalista galitziana pro su traballu fatu in sos urtimos binti annos. Sa die de sa patria si tzelebrat dae su 1920, sa die de Santu Giagu Apostolu, interradu in sa capitale omonima de Galitzia. [_gmr_] + + + + ## Nuoro e il senato del vescovo + _Editore_: Edizioni Solinas + _Data de publicatzione_: 2003 + _Paginas_: 453 + _Preju_: 20,00 euros + Salvatore Bussu, preideru importante, giornalista, iscritore, intrat cun custu libru in su terrinu de s'istoricu e lu faghet comente nos narat isse etotu cun su timore de faghere dannu in custa + " terra sacra". Sa letura de s'opera nos batit a pessare ca puru in custu terrinu Bussu est istadu agiuadu dae una cultura isterminada e dae su privilegiu possibile de consultare personalmente cun prus fatzilidade sos documentos de sa cresia. Custos documentos non sunt cosas de nudda ma nos ant dadu s'aina pro cumprendere prus in prufundidade non petzi s'istoria de sa cresia de Nugoro ma de sa bida de ogni die de sa comunidade nugoresa religiosa e tzivile de s'internu. Cumparint in s'isfundu fatos e avenimentos de sa politica natzionale chi intraiat male, cun tassas e datzios de ogni manera, in sa bida de sa Barbagia, tancada in su mundu culturale suo in antis chi la tancarent, sos meres de semper, a muros a sicu. Paret ca essit dae su nudda in cussos annos sa tzitade de Nugoro chi s'est fata importante in su matessi periodu de s'arribu de sa sede de sa Diotzesi. Su libru est partzidu in bator partes: una prima, de introdutzione, totu dedicada a sa diotzesi de Garteddi, custa bidda baroniesa, bella e incantadora, rica de istoria e de cultura, chi pro seculos meda at agasagiadu sa sede de sa diotzesi. Sa segunda, sighende s'istoria de ogni piscamu, nos ammentat su periodu chi s'autore individuat cun sa liga tra s'istadu e sa cresia. Sa de tres est su periodu de cunflitu tra s'istadu e sa cresia e sa de bator su periodu cuncordatariu. Su fundamentu mannu de su libru est cunsacradu a sos 222 annos de sa diotzesi noa de Nugoro cun sa bulla de su Papa de su 1799 e sa costitutzione de su Capitulu. Gasi s'autore dedicat sos capitulos de s'opera, unu peromine, a totu sos bindighi piscamos chi ant guvernadu sa diotzesi de Nugoro, dae Giovanni Antioco Serra fintzas a Pietro Meloni. Custu libru est istadu fortemente pretendidu dae Bussu e abarrat un'opera in ue si podet assistere a sa creschida de s'istitutzione capitulare chi at guvernadu sa cresia nostra in mamentos bonos e ateros prus difitziles. E comente in ogni cosa de su mundu fata dae sos omines, cumparint in su libru istorias de dificultades internas pro postos de cumandu e sa Barbagia bida dae su podere ufitziale de sa cresia, medas bortas, comente una terra a tesu. Semper s'autore paret chi nos narat pero chi totus semus creschidos cun sa cresia in custa terra difitzile e complicada.[Barore Liori] + + + + ## Su diàlogu cun s'ETA at a sighire + Sa portaboghe de su Guvernu Bascu, Miren Azkarate, at decraradu chi tocat a andare a in antis cun prudentzia ma sena si firmare, in su dialogu cun s'ETA. Rispondende a una pregonta subra de su chi at naradu Zapatero, chi b'at de isetare un'annu pro bidere resurtados in sa tratativa cun s'organizatzione indipendentista, at naradu chi est un'initziativa de su guvernu istatale e duncas ispetat a issu a mandare a in antis sa cosa. Azkarate, pro su chi pertocat sa detzisione de su giuighe Garzon de evitare s'iscartzeratzione de sos _etarras_ David Pla e Aitor Lorente, at naradu chi sa legislatzione cartzeraria est uguale pro totus e chi sos deretos umanos esistint puru pro sos detenudos.[_gmr_] + + + + ## ERC cheret sa Cultura + Josep Lluis Carod Rovira, de Esquerra Republicana de Catalunya, at naradu chi una de sas cunditziones chi diat ponnere pro negotziare de unu patu eventuale de guvernu diat essere sa gestione de su Dipartimentu de Cultura. Carod at afirmadu chi est grave chi in sos urtimos bintighimbe annos sa cultura no siat istada una prioridade de sos guvernos in sa _Generalitat_. Est pro custu chi sas industrias tzinematografica e discografica catalanas ant perdidu importantzia. Su presidente de Erc at naradu chi s'obietivu de su partidu fiat de sustennere una relatzione etzellente cun sos autores, sena ignorare sa prospetiva economica de sa cultura. In custas decraratziones a Catalunya Radio, Carod at naradu finas chi diat essere soddisfatu si Esquerra repiteret sos resurtados eletorales de su 2003 in sas eletziones de sa die de Totu sos Santos. [_gmr_] + + + + ## LILA DOWNS + Lila Downs (Tlaxiaco, Messicu, 19-09-1968) est una cantante messicana. Cantat compositziones suas e finas cantzones in sas limbas Mixteca, Zapoteca, Maya e Nahuatl. Downs est figia de Allen Downs, professore nordamericanu de arte e tzineasta arribadu dae su Minnesota a Messicu pro faghere unu documentariu, e de una femina mixteca, Anita, cantante. At cumintzadu a cantare a s'edade de oto annos cun sos mariachi e a batordighi at cumintzadu a andare a letzione de cantu in Los Angeles e in s'iscola superiore de Bellas Artes. A pustis s'est iscrita a s'Universidade de Minnesota in ue s'est laureada in cantu e antropologia. A su cumintzu cantat cun Los Cadetes de Yodoyuxi e La Trova Serrana, grupos chi mantenent bias sas traditziones e sos valors de sas comunidades Zapotecas de Guelatao. In s'interi istudiat finas sa lirica. Torrada a Messicu at imparadu a tessere e at istudiadu su simbolismu de sa bestimenta Triqui, chi at a devennere argumentu finas de sa tesi de laurea. At cumintzadu a duetare cun Paul Cohen, sassofonista americanu, in sos locales de Oaxaca e Filadelfia. Cun su grupu suo at fatu cuntzertos in Messicu, Sudamerica, Istados Unidos e Europa. At firmadu una cantzone, _Burn it blue_, de sa pellicula Frida chi at retzidu sa candidadura a s'Oscar. Àteras cantzones chi at cantadu in sa colunna sonora sunt _Benediction and Dream_, _Estrella Oscura_, e _La Llorona_. + Discografia: Ofrenda (1994) Azulao: En vivo con Lila Downs (1996) @@ -45714,244 +69540,740 @@ La Sandunga (bonus tracks) (2003) Una Sangre (One Blood) (2004) La Cantina (2006) + + + + ## Cadena de pregadoria pro sa paghe + Sos istudiantes cristianos in Australia ant promovidu una cadena manna de pregadoria pro sa paghe in Oriente Probianu interessende deretu sas organizatziones istudentescas mussulmanas, ebreas e de ateras comunidades religiosas. Sos pitzocos sunt apessamentados pro sas vitimas de sa violentzia in Israele e in Libanu e pedint s'armonia e sa paghe. S'initziativa moet dae s'Australia, unu continente formadu dae una populatzione chi ponet paris comunidades de origines, etnias, religiones e culturas diferentes chi resessint a cunvivere in paghe. [_fpn_] + + + + ## Rimpastu in su guvernu sòmalu + Binti esponentes de su guvernu somalu si sunt dimitidos pro chircare de arribare a un'acordu cun sos integralistas islamicos. S'obietivu est de assignare sos ministerios vacantes a membros de sas Cortes islamicas. Su guvernu de su presidente Abdullahi Yussuf non tenet influentzia foras de sa sede sua de Baidoa, ma tenet su sustentu de s'Onu, de s'Unione Africana e de s'Etiopia. Su parlamentu at a discutere sabadu chi benit de sa motzione de discunfiantzia a su primu ministru Mohammed Ghedi, chi non cheret chi sas tropas etiopes moant dae Baidoa. Sa Somalia arriscat de abarrare in mesu de una gherra intre Etiopia e Eritrea, chi imbetzes agiuat a sos integralistas. [_gmr_] + + + + ## Missione de sardos in Brasile + Dae oe a su 12 austu una delegatzione sarda, ghiada dae su presidente de s'assotziu Amici senza Confini, Roberto Copparoni, at a essere in Brasile in s'Istadu de Bahia. Sos obietivos chi si cherent otennere cun custa trasferta impegnativa sunt medas. In antis de totu, gratzias a sa collaboratzione de sa locale ONG Amigos de Bahia, s'at a chircare de organizare s'ispeditzione de unu container dae Casteddu, in ue ant a essere trasportados sos arredos e sas atretzaduras chi s'assotziu at regortu in custos annos pro essere depositados inche su tzentru culturale polivalente de Amelia Rodriguez ue dae su 2001 est istada incaminadu su progetu de cooperatzione internatzionale "Solidarieta senza confini" cun sa collaboratzione de s'Istadu de Bahia [_fpn_] + + + + + ## Fèminas in corsia + Sas feminas sunt in aumentu in totu sos setores de sa Meighina, una tendentzia de creschida cunfirmada dae sos numeros: in su 2004 su 60% de sos iscritos a sas varias iscolas de ispetzializatzione fiat feminile e sas proietziones narant chi intre deghe annos, in sos ospidales ant essere sa majoria, finas in chirurgia. Ma oe sas dificultades non sunt pagas: sas iscritas a s'Assotziu chirurgos ospidalieros italianos (Acoi) sunt 515, unu detzimu ebbia de sos collegas e petzi doighi cun su ruolu de cumandu (primarios). Galu prus pagu sunt sas iscritas a sa Sotziedade italiana de chirurgia: 268 feminas ispetzialistas in chirurgia generale, de custas petzi chimbe sunt professores ordinarios. Su chi essit a campu est duncas su fatu chi sas feminas penant galu meda pro s'afirmare in custa professione. Pro custu motivu sa Acoi at detzisu de costituire una Cummissione a tutela de sos deretos issoro chi tenet comente obietivu sa creschida professionale de sas feminas chirurgu; sa promotzione de una chirurgia chi permitat a totus una bida extraospedaliera, una prus manna partetzipatzione a sos ruolos ativos in s'ambitu de sas istitutziones. In pratica cuotas rosa de su bisturi, in sala operatoria e in corsia.Est coladu unu seculu dae cando James Barry, meigu famadu de Edimburgo, chi si fiat distintu pro s'abilidade chirurgica e pro aere fatu su primu tzesareu, a sa morte si fiat riveladu una femina. Si non b't prus bisongiu de travestimentos a paridade de bravura e esperientzia, feminas meda sunt emarginadas, e su 50% de sas professionistas denuntziat episodios de mobbing. [_fpn_] + + + + ## "EmigrantImmigrati in su Mediterràneu" + Su 24 de triulas est cumintzadu in Paola (Cosenza), su Festival "EmigrantImmigrati in su Mediterraneu", "Saperes Migrantes" ammaniadu dae su Tzirculu Auser locale. (S'Auser est un'assotziu de voluntarios e de promotzione sotziale Onlus, chi chircat de valorizare sos betzos e de los agiuare a essere ativos in sa sotziedade. S'assotziu est naschidu in su 1989 dae un'idea de sa Cgil e de su sindacadu de sos pensionados Spi-Cgil). Ocannu su Festival est arrivadu a sa de tres editziones e cheret promovere su cunfrontu intre sas esperientzias de emigratzione/immigratzione chi bivent Natziones meda chi s'incrarant a su Mediterraneu. + Tramite s'arte s'Àfrica, s'Oriente e s'area Euromediterranea s'ant a cunfrontare: cuntzertos, videuproietziones e dibatidos literarios ant a dare s'ocasione de resonare subra de su fenomenu de sos flussos migratorios in una situatzione de multiculturalidade. Sas sete dies, s'urtima at a essere su 30 de triulas, ant a essere impignadas cun sas esibitziones de artistas iranianos, senegalesos, latinuamericanos e italianos. + (Inform) + + + + ## Violèntzia preeletorale in sa R. D. de su Congo + Duos politziotos e duos pitzinnos sunt mortos in Kinshasa in sos iscontros intre sas fortzas de s'ordine e sos sustenidores de Jean-Pierre Bemba, candidadu a sas presidentziales de su 30 chi benit. Paret chi su fatu siat istadu cajonadu dae unu fogu postu a sa sede de su partidu suo. Sos omines de Bemba ant atacadu sa politzia armados cun kalashnikov e bombas a manu. Sa situazione fiat peorada a pustis chi un'aereu militare frantzesu aiat sorvoladu sa capitale. Su candidadu favoridu est su presidente Kabila, sustennidu dae sa comunidade internatzionale, e sos aversarios ant interpretadu sa presentzia de su velivolu comente un'ingerentzia istrangia in sa cumpetitzione elettorale. [_gmr_] + + + + ## EA pedit sa legalizatzione de Batasuna + Sa presidente de Eusko Alkartasuna, Begoña Errazti, at naradu chi sa legalizatzione de Batasuna est una chistione chi s'at a risorvere in pagu tempus, ca est una cosa netzessaria. Sa dirigente nazionalista at agiuntu chi su deretu de su populu bascu a s'autodeterminatzione no est negotziabile e chi diat tocare a aprofitare de custu mamentu istoricu e politicu pro otennere una soberania natzionale semper prus manna. Su problema de Batasuna pertocat sa sotziedade basca e tocat a una mesa de partidos bascos a chircare una solutzione, chi su guvernu tzentrale devet rispetare pro non noghere a su Paisu Bascu, giai chi autoguvernu cheret narrere finas bonistare de su populu. Su Partidu Populare no at galu cumprendidu chi est unu protzessu irreversibile chi podet permitere a sos bascos de bivere cun normalidade. Errazti pedit a su Partidu Sotzialista chi acurtziet a sos detenudos politicos a Euskal Herria, pro normalizare sa situatzione. In fines, s'esponente de EA creet chi mancari sa detzisione finale ispetet a sos partidos, su _lehendakari_, su capu de su guvernu bascu, siat un'agente fundamentale in custa mesa e chi meritet unu rispetu istitutzionale. [_gmr_] + + + + ## Armas chìmicas in Gaza? + Su ministeriu de de salude palestinesu at acusadu a sos israelianos de impreare armas chimicas e pedit s'istitutzione de una cummissione indipendente chi indaghet in su fatu. Sos dotores narant chi no aiant mai bidu fertas de cudda casta, brusiaduras localizadas mescamente in sa parte bassa de su corpus e gasi graves chi in sa majoria de sos casos est netzessaria s'amputatzione de sos artos inferiores. Testimongios oculares afirmant chi sas armas responsabiles de sas fertas sunt granatas translughidas invisibiles a sos rajos X. Sunt istados agatados cantos de plastica, restos de sas bombas, cun s'iscrita _test_. Sos meigos presentes creent chi Israele siat impreende finas _cluster bombs_, bombas a budrone, custas puru proibidas dae sas cunventziones internazionales. In Libanu puru b'at sa cumbintzione chi s'esertzitu de Gerusalemme siat bombardende cun armas illegales. Finas a como sunt mortas unas 140 pessones in sa Fasca de Gaza suta de sos corfos de s'aviatzione israeliana. Sas Fortzas Armadas de s'istadu ebraicu respinghent sas acusas.[_gmr_] + + + + ## S'Iran decrarat gherra a sas paràulas istràngias + Mahmoud Ahmadinejad, presidente de s'Iran, at detzididu de proibire totu sas paraulas istrangias, chi ant a essere sostituidas dae faeddos o espressiones currispondentes in limba persiana. Responsabiles de s'atuatzione de su provedimentu ant a essere s'Academia de sa Limba Persiana o su Farhangestan Zaban e Farsi, organismu pro su controllu de sa limba. Ant a essere abolidos finas termines internatzionales che a elicoteru, chi li ant a narrere _alas rotantes_, e xenismos che a pizza, chi at a cambiare a _pane elasticu_. Su persianu, farsi in sa limba locale, o parsi, paraula prus antiga ma galu impreada, est faeddadu, in variantes diferentes, dae 75 milliones de pessones. In prus de su farsi de s'Iran bi sunt su tagicu e su dari, una de sas limbas de s'Afganistan. S'alfabetu impreadu in Iran est una variante modificada de s'arabu.[_gmr_] + + + + ## Shoa, si torrat a abèrrere s' "artzivu de s'orrore" + Sa burocratzia de sa morte, prus de 50 milliones de documentos subra de sa sorte de sas vitimas e de sos pranos de isterminiu de s'esertzitu nazista: su chi est passadu in s'istoria cun su numene de "Artzivu de s'orrore", sa fonte de noas prus manna subra de sas violentzias fatas dae sa Germania nazista at a essere, gratzias a Deus, abertu. + Sa detzisione est de maju coladu, ma petzi su 26 de triulas, in una tzerimonia in su ministeriu de sos Afares Esteros tedescu, sos ambasciadores de Germania, Istados Unidos, Italia, Frantzia, Inghilterra, Gretzia, Israele e Lussemburgu (Polonia, Belgiu e Olanda l'ant a faghere intro de sa prima die de santandria) ant firmadu su protocollu chi at a modificare s'intesa de su 1955 chi non permitiat de bidere sa documentatzione. + Finas a como su materiale istoricu, de propiedade de su guvernu de Berlinu, est istadu regortu in sa bidda de Bad Arolsen in s'Assia, suta de sa diretzione de su Comitadu Internatzionale de sa Crughe Ruja cun sede in Ginevra. + In sos documentos cumpilados dae s'organu burocraticu nazista est registradu su destinu de belle 17 milliones de pessones: sos "diferentes" de Hitler, sos ebreos, sos zingaros, sas minorias etnicas presoneras in sos campos de cuntzentramentu. In s'artzivu, chi sa Germania at negadu finas a como a sos istoricos e a sos istudiosos, b'est finas sa "lista de Schindler", devennida famada pro su film de Steven Spielberg. + Dae eris, a onni Istadu est istada dada una copia in digitale de sa documentatzione chi pro como non s'at a podere bidere in Internet. Su guvernu tedescu creet chi intro de sa fine de s'annu sos atos ant a essere disponibiles pro sos istudiosos, sos chircadores e sos giornalistas. [_sch_] + _ _ + + + + ## Congo. Sa Repùblica Democràtica oe votat + Oe, a pustis de 46 annos, in sa Republica Democratica de su Congo, si votat. Su Congo est dae prus de ses annos unu paisu martoriadu dae sa gherra tzivile, chi at fatu belle bator milliones de mortos. Custas sunt sas primas eletziones presidentziales e legislativas liberas dae su 1960, annu de s'indipendentzia dae su Belgiu. + Unu numeru mannu de osservatores internatzionales ant a sighire su votu: difatis si timet chi b'apat iscontros intre sas etnias e chi non si potzant firmare pro sa mannaria de s'istadu, chi est mannu che a s'Europa otzidentale e est ricu meda de risorsas naturales, mescamente oro e diamantes. + Pro permitere de votare in manera regulare b'ant a essere belle 80 migia omines de sa politzia e 17 migia Cascos Biaitos de sas Natziones Unidas. Sunt 25 milliones sos tzitadinos chi diant a devere andare a votare e 33 sos candidados a sa presidentzia, intre issos finas Joseph Kabila, presidente dae su 2001, a pustis chi ant mortu a su babbu. Si non s'at a crompere a sa majoria, in cabudanni s'at a faghere su ballotagiu. [_sch_] + + + + ## La leggenda di Redenta Tiria + Autore : Salvatore Niffoi + Titulu : La leggenda di Redenta Tiria + Editore : Adelfi + Collana : Fabula + ISBN 88 459 1972 2 + Pag . 161 + Preju : Euro 14,00 + Salvatore Niffoi est un iscritore connotu in ogni logu e sos romantzos suos ocupant sos primos postos de sas classificas de bendida e pro meda tempus . Ma su libru chi l'at permitidu de arrivare a custu livellu est de seguru _La leggenda di Redenta Tiria_ , custu libru de morte e de bida, de misteriu e de destinu , de alligria ranchida e de lutu nieddu comente est ranchida s'ironia de custu logu e nieddas sunt medas notes de Barbagia . E sa bida e sa morte parent passagios ordinados dae atere in ue sa gente non podet faghere atera cosa che assolvere a su ritu antigu de su viagiu tragicu e finale chi isolvet una trama istudiada e regulada in atere ue . E puru cando arrivat Redenta Tiria e sa gente finit de s'impicare e sa bida paret torrare a binchere, tando puru totu nos paret unu disignu ue s'omine contat pagu pro su chi faghet da isse : su chi contat aberu est, galu de prus, s'ubidientzia a un ordine superiore ." In Abacrasta, de betzesa non morit mai nemos,'sagonia no at futidu mai unu cristianu. Totu sos omines, arrivados a una tzerta edade, s'isolvent sa chintortza e si la ligant a su tzugu. Sas feminas usant sa fune" . Ma una die est arrivada a Abacrast"a una femina tzega, cun sos pilos lughidos comente alas de corvu e a pes iscurtzos": si mutiat Redenta Tiria e fit figia de su sole. Dae sa die sa gente de Abacrasta at finidu de s'impicare. In custas pagas pereulas b'est sa sustantzia de totu s'istoria de su romantzu de Salvatore Niffoi, iscritore mannu comente gasi podent essere solu pagos iscritores sardos de Barbagia, cun iscritura sica, aspra, a gradu de pintare sos personagios cun pagas pintzelladas de colore e los ghetare in mesu de su cunflitu ma sena los abandonare mai . Megius, pro los tratare cun rispetosa piedade umana, cunbinchidu ca isse puru faghet parte de cussa istoria de ogni die chi bivit e cumprennet .Tando sa biddighedda de Abacrasta cumparit comente su turmentadu logu de su mundu ue ogni anima est su simbulu de sa conditzione umana, siat chi morit impicadu o chi si salvet pro s'interventu de una femina tzega . Salvatore Niffoi est unu iscritore aberu chi si faghet connoschere a su letore de ogni logu cun una iscritura antiga e moderna comente solu cudda chi tenent sos iscritores mannos. Cun una limba chi isse temprat de sardu e de modos de narrere antigos e primitivos. Cun sa fortza culturale de un'istoria chi solu unu populu cun s'identidade sua a podidu custoire gasi e chi s'autore non timet a la fundere in s'iscritura e s'opera sua . + Barore Liori + + + + ## Torra gherra in Sri Lanka + S'esertzitu de su Sri Lanka est avantzadu, cun bombardamentos aereos, in su distritu nordorientale de Trincomalee, controlladu dae sas Tigres Tamil, chi gherrant contra a su guvernu singalesu pro s'autodeterminatzione de sa minoria tamil. Sos reberdes aiant blocadu unu canale cajonende dannos mannos a migias de massajos de sa zona chi campant dae sas risorsas de sa bia de abba. Est s'episodiu bellicu prus importante dae cando, in su 2002, fiat istada firmada sa tregua. A pustis chi Finlandia e Danimarca ant riteradu a sos osservadores, giai chi sos reberdes non garantiant s'incolumidade issoro, est abarrada sa Norvegia ebbia a chircare una soluzione de su cunflitu. Petzi ocannu pro neghe de custa gherra non decrarada unas setanta migia pessones ant devidu dassare sos logos in ue biviant.[_gmr_] + + + + ## eja_1_1 + + + + ## Lingue minoritarie lingue nazionali lingue ufficiali nella legge482/1999 + _Editore_: Franco Angeli + _Collana_: Il punto + _Preju_: 19,00 euros + S'autore in custu libru cheret dare crarimentos subra de sa lege 482 chi, a pustis de 50 annos dae s'intrada in vigore de sa Costitutzione, cheret atuare s'articulu 6 de sa Costitutzione matessi, in contu de sas etnias linguisticas minoritarias. S'istudiu incumintzat cun s'analisi de cada propositzione normativa. Giai dae sa rubrica e dae sa formulatzione de su primu articulu suo, Bonamore faeddat de sa possibilidade chi faghende sa lege esserent pero giai pighende sas distantzias dae sas limbas de minoria, destinatarias de su provedimentu. S'espositzione sighit duos codighes: su giuridicu e su linguisticu. A su legislatore tocat a faghere sas leges in materia de limbas, a su linguista (e in medida minore a s'antropologu, a su sotziologu e a s'istoricu) tocat a istabilire sa lacana intre limbas e dialetos. + S'espositzione est cumpretada dae s'interventu de normas segundarias (de sas Regiones e Comunas), che a sa de sa Lege 26 de su 97 de sa Sardigna o sa de sa Comuna de Doberdo del Lago (chi impreat sa limba islovena in forma iscrita e orale paris cun sa limba italiana). + S'opera pigat in cunsideru totu sas dispositziones de sa Lege aplicadas a sa vida de cada die e chi non pertocant petzi sos chi faeddant sas limbas minoritarias ma finas totu sos chi sunt espressione de s'autonomia (Regiones Provintzias Comunas), politicos e amministradores, Universidades e familias. + Daniele Bonamore est professore de deretu e de filologia italiana in Universidades italianas e esteras, est abogadu e autore de prus de 200 publicatziones. At iscritu _Prolegomeni all'economia politica nella lingua italiana del Quattrocento, _Bologna 1974_, Disciplina giuridica delle istituzioni scolastiche a Trieste e Gorizia, _Milano 1979_, Il linguaggio dell'economia e della finanza a Venezia,_ Udine, 1980. At collaboradu e collaborat cun rivistas che a _Europa Etnica_ _Giustizia civile, Lingua e Stile _e_ Rivista storica italiana. _[bmr] + + + + ## Sos partidos catalanos difendent s'istatutu + Sos partidos catalanos, _Convergencia i Unio_, _Partit dels Socialistes de Catalunya_, _Esquerra Republicana de Catalunya_ e _Iniciativa per Catalunya_ ant definidu un'agressione su ricursu contra a s'istatutu presentadu dae sos populares a su Tribunale Costitutzionale. Segundu su Partidu Populare b'at oto puntos chi sunt contra a sa costitutzione ispagnola. Intre custos sa definizione de Catalugna, su sistema de finantziamentu e sa regulamentatzione linguistica. Su segretariu generale de CIU, Josep Antoni Duran i Lleida at reconnotu chi su ricursu est legitimu ma chi est un'agressione a sa Catalugna; sa sotzialista Carmen Chacon lu cunsiderat una falta de rispetu a sos catalanos; Jordi Guillot de _Iniciativa_ at faeddadu de catalanofobia e Carod-Rovira de ERC creet chi si su ricursu at a essere atzetadu diat tocare a modificare sa costitutzione in favore de sas aspiratziones de sos catalanos. [_gmr_] + + + + ## S'esèrtzitu filipinu atacat Abu Sayyaf + S'esertzitu filipinu s'est iscontradu cun sas militzias islamicas de Abu Sayyaf in s'isula de Jolo. A pustis chi su capu de su grupu mussulmanu Khadafi Janjalani est istadu avistadu in sa zona paris cun membros de s'organizatzione indonesiana Jemaah Islamiyah, sunt cumintzados sos bombardamentos de s'aviatzione. Fiant paritzos meses chi sos sordados fiant pessighende a sos integralistas. Abu Sayyaf, espressione araba chi cheret narrere _Su chi giughet s'ispada_, gherrat pro otennere sa costitutzione de un'istadu islamicu indipendente in sa banda sudotzidentale de s'artzipelagu filipinu. Collegadu e finantziadu dae Jemaah Islamiyah, Abu Sayyaf est nodidu pro essere istadu protagonista de assassinios e secuestros.[_gmr_] + + + + ## Creschet sa repressione in Eritrea + Unu grupu de parlamentares italianos at pedidu a su guvernu chi pighet initziativas pro cumbinchere s'Eritrea a cambiare politica. A custa dimanda, espressada in un'interrogazione parlamentare, s'est unidu s'Assotziu de sas ONG italianas. Su regimene de su presidente Isayas Afeworki est faghende*si prus e prus autoritariu e est militarizende sa natzione. In su paisu b'at tortura, arrestos arbitrarios e limitatzione de sas libertades de assotziu, de imprenta e de religione. In prus de custu est creschende s'ostilidade pro sos istrangios, chi lis ant limitadu sa libertade de movimentu, a calicunu, e a calicunu ateru nche l'ant bogadu. Intre custos, sos membros de sete organizatziones non guvernativas italianas. S'Italia, segundu su presidente de sas 163 ONG chi faghent parte de s'Assotziu, Sergio Marelli, diat devere finas favorire unu dialogu intre Eritrea e Etiopia, pro sa chistione de sas lacanas. [_gmr_] + + + + ## DDL subra de su friulanu + Oe cumintzant sos traballos de su grupu de espertos incarrigadu dae sa Giunta regionale de redatare unu disignu de lege subra de sa tutela de sa limba friulana. A pustis de una prima riunione in ue sunt istados afrontados aspetos mescamente organizativos e a ue est intervennidu s'assessore Roberto Antonaz, su Grupu at a cumintzare a discutere de sos temas prus importantes chi pertocant sa riscritura de sa L.R. 15/96: impreos pubblicos, iscola e sos media. De su grupu de traballu faghent parte: Pier Carlo Begotti (coordinadore), Bojan Brezigar (segretariu-in sa fotografia ), William Cisilino, Licio De Clara, Rosalba Perini, Carlo Puppo e Federico Rossi. In s'interi, a pustis de aere tentu su parrere de su Cussigiu de sas Autonomias locales, sa Giunta regionale at aprovadu in manera definitiva su testu de su disignu de lege subra de sa tutela de sa minoria linguistica islovena. [_fpn_] + + + + ## Finas sa Navarra in sos negotziados, narat Batasuna + Su dirigente de Batasuna Pernando Barrena at decraradu chi s'esclusione de sa Navarra dae sa mesa de sos negotziados pro normalizare sa situazione politica in su Paisu Bascu, diat essere una trampa. Est unu fatu de realismu politicu e non de revessura a ponnere totu paris Euskadi (sas provintzias ispagnolas), Navarra e Iparralde (sas provintzias frantzesas). Su politicu _abertzale_ at ispricadu chi su protzessu de normalizatzione no est galu irreversibile, ca in antis su guvernu ispagnolu la diat devere agabare cun sa dispersione de sos _etarras_ presoneris, cun sas operatziones de politzia e cun sos maxiprotzessos. Su cunflitu at a finire, a parrere de Barrena, cando nch'at a essere coladu su deficit democraticu, cajonadu non dae s'ETA ma dae s'opinione dominante in Euskal Herria chi no est rispetadu su deretu de detzidere de su populu. At naradu finas chi Batasuna at a peleare pro s'esitu de sa tratativa, in manera chi nemos at prus a pigare sas armas pro difendere unu deretu. Pro su chi pertocat sa legalizatzione de su partidu, Barrena creet chi s'unica soluzione diat essere a modificare sa _Ley de Partidos_. [_gmr_] + + + + ## Cristianos in fua dae su Lìbanu + + + + ## Pro ite est brusende su Lìbanu ? + Che in su contu de s'ou e de sa pudda, in sas gherras intre Israele e sos arabos mai s'ischit chie at cumintzadu a primu. Calicunu torrat a in segus finas a sa Bibbia. Àteros narant chi puru in su testu sagradu (Libru de Giosue) b'at iscritu chi cando sos ebreos sunt arribados a sa terra promissa, giai bi biviant sos filisteos, sos palestinesos... + Pro podere cumprendere su chi est sutzedende in su Libanu e su proite de custa ennesima gherra chi podet allumare totu s'Oriente Probianu, sa teoria de sas causas no est sa prus adecuada. In s'origine de custu iscontru, b'at bator elementos chi, postos a pare, ant produidu su chi semus bidende. Su primu, sa vitoria giara de Hamas (chi non reconnoschet sa esistentzia de Israele) in sas eletziones palestinesas de su 25 de ghennarzu passadu. Eletziones chi sos osservadores internatzionales ant cunsideradu "perfetamente democraticas" (cosa chi non si podet narrere de sas de s'Egitu, pro esempru, o de s'Arabia Saudita, o de calesisiat paisu arabu moderadu amigu de s'Otzidente). Sos palestinesos, pro aere votadu comente non deviant, sunt istados castigados dae sa comunidade internatzionale. Pro sa pressione de Israele, pagos sunt istados sos paisos chi ant reconnotu su Guvernu palestinesu e, a peus, li ant revocadu s'agiudu economicu chi retziat. Custa ingiustitzia e sa pratica de sos assassinios seletivos, pro parte de Israele, de dirigentes de Hamas, ant aspriadu sos animos. Su 25 de lampadas, in una operatzione de commando, unu tropeddu de Hamas at secuestradu unu caporale de s'esertzitu israelianu, Gilad Shalit. Su capitulu atuale de custa gherra est cumintzadu cun custa atzione. S'ateru elementu, su de duos, aparentemente indipendente dae sos ateros, est sa boluntade de s'Iran de tennere, e nd'at totu su deretu, una tecnologia nucleare tzivile. Washington, Gerusalemme e ateras capitales europeas suspetant chi Teheran, cun custu pretestu, chergiat otennere sa bomba atomica; e, sigomente sos iranianos sunt giai in possessu de missiles a ghetada manna, diant podere imbatire finas a s'Israele. Su presidente de Iran, Mahmud Ahmadineyad, at postu in duda in varias ocasiones non solu sa realidade de s'Olocaustu, ma finas s'esistentzia matessi de s'istadu de Israele. Totu custu at creadu un'atmosfera de crisi internatzionale e at fatu pensare a sa possibilidade chi sos I.U.A., cun s'agiudu o nono de s'Israele, atachent preventivamente a Iran pro nde distruire sos impiantos nucleares. Pro s'Istadu Mazore Militare israelianu, s'Iran est s'inimigu numeru unu. Esistint pianos elaborados dae sos espertos pro eliminare de manera radicale custu perigulu comente giai ant fatu in su 1981 cun sos impiantos nucleares de Iraq, ue si suponiat chi Saddam Hussein fiat preparende sa bomba nucleare. + Un'ateru elementu, su de tres, est Hezbollah, alliadu de Hamas. Ambas organizatziones gherrant contra de Israele e sunt islamistas, sende sa prima isciita e s'atera sunnita. Pro solidaridade cun sos palestinesos sutamitidos a rapresallias pro parte de sos israelianos a pustis de su 25 de lampadas, e pro alleviare sa pressione cun una manovra de distratzione a nord, su 12 de triulas Hezbollah at atacadu e fatu presoneris duos militares israelianos. Custa organizatzione s'est formada e afortida durante s'ocupatzione de su sud de su Libanu pro parte de Israele intre su 1982 e su mese de maju de su 2000. At isvilupadu tecnicas de guerrilla eficatzes chi ant induidu dannos a s'esertzitu ocupante, e nd'at provocadu sa retirada dae su sud de su Libanu. Sa fama de Hezbollah est creschida meda, tantu chi est cunsiderada s'unica fortza chi est resessida a binchere s'Esertzitu israelianu, e tenet una popularidade immensa non solu in sa comunidade isciita, ma in totu su Libanu. Hassan Nasrallah, su _leader_ de s'organizatzione, est cunsideradu prus che un'eroe natzionale, est unu mitu veneradu dae sas massas poveras isciitas in totu s'Oriente Probianu (Iraq incluidu). + S'urtimu elementu de sa crisi atuale, su de bator, est forsis su prus determinante: s'inesperientzia de su Guvernu israelianu e, in modu particulare, de sos duos dirigentes prus implicados in custa situatzione: Ehud Olmert, unu ex abocadu oe primu ministru, e Amir Peretz, unu ex sindacalista oe ministru de sa difesa. Ambos duos sunt printzipiantes sena pesu politicu cara a sos militares. No ischimus in cale medida s'Istadu Mazore de s'esertzitu israelianu est manipulende s'inesperientzia issoro pro realizare panoramas de gherra chi bisaiat. + Tocat a ammentare chi sos duos primos ministros anteriores a Olmert, Ehud Barak e Ariel Sharon, fiant generales veteranos, pagu influentziabiles dae sos ufitziales. In cambiu Olmert e Peretz (custu a prus de totu, chi provenit dae unu partidu de sa sinistra) non cherent dare un'impressione de debilesa cara a sos aversarios de Israele e duncas autorizant operatziones bellicas brutales, disproportzionadas cun su secuestru de sos tres militares israelianos. + Tocat a cunsiderare chi in s'Oriente Probianu s'est gioghende una partida tragica de iscacos. Su problema est a ischire si Israele at impreadu su secuestru de Gilad Shalit comente pretestu pro destruire a Hezbollah e, a pustis, atacare sa Siria e s'Iran; o si Hamas, previdinde sa reatzione de Israele, l'at paradu una trapula su 25 de lampadas ischende chi a pustis diat atacare su sud de su Libanu ue sas militzias de Hezbollah, bene preparadas, diant atibbiare a sos israelianos una derrota umiliante. Sos duos disignos sunt possibiles. S'unu e s'ateru sunt istados realizados dae aprendistas majarzos, causantes de sa tragedia atuale. + Articulu de opinione in "_El periodico de Catalunya"_ de Bartzellona + + + + ## Cun su MP3 si devenit surdos + Sa generatzione Mp3, totu cussos pitzoccheddos chi dae su mangianu a su sero ascurtant musica cun sos auricolares, arriscat de devennere una generatzione de giovanos surdos. S'allarme benit dae un'istudiu de sa _Deafness Research Uk_, chi narat chi a ascurtare a longu musica cun sas cufias a volumene artu, guastat in manera permanente s'uditu. Sa chirca at leadu in esamene pitzocheddos intre sos 16 e sos 24 annos, de cussos su 50% at amitidu de ascurtare musica in Mp3 pro prus de un'ora sa die e belle su 20% pro prus de 21 oras sa chida. Unu Mp3 ascurtadu a su volumene prus artu arribat a120 decibel, su matessi volumene cajonadu dae su decollu de unu jet. Su tropu sonu cajonat sa morte sas tzellulas de s'origra chi servint a intendere e filtrare sos sonos. Tzellulas chi s'indebilitant cun s'edade ma cun s'impreu de custu istrumentu s'arriscat de devennere surdos a trinta annos. Bi diat essere una manera curreta de impreare su Mp3: su metodu 60-60, est a narrere no ascurtare musica a prus de su 60% de su volumene massimu e pro non prus de 60 minutos a sa die. [_fpn_] + + + + ## Falta de rispetu pro su galitzianu + "Est prus una dimustratzione de ignorantzia de sa denominatzione originale galitziana chi no una campagna pro animare sa gente a s'acurtziare a sa letura a cambiare sos toponimos curretos de Lanzada, Sanxenxo e A Coruña contravenende gasi a sa legislazione vigente in custa materia". Cun custu comunicadu dae sa _Mesa pola Normalizacion Linguistica_ criticant su ministeriu de sa Cultura e sa Federatzione de sos editores ispagnolos, in su Pranu pro fomentare sa letura in sas prajas galitzianas. In sa campagna de promotzione sunt integrados annuntzios pubblitzitarios cun testos che a _Sherlock Holmes istrangiat in San Xenxo_ e _Alitze istrangiat in La Coruña_. Dae sa mesa pedint a sos promotores de sa campagna de s'isfortzare de rispetare sa lege e de amustrare interessu pro sa cultura galitziana. [_gmr_] + + + + ## pàg_3 + + + + ## Crisi irachena foras de controllu + + + + ## "A peu" in S'Alighera + S'Alighera est sa protagonista de un'idea noa a beru: unu sistema mp3, "A peu", chi permitit a chie bisitat sa tzitade de caminare in manera autonoma in sas carreras e ammirare a sa sola sas bellesas de su tzentru istoricu. "A peu" est istadu ideadu dae Itinera: si partit dae su tzentru de informatzione in sa Turre _Porta Terra_. Inoghe su turista retzit su letore mp3 ( si podet isseberare una de sas ses limbas pro sa descritzione de sos sitos culturales prus interessantes ) e una mapa de su tzentru istoricu chi inditat su caminu de faghere pro arribare a sos monumentos, sinnados cun numeros a creschere. Cando si arribat a s'opera, bastat de chirrare su numeru currispondente in su mp3 e sighire s'ispiegatzione. + Sas bisitas guidadas in sos tzentros istoricos cun letores mp3 sunt una novidade in Sardigna. Semper intro de sa Turre de _Porta Terra_, in su primu pranu, b'at finas su Museu Multimediale de sa Tzitade, ue noe elaboradores cun totu sas informatziones istoricas de s'Alighera in ses limbas diferentes permitint a su turista de faghere arrichire sa cultura sua. + In prus, si podet bidere su plasticu de linna de S'Alighera in sa metade de s'Otighentos. + Su bullette de intrada permitit finas de bisitare sa parte arta de sa Turre, dae ue si bidet totu S'Alighera. [_sch_] + __ + + + + ## Armenos galu pessighidos + Su guvernu azeru at belle distrutu totu sas 3000 khatchkar, crughes de pedra, presentes in intro de sas lacanas suas. Custos monumentos sunt unu simbolu de sa presentzia armena. Difatis sos armenos, su primu populu cunvertidu a su cristianesimu in su 301, ant semper, finas dae s'epoca paleocristiana, dassadu custas crughes, in printzipiu de linna, in ue bi fiant santuarios paganos e in logos de martiriu. Sas khatchkar s'agatant oe a curtzu de cresias, cumbentos, ma finas in s'oru de sas carreras. S'Azerbaigian, paisu a majoria mussulmana, est istadu populadu finas dae armenos, chi como, dae sa Repubblica issoro e dae sa diaspora, a pustis de su genotzidiu patidu dae s'Imperu Otomanu in sa prima gherra mundiale, assistint a ateru unu genotzidiu, custa bia de caratere religiosu e culturale. [_gmr_] + + + + ## Isòperu de sos minadores tzilenos + Duamigia traballadores de sa _Escondida_, sa prus mina de ramene manna de su mundu, sunt isoperende pro otennere megiorias economicas dae su grupu angloaustralianu BHP Billiton, mere de s'impiantu. Sa produtzione est de 3600 tonnelladas sa die, e s'initziativa sindacale at a causare una perdida de 15 milliones de dollaros pro ogni giorronada de mancu de traballu. Sos minadores pedint un'aumentu de su 13% cando chi sa dita lis oferit su 3. Sos operajos cherent gasi intrare in parte de su balangiu de s'azienda, giai chi su balore de su metallu est cuadruplicadu in sos urtimos tres annos. Sa mina, fraigada in su 1990 in su desertu de Atacama, in su nord de su Tzile, produit su bator unu de totu su ramene esportadu dae s'istadu sudamericanu. [_gmr_] + + + + ## Lege pro sa tutela de sas partòrgias + Su ministru de sa sanidade Livia Turco at annuntziadu sa pubblicatzione imbeniente de una lege subra de sa tutela de sos deretos de sas partorgias, sa promotzione de su partu fisiogicu pro limitare sos tzesareos chi oe in Italia sunt arribados a su livellu record de su 33%. Su ministru at naradu de aere pedidu a sas Regiones, deacordu cun sos ministros de sa Familia e de sas pari Oportunidades, s'atualizatzione de su progetu-obietivu maternu infantile pro "sa salude de sa femina e de su pitzinnu". In s'interi sos espertos de su ministeriu sunt traballende a sa definitzione de su livellu essentziale de assistentzia pro su partu sena dolore. E subra de su partu sena dolore Livia Turco si fiat zai impinnada in s'inaugurazione su padiglione de neonatologia in su policlinicu Umberto I de Roma:" su sistema sanitariu at assigurare a totu sas mamas italianas s'anestesia epidurale de badas -aiat naradu su ministru-in Italia si faghent tropu partos tzesareos, in sos urtimos binti annos sunt triplicados, unu livellu chi nche colat de su 15% cussu racumandadu dae s'Oms. A pustis servit una lege chi assistat sas neomamas cando naschit su pitzinnu, bidu chi belle su tres unu de issa patit crisis depressivas".[_fpn_] + + + + ## Isperu pro sos pòpulos indìgenos + Sunt cumintzados sos traballos de s'assemblea costituente boliviana, cunvocada dae su presidente de sa Republica Evo Morales, de etnia aymara, e presiedida dae sa quechua Silvia Lazarte. In sos doighi meses chi benint sos costituentes ant a sostituire sa carta de su 1947. Sa majoria indigena, unu 60%, de sa populatzione, isperat chi s'assemblea, cumposta dae 255 membros, rapresentet sa possibilidade de torrare a essere meres in domo issoro, sena discriminare a sos biancos. Pro crompere a su quorum de sos tres duos, est a narrere 170 votos, chi diat permitere un'aprovatzione lestra de sa costitutzione, a su partidu de Morales, _Movimiento al Socialismo_, nde li mancant 11, e duncas sa situatzione non si presentat fatzile. Su vitze de Morales, Garcia Lineras, at naradu chi s'assemblea est finas un'ocasione pro torrare a disignare sos raportos sotziales e politicos in intro de su paisu. Difatis a costagiu de s'economia natzionale s'est isvilupadu unu neocomunitarismu chi sa segunda carriga de s'istadu e ex capu de sa gherrilla aymara _Tupac Katari_, li narat capitalismu andinoamatzonicu. Sos indigenos bolivianos sunt quechuas e aymaras, cun una minoria guarani. Su restu de sa populatzione est costituidu dae biancos e metitzos. [_gmr_] + + + + ## Pitzinnos iperativos, nono a sos fàrmacos + Sa diagnosi de pitzinnos iperativos, pitzinnos cun deficit di atentzione, chi in sos Usa mutint _Adhd_ (Attention deficit hyperactivity disorder) est unu disturbu chi in Italia pertocat prus pagu de su 2% de sos preadolescentes. Bator Onlus-Asvi, Ccdu, Cesvi e Wda-Europe, ant formadu unu comitadu in defensa de sos pitzinnos cun deficit de atentzione cramadu "Perche non accada anche in Italia". Issas cherent evitare su chi in sos Istados Unidos capitat dae trinta annos, in ue in sas iscolas, sos pitzinnos tzineticos sunt individuados tramite test a pregontas e a pustis sutapostos a farmacos che a su Ritalin (normale, a efetu duraturu, o in sa cunfetzione tzeroto) chi funtzionat subra de issos, mudende*nde su cumportamentu e sas pertzetziones. Su comitadu non disconnoschet sos problemas de sos singulos pitzinnos, ma sutaliniat s'isballiu de fundu: est a narrere sa creatzione de categorias diagnosticas chi ponent paris problemas de natura diferente. Ogni pitzinnu diat difatis tennere su deretu a solutziones apropiadas, a sa tutela de sa creschida e de s'espressione creativa sua. Sas diagnosis, imbetzes, esecutadas cun sos test e s'eticheta dada a su pitzinnu cunsideradu pessone de curare est, a parrere de sas Onlus de su comitadu una cosa non sientifica e perigulosa. + Si devet finas tennere in cunsideru su faturadu de sa Novartis, sa multinatzionale chi produit su ritalin, chi est aumentadu de su 15%. A sustentu de s'impreu de custu farmacu b'at siat s'aasotziu de sos psichiatras Usa siat su de sos babos de sos pitzinnos cun Adhd. Su comitadu at difundidu unu millione de copias de un'opusculu cun noas subra de custu argummentu pro evitare s'arriscu chi intret, finas in Italia, custu sistema in vigore in sos Istados Unidos[_fpn_] + + + + ## Presidente asturianu contra a s'ufitzialidade de sa limba + Su presidente de su guvernu de su Printzipadu de Asturias, su sotzialista Vicente Alberto Àlvarez Areces, at decraradu chi si at a binchere sas eletziones de s'annu chi benit, no at a dare ufitzialidade a s'asturianu. Areces at rispostu a sas criticas de _Izquierda Xunida_ chi s'impulsu de sa limba siat iscassu e chi b'apat una falta de politicas linguisticas, narende chi sos sotzialistas sunt sos prus chi ant batalladu pro s'impreu, sa difusione e sa promotzione de s'asturianu. At ammentadu su tempus chi fiat diretore provintziale de s'Educatzione, cando aiant cumintzadu a faghere sas primas classes voluntarias de limba asturiana in sas iscolas. Mancari at a sighire a sustennere s'asturianu, Areces at craridu chi no est de acordu cun s'ufitzialidade de sa limba. [_gmr_] + + + + ## Dudas pro sa formatzione de su Blocu progressista baleare + Su presidente de Esquerra Republicana de sas isulas Baleares Joan Llado at annuntziadu chi in cabudanni ant a cunvocare un'assemblea pro detzidere si partetzipare o nono a su Blocu progressista baleare. In s'interi s'ant a sighire a addobiare cun sos sotzialistas e cun Esquerra Unida pro crompere a un'acordu. Su partidu cheret faghere parte de una coalitzione preeletorale, ma non de una formatzione prus manna, pro non nch'isperdere 70 annos de traditzione. Esquerra Republicana, chi deghe dies a como non si fiat presentada a s'atu costitutivu de sas bases ideologicas de su _Bloc_, reclamat cunditziones de agualidade e non de subordinatzione. [_gmr_] + + + + ## Nudu de autore "Tempt" + Su nudu de autore de sa Sala Almadiani in Viterbo at a essere su protagonista de sa mustra fotografica de Riccardo Bergamini, "Tempt", chi at a essere inaugurada cras a sas 18, 30 e aberta finas a su 18 de austu. Sa mustra, promovida dae s'assotziu culturale Ademus cun su patrotziniu de s'assessoradu a sa Cultura de sa Comuna, at a proponnere unas cantas imagines ue sa protagonista est sa figura feminile, tratada cun delicadesa intelletuale meda. + Riccardo Bergamini, unu de sos esponentes prus mannos in Italia e in foras de su nudu de autore, in sas operas suas, cun imagines provocadoras ispinghet a chie abaidat a faghere pessamentos subra de su raportu intre su feminile, sa sotziedade e su mundu de oe. Su cuntrastu intre su biancu e su nieddu de sas imagines, fatu prus forte dae su giogu de lughes, devenit sinonimu de una cunditzione interiore. Su corpus de sa femina est "traballadu" dae s'autore, chi impreat materiales diferentes: cadenas, filuferru ispinosu, tzelofan, etz. + Pro Riccardo Bergamini fotografare unu corpus cheret narrere a "arribare a su tzentru de sa bida, ca su corpus est su puntu finale de pranos diferentes de letura". [_sch_] + + + + ## pàg_3 + + + + ## Festa de su folklore internatzionale + Grupos folk chi benint dae Venezuela, Thailandia, Bolivia, Sri Lanka, dae sa Russia (Kalmykia) e unos cantos rapresentantes de sa Sardigna ant a partetzipare a sa XVII Rassigna de su Folklore dedicada a Lorenzo Manconi, istoricu e istudiosu de sas traditziones populares. Sa manifestatzione, organizada dae su grupu folk Figulinas cun s'agiudu de sa Comuna de Florinas, de sa Regione e de sa Provintzia, at a incumintzare cras sero a sas 21,30, in s'anfiteatru comunale e sighit finas a mercuris. + S'assotziu culturale grupu folk Figulinas est naschidu in su 1987 e est creschidu in sos annos cun custu eventu chi, paris a ateros pagos, est resurtadu a intrare in su Cioff (Cussigiu Internatzionale de sas organizatziones de sos festival internatzionales de su folklore e de sas artes populares). + Pro su chi pertocat s'ambitu internatzionale, ant a partetzipare su grupu bolivianu Ballet Folkloricu "Cochabamba" de sos Roamwe, cun cantos e ballos chi ammentant sa luta contra a s'iscraitudine e sa rivolutzione, ma finas su mistitzismu. Su "Sama Ballet" de su Sry Lanka at a proponnere ballos alligros cun sos tumbarinos. Ballos cun costumenes colorados sos de su "Cruz Alejandro Quinal" de Venezuela. Ma curiosidade meda b'at finas pro sos thailandesos e sos russos, acumpangiados dae istrumentos de sa traditzione populare issoro. + Pro sa Sardigna, b'ant a essere finas su Tenore Santa Sarbana de Silanos, su Grupu Folk de sos Iscurtzos de Cabras, su Sotziu de Ballu Ovoddesu Orohole de Ovodda e su Grupu Folk Tzitade de Ossi. + Martis sa missa in onore de Santa Maria Assunta cun sos grupos in costumene e mercuris su de Chimbe Festival Minifolk "Pizzinnos". Ant a partetzipare sos grupos minifolk "Figulinas minore" de Florinas, "Salvatore Manca" de Ploaghe, grupu "Battos Moros" e Tenore "Antonio Mereu" de Oliana e "Ampurias" de Valledoria. [_sch_] + _ _ + + + + ## Festival de sa limba gallesa + + + + ## Aste Nagusia + Cumintzat oe sa _Aste Nagusia_, o Chida Manna, de Donostia. Sa manifestatzione at a partire cun un'isparu de cannone dae su palatzu de sa Comuna. In prus de sos 600.000 euros a disponimentu, ateros 200.000, e finas de prus, sunt istados destinados a sos fogos artifitziales, chi arribant dae Ucraina, Malta, Portugallu, Italia, Valentzia o Castellon; custa est sa de barantatres editziones de su cuncursu pirotecnicu. In prus de custu, in sa _Plaza de toros_ de Illumbe b'at a aere corridas cun toreros famados. Non mancat sa musica, cun artistas bascos e istrangios. Cumpretant sa festa atividades isportivas e espositziones in sos museos. [_gmr_] + + + + ## Bascos pro s'indipendèntzia + Migias de pessones ant partetzipadu eris a sa martza cunvocada dae unu grupu de tzitadinos anonimos cun s'islogan "Su Paisu Bascu tenet sa paraula e sa detzisione". Fiant presentes in forma privada esponentes de Batasuna. Sa manifestatzione est partida a sas 17,45, cando sa _Ertzaintza_, sa politzia basca, cunsideradu chi non b'aiat ligamene perunu cun su partidu, at dadu s'autorizatzione. In prima fila b'aiat ses pitzocos a bestire traditzionale cun sa _Ikurriña_, sa bandera basca, e banderas de su Libanu e de sa Palestina. Sos manifestantes si sunt espressados in favore de s'indipendentzia e de su tramudu de sos presoneris de s'ETA a su Paisu Bascu. Agabada sa martza, su portaboghe de sos organizadores at naradu chi mancari b'apat "proibitziones e agressiones", sos bascos ant a sighire a difendere sa natzione issoro. In antis de concruire aboghinende "Fortza sa sinistra abertzale" at afirmadu puru chi s'isperu est chi bi siat su reconnoschimentu de sa paraula e de sa detzisione de sos bascos. Cun su cantu de su _Eusko gudariak_, s'Innu de su sordadu bascu, sa manifestatzione est finida de su totu, sena intzidentes. [_gmr_] + + + + ## S'esempru de Daniel Barenboim + Ogni annu, e custa est s'editzione numeru XIX, a su Festival Internatzionale de Musica de Peralada, in sa Costa Brava catalana, sunt invitados sos diretores prus famados e sas megius boghes liricas de su mundu. Ocannu, Riccardo Muti at dirigidu su cuntzertu inaugurale su 14 de triulas, Montserrat Caballe sa prima die de austu at cantadu a Mozart e Daniel Barenboim, sa die 11 de austu at dirigidu sa Sinfonia num. 9 de Beethoven. + S'orchestra suta cumandu suo est sa West-Eastern Divan Orchestra, formada dae musicos giovanos de Israele, Palestina e ateros paisos arabos. Su cuntzertu de s'ateru sero est parte de unu progetu umanitariu fundadu dae Daniel Barenboim, argentinu-israelianu e Edward Said iscritore palestinesu mortu in su 2003. Custu progetu pretendet de superare, sighende su caminu de sa musica, sos cunflitos etnicos, religiosos e politicos chi dae annos e annos sunt insambentende sa regione medio-orientale. + In su programa de manu dadu a sos presentes si podiat leghere: "Nois creimus petzi in duas ideas politicas netzessarias: 1) No esistit una solutzione militare a su cunflitu palestinesu-israelianu. 2) Sos destinos de sos populos palestinesu e israelianu sunt unidos inevitabilemente; sos duos populos devent bivere umpare in sa matessi terra". + Paraulas savias, modellu de tzivilidade. + Sa dificultade de s'esecutzione de sa sinfonia num. 9 de Beethoven, mama de totu sas sinfonias, est chi est connoschida dae sos amantiosos de sa musica clasica, totus tenent in mente sas notas de s'urtimu CD chi ant iscurtadu; in prus, sa finalidade de unu progetu no est iscusa pro un'esecutzione mediocre. S'orchestra de giovanos chi dirigit Daniel Barenboim, non est tzertu sa Filarmonica de Berlinu. Su maistru pero, un'autoridade in su campu musicale mondiale, non podiat oferrere un'esecutzione iscolorida, sena personalidade; in contu de praticare una diretzione academica, neutra, iscolastica, dada sa gioventude de s'orchestra chi aiat in dae in antis, at detzisu pro una diretzione prus libera, prus atenta a dare caratere a s'energia musicale de s'opera, a dare personalidade propia a sa sinfonia, a distinghere s'orchestra dae sa globalizatzione de meda ateras. A seguru chi non devet essere fatzile, pro unu palestinesu e un'israelianu, tenende in contu su chi est sutzedende in sos paisos issoro, a leghere su matessi pentagramma; pro custu est chi s'esempru chi sunt dende custos giovanos musicos devet essere baloradu e difundidu ampramente. + A livellu superlativu est istadu su cuntributu de s'Orfeon Donostiarra in su cuartu movimentu. Su publicu, a sa rea, at tzocadu a longu sas manos. + G. Ledda + + + + ## Pestitzidas in sa Coca Cola indiana? + Sa Coca Cola at pedidu sa consulentzia de sos sientziados de su guvernu britannicu de su _Central Science Laboratory _pro dimustrare chi sas acusas chi sos produtos de sa cumpangia cummertzializados in Ìndia sunt perigulosos pro sa salude, non tenent fundamentu. Su labotaroriu de su Regnu Unidu afirmat chi sas bibitas sunt a norma. Sete istados de s'Ìndia ant detzididu de proibire totu sas marcas produidas dae Coca Cola e Pepsi. Sa cajone de su provedimentu est sa presentzia de pestitzidas in una cantidade chi est a 24 bias su livellu permitidu. Lu dimustrat un'istudiu de su Tzentru pro sa Sientzia e s'Ambiente (CSE) indianu. Sas sustantzias chimicas paret chi siant presentes in s'abba impreada pro sa produtzione. Sos membros de su CSE non cunsiderant atendibiles sa decraratziones de sos collegas britannicos ca, narant, sas mustras pro sas analisis las at procuradas sa Coca Cola etotu. [_gmr_] + + + + ## Protestas posteletorales in Mèssicu + Sighint sas protestas de sos sustenidores de Lopez Obrador, su candidadu de su Partidu de sa Rivolutzione Democratica, chi at perdidu sas eletziones presidentziales su 2 de triulas coladu. Sa situazione s'est faghende grave, giai chi in custas urtimas dies contra a deputados federales de su PRD, chi fiant paris cun sos manifestantes, est intervennida sa politzia. Su PRD creet chi b'apat apidu trampas in sos iscrutinios. Sa diferentzia cun su binchidore Calderon, de su Partidu de Atzione Natzionale, est petzi de 240.000 votos e como sa natzione est isetende su resurtadu de su contu nou de sas ischedas de 11.000 setziones de sas 130.000 totales, istabilidu dae sa Corte Eletorale. [_gmr_] + + + + ## Orfanotròfiu bombardadu: acusas a su guvernu singalesu + Segundu s'Unicef e su _Sri Lanka Monitoring Mission_, organismu indipendente creadu dae guvernu e Tigres Tamil a pustis de sa tregua de su 2002, sas 61 pitzocas mortas su 14 coladu in su bombardamentu de un'orfanotrofiu in Mullaittivu non fiant reberdes, ma fiant partetzipende a unu seminariu de duas dies de primu sucurru organizadu dae sa Senchcholai, istitutzione chi amparat a sas orfanas de gherra. Su guvernu creet imbetzes chi s'istitutu fiat unu tzentru de addestramentu de sas Tigres Tamil pro formare pitzinnos sordados e su capitanu de s'aviatzione Ajantha Silva narat chi bi sunt sas proas. Sos gherrilleris solent reclutare gente, mescamente pitzocheddos, a mala bogia. A su mancu 3500 membros de sa gherrilla indipendentista sunt istados reclutados in custa manera. [_gmr_] + + + + ## Semper prus dèbile su guvernu sòmalu + Sas autoridades kenianas ant decraradu chi in Somalia at a intervennere, si s'ONU at a dare su cunsensu, una fortza de interpositzione africana, intro de una pariga de chidas, o meses. A su progetu s'oponent sas militzias islamicas somalas, chi sighint a minetzare su guvernu de Baidoa. Sos integralistas sunt intrados in sa tzitade portuale de Hobyo, ma esponentes ufitziales de su movimentu ant negadu chi siat istada un'atzione violenta, narende chi sas tropas issoro sunt abarradas in foras de sa tzitade e chi a pustis de aere mandadu a sa populatzione unu messagiu de paghe, sos abitantes los ant retzidos sena problemas. Dominiga sas Cortes Islamicas aiant cunchistadu atera una tzitade de sa costera, Haradere, chi fiat sa base de sos piratas chi dae cue moiant a chirru de s'Otzeanu Indianu. Su guvernu legitimu, chi sa sede est unu magasinu de trigu moriscu, est semper prus debile e s'influentzia de sas Cortes est creschende: unos 100 sordados de s'esertzitu regulare ant disertadu e si sunt unidos a sos militzianos. [_gmr_] + + + + ## Erutzione de su vulcanu Tungurahua + Si cumintzant a connoschere como sos dannos de s'erutzione de giobia colada de su vulcanu Tungurahua, a 130 chilometros dae sa capitale Quito. Sunt a su mancu 6 sos mortos e 60 sos iscumpartos, e unos bator migia sos isfollados. In prus b'at biddas, intre custas Bilbao e Juive, chi sunt distrutas de su totu. Su chinisu est crompidu finas a sa tzitade de Guayaquil. Su Tungurahua est artu 5.029 metros e custa esplosione, a su chi narat su diretore de s'Istitutu Geofisicu Hugo Yepes, est istada sa prus forte dae su 1999. Su presidente de sa Republica Palacio at decraradu su disastru naturale in sa banda sud de s'istadu e su guvernu at pedidu s'interventu de sa cooperatzione internatzionale. [_gmr_] + + + + + ## Majorchinos contra a sa privatizatzione de sas costeras + Duamigia pessones ant manifestadu eris in Majorca contra a sa privatizatzione de sas costeras majorchinas. A sa martza de protesta, cunvocada dae su capu de sa _Lobby per la Independencia_ Jaume Sastre, ant partetzipadu finas su _Grup d'Amics en Defensa del Medi Ambient_ (GADMA), sa _Obra Cultural Balear_, sindacados (_Unio Obrera Balear_ e CGT), partidos politicos (ERC, PSM, EU-EV) e atera una deghina de colletivos. S'ocasione de sa manifastatzione est istada sa detzisione de su Ministeriu de s'Ambiente de regularizare sa piscina chi su diretore de _El Mundo _s'at fatu in Son Servera, in unu logu publicu. B'at apidu una contramanifestatzione in defensa de sa "libertade d'espressione e de sa cunviventzia" chi b'ant partetzipadu su _Circulo Balear_ e _Nuevas Generacions_ de su Partidu Populare paris cun residentes che a s'ex giogadore de su Bartzellona Nadal. S'islogan de sa prima manifestazione fiat "Sa costera est de totus", su de sa de duas "Libertade sena arrennegu". [_gmr_] + + + + ## Talebanos a sa cunchista de Kabùl + Sighit s'ofensiva de sos Talebanos, chi ant atacadu unu bazar in Panjawyi. Sa politzia afgana, paris cun sordados de sa Nato, nd'at mortu una setantina, ma a su chi narant sos gherrilleris sas vitimas diant essere doighi ebbia. Sos politziotos mortos sunt bator. Panjawyi est in su distritu de Kandahar, in su sud-est de s'Afganistan, chi sos integralistas islamicos ant belle torradu a cunchistare. In sas biddas chi controllant aplicant sa lege martziale: a chie est suspetadu de collaborare cun s'esertzitu regulare, lu ochient. Sos Talebanos, paraula pashtun acudida dae s'arabu chi cheret narrere istudiantes, sunt naschidos durante sa resistentzia a s'invasione sovietica. A pustis de su ritiru de sas tropas de Mosca, in su 1992, sunt resessidos a binchere sa gherra tzivile e a istituire, in su 1997, unu guvernu teocraticu. S'atentadu a su _World Trade Center _de Noa York in su 2001 at cajonadu s'interventu de sa Nato, chi at favoridu s'eletzione de unu parlamentu democraticu. Como s'obietivu de sos Talebanos est sa capitale Kabul. [_gmr_] + + + + ## Sos ayatollahs non firmant su programma nucleare + S'ayatollah Khamenei at decraradu chi s'Iran at a sighire cun su programma nucleare. Su capu supremu de s'istadu mussulmanu at acusadu sos poderes arrogantes de s'otzidente de impedire s'isvilupu tecnologicu de sos paisos islamicos. Sa prima tzentrale, fraigada dae tecnicos russos, est pronta a su 93%. S'Iran at finas negadu s'atzessu a sos ispetores de s'Onu a su situ suterraneu de Natanz. Duncas sa Republica Islamica at refudadu sos intzentivos de su Cussigiu de segurantzia de sas Natziones Unidas e de sa Germania pro suspendere s'irrichimentu de s'uraniu. Su presidente de sos Istados Unidos Gorge W. Bush at naradu chi b'ant a essere cunseguentzias pro custa detzisione. [_gmr_] + + + + ## Emergèntzia clandestinos in Catalugna + Su guvernu de sa Generalitat s'est lamentadu de su cumportamentu de su guvernu istatale chi nch'at mandadu a Catalugna sena preavisu perunu una chimbantina de sos immigrados clandestinos arribados a Canarias. Sos clandestinos agasagiados in Catalugna s'annu coladu sunt istados 176, ocannu sunt 758. Su prus benit dae Mali e Senegal, chi non tenent acordos cun s'Ispagna pro su rimpatriu. Sas autoridades los atendent pro duas chidas e a pustis si devent chircare domo e traballu, cun su problema chi non tenent documentos. Sa majoria tenet parentes o amigos in loco chi los retzint. Biddas che a Cassa de la Selva e Salt connoschent su fenomenu e sos sindigos denuntziant chi sa Generalitat non s'est ativada pro afrontare sa chistione. [_gmr_] + + + + ## Immigrados illegales nordcoreanos in Tailàndia + Sa politzia tailandesa at firmadu unu grupu de 175 clandestinos nordcoreanos in sa capitale Bangkok. Sos immigrados illegales, 128 feminas, 37 omines e 10 pitzinnos, ant a essere protzessados e deportados a aterue. Sos coreanos fiant in chirca de otennere asilu politicu in ateru unu paisu, sa Corea de su Sud, a parrere de sas autoridades. Sos abitantes de sa Corea comunista sunt vitimas de su famene e dae sa repressione. In medas si nche fuint a sa Tzina nordorientale, chi sa populatzione est de etnia coreana, ma si sas autoridades tzinesas los tzapant, nche los rimpatriant. Sa Corea de su Nord est ghiada dae cando esistit, est a narrere dae su 1948, dae sa familia Kim: finas a su 1994 dae Kim Il Sung e dae tando dae su figiu Kim Jong Il. [_gmr_] + + + + ## Sa Xunta càrculat sos dannos de su fogu de ocannu + Su 31 chi benit s'at a connoschere s'ischema de su pranu de recuperu de s'ecosistema, chi at a cuntennere medidas pro sa rigenerazione de sos litos, contra a s'erosione e a sa desertificatzione, e pro sa revisione de sas infrastruturas in sa gherra contra a su fogu. Su presidente galitzianu Touriño at naradu chi sos dannos sunt de unos chentu milliones de euros. Tocat a torrare a formulare su dispositivu de emergentzia, giai chi su fogu l'ant postu finas in sas biddas. Sa politica forestale devet cambiare: b'at litos chi sunt in ue non devent essere, tipologias pagu adeguadas, e ateros problemas. Comente medidas urgentes su decretu aprovadu custa giovia incruit agiudos de 13,1 milliones de euros de indennizu. Su decretu previdet sa cuntzessione direta de suventziones publicas cumplementares a cale si siat ateru sistema de cobertura de dannos, publicu o privadu, cando custas non coberint sa totalidade de sos dannos fatos. B'ant a essere noe lineas de agiudu. Sos obietivos: riparatzione de dannos personales e dannos causados a domos e trastes; recuperu de infrastruturas e materiales privados dannados; cumpensare sos dannos e sas perdidas in aziendas agriculas e de allevamentu, e in istabilimentos mercantiles, industriales, e turisticos; coberrere dannos cajonados a infrastruturas de sas entidades locales; agiudos pro sa morte de su bestiamene, su recuperu de sos terrinos brusiados destinados a pastura e de sos campos de ferraghine e su recuperu de terrinos e habitats tzinegeticos. [_gmr_] + + + + ## Manifestatzione pro s'autodeterminatzione de sos bascos + Migias de pessones ant partetzipadu eris in sas carreras de Bilbao a sa manifestatzione "Euskal Herriak Autodeterminazioa" organizada dae unu grupu de tzitadinos _abertzales_ e de sinistra. Fiant presentes finas esponentes de Batasuna. Sa martza, cun sa presentzia de sa Ertzaintza, s'est concruida sena intzidentes. Carchi minutu in antis de su cumintzu membros de sa _Mesa Nacional_ de Batasuna, intre issos Joseba Permach, Joseba Alvarez, Pernando Barrena y Jone Goirizelaia, in prus de su dirigente istoricu de HB Tasio Erkizia, e sos capos de su sindacadu LAB Rafa Diez Usabiaga e Txutxi Ariznabarreta, si sunt unidos a sos partetzipantes. Jone Goirizelaia at fatu unas cantas decraratzioenes pedende riflessione e responsabilidade e sa possibilidade pro sa formatzione _abertzale_ de faghere politica sena problemas, cosa chi diat ponnere in movimentu sa Mesa de sos partidos. At denuntziadu puru sa situatzione de sos presoneris de s'ETA. A sa fine de sa martza sos organizadores ant criticadu a su sindigu de Bilbao pro aere espostu sa bandera ispagnola in sa Comuna e a su Partidu Sotzialista chi segundu issos timet sa soluzione de su cunflitu. [_gmr_] + + + + ## Arriscu de gherra tzivile in Timor Est + Su Cussigiu de Segurantzia de sas Natziones Unidas at imbiadu atera una fortza de paghe a Timor Est cun unu mandadu initziale de ses meses, in cambiu de sa de in antis. Sa missione at a essere cumposta dae unos duamigia politziotos e non b'at a aere tropas militares. Sa violentzia est cumintzada cando sos sordados de sa banda otzidentale de Timor si sunt lamentados de discriminatzione etnica cajonende sas dimissiones de su primu ministru. Custu printzipiu de gherra tzivile at fatu bintighimbe mortos e unos 150.000 isfollados. Timor Est at proclamadu s'indipendentzia dae su Portogallu in su 1975, ma est istada ocupada deretu dae s'esertzitu indonesianu. Su referendum de su 1999 at permitidu a custu paisu a majoria catolica de si liberare de s'opressione de s'Indonesia, su prus istadu mussulmanu de su mundu. Sos timoresos ant cunchistadu sa libertade in manera definitiva in su 2002 a pustis de atera una invasione indonesiana. [_gmr_] + + + + ## S'uraganu Ernesto minetzat su Caribe + Un'annu a pustis de su degollu de Katrina in Louisiana e Florida, cun 1500 mortos, ateru un'uraganu est minetzende sas costeras de su Golfu de su Messicu. Sas Antillas Majores, est a narrere Cuba, Giamaica, Puerto Rico e Hispaniola, sunt in istadu de allerta. Sos bentos de Ernesto, gasi li narant, chi fiat catalogadu comente temporada tropicale, nch'ant coladu sos 110 chilometros orarios, velotzidade minima chi sos meteorologos dant a sos uraganos. Su mare de su Golfu ocannu est caente, cunditzione chi favorit s'afortimentu de custos fenomenos climaticos. Sos operadores de energia de sos Istados Unidos sunt pistighingiados, giai chi su bator unu de su gas e e de su petroliu nordamericanu benit propiu dae su Golfu de su Messicu. [_gmr_] + + + + ## Rebellia de sos belutzos pachistanos + Sa morte de su capu indipendentista Nawab Akbar Bugti at iscadenadu sa protesta violenta de sos belutzos contra a su regimene pachistanu. Bugti, chi teniat 80 annos, est mortu in un'ofensiva de s'esertzitu in sos montes de Dera Bugti. Su Belutzistan est partzidu in tres istados: Iran, Afganistan e Pachistan, paisu naschidu in su 1947 dae sa setzessione dae s'India. Sos belutzos pachistanos, pero, si sunt sempre opostos a s'annesione de sa terra issoro a Islamabad; in prus, in cambiu de s'isfrutamentu de sas richesas naturales no ant retzidu nudda, difatis sa issoro est sa prus regione pobera de s'istadu. E gasi sa gherra de indipendentzia est torrada a cumintzu in su 2003. A sas protestas si sunt unidos sos integralistas islamicos chi sustenent a sos talebanos in Afganistan e Waziristan, e s'opositzione democratica, ghiada dae su disterru dae Benazhir Butto. Duncas sa detzisione de su guvernu de intensificare sa repressione ponet in arriscu s'istabilidade de su Pachistan e podet finas favorire s'afortimentu de sos talebanos, chi sos belutzos ant semper cunsideradu inimigos. [_gmr_] + + + + ## pàg_4 + + + + ## Su Guvernu bascu punnat a s'ufitzialidade de s'euskera in sa UE + S'Esecutivu Bascu creet chi non bastet su chi est istadu fatu a livellu europeu pro s'impreu de s'euskera, mancari como bi siat sa possibilidade de l'utilizare in comunicatziones iscritas a sa UE, de bortare sas dispositziones europeas adotadas dae su protzedimentu de codetzisione, e de faeddare in bascu in sas riuniones de s'Unione Europea. In su Bulletinu cuinditzinale de Informatzione Europea, s'espertu de cuestiones esteras de su guvernu bascu Santiago Llamas, ponet in evidentzia calicuna de sas defitzentzias de su sistema. Pro cumintzare, est insensadu a bortare petzi sas normas adotadas pro codetzisione, ca podent essere modificadas dae ateras chi no impreant custu protzedimentu. Sa tradutzione diat devere coberrere a su mancu totu sas normas publicadas in sa Serie L (Legislatzione) de su Diariu Ufitziale de s'Unione europea chi sos titulos siant in s'inditze in grussitu e pretzedidos dae un'asteriscu. In prus sas tradutziones in euskera non tenent balore giuridicu ca bi podent aere problemas de interpretatzione. In fines, sa versione in bascu de su Tratadu Costitutzionale Europeu tenet unu caratere testimoniale ebbia ca est fata petzi pro andare in sos artzivos de su Cussigiu e est sena balore giuridicu. S'intrada in vigore de sa Costitutzione Europea, a parrere de Llamas, podet essere s'ocasione de cambiare sas cosas. [_gmr_] + + + + ## Tzetzènia: torturada dae sa politzia + Sos ogros prenos de timoria abaidant in sa telecamera. Chigios tusos, pilos segados curtzos e colorados de birde, in cara una crughe de su matessi colore, chi pro una femina musulmana inditat birgongia . Imagines ispramosas in unu videu chi oe su cuotidianu istadunidensu "The New York Time" at difusu in su situ Internet: una femina tzetzena raida, acusada de adulteriu e pro custu torturada dae sa politzia. Su videu, in esclusiva pro su NYT, testimongiat unu de sos aspetos de sa violentzia chi cada die corfet sa Tzetzenia. Su filmadu faghet a bidere una pisedda raida, Malika Soltayeva, de 23 annos, acusada de aere traitu su maridu cun unu sordadu russu cristianu, chi benit umiliada e torturada dae omines de sa politzia tzetzena. Custos li segant sos pilos e sos chigios, aboghinant paraulas feas e li ordinant de s'ispogiare. Issa ubidit, chircat de s'amuntare cun sas manos ma issos sighint a l'iscudere. + Sas imagines si firmant pro unu pagu, ma dae sas boghes de sa femina si cumprendet bene ite est sutzedende. Su videu torrat a cumintzare: como sa pisedda est bestida, a sa sola in sa carrera, cun sos pilos galu colorados de birde. Sighit finas s'umiliatzione: sos politziotos li ordinant de ballare, l'iscudent cun carches in s'ischina. Su video sighit cun imagines de ateras feminas acusadas de adulteriu, tratadas in sa matessi manera. [_sch_] + + + + ## A sa "Fieste Ladine" bilàntziu subra de sa lege de tutela + Sa lege regionale 15/96 chi pertocat sa tutela de sa limba friulana at permitidu de faghere passos mannos a dae in antis in sa promotzione de sa marilenghe, ma como tocat a l'addatare a su cuntestu sotziale e normativu nou. Custu, in sintesi, su resurtadu de s'addoviu "La Legge n. 15/96 a dieci anni dalla sua emanazione: considerazioni, valutazioni, risultati e proposte di revisione alla luce della legislazione di tutela linguistica nel mondo ladino", fatu sabadu coladu in sa cresia de San Antonio in San Daniele del Friuli in s'ambitu de sa segunda editzione de sa "Fieste Ladine". Intre sos temas prus dilicos sunt istados inditados s'insignamentu de su friulanu in iscola, sa programmatzione RAI, sas modalidades de finantziamentu a sos entes pubblicos, su sustentu a s'Universidade de sos istudios de Ùdine, s' ARLeF. Finas s'assessore a sa Cultura, Roberto Antonaz, pro s'inauguratzione de sa "Fieste", at ammentadu chi sa Regione devet, in pagu tempus, torrare a bidere sa lege de tutela. Ant leadu parte a s'addoviu, intre sos ateros, su sindigu de S. Daniele, Gino Pascolini, su presidente de sa Provintzia de Ùdine, Marzio Strassoldo, su retore de s'Universidade de sos istudios de Ùdine, Furio Honsell, s'assessore a sas minorias de sa Provintzia de Belluno, Daniela Larese, su diretore de su Servitziu minorias de sa Provintzia de Trento, Marco Viola, su diretore de s'Istitutu ladinu de sa Val di Fassa, Fabio Chiocchetti, su presidente de s'Istitut ladin furlan, William Cisilino e su vitzepresidente de sa Societa Filologica Friulana, Federico Vicario (chi at coordinadu s'addoviu). [spn] + + + ## "Madres: protzessu èticu populare" + In Villa Fidelia de Spello (Pg) s'assotziu culturale "La Goccia" contat s'istoria de sas Madres de Plaza de Mayo. "Madres: protzessu eticu populare" est su titulu de sa serada de prima die de cabudanni, in intro de sa rassigna "Isplendidissima 2006", in onore de sas feminas, chi cun coragiu meda, dae binti annos in sas pratzas de Buenos Aires pedint giustitzia e de connoschere sa beridade subra de sos figios _desaparecidos_. Pro non faghere ismentigare chi sos curpevoles non sunt istados galu cundennados ant incomintzadu dae pagu una forma noa de protesta: sos protzessos populares, eticos e politicos contra a sos responsabiles de su genotzidiu. + Solidales cun issas, finas sas feminas de s'assotziu culturale "La Goccia" ant creadu unu protzessu populare, ue aboghinant sas cundennas, sas protestas, sa chirca de veridade, in dae in antis de unu publicu chi rapresentat su mundu. + Su testu de sa rapresentatzione est de Enzo Cordasco, sa regia de Marisa Veroni e su coordinamentu esternu de Carla Gariazzo. S'assotziu "La Goccia" aunit unu grupu de feminas chi dae su 1989 in Perugia faghent pessamentos subra de sa cunditzione de sa femina de oe e subra de sos fatos sotziales e politicos chi prus la pertocant, agiudende su dibatidu e sa comunicatzione feminile mediante su limbagiu de su teatru e de s'arte. Su grupu est formadu dae feminas de edade e natzionalidades diferentes e pro custu est devennidu unu logu importante meda de iscambiu de connoschentzias, de esperientzias, de solidariedade intre feminas de culturas diferentes. [_sch_] + _ _ + + + + ## Mistèriu subra de sa morte de su capu indipendentista de su Belutzistàn + Martis coladu belle 10 migia pessones ant prenadu s'istadiu de Quetta pro s'interru de Nawab Akbar Khan Bugti e non b'at cherfidu meda a cumprendere s'importantzia de su personagiu e mescamente de sa morte sua, prena de misteriu, chi at fatu artziare sa conca a sos Belutzos, su populu de sa regione prus a ovest de su Pachistan, a lacana de s'Iran e de s'Afghanistan. Su problema est dadu non petzi dae sa mancantzia de su corpus de su capu, chi non s'ischit ue siat, ma finas dae sa violentzias e dae sas manifestatziones chi sas dies in antis e a pustis de s'oratzione funebre in sa provintzia sos Belutzos ant fatu in totu sa provintzia: a su nessi 700 pessones sunt istadas arrestadas. Sos giornales faeddant de islogan contra a Musharraf, de banderas pachstanas brusiadas paris cun s'imagine de Muhamad Ali Jinnah, chi in su 1947 at fundadu su Paisu de sos puros. In nadale de s'annu coladu, difatis, pro impedire a sos autonomistas de sighire cun sas atziones militares, Musharraf aiat detzididu de impreare medios fortes: s'esertzitu est devennidu prus violentu in sa luta contra a su movimentu chi (a largu da integralismos islamicos, talebanos, etz.) gherrat cun su guvernu tzentrale dae cando est istadu creadu su Pakistan. Su territoriu in antis ospitaiat a sos musulmanos de su Raj britannicu, a sas tribus de sa Durand Line (fata dae sos inglesos pro dare una lacana otzidentale a s'imperu asiaticu), a sos punjabos, a sos masajos de su Sindh e finas a sos chi istaiant in sos montes de su Kashmir. Cando sos capos politicos ant costituidu sa natzione no ant dadu cara a sos fermentos autonomisticos e setzessionistas de sas areas de su Waziristan e de su Belutzistan. Dae tando est incumintzada una gherra longa e dolorosa. Sas autoridades pachistanas narant chi su corpus de Nawab Bugti est istadu agatadu suta de una pedra manna e chi b'ant a cherrere nessi tres dies pro nde lu bogare. Su figiu de su capu autonomista at decraradu chi sas violentzias ant a sighire finas a cando non l'ant a torrare su corpus de su babbu. Sa familia at negadu a sos funtzionarios guvernativos de presentziare a sa tzerimonia religiosa. [_sch_] + _ _ + + + + ## Bloque e Izquierda Unida cumintzant sa campagna eletorale + Su segretariu generale de Izquierda Unida candidadu de sa formatzione a sas eletziones regionales chi benint, Jesus Iglesias, at naradu chi su partidu suo cheret repitere s'acordu politicu cun su Bloque por Asturies comente aiat fatu in su 2003. Su Bloque puru at a presentare su candidadu suo, Rafael Palacios, a sa Xunta Xeneral s'oto de cabudanni, die de sas Asturias. Su dirigente de Izquierda Unida Javier Garcia Valledor s'est lamentadu de sa falta de dialogu intre sos duos partidos, ambos de sinistra, narende chi tocat a si torrare a alleare. Iglesias puru est in favore de s'acordu chi lis at permitidu de guvernare paris in sa legisladura colada. [_gmr_] + + + + ## Protzessu a sos mortores de su capu de s'opositzione kazaca + Deghe pessones sunt istadas cundennadas pro sa morte de su politicu de s'opositzione Altynbek Sarsenbaiuly, furadu e mortu in freargiu. Segundu sos giuighes su movente diat essere un'articulu in ue sa vitima aiat criticadu a Erzhan Utembayev, capu amministrativu de su senadu, unu de sos cundennados. Sos arrestados ant naradu chi s'assassiniu faghiat parte de unu cumplotu contra a su presidente Nursultan Nazarbayev. Sos parentes e s'opositzione pessant imbetzes chi a segus de su fatu bi siant sos servitzios segretos e su guvernu e duncas creent chi b'apat implicatziones politicas e non personales. Sarsenbaiuly, chi in sa campagna eletorale de su 2005, concruida cun sa vitoria de Nazarbayev cun prus de su 90% de sos votos, fiat istadu vitima de un'agresione, est su segundu politicu de s'opositzione chi ant mortu. In su 2003 aiat dassadu sa majoria pro protesta contra a sos metodos autoritarios. Su Kazachistan est unu paisu produtore de petroliu e finas a como no aiat connotu s'instabilidade politica tipica de sos istados de s'Àsia tzentrale. [_gmr_] + + + + ## Su fùbalu iscotzesu faeddat in gaèlicu + Su Gaelicu iscotzesu at in pessu otentu una vitoria simbolica importante cun sa noa chi Alba, su numene gaelicu pro Iscotzia, s'at a bidere a costagiu de s'ecuivalente inglesu in sa malliedda de sa natzionale de fubalu. Est su resurtadu de una campagna longa cumintzada dae su ramu iscotzesu de sa Celtic League chi est istadu agiuadu puru dae una serie de organizatziones chi incruint _Cli Gaidhlig_, _Comunn na Gaidhlig_ e su _Scottish Parliament's Cross Party Group on Gaelic_. Faeddende de sa detzisione de sa Federazione Iscotzesa, Colin Banks, responsabile de _marketing_, at ispricadu: l'amus agiuntu comente risposta a unu muntone de rechestas de sos tifosos, intre custos s' Assotziu de sos _Tartan Army Clubs._ L'amus fatu pro reconnoschere s'erentzia gaelica de s'Iscotzia, e mi paret chi semus sa prima natzionale in totu sos isport chi at fatu custu gestu. S'impreu de Alba in sas mallieddas de fubalu at a aumentare sa pressione subra de sa natzionale de rugby pro acuntentare sa rechesta. Finas a como sa _Scottish Rugby Union_ at refudadu de impreare su gaelicu. Pro como, sunt pagos sos chi ischint chi Alba est su gaelicu pro Iscotzia ca su profilu de sa limba est in generale bassu in signales e marcos, mescamente foras de sas Highlands. Sas mallieddas noas de fubalu ant a agiuare a cambiare custa situatzione e a aumentare sa cussentzia pro sa limba in generale. Su chi est prus pagu tzertu, pero, est si s'aumentu de cussentzia pro su numene Alba at a essere acumpangiadu dae sa pronuntzia curreta. Alba si pronuntziat Al-a-pa e no Al-ba, comente creent sos chi non faeddant gaelicu. [_gmr_] + + + + ## Iscoberta positiva pro su rinotzeronte giavanesu + Sientziados de su WWF paris cun guardias forestales e gente de su logu, ant iscobertu in su Parcu Natzionale de Ujong Kulon, in sa provintzia de Banten, orminas de bator rinotzeronteddos. Est sa prima bia in baranta annos chi b'at una presentzia gasi manna de rinotzerontes in s'area. Su numeru de custos animales in su Parcu andat dae 26 a 58, e bi nd'at ateros 8 pro meda in Vietnam, in su Parcu Natzionale de Cat Tien. Duncas su rinotzeronte giavanesu est una de sas prus ispetzies raras de su mundu, de seguru sa prus rara intre sos mammiferos. Su WWF isperat chi su guvernu indonesianu sigat cun su progetu de salvaguardia de custas bestias fomentende s'insediamentu de unu segundu nucleu de populatzione foras de su Parcu pro evitare chi unu disastru naturale, che a su terremotu reghente in Giava, nch'isperdat totu sos animales. [_gmr_] + + + + ## Guvernu guatemaltecu in gherra contra a sos narcos + Su guvernu at suspendidu sas garantzias costitutzionales in chimbe biddas a lacana cun su Messicu, pro sa presentzia de narcotraficantes chi bi tenent campos semenados a tzanda e marihuana. Sas comunas interessadas sunt Ixchiguan, Concepcion Tutuapa, San Miguel Ixtahuacan, Tajumulco e Tejutla. Sas medidas de preventzione, chi ant a essere aplicadas pro una bindighina de dies, pertocant finas sas emitentes radiofonicas chi ateras bias chi fiat capitada una cosa simile, si fiant bortadas contra a s'autoridade, chi nche cheret isperdere custos cultivos. In prus, est istadu organizadu unu grupu operativu cun bintunu magistrados, duos giuighes e milli politziotos e sordados. Sa frontera intre Guatemala e Messicu est unu logu de transitu pro sa droga, giai chi sa destinatzione finale sunt sos Istados Unidos. [_gmr_] + + + + ## VERSIONE IN PDF + si podet iscarrigare e imprentare in formadu prus minore, a cunfrontu de s'originale chi est de 35*50 cm + + + + ## Rechesta pro su còdighe internatzionale internet frisone + "Si unu grupigheddu de isulas in Finlandia cun una minoria de limba isvedesa de 26.000 migia pessones nch'est resurtada a otennere su dominiu internet, nois bi devimus nessi proare", narat su capu de su Partidu Natzionale Frisone Johannes Kramer. At pedidu a su guvernu provintziale de sa Frisia de faghere che a su guvernu autonomu de sas Aland e rechedere unu dominiu internet frisone de livellu massimu. Sa ICANN (_Internet Corporation for Assigned Names and Numbers_) at annuntziadu dae pagu chi .AX est operativu comente codighe de sas isulas Aland . " In su casu de sas Aland su guvernu regionale autonomu at rechedidu su dominiu de livellu massimu e l'at retzidu intro de un'annu", narat Kramer. "A parrere meu custu cheret narrere unu cambiamentu nou pro s'ambitzione frisona de otennere su dominiu .FRL." Kramer sutalinait chi sa Frisia tenet prus de 600.000 abitantes e, che a sas Aland, tenet limba, identidade, guvernu regionale suos. Custa identidade e entidade ispetzifica meritat s'ispatziu suo in internet. A parrere de Kramer su codighe .FRL non diat devere essere a disponimentu petzi de sos frisones olandesos, ma finas de sos tedescos de sa Frisia nordotzidentale. A tennere su dominiu est finas unu cambiamentu unicu pro si distinghere in su mundu digitale de oe. Su guvernu provintziale no at galu torradu sa risposta a sos natzionalistas. Est fatzile chi lu fatzat cun su documentu "Su Frisone e sa ICT" chi at a essere publicadu luego. Mancari sa Frisia tengiat prus abitantes chi non sas Aland, a sa rechesta sua li faltat calicunu de sos argumentos fortes de sas isulas. Unu: sa rechesta de sas Aland teniat s'agiudu de sa Finlandia e non s'ischit ite at a faghere s'Olanda. In prus sas Aland teniant giai su subdominiu ALAND.Fi, chi at a essere sustituidu dae .AX, cosa chi sa Frisia non tenet. [_gmr_] + + + + ## Mèssicu: cunfirmada s'eletzione de Calderón + Sos sete magistrados de su tribunale eletorale ant cunfirmadu a s'unanimidade sa vitoria de su candidadu de su Partidu de Atzione Nazionale Felipe Calderon in sas eletziones presidentziales de su 2 de triulas cun una diferentzia de 233.831 votos. Sos sustenidores de su candidadu progressista Lopez Obrador, de su Partidu de sa Rivolutzione Democratica, chi aiant denuntziadu trampas in sos iscrutinios, ant annuntziadu chi ant a sighire a protestare e Obrador etotu at decraradu chi no at a reconnoschere s'insediamentu de Calderon e antis at a istituire unu guvernu parallelu. Sas fortzas progressistas ant cunvocadu un'Assemblea Natzionale Democratica su 16 de custu mese propiu pro formare custu guvernu. Felipe de Jesus Calderon Hinojosa, naschidu in s'istadu de Michoacan, est avogadu e tenet 44 annos. [_gmr_] + + + + ## Nòvas d'Occitània creschet + + + + ## Cumintzat sa programmatzione de sa Radiutelevisione de Astùrias + Sa televisione de su Printzipadu de Asturias cumintzat s'emissione oe, _Dia d'Asturies_, cun una programmatzione ispetziale dae su santuariu de Cuadonga. Sa Radiu de su Printzipadu puru cumintzat oe sa programmatzione de proa cun su tema musicale "Xirandiyes", un'addatamentu de tres dansas asturianas fatu dae sos Felpeyu, pro ammentare a Igor Medio e Carlos Ridondo, sos duos membros de su grupu mortos in su mese de lampadas in un'intzidente de machina. Ispatziu finas pro sos grupos chi in Nava tzelebrant cun unu cuntzeru sa Die de sas Asturias. Sos giornalistas Cristobal Ruitiña e Diana Sanchez presentant dae Cuadonga s'ufitziu religiosu e sa prufessone a sa _Santina_. Sa programmatzione isperimentale at a sighire pro totu su mese de cabudanni, cun musica e notitziarios. [_gmr_] + + + + ## Sos baleares cherent sighire a abaidare su fùbalu in catalanu + S'Obra Cultural Baleare at cumintzadu una campagna de imbiu massivu de posta eletronica a Andreu Buenafuente e Emilio Aragon, atzionista e diretore de s'emitente televisiva La Sexta, pedende chi sos isulanos potzant bidere sas partidas de fubalu in catalanu. Sos acordos televisivos pro sa programmatzione de su campionadu de ocannu ant escludidu sas Baleares dae sas telecronacas in catalanu, garantidas a sa Catalugna e a su Paisu Valentzianu ebbia. A pustis de binti annos sos abitantes de sas isulas arriscant de torrare a abaidare sas partidas petzi in ispagnolu. In su testu de su messagiu eletronicu b'at iscritu chi sos baleares sunt dispostos a torrare a manifestare pro su deretu de bidere su fubalu in sa limba issoro comente aiant giai fatu binti annos a como. [_gmr_] + + + + ## Su guvernu navarresu finàntziat sas iscolas in bascu + Su guvernu navarresu e rapresentantes de sas _ikastolak_, iscolas in limba basca, de sas areas non bascofonas de Navarra ant firmadu unu protocollu in s'istade chi istabilit un'ischema generale pro dare garantzias economicas a custos istitutos in su tempus benidore. S'acordu l'ant firmadu rapresentantes de su Guvernu de Navarra, de sa Federatzione de sas _ikastolak_ de Navarra e su segretariu generale de su CDN, su segundu partidu in sa coalitzione de guvernu. Assignat 1.718.253 milliones de euros pro su 2006; 1.798.724 pro su 2007; 1.758.489 pro su 2008, 1.758.489 pro su 2009 e 1.758.489 pro su 2010. Segundu s'Àutu de sa Limba Basca de su 1986, su bascu no est coufitziale in sas areas non bascofonas de sa Navarra meridionale e duncas sos babbos e sas mamas chi cherent chi sos figios istudient in bascu los devent mandare a sas _ikastolak_, istitutziones chi non tenent bases legales e non sunt reguladas dae s'amministratzione. Sa ratifica de s'acordu at rapresentadu sa fine de sos negotziados partidos in su mese de santandria de su 2005, chi punnaiant a l'agabbare cun sa situatzione non regulamentada de custos tzentros. S'agiudu economicu de su guvernu cheret narrere su reconnoschimentu ufitziale e sa legalizatzione de sas _ikastolak_, chi ant a podere otennere programmas de finantziamentu publicu, borsas de istudiu pro sos istudiantes e tirotzinios pro sos professores. Peio Mariñelarena, diretore de sa Federatzione de Ikastolak de Navarra at afirmadu chi custu est istadu un'acordu istoricu e sena pretzedentes, e chi est istadu possibile pro more de sa campagna de sos assotzios de babbos e mamas pro faghere istudiare a sos figios issoro in bascu. [_gmr_] + + + + ## Sa Bp ammitet s'incuinamentu de s'Alaska + Sa British Petrolium ammitet de aere fatu errores in su tempus coladu in materia de segurantzia e tutela ambientale, ma ispricat finas chi cheret promovere unu comitadu indipendente pro valutare sas megius medidas de adotare a pustis de sas perdidas iscobertas in sos oleododos de Prudhoe Bay, in Alaska, chi in austu in printzipiu ant causadu sa suspensione cumpleta de sa produtzione de petroliu e a pustis su torrare a cumintzu de s'atividade, mancari a regimene bassu. L'at naradu su numeru unu de sa Bp America, John Malone, durante sa prima die de auditziones in su Cungressu promovidas dae su sutacomitadu Energia e Cummertziu pro investigare sas causas chi ant cajonadu su blocu de su prus giatzimentu de gregiu mannu de su Nordamerica, cun unu potentziale de 400.000 bariles sa die, s'8% de totu sa produtzione interna de sos I. U. A.. Malone at agiuntu puru chi sa cumpangia britannica est aumentende sos gastos pro su megioru de sa manutentzione de rafinerias e oleodotos, in prus de revisionare sas praticas de traficu de s'oro nieddu. Su colossu energeticu, su de tres in su mundu pro capitalizatzione de Borsa, bivet in sos I. U. A. una perdida de credibilidade sena pretzedentes, ca devet finas afrontare unu protzessu pro s'esplosione in sa rafineria de Texas City, chi at fatu 15 mortos e sas acusas de aere manipuladu sos prejos de petroliu e derivados, in prus de sos de su gas. [_gmr_] + + + + ## Est mortu su re de Tonga + Taufa'ahau Tupou IV est mortu a s'edade de 88 annos in Auckland, Noa Zelanda, in ue fiat ricoveradu dae su mese de abrile. Su guvernu galu no at fatu a ischire sas causas de sa morte. L'aiant incoronadu in su 1965, a sa morte de sa mama, sa reina Salote Tupou III. Su figiu Tupoito'a est istadu proclamadu re cun su numene de Tupou V. Tupou IV, su primu soberanu tonganu chi at istudiadu in terra istrangia, si fiat laureadu in Australia, aiat modernizadu s'istrutura sotziale de sas 169 isulas, mescamente in su setore de s'educatzione e de sa salude. Ocannu pero in s'artzipelagu b'at apidu manifestaziones pro pedire prus democratzia in s'istadu reguladu dae unu sistema semifeudale. [_gmr_] + + + + ## Manifestatzione antiguvernativa in Bangladesh + Sa protesta de s'opositzione in sa capitale Dakha est istada firmada cun sa fortza dae sa politzia. Migias de pessones ant manifestadu in dae in antis de sa residentzia ufitziale de su Primu Ministru Khaleda Zia pedende riformas pro sas eletziones de ghennargiu e sas dimissiones de sa cummissione eletorale acusada de trampas in favore de sa majoria. Sas fortzas de s'ordine sunt intervennidas cando sa gente at chircadu de nch'intrare in su palatzu guvernativu. S'atzione de sos politziotos no est istada violenta che a chida colada, cando in atera una manifetatzione antiguvernativa a s'esponente de s'opositzione Saber Hossain Choudhury l'ant fertu a conca. Su politicu como est ricoveradu in Singapore. [_gmr_] + + + + ## Unu menù pro cada fèmina otzitana famada + Connoschere sas minorias in sa mesa. Si podet cumintzare cun sa manifestatzione "L'Occitania in tavola - Ristoranti in rete". Custa sa proposta: in onore de su de 60 anniversariu de su votu a sas feminas in Italia, 18 ristorantes in rete adotant cada unu una femina famada de s'istoria otzitana dedichende*li unu menu leadu dae su libru "18 Menu d'Occitania". Su 29-30 de cabudanni e 1 die de santugaine, su 27-28 -29 de santugaine e su 24-25-26 de santandria sos ristorantes ant a proponnere ognunu su menu cun pratos de sa traditzione otzitana dae sas Alpes a sos Pireneos, cada unu dedicadu a una de custas feminas. Est sa prima initziativa chi aunit sas retzetas tipicas de totu s'Otzitania: dae sas ostricas de Arachon a s'angione sanbucanu, dae sa fritada a sos tartufos de su Perigord a sa supa de pische a sa marsigliesa. Cun custa initziativa imbentada dae sa Chambra d'oc, promovida dae s'Assessoradu a sa Montagna de sa Regione Piemonte, cun su Patrotziniu de Eventos in Piemonte, Atl de Cuneo, Uncem Delegazione Piemontese, Provintzia di Cuneo, si cheret faghere a connoschere in manera originale unu territoriu e unu cantu de s'istoria sua. In su situ de sa Chambra d'oc s'agatant totu sas informatziones de sa manifestatzione. [_spn_] + + + + ## Tensione intre Germània e Polònia + Sas relatziones intre Polonia e Germania arriscant de peorare si passat su progetu de su Partidu de sa Liga de Familias Polacas, chi at propostu chi sas organizatziones politicas de sas minorias etnicas puru nche devant colare su limite de su 5% pro nch'intrare in su Parlamentu. Su capu de su partidu Janusz Dobrosz at naradu chi pro su chi pertocat su rispetu de sas minorias bi devet aere retziprotzidade e sa lege eletorale tedesca non faghet etzetziones. Su Primu Ministru Jaroslav Kaczynski at decraradu chi s'at a addobiare cun su Capu de su guvernu tedescu Angela Merkel pro discutere de sa chistione. In Germania sos danesos de su Schleswig Holstein non tenet signales bilingues e sos Sorbos de Sassonia non tenent s'agiudu cumpletu de sa regione, mancari li siat reconnotu su deretu a su bilinguismu totale. Belle gasi sa Germania non ponet limites de polulatzione: sos sorbos, de erentzia islava, in logos meda no arribant a su 5 %. In Polonia imbetzes, sos grupos minoritarios devent crompere a su 20% pro lis podere garantire sos deretos linguisticos. A pustis de sa Segunda Gherra Mundiale 14 milliones de tedescos ant devidu dassare sa terra issoro passada a sa Polonia pro emigrare a intro de sas lacanas tedescas e 4 milliones de polacos chi istaiant in territorios sovieticos ant fatu sa matessi cosa. Oe sos tedescos de Polonia sunt unos 400.000, sos prus in su distritu de Oppeln, in ue rapresentant su tres unu de sa populatzione. [_gmr_] + + + + ## Su khöömji, unu càntigu chi assimìgiat a sos tenores + A migias e migias de kilometros dae sa Sardigna, in mesu a s'istepa, a su desertu de su Gobi e a sos montes de s'Altai b'at unu populu cun un'istoria e una traditzione millenaria: sos Mongolos. Custu populu, chi at connotu cun Gengis Khan su megius tempus de s'istoria sua, tenet oe unu territoriu istatale chi est deghe bortas su de s'Italia, ma ue b'at petzi duos milliones de abitantes. Una parte de su territoriu istoricu de sa Mongolia est oe galu in Tzina comente regione autonoma. + Sos terras sena lacanas de s'Istepa e de sos montes ant fatu de sos mongolos unu populu de pastores nomades, unu pagu comente a sos sardos, meda atacados a sa cultura de su caddu, mediu de trasportu fundamentale pro sas tramudas e a su cantigu comente acumpangiamentu de su traballu e de sas festas prus importantes. Propiu su cantigu est s'aspetu chi prus ispantat pro more de s'assimigiu mannu cun sos tenores sardos. Sa tecnica de cantigu si cramat khoomji e est caraterizada dae un'emissione guturale uguale a su bassu a tenores e comente sa contra chi faghent de bordone, e dae s'emissione cuntemporanea (difonia ) de sonos flautales armonizados chi recramant melodias bellas a beru. Est una tecnica chi s'imparat a minores e chi in su tempus est perfetzionada semper de prus dae sos cantores pro arribare a livellos de virtuosismu ispantosos a beru . + B'at de ponnere in craru pero una diferentzia importante: su cantigu sardu si faghet a cuncordu, su khoomji est prus chi no ateru solisticu, acumpangiadu dae un'ispetzia de violinu arcaicu cun cordas de crinu chi si cramat morin-khuur o cun una chitarredda chi si cramat tobshuur. + Sos grupos prus connotos a livellu mundiale sunt sos Egschiglen e sos Huun huur Tu, chi sunt pero de sa Republica de sa Tuva, ateru logu ue est praticadu su khoomji. + + + + ## Su Guvernu ispagnolu e s'ETA sunt chirchende un'acordu + Su portaboghe de su PNV (Partido Nacionalista Vasco) in Parlamentu, Josu Erkoreka, pessat chi sos cuntatos intre Guvernu e ETA bi sunt istados in custas dies, pero, pro como, sos partidos politicos non sunt istados informados. + Erkoreka narat pero chi, "a su chi diat parrere", in istade sos sotzialistas sunt "istados unu pagu lentos" a cunfrontu de sos chi fiant sos intentos issoro pro su chi pertocat custa chistione, "ant realizadadu prus pagu reunines de sas chi pessaiant e, a su chi isco, custos cuntatos bi sunt istados petzi in custas dies, eris, gianteris, cras". + Su dirizente bascu at naradu chi custas sunt sas informatziones chi luego ant a essere dadas a sos partidos, in prus, at agiuntu chi est peri beru chi su Guvernu at faeddadu de "protzessu de paghe non fatzile" e chi si in custas dies b'at riuniones est una cosa positiva chi at a illestrire sas cosas. [_lst_] + + + + ## Su Lìbanu faghet càusa a Israele + Su Libanu est a puntu de aviare una causa contra a Israele in sa Corte Internatzionale de Giustitzia pro sos dannos cajonados dae s'incuinamentu dae combustibiles de su Mediterraneu e de sas costeras libanesas a pustis de sos bombardamentos chi ant corfidu sos serbatojos de una tzentrale eletrica a sud de Beirut. L'at comunicadu su Ministru de s'ambiente libanesu, Yakub Sarraf, chi tzitat una norma segundu chi un'atacu intentzionale fatu ischende chi at a creare unu dannu ambientale difundidu in su tempus podet costituire crimine de gherra. Sos serbatojos de sa tzentrale eletrica de Jiveh, in sa costera a 25 chilometros a sud de sa capitale, sunt istados corfidos duas bias cun coetes e missiles de cassa israelianos, su 13 e su 15 de triulas. Dae sos contenidores nde sunt essidas unas 15 tonnelladas de combustibiles diferentes, chi nd'ant recuperadu finas a como 400 ebbia. Su Ministru sutaliniat chi su dannu est istadu agravadu dae s'impossibilidade de faghere sos interventos urgentes de disincuinamentu neghe de su blocu navale e aereu de su Libanu, duradu 56 dies, 22 in prus de sa durada de sa gherra. Una cumpensatzione de sos dannos patidos dae s'ambiente, su carculu petzi de sos gastos pro innetare sas costeras est de 100 milliones de dollaros, at a essere pedida a Israele in base a su chi at istabilidu una cunferentzia de donadores in Istocolma su 31 de austu. [_gmr_] + + + + ## Galles e Bretagna pro su domìniu internet issoro + Sighende s'esitu catalanu pro otennere su reconnoschimentu de su dominiu .cat e de sas isulas Aland pro .ax, ateras comunidades linguisticas in Europa como sunt aumentende sos isfortzos pro essere reconnotos in su _Wide World Web_. PikBZH, sa campagna pro su dominiu de sa limba e cultura bretone, est istada animada dae prus de 11.409 firmas in sa petizione in linia. Che a sa gallesa, sa de BZH est una campagna non politica e incrusiva chi est sustennida finas foras de sa Bretagna dae sos chi faeddant bretone. "Est bellu a bidere chi sas diferentzias de limbas sunt tzelebradas in su _web_, sena lacanas e ligamenes. Non bidimus s'ora de intendere de s'esitu de sa campagna pikBZH", at naradu Maredudd ap Gwyndaf in favore de sa campagna dot.CYM. Sa campagna gallesa at cuntatadu su _Welsh Language Board_ cun s'isperu chi potzant atualizare s'istrategia informatica in favore de su dominiu .cym. "Creimus chi como siat s'ora chi su _Board_ si impignet de a beru a agiuare un'incrementu in s'impreu de su gallesu in linia. Creimus chi custu cambiu de pertzetzione in s'impreu de su gallesu in linia e in su campu de s'informatica siat collegadu cun su logru de unu dominiu pro sa limba e cultura gallesa, e faghende gasi s'at a normalizare su gallesu in custos campos", at agiuntu Maredudd ap Gwyndaf. [_gmr_] + + + + ## Savoias bandidos dae sa toponomàstica + Soru comente a Zapatero? Su 25 de austu su Ministru de sa Difesa de su guvernu ispagnolu aiat fatu cantzellare dae s'Academia Militare de Saragoza un'istatua de su ditatore Francisco Franco, ponende in atu sa lege chi obrigat tutu sas Comunas ispagnolas a nche catzare ogni simbulu de sa ditatura de Franco. Gasi e totu in Sardigna, s'"Academia Campidanesa de sa Lingua Sarda" at dimandadu a su presidente de sa Regione, Renato Soru, de "verificare si podet faghere isse puru sa matessi cosa pro su chi pertocat su numene e sos simbulos de sa familia Savoia chi dae su 1760 at atuadu una politica linguistica e culturale chi, pro imponnere s'italianu, no at respetadu sa limba e sa cultura sarda, finas a s'utopia de su ministru Lorenzo Bogino chi, comente contat s'istoricu Girolamo Sotgiu, si bisat de catzare in totu sa limba sarda". + Duncas, mancari chi su Printzipe apat dimandadu perdonu pro sas perrerias chi aiat naradu faeddende de sos sardos, sighit su protzessu de "desavoiardizatzione" de s'isula chi in Comunas meda fiat giai partidu in antis de custu intzidente diplomaticu cun s'eliminatzione de su numene de sos Savoias dae sas carreras comunales. Gasi aiant giai fatu Bitzi, Garteddi e Nugoro: como s'isetat sa risposta de su Presidente pro estendere s'initziativa a totu sa Regione. + S'Academia tzitat sa chirca de Amos Cardia, _S'italianu in Sardinnia_, pro amustrare su bisongiu de sighire fatu de su giassu abertu dae sas Comunas sardas chi ant giai catzadu dae sa toponomastica urbana su numene de sos Savoias "custu -lamentant- est galu presente in biddas meda, partende propiu dae Casteddu in ue b'est finas un'istatua de Caralu Felitze in Pratza Yenne cando chi bi diat devere essere carchi monumentu a sos chi ant gherradu e dadu sa vida pro s'Isula, respetende semper sa cultura e sa limba sua. Duncas, isetende una risposta de Soru, dimandamus a totu sas amministratziones comunales de sa Sardigna de faghere comente ant giai fatu (e bene fatu!) sas de Garteddi, Bitzi e Nugoro". [_bmr_] + + + + ## Su còdighe de sos Navajos + Intre sa prima e sa segunda gherra mundiale, sos IUA aiant detzididu de cuare a s'inimigu sas comunicatziones bortende*las in su limbagiu de sos indianos Choctaws. A pustis s'istudiu de sa critografia s'est allargadu isperimentende sos limbagios de Comanches, Kiowas, Winnebagos, Seminoles, Navajos, Hopis e Cherokees, finas a cando sos capos militares ant isseberadu s'impreu de s'idioma Navajo. Difatis custu appartenet a una familia limguistica sena ligamenes cun sos ateros idiomas asiaticos e europeos; in prus, in cussos tempos, fiat s'unica tribu non bisitada galu da sos istudiosos tedescos. Sos "NAC" (Native American codetalker), faedda-codighe, sunt istados importantes meda in sa gherra de su Patzificu contra a sos Giaponesos. + S'arruolamentu issoro est cumintzadu in su beranu de su 1942 e est creschidu cun s'allargamentu de sa gherra in s'Otzeanu Patzificu. Ma non totu sos militares ischiant de sa presentzia de sos Navajos e a bias los iscambiaiant pro inimigos. Pro non faghere de custos errores, onni Navajo fiat acumpangiadu da unu _marine_ cun su compitu de protegere non petzi issu ma mescamente su codighe. Su "codetalkers" non deviat essere caturadu dae sos giaponesos, ca gasi aiat podidu iscobiare sa crae de su codighe: su _marine_ lu deviat ochiere in antis chi esseret fatu presoneri. + A s'incumintzu problemas meda fiant dados dae sa mancantzia in s'idioma de sas paraulas tecnicas e militares modernas, ma sa dificultade est istada superada impreende numenes imbentados: de pugiones pro sos aereos e de pisches pro sas naes. Sas laudes pro s'abilidade e sa lestresa de sos Navajos sunt creschidas in sa gherra: su Magiore Howard Connor at naradu: " Sena sos Navajos, sos Marines non bi l'aiant fata a ocupare Iwo Jima". S'impreu de sos Navajos in sa Segunda Gherra Mundiale e s'importantzia issoro est abarrada unu segretu militare finas a su 1968, cando issos matessi l'ant podidu contare a totu su mundu. [_sch_] + + + + ## Lege pro su tzìnema sardu: non b'at sa tutela e sa promotzione de sa limba sarda + A pustis de meses e meses de traballu est istada aprovada sa lege pro su tzinema sardu ma, a parrerede sos cunsigeris sardistas Beniamino Scarpa e Giuseppe Atzeri, b'at una farta manna chi non bi deviat essere: mancat calesisiat riferimentu craru a sa tutela e a sa promotzione de sa limba sarda. + Sa botzadura de s'emendamentu chi poniat in lughe custu aspetu, at provocadu sa reatzione de sos duos sardistas chi, pro protesta, ant abandonadu s'aula. + Comente at decraradu sa relatora Giovanna Cerina "sa lege at prenadu una farta normativa manna" aberende a sa segura possibilidades noas a unu setore artisticu chi meritat de essere agiuadu, ma a tempos de oe, forsis, diat essere ora chi sa limba nostra tengiat totu su logu chi li bisongiat pro s'afirmare sighende, in prus, intre sas ateras cosas, s'indiritzu giai leadu dae sa Giunta Soru. _[zls]_ + + + + ## Ràdiu catalana in festa + In su 1981 est naschida Radio Arrels in sa Catalugna de su nord, in s'istadu frantzesu. Ocannu custa emitente chi trasmitit sos programmas in limba catalana tzelebrat su de bintighimbe anniversarios. In cointzidentzia cun s'anniversariu, pro sa prima bia, ant publicadu, custu mese de cabudanni, datos de audientzia atendibiles: s'emitente tenet unos 50.000 ascurtadores mensiles (unos 2.000 cuotidianos) in sa Catalugna de su nord, in ue est unos de sos riferimentos informativos chi non si de podet faghere a mancu. [_gmr_] + + + + ## 'Cara a ue moet sa dialetologia?' + In Valle Aosta faeddant de dialetos e de politicas linguisticas. 'Cara a ue moet sa dialetologia?' est su titulu de su cunvegnu sientificu internatzionale chi ant a faghere dae su 21 a su 23 de cabudanni in Saint Vincent, Aosta e Cogne. A s'addobiu dialetologicu ant a leare parte ispetzialistas in contu de dialetologia e de linguistica, italianos e istrangios. S'eventu, chi est ammaniadu dae s'Universidade de sa Valle d'Aosta, " at a tratare argumentos diferentes cullegados a sas urtimas tendentzias sientificas de sa dissiplina - gasi b'est iscritu in sa presentatzione - finas su de sas politicas linguisticas chi, a livellu locale, natzionale e europeu, podent essere fatas in favore de sas limbas minoritarias ". @@ -45959,83 +70281,247 @@ Su cunvegnu si proponet de "definire sos ogetos noos de istudiu de sa dialetologia, chi como incruent finas variedades che a sos 'italianos regionales', e de pretzisare sa collocatzione de sa disciplina in intro de sas ateras sientzias umanas e linguisticas, cunsiderende finas canta importantzia apat in sa detzisione de sa positzione e funtzione de sas limbas minoritarias in sas istitutziones iscolasticas e amministrativas". Su cunvegnu at a cumintzare su 21 de cabudanni in s'Hotel Billia de Saint-Vincent cun una sessione intitulada 'Sa dialetologia oe: rassigna de carchi situatzione natzionale' e una dedicada a su tema 'Cara a ue moet sa dialetologia? Intre continuidade e prospetivas noas'. + Su 22 de cabudanni, a pustis de unu mangianu de traballos in Saint Vincent, su cunvegnu at a sighire a borta de die in sa sala Sant'Anselmo de s'Univesidade de Aosta cun un'addobiu intituladu 'Cara a ue moent sos dialetos?'. In fines in su mangianu de su 23 in sa sala de sas cunferentzias 'Maison de la Grivola' de Cogne, b'at a essere sa sessione subra de 'Sa dialetologia in s'area francu-proventzale: chirca, formatzione, politicas linguisticas'. + Su presidente de sa Regione Valle d'Aosta, Luciano Caveri, at a serrare su cunvegnu cun un'interventu intituladu 'Propostas pro una politica transfrontaliera in favore de su francu-proventzale'. [_bmr_] + + + + + ## Sa Chida de sa Sardigna in Helsinki + At otentu fortuna manna sa Chida de sa Sardigna, s'initziativa fata, dae su 5 a su 9 de cabudanni,dae Sa Caisa (Tzentru Culturale Internatzionale ativadu in sa capitale finlandesa pro suportare s'isvilupu multiculturale de sa tzitade e s'interatzione intre sas diferentes comunidades presentes in su Paisu) in collaboratzione cun s'assotziu Cabuderra Bidda Nostra. + S'eventu at riunidu manifestatziones de musica, ballos, limba e cultura: dae sos ballos in costumene de su grupu 'Sa Scabizzada' finas a sos seminarios, fatos dae Irene Farigu subra de sos nuraghes. + Massimilianu Loi at mustradu comente fraigare sas cranistas sardas e Dinu Boero e Irene Farigu ant faeddadu de sa natura e de s'architetura regionale. + Sa die riservada a sa limba, sos sardos ant faeddadu a sos finlandesos de sas carateristicas generales de su sardu e finas de sas diferentzias sub-regionales suas. Sa matessi die est istada proietada una pellicula sarda « Sa destinatzione » de Piero Sanna, ambientada in Barbagia. + In fines, s'urtima die de sa manifestatzione, ant fatu festa manna cun sas musicas e sa coghina sardas. [_bmr_] + + + + ## Sa Transdnièstria si cheret unida a sa Rùssia + In su referendum de dominiga colada pro s'annessione de sa Trandniestria a sa Federatzione Russa b'at apidu unu 97,1 % de ei. Sos 500.000 abitantes, in majoria russos e ucrainos, ant cunfirmadu su disigiu de si nch'illargare dae sa Moldova. In su 1990, custu territoriu russofonu aiat proclamadu s'indipendentzia e a pustis de una gherra fata cun s'agiudu de s'esertzitu de Mosca, in su 1992 aiat logradu un'autonomia de facto. Su resurtadu referendariu pero non tenet valore perunu, ca sa comunidade internatzionale non reconnoschet s'esistentzia de custa Republica Sovietica. In prus sos istados otzidentales ghetant sas neghes a su guvernu de su presidente Smirnov de totu sos traficos illegales, mescamente de armas, chi sa mafia russa organizat in custu cantu de terra intre s'Ucraina e su riu Dniestr. Dae Mosca, imbetzes, faghent a ischire chi Unione Europea e Istados Unidos non podent ignorare custas votatziones. Sa Russia tenet 1200 sordados in Trandniestria pro sustennere su guvernu locale. [_gmr_] + + + + ## S'Ispagna cùngiat sa tzentrale atòmica de Garona + Ant a cungiare sa tzentrale nucleare de Garona, in sa provintzia de Burgos. Segundu su cuotidianu El Pais su Guvernu at detzididu de non rinnovare su permissu cando at a iscadire in su 2009, in s'ambitu de unu pranu nucleare chi previdet sa cungiadura programmada de totu sas tzentrales de s'istadu. Su Ministeriu de s'Industria pero at fatu a ischire chi non b'at nudda de definitivu e chi tocat a isetare unu raportu de su Cussigiu Nucleare. Su pranu guvernativu, semper a su chi narat El Pais, istabilit chi perunu impiantu funtzionet prus de 40 annos. Su Partidu Populare e su Forum Nucleare ant criticadu s'esecutivu pro sa detzisione de Garona. [_gmr_] + + + + ## Dinare pro sa limba irlandesa + Éamon Ó Cuiv, Ministru de sos Afares comunitarios, rurales e gaeltacht, sas areas in ue s'irlandesu est sa prima limba, at annuntziadu chida colada sa detzisione de aprovare finantziamentos a sas istitutziones de livellu 3 dae unu fundu de 1 millione de euros pro predisponnere cursos de livellu 3 in irlandesu. Custos cursos sunt finalizados a produire laureados cun abilidades ispetzificas in irlandesu e ant a essere amministrados in collaboratzione cun su Dipartimentu de Educatzione e Sientzia e cun s'Autoridade pro s'Istrutzione Superiore. Custos finantziamentos los ant procurados ca b'at bisongiu de ismanniare su numeru de laureados cun abilidades in areas ispetzificas cunsiderende s'Àutu de sas Limbas Ufitziales 2003 e s'irlandesu comente limba ufitziale de sa UE. Ocannu s'autoridade de s'Istrutzione Superiore at presentadu una dimanda pro progetos relativos a s'espansione de cursos esistentes o a s'introdutzione de cursos noos in sas istitutziones de livellu 3. Su Ministru Ó Cuiv at decraradu: "Custu est unu passu agradessidu in sa creschida de laureados cun abilidades in irlandesu e at a agiuare s'Istadu a crompere sos obrigos suos pro su chi pertocat s'irlandesu comente limba ufitziale in sa UE." [_gmr_] + + + + ## Ite cherent sas fèminas mussulmanas + Su tzentru sondagios prus importante de sos Istados Unidos, Gallup, at pubblicadu sos resurtados de una chirca intitulada: What muslim want (ite cherent sas feminas mussulmanas). S'analisi, fata tramite 8 migia intervistas cun feminas chi istant in oto paisos a majoria mussulmana de s'Oriente Probianu, de s'Àfrica e de s'Àsia, teniat s'obietivu de contare cale sunt sas ambitziones de sas feminas mussulmanas. Dae sas rispostas essit a campu chi medas de sas intervistadas assotziant s'Otzidente a su cuntzetu de paridade intre sos sessos e chi desigiant mescamente de podere votare sena cunditzionamentos, traballare a foras dae domo e ghiare sa machina. Ma cussa casta de crotziada chi su mundu cristianu at incaminadu pro sos deretos de sas feminas non est bida bene e s'istereotipu de sa femina mustradu in sas pelliculas est cunsideradu pornograficu. Essit a pigiu chi su velu no est bidu comente un'ostaculu a s'isvilupu de sa femina e s'islam e sos balores religiosos e sotziales chi trasmitit sunt tennidos in cunsideru mannu. Chie pero truncat cun sa traditzione dae ue benit, belle mai agatat agiudu a s'internu de sas feminas de sa matessi comunidade. Diat tocare duncas de ghiare sa batalla abarrende in intro de sa sotziedade, critichende*la eja, ma chirchende in su matessi tempus de s'esponnere su prus pagu possibile a s'acusa de essere filotzidentale e inemigas de s'islam. Est su chi chircat de faghere su premiu nobel pro sa paghe iranianu Shirin Ebadi, avogadu, minetzada e controllada in patria in ue girat velada, cunforme a sa traditzione, chirchende de defendere sas feminas. [_fpn_] + + + + ## Torra su DDT contra a sa malària + Su vitzediretore generale de s'Organizatzione Mundiale de sa Salude pro HiV, Tbc e malaria, Annarfi Asamoah-Baah, at naradu chi ant a torrare a impreare su DDT pro nch'isperdere sa tzintzula anofele, torra presente in tzertos giassos, mescamente in Àfrica. A parrere de sos responsabiles de s'OMS non b'at perigulu pro sa gente si s'impreu est curretu, est a narrere limitadu a sas domos sena ghetadura massiva in sos campos. In su 1962 sa biologa americana Rachel Carson aiat publicadu su libru _Silent Spring_, Beranu Mudu, in ue naraiat chi su cumpostu chimicu noghet a s'ambiente e a sos omines; dae sos annos '70 istados meda ant cumintzadu a bi rinuntziare e in su 2004 su Tratadu pro sos Contaminantes Organicos Persistentes l'at proibidu francu una clausula chi nde permitit s'impreu in casu de maladias. Belle gasi paisos tropicales e subtopicales no ant mai sessadu de l'impitare. Su DDT, diclorodifeniltricloroetanu, sintetizadu dae Othmar Zeidler in su 1874, aiat fatu binchere in su 1948 su Premiu Nobel a su sientziadu isvitzeru Paul Hermann Muller, chi nd'aiat iscobertu sas propiedades insetitzidas. [_gmr_] + + + + ## Bombas illegales israelianas in Lìbanu + David Shearer, coordinadore umanitariu de sas Natziones Unidas, at decraradu chi si Israele non narat in ue at ghetadu sas bombas a budrone in Libanu b'at a cherrere meses e meses pro su traballu de bonifica. Custas bombas ant fertu gente cun una media de tres sa die, e su 90% l'ant isparadu a sa fine de s'urtima chida de gherra. De sas 350.000 sena esplodere sos omines de s'ONU nd'ant agatadu 17.000 ebbia. Dae cando su cunflitu est agabadu custas bombigheddas in colore de chinisu artas sa metade de unu bote de coca-cola ant fatu 15 mortos e 83 fertos. Dae Tiru su Tzentru de coordinamentu pro sas minas de su Libanu meridionale at acusadu a sos israelianos de lis aere dadu mapas de sos bombardamentos inutiles, giai chi non b'at coordinadas nen legenda. Custa situatzione est dannende s'economia libanesa ca sa presentzia de bombas in su sartu firmat s'atividade de sos massajos. S'istadu ebraicu finas a como s'est negadu de aere impreadu custas armas illegales. [_gmr_] + + + + ## Una bandera sola pro totu sos frisones + Dae paritzos seculos sos frisones bivent in istados diferentes in sa costera de su Mare de su Nord intre Danimarca e Fiandras. Pro cussu no ant mai tentu una bandera a cumone pro totu sos frisones chi bivent in sa banda olandesa e in sa tedesca. Custu como at a cambiare ca su _Groep fan Auwerk_ interfrisone presentat oe sa prima bandera interfrisona a sa cummemoratzione annuale de sa batallia de Warns (1345). "Craru chi est una chistione dilica, narat su portaboghe de su _Groep_ Siwert Reinarda. In su 2004, in un'addobiu cun frisones de ogni giassu in s'isula de Helgoland, nos amus pregontadu pro ite non tenimus una bandera a cumone, e amus detzididu de nde disignare una." Su grupu _Auwerk_ at pedidu agiudu a su cussigiu frisone de s'araldica e at disignadu una bandera, chi rapresentat sos colores e sos simbolos de sos diferentes simbolos e banderas frisones. Su modellu sunt sas banderas iscandinavas. S'oro simboligiat sa terra saliosa cun culugrassu, trigu o coltza. B'at puru fogias de corcoriga de abba, a s'ispissu cunfundidas cun coros, simbolu de sa Frisia otzidentale. Su _Groep fan Auwerk_ presentat sa bandera a su Cussigiu Mannu Frisone e in s'ierru l'at a presentare in sa banda tedesca. Su _Groep_, chi s'annu coladu at produidu adesivos FRL pro sas machinas, at pedidu a sos politicos de permitere s'impreu de Frisone imbetzes de Olandesu in sa natzionalidade in sos documentos ufitziales de s'istadu olandesu. [_gmr_] + + + + ## Incuinamentu in sas tzitades alpinas + Est allarme incuinamentu puru in sas tzitades de s'arcu alpinu: in sos urtimos annos sos valores de ozonu e prueres fines (Pm10) sunt creschidos e sighint a creschere. Est su chi est essidu a pigiu in Aosta a sa presentada de sa chirca Transalp Air, fata totu paris dae sas agentzias ambientales de Val d'Aosta, de sos cantones isvitzeros de Vaud, Valais e Ginevra e de su Dipartimentu frantzesu de Ain, Savoie e Haute Savoie tramite 50 istatziones de rilevamentu. "Custu traballu de chirca, at cummentadu s'assessore a s'ambiente de sa Val d'Aosta Alberto Cerise, sutaliniat s'importantzia de una collaboratzione internatzionale in chistiones de incuinamentu chi non las podent afrontare petzi sas colletividades locales solas." In su 2005 in Ginevra su livellu de ozonu nch'at coladu de 10 bias su liminargiu de informatzione, est a narrere su limite chi coladu est perigulosou pro sa salude umana, Aosta imbetzes at fatu registrare sos prus livellos artos de prueres fines colende*****nche 56 bias sos limites pro die, in fatu b'est Losanna cun 19 bias. Signales positivos arribant imbetzes dae sas rilevatziones de su biossidu de azotu, chi in s'urtima decada at minimadu mescamente in sas tzitades, pro more de sa difusione de su catalizadore. [_gmr_] + + + + ## Campagna pro s'afortimentu de su gallesu + Sa _Cymdeithas yr Iaith Gymraeg_ (Sotziedade pro sa limba gallesa) at presentadu sa prima petitzione sua in linia. Sa sotziedade pedit a su Guvernu gallesu de dare un'istatus prus mannu e unu defensore tzivicu a sa limba (simile a su Cummissariu de sa limba irlandesa) paris cun deretos fundamentales chi permitant a totus in Galles de imparare su gallesu, essere istruidos in gallesu e essere a tretu de impreare sa limba in totu sos aspetos de sa bida. Sa _Cymdeithas_ est collende numenes in pabiru dae carchi mese e los at a sighire a collire siat in pabiru siat in linia finas a sas primas dies de santandria cando b'at a aere un'atzione de sensibilizatzione in s'Assemblea Natzionale in Cardiff. Sa campagna at fatu unu passu a dae in antis importante in s'istade, cando Adam Price de su Plaid Cymru, Eleanor Burnham de su Partidu Liberaldemocraticu e Lisa Francis de su Partidu Cunservadore ant faeddadu in favore de un'afortimentu de sa legislatzione atuale. [_gmr_] + + + + ## VERSIONE IN PDF + + + + ## Morta a balla fèmina sìmbolu de sa luta antitalebana + Ant mortu a Safia Amajan, sa responsabile de sas chistiones feminiles in sa provintzia de Kandahar. L'ant isparada duos omines in moto cando fiat leende unu tassi pro andare a traballare. Aleem Siddique, portaboghe de sa missione assistentzia de s'ONU in Afganistan, at naradu chi sa vitima fiat in prima linia pro garantire sa paridade a sas feminas afganas. Amajan, ex professora, aparteniat a sa minoria isciita e teniat cuddu incarrigu dae su 2002; aiat denuntziadu sa situatzione feminile suta de su regimene talebanu e aiat pedidu, sena essere acuntentada, protetzione a su guvernu. Kandahar est sa tzitade dae ue fiat cumintzada s'ofensiva de sos Talebanos in su 1996. [_gmr_] + + + + ## Cumpromissu pro su gaèlicu iscotzesu in sas iscolas + S'istrutzione in gaelicu at a abarrare optzionale in sa prus comunidade vitale de sos _Gaidhealtachd_ (zonas de limba gaelica) iscotzesos; l'at detzididu su comitadu pro s'istrutzione de su Cussigiu de sas Higlands. S'iscola de Sleat in s'isula de Skye at sa essere iscola in gaelicu ma cun un'unidade in inglesu. Unu grupu de babbos e de mamas at pedidu chi siat un'iscola totu in gaelicu: s'area est unu tzentru propulsivu pro s'atividade gaelica, cun su _College _natzionale iscotzesu _Sabhal Mor Ostaig_, e sa majoria de sos pitzinnos istruiduos in custu idioma. Sos promotores creent chi un'iscola totu in gaelicu potzat agiuare sas abilidades linguisticas de sos iscolanos e afortire sa limba in sa comunidade. Àteros membros de sa comunidade sunt contra ca pessant chi un'iscola gaelica potzat creare divisiones locales. Finas a como s'istrutzione in gaelicu est istada possibile pro more de su voluntariadu de babbos e mamas dispostos finas a faghere biagios longos pro nch'acumpangiare sos pitzinnos a iscola. Si aerent decraradu su de Sleat istitutu gaelicu imbetzes, como diat tocare a sos sustenidores de s'inglesu a nch'andare a iscolas foras de sa bidda, comente capitat in sos _Gaeltacht_ irlandesos e in Galles. Àtera una autoridade, _Comhairle nan Eilean Siar_, at rinuntziadu ocannu a decrarare duas iscolas dedicadas a su gaelicu pro s'opositzione locale. [_gmr_] + + + + ## Partidu botswanesu in defensa de sos boscìmanos + Su Partidu de su Cungressu de su Botswana, BPC, de opositzione, at cundennadu s'isfratu de sos Boscimanos dae sa _Central Kalahari Game Reserve_ chertu dae su guvernu. Su BCP at fatu como pagu tempus una missione investigativa in sa riserva e in sos campos de reinsediamentu pro consultare a sos Boscimanos in deretura. Kesitegile Gobotswang, capu de sa missione e presidente de su BCP, at decraradu chi sos Boscimanos non cherent assimilados e integrados a mala bogia in sa sotziedade dominante de su paisu. At fatu puru un'apellu a su guvernu pro reconnoschere chi sos Boscimanos sunt su populu indigenu de su Botswana. Segundu s'iscuadra in missione, su tramudu at tentu costos sotziales, economicos e culturales mannos a beru. Gobotswang at afirmadu chi s'impositzione de un'istile de bida nou a unu populu lu diat podere distruere e at sutaliniadu sa suferentzia de sos Boscimanos in sos campos a ue nche los ant mandados, logos in ue "s'abusu de bevandas arcolicas at giutu a un'aumentu de violentzia e in ue s'arriscat s'estintzione de sa limba issoro". Segundu sos imbiados in missione non b'at apidu una negotziatzione reale intre su guvernu e sos Boscimanos e sas proas collidas denegant sena duda sas decraratziones de _Ditshwanelo_, s'organizatzione locale pro sos deretos umanos, chi acusat sa campagna pro-Boscimanos de _Survival_ de aere fatu collassare sas tratativas. Su raportu narat chi _Survival_ est intervennida cando giai sos negotziados fiant fallidos. [_gmr_] + + + + ## Cundennadu a 27 annos Krajisnik + Su Tribunale penale pro sa ex Jugoslavia oe at cundennadu su serbu-bosniacu Momcilo Krajisnik a 27 annos de presone, ma l'at assoltu dae s'acusa de genotzidiu. + Krajisnik fiat istadu acusadu de essere unu de sos organizadores de sa pulitzia etnica in sa gherra de Bosnia intre su 1992-1995. + In sa sententzia leghida dae su giuighe Alphons Orie si decrarat chi Krajisnik est curpevole de persecutziones, mortes e deportatziones in sa gherra in Bosnia Herzegovina. + Ma pro sa Camera Momcilo Krajisnik non at partetzipadu a su genotzidiu. Su procuradore aiat, imbetzes, dimandadu s'ergastolu, ca pro issu Krajisnik fiat curpevole siat de genotzidiu siat de aere organizadu cun Slobodan Milosevic e Ratko Mladic mortes e persecutziones meda durante sos atacos a tzitades e biddas bosniacos. [_sch_] + __ + __ + __ + + + + ## Arrestados agentes russos in Geòrgia + Sa politzia at arrestadu bator agentes de sos servitzios segretos militares russos paris cun deghe georgianos acusende*los de provocatziones antinatzionales. Su Ministru de s'Internu Vano Merabishvili at decraradu chi sos arrestados fiant collende informatziones subra de infrastruturas portuales e ferruviarias e de partidos de opositzione. In prus su presidente Mikhail Saakashvili at torradu a insediare in su Bacu de Kodori su guvernu filogeorgianu de s'Abkatzia disterradu dae su 1993 in Tblisi. Sa Russia e sos Abkazos, chi sunt indipendentes de facto dae sa Georgia dae su 1992, si sunt lamentados de ambas atziones. [_gmr_] + + + + ## 26-09-06 Die Europea de sas Limbas + In ocasione de sa die europea de sas Limbas cherta dae su Cussigiu de Europa e dae sa Cumissione europea, in Nugoro b'at apidu un'addoviu pro torrare a faeddare de sas minorias, de su multilinguismu e de sa diversidade comente balore pro s'unidade. + A s'eventu, organizadu dae su Cunsortziu Universitariu de Nugoro e dae s'Universidade Autonoma de Bartzellona in sos locales de su Litzeu Linguisticu Maria Immacolata de Nugoro, sunt intervennidos Aureli Argemi e Maria Areny dae su Ciemen de Bartzellona, Carli Pup de Radio Onde Furlane dae Friuli, e Diegu Corraine dae sa Sardigna, chi at fatu de organizadore e de moderadore in beste de diretore de su master de tradutzione fatu cun sas Universidades catalana e nugoresa. + Aureli Argemi at postu in craru s'importantzia de sa diversidade comente balore generale chi podet ponnere in su matessi livellu totu sos populos de Europa e de su mundu: totus diferentes, duncas totus uguales in sa matessi cunditzione. + Maria Areny at faeddadu de s'aspetu prus mediterraneu de sa chistione. Su Mare Nostrum, comente su restu de su continente europeu, presentat diversidades chi galu istentant a essere reconnotas e balorizadas, mescamente in s'Africa de su nord. + Carli Pup at batidu s'esperientzia radiofonica de su Friuli. Sos medias podent dare a beru un'agiudu mannu a sa causa de sas minorias pro more de sa difusione e a sa popularidade de trasnissiones chi dant prus importu a sa limba, mescamente si sunt fatas in limba. + Diegu Corraine at faeddadu de sa situatzione in Sardigna e de s'importantzia de custa die de cunfrontu pro cunprendere ite tocat a faghere galu pro essere prus presentes in Europa. + Interessante meda est istadu peri s'interventu de sas autoridades e mescamente de su rapresentate de sas politicas iscolasticas de s'Assessoradu de sa Cultura e Istrutzione de sa Regione sarda Bachis Porru, chi at repitidu sos intentos oramai craros de sa politica lnguistica regionale: afortire sa limba in onni ambitu, aministrativu e iscolasticu. + + + + ## Una fèmina presidente de s'Athletic Bilbao + Ana Urkijo est sa prima femina presidente de s'iscuadra de fubalu de s'Athletic Bilbao, a pustis de sas dimissiones de Fernando Lamikiz. Custa abogada bilbaina est figia de Rufino Urkijo, vitzepresidente intre su sos annos '70 e '80, e est istada puru sa prima femina a faghere parte de su diretivu de sa sotziedade basca in su 1990, deghe annos a pustis de su cambiu de sa norma chi proibiat a sas feminas de essere sotzias e lis permitiat de essere abbonadas ebbia. Tenet sa tessera de s'Athletic dae su 1969, cando at cumintzadu a andare a s'istadiu San Mames cun su babbu. Sa neopresidente tenet unu compitu difitzile ca sa situatzione de sos biancos-rujos est grave: in sos urtimos duos campionados sos Leones, gasi lis narant, sunt semper in una positzione de classifica bassa, s'iscuadra giogat male e b'at apidu bator allenadores diferentes. [_gmr_] + + + + ## Sa Rùssia minetzat sa Shell pro dannos ambientales + Su capu de su servitziu de controllu ambientale russu Oleg Mitvol, at decraradu chi sas autoridades de s'istadu cherent cumintzare un'atzione giuditziaria contra a s'industria petrolifera angloolandesa Shell, pro aere cajonadu dannos ecologicos a s'isula de Sakhalin. "Cherimus un'inchesta pro ogni arbore distrutu e pro ogni frumene incuinadu", at naradu Mitvol, "gasi s'impresa at a firmare s'atividade sua barbara". "Sos traballos in s'oleodotu non podent sighire. Su progetu cheret firmadu." at agiuntu in fines. S'isula possedit una riserva de petroliu de 45 milliardos de bariles. Su Sakhalin 2 est unu progetu mannu de 15,8 milliardos de sa Shell, chi nde tenet su 55%, de sa Mitsui, cun su 25% e de sa Mitsubishi cun su 20%, pro fraigare su prus impiantu petroliferu mannu de su mundu, capassu de produire finas a 9,6 tonnelladas de combustibile a s'annu, diretu mescamente a su mercadu asiaticu. Sa multinatzionale si difendet e narat chi non tenet nudda de cuare. Unos cantos analistas pessant chi s'operatzione siat totu un'iscusa de sa Russia pro torrare a negotziare sos cuntratos petroliferos. [_gmr_] + + + + ## Unicef: Raportu nou "Progress for Children" + Dae su 1990 a oe prus de 1,2 milliardos de pessones ant tentu sa possibilidade de godire de unu de sos benes prus importantes: s'abba. Gasi narat su raportu UNICEF _"Progress for Children" (PFC)_, dedicadu a s'argumentu de s'abba e de sos servitzios igienicu-sanitarios. + Su raportu leat in cunsideru sos progressos fatos pro su chi pertocat su de sete de sos _"Obietivos de Isvilupu de su Millenniu"_ chi previdet de ismesare intro de su 2015 sa pertzentuale de pessones privas de s'atzessu sostenibile a s'abba potabile e a sos servitzios igienicu-sanitarios minimos. + Dae su 1990 a su 2004 s'atzessu a s'abba potabile est creschidu, a livellu mundiale, dae su 78 a s'83%. In America Latina e Caraibos e in s'Asia meridionale s'obietivu leadu pro s'abba potabile at a essere realizadu cun belle 10 annos de antitzipu.[_zls_] + + + + ## Su galitzianu in sas universidades istràngias + Sa Segreteria Generale de Politica Linguistica at rinnovadu sas cunventziones cun sas universidades de Bartzellona, Deusto, Complutense de Madrid, Paisu Bascu e Salamanca, in Ispagna, Bahia (Brasile), Algarve, Lisbona e Minho (Portugallu), Sorbona (Parigi), Padua (Italia), Heildeberg e Tubinga (Germania), Birmingham, Oxford, Stirling e Bangor (Regnu Unidu) e Varsavia (Polonia). In custos urtimos duos casos sunt cunventziones noas. Sos acordos ant a permitere de dare continuidade a s'insegnamentu de sa limba e de sa cultura galitziana in sos pranos de istudiu de custas universidades e de organizare atividades de promotzione, chirca e difusione de s'idioma tramite cunferentzias, seminarios, cungressos o mesas tundas. In prus, sas universidades s'impignant a dare a sos professores letores un'ufitziu e s'impreu de sas installatziones a disponimentu de sos professores residentes. Su Tzentru de Istudios Galitzianu, organismu fundadu in su 1994 dae sa _Consellaria de Educacion e Ordenacion Universitaria _de sa _Xunta_ galitziana e dae s'Universidade Nova de Lisbona, at a essere su puntu de riferimentu de totu sas atividades in sas diferentes universidades. [_gmr_] + + + + + ## Creschet su nùmeru de iscolas in limba brètona + _Ofis ar Brezhoneg_, s'Ufitziu de sa Limba Bretona, comunicat una creschida de su 6,5% pro s'annu iscolasticu nou in su numeru de iscolas bilingue e de immersione, ma sa tendentzia atuale no at a permitere de crompere a s'obietivu de su Guvernu Regionale de 20.000 istudiantes pro su 2010. Sas istruturas noas sunt chimbe cun su modellu publicu bilingue _Diw Yezh_, in Briec, Daoulas, Queven e Landerneau, tres cun su modellu catolicu bilingue _Dihun_ in Melrand, Plouarzel, Plouvron e duas cun su modellu de immersione _Diwan_ in Chapelle Neuve e Louannnec. Como b'at un'istrutzione bilingue in 157 istitutos de 114 biddas, s'8% de sas comunas de sa regione. Totu sas iscolas sunt in sa banda otzidentale. Sos iscolanos cun un'istrutzione bilingue o de immersione ocannu sunt 11.090, cando chi s'annu coladu fiant 10.407. Pro arribbare a sa cuota de 20.000 intro de bator annos bi diat cherrere una creschida annuale de su 15%. Sos pitzinnos chi frecuentant cursos in limba bretona sunt su 2% de totu sa populatzione iscolastica de Bretagna. [_gmr_] + + + + ## Arriscu ambientale in Astùrias + Treighi grupos ecologistas ant pedidu a su Ministeriu de s'Ambiente de non ponnere mente a sa proposta de s'Esecutivu asturianu de artziare sos deretos de emissione de CO2 de sas impresas regionales prus mannas in su pranu disignadu dae su Guvernu tzentrale pro crompere s'acordu de Kyoto, ca, a parrere de custas entidades, custas impresas nche colant giai sa cuota assignada. In prus sunt pessamentados pro sas atziones prevididas pro s'isvilupu industriale de sas Asturias in ue b'at tzentrales de gas, un'inchinisadore, un regassificadore e un tzementifitziu. Sos assotzios firmatarios de sa dimanda ant asseguradu chi in sos urtimos bindighi annos sas emissiones de gas de efetu serra sunt creschidas in sas Asturias de su 32% cando chi deviant creschere de su 15% ebbia. [_gmr_] + + + + ## Istatutu Aragonesu: leges noas pro sas limbas minoritàrias + Su presidente de su Guvernu aragonesu e segretariu generale de su PSOE aragonesu, Marcellino Iglesias, at asseguradu oe s'aprovatzione de una normativa autonomistica subra de sas limbas minoritarias de sa comunidade, in su segundu e urtimu turnu de interventu in su Cungressu de sos Deputados, in ue est prevista s'aprovatzione de sa lege de riforma de s'Istatutu de Autonomia. + Marcellino Iglesias at amintidu chi s'Istatutu aprovadu in s'82 fiat "limitadu meda" e, difatis, aiat impostu sa "bia lenta" in su caminu pro s'autonomia. [_zls_] + + + + ## Epidemia misteriosa in Pànama + Un'epidemia at fatu a su mancu ses mortos in Panama in sas urtimas chimbe dies. Àteras ses pessones sunt ricoveradas in isolamentu pro custa sindrome acuta agressiva. Sos sintomos sunt calentura, diarrea, dolore de conca e debilesa, chi in una chida cajonant insufitzientzia renale e complicatziones neurologicas chi giughent a sa paralisi de sa cara e de sas estremidades. Su Ministeriu de sa Salude at pedidu agiudu a su _CDC_, su Tzentru Controllu e Preventzione Maladias de sos Istados Unidos imbiende*li mustras de sos mortos. Sas vitimas teniant prus de 60 annos e sufriant de problemas renales e de ipertensione. Sas zonas interessadas sunt s'area metropolitana, Panama ovest, San Miguelito e sa provintzia de Cocle. [_gmr_] + + + + ## Naschet Sardegna Radio + S'idea naschet cun sa boluntade de cunsentire a sos Sardos, mescamente a cuddos emigrados, de tennere a disponimentu cun fatzilidade su patrimoniu musicale de sa terra nostra e de permitere a istudiados e curiosos de s'acurtziare a sa musica sarda cun discansu e comodidade. + In pratica un'archiviu dinamicu e semper in creschida chi cun programas tematicos agiuat chie si siat a cumprendere su mundu meravigiosu e istremenadu de sa musica sarda. + Luego su situ at essere cunsultabile peri in sardu, cosa chi at a dare prus visibilidade a sa limba.[_zls_] + + + + ## Noas bonas pro sos bascos frantzesos + At a essere normalizada sa cooperatzione intre Iparralde e Euskadi. Dae nadale de ocannu su guvernu de Euskadi e s'Ufitziu de sa limba basca de Iparralde, OPLB, ant a cumintzare unu protocollu cumpletu de cooperatzione pro su bascu. S'obietivu est de definire una collaboratzione interlacanas intre bascofonos chi istant in duos istados diferentes, e mescamente de agiuare s'isfortzu de sos de Iparralde. Su prefetu de sos Pireneos Atlanticos at partetzipadu a s'addobiu preparatoriu de Donostia su 13 coladu. Est istadu su primu cuntatu intre s'autoridade regionale frantzesa e su Guvernu autonomu bascu. S'OPLB tenet autonomia legale e finantziaria dae nadale de 2004; su presidente Max Brisson aiat annuntziadu in s'atongiu de su 2005 unu pranu de recunchista pro sa limba. S'obietivu de sa collaboratzione est de fomentare s'impreu de s'_euskara_ a pustis de annos de declinu causados dae sa politica frantzesa de israighinadura. Su diretore de s'Ufitziu Jean-Claude Iriart sutaliniat chi su 25% ebbia de sa populatzione faeddat su bascu. Imbetzes in sa banda ispagnola est coufitziale paris cun su castiglianu. In 25 annos est istadu recuperadu s'impreu de s'_euskara_ in sa bida publica, mescamente in sas iscolas, in ue b'at tres modellos de insegnamentu. In logos in ue sa limba si nche fiat isperdende, che a sa provintzia de Àlava, como si podet intendere, in sa capitale Gasteiz, su bascu faeddadu dae pitzocos chi sos babbos e sa mamas faeddant petzi s'ispagnolu. Custu non capitat in Bayona, mancari apant proadu a cambiare sa situatzione assotzios linguisticos agiuados dae su Guvernu de Euskadi. Sas cosas pero parent megioradas dae su 1999, cando su Cussigiu de sos Pireneos Atlanticos at detzididu de sustennere siat s'otzitanu siat su bascu. [_gmr_] + + + + ## Sa limba sarda in sa famìlia e in sa sotziedade | Sa Lege 482/99 e sa Limba sarda + RELATORES Tina LOI @@ -46054,9 +70540,14 @@ UFÌTZIU DE SA LIMBA SARDA + + + ## Legendariu de Santas Virgines... / Roma 1627 + S'AUTORE, S'ÒPERA, SA LIMBA, SOS TEMPOS, SOS LOGOS + RELATORES Heinz Jurgen WOLF @@ -46073,15 +70564,35 @@ Giorgio MURINO ASSESSORE DE SA CULTURA DE SA PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA + Organizatzione: PROVÌNTZIA DE S'OGIASTRA, COMUNA DE TRIEI + + + ## S'Irlanda càmbiat sa denominatzione geogràfica + Sa sotziedade editoriale dublinesa Folens nch'at a dogare dae ghennargiu sa denominatzione Ìsulas Britannicas dae sos atlantes. Su babbu de un'istudiante si fiat lamentadu cun su ministru de s'educatzione Mary Hanafin narende chi s'Irlanda est indipendente dae su 1922 e duncas non faghet prus parte de su Regnu Unidu; pro cussu sa Republica non tenet perunu ligamene cun su mundu britannicu. Su ministru l'aiat cussigiadu de nde faeddare cun su professore de geografia. E propiu unu professore at postu su problema a su diretore generale de sa Folens John O'Connor. Dae s'annu chi benit, duncas, in sos atlantes irlandesos s'Irlanda no at a essere prus un'isula britannica; in sos testos publicados dae sa matessi editoriale in su Regnu Unidu imbetzes, sas Ìsulas Britannicas ant a sighire a esistere. [_gmr_] + + + + ## Iscoberta archeològica in Mèssicu + Sos archeologos messicanos ant iscobertu un'artare e un'iscultura monumentale aztecos in Tzitade se su Messicu, in sa zona in ue bi fiat su tzentru de sa capitale indigena Tenochtitlan, durante sos traballos de ammodernamentu in su Museu de su _Templo Mayor_. S'artare est de su tempus de s'imperadore Moctezuma I (1440-1469) e in sa base giughet duos frisos chi rapresentant su deus de sa proja Tlaloc e una deidade de sa massaria. In terra b'aiat ofertas: conchigios, crogas e resugios de copale. S'iscultura, dedicada semper a Tlaloc, de pedra rosa de sos Andes, est larga 3 metros e mesu, in artu est decorada e in bassu b'at unu tretu cofudu, forsis pro bi ponnere sas ofertas. Sa datatzione diat devere essere 1505-1521. Sos istudiosos ant definidu s'iscoberta "sena pretzedentes". [_gmr_] + + + + ## eja 3 2010 + versione pdf + + + + ## Anna Politkovskaja ochìida in Mosca + Eris, in Mosca est istada ochiida Anna Politkovskaya, giornalista russa chi durante sa gherra in Tzetzenia aiat denuntziadu sos abusos de sas trupas federales. L'ant morta a corfos de pistola in s'intrada de su palatzu in ue istaiat, in su tzentru de sa capitale russa. Sa Politkovskaya fiat naschida in New York in su 1958 dae funtzionarios sovieticos chi traballaiant in s'Onu. @@ -46090,61 +70601,166 @@ At iscritu medas libros. In mesu de custos, unu de sos prus connotos, bortadu in italianu, est "Cecenia. Il disonore russo", chi nois amus presentadu in sas paginas de TN: + + + ## Petròliu serbu in su Danùbiu + Sas autoridades serbas ant ammitidu chi b'at apidu una fua de una cantidade indeterminada de petroliu serbu in su Danubiu dae unu depositu de sa sotziedade petrolifera serba Nis de Prahovo a sudest de Belgradu. L'at fatu a ischire sa radiu B92 chi at tzidadu sa decraratzione de su diretore de sas Abbas serbas Nikola Marjanovic, chi at naradu chi sa magra de petroliu est longa 300 metros e larga 50. Segundu s'agentzia Fonet sos datos los at cunfirmados finas su Ministeriu de sa Massaria, abbas e litos. Sas autoridades bulgaras ant faeddadu de una magra de produtos petroliferos longa una sessantina de chilometros e larga unos 300 metros chi dae s'ala serba falaiat a chirru de s'ala rumenu-bulgara de su Danubiu. Su Ministeriu rumenu de s'Ambiente at acusadu sa Serbia de aere cajonadu custu intzidente e at criticadu a Belgradu ca no at informadu sos istados probianos. [_gmr_] + + + + ## Catalugna-Euskadi 2-2 + Pasqual Maragall e Juan Jose Ibarretxe, presidentes de Catalugna e Paisu Bascu, ant pedidu s'ufitzialidade pro sas seletziones isportivas de sas natziones issoro in s'intervallu de sa partida giogada eris in su Nou Camp, presentes 56.354 ispetadores. Maragall at naradu chi "giai chi s'istatutu narat chi sa Catalugna est una natzione, devimus tennere una seletzione natzionale". Sos duos politicos isperant de bidere una die custa partida in una cumpetitzione internatzionale, comente podet essere unu mundiale. Sos giogadores de ambas iscuadras ant espressadu cun manifestos su disigiu pro su reconnoschimentu de sas seletziones. Cun sos billetes sunt istadas regaladas mallieddas tzelebrativas de s'eventu, de sa prataforma "Pro su deretu de detzidere". Sa partida est finida 2-2 cun gol de Aduritz e Llorente pro sos bascos e de Verdu e Luque pro sos catalanos. [_gmr_] + + + + ## P&R;] «in pessone» NON "de pessone" + Si narat «in pessone» NO "de pessone", es.: A sa riunione, su presidente s'est presentadu in pessone. + + + + ## P&R;] «famìlia» NON "famìglia, famìllia" + EI: "**familia**" + NONO: "fa_miglia, famillia_" + Resone: benit dae s'isp._ familia_. + In documentos sardos antigos, dae su lat. FAMILIA, tenimus_ famigia_,_ famiia_, ma oramai non sunt proponibiles. + + + + ## P&R;] «elencu» NO "elenco" + EI:** elencu** (es.:_** elencu telefonicu**_) + NONO:_ elenco_ + Resone:** elencu** est s'addatamentu normale dae ITA_ elenco_, chi benit dae su lat. med. ELÈNCHUS, dae su gr. ÈLEGCHOS, dae ELÈGCHO,_ esamino_. + A dassare "_elenco_" est sinnale de passividade linguistica a cunfrontu de s'italianu. S'addatamentu, in sardu, cun sa -**u** finale, in custu e in ateros casos (finas si si tratat de cultismos reghentes),_ est giustificadu dae sa -**u** finale latina originaria_. Si nono, totu sos cultismos modellados in s'italianu, diant devere agabare semper cun sa -**o**, cosa chi andat male. + + + + ## P&R;] «ministèriu» NON "ministeru" + EI:** ministeriu**,** ministeriale** + NONO:_ ministeru_ + Resone: sunt cultismos influentziados dae isp._ ministerio_,_ misterio_, etc., chi benint dae lat._ MINISTERIUM, MISTERIUM_ + + + + ## P&R;] «artesanu, artesania» NO "artigianu, artigianadu" + EI:** artesanu**,** artesania** = italianu_ artigiano_,_ artigianato_ + _ _ + NONO: _artigianu_,_ artigianadu_ + _ _ + Resone: benit dae isp._ artesano_ (chi benit dae ita._ artigiano_) e_ artesania_. + + + + ## Greenpeace: Ambiente e tecnologias noas no andant de acordu + S'assotziu ambientalista Greenpeace at publucadu custas dies un'istudiu importante cunfirmende chi in tzertos elaboradores difundidos meda in Europa sunt presentes sustantzias incuinantes de primu livellu. + S'istudiu si cramat "Toxic Chemicals in Computers Exposed" e at leadu in cunsideru sos modellos de Acer Aspire 5670, Apple MacBook Pro, Dell Latitude D810, s'HP Pavilion dv4000 e su Sony Vaio VGN-FJ. + Sos prus incuinantes pero resurtant sos Apple e sos HP, in prus, b'at de ponnere in craru un'ateru problema: sas iscorias. Difatis, s'incuinamentu no abarrat petzi in Europa, sas iscorias a dolu mannu sunt imbiadas a totu sos continentes de su mundu, e mescamente a sos istados sutasvilupados chi las manigiant in manera isballada. + A custu propositu pero, sas ditas prus importantes comente sa Apple ant dadu sa disponibilidade issoro pro gherrare contra a custu problema. [_zls_] + + + + ## VII Congreso Latinoamericano de Educación Intercultural Bilingüe + Sas limbas de sos populos indigenos in su prus de su mundu sunt arrischende de morrere pro su minomongiu de faeddadores e de su protzessu de urbanizatzione, in America Latina e Africa. Custu est su chi est istadu naradu in sa de tres dies de su "Congressu Latinoamericanu de Educatzione Interculturale Bilingue" ospitadu in Bolivia cun sa presentzia de 600 delegados. + Sos istudiosos ant postu in craru chi 6000 sunt sas limbas originarias e chi sa metade de custas at a morrere dae inoghe a chentu annos. + Pro ponnere mediu a custa situatzione est istadu propostu de abivare custas limbas, mascamente cussas prus pagu faeddadas, dende∙lis su logu chi meritant in su mundu de oe, in internet pro narrere. + Onni limba cando morit est difitzile a la torrare a bida, custa est sa sustantzia de s'addoviu. Sa Bolivia tenet unu patrimoniu linguisticu de 36 limbas pro ateretantos populos indigenos chi sunt in perigulu, e est mustrende una sensibilidade particulare a custas tematicas.[_zls_] + + + + + ## Euskadi: sos funtzionàrios de s'Istadu devent faeddare euskera + Sos partidos chi sustenent su Guvernu bascu, ant presentadu una proposta in su Parlamentu regionale ue pedint a su Guvernu de Ispagna chi leet sos provedimentos netzessarios pro chi sos funtzionarios de Istadu chi traballant in Euskadi siant a tretu de faeddare e iscriere a sos tzitadinos in euskera gasi comente in ispagnolu. + Sos politicos bascos ant peri pedidu chi sos simbulos de Istadu amustrent s'esistentzia de prus idiomas ufitziales (numene de Istadu, francubullos, documentos de identidade, pasaportos, etc.) e pedint su rispetu pro sos deretos linguisticos de sos tzitadinos bascos e de sas leges de normalizatzione. [_zls_] + + + + ## Decraratzione internatzionale de agiudu a su protzessu bascu + Ses personalidades internatzionales ant firmadu unu documentu, presentadu eris in Lisbona, in ue animant sas duas partes in cunflitu, sa basca e s'ispagnola, a sighire in su protzessu de paghe. Sos ses sunt sos ex presidentes de sas republicas italiana e portughesa Francesco Cossiga e Mario Soares, su premiu Nobel pro sa paghe argentinu Perez Esquivel, su fundadore de su Partidu de sa Rivolutzione Democratica messicanu Cuauhtemoc Cardenas, su segretariu de sa coalitzione de guvernu sudafricana Kgalema Motlanthe e su natzionalista nordirlandesu Gerry Adams. Sos firmatarios pedint chi siant istangiadas sas fertas de su cunflitu cun su balsamu de sa responsabilidade politica, finas a nd'irraighinare causas e efetos e cunsiderant su dialogu comente s'unica aina pro risorvere sos problemas politicos. Sutaliniant tres aspetos importantes de su cuntestu nou in su Paisu Bascu: s'abertura de una bia de comunicatzione intre Guvernu ispagnolu e ETA; sa boluntade de Zapatero de rispetare sa detsisione de su populu bascu; sos primos passos fatos dae sas fortzas sotziales e politicas in Euskal Herria. In fines sos autores de sa decraratzione si ponent a disponimentu pro dare totu s'agiudu possibile a sas initziativas democraticas pro lograre sa paghe. [_gmr_] + + + + ## Su whisky iscotzesu como est bilìngue + Su presidente de su Partidu Natzionalista Iscotzesu Ian Hudghton est tzelebrende unu votu in su parlamentu europeu de eris chi at a permitere su reconnoschimentu de _uisge beatha Albannach_, whisky iscotzesu in gaelicu, in sa legislatzione europea. Sa votatzione pertocaiat s'etichetatura de tzertos arcolicos, e tutelat su _Scotch_ dae imitatziones; su votu allargat custa tutela a sa denominatzione puru, ponende su whisky iscotzesu in sa matessi situatzione de s'irlandesu. Hughtdon at cumentadu: "Podimus brindare dae Brussellas a Benbecula pro tzelebrare custa vitoria simbolica in su parlamentu europeu. Unas cantas marcas de whisky tenent giai s'eticheta in gaelicu e como b'est finas sa tutela legale pro sas paraulas _uisge beatha Albannach_, comente capitat in Irlanda. Como podimus gosare de sa bevanda natzionale iscotzesa paris cun sa limba natzionale iscotzesa." [_gmr_] + + + + ## Mau Mau contra a su Regnu Unidu + In sos annos '50 sos colonos britannicos aiant espropriadu sa terra de sos indigenos. Intre sos prus dannados dae custas operatziones sos Kikuvu, chi aiant fundadu su movimentu natzionalista de sos Mau Mau, chi nde faghiat parte finas su chi a pustis est istadu presidente de su Kenya, Jomo Kenyatta. Sa rebellia, cumintzada in su '52, est finida in su 1959. Acusados de terrorismu pro s'eliminatzione de deghinas de familias britannicas e de 2.000 africanos cunsiderados collaboratzionistas, sos Mau Mau sunt istados a pustis vitimas de sa repressione. In deghe annos de gherra sos mortos sunt istados: 32 biancos, 200 sordados e politziotos e 11.000 kenianos. Como una deghina de ex Mau Mau at acusadu su guvernu de su Regnu Unidu de torturas chi lis ant cajonadu lesiones permanentes. Sos abogados cherent mutire a testimongia a Caroline Elkins, chircadora universitaria americana e autora de su libru _Imperial reckoning: the untold story of Britain's gulag in Kenya_, in ue narat chi 100.000 kenianos sunt mortos in sos campos de cuntzentramentu pro sas torturas. Martyn Day, abogadu inglesu de sos ex gherrilleris, at a presentare su casu in sa Corte Arta de Londra su 20 de santugaine, anniversariu de s'arrestu de Keniatta. S'abogadu kenianu Paul Muite narat chi non sunt pedende petzi un'indennizu, ma cherent chi Londra amitat sas faltas suas. Charley Williams, portaboghe de s'ambasciada britannica in Kenya at decraradu chi cun s'indipendentzia su guvernu kenyanu at ereditadu totu sas responsabilidades de su guvernu coloniale. Si su ricursu at a finire in tribunale b'at a aere polemicas in Kenya ca sos Mau Mau aiant mortu prus kenyanos chi non europeos. [_gmr_] + + + + ## L] «Limbas minoritàrias e unidade europea» + A 25 annos dae s'aprovatzione de sa risolutzione subra sa Carta de sas limbas e culturas regionales e una Carta de sos deretos de sas minorias etnicas dae parte su Parlamentu europeu, a parrer de su presidente de su Cussigiu regionale Alessandro Tesini, b'at bisongiu de una ricontestualizatzione de cussu atu fundamentale chi at dadu una moida e est istadu unu puntu de riferimentu pro s'integratzione e s'unidade europea. + Gasi, cun custas paraulas est incumintzadu s'addoviu in sa sala Tiziano Tessitori in sa sede cunsiliare pro sa presentada de su libru "Limbas minoritarias e unidade europea. Sa Carta de Strasburgu de su 1981" de Marco Stolfo, editu dae Franco Angeli, chi est de importu mannu pro aviare sas initziativas chi su Cussigiu regionale, paris cun s'Universidade de Udine, Cirf e Tzentru internatzionale pro su plurilinguismu, at promovidu pro tzelebrare custu eventu: in prus de sa presentada unu cunvegnu e una mustra subra sa chi est connota comente sa risolutzione Arfe, dae su numene de s'eurodeputadu sotzialista italianu chi at fatu de relatore a custos provedimentos de importu mannu. + Su libru est un'istudiu chi servit a cumprendere su raportu intre tutela de sas limbas minoritarias e integratzione europea. Leende in cunsideru su significadu de paraulas comente "minoria", "minoria etnica", "minoria linguistica", "limba minoritaria", e "tutela de sos deretos" sunt amustradas sas situatziones diferentes in onni istadu de s'Europa.[_zls_] + + + + ## Nobel pro sa literatura a su turcu O. Pamuk + Eris in Istocolma, s'iscritore turcu Orhan Pamuk at otentu su Premiu Nobel pro sa literatura. Pamuk, naschidu in su 1952, est connotu in Italia pro sas tradutziones de sas operas suas publicadas dae Einaudi: La nuova vita, Il mio nome e Rosso, Neve e, urtimamente, Istanbul. Pamuk est connotu meda in totu su mundu finas ca, publicamente, at denuntziadu sas responsabilidades turcas in s'isterminiu de sos Armenos, in sos annos '20, e de sos Kurdos. [red] + + + + ## Sa Galìtzia a sa cunchista de su Liet-Lavlut + + + + ## Sa violèntzia contra a sas fèminas + «Sa eliminatzione de sa violentzia contra a sas feminas est una de sas isfidas prus importantes de su tempus nostru». Lu narat su segretariu generale de s'Onu Kofi Annan in su raportu subra de sa violentzia contra a sas feminas chi est istadu presentadu su 9 de santugaine in sa sede de sa Natziones Unidas in New York. Su raportu de s'Onu at istudiadu totu sas formas de violentzia contra a sas feminas, violentzias fisicas, psicologicas, economicas, peroo finas sas mutilatziones genitales, sas violentzias sessuales in sos cunflitos militares, su traficu de feminas e su de mantennere sas feeminas a iscraas. S'iscenariu chi essit a campu dae su raportu de s'Onu est ispramosu. Sos datos de sa chirca ant cunfirmadu chi sa violentzia contra a sas feminas est unu fenomenu difusu in totu su mundu, cumplessu, chi creschet in totue e chi si mustrat in formas noas. Sa media carculada dae su raportu est chi in totu su mundu una femina onni tres est maletratada dae su cumpagnu. @@ -46153,7 +70769,12 @@ Su preju chi si pagat pro sa violentzia contra a sas feminas est artu meda, finas in s'arretramentu sotziale e culturale. Lu amentat su Segretariu Generale in su raportu: «Finas a cando b'at a essere in su mundu violentzia contra a sas feminas non podimus narrere de tennere paridade a beru intre sos gees, isviluppu e paghe». [csc] Pro nd'ischire de prus e pro iscarrigare totu su raportu de s'Onu: + + + + ## ABBA + Abba, in sardu, non semper tenet su sinnificadu lessicale de elementu licuidu chi falat dae sas nues e est presente in mares, rios, istainos e lagos. Si una frutora est de abba bona, cheret narrere chi est de sabore ischisitu, lichitu. Si si tratat de pessone, sa locutzione essere de abba bona o de abba mala, significat chi cussa pessone tenet caratere bonu, est de indole bona o est agreste, paret una bespe terrangia. @@ -46166,122 +70787,322 @@ Si unu est macu est chi at bufadu abba de sa billellera. E si un'amigu durgalesu cheret mustrare sa bellesa de una femina nos at a narrere chi: a cudda giovana li lughet s'abba in guturu. + + + ## Fiera de su libru de Francoforte + Una ballerina a bratzos in artu sustenende unu pesu, pinturada dae Miquel Barcelo, at a rapresentare sa cultura catalana, cumbidada de onore in sa Fiera de su libru de Francoforte in s'annu 2007. Comente at naradu su diretore de s'Institut Ramon Llull, Emili Manzano, sa figura chi at creadu s'artista at unu sensu: "Est una femina de aparientzia delicada ma chi resessit, cun isfortzu, a sullevare unu pesu mannu, che sa cultura catalana chi, comente indicat s'epigrafe, est unica e universale" + S'assessore a sa cultura de sa Generalitat, Ferran Mascarell, in sa cunferentzia de presentatzione a s'istampa, at ispricadu custos duos cuntzetos: "Sa cultura catalana est unica ca s'est isvilupada a inghiriu a una limba, sa catalana, chi non tenet un'Istadu propriu, e at consighidu livellos artos de creatividade. Est universale ca dae semper tenet ligamines solidos cun sas culturas ispagnola, latinoamericana e europea." + Cosa inusuale - bi nd'aiat meda a sa rea - in ocasione de sas cunferentzias de sos paisos cumbidados de onore, meda fiant sos giornalistas presentes, catalanos e furisteris. + Mascarell at cumintzadu ponende in resaltu chi isse faeddaiat in numene de su Guvernu de sa Catalugna, de sas Ìsulas Baleares, de su Dipartimentu de cultura de su Guvernu de Andorra e de sa tzitade de Perpigna, e at postu enfasi in su chi est sa literatura catalana: "Un'aspetu importante de su programa Francoforte 2007 at a essere su de dare rilievu a sa literatura catalana de su passadu e de su presente. Paret una cosa istrana a narrere, ma tocat a la narrere: sa literatura catalana est sa chi si iscriet in limba catalana". + Pro sos giornalistas furisteris si trataiat de una afirmatzione indiscutibile, ma in unu cuntestu ispagnolu cussas peraulas leaiant un'ateru significadu. + Meda fiant sos giornalistas catalanos e ispagnolos presentes, e meda sunt istadas sas preguntas, ripitidas prus de una borta, subra de sa presentzia de iscritores in limba castigliana in sa Fiera. S'assessore, un'aizu infadadu, at rispostu chi "semus creende unu problema chi no esistit. Iscritores in limba castigliana bi nd'at a aere, ma sena minispressiare una realidade indiscutibile de unos iscritores in limba catalana chi tenent totu su deretu de essere dados a connoschere. Si tratat de una chistione de sensu comune culturale". + Sos iscritores presentes in Francoforte ant a essere unos 200, at naradu Anna Soler-Pont chi at presentadu su programa, narradores, poetas, sagistas, tradutores, illustradores, academicos..."pero semper vinculados a sa literatura catalana" at torradu a insistire Mascarell. "S'obietivu de su programa est su de dare a connoschere sa cultura catalana, incrementare sa tradutzione e universalizatzione de sos iscritores catalanos e mustrare a su mundu sa potentzia de s'industria editoriale de sa Catalugna". + A banda de sa polemica castiglianu-catalanu, Soler-Pont at dadu a connoschere totu sas atividades pensadas pro podere conchistare su publicu de Francoforte. B'at in programa unu cuntzertu inaugurale de s'Orchestra sinfonica de Bartzellona; una iscultura at a servire comente reclamu pro s'espositzione subra de sa literatura catalana istruturada in tres temas printzipales: Sa cultura catalana de oe, Milli annos de limba e de literatura catalanas, Industria editoriale in Catalugna. S'ant a presentare libros cun originales de Miro e Tapies e comente atividades collaterales s'ant a faghere espositziones de arte catalana in sos museos de sa tzitade e in sa _Literaturhaus_ s'at a organizare unu cungressu subra de sa literatura catalana. + + + + + ## S'Universidade de Bartzellona tutelat su catalanu + Sos professores de sa UB devent comunicare dae como sa limba, catalanu o ispagnolu, chi ant a impreare a letzione in manera chi sos istudiantes lu potzant ischire in antis de cumintzare sos cursos. Gasi s'iscritzione at a essere prus trasparente e in prus sos insegnantes no ant a cambiare de faeddu a annu cumintzadu pro sas lamentelas de sos alunnos Erasmus. Custa detzisione l'at leada a sa fine de s'annu coladu sa cummissione de politica linguistica formada dae professores, istudiantes e personale de amministratzione e servitzios. Sa matessi cummissione at istabilidu puru chi sos professores noos devent tennere su livellu "c" de catalanu; custa dispositzione la devent galu ratificare sa cummissione de sos professores e su cussigiu de guvernu presiedidu dae su retore. [_gmr_] + + + + ## TEMPUS + Tempus + Modos de narrere formados cun sa peraula "tempus" bi nd'at meda, inoghe nde iscrio unos cantos. + _Andare che su tempus _est a andare unu pagu bene e unu pagu male. + _Èssere a tempos_, denotat su caratere incostante de una pessone, volubile. + _A Frantziscu ando a l'agatare a tempos_, bi ando sena regularidade, (it. irregolarmente) + _A domo de mama bi ando a intantos_, (it. ogni tanto, di tanto in tanto) + Impreadu in forma reiterativa, isse _faghet a tempus a tempus_, inditat sa puntualidade de una pessone (it. in perfetto orario, spacca il minuto) + _Mi l'as a narrere a tempus benzende_, no est como chi tocat a mi lu narrere, ma un'ateru mamentu, a tempus suo (it. quando sara il momento, piu in la nel tempo) + _Babbu est intradu in tempus_, est imbetzende. + _Àteros tempos ! _ _Bennidos sunt e passados sunt ! _ Su tempus bellu nch'est coladu e non torrat prus! Espressione chi narat sa zente manna, cun nostalgia. + _Tempus suo ! _ Esclamatzione pro resaltare chi est su tempus prus bellu de sa vida sua. + Tempusnostru. Su giornale ue semus iscriende. Isperamus de bi ponnere su puntu de esclamatzione! + + + + ## Monòlogu modernu in asturianu + Sunt in bendida sos billetes pro su Segundu Certamen de Monologu Modernu in Asturianu organizadu dae s'Assotziu H. A. XAREOS chi s'at a faghere sabadu 28 de santugaine in sa Sala Albeniz de Xixon. S'obietivu de custu Festival est chi su monologu asturianu siat unu riferimentu in sa bida culturale de sos asturianos e chi si sigat a faghere in asturianu cun formas e tematicas rinnovadas. In prus, ocannu su Certamen est integradu in sos atos de s'_Arribada_ 2006. [_gmr_] + + + + ## MENTE + Mente + Mente est memoria, ammentu, pessamentu. + _Passare de mente_ est a si ismentigare de una cosa, si podet narrere finas _essire*nche dae mente o falare dae mente. _ _Olvidare_ est terminu poeticu. + _Leare dae mente_ est faghere ismentigare: m'as leadu dae mente chi devia andare a Piaghe. + _Passare in mente_ est a s'ammentare de una cosa, su matessi che _bennere a mente_. + _Tennere a mente_ est imparare, istudiare, ischire. + _Ponnere mente_ est sinonimu de ubbidire, ma at finas su sinnificadu de: sighire sos cussizos de calecunu (it. dar retta a ...., non far di testa propria): pone mente a su chi ti naro deo, a su chi ti narat su coro. + _Ruere a mentes in segus_, est a ruere a bentre a chelu. + + + + ## Sa Bìblia in 41 limbas de su Perù + Sa Biblia est istada bortada in 41 limbas nadias de su Peru e su progetu no agabat gasi. Difatis, James Robets, diretore de s'ILV _(Istituto Linguistico de Verano)_, chi at mandadu a in antis s'initziativa, narat chi luego sa tradutzione at pertocare ateras 15 limbas minoritarias peruanas. + Roberts at craridu chi su traballu est istadu fatu cun s'agiudu de sos faeddadores, de sa Cresia Catolica e de ateras organizatziones religiosas comente sa Federatzione de Cresias Indigenas de s'Amatzonia Peruana, diretas dae su preideru de s'etnia shipiba Rafael Ahuari. + S'ILV, chi tenet giai 60 annos, at cuntribuidu peri a sa tradutzione de sa Decraratzione Universale de sos Deretos Umanos in 34 limbas de su Peru. [_zls_] + + + + ## Mortu Andrea Parodi + Est mortu eris Andrea Parodi, s'ex cantante de sos _Tazenda_. Teniat 51 annu e fiat malaidu de cancru. In su 1988 aiat fundadu su grupu paris cun Gino Marielli e Gigi Camedda a pustis de s'esperientzia in sos _Sole Nero_. Sos _Tazenda_, chi aiant leadu su numene dae unu romanzu de Asimov, aiant partetzipadu duas bias a su Festival de Sanremo. In su '98 aiat cumintzadu sa carriera solista e in su 2002 aiat publicadu su primu discu, _Abacada_. S'urtimu cuntzertu l'at fatu su 22 de cabudanni in s'Anfiteatru de Casteddu. [_gmr_] + + + + ## S'Obra Cultural Balear contra a su Registru de Optzione Linguìstica + Su Guvernu baleare cheret aproare unu decretu pro sa creatzione de unu Registru de Optzione Linguistica in ue sos tzitadinos narant ite limba bolent impreare cun s'aministratzione. S'_Obra_ pedit a su cussigeri de s'Internu, Jose Maria Rodriguez, de lu ritirare ca violat sa lege de normalizatzione linguistica chi at istabilidu su catalanu comente unica limba de s'aministratzione. S'OBC ammentat chi non si podet pedire a sos catalanofonos de si registrare pro dimandare a sas istitutziones chi rispetent s'obligu de impreu de sa limba de sas isulas. [_gmr_] + + + + ## Càusas chìmicas pro su cancru a sa tita + Sos distrutores endocrinos presentes in sos incuinantes chimicos sunt sos inditziados printzipales pro s'aumentu de sos tumores a sa tita. Est su chi narat un'istudiu cumissionadu a sa _London University_ dae su WWF de su Regnu Unidu. Su dotore Andreas Kortenkamp, responsabile de su tzentru de tossicologia de s'iscola de Farmatzia de sa _London University_ dimustrat chi prus pagu de sa metade de sos casos de cancru est cajonada dae s'istile de bida o dae sa genetica. E in Italia s'Istitutu Superiore de Sanidade at fatu a ischire chi sos tumores a sa mamidda sunt creschidos de su 29%. Sas causas de su tumore podent essere s'efetu _cocktail_, cando b'at un'espositzione simultanea a sustantzias chimicas diferentes cun propiedades estrogenicas, e s'espositzione a cuntaminantes durante sa fase de sensibilidade prus manna, est a narrere durante sa pubertade e s'isvulupu intrauterinu. Kortenkamp at tzitadu un'istudiu fatu in Ispagna chi afirmat chi si podet collegare su cancru a sa tita petzi a sustantzias chimicas estrogenicas presentes in s'organismu, escludende de su totu sos ormones naturales. [_gmr_] + + + + ## GIUSTU + GIUSTU + Beru est chi oe in die in sa limba nostra intrant peraulas noas, o modos de narrere, chi la faghent prus rica e prus dutile, prus elastica. Su malu pero est cando custas peraulas nche catzant dae sa limba faeddada e iscrita peraulas sardas chi ant su matessi sinnificadu. + S'averbiu _giustu _est unu de cussos in disusu. Medas bias naramus, e a peus iscriimus: segundu su chi ti apo naradu, segundu su chi pesso deo, in contu de narrere, cun prus fidelidade a su sardu: _giustu a su chi ti apo naradu_ (it. rispetto a cio che ...; secondo quanto ti ho detto), _giustu a su parrere meu_ (it. secondo il mio parere), + + + + ## Festa de la limba otzitana + Oe in _Place de la Comedie_ si tzelebrat su TOTAL FESTUM, festa totale de sa limba d'oc, organizada dae sa regione Languedoc Roussillon pro faghere a connoschere sa Carta pro una dinamica istitutzionale pro sa limba d'oc, aprovada dae pagu a s'unanimidade sae su Cussigiu regionale. Est unu programma de orientatzione politica in favore de sa limba e de sa cultura otzitana. Su documentu proponet su passagiu dae un'identidade rivendicativa a un'identidade bivida e sa collaboratzione interregionale pro valorizare, ognunu segundu sa realidade sua, su patrimoniu culturale otzitanu. [_gmr_] + + + + ### 25/07/2011 + ## LEGENDARIU DE SANTAS VIRGINES ET MARTIRES DE IESU CHRISTU + ### _formadu 21x30 cm |Pagg. 336 | Preju 45,00 €_ + _Editzione noa basada in s'editzione de Iuanne Matheu Garipa, 1627_ + + + + ## Due antifascisti sardi: Michele Schirru e Silvio Mastio + Michele Schirru, naschidu in Padria e emigradu a pustis de sa Segunda Gherra Mundiale a Istados Unidos, in ue si faghet propagandista anarchichu, torrat a Italia pro ochiere a Mussolini. Arrestadu in antis de s'atentadu, su Tribunale Ispetziale lu cundennat a morte. Su 28 de maju de su 1931 lu fusilat unu plotone de esecutzione fatu dae sardos chi ant pedidu s'onore de lu podere giustitziare. Silvio Mastio, casteddaju, est militante de su Partidu Republicanu e amigu de Lussu. Arrestadu a pustis de sos fatos de su 31 de santugaine de su 1926, si nch'andat a Cuba, in ue traballat comente chimicu. In Messicu intrat in cuntatu cun sas organizatziones rivolutzionarias latinoamericanas. Morit gherrende in un'ispeditzione in Venetzuela pro nde ghetare sa ditadura de Gomez, su 12 de santugaine de su 1931. Ant a intervennere: Franco Bertolucci, autore de paritzos insajos istoricos, e diretore de sa Biblioteca Franco Serantini de Pisa, tzentru de istudios importante de s'istoria de su movimentu libertariu, afiliadu a sa rete de istitutos istoricos de sa resistentzia; Aldo Borghesi, de sa sede ISSRA, _Isitituto sardo per la storia della resistenza e autonomia_, de Tatari. S'initziativa pro su de 75 anniversarios de sa morte de Schirru e Mastio at a essere presiedida dae Simone Sechi. [_gmr_] + + + + ## Suitzìdios e fàmene intre sos Guaranì + Teresa Murilha, una Guarani Kaiowa mama de bator figios, s'est morta s'undighi coladu. Su figiu prus mannu l'at agatada impicada in sa comunidade de Paso Piraju. Cudda die fiat andada a chircare consulentzia legale pro ischire comente podent otennere benefitzios sas familias chi su babbu est in presone. Cando issa non bi fiat ant distribuidu sa ratzione de alimentos a sas comunidades poberas e sigomente non fiat presente a sa familia sua non bi nd'ant dadu. Disisperada, s'est morta. A su maridu l'aiant arrestadu in abrile cun ateros oto Guarani pro sa morte de duos politziotos chi nche fiant intrados in sa comunidade. Sos indios sunt gherrende pro sa terra: bivent in 60 etaros de terra inghiriada dae fatorias e patulliadas dae _pistoleros_. In sas urtimas duas decadas unos 300 guarani, s'unu pro chentu de sa populatzione, si sunt mortos e ocannu coladu deghinas de pitzinnos sunt mortos de famene. Sos capos Guarani narant chi totu custu est causadu dae fatores diferentes, intre custos sa perdida de sa terra chi noghet a s'economia e sas familias issoro. [_gmr_] + + + + ## S.O.S. incuinamentu in sa Moscova + Allarme incuinamentu pro sa Moscova: in su frumene de sa capitale ant agatadu un cantidade manna de nitritu de azotu chi, segundu su Ministeriu de sas Risorsas Naturales, diat podere minetzare sos acueodutos de Riazan. Si suspetat sa responsabilidade de una rafineria de petroliu in sa periferia sud de Mosca, pero sa situatzione galu no est crara. S'abba cun sas sustantzias dannargias a 60-80 bias de su limite permitidu nch'est finida in su frumene Oka e como est biagende a chirru de Riazan, chi tenet unos 600.000 abitantes. [_gmr_] + + + + ## GIORRONADA + _Giorronada_ est totu una die traballada. Cumprire sa giorronada est a faghere una die de traballu. Sa locutzione: _essere a sa giorronada, _si_ _in antis teniat su sinnificadu de traballare una die o unas cantas dies, a cumandu angenu, in tempos de oe leat su sinnificadu chi in italianu si dat a: avere un lavoro temporale, stagionale, saltuario, a contratto a termine. _Èssere a oras_ est a traballare unas oras ebbia sa die, su chi oe, impreende unu anglitzismu est: part time. + + + + ## Pagu presèntzia de s'asturianu in sa Rete + Sa presentzia de s'asturianu in internet est iscarsa, est suta de sas possibilidades reales suas, e a «annos lughe» a largau dae ateras comunidades de limba natzionale . Custu est su parrere de Psospero Moran, espressadu in una cunferentzia fata eris a merie in sa Facultade de Filologia, in ocasione de sa de 25 Dies internatzionales de istudiu organizadas dae s'Academia de la Llingua Asturiana. «B'at un'isproportzione intre sas posibilidades chi nos cunsentit sa Rete pro s'impreu de sas limbas minoritarias e sa cantidade de paginas, de blogs, de sitos cumpretos chi b'at in limba asturiana», at naradu su diretore de su cuotidianu in Rete AsturNews. In Asturias b'at petzi unu cuotidianu generalista in sa rete e un'ateru ispetzializadu, cando chi in Catalugna bi nd'at una trintina e in Galitzia a su nessi una dusina. Pro Moran, sa neghe de sa paga presentzia de s'asturianu in sa Rete est de sa mancantzia de reconnoschimentu de sa limba. Ma b'at finas un'atera resone: «Tenimus una populatzione imbetzada», duncas gente chi tenet pagu interessu a impreare custu istrumentu gosi modernu e lestru. [red] + + + + ## Reconnotu su deretu nadiu de sos aborìgenos Noongar + Sos aborigenos Noongar, chi ant sempre bividu a inghiriu de Perth, capitale de s'Australia otzidentale, ant otentu su reconnoschimentu legale de sos deretos de propiedade. Est una sententzia istorica ca est sa prima bia chi sunt reconnotos custos deretos pro sa capitale de un'istadu australianu. Sos Noongar tenent su deretu de cassare e piscare e de mantennere sos logos sacros in intro de unu territoriu de unos 6.000 kmq. Su provedimentu pero non pertocat domos privadas e impresas cummertziales. Sos guvernos regionales e federales ant a faghere ricursu. Unu portaboghe de su Cussigiu aborigenu pro sa terra e su mare de s'Australia sudotzidentale at espressadu su dispraghere suo pro sa detzisione de su guvernu de s'apellare: "Sos Noongar ant giutu su casu issoro in tribunale dimustrende dignidade, passentzia e coro mannos; amus aguantadu sos rigores de su protzessu, de su contrainterrogatoriu e de totu su chi est bennidu a pustis. Nos isporat a costatare chi su Commonwealth (su guvernu federale) no atzetat sa detzisione de unu giuighe chi connoschet a sa perfetzione sa giurisprudentzia in materia e chi at esaminadu totu sas proas." [_gmr_] + + + + ## Su 90% de sas limbas iscumpartas intro de custu sèculu? + Su presidente de sa Regione Rhone- Alpes, Jean-Jacques Queyranne at avertidu, giovia colada in Lione, in su sud-est de sa Frantza contra a s'iscumparta, dae inoghe a sa fine de su seculu 21, de su 90% de sas limbas, cramende totu sos Istados a ratificare in presse sa Cunventzione de sas Natziones Unidas pro sa diversidade culturale. + "Contra a s'arriscu de s'uniformizatzione, contra a sas minetzas a sas limbas -chi su 90% de issas arriscat de iscumparrere dae su mundu dae como a sa fine de su seculu- tocat a ponnere in opera initziativas pro preservare sos patrimonios culturales e agiuare sas creatziones artisticas" at naradu Queyranne, faeddende in su Forum pro sa mundializatzione responsabile, at insistidu in s'urgentzia de otennere sa ratifica "de totus" de sa Cunventzione pro sa diversidade culturale adotada in su mese de santugaine de su 2005 dae sa de 33 Assembleas generales de s'Unesco. [_red_] + + + + ## Sas limbas de sa literatura + Ite bi faghent totu custas limbas in unu mundu globalizadu? Cumbenit a las cunservare? Sa literatura est traduibile? + A custas preguntas ant rispostu, in unu addoviu literariu tzelebradu in su Forum de Bartzellona, cun su titulu _Sos limbazos de sa diversidade culturale_, sos iscritores Peter Esterhazy, Eduardo Mendoza e Carme Riera, ognunu in sa limba sua. " Sunt sas limbas sas chi formant sa multiplitzidade culturale, e no a s'imbesse" at afirmadu s'iscritore ungheresu Peter Esterhazy, candidatu meda bortas a su Nobel de literatura. "Deo faeddo e respiro in sa limba de mama", at naradu Esterhazy, "e est cun custa limba chi connosco su mundu. Est giustu su monolinguismu su chi megius servit a sa diversidade". S'iscritore, riferende*si a sa relatzione chi ant sos chi faeddant limbas minoritarias cun sas ateras limbas at annantu: "Connoschere ateras limbas nos permitit de abbaidare sa limba nostra cun ateros ogros. S'iscritore at su dovere de dominare de su totu sa limba sua, e de connoschere sas limbas furisteras chi la inghiriant". + Sa mallorchina Carme Riera pro parte sua at annantu: "Si non nos ponimus bene in conca chi devimus sighire impreende sa limba catalana, est probabile chi iscumpargiat" at pronosticadu, a pustis de aere ispricadu a sos presentes chi durante su franchismu una generatzione de iscritores catalanos chi aiant istudiadu in castillanu, ant isseberadu de iscriere in sa limba chi faeddaiant in domo pro resones politicas. "Nos sentiamus partitzipes de sos versos de Salvador Espriu chi animaiant a sarvare sas peraulas e a torrare a dare a sas cosas su lumene issoro". Oe sa situatzione generale at megioradu, ma non meda. A parrere de Carme Riera s'immersione linguistica in sas iscolas no est servida pro chi su catalanu tengiat una presentzia mazoritaria intre sa populatzione. "Sos castillanos de origine faeddant in catalanu petzi cando si dirigint a s'amministratzione autonomica" at naradu. "Si amparamus sos animales in perigulu de estintzione, devimus faghere de totu pro cunservare sas limbas autoctonas, puru chi, dae unu puntu de vista de sa globalizatzione, non siat cumbeniente". + In cantu a sa tradutzione de sas operas literarias, Carme Riera tenet sas ideas giaras: "Sa literatura est intraduibile, ma su mi diat agradare de prus est a essere traduida a totu sas limbas de su mundu. Sos iscritores publicamus pro essere leghidos, pro chi nos connoscant; e disigiamus arribare a cantos prus letores possibile, ca oe sunt unu bene iscassu , nessi inoghe in Catalugna, ue b'at prus iscritores chi non letores". + Eduardo Mendoza, iscritore famadu chi at traballadu comente tradutore pro domos editoras e finas pro sas Natziones Unidas, de intrada at chertu pretzisare chi isse est bilingue "comente pessone e comente iscritore", puru chi belle totu sa produtzione sua siat iscrita in castillanu. "Iscrio in castillanu ca est sa limba mea materna, sa chi si faeddaiat in domo. Babbu fiat imigradu. Nois no isseberamus sas limbas, sunt sas limbas chi nos isseberant" at naradu, Finas isse tenet una resone politica pro iscriere in castillanu. "In su tempus de su franchismu m'aia propostu de istudiare a fundu sa limba ispagnola ca s'autoridade l'aiat usurpada". In antis pero at fatu una cunfessione prus intima: "Apo istudiadu limbas furisteras cun su propositu de podere agantzare cantas prus bajanas podia, e mi so innamoradu .... de sas limbas chi imparaia". Sa literatura, a parrere de Mendoza, est trasversale pro definitzione, e traduibile. "E ite cheret narrere chi cun sa tradutzione bi perdimus carchi cosa? No importat. Si leghimus petzi operas iscritas in sa limba nostra, mai amus a tennere una connoschentzia reale de sa literatura. At unu sensu a leghere sas operas traduidas ca, pro bene chi connoscamus una limba furistera, mai nd'ischimus cantu su tradutore". + Peter Esterhazy at annantu chi: "Cantu prus valore at un'opera literaria, prus fatzile est a la traduire. In su protzessu de tradutzione sas operas mediocres sunt sas chi bi perdent de prus". A parrere suo, un'iscritore non podet traduire sos libros suos, pro bene chi connoscat custa segunda limba. + Carme Riera, in cambiu, preferit bortare issa etotu a su castillanu sos libros suos; non faghet una tradutzione literale, ma los torrat a iscriere. + Sos tres iscritores pensant chi sa tradutzione de operas literarias est unu male minore netzessariu. "Si lego unu romanzu de Esterhazy traduidu a s'ispagnolu forsis perdo unos cantos detallios de sa limba originale, ma si lu lego in ungheresu est seguru chi non nde cumprendo nudda" at concruidu Mendoza. + + + + ## CÀMBIU + CÀMBIU + Cambiu est sostantivu, sinonimu de permuta, de muda; agetivu, sinonimu de diferente, diversu; congiuntzione aversativa, in cambiu de .... Est impreadu in locutziones de sinnificadu opostu. Unu primu grupu sunt sas locutziones chi espressant generosidade, solidaridade intre pessones. _Faghere a manu cambia_ o a _manos cambias, _est sinonimu de si agiuare pari pari (it. aiutarsi l'uno con l'altro, vicendevolmente, aiutarsi reciprocamente). Cun su bighinu in sas fainas de su giardinu _faghimus a manos cambias_. + Si podet finas narrere: _faghere a cambiu torradu_. Custa urtima locutzione pero est megius a la impreare cun su sinnificadu de: faghere un'atzione pro vindita. E in Sardigna, a dolu mannu, ischimus bene ite cheret narrere! A Barore nche li ant furadu sos fiados, _bi l'ant fatu a cambiu torradu_. Pro sos vengativos: _sos macarrones si mandigant finas fritos_ (it. la vendetta e un piatto che si serve freddo). + E si imbiamus un'articulu a tempusnostru una chida si e un'atera nono, lu semus faghende _a chidas cambias_. + + + + ## Halloween e sa Die de sos mortos + Dae unos cantos annos semus assistende, cun su cunsentimentu mudu de una parte importante de sa populatzione, a s'espansione de una "festa", Halloween, chi no at nudda ite bidere cun sa cultura nostra millenaria. Halloween cheret narrere: sa note in antis de Totus sos Santos, e in note che custa sos Celtas, si caratzaiant de animales, imbrutaiant sas domos, poniant in sas giannas tzuchitas e ossos de mortu, totu pro assuconare sos mortos chi torraiant in chirca de intrare in sa carena de sos bios pro podere vivere un'ateru annu. + Su costumadu nostru, de Sardigna, in una die che sa de oe, die de Totus sos Santos, est chi a sero, fiotos de pitzinnos andent dae una domo a s'atera pedende "a su mortu mortu", o impreende un'atera formula dipendende dae su logu, e si lis dant papassinos, mendula, frutora, nughe o ateru. Sa note, pustis chena, si torrat a aparitzare sa banca, pro un'atera chena, pro sos mortos de domo, ca torrant e tocat a los acasazare. A sos minores si lis narat de non s'ischidare e non si nde pesare pro no infadare sos mortos. Totu sa familia est partitzipe de custu eventu, de custu rito de ammentu de sos mortos e de sa morte, de su misteriu de sa morte, parte de un'ateru misteriu: su de sa vida. Est unu misteriu sa naschida, su essere in custu mundu, est unu misteriu s'amore, est unu misteriu sa morte. Sos mortos de domo sunt animas bonas, los atzetamus, non los timimus, los rispetamus. Dae sende criaduras sa morte est presente, si vivit s'agonia de su giaju e de sa giaja, s'intrat in s'aposentu de su mortu, s'acumpagnat a su campusantu. + Si no ischimus dae ue nde benimus no ischimus mancu a ue andamus. Sas costumantzias nostras sunt parte de s'identidade nostra, nos definint rispetu a ateras culturas, nos ant dadu una personalidade, e cun custas nos devimus presentare a custu mundu semper prus globalizadu; non las devimus bidere comente cosas betzas de che frunire a su fogu de su consumismu, non devimus essere ogetos de s'aculturatzione dilagante chi est apranende totu e totus. A su mortu mortu. + + + + + ## Rotten Apples in cuntzertu + Eris in su tzirculu _Aggabbachela_ s'est esibidu su grupu _punk_ americanu de sas _Rotten Apples_. Sas bator pitzocas de Seattle ant otentu un'esitu mannu presentende su repertoriu de su primu discu _Real Tuff (Durable Plastic)_ e sas cantzones de su nou galu in preparatzione. Su cuntzertu, duradu unos otanta minutos, at permitidu a su publicu tataresu de connoschere sa formatzione de s'istadu de Washington costituida dae sa cantante e chitarrista Dejha Colantuono, dae sa bassista Bambi Nutt, dae sa chitarrista Kimberly Morrison e dae sa baterista Laura Derig, impignadas in su primu _tour_ europeu issoro. At abertu sa serada su grupu locale de sos _Take the time_. [_gmr_] + + + + ## Olivàriu medievale in perìgulu + Arriscat de iscumparrere suta de su tzimentu un'olivariu medievale in sa Bia Aurelia. Cun duos putzos de pedra e unu ponte de istile gallicu-ligure, apartenet a una familia genovesa. In cue diant devere fraigare unu cumplessu de 20 apartamentos, 22 box e unu campu de tennis. Su Comitadu ispontaneu naschidu pro difendere custu ammentu de unu tempus antigu proponet de trasformare sa domo rurale incruida in su perimetru de su terrinu in unu museu de s'arte olearia e de bi ponnere finas un'ortu botanicu precolombianu cun erbas aromaticas de s'epoca de s'olivariu. Sa Sovrintendentzia pro sos Benes Ambientales e Monumentales at vinculadu su logu, ma sa domo diat podere essere escludida. Sa gherra de su Comitadu no est galu binta. [_gmr_] + + + + ## Unu Forum feminile de sas religiones e de sas etnias + Sa Ministra pro sos Deretos e sas Paris Oportunidades, Barbara Pollastrini, at propostu sa costitutzione in su Ministeriu suo de unu Forum feminile de sas religiones e de sas etnias. Su Forum cheret proponnere unu cunfrontu subra de su respetu de sos deretos de sas feminas e at a essere abertu a esponentes de diferentes etnias, religiones, comunidades chi istant in Italia, a istudiosas, rapresentantes de assotzios e de Ong. «Sas feminas  at decraradu sa Ministra  podent tennere una funtzione importante de cunfrontu e de dialogu, chi diat tzentralidade a su balore de sa pessone, de sos deretos suos de autonomia, dignidade, capatzidades e regulas ispirados a sos printzipios liberales e laicos de sIstadu. Faghere praticabiles e cogentes sas regulas pro una cunviventzia in sa cuntemporaneidade tocat a onni ischieramentu, in su respetu de totu sas opiniones, cumbinchimentos e balores issoro».[csc] + + + + ## Presentadu su libru Mari Glesie + Est istadu presentadu sas dies coladas su libru bilingue _Mari Glesie. L'esperience cristiane in Friul/L'esperienza cristiana in Friuli_, unu volume bilingue (friulanu-italianu), curadu dae don Carlo Dorligh e editadu dae s'Archidiotzesi e dae sa Provintzia de Ùdine. S'obietivu de su testu iscolasticu est de trasmitere su patrimoniu culturale e religiosu de sa Cresia mama de Aquileia. Sunt intervennidos, in prus de s'autore, s'Archipiscamu de Ùdine mussegnore Pietro Brollo, su presidente de sa provintzia de Ùdine Marzio Strassoldo, su diretore de s'ufitziu iscola diotzesanu, don Giancarlo Brianti, su diretore de su Dipartimentu de Sientzias istoricas e documentarias de s'Universidade de Ùdine, Cesare Scalon e su pedagogista Bruno Forte. Sa consulentzia didatica est de ses professores de religione, sa consulentzia teologica est de mussegnore Marino Qualizza e cudda istorica de mussegnore Giancarlo Menis. De sa grafia s'est ocupadu s'Ufitziu de sa limba friulana. [_gmr_] + + + + ## Duas vitòrias istòricas de sos indìgenos peruanos + Sa cumpangia petrolifera tzinesa SAPET at annuntziadu chi no at a intrare in sos territorios de su sudest de s'Amatzonia peruana populados dae indianos isulados. Su cuntatu cun istrangios podet essere fatale a sos 600 individuos chi faghent parte de sa tribu Piro. In s'interi sos Achuar in su nord de s'Amatzonia peruana ant otentu, a pustis de unu blocu de sos impiantos de duas chidas, chi sa cumpangia argentina PlusPetrol sesset de produire petroliu in sa terra issoro, megioret s'impatu ambientale e lis paghet sos deretos de produtzione. [_gmr_] + + + + ## Sa Crèsia asturiana pro s'autonomia + Cun su documentu _Materiales de reflexon en torno a la reforma del Estatutu_ de su dipartimentu de Sotziologia, istatistica, e informatica de s'Archidiotzesi de Oviedo sa cresia asturiana espressat sa boluntade sua de sustennere un'avantzamentu de s'autoguvernu e de s'afirmatzione de sas Asturias. S'istudiu de sos professores Jose Ramon Álvarez, diretore de su dipartimentu, e Jose Manuel Padilla, insignante de Sotziologia e Dutrina sotziale de sa Cresia, punnat a sa risolutzione de sa chistione linguistica in sa riforma de s'istatutu chi at a bennere, giai chi sa limba est un'elementu fundamentale de s'identidade, e criticat sa folclorizatzione de su sentimentu de asturianidade. In prus, cheret chi sas Asturias siant incruidas in sas natziones de s'istadu, sutalineende chi s'indipendentismu est unu fenomenu irrilevante. In fines, su documentu narat chi s'unidade de s'Ispagna no est una cosa sacra e si devet podere arresonare de sa possibilidade de tennere ateru unu modellu de istadu. [_gmr_] + + + + ## Itàlia prima in sos produtos doc + S'Italia est prima in s'Unione Europea pro numeru de produtos a denominatzione de origine, Dop, Igp, e Stg. Lu narat s'assotziu _Slow Food_ dae su _Salone del gusto_ de Torinu. Cun 155 denominatziones reconnotas de sas 709 in totu s'Unione s'istadu italianu controllat su 21,9% de su mercadu europeu, chi moet 4,5 milliardos de euros a sa produtzione e faturat unos 8 milliardos in totale, in sos mercados a su detalliu, cun una creschida de su 5,5% a cunfrontu de su 2003. Finas s'esportatzione de Dop e Isp est creschida de s'8,5% colende*nche su liminargiu de sos 900 milliones de euros. Su balore de su setore si basat mescamente in casu e petza ma est creschende finas su compartu ortofruticulu. S'unica nota negativa benit dae su consumu de sas familias chi a parrere de su _Slow Food_ non sunt galu a tretu de valutare bene su raportu calidade-preju. [_gmr_] + + + + ## Est finidu eris su Correllengua 2006 + Su Correllengua at finidu sa curta de ocannu e l'at fatu che a semper in sa Catalugna nord, in Perpignan, cun una die festivu-rivendicativa. Dae mesudie sunt cumintzadas sas atividades ludicas in sa pratza de Catalugna e a su sero bi sunt istadas sas atziones prus politicas. Duamigia chimbighentas pessones ant isfiladu cun s'islogan _Una llengua viva. Un poble en marxa_. Pro agabare sa die si podiat assistere a su festival musicale _Rellamp! _Sos organizadores ant postu a disponimentu postales dae Catalugna e Paisu Valentzianu, pro chie cheriat partetzipare a sa prus manifestatzione linguistica manna de su paisu. Sa comitiva de su Correllengua nch'est colada in unas dughentas comunas de su sos Paisos Catalanos [_gmr_] + + + + ## Ispàtzios mannos ma fundados in sas natziones + Aureli Argemi est fundadore e presidente de su CIEMEN (Centre internacional Escarre per a les minories etniques i nacionals), organismu naschidu in su 1975 e intituladu a Aureli Maria Escarre, abade de Monserrat (Catalugna), esiliadu in Milano ca fiat contrariu a su regimene de su ditadore Francisco Franco e in favore de sos deretos de sos Catalanos. Argemi e su Ciemen, in totu sos annos colados e finas como, sunt istados e sunt galu su puntu de riferimentu in Europa de sas elaboratziones e istudios in favore de sos deretos natzionales de sas "natziones sena istadu". Pro medas annos ant organizadu in Cuixa, Catalugna frantzesa, sas "Dies de istudiu subra de sa Natzionalidades", a ue semus andados in medas finas dae Sardigna (finas G. Lilliu, A. Cossu, A. Satta, E. Spiga e ateros). S'intervistadu connoschet bene meda finas sa Sardigna e sas chistiones suas e at leadu parte a medas addovios. At organizadu unu cungressu de sa CONSEU in Casteddu, at leadu parte a s'Universidade de Istade de Galannoli de su 2004 e, de reghente, est istadu presente in Nugoro, pro sa Die europea de sas Limbas, su 26 de cabudanni de ocannu. Argemi est finas fundadore e diretore de sa rivista de su Ciemen "Europa de les Nacions", in catalanu. @@ -46318,14 +71139,34 @@ Ite si faghet pro faghere connoschere a pare sas natziones singulas? Tocat sena duda a faghere una pedagogia adeguada pro imparare chi s'afortimentu de sas limbas e de sas culturas in sas diferentes comunidades o populos o natziones (de sas identidades colletivas, in pagas paraulas) est un'iscummissa fache a unu tempus benidore positivu, liberadore pro totu sa sotziedade europea. A su mancu, custu est su traballu chi est faghende su CIEMEN e s'organizatzione in rete de sas natziones sena istadu, promovida dae su CIEMEN, mutida "Cunferentzia de natziones sena istadu in Europa" (CONSEU). [trad. G. Muroni] + + + ## Seminàriu de dinamizatzione sotziulinguìstica in s'iscola galitziana + Sa Segreteria Generale de politica linguistica organizat, in sete tzitades, su primu seminariu de Dinamizatzione Sotziulinguistica diretu a sos professores de s'iscola primaria e segundaria, in particolare a sos membros de grupos de normalizatzione linguistica de sos tzentros, chi s'at a isvilupare in su mese de santandria. Sos obietivos fundamentales sunt sa posta a cumone de sas esperientzias fatas, su riorientamentu de su traballu e s'istabilimentu de linias possibiles pro sas atziones de dinamizatzione sotziulinguistica, riferende*si semper a su Pranu Generale de Normalizatzione de sa Limba Galitziana. [_gmr_] + + + + ### 27/07/2011 + ## Pro collaborare + ### modalidades: + + + + ## Haiti primu in su mundu pro corrutzione + Haiti est su prus istadu currumpidu de su mundu. Est su chi est essidu a pigiu dae un'istudiu de s'organizatzione non guvernativa Trasparentzia Internatzionale, cun sede in Berlinu. Sa causa printzipale de sa corrutzione, a parrere de sa presidente de TI Hugette Labelle, est sa povertade. S'instabilidade politica e sa violentzia, dae sos annos '80 a como, sunt fatores chi ant impedidu s'isvilupu de sa republica caraibica. Sa situatzione haitiana est finas peus de sa de s'Iraq, degolladu dae sa gherra, chi est su de tres in custa classifica. [_gmr_] + + + + ## Sa limba sarda in sa famìlia e in sa sotziedade | Sa Lege 482/99 e sa Limba sarda + RELATORES Franco TEGAS @@ -46344,13 +71185,32 @@ UFÌTZIU DE SA LIMBA SARDA + + + ## Gigi Riva crompet sos annos + Su megius atacante de s'istoria de sa natzionale italiana de fubalu, cun 35 gol in 42 partidas, crompet oe 62 annos. Naschidu in Leggiuno (Va), at cumintzadu sa carriera professionale in su Legnano, in serie C1, in su 1962 e est arribadu a Casteddu s'annu in fatu otenende sa prima promotzione in serie A de sa sotziedade sarda. In su 1969/70 at bintu su campionadu e su titulu de capucannonieri, su de tres, cun 21 marcaduras. Cun s'Italia at bintu su campionadu europeu in su 1968 e at giogadu sa finale mundiale in su 1970. Ocannu est istadu nominadu vitzecummissariu de sa FIGC. Istat in Casteddu. [_gmr_] + + + + ## Protesta catalana pro su raportu pro sos deretos umanos + Unas cantas entidades chi faghent parte de sa FOLC (Federatzione de sas organizatziones pro sa limba catalana) ant intregadu a sos consolados de sos I.U.A. de Bartzellona, Palma e Valentzia, documentos de protesta contra a su raportu pro sos Deretos Umanos 2005, in ue si narat chi sos ispanofonos sunt discriminados, in sa limba e in su traballu, in sos Paisos Catalanos. Sos assotzios de sa Catalugna nord ant imbiadu su matessi documentu a su consoladu de Parigi. Custas organizatziones cunsiderant tendentziosa custa informatzione e pedint a sos redatores de impreare ateras fontes, che a sa Segreteria de politica linguistica e a s'Osservatoriu de sa limba. Intre sos assotzios bi sunt CIEMEN e Omnium Cultural in Bartzellona, Obra Cultural Balear e Stei in Palma e Escola Valenciana in Valentzia. [_gmr_] + + + + ## 3.982 topònimos in asturianu + Su Diretore generale de Promotzione Cultura e Politica linguistica, Carlos Madera, at annuntziadu chi pro more de sa campagna de ufitzializatzione de sa toponomastica asturiana, chi bi partetzipant 42 de sas 78 comunas de su paisu, 3.982 toponimos tenent sa denominatzione ufitziale in asturianu, reconnota e aproada dae su Bulletinu Ufitziale de Asturias (BOPA). S'agiudu de su Guvernu a sa limba est inecuivocu e su dinare a disponomentu creschet de unu 20% pro su 2007. Hugo Moran, presidente de sa Federatzione asturiana de comunas at naradu chi sa funtzione de sa toponomastica est de recuperare numenes de biddas e tzitades "chi in un'epoca istorica aiant proadu a nche los cantzellare". Ramon D'Andres, capu de s'Ufitziu de Politica Linguistica, at decraradu chi in custa campagna ant a investire 25.000 euros in sa distributzione e disignu de manifestos pro difundere sos numenes traditzionales. [_gmr_] + + + + ## Una banca pro sas prostitutas + Sa "Usha multi-purpose co-operative society" est sa prima banca indiana pro sas prostitutas. Est istada fundada in Calcutta dae Rekha Chatterjee, custrinta, che a medas ateras feminas, a sa prostitutzione dae una povertade manna e dae s'impossibilidade de agatare traballu e devennida vitima de sos usureris. Sos interessos semper prus artos la custringhiant a traballare totu sa die. Pro custu, a pustis de oto annos de prostitutzione, at detzisu de fundare issa matessi una banca pro dare a prestidu dinare a sas pitzinnas de caminu, agiuende*las a si nch'essire dae s'isfrutamentu de sos protetores e de sos usureris. S'initziativa s'ispirat a s'atividade de microcreditu promovida dae Muhammad Yunus, Premiu Nobel pro sa paghe e fundadore de sa Grameen Bank, chi in Ìndia e Bangladesh cuntzedit prestidos a sos poveros. @@ -46357,25 +71217,66 @@ Oe sa banca fundada dae Rekha Chatterjee tenet unu faturadu de 52 milliones de rupias (940 migias de euros) e at a abberrere luego doighi filiales noas in totu su Bengala otzidentale. «Sa banca nostra -ispiegat Rekha Chatterjee- est una forma de sustentu finantziariu chi tenet sa finalidade politica de gherrare pro su reconnoschimentu de sos deretos de sas prostitutas». [csc] + + + ## Agiudu a s'ùrtimu indianu de una tribù amatzònica + A s'urtimu subravivente de una tribu amatzonica disconnota li ant a dare prus terra pro li garantire sa subraviventzia. S'ischit pagu de custu indianu chi bivet in unu cantzu de litu, inghiriadu dae fatorias e prantagiones de soya. De seguru sos ateros indianos sunt mortos pro sas maladias batidas dae bacargios e colonos chi in sos urtimos baranta annos ant degolladu s'istadu de Rondonia, noghende a su litu e sos indianos. Lu mutint s'omine de sos cofos, ca est semper faghende cofos de carchi metru pro cassare sos animales. At finas fatu unu cofu in sa barraca in ue bivet pro si podere cuare cando calicunu s'acurtziat. Su FUNAI, su dipartimentu pro sos afares indianos, at a ismanniare su territoriu de sos Tanaru, a pustis de aere iscobertu chi at s'fatu ortos e campos de cassa foras de s'area de protetzione. Su FUNAI at detzididu de no lu cuntatare rispetende sa boluntade sua de abarrare isuladu. [_gmr_] + + + + ## Discàrrigas abusivas in sas costeras sardas + Sos carabineris de Tatari in sas urtimas barantoto oras ant secuestradu undighi discarrigas abusivas pro una superfitzie cumplessiva de bindighi migia metros cuadros. S'operatzione at interessadu sa _Costa Smeralda_, sa _Costa Paradiso,_ su litorale de S'Alighera, sa periferia de Tatari e areas internas de sa provintzia. In prus de sos refudos ispetziales, machinas abbandonadas, baterias de machina e ateru, sos militares ant agatadu, a curtzu de su Coghinas, deghessete animales mortos, intre bacas e berbeghes, chi segundu sos responsabiles de su servitziu veterinariu de sa ASL, podent essere veiculu de difusione de maladias. [_gmr_] + + + + ## Aberta s'iscritzione pro su Festival de su Tzìnema asturianu + Sunt abertas sas iscritziones pro sa de tres editziones de su Festival de su Tzinema asturianu, chi l'ant a faghere in abrile. Ocannu si cheret ammentare su de 102 anniversarios de su tzinema asturianu. Su cuncursu presentat duas categorias: pelliculas in asturianu e pelliculas asturianas in cale si siat ateru idioma. Longumetragios e curtzumetragios de fintzione e documentarios in cale si siat formadu sunt atzetados pro partetzipare, e sos autores podent presentare prus de un'opera. Una giuria de personalidades at a dare sos premios in sa tzerimonia de cungiadura. [_gmr_] + + + + ## Chávez e Lula inàugurant ponte in s'Orinoco + Chavez e Lula, presidentes de Venetzuela e Brasile, ant inauguradu eris su ponte in su frumene Orinoco, longu 3.156 metros, finidu bator meses a como, e costadu 1,28 milliardos de dollaros. S'opera, mutida Orinoquia, unit s'istadu de Bolivar, in su sud, cun Anzoategui e Monagas, in su nordest de su paisu, e si ligat a su caminu chi dae Bolivar giughet, colende*nche sa lacana, a Roraima. Su ponte l'at fraigadu s'impresa brasiliana Odebrecht, e est pro cussu chi fiat presente Lula. Como sas mercantzias brasilianas nche podent crompere prus in presse a sos portos caribicos de Venetzuela. Chavez cunsiderat su ponte, chi a parrere de sos espertos est una meravigia ingennieristica, un'esempru de integratzione intre sos duos istados e at chertu chi in subra de Orinoquia paris cun sa bandera venetzuelana bi siat sa brasiliana puru. [_gmr_] + + + + ## Como si podet comporare cun PayPal + Como si podent comporare sos libros nostros cun su sistema seguru PayPal. + Bastat a intrare in sa pagina de su libru isseberadu e agiunghere a su carrellu de s'ispesa o, si nono, intrare in su CATÀLOGU generale e issberare dae cue. + Pustis fata sa compora cun PayPal, sas editziones Papiros ant a imbaire sos libros, faghende pagare in prus unu tantu pro sos gastos postale. + Tando faghe compora bona! + #_ papiros_ + + ## Cunfirmados sos tècnicos de sa seletzione galitziana de fùbalu + Sa Federatzione Galitziana de Fubalu at cunfirmadu custa chida chi Arsenio Iglesias e Fernando Vazquez ant a sighire a ghiare sa seletzione galitziana. A sos tecnicos sa noa bi l'at dada su presidente Julio Meana etotu. Sos duos allenadores ant a pilotare s'iscuadra chi devet giogare contra a s'Ecuador, su 28 de nadale in A Coruña, in s'istadiu Riazor, pro tzelebrare sos 100 annos de su Deportivo. S'annu coladu sos galitzianos aiant bintu contra a s'Uruguay. [_gmr_] + + + + ## Kabila binchet sas eletziones + Su presidente Joseph Kabila est istadu cunfirmadu a sa ghia de sa Republica Democratica de su Congo. In su segundu iscrutiniu at otentu su 58,1% de sos votos, cando chi s'ateru candidadu Jean-Pierre Bemba at leadu su 41,9%. S'afluentzia est istada de su 65%. S'annuntziu l'at dadu su presidente de sa cummissione eletorale Apollinaire Malu Malu. Kabila at bintu in sa banda de limba Swahili, Bemba imbetzes at leadu prus votos in sas alas de limba Lingala. In s'istadu africanu b'at una fortza internatzionale de paghe de 17.000 omines, sa prus manna de su mundu, ca sa situatzione politica est instabile: in sos iscontros intre sostenidores de sos duos candidados a pustis de su primu iscrutiniu sunt mortas 23 pessones. [_gmr_] + + + + ## Su Parlamentu europeu pedit "isfortzos" pro sas limbas minoritarias de sa UE + Sa relatzione, elaborada dae s'eurodeputadu catalanu Bernat Joan de sa Esquerra Republicana de Catalunya (ERC), est istada aprovada dae su plenum pustis introduidas unos cantos emendamentos- dae 537 in favore, 50 contrarios e 57 astensiones. S'est astennidu finas su proponente de s'ERC ca su testu finale est istadu "isnaturalizadu meda" a cunfrontu de s'orizinale. @@ -46392,11 +71293,26 @@ Ma s'eurodeputadu de s'ERC, chi s'est astennidu, at decraradu chi s'Eurocamera cunsiderat "petzi su multilinguismu cando si riferit a sas limbas de sos Istados ufitziales de sa UE, bortende sas palas a una realidades meda prus rica e cumplessa". Semper e cando, su PE narat totu su contrariu de su chi est faghende su guvernu italianu de tzentru-sinistra chi est minimende in su giru de tres annos sa lege 482 dae prus de 9 milliones a prus pagu de 4,5 milliones! [red] + + + + ## Rebellia in Tonga + Ses pessones sunt mortas in Nuku'alofa, capitale de Tonga, a pustis chi chentinas de manifestantes ant iscutu pedras a su Palatzu de su Primu Ministru Feleti Sevele e ant postu fogu a sas machinas de sa politzia aparcadas in cue in dae in antis. Sos reberdes ant distrutu s'80% de sos edifitzios de sa capitale. Sa cajone de sa protesta est s'istentu de s'esecutivu in s'atuatzione de riformas democraticas. Sa majoria de sos parlamentares benit dae sa nobiltade ereditaria. Su guvernu at decretadu s'istadu de emergentzia e at pedidu agiudu a Australia e Noa Zelanda.[_gmr_] + + + + ## Nukak Makú galu vìtimas de maladias + Sos Nukak Maku, indigenos nomades, si sunt ismalaidados de tubercolosi e de pigota burda. Sos indianos sunt acampados in foras de una tzitade e sunt pedende a su guvernu de podere torrare a su litu pluviale, dae ue si nche sunt devidos andare neghe de sa gherra pro sa droga intre militzias marxistas e paramilitares. Su bator unu de sa tribu at giai patidu una callentura epidemica chi at causadu sa morte de unu pitzinnu de noe annos e su suitzidiu de su capu Mow-be', disisperadu pro su fallimentu de sas tratativas pro sa torrada a domo de sa gente sua. Cuntatados pro sa prima bia in su 1988 custos indigenos sunt abarrados in 500, dae 1200 chi fiant, degumados dae sas maladias. [_gmr_] + + + + ## Fèminas e traballu + Sa Cumissione europea at presentadu sa relatzione "Ocupatzione in Europa 2006" elaborada dae sa Diretzione generale pro s'Ocupatzione, sos Afares sotziales e sas Pari Oportunidades. Dae sos datos publicados essit a campu una creschida generale de socupatzione de su 0,9 pro chentu, belle duos tantos de su 0,5 de sannu coladu. Imbetzes, sa disocupatzione est minimada dae su 9,1 a s'87 pro chentu. Creschet finas s'ocupatzione feminile de 0,6 puntos e crompet a su 56,3 pro chentu, ma custu datu est galu a tesu dae ss'obietivu globale de su 70 pro chentu isetadu pro su 2010 dae sa Istrategia de Lisbona, deliberada dae su Cussigiu europeu in su 2000. @@ -46403,19 +71319,30 @@ Su divariu intre socupatzione feminile e sa maschile est semper forte: pro sas feminas su tassu intre sa media de sos Paisos europeos est de su 62,5 pro chentu, pro sos omines est de su 77,8 pro chentu cun una diferentzia de 15,3 puntos pertzentuales. Sa diferentzia est peri prus manna in unos cantos Istados, intre custos sItalia chi crompet a su 20 pro chentu, finas a arribbare a su 40 pro chentu de Malta in ue petzi una femina onni tres agatat traballu. In fines, sa relatzione evidentziat su fatu chi, mancari belle totus sos Paisos membros apant adotadu politicas pro sustennere socupatzione feminile, sas feminas sighint a leare pagas prus bassas a cunfrontu cun sos omines e a tennere prus pagas oportunidades de carriera. [csc] + + + ## Trasmissiones de atualidade in limba friulana + Radio Onde Furlane est naschida in su 1980. Propiu in custu annu, difatis, naschet ufitzialmente sa "Cooperativa de Informatzione Friulana" (oe "Informatzione Friulana" sotziedade cooperativa) editora de sa radiu e incumintzant sas trsmissiones radiofonicas de s'emitente nostra. + S'idea prima de sas pessones chi ant formadu sa cooperativa, difatis, fiat sa de "produire e isvilupare m�edios de informatzione addatos a sos obietivos de autonomia e autodeterminatzione de sa natzionalidade friulana". + In custu mamentu sos dipendentes sunt sete. B'at in prus collaboratziones a progetu, sena contare sos collaboradores voluntarios. Oe est sa realidade lavorativa e ocupatzionale intre sas chi traballant cun e pro sa limba friulana. + Sa radiu podet e�ssere ascurtada in sos 90 Mhz in modulatzione de frecuentzia in sos montes e in sos pranos tzentru-orientale. In custas dies, a onni modu, semus giughende su singiale a sa Carnia (montes de su Friuli), mescamente, a curtzu a sa tzitade de Tolmezzo. Sa sede de sa radiu est in Udine, ma, cun sa creschida de su singiale, semus pessende de abberrere una redatzione peri in Tolmezzo. Su singiale de Onde Furlane, a onni modu, est ritrasmitidu finas in sa zona de Colonia Caroya (In Argentina), una tzitade fundada in s'Otighentos dae sos colonos arribados dae su Friuli e ue est galu bia sa presentzia de sa limba friulana. Su progetu est naschidu dae carchi mese, pro more de una collaboratzione cun s'emitente locale Radio FM Comunicar, e est andende bene meda insa comunidade locale. + Est unu publicu bastante diferente. B'at unos cantos "amantiosos" chi alluent sa radiu su mangianu e abarrant sintonizados totu sa die, a s'ispissu pero (pro more de sos impinnos de traballu, o de sos gustos personales) su numeru de sos ascurtadoress cambiat cunforme a s'orariu e a su casta de sas trasmissiones. Pro narrere, una parte de sos ascurtadores est prus atenta a sos ispatzios informativos, ateros sighint cun interessu mannu sas trasmissiones musicales, etc. Cun custu non chergio narrere chi totu sos friulanos ascurtant s'emitente nostra, ma petzi chi su publicu chi nos ascurtat est bastante diferente. + Tocat a narrere chi sa radiu non trsmitet petzi in limba friulana. Su friulanu est sa limba impreada pro su 75% de sa programatzione. Su restu est in italianu, ma b'at peri programas in sas limbas de sos imigrados (albanesu, arabu, frantzesu, inglesu, russu, etc.) e, mescamente, su castiglianu (pro sa situatzione particulare ligada a s'emigratzione friulana in Sud Am�rica, mescamente in Argentina, e a s'imigratzione "de torrada" prus reghente). Naradu custu, s'impreu mannu de su friulanu a sa segura faghet a manera chi Onde Furlane siat si no unica, a sa segura diferente a beru dae sas ateras emitentes radiofonicas. E, a su solitu, in su "mercadu", sa diversidade "pagat". A mantennere bia un'istrutura che a sa nostra costat meda, ma finas a como sos isseberos fatos nos ant permitidu de sighire a faghere s'atividade nostra. Pesso chi unu datu podat crarire sas cosas: in sos annos Otanta sas chi fiant cramadas radios liberas ativas in sa provintzia de Udine fiant unas trinta; oe bi nd'at abbarradu chimbe, Onde Furlane est una de cussas. Pesso chi in pagos, a s'incumintzu aiant apidu iscumitidu chi una radiu che a sa nostra aeret sighidu s'atividade pro prus de bintichimbe annos! Onde Furlane no est una radiu "rica", ma custu dipendet meda finas dae sa casta de radu chi amus detzisu de faghere. Su fatu de e�ssere radiu comunitaria, e non cumertziale, nos cumandat de t�ennere limites pro su chi pertocat sos ispatzios publitzitarios e bi cheret un'isforrtzu mannu de autoprodutzione de sos programas. In pratica, sa nostra est una "radiu de servitziu". In s'istadu italianu, a su solitu chie dat custa casta de isseberos? Cunsiderados sos costos artos, si tratat, pro suprus, de realidades radiofonicas ligadas a tzircuitos mannos (che a sa de Radio Popolare), a grupos editoriales mannos (pro narrere, Radio 24), o a su cuntzessionariu publicu (RAI). Radio Onde Furlane non disponet a sa segura de risorsas de gasi, mancari gasi est forte e sana. Custu cheret narrere chi s'impreu de su friulanu nos at premiadu. + No amus fatu mai classificas de ascurtos, ma dae su raportu cun sos ascurtadores ischimus chi agradat meda s'ispatziu informativu subra sos apuntamentos de sa die (cuntzertos, teatru, tzinema, presentatziones e ateros eventos culturales). Totu sos ispatzios informativos tenent, a onni modu, esitu mannu (non petzi sas editziones de su giornale radiu, ma finas sa rassigna istampa, sas noas subra sa viabilidade, sas previsiones de su tempus, sos aprofundimentos). Si tratat, est craru, de trasmissiones totu fatas in friulanu. B'at in prus tzertas trasmissiones musicakales chi tenent unu n�meru bonu de ascurtadores amantiosos. + B'at batoro essidas cuotidianas pro su GR (cun intervistas subra de sos argumentos prus importantes de sa die). In prus, onni die, amus sa rassigna de istampa, sas noas subra sa viabilidade, su meteo, sos apuntamentos culturales de sa die. B'at in prus a su mancu una pariga de oras sa die de aprofundimentos informativos e culturale, ma b'at prus logu pro sos programas musicales (cun cundutores ispetzializados in unu tzertu genere musicale: dae su rock indipendente a sa musica argentina, dae s'industrial a su hip hop, etc.). A sas 6 de sero b'at s'urtima editzione de su GR, sighida dae s'ispatziu de sos apuntamentos. Su sero est dedicadu a su solitu a sos programas musicales, ma non mancant trasmissiones de atera casta (comente a cudda autgestida dae su Tzentro Sotziale de Udine). A de note e a tzertas oras cuotidianas b'at peri "musiche cence confins"; musica in libertade, sena cundutores, organizada in: friulana, ateras natzionalidades minorizadas, e de generes diferentes. In prus de s'atividade radiofonica, sa cooperativa chi gestit Onde Furlane s'ocupat de ateras atividades pro sa promotzione e s'isvilupu de sa limba. @@ -46422,17 +71349,22 @@ Non bi balet a ispiegare ite cheret narrere a te�nnere una radiu chi onni die pro 365 dies s'annu trasmitit su prus de sa programatzione sua in friulanu. Onni die dimustramus chi cun sa limba nostra si podet faghere totu, si podet faeddare de totu. Una bia sos criticos de sa limba naraiant chi su friulanu fiat sa limba de sos massajos, de sa traditzione (in su sinnificadu peus de sa paraula), de s'antigoriu. Radio Onde Furlane at rspostu a issos faghende informatzione, faeddende de su mundu, de cultura, de traballu, de tecnologias noas, de m�usica, de economia, de isport, etc. e faghende∙lu in friulanu! S'esperientzia tenta in radiu, mescamente cun su compitu de faghere informatzione cuotidiana e duncas cun s'obrigu de faeddare de totu, nos at permitidu de realizare su primu curretore ortograficu e su primu ditzionariu friulanu-italianu/italianu-friulanu in suportu informaticu. Amus esportadu sas connosch�ntzias nostras in televisione: su primu notitziariu setimenale in friulanu trasmitidu dae una televisione, difatis, l'amus realizadu nois. Sena ismentigare in prus sas initziativas in iscola, traballende cun professores e istudentes pro realizare programas radiofonicos in friulanu: un'ispetzia de iscolighedda de giornalismu in friulanu pro pitzinnos. B'at in prus su "Premi Friul", unu cuncursu annuale pro animare sa produtzione in limba friulana. Su prus de sas editziones est istada dedicada a sa musica, ma bi sunt istados peri sos radiodramas, sos fumetos, etc. Como su premiu est devennidu "Musiche Furlane", est a narrere unu cuncursu annuale pro sa produtzione musicale in friulanu, ma mescamente una vetrina pro animare sa naschida de grupos noos o cantautores friulanos e un'eticheta discografica chi in custos urtimos annos at realizadu una bindighina de cd de musica in friulanu (rock, hip pop, combat folk, etc.). + Sa publitzidade podet essere in friulanu o in italianu. A bias s'insertzionista arribbat cun sa publitzidade giai pronta in italianu e nos pedit de la trasmitere gasi, ma su prus de sas bias nos pedit a nois de la realizare in friulanu. Si tratat de privados, ma peri de entes publicos. Unos cantos politicos nos ant cumissionadu publitzidades in friulanu finas pro sos ispatzios ligados a sa campagna eletorale. Pro su publicu est normale a int�endere sa publitzidade in friulanu in sa radiu nostra. Nois impreamus sa limba in manera naturale pro totu e, duncas, finas pro sa publitzidade. B'at apidu peri unu tempus chi unas cantas publitzidades las aiat fatas unu grupu teatrale. Fiant publitzidades pessadas e fatas in friulanu, cun una bene comica a bias surreale. B'at pessones chi, a distantzia de medas annos, si las ammentant galu a memoria! + In sas radios cumertziales (belle totus de propiedade non friulana) pro sa limba nostra no b'at logu. In una pariga de radios privadas locales s'intendet totora su friulanu. Diferente sa situatzione de Radio Spazio 103, emitente ligada a s'artzivescovadu de Udine, ue sa limba friulana est impreada in unos cantos programas, tzertos cun ascurtos mannos. Semus faeddende de unu 25/30% de presentzia de friulanu in sa programatzione de custa radiu. In custos urtimos annos b'at unas cantas trasmissione in friulanu finas in sa RAI regionale de su Friuli Venetzia Giulia: si tratat, semper e cando de programas finantziados dae sa Regione (comente a narrere, nudda dinare, nudda trasmissiones), su prus culturales o de recreu (duncas sena informatzione giornalistica). + Sas radios "liberas" friulanas sunt pagas a beru: sas prus importantes sunt Radio Onde Furlane e Radio Spazio 103, ue su friulanu est presente (apo giai naradu in cales pertzentuales). Sas radios cumertziales pessant galu chi su friulanu non "rendat" e non cherent mancu trasmitere cantzones in friulanu (finas cando si tratat de grupos  che a sos Arbe Garbe  chi in sos cuntzertos issoro acudint migias e migias de giovanos!). Prus chi unu giuditziu de profetu economicu, paret prus chi no ateru unu pregiuditziu. E sos pregiuditzios, s'ischit, sunt malos a morrere. Su datu, a parrere meu, iscandulosu, est rapresentadu dae sa cuntzessionaria publica, est a narrere sa RAI. Non si tratat petzi de su non rispetu de sas leges in vigore (sa lege istatale 482 de su 1999, difatis, obrigat sa RAI a garantire in manera autonoma ispatzios a sas limbas minoritarias tuteladas in manera proportzionale a sa difusione issoro: e su friulanu est faeddadu dae prus de su mesu de sa populatzione de su Friuli VG), ma finas de una mancantzia de rispetu pro sos tzitadinos friulanos chi sunt obligados a pagare su canone a sa RAI, ma non tenent unu servitziu non naro adeguadu, ma mancu de gabale, in sa limba issoro! + Sa Regione Friuli VG nos reconnoschet comente ente de importantzia primaria pro sa promotzione de sa limba friulana e custu nos dat su deretu (ma unu deretu chi amus otentu pustis de unu muntone de sacrifitzios) a unu cuntributu annuale chi cambiat onni annu e chi arribbat semper in ritardu, ma chi b'est. Sa lege istatale 482/99, imbetzes, non grantit agiudos pro sas emitentes privadas. Pro su restu, su prus de sas intradas nostras arribat dae cunventziones, mescamente, mescamente cun realidades publicas pro sa realizatzione de programas e progetos. Eja. Su voluntariadu est presente e est istadu fundamentale pro sa creschida e, in tzertos casos, pro sa supraviventzia de sa radiu. + Tzertu. Sa naschida de neologismos est carchi cosa de naturale in una situatzione che a sa nostra. Podimus narrere chi su giornalismu radiofonicu in friulanu est naschidu cun Radio Onde Furlane, duncas est istadu metzessariu a traballare subra salimba pro realizare carchi cosa chi in antis non bi fiat. Su chi ateras limbas ant isvilupadu in tempos relativamente longos (so faeddende de sas limbas ufitziales, de istadu, cun totu su chi capitat in termines de impreu ufitziale, de iscolarizatzione de sas massas, de impreu sotziale), l'amus elaboradu meda prus in presse. Non si podet pretendere chi una limba chi, non tzertu ca l'at chertu issa, est abarrada in cunditzione de subalternidade pro seculos apat isvulupadu sos matessi istrumentos de una limba ufitziale, de una limba de istadu imposta a totu sos tzitadinos. Faghere informatzione, faeddare de totu sos argumentos, nos at obligadu a faghere un'isfortzu de ampliamentu de su vocabulariu pro intervennere in cussos campos a su solitu negados a sa limba nostra e chi, in cunsegu�ntzia, sufriant de una carentzia lessicale. @@ -46439,51 +71371,123 @@ B'at in prus su discursu istilisticu e de impreu de limbagios ispetzialisticos. Non si podet pessare de faeddare de economia, de traballu, de tecnologias noas, etc. in unu giornale radiu o in unu programa de aprofundimentu, comente chi siamus seidos in tzilleri cun sos amigos. Non si trata, est craru, de bortulare una limba, ma de l'adatare, comente faghent totu sas limbas normales, a sos livellos diferentes e a sas esigentzias de sa comunicatzione. In una situatzione gasi, b'at logu pro isseberos o propostas isballadas, ma s'importante est a faghere tesoro de custos isballos pro ischire a nche los colare. Bisongiat, a un'ala, a rispetare sas carateristicas de sa limba, e a s'atera, abbaidare a su chi ant fatu sas ateraslimbas chi, ant fatu su matessi caminu nostru: mancu s'inglesu comente limba de s'informatica! S'isvilupu de sos neologismos sighit r�gulas bastante pretzisas, a faaghere sa finta de essere sos primos a traballare in custu setore est petzi unu dannu. Sa realizatzione de su primu curretore ortograficu e de su primu ditzionariu friulanu-italianu/italianu-friulanu in suportu informaticu est istada fata gratzias a custu tipu de traballu. + Lassende a un'ala su casu de sa cuntzessionaria radiotelevisiva publica, ue si tratat de traballare paris pro chi siant rispetados a su mancu sos obrigos de lege, b'at a sa segura galu traballu meda a faghere. Bisongiat a sighire longu su protzessu de normalizatzione linguistica, est a narrere s'isvilupu de una limba "normale" chi podat essere impreada in onni ambitu e pro cale si siat esigentzia. Sos medios de comunicatzione podent t�ennere unu balore educativu mannu, bisongiat duncas a tennere una limba cumpleta (cun un'istandard graficu, cun unu modellu de limba comuna chi non cheret narrere a iscantzellare sas variedades locales-, cun s'isvilupu de neologismos, etc.). Sas tecnologias noas, oe, dant possibilidades chi binti o deghe annos a como non fiamus atretu nemancu de pessare. Pro narrere, finas si no est sa solutzione de onni problema, comente a calicunu li praghet a creere, internet dat possibilidades de importu mannu de difusione de materiales informativos e musicales a costu bassu. Permitet, in prus, di podere faghere tzertos traballos peri dae domo, cun profetos mannos pro sos costos e su tempus. Creo in prus chi su cuncambiu de esperientzias, mescamente in realidades chi presentant unu muntone de afinidades (comente in sa situatzione friulana e sarda), siat fundamentale a beru. Peruna comunidade est aguale a un'atera, ma b'at esperientzias chi si podent addatare a situatziones diferentes. Est importante ducas, a afortire sos raportos intre sas comunidades e creare retes pro cuncambiare esperientzias e informatziones. Tenimus unu muntone de cosas de faghere e su de caminare paris nos podet agiuare a nche colare megius sos impeigos chi amus a agatare in caminu. [trad. ZL. Stochino] + + + + ## Tzerimònia de sa bandera otzitana + Su sindigu de Crissolo, bidda de sas baddes Otzitanas, intregat sa bandera a su sindigu de Barathier, bidda de su Queyras in s'Otzitania manna. Sa tzerimonia de inauguratzione de sa bandera est sa chi faghent semper in sas baddes otzitanas e francuproventzales: letura a duas boghes in otzitanu e frantzesu de su testu ufitziale chi ispricat sas motivatziones de sa tzerimonia e su significadu de cuddu simbolu oe, artziadura de sa bandera cun s'esecutzione de s'innu _Se Chanta_, discursos de sas autoridades. A pustis, unu mamentu de festa de amighentzia tranfrontaliera. Sa comuna de Crissolo ponet a disponimentu unu postale pro chie cheret partetzipare. [_gmr_] + + + + ## Iscudos umanos palestinesos + S'aviatzione israeliana at rinuntziadu a bombardare sas domos de unu de sos capos de Hamas, Wael Baroud, e de sa familia Faraj, simpatizante de su movimentu, in su nord de sa Fasca de Gaza, pro sa detzisione de deghinas de palestinesos de faghere de iscudos umanos a sos edifitzios. S'iscopu ufitziale de sos militares israelianu est sa distrutzione de arsenales militares. Sas pessones protagonistas de s'initziativa ant rispostu a s'apellu fatu dae sas moscheas sabadu coladu, sa die chi est cumintzada s'atzione difensiva. [_gmr_] + + + + ## Pische incuinadu in su Mediterràneu + Sos datos de s'Unep, programma de s'Onu chi si ocupat de s'incuinamentu de su Mediterraneu, dimustrant chi sas 9.400 industrias costieras de 21 istados esaminadas nche ghetant a mare ogni annu 900.000 tonnelladas de fosforu e 200 milliones de tonnelladas de azotu, suatantzias responsabiles de su protzessu de eutrofizatzione. In prus bi sunt 85.000 tonnelladas de metallos graes, 200.000 de organocloruros e 47 tonnelladas de Ipa, idrocarburos politziclicos aromaticos. Su perigulu pro s'omine est s'assuntzione de mandigu contaminadu, mescamente pische: su 70-95% de incuinantes persistentes s'agatat in produtos iticos. A causare custa situatzione sunt rafinerias, industrias chimicas e metallurgicas e impiantos de tratamentu de abbas de iscartu. In Italia s'assuntzione de Ipa nche crompet finas a 3 microgrammos sa die, a 100 bias de sa cantidade cunsiderada tollerabile. [_gmr_] + + + + ## SU BELU DE SA BONAURA [clone] + ### _Autore:** Larentu Pusceddu**|Pagg. 94 |€ 10.00_ + #_ papiros_ + + ## 48581: unu sms pro agiuare sas fèminas afghanas + Dae su 18 a su 28 de santandria si podet cuntribuire cun unu sms a sa campagna "Agiuda sas feminas a non deper prus pedire agiudu! 2006 Afganistan" , promovida dae sa Fundatzione Pangea Onlus. Gratzias a s'adesione de Tim e Telecom Italia, Vodafone, Wind e 3 Italia si podet donare 1 euro imbiende unu sms a su numeru 48581 o 2 euro cun su matessi numeru dae su telefonu fissu. Su dinare regollidu at a essere destinadu a su Progetu Jamila pro sas feminas afganas chi istant in povertade, sunt biudas o disabiles, isvilupadu in Kabul dae Pangea, sa fundatzione italiana chi s'ocupat de sos deretos de sas feminas. Su Progetu Jamila est cumintzadu in pare cun sa Die internatzionale pro s'eliminatzione de sa violentzia contra sas feminas chi ruet su 25 de santandria. [csc] + + + ## Assassinadu Pierre Gemayel + Pierre Gemayel (34 annos), ministru de s'Industria e deputadu de sa regione cristiana de su Metn, est istadu assassinadu, oe a merie, in Jdeide, a probe de Beirut. Figiu de Amine Gemayel, ex capu de istadu libanesu, Pierre Gemayel est istadu ochiidu dae omines armados chi ant corfidu sa vitura sua a mitra. Sas fertas mortales l'ant corfidu a conca e a petorras. Gemayel est mancadu cando nche lu fiant giughende a s'ospidale. Finas una de sas guardias suas est istada ferta mortalmente. Custu atentadu capitat propiu in mesu de una crisi politica grave, cun 5 ministros sciitas chi sunt dimitidos, e cando su Cussigiu de Segurantzia de sas Natziones Unidas est esaminende su progetu de costitutzione de su tribunale incarrigadu de giuigare sa chistione Rafik Hariri (ex primu ministru assassinadu su 14-2-2005) e ateros 14 atentados e mortes chi sunt istados in Libanu a pustis de su mese de santugaine de su 2004. [red] + + ## Sentèntzia in favore de sos aborìgenos + Sa Corte Federale australiana at ghetadu a pagare a s'istadu de su Queensland 6 milliones de euros comente risartzimentu a sos aborigenos chi aiant traballadu in duas missiones luteranas in Hopevale e Wujal Wujal, in su nord de s'istadu, in sos annos '70 e '80. Sa sententzia at istabilidu chi sos indigenos, unos 1.500, fiant pagados prus pagu pro chistiones ratziales e duncas tenet deretu a unu cumpensu. Sa Corte at ammitidu s'apellu de 8 traballadores contra a una detzisione contraria de s'annu coladu. Su guvernadore Beattie est chirchende una solutzione chi rispetet sa sententzia e tengiat contu de sas possibilidade economicas de s'istadu. S'istoricu Ros Kidd at sutaliniadu s'importantzia de custa detzisione, ca istabilit unu pretzedente pro ateros casos similes. [_gmr_] + + + + ## Quebèc natzione + Su Primu Ministru canadesu Stephen Harper, de su partidu cunservadore, at annuntziadu chi at a pedire a sa Camera bassa de reconnoschere chi su Quebec est una natzione in intro de s'istadu. S'obietivu de Harper est de antetzipare, e duncas vanificare, una rechesta simile de su _Bloc Quebecois_, su partidu indipendentista. Harper at naradu puru chi su Quebec no est indipendente e no lu at a essere mai. Su capu de su _Bloc_, Gilles Duceppe, at criticadu su providimentu narende chi sa proposta de su guvernu refudat de ammitere chi su Quebec podet esistere comente natzione finas foras de su Canada. [_gmr_] + + + + ## Su catalanu in sos telèfonos Nokia + Sa Nokia at detzididu de incruire su catalanu intre sas limbas de sos tzellulares suos. Su primu modellu chi la tenet est su 5200 e intro de su 2008 l'ant a tennere totu sos modellos. In su menu como bi sunt 34 limbas, chi 12 sunt prus pagu faeddads chi non su catalanu. Sa Generalitat isperat chi a pustis de Siemens, Alcatel, Sagem chi ant post su catalanu in carchi modellu, e de sa Nokia, sas ateras marcas puru fatzant sa matessi cosa. Sa Generalitat impreat petzi tzellulares chi tenet s'optzione in sa limba natzionale. Sa Nokia at fatu custu passu pro more de sa Generalitat e de sa _Plataforma per la Llengua_ chi ant fatu pressiones subra de s'industria finlandesa. [_gmr_] + + + + ## Riserva pro sos Toromona + Su guvernu bolivianu at creadu una riserva a posta pro sos indianos isulados. Sa riserva, chi dat amparu a sa tribu de sos Toromona, est de unos 19.000 chilometros cuadrados e non si podet segare linna, faghere esploratziones petroliferas e atividades minerarias. In Peru b'at giai rivervas de custa casta, ma sunt minetzadas dae totu cuddas atividades. Si carculat chi siant 15 sas tribus isuladas chi bivent in Peru. S'initziativa boliviana podet cumbinchere su guvernu peruanu a dare prus agiudu e protetzione a sos indigenos suos. [_gmr_] + + + + ## Libros noos «Aborìgenos australianos» + + + + ### 16/12/2009 + ## SA PRATZA DE SU DIAMANTE [clone] + ### _Autore: **Merce RODOREDA**|Tradutzione: Giagu Ledda|Pagg. 128 |€ 8.00_ + FileNotFoundException while reading 80.html :: java.io.FileNotFoundException: C:\www\ww4_multisite_tempusnostru\ROOT\applications\webwork\site_papiros\local\document\html\80.html (The system cannot find the file specified) + #_ papiros_ + + ## Elaboradores in galitzianu + S'Assessoradu de sa Massaria at comunicadu chi su bandu pro su cuncursu de acuisitzione de carculadores personales, in ue bi fiat iscritu chi sos elaboradores deviant tennere Windows XP in castiglianu at a essere modificadu. Su de su castiglianu difatis fiat un'errore de redatzione. Sos carculadores devent tennere su sistema opertativu in galitzianu, e in prus su pachete Open Office, in sa tradutzione galitziana. [_gmr_] + + + + ## Rafael Correa presidente nou de Ecuadòr + Sa vitoria de Rafael Correa in sas eletziones presidentziales de dominiga 26 de santandria, est a puntu de essere cunfirmada dae s'iscrutiniu ufitziale. Prus de unu millione de votos est sa diferentzia dae s'aversariu Noboa. Su Tribunale Supremu Eletorale at informadu, dae sa pagina Internet sua, chi, cun 58,48% de sos votos contados, su binomiu Correa-Moreno, presidente e vitzepresidente, de Alianza Pais, disponet de su 64,81% de sa votatzione generale. Álvaro Noboa, oposidore, si collocat praticamente 30 puntos suta de Correa, cun su 35,19% de sos votos iscrutinados a merie de su 27. [red] + + + + ## Cunferèntzia islàmica contra a sas mutilatziones genitales + Unu vertice islamicu riunidu in Egitu at pedidu a sos mussulmanos de totu su mundu de l'agabbare cun sa pratica de sas mutilatziones genitales de sas pitzinnas. A sa fine de sa cunferentzia, organizada dae sos assotzios pro sa defensa de sos deretos umanos, sos espertos islamicos ant decraradu chi sa mutilatzione genitale comente pratica religiosa devet essere cunsiderada unu crimine dae sa lege de totu sas natziones e chi sos chi la praticant devent essere cundennados. @@ -46493,27 +71497,69 @@ SOrganizatzione Mundiale de sa Sanidade at carculadu chi prus de 100 milliones de feminas in su mundu sunt istadas custrintas a sa mutilatzione genitale. + + + ## Su friulanu in sas iscolas + S'assessore de s'istrutzione e de sas identidades linguisticas Roberto Antonaz s'est impignadu pro faghere aprovare dae sa Giunta una lege pro s'insignamentu de su friulanu in s'iscola. L'at naradu in sa domo Turoldo de Coderno di Sedegliano a sa fine de su dibatidu _ Scuele, cuale leç pal insegnament de lenghe furlane? _chi bi ant partetzipadu su vitzepresidente de su cussigiu provintziale cun delega a sas politicas linguisticas, Valeria Grillo, sos cussigeris regionales Paolo Menis (Margherita) e Claudio Violino(Lega Nord), sa responsabile pro sas minorias de s'Ufitziu iscolasticu regionale, Rosalba Perini e su cumponente de sa Cummissione iscola de s'Arlef, Adriano Ceschia. Su moderadore fiat William Cisilino, presidente de s' _Istitut Ladin-Furlan Pre Checo Placerean_ , chi at organizadu s'addobiu paris cun su portale www.lenghe.net in s'ambitu de sa de chimbe rassignas _Puints_. Sa regione at a ponnere su dinare pro podere imparare una limba comunitaria e una regionale. Sos politicos de ambos orientamentos sunt de acordu. Antonaz at faeddadu de abberrere unu cunfrontu cun su ministru Fioroni pro s'istitutzione de classes de cuncursu ispetzificas pro sas limbas minoritarias. S'at a partire dae su disignu de lege de sa Lega Nord e dae un'analisi de sa Cummissione iscola de s'Arlef (Agenzia regionale per la lingua friulana) chi punnant a s'insignamentu curricolare de sa limba friulana. [_gmr_] + + + + ## Libros noos «Aborìgenos australianos» + + + + ## Libros noos «Minorias africanas» + + + + ## Sa Costitutzione messicana luego in sas limbas indìgenas + Su problema de sas minorias linguisticas de su Messicu e sa pratica de sos deretos fundamentales, diat parrere chi siat arribadu a unu puntu bonu. Su Parlamentu de su Messicu at firmadu un'acordu cun sas rapresentantzias de sas populatziones indigenas pro sa tradutzione de sa Costitutzione messicana chi, finas a como, est abarrada petzi in ispagnolu, causende unu muntone de problemas a livellu giuridicu. In sos interventos sos sos rapresentantes ant postu in craru s'importantzia de sa cunviventzia de prus limbas e chi unu monopoliu de s'ispagnolu est, dae su puntu de bista umanitariu, "inamissibile". + In antis de totus su presidente e ministru de sa Suprema Corte de Justicia de la Nacion (SCJN), Eduardo Zarzosa Sanchez, sindigu de San Felipe del Progreso, istadu de su Messicu, at naradu chi "su reconnoschimentu de s'autonomia prioritaria chi cherent sas populatziones indigenas nostras non ponet in perigulu s'unidade de s'Istadu natzionale". + Pro parte sua, su ministru presidente de sa SCJN, Mariano Azuela Guitron, at singialadu chi su fatu chi sa Costitutzione est istada iscrita petzi in limba ispagnola "minimat sa possibilidade a sos indigenos de faghere balere sos deretos issoro in sas limbas imparadas dae sos mannois", ca sunt obligados a impreare una limba diferente dae s'issoro. + A faeddare in numene de sos grupos indigenos chi eris ant firmadu un'acordu cun su tribunale massimu pro bortare sa Costitutzione a sas limbas indigenas chi b'at in s'istadu, Zarzosa Sanchez ant afirmadu chi una garantzia de atzessu a sa giustitzia pro sos grupos indigenos est, in antis de totu, rispetare sa pratica libera de sa normativa consuetudinaria pro sa solutzione de sos cunflitos chi si presentant intre custos. + Azuela Guitron at peri naradu chi "non b'at perunu motivu pro cunditzionare sa pratica de sos deretos fundamentales a su dominiu de sa limba ispagnola, in prus dae su puntu de bista umanitariu "custu est inamissibile", s'articulu batoro de sa Lege Generale de sa Lege de sos Deretos Linguisticos de sos Populos Indigenos istabilit chi sas limbas chi ant a essere reconnotas in custa regorta de normas e s'ispagnolu, "sunt limbas natzionales pro origine istorica, e tenent sa matessi valididade in su territoriu issoro, localizatzione e cuntestu ue sunt faeddadas. [zls] + < A>> + + + + ## Aproadu s'istatutu de Castiglia e Leòn + Su parlamentu de Castiglia e Leon ant aproadu sa riforma de s'istatutu de Autonomia cun sos votos de sos rapresentantes de su Partidu Populare e de su Partidu Sotzialista; s'unicu deputadu de s'Unione de su populu leonesu at votadu contra a su testu propostu. Su testu nou faghet riferimentu a su leonesu chi finas a como fiat definidu cun su genericu " modalidades linguisticas" . At a essere tuteladu pro su valore in intro de su patrimoniu linguisticu. Su galitzianu puru at a essere promovidu e rispetadu. Sa limba castigliana at a tennere un'amparu ispetziale e sa Comunidade e sa Giunta nd'ant a fomentare s'impreu in sos ambitos educativu, amministrativu e culturale. Su testu cheret presentadu in su parlamentu ispagnolu pro s'aprovatzione definitiva. [_gmr_] + + + + ## Su tifone Durian degollat sas Filipinas + Su tifone Durian at cajonadu sa morte de a su mancu 200 pessones e at noghidu a ateras 22.000 in sas alas tzentrusetentrionales de s'artzipelagu, ma su contu de sos mortos paret destinadu a creschere. S'abba e su ludu ant inundadu nessi duas biddas, sas linias eletricas e telefonicas non funtzionant prus, sos pontes sunt distrutos e sos caminos sunt interrados dae sos istremamentos; in prus mancat s'abba potabile. Cun bentos de 225 km/h , custu est su peus tifone in s'istoria de sas Filipinas e su de bator chi at degolladu s'istadu asiaticu in sos urtimos tres meses. Durian, chi tenet su numene de una frutora tropicale, como est moende a chirru de su Mare Tzinesu Meridionale. [_gmr_] + + + + ## Plurilinguismu: aunidos in sa diversidade + S'isfida de su multinguismu in Regiones diferentes, est istadu tema de unu cungressu in Bruxelles. Fiant presentes rapresentantes de realidades locales europeas diferentes. Sa Provintzia de Bolzano, rapresentada dae su diretore de sa Ripartitzione de sos Afares comunitarios** **Karl Rainer, at faeddadu de sa situatzione altoatesina paris cun su presidente de sa Val d'Aosta, Luciano Caveri, e sa Boemia. In sa relatzione sua su diretore Rainer at illustradu sas initziativas de tutela de sas limbas minoritarias e sos bisongios de parificatzione cullegadase a su bilinguismu e trilinguismu de sa zona. At faeddadu finas de sa partetzipatzione de s'Alto Adige a sos programmas europeos de istudiu e promotzione de sas limbas, "chi cherent semper motivatziones noas pro sos giovanos". Aunidos in sa diversidade, segundu su chi narat s'UE, est istadu s'argumentu de sos traballos, chi ant cunfirmadu su bisongiu de sighire a afortire sa presentzia de sa diversidade linguistica comente richesa e de imparare cada unu sa limba de sa terra sua, paris cun ateras duas limbas, includidu s'inglesu. [bmr] + + + + ## Capìtulu I + I Julieta fiat bènnida a sa durcheria in ue traballaia pròpiu pro mi nàrrere chi, in antis de sorteare sa toia, diant àere sorteadu unas cantas cafeteras; issa las aiat giai bidas: bellas, biancas nìidas, cun un’arantzu pintadu, isperradu, mustrende sos sèmenes. Deo non tenia gana de andare a ballare e mancu de essire ca fia istada totu die ispatzende durches e mi doliant sas puntas de sos pòddighes a fortza de istrìnghere truneos indeorados, de fàghere nodos e presòrgios. E mescamente ca connoschia a Julieta, chi pro issa fiat semper die manna e, mancari chi dormiret pagu o nudda, no l’importaiat. Ma l’apo postu aficu, ca fia fata gasi, sufria si mi pediant una cosa e devia nàrrere chi nono. Fia bestida de biancu dae conca a pees: bestire e sutana immidonados, iscarpitas nìidas che su late, arracadas biancas, tres bratzales tundos intonados cun sas arracadas e portamoneda biancu, chi Julieta m’aiat naradu chi fiat de tela incherada, cun sa tancadura che còtzula de oro. Cròmpidas a pratza, sos musicantes fiant giai sonende. Su chelu de sa pratza fiat mudadu cun frores e cadenitas de pabiru, de totu sos colores, una tira de cadenitas, una tira de frores. B’aiat frores cun una lampadina in mesu e totu su chelu de sa pratza pariat unu paracu a s’imbesse cun sas tiras chi fiant presas in sos cabos prus in artu chi no in mesu, in ue totus s’auniant. Su chintòrgiu elàsticu de sa sutana, chi m’aiat dadu matana a la giùnghere cun s’agùgia a gantzu, chi fiat aunida a una limeta cun una baga de filu, m’apretaiat in chintzu. De seguru chi tenia unu sinnu ruju, e, cando m’essiat s’alenu dae buca, su chintòrgiu torraiat a m’ammarturare. Su palcu de sos musicantes fiat totu inghiriadu de ispàrau agreste chi faghiat a barandilla, mudadu cun frores de pabiru presos a filuferru fine. E sos musicantes, suorados e in mànigas de camisa. E mama morta dae annos e sena mi pòdere cussigiare e babbu cojuadu cun un’àtera. Babbu cojuadu cun un’àtera e deo sena mama, chi campaiat petzi pro mi tènnere in pranta de manu. Babbu cojuadu e deo bajanedda e sola in sa pratza de su Diamante, isetende chi tirarent a billeteddos sas cafeteras, e Julieta abboghinende pro nche brincare sa mùsica cun sa boghe sua: non ti seas chi t’atripoddis su bestire! e in dae in antis meu sas lampadinas bestidas de frores e sas cadenitas de pabiru apitzigadas cun colla de farina e totu sa gente cuntenta. In s’ìnteri chi fia abbaucada, una boghe in s’origra m’at naradu: a ballamus? @@ -46521,31 +71567,78 @@ —E si l’ischit s’amoradu meu? Cussu giòvanu si m’est acurtziadu un’àteru pagu e, riende, m’at naradu: “E comente mai, gasi giovanedda e giai tenet s’amoradu?” E cando s’est postu a rìere at iscantzadu sas lavras e l’apo bidu totu sas dentes. Teniat sos ogritos de muninca e bestiat in camisa bianca a rias biaitas, suoradu in suircos e isbutonadu in su tzugru. Totu in unu s’est bortadu palas a mie e, fichidu in punta de pees, si bortaiat a un’ala e a s’àtera; e torra ogros a mie at naradu, iscuset, e s’est postu a boghes: eh! Chie est chi at bidu sa giancheta mea? Fiat in cue, subra de una cadrea! A fache a sos musicantes! Eh! E m’at naradu chi nche l’aiant leadu sa giancheta e chi diat èssere torradu luego, a bìdere si li cheria fàghere su praghere de l’isetare. Cintet… Cintet! S’est postu a abboghinare. Julieta, bestida in colore de canàriu, cun brodados birdes, nche fiat bènnida dae no nd’isco ue: cua·mi, m’at naradu, ca mi nche bogo sas iscarpas… no aguanto prus… L’apo rispostu chi no mi podia mòere ca unu giòvanu in + #_ papiros_ + + ## Banner + + + + ## sponsor_onlineTicket + + + + ## sponsor_supramonte + + + + ## system_editz_locale_choose + + + + ## system_menu_mancu_locales + + + + ## system_ses_inoghe_locales + + + + ## en] last minute + N. Paginas in GOOGLE: 674.000 + Data urtima chirca: 15/05/2008 + Cuntestu in sa frase: viaggi last minute, offerte last minute. + Proposta in italianu: ultimo minuto. Es: "viaggi dell'ultimo minuto, offerte dell'ultimo minuto, ..." + Proposta in sardu: urtimu minutu. Es: "biagios de s'urtimu minutu, ofertas de s'urtimu minutu, ..." + + + + ## Ite nde faghimus de sa limba sarda? + In sos urtimos annos, organismos che a su PenClub, Linguapax, Ciemen (mescamente a pustis de sa Decraratzione Universale de sos Deretos Linguisticos de su 1996), e semper cun prus fortza s'Unesco (chi in su 2001 at propostu a totu sos guvernos sa Decraratzione subra de sa Diversidade Culturale sua), sunt narende a boghe arta chi mai che a como sunt in perigulu sas limbas de su mundu e sa diversidade linguistica. Medas atziones e leges ant finas proadu a firmare su fenomenu de indebilitamento o morte de sas limbas. Ma no est semper chi a sas paraulas currispondent sos fatos. Antis, custos urtimos, a ss'ispissu, sunt contrarios a sos matessi printzipios giuridicos e a sos proclamas politicos. Est su casu de su Decretu Bersani de su 4 de triulas de ocannu (in s'elencu allegadu a s'articulu 25), chi in cabu a tres annos cundennat sa lege 482 de su 1999 a minimare de su totu su finantziamentu pro sas minorias linguisticas. In pratica, in giru de tres annos, s'agiudu a sas limbas minoritarias, chi como est de pagu prus de 9 milliones de euros pro totu sas minorias de s'istadu italianu, diant currispondere a prus pagu de su mesu. E a parrere de calicunu a prus pagu de 2 milliones! Si cumprendet deretu cantu paga diat essere sa parte chi diat tocare a sa limba sarda. De seguru prus pagu meda de sos 20 milliones de euros chi una delibera de sa Regione Sarda ponet a duisponimentu pro faghere imparare a sos Sardos sa limba inglesa. Nemos s'at a pessamentare o at a essere contrariu a gastare su dinare pro custa finalidade si a su sardu at a essere destinadu su matessi dinare o finas de prus. + + + + ## Bush: In Iràq, sas cosas sunt andende male + Su primu ministru britannicu Tony Blair, chi eris fiat in bisita a sa Domo Bianca, at saludadu cun favore su raportu de s'Iraqi Study Group, definende*lu unu "istrumentu importante". In prus at naradu: "Pro prima cosa tocat a agiuare su guvernu de su primu ministru irachenu Nouri al-Maliki e tutelare s'unidade sua. Segundariamente, totu sas partes implicadas di devent carrigare sas responsabilidades issoro cun su guvernu de Baghdad. E in fines, devimus faghere totu su possibile pro ponnere sas paghes intre Israele e sos Palestinesos". George W. Bush at amintidu chi in Iraq "sas cosas sunt andende male". Sa situatzione "est grave e male posta", at naradu s'agabby de s'addoviu cun su primu ministru britannicu Tony Blair, numenende sa relatzione de su Iraq Study Group, chi at definidu "costrutiva" a su puntu de meritare unu "aprofundimentu seriu". [red] + + + + ## Sas Limbas emergentes de su Mediterràneu + S'11 de maju de su 2008, est naschida sa Rete de Osservatzione de sas Limbas Emergentes de su Mediterraneu. Si sunt riunidos in Bartzellona rapresentantes de sa limba amazigh, sa limba de sos Berberos de s'Àfrica de su nord, de sa limba catalana, de sa limba friulana, de sa limba maltesa e de sa limba sarda. Mohand Tilmatine, berberu, professore in s'Universidade de Cadiz, Carles Castellanos, catalanu, de s'Universidade Autonoma de Bartzellona, Lorenzo Zanon, friulanu, de s'Istitutu Ladin-Furlan, Joseph Brincat, maltesu, de s'Universidade de Malta, Diegu Corraine, sardu, de s'Ufitziu de sa Limba sarda de Tortoeli, ant analizadu sa situatzione generale de sa limbas issoro, leende in cunsideru sos aspetos relativos a 4 aspetos fundamentales de sa bida de sas limbas: situatzione sotziolinguistica, sa politica linguistica de sos Guvernos e istitutziones locales, sos istandards linguisticos, sas risorsas linguisticas (mescamente ditzionarios e curretores linguisticos). @@ -46556,47 +71649,114 @@ Dae manca: D. Corraine, C. Castellanos, s'iscritore berberu Salem Zenia, J. Brincat, M. Tilmatine + + + ### 25/07/2011 + ## MUSA DURGALESA + Antologia di poesia dorgalese (1850-1950) curata da Billia Fancello + ### _F.to 15x21 cm | Pagg. 240_ + #_ papiros_ + + ## BannerOgiastra + + + + ## sponsor1_Ogiastra + + + + ## en] on demand + N. Paginas in GOOGLE: 302.000 + Data urtima chirca: 15/05/2008 + Cuntestu in sa frase: Tv on demand, prodotto on-demand, Music On Demand, Seminar On-Demand, Book on demand, Print on demand, Video on Demand, SMS Meteo on demand, stampa on demand, Intervista on demand, Pubblicazioni on Demand, Verso l'assistenza sanitaria "on demand", Audio On demand, Corsi on demand, Sessione Print on demand, servizio di webtv on demand, Desktop On Demand, eBooks on demand, Text On Demand, Film via internet "on demand", "cv on demand" cerca lavoro, il curriculum vitae e on demand, video didattici on demand, Un gestionale on-demand, servizio di eventi on demand, noleggio on demand, videogames on demand, "Controllo Remoto On Demand", Telecom: nuovi servizi "on demand", ANALISTA REPORTING ON DEMAND, Training on Demand, Streaming video on Demand, Brani, Album, Concerti Live e on demand, Poster on demand, Corso Hr On Demand, Censura on demand, Formazione in tempo reale e on demand, Law on Demand, applicazioni ON DEMAND , On Demand Solutions, On Demand Planning, Comunicati stampa erp on demand, istruzioni video on demand, Radio on demand, stream on-demand, deejay on demand, un approccio on-demand, unita server on demand, art on demand, canale TV di architettura on demand, Edizione Rapida on-demand, SMS on demand, servizio telefonico fax on demand, gestione documentale on-demand. + Proposta in italianu: a richiesta. Es: "Stampa a richiesta, edizione a richiesta, ..." + Proposta in sardu: a dimanda. Es: "Imprenta a dimanda, editzione a dimanda, ..." + + + + ## Banner_rolem_sardu + + + + ## sponsor_papiros + + + + ## BannerOgiastraParadisu + + + + ## sponsor_4_ipod + + + + ## Olmert in Roma bidet su Papa e Prodi + Su primu ministru israelianu Ehud Olmert oe at addoviadu in Roma su Papa Beneitu 16 e su presidente de su Cussigiu Romano Prodi. In custa ocasione, Olmert at invitadu su Papa a bisitare Israele. Su Papa at atzedadu s'invitu. In prus, Olmert at sulitzitadu Papa Ratzinger a cundennare publicamente sa cunferentzia negatzionista de sa Shoa fata in Teheran. Su Vaticanu aiat giai denuntziadu custa cunferentzia in unu documentu. Olmert e Prodi, in prus de cundennare sa riunione de Teheran ant cunfirmadu sa s'interessu a sighire su caminu de s'acordu intre Israelianos e Palestinesos. Olmert at addoviadu finas su ministru de sos Afares internatzionales Dalema e su presidente de sa Republica Giorgio Napolitano. At a devere addoviare finas Gianfranco Fini, Francesco Rutelli e sa comunidade ebraica de Roma. [red] + + + + ## Libros noos «Aborìgenos australianos» + + + + ## Libros noos «Turchia-Unione Europea» + + + + ### 25/07/2011 + ## DECRARATZIONE UNIVERSALE DE SOS DERETOS DE S'ÒMINE + ### + _Sos Deretos de s'Òmine in 29 articulos. Sa base pro sa paghe e sa solidaridade in s'Umanidade._ + _formadu 21x30 cm Paginas 40 | Preju 8,00 €_ + _Coberta cartonada cun impressiones in oro_ + _ _ + _Figuras de Pinuccio Sciola __Sa Decratzione Universale de sas Natziones Unidas de su 1948_ + #_ papiros_ + + ## Limba sarda e sanidade + La lingua sarda per umanizzare la sanita CURSU DE FORMATZIONE RISERVADU A SOS ISCRITOS con il patrocinio dellAssessorato Regionale della Sanita Regione Autonoma della Sardegna + Venerdi 15 dicembre 2006 08.30-09.00 @@ -46649,6 +71809,7 @@ 18.15 19.15 Dicussione + Sabato 16 dicembre 2006 Umanizzazione e rispetto del cittadino in sanita @@ -46703,12 +71864,23 @@ 18.15 18.45 Post-test (orale) + Segreteria organizativa ASL 3 NU/ URP / Fax 0784-240955 + + + + ## Abu Mazen cunvocat eletziones antitzipadas + Su presidente de s'Autoridade natzionale palestinesa Abu Mazen ant cunvocadu eletziones presidentziales e legislativas antitzipadas, in dae in antis de su parlamentu riunidu. In prus at pedidu un'acordu politicu pro parare fronte a sa crisi interna e a su cunflitu de poderes chi l'oponet a su capu de su Guvernu Ismail Haniyeh, de su movimentu Hamas. Hamas at decraradu chi su votu est illegale, chi si tratat de unu corfu de istadu, e non reconnoschet sa detzisione. Abu Mazen s'est assugetadu a custa detzione, in s'intentu de faghere essire sos Palestinos dae una situtzione de imobilidade, crisi economica, politica e sotziale. Una situatzione perigulosa, in ue s'arriscu de un'iscontro internu de sos Palestinesos est semper pru possibile. Su Guvernu americanu, su Guvernu inglesu e s'Unione europea sunt de acordu cun sa detzisione de Abu Mazen. [red] + + + + ## Isvìtzera: sas limbas latinas discriminadas + Amus semper naradu chi sas relatziones "democraticas" de cunviventzia de sas limbas de sa Cunfederatzione elvetica podiant essere unu modellu pro medas logos e istados. Creiamus chi esseret una sotziedade e un'istadu in ue tedescu, frantzesu, italianu e romantzu fiant ligados a pare dae s'echilibriu e dae su reconnoschimentu a pare. Dae unu puntu de bista formale e legale sighit a essere semper gasi. In sa pratica, pero, capitat chi una limba, su tedescu, est prus "aguale" de sas ateras, leende a prestidu s'espressione de G. Orwell (Dominariu de sos animales). S'Assotziu Helvetica Latina at ghetadu un'allarme, urtimamente, pro sa situatzione de su frantzesu e de s'italianu in intro de sa amministratzione federale. In unu comunicadu de s'11 coladu, Sarkis Shaninian, de HL, at naradu chi sa promotzione de su plurilinguisnu est sacrificada pro resones economicas, de risparmiu, a dannu mescamente de su personale federale de limba italiana e frantzesa. E sos de limba romantza? Pro issos at a essere galu peus. HL narat chi sa chistione interessat a beru pagu ca sos dirigentes sun pro su prus de limba tedesca. @@ -46715,8 +71887,17 @@ Antis, in medas setores, a su chi ant naradu ateros, in sas relatziones interpersonales, sos de limba tedesca pretendent s'impreu de s'inglesu, imbetzes de imparare una de sas ateras limbas federales. E custa no est prus una chistione economica o finantziaria ma culturale, de politica culturale de assimilatzione, cunforme a sas regulas de sa mundializatzione peus. Ite sorte curiosa capitat a sas limbas: in un'istadu sunt issas chi discriminant ateras limbas, in un'ateru istadu sunt issas etotu sas discriminadas! Si esseremus malos, diamus podere narrere chi "non b'at che lu provare!". Ma sigomente semus contra a cale si siat forma de discriminatzione, lu semus finas cando custa discriminatzione corfet limbas che su frantzesu o s'italianu. Ca, si nono, bi semus perdende totu cantos. In pratica, finas in su modellu Isvitzera, paret intrende cun fortza semper prus manna sa bisione piramidale de sas relatziones linguisticas, in ue b'at semper una limba regionale dominante (su tedescu, in su casu nostru) e, in pitzu de totu, s'inglesu! [dsc] + + + + ## BannerSanidade + + + + ## Frantza: sas limbas minoritàrias no intrant in sa Costitutzione + Su 13 coladu, in s'Assemblea natzionale frantzesa , su deputadu bretone Marc Le Fur at presentadu unu emendamentu pro modificare s'art. 2 de sa Costitutzione «Sa limba de sa Republica est su frantzesu» cun s'agiunta «in su rispetu de sas limbas regionales chi sunt parte de su patrimoniu nostru». Cun 57 votos contrarios e 44 in favore, sa proposta est istada negada. S'iscusa de sos contrarios est chi a amintere sas ateras limbas (prus de 75 in sa Frantza metropolitana e in sos territorios de sa Noa Caledonia, Polinesia, Gujana) est una manera de nch'iscontzare s'istadu. E no est bastadu a los cumbinchere su fatu chi sunt medas sos istados chi ant reconnotu sa diversidade linguistica issoro (finas s'istadu italianu cun sa lege 482/99) sena chi su nche siant iscontzados! @@ -46729,14 +71910,32 @@ Su 9 de maju de su 1999, sa Corte costitutzionale aiat blocadu sa ratifica de sa Carta europea, cun s'iscusa chi sa costitutzione non previdiat atera limba si non su frantzesu. Est craru tando chi sa botzadura de sa proposta de Le Fur impedit sa ratifica de sa Carta matessi e duncas unu reconnoschimentu prus forte de sa diversidade linguistica. Gosi sos Frantzesos sunt abbarrados sos urtimos chi no ant firmadu sa Carta, paris cun sos Turcos. E si cumprendimeus pro ite sa Turchia non ratifichet, ca non cheret reconnoschere sos deretos linguisticos de sos Curdos (chi sighint a cramare Turcos de monte), benit male a cumprendere sas resones de sos Frantzesos. Non reconnoschende sa diversidade linguistica in sinu issoro, sunt catzende fortza a sa gherra de sas limbas contra a su mundializatzione omologante, contra a su predominiu imperante de s'inglesu. Petzi costituende "presidios linguisticos" in totu sos logos in ue est presente una comunidade linguistica diferente (e duncas su multilinguismu) podimus tennere s'isperu de cuntrastare su pesu cunditzionante e distrutivu de s'inglesu (linguisticu e duncas culturale). Sa Frantza forsis non cumprendet chi liberende (finas in manera oportunistica) sas limbas "suas" aumentat finas sas possibilidades de supraviventzia sua. Chi no est contraponende*si a sa sola a s'inglesu chi s'at a sarvare. Ma no est petzi sa Frantza chi no l'est cumprendende... + + + + ## Libros noos «Turchia-Unione Europea» + + + + ## CALENDÀRIOS ÈTNICOS + + + + ## en] tour operator + Tortoli - Sabadu coladu a sas 5 de merie, in sa Biblioteca Comunale de Tortoli, b'at apidu sa Die de Istudiu intitulada "Intre Pisa, Genova e sa Corsica: Ogiastra e Sardigna in su Tirrenu medioevale". Sa die de istudiu ammaniada in sa Provintzia de s'Ogiastra dae su Tzentru de Istudios de Istoria de sa Tzitade e de su Territoriu - Sardigna, est s'ocasione pro cunfrontare sas ipotesis de chirca e sas tesis de sos istoricos de s'architetura e de sa Tzitade cun cussas de sos istoricos de s'Edade media, chirchende de sutaliniare e valutare torra s'importantzia de s'Ogiastra e de sa costa orientale sarda in intro de su sistema territoriale isulanu e mediterraneu. Sa publicatzione de s'urtimu libru de Corrado Zedda S'urtima illusione mediterranea (editziones AM&D) presentadu in custa ocasione dat prospetivas ampras a sa riflessione e a su dibatidu, comente giai ant fatu sos ateros testos chi Zedda at giai dedicadu a su Giuigadu de Gaddura. In su libru, s'autore proponet de collegare s'istoria locale de sa Sardigna medievale a s'istoria cuntemporanea internatzionale: bi decrarat cun cumbinchimentu chi fissende s'atentzione subra de sos eventos sardos ebbia non si cumprendet meda de s'istoria de s'isula ma, mescamente, non si cumprendet su sensu reale de s'istoria mediterranea, chi non tenet s'isula comente tzentru. Isse prospetat duncas unu collegamentu indissolubile intre s'istoria de sa Res Publica de Pisa e sa de sa Sardigna, cunsiderende ambos sos territorios partes indispensabiles, in sa matessi manera, de sos indiritzos de sa politica comunale. Est pretzisu duncas a analizare e a balorizare sa parte chi at tentu sa regione orientale de sa Sardigna e sa regione ogiastrina in s'istoria isulana, sighende sos eventos istoricos e urbanisticos chi aunint Pisa e sa Sardigna. A s'addoviu ant leadu parte finas Piero Carta, Presidente de sa Provintzia Ogiastra, Marco Cadinu (Universidade de Casteddu), Enrica Salvatori (Universidade de Pisa), Jean Andre Cancellieri (Universidade de Corte, Corsica) e Raimondo Pinna (Architetu de Casteddu).[bmr] + + + + ## Chistione de genes + In su Dna b'at iscritu si sas arterias nostras coidant tropu imbetzende e cale sunt sos arriscos cardiovasculares nostros; ma finas si semus ansiosos, estroversos o generosos. S'iscoberta benit dae una chirca de "progenie" de su Cnr de Casteddu. Lanusei, Irbono, Elini e Arthana, bator biddigheddas postas in su coro de sa Sardigna, sunt istadas mudadas in laboratorios dae sos chircadores de s'Istitutu de neurogenetica e neurofarmacologia (Inn) de su Cussigiu natzionale de sas chircas. Propiu in custas biddas sunt istudiende, in s'ambitu de su progetu Progenia, sos genes de 6000 abitantes de una populatzione chi est abbarrada isulada pro migias e migias de annos pro more de s'insularidade sua e chi forsis derivat dae unu numeru minore de individuos 'fundadores'. Antonio Cao, diretore de s'Inn-Cnr e coordinadore de su Progetu sutaliniat chi "Sas diversidades intre sos individuos derivant dae su fatu chi cada unu de nois tenet variedades diferentes de su matessi gene". "In s'isula nostra sas diferentzias sunt prus pagas. E custu nos permitet de assotziare in manera prus discansosa sa variante genetica a unu o pagu prus tratos particulares, comente, pro narrere, s'elastitzidade o nono de sas arterias (importante pro s'insurgentzia de carchi maladia comuna comente sa coronaropatia), o sa capatzidade de parare fronte a sas dificultades de sa bida cun isperu". @@ -46745,7 +71944,11 @@ De reghente, sa genotipizatzione de su Dna de 6000 voluntarios sardos est istada fata impreende una tecnologia de avanguardia chi, tramite s'impreu de Gene Chip Arrays particulares, permitit s'analisi sistematica de sas variatziones polimorfas de su Dna de totu su genoma umanu. Cao agabbat narende chi "sunt galu faghende s'analisi de collegamentu intre sas variatziones de secuentzia de su Dna e sos tratos fenotipicos istudiados. Mancari gasi pero sos resurtados preliminares faghent bidere sa fortza istatistica de su campione nostru in s'identificatzione de genes, cunfirmende sa valididade e sa fortza de sa manera de istudiu isseberada". Sas connoschentzias chi ant a essire a campu dae s'istudiu ant a permitere de cumprendere sos mecanismos moleculares chi sunt a sa base de su protzessu articuladu de s'imbetzamentu. Sos resurtados ant a essere importantes meda pro sa comunidade sientifica ma mescamente ant a cuntribuire a megiorare sa calidade de sa bida non de sa populatzione de s'Ogiastra o de sa Sardigna ebbia ma de sos betzos de totu su mundu, tramite cussigios subra su regimene de bida e cun s'agiudu, s'in casu, de meighinas addatas. [bmr] + + + ## Sos basos faghent bene a sa salude + Sos sientziados de s'Universidade de Tokio ant istudiadu su cumportamentu e su codighe geneticu de sos sorighes pro iscoberrere sa causa de su disigiu umanu de si dare basos e su benefitziu chi si nde podet tirare. Su cuntatu de sa buca e de su nare in sos sorighes cunsentit de trasmitere una casta de feromone chi permitet de controllare sa cumpatibilidade a pare. In su basu umanu, duncas, diat essere presente unu rastu de s'istintu primordiale a controlalre sa cumpatibilidade sessuale. Francesco Bottaccioli , psico-neuroendocrino-immnologu, narat chi su basu est una tecnica antitensione naturale. Sa tensione ponet in movimentu ormones che a su cortisolu e a s'adrenalina chi faghent dannu a s'organismu . In prus, sos basos afortint su sistema imunitariu, ca liberant una cantidade manan de baterios presentes in sa salia, chi sunt trasmitidos dae una pessone a s'atera. Custos baterios agiuant sa produtzione de anticorpos. @@ -46752,104 +71955,248 @@ S'imunologu giaponesu Hajime Kimata at iscobertu chi sos basos sunt unu mediu bonu meda contra a sas allergias ca diant tennere un'influssu in su sistema imunitariu. A parrere de ateros sientziados tedescos e austriacos, in fines, su de si basare diat abbassare su livellu de colesterolu e sa pressione. Duncas, a si basare faghet bene a sa salude a s'organismu, nos cunsentit de tastare de prus su sabore de sa pessone chi cherimus e de nde istabilire sa cumpatibilidade. [red] + + + + ## Àteros duos mortos in Gaza + Duos palestinos sunt mortos eris in iscontros de sos militzianos de Hamas e cun sos de Fatah in Gaza. Duncas, sa tregua proclamada dae ambas partes eris, paret debile. Totu est cumintzadu cando su Presidente Abu Mazen, sabadu coladu, at proclamadu sas eletziones antitzipadas, criticadas e refudadas dae Hamas comente "incostitutzionales". + + + + ## Su sardu in sa sanidade + Chenabura 15 e sabadu 16 de nadale, in su «Hotel Grillo» in Nugoro, s'Azienda Sanitaria de Nugoro at organizadu un'eventu formativu intituladu «Su sardu pro dare umanidade a sas curas». Su cursu de formatzione, pro veterinarios, dotores, maistras de partu, psicologos e infirmieris, teniat s'obietivu de mustrare s'importantzia de sa limba sarda in unu ambitu gasi importante che a su sanitariu in ue s'atentzione pro sa pessone malaida colat finas tramite s'impreu de sa limba. Sos dotzentes chi sunt intervennidos in su cursu sunt pessones connotas in campu sanitariu che a Dr. Bissente Migaleddu, radiologu famadu de Tatari, Dr. Marchi, veterinariu e Dr. Capelli, Diretore Sanitariu de sa ASL de Nugoro, Dr. Camboni de sa Asl de Aristanis. Ant partetzipadu finas Diegu Corraine, espertu de limba e professore de materias literarias, chi at craridu s'importantzia de impreare in cale si siat ambitu, finas in sa meighina e in sa sanidade, sa limba sarda, cun totu sa terminologia tecnica sua. + S'esperientzia friulana De importu mannu est istadu su cuntributu dadu a su cursu dae Dr. Pitzalis, pneumologu de origine sarda, chi faghet servitziu in Friuli e chi est istadu, paris cun ateros, promotore de initziativas in campu sanitariu in limba frilulana, islovena e tedesca. S'interventu de Pitzalis at mustradu comente siat longu su caminu de valorizatzione e promotzione de sa limba sarda ma chi, comente at contadu isse matessi, est s'unicu caminu de leare pro chi su sardu siat impreadu in cada setore. Dae sa Regione Friuli tenimus de imparare cosas meda, est beru, ma est finas beru chi podimus sighire ssu modellu issoro pro promovere e valorizare s'impreu de su sardu. Totus, dotzentes e allievos ant cuncordadu subra de s'importantzia de s'impreu de sa limba comente istrumentu forte de identidade e comente mediu de comunicatzione in su sensu prus profundu de su termine, est a narrere «ponnere a cumone». S'impreu de sa limba, ant decraradu totus, agiuat a ponnere sos operadores sanitarios in su matessi livellu de sos malaidos, chi gasi sunt prus liberos de espressare sos disturbos chi tenent e sas dudas possibiles subra de sas curas chi lis proponent. Sa limba, duncas, est un'elementu de base de s'alliantzia terapeutica intre malaidu e dotore chi agiuat a nch'eliminare s'inferioridade psicologica de su malaidu cara a s'operadore e faghet possibile s'umanizatzione e s'atentzione a sa pessone. [alu] + + + + ## Gràidas? Nono, cun unu tzerotu + Sa femina est cambiada e oe cheret prus libertade de isseberare, chi li tocat comente deretu, ma cheret essere finas prus segura, liberada dae s'arriscu de efetos negativos. Duncas, preferit sistemas prus comodos e chi s'ammentant de prus. Est pro custu chi sas femicas sunt preferende su tzerotu transdermicu setimanale pro no abbarrare graidas. Praticu meda in custa modalidade noa de impreu pro su 90% de sas feminas, seguru e aguantadu bene, cun prus pagu problemas gastro-intestinales e epaticos, a cunfrontu de sa pillula traditzionale pro s'88% de sas feminas. In sa contratzetzione, duncas, s'idea fundamentale est sa segurantzia, sa sustantzia assunta non devet "faghere male", non devet tennere efetos collaterales arriscosos pro sa salude, ma in su matessi tempus devet dare resurtados positivos. Su tzerotu diat parrere su megius sistema. "Est finas pro custu" at decraradu sa professora Alessandra Graziottin "chi una cantidade manna de feminas italianaa (su 63%) si disigiaiat una modalidade noa pro no abbarrare graida, giai in antis chi su tzerotu esseret a disponimentu in su mercadu e como, su 70,1% de sas feminas chi l'ant provadu, a pustis de aere impreadu ateros sistema contratzetivos, decrarat sena duda chi lu preferit e s'86% lu diat cussigiare". [red] + + + ## «Universidade» in Nùgoro + Dae eris, in sa sede de su Cunsortziu Universitariu de Nugoro, in carrera de Saslaris, est presente s'iscrita UNIVERSIDADE, paris cun UNIVERSITÀ. Sa detzione de su Cussigiu de Amministratzione de ponnere s'iscrita in duas limbas currispondet, cun coerentzia, a sos disinnos e atziones de su CUN de Nugoro pro dare sa matessi dinnidade ma mescamente sa matessi oportunidade a sa limba sarda, paris cun s'italianu. Su CUN, difatis, finas in base a su chi previdet sa lege 482/99, dae tres annos at organizadu atividades pro dare visibilidade e presentzia territoriale a sa limba sarda: unu Master de Tradutzione in limba sarda, arribbadu a su de 4 annos, un'isportellu linguisticu pro sighire s'impreu de sa limba in s'Universidade, sa cartellonistica interna in sardu in sa sede carrera de Salaris in Nugoro. Est petzi su cumintzu, ma est unu singuale importante de comente si podet operare in favore de su sardu, si b'at sa craresa e boluntade culturale, politica e& finas su dinare pro ponnere in pratica sas ideas. Est sa prima bia chi una Universidade intervenit cun craresa e coerentzia in favore de sa limba sarda. Isperemus chi su CUN andet a dae in antis in sa pratica ufitziale de sa limba sarda cun ateras initziativas, e chi finas sas ateras Universidades operent in sa matessi manera. Cun s'atividade sua, su CUN est mustrende chi in sardu si podent faghere cosas modernas, si podent imparare abilidades ispetzialisticas chi podent essere iscfrutadas pro trabballos noos e dinamicos: tradutores, giornalistas web, interpretes, etc. [red] + + + + ## Mèssicu: violèntzia contra a sas fèminas + Sa lege, aprovada cun 106 votos in favore e unu contrariu, cheret tutelare su deretu de sas feminas e de sas pitzinnas a una bida libera dae sa violentzia, cumintzende dae sa creatzione de su Programa de assistentzia, protetzione e eliminatzione de sa violentzia contra sa popolatzione feminile. + Sa lege crarit sos diferentes tipos de violentzia: patrimoniale, economica, sessuale, psicologica, de sa comunidade, istitutzionale, abusos in intro de sa familia e in su traballu. Includet finas su _feminitzidiu_, neologismu imbentadu dae su movimentu feminista latinuamericanu pro sutaliniare s'aspetu politicu de sos omitzidios de sas feminas chi, in America Latina, e mescamente in Messicu, sunt arribbados a livellos allarmantes. Unu de sos puntos prus controversos est istadu su reconnoschimentu de sa violentzia istitutzionale contra a sas feminas chi si determinat cando sas istitutziones non promovent politicas pro garantire sos deretos previstos dae sa Costitutzione. Custa lege rapresentat unu progressu importante in unu Paisu in ue sos datos ufitziales narant chi, dae su 1995 a su 2005, sunt istadas ochiidas in media 1000 feminas cada annu. Ciudad Juarez est sa tzitade messicana simbulu de su feminitzidiu. Belle totu custos delitos, comente denuntziat su Raportu 2006 de Amnesty International, sunt abbarrados impunidos, a s'ispissu pro sa cumplitzidade de sas autoridades istatales e federales. Sa normativa noa s'integrat cun sa lege pro sa paridade intre sos generes in vigore dae austu de ocannu e ponet su Messicu, a su mancu dae unu puntu de bista legislativu, a s'avanguardia intre sos Paisos latinuamericanos. [csc] + + + + ## In perìgulu su Consoladu portoghesu de Vigo + Su guvernu portoghesu in crisi economica est in chirca de cungiare su consoladu de Vigo. Su Portogallu est su de duos clientes in sas esportatziones galitzianas e est finas su segundu importadore. Sa Camera de cummertziu at pedidu de blocare custa detzisione e su _Clube financieiro_ de Vigo s'est postu in cuntatu cun s'esecutivu lusitanu pro lu cumbinchere a cambiare idea e est intzidiende sa Xunta pro leare initziativas in defensa de su Consoladu. Sa cunfederatzione de impresarios de Pontevedra puru cussiderat sa supressione de s'istitutzione diplomatica unu dannu mannu a s'economia de Galitzia e de su nord de Portogallu. [_gmr_] + + + + ## In antis sas pessones, a pustis sos brevetos + S'organizatzione Meigos Sena Fronteras promovet una regorta internatzionale de firmas pro pedire a sa multinatzionale farmatzeutica Novartis de rinuntziare a s'atzione giuditziaria contra a su Guvernu indianu. In su 2005, s'Ìndia at promulgadu una lege subra de sos brevetos chi permitit sa produtzione de farmacos genericos cun costos sustenibiles, inclusas sas meighinas contra a s'Aids, e chi at cunsentidu s'atzessu a sas curas meigas a milliones de pessones. Prus de su mesu de sos farmacos impreados pro sanare dae s'Aids in sos Paisos prus poveros, chi tenent finas sa cantidade prus manna de malaidos, sunt produidos in Ìndia. Finas Meigos Sena Fronteras curat s'80% de sos 80migia patzientes sieropositivos cun sos farmacos indianos. Sas cumpangias farmatzeuticas chi tenent sa propiedade de sos brevetos subra de sos farmacos essentziales, comente sa Novartis, ponent in su mercadu meighinas cun costos proibitivos pro belle totu sas populatziones poveras de su mundu chi non tenent sa possibilidade de si curare. Pro defendere sos brevetos issoro e sos balangios meda mannos, 39 multinatzionales farmatzeuticas, intre custas sa Novartis, giai in su 1999 aiant intentadu una causa giuditziaria che a custa contra a su Sudafrica e petzi sas protestas de s'opinione publica internatzionale e su carisma de Nelson Mandela aiant custrintu sas cumpangias a si ritirare dae su protzessu. Pro custu, Meigos Sena Fronteras pedit a s'opinione publica de totu su mundu de faghere pressiones subra de sa Novartis pro otennere chi su deretu a sa bida e a sas curas siat prus importante de sa tutela de sa propiedade intelletuale. + + + + ## Pasca de Nadale + Pasca de Nadale. + Su termine "Pasca" derivat dae s'aramaicu "Pascha" chi cheret narrere: passagiu, liberatzione, festa nodida annuale de sos Èbreos in ammentu de su passagiu de su Mare Ruju, a pee, fuende dae s'Egitu. Pro sos Cristianos est sa festa de sa Resurretzione de Nostru Segnore, sa prima dominiga a pustis de su pleniluniu sighente a s'ecuinotziu de beranu. In sardu est sa **Pasca de Abrile** + In limba nostra amus ateras Pascas: su bintichimbe de custu mese tzelebramus sa **Pasca de Nadale**. Nadale benit dae su latinu Natalem, in relatzione cun su naschimentu de Nostru Segnore. + Su ses de ghennargiu est sa **Pasca de sos tres Res** (Epifania in italianu, dae su latinu Epiphania, aparitzione de s'astru chi dae oriente ghiat sos Tres Res a Betlemme. Chimbanta dies a pustis de Pasca de Abrile est sa **Pasca Frorida** o **Pasca de Frores** (in italianu est Pentecoste, dae su grecu Pentecoste, chimbanta). + + + + ## Torturas russas in Tzetzènia + Sunt medas sos raportos de sas organizatziones internatzionales subra sas torturas in Tzetzenia chi si podent narrere "sistematicas", ma diat parrere chi nemos si nd'abiget - narat s'Osservatoriu pro sos Balcanos chi dedicat un articulu aprofundidu e b'at fianas unu raportu publicadu dae Human Rights Watch (HRW) su 13 de santandria, denuntziende chi "sa tortura e sos maltratamentos in Tzetzenia sunt sistematicos". Sos responsabiles, a parrere de s'organizatzione, sunt mesche totus sas fortzas filo-russas de su primu ministru tzetzenu Kadyrov, ma finas sORB-2, un'ufitziu investigativu de su ministeru federale de s'internu. A su chi narat HRW, sas torturas sunt fatas in fraigos chi non sunt destinados a sa detentzione. Sos presoneris, narat s'organizatzione, "non podent esertzitare sos deretos garantidos dae sa lege russa e internatzionale, comente a tennere un'abogadu o unu meigu". "Sas iscumpartas fortzadas in Tzetzenia", a parrere de HRW, "sunt gasi difundidas e sistematicas chi si podet faeddare de crimines contra s'umanidae". [_zls_] + + + + ## Ong: sa Finantziària pòngiat sos 260 mls de su Fundu Aids-Malària + Un'apellu pro pedire s'istantziamentu de sos fundos, 260 milliones de euros promintidos a su "Fundu globale pro sa luta a s'Aids, sa tubercolosi e sa malaria", est s'initziativa de Raffaele K. Salinari (Terre des hommes International), Laura Ciacci (WWF Italia), don Luigi Ciotti (Libera-Associazione contro le mafie), Nicoletta Dentico (Osservatorio italiano sulla salute globale), p. Alex Zanotelli (missionariu combonianu), Vittorio Agnoletto (giai presidente de sa Lila) e ateros puru. S'apellu s'agiunghet a sa denuntzia fata sas dies coladas finas dae S'Assotziu de sas Organizatziones non guvernativas italianas (Ong) subra s'istantziamentu non mantesu dae sa Finantziaria."Sa Finantziaria no at destinadu su dinare promintidu, una farta manna chi cheret narrere chi s'impinnu chi su Guvernu aiat postu est minimende in sede internatzionale in cantu a luta a custos males" - iscrient sos promotores de s'apellu chi denuntziant chi "mancant 20 milliones de euros pro pagara sa cuota de su 2005 e 260 milliones promintidos pro su bienniu 2006-2007". [_zls_] + + + + + ## Libros noos «Pòpulos indìgenos de Àfrica» + + + + ## Libros noos «Chistione palestinesa» + N. Weinstock, **Storia del sionismo. Dalle origini al movimento di liberazione palestinese**, + + + + ## Libros noos «Minorias europeas» + + + + ## Libros noos «Dalit/Intocàbiles» + + + + ## Aèreos etiòpicos bombardant in Somàlia + Aereos etiopicos de fabricatzione russa ant bombardadu eris duos aeroportos somalos suta de su controllu de su Cussigiu de sas Cortes Islamicas: su de sa capitale Mogadishu, in ue sas bombas ant fertu una femina, fatu dannu a una pista e a unu platzu, e su de Baledogle, a una chentina de chilometros dae sa capitale. Su primu ministru etiopicu Meles Zenawi at decraradu chi s'Etiopia est custrinta a intervennere cas sas Cortes Islamicas somalas lis ant decraradu sa gherra santa, e chi tenet s'obrigu de agiuare su guvernu de su presidente somalu Abdullahi Yussuf. In realidade sos etiopicos tenet totu s'interessu a gherrare contar a sas Corte chi sunt agiunde sos Somalos chi istant in Etiopia a gherrare contra a su guvernu tzentrale pro otennere s'indipendentzia. Pro cumprendere sa gravidade de sa situatzione (chi podet essere s'ischintida chi ponet fogu a totu su territoriu de su Corru de Àfrica) tocat a tennere in contu che sas Cortes sunt agiuadas dae s'Eritrea, inimiga istorica de s'Etiopia. [red] + + + + ## Banner_cunf + + + + ## sponsor_smirg_1 + + + + ## sponsor_ciemen_1 + + + + ## Cundenna a morte cunfirmada pro Saddam Hussein + Eris, su tribunale de apellu irachenu at cunfirmadu sa cundenna a morte, intro de trinta dies, de Saddam Hussein, de su frade Barzan Al-Tikriti e de un ex giuighe. Custa cundenna cunfirmat sa de su 5 de santugaine coladu, in ue l'ant imputadu sa morte 148 pessones in sa bidda isciita de Dujail in su 192. Sa data at a essere detzidida dae su guvernu de Nouri al-Maliki, in ue sos isciitas sunt sa majoria. Su presidente irachenu, su curdu Jalal Talabani, est contrariu ca timet chi sa morte de s'ex ditadore fatzat creschere sa resistentzia contra a su guvernu, mescamente de sos sunnitas, fideles a Saddam Hussein. In favore de sa cundenna s'est decraradu G. Bush e sos IUA. Contraria s'Italia e sa UE, ca sunt contrarios a sa cundenna a morte in cale si siat casu. Su radicale Pannella, contrariu a ochiere a Saddam, at cumintzadu una protesta, refudende de bufare e de mandigare. Medas organismos internatzionales Human Rights Watch sunt contrarios, ca a parrere issoro su protzessu "no est istadu regulare". [red] + + + + ## Galìtzia- Ecuador 1-1 + Est finida 1 a 1 sa partida giogada eris intre sa seletzione galitziana e sa natzionale de s'Ecuador. Sos americanos ant marcadu cun Calle e carchi minutu a pustis est arribadu su gol de Pereira. Est istadu un'esitu isportivu, giai chi sos periodicos ecuadorianos ant faeddadu de paregiu chi balet una vitoria, e finas de publicu, cun unas 20.000 pessones in s'istadiu e una pertzentuale de audientzia televisiva de su 20%. S'islogan prus ascurtadu in su campu e in sos caminos de A Corunha, agabbada sa partida, est istadu _Una natzione, una seletzione_. [_gmr_] + + + + + ## Ambiente in perìgulu + Bissente Migaleddu, dotore e ispetzialista in radiologia, istudiosu de sa salude, autore de medas publicatziones internatzionales, s'interessat de sa relatzione intre ambiente e salude e est referente de s'assotziu "Meigos pro s'ambiente" e consulente sientificu de su WWF. + Cale est sa situatzione de sa Sardigna como? Si tenimus in conca s'idea de una Sardigna sena contaminada, tocat de la cambiare. Istudios epidemiologicos de su 2006 ammustrant datos preucupantes subra de sa mortalidade pro tumores in degheoto areas sardas, su prus industriales. + Devent ponnere unu termovalorizadore in Otzana; custu a la podet peorare sa situatzione? Otzana e totu sos logos a inghiriu non tenent sa matessi cunditzione che a Porto Vesme, Portu Turre e Sarroch; in su tzentru de sa Sardigna s'industria chimica est moida prus in ritardu e giai in crisi, duncas sena tennere su tempus e sa fortza pro imbrutare totu su logu. B'at carchi datu chi non torrat pro sos linfomas non Hodgkin e custu cheret narrere chi non devimus sighire a faghere isballios. + Ite b'at de isballiadu in unu termovalorizadore chi brusiat arga? male a sa salude faghet? Faghet male a sa salude e a sa butzaca: a sa salude ca, cun sas emissiones, ispartzinat diossinas, furanos, CO2, ossidos de Z, atzidu cloridricu e fluoridricu, policlorobifeniles o PCB, metallos graes (arsenicu, berilliu, cadmiu, prumu, cromomercuriu e ateros 19) e, in prus, pruere minudu finas a prus pagu de 0,1 micron de diametru. + E ite dannos faghent? Medas de custas sustantzias sunt connotas ca faghent bennere tumores. Unu termovalorizadore che a su de Otzana ispartzinat diossinas, duncas sustantzias cantzerosas, comente podent faghere otighenta migia veturas sa die: una cantidade chi currispondet, semper in una die, a sa chi s'OMS (Organizatzione Mundiale de sa Sanidade) carculat comente possibile pro una populatzione de unu millione e chimbighentamigia pessones! Tando devimus firmare totu sas ateras atividades chi produint diossina. + Ma, a su nessi non bidimus muntonargios? E inoghe gente meda s'est isballiende, ca, sende chi non bidimus sos fumos tossicos, brusiende s'arga la faghimus creschere in volumene ca si ligat s'ossigenu chi b'at in s'aera. In prus, abbarrant chinisas e fangos tossicos e perigulos pro sa salude chi diant custringhere a aprontare muntonargios ispetziales chi costant meda. + E tando, ite nde faghimus de s'arga? Sa politica chi s'Unione Europea favorit est sas R: Risparmiu, Ritziclu, Reimpreu, in particulare diferentziende s'arga dae s'incumintzu. In custa manera, podimus faghere finas economia: s'impiantu de Mores, chi trasformat s'arga in cuntzimu, pro como, e sena abbenenare a nemos, dat trabballu a binti pessones: pagu prus o mancu sos chi diant trabballare in su termovalorizadore. Ma si faghent custu impiantu in mesu de sa Sardigna, sos ateros s'ant a devere firmare, ca sa mannaria de s'istabilimentu de Otzana e de Casteddu cheret aga meda e de cussa indiferentziada. E tando b'at a cherrere de la batire dae foras. + E pro torrare a su contu de sa butzaca? Prus chi no unu contu, est una befa: in s'istadu italianu sos chi brusiant arga, minetzende sa salude de sa gente, sunt premiados cun dinare chi li damus totus; in sa bulleta de sa lughe b'at una tassa chi nois pagamus pro agiuare sa produzione de s'energia dae fontes rinnovabiles ma custu dinare est dadu su prus a sos chi brusiant arga, carbone e ateras sustantzias perigulosas. S'annu coladu si nch'ant leadu belle 3 milliardos de euros contra a su parrere e a sas leges de s'Unione Europea. Custas atividades, sena s'agiudu publicu, non diant resurtare economicas. + Semus paghende pro nos ismalaidare? In fines at a essere gasi, si custu guvernu non si detzidet a difendere sa gente onesta e chi trabballat. Pessade a cantos pastore diant perdere su trabballu, ca su late at a resurtare contaminadu. Duncas: paghende, malaidos e sena trabballu. [aon] + + + + ## Saddam Hussein impicadu + Contrariamente a su parrere de medas istados otzidentales, francu sos IUA, e organismos contrarios a sa pena de morte, Saddam Hussein e sos ateros duos cundennados sunt istados impicados a sas 4 ora italiana de oe 30 de nadale, in Bagdad, in sa zona birde controllada dae sos Americanos. No ischimus si at a essere una cundenna chi at a giughere sa paghe, in fines, in Iraq, o si at a essere un'atera ocasione de gherra. De seguru no at a essere prantu dae Curdos e Isciitas, semper pessighidos dae su ditadore. [red] + + + + ## Como sunt 23 sas limbas de s'Ue + S'adesione de Romania e Bulgaria e s'intrada de su gaelicu de s'Irlanda comente limba ufitziale at a giughere a 23 su numeru de sas limbas ufitziales de s'Unione Europea giai dae su mese de ghennargiu 2007, e sa Cumissione Europea est pronta cun tradutores e interpretes noos. Su cumissariu de Educatzione, Formatzione e Multilinguismu, Jan Figel, at dadu su benebennidu a custas tres limbas chi ant a afortire sa "diversidade de limbas" in sa UE e at agiuntu "est una richesa pro totus". "Sa promotzione de custa diversidade est una prioridade manna pro sa Cumissione Europea". Paris cun custas limbas sunt oramai coufitziales dae ocannu su catalanu, su bascu e su galeicu etotu. Sa cuntentesa de su Cumissariu europeu faghet isperare chi b'apat un'apertura semper prus mannas finas cun sas ateras limbas minoritarias. [_zls_] + + + + ## Finas sos Vènetos cherent su bilinguismu + Sos venetos diant cherrere chi a sa minoria issoro bengiat reconnotu su status de limba. A sa matessi manera de su friulanu. "Su venetu no est unu dialetu - narant issos - ma una limba romanza impreada dae carchi millione de pessones in ses istados diferentes dae Bergamo a Gorizia, ma finas in Trentinu, Lombardia, Istria e Dalmazia, cun focolares in Romania, Brasile e Messicu. Est reconnotu dae s'Unesco e s'Unione Europea at chircadu de la tutelare a livellu regionale". Sos autonomistas luego ant a ponnere su sigillu a sa lege chi previdet s'insegnamentu de sa limba issoro in sas iscolas e s'impreu in sos ufitzios publicos. Su provedimentu legislativu de su 2007 at a dare oportunidades a su venetu finas in ambitu produtivo e cummertziale. Etichetas in limba, signaletica istradale, programmas radiu-televisivos e s'ora de "marilenghe" (comente issos mutint sa limba issoro) in iscola. + Sos venetos ant giai gherradu meda pro otennere s'inserimentu de s'idioma issoro in sa lege 482 ma galu no ant otentu reconnoschimentu perunu mancari chi su venetu siat impreadu a livellu orale in totue, in sas butegas, in sas universidades, in sas domos e finas in sos Cussigios provintziales e regionales. «Su 90% de sos Venetos - narat Luca Zaia, vitzepresidente de sa Regione Venetu - iscriet, faeddat e, mescamente, pessat in venetu. Est una limba presente in cada istratificatzione sotziale». " Sa limba veneta - narant sos autonomistas - mescamente in sa variedade venetziana, est ativa dae seculos e difusa gratzias a sos cummertzios de sa Republica Serenissima, mescamente in su Rinascimentu, diventende in su tempus coladu una de sas limbas francas de unu cantzu mannu de su Mediterraneu. Tenet una produtzione literaria discreta e est istada semper preferida a su latinu in sos atos ufitziales". Sa Lega cheret sighire duncas s'essempru de sos friulanos "Sunt sos giovanos chi nos sunt dimandende sa legitimatzione, ca su Venetu no est una limba morta ma bia e digna de aere un'academia de sa Crusca sua, ma Roma - sighit Zaia - non nos dat nen federalismu nen autonomia nen limba. Pro como non tenimus sos numeros in Cussigiu regionale ca non b'at su cunsensu, mescamente de sos partidos de s'Unione, ma credimus chi sa causa de sa limba si balet sa gherra chi cherimus faghere e l'amus a sighire". /bmr/ + + + + ## Sos asturianos punnant a su domìniu .ast + Sos internautas asturianos recramant su dominiu .ast comente signale de identidade de sa comunidade asturianofona in sa rete. Cun custu iscopu unu grupu de internautas ant in pessu creadu su _Ensame pol puntu AST_, una comunidade dae in ue faghere a cumprendere chi cumbenit a identificare sas paginas iscritas in asturianu suta de custu dominiu. Ponende fatu a s'esempru de sa creatzione de su dominiu.cat a sa fine de su 2005 custu grupu de internautas cheret amustrare sa presentzia de sa limba e cultura asturiana in sa rete tramite sa naschida de custu dominiu. Su _Ensame pol puntu AST_ at cumintzadu una campagna in sa rete in ue tramite un'imagine si recramat s' istitutzione de custu dominiu. [_gmr_] + + + + ## Maliki: Saddam est un'afare internu irachenu + Su primu ministru isciita de Iraq Nuri al-Maliki est istadu craru, a propositu de sa cundenna a Saddam Hussein, infurcadu su 30 de nadale coladu: «est una chistione interna irachena e interessat petzi a nois». L'at naradu in ocasione de sa tzerimonia pro su de 86 anniversarios de sa formatzione de s'esertzitu irachenu. At agiuntu chi sa cundenna de su ditadore no est istada una detzisione politica ma su resurtadu de unu protzessu giustu. Maliki at minetzadu de «cambiare» sas relatziones cun sos istados e sos organismos internatzionales chi ant criticadu sa cundenna a morte de Saddam narende: «In ue nche fiant a s'epoca de sos crimines de Halanja e de Anfal, in ue ant impreadu sas armas chimicas, cun mortes de massa e in fossas comunas? Pro ite, tando, no amus intesu sa boghe issoro»? [red] + + + + ## Sos pitzinnos, sa parte dèbile de sa limba. + Su 6 de ghennargiu coladu, in Biddamanna, b'at apidu sa premiatzione de su Cuncursu "Iscrie una Litera a sos Tres Res", riservadu a sos piseddos de s'Iscola Elementare de sa Sardigna. Su cuncursu est crompidu giai a sos 15 annos: 15 editziones cun una media de literas imbiadas a sos Tres Res de unas 600 cada annu. In totu prus 8000 literas in sardu, dae deghians de biddas sardas, in ue sos alunnos, a bias agiuados dae sas maistras, manifestant sos sentimentos issoro pro su mundu de oe. Unas 1500 literas sunt istadas publicadas finas in 15 libros. In custos 15 annos amus assistidu, a pagu a pagu, a una trasformatzione de su mundu linguisticu de sos pitzinnos nostros e de s'iscola: sunt essidas a campu sa Lege 26/97, sa Lege 482/99, e su sentimentu in favore de sa limba est creschidu. Diat parrere totu positivu, tando. Ma... Ma in s'iscola sa limba sarda no est essida dae s'isperimentalismu, dae proas episodicas chi sunt meritu de sos maistros chi galu bi creent. @@ -46866,26 +72213,51 @@ Ca mancat una politica linguistica coerente de su guvernu sardu, chi pongiat sa limba comente orizonte de sa pratica politica sua, comente faghent Catalanos, Bascos, Galitzianos e ateros. Ca sa limba est mediu de comunicatzione, mediu de identificatzione, depositu culturale: tres cosas in una. Nois semus Sardos ca "semus" sa limba. E si non colamus sa limba a sos figios e nebodes nostros, arriscamus de no esistire prus comente Sardos. Sa fortza de una limba si medit cunforme a comente e cantu colat dae una leva a s'atera. Tando, diat tocare chi sa limba sarda siat obrigatoria in sas iscolas, dae sa de s'infantzia a s'universidade. A dolu mannu, custa est un'idea de pagos. E totus parent imbriagos petzi de italianu e de inglesu! + + + + ## S'Onu contra a sa pena de morte + A pustis de sa cundenna a morte de Saddam Hussein, como su segretariu de s'Onu pedit de suspendere sa cundenna a sos ateros duos Barzan Ibrahim al Tikriti e Awad Hamed al Bander. Su segretariu generale invitat cun fortza su guvernu irachenu a suspendere sas esecutziones de sos chi diant podere essere impicados luego. Su capu-gabinete de Ban Ki-moon, Vijay Nambiar, at imbiadu una litera a su rapresentante irachenu in s'Onu chi cunfirmat sa positzione de su segretariu generale chi aiat giai apogiadu s'apellu de de s'Artu cumissariu pro sos deretos umanos, Louise Arbour, pro no impicare so duos co-imputados de Saddam. [red] + + + + ## Mèssicu: violèntzia contra a sas fèminas + Sa lege, aprovada cun 106 votos in favore e unu contrariu, cheret tutelare su deretu de sas feminas e de sas pitzinnas a una bida libera dae sa violentzia, cumintzende dae sa creatzione de su Programa de assistentzia, protetzione e eliminatzione de sa violentzia contra sa popolatzione feminile. + Sa lege crarit sos diferentes tipos de violentzia: patrimoniale, economica, sessuale, psicologica, de sa comunidade, istitutzionale, abusos in intro de sa familia e in su traballu. Includet finas su _feminitzidiu_, neologismu imbentadu dae su movimentu feminista latinuamericanu pro sutaliniare s'aspetu politicu de sos omitzidios de sas feminas chi, in America Latina, e mescamente in Messicu, sunt arribbados a livellos allarmantes. Unu de sos puntos prus controversos est istadu su reconnoschimentu de sa violentzia istitutzionale contra a sas feminas chi si determinat cando sas istitutziones non promovent politicas pro garantire sos deretos previstos dae sa Costitutzione. Custa lege rapresentat unu progressu importante in unu Paisu in ue sos datos ufitziales narant chi, dae su 1995 a su 2005, sunt istadas ochiidas in media 1000 feminas cada annu. Ciudad Juarez est sa tzitade messicana simbulu de su feminitzidiu. Belle totu custos delitos, comente denuntziat su Raportu 2006 de Amnesty International, sunt abbarrados impunidos, a s'ispissu pro sa cumplitzidade de sas autoridades istatales e federales. Sa normativa noa s'integrat cun sa lege pro sa paridade intre sos generes in vigore dae austu de ocannu e ponet su Messicu, a su mancu dae unu puntu de bista legislativu, a s'avanguardia intre sos Paisos latinuamericanos. [csc] + + + + ## Balcanos: sos pregiudìtzios contra a sas fèminas + Cale est s'imagine de sa femina difusa dae sos medias in sos Balcanos a pustis de sa gherra? Si l'at pregontadu in un'istudiu presentadu in Belgradu in custas dies MediaCentar, unu tzentru de chirca istituidu in Sarajevo in su 1995 pro promovere su giornalismu professionale in Bosnia-Erzegovina. Sa chirca "Istereotipos: sa rapresentatzione de sa femina in s'istampa de s'Europa sud-orientale" at esaminadu pro un'annu sos giornales prus importantes in Albania, Bosnia-Erzegovina, Bulgaria, Croatzia, Matzedonia e Serbia. Sos resurtados, publicados in unu documentu de 300 paginas, evidentziant chi in su 80% de sos articulos, in totu sos temas afrontados, sunt sos omines a essere rapresentados, sas feminas cumparent petzi in sas setziones dedicadas a s'intratenimentu, a sa moda o a sa televisione. Narat s'istudiu chi sos medias de s'Europa sud-orientale emarginant sas feminas finas in sos articulos subra de setores e professiones feminiles, comente s'assistentzia sanitaria, s'educatzione e s'amministratzione locale. Un'ateru puntu criticu essidu a campu dae sa chirca est chi sas feminas sunt pagu rapresentadas finas in intro de sas redatziones, in ue belle mai ocupant ruolos de responsabilidade. [csc] + + + ### 29/07/2011 + ## EDUCAZIONE E BILINGUISMO + ### _Autore:** Miguel Siguan / William F. Mackey **| Pagg. 224 | F.to 15x21 cm | € 16.00_ + #_ papiros_ + + ## Libros noos «Kosovo» + PARTE I MORIRE PER PRISTINA? Paolo QUERCIA - **Il Kosovo in bilico** @@ -46914,22 +72286,42 @@ Irene ZISSIMOS - **Il caso Tracia** Victor RONCEA - **Mosca infiltra il buco nero chiamato Romania** Federico EICHBERG - **Il mosaico dei Balcani: grandi utopie e piccoli Stati** + + + + ## Eminentia interruptus + de Alfred Bosch Su Vaticanu t'at invitadu a sas dimissiones e tue as rinuntziadu a sa mitra de archipiscamu de Varsavia. In sa cara tua, Stanislaw Wielgus, amus bidu sas lagrimas internas de chie galu non creet a su chi l'est capitende, e chi est abbaidende totu sa bida sua, fata de pregadorias, curias e capitulos, chilivrada dae una pantasima de su passadu. Sos collegas tuos ant chircadu de t'iscusare: nat chi unu 10% de sos preideros, in antis de essere pastores de animas fiant ispias e nat chi t'ant obrigadu a collaborare cun minetzas, pressiones e boghes. Ma milli istrapatzadas non giustificant binti annos faghende a giaganeddu isleale, prus chi no ateru si tenimus in contu chi in custos binti annos b'aiat una gherra decrarada intre funtzionarios e sutanas, gherra chi at lassadu calicunu preideru a buca a terra cun una balla in conca. Tue, in prus, aias negadu totu finas chi sa beridade no est essida a pigiu, e totus amus ischidu chi, suta su numene de Gris, ses istadu informende su regimene comunista de sos cumpangios tuos de missa. Tropu pro unu paisu che su tuo. Sa Cresia non si podiat assugetare chi tue, connotu como comente s'archispia de Polonia, esseres intronizadu dae unu paba chi aiat fatu parte de sas gioventudes hitlerianas e chi aiat gherradu in sa Reichswehr. Mi dispraghet meda, eminentia interruptus, ma lu cumprendo. Diant essere torrados in bida totu sos dimonios de su patu nazi-sovieticu chi ant isperradu sa patria tua, e s'erentzia de Wojtyla si diat essere issaculada in sa tumba. [trad. gld] + + + ## Sa Cumissione Europea e su càmbiu climàticu + Sa Cumissione Europea, riunida eris in Brussel, at propostu a sos 27 Istados chi nde faghent parte, de si cumpromitere a reduire, minimu de unu 20%, s'emissione de gassos contaminantes responsabiles de su caentamentu de su praneta, dae inoghe a su 2020. Totu custu est pensadu pro intentare de evitare una degeneratzione de su cambiu climaticu cara a una catastrofe ecologica e economica. + "Sa UE devet ghiare su mundu a una rivolutzione industriale noa", at afirmadu su portughesu Jose Manuel Durao Barroso, presidente de sa Cumissione Europea. Su pianu europeu prevedit una ridutzione de unu 20% de su consumu de energia e un'aumentu de sa produtzione de energias rinnovabiles, minimende in custa manera sa dependentzia dae su petroliu. Sena las racumandare, sa cumissione at dadu importantzia a sas tzentrales atomicas, comente fonte alternativa de energia. + Unos cantos istudios sientificos reghentes ant calculadu chi pro un'aumentu de sa temperatura media de su pianeta de 2 grados, su dannu economicu est de unu 20% de su prodotu internu lordu (PIL). Oe in die sa temperatura media est de 0,6 grados superiore a sa de sos annos pre-industriales e est creschende de 0,2 grados ogni decada. Sos paisos de sa UE prus dannados diant essere sos meridionales e sos de s'area mediterranea, chi diant bidere arruinada s'industria turistica e sa produtzione agraria. + + + + ## «Serrare Guantánamo, como!» + Su 11 de ghennargiu est cumintzada sa campagna de Amnesty International pro pedire a sas autoridades de sos Istados Unidos sa serrada de su tzentru de Guantanamo, in Cuba. Dae su 11 de ghennargiu de su 2002, in su tzentru de detentzione gestidu dae sos Istados Unidos sunt istados trasferidos 775 presoneris de prus de 45 natzionalidades, oe 400 sunt galu in presone sena acusa nen protzessu. «Sa detentzione issoro est illegale» at decraradu Irene Khan, segretaria generale de Amnesty International. «Guantanamo est su tzentru de una rete de presones segretas e de trasferimentos illegales de presoneris chi sos Istados Unidos ant estesu a su mundu, cun sa cumplitzidade de ateros guvernos, includidos sos europeos, de s'Oriente Mediu e de s'Àfrica de su Nord. Torturas, umiliatziones, discriminatzione e minispretziu pro sos tratados internatzionales, belle semper in una cunditzione de impunidade, ant caraterizadu sos chimbe annos de s'istoria de Guantanamo». Adesiones a sa campagna «Serrare Guantanamo, como!» sunt arribbadas dae tottu su mundu e manifestatziones de protesta sunt istadas fatas in Washington, Tokio, Tunisi, Tel Aviv, Asuncion, Londra, Madrid, Copenaghen, Parigi, Roma e in medas tzitades italianas. + + + ## Master de Tradutzione e Comunicatzione in limba sarda + Seletzione Publica pro Titulos e Esamenes pro sammissione a su Master de Tradutzione e Comunicatzione in Limba Sarda Promovidu dae su Cunsortziu Universitariu de sa Sardigna Tzentrale, Nugoro in collaboratzione cun sa Universidade Autonoma de Bartzellona Pro sa formatzione de 30 pessones espertas in tradutzione e comunicatzione in limba sarda . @@ -46943,7 +72335,12 @@ Pro essere ammintidos, sos Candidados devent colare una prova iscrita e orale e presentare titulos eventuales e curriculum vitae. Sa dimanda pro leare parte in su Master bolet fata in su modulu chi si podet riterare in sa segreteria de su Master, Cunsortziu Universitariu de Salaris 18, Nugoro, tel. 0784-244704/244704, o si podet iscarrigare dae su situ: www.consuninuorese.it Intro de mesudie de su 30 ghennargiu 2007, sa dimanda bolet cunsinnada a manos (no imbiada cun sa Posta) a: Cunsortziu Universitariu, Salaris 18, Nugoro. + + + + ## Cuncursu Lawrence: limba ei, ma inglesa. + Urtimamente sa Provintzia de Casteddu at leadu un'initziativa de importu culturale particulare: su Cuncursu de literatura de biagiu intituladu a D.H. Lawrence, s'autore de _Sea and Sardinia_. Tenet duas setziones, una de narrativa e s'atera dedicada a sos istudios. Sa operas in cuncursu podent essere iscritas in italianu e in... inglesu. No in sardu chi est sa limba de sa Sardigna e finas de sa Provintzia de Casteddu, si est beru chi luego diat devere abberrere un'isportellu linguisticu cunforme a sa lege 482/99. Comente mai? Ca in sardu non b'at operas chi tratant su tema? Si custu esseret beru, pero diamus devere tennere sa possibilidade chi su sardu siat sa limba de operas de "biagiu", ponende*lu in cuncursu. Non bastat. Cun su patronadu de sa RAS, in custas dies coladas ant distribuidu de badas cun totu sos cuotidianos una calendariu chi faeddat de sos Progetos POR, in italianu e in... inglesu. Ma no in sardu! Finas sa RAS devet istituire s'isportellu linguisticu suo cunforme a sa lege 482/99, at adotadu sa LSC. @@ -46950,18 +72347,34 @@ Comente mai s'esclusione de su sardu? Esterofilia, cumplessu de inferioridade, sos efetos de sa mundializatzione a dannu de sa limba nostra? Isseberade bois. De seguru, in ambos duos casos, est un'ocasione perdida pro presentare in manera ufitziale sa limba nostra. + + + + ## Su giornalista de origine armena Hrant Dink ochìidu + Chenabura mangianu, a ora de sas 11, in Istanbul, est istadu ochiidu Hrant Dink, de origine armena, connotu meda ca aiat semper criticadu su negatzionismu de s'isterminiu armenu de 90 annos como, ghiadu dae su Guvernu turcu de tando e mai reconnotu. Pro custu fiat istadu finas cundennadu in su 2005 a ses meses de presone, cunforme a s'art. 301 de su codighe penale chi pessighit pro "atentadu a s'identidade turca" chie si siat chi faeddet de genotzidiu de sos Armenos. Dae annos fiat istadu minetzadu pro sas positziones suas e protzessadu prus de una bia. Sende chi s'atentadu mortale est istadu cundennadu dae su primu ministru turcu Erdogan, sunt in medas sos chi acusant sos setores prus de destra e antiarmenos de sa responsabilidade de sa morte: «In Turchia, b'at fascistas bastantes, macos, assassinos chi tenent sos ogros prenos de odiu pro s'ateru», a su chi at naradu Ahmet Insel, diretore de sa rivista politica Birikim. E Ahmet Sever, presidente de su grupu de comunicatzione turcu cun s'Unione Europea, at decraradu chi «Si tratat de un'atentadu chi noghet a sa comunidade turca e armena e cumpromitit finas sas relatziones cun s'Europa». Cun sas matessi acusa, nche fiant giai istados giutos a tribunale finas su premiu Nobel Orhan Pamuk e s'iscritora Elif Shafak. Sa politzia est chirchende unu giovanu de unos 18-20 annos, acusadu de essere su mortore, cunforme a su chi mustrant telecameras postas a probe de su logu de su mortorgiu, suta de sa sede de su giornale Agos. [red] + + + + ## Apocalypto + _Regia_: Mel Gibson _Iscenegiadura_: Mel Gibson, Farhad Safinia _Fotografia_: Dean Semler _Interpretes_: Rudy Youngblood, Dalia Hernandez, Jonathan Brewer, Morris Birdyellowhead, Raoul Trujillo, Gerardo Taracena _Durada_: 1h. 40' + S'urtima pellicula de su regista australianu Mel Gibson est ambientada in su tempus de s'imperu maya. Tramite sa figura de su protagonista Pee de Giaguaru, cassadore in una comunidade de su litu, interpretadu dae s'indianu istadunidensu Rudy Youngblood, custrintu a si cunfrontare cun sa realidade ispramosa de sa tirannia, fata de sacrifitzios umanos e iscraitudine, su _film_ nos amustrat sa situatzione de decadentzia e de violentzia chi fiat crompida sa tziviltade mesoamericana in sas urtimas fases de s'edade precolombiana. S'autore de _The Passion of the Christ_ pintat un'_a fresco_ realisticu de sa fase terminale de su regnu de su "Populu de su sole", paradigmaticu de sa fine de cale si siat cultura. S'opera est in limba originale, cun sutatitulos. Pro sa realizatzione su regista at pedidu sa consulentzia archeologica de su professore Richard Hansen, diretore de su Progetu _Cuenca del Mirador_, in Guatemala, e linguistica de unos cantos indigenos yucatecos chi ant imparadu sa pronuntzia a sos atores. A sa riprodutzione de sa bida de su Yucatan de chimbighentos annos a como ant contribuidu su diretore de sa fotografia Dean Semler e s'iscenografu Tom Sanders, chi aiant giai traballadu in _Dances with wolves_ su primu e in _Dracula_ e _Braveheart_ su segundu. [_gmr_] + + + + ## Est mortu Frantziscu Màsala + Eris est mortu in Casteddu Frantziscu Masala, poeta e romazieri in sardu e italianu. Fiat naschidu prus de noranta annos a como in Nughedu a probe de Otieri, ma istaiat oramai in Casteddu. Est istadu professore in s'Istitutu magistrale e at collaboradu a medas rivistas e giornales. Sas operas suas sunt istadas publicadas in ateras limbas. At iscritu finas pro sa radiu. @@ -46968,7 +72381,12 @@ Su libru prus connotu est de seguru "Quelli dalle labbra bianche" publicadu in su 1968. In su 1986 est essidu su segundu romanzu suo "Il Dio Petrolio". In su 1989 est essidu in limba sarda "S'istoria". In su 1993 sas editziones Alfa ant publicadu totu sas operas suas in tres volumenes. At collaboradu a longu cun su mensile bilingue Nazione sarda, at semper gherradu pro su reconnoschimentu e promotzione de sa limba sarda. [red] + + + + ## UE: irlandesu ei, sardu nono + In s'Unione europea, sunt ufitziales, minores o mannas chi siant, 23 limbas: bulgaru, tzecu, danesu, estone, finlandesu, frantzesu, gregu, inglesu, irlandesu, italianu, letone, lituanu, maltesu, neerlandesu, polacu, portughesu, rumenu, islovacu, islovenu, ispagnolu, isvedesu, tedescu e ungheresu. Custu cheret narrere chi sos atos e sos documentos printzipales ant a essere bortados in custas limbas e chi sos sitos ufitziales de sa Ue ant a tennere contu de custa variedade de espressiones. De acordu cun su guvernu ispagnolu, unos cantos testos ant a essere bortados in catalanu/valentzianu, bascu e galitzianu. Est craru chi su criteriu chi binchet in sa Ue no est sa cantidade de sos faeddadores ma sa "istatualidade" de sas limbas, su fatu chi siant ufitziales de un'Istadu. S'irlandesu, difatis, dae sa 1a die de custu ghennargiu est limba de sa Ue, ca est ufitziale in Irlanda, sende chi no est faeddadu dae prus de 200.000 pessones. Su catalanu, sa galitzianu, su sardu sunt limbas faeddadas dae milliones de pessones, ma non sunt ufitziales, espressiones de un'Istadu. Evidentzia manna de su fatu chi sa Ue est un'unione de istados e non de populos! @@ -46976,32 +72394,78 @@ Su lussemburghesu, limba natzionale de Lussemburgu, e sas limbas regionalies de unos cantos Istados membros, comente su gallesu, su sami, su sardu o su bretone, non sunt istadas propostas dae sos guvernos istatales rispetivos comente limbas ufitziales de sa Ue e duncas nch'abbarrant in foras. Forsis nois Sardos diamus podere gherrare pro essere ufitziales in Europa, gherrende comente ant fatu catalanos, bascos e galitzianos pro "fortzare" su guvernu ispagnolu a otennere dae sa Ue una rapresentatividade pro custas tres limbas. E forsis diamus podere cumbinchere su guvernu italianu a operare in favore nostru in intro de sa Ue. Ma pro ite e comente? Ma cun cale fortzas nos movimus? Cun cale cara pedimus de essere presentes in Europa si non semus mancu presentes in Sardigna? si est sa Regione Sarda etotu chi no est mustrende perunu interessu a ponnere su sardu ufitziale in totue, in cada ambitu e impreu, mancari sas leges lu cunsentant? si est sa Ras sa prima a pessare petzi a s'inglesu, lassende a unu chirru su sardu? + + + + ### 29/07/2011 + ## LA SOVRANA E LA CAMERIERA + La Sardegna tra sovranita e dipendenza + ### _Autore:** Gianfranco Pintore**_ + _F.to 14x21 cm | __Pagg. 128 __|__€ 11,00_ + In questo breve e agile saggio, Gianfranco Pintore esamina le vicende dell'autonomia sarda, le resistenze dei partiti, le loro complicita con il centralismo, il sospetto innamoramento per il federalismo, ma anche la voglia di sovranita che anima i sardi. E fa una proposta. + #_ papiros_ + + ## Acordu pro sa formatzione de unu Guvernu de unidade natzionale + Su partidu Al Fatah, de su presidente Mahmud Abbas (Abu Mazen), e su Movimentu pro sa Resistentzia Islamica Hamas, chi est guvernende, sunt arribbados a un'acordu pro sa formatzione de unu Guvernu de unidade natzionale, cunforme a sas informatziones dadas dae su Fronte Democraticu pro sa Liberatzione de sa Palestina a s'agentzia Maan. Cunforme a custas informatziones, sas partes diant essere arribbadas a un'acordu in 5 puntos pro sas sistematzione de sos territorios palestinesos: formatzione de unu guvernu de unidade natzionale, s'ativatzione de su ruolu de s'Organizatzione pro sa Libertazione de sa Palestina (OLP), s'ativatzione de unu Cussigiu de seguresa natzionale, sa creatzione de unu Fronte de resistentzia unidu, sa democratizatzione de sos sindicados. [red] + + + + ## 2006: annu bonu pro sa tradutzione bìblica + Sa cantidade de limbas chi tenet a su mancu unu libru cumpretu de sa Biblia est arribadu a s'agabu de su 2006 a 2426 pro sas Sotziedades Biblicas Unidas. Cando, in su 2004, sas SBU aiant festadu sos dughentos annos de sos assotzios, unu 95% de sa populatzione mundiale teniat, in teoria, atzessu a sa Iscrituras in una limba chi podiat cumprendere, finas si non fiat sa limba materna. Pero su fatu chi petzi su 5% non teniat una tradutzione in sa limba materna (sos 300 milliones de pessones chi faeddant limbas "minoritarias") no at firmadu su traballu de tradutzione de sa SBU. B'at como tradutziones in 23 limbas e dialetos noos petzi in su 2006, e in deghe annos sa cantidade est artziada a 260. Dae su puntu de bista umanu cheret narrere unu resurtadu importante chi dat sa possibilidade a milliones de pessones de cumprendere sa Biblia in sa limba materna. [_zls_] + + + + ## S'Itàlia cantzellat su dèpidu de su Kènia + Eris 23 de ghennargiu, in Nairobi, in ocasione de su Forum Sotziale Mundiale (FSM), su rapresentante de su Guvernu italianu, sa vitzeministra pro sas relatziones internatzionaleas Patrizia Sentinelli at aprovadu su regulamentu de atuatzione de s'acordu de s'Italia pro sa cantzellatzione de su depidu de su Kenia. «Su guvernu nostru at detzididu de cantzellare sos 44 milliones de euros de depidu de su Kenia, finas pro more de sas pressiones de sa sotziedade tzivile de ambos Istados» at naradu Sentinelli. A parrere de sa Banca Mundiale, sos interventos de cantzellatzione de su depidu atuados finas a como dae s'initziativa cumintzada dae sos Istados de su G8 (initziativa Hipc) crompent a 64 milliardos de dollaros, cando chi su totale de su depidu internatzionale de s'Àfrica est galu de 200 milliardos de dolalros, e su de sos Istados chi si sunt isvilupende nche brincat sos 2700 milliardos de dollaros. [red] + + + ## Iscontros armados intre Hamas e Fatah + Contrariamente a su chi aiamus iscritu su 24 coladu, s'acordu intre Hamas e Fatah pro sa formatzione de unu guvernu de unidade natzionale est a largu galu dae essere atuadu. Antis, sunt aumentende sas ocasiones de disacordu e de iscontru si est beru chi in sas urtimas bator dies, in Gaza e in Cisgiordania, b'at apidu 28 mortos in sa "gherra" chi oponet sas organizatziones palestinesa prus mannas: sa prima, Hamas, chi cumandat su Guversu, sa segunda. Fatah, chi tenet Abu Mazen comente presidente de s'Autoridade palestinesa. Ambas partes faghent apellos a ponnere a un'ala sas armas, ma in pratica nemos ponet in mente. Surtimu tentativu de ponnere sas paghes est de s'Arabia saudita: dominiga sero at propostu una riunione de paghe in sa Meca, presiedida dae re Abdullah. Ma finas s'Egitu est chirchende de agiura sos Palestinos a si ponnere de acordu. [red] + + + + ## Nàufragat unu mercantile + Eris sero sa Sierra Nava, unu mercantile de 70 metros, s'est arenadu in sa praja de Getares de Algeciras , in su sud de Ispagna, a probe de su Parcu Natzionale _Estrecho_: un'area marina tutelada a curtzu de Gibilterra. Su gasoliu at incuinadu 4 km de costera in intro de s'area. Sa nae giughiat unas 350 tonnelladas de carburante in 4 serbatojos, ma unu ebbia at tentu dannos. Sa causa de custu intzidente est su tempus malu: su bentu forte e sas undas nche l'ant ispinta a chirru de una praja in ue s'est arenada. Su cargu, fatu in Hong Kong in su 1991, isbentulat bandera panamensa. Sos 14 membros de s'echipagiu si sunt sarvados pro more de sa Guardia Costiera. [_gmr_] + + + + ## Clima: sa Terra est semper prus caente + Sas cosas sunt andende peus de su chi si pessaiat. Pustis de su raportu de sa Cumissione europea e finas de sa relatzione de su cussigeri economicu de su primu ministru britannicu Tony Blair unu documentu nou, importante meda, narat chi su praneta nostru est semper prus caente. Oramai sas dudas sunt pagas subra s'efetu chi sos gas provocant a su clima. In su raportu chi ant in pessu cumpiladu, sos espertos de su Comitadu interguvernativu de sas Natziones Unidas subra sos cambiamentos climaticos (Ipcc) narant cun craresa chi su diossidu de carboniu est sa causa prima de sa creschida de sas temperaduras. Su documentu at a essere presentadu chenabura in Parigi, in s'agabu de s'addoviu mundiale subra su clima. Su giornale britannicu _The Indipendent_, chi at dadu sas primas indiscretziones subra su documentu, narat chi sos resurtados de s'istudiu de s'Onu sunt prus malos de su chi si podiat pessare. [_zls_] + + + + ## Clima: 46 Istados pedint una 'Onu de s'ambiente' + + + + ## UE: irlandesu ei, sardu nono + In s'Unione europea, sunt ufitziales, minores o mannas chi siant, 23 limbas: bulgaru, tzecu, danesu, estone, finlandesu, frantzesu, gregu, inglesu, irlandesu, italianu, letone, lituanu, maltesu, neerlandesu, polacu, portughesu, rumenu, islovacu, islovenu, ispagnolu, isvedesu, tedescu e ungheresu. Custu cheret narrere chi sos atos e sos documentos printzipales ant a essere bortados in custas limbas e chi sos sitos ufitziales de sa Ue ant a tennere contu de custa variedade de espressiones. De acordu cun su guvernu ispagnolu, unos cantos testos ant a essere bortados in catalanu/valentzianu, bascu e galitzianu. Est craru chi su criteriu chi binchet in sa Ue no est sa cantidade de sos faeddadores ma sa "istatualidade" de sas limbas, su fatu chi siant ufitziales de un'Istadu. S'irlandesu, difatis, dae sa 1a die de custu ghennargiu est limba de sa Ue, ca est ufitziale in Irlanda, sende chi no est faeddadu dae prus de 200.000 pessones. Su catalanu, sa galitzianu, su sardu sunt limbas faeddadas dae milliones de pessones, ma non sunt ufitziales, espressiones de un'Istadu. Evidentzia manna de su fatu chi sa Ue est un'unione de istados e non de populos! @@ -47009,62 +72473,163 @@ Su lussemburghesu, limba natzionale de Lussemburgu, e sas limbas regionalies de unos cantos Istados membros, comente su gallesu, su sami, su sardu o su bretone, non sunt istadas propostas dae sos guvernos istatales rispetivos comente limbas ufitziales de sa Ue e duncas nch'abbarrant in foras. Forsis nois Sardos diamus podere gherrare pro essere ufitziales in Europa, gherrende comente ant fatu catalanos, bascos e galitzianos pro "fortzare" su guvernu ispagnolu a otennere dae sa Ue una rapresentatividade pro custas tres limbas. E forsis diamus podere cumbinchere su guvernu italianu a operare in favore nostru in intro de sa Ue. Ma pro ite e comente? Ma cun cale fortzas nos movimus? Cun cale cara pedimus de essere presentes in Europa si non semus mancu presentes in Sardigna? si est sa Regione Sarda etotu chi no est mustrende perunu interessu a ponnere su sardu ufitziale in totue, in cada ambitu e impreu, mancari sas leges lu cunsentant? si est sa Ras sa prima a pessare petzi a s'inglesu, lassende a unu chirru su sardu? + + + + ## Limbafolk + In tempus de carrasegare, in medas biddas de Sardigna, sunt semper de prus sas manifestatziones culturales organizadas dae sos entes locales o dae assotzios culturales. E semper de prus est intrende sa moda de intitulare in sardu custas manifestatziones: karrasecare (cando no est karrasekare o karrasekkare) nugoresu, karrasegare 'osinku, etc. A su solitu ponent su sardu pro "pagare" su depidu cun s'identidade, su restu in italianu chi tando faghet a beru sa parte de sa limba "importante", cando chi sa parte sarda est petzi simbolica, servit a dare unu "sabore" folkloricu a s'initziativa. Diat parrere (s'initziativa culturale) una cosa bella e l'est. Lastima pero chi totu sa publitzidade, invitos, manifestos, francu su titulu, siat totu iscritu in italianu. Lastima chi a nemos l'importet de iscriere in sardu sighende unu minimu de regulas generales. Megius si est prenu de kapas, de acas, de apostrofos e elisiones. Megius si est su limbagiu locale; no importat si sos de foras non cumprendent o cumprendent pagu. S'importante est a afirmare chi est limbagiu nugoresu, orgolesu, bosincu, etc. In custos casos, a dolu mannu, no est sa limba chi s'est afirmende e afortende ma s'ispiritu localisticu, sa bidda. Contrarios, custos, a cada regula e a una limba iscrita pro totu sos Sardos? Ei, ca si nono a parrere de medas, su sardu perdet s'identidade sua. E cale est 'identidade sua, sa de essere limba de sa bidda? Ma tando semus perdende cale si siat possibilidade de essere limba ufitziale de su matessi balore praticu cun s'italianu: limba duncas, pro essere petzi dialetos, limbagios. Arriscamus de essere petzi una "limbafolk", pro neghe de su localismu, de su cumplessu de inferioridade chi cheret sa limba comente simbulu e non comente mediu de comunicatzione liberu, cumpretu, coerente, modernu de unu populu e non de una bidda ebbia. + + + ## Pitzinnos Guaranì mortos de fàmene + Duos pitzinnos Guarani Kaiowa sunt mortos de famene, e a dusinas sunt ricoverados pro malnutritzione grave. In sas dies de sa morte de sas creaturas, Valdinez Souza, impiegadu in su setore de sa sanidade e babbu de duos figios s'est impicadu dassende unu fogiu in ue aiat iscritu chi si fiat mortu ca sos pitzocheddos de sa comunidade fiant colende famene. Belle gasi, su guvernu de su Mato Grosso do Sul at minimadu s'agiudu alimentare a sos indigenos. Sa FUNASA, sa fundatzione pro sa salude brasiliana at a distribuire pacos de alimentos, ma si pessat chi siat petzi una medida temporanea. [_gmr_] + + + + + ## Etiòpia: secuestrados 15 turistas + Duas tropas de turistas (11 frantzesos e 3 britannicos) sunt istadas secuestradas in Etiopia, in sa regione nord orientale de Afar. In mesu de custos b'at finas un'italiana. Diat dever essere Rossana Moore, mugere de su diretore de su British Council in Addis Abeba. Sa noa est istada cunfirmada dae su maridu. Sa Farnesina at cunfirmadu chi in mesu de sos turistas b'at "un'italiana cun dopia natzinalidade". Su guvernu etiopicu at dadu gasi etotu sa noa e est monitorende su logu. S'Afar est una regione de s'Etiopia chi in custu mamentu est bivende una situatzione de crisi politica, difatis, s'etnia chi b'istat, cheret s'indipendentzia dae Addis Abeba, peri cun s'impreu de sas armas. [_zls_] + + + + ## Nara·mi de prus + S'organizatzione Meigos Sena Fronteras promovet sa campagna "Nara*mi de prus " pro pedire a sos diretores de cuotidianos e TG una informatzione prus atenta e puntuale subra de sos problemas chi in su mundu tocant milliones de pessones. + Famene, povertade, maladias, gherras e violentzia ocupant ispatzios marginales in sos medias, comente dimustrat su raportu de Meigos Sena Fronteras subra de sas crisis ismentigadas. + Pro su de tres annos cunsecutivos MSF, cun sa collaboratzione de s'Osservatoriu de Pavia, at analizadu s'ispatziu chi sos medias ant dedicadu a sas crisis umanitarias in su 2006. Sos datos cunfirmant chi sos medias italianos s'ocupant de cuntestos de crisis mescamente cando sunt ligados a fatos o pessones italianas e belle mai faghent connoschere sas cunditziones dramaticas de sas populatziones tziviles. + A sa tubercolosi, chi contagiat 9 milliones de pessones e nde ochiet 2 milliones cada annu, sos telegiornales ant dedicadu in totu su 2006 3 noas. A sa malaria, chi ochiet unu pitzinnu cada 30 secundos, 6 noas (pero 4 fiant subra de sa morte de un'italianu chi fiat istadu contagiadu in Congo). In cambiu, a s'influentza aviaria, contada comente sa pandemia noa ma chi at registradu petzi 116 malaidos e 80 mortos, sos TG ant dedicadu 410 servitzios. + Meigos Sena Fronteras invitat totus a firmare sa cartulina eletronica de sa campagna "Nara*mi de prus" chi a pustis at a essere cunsinnada a sos diretores de su TG1, TG2, TG3, TG5, Studio Aperto, TG4, TGLA7, La Repubblica-Repubblica.it, Il Corriere Della Sera-Corriere.it, La Stampa, Il Sole 24 Ore e Il Messaggero. + + + + ## Olia tòssica in Sìria + Sas autoridades sirianas ant secuestradu a su mancu sete tonnelladas de olia tossica in sa provintzia nordorientale de Hasake, in s'ambitu de sa campagna antitrampa chi su guvernu de Damascu at cumintzadu a metade de freargiu. Unos cantos massajos cambiaiant dae birde a nieddu su colore de s'olia cun colorantes e ateros agentes chimicos, incruidos detersivos pro sabunare in terra. Carchi funtzionariu publicu complitze issoro lis daiat sos tzertificados sanitarios pro la bendere. Sas autoridades aiant giai cunfiscadu sos benes de batordighi impresarios pro trampa a s'Istadu e corrutzione in sa provintzia de Tartus. [_gmr_] + + + + ## 8 de martzu: mai prus violèntzia subra de sas fèminas + In ocasione de su 8 de martzu, Die internatzionale de sas feminas, sa Setzione Italiana de Amnesty International proponet unas cantas initziativas e apellos pro pedire sa fine de sa violentzia contra a sas feminas. + Sa violentzia contra a sas feminas est una de sas formas prus graes de violatzione de sos deretos umanos, chi tocat totu su mundu, siat in tempus de paghe siat in tempus de gherra. Milliones de feminas sunt iscutas, agredidas, violentadas, mutiladas, ochiidas, non tenent perunu deretu. Est istadu carculadu chi in su mundu una femina onni tres at patidu formas graes de violentzia. + Intre sos apellos chi sa Setzione Italiana de Amnesty International proponet in ocasione de sa Die internatzionale de sas feminas, duos riguardant sa violentzia domestica e in sos cunflitos militares, su primu in Bielorussia, in ue custu fenomenu tenet dimensiones preocupantes in sa indiferentzia totale de sas autoridades, e su de duos in sa Republica Democratica de su Congo, in ue Amnesty pedit torra a su guvernu giustitzia pro sas deghinas de migias de feminas e pitzinnas violentadas dae sos militares e pro totu sas feminas mortas pro curpa de sas violentzias fatas dae componentes de s'esertzitu regulare e dae paramilitares. + In sa campagna de Amnesty s'ammentant ateras duas situatziones emblematicas: su feminitzidiu in Messicu e sa discriminatziones contra a sas feminas in Iran. + A sas feminas messicanas est dedicada finas s'initziativa prus importante organizzada dae Amnesty International pro s'8 de martzu, "Isetande Bordertown" , chi proponet anteprimas de su film chi contat 14 annos de omitzidios seriales de feminas in s'istadu messicanu de Chihuahua. A su dibatidu partetzipant esponentes de s'assotziu "Cherimus torra figias nostras in domo" , chi reunit sas mamas de sas feminas ochiidas in Messicu. De prus, unu apellu riguardat duas indigenas Tlapaneca, chi sunt galu isetende de tennere giustitzia a pustis de essere istadas violentadas dae cumponentes de s'esertzitu messicanu in su 2002, in s'istadu de Guerrero. + Semper pro s'8 de martzu, Amnesty International aderit a sa campagna cumintzada dae Shirin Ebadi, premiu Nobel pro sa paghe 2003, pro collire milliones de firmas a sustentu de sa dimanda de cambiare sas leges chi discriminant sas feminas in Iran. S'urgentzia de sa campagna iraniana est sutaliniada dae s'arrestu, su 4 de martzu, de trinta feminas chi partetzipaiant a una manifestatzione patzifica in sa capitale Tehran. + + + + ## Sa limba sarda in s'amministratzione pùblica + Eris in sa sala de su Tzentru de ispiritualidade _Nostra Signora del Rimedio_ b'at apidu unu seminariu dedicadu a sa limba sarda in s'amministratzione publica, organizadu dae s'Ufitziu de sa limba sarda de sa provintzia de Aristanis e moderadu dae Giuseppe Contini, professore emeritu de s'universidade de Casteddu, chi at bortadu in sardu s'istatutu regionale. Ant abbertu sos traballos Pascale Onida e Cristiano Carrus, presidente e assessore de sa cultura de sa provintzia. Sos interventos no fiant limitados a problemas linguisticos ma ant afrontadu finas chistiones economicas e organizativas: Vincenzo Santoro, responsabile de s'ufitziu cultura, isport e politicas giovaniles e delegadu pro sa lege 482/99 de s'ANCI, at comunicadu chi pro su chi pertocat sos isportellos linguisticos in su tempus benidore b'at a devere aere unu puntu de riferimentu, chi diat podet essere s'ufitziu de sa provintzia, chi coordinet su traballu de sas ateras biddas. Su publicu at apretziadu in particulare s'interventu de su linguista Michele Contini, professore emeritu de s'universidade Stendhal-Grenoble 3, chi at dimustradu s'impossibilidade de partzire su sardu in duas macrovariantes ebbia e at sutaliniadu s'importantzia de sa costitutzione de un'Academia de sa Limba Sarda, idea custa chi Onida at sustennidu e chi s'est impignadu a mandare a in antis. Custos sos ateros relatores: Antonina Scanu, dirigente de su servitziu limba e cultura sarda de s'assessoradu regionale de s'Istrutzione, Renato Fedele, coordinadore de su servitziu regiones a istatutu ispetziale e provintzias autonoma, Maurizio Virdis, professore de filologia romanza e linguistica sarda de s'universidade de Casteddu, Gabriele Iannaccaro, professore de glotologia e linguistica de s'universidade de Milanu-Bicocca, Carla Marcato, diretora de su Tzentru internatzionale subra de su plurilinguismu de Udine. [_gmr_] + + + + ## Deretu a una morte digna + Eris in Granada est morta Inmaculada Echevarria. Sa gente in Sardigna e in Italia s'at a pregontare chie fiat custa femina e pro ite nde faeddamus. + Inmaculada Echevarria fiat una femina de chimbantunu annos e dae s'edade de undighi annos sufriat de una maladia, sa distrofia musculare progressiva, chi a pagu a pagu l'at fatu perdere sa mobilidade de belle totu sa pessone. Sos urtimos deghe annos los at passados in unu letu de ispidale podende movere petzi sos poddighes de sas manos e de sos pees. Pro podere respirare, noe annos como, li ant praticadu una tracheotomia e tramite unu tubu retziat automaticamente ossigenu dae una machina. + Sa detzisione de non sighire a dipendere dae unu respiradore chi la manteniat artifitzialmente in bida l'at leada issa etotu, de acordu cun sos dotores chi l'aiant in cura dae annos e chi l'ant acumpagnada finas a s'urtimu mamentu non faghende*la sufrire mai. Sa diretzione de su Tzentru sanitariu at giustificadu custa detzisione, "curreta e atzetabile giuridicamente e eticamente", pro rispetu a su printzipiu de autonomia de su malaidu e a su documentu de voluntades antitzipadas, amparende*si in su Cunveniu de su Cussigiu d'Europa e in una lege de s'Istadu Ispannolu, de su 2000, subra de sa protetzione de sos deretos umanos e dinnidade de s'essere umanu rispetu a sas aplicatziones de sa biologia e de sa meighina. Su Comitadu de Ètica e de su Cussigiu Consultivu de sa regione Andalusia ant dadu su parrere favorevole. + Non si tratat de eutanasia e nen de agiudu a su suitzidiu, ma de sa retirada de "s'isfortzu terapeuticu"; si tratat duncas de no impreare unu tratamentu inutile, chi non resolvet sa maladia. Custa estt sa linia etica sighida dae totu sas pessones e organismos implicados e apogiada dae rapresentantes de rilievu de sos chi si ocupant de curas palliativas e de aspetos eticos, intre ateros: su presidente de sa Sotziedade Ispannola de Curas Palliativas, X.Gomez Batista e su presidente de su Comitadu Sientificu de sa Sotziedade Internatzionale de Bioetica, Marcelo Palacios. + Non totus pero la pessant de sa matessi manera. Su cardinale primadu de Ispanna e archipiscamu de Toledo afirmat chi sa morte de Inmaculada est "un'atzione de eutanasia o de suitzidiu assistidu". + + + + ## Su friulanu in iscola + In Trieste mercuris ant presentadu unu disinnu de lege in contu de istrutzione e formatzione chi previdet intzentivos a sa difusione de sas limbas de minoria. Su ddl Antonaz-Cosolini, chi at a essere aprovadu oe in sa giunta, ghiat s'iscola friulana a bias de unu plurilinguismu beru e cuncretu. Custu at a cumportare s'insinnamentu de prus de una limba comunitaria (cunforme a su chi cheret s'UE) ma finas sa definitzione de programmas chi impreent sas limbas istrangias pro s'insinnamentu de sas materias curricolares, a cumintzare dae sas superiores. Custu cheret narrere un'atera ocasione in prus pro s'inglesu e sas ateras limbas ufitziales europeas, ma finas unu giassu abertu pro sas limbas minoritarias de sa regione (su friulanu, s'islovenu e su tedescu). Sa cuncretesa de su progetu est chi sa definitzione de sos programmas e de sas initziativas didaticas no at a essere responsabilidade de sa boluntade o de s'intraprendentzia e originalidade de unos cantos professores ebbia; at a essere imbetzes s'Amministratzione regionale a definire sas linias ghia de custa modalidade de insinnamentu e de sa formatzione de sos dotzentes. Sa Regione matessi at a conferire contributos economicos pro sa programmatzione de totu cussas iscolas chi ant a introduire programmas de faghere in sas limbas minoritarias e at a istituire una Cummissione permanente pro s'insinnamentu de sas minorias istoricas. S'insinnamentu de sas limbas minoritarias, de s'italianu comente segunda limba e de sas materias curricolares in una limba comunitaria at a essere fatu dae insinnantes iscritos a un'anagrafe professionale plurilinguistica chi est istituida dae sa normativa noa. /bmr/ + + + + ## Grammàtica friulana in lìnia + + + + ## Naschit sa MIR. + Mercuris chi benit at a naschere sa MIR, sa Radiu de Informatziones dae su Mediterraneu, su primu progetu de radiu tramite satellite fata dae radios e grustios de produtzione de su Mediterraneu de giosso. + Su progetu est ideadu e realizadu dae s'agentzia radiofonica AmisNet paris cun Radio Student (Lubiana), Palestinian News Network (Betlemme), Radio 4 peace (Bologna), Progetto Melting Pot (Padova), Radio Ammannet (Amman) e cumpangios de Frantza, Turchia, Ispagna e Maroco. MIR cheret narrere paghe in bona parte de sas limbas islavas e propiu pro custu sa prospetiva de Mir Info Radio at a essere cussa de chie no at boghe in sas ateras radios, de chie pedit paghe e agualidade. Cun cust'isetu, MIR at a essere plurilingue, cun noas subra sas initziativas e sos movimentos de sa sotziedade in Europa e in su Mediterraneu. + Sos temas ant a essere sa paghe, sa multicultura, intercultura e integratzione, sas chistiones de genere, sos deretos de sos migrantes, sa comunicatzione e sos medios indipendentes, sa libertade de resonare de totu, s'ambiente e sa gherra contra sas discriminatziones. At a aunire sos populos dae s'Italia a s'Islovenia, finas a sa Turchia e a su Mediu Oriente, sa Giordania e sa Palestina, a su sud finas a su Maghreb e torra in Ispagna e Frantza. + Sos collaboradores de custu progetu ant a trabballare in rete tramite su canale satellitare, e su palinsestu de sas trasmissiones at a resurtare partzidu in setores linguisticos, pro balorizare su patrimonio linguisticu presente in cussos territorios geograficos e dare un'istrumentu a sas minorias linguisticas e a sas comunidades de migrantes chi bi sunt. + Su canale satellitare impreadu dae MIR si basat subra su canale Hot Bird 13° E, e resurtat ragiungibile in totu s'Europa continentale e in su territoriu Mediterraneo. /bmr/ + + + + ## Initziativas 482 + ### Sa Comunidade Montana Valli Gesso e Vermenagna, dae giovia 15 de freargiu 2007 a chenabura 30 de santandria 2007 Chambra d'oc faghet unu Cursu de formatzione continua in limba otzitana pro Amministradores, Operadores de s'Amministratzione Publica e abertu finas a sos tzitadinos. Su cursu chi at a essere fatu in sos ufitzios "Il servizio della lingua occitana" in sa Biblioteca M. Silvestro de Robilante, at a durare 50 oras, parzidas in 30 de letzione frontale e 20 de tirotziniu in su territoriu. Sos insinnantes ant a partire dae sos pre-recuisitos e dae sa cualifica de cada unu pro fraigare percorsos didaticos individuales cun sa finalidade de faghere naschere cumpetentzias linguisticas solidas. Onni mercuris un'insinnante at a abbarrare a disponimentu de sos corsistas individualmente cunforme a su monte-ore e s'orariu cuncordadu. Su progetu, coordinadu dae s'Assessoradu a sa Cultura de sa Regione Piemonte, est finanziadu cun sa lege 482/99. /bmr/ + + + + ### 29/07/2011 + ## INDIPENDÈNTZIA: IL GIORNO DOPO + Interviste e interventi sulla Repubblica di Sardegna + ### _Autore:** Silvano Reina**_ + _F.to 14x21 cm | __Pagg. 288_ + #_ papiros_ + + ## Autobiografia de Günter Grass + Su libru autobiograficu de s'iscritore tedescu Gunter Grass premiu Nobel de literatura in su 1999, cun titulu originale "Beim Haeuten der Zwiebel", in ue ammitit chi a sos 18 annos fiat intradu in sas SS hitlerianas, at a essere in sas librerias de Catalugna su 12 de abrile, in sa tradutzione catalana, pro sas Edicions 62. Su titulu est: "_Pelant la ceba"._ Sa tradutzione castillana, pro totu s'Ispagna, at a essire unas cantas chidas a pustis. Cando amus a bidere unu libru traduidu a su sardu essende in antis de s'editzione in italianu? + + + + ## Fortza, eleghimus sas fèminas! + In antis de sas eletziones politicas chi b'ant a essere ocannu in Turchia in su mese de santandria, sassotziu Ka.Der (Assotziu pro sa formatzione e su sustentu a sa candidadura de sas feminas) at cumintzadu una campagna de pressione subra de sos partidos politicos pro chi siat garantida una cuota importante de feminas in sas listas eletorales. + Sa campagna Fortza, eleghimus sas feminas! , sustennida dae medas cuotidianos e personalidades importantes de sa bida culturale turca, si distinghet in tres mamentos. Su de unu, tenet sobietivu de ponnere satentzione subra de su problema de sa presentzia de sas feminas in politica. Cun manifestos de mustrare in totu sa Turchia, annuntzios televisivos, publitzidade in sos giornales, materiale informativu in ue si bident feminas cun mustatzos e riende suta de sa dimanda: Pro intrare in parlamentu, a essere omines tocat? . Su de duos, in lampadas, at a essere dedicadu a sa sensibilizatzione de sas cussentzias. Su de tres est dedicadu a sa mobilitatzione, at a cumintzare intre austu e cabudanni, su mamentu prus rilevante pro sa formatzione de sas listas eletorales. + Comente at ammentadu sa fundadora de Ka.Der, Sirin Tekeli, una presentzia prus manna de sas feminas in su Parlamentu turcu est una de sas cunditziones indispensabiles pro podere colare dae sa democratzia de sos omines a sa democratzia bera . + Pro sutaliniare sa cunditzione difitzile de sas feminas turcas b'at apidu finas sinterventu de su Parlamentu Europeu in su mese de freargiu de ocannu chi ammentat a sa Turchia chi su rispetu de sos deretos de sas feminas est cunditzione essentziale pro sadesione a sa UE. + + + + ## Limba... a pagamentu? + Cando non cando capitat de bidere in cuotidianos e periodicos paginas intreas iscritas in sardu. Bene -diat narrere calicunu- cheret narrere chi est creschende in sos medios de informatzione sa boluntade de dare visibilidade e presentzia a sa limba sarda. Lastima, pero, chi si tratet de ispatzios de publitzidade a pagamentu, finantziada cun fundos de sa lege 482/99. Lastima chi custas paginas siant intituladas in italianu (Spazio finanziato dalla Legge 482/9...) comente chi non si podant narrere sas matessi cosas in sardu. @@ -47074,80 +72639,180 @@ Lastima chi totu sos medias publicant in sardu petzi a pagamentu e cando agabbat su dinare torrant a publicare in... italianu. Ma non diat tocare, a su nessi, a los custringhere, si cherent ss paginas a pagamentu, a nde pubblicare su matessi tantu NO a pagamentu e in manera costante? Si nono, misera sa limba... a pagamentu! + + + + ## Costa de Avòriu: fèminas e pitzinnas, sas vìtimas ismentigadas de su cunflitu + Amnesty International at denuntziadu in unu raportu nou sa dimensione dramatica de sa violentzia sessuale contra a sas feminas e a sas pitzinnas in su cunflitu in sa Costa de Avoriu. Sorganizatzione umanitaria denuntziat violentzias de grupu, secuestros e ridutzione in iscravitudine sessuale de feminas e pitzinnas fatos dae sos cumbatentes. «Sas feminas e sas pitzinnas, calicuna de prus pagu de 10 annos  narat su raportu  sunt sas vitimas preferidas mescamente pro motivos etnicos e politicos. Cunsideradas comente su simbulu de sonore de sas comunidades issoro, sunt violentadas finas pro las umiliare e, cun sa violentzia, umiliare su grupu issoro. De sos autores de sas violentzias, pro cantu nd'ischit Amnesty International, nemos est istadu cunsinnadu a sa giustitzia. Simpreu de sistupru est gosi mannu, sistematicu e impunidu chi tocat de pessare chi sas fortzas de seguresa guvernativas e sos grupos de sopositzione armada lu cunsiderant un'istrategia deliberada pro difundere su terrore intre sa populatzione civile.» + + + + ## Sas fèminas de su desertu + Dae su 2 a su 7 de abrile in Tinduf, in su sud de s'Algeria, b'at a essere su cungressu de s'Unione Natzionale Feminas Saharawi (UNMS), su de chimbe. Su populu saharawi revindicat dae unos trinta annos s'autodeterminatzione subra de su territoriu suo, su Sahara Otzidentale, ocupadu dae su Marocu in su 1976, e denuntziat sa violatzione costante de sos deretos umanos e tziviles de su guvernu marochinu. Denuntzia chi est sustennida finas dae sas organizatziones umanitarias, comente Amnesty International. Migias de saharawis, mescamente feminas e pitzinnos, sunt ospitados in sos campos profugos allestidos in su desertu algerinu e istant in cunditziones difitziles meda agiuados dae sa solidariedade internatzionale ebbia. In custu iscenariu, sas feminas tenent una parte fundamentale ca resessint a garantire sa supraviventzia de sa comunidade e de sa cultura issoro. Sas organizatziones de sas feminas biagiant in su mundu pro contare de su populu saharawi, de sa cunditzione de sas feminas e pro pedire s'autodeterminatzione e su rispetu de sos deretos issoro: su 20 de martzu coladu sunt istadas ospitadas dae sa Domo Internatzionale de sas Feminas de Roma, in ue b'at apidu un'incontru cun, intre sas ateras, Fatima Mahfoud, de s'Unione Feminas Saharawi e de su Fronte Polisario e Aminatu Haidar, de su Comitadu Saharawi pro sos Deretos umanos in sos territorios ocupados dae su Marocu. Sitos utiles pro nd'ischire de prus: + + + + ## La leggenda di Redenta Tiria + Autore : Salvatore Niffoi + Titulu : La leggenda di Redenta Tiria + Editore : Adelfi + Collana : Fabula + ISBN 88 459 1972 2 + Pag . 161 + Preju : Euro 14,00 + Como Salvatore Niffoi est un iscritore connotu in totue ma su libru chi l'at permitidu de cumentzare custu caminu onoradu est de seguru _La leggenda di Redenta Tiria_, lughe e umbra de morte e de bida, de misteriu e de destinu, de alligria ranchida e de lutu nieddu comente est ranchida s'ironia de custu logu e nieddas sunt medas notes de Barbagia. E sa bida e sa morte parent passagios ordinados dae atere in custu romantzu in ue sa gente non podet faghere atera cosa che assolvere a su ritu antigu de su viagiu tragicu e finale chi isolvet una trama istudiada e regulada in aterue. Totu custu finas a cando arrivat Redenta Tiria e sa gente finit de s'impicare e sa bida paret torrare a naschere. + " In Abacrasta, de betzesa non morit mai nemos, s'agonia no at futidu mai unu cristianu. Totu sos omines, arrivados a una tzerta edade'isolvent sa chintorgia e si la ligant a su tzugu. Sas feminas usant sa fune . Ma una die est arrivada a Abacrasta una femina tzega, cun sos pilos lughidos comente alas de corvu e a pes iscurtzos" : si mutiat Redenta Tiria e fit figia de su sole. Dae sa die sa gente de Abacrasta at finidu de s'impicare. + In custas pagas peraulas b'est sa sustantzia de totu s'istoria de su romantzu in ue s'isprigada sa piedade umana, s'istoria de ogni die chi s'autore bivit e cumprendet, su turmentadu logu de su mundu de Abbacrasta , simbulu de sa conditzione umana, siat cando s'omine morit impicadu o chi si salvet pro s'interventu de una femina tzega . + Salvatore Niffoi est unu iscritore aberu , cun d'una iscritura antiga e moderna comente solu cudda chi tenent sos iscritores mannos. Cun d'una limba ch'isse temprat de limba sarda e de modos de narrere antigos e primitivos chi solu in s'animu populare si manifestant ancora cun frischesa naturale . Cun d'una iscritura sica, aspra, a gradu de pintare sos personagios cun pagas pintzelladas de colore e los ghetare in mesu de su cunflitu sena los abandonare mai . Possedit sa fortza culturale de un'istoria chi solu unu populu cun s'identidade sua a podidu custoire poderosa e vitale e chi s'autore non timet a la fundere in s'scritura e s'opera sua . + Issas puru figias naturales de s'istoria de unu populu intreu . + Barore Liori + + + + ## Il giorno del giudizio + Autore : Salvatore Satta + Titolo : Il giorno del giudizio + Editore : Adelfi Edizioni + Anno di pubblicazione : 1999 + Collana : gli Adelfi + ISBN 88 459 0762 7 + Pag . 292 + Pariat chi a sa bidda de Nugoro li bastaiat unu Satta solu , su poeta mannu , ma como chi nde tenet duos e non s'ischit e chie siat su mazore , creo chi custa bidda meritat de campare in s'istoria literaria galu tempus meda cun sa lumenada de" Atene sarda" . + E Salvatore Satta tenet meritu mannu in custa chistione proite cun su romantzu ,_ Il giorno del giudizio_ , non solu nos at dadu una conoschentzia crara de una bidda intrea in d'unu periudu istoricu pretzisu ma at iscritu un'opera chi est giai connota in medas partes de su mundu e at fatu una parte de s'istoria de su romantzu italianu e sardu cuntemporaneu . + Totu custu s'iscritore lu faghet sighinde s'istoria de una familia antiga , sos Sannas - Carboni, notaios benestantes , simbulos de un'autoridade chi apartenet a un ateru mundu. E no est unu mundu tantu aillargu in su tempus proite semus a caddu de sos ultimos seculos passados , s'Otoghentos e su Noeghentos , cando Nugoro fit prena de notabiles e "feminas ricas e de cara mala chi faghiant bisos e intristiant in clausura", de pastores e bandidos, de mandrones de su Cursu e de preideros, de vagabundos e de feminas malas . + Totu custa gente,chi no aiat motivu de esistere, biviat in d'una bidda, sa bidda nostra, chi Satta non timiat a la mutire "unu nidu de corvos". + Est in custa bidda chi s'autore animat s'istoria de sos Sanna - Carboni chi formant s'ispina dorsale de su libru mancari a sa fine unu ligamene istranu unit a totus, ricos e poberos, gente de tzitade e gente de campagna, mortos e bios . + Su filu chi ligat totu cust'istoria insoro est in veridade sa morte, custu campusantu de Nugoro "dominadu dae una rocca, chi pariat una parca" , su cumentzu e s'arrivu de su rivu de s'umanidade nuoresa . Est in cue chi sa gente, comente ispinta dae una tirada de bentu sicu , si presentat a sa memoria de chie la racontat, "calicunu chi ti pighet, ti resussitet,ti racontet a tie e totu e a sos ateros comente in d'unu giudissiu finale".Gai sa die de su giudissiu est s'unica die e s'unica istoria de custa gente comente s'unicu pecadu est su pecadu d'essere bios . + S'iscritura est dura e assuta , comente assuta e dura est s'istoria e sa limba de custa gente chi in sa vida a faveddadu una borta solu e calicunu , tristu , at bividu solu proite b'aiat postu in custu mundu. Satta tenet meritos mannu e unu de custos est chi at fundidu limba, gente e istoria in d'unu corpus unicu comente solu sos omines de cultura manna ischint faghere . + Barore Liori + + + + ## Naschet sa TV digitale in gaèlicu + S'Iscotzia at a tennere una televisione digitale in gaelicu intro de su 2007, cun su contributu de 3 milliones de isterlinas a s'annu de s'esecutivu. Su guvernu iscotzesu at finas garantidu un'agiudu additzionale a su _Gaelic Media Service_, s'organismu chi in su 2003 at sostituidu su _Gaelic Broadcasting Committee_. Pro cumintzare b'at a aere un'ora e mesu de programmatzione inedita e pro su restu replicas; prus a in antis at a essere trasmitidu unu notitziariu puru. Finas a como sas trasmissiones in limba gaelica fiant pagu, ispartzighinadas in canales diferentes e programmadas a de note a tardu. Su ministru de sa cultura Patricia Ferguson creet chi custa siat un'ocasione pro afortire sa limba e pro creare oportunidades economicas. [_gmr_] + + + + ## Est finida eris sa Korrika + Eris est finida in Pamplona, Iruñea in bascu, in dae in antis de 20.000 pessones, sa de bindighi editziones de sa Korrika, una curta a istafeta in defensa de sa limba basca. Ocannu est cumintzada su 22 de martzu in Karrantza, bidda de Biscaglia, pro pedire chi su bascu siat reconnotu comente limba ufitziale finas in Navarra e Iparralde, sas provintzias frantzesas. Sos urtimos istafestistas sunt istados Aitziber Sarasola, responsabile de s'AEK (Koordinadora de Alfabetizacion y Euskaldunizacion) in Navarra, e su bertsolari, est a narrere cantadore a poesia, Xabier Amuriza, chi at iscritu su messagiu postu in su testimongiu, chi sa sustanztia fiat: Semus bascos non ca semus naschidos in su Paisu Bascu, ma ca bivimus in bascu . Agabbada sa manifestatzione, Sarasola at leghidu unu comunicadu in ue revindicaiat s'ufitzialidade de sa limba in totu Euskal Herria e sutaliniaiat sa netzessidade de imparare s'idioma a sa gente manna puru. Sa die s'est concruida cun un'esibitzione de grupos musicales. [_gmr_] + + + + ## Initziativa de sa IACHR pro sos indianos isulados + Sa Cummissione Inter-Americana pro sos deretos umanos (IACHR) at pedidu a su guvernu peruvianu de amparare sas tribus incuntatadas de s'istadu, che a sos Mashco-Piro e a sos Murunuahua, intre sas urtimas abarradas in sa terra. Custos indigenos non cherent tennere cuntatu perunu cun su mundu esternu. Su territoriu issoro est istadu invadidu pro sa linna de moganu, chi su 90% nche lu esportant a Istados Unidos. A pustis de su primu cuntatu cun sos linnadores in su 1996, sa metade de sos Murunuhaua si nch'est morta. S'assotziu est peleende pro garantire s'isulamentu de Mashco-Piro, Yora e Amahuaca in su dipartimentu de Madre de Dios. [_gmr_] + + + + ### 17/08/2011 + ## SONOS + ### + _Autore disinnu e testu: _**_Isidro Sanchez_** + _Figuras: **Horacio Elena; **Tr. sarda__: **Diegu Corraine** >_ + _Cartonadu, a colores | Formadu 21x21 cm | Pagg. 24_ + Libros didaticos chi permitint a pitzinnos chi tenent dae 4 a 6 annos de impararae cun ispassiu, leghende e gioghende, cuntzetos fundamentales in sa vida issoro. + #_ papiros_ + + ## Sardegna tra due lingue + Autore : Michelangelo Pira + Titolo : Sardegna tra due lingue + Editore : Edizioni della Torre + Anno di pubblicazione : 1984 + Pag .141 + Cando Michelangelo Pira, in su 1968, aiat detzididu de trasformare in dunu libru, _Sardegna_ _tra due lingue_, sas cunversatziones chi aiat tentu a Radio Cagliari in su 1963, sa Sardigna tentaiat sos primos timidos passos pro s'acostare a s'Europa . Annos difitziles e importantes cussos annos, annos de cambiamentos epocales sunt istados sos annos de sa _Rinascita. _Fit tando chi sa Sardigna pariat _ _chi depiat abandonare sa pobertade economica e sa betzesa de unu pensamentu tzivile paris cun totu sas memorias , sas leges , sa tziviltade sua pro s'aviare a su tempus nou e bonu de su progressu . A pustis, a dolu mannu , nois totus amus connotu comente est finida s'illusione manna : s'urbanismu disisperadu, s'ispopolamentu de s'internu, su turismu de duos meses, su campusantu industriale. Totu custu sutzedet cando una classe de gubernu non cumprendet su valore mannu de s'identidade, de sa cultura , de sa limba... + Totu custu l'aiat cumprendidu Michelangelo Pira e l'aiat iscritu in totu sas operas suas e l'aiat postu a fundamentu de _Sardigna tra due lingue_ , chi cheriat narrer fintzas duas culturas , duas tziviltades, duos tipos de isvilupu . E totu custu l'aiant cumprendidu totus sos sardos de sa generatzione sua, cuddos _de sa memoria rustica._ Cantaiat su poete pagu tempus prima : " E pro mi narrere omine civile / m'apo leadu noa sa coghina /ma s'anima in segretu poberina / pianghet a tie rustigu foghile". Gai cantaiat Montanaru pro nos ispiegare chi su contu mannu no est a si narrere omine tzivile ma a essere omine a beru e non bastat, mancari utile, una coghina noa . Oie , a pustis de medas annos , cun sa _Rinascita_ mancada e s'autonomia tradidida , torrat de atualidade custu libru proite est torrada de atualidade sa chistione de sa limba , su fundamentu de sa _chistione sarda_. E bidimus custa atualidade . In presentzia de una limba regulada , sa LSC, b'at galu gente meda chi iscriet in ateras variantes sena regulas e sena prospetivas : sa matessi chi criticat sa limba regulada . Bind'at atera galu chi sighit a iscrivere in italianu comente a semper e sighit a faveddare de autonomia e calchi borta finas de indipendentzia . E a pustis bi sunt cuddos chi iscrient e publicant in sardu a pagamentu . Sa limba in su mercadu.... No isco ite aiat a narrere_ Mialinu_ si torraiat a biu bidinde sa Sardigna sena progressu mannu e sena identidade definida, s'istadu italianu e su gubernu sardu chi ispendent meda pro sa limba italiana e inglesa, sos sardos in Parlamentu chi si dividint cando si votat sa chistione de sa limba .Comente a semper. E nois chi bivimus a caddu de totu custas limbas e culturas no ischimus faveddare sa limba nostra , finas proite calchi borta nd'amus birgonza . Cantaiat Tucconi : + _ Su contu 'e Giuanne es contu bellu_ + _chi a lu contare piaghere dada :_ + _unu giuu tenia che vascellu;_ + _ite at fat'isse ? Bendidu si l'ada ,_ + _ca nachi si poniad in capellu _ + _e a istudiare sinc'andada._ + _Su contu de Giuanne es contu 'riere:_ + _non tene giuu e no ischid iscriere ._ + _Barore Liori_ + + + + ## Pranu pro sarvare su Lagu de Aral + In su pustis gherra su regimene sovieticu aiat detzididu de destinare s'abba de sos frumenes Amu Darya e Syr Darya a sos campos de cotone de s'Àsia tzentrale, cajonende in custa manera s'agonia, chi pariat irreversibile, de su Lagu de Aral, mutidu finas Mare de Aral pro s'origine otzeanica, privadu de sos afluentes. Custu cadinu naturale, chi a printzipiu mediat 68.000 chilometros cuadros, at perdidu su 75% de su volumene. S'Aral como est partzidu in duos, s'Aral Minore, in territoriu kazaku, e s'Aral Mannu, in terra uzbeca. In sos urtimos annos pero unu prestidu de 68 milliones de dollaros de sa Banca Mundiale at permitidu a su guvernu kazacu de fraigare una diga, finida in su 2005, chi at fatu creschere de su 40% su livellu de su lagu; sa calidade de abba est megiorada e sos piscadores sunt torrados a traballare. In prus unu segundu prestidu at a serbire pro nde fraigare atera una, cun s'iscopu de ismanniare su mare finas a su portu de Aralsk, a ue crompiat in su tempus coladu. Sa situatzione in Uzbekistan imbetzes est semper mala e sas autoridades sunt pessende chi diat cumbennere de prus a riforestare su tretu chi una bia fiat ammuntadu de abba cun matas addatas a su clima deserticu. [_gmr_] + + + + ## Una classe polìtica tzurpa chi umìliat sas raighinas suas matessi + At a parrere curiosu chi petzi in su 1999, s'italianu siat devennidu limba ufitziale de sa Republica: cun sa lege 482, de «Tutela de sas minorias linguisticas istoricas». In s'art. 1 narat chi «Sa limba ufitziale de sa Republica est s'italianu», una cosa chi nemos aiat mai postu in duda. Ma tando cussu fiat istadu su preju chi aiant pagadu sos sustenidores de sas minorias linguisticas pro nche faghere colare sa lege cun su parrere favorevole de sos giacobinos de dereta e de manca. Cun custa lege, pero, si reconnoschet chi s'Italia est unu paisu istoricamente plurilingue, in sustantzia plurinatzionale, si reconnoschent deretos de paridade a cadauna de sas minorias ma ammentende chi s'italianu est sa limba ufitziale . Pagu prus o mancu comente in su "Dominariu de sos animales» de Orwell, in ue totu sunt aguales ma calicunu est prus aguale de sos ateros. Sa lege, de su restu, non fiat e no est sa cuntzessione a tendentzias disgregadoras, comente calicunu at chertu faghere cumprendere, ma s'aplicatzione giusta, mancari in ritardu, de sart. 6 de sa Costituzione. E duncas, s'aprovatzione de sa proposta de lege de sa Camera de nch'agiunghere una nota in s'art. 12 de sa Costituzione de sa Republica, subra de su reconnoschimentu de s'italianu comente limba ufitziale de s'Istadu paret curiosu. E curiosu est chi sos chi l'ant proposta nargiant chi «su reconnoschimentu costituzionale de s'italianu comente limba ufitziale est [...] finas un'atu de atentzione chi su Parlamentu faghet a sa limba matessi e a su contivigiu suo». Ma si totu sa classe politica de dereta e de manca tenet una manera subalterna de si ponnere cara a sos anglitzismos in italianu, si bastat a leghere sos giornales o a sighire sa televione pro intendere a totus, sena distinzione, faeddende de autority, fiction, intelligence, nomination, location, gossip, privacy, news, educational, ecc? Giornales, televione, intelletuales, politicos parent ubidende a sa matessi boluntade cunformista de narrere in inglesu (belle semper pseudoinglesu) su chi si podet narrere bene in italianu, cun prus atentzione a sa possibilidade de cumprendere de sos tzitadinos comunos e a s'elegantzia. Una politica linguistica bera ma in favore... de s'inglesu intro de s'italianu! Nos paret chi s'initziativa, prus de faghere sas cosas prus fatziles e preservare su tempus benidore de s'italianu, siat fata pro afortire, faghende imboligos, unu tzentralismu antigu e mai mortu. E pessare chi mancu in sos Istados Unidos est colada sa boluntade de unos cantos de istabilire s'ufitzialidade de s'inglesu! E sos fautores suos nde diant tennere su motivu a beru, si diat essere beru chi a inghiriu de 70 o 80 annos s'ispagnolu at a essere sa limba de su mesu de sos tzitadinos istadunidensos! E pessare chi, in Italia, s'andat a in antis in sa direzione contaria a su chi si faghet, pro esempru, in Frantza, in ue su bretone Marc Le Fur, cun ateros deputados, at presentadu a s'Assemblea natzionale un'emendamentu pro modificare s'art. 2 de sa Costituzione «Sa limba de sa Republica est su frantzesu» agiunghende «cun su rispetu de sas limbas regionales chi sunt parte de su patrimoniu nostru». @@ -47156,186 +72821,439 @@ Semus contrarios, imbetzes, in fortza de sa lege matessi, de sa Carta europea de su 92 e de su cuadru giuridicu internatzionale, chi s'italianu siat s'unica limba ufitziale. Semus pro un'istadu in ue sas limbas si cunfrontant in unu raportu de cumplementariedade e non de esclusividade in favore de una limba ebbia, s'italianu. Propiu pro rispetare sa Costitutzione. Sas Limbas amintidas a tutela cun sa 482 diant devere godire s'in casu de su deretu de «co-ufitzialidade» a cunfrontu de sitalianu, in sos territorios istoricos rispetivos. Comente est naradu in sa Costituzione ispagnola pro su bascu, su catalanu e su galizianu. Tando, si si nche cheret ponnere in sa Costituzione sa chistione linguistica, s'allarghet s'art. 6 in custa manera: «Sa Republica tutelat cun normas apositas sas minorias linguisticas [albanesa, catalana, germanica, grega, islovena, croata, frantzesa, francu-proventzale, friulana, ladina, otzitana, e sarda]» inditende*las in manera crara. In s'agiunta a s'art. 12, a pustis, si nargiat in manera crara chi Ss'italianu est sa limba ufitziale de s'Istadu, paris cun sas ateras limbas amintidas o fatos sarvos sos deretos de sas limbas amintidas a tutela . Si nono sa proposta de lege at a tennere su caratere de incostitutzionalidade, andende contra a su chi narant ateras leges o de s'art. 6 matessi de sa Costitutzione. + + + + ## Sa CGIL contra a su friulanu in s'iscola + Sas dies coladas Gianfranco Dell'Agnese, de su Diretivu Natzionale de sa _CGIL Scuola_ e Carla Franza, Segretaria Generale provintziale de Pordenone, si sunt espressados contra a sa proposta de lege pro s'insignamentu de su friulanu in s'iscola presentada in sa Regione dae s'_Agjenzie regjonal pe lenghe furlane (ARLEF). _Sos sindacalistas cherent proibire sas "discriminatziones linguisticas in su de tres millennios" . Sa CGIL cheret a dare prioridade a s'italianu e a s'inglesu finas ca su 50% de sos professores benit dae ateras regiones e non connoschet sa limba. [_gmr_] + + + + ## Discogràficos australianos contra a su p2p + S' Australian Recording Industry Association at propostu a sos fornidores in internet unu programma chi in automaticu lis signalat s'indiritzu de Protocollu Informaticu de sos utentes chi iscarrigant materiale in p2p, est a narrere iscambiendeּlu cun ateros utentes. In custos casos su fornidore diat devere imbiare una difida iscrita e a sa de bator violatziones cungiare sa registratzione de sos clientes. Su programma, a su chi narant sos de s'ARIA, podet individuare ora, die e cantzone iscarrigada. S'Australia est un'istadu in contratendentzia pro sa musica, difatis su mercadu traditzionale sighit a creschere. In ie ant firmadu Kazaa e est proibida pro lege sa publicatzione de ligamenes a materiale " pirata ". Sos fornidores no ant galu torradu un risposta ufitziale a custa proposta. [_gmr_] + + + + ## Su galitzianu cheret incruidu in sos programmas eletorales + Su Coordinamentu de Traballadores/as de Normalizatzione de sa Limba (CTNL) at pedidu a sos partidos chi tengiant contu de s'istitutzione de servitzios de defensa e promotzione de su galitzianu in sos programmas eletorales issoro. Su comunicadu narat chi s'assotziu s'est giai indiritzadu a sos _lider_ politicos pro creare o potentziare gabinetes tecnicos "istabiles cun capatzidade de interventu sotziale" e at annuntziadu chi in sas chidas chi benint s'at a addobiare cun sos candidados a sindigu de sete tzitades. Su CTNL sutaliniat chi sas amministratziones sunt obligadas a sustennere sa normalizatzione linguistica e chi finas a como 50 comunas ebbia de sas 315 chi bi sunt tenent unu dipartimentu ispetzializadu. [_gmr_] + + + + ## Die de sa rosa e de su libru + Oe, 23 de abrile, est festa nodida in Catalugna: est sa die de su patronu, _Sant Jordi_. + Est una festa chi dae semper at tentu unu caratere fortemente natzionalista, de rivendicatzione de sa catalanidade in totu sos aspetos suos, de sa limba e de sa cultura catalana in antis de totu. Sos edifitzios publicos esponent sa bandera catalana, _les cuatre barres_, e finas in barcones e bentanas de sas domos non mancant banderas. + Antigamente custa fiat puru sa die de sos innamorados e s'omine regalaiat a sa femina una rosa, sinnale de amore. Custa traditzione est semper bia e in totu sas biddas e tzitades de Catalugna si podent bidere sas carreras prenas de bancos in ue si bendent rosas. + Un'atera traditzione, cun unu seculu de istoria, est sa de comporare, e mandigare in die de oe, unu durche, naradu durche de Sant Jordi. + Ma sa traditzione prus bella est pero sa de comporare unu libru, pro lu regalare o pro si lu regalare. Est un'ispetaculu ispantosu su de bidere sas carreras prenas de gente ammuntonada a inghiriu de bancos a columu de libros. Paret chi los diant de badas. Pro chie leghet pagu, oe est sa die prus indicada pro si comporare unu libru e pro sos prus amantiosos de sa letura oe est s'ocasione pro chircare una novedade, pro si comporare un'ateru libru o pro lu regalare, o simpremente pro faghere duos passos in una tzitade in festa, allegra, trasformada in libreria. + + + + ## Indipendentistas de s'Ogaden atacant campu petrolìferu + 74 mortos, 9 tzinesos e 65 etiopes, est su bilantziu de un'atacu de sos reberdes de su Fronte Natzionale de Liberatzione de s'Ogaden a un campu de sa cumpangia petrolifera tzinesa Xu Shuang in Abole, Etiopia orientale. Su movimentu gherrat pro s'indipendentzia de sa regione, populada dae somalos de religione musulmana. In su '77-78 in su cunflitu somalu-etiopicu pro sa soberania subra de su territoriu sunt mortas 300.000 pessones. Sa vitoria in sas eletziones locales de sos indipendentisas in sos annos '90 at iscadenadu sa repressione de su guvernu de Addis Abeba, chi como acusat s'Eritrea de dare amparu a sos gherrilleris. S'ONFL s'oponet a s'isfrutamentu de sas risorsas energeticas in s'Ogaden, chi at causadu una politica de irraighinamentu de sa populatzione nomade de s'area. [_gmr_] + + + + ## Su Papa s'interessat a su Missale in friulanu + In ocasione de sa bisita ad limina in Vaticanu, s'archipiscamu de Ùdine miss. Pietro Brollo at regaladu a su Papa una copia de su Missale Romanu e de su Letzionariu in limba friulana. A su chi at naradu s'archidiotzesi, Beneitu XVI, in prus de aprofundire sa situatzione de sa cresia udinesa eredera de Aquileia, at discutidu in particulare de sa chistione de su Missale in _marilenghe. _L'at isfogiadu cun atentzione e s'est interessadu de s'iter pro s'aprovatzione in sa Cunferentzia Episcopale Italiana. S'archipiscamu Brollo at fatu a ischire chi, in s'addobiu cun sa Cungregatzione de su Cultu Divinu de oe, ant a afrontare finas su tema de s'aprovatzione de su Missale in limba friulana. [_gmr_] + + + + ## Tensione interètnica in Tallin + Sa detzisione de su guvernu estone de eliminare s'istatua de su sordadu de s'Armada Ruja, cunforme a una lege de s'annu coladu chi proibit s'esibitzione de simbolos sovieticos, at iscadenadu sa protesta de sas autoridades de Mosca, chi ant faeddadu de atu blasfemu e ant minetzadu ritorsiones economicas, e de sa minoria russa, chi at manifestadu in manera violenta. In sos iscontros cun sa politzia est morta una pessone. Su monumentu de brunzu, artu 1,83 metros, fatu in su 1947, at a essere tramudadu a su campusantu militare. Su tres unu de sa populatzione de sa republica baltica est russu, pro more de sa colonizatzione sovietica in su segundu pustis gherra. S'Estonia, indipendente dae su 1918, est istada ocupada dae sas tropas sovieticas in su 1940 a pustis de su patu Molotov-Ribbentrop de su 1939. Migias de estones sunt istados vitimas de sa repressione russa. Cando sos sordados tedescos ant invadidu s'Estonia in su 1941, los ant retzidos comente liberadores e unu muntone de estones s'est arruoladu in sas Waffen SS, sos batalliones de voluntarios istrangios de s'esertzitu tedescu. Finida sa gherra, cun s'annessione a sas Republicas Sotzialistas est torrada sa repressione paris cun sas deportatziones a Siberia. Est naschidu unu movimentu de gherrilla chi est andadu a in antis finas a sos annos chimbanta. In su 1991, ruta s'URSS, s'istadu balticu at logradu torra s'indipendentzia. Sos estones faeddant una limba ugrofinnica, preindoeuropea; sa religione dominante, mancari su paisu siat pro su prus iscristianizadu, est su cristianesimu protestante. Diferentzias etnicas, culturales e istoricas sunt a sa base de sa contrapositzione, chi paret insanabile, intre sos duos istados. [gmr] + + + + ### 17/08/2011 + ## CONTRÀRIOS + ### + _Autore disinnu e testu: _**_Isidro Sanchez_** + _Figuras: **Horacio Elena; **Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_ + _Cartonadu, a colores | Formadu 21x21 cm | Pagg. 24_ + Libros didaticos chi permitint a pitzinnos chi tenent dae 4 a 6 annos de impararae cun ispassiu, leghende e gioghende, cuntzetos fundamentales in sa vida issoro. + #_ papiros_ + + ## Unu libru subra de sa Catalugna in curdu + _Catalugna: istoria, limba e autonomia_ est su titulu de su libru de s'iscritore curdu Necat Ayaz chi faghet a connoschere s'istoria de su paisu e lu leat a esempru de sighire a sa comunidade curda. Ayaz, chi at connotu sa Catalugna durante unu cungressu de su _Centre Unesco Catalunya_, ispricat chi sa natzione catalana at ischidu difendere limba e personalidade pro chentinas de annos. Su libru ponet in evidentzia su sistema istraordinariu chi at permitidu a sos catalanos de difendere sa limba issoro mancari siat istada minetzada dae limbas egemonicas che a s'ispagnolu e su frantzesu. S'intentzione de s'autore est de faghere a connoschere s'esperientzia catalana e, a su matessi tempus, istabilire unu parallelismu intre sa natzione catalana e su populu curdu, dae semper vitima de sa Turchia. In sa prima parte s'iscritore contat comente sa dominatzione castillana at proadu a nch'isperdere sa limba e sa cultura catalanas. Sa segunda parte la dedicat a s'istatutu de su 1979 e a su protzessu de normalizatzione linguistica chi at permitidu su recuperu de sa limba, chi s'autore definit esemplare. Cun custu libru, Ayaz isperat de istabilire unu pontigheddu intre catalanos e curdos, chi bivent in coordinadas geograficas diferentes, ma chi cundivident valores similes . [_gmr_] + + + + ## A propòsitu de un'artìculu in "La Nuova Sardegna" de su 25 de abrile + Si sa die bella si bidet giai dae su mangianu, su titulu de s'articulu "_La Limba Sarda Comuna, e un ridicolo inganno che va a danno dei sardi"_ non faghet isperare nudda de bonu in s'isterrida de sos argumentos. Si cumintzat narende chi sa Limba Sarda Comuna est un'imbaucadura ridicula, a dannu de sos sardos. No est un'imbaucadura, ma una norma iscrita de riferimentu chi non si sustituit a sas variedades faeddadas locales. No esistit perunu obrigu a la faeddare; e custu si chi diat essere ridiculu, non s'esistentzia de normas iscritas. Normas chi non sunt fatas a dannu de sos sardos, ma in favore de sa limba nostra chi, si cheret sighire esistende si devet dare unas regulas, comente ant fatu ateras limbas in Europa chi finas a eris fiant che su sardu: teniant una pluralidade linguistica ampria, ma no una normalizatzione iscrita. Est custa chi, paris cun una politica linguistica, acumpagnada dae una boluntade individuale e colletiva assegurat un'imbeniente a sa limba. + S'articulu in chistione si sustentat subra de sa seguridade de s'autore chi: su sindigu de Mogoro, pro aere organizadu unas letziones de LSC a sos dipendentes comunales "_sta entrando in rotta di collisione col buonsenso locale"_, e si pregontat si sos impreados ant a essere obrigados a faeddare e iscriere in LSC. + Pro si faghere a cumprendere finas in Europa, s'articulista annanghet: "_Chissa che direbbero gli svizzeri ticinesi se per decisione di non si sa chi dovessero parlare e scrivere negli uffici di Lugano il tedesco di Berna."_ In Isvitzera custa est un'ipotesi chi non cuntemplant; nemos obrigat unu ticinesu a faeddare su tedescu de Berna, ne unu tzitadinu de Losanna a faeddare in italianu. In cambiu pero est obligatoria in sas iscolas s'istrutzione in sa limba propria, limba veicolare, e in un'atera de sa cunfederatzione. Esistint bator limbas natzionales, limbas proprias de s'Isvitzera: tedescu, frantzesu, italianu e rumanzu. De custas sas primas tres ebbia sunt ufitziales (limbas in sas cuales s'iscrient sos documentos ufitziales), mentres chi in rumanzu sos documentos si faghent petzi si lu pedit sa pessone interessada, chi at deretu a impreare sa limba sua cun sas autoridades tzentrales. Sos chi faeddant in rumanzu sunt 35.000, cantu sunt sos abitantes de Nugoro. Sa limba est dividida in meda dialetos, ma esistit una norma iscrita istandard. Sos isvitzeros tedescos non faeddant tedescu ma dialetos tedescos diferentes dae una badde a s'atera, cun carchi dificultade de cumprensione s'unu cun s'ateru, dialetos chi sos germanofonos de Germania e Austria non cumprendent. Su tedescu istandard, su "tedescu bonu" narant issos, est impreadu comente limba iscrita e pro sas comunicatziones ufitziales. Sos programas de sa televisione isvitzera tedesca in su canale internatzionale, sunt sutatitulados in tedescu istandard. + Sa Sardigna tenet una limba propria, podimus narrere natzionale, primu elementu de identidade, e custa limba est su sardu. Sos sardoparlantes, de cale si siat variedade de sardu, tenimus unos deretos linguisticos colletivos, deretos chi, pro nde podere usufruire tenimus bisongiu de una normalizatzione linguistica. Tenimus deretu a "vivere in sardu". Una de sa formas de vivere in sardu est finas sa de pedire a un'isportellu comunale de Tortolie o de Pabillonis unu "Tzertificadu de naschida" , e si unu est naschidu su 14 de triulas, in su tzertificadu bi devet essere iscritu "14 de triulas". Custu est andare contra de su criteriu de sas pessones? + In totu s'articulu publicadu in "La Nuova Sardegna" non bessit mai a campu su disigiu de faghere intrare sa limba sarda in su seculu XXI, de l'afortire cun unas normas iscritas, de nde favorire s'impreu in sos ufitzios publicos, de la dare a connoschere in su territoriu, de promovere sa literatura in sardu, de la faghere intrare in sas iscolas, dae sa gianna e non dae sa bentana. S'autore iscriet petzi chi tocat a "_constatare, riconoscere e valutare in positivo"_ sa pluralidade linguistica, ma non narat comente. Tocat a totus nois a li narrere comente. + + + + ## Limba Sarda Comuna: chistione de puntos de bista... + M'ispantat su tzurpine, s'incapatzidade de calicunu de abbaidare prus a tesu de su nare suo, de bidere in sa limba su signu de identidade de unu populu e de una cultura ma finas unu mediu, su prus lestru e seguru, pro s'acurtziare a sos ateros e comunicare -superende cada ostaculu! + M'ispantat s'incapatzidade de bisare unu tempus benidore chi si potzat liberare dae sos orizontes geograficos e nono (insularidade geografica e mentale) e s'aberrere a su mundu intreu, sena su cumplessu de inferioridade propiu de sas limbas minoritarias e, in manera particulare, de su sardu. + Non b'at sa boluntade e, imbetzes, si remat contra a sos chi difendent s'utilidade de sa Limba Sarda Comuna. Chi est unu mediu pro otennere su chi in Galitzia, Catalugna e Paisu Bascu ant giai otentu: co-ufitzialidade paris cun sa limba de s'Istadu, pro issos s'ispagnolu e pro nois s'italianu. + Sa Limba Sarda Comuna non leat balore a sas bariedades locales de su sardu nen las sustituit (difatis onniunu sighit a allegare sa bariedade sua) pero, pro more de una iscritura tzerta e coerente pro totus, permitit a su sardu de achistare torra s'ufitzialidade perdida annos a como e de lassare unu signale finas in su tempus benidore. + Su sardu est una limba chi tenet prus de milli annos de istoria e, duncas, de cultura, pero est in arriscu de estintzione , che a ateras limbas de su mundu. + Mi maravillat e inchietat chi carchi intelletuale sardu siat gasi tontu chi no atzetet sa limba sarda comuna, difendende∙si cun s'iscusa de su plurilinguismu de cunservare e megiorare. Cada bariedade linguistica tenet una dignidade chi cheret preservada, ma custu non andat contra a sa boluntade de tennere una norma iscrita aguale pro totus, pro brindare a su sardu s'internatzionalidade chi tenent ateras limbas (frantzesu, ispagnolu, catalanu, inglesu...); pro faghere a manera chi su sardu si potzat imparare in iscola, finas a sos istrangios; pro no lu perdere... Sa paraula iscrita sighit in su tempus e in s'ispatziu, cussa lassada a sa boghe si perdet e ismentigat... + Mi dat anneu s'imagine de «lacana ultima» e «terra de nemos» chi iscritores sardos proponent in sos libros issoro iscritos in italianu, revindichende gosi s'essere sardu issoro, su de tennere sas raighinas postas in custa terra e in sas traditziones suas. Pro ite no iscrient in sa limba de sa tita issoro? + Pesso chi non siat bastante su de naschere in Sardigna pro essere sardu, bisongiat de s'intendere sardu ... + Custu est s'isfogu de chie non tenet unu gutzu de sambene sardu in sas benas, pero s'intendet sarda... sarda e tzitadina de su mundu; de chie creet chi sa limba siat unu tesoru estremenadu chi onniunu podet impreare e irrichire... + + + + ## Limba sarda comuna. Una ricerca sociolinguistica + Eris in su teatru Grazia Deledda sos professores Giovanni Lupinu de sa Facultade de Literas de s'Universidade de Tatari e membru de sa cummissione chi at elaboradu sa Limba Sarda Comuna, e Anna Oppo de sa Facultade de Sientzias Politicas de s'Universidade de Casteddu ant presentadu sos resurtados de sa chirca sotziulinguistica cummissionada dae sa Regione subra de s'impreu de su sardu e de sas ateras limbas minoritarias faeddadas in Sardigna. Est essidu a campu chi su 68,4% de sa populatzione faeddat sa limba locale e ateru unu 29% la cumprendet e petzi su 2,7% non faeddat nen cumprendet una de custas limbas. S'84,7 % de sos sardos est in favore, su 57,3% de su totu e su 27,4 in parte, de s'impreu de sa limba locale in iscola. Su 57,7% est in favore, su 37,8 de su totu e su 19,9 in parte, de s'introdutzione de una forma iscrita unica de sa limba locale pro sa publicatziones de documentos de sa Regione Sarda. Sunt intervennidos sos professores Roberto Bolognesi, Diegu Corraine, Mario Puddu e Manlio Brigaglia, issos puru, che a Giovanni Lupinu, esponentes de sa cummissione pro sa LSC. At abbertu sos traballos su sindigu Domenico Gallus e los at cungiados, faeddende in sardu, su Presidente de sa Regione Renato Soru. Su cunvegnu s'est concruidu cun unas cantas leturas de s'iscritore Gavino Ledda. [_gmr_] + + + + ## Sa limba sarda: una sienda chi si podet impreare. + A pustis de batallas linguisticas, nche semus resessidos a reconnoschere e a tutelare su sardu comente limba cun sa lege regionale 26 de su 1997, cun sa lege natzionale 482 de su 1999 e cun sa Carta europea de sas limbas de su Cussigiu de Europa de su 1992. Unu de sos sustenidores prus cumbintos de sa limba sarda comente istrumentu pro difendere s'identidade e s'istoria propia est Diegu Corraine. + Naschidu in su 1949, est istudiosu e tradutore in limba sarda. Est istadu segretariu de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda e diretore de sa sotziedade editoriale Papiros._ _S'interessat dae annos medas de problemas de politica linguistica, de normativa de sa limba sarda e de terminologia. Est istadu membru de sa Cumissione regionale chi at iscritu su modellu LSC (limba sarda comuna). Est istadu diretore de s'Ufitziu de sa limba sarda de sa Provintzia de Nugoro e como est diretore de s'Ufitziu de sa limba sarda de s'Ogiastra. Est cordinadore de su Master Comunicatzione e tradutzione in limba sarda organizadu in Nugoro cun sa collaboratzione de sa Provintzia de Nugoro, de s'Universidade Autonoma de Bartzellona e de su Cunsortziu universitariu de Nugoro. + «Sa limba sarda at de seguru milli annos e est galu populare meda, cun a su nessi su 70% de sos sardos chi l'allegant galu, finas si oe su sardu est dominadu dae sa presentzia forte de s'italianu. Sas leges, chi no ant sa fortza de faghere miraculos a sa sola, ant reconnoschidu s'esistentzia de sa limba sarda, l'ant dadu ufitzialidade cun s'aplicatzione de s'articulu 6 de sa Costitutzione italiana subra de sa tutela de sas minorias linguisticas. Sas leges ant apidu su meritu de creare sa cussentzia chi su sardu non est unu dialetu ma una limba, sorre de s'italianu, de su frantzesu e de s'ispagnolu chi s'istoria de sas dominatziones nche l'ant bogadu dae s'ufitzialidade e dae unu isvilupu possibile. Su cuadru giuridicu nou, moidu finas dae sa Carta europea de sas limbas de su 1992, at torradu unu deretu chi pariat perdidu, at torradu a ponnere su sardu in cumpetitzione. Pro custu, sa limba nostra, chi (ammentamus∙lu) est sa sigunda de s'Istadu italianu pro su numeru de sos chi l'allegant, a pustis de s'italianu, podet aere e at dae sas leges unu agiudu beru chi, si est isfrutadu bene, li podet assegurare unu cras seguru e ufitziale, comente capitat giai in aterue, tantu pro narrere cun su catalanu, su bascu e su galitzianu in Ispagna». + «Est una norma iscrita isperimentale adotada dae sa Giunta regionale de Renatu Soru mescamente pro impreu amministrativu, ma chi podet essere impreada dae totus, privados o entes publicos. Si cherimus dare ufitzialidade a su sardu non podimus faghere a mancu de lu iscriere in manera tzerta e coerente, comente cale si siat atera limba». + «Sas limbas bi sunt dae tempos chi non si podent ammentare, s'iscritura petzi dae carchi millenniu. Est s'inventzione de s'omine prus ispantosa e at su balangiu, in cunfrontu de s'oralidade, de dare sas noas in su tempus e in s'ipatziu, de las rendere universales, chi las podent impreare chie si siat e in ue si siat. No est pagu. In su mundu de oe, carrigu de messagios iscritos de cada casta, su sardu non podet dassare a s'italianu ebia custa possibilidade». Medas sunt cuntrarios a sa limba sarda unica ca narant chi b'at medas variedades de sardu cantas sunt sas biddas de sa Sardigna. Ite rispondes a custas pessones? «Pro b'essere in sos medios de comunicatzione, in s'iscola, in s'aministratzione, in s'economia e pro cada impreu (comente sas leges nos permitint de faghere) amus tentu sa netzessidade de istabilire e de ponnere una norma iscrita de riferimentu, sa LSC, lassende a cadaunu sa possibilidade de la pronuntziare comente cheret. S'impreu de sa variante personale o locale non est contraria a sa norma iscrita unica. Podimus faghere unu esempru minore: intre sos corrispondentes orales e locales de sa paraula italiana pozzo, comente putu, puthu, pussu, pucciu, putzu, sa LSC proponet, comente modellu iscritu, putzu, duncas sena imbentare nudda. In prus, s'atera proposta, grussera ma pratica, est istada de isseberare, pro su modellu iscritu su tz, e non zz o ts, chi est possibile su matessi. Sa norma LSC, duncas, comente ateras normas de ateras limbas, non tenet nudda de ispantosu, est petzi un'indicatzione de coerentzia e de segurantzia, chi pro chie iscriet cumbenit e est codoma. Duncas una norma iscrita comente sa LSC est cumplementare in cunfrontu a sas variedades locales, ma non las iscambiant. Cadaunu est liberu de pronuntziare su chi cheret comente cheret. De su restu, pro iscriere su sardu no amus isetadu su 2006, ca si iscriet dae seculos, in ue su sardu at tentu una regularidade iscrita e non teniat contu de sas variedades locales pro essere cumpresu e iscritu in manera fatzile in totu sa Sardigna. Sa Commisione de istudiosos incarrigada dae su Guvernu de Soru, e a pustis sa Giunta, no ant fatu ateru chi torrare a leare custa traditzione, dende*li coerentzia e modernidade». + «A cunfrontu de sas decraratziones de printzipiu de medas e de sas leges chi lu permitint, no est presente meda. In sas riuniones publicas e in sas assembleas non lu impreat nemos, si non pagas bortas e pro finalidades simbolicas o ideologicas. A dolu mannu, b'at una mancantzia de totu sos grupos politicos, de sos entes e (naramu*lu) de sos intelletuales. Nemos faghet belle nudda. Proclamos (in italianu) medas, pratica peruna. Non b'at unu situ internet de partidu o de entes chi siat iscritu finas in sardu. Petzi carchi Ufitziu de sa limba sarda aiat cumintzadu a lu faghere, ma su prus de custos progetos non benint agabados. Sa situatzione est grave finas ca non nos podimus defendere cun s'iscotigu chi calicunu no lu impedit. Segundu sas leges chi amus, si podet faghere totu in sardu». + Sena cunsiderare chi, s'impreu publicu e ufitziale de su sardu permitit de isfrutare in manera economica e finas de postos de traballu sa "risorsa" limba. Bastat de pessare a sos redatores de notitziarios, a sos bortadores, a sos mediatores, a sos espertos, a sas aplicatziones possibiles e a sos isvilupos de su sardu in iscola, in s'amministratzione, in sos medios de comunicatzione, betzos e e noos. In ateras realidades chi assimigiant a sa nostra, sunt deghinas de migias sas pessones espertas de sa limba propia, chi traballant totu su tempus cun custa risorsa naturale chi est sa limba, chi no abenenat sa natura, si rennovat, est de badas e, in fines, est sa realidade prus forte de s'identidade nostra. Sa limba est de seguru una possibilidade de traballu possibile, identitaria e moderna, pro medas laureados nostros». + «Tzertu. Medas limbas sunt benende a mancare e finas su sardu est in periculu. Su sardu s'at a podere assegurare unu cras si, finas gratzias a sas leges, sos sardos s'ant a impignare pro nd'assegurare sa presentzia orale e iscrita in totue, semper e non carchi borta e petzi in manera folclorica». + «Ca in su mundu de sa comunicatzione semus comente una corda chi benit tirada dae un'ala a s'atera. Devimus essere bonos e faghere a manera chi, dae como in susu, su sardu afortat_ _sa presentzia sua in sa sociedade, in su territoriu, in s'informatzione». + «Cadaunu devet faghere sa parte sua. Isfrutare cada occasione pro faghere logu a su sardu, in sos sitos internet, in sos diarios personales interativos (blogs), in sa publicidade, in sa promotzione de sos produtos, in su logu de traballu, cun manifestos, signos, avvisos, informatziones. In sa Comuna propria, ponende presse a s'aministratzione pro impreare un'interfache in sardu cun sos utentes e sos tzitadinos, in intro de s'Ente e in su territoriu, in su cummertziu, in sos trasportos e in su turismu, cun indicatziones e etichetas finas in sardu; in sa toponomastica; in s'isseberu de sos numenes in sardu pro sos figios proprios; in su paperi intestadu, in sos billetes de visita, in sos avisos de su giornale (cojuios, laureas, avisos de mortu). Devimus agiudare sas campagnas de visibilidade de sa limba sarda ca, sena custas, su sardu abarrat impreadu petzi dae sa familia o dae su grustu de sos cumpangios. A pustis, devimus ispinghere, finas faghende sotzios o grupos de pressione, supra de sos entes e de sas aministratziones in manera chi sigant sas leges,impreande su sardu in manera ufitziale». + «Pro nudda. B'at una falsidade manna meda: a paraulas si giurat supra de su sardu, in sa pratica non si perdet ocasione pro faghere totu in italianu, ca paret prus codomu e fatzile. Nemos cheret faghere frutare su sardu. Si a pustis, bisongiat finas de l'istudiare, galu peus. Peruna limba podet essere impreada sena unu tantu de istrumentos e de istudiu. Pro su sardu, nemos tenet gana de faghere isfortzu meda, si non cussu de l'allegare. Mancat, a pustis, unu modu pro si torrare a apoderare de sa limba, mancant ideas e regulas craras, costantes e unitarias. Mancat una politica linguistica. Medas interventos sunt male assortados e sena finalidades craras. Medas ufitzios linguisticos, chi sunt istados abertos cun sa lege 482, sunt istados dados (o lotizados politicamente) a gente chi non nde ghelat e chi non faghet nudda e custu sistema arriscat de dare unu cuntzetu isballiadu de su chi proponent sas leges linguisticas. Sena cussiderare chi, in casos medas, s'est faghende unu impreu localisticu e folcloricu de sa lege 482, chi imbetzes defendet e favorit su sardu e s'impreu ufitziale e non petzi sas variedades locales». + «Tzertu. Cunforma a sa lege 26, su tataresu, su gadduresu, su tabarchinu e saligheresu non faghent parte de su sardu( non sunt variantes de su sardu), ma sunt limbas a banda, finas si in sistoria, chie in prus chie in mancu, ant leadu paraulas medas dae su sardu. A custas limbas sa lege garantit, in sos territorios issoro, _sa tutela_ matessi chi garantit a su sardu». + «Devimus reconnoschere chi s'iscola est una de sa pacas entidades culturales chi, pro meritu de medas insinnantes, chi traballant a sa sola o paris, e de dirigentes medas, faghet un'opera manna de sensibilizatzione, de promotzione de sa limba, cun sos alunnos e intre sas familias. A dolu mannu, a s'ispissu non s'essit dae s'isperimentalismu e dae s'impreu ocasionale e segundariu de su sardu, finas si carchi cosa est cambiende dae pagu. Si diat devere e si diat podere imparare s'istoria, sa geografia e totus sas ateras materias in sardu, ma non si faghet. Si preferit a faghere chircas supra de su passadu, supra de sas traditziones (in genere in italianu) chin s'arriscu de narrere a sos istudentes chi su sardu siat sa limba de su passadu ebia, de unu mundu _agru-_ pastorale, chi no est addatu pro sa sientzia e pro sa modernidade. A pustis, si no amus a agatare formas de obrigu pro su sardu in iscola, comente capitat in aterue cun esitu bonu, su logu de su sardu at a essere debile e episodicu, destinadu a su fallimentu». + _Intervista de Juvanna Tuffu [Sardegna Ventirighe n. 47]_ + _testu bortadu dae Juvanna Tuffu pro TempusNostru_ + + + + ## Catalanos, Bascos e Galitzianos paris pro sas limbas issoro + Sos responsabiles de sa politica linguistica de sos guvernos de Catalugna, Paisu Bascu e Galitzia Miquel Pueyo, Patxi Baztarrika e Marisol Lopez ant firmadu, in su Cungressu de sos deputados, un'acordu de collaboratzione in ue si sunt impignados a li pedire a s'istadu unu tratamentu prus giustu pro custas limbas giai chi su 40% de sa populatzione faeddat un'idioma chi no est su castillianu. Sa durada de s'acordu est de tres annos prorogabiles, tempus chi ant a dare amparu a sos faeddos issoro in s'Amministratzione istatale e in s'Unione europea. Ant finas a promoere s'insignamentu de s'istoria e de sa cultura locale in sas limbas minoritarias, comente previdet sa Carta Europea de sas Limbas Regionales o Minoritarias. In prus sas tres comunidades ant a intercambiare esperientzias e istrategias de sensibilizatzione de sa populatzione pro sa normalizatzione linguistica e pro sa promotzione esterna de sos produtos culturales issoro. [gmr] + + + + ## "Est una richesa manna a tènnere una limba" + Non si fiat mai bida una cosa gosi in antis. Unu cunvegnu in ue relatores medas e sas pessones chi sunt intervennidas ant allegadu no in sa limba ufitziale, s'italianu, ma in sardu. Chie in campidanesu, chie in nugoresu, chie in logudoresu. Cadaunu at podidu impreare sa limba de sa tita. Est istada de seguru una cosa curiosa e originale meda. Interventos interessantes, a bortas polemicos e cuntrastantes ma de seguru intzisivos galu de prus, ca fiant fatos in limba. + Duncas sa limba non prus comente unu fatu folcloricu ma comente unu mediu beru pro comunicare finas in cuntestos informales comente unu dibatidu publicu. E pro sa prima borta finas unu presidente de Regione at faeddadu in sardu. Unu interventu intregu in campidanesu. Est partu a sa prima unu pagu birgongiosu, comente chi lu esserent ispogende. Ca l'at naradu issu puru chi su sardu est sa limba de sas emotziones e de sos sentimentos. Sa limba chi l'ant imparadu sa mamma e su babbu e duncas sa limba de su coro. "Est una richesa manna chi tenimus comente populu chi si biet comente una natzione, cun un'identidade natzionale". + Soru s'est ammaniende a sa seria pro sa chistione de sa limba. E duncas puntegiu in sos cuncursos pro chie chistionat e connoschet su sardu, su matessi tratamentu de unu chi connoschet s'inglesu. Creditos formativos in iscola pro cussos istudentes chi connoschent sa limba. Non paret beru, ma l'amus intesu in medas e non pariat brullende. Ca l'at naradu issu etotu "S'importante non est a ddu chistionai ma a lu chistionai". At cumpresu bene su chi devet faghere e at cumpresu s'importantzia de sa limba in s'iscola. No est importante a nd'allegare de limba, ma tocat de allegare in limba in totu sos cuntestos, siat cussos informales siat cussos, mescamente, formales. Isperemus chi non siant petzi paraulas. [jtu] + _ + _ + + + + ## "Versos misurados. Poetas, poesias, sentimentos" + In su mese de abrile, sa biblioteca de Orune in collaboratzione cun su Cunsortziu de publica letura "Sebastiano Satta" e de s'assotziu "Bocheteatro", at organizadu una rassigna culturale intitulada "Versos misurados. Poetas, poesias, sentimentos". + Su percursu est cumintzadu cun sos poetas de Orune, at sighidu cun sa letura de _Sos Sinnos_ de Michelangelo Pira, a pustis sos cantos de libertade e at agabadu cun sa letura de sa _Divina Commedia _de Dante Alighieri. + Sabadu 7 de Abrile ant cumintzadu cun sos vates orunesos, chi cun sos versos issoro ant cantadu seculos de istoria dassende una testimonia bia de su tempus coladu. Sos versos de sos poetas sunt istados declamados dae Giuanne Carroni accumpangiadu in custa ocasione dae su tenore orunesu "Nunnale". Sos autores tzitados sunt istados Giuanne Sotgiu, Zosepina Unida e Tzilipu Coccone, ma importantzia prus manna at tentu Antoni Montesu, unu poeta giovanu mortu antis de su tempus in sa tzitade de Genova, chi at dassadu una produtzione poetica manna meda e de valore bonu. + Sabadu 14 de Abrile sos apassionados orunesos ant podidu godire de sa letura de _Sos Sinnos_ de s'antropologu bitzichesu Michelangelo Pira, fata semper dae Giuanne Carroni, chi fiat acumpangiadu dae su sax de Simone Pala. + Martis 24 de Abrile, sa die in antis de sa festa de sa liberatzione, Orune at dedicadu unu sero a sos cantos de sos omines e poetas chi ant gherradu contra a ogni totalitarismu. Giuanne Carroni at letu sas operas de poetas italianos comente Ungaretti e Quasimodo ma finas de poetas internatzionales comente s'ispagnolu Neruda, su palestinesu Abu Manu, su curdu Sherco Beca e s'arabu Darwschi. Non est mancadu un'ammentu particulare a Frantziscu Masala e pro cuntzare, tziu Bernardinu Mangia, partigianu orunesu de 88 annos, at faeddadu de s'esperientzia sua in sa segunda gherra mundiale, contende istorias de dolore e crudelidade chi l'ant signadu sa bida. + S'urtima die, sabadu 28, Massimu Goddi, unu poeta orunesu giovanu, at abertu sa manifestatzione cun sa declamatzione in fiorentinu tretzentescu de sa Divina Commedia. Su sero est sighidu cun sa letura fata dae Giuanne Carroni de sa tradutzione in sardu de sa Commedia dantesca de prade Paulu Monni, retore de sa cresia de sas Gratzias de Nugoro. S'opera _Cantigos de sa_ _Commedia Divina,_ publicada in su 2002 dae s'editore Della Torre de Casteddu, est su resurtadu de binti annos de trabballu in ue prade Monni, mancari siat durgalesu de naschida, at usadu totu sas variantes de sa limba sarda, pro torrare un'opera su prus chi si podet aguale a s'originale, rispetende∙nde sa musicalidade e sos colores. Carroni at declamadu su cantu primu, su de chimbe e su de trintatres. + Gosi est agabadu su mese orunesu dedicadu a sa cultura e a sa poesia, ma Orune no est nou a initziativas de custa casta e luego ant a tancare sas iscritziones pro su premiu de poesias "Lilinu Brau" sighidu meda dae giovanos e mannos e abertu a sos orunesos ma finas a sos istrangios . [Frantzisca Monne] + + + + ## Gai, goi e tocadimò: ma sa limba abarrat e at a abarrai sèmpiri puita sa genti chentza mancu 'e iscola chistionat in sardu + Ci fut una borta una limba. Una limba bella po nai: ti 'ollu beni, ses macu, ses imbriagu, ita ses pentzendu, non cumprendis nudda, forza paris. + Una limba semplici, de genti chentza mancu 'e iscola, una limba de padenti e de ortu e de fai pani. Una limba de velludu e de oru beni traballau, de malicaducus e de brebus, de pregadorias e de cantus a Babai mannu. + Nci fut e nc'est, custa limba. Nci fut, nc'est e nc'at a essiri. Nci funt una surra de scientziaus, politigus, opinionistas, dotoris soberanus, circadoris, linguistas, lampus e tronus, chi parint puddas gherrendusi unu puini de trigu. E intantis, ca mellu est custu e mellu est cuddu, ponedda aici e ponedda de truessu, gai, goi e tocadimo, sa limba abarrat. + Abarrat e at a abarrai, a foras de is puligas de crobeddera (in italianu ddi nant _seghe mentali_, ma siant a podi narri _seghe scientifico - politico - sociolinguistiche_) chi custu pesari pruini est. + E a pustis, Soru innoi, Soru in iguddei, ma Soru eita ndi pentzat, e Soru est bravu, est malu, est macu, est stontonau: a chini prus podit lingi (ca po custu sa limba parit ca srebat) e a chini prus podit spudai in pissu de totu su chi s'est fendu. E sa genti, intantis, sa chi bivit in padenti, sa chi andat a s'ortu, sa chi fait pani, chistionat sempiri in sardu: e narat brebei, narat cibudda, narat farra. + E chini mullit mullit, e chini iscrit iscrit, e chini tenit limba fueddat. + E tandu: LSD o ita? Fortzis LSD: ca parit un'imburdugu de genti foras de conca. Comuncas, deu non cuntestu perunu datu, mi ispantu invecias po is risultantzias de custus datus riferias a su tempus benidori. Is proietzionis de custa circa in su mundu de cras. Su chi non possu cumprendiri est su studiai sa limba e su fai circas scientifigas chentza intzrimoniai mai s'economia. + Fortzis sa limba no est economia? E fortzis non est giustu studiai cali crassis sotzialis e economicas sighint a imperai su sardu po fai s'economia intzoru? De aberu is cosas si cumprendint tirendundeddas de sa realtadi? De sa realtadi chi narat ca una limba benit e at a benniri impreada candu permitidi e at a permitiri, a su chi da chistionat, de guadangiai sa dignidadi sua, in pagus fueddus candu at a essi unu bonu istrumentu economigu. + E tandu: chi s'economia nosta at a andai beni - e chistionu de s'economia artigiana, agropastorali e operaia in primis, ca in custas crassis su sardu est meda prus impreau, finas e in su traballu - sa limba at a biviri. + E duncas: non carrageus su mortu a biu! Annus fait ia fatu un'inchiesta e ndi fut risultau ca is crassis sotzialis resistentzialis impreant sa limba e da imparant a is fillus intzoru, meda prus de is crassis acurturadas: bolit narri ca is dotoris no imparant su sardu ais fillus, solumancu cuasi sempiri, e invecias is massaius giai. + Bolit narri puru, perou, ca is massaius no imparant su sardu ais fillus chi bolint fai is dotoris. Sa contrazioni de sa limba est a imputai a sa crisi de custas economias primarias, e de custu mundu traditzionali. Bolit nai ca su cresciri de s'una est acapiau a su cresciri de s'atra e a s'imbessi. + E tandu: su cras non si connoscit cun is percentualis, at essi s'economia de cras a cantai sa cantzoni giusta. Chi eus a andari mali mali eus a andari totus in Germania e eus a chistionari su tedescu. E s'eus a citiri puru. + Segundu: sa forza de is bideas chi cun custa limba ant a essiri esprimias in su tempus benidori at a sinnari su destinu suu. Nc'est istau un omini, in s'istoria, chi ddi narant Gesus, chi assolu at ispainau una bidea, unu modu de biviri, chi at cuntagiau e cumbintu miliardus de personas. + Is proietzionis de is datus pubricaus depint tenniri contu de custu: ca s'istoria non bivit de istatistigas. Antzis: is istatistigas narant fesserias luegu cantu is circas sotziulinguistigas! (Non si dda pigheis, est sa limba chi sola s'imbolat e giogat). + S''e tres: nannau miu est pastori, a sa filla dd'at chistionada sempiri in sardu. Issa, chi est impreada in iscola, a mei m'at chistionau in italianu: sempiri. Deu, invecias, chistionu meda su sardu e a fillu miu si dd'ap'a imparai. Custu si podit intzerriai _sardofonia di ritorno_, o calencuna cosa de aici? Dd'eis pigau in cunsideru? + Cuatru: nc'est genti chi, a manna, mancari in domu sua su sardu non si siat mai chistionau, s'est impenniendu po d'istudiai e ddu chistionat in donnia momentu. Est sa cuscientzia de s'identidadi chi ndi pesat custus momotis ca su mundu iscientifigu no at ancora cumprendiu. + Est po custu ca custa polemica, chi parit fata feti poita is cosas si torrint a frimari un'atra 'orta - podint mancari de calencuna cosa: e perou toca a innanti, non torreus agoa - est feti alighingiu in is ogus. Ca sa cumplessidadi de su mundu est cosa tropu grai, spetzialmenti po puddas chi no iscint fai atru che gherrari po unu puini de trigu. + + + + ## Si passi dalle parole ai fatti + _De evidentibus non est disputandum_, recita un antico adagio latino, che a buon diritto puo attagliarsi alla crisi della scuola in Sardegna, ultima regione in classifica in Italia secondo l'Invalsi (Istituto nazionale per la valutazione del sistema educativo di istruzione e formazione). Certo si potra anche discutere sui parametri utilizzati dall'istituto nello stilare la graduatoria, ma credo che comunque la sostanza non cambi molto: la scuola sarda e sicuramente gravemente "malata". + Si e parlato, per colmare lacune e mancanze, di porre mano alla soluzione di problemi strutturali che storicamente la caratterizzano: carenza e/o fatiscenza degli edifici, in sufficienza dei laboratori, assenza di mense e di adeguati trasporti. Certo, cio e la condizione necessaria per farla decollare, ma ho l'impressione che non sia assolutamente sufficiente: quello che occorre aggredire e la catastrofica situazione didattica. + La scuola sarda, e una semplice succursale della scuola italiana: metodi e contenuti sono omologhi. Direi di piu: la scuola italiana nel suo complesso e rivolta a un alunno che non c'e, tutt'al piu a uno studente metropolitano, nordista e maschio. Non a un sardo. E una scuola che con i contesti sociali, ambientali,culturali e linguistici degli alunni non ha niente a che fare. + Nella scuola, la Sardegna non c'e: e assente da programmi, discipline, libri di testo. Si studiano personaggi quali Orazio Coclite, Muzio Scevola e Servio Tullio: fantasie con cui Tito Livio intende esaltare Roma. Non si studia invece-perche lo storico romano non poteva scriverlo - che i romani fondevano le statue dei bronzetti nuragici per modellare pugnali e corazze, per chiodare giunti metallici nelle volte dei templi, per corazzare i rostri della navi da guerra. + Nella scuola si studia qualche decina di piramidi d'Egitto, vere e proprie tombe di cadaveri divinizzati, erette da centinaia di migliaia di schiavi, sotto la frusta delle guardie; ma non si studiano le migliaia di nuraghi, suggestivi monumenti alla liberta, eretti da migliaia di comunita nuragiche indipendenti e federate fra loro. + Si studia Napoleone, "piccolo e magro, resistentissimo alla fatica!" ma non si spende una parola per ricordare che il tiranno corso, venuto in Sardegna, bombardo la Maddalena e, sconfitto da Domenico Millelire, con la coda fra le gambe dovette ritirarsi e abbandonare l'"impresa". + Si studia, insomma, l'Italia "dell'elmo di Scipio", e "alle amate sponde" ma la Sardegna con le sue vicissitudini storiche, le dominazioni, la sua civilta ei suoi + Tesori ambientali, culturali e artistici e del tutto assente. Un diplomato sardo e spesso persino un laureato, esce dalla scuola senza sapere nulla dell'architettura nuragica, della Carta de Logu, di Salvatore Satta e della lingua sarda. + La regione per piu di 50 anni -benche lo statuto speciale lo prevedesse esplicitamente nell'articolo 5, comma a), non ha mai voluto legiferare sul versante scolastico. Oggi la sua azione non e piu rinviabile per la drammaticita dello status della scuola, ma anche perche piu di ieri ne ha la potesta, specie in seguito alla normativa sull'autonomia scolastica e alla riforma del titolo V della Costituzione. Essa ha cioe oggi il compito di legiferare, definendo gli indirizzi e i programmi per quanto attiene all'insegnamentodella lingua e della cultura sarda, segnatamente della storia. Oltre che la potesta, ha il consenso della stragrande maggioranza di cittadini sardi come e emerso qualche giorno fa a Paulilatino, da una indagine voluta dalla Giunta regionale e svolta dal dipartimento universitario di Ricerche economiche e sociali di Cagliari e da quello di Scienza dei linguaggi dell'ateneo di Sassari: il 68,4 per cento degli abitanti dell'isola dichiara di conoscere e parlare una qualche varieta della lingua sarda; una percentuale ancora piu alta, il 78,6, si dichiara d'accordo sull'insegnamento del sardo a scuola; addirittura l'81,9 per cento vorrebbe che si insegnasse il sardo insieme all'italiano e a una lingua straniera. + Il presidente Soru ha assicurato che i progetti della regione saranno tesi a introdurre in maniera ufficiale la lingua sarda nelle scuole, attribuendo crediti formativi e punteggi a chi dimostrera di saperne fare uso. Bene: che la sua Giunta passi finalmente dalle parole ai fatti. Altrimenti i numerosi applausi, che centinaia di docenti e amministratori gli hanno tributato a Paulilatino, potrebbero trasformarsi in amari e sonori fischi. + + + + ### 17/08/2011 + ## NÙMEROS + ### + _Autore disinnu e testu: _**_Isidro Sanchez_** + _Figuras: **Horacio Elena; **Tr. sarda__: **Diegu Corraine**_ + _Cartonadu, a colores | Formadu 21x21 cm | Pagg. 24_ + Libros didaticos chi permitint a pitzinnos chi tenent dae 4 a 6 annos de impararae cun ispassiu, leghende e gioghende, cuntzetos fundamentales in sa vida issoro. + #_ papiros_ + + ## Soglie-Nawafeth + Dae su 19 a su 26 de maju una delegatzione de esponentes de sas traditziones sardas andat a Rijad, in ue su teatru est vietadu, pro leare parte a _Soglie-Nawafeth_. Sa manifestatzione est organizada dae s'ambasciada italiana in collaboratzione cun _Al Nahda Philanthropic Society_. Si tratat de un'initziativa de cuncambiu interculturale intre s'Italia e s'Arabia Saudita, cun delegatziones de Sitzilia, Puglia, Latziu, Venetu, Liguria e Piemonte. S'ispeditzione isulana est organizada dae sa cussigiera regionale Simonetta Sanna e bi leant parte duas artisanas orafo-tessiles Marina Marini e Rita Gabriella Lutzu. Una chida de addovios e de cunfrontos interessantes intre duas culturas gasi diferentes in ue su tema est su ruolu de sa femina in sa sotziedade e su raportu chi issas tenent cun s'arte in generale. Sas feminas arabas tenent una cultura manna e una mentalidade aberta ca istudiant in Europa e in sos Istados Unidos ma cado torrant a sa patria issoro tenent problemas mannos de afirmatzione, a s'ispissu chi si narat chi non b'at arte femmninile. Custa chida at a servire finas a sensibilizare sas autoridades arabas subra de sos sistemas de recuperu e cunservatzione de sas traditziones culturales. Finas sa partetzipatzione de s'atora Elisabetta Podda, presidente de sa cumpangia teatrale Akroama, est basada in su recuperu de sas traditziones sardas e in particulare subra de sas capatzidades de las mandare in iscena cun una beste moderna. + Sos arabos ant a torrare sa bisita dae su 2 a s'8 de triulas in Roma, in Campidoglio . + + + + ## Limbas diferentes, limbas bias + Su 9 de Maju in Tortoelie b'at apidu unu addoviu pro sa die de sa limba sarda e de sas ateras limbas de Sardigna. Limbas diferentes e bias. + S'addoviu, organizadu dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia Ogiastra, at aunidu diferentes espertos de limba, cadaunu rapresentante de s'area linguistica sua. + Nicolo Capriata, in rapresentantzia de sa Comuna de Carloforte, at naradu totu sos chi sos tabarchinos sunt faghende pro afortire sa limba issoro. Su tabarchinu est semper faeddadu in s'area linguistica sua dae mannos e minores e finas sos emigrantes sighint a lu faeddare in foras de sa comunidade. + Esistit unu vocabolariu tabarchinu/italianu e una grammatica de tabarchinu, chi est istudiadu finas dae sos istrangios. + Pro more de progetos diferentes in sas iscolas, sos pitzinnos e sos giovanos ant creadu unu vocabolariu tabarchinu/sardu e ateru materiale didaticu in tabarchinu. + Capriata at mustradu, duncas, chi custa limba tenet istrumentos linguisticos e culturales fortes meda e sos chi la faeddant tenent sa boluntade de la colare a sas generatziones benidoras. Singiale bonu de a beru pro una limba minoritaria... + Tzosepe Desole, presidente de s'Assotziu Culturale Tataresu, at contadu s'istoria de su sardu-logudoresu e de su tataresu. + Su sardu-loguderesu est istada sa limba ufitziale finas a su 16° seculu, cando su tataresu, pro more de sas preigas de sos preideros_ e _de sa tradutzione de "Imitatio Christi" li leat su logu e diventat ufitziale. In tataresu sunt iscritos componimentos augurales e satiricos numenados _gobulas_. + A pustis de sa segunda gherra mundiale, s'italianu s'imponet comente limba veiculare de sa cultura: sos pitzinnos l'imparant in iscola e a s'ispissu lu faeddant finas in domo. Petzi in su 1960 torrat a naschere s'interessu pro su tataresu pro more de sos poetas (Aroca..) e de sos testos teatrales iscritos in custa limba. + Meloni bortat sa "Divina Commedia" in tataresu. + A parrere de Desole in sas iscolas si diat devere imparare sa limba sarda comuna a sos istudentes, preservende pero sas bariedades locales diferentes. + S'interventu de Antoni Vernier, presidente de su club UNESCO de Casteddu, at postu s'atzentu subra de s'importantzia manna chi tenet sa limba comente mediu pro preservare, afortire e cunsinnare s'identidade e sa cultura de unu populu a su tempus benidore, pro faghere a manera chi non si perdat. + A s'agabu de s'addoviu sas paraulas de Diegu Corraine: "Sa limba est unu mediu pro comunicare in su tempus e in s'ispatziu, est unu balore mannu a tennere una norma iscrita chi nos permitat de faghere bivere su sardu non petzi comente limba orale ma finas in s'iscritura. Su mundu pedit chi su sardu, limba antiga, sigat a esistire in su tempus benidore e tocat a nois de faghere a manera chi custu siat possibile; su caminu est abertu, bisongiat de andare a dae in antis". + Sa Sardigna tenet una richesa linguistica manna meda: su sardu ( e sas bariedades suas), su tabarchinu, s'aligheresu, su gadduresu e su tataresu sunt limbas cun una istoria in palas rica meda e cun unu tempus benidore belle totu de creare; tocat a sos amantes de sas limbas a s'impinnare pro custu. In unu mundu semper prus globalizadu, est importante meda de non perdere s'identidade de cadaunu e, duncas, sa limba. Serena Evangelisti + ## Beneitu XVI ammentat su genotzìdiu ruandesu + Beneitu XVI at leadu pinna e pabiru pro s'unire a sa Die de dolu natzionale in ammentu de su de treighi anniversarios de su cumintzu de su genotzidiu de su Ruanda. In sa litera, iscrita in frantzesu, su Papa si unit "a su dolore natzionale e a distintu a sa pregadoria pro totu sas vitimas de custa iscarramatzina orrorosa, sena distintzione de religione o de apartenentzia etnica e politica". Su Padre Santu at detzididu de imbiare su messagiu autografu a su Presidente de sa Republica de su Ruanda, ca ocannu sa die de sa memoria est capitada su 7 de abrile, Sabadu Santu. Su testu de sa litera l'at publicadu sa Santa Sede custu lunis. M'auguro cun brama chi totu sos ruandesos, ghiados dae sas autoridades tziviles e religiosas, s'impignent in modu semper prus generosu e profetosu in favore de sa ricontziliatzione natzionale e pro su fraigu de unu Paisu nou, in sa beridade e in sa giustitzia, in s'unidade fraterna e in sa paghe, at iscritu. Su genotzidiu de su Ruanda l'ant cummitidu unas cantas fatziones de hutus chi ant mortu intre 800.000 e unu millione de tutsis e hutus moderados, est a narrere s'11% de sa populatzione chi biviat in su Paisu in cuddu mamentu. [_gmr_] + + + + ## In defensa de su latinu + + + + ## A CHI SERVE DAVVERO UN MOSTRO ALLA FRANKESTEIN? + E' talmente poco "comuna" - comuna!- quella che dovrebbe essere la lingua ufficiale di tutti i sardi- uscita, come il famoso homunculus di Frankestein dal "laboratorio" regionale- che sta gia operando nel senso di dividere, frammentare, contrapporre i sardi, come dimostrano dichiarazioni, prese di posizione, e interventi sui giornali. Molti dei "parlanti" delle diverse varieta del ricco repertorio linguistico isolano manifestano ben poco entusiasmo- per usare un eufemismo- di fronte all'ibrido della "limba sarda comuna" che- a quanto mi e parso di capire dal manifesto d'intenti- e frutto di una complessa operazione di ingegneria genetico-linguistica che ha prodotto un inquietante OGM, organismo geneticamente modificato, frutto della fusione del sardo parlato nel cuore profondo della Sardegna, "con aperture al logudorese e al campidanese". + La promessa, o meglio, la minaccia, e che la LSC- per usare l'acronimo ormai diffuso anche nei siti web- sara "introdotta in via sperimentale e con possibilita di aggiustamenti successivi dall'Amministrazione regionale in alcuni suoi atti, tra cui lo Statuto e la legge sulla promozione della cultura e della lingua sarda". In Gallura, dove la caratteristica parlata- essenzialmente corsa- si sente risuonare nelle piazze, negli studi professionali, nelle stanze d'ospedale, nei corridoi del tribunale di Tempio Pausania, alcuni sindaci sono sul chi vive. Qualcuno, anzi, e gia sul piede di guerra, come Mario Scampuddu, primo cittadino di Luogosanto, veterinario e appassionato cultore di storia e tradizioni popolari, autore di raccolte di poesie e canti in dialetto "gadduresu". Con lo stesso piglio guerresco che, nel 1793, animo i miliziani della sua terra, accorsi in forze sulle coste, sotto le insegne della Madonna di Luogosanto, per respingere la spedizione francese al comando dell'allora giovanissimo Napoleone Bonaparte, dichiara che fara fronte all'invasione della limba ufficiale, ignorando gli atti regionali scritti e preparandosi alla disobbedienza civile se dovesse affermarsi l'obbligo di usarla nella prassi amministrativa. + Molte le considerazioni che si potrebbero fare sull'ukase linguistico e su questa lingua inventata che- secondo la bizzarra affermazione degli "unificatori"- ci dovrebbe aprire la strada in Europa. Intanto, si muove nella direzione opposta a quella della legge regionale 26 del 1997, che proclamava la pari dignita di tutte le varieta linguistiche della Sardegna in qualunque ambito d'uso. Varieta considerate una ricchezza da salvaguardare, di cui si temeva e denunciava la possibile perdita, come esito della politica linguistica tradizionalmente italianocentrica dello Stato unitario. E poi, per limitarsi a qualche sparsa considerazione, bastera chiedersi, per dire, chi insegnera ai funzionari regionali la nuova lingua con cui saranno elaborati i previsti atti ufficiali. E, ancora, a quale ristretta "auctoritas" linguistica sara affidata la supervisione ed il controllo? E quanto ci costera- e non solo in termini finanziari- questo progetto da Vandea leghista e "l'impossible mission" di affermarne l'uso scritto ( e poi magari anche parlato) dal Campidano al Sulcis, dalla Barbagia alla Gallura? E chi dara creativita, movimento, profondita, forza, espressivita a questa "lingua" nata a tavolino, destinata- con tutta probabilita- a restare sepolta in atti della pubblica amministrazione, inerte, spenta, morta, non abitata, senza relazione con la realta? Teniamoci, dunque, i sapori e i colori delle parlate locali e difendiamo una pluralita linguistica che e parte integrante dell'identita dei sardi. + + + + ## Totus ùnicos, totus diferentes + ## Sa diversidade culturale: patrimoniu de s'umanidade + _"Sa cultura leat formas diferentes in su tempus e in s'ispatziu. Custa diversidade si faghet reale in s'unitzidade e in sa pluralidade de sos grupos e de sas sotziedades chi costituint s'umanidade. Comente bena de cuncambiu, innovatzione e creatividade, s'umanidade tenet bisongiu de sa diversidade culturale che a sa natura sa biodiversidade sua. Pro custu, est patrimoniu de s'umanidade intrea e si diat devere reconnoschere e afermare pro su bene de sas generatziones presentes e de su tempus benidore."_ + Custas sunt sas paraulas de s'articulu 1 de sa Decraratzione Universale de s'UNESCO, subra de sa diversidade culturale, bene de totu s'umanidade. + Su 25 de Maju in Elini, b'at apidu unu addoviu pro tzelebrare sa die de sa diversidade culturale, istabilida dae s'Unesco comente mamentu utile pro azaminare subra de s'importantzia de essere totus unicos e totus diferentes. + S'addoviu, organizadu dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda de sa Provintzia de Ogiastra, s'est abertu cun sas paraulas de Murino, assessore de **sa** cultura, chi at ammentadu comente, in unu mundu cada die prus globalizadu est de importu meda a ischire reconnoschere e promovere sa diversidade culturale de cada grupu umanu, in unu clima de cuncambiu e creschida a pare. + "Sa cultura colat in su mundu tramite sas paraulas e custas sunt sa raighina prus forte chi cada populu tenet pro mustrare a su mundu s'identidade sua; durante s'istoria de su mundu sos populos si sunt addoviados e ant cuncambiadu; su chi semus oe est su resultadu de custu protzessu. Sas limbas sunt su mediu prus lestru e seguru pro s'acurtziare a sos ateros e comunicare, pro cuncambiare...est importante a non perdere s'identidade linguistica de cadaunu e de cada natzione, est importante a afortire custu istrumentu. Sa diversidade linguistica est una richesa manna chi si devet preservare e impreare pro s'isvilupu de totu sos populos de sa terra"; custas paraulas de Corraine, prenas de significadu, ant abertu su caminu a sa riflessione de Pique, professore de tradutzione in s'Universidade Autonoma de Bartzellona. + Pique at ammentadu chi sa diversidade linguistica est in arriscu de estintzione che a sa biodiversidade. A bisu suo, sigomente sa limba est su signu prus mannu e prus forte de s'identidade de unu populu, sa boluntade de sos chi la faeddant devet essere cussa de l'impreare semper e in totue, de faghere a manera chi sa limba, mancari minoritaria o minorizada, tengiat** **sos istrumentos pro podere esistire in su tempus benidore. Su colore de sa pedde o sa religione non sunt medios gasi fortes pro traballare in su campu de s'identidade che a sa limba&sos chi si reconnoschent in una cultura, si reconnoschent e faeddant sa limba de custa cultura. + Su catalanu e su sardu sunt esempros de limbas minoritarias chi sunt gherrende pro sighire a esistire in su tempus benidore, pro sighire a essere veiculu de sa cultura e de s'identidade de unu populu; no est una "gherra" contra a ateras limbas: est sa boluntade de podere aere sos matessi istrumentos e sas matessi oportunidades pro comunicare e s'acurtziare a su mundu. + In unu mundu in ue totus semus unicos e diferentes a su matessi tempus, in unu mundu in ue bisongiat de dare balore a custa diversidade. + + + + ## Testos sacros e liturgia in limba sarda: su tempus benidore + Sa limba sarda tenet unu tempus benidore? E cantu est de importu pro su tempus benidore de sa limba sarda (finas in ambitu cresiasticu) un'istandard linguisticu chi aunat totus sos Sardos? Su 30 de maju coladu, piscamos, preideros e istudiosos de limba ant chircadu de dare una risposta a custa pregonta. Est naschida gasi in s'aula magna de su Seminariu Episcopale de Lanuse sa Die de istudiu subra de "Testos sacros e liturgia in limba sarda: su tempus benidore" chi at sighidu a sas ateras dies de istudiu fatas in Galannoli (Orgosolo) in su 2004. + A s'addoviu, ammaniadu dae s'Ufitziu de sa Limba Sarda in pare cun s'Assotziu Culturale Ogiastra, ant leadu parte personalidades importantes de sa Cresia sarda, Missennore Antioco Piseddu, Piscamu de sa Diotzesi de Lanuse e Presidente de sa Cumissione Limba Sarda de sa Cunferentzia Episcopale de sa Sardigna; Missennore Pietro Meloni, Piscamu de sa Diotzesi de Nugoro; Missennore Sebastiano Sanguinetti, Piscamu de sa Diotzesi de Tempiu-Ampurias; Don Raimondo Turtas de s'Universidade de Tatari; Don Antonio Pinna, Vitzepreside de sa Facultade Teologica de sa Sardigna; Don Giovanni Usai de sa Comunidade S.Anna de Arborea. + Fiant presentes finas sas autoridades provintziales, s'Assessore de sa Cultura Giorgio Murino e su Presidente de sa Provintzia Piero Carta, chi dae su cumintzu de su mandadu issoro si sunt semper dimustrados sensibiles meda a su bisongiu de unu recuperu efetivu e totale de su sardu in cada dimensione sua: diamesica (iscrita e orale), diafasica (in totu sos cuntestos de usu e duncas finas in sa religiosidade) e diastratica (dae banda de totus, dae sos antzianos a sos piseddos, dae sos istudiados a sos chi tenent petzi s'iscola elementare, dae sos credentes a sos chi non creent). + A su dibatitu ant dadu su cuntributu issoro finas duas personalidades esternas a sa realidade isulana, unu Missennore de sa Diotzesi de Ùdine, Duilio Corgnali e su Presidente de su Ciemen (Centre Internacional Escarre per a les Minories Étniques i les Nacions) de Bartzellona, Aureli Argemi i Roca. Ambos duos ant batidu sa testimonia de sos resurtados otentos, in sos dominios linguisticos issoro, gratzias a una politica linguistica coerente de istandardizatzione de sa limba e a s'impreu suo finas in ambitu cresiasticu. + Custu tema est resurtadu prioritariu giai dae sa presentada fata dae Diegu Corraine, promotore de s'addoviu e moderadore de sos interventos. Missennore Piseddu, chi at fatu dae mere de domo de sa die de istudiu at abertu sa discussione dimandende propiu in cale mesura su sardu podet cuncurrere a dare vitalidade noa a su sentidu religiosu de totu cussa gente chi at tentu su sardu comente limba de sa sotzializatzione primaria. + Su fatore identitariu at fatu de filu cundutore de medas interventos finas a s'urtimu, de Don Giovanni Usai chi at semper gherradu pro sa difusione e s'afortimentu de sa limba sarda e finas como, traballende in sa comunidade de recuperu de Sant'Anna, sighit a dare su cuntributu suo a custa causa. + De modernidade manna est istada s'idea de limba presentada dae Msr. Corgnali, chi at afirmadu duas bortas s'importantzia de non si lassare trampare dae su "cumbeniu" pretesu de duos istandard, solutzione demagogica chi diat resurtare finas anti-economica. Msr. Corgnali at fatu un'apellu a sos piscamos sardos, pro chi siant issos "sos espertos de s'evangelizatzione, a si mobilitare pro atuare su chi giai in su Cuntziliu de Trento sa Cresia si fiat proposta: impreare sa limba de cada populu pro divulgare sa Fide in manera prus cuncreta e capillare". + Operatzione cumplicada, diat narrere calicunu, "mescamente - afirmat Msr. Sanguinetti - ca medas non cunsiderant importante custa chistione chi imbetzes est fundamentale: sa liturgia est s'atu prus artu de sa Cresia e su logu ideale de addoviu de s'Òmine cun Deus e duncas devet essere rispetosa de sos omines e de s'identidade issoro". + At cussigiadu sa solutzione de un'istandard unicu (duncas s'isperimentatzione iscrita de sa Limba Sarda Comuna) finas Aureli Argemi chi, contende de sa gherra de su populu catalanu contras sa ditatura de su generale Franco pro rendere ufitziale e operativa sa limba catalana, at allegadu de "s'importantzia de evitare sas brias intestinas chi in numene de sa pluralidade diant otennere petzi su resurtadu de acreschere sas divisiones e sa debilesa. In custa gherra - at sighidu Argemi - sa Cresia catalana s'est dimustrada fidele a sa comunidade sua, isseberende de impreare sa limba catalana comente sinnu mannu de identidade e de adesione a sos ideales de su populu". + Sas esperientzias friulana e catalana ant agatadu riscontru in sas ideas de Msr. Meloni chi, ammentende sos problemas e sas dudas naschidas in su segundu Cuntziliu Plenariu Sardu (2001) subra de sas tradutziones in limba sarda, at cuncruidu chi est dovere de sa cresia sarda totu in pare de abrontare e bortare cun cuidadu e cumpetentzia sos testos biblicos e liturgicos. Petzi gosi, a bisu suo, nos podimus movere e presentare in Roma pro pedire s'aprovatzione de custos testos dae sa "Cungregatzione pro su Cultu Divinu e sa Disciplina de sos Sacramentos". + Intervenende subra de custa chistione, don Turtas at chertu insistere in sa netzessidade de faghere cosas chi podant essere impreadas prus a lestru, tenende contu de sa netzessidade pratica de tennere testos de divulgatzione prus manna e lestra, sena devere a mala gana cumintzare dae totu sa Biblia. Un'impostatzione pratica chi su gesuita bitzichesu at dimustradu in su mese de martzu de custu annu, tzelebrende in sa cresia de s'Annossata una missa totu in sardu. + Don Antonio Pinna, Vitzepreside de sa Facultade Teologica de sa Sardigna at traballadu pro sa tradutzione de su Canone II de sa Missa in limba sarda. Isse at illustradu su cuntzetu de "inculturatzione" pro crarire comente, in s'ambitu de sa tradutzione de sos testos in sardu, tochet a isseberare cussas paraulas "prenas" de significadu chi sunt impreadas in sa limba populare e chi propiu pro custu, podent agiuare a cumprendere megius sa Paraula de Deus. + In cuntemporanea, est istada presentada e distribuida de badas a totus sos presentes sa "Biblia contada a minores e a mannos" de Regine Schindler, bortada in LSC (su primu testu pubblicadu in Limba Sarda Comuna) e realizada cun s'agiudu de s'assotziu _Amigos de sa Paraula_. + Custu testu, postu a costagiu de sas Biblias e de sos Letzionarios in galitzianu e friulanu, at dimustradu chi si podet creere in unu tempus benidore de su sardu in ambitu cresiasticu, e chi sa limba sarda, mancari in ritardu in su protzessu de istandardizatzione e ufitzializatzione, tenet su cumbeniu de si podere servire de sas esperientzias de ateras limbas de minoria chi si sunt giai liberadas dae sos vinculos impostos dae sas limbas istatales issoro e como nos podent lumare su caminu pro arribbare in manera prus lestra e giusta a una coufitzialidade cun sa limba italiana. + Gasi at cuncruidu finas Msr. Piseddu, rispondende a una provocatzione chi li dimandaiat ite fine aiat fatu sa Cummissione pro sa tradutzione de sos testos sacros chi aiat giai cumintzadu a traballare: "In antis - at rispostu Msr. Piseddu - non bi fiat peruna norma chi podiat agiuare sos espertos. Como chi sa norma b'est e est istada aprovada dae sa Regione, creo firmamente chi si podat cumintzare a traballare torra cun profetu a sa tradutzione de sa Biblia, de su Letzionariu, de su Libru de sas oras e de totus sos ateros testos in un'istandard unicu". + Barbara Murru e Simonetta Mereu + + + + ## Su presidente de s'Espanyol pro sas seletziones catalanas + Su presidente de s'Espanyol decrarat, in un'intervista a Selecciona't, sa rivista de sa Plataforma pro Seleccions, su suportu a sas seletziones catalanas, ammitende pero chi no est una cosa fatzile, mancari tochet a sighire a proare. Segundu Daniel Shanchez Llibre, sa realidade de seletziones catalanas ufitziales dipendet, pro su prus, dae sos politicos. A su tzitadinu li diat agradare meda a tennere seletziones, e sa majoria de sos isportivos diat cherrere cumpetere cun sa Catalugna, ma est una chistione politica mala a risorvere. Custa fine de chida, dae chenabura a dominiga, sa Plataforma pro Seleccions at a organizare paritzas manifestatziones in Reus, in ocasione de sa Die de sas Seletziones Catalanas. [gmr] + + + + ## Cummissàriu istraordinàriu in Mòdolo + Custu mangianu, in sa bidda de sa Pranarza, s'est insediadu su Cummissariu istraordinariu, sa Dot.ra Graziella Madau. A pustis de sas dimissiones de sete cussigeris, su 31 de maju, sa Giunta regionale at detzididu, cun deliberatzione n. 22/9 de su 7/6/2007 de aproare s'isorbimentu de su Cussigiu comunale, chi fiat cumpostu dae su sindigu, Lucia Milia, e dae ateros 11 membros, e sa nomina de su cummissariu. S'amministratzione modolesa fiat in carriga dae sas eletziones de s'8 e 9 de maju de su 2005. [_gmr_] + + + + ## Globalizatzione: chistione de puntos de bista + Naschida in su 1981 in Egitu, dae babbos sardos (issa matessi, finas si s'intendet tzitadina de su mundu, reconnoschet in sa Sardigna su puntu de riferimentu suo e sas raighinas profundas), Corinna Fiora at istudiadu siat in Bruxelles siat in Oxford. Laureada in Antropologia a su SOAS de s'University of London, s'est semper ocupada de comunicatzione interculturale, ponende in paris s'atividade de chirca e s'impignu in sa pratica. In su presente traballat in Senegal (su traballu suo est presentadu in Sardigna cun conferentzias),in una bidda a su tzentru de su Sahel, Ndem, in ue documentat e sustenit una atzione de riscoberta e de recuperu, fata dae sa populatzione locale, de sas traditziones antigas suas, traditziones agricolas,artesanales e linguisticas. In sos biagios suos, chi sunt medas, si interessat finas de chircas musicologicas, alimentende gosi, paris cun sa de sa chirca sientifica, s'ateru interessu suo chi la bidet operare comente cantante e cumposidora. Abbaidende su mundu dae su Sud, in manera ispetziale dae su Senegal, ite idea tenes de sa globalizatzione? @@ -47395,62 +73313,133 @@ Mi', duncas, s'atera cara de sa medalla globalizatzione, sa cara prus pagu umana, basada in su profetu pro issu matessi e sas aparentzias Comente naraiat su saviu: no est totu oro su chi lughet. E pustis custa bella tzarrada arribamus a sa fine. Forsis sa pregunta chi diat podere naschere est: ite est peus su podere de unu politicu corrumpidu o su de sa de un'impresa multinatzionale? Forsis sos duos chi sunt a manu tenta che a duos amorados. E balet sa pena de distruire sas risorsas umanas o naturales de su pranreta nostru pro podere faeddare cun su oramai bighinu Neozelandesu? Su saviu narat finas chi no est semper totu biancu o nieddu.. Sas conclusiones meas mi las tengio pro mene, e dasso chi cadunu de bois arribet a sas propias, sa globalizatzione est finas a dare sa possibilidade a ognunu de espressare sas ideas suas..o fiat sa democratzia? + + + ## Sas orìgines de sos Etruscos + S'istudiu geneticu de sas populatziones de Volterra, Murlo e Casentino fatu dae su grupu de chirca de su professore de s'Universidade de Torinu Alberto Piazza, dimustrat chi sos etruscos nche fiant crompidos a sa penisula italica dae Anatolia. Difatis su DNA de sos abitantes de custa biddas, diferente dae su de sos bighinos issoro, est istadu postu a pare cun su de Sardos, Sitzilianos, Italianos, Gregos de Lemno, mediuorientales e Turcos e su prus chi s'assimigiat est propiu su de sos Turcos. Non de bi aere afinidades de DNA umanu, bi sunt finas afinidades in su patrimoniu geneticu animale. Sas bacas de cudda ala de Toscana sunt similes a sas de Turchia, cunforme a ateru unu istudiu de Marco Pellecchia, de sa sede de Piacenza de s'Universidade Catolica. Totu custu diat cunfirmare sa veriditzidade de Erodotu chi segundu issu sos Etruscos cun su bestiamene in fatu aiant dassadu sa Lidia, chi sa capitale fiat Sardi, pro sas costeras tirrenicas a pustis de una carestia. [_gmr_] + + + + ## Essidu su cd "Vida" de sos TAZENDA + Pustis de duos annos dae s'essida de "BUM-BA!!!" sos Tazenda si faghent intendere torra cun unu traballu nou "Vida". Su discu, chi tenet sete cantzones noas e ses istoricas, est bellu a beru e interessante comente musica e testos e tenet in intro duas sorpresas de importu mannu: su cantante nou Beppe Dettori e... una cantzone cantada cun Eros Ramazzotti. S'istoria de custu discu est meda particulare, difatis, Eros Ramazzotti, chi fiat amigu meda cun Andrea Parodi, comente at intendidu sas cantzoone "Domo mia" at bolidu dare deretu sa boghe sua cantende in sardu paris cun Beppe Dettori trasende gasi de deghe dies s'essida ufitziale de su discu. Bella meda finas croba virtuale Dettori-Parodi chi cantat "No potho reposare" ue sa boghe de Andrea si fundet cun sa de Dettori in manera "reale". Tocat a narrere peri chi sos Tazenda ant agatadu a beru su caminu giustu gratzias a su cantate nou chi donat a sos ammiradores emotziones noas e unu tempus benidore mannu pro su grupu sardu. + Custas sas cantzones: + + + + ## Sa Regione Friuli tenet unu situ nou + Bintimigia paginas de informatziones, 4.900 noas, partzidas in 11 areas tematicas e in 102 argumentos pritzipales seberados cunforme a sos bisongios de sa gente, e non partzidos petzi pro assessorados, percursos de chirca ""intelligentes" pro chi siat prus fatzile sa cunsultatzione. Totu custu est su chi dat oe su situ nou de sa Regione Friuli Venetzia Giulia, unu situ a curtzu a sa gente suta onni puntu de vista. Nos bastet a ischire chi totu custa cantidade manna de informatziones est disponibile in batoro limbas: italianu, friulanu, islovenu e tedescu. Sos friulanos dae semper dant s'esempru de una sensibilidade manna in contu de limbas, promotzione, valorizatzione e tutela, diat essere una cosa bona si esseret gasi finas in Sardigna. [_zls_] + + + + ## Adiosu La Coruña + Sa comuna de A Coruña paret chi apat a superare sa polemica betza de su toponimu. S'intrada de sos natzionalistas in s'esecutivu locale at a essere detzisiva. Sa cussigera de Normalizatzione Linguistica, Ermitas Valencia, at sutaliniadu chi su protzessu at a essere lentu pro sa cantidades de pabiros e cartellas in ue aparit su toponimu castillianizadu (cun sa L in dae in antis). Sos cambios ant a essere prus lestros meda in su casu de sas insignas e de sas automobiles. A partire dae como, su guvernu cheret chi si uset su toponimu ufitziale. Sa limba de su paisu at a essere sa limba " pro difetu " de s'amministratzione locale. Pro custu, sa cussigera de Normalizatzione Linguistica at sutaliniadu chi "amus a dare agiudos a sas pessones chi faeddant in castillianu, cosa chi finas a como no capitaiat cun su galitzianu". S'imagine chi bidides l'at imbiada a su cuncursu _Unha imaxe para o galego_ Xose Anton do Rio Señaris. [_gmr_] + + + + ## Udine- Sa marilenghe artziat a sa corriera + Udine - Sa marilenghe artziat a sa corriera Firmadu su protocollu de intesa pro promovere sa limba friulana in su trasportu publicu locale + "Unu tassellu importante in diretzione de una rivalutatzione globale de sa limba friulana e + de unu afortimentu de sa cussentzia de sa diversidade linguistica comente sienda e balore". + Cun custas paraulas su Presidente de sa Provintzia de Udine Marzio Strassoldo at commentadu + s'initziativa chi at bistu trisinadas paris s'Aministratzione provintziale de Udine, sa + Regione, s'Agentzia regionale pro sa limba friulana e sa Autoservitzios SAF chi ant firmadu + unu protocollu de intesa pro cumintzare unu caminu de collaboratzione chi cheret promovere + s'impreu de sa marilenghe in su sistema de trasportu publicu locale. <>. + + + + ## IN ANTIS SU FRIULANU, S'INGLESU PETZI A PUSTIS + Su friulanu in s'iscola, pro Silvana Schiavi Fachin, esperta de didatica de sas limbas de s'universidade de Udine, est un'ocasione pro trasformare s'iscola regionale in unu logu de formatzione de cussos "tzitadinos plurilingues" chi cheret s'Unione europea. Tocat pero de si liberare dae sos pregiuditzios in materia e evitare de disperdere sos contributos regionales pro progetos finas importantes, ma sligados dae custu obietivu. + Non lu potzo negare cantu chi sa lege 482 est de su 1999 e su decretu lege de sas normas de atuatzione de s'istatutu de su Friuli Venezia Giulia "pro su trasferimentu de funtziones in materia de tutela de sa limba e de sa cultura de sas minorias linguisticas istoricas" giughet sa firma de su presidente Ciampi e risalit a su 12 de cabudanni de su 2002. + In sas linias ghia de sa lege pro su deretu a s'istudiu, chi sunt ammaniende, b'at unu titulu chi s'ocupat de educatzione plurilingue, chi pero cussiderat petzi carchi printzipiu. In sa lege bi diant devere essere finas aspetos de educatzione plurilingue cun sas limbas de minoria, ma pro como b'at apidu unu rallentzmentu de totu sa protzedura. In s'interi, pero, a sa sesta Cummissione de Cussigiu regionale sunt arribadas nessi ateras duas propostas de lege chi pertocant s'impreu de su sardu in iscola. + Sa de sa Lega Nord e sa de sa Cummissione pro sos obietivos didaticos, chi est naschida gratzias a s'Osservatoriu pro sa limba friulana e como est de pertinentzia de s'Arlef, s'Agjenzie Re-gjonal pe Lenghe Furlane. + Nono, cussu est un'organismu chertu dae Antonaz pro valutare torra sos printzipios de sa lege 15 del 1996 chi s'ocupat de totu sos aspetos de sa promotzione e tutela de su friulanu. + Isco chi Intesa democratica est esaminende su documentu nostru, ma galu no isco si l'at a atzetare. Nos paret pretzisu pero chi in antis de ammaniare sa lege finale sas duas cummissiones s'addoviant e si cunfrontent. + Abbarro a su chi narat sa lege. S'articulu 4 de sa 482 afirmat in manera crara chi in sas iscolas maternas s'educatzione linguistica "previdet, paris cun s'italianu, finas sa limba de minoria, est a narrere unu bilinguismu de base. Custu in parte lu faghent giai in carchi iscola ma no est sa norma generale comente diat devere essere, est a narrere in totu sas comunas chi ant dimandadu de essere tuteladas linguisticamente. + + + + ## CIEMEN e Linguamón firmant unu acordu de collaboratzione + Su CIEMEN e Linguamon-Casa de les Llengues ant firmadu unu acordu de collaboratzione pro contribuire a sa chirca e a sa difusione de sos connoschimentos subra de su mundu de sas limbas. S'acordu est firmadu dae Antoni Mir, diretore de Linguamon-Casa de les Llengues,e dae Aureli Argemi, presidente de su CIEMEN. In prus de acreschere s'informatzione subra de sas limbas de su Mediterraneu, frutu de unu addoviu pretzedente, s'ambitu de istudiu si tendet finas a sas repubblicas de sa Federatzione Russa e a sa zona de su Caucasu e sa Transcaucasia (paisos comente sa Tzetzenia,s'Armenia). Sos traballos concretos chi su CIEMEN at a leare a cabu si tzentrant subra de sos aspetos linguisticos e sotziolinguisticos de sas limbas, comente s'alfabetu, sa filiatzione linguistica, sos protzessos de standardizatzione e codificatzione, su connoschimentu, s'impreu e sa situatzione legale. Linguamon est una entidade naschida in su 2005, computada a su Governu de sa Catalugna, cun s'obietivu de documentare e isparghere sas limbas de su mundu. Tenet finas s'obietivu de creare in sa gente sa cussentzia de s'importu de sa preservatzione de totu sas limbas e de sas dificultades a mantennere sa diversidade linguistica de su mundu. + + + + ## Su trigu e s'arzola + Manifestatzione organizada dae s'Assotziu Culturale Primaghe in collaboratzione cun: Provintzia de Nugoro Comunidade Montana n. 8 Marghine Pranarza Assotziu Culturale Santu Sidore de Silanos + Triula a boes Mustra panificatzione segundu sa traditzione locale Dimustratzione produtzione _macarrones de arzola_ @@ -47463,91 +73452,200 @@ Ballos e cantos traditzionales cun su Cuncordu Leiesu e sos tenores Santa Maria de Othana + + + + ## Ufìtziu linguìsticu provintziale in Tàtari? + Pro s'Assessore a sa Cultura de sa Provintzia de Tatari non devet sighire prus sa progetatzione pro s'Ufitziu linguisticu provintziale. S'Assessore Mundula, de sa Margherita, no at pedidu sos finantziamentos pro su 2007, prevididos dae sa lege 482 de su 1999 (lege natzionale pro sa tutela de sas minorias linguisticas). + Su Grupu cunsiliare de sos Democraticos de manca de sa Provintzia de Tatari at preguntadu, cun una interpellantzia de Alba Canu (capugrupu), sas resones chi ant giutu s'Assessore a presentare pro su 2007 unu progetu chi non faeddat pro nudda de s'Ufitziu linguisticu. Sa lege 482 dat sa possibilidade a sas amministratziones publicas de sighire s'esperientzia de s'Ufitziu linguisticu pro chimbe annos, e sa Provintzia de Tatari aiat podidu tennere finantziamentos ispetzificos finas a su 2010. Sa Provintzia de Tatari at giai apidu unu primu finantziamentu in su 2006 pro aberrere s'Ufitziu. S'Ufitziu pro como est in fase de atuatzione e sa Provintzia dae pagu at bandidu sos cuncursos pro incarrigare duos espertos tradutores. Su grupu de sos Ds marcat chi custa mancantzia de s'Assessore at a tennere efetos malos ca at a mancare sa programatzione e su coordinamentu pro ponnere in collegamentu sos ufitzios linguisticos de sas Comunas. Tocat de narrere chi medas de custos ufitzios sunt giai istituidos, ateros imbetzes sunt pro incomintzare a traballare. Totu custu at a faghere petzi dannu e mescamente at a faghere perdere finantziamentos a sa Provintzia de Tatari e a medas (non pagas) Comunas. Finantziamentos chi non deviant essere perdidos, ca ocannu sa Presidentzia de su Cussigiu de sos Ministros e sa Regione sarda aiant naradu chi sas Provintzias, in antis de sas Comunas, deviant tennere sa prioridade. + Bisongiat finas de narrere chi sas Comunas de sa Provintzia de Tatari, interessadas das custa oportunidade in su 2006 ant presentadu 37 progetos pro faghere sos ufitzios linguisticos e totus sunt istados aproados. Su grupu de sos Democraticos de manca pessant chi sa Provintzia de Tatari apat su dovere de sustennere, finas cun siendas propias, sa defensa e sa promotzione de su patrimoniu culturale e identitariu rapresentadu dae sa limba sarda e dae su catalanu, e chi apat, intre sos compitos suos, sa programatzione e su coordinamentu de sos interventos in cooperatzione astrinta cun sas Comunas, a manera chi s'esperientzia noa de sos ufitzios linguisticos non siat annientada dae detzisiones chi non sunt coerentes cun sos obietivos de sa promotzione de sa limba, pro su chi pertocat s'impreu de sa limba matessi in sas amministratziones publicas. + Alla Presidente della Provincia di Sassari + Dott.ssa Alessandra Giudici + Al Presidente del Consiglio Provinciale + Cons. Enrico Piras + OGGETTO: **Interpellanza **del Gruppo DS - L. 482/1999 - Bando regionale per Progetti sulla tutela delle minoranze linguistiche + 1. le ragioni che hanno indotto l'assessorato competente ad interrompere la continuita del progetto dello sportello linguistico + 2. le motivazioni che hanno portato a non concretizzare e proseguire il percorso di programmazione e coordinamento con gli enti locali avviato nel 2006 che, nella circolare applicativa del 14 febbraio 2007 e negli altri atti citati, e indicato, al pari della continuita, come elemento di premialita per il finanziamento dei progetti + 3. se si ritiene che il progetto presentato dalla Provincia di Sassari per il 2007 sia coerente con i contenuti della legge 482/99 e con le circolari esplicative per l'anno in corso e, soprattutto, con le indicazioni del Ministero per la Pubblica Istruzione a cui e demandata la regolamentazione degli articoli 4 e 5 della legge 482/99 riferiti alle scuole, cosi come prevede il DPR 2 maggio 2001, n.345, artt 2 e 3 (Regolamento di attuazione della 482/99) + 4. se si conosce la valutazione con la quale l'assessorato regionale competente ha definito gli atti relativi alla trasmissione del progetto presentato dalla Provincia di Sassari per l'anno 2007. + I Consiglieri dei Democratici di Sinistra + Alba Canu, Emilio Fenu, Gian Nicola Cabizza, Gavino Sechi, Nicola Sanna + + + + ## Algeria, una vitoria bèrbera + _Su gobernu algerinu fundat una academia pro sa limba de sos cabili._ + "Su cussigiu de sos ministros at esaminadu e aprobadu duos decretos presidentziales pro + s'istitutzione de una Academia algerina de sa limba Amazigh e de unu Cussigiu de sa limba + Amazigh". Cun custa nota su gubernu de Algeri at comunicadu chi est efetivu uno de sos + acordos leados cun sa minoria berbera de sa Cabilia. Sa dignidade de sas paraulas. A pustis de chimbe annos, s'at mantesu sa promissa de + preservare sa dignidade de sa limba de sos berberos, s'amazigh, faeddadu in Algeria giai + dae s'epoca preislamica. Sa chistione de sa limba pro sa minoria berbera est de importu + mannu ca rapresentat s'identidade de sa popolatzione matessi cuntzetrada in sa regione de + sa Cabilia. S'Academia at a essere, a parrere de su gobernu, "una istitutzione natzionale sientifica e + culturale" e custu marcat sa boluntade de preservare sa cultura berbera comente patrimoniu + de su paisu intreu e non de una minoria ebbia. Su caminu cumintzadu in su 2002, cun su + reconnoschimentu de sa limba berbera comente limba natzionale paris cun s'arabu, est leadu + a cabu cun sa creatzione de duos tzentros culturales de calidade manna. + + + + ## Sa limba aymara intrat in s'informàtica pro more de sa tradutzione de su programa Abiword + _Sa presentatzione ufitziale at a essere in su Ministeriu de Relatziones Esteras de sa _ + _Bolivia, e at a aberrere su caminu a sas tradutziones de ateros programas._ + Unu de sos bantagios de sos programas liberos est sa possibilidade de los personalizare e, + duncas, finas de los bortare su chi permitit chi sas limbas minoritzadas potzant impreare + programas informaticos adatados a sa limba. Una de sas ultimas a intrare in custu mundu + est sa limba aymara, faeddada dae prus de unu millione de pessones intre Peru, Bolivia e + Tzile. Abiword, unu protzessore de testos liberu, est bortadu ufitzialmente in casi 70 limbas e + at a faghere parte de su sistema aplicativu de su One Laptop Child (OLPC), unu elaboradore + portatile economicu pro sos dischentes de paisos chi si sunt isvilupende. + Sa tradutzione de Abiword in aymara, fata dae Ulpian Ricardo Lopez Garcia e Jose Laura + Yapita, cun s'agiudu de Amos B. Batto, at intradu paraulas noas a su vocabulariu aymara + pro inditare terminos informaticos mantenende s'ispiritu de sa limba. Sa boluntade est de bortare ateros sistemas aplicativos, comente Firefox, OpenOffice.org, gnome. + + + + ## Festa de sos Candeleris 2007 + Cumintzant sas manifestatziones pro sa festa de sos Candeleris. Custu s'elencu de sos eventos printzipales: + + + + ## Petitzione pro sos Ayoreo - Totobiegosode + Su 9 coladu, die de sas Natziones Unidas dedicada a sos populos indigenos, Survival at intregadu a su guvernu paraguajanu una petitzione cun 57.000 firmas in favore de sos indianos Ayoreo. Sa petitzione est istada intregada in su matessi tempus in Londra, Madrid, Parigi, Berlinu e Brussellas. Sos Ayoreo-Totobiegosode sunt una de sas urtimas tribus incuntatadas chi galu subrabivent in s'America meridionale, foras de sa badde de su frumene de sas Amatzonas. Sa deforestatzione illegale in cursu in su territoriu issoro los custringhet a bivere semper in fua pro sa timoria de sos bulldozer. Sa terra issoro est belle totu in manos de propietarios potentes, chi benint dae sa lacana brasiliana, chi sunt seghende dae fundu in manera illegale su litu pro bi paschere su bestiamene. Jonathan Mazower, chircadore de Survival torradu dae pagu dae Paraguay, in ue s'est addobiadu cun sos parentes de sos indianos isulados, contat chi sos indianos in cuntatu cun su mundu esternu sunt in chirca de dare amparu a sos parentes isulados e de sarvare su chi est abarradu de su litu. Mancari sa costitutzione paraguajana reconnoscat sos deretos territoriales de sos indianos, sos Totobiegosode sunt annos isetende chi lis siat reconnotu su deretu de propiedade pro sa terra issoro. Si su guvernu non leat medidas urgentes, concruit Mazower, su litu at a essere distrutu e cun issu s'isperu de unu tempus benidore pro sos indianos e pro sos figios issoro. [gmr] + + + + ### 17/08/2011 + ## PORTE + gjhghkgjhghg + #_ papiros_ + + ## Polèmicas pro s'innu galitzianu + + + + ## Su sìndigu de sa tzitade prus importante de su Curdistan turcu, Amed, at a fàghere una cunferèntzia in su CIEMEN + Su 7 de cabudanni s'at a tennere in su Ciemen s'addoviu: "S'intrada de sos curdos in sas istitutziones: + fine o printzipiu de unu cunflitu?" fatu dae Osman Baydemir, sindigu de Amed, in su + Curdistan setentrionale (Repubblica de Turchia). Est avocatu e sindigu de Diyarbakir + (Amed), sa tzitade curda prus manna de sa Turchia e riferimentu istoricu de su + natzionalismu curdu. Est istadu pro sete annos diretore generale de s'Assotziatzione pro sos Deretos Umanos + (IHD) de sa sede de Diyarbakir, faghet parte de su cussigiu generale de su matessi ente e + at creadu sa Fundatzione pro sos Deretos Umanos in Turchia. In su 2002 est istadu a cabu + de sa lista curda in su Parlamentu de sa Turchia e in su 2004 est eletu sindigu dae su + Partidu de sa Sotziedade Democratica (DTP). + + + + ## S'Iscòtzia cheret ismanniare + A pustis de tres annos iscumparit s'islogan chi in sos aeroportos e in sas istatziones ferruviarias daiat su bene bennidu a sos istrangios chi crompiant a Iscotzia e chi faeddaiat de "Su megius paisu minore de su mundu" . Sa cunfirma est arribada dae sa ministra de sa Cultura, Linda Fabiani. Sa campagna est finida e su primu ministru nou, Alex Salmond, de su Partidu Natzionalista Iscotzesu, chi s'obietivu decraradu suo est s'indipendentzia, non giughet idea de la prorogare. A parrere suo custa frase est s'espressione de ambitziones limitadas e de unu cumplessu de inferioridade de sos iscotzesos chi diant devent punnare a essere "Su megius paisu de su mundu" . Propiu pro cuntrastare sa politica de sos natzionalistas, sos tres partidos unionistas, Cunservadores, Laburistas e Liberaldemocraticos, ant propostu un'autonomia fiscale prus manna pro su parlamentu de Edimburgu. Difatis sa detzisione de rinuntziare a un'islogan cunsideradu autolimitante, benit duas chidas a pustis chi sos natzionalistas ant fatu a ischire chi ant a proponnere unu referendum pro s'indipendentzia. [_gmr_] + + + + ## Naschet Euskaltube, unu situ web in limba basca inspiradu a Youtube + _Su progetu cheret essere su printzipale riferimentu bascu de videocreatzione in internet_. + Su famadu Youtube tenet giai unu frade minore in su Paisu Bascu. Su creadore est su + giornalista Haritz Rodriguez chi narat chi su progetu naschet dae sa netzessidade de + dotare sa sotziedade basca de istrumentos web suos e in sa limba sua. Rodriguez narat chi "sa boluntade de Euskaltube no est sa de leare cumpetentzia a Youtube, + cosa chi non si podet mancu pessare tenende contu de su potentziale e de sa cantidade de + utentes chi tenet custu istrumentu pro cuncambiare videos. Cun Euskaltube creimus chi, + paris cun sos istrumentos globales de sa rede internet, potzant tennere s'ispatziu issoro + finas sos istrumentos locales". Mancari sa pagina siat in limba basca, s'at a podere editare videos finas in ateras + limbas. Rodriguez est cuntentu meda ca cun Euskaltube s'ant a podere realizare sas matessi + funtziones de Youtube, ma in limba basca. + + + + ## Sos leiesos festant a Santu Marcu + Sa de duas dominigas de cabudanni est sa festa de Santu Marcu. Sos leiesos lu festant duas bias a s'annu, sa prima su 24 e su 25 de abrile, in sa cresiedda omonima in su sartu de Silanos, e in custu tempus, in sa cresia parrochiale de Santu Pedru. Su Comitadu at organizadu bator dies de afestos. Custu est su calendariu de sas manifestatziones : + _** + Dominiga 9 10:30 Prufessone e cuntzelebratzione festiva solenne presiedida dae Missegnor Giacomo Lanzetti, piscamu de S'Alighera-Bosa 18:00 Missa @@ -47555,7 +73653,9 @@ 10:30 Missa Martis 11 10:30 Prufessone e missa + _** + Sabadu 8 22:00 Cuntzertu de Francesco Baccini Dominiga 9 @@ -47571,17 +73671,45 @@ 22:00 Estratzione de sos premios de sa loteria cun sa partetzipatzione de su comicu Soleandro 22:00 Bisonte Meccanico, giogu de abilidade pro mannos e minores 22:00 Premiatzione de totu sos pitzinnos chi ant partetzipadu a sos giogos + + + + ## Como 80 annos su primu cungressu de su PAB + Su 10 de cabudanni de su 1927, si tzelebraiat in Rosporden, in su dipartimentu de Finisterre, su primu cungressu de su Partidu Autonomista Bretone. Naschidu dae su movimentu culturale Breiz Atao, est a narrere Bretagna pro semper, su partidu sessaiat s'esistentzia sua a sa fine de su 1931, pro cunflitos internos intre sos federalistas, internatzionalistas, e sos natzionalistas, indipendentistas, chi ant a fundare su Partidu Natzionalista Bretone. Sos omines ghia de custas duas istantzias fiant Morvan Marchal a un'ala e Oliver Mordrel a s'atera. In custa ocasione su PAB aiat adotadu sa Gwenn ha Du, chi cheret narrere biancu e nieddu, sa bandera ideada in su 1923 dae Marchal, cun su campu ermellinadu chi rapresentat sos istemmas ducales e sas noe rias chi rapresentant sas provintzias bretonas, sas biancas pro sas de limba tzeltica e sas nieddas pro sas de limba frantzesa. S'istendardu est dae tando su simbolu de totu sos bretones. [_gmr_] + + + + ## C'era una notte...a Sassari + Su 21 de cabudanni s'amministratzione comunale de Tatari at programmadu C'era una notte...a Sassari, sa de duas notes biancas de ocannu, a pustis de sa de su 6 de triulas. Dae sas 20,30 s'at a podere isseberare intre mustras, cuntzertos e isport. Sos eventos ant a tennere comente iscenariu sa tzidade betza. Bos nde signalamus unos cantos. In su Palatzu de sa Frumentaria e in sa sala de sas cunferentzias de sa Biblioteca Comunale, in pratza de Tola, addobiu cun sos binchidores de su 1° premiu biennale Citta di Sassari. Lingue minoritarie, culture della minoranze. B'at a essere sa possibilidade de bisitare su Palatzu Tzivicu, sa Catedrale e sa setzione de oraria e prateria de su Museu Diotzesanu e s'espositzione I tesori della biblioteca in sa Biblioteca Comunale. In prus sos apassionados de arte ant a podere bidere sa mustra de sa Facultade de Architetura Architettura in montagna. Gino Valle in Carnia in su Padillione Tavolara, sa de Gigliola Lai in sa sala Duce de sa Comuna e, in sos Portigales de Crispo, unas cantas copias de sas istatuas gigantes de Monti Prama, realizadas dae s'iscultore Alessandro Carta. Su Palatzu de sa Frumentaria at a oferrere sa mustra de su pintore Video Anfossi e s'esibitzione de sa Piccola Orchestra d'archi. Pro sa parte musicale sunt previstos cuntzertos de sa Corale Rossini in sa cresia de S.Andria, de s'Orchestra di fiati della Sardegna in pratza de Duomo e pro sa musica ligera ant a sonare: sos Isalenada in pratza de S.Apollinare, sos Neige Rouge in sa corte interna de sa Comuna, su triu de chiterras acusticas D.O.C. Sound e sos Funk you in pratza de Azuni; Rita Casiddu e Roberta Usai e sos Soul of a Man in pratza de Nazario Sauro; Giardino degli aranci in carrera de Coppino, Madrugada e Eletromagana in pratza de Fiume. In fines, sa U.I.S.P. at a organizare atividades isportivas pro sos pitzinnos in pratza de Universita e in sos giardinos publicos. [_gmr_] + + + + ## Città di Sassari. Lingue minoritarie, culture delle minoranze + Sabadu 22 de cabudanni a sas 10:00, in su Palatzu Tzivicu, ant a essere intregados sos premios, un'istatua de tzeramica de s'artista Elio Pulli, a sos binchidores, pro fama nodida, de sa prima editzione de su Citta di Sassari, dedicadu a sas minorias linguisticas. Sa cummissione, presiedida dae su sindigu Gianfranco Ganau, fiat cumposta dae sos professores Lena Szilrad pro sos paisos islavos, Giuseppe Contu pro su mundu arabu e sos paisos de su Mediterraneu, Michele Pinna pro sos autores de limba e literatura sarda, Aldo Morace pro sa literatura dialetale e sos iscritores migrantes, Giuseppe Serpillo pro s'area de sos paisos anglosassones e tzelticos. Sos premiados sunt: su regista egitzianu Youssef Shahine, figiu de libanesos, naschidu in Alessandria in su 1926, binchidore de un'Orsu de prata in su Festival de Berlinu de su 1978 e de su premiu a sa carriera in su Festival de Cannes de su 1997; s'iscritore irachenu Younis Tawfiq, naschidu in Mosul in su 1957, residente in Italia dae su 1979 e presidente de su Tzentru Culturale italu-arabu Dar al Hikma; Oleksandr Irvanets, ucrainu, naschidu in L'viv in su 1961, membru de s'assotziu literariu Bu-Ba-Bu, iscritore in poesia e in prosa e drammaturgu; Nuala Ni Dhomhnaill, poeta irlandesa naschida in Inghilterra in su 1952, chi iscriet petzi in irlandesu, at bintu su premiu de Ireland Professor of Poetry in su 2001 e faghet parte de s'assotziu Aos dana, istituidu in su 1983; Ignazio Delogu, naschidu in S'Alighera, poeta in sardu e italianu, binchidore de premios Ozieri e de su premiu natzionale de poesia G.Dessi e membru de sa cummissione regionale chi aiat elaboradu sa Limba Sarda Unificada. [_gmr_] + + + + Abberit cras, 12 de santugaine, in su palatzu de sa Frumentaria sa mustra Identita e differenze del 900 - Arte internazionale nelle opere della Fondazione Ca' la Ghironda. Ant a essere espostas 115 operas de arte contemporanea de sa fundatzione de Zola Pedrosa (BO), realizadas, intre sos ateros, dae Balla, Burri, Carra, Chagall, Fontana, Grosz, Klee, Mafai, Magritte, Manzoni, Mathieu, Miro, Mondrian, Rosai, Schifano, Sirano, Warhol. S'eventu est istadu organizadu in collaboratzione cun sa Fundatzione Logudoro Meilogu. Sa mustra, chi s'inauguratzione est a sas 18,30, at a cungiare su 25 de santandria. S'orariu est dae sas 10 a sas 13 e dae sas 16 a sas 20 dae su lunis a su sabadu. Su preju de su billete est de 5 euros; b'est sa ridutzione a 2,5 euros pro istudiantes, betzos e pitzinnos; pro sos chi tenent prus pagu de 6 annos e prus de 65 s'intrada est de badas. Pro bisitas ghiadas si podent cuntatare custos numeros: 079 291771 e 3294135131. [gmr] + + + + ## Catalugna in sa Buchmesse + Dae su 10 a su 14 s'est tzelebrada sa de 59 editziones de sa Buchmesse (a sa litera, fiera de su libru ), sa prus fiera mundiale manna de su libru, chi ocannu at tentu comente ospite de onore sa Catalugna. Su catalanu est una limba minoritaria cun un'ambitu de treighi milliones de letores, incruende a S'Alighera. In sos meses colados b'at apidu polemicas mannas in sa regione autonoma ispagnola a pitzu de sa partetzipatzione de autores catalanos, chi in su prus de sos casos, pro resones de legibilidade, preferint a rinuntziare a su catalanu pro su castillianu faeddadu in totu s'Ispagna. Dughentos sos iscritores arribados dae Bartzellona e dae ateros logos de Catalugna, ma pero sunt mancados elementos importantes meda che a Sergi Pamies, chi no at chertu ispricare s'assentzia pro evitare problemas cun sa lege, comente isse matessi at craridu. In prus, ant detzididu de non partetzipare a sa manifestatzione de Francuforte finas medas ateros autores catalanos connotos chi iscrient in limba ispagnola, ca pro issos sa presentzia de sa Catalugna in sa Buchmesse rapresentat un'esempru de natzionalismu e de provintzialismu culturale. Sa Catalugna tenet un'ambitu de letores de agigu treighi milliones de pessones, chi intro de custas tocat a incruire sos abitantes de sas Baleares, e finas a sos aligaresos, de Sardigna. Ocannu puru sa Buchmesse s'est presentata cun un'aumentu de espositores (7.275), cando chi sas presentzias de publicu nch'ant coladu sa cuota de 280 migia pessones. In totu, sunt istados presentados 390 migia libros, imprentados in 110 Natziones, cando chi pro su chi pertocat sos editores presentes, a pustis de sos meres de domo cun 3.273 stands, b'est istadu su Regnu Unidu cun 797 sotziedades editoriales, sighidu dae sos Istados Unidos cun 637. Unu creschimentu mannu at dimustradu sa Tzina, cun 160 editores e un'aumentu de su tres unu in cunfrontu de su 2006, cando chi s'Italia at presentadu 350 editores e 1.550 titulos. Sa Sardigna, pro parte sua, est andada cun bintighimbe editores e dughentos titulos presentes in su stand aprontadu dae sa Regione in collaboratzione cun s'Aes (Assotziu Editores Sardos), e chi at dadu sa possibilidade de si faghere a connoschere a editores noos e a ateros chi aiant giai partetzipadu a sa fiera in su tempus coladu. [N. Enna] + + + ## Sas natziones sena istadu e sas istitutziones internatzionales + Sa netzessidade de una riforma de sas Istitutziones Internatzionales pro favorire s'atuatzione de sos deretos colletivos de sos populos est istadu su tema tzentrale de sa Assemblea VII de sa Cunferentzia de sas Natziones sena Istadu de Europa - CONSEU - organizada dae su tzentru catalanu CIEMEN pro sas minorias etnicas e natzionales cun sa collaboratzione de su sindicadu baddeostanu SAVT, addoviu fatu in Saint Vincent su 12 e 13 de santugaine, cun su patronadu de su Governu de sa Regione Autonoma de sa Badde de Aosta, e sa partetzipatzione de delegatziones de Bretagna, Cornovallia, Corsica, Friuli, Galitzia, Galles, Otzitania, Paisu Bascu, Paisos Catalanos, Sardigna, Iscotzia. Su presidente de sa CONSEU, su catalanu Aureli Argemi, at abertu sos traballos afirmende chi bisongiat chi sas Istitutziones internatzionales devengiant unu puntu de riferimentu indipendente, isvilupende, difendende e esertzitende sos deretos umanos individuales, personales e colletivos de sos populos, pro sa cunviventzia e sa paghe. In realidade sos belle dughentos istados presentes in s'ONU rapresentant male sas migias de identidades, culturas e limbas chi formant s'Umanidade. E galu prus pagu nde interpretant sas boluntades. Su catalanu Josep Xercavins at faeddadu de sa situatzione e sas prospetivas de sa riforma possibile de sas istitutziones internatzionales, cunfirmende cantu custas siant coerentes cun sa boluntade de sos Istados e pagu dispostas a tzedere a sas esigentzias de sos populos si non si lis contraponet sa fortza de sas organizatziones de sa sotziedade tzivile. Su galitzianu Xose Beiras at presentadu unas cantas propostas pro sa riforma de s'Assemblea Generale de s'ONU. Su catalanu Ramon Torrent at tratadu su tema de su reconnoschimentu de su deretu de sas natziones sena istadu in sos acordos internatzionales. Su bretone Iann Choucq, avocadu, espertu in deretu internatzionale, at faeddadu de sa riforma de sa Corte Internatzionale de Giustitzia in s'otica de sas natziones sena istadu. @@ -47589,11 +73717,21 @@ B'at apidu finas s'interventu de Luciano Caveri, presidente de su Guvernu de sa Badde de Aosta, subra de su tempus benidore de su tratadu costitutzionale de sa UE. De su tema de sa riforma de sas istitutzioni europeas at faeddadu Roseanne Cunningham, deputata in su Parlamentu iscotzesu. In sas conclusiones de sa CONSEU, naschida in su 1985 pro creare una rede de cuntatos, de informatziones e de solidaridade e comente grupu de pressione pro superare s'emarginatzione de sas Natziones Europeas, s'at marcadu chi "uno de sos problemas prus importantes chi tocat a resolvere est cussu chi pertocat sa rapresentatividade democratica de sas Istitutziones internatzionales, in manu a sos poderes de sos Istados, e sos mecanismos iscarsos de partetzipatzione de sos atores chi sunt sa resone de esistire de custas istitutziones matessi: sas pessones e sos populos". Sa CONSEU s'at a addoviare torra in Bartzellona in su 2008, pro sa de 8 assembleas. [_dsc_] + + + + ## Sa limba sarda in sos ufìtzios pùblicos + Istudiados sardos, italianos e europeos si sunt addobiados in Casteddu su 18 e su 19 de custu mese, in s'hotel Regina Margherita pro discutere a pitzu de s'impreu de sa Limba Sarda in s'amministratzione publica. S'est proadu a rispondere a sas pregontas prus frecuentes, o siat si su sardu podet serbire in totu sas funtziones de sa chi devet essere una limba tecnica impreada fintzas in s'ambitu giuridicu, e si est curretu s'usu isperimentale chi est faghende*si como in s'amministratzione publica de Sardigna. Sos istudiados mannos chi sunt acudidos a su cunvenniu organizadu dae s'Universidade de Casteddu ant dadu una risposta a custas e a ateras pregontas. Su sardu comente limba giuridicu-amministrativa. Problemas e cunfrontos intre limbas minoritarias est su titulu de su cungressu internatzionale de istudios, organizadu dae sa Facultade de Literas e Filosofia de s'ateneu casteddaju, cun s'agiudu de sa Regione e de sa Presidentzia de su Cussigiu de sos Ministros. In ambas dies de su cunvenniu ant postu a pare sas esperientzias de sa regione nostra cun cuddas de ateras realidades italianas e europeas, cun espertos bennidos dae Germania, Catalugna, Otzitania, Ladinia, Friuli e dae ateros logos de Italia. S'initziativa est istada finantziada cun sos fundos de sa lege istatale 482 e est sa manifestatzione chi at concruidu unu cursu de formatzione linguistica pro sos funtzionarios regionales, chi est istadu afidadu dae sa Regione a sas duas universidades sardas. At abbertu sos traballos s'Assessore regionale de s'Istrutzione Publica, Maria Antonietta Mongiu. Sa parte tecnica est istada contu de Maurizio Virdis, insignante de s'Universidade de Casteddu e de Giuseppe Corongiu, presidente de su Sotziu Limba Sarda, pro sa tutela de sa limba. [N. Enna] + + + ## Duas dies pro sa limba sarda + S'Ufitziu de sa Limba Sarda de Montresta at organizadu unu seminariu de duas dies pro aprofundire sas tematicas chi pertocant su ruolu de sos isportellos linguisticos in s'amministratzione publica. Custu est su programma de sos traballos: + Chenabura 26 de santugaine 9,30: -Saludu de su Sindigu @@ -47607,6 +73745,7 @@ -Laboratorios e dibatidu 19,30: -chena + Sabadu 27 de santugaine 9,00: -Sa pranificatzione linguistica (Alessandro Porcu) @@ -47613,94 +73752,191 @@ -Laboratorios e dibatidu 12,30: prangiu + + + + ## Humaniora in cuntzertu + Sabadu 27 de santugaine, in su Teatru Smeraldo, s'assotziu de voluntariadu Ponti non muri organizat una manifestatzione pro sos pitzinnos de su Chaco, Argentina. A pustis de sos saludos de sos assessores a sa Cultura de sa Comuna e de sa Provintzia de Tatari, Angela Mameli e Sergio Mundula, e de sa rapresentante de su Hogar de Chicos de San Roque, Giovanna Porcu, b'at a essere su cuntzertu de sos Humaniora paris cun s'iscritore Giampaolo Cassitta e cun sa partetzipatzone istraordinaria de Carlo Fresu, Massimo Fresu e Gabriele Masala. Presentant Silvia Busia e Umberto Graziano. Dae sas 20,00 finas a su cumintzu, e a sa fine de su cuntzertu s'ant a podere comporare, dende un'oferta, prendas de s'artesania indigena e ateros trastes fatos a manu de su Chaco; ant a essere in bendida finas sas operas de s'artista Marco Josto Agus e su libru fotograficu Ponti non muri. Su billete costat 5 euros. Totu su dinare at a andare a su Hogar. Custa istitutzione benefica est naschida in su 1982 pro more de su piscamu e de unos cantos laicos de Presidencia Roque Saenz Peña in favore de sos pitzinnos abbandonados. Dae su 2004 s'amministratzione de su Hogar la cuidat sa Cungregatzione Benedetina de sa Divina Providentzia cun tres mongias. Sos pitzocheddos, unos 300 e totus indigenos, tenent deretu, in sa fasca de edade intre sos 5 e sos 13 annos, a duos pastos sa die e podent colare in ie su tempus liberu. Su progetu Ponti non muri est naschidu in su 2006 cun atziones culturales indiritzadas mescamente a sos pitzinnos de s'orfanotrofiu La Creche de Betlemme, cun s'obietivu printzipale de creare unu laboratoriu musicale in intro de s'istrutura. A chie cheret podet faghere unu versamentu impreende custas coordinadas bancarias: + Ponti non muri-Associazione c/o Famiglia Zironi-Via Meridda 13 07100 Sassari + Banco di Sardegna- Agenzia n. 1- Via Rolando- Sassari IBAN: IT10S 01015 17201 000070092373 + in sa causale cheret inditadu Progetto Chaco + + + + ## Cunvegnu subra de Gramsci + Sunt giai colados setanta annos dae sa morte de Antoni Gramsci e b'at initziativas meda peri su mundu pro ammentare a su pessadore de Ales. Sa Facultade de Limbas at organizadu, cun sa collaboratzione sientifica de sa Fundatzione Istitutu Gramsci, unu cunvegnu internatzionale mercuris 24 de santugaine, giobia 25 e chenabura 26. Su titulu fiat: La lingua/le lingue di Gramsci e delle sue opere. Scrittura, ri-scritture, letture in Italia e nel mondo. «S'obietivu printzipale de s'initziativa- at naradu Giulia Pissarello, preside de sa Facultade- est s'analisi de un'aspetu intre sos prus sugestivos e prus pagu indagados de sas elaboratziones de Gramsci: sas riflessiones suas a pitzu de sa limba italiana, dae unu puntu de bista cumparativu cun sos ateros dialetos e cun sa limba sarda. Su cunvegnu, in prus, at a oferrere unu panorama su prus possibile cumpletu de sa difusione in su mundu de su pessamentu de Gramsci. Amus a dedicare un'atentzione a s'atividade de Gramsci comente tradutore, valorada finas dae istudios importantes reghentes». In s'esperientzia longa comente presoneri, difatis, Gramsci at isperimentadu sa tradutzione de testos de diferentes generes literarios, mescamente contos dae su tedescu, ma pero sos Quaderni di traduzione non sunt istados postos in s'editzione critica de sos Quaderni del carcere chi at aprontadu s'Istitutu Gramsci e chi at cuidadu Valentino Gerratana. SosQuaderni di traduzione bi sunt imbetzes in su pranu editoriale de s'editzione natzionale de sas operas de Gramsci, chi b'est traballende dae su 1996 sa Fundatzione Istitutu Gramsci. Su cunvegnu tataresu at tentu tres sessiones. Sa prima s'intitulaiat Gramsci nel mondo (mercuris dae sas 15,30 a sas 19 in s'aula magna de pratza de s'Universidade e giobia dae sas 9,15 a sas 13 in s'aula magna de sa Facultade de Limbas in via Roma). Ant presentadu sas editziones printzipales e sas tradutziones de sas operas de Gramsci, chi est s'autore italianu de su noighentos prus bortadu in su mundu. Ant analizadu de manera critica sas tradutziones de sas «Literas» e de sos «Cuadernos» in Frantza, in Gran Bretagna , in Germania, in sos istados iscandinavos, in sos Istados Unidos, in America Latina, in Tzina, in Giapone, in Israele e in sos istados arabos. Relatores: Giuseppe Vacca, Gert Sorensen, Derek Boothman, Guido Liguori, Joseph Buttigieg, Alon Altaras, Carlos Nelson Coutinho, Guido Samarani, Tania Bauman, Marta Galiñanes Gallen, Antonello Cadinu, Mauro Pala, Patrizia Manduchi, Karou Kataghiri. Gramsci in Italia, imbetzes, est istadu su tema de sa segunda sessione (giobia dae sas 16 a sas 19 in s'aula magna de sa Facultade de Limbas in carrera de Roma). Ant pigadu in esamene s'eredidade difitzile, culturale e politica de Gramsci e sas primas editziones de sas operas suas, incumintzende dae sas Literas de sa presone . Ant descritu a pustis sa genesi de s'editzione de sos «Cuadernos» e sas controversias editoriales dae in ue sunt essidas s'editzione telematica de Einaudi, cherta dae Togliatti luego a pustis de sa Segunda Gherra, e s'editzione critica cronologica, publicada in su 1975 e cuidada dae s'Istitutu Gramsci. Relatores: Fiamma Lussana, Giuseppe Cospito e Marco Santoro. A sas sete de merie ant projetadu sa pellicula New York e il mistero di Napoli, biagiu in su mundu de Gramsci contadu dae Dario Fo, ideadu e dirigidu dae Giorgio Baratta. Sa de tres sessiones est istada Gramsci, la Sardegna, l'Italia (chenabura dae sas 9,15 a sas 13 in s'aula magna de sa Facultade de Limbas in carrera de Roma). Ant analizadu unu de sos temas prus pagu indagados in sa biografia intelletuale e politica de Gramsci: sa relatzione sua cun sa cultura e cun sa limba de sa terra sua. Ant postu comente ogetu ispetzificu de analisi sos cursos de glotologia sighidos dae Gramsci in s'Universidade de Torinu, sos istudios a pitzu de sa limba sarda fatos in sos annos torinesos , s'epistulariu familiare, e in particulare sas literas de Gramsci a sa mama e a sa sorre Teresina, in ue sunt frecuentes sos riferimentos a su folcore, a sas traditziones e a sas espressiones dialetales sardas. Sas literas a sa familia coberint totu su periodu in antis de sa presone (1911-1926) e sos primos annos de presone fintzas a su comintzu de sos annos Trinta. Relatores: Francesco Barbagallo, Giorgio Baratta, Luigi Matt, Alessandro Carlucci, Antonio Farina. Stefano Adami, Eugenio Orru, Francesco Giasi e Maria Luisa Righi. Ant projetadu puru un'intervista de Giorgio Baratta cun Eric J. Hobsbawn. E a pustis b'at apidu finas una mustra, aprontada fintzas a su 9 de santandria in su primu pranu de sa Facultade de Limbas. S'intitulat Gramsci e il Novecento e est cuidada dae sa Fundatzione Istitutu Gramsci: 14 taulas chi contant a Gramsci cun sas paraulas suas. [N. Enna] + + + ## Emergèntzia umanitària in su Chaco + Sunt semper prus miseras sas cunditziones de sos indigenos de su Chaco argentinu: su mese coladu sa Corte Superiore de Giustitzia at ordinadu a sos guvernos locale e natzionale de informare subra de sa situatzione issoro e de imbiare deretu abba potabile, mandigos e medios de trasportu e de comunicatzione pro cadauna de sas unidades sanitarias de sa zona. S'interventu de sa Corte est arribadu a pustis de una relatzione de su Defensore de su Populu, Eduardo Mordino, chi at averguadu sa presentzia in belle totu sas domos de vinancas, una casta de sisaja chi cajonat su mal de Chagas, una maladia mortale. Custu male paris cun tisi, broncopatias e rungia, est sa causa de sas cunditziones orrorosas de sos indianos, chi nd'at mortu doighi in sos urtimos meses. Sos indigenos, cun 60.000 pessones, costituint su 10 % de sa populatzione de su Chaco; s'etnia dominante est sa de sos tobas o qom, e in prus bi sunt sos wichis e sos mocovies. Intre sos chi in custos urtimos annos ant chircadu de megiorare sa cunditzione de custa gente, e mescamente de sos pitzinnos, vitimas de tbc, lebbra e meningite, bi sunt duas feminas de prus de 80 annos, de erentzia sarda, sas sorres Irene Olga e Lidia Piras, chi ant contribuidu a sa fundatzione de s'istitutzione benefica Hogar de Chicos San Roque, in Presidente Roque Saenz Peña, capitale de su dipartimentu Comandante Fernandez. Su babbu fiat unu de sos prus membros autorevoles de sa comunidade; difatis Juan Piras, gasi li naraiant, arribadu a Argentina dae Sardigna, fiat crompidu, dae maniale, a essere su vitzesindigu de sa tzitade. [gmr] + + + + ## Bianca Pitzorno contra a sa limba sarda + ## Tazenda in cuntzertu in Radio1 + Chenabura 2 de santandria Radiouno de sa Rai trasmitet in direta su cuntzertu de sos Tazenda. Su programma at a cumintzare a sas 21,00 e b'at a aere finas sa possibilidade de bidere s'ispetaculu, difundidu tramite webcam, colleghende*si a su situ de sa radiu. Su grupu thatharesu, chi dae sa naschida in su 1988 at bendidu prus de mesu millione de discos e chi at collaboradu intre sos ateros cun Pierangelo Bertoli, Fabrizio De Andre e Mauro Pagani, est torradu in classifica ocannu cun s'urtimu discu Vida. Gino Marielli, Gigi Camedda e Beppe Dettori s'ant a esibire in sa Sala A in carrera de Asiago. Presentat Gerardo Panno. [gmr] + + + + ### 17/12/2010 + ## "Sa Regula" de su regista Simone Contu + ### Sa pellicula, in sardu, at a essere projetada in Banari giovia 16 de nadale, in Bunnannaru chenabura 17, in Siligo sabadu 18. + S'Ufitziu de sa Limba Sarda de sas Comunas de Banari, de Siligo e de Bunnannaru in collaboratzione cun sa Fundatzione "Maria Carta" e cun s'Assotziu culturale CLIC, su Cineclub de Tatari e sa Pro Loco de Bunnannaru organizat una serie de initziativas in ue b'at a essere sa projetzione publica de su cortometragiu "Sa Regula" de su regista Simone Contu. + Sa pellicula, in limba sarda, faeddat de sos tentativos de unu maistru elementare de acurtziare su figiu a s'identidade e a sa cultura sarda e de comente su pitzinnu, un'atore minoreddu bravu meda, chircat de imparare a su babbu comente sas regulas carchi bia no andant bene. Un'istoria bella abberu in ue si contat su raportu intre genitores e figios, ma finas intre iscola e familia e de sas dificultades de essere genitores e figios a tempos de oe. + S'initziativa faghet parte de su tziclu "limba sarda e tzinema" e est unu de sos eventos chi tenet comente obietivu sa promotzione e sa valorizatzione de sa limba sarda in totu sos ambitos: in s'iscola, in sa literadura, in su teatru, in sa poesia, in sos medios de comunicatzione, in su tzinema ma finas in sa vida de cada die. + Sighit su calendariu de sas initziativas: + #_Juvanna Tuffu_ + + ## Cursos de catalanu in S'Alighera + Òmnium Cultural de l'Alguer informat chi dae su 14 de santandria cumintzant sos cursos de limba catalana organizados dae sa Comuna de S'Alighera. Che a cada annu, sos cursos sunt de badas e sunt partzidos in tres livellos: basicu, intermediu e superiore. Sa partetzipatzione a sos cursos at a permitere finas sa possibilidade de si presentare a sas proas de su Tzertificadu Internatzionale de limba catalana. Pro ateras informatziones subra de sa durada de sos cursos, de sos orarios e de sos livellos chi si logrant, Òmnium Cultural tenet su praghere de bos cumbidare a sa riunione informativa chi s'at a faghere chenabura 9 de santandria a sas 17,30 in sa sede de s'assotziu in carrera de Carlo Alberto 33. [gmr] + + + + ## Isperu pro Ingrid Betancourt + Su presidente venetzuelanu Hugo Chavez at afirmadu chi su capu de sa gherrilla de sas Farc, Manuel Marulanda, at ordinadu chi siat dada una proa chi Ingrid Betancourt est galu bia. S'ostagiu francu-colombianu, candidada birde a sas presidentziales chi si sunt tzelebradas pagu tempus a pustis chi nche l'ant furada, est in manos issoro dae belle ses annos. Chavez, designadu su 31 de austu dae su guvernu colombianu comente emissariu pro favorire sos negotziados pro unu cuncambiu de presoneris, l'at annuntziadu eris sero in sa tv Vtv. "Manuel Marulanda at ordinadu de dare una proa de s'esistentzia in bida non de Ingrid Betancourt ebbia, ma finas de un'insieme de ostagios " detenudos dae sas fortzas marxistas, at naradu Chavez valutende chi custa mossa at a podere costituire "un'avantzamentu " in sos negotziados pro unu cuncambiu mutidu umanitariu intre 500 gherrilleris detenudos e 45 ostagios in manos de sas Farc, chi intre cuddos bi sunt propiu Betancourt e tres americanos. Su presidente venetzuelanu at pretzisadu: "S'ordine l'ant dadu ", ma at agiuntu chi "no at a essere fatzile pro sa gherrilla a produire custa proa" . In s'intervista tv su presidente venetzuelanu at naradu chi si diat essere addobiadu cun unu rapresentante de sas Farc gianteris sero o eris e at ammentadu chi unu rapresentante de su presidente frantzesu Nicolas Sarkozy est in Caracas. Si tratat, at concruidu, de "una pessone chi tenet esperientzia meda e chi dae annos operat pro sa liberatzione de Ingrid". [gmr] + ## Naschet una TV digitale in Galìtzia + Destino Galicia est su numene chi su giogadore a fubalu at isseberadu pro su canale suo, chi at a cumintzare a trasmitere chenabura 15 de santandria in sos pachetes basicos de sas prataformas digitales printzipales de s'Istadu. Est unu canale tematicu subra de Galitzia, sa terra sua, chi at a afrangiare, segundu sos creadores suos, sas diferentes identidades de su paisu: dae su mundu de sa pisca, a su de sa gastronomia, colende pro s'isport. Su canale si podet bidere in totu sa Penisula Iberica, in sas Baleares, in sas Canarias, in sas Azorras, in Madeira, in su prus de sos paisos europeos, in su nord de Àfrica e in carchi zona de s'Oriente probianu. Cun un'investimentu de belle bator milliones de euros e unu cuadru de professionistas de unas 20 pessones (intre operadores de camera, redatores, autores, produtores e editores), Michel Salgado, defensore de su Real Madrid, intrat in su mundu de sos medios de informatziones, mancari si siat imbarcadu in su mundu de s'impresa giai dae meda. [gmr] + ## Limbas e culturas de minoria + Àula Magna de sa Facultade de Limbas, carrera de Roma 151 + Cunvegnu organizadu dae sa Diretzione Didatica de su de 3 Tzirculos de S'Alighera + 16 de santandria 10,30 + Abbertura de sos traballos de sas dirigentes iscolasticas Paola Masala e Angela Cherveddu + Interventos: + M.Antonietta Mongiu Assessora I.P. e Cultura de sa Regione Sardigna + Alessandra Giudici Presidente de sa Provintzia de Thathari + Marco Tedde Sindigu de S'Alighera + Angela Mameli Assessora a sa Cultura de sa Comuna de Thathari + Antonietta Duce Assessora I.P de sa Comuna de Thathari + Sergio Mundula Assessore a sa Cultura de sa Provintzia de Thathari + Laura Paoni Assessora I.P de sa Provintzia de Thathari + Pietro Folena Presidente de sa Cummissione Cultura de sa Camera de sos Deputados + Giovanni Lupinu e Romina Pala Universidade de Thathari: Quadro sociolinguistico della Sardegna + Anna Lia Proietti Universidade Istambul e Venetzia: Sviluppo cognitivo e identita nel bilinguismo precoce + Pasu 15,30 + Carlo Schirru Universidade de Thathari: Dimensioni sociolinguistiche e fonetico-fonologiche nella didattica delle lingue + Diegu Corraine Cummissione regionale pro sa limba: Risorse linguistiche per la didattica in lingua sarda + Discussione plenaria + 17 de santandria 9,00-12,30 + Presedit Paola Masala Dirigente iscolasticu + Interventos + Giacomo Spissu Presidente de su Cussigiu de sa Regione Sardigna + Alessandra Burelli Universidade de Udine: Esperenze didattiche e di formazione degli insegnanti di friulano + Antonietta Marra Universidade de Casteddu: Dall'Europa alle regioni:politiche per il plurilinguismo + Insaju musicale de sos dischentes de su de 3 tzirculos didaticos de S'Alighera: Rielaborazione di musiche popolari + Fausto Congiu e Mariano Piras Dotzentes: Esperienze didattiche + Circolo didattico Randaccio de Casteddu: Sperimentazione di bilinguismo + Discussione libera + Conclusiones Maria Vittoria Migaleddu Dotzente + Cun sa collaboratzione de sa libreria Odradek de Thathari + ## Duas dies pro sa limba + Ite cheret narrere a traballare in unu ufitziu de sa limba sarda? Cales sunt sos compitos de unu operadore e cales sunt sos isetos de una Amministratzione? Comente si podet faghere a dare visibilidade a sa limba sarda, in unu mamentu istoricu in ue sas possibilidades sunt meda e sas connoschentzias (forsis) pagas? + Totu custos (e ateros) argumentos sunt istados tratados cun aprofundimentu in su seminariu chi s'est fatu in Montresta su 26 e 27 de su mese de santugaine. + Su seminariu, istruturadu a manera chi a ogni interventu esseret currispostu unu laboratoriu de aprofondimentu, at bidu sa partetzipatzione de una rapresentantzia de sos operadores de totu sa Sardigna, e custu at dadu sa possibilidade de biere in cale manera sas provintzias sunt traballende e de ponnere a cunfrontu sas dificultades, chi sunt comunas a totu. + Sa prima chistione posta in sa mesa est istada sa cumprensione de sos motivos chi ant originadu sa presentzia de sos ufitzios in sas Comunas de sa Sardigna. S'interventu de Barbara Murru, operadora in s'isportellu linguisticu de Biddamanna Strisaili, at craridu chi un'operadore de Isportellu devet faghere de "ponte" intre sa gente e sa limba. Su compitu suo est de mediare intre su nou (sa limba sarda iscrita) e su betzu (sa limba faeddada), agiuende sa gente a cumprendere chi s'istandard est un'istrumentu in prus chi si tenet, e no una dificultade. + Un'aprofondimentu a custos arguementos l'at dadu Bobore Bussa, istudiosu de limba sarda e de traditziones populares, chi at ispiegadu comente sa comunicatzione in sardu tenet sas matessi regulas de cussa in cale si siat limba: tocat de ischire "bendere" su produtu, cun sas modalidades addatas a sas dies de oe. S'errore chi s'est fatu carchi borta in su tempus passadu est istadu de impreare, pro sa comunicatzione in sardu, istrumentos de "serie B", presentende duncas su _produtu-limba_ comente "pagu apetibile". + Curreladu a custos duos interventos est istadu cussu de Alessandro Porcu, operadore in s'isportellu de DeximuMannu, chi at faeddadu de pianificatzione linguistica e de su vantagiu de tennere un'istandard pro dare prus balore a sa limba. + A pustis de ogni relatzione si sunt fatos sos laboratorios de aprofondimentu, in ue sos operadores, a coro a pare cun su Sindigu e sos Amministradores de Montresta (chi ant partetzipadu cun interessamentu mannu a sos traballos de ambas dies) ant bogadu a campu ideas, dificultades, propostas pro unu cras. + Sa presentzia costante de sos Amministradores at dadu sa possibilidade de biere su traballu de s'Ufitziu finas dae un'atera prospetiva, bidende e cunfrontende su chi sas Amministratziones isetant dae sos operadores e su chi sos operadores cherent dae sas Amministratziones, in unu clima de serenidade chi at permitidu un'iscambiu de opiniones produtivu meda. + Sas propostas pro unu cras sunt meda: sa prima est de faghere ateros laboratorio de autoformatzione de custu tipu, aprofondinde tematicas e istudiende megius sas normas de sa LSC (operadores meda si ritenent pagu ferrados in custu argumentu). + No est sa prima borta chi sos operadores de Isportellu lamentant sa dificultade de traballare a sa sola e sena essere formados in manera ispetzifica. Forsis custu de Montresta podet essere unu primu passu pro creare una rete de traballu chi, partende dae sas bases (sos operadores) arribet a sa solutzione de totu cussos problemas praticos chi oe creant dificultade. + Isperamus chi si potzat andare a in antis serenamente in custa istrada e chi custu traballu siat frutuosu. + ## Comunicare in friulanu + Su Tzentru interdipartimentale de Chirca subra de sa cultura e sa limba de Friuli (Cirf) de s'Universidade de Ùdine organizat pro sa prima bia unu cursu pro addetos a sa comunicatzione in limba minoritaria intituladu Comunicare in lingua friulana. Su cursu est indiritzadu a totu su personale tecnicu amministrativu, a sos dotzentes e a totu sas figuras professionales de s'Ateneu, a sos dipendentes de Entes e Amministratziones publicas e a distintu a sos giornalistas e a sos addetos a sa comunicatzione. Su cursu, de sa durada cumplessiva de 18 oras, est totu de badas pro more de sos finantziamentos de sa lege 482/1999 pro sa tutela de sas limbas minoritarias. L'ant a faghere dae su 19 de santandria a su 5 de nadale, cun letziones bisetimanales de sa durada de 3 oras cadauna. Sas letziones, fatas dae espertos, ant a tratare tematicas relativas a sa comunicatzione in sas limbas minoritarias, a su funtzionamentu de sos sistemas radiutelevisivos, a sa produtzione tzinematografica in limba friulana e at a essere dedicadu un'ispatziu ampru a s'atividade de laboratoriu, in ue sos cursistas ant a tennere sa possibilidade de isvilupare sas connoschentzias issoro in s'ambitu de sa comunicatzione in limba friulana. [gmr] + ## Limba sarda e... + Sabadu 24 de santandria a sas 9,00 de mangianu in s'Istitutu Industriale "Othoca" de Aristanis sighit sa serie de seminarios de aprofundimentu Limba sarda e... , organizados dae s'Ufitziu de sa Limba e de sa Cultura Sarda de sa Provintzia de Aristanis. Su de sabadu at a essere LIMBA SARDA E TEATRU. + Pro informatziones: + Ufitziu de sa Limba e de sa Cultura Sarda + dot.Salvatore Cubeddu dot.ra Marinella Marras tel. 0783/3683203 fax. 0783/3683206 + ## Sas natziones sena istadu e sas istitutziones internatzionales + Sa netzessidade de una riforma de sas Istitutziones Internatzionales pro favorire s'atuatzione de sos deretos colletivos de sos populos est istadu su tema tzentrale de sa Assemblea VII de sa Cunferentzia de sas Natziones sena Istadu de Europa - CONSEU - organizada dae su tzentru catalanu CIEMEN pro sas minorias etnicas e natzionales cun sa collaboratzione de su sindicadu baddeostanu SAVT, addoviu fatu in Saint Vincent su 12 e 13 de santugaine, cun su patronadu de su Governu de sa Regione Autonoma de sa Badde de Aosta, e sa partetzipatzione de delegatziones de Bretagna, Cornovallia, Corsica, Friuli, Galitzia, Galles, Otzitania, Paisu Bascu, Paisos Catalanos, Sardigna, Iscotzia. Su presidente de sa CONSEU, su catalanu Aureli Argemi, at abertu sos traballos afirmende chi bisongiat chi sas Istitutziones internatzionales devengiant unu puntu de riferimentu indipendente, isvilupende, difendende e esertzitende sos deretos umanos individuales, personales e colletivos de sos populos, pro sa cunviventzia e sa paghe. In realidade sos belle dughentos istados presentes in s'ONU rapresentant male sas migias de identidades, culturas e limbas chi formant s'Umanidade. E galu prus pagu nde interpretant sas boluntades. Su catalanu Josep Xercavins at faeddadu de sa situatzione e sas prospetivas de sa riforma possibile de sas istitutziones internatzionales, cunfirmende cantu custas siant coerentes cun sa boluntade de sos Istados e pagu dispostas a tzedere a sas esigentzias de sos populos si non si lis contraponet sa fortza de sas organizatziones de sa sotziedade tzivile. Su galitzianu Xose Beiras at presentadu unas cantas propostas pro sa riforma de s'Assemblea Generale de s'ONU. Su catalanu Ramon Torrent at tratadu su tema de su reconnoschimentu de su deretu de sas natziones sena istadu in sos acordos internatzionales. Su bretone Iann Choucq, avocadu, espertu in deretu internatzionale, at faeddadu de sa riforma de sa Corte Internatzionale de Giustitzia in s'otica de sas natziones sena istadu. @@ -47708,22 +73944,36 @@ B'at apidu finas s'interventu de Luciano Caveri, presidente de su Guvernu de sa Badde de Aosta, subra de su tempus benidore de su tratadu costitutzionale de sa UE. De su tema de sa riforma de sas istitutzioni europeas at faeddadu Roseanne Cunningham, deputata in su Parlamentu iscotzesu. In sas conclusiones de sa CONSEU, naschida in su 1985 pro creare una rede de cuntatos, de informatziones e de solidaridade e comente grupu de pressione pro superare s'emarginatzione de sas Natziones Europeas, s'at marcadu chi "uno de sos problemas prus importantes chi tocat a resolvere est cussu chi pertocat sa rapresentatividade democratica de sas Istitutziones internatzionales, in manu a sos poderes de sos Istados, e sos mecanismos iscarsos de partetzipatzione de sos atores chi sunt sa resone de esistire de custas istitutziones matessi: sas pessones e sos populos". Sa CONSEU s'at a addoviare torra in Bartzellona in su 2008, pro sa de 8 assembleas. [_dsc_] + ## Pòpulos e Comunidades non reconnotos + Su 14 e 15 de custu mese, in Bartzellona est naschida sa Rete de Populos e Comunidades Non Reconnotos Prenamente de su Mediterraneu. A sa Rete leant parte esponentes e espertos gitanos, curdos, palestinesos, otzitanos, berberos, sardos, corsicanos, kossovaros, friulanos, bosniacos, andalusos, catalanos. Sos partetzipantes a sos laboratorios de sas dies " Fraigamus unu ispatziu mediterraneu pro sa paghe, sa giustitzia, sa dignidade e sos deretos de sos populos", membros de entidades de sa sotziedade tzivile de diferentes natziones sena istadu e de comunidades chi formant s'ambiente umanu de su Mediterraneu, presentant a s'opinione pubblica custas conclusiones: Bidimus chi finas oe, pro nois, su Mediterraneu est, comente est istadu durante migias de annos, unu referente comunu fatu de una pluralidade manna de istorias, limbas e culturas, e de situatziones politicas, economicas e sotziales diferentes . Custu referente comunu s'est afortighende cun su protzessu definidu globalizatzione, protzessu chi nos cunsentit de intendere finas a cale puntu sos esseres umanos sunt interdipendentes, comente sos fatos chi trisinant paris s'umanidade in cale si siat logu de su mundu nos pertocant e nos giughent a nd'essere responsabiles a pare. In custu cuntestu podimus bidere megius chi in su Mediterraneu colat sa linia simbolica chi partzit su praneta nostru in unu Nord de richesa e unu Sud de impoverimentu. Una linia de segadura profunda chi, in manera ispantosa, est istesiende sas ispondas umanas de su Mediterraneu e faghet difitzile su fraigu, netzessariu a s'ateru chirru, de pontes de cooperatzione e de acordu. In dae in antis de custu panorama, sos partetzipantes a sos laboratorios numenados leant sa detzisione de chircare caminos pro fraigare unu de custos pontes, balende*si de su fatu chi totus faghent parte de populos e comunidades chi, siat in su Nord siat in su Sud de su Mediterraneu, sunt postos a banda o non reconnotos in manera bastante, mancu in grados diferentes, e traballamus pro incumintzare cumbatas pro sos deretos umanos individuales e colletivos, sos deretos linguisticos, culturales, sotziales, economicos e, totu paris, cumbatas pro s'emantzipatziones a cada livellu. B'at una situatzione comuna chi nos aunit in manera crara, finas si b'at galu fartas in sa connoschentzia e in su reconnoschimentu a pare. Ischimus chi si diamus resessire a creare unu ponte nou de cooperatzione e acordu chi si cunformet a sas aspiratziones de libertade e liberatzione atuales de s'umanidade, in s'ambitu cuncretu de su Mediterraneu, diamus resurtare intre sos pioneris chi creent chi un'ateru mundu est possibile. Est in custa prospetiva chi, pro more de sos cuncambios chi amus istabilidu in custu addoviu, nos intendimus sa fortza de leare in sas manos nostras, isperende de agatare cumplitzidades a inghiriu, sas possibilidades istremenadas chi nos dant sas tecnologias noas de sa comunicatzione e de s'informatzione: nos semus fundende e formende in sa rete. Custu est su ponte nostru. Tzertu, unu ponte chi est unu disafiu, a sos antipodos de ateros pontes medas chi si pesant subra de su Mediterraneu, in ue caminant pessones obrigadas a emigrare, richesas chi favoressent sos unos contra a sos ateros, poderes dominantes chi s'agiuant a si mantennere a pare. Gasi, duncas, creamus una rete chi, impreende una tecnologia chi nos ponet in su matessi pranu de possibilidades, nos cunsentat de agatare formas noas e innovadoras de cooperatzione e de cunviventzia democratica, de paghe cuncambiada chi siat, una die -tambene!-, esemplare in su mundu globalizadu nostru. [_red_] + ## Megioros pro sa metropolitana thatharesa + Custu mangianu su sindigu Gianfranco Ganau e su Diretore de Esertzitziu de sas Ferruvias de sa Sardigna Giuseppe Roggero ant iscobertu in manera simbolica unu de sos 12 palos chi sas FdS ant installadu in su percursu de sa metropolitana de superfitzie Sirio. Sos paligheddos giughent su simbolu M e in sa base unu prisma a 3 faches cun sos inditos de sas firmadas e de sos orarios. Cunforma a sas projetziones de sas ferruvias sos biagiadores, chi como sunt 1480 sa die, diant devere crompere a 450.000 s'annu. Intro de sa prima metade de su 2008 s'at a cungiare sa prima fase de su progetu de su de duos lotos chi previdet su passagiu de su trenu in Baldinca e in Sas Puntas. Sos billetes si podent agatare in totu sas rivenditas ATP. Su servitziu de sa metropolitana at a essere ativu finas duas dominigas, su 16 e su 23 de nadale. [gmr] + + ### 19/12/2010 + ## S'Isvitzera devet sighire a operare in favore de su romantzu + ### Lu narat su Cussigiu de Europa + Su Cussigiu de Europa pedit a s'Isvitzera de sighire a operare in favore de sa limba romantza. In su de bator raportos chi at publicadu a propositu de sas limbas minoritarias, custa organizatzione internatzionale insistit mescamente supra de s'insinnamentu de sa de bator limbas natzionales in iscola. + Su Cussigiu de Europa at cunstatadu chi, dae sas urtimas racumandatziones suas, su guvernu isvitzeru at leadu unos cantos providimentos pro garantire s'introduimentu de su romantzu in iscola. Ma, a su chi resurtat dae su raportu, b'at amministratziones comunales chi galu no ant fatu nudda + Su comitadu de espertos est finas in pessamentu pro sas cunseguentzias de sa riorganizatzione de sa formatzione de sos insinnantes de s'iscola elementare. Difatis, sa riforma at fatu minimare meda su numeru de sos istudentes chi si preparant pro unu tzertificadu de insinnamentu de su romantzu, e b'at projetziones chi faghent timere chi b'at a essere unu numeru non bastante de maistros. + In fines, su Cussigiu de Europa pedit a Berna de organizare cursos de romantzu pro su personale amministrativu. + #_Sarvadore Serra_ + A pustis, a sos de s’ Amèrica de su Nord. Pregontade·bos: «S’ angione, mandigadu si nche l’ at su frore, ei o nono?» No aiat abboghinadu. @@ -56789,7 +83039,6 @@ In una paja de oras si podet fàghere caminu meda. Aiat tancadu sos ogros chi rodiaiant in unu chircu insambentadu e a pustis de àere chircadu, de badas, de abarrare ritzu, fiat rutu in mesu a s’erba, sena si trèmere. Pagas dies a pustis, Virgìnia e su cavalieri suo pililorigadu sunt andados a caddu in sos prados de Brockley, in ue issa, colende in una cresura, s’at istratzuladu gasi male su bestire chi, cando est ghirada a domo, at detzìdidu de artziare in s’iscala de segus pro non si fàghere bìdere. - Sennoras americanas medas, lassende su logu issoro de nàschida, leant un’aèrgiu de malàidas crònicas, pessende chi si tratet de una casta de finesa europea, ma sa sennora Otis no aiat fatu custu isbàlliu. “Corigheddu, gràtzias a Deus t’amus agatadu; non ti deves prus allargare dae mene”, at murmuradu sa sennora Otis, e s’at basadu sa pisedda chi fiat tremende·si che fògia, e l’at allisadu sos pilos in colore de oro chi fiant totu imbojados. Duncas, at detzìdidu de s’ammaniare pro si mustrare a s’amoradeddu de Virginia, in s’impersonificatzione famada de su “Mòngiu Vampiru, o su Beneditinu Sena Sàmbene”, una rapresentatzione gasi orrorosa chi, cando Lady Startup l’aiat bida, e custu fiat capitadu in s’ùrtima die de annu, fatale, de su 1764, si fiat posta a tzichirriare a sa prus arta, li fiat bènnidu un’atacu de apoplessia e si nche fiat morta in tempus de tres dies, a pustis de àere diseredadu a sos Cantervilles, chi fiant sos parentes suos prus a curtzu, e de àere lassadu totu su dinare a s’apotecàriu suo de Londra. @@ -56804,17 +83053,17 @@ Virgìnia at abertu sos ogros, e at bidu su muru isfaghende·si a bellu a bellu comente nèula, e, in dae in antis suo, una perca manna e niedda. Ma sa famìlia Otis fiat dormende, sena connòschere su destinu malu suo, e, prus a forte de s’abba e de sa traschia, si intendiat su sorrogròngiu pèrpere de su ministru de sos Istados Unidos. B’at àpidu una traschia manna, totu cussa note, ma non b’at capitadu nudda de particulare. - at tzichirriadu Virgìnia, pistende su pee, “ses tue chi ses rude, e orrorosu, e vulgare, e, si cherimus faeddare de disonestade, l’ischis bene chi mi nch’as furadu sos colores dae su cuntenidore meu pro proare a torrare a fàghere cussa magra de sàmbene ridìcula in sa biblioteca. +at tzichirriadu Virgìnia, pistende su pee, “ses tue chi ses rude, e orrorosu, e vulgare, e, si cherimus faeddare de disonestade, l’ischis bene chi mi nch’as furadu sos colores dae su cuntenidore meu pro proare a torrare a fàghere cussa magra de sàmbene ridìcula in sa biblioteca. Aiat fatu petzi duas mìlias cando nch’at intesu calicunu iscurrillende in fatu suo e, abbaidende a fùrriu, at bidu su giòvanu Duca benende a caddu de su pony, cun sa cara irrujada e sena capeddu. A corcare in sa terra modde tabachina, cun sos filos de erba nànniga·nànniga subra de sa conca, e ascurtare su mudìmene. Nche resesso a bìdere sos frores in sa lughe de sa luna”. “Deo non tèngio su disìgiu”, at naradu, “de li fàghere male, e devo nàrrere chi, cunsiderende totu su tempus chi s’at coladu in custa domo, no mi paret una cosa pròpiu educada a li ghetare cabitzales a subra” (un’osservatzione giusta a beru, chi però, intendende·la, mi dispraghet a lu nàrrere, sos gremèddighes si fiant postos a rìere a iscracàlliu). Su de tres mangianos fiat torra in cue, belle chi su sennor Otis a denote aiat frischiadu sa ghenna de sa biblioteca e si nch’aiat giutu sa crae a subra. -“Un’ànghelu ses! +“Un’ànghelu ses!” Issu m’at fatu bìdere ite est sa Vida, e ite cheret nàrrere sa Morte, e pro ite s’Amore est prus forte de ambos duos” “Deo pesso chi custu logu antigu est populadu gasi meda chi non b’at bastante tempus bonu pro totus. In sa sala de intrare ant agatadu unu grustu de tzeracos assustados, e, istèrrida in unu divanu de sa biblioteca, bi fiat sa sennora Otis, s’iscura, belle issentida a su terrore e a s’anneu, in s’ìnteri chi sa guvernante betza l’infundiat sos cherbeddos cun abba de colònia. - at naradu, chietu, su ministru americanu alluende·si unu gigarru. +at naradu, chietu, su ministru americanu alluende·si unu gigarru. 000 isterlinas, e giuraiat chi cussa carta bi l’aiat fata ingurtire su pantasma. In antis ti nch’as leadu totu sos rujos, finas su muradu, e deo non podia prus pintare su sole intrende·si·nche; tando ti nch’as leadu su birde ismeraldu e su grogu cromadu, e in fines mi nch’at abbarradu s’ìndigu e su biancu tzinesu, e podia pintare petzi iscenas cun sa lughe de sa luna, chi sunt semper deprimidoras a las abbaidare, e no est fàtzile a las fàghere. Su turbamentu terrorosu de sas ùrtimas bator chidas fiat cumintzende a tènnere efetu. @@ -56821,7 +83070,6 @@ Su passu de sa pitzinna fiat gasi lèbiu, e sa malinconia de su pantasma gasi manna, chi s’est abbigiadu de sa presèntzia sua petzi cando l’at faeddadu. Pagas ghèmidas dae s’armàrgiu, at pessadu, diant èssere bastadas, o, si custu non esseret bastadu a nche l’ischidare, diat àere pòtzidu chircare a s’apàrpidu sa manta cun sos pòddighes tèteros. Est istada una chena trista, ca belle nemos bogaiat mutu, e finas sos gremèddighes fiant impressionados e ammasedados, ca bi teniant meda a sa sorre. - Custu ùrtimu ingiùrgiu l’at batidu tantu venenu chi at detzìdidu de fàghere un’isfortzu finale pro afirmare sa dinnidade e sa positzione sotziale sua, e at cuncordadu de fàghere vìsita a cuddos istudenteddos de Eton betiosos, s’in cras note, in su pessonàgiu suo famadu de “Rupert s’Atrividu, o su Conte Isconcadu”. Sir Simon at campadu àteros noe annos, e est iscumpartu totu in unu in tzircustàntzias misteriosas a beru. Isperende de fàghere un’intrada a efetu, l’at aberta in campu, ma una broca grae de abba nche l’est ruta a subra, infundende·lu totu cantu, e manchende sa pala manca de pagos tzentìmetros. @@ -56834,7 +83082,7 @@ Virgìnia s’est fata sèria, e sas labrigheddas suas ant trèmidu che fògias de rosa. Belle gasi, unu sonu de passos acurtziende·si at istorradu su pessu suo terrososu; su pantasma s’est acuntentadu de si fàghere unu pagu fosforescente, e est iscumpartu, cun una ghèmida manna chi pariat essende dae campusantu, pròpiu in su mamentu chi sos gremèddighes nche li fiant cròmpidos. Como, a pustis de totu custu, deviant bènnere unos cantos americanos remitanos a li propònnere su lubrificadore Rising Sun e a li ghetare cabitzales a conca! -A lu cheres? +A lu cheres?” S’ùnica cosa chi l’acunortaiat de totu custa paristòria fiat chi non s’aiat giutu in fatu sa conca, ca, si l’aeret fatu, sas cunseguèntzias diant àere pòtzidu èssere sèrias a beru. No aiat mancu agabbadu de fàghere custu giuramentu orrorosu chi, dae sa cobertura a tèulas rujas de un’istatzu a tesu, s’at intesu unu puddu cantende. Est s’ùnica resone mea pro esìstere ”. @@ -56846,7 +83094,7 @@ Sigomente est antigu meda, e, duncas, consumidu, forsis vostè podet pessare chi siat giustu a acuntentare custa dimanda. La devo pregare, duncas, de si nche los leare a Londra, e de los cunsiderare petzi comente una parte de sa propiedade sua chi l’est torrada in tzircustàntzias curiosas. Oscar Wilde -“Hiram meu istimadu” at giuiladu sa sennora Otis, “ite podimus fàghere cun una fèmina chi si dismajat? +“Hiram meu istimadu” at giuiladu sa sennora Otis, “ite podimus fàghere cun una fèmina chi si dismajat?” Su pantasma s’est pesadu dae su seidòrgiu suo cun unu tzichìrriu dèbile de alligria, e, leende·li sa manu, s’est incrinadu cun sa gràtzia de àteros tempos e bi l’at basada. In cue s’erba creschet arta e ispissa, in cue bi sunt sos isteddos mannos e biancos de su bidduri, in cue su rusinnolu cantat note note. “No l’apo naradu mai a nemos, Cecil” at naradu Virgìnia, sèria. @@ -56859,7 +83107,6 @@ Sas gardènias e sa dinnidade nobiliare fiant sas ùnicas debilesas suas. “De fàmene t’ant fatu mòrrere? Isterriant semper funeddas in su passadissu, in ue su pantasma si trobeiat caminende in s’iscurigore, e, una bia, cando fiat bestidu pro sa parte de “Isacu Nieddu, o su Cassadore de su Padente de Hogley”, at fatu una ruta mala, apeighende unu lassinòngiu de butiru chi sos gremèddighes aiant istèrridu dae s’intrada de sa Sala de sos Aratzos a sa punta de s’iscala de linna de chercu. - “Oh, a s’ispissu” at tzichirriadu sa pisedda, abbaidende a susu. Deo bèngio dae unu logu modernu, in ue tenimus totu su chi si podet comporare cun su dinare; e, cun totu sos giòvanos nostros ispavillos iscurrillende in su Mundu Betzu, e leende·si·nche sos mègius atores e sas mègius divas bostras, creo chi, si b’aeret àpidu una cosa tipu unu pantasma in Europa, nche l’aiamus tramudada a logu nostru in pagu tempus, pro nche la pònnere in unu museu, o pro la mustrare a totus in caminu. Su sennor Otis at insìstidu a mandigare unu mossu, e at ordinadu sa chena pro totus. @@ -56870,23 +83117,22 @@ Deo devo iscotzulare sas cadenas, e ghèmere colende in sos frìschios, e passigiare a de note, si est custu chi cheres nàrrere. Sigomente no aiat bidu mai un’ispetru, su pantasma de Canterville s’at leadu un’assuconu mannu e, a pustis de àere dadu una mirada lestra a cussa aparitzione terrorosa, si nch’est torradu currende a s’aposentu suo, trobeende·si in su sudàriu in s’ìnteri chi fiat colende in presse in presse in su passadissu, e, in fines, lassende·nche rùere s’istocu ruingiadu in sas botas militares de su ministru, in ue s’in cras l’at agatadu su maistru de sala. Sa sennorina Virginia E. - at giuiladu, totu in unu, unu de sos gremèddighes, chi aiat abbaidadu a foras de sa ventana pro chircare de cumprèndere in cale ala de sa domo fiat postu s’aposentu “Mi’, s’àrbore de mèndula chi fiat totu alligiadu como est froridu. +at giuiladu, totu in unu, unu de sos gremèddighes, chi aiat abbaidadu a foras de sa ventana pro chircare de cumprèndere in cale ala de sa domo fiat postu s’aposentu “Mi’, s’àrbore de mèndula chi fiat totu alligiadu como est froridu. “Oh, deo òdio sa severidade barata de s’ètica astrata! Devo reconnòschere chi at peleadu meda pro adotare custu mèdiu nou de protetzione. Belle gasi, comente sunt intrados a su caminu de àrbores de Canterville Chase, su chelu totu in unu s’est prenadu de nues, un’immobilidade curiosa pariat chi fiat mantenende sas àeras, unu bolu mannu de corbos nche lis est coladu subra de sas concas, e, in antis chi esserent cròmpidos a sa domo, ant cumintzadu a falare gùtzios mannos de abba. A costàgiu de su carru cun su baule e de sas carrotzas caminaiant sos tzeracos cun sas faras allutas, e totu sa professone fiat meravigiosamente impressionante. - at naradu su sennor Otis, inchietu meda, pessende chi lis aiat fatu carchi brulla tonta. -Non chèrgio! +at naradu su sennor Otis, inchietu meda, pessende chi lis aiat fatu carchi brulla tonta. +Non chèrgio!” Totu in unu sa pitzinna s’est pesada, isarbulida, e, cun una lughe curiosa in sos ogros, “Deo non timo” at naradu a firmu, “e apo a pedire a s’ Ànghelu de tènnere dolu de tene”. “Nois etotu amus pessadu de no istare in custu logu,” at naradu Lord Canterville, “dae cando a sa tzia de mama, sa Duchessa Mama de Bolton, l’ant assuconada (e dae tando no est prus torrada in trassa) sas manos de un’ischèletru chi si li sunt imbaradas in palas cando si fiat bestende pro sa chena; e m’intendo obrigadu a li nàrrere, sennor Otis, chi su pantasma l’ant bidu unos cantos cumponentes de sa famìlia mea, e finas su retore de sa parròchia, su Reverendu Augustus Dampier, chi est unu membru de su King’s College de Cambridge. Su cucumiau fiat iscudende sas alas a su bidru, su corbu fiat croende dae s’eni, e su bentu andaiat feri feri in sa domo, ghemende che a un’ànima pèrdida. - ” Si l’aiat posta cun èsitu mannu in su torneu de Kenilworth, e l’aiat fatu unu muntone de cumplimentos finas sa Reina Vìrgine in pessone. Ambos duos fiant gasi galanos, e s’ammaiant gasi meda s’unu cun s’àtera, chi totus fiant cuntentos de custu cojuiu, francu sa Marchesa betza de Dumbleton —chi aiat proadu a si nche leare su Duca pro una de sas fìgias suas sena cojuadas, e aiat ammaniadu sa bellesa de tres festas cun cussa idea— e, curiosu a lu nàrrere, su sennor Otis etotu. Su fìgiu mannu, chi su babbu e sa mama l’aiant postu Washington in unu mamentu de patriotismu, e de custu issu si nde fiat semper chessadu, fiat unu giòvanu galanu, pilibrundu, chi si fiat fatu connòschere in sa diplomatzia americana ghiende su german1 in su casinò de Newport pro tres istajones una in fatu de s’àtera, e finas in Londra fiat connotu comente balladore de gabbale. A pustis de custu fatu, non s’est bidu prus su pantasma in bardanas a de note. - at tzichirriadu su giòvanu Duca riende, e ambos duos sunt curtos chirru a s’istatzione de sos trenos. +at tzichirriadu su giòvanu Duca riende, e ambos duos sunt curtos chirru a s’istatzione de sos trenos. “In presse, in presse”, at tzichirriadu su pantasma, “o at a èssere tropu tardu” e, in un’iscuta de ogros, su pannellu de linna s’est cungiadu in palas issoro, e sa Sala de sos Aratzos est abbarrada bòida. Infèrchida in su muru b’aiat una lòriga manna manna de ferru, e in sa lòriga fiat incadenadu un’ischèletru romasu istèrridu in su pamentu de pedra, chi pariat in chirca de agarrare cun sos pòddighes longos sena carre una bajone antiga e una broca chi nche fiant tropu a largu. Su pantasma at fatu un’iscracàlliu longu, bassu e rànchidu, e s’est postu a isetare. @@ -56895,11 +83141,11 @@ Deretu sunt curtos a giosso, e ant bidu chi un’armadura antiga si fiat istacada dae su basamentu suo ruende·nche in su pamentu de pedra, in s’ìnteri chi, sèidu in una cadrea cun sa palera arta, bi fiat su pantasma de Canterville chi si fiat isfrigatzende sos ghenugros cun un’espressione de dolore mannu in cara. “Eja, tue nde tenes”, at rispostu issu, bischisende, “tue no m’as naradu mai ite b’at capitadu cando ses abbarrada inserrada cun su pantasma”. “No est una resone pro esìstere, e tue giai l’ischis chi ses istadu a beru isseleradu. -“Bastat! +“Bastat!” Sa prima cosa de fàghere, de seguru, fiat a si lis sèere a subra de petorras, pro lis dare sa sensatzione afogadora de unu bisu malu. podet dare chi non t’amus a torrare a bìdere,” ma su pantasma at truvadu prus a sa lestra, e Virgìnia no las at ascurtadas. Su pantasma fiat lassinende sena si pasare, che a un’umbra malinna, e pariat chi finas s’iscurigore l’ascamaiat cando colaiat. - ant tzichirriadu sos gremèddighes, in s’ìnteri chi fiant brinchitende in totue. +ant tzichirriadu sos gremèddighes, in s’ìnteri chi fiant brinchitende in totue. Li devo meda a beru. Leadu dae un’ispramu, chi, cunsiderada sa situatzione, si podiat cunsiderare un cosa naturale, su pantasma s’est postu a cùrrere in sas iscalas, ma at intopadu a Washington Otis chi lu fiat isetende cun una siringa de giardinu; e, sigomente sos inimigos l’aiant inghiriadu a cada ala, torrende·lu a puntu malu, su pantasma est isvanèssidu in un’istufa manna de ferru, chi, pro bonaura, non fiat alluta, e at dèvidu torrare a s’aposentu suo colende in sas cannas fumàrias e in sos cucumenales, arribbende in un’istadu terrorosu de brutura, disòrdine e disisperu. II @@ -56910,8 +83156,8 @@ Otis fiat una pitzinna de bìndighi annos, istrìgile e galana che a una bitera, e cun un’aèrgiu de libertade in sos ogros mannos suos asulos. Cando Virgìnia l’at tocada, l’at fata furriare in sos càncaros suos graes, e totus si sunt agatados in un’aposenteddu bassu, cun una cobertura a bòveda, e una ventanedda cun una ferrada. Diat èssere a beru impossìbile a dormire, cun unu sonu de cussa casta in foras de sos aposentos”. -“E tue una die l’as a contare a sos pitzinnos nostros, no est a beru? - at rispostu su pantasma ; “bois tenides sa flota bostra e sas maneras bostras”. +“E tue una die l’as a contare a sos pitzinnos nostros, no est a beru?” +at rispostu su pantasma ; “bois tenides sa flota bostra e sas maneras bostras”. Semper e cando, non b’aiat duda chi fiat turbada meda, e, in manera tosta, at avèrtidu a sennor Otis de dare cara a carchi problema chi bi diat àere àpidu in domo. Sunt abbarrados pro unu pagu, pustis ant cumintzadu a passigiare in su presbitèriu derrutu de s’abbadia betza. Narant chi faghet efetu cun una colada ebbia, nd’at a agatare sa cunfirma in sos atestados medas de calicunu de sos mègius deinos nostros. @@ -56926,10 +83172,9 @@ Su carru cun su baule lu tiraiant bator caddos nieddos, e cada caddu teniat in conca unu pubusone bàntziga·bàntziga de pinnas de istrutzu, e su baule de prumu fiat cugugiadu cun una capa elegante purpurina, in ue fiant bodrados in oro sos sìmbulos aràldicos de sos Canterville. Dae cando in cando s’intendiat unu tidu meledende subra de sa boghe sua durche, o si nche bidiat, in mesu de su fìlighe muidende, su petus lustradu de unu tzurulitu. Pro un’iscuta su pantasma de Canterville est abbarradu sèriu, leadu dae unu disdinnu naturale; tando, iscudende·nche s’ampullita a su pamentu lùghidu, si nch’est fuidu in su passadissu, boghende ghèmidas fundudas e lampende una lughe birde isarbulida. - “Cecil istimadu! Pro una pagu de tempus l’ant dadu infadu sos iscacàllios agrestes de sos gremèddighes, chi, cun s’alligria issoro ispessamentada de iscolanos, si fiant ispassiende in antis de cumintzare a pasare. - at tzichirriadu su giòvanu Duca, e l’at ghetadu sos bratzos a fùrriu de su tzugru, e si l’at basada. +at tzichirriadu su giòvanu Duca, e l’at ghetadu sos bratzos a fùrriu de su tzugru, e si l’at basada. Ma no isco ite cheret nàrrere”. Sena cumprèndere custa trasformatzione curiosa, at agarradu su cartellu cun presse abberborada e, in cue, in sa lughe murra de su mangianu, at lèghidu : Pro su chi mi pertocat, cunfesso chi so meravigiadu meda chi unu de sos fìgios meos mustret simpatia pro una carchi forma de medievalismu, e petzi lu potzo cumprèndere cun su fatu chi Virgìnia est nàschida in unu de sos trighìngios bostros a pustis de pagu chi sa sennora Otis fiat ghirada dae unu viàgiu a Atene”. @@ -56937,7 +83182,7 @@ Su sonu curiosu fiat sighende, e cun cussu sonu at intesu finas unos cantos passos. Fiat unu dovere suo solenne a essire a pìgiu in su passadissu una bia in sa chida, e a murrungiare carchi cosa dae su miradore su primu e su de tres mèrcuris de cada mese, e non bidiat comente pòdere istransire custos doveres sena pèrdere sa cara. A sas deghe e mesa su pantasma at intesu sa famìlia andende a letu. -Ma, in s’ìnteri chi fiat passigende chirru a sa biblioteca, pro bìdere si b’aiat galu tratas de sa magra de sàmbene, totu in unu nche li sunt cròmpidas, dae unu cugione iscuru, duas figuras, chi fiant iscotzulende che issentidos sos bratzos subra de sa conca issoro, e l’ant tzichirriadu “BUU! +Ma, in s’ìnteri chi fiat passigende chirru a sa biblioteca, pro bìdere si b’aiat galu tratas de sa magra de sàmbene, totu in unu nche li sunt cròmpidas, dae unu cugione iscuru, duas figuras, chi fiant iscotzulende che issentidos sos bratzos subra de sa conca issoro, e l’ant tzichirriadu “BUU!” Però, cando est cròmpidu a su logu, at bidu chi sos zìngaros si nche fiant andados, e fiat craru chi fiant mòidos totu in unu, ca su fogu fiat galu allutu, e unos cantos pratos fiant galu fuliados in s’erba. In cue ant agatadu su te prontu, e, a pustis chi si nch’ant catzadu sos gabbanos, si sunt sèidos e ant cumintzadu a s’abbaidare a fùrriu, in s’ìnteri chi sa sennora Umney los serviat. “Deo non dormo dae treghentos annos”, at naradu cun tristura, e sos ogros bellos in colore de chelu de Virgìnia si sunt abertos a sa meravìgia ; “sunt treghentos annos chi non dormo, e m’intendo un’istrachitùdine. @@ -56969,7 +83214,7 @@ Cando s’est agatadu in s’intimidade de s’aposentu suo, su pantasma s’est ghetadu a subra de una banita, e s’at cuadu sa cara suta de sas mantas. Pro su chi pertocaiat a Virginiedda, no aiat galu pessadu ite fàghere. Su ministru de sos Istados Unidos, est craru, fiat unu pagu infadadu ca su donu suo non fiat istadu atzetadu. - in s’origra. +in s’origra. Non b’aiat nudda in sa bajone si no unu muntone de prùere. S’in cras su pantasma fiat a beru dèbile e istracu. Sas prendas, est craru, sunt suas, e, diàntzine, deo creo chi, si dia èssere gasi sena coro de bi nche las leare, cussu fulanu malinnu si nche diat essire dae sa tumba in su giru de pagu tempus, e mi diat fàghere fàghere una vida de inferru. @@ -56977,12 +83222,12 @@ A parte de sero b’at àpidu una traschia rebbesta de abba, e su bentu fiat gasi forte chi totu sas ventanas e sas ghennas de sa domo antiga tremiant e trachidaiant. E cando, in su beranu de su 1890, sa giòvana Duchessa de Cheshire, in ocasione de su cojuiu suo, est istada presentada a su prima festa de corte de sa Reina, sas prendas sunt istadas ammiradas dae totus. ” -“Intesa mai l’as sa profetzia antiga de sa ventana de sa biblioteca? +“Intesa mai l’as sa profetzia antiga de sa ventana de sa biblioteca?” Unu bentu astradu fiat mundende su logu a fùrriu issoro, e sa pitzinna at intesu carchi cosa tostende·li su bestire. Su Duca e sa Duchessa, in pessu torrados dae su viàgiu de isposos, sunt tzucados a Canterville Chase, e, s’in cras de sa cròmpida issoro, sunt andados, a merie, a passigiare in su campusantu solitàriu a curtzu a su padente de pinos. Ma sos pantasmas no esistint, e non pesso chi sas leges naturales potzant èssere suspesas pro s’aristocratzia britànnica”. Aiat isperadu chi finas a sos americanos modernos si l’esseret pesada sa tzudda bidende un’Ispetru In Armadura, si non pro àteras resones bonas, nessi pro rispetu de su poeta natzionale issoro Longfellow, chi, gràtzias a sa poesia sua galana e incantadora, s’aiat coladu oras medas chi non teniat nudda de fàghere cando sos Cantervilles fiant in tzitade. -Non t’apo mai iscobiadu, mancari essere infadada meda, e mancari totu sa cosa esseret ridìcula meda: ca, naremus sa beridade, chie at intesu faeddare mai de sàmbene birde ismeraldu? +Non t’apo mai iscobiadu, mancari essere infadada meda, e mancari totu sa cosa esseret ridìcula meda: ca, naremus sa beridade, chie at intesu faeddare mai de sàmbene birde ismeraldu?” Cando sa tzerimònia est agabbada, sos tzeracos, cunforma a una costumàntzia antiga osservada in sa famìlia Canterville, nch’ant mortu sas faras, e, cando nche fiant falende su baule in sa tumba, Virgìnia est andada a dae in antis e b’at imbaradu una rughe manna fata de frores de mèndula biancos e rosa. In s’ùrtimu mamentu, però, su terrore chi teniat de sos gremèddighes aiat fatu abbarrare su pantasma in s’aposentu suo, e su Duca minore aiat dormidu in pasu suta de su baldachinu mannu pinniadu de s’Aposentu Reale, bisende a Virgìnia. “Tue no nd’ischis nudda, e sa mègius cosas chi podes fàghere est a emigrare e a megiorare sa mente tua. @@ -57011,16 +83256,16 @@ III A nàrrere sa giusta, fiat pròpiu custu su tempus chi l’agradaiat. Ritza in sas istradeddas de s’iscala, pronta a los retzire, b’aiat una fèmina antziana, bene bestida cun unu bestire de seda bianca, unu capiale e una frandedda biancos. -, ma su pantasma l’at agarradu sa manu prus a forte, e sa pitzinna at cungiadu sos ogros pro no los bìdere. +, ma su pantasma l’at agarradu sa manu prus a forte, e sa pitzinna at cungiadu sos ogros pro no los bìdere. “Francu a su pantasma! Cando nche sunt cròmpidos a su fundu de s’aposentu, su pantasma s’est arressadu, e at murrungiadu unas cantas paràulas chi sa pitzinna no at cumpresu. -Deo chèrgio a Virginia! +Deo chèrgio a Virginia!” Sos nèrvios fiant a bìculos, e si siddiat a su sonu prus lèbiu. “Però”, at sighidu a nàrrere, “si a beru non cheret impitare su lubrificadore Rising Sun, nche l’amus a dèvere leare sas cadenas. Virgìnia s’est inghenugrada a faca a s’ischèletru, e, giunghende sas manos minoreddas, at cumintzadu a pregare a sa muda, in s’ìnteri chi sos àteros abbaidaiant ispantados sa tragèdia terrorosa chi como nde lis fiat istadu iscobiadu su segretu. Deretu totus sunt curtos a ue fiat issa. Sa vulgaridade de sos gremèddighes e su materialismu grusseri de sa sennora Otis fiant, est craru, una cosa infadosa, ma su chi lu poniat de prus in anneu fiat su fatu chi non fiat resessidu a si pònnere s’armadura. -“Mi’! +“Mi’!” A pustis de unu pagu s’òmine est torradu e at naradu chi no aiat agatadu a Miss Virgìnia in logu. Sa mirada antiga de sos Cantervilles est torrada a essire in ogros; s’at astrintu a pare sas ghinghias sena dentes ; e, pesende sas manos alligiadas subra de sa conca, at giuradu, cunforma a sa fraseologia caraterìstica de s’iscola antiga, chi, cando Chanticleer aeret sonadu duas bias cun su corru alligru suo, bi diat àere àpidu fatos de sàmbene, e su Mortore diat èssere coladu cun sos passos suos mudos. Forsis dia dèvere nàrrere chi Virgìnia est disigiosa meda chi vostè li permitat de mantènnere su cofinu, comente ammentu de s’antepassadu suo malassortadu ma pagu abbistu. @@ -57062,7 +83307,7 @@ Assessoradu de s’Istrutzione Pùblica, Benes Culturales, Informatzione, Ispetàculu e Isport “Pesso ca non tenimus nen ruinas nen cosas curiosas” at naradu Virgìnia, befulana. Pròpiu in dae in antis suo b’aiat un’ispetru orrorosu, firmu comente una figura dolada, e mostruosu comente su bisu de un’issentidu. -“Ite clima orrorosu! +“Ite clima orrorosu!” Finas issos no aiant agatadu perunu arrastu de Virgìnia. Eja, non rias, Cecil, a beru li devo meda. “In s’àtera ala de su padente de pinos” at rispostu, cun una boghe bassa e bisadora, “b’at unu giardineddu. @@ -57073,7 +83318,6 @@ Ma, cando si l’aiat posta, l’aiat bintu su pesu de sa coratza manna·manna e de s’elmu de atzàrgiu, e fiat rutu in manera grae in su pamentu de pedra, iscorgende·si sos ghenugros e faghende·si marcos biaitos in sas nughes de sa manu dereta. At pessadu a sa Duchessa Mama, chi l’aiat assuconada in s’ìnteri chi fiat a sa ritza in dae in antis de s’ispigru pompiende·si sas randas e sos diamantes; a sas bator camareras chi lis fiat bènnidu una crisi istèrica petzi ca lis aiat fatu un’iscracàlliu dae segus de sas cortinas de unu de sos aposentos lìberos; a su pàrrocu, chi nche l’aiat mortu sas candelas una note cando fiat essende dae biblioteca, e chi dae tando aiat cumintzadu a si fàghere curare dae Sir William Gull, ca fiat marturizadu dae sos disturbos nervosos; a Madame de Tremoullac sa betza, chi, essende·si pesada chitzo, unu mangianu, e, aende bidu un’ischèletru sèidu in una poltrona a curtzu a sa tziminea leghende su diàriu suo, fiat abbarrada in letu pro ses chidas ca l’aiat bènnidu un’atacu de entzefalite, e, cando fiat sanada, fiat torrada in paghe cun sa Crèsia e aiat truncadu s’amighèntzia cun Monsieur de Voltaire, cuddu iscèticu famadu. In cue su sennor Otis at pregontadu a su capuistatzione si aiat bidu in sa banchina carchi pitzinna chi currispondiat a sa descritzione de Virgìnia, ma cuddu no l’at ischidu nàrrere nudda. - Cando est cròmpidu a sa punta de s’iscala, su pantasma est torradu in trassa, e at detzìdidu de fàghere s’iscracàlliu suo de dimòniu. Tappen of West 53rd Street, fiat istada una bellesa famada in New York, fiat como una fèmina galana intrada in edade, cun ogros bellos e unu profilu mannosu. Duncas, nch’at bogadu torra sa magra, ma s’incràs mangianu est torrada a essire a pìgiu. @@ -57081,13 +83325,12 @@ Mai, in una carriera lugorosa e sena pasu durada treghentos annos, l’aiant ingiurgiadu in manera gasi grussera. Note note cantat, e sa luna frita de cristallu pòmpiat a giosso, e s’eni isparghet sas cambas suas mannas mannas subra de sos chi dormint”. Si sa famìlia Otis no lu cheriat, est craru chi no lu meressiat. - In prus, pesaiat unu muntone de cummentos su fatu chi su colore cambiaiat cada die: carchi mangianu fiat ruju cotu (comente de ruìngiu), a bias in colore de cherèsia, a bias purpurinu brillante, e una bia, cando sunt falados a giosso pro sas pregadorias de famìlia, cunforma a sos ritos elementares de sa Crèsia Lìbera Episcopale Americana Riformada, ant bidu chi teniat unu colore birde ismeraldu lugorosu. “Mi dispraghet pro tene” at naradu Virgìnia, “ma frades meos si nche ghirant a Eton cras; tando, si ti cumportas bene, nemos t’at a dare prus infadu”. Belle gasi, s’incràs mangianu, cando sunt falados pro ismurgiare, ant agatadu torra in su pamentu sa magra de sàmbene terrorosa. Ca Virgìnia aiat retzidu sa corona nobiliare, chi est su prèmiu de totu sas pitzinnas americanas bonas, e si fiat cojuada cun s’amoradu suo in pessu issu fiat devènnidu majore de edade. Fiat, semper e cando, un “trucu” difìtzile meda, si si podet impitare custa espressione gasi teatrale cun unu de sos mistèrios prus mannos de su subranaturale, o, pro impreare unu tèrmine prus sientìficu, su mundu ultranaturale, e b’at postu tres oras intreas pro s’ammaniare. -“S’iscuru, su pantasma” at murmuradu, “non tenes unu logu in ue dormire? +“S’iscuru, su pantasma” at murmuradu, “non tenes unu logu in ue dormire?” “Custu est pròpiu assurdu! A nàrrere su beru, Lord Canterville etotu, chi fiat un’òmine de s’onore prus cuidadosu, si fiat intesu obrigadu a li faeddare de sa cosa cando aiant cumintzadu a cuntratare. Custa fiat a beru una cosa curiosa, ca a de note su sennor Otis frischiaiat semper sa ghenna, e sas ventanas fiant semper cungiadas cun sas istangas. @@ -57114,7 +83357,6 @@ Sa conca fiat ispilida e lustrada; sa cara tunda, e grassa, e bianca; un’iscracàlliu orrorosu pariat chi aiat tortinadu sos liniamentos suos in un’iscarìngiu eternu. Duncas, cussa aparitzione fiat istada una resessida manna, in totu sos sensos. Tue mi podes agiuare. - ” A l’ischis, aia isparadu a unu cabrolu, una die, in su padente de Hogley, pròpiu una bèstia bella, e a l’ischis comente mi l’at aparitzadu? S’incràs mangianu, in antis chi Lord Canterville esseret torradu a tzitade, su sennor Otis at tentu un’arresonada cun issu a pitzu de sas prendas chi su pantasma aiat dadu a Virgìnia. @@ -57133,10 +83375,10 @@ Su corpus suo no l’ant mai agatadu, ma s’ispìridu suo de pecadore galu est turmentende Canterville Chase. Sigomente Canteville Chase est a sete mìlias dae Ascot, s’istatzione prus a curtzu, su sennor Otis aiat telegrafadu pro bènnere a nche los leare cun una carrotzedda, e totus sunt mòidos cuntentos mannos. Cando nch’est cròmpidu a s’aposentu ocupadu dae sos gremèddighes, chi mi paret chi si naraiat s’Aposentu Biaitu pro su colore de sas cortinas, at agatadu sa ghenna ghirada. -“Torra in palas, Virginiedda”, tzichirriaiant, “torra in palas! +“Torra in palas, Virginiedda”, tzichirriaiant, “torra in palas!” Pro su chi pertocat fìgia mea, issa est petzi una pitzinna, e at mustradu, so cuntentu de lu nàrrere, pagu interessu a beru pro custos atzessòrios de lussu inùtile. Fiat sa una de note. -Totu in unu nch’at fuliadu sa sigareta, l’at agarradu sa manu, e l’at naradu : “Virgìnia, una mugere non diat dèvere àere segretos pro su maridu! +Totu in unu nch’at fuliadu sa sigareta, l’at agarradu sa manu, e l’at naradu : “Virgìnia, una mugere non diat dèvere àere segretos pro su maridu!” S’iscossa a su sistema nerbiosu suo est istada gasi manna chi si nch’est torradu a s’aposentu suo currende che coete, e s’in cras at dèvidu abbarrare in letu cun unu rifriu malu. Fiant pitzinnos geniosos, e, boghende·nche su ministru dinnu, sos ùnicos republicanos beros de sa famìlia. “Nono, gràtzias, oramai non màndigo prus; ma ses istada manerosa a beru a mi lu nàrrere, e de seguru ses meda prus simpàtica de sa famìlia tua orrorosa, rude, vulgare, disonesta” @@ -57146,12 +83388,11 @@ No m’at a fàghere torrare in palas, beru? “Giai l’isco, ma tue a mie lu dias pòdere nàrrere”. “Non pesso chi siat curpa de su detersivu Paragon” at naradu Washington, “ca l’apo proadu cun totu. -pitzinna, in ue ses istada? +pitzinna, in ue ses istada?” Custas riservas, però, in fines sunt bènnidas mancu, e deo creo chi, cando s’est agatadu caminende in sa navada de sa crèsia de Santu Giorgi, in Pratza de Hannover, non b’aiat in totu s’Inghilterra un’òmine prus bragosu de issu. Belle gasi, a pustis de unu pagu, s’ispìridu animosu antigu de Canterville est torradu in possa, e at detzìdidu de andare a faeddare cun s’àteru pantasma in pessu chi esseret essidu su sole. Devet èssere su pantasma”. Fiat una cosa chi non si podiat bajulare. -. At isetadu ora cun ora, ma su puddu, pro carchi resone curiosa, no at torradu a cantare. “Deus meu! A pustis chi nch’aeret torradu cussu giòvanu atrividu e temeràriu a un’istadu de terrore ispreadu, diat èssere andadu a s’aposentu ocupadu dae su ministru de sos Istados Unidos e dae sa mugere, e aiat àpidu postu una manu pigulosa in sos cherbeddos de sa sennora Otis, surbiende in s’origra treme treme de su maridu sos segretos de sa domo de sos ossos. @@ -57161,7 +83402,7 @@ Fiat sa sennora Umney, sa guvernante chi sa sennora Otis, a pustis chi Lady Canterville bi l’aiat pedidu cun totu su coro, aiat cuncordadu de mantènnere in servìtziu. Sa broca, de seguru, unu tempus fiat prena de abba, ca in intro b’aiat logoddana. Pro carchi die, a pustis de custu fatu, su pantasma fiat istadu male a beru, e belle non fiat essidu dae s’aposentu, si non pro contibigiare sa magra de sàmbene. -francu a su pantasma! +francu a su pantasma!” A pustis de pagas chidas ant fatu su cuntratu de bèndida, e in s’agabbu de s’istajone su ministru e sa famìlia sunt tzucados a Canterville Chase. In fines nche sunt cròmpidos a una ghenna manna de linna de chercu, prena de craos ruingiados. Sa fèmina antziana at iscantzadu sas lavras a su risu, e at rispostu cun cussa matessi boghe bassa e misteriosa : “Est su sàmbene de Lady Eleanore de Canterville, chi l’aiat morta pròpiu in cussu tretu su maridu Sir Simon de Canterville, in su 1575. @@ -57203,7 +83444,7 @@ Tando su relògiu at sonadu su cuartu, e su pantasma at cumpresu chi su tempus nche fiat cròmpidu. In fines, totu fiat prontu, e su pantasma fiat cuntentu meda de comente fiat postu. E, si faeddamus de colores, est semper una chistione de preferèntzias: sos Cantervilles tenent sàmbene biaitu, pro nàrrere, su prus biaitu de Inghilterra; ma isco chi bois, sos americanos, non dades cara a cosas de custa casta”. -Deo no apo segretos pro tene! +Deo no apo segretos pro tene!” Deo chèrgio andare a dormire e non potzo”. Sos pòddighes suos fiant fritos che astra, e sas lavras suas fiant allutas che fogu, ma Virgìnia no at bantzigadu cando su pantasma l’at ghiada in s’aposentu iscuru. Apo a andare a ue est babbu pro li fàghere dare un’àtera chida de vacàntzia a sos gremèddighes”. @@ -57252,7 +83493,7 @@ “Eja, l’amminto”, at naradu su pantasma cun arroddu, “ma fiat petzi una chistione de famìlia, e non tocaiat àtera gente”. Su pantasma de Canterville est curtu a dae in antis e l’at agarradu cun sos bratzos, cando at bidu cun orrore chi sa conca nch’est lassinada a terra e su corpus at leadu una postura incrinada; tando s’est agatada astringhende una cortina de letu in cotonia bianca, un’iscòbolu, unu lepone de masellaju, in s’ìnteri chi, a curtzu a pees, b’aiat unu napu bòidu! Issa at pessadu a sa descritzione chi su pantasma aiat fatu de su Giardinu de sa Morte, sos ogros si lis sunt infustos de làgrimas, e belle no at bogadu mutu cando fiant ghirende a domo. -nudda cosas curiosas! +nudda cosas curiosas!” A sas beras, su pantasma pariat gasi disditzadu e gasi postu male chi Virginiedda, chi sa prima idea fiat istada de si nche fuire e de si frischiare in s’aposentu suo, nd’at tentu dolu, e at detzìdidu de proare a l’acunortare. S’iscuru, Sir Simon! Gabriel at isetadu galu e, timende a lu bìnchere sa discunfiàntzia, at naradu totu in unu: @@ -57897,7 +84138,7 @@ Isse at rispostu chi aiat coladu totu sa die cun Corley. Sa sennora Kearney pariat asseriada, ma at pessadu de faeddare a su maridu de su chi si fiat timende. «Ma sunt deghe minutos ebbia, o Molly», at naradu sa sennora Conroy, «No as a istentare gasi meda». - cada bia chi nche ruiant sas tàulas. +cada bia chi nche ruiant sas tàulas. In cussu mamentu sa ghenna de sa sala s’est aberta e su sennor Browne est intradu, riende a iscacàlliu chi no nde podiat prus. Òpera de Gaetano Donizetti «Ite b’at? @@ -57907,7 +84148,7 @@ «Est andada male» at naradu su sennor Henchy, isconchinende. «B’at unu visitadore pro bois!». Bi cheriat unu pagu de dilicadesa. -S’ùnicu chi los teniat belle birdes fiat un’òmine artu chi faghiat ispassiare sa gente narende, alligru, «Andat bene, andat bene! +S’ùnicu chi los teniat belle birdes fiat un’òmine artu chi faghiat ispassiare sa gente narende, alligru, «Andat bene, andat bene!” A isse sa mùsica l’agradaiat ma, a pàrrere suo, su petzu chi fiat sonende non teniat melodia; dudaiat finas si teniat melodia pro sos àteros ascurtadores, macari issos aerent pregadu a Mary Jane de sonare carchi cosa. » at naradu Igratius Gallaher «unu si pasat cando torrat a inoghe, giai l’ischis. A sa sennora Malins, su fìgiu e su sennor Browne l’ant agiuada a nche falare in s’iscala de s’intrada de domo e, a pustis de manovras medas, nche l’ant fata artiare a sa carrotza. @@ -59460,7 +85701,7 @@ Teniat unu collete artu artu e unu capeddu largu. «Comente mai a custas alas. Petzi nois bi fiamus in su campu. -Tando, pesende·si totu in unu in sa punta de sos pees e ponende·li, a bellu, sas manos a inghìriu de sas palas, si l’at basadu. +Tando, pesende·si totu in unu in sa punta de sos pees e ponende· li, a bellu, sas manos a inghìriu de sas palas, si l’at basadu. Ma Joe at naradu chi fiat istadu mègius a li falare unu raju chi no a torrare a tratare cun su frade e Maria at naradu chi li dispraghiat de àere faeddadu de sa cosa. S’istatzione fiat prena de sordados cun sos bagàllios issoro iscuros. S’amigu l’at pregontadu comente fiat capitadu s’intzidente. @@ -61358,7 +87599,7 @@ «Salude! Farrington abbaidaiat cun praghere su bratzu grassitu chi issa moiat a s’ispissu; e cando, a pustis de pagu, issa l’at torradu sa mirada, isse at abbaidadu galu cun prus praghere cuddos ogros mannos castanginos. «Nono, nono!» at naradu su sennor Browne. -Tando, Dillon, ti so avertende, pone·ti a traballare, o si nono. +Tando, Dillon, ti so avertende, pone· ti a traballare, o si nono. Polly giai l’ischiat de èssere osservada, ma su mudìmene de sa mama non podiat èssere interpretadu male. «Deo cheria chi b’aeret un’istitutzione gasi in sa crèsia nostra» at naradu su sennor Browne cun franchesa. «Fia pròpiu narende a mama», at naradu, «chi non bos apo mai intesu cantende gasi bene, mai. @@ -61508,7 +87749,7 @@ No a tesu meda dae sa lògia de su sòtziu, una sonadora de arpa istaiat a sa ritza in su caminu, inghiriada dae unu grustu de pessones ascurtende·la. Issa, tando, at puntadu sa cara bianca subra a issu, passiva, che a un’animalu indifesu. Sa truma de pitzocas e giòvanos si fiat illascada e at intesu grùstios medas de amigos e crobas de amorados augurende·si sa bona note. -Ajò, Dillon, pesa·ti. +Ajò, Dillon, pesa· ti. Ant cumintzadu a faeddare de sa matessi cosa. Su tziu l’imparaiat unu muntone de cosas, mi devet crèere; e nat chi li cheriat bene a beru». Fiat una die frita de atòngiu ma, a bètia de su fritu, sunt andados feri feri in sos caminos de su parcu pro belle tres oras. @@ -62161,4269 +88402,3 @@ Un’intimada de s’èsitu l’at pitzigadu comente sa punta de un’istrumentu afiladu. Gràtzias pro su waltzer suo galanu, sennorina Daly. Sa cuadrilla!». -Adiconsum, Cittadinanzattiva, Federconsumatori, Unione consumatori e Movimento difesa del cittadino ant ammaniadu custu mangianu una cunferèntzia de imprenta pro chistionare de su problema de is distacos chi interessant is utentes plurimorosos. -Cara a s'interrutzione de is fruniduras ìdricas prevididas pro 1200 clientes in intro de su 4 de austu, is chimbe sòtzios ant propostu, pro su mese imbeniente, una suspensione generale: «sunt provedimentos chi non si podent atzetare in unu perìodu che a custu in ue tribunales, avocados e commissiones de contziliatzione no ant a èssere ativos».  -Is sòtzios timent chi, intre fèrias e pràticas arretradas, nche potzat colare tempus meda lassende is utèntzias sena abba finas a su riprìstinu de sa frunidura. -A segus de noe annos cun sa màllia biancu-biaita de sa Dinamo, su capitanu Manuel Vanuzzo at saludadu Tàtari in chirca de un'esperièntzia noa. Bènnidu a sa “tziddai” in su 2006, est istadu de giudu mannu pro acumprire a unos cantos obietivos: sa promotzione dae sa Legadue in s'istajone 2009-2010, sa partetzipatzione a s'Eurocup, una Supercoppa italiana in su 2014, duas Coppa Italia (2014, 2015) e, infines, s'iscudetu conchistadu su 26 de làmpadas. -Sa sotziedade li torrat gràtzias «in s'isetu de lu torrare a abratzare». Vanuzzo, chi sighit a faeddare de Tàtari e de sa Sardigna che a una domo sua («inoghe apo bìvidu sas esperièntzias prus mannas e nointames apa galu agigu de atzentu vènetu m'intendo finamentas sardu») at a giogare, a sa segura, in sa Legadue: Casalpusterlengo, Caserta,Reggio Calabria e Trapani sunt sas sotziedades chi sunt interessadas,ma est possìbile chi su giogadore de Dolo nche crompat a Ùdine. -A pustis de deghinas de annos de istùdios e isperimentatziones, sos iscientziados de s'Alzheimer Research UK ant agatadu una meighina chi permitit de frenare sa decadèntzia mentale in sas pessones malàidas de Alzheimer. Su fàrmacu si mutit solanezumab e, a nàrrere su beru, no at un'impatu mannu in sos megioros de su patziente; difatis semus faeddende de progressos lèbios meda, de sos cales mancu sos familiares e su malàidu matessi, resurtant a coberare. -Sas meighinas chi sunt in cummèrtziu como e sas chi ant isperimentadu in antis resessiant a illebiare sos sìntomos, ma no a frenare sa crèschida de su dannu mentale. Sas proas de laboratòriu ant ammustradu imbetzes chi su solanezumab at custa capatzidade, ma a sa cunditzione chi bèngiat dadu in sas fases primàrgias de sa maladia.Su dutore Doug Broun at naradu: “Sos resurtados de oe nos narant chi custas meighinas ant un'efetu prus eficatze in sas pessones chi sunt in sas primas fases de sa maladia. Custu fàrmacu isminòrigant sas placas de amilòide chi si nch'ammuntonant in su cherbeddu, e duncas amus bidu chi dende·lu in tempus, podet resèssere a rallentare sa progressione de sa maladia”. -Est unu passu mannu, ca, pro nàrrere, intre su 2002 e su 2012 ant suspesu istùdios medas a cajone de sas ispesas mannas e de sos resurtados de sa chirca chi daiant belle semper èsitu negativu.In cada manera in antis chi su fàrmacu potzat intrare in cummèrtziu, tocat de isetare àteros istùdios chi nde cumproent s'eficàtzia.Sos nùmeros narant chi in su mundu (a su 2007) b'at prus de 26 milliones de malàidos, imbetzes in Sardigna (a su 2013) si nde càrculant pagu prus o mancu 15-20 mìgia, cun nùmeros chi sunt semper in aumentu. -Sa Gaddura sighit a brusiare che pàgia sica, e in prus, sos bentos e sas temperaduras caentes no agiuant su traballu de forestale e voluntàrios. Custa borta a si cunfrontare cun sas framas est tocadu a sa comuna de Palau, in ue sos operadores ant traballadu dae sas 22:00 de eris pro nche istudare unu fogu chi, comente a su sòlitu, paret chi siat de orìgine dolosa. A banda de mangianu, a sas 4:00, s'est torradu a allùere acostiende·si semper de prus a unu campègiu e faghende assustare sos istràngios. Difatis su fogu est cròmpidu a 50 metros dae sa làcana de s'istrutura, brusiende mesu ètaru de mantza mediterrànea. -Su Dipartimentu de preventzione de sa Asl de Tàtari at annuntziadu, oe, is dispositziones de su Regulamentu europeu 1162 de su 15 de trìulas coladu in contu de Bse (est a nàrrere su male de sa gasi narada “Baca maca”). S'Itàlia, imoe, nch'est in intro de is paisos cun s'«arriscu trascuràbile». -De custa manera finamentas in Sardigna at a èssere possìbile a mandigare is partes istentinales mègius connotas comente "lu ziminu", unu de is pratos preferidos dae is tataresos. Si ponet agabu, de aici, a su secuestru e a sa distrutzione de is partes classificadas che a “materiale arriscosu”.  -Custu resurtu, sighende is paràulas de su diretore de su Dipartimentu, Franco Sgarangella, benit a segus de «is controllos pretzisos giutos a dae in antis in custos annos dae s'Asl e dae s'Istitutu zooprofilàticu de Tàtari».  -In su 2014 e in is primos ses meses de ocannu, cunforma a is datos frunidos dae Marino Solinas (diretore de su servìtziu veterinàriu Igiene e alimentos) sunt istados masellados 4.596 fiados controllados dae is servìtzios de sa Asl e frundidas tonnelladas intreas de matzìmine. Una situatzione chi at implicadu pèrdidas econòmicas mannas pro is allevadores. -Totu paret prontu pro sa partida de amichèvole de custu sero a sas 20:45 intre Casteddu e Real Zaragoza. Sos ispanniolos sunt giai dae duos annos in sa segunda divisione e custu chi at a cumintzare at a èssere su de tres, duncas amus a pòdere bìdere una partida bastante echilibrada. Sa de oe est sa prima essida de custu istiu in su Sant'Elia, chi at a èssere totu a disponimentu de sos tifosos, francu sa curva sud galu tancada.  -Su comitadu faunìsticu, presididu dae s'assessore regionale de s'Ambiente Donatella Spano, at aprovadu su calendàriu venatòriu. Is primas essidas su 3 e su 6 de cabudanni pro is tùrturas, abertura generale su 27 cun unas cantas variantes cunforma a su tipu de preda. -S'ipòtesi de abèrrere sa catza grussa a su sirbone peri su giòbia aiat ingendradu, in is chidas coladas, sa contrariedade de unas cantas tropas sardas. Su comitadu at tentu in cunsideru custas problemàticas, paris cun is chistiones ligadas a sa peste porchina, e at disinnadu a nde torrare a chistionare in su mese de cabudanni, a pustis de un'aprofundimentu intre s'Unidade de progetu e is assessorados cumpetentes (Sanidade, Agricultura e Ambiente). -S'iscuadra sarda est mòvida cara a Terranoa custu bortaedie, a pustis de unu mangianu de allenamentos in su tzentru isportivu de Assèmini. Sa de cras sero in s'istàdiu Brunu Nèspoli a sas 20:45 at a èssere s'ùrtima amichèvole in antis de sa partida de Tim Cup de su 9 da Austu contra a sa Virtus Entella. -Su Gazelec, fundadu in su 1910, in s'istajone colada at conchistadu sa promotzione in sa Ligue 1 pro sa prima borta in s'istòria sua. Sas amichèvoles cun sas iscuadras corsas oramai sunt divenende una traditzione chi si repitet cada annu e chi marcat galu de prus su ligàmene intre sas duas ìsulas. -Nch'at coladu prus de ses meses dae sa decraratzione comuna istòrica chi at sigilladu s'acordu intre Obama e Raùl Castro pro sa ratzionalizatzione de sas relatziones intre Istados unidos e Repùblica de Cuba. S'abertura noa in sos raportos diplomàticos est arribada a pustis de s'addòbiu de Pànama intre sos duos dirigentes màssimos, a pustis de una sèrie longa de aperturas cuncambiadas e a pustis chi Obama nch'at cantzelladu a Cuba dae sa lista de sas natziones terroristas, lista a ue Cuba non diat èssere dèvida intrare mai. -Abarrat su puntu prus de importu, s'embargu. Washington l'at subordinadu a unu votu parlamentare difìtzile, ma no at fatu nudda pro l'abrandare, pro li menguare sos efetos, cosa chi imbetzes diat àere pòdidu fàghere. Custu est su singiale chi sos Istados unidos suta suta ant semper pensadu a unu càmbiu de regime ("regime change") in s'Ìsula. Ma est su de s'embargu su caminu berdaderu pro sa paghe, su chi sa Rivolutzione cheret (e devet) chircare dae semper, fintzas ischende chi diat èssere unu disafiu titànicu, ca a pustis diat dèvere fàghere sos contos cun una crèschida lestra, forsis sena controllu perunu, de sas disparidades sotziales. -At a èssere petzi a truncare, a favore de una intre sas duas partes in cunflitu, su parègiu tècnicu chi sa propaganda de ambas bandas no ammitet, ca preferint a glorificare cadaunu su triunfu suo. In su mentres sa tendèntzia mediàtica dominante sighit a istransire a sa margianina sa pregonta de su pro ite Cuba sigat a andare, sigat a campare, a produire, semper a cando e cun totu su chi li tocat. O comente fatzat Cuba a si mòvere galu intre s'impossibilidade de sos Istados unidos a bìnchere cun sa violèntzia e sa brutalidade sas resones de sa rivolutzione cubana e totu sas dificultades chi sos cubanos ant dèvidu afrontare pro si difèndere. Sos dirigentes rivolutzionàrios nât chi sunt prontos a su disafiu e bortas meda ant dimustradu de èssere a tretu de li pòdere parare fronte. Ma est un'àtera batàllia tosta e pro nudda previdìbile, giai cumintzada cun meses e meses de "surplace", comente costumant a nàrrere sos frantzesos. Firmos, cadaunu in sa positzione sua, ogros in intro de sos ogros, istudiende·si. -  S'Organizatzione mundiale de sa sanidade at comunicadu chi at agatadu unu vatzinu contra a s'èbola, eficatze a su 100%. Sos istùdios e sos esperimentos fatos in Guinea, ant permìtidu a s'istitutu canadesu de sanidade pùblica, in pare a sa Merck and NewLink Genetics, de agatare unu remèdiu a s'epidemia chi at cundidu pagu prus o mancu 28 mìgia pessones e nd'at mortu 11 mìgia dae su mese de Nadale de su 2013 a oe. -Margaret Chan, diretora responsàbile de s' organizatzione mundiale de sa sanidade at naradu: “Su mèritu andat a su guvernu de sa Guinea, a sos abitantes de sas comunidades e a sos chi ant traballadu cun nois in custu progetu. Unu vatzinu eficatze at a èssere un'aina importante meda pro sas epidemias de èbola de como e pro sas chi ant a bènnere”.Su vatzinu, pro como est eficatze a su 100%, ma tenet bisòngiu de àteras proas pro cunfirmare sa capatzidade de amparu. -Custu mangianu is operajos de Eurallumina ant manifestadu cara a s'assessoradu de s'Ambiente, in Casteddu, pro pedire s'acumprimentu de s'iter burocràticu pro sa ripresa de is impiantos de Portescusi. «Amus firmadu totus is acòrdios cun su Guvernu, cun sa Regione e cun is entes locales – at acraridu Antonello Pirotto – e imoe nche semus a sa parte autorizativa». -A su chi narat Pirotto ddoe at de pònnere a cùrrere 185 milliones pro fàghere traballare 357 operajos (250 in sa cardaia a vapore) sena cunsiderare fornidores e traballadores de aziendas collegadas. Pirotto, connotu a is prus pro sa cuntierra televisiva cun s'ex ministru leghista Roberto Castelli, at agiuntu chi «is tempos de sa burocratzia non sunt is matessi de is chi giuant a is operajos» e chi «tocat de si dare cuidadu pro nche concruire s'iter in intro de su mese de nadale». -Deretos Repubblica.it Eris est torradu Nìbali. Sa tàtica fiat pagu, ma su coro fiat mannu a beru. A pustis de unu jeunu longu in contu de vitòrias, de milli dificultades a agatare sa cunditzione giusta pro nch'agrucare sa prus tosta de sas garas a tapas, torrat a bìnchere in una fratzione alpina. E in pare cun issu torrat fintzas su tziclismu chi agradat a sa gente. -Col de la Croix de Fer su nùmene de sa trempa foras de categoria e de sentidu, in ue petzi sos òmines prus atrividos e prus dotados ant pòdidu iscrìere s'istòria de su tziclismu. Est mòvidu a s'atacu in su matessi puntu in ue, in su 1948, Gino Bàrtali , artziende·si subra de sos pedales, in un'istrada fata de giarra e de licucu, aiat postu in avolotu sa gente chi fiat sighende sa gara sètzida in costas de monte e ressignada a unu passu lentu e infadosu. Gasi comente a Gino, finas Vincenzo at iscaladu su raportu prus tostu e pesende·si ritzu at atacadu su dillu subra de sos pedales. Lu faghet pròpiu in su momentu chi sa "màllia groga" Froome teniat problemas mecànicos e non bi reventiat a insertare su raportu giustu pro afrontare sa trempa. Froome s'est arrennegadu e nche l'at iscutu faeddos pagu galanos, in su postale a pustis de sa gara. "Faeddos chi non si podent repìtere" nât Nìbali. -E custu est su chi l'at ingiurgiadu imbetzes in cunferèntzia imprenta, pagos minutos a pustis dae s'arrivu, suta s'impuntza de sos giornalistas chi pariant interessados prus a su tiristratza verbale chi no a sos fatores tècnicos de sa gara: -"L'apo petzi naradu su chi pensaia de issu. Tenia unu problema cun su càmbiu e issu teniat totu sa trempa, belle dòighi chilòmetros, pro pòdere atacare e imbetzes l'at fatu pròpiu in cussu momentu. No est istadu isportivu pro nudda, mi dispraghet!" -Nìbali si nch'at postu in butzaca sa vitòria in una die curiosa a beru. Castiende su filmadu in ue Froome at acusadu sos dannos a su càmbiu si nche bidet un'òmine antzianu, pili canudu, forsis unu tifosu de Nìbali chi, currende a pee in fatu de Froome e ghetende·si su parmu de sa manu manca a banda de intro de su cuidale deretu, l'at fatu unu saludu de bonu proe. - -  Sa Gaddura sighit a brusiare che pàgia sica, e in prus, sos bentos e sas temperaduras caentes no agiuant su traballu de forestale e voluntàrios. Custa borta a si cunfrontare cun sas framas est tocadu a sa comuna de Palau, in ue sos operadores ant traballadu dae sas 22:00 de eris pro nche istudare unu fogu chi, comente a su sòlitu, paret chi siat de orìgine dolosa. A banda de mangianu, a sas 4:00, s'est torradu a allùere acostiende·si semper de prus a unu campègiu e faghende assustare sos istràngios. Difatis su fogu est cròmpidu a 50 metros dae sa làcana de s'istrutura, brusiende mesu ètaru de mantza mediterrànea. - - - - - - - - - - -Totu paret prontu pro sa partida de amichèvole de custu sero a sas 20:45 intre Casteddu e Real Zaragoza. Sos ispanniolos sunt giai dae duos annos in sa segunda divisione e custu chi at a cumintzare at a èssere su de tres, duncas amus a pòdere bìdere una partida bastante echilibrada. Sa de oe est sa prima essida de custu istiu in su Sant'Elia, chi at a èssere totu a disponimentu de sos tifosos, francu sa curva sud galu tancada.  - - - - -Is sindacados Feneal-Uil, Filca-Cisl e Fillea-Cgil sunt oriolados pro su tempus benidore de is 3mìgia dipendentes italianos. A s'àtera ala sa famìllia Pesenti narat chi «contat s'isvilupu». Ma a banda de custos meledos sa noa est chi Italcementi at tzèdidu su 45% de is atziones a su grupu tedescu Heidelberg (operatzione de 1,6 milliardos de èuros). -Imoe su grupu est su primu a livellu mundiale in su setore de is agregados, su segundu pro su chi pertocat su tzimentu e su de tres in contu de carche-istrutzu. Custa tzessione benit a segus de sa fusione intre àteros duos gigantes de su cumpartu, su grupu isvìtzeru Holcim e su frantzesu Lafarge.  -Una mustra de sa tendèntzia de su capitalismu in custu cuntestu de crisi chi nch'est a tesu meda dae su «piticu est galanu» teorizadu dae unos cantos economistas. In su 2014 HeidelbergCement at marcadu 12,6 milliardos de ricavos cun belle 45mìgia dipendentes in prus de 40 paisos. Su valore suo est de belle 14 milliardos in sa Bursa de Francuforte.  -Is cuotatziones de Italcementi, imbetzes, nche colant, cun custa operatzione, dae 2,3 a 3 milliardos. Italcementi est presente in Sardigna cun s'istabilimentu de Samatzai e cun su tzentru de distributzione de Codronzanu. -  S’ortu sinèrgicu (dae su gregu synérghein, traballare paris, collaborare) est un'ortu che a totu sos àteros in ue podimus coltivare cale si siat cosa, ma in ue non si marrat e non si arat su terrinu, in ue non s'impreat ledàmene e galu prus pagu contzime chìmicu. E su resurtadu est che pare a cale si siat ortu naturale. S'idea primàrgia l'at àpida Masanobu Fukuoka, unu microbiòlogu giaponesu, chi in sos annos '30 aiat intuidu chi su dannu prus mannu chi li podimus infèrrere a su terrinu nch'est totu pròpiu in sa tècnica de s'aradura, mescamente cussa moderna fata cun mezos mecànicos potentes sena mesura. -Arende su terrinu non trubulamus petzi sa terra in sesi, ma fintzas e mesches s'echilìbriu biològicu chi s'ingendrat, cun su tempus, intre sos fundos e su terrinu matessi. Echilìbriu chi est responsàbile de sa fertilidade e duncas de su rendimentu. S'intuitzione de Fukuoka est mòvida pròpiu abbaidende su fatu chi sa natura est a tretu, si est lassada a sa sola, de produire bundàntzia e variedade manna de frùtora sena menguare sa fertilidade de su terrinu. -Petzi cando s'òmine si ponet a la coltivare, si creat sa mèngua progressiva de sas sustàntzias indispensàbiles e custu rendet obligatòria sa contzimadura o "fertilidade esterna". L'ischimus totus chi sa terra est fèrtile, rica de "humus", sa mestura de terra e matèria orgànica chi est de-cumponende·si, fata dae batèrios a milliones e dae bobborrotis, mermeddos o mitzetos (dae su gregu mýkēs-ētos, antunna/tuntunnu) de cada genia.  -Cando sa terra l'aramus, imbetzes si nche l'intrat a intro una cantidade ispropositada de ossìgenu chi ochiet totu sos organismos chi bi sunt pitzu pitzu, gasi cumpromitende sa fertilidade naturale. Est su binòmiu fundu-terrinu chi ingendrat sa fertilidade, sena bisòngiu de àteros interventos. In pagos faeddos si tratat de bi revèntere a coltivare sena istorbare s'atzione de sa natura.  -Como sa tècnica pro ammaniare un'ortu sinèrgicu est cumplessa meda, bi diat chèrrere una monografia pro l'acrarire, ma movende dae sos printzìpios elencados inoghe in subra si diat pòdere cumintzare fintzas petzi a mudare idea in contu de coltivatziones, impuntzende fintzas s'Unione Europea chi , a dolu mannu, in contu de agricultura e de allevamentos est sighende sa trata capitalista de sa "cosa meda" e "bella meda" a discàpitu de sa calidade nutritiva e de sa salude umana chi imbetzes sunt semper prus trascuradas. -Gasi siat! Sa Corte de Cassatzione at dadu legitimidade a sa Comuna de Livorno chi, in su 2010, tràmite s'ufìtziu Tributos suo, aiat mandadu a sas iscolas paritàrias una cartella esatoriale pro collire s'Ici dae su 2004 a su 2009. Sa contrariedade de sos istitutos si fiat afortiada gràtzias a sos primos duos grados de giudìtziu chi no aiant dadu resone a s'amministratzione. Ma pro sa Cassatzione, a dae chi sas famìllias de sos dischentes pagant, s'iscola paritària figurat che a una atividade cummertziale. -Est a pagare, como: sos istitutos Santo Spirito e Immacolata devent torrare a sa Comuna livornesa 422.178 èuros. Pro su segretàriu generale de sa Cunferèntzia episcopale italiana (sa Cei), mussegnore Nunzio Galantino, «est una detzisione perigulosa e ideològica» ca nat-chi andat contra a sa libertade de sèberu in pitzu de s'educatzione iscolàstica.  -Pro su ministru de s'Istrutzione pùblica, Stefania Giannini, «b'at ite meledare». Sa cuntierra intre iscola pùblica e privada andat a dae in antis dae cando, pro mèdiu de su ministru Berlinguer in su 1999, sa paridade iscolàstica at permìtidu de inghiriare sos inditos de s'artìculu 33 de sa Costitutzione (chi faeddat de libertade de insegnamentu ma «sena òneres pro s'Istadu»). -Pagu prus o mancu chimbanta sunt sos ètaros de padente chi si sunt pesados in fumu in sa localidade Corallina, trintaghimbe in Santu Tiadoru. A chentinas fiant sos turistas chi nch'ant evacuadu dae sas marinas, chi nch'ant istesiadu dae su villàgiu "La Corallina" e dae s'albergo "Ollastu". Est su bilantzu tristu de sa die de eris, in su nord-est de Sardigna. -Die de fogu, de fumu e, che a semper in istade, a manu tenta cun su maestrale, de terrore. Paret chi siat mòvidu dae s'oru de su caminu, in logu a ue chie si siat nche podet cròmpere cun fatzilidade e pro custu sos investigadores non nch'escludent chi potzat èssere de orìgine dolosa. In Terranoa su fogu paret chi siat mòvidu a curtzu de su villàgiu "Le Vele", su matessi logu dae ue fiat mòvidu bator annos a oe e cun su matessi ìmpetu de bisestru. -  Intro de note sunt crèschidos sos bombardamentos contra a sas bases de su Pkk (Partidu de sos Traballadores de su Kurdistan) in su nord de s'Iraq, a òpera de s'aeronàutica turca. S'ofensiva est andende dae in antis belle una chida, a pustis de su degòlliu de Suruc, cando unu pitzocu de s'Is (a su chi narant sas fontes turcas) s'est fatu esplòdere ochiende prus de 30 pessones (mescamente curdos). -Subra de sa chistione, su pàrrere de su Pkk imbetzes fiat diferente e cumparit in s'acusa a su guvernu turcu de àere disinnadu s'atentadu in pare cun s'Is, e duncas, a pustis de tres dies, su Partidu de sos Traballadores de su Kurdistan at revengadu sa morte de duos politziotos turcos.  -Dae cussu momentu Èrdogan at seberadu s'interventu armadu contra a s'istadu islàmicu, ma in s'ìnteri fintzas contra a sos curdos. Atacos chi sunt indiritzados mescamente contra a custos ùrtimos, impinnados gasi etotu in sa batalla contra a su Califadu.  -In cada manera, custas fainas ant fatu pensare chi in sa prioridade de Ànkara b'esseret s'indebilitamentu de sas fortzas de opositzione polìticas de su Pkk. Faina chi su guvernu at negadu. -  Wikipedia Nch'at coladu 35 annos dae cando is lantzitas de su relògiu de s'istatzione de Bologna sunt firmas a is 10.25 de mangianu. In is pàginas de s'istòria italiana, su de su 2 de austu de su 1980 sighit a rapresentare s'acadessimentu terrorìsticu prus grae de su segundu perìodu postbèllicu: «Non tèngio paràulas – aiat naradu su presidente de sa Repùblica de tando, Sandro Pertini – semus cara a sa faina prus criminale acadèssida in Itàlia». -A su matessi tempus custu degòlliu (cun 85 mortos e prus de 200 feridos) sighit a abarrare impunidu. Ddoe at una beridade chi is bolognesos e is democràticos connoschent, ma galu no ddoe at una beridade giuditziària chi reconnoscat is mandantes, intre fàulas e depistàgios. Che a cada 2 de austu sa Bologna antifascista s'est imbènnida in pratza pro no ismentigare e pro pedire giustìtzia. Su presidente atuale de sa Repùblica, Sergio Mattarella, at naradu tràmite unu telegramma, chi «is vìtimas innotzentes sunt oramai parte de sa memòria natzionale». Ma ddoe at àpidu chie – comente a Paolo Bolognesi de s'assòtziu de is familiares de is vìtimas - at pronuntziadu paràulas graes contra a unu istadu «chi in custos 35annos nos aiat dèvidu amparare». Bolognesi, chi est finamentas unu parlamentare de su Pd, at agiuntu chi «sa lege chi introduit su reatu penale de depistàgiu nch'est in intro de unu calàsciu nointames is apellos nostros pro chi bèngiat aprovada». Custa chistione at ingendradu sa polèmica intre su Pd e su M5S: pro Alessandro Di Battista, parlamentare pentisteddadu, «su retau de depistàgiu no est una prioridade de custu guvernu». -Tel Aviv. Sunt a su nessi bator sos mìssiles chi nche sunt rutos oe in su nord de Israele a làcana cun su Lìbanu. Sa noa est de s'esèrtzitu israelianu. A totu sos chi istant in sa zona interessada lis ant dadu s'òrdine de non si mòvere dae domo. Sos bator mìssiles sunt mòvidos dae sa Sìria, cunforma a su chi at decraradu su responsàbile militare de s'imprenta. Duos nche sunt rutos subra sos montes de su Golan e sos àteros in sa Galilea Arta. Sa zona dae ue sunt mòvidos est Quneitra, un'àrea controllada dae s'esèrtzitu de Assad e in ue, a su chi nânt sos mèdios de informatzione, sunt ativos sos Hezbollah. Peruna noa galu, pro su chi pertocat fertos o mortos. -S'ùrtima amichevole de s'istiu est acabada cun una pèrdida pro su Casteddu chi, però, at cunfirmadu sas impressiones bonas de s'iscuadra. Màssimo Rastelli at fatu pasare sos chi ant giogadu domìniga contra a su Tràpani in Coppa Itàlia e at impreadu giogadores friscos. Duncas un'iscuadra rinnovada belle de su totus. -Sa partida si deviat giogare in su Hoheluft, ma su tempus malu non l'at permìtidu, a su puntu chi s'eventu nch'est istadu frantu a su campu de allenamentu a giannas serradas. -A su de 25 minutos su Casteddu marcat sa rete cun Farias chi nde collit unu passàgiu modde de Barreca e cun pretzisione nche la ponet in dae segus de su portieri. -Su primu tempus nch'acabbat cun su Casteddu chi cumandat pro una rete a zeru, ma in su segundu tempus sa mùsica càmbiat. -A su de 53 minutos s'Amburgo parègiat cun Kacar,intradu dae pagu e a su de 57 minutos colat a in antis cun Muller chi retzit su passàgiu dae Olic e cun un'iscadriada nche la ghetat a intro. -Sos tedescos sighint a fàghere su giogu, ma est su Casteddu a si acurtziare a su parègiu gràtzias a unu bellu tiru de Barella chi ponet pensamentos a Hirzer. -Colat pagu tempus e a su minutu 73 arribat sa de tres marcaduras. S'autore est torra Kacar chi, cun sa conca, indiritzat sa botza a intro de sa porta defensada dae Cragno. A pustis de duos minutos Stieber serrat sos giogos in su 4-1 pro sos tedescos. -Formatziones: -Amburgo: Drobny (46’ Hirzer), Ostrzolek (46’ Kacar), Spahic (46’ Reis), Jung (70' Arslan), Sakai, Ekdal (70' Stieber), Diaz (70' Gonaida), Muller (70' Rudnevs), Holtby, Lasoggia (46’ Schipplock), Olic (70' Marcos) -- In panchina: Diekmeier -- Allenadore: Labbadia. -Casteddu: Cragno, Pisacane, Benedetti, Del Fabro, Barreca, Donsah (51' Melchiorri), Fossati, Munari (70' Dessena), Barella (80’ Joao Pedro), Farias, Giannetti --In panchina: Colombo, Storari, Di Gennaro, Balzano, Capuano, Sau, Murru, Deiola --Allenadore: Rastelli. -Marcaduras: 25' Farias, 53' Kacar, 57' Muller, 73’ Kacar, 75’ Stieber. -Reuters -Eris un'òmine cun unu Kalashnikov at isparadu in unu trenu cun 550 pessones chi fiat tzuchende cara a sa capitale frantzesa. Sa sorte at chertu chi in su matessi vagone b'aeret duos militares americanos in litzèntzia, chi sunt renèssidos a intervènnere resurtende a nche lu blocare, in antis chi fagheret degòlliu. -S'òmine, unu pitzocu de 26 annos, fiat biagende issu puru cara a Parigi cando, in gosi, nch'at bogadu s'arma e at cumintzadu a isparare a s'isfaddida. A sa prima ogriada calicunu at pensadu chi su fusile esseret unu giogu, ma a sos tzocos e a sos bidros chi fiant falende·si in chisina, totus si sunt pesados a boghes e ant chircadu de si pòdere amparare. Deretu sunt intervènnidos sos duos militares chi l'ant trobeidu in terra. -Sunt istados 15 segundos de timòria pro totus, ca bi podiat mòrrere unu muntone de gente, imbetzes b'at petzi duos fertos. A pustis, su trenu s'est firmadu in Arras, in ue sa politzia at arrestadu su malintentzionadu; l'ant compidadu e ant bidu chi giughiat un'àtera pistola automàtica cuada. In su mentres ant sucursu sos fertos e sa Rughe Ruja at donadu s'abba a sos passigeris assuconados. -Chenàbura colada, in su bidditzolu de Nabi Saleh (Tzisgiordània), ant arrestadu a Vittorio Fera, 31enne ativista italianu de s'International Solidarity Movement (sa matessi Ong de Vittorio Arrigoni). Fera, paris cun àteros, aiat leadu parte a una protesta contra a s'espansione de is colònias israelianas. -Nudda de nou (ca in Nabi Saleh protestant cada chenàbura dae su 2009, semper cun sa matessi motivatzione), francu duos episòdios. In su primu essit a campu totu s'aggressividade de unu sordadu israelianu contra a unu pitzinnu de 12 annos cun su bratzu ingessadu. Càstia su vìdeu. -Sa segunda est sa chi pertocat s'ativista italianu, arrestadu cando fiat filmende s'atzione de su sordadu (e sa reatzione òvia de fèminas e pitzinnos palestinesos in cherta de nche liberare su pitzinnu a mossos e ràfias). -Sa versione de s'esèrtzitu de Tel Aviv est chi Fera fiat iscudende pedras contra a is sordados. Est noa de oe chi Fera est torra lìberu (gràtzias a una cautzione), ma is indàgines ant a sighire finas a s'8 de cabudanni -© ANSA/EPA Semper prus grae, semper prus tràgicu su bulletinu de morte chi pertocat sos disterrados in chirca de mègius sorte. Unu contadore chi a dolu mannu no atzinnat a si firmare. Oe sas vìtimas sunt una chimbantina, pagu prus o mancu. Òmines e fèminas chi fiant chirchende de si nche frànghere in Europa fuende·si dae su disacatu in logu issoro. Custa bia nche fiant in intro de unu càmiu abbandonadu in s'autostrada A4, in Àustria. -Forsis a su tzaferru l'est mancadu su coràgiu pro nche cumpletare s'atzione mancari timende s'arrestu. A lu bìdere pariat un'autocarru isotèrmicu che a medas, de sos chi si costumat a impreare pro sa mertze deperìbile e nemos diat àere immaginadu mai chi in intro nch'aeret òmines. -Misereddos chirchende un'àtera ocasione, forsis un àtera vida. In aterue. Lis est mancada s'àera, issipidos comente fiant. Lis at fartadu s'alenu pro nche barigare sos pagos chilòmetros chi mancaiant pro nche cròmpere a logu seguru. Una vida sena ispera e una morte orrorosa, sena apellu. Su ministru de s'internu austrìacu Johanna Mikl-Leitner, in cunferèntzia imprenta, at sollitzitadu s'Unione europea pro nch'ammaniare cantu prus in presse unos cantos tzentros a ue pòdere collire sos chi si sunt sarvados in antis de nche los tramudare, partzende·los in cadaunu de sos 28 Istados membros. -Gentiloni at dadu a intèndere dae Vienna, pròpiu sa die de su summit in contu de immigratzione, chi como «non sunt petzi sa Grètzia e s'Itàlia sas natziones prus tocadas dae sa disaura, ma a dolu mannu est totu s'Europa e nch'est cròmpidu su momentu chi cadaunu si pighet sas responsabilidades suas e chi s'ativet pro nch'istransire sos arriscos de morte, garantende asilu e agiudos in totue» P { margin-bottom: 0.21cm; }» P { margin-bottom: 0.21cm;.  -Chi sa sua siat una promissa imbelada pro nch'abrogare, in Itàlia, sa Lege 189? Semper a cando fintzas Angela Merkel, dae Vienna etotu, s'est dimustrada isporada pronuntziende paràulas de granitu:  P { margin-bottom: 0.21cm; }A:link { }«M'auno a su dolore e chèrgio fintzas agiùnghere, oe chi semus inoghe tratende unu de sos temas prus dìligos de semper, chi est una birgòngia" -at aboghinadu in sos micròfonos de sa cunferèntzia- "chi cara a custu disacatu bìblicu b'apat gente che a sos chi eris ant atacadu  e destruidu su tzentru de sos disterrados in Heidenau, a curtzu a Dresda. So isporada, umiliada e cundenno custa atzione cun totu sas fortzas chi tèngio in corpus». - deretos Ansa Sighit sa pelea de is minadores de sa S&B Industrial Minerals de S'Ulumedu. Eris a banda de mangianu, is operajos ant torradu a mustrare s'arrennegu issoro, cara a s'intrada de sa mina, impedende a is dipendentes de s'azienda de manutentzione de comintzare su traballu. -Su dramma de is minadores est connotu dae su beranu coladu, ma dae su 10 de argiolas (noa essida a campu pagas dies a oe compidende is pagas) ddoe at àpidu una suspensione dae su traballu. Imoe is 35 minadores sunt isetende chi su ministeru cumpetente si pronùntziet in pitzu de sa cassa integratzione istraordinària pro is concruos de s'ativitade. Is dipendentes arreados cara a s'intrada deviant fàghere traballos pro pònnere in seguresa su giassu suterràneu, is mezos e is impiantos de estratzione. «Custos fiant traballos chia faghìamus nois», ant naradu is operajos de sa S&B. -Mèrcuris coladu, su 19 de austu, Vitòriu Brumotti su campione famadu in totu su mundu pro sos giogos de arriscu in bitzicleta, si nch'est agatadu in una briga a pùngios e a carches. Como, in pare cun su babbu, nch'est ricoveradu in s'ospidale Santu Martinu de Gènova. Istende a su chi at decraradu issu a sos giornales paret chi non b'apat ne agredidos ne agressores, ma petzi sete pessones denuntziadas a sas autoridades. Paret chi siat una cosa nàschida cun s'ìmpetu de su momentu. -Comente a onni chertu sas resones non sunt mai a una banda ebbia. A su chi at decraradu issu etotu, su mangianu fiant essidos in pare cun su babbu e un'àteru amigu pro si fàghere unos cantos chilòmetros de allenamentu in bitzicleta. Fiant in sa provintziale chi dae Toirano nche giughet a Bardineto in provìntzia de Savona. Un'àteru amigu issoro, cun sa màchina, fiat sighende·los dae acurtzu pro chistiones de seguresa, ca su caminu in cue est istrintu meda. Totu in unu nât chi b'at cròmpidu dae palas una màchina cun tres pessones in intro e at cumintzadu a tzocare sa trumba cun insistèntzia.  -A pustis de nch'àere coladu sa màchina issoro- sighit Brumotti- su passigeri de dae in antis de s'àtera vetura nât chi nche lis at iscutu un'ampulla de abba contra a su parabretza. E dae cue est nàschidu totu. In antis faeddos, boghes, unas cantas ingiùrgias e a pustis sos corfos dae una banda e dae s'àtera. Brumotti nch'est essidu cun un'ogru pistu e una micro fratura de su pamentu oculare de dereta. In unu messàgiu difusu cun twitter at asseguradu sos sighidores suos (sunt milliones in totu su mundu), chi cantu prus in antis at a torrare subra a sa sedda de su mezu suo istimadu. -E unu praghere lis at pedidu, sende chi sos chi nche fiant in s'àtera màchina, sos contra, fiant albanesos: "Bos invito a non pònnere perunu cummentu ratzista e a no impuntzare a s'òdiu contra a sos istràngios. Sunt cosas chi podent capitare a chie si siat e tocat a si las giùghere cun dignidade reconnoschende cadaunu sas responsabilidades suas". -S'atleta lìgure est connotu meda in Sardigna in ue unos cantos annos a oe, in su 2010, aiat istabilidu unu primadu mondiale, brinchende a 168 metros de artària subra de su livellu de su mare. In echilìbriu in su matessi puntu, at brincadu deghennoe bortas cun sa roda de palas de sa bitzicleta subra de su cùcuru de sa perda longa de Goloritzè (Punta Caroddi) in sa Comuna de Baunei. Localidade famada in totu su mundu e patrimòniu naturale de s'Unesco. -Finas ocannu Brumotti in su mese de trìulas, aiat seberadu a Gonone, in sa costa orientale, pro si nche colare carchi die de disaogu. A sanaret in presse. -Fiat bastadu a leare parte a unu cale si siat Consìgiu comunale cunvocadu in is dies coladas pro aprovare su bilàntziu de previsione 2015 (chi, difatis, iscadiat su 30 de trìulas). Cada amministratzione, a sa segura, at presentadu una relatzione acumpangiadora mentovende is mènguas. Est oramai unu rituale. Ma ddoe at chertu una cunferèntzia de imprenta de s'Anci Sardegna (s'assòtziu de is Comunas sardas) pro presentare unos cantos datos cumplessivos: s'istadu nde bogat 45 milliones de èuros, s'ammistratzione regionle àteros 15. A intèndere su presidente de s'assòtziu Pier Sandro Scano «amus reduidu a su mìnimu indispensàbile is servìtzios pro is tzitadinos». -Colados in su sedatzu unos cantos acadessimentos: a comintzare dae su dinare de mancu in contu de Imu agrìcula (dae Roma) e dae sa negatzione de s'iscontu de s'Irap (dae Casteddu). -De prus, segundu Giuseppe Casti, presidente de su Consìgiu de is autonomias locales, ddoe at su perìgulu chi sa Regione non renessat a trasferire a is Comunas s'ùrtimu 5% de su Fundu ùnicu, ca nât chi non ddoe at resursas. Nche semus in is 25 milliones e pro Salvatore Sanna (assòtziu Entes locales de Europa) ddoe at sceti una resone: «Sa Giunta est istada dèbile meda in sa vertèntzia intradas cara a s'istadu». -Comunas minores «a bàtima» pro Rodolfo Cancedda, boghe de s’Assòtziu Entes locales chi at ammentadu, pro su chi pertocat s'aumentu de sa tassatzione locale, is datos presentados dae sa Corte de is contos: dae is 628 èuros pro càpite in is biddas chi no arribant a is 2mìgia abitantes. -Non sunt andadas a gèniu, in fines, is paràulas de su primu ministru Matteo Renzi («Is amministradores devent traballare de prus»). Mancu male chi fiat sìndigu e chi in su guvernu suo ddoe at gente chi benit dae s'Anci, comente a Graziano Delrio. -Imoe nât chi ddoe at a àere batalla. Ma sa pregonta nch'essit sola sola: is sìndigos de su Pd (e non sunt pagos) ant a gherrare contra a su partidu issoro chi guvernat in Roma e in Casteddu? -buzzkenya.com -Ischimus chi su mundu est tundu, ma est prenu de bicos e de cugiones. E s'òmine a dolu mannu, dae cando nch'at cumpresu s'importu de su dinare e de sa richesa, los at chircados e isfrutados belle totus. E in pare cun su logu, in contu de isfrutamentu, nche colaiant finas sos chi b'istaiant. Comente in sa Repùblica democràtica de su Congo, pro nàrrere, logu ricu de carvone minerale e de sa genia allotròpica sua prus pretziosa: su diamante. -Pedrigheddas chi sunt servidas semper a pònnere s'òmine contra a sos frades suos. Gherras orrorosas tzelebradas a ghisa de ritu divinu, colende subra a totu e a totus, mescamente a gente indifesa e lassende in ue colaiat petzi morte, terrore, maladias e povertade. Sas minas sunt destinadas a si nch'esaurire in presse e duncas sunt medas, tropu finas, sas chi in sos sèculos ant abertu pro nche pòdere collire su tantu bastante a ingendrare richesa. Lassende su logu disestradu cun golleis e gorropos artifitziales ispantosos. Oe in sos cugiones abbandonados sunt contivigende un'àtera genia de richesa, un'aina chi servit semper a pònnere òmines contra a òmines: s'annestru militare de sos pipios. -Paret chi s'annestru siat òpera de s'Alleàntzia islamista de sas fortzas democràticas (Adf). Unu grustu eversivu ugandesu, in su tempus coladu finantziadu dae Khartoum, chi pròpiu in cue, in su ex Zaire, nch'at ammaniadu una base operativa. Segundu sa testimonia de unos cantos disterrados congolesos in Bundibugyo (Uganda), in pare cun sos de s'Adf, bi diat àere unos cantos militzianos chi faeddant s'àrabu e chi atzinnant a s'sipissu a Al Shabab, cunsideradu unu terrorista de livellu internatzionale. Sa denùntzia orìginat dae una chirca chi ant fatu sos pìscamos de sa provìntzia de Bukavo e chi ant ammaniadu un’incartamentu cun fotografias e testimonias. «In sos primos ses meses de su 2015 -si leghet in su documentu- sos militzianos jihadistas ant massacradu a su nessi 400 tziviles». A coa de su mese de maju sos pìscamos ant dadu duncas s'allarme a totu su mundu, dende a ischire chi «b'aiat unu bobboi mannu suspesu in àeras subra de su Congo orientale» e chi si nche diat èssere illieradu cantu prus in presse, «ingendrende àteros mostros: Genotzìdiu, Integralismu jihadista e unu Protzessu de balcanizatzione». -Sa noa l'at divulgada Maria Lozano, vitze diretore internatzionale de sas comunicatziones pro sa fundatzione pontifìtzia "Agiudu a sa Crèsia chi sufrit" (Acs). Lozano at acraridu chi «su bonu de sos pipios, intre sos noe e sos bìndighi annos, sunt òrfanos o puru dados in afidu a sos fundamentalistas dae sas famìlias matessi, cun su cumbinchimentu chi diant àere retzidu un'istrutzione in Europa, in Oriente mesanu o in Cànada». Semus chistionende imbetzes de su subramonte de Ruwenzori, unu de sos prus perigulosos de su mundu in contu de natura reverde, de padentes iscurigosos e feras de cada genia chi parent nàschidos pro nche costoire sos segretos prus viles e afrentosos. -Est cròmpida a su portu de Casteddu sa Siem Pilot, sa nae norvegesa cun 963 pròfugos (676 òmines, 218 fèminas e 69 minorennes) sarbados is dies coladas in su Canale de Sitzìlia. Su bonu de issos at a abarrare in tretos de Casteddu. Is àteros ant a èssere partzidos in is àteras tres provìntzias. -Contra a custu isbarcu s'at pesadu unas cantas boghes dae su mundu polìticu sardu. Marcello Orrù, eletu in Cussìgiu regionale cun su Psd'Az (mancari, nât chi, lu frecuentet prus pagu de is àteros) lis at naradu a Renzi e Alfano chi non trasformet sa Sardigna «in su tzentru de regorta de s'Europa». -Orrù at faeddadu de «mìgias de istràngios cun màndigu e allògiu in istruturas cun cada comodidade» e de «33 èuros sa die chi aiant pòdidu cuntentare is cuntzitadinos nostros». Su coordinadore regionale de Fratelli d'Italia Sarvadore Deidda at imbetzes invitadu is sìndigos a si «rebellare contra a s'invasione» invochende «un'interventu militare in Lìbia pro firmare is isbarcos». -In contu de invasione sa Stampa at publicadu, duas dies a oe, unu pàrrere de Alessandro Bechini, diretore de Oxfam: «Ocannu, dae su primu de ghennàrgiu a su 15 de austu, ddoe at isbarcadu pagu prus o mancu 103mìgia pessones (su 0,17% de sa populatzione italiana), unos milli de mancu cunforma a su matessi perìodu de su 2014» -  Wikimedia Su Presidente cubanu, ca a li nàrrere "ex" est a lu minispretziare, su 13 de austu, sa die chi nch'est cròmpidu a sos 89, in una nota chi at publicadu in "Granma" s'òrganu ufitziale de su partidu comunista, at reclamadu esigende·los, "[...]cuantiosos millones de dólares[...]" paritzos milliones de dòllaros, dae sos Istados unidos a tìtulu de rifata -si leghet in sa nota- pro totu sas polìticas chi sos americanos ant adotadu a dannu de sa natzione cubana. A testimonia chi s'òmine b'est galu e chi non nch'at pèrdidu s'atza sua fintzas si non tenet prus sas rèdinas de su cumandu, s'at seberadu, pro publicare, pròpiu sa vigìlia de sa die chi su segretàriu de istadu americanu, John Kerry diat àere inauguradu su palatzu diplomàticu in San Cristóbal de La Habana. -Antonio Sorge est professore assistente agiuntu in su dipartimentu de antropologia de sa “York University” in Toronto (Cànada). Espertu de Sitzìlia e de Sardigna, at publicadu, in su mese de làmpadas de ocannu,"Legacies of Violence. History, Society, and the State in Sardinia",  unu libru chi pertocat dae a curtzu sa sotziedade nostra. Dae sa presentatzione de su libru, fata dae s’autore matessi,  -«sos abitantes de unu gollei famadu in Sardigna decrarant cun altivesa un'istòria longa de resistèntzia a s'autoridade esterna a sa comunidade. In medas tzèlebrant sa cunvintzione chi "mancu s'Imperu Romanu nche fiat arribadu a tantu". Siat comente si siat, a coa de su de deghennoe sèculos, su guvernu italianu at abrandadu, patzificadu e integradu sos distritos montanos de s'ìsula cun s'Istadu italianu, a s'ispissu impreende sa fortza». In custu libru Sorge esàminat sa cumprensione de su tempus coladu e sos efetos chi un'istòria de violèntzia che a sa chi tratat at àpidu subra de una colletividade intrea. A bisu suo custu si podet acrarire istudiende su raportu intre sos pastores, chi - semper a bisu suo- tendent a rispetare petzi unu còdighe de onore connòschidu comente "balentia" chi sos pastores cunsìderant comente s'ùnicu intregu, s'ùnicu non corrotu dae sos valores de sa sotziedade italiana chi su guvernu nch'at chertu chistire cun sa fortza.  -Istùdiu etnogràficu basadu subra de sa pertzetzione de s'autore, subra de sos cumbinchimentos suos chi sunt su frutu, forsis bastante romanzadu e fantasiosu, de una cultura nàschida in aterue. -Sorge chistionat de sardos cun sos sardos chi diant pòdere lèghere custu libru. Chircat de nos dimustrare su chi semus, alleghende de nois in "tertza pessone", ma cun nois in dae in antis, sustenende chi b'apat una memòria sotziale in Sardigna chi sighit a plasmare su presente de sos golleis sardos. B'at unu passàgiu in ue s'autore esàminat su cuntzetu de "Balentia" e de Còdighes cumportamentales in generale, chi nos dat sa mesura giusta de ite, dae su "bìvidu" fitianu, nch'essit a foras e si presentat a ogros angenos. Ogros atentos, pro caridade e sistemados in una conca formada, istudiada e duncas, si presumit, culta siat dae su puntu de vista antropològicu, siat sotziològicu. Ma leghende intre rias si nche mirat sa positzione apriorìstica e precuntzeta de chie movet dae unu printzìpiu de presuntzione de connoschèntzia, cun ìndula presumida.  -Su nuscu est cussu istereotìpicu de su "mudregàrgiu reberde e perigulosu" chi nois matessi e a dolu mannu, nch'amus esportadu peri totu su mundu. Amus impuntzadu duncas, siat sos istudiosos siat sa gente comuna, a una visione folclòricu-romàntica chi est che a su colore murru. Istat bene cun cale si siat beste, cun cale si siat cara e in cada ocasione: nòdida o fitiana. Pro non pèrdere nudda de su chi s'autore cheret nàrrere, pro non cunditzionare a nemos in contu de sentidu o de ideologia, lu lasso in sa limba originale.  -Cadaunu s'at a fàghere s'idea sua leghende·si su libru chi meresset s'atentu, non petzi de su pòpulu o de su bìculu de Sardigna in ue Sorge nch'at cumpletadu su traballu de chirca, diat èssere Orgòsolo, ma mescamente de sos istudiosos nostros cuntemporàneos. Allego de Angioni, de Migheli, de Zurru e totu sos chi, cun su tema de sa "sardidade" sunt a trèulu dae meda mannu. Su passàgiu (dae su de tres capìtulos, "On Barbarism") est custu:  -«If the people of Barbagia were hostile to the state, and therefore conceptually barbarians, they were so by design and not simply because they were remnants of an earlier era, somehow bypassed by time or incapable of more "civilized" states of being». A cadaunu sas concrusiones suas. - -Is crònacas ligadas a s'immigratzione sighint a èssere presentes in is pàginas de is giornales, e non pro is traessadas mediterràneas ebbia. Ddoe at acadessimentos chi nos contant un'Europa chi torrat a artziare muros. Che a su chi sunt fraighende in Ungheria, in sa làcana cun sa Sèrbia, pro impedire a sirianos, pachistanos, afganos, eritreos e sòmalos de bi cròmpere. E ddoe nd'at àteros chi, ligados a is gasi naradas raighinas medievales de su continente, nos contant un'Europa chi sèberat is pròfugos cunforma a sa religione issoro (peus pro chie creet in su profeta isballiadu?). -S'Islovàchia, chi refudende is rechestas de Bruxelles at atzetadu sceti 200 sirianos de religione cristiana ca nât chi «no amus moscheas», est faghende iscola. Deretu Salvini, a pustis de àere propostu de nche pònnere is migrantes in is prataformas marinas de s'Eni, at cussìgiadu a Renzi de istòrchere is guvernantes de su paisu est europeu. Chissai chi non si pòngiat una màllia cun s'iscrita “Bratislava”. -Ma cussu istadu no est s'ùnicu a sighire custa àndala. Gasi etotu sunt faghende s'Irlanda e sa Polònia. -E custu sèberu est agiuadu peri dae unas cantas organizatziones. Una de custas est sa “Safe heaven” (paradisu seguru, Ndr) de su lord britànnicu George Weidenfeld, un'ebreu di 95 annos subravìvidu a s'olocaustu. S'organizatzione at a sustènnere economicamente is pròfugos cristianos in is primos 12-18 meses de permanèntzia in sa “Fortilesa Europa”. -Disacatu ambientale e gestione de refudos no autorizados e perigulosos pro s'atmosfera e sa falda acuìfera. Pro custos motivos tres dirigentes de sa Syndial de Portu Turre sunt indagados dae sa Procura de sa Repùblica de Tàtari. -In sa discàrriga abusiva de Minciaredda (serente a s'ex petrolchìmicu de sa tzitadina turritana) ddoe at essidu a pìgiu «metallos e cumponentes chìmicos, peri cantzerògenos, in cantidade superiore a is lìmites de lege». Su 31 de làmpadas coladu, is carabineris de su Nùcleu operativu ecològicu aiant esecutadu su secuestru de su “setore C” de s'àrea industriale: bator ètaros destinados a s'allogu de rusùgios derivados dae sa produtzione de àtzidu solfòricu. S'atividade de controllu de su Noe est mòvida a pustis de unu controllu de is agentes de su corpus forestale e e de vigilàntzia ambientale. - -   Bbc -Ant a dèvere colare tres annos in presone is giornalistas de Al Jazeera Peter Greste (australianu, cartabelladu ca nch'est in su paisu suo), Mohamed Fahmy (canadesu de ratza egitziana) e Baher Mohamed (egitzianu). Custa est sa sentèntzia de su tribunale chi, torrende·ddos a protzessare a pustis de un'annu, ddos at cundennados pro àere «difùndidu noas farsas» favorende is Frades musulmanos (organizatzione devènnida clandestina cun sa mudada de regime). Pro su giùighe Hassan Farid is tres òmines non fiant giornalistas registrados e nât chi traballaiant dae un'albergo de su Càiru sena peruna litzèntzia. Sa detzisione, mancu a ddu nàrrere, est cuntestada dae is collegas issoro. Pro Lyse Doucet, presente in sa corte durante sa letura de sa sentèntzia, is giornalistas egitzianos e istràngios, imbènnidos totus cantos in un'aposentu, ant retzidu male su giudìtziu. Cundenna manna dae sa diretzione de s'emitente àraba: «Galu un'àteru corfu a sa libertade de imprenta». «Assustadu, indignadu, arrennegadu», custas is paràulas de Greste de su contu Twitter suo. Shocked. Outraged. Angry. Upset. None of them convey how I feel right now. 3 yr sentences for @bahrooz, @MFFahmy11 and me is so wrong. — Peter Greste (@PeterGreste) August 29, 2015 -A pustis de una prima protesta ordingiada martis coladu, is famìlias in cumbata pro sa domo, paris cun unos cantos manifestantes solidales, si sunt torradas a oviare eris a merie cara a su Consìgiu comunale de Casteddu. Sa chistione est semper sa matessi: cuntrastare s'emergèntzia abitativa movende dae is distacos de s'abba chi ant interessadu is abitantes de is carreras de Cagna, Zucca e Flumentepido. -In su volantinu difùndidu in is dies in antis si podet lèghere chi is pessones e is nùcleos familiares «pro no abarrare sena una cobertura sunt obligados a ocupare e a bìvere una cunditzione de abusivismu». E chi «s'ùnica risposta a custa situatzione de emergèntzia est istada sa de is distacos».  -Pro is manifestantaes (ca nât chi «ddoe at domos medas sena gente e gente meda sena domos») est pretzisu a pònnere a disponimentu is allògios bòidos de sa tzitade e a atacare a nou s'abba pro totus is ocupantes finas a cando no ant a èssere tramudados. A pustis de s'istesiamentu postu in òpera dae sa politzia e de sa firmada de su tràficu in carrera de Roma su sìndigu Zedda at detzìdidu de imbènnere is manifestantes. Oe at a èssere fissada sa data pro un'addòbiu ufitziale intre is partes. -Wikimedia -Sos isbarcos de custas dies ant torra postu in pensamentu mesu Europa pro su chi pertocat sa gestione e sa partzimenta de sas cuotas. Difatis, sa chida colada, sos “biàgios de s'isperàntzia” in su Mediterràneu sunt aumentados a cajone de su tempus bonu e de sas cunditziones favorèvoles de su mare. Petzi eris e gianteris dae s'ala de sos Balcanos b'at intradu 8.000 pessones e àteras 4.000 dae sa banda de su canale de Sitzìlia. -Angela Merkel e Francois Hollande oe s'ant a imbènnere in Praga pro faeddare fintzas de sa gestione de sos pròfugos. Su Ministèriu de sos Èsteros de Parigi at naradu: “cherimus dare un'impèllida noa a su chi amus disinnadu de reghente e a prospetivas noas chi si sunt presentadas”. -Su continente tenet craru s'atinu chi est cara a s'emergèntzia de emigrantes prus manna de sos ùrtimos 50 annos. -  -Bator pessones sunt mortas e àteras vinti sunt fertas in su sud de s'istriscia de Gaza. L'at annuntziadu su su Ministèriu de sa Salude de Gaza, Ashraf al Qudra. S'esplosione, acuntèssida in Rafah, l'at causada unu mìssile israelianu betzu, impreadu in s'operatzione militare de s'istiu coladu, chi no aiat galu tzocadu. Una famìlia, agiuada dae àteros operajos, fiat liberende·si sa domo dae sas muredinas (macèrie) cando sa bomba est esplosa. -  deretos Ansa Eris, in sa tzitade portuale de Tianjin, una sèrie de esplosiones at abertu una note de inferru. Fiant sas 23.30 cando, in unu depòsitu de materiale chìmicu inframàbile, b'at mòvidu unu fogu chi si nch'est ispartu deretu causende duas esplosiones. -A su chi narant sas agentzias tzinesas, sos mortos seguros sunt 44, intre sos cales b'at fintzas 12 vìgiles de su fogu chi fiant intervènnidos pro nch'istudare sas framas. Fintzas a como sos ospidales ant retzidu dae sas 300 a sas 400 pessones e de custas, 32 sunt in cunditziones graes meda. -Tianjin est una tzitade cun pagu prus o mancu 15milliones de abitantes e est a 100 Km dae Pechinu. Paritzas pessones ant pensadu deretu a unu terremotu, a su puntu chi s'est trèmida fintzas sa terra. Paritzos bighinados de sa tzitade sunt abarrados sena currente elètrica, sos binàrios de sa metropolitana si sunt guastados e sa gente si nch'est fuida a sas carreras pro chircare de cumprèndere ite b'aiat capitende. -Su nùmeru de sos mortos in sas oras imbenientes at a pòdere crèschere. -Su mese de freàrgiu b'at essidu un'artìculu de importu in su Washington Post. Unu sondàgiu chi pertocat su mundu de sa letura e de sos letores. Movet dae una pregonta bastante elementare: sos nativos digitales, diant èssere sos chi sunt nàschidos cando su mundu fiat giai dominadu dae totu sas ainas tecnològicas de oe, (telefoneddos, tauleddas, portàtiles de cada genia), comente preferint a lèghere, in su pabiru o in sos mèdios digitales? Su chi nch'est essidu a campu contraighet cale si siat aspetativa. -Sos giòvanos preferint su pabiru, sos libros imprentados, sos giornales e sas rivistas ammaniados cun su mètodu prus antigu de su mundu. Li tirant a sas pàginas chi si ingrussant cun su tempus, a sas mantzas de cafè o de ògiu chi, finas sena lu chèrrere, nos nch'agatamus subra de sa coberta. Li tirant a sos messàgios iscritos a pinna, a sas glossas in costàgios, agiuntas prus pro comunicare chi non pro ammentare. -At a èssere nostalgia, ma b'at ite torrare alenu, b'at ite gosare si pensamus chi oe sas librerias sunt tanchende, sos editores sunt in suferèntzia e mescamente sas iscolas non bi reventint a mantènnere su passu cun s'evolutzione digitale de sos iscolanos. Evolutzione chi a dolu mannu non semper est sinònimu de crèschida. E pro cussu non b’at meda ite festare. -In tantu ca sos sondàgios, giai s’ischit, lassant su tempus comente l’ant connotu e a bias sunt fartosos pro non nàrrere tramperis. S’artìculu de su Post mentovat difatis una chirca fata in sas librerias universitàrias. Diat èssere comente a s’isetare una majoria de “Nono, non m’agradat!” intrende a logu de istàdiu, in die de domìniga a li pregontare a sa gente si est o mancu amantiosa de su fùbalu. -Su problema difatis est un’àteru e no est su sèberu intre pabiru o digitale, su problema mannu est intre lèghere o non lèghere, a dolu mannu. Fintzas in famìlia, pro nàrrere, si tendet semper de prus a chistionare de cosas cuncretas, de resones pràticas e econòmicas. Mamas e babbos semper prus oriolados pro orientare sos fìgios a sèberos seguros e chi rendant. Chi allegant de dinare chi mènguat o chi mancat, de traballu chi non s'agatat e duncas de iscolas e de libros chi non servint belle a nudda. A su nessi non servint pro nche barigare s'esistèntzia moderna.  -Su chi ispantat no est duncas su resurtadu o sa genia de custu sondàgiu. S’ispantu est chi oe, semper prus a s'ispissu, intendimus sos pitzinnos narende cosas che a custa: «Ma si a coa traballu non bi nd'at, tando ite sensu b’at a sighire a andare a iscola o a lèghere libros?» -Est unu pensamentu orrorosu chi nche destruit su cuntzetu matessi de cultura e de connoschèntzia, chi nche torrat a nudda su valore de su pensamentu pro li lassare su logu a s'atzione. In custu dùbiu nch’est totu sa chistione. Fintzas si paret ispresu dae su cuntestu de s'artìculu chi semus mentovende, finas si paret chi non tèngiat perunu ligàmene, su criu nch'est pròpiu inoghe e impuntzat a àteras pregontas de importu. Ite est s'atzione sena pensamentu? E s'essèntzia de s'òmine est destinada a isparèssere? Ca, siat craru, si no esistimus cun sa cussèntzia non bi semus mancu cun sa carena. -Èssere o merèssere de èssere, duncas? Dilemas chi mancu su mègius Amletu. -Wikimedia -In s'istadu meridionale de su Kerala, nch'est collocadu s'iscalu de Cochin, in Ìndia, in ue cada annu, bi colant prus de ses milliones de passigeris. No at a èssere su primu aeroportu chi at a montare sos pannellos in sos aèreos, ma est su primu chi at a funtzionare petzi cun energia solare. -B'at chertu 6 meses pro nch'aparitzare un'àrea de 18 ètaros cun pannellos foto-voltàicos e unu gastu de 10milliones de dòllaros; s'ispesa, in base a sos càrculos chi ant fatu, nche l'ant a recuperare in 5 annos. -S'impiantu l'ant presentadu sa chida colada e, cun 46mìgia pannellos, at a prodùere prus de 12Mw de currente (bastante pro 10mìgia domos), a manera chi s'aeroportu potzat èssere autònomu. In prus, s'energia sobrada, at a bènnere insertada in sa rete elètrica istatale. -S'initziativa est cumbeniosa meda, fintzas ca a balangiare est s'ambiente. Difatis, in 25 annos sas emissiones de anidride carbònica ant a minimare de 300mìgia tonnelladas, diat èssere comente a prantare tres milliones de àrbores. -  Est dae mèrcuris coladu chi sos vìgiles de su fogu sunt gherrende contra unu muru de framas chi oramai est foras de controllu. Su giassu prus fertu est Lower Lake, 11.500 ètaros fatos a chisina e una chimbantina intre domos e istruturas distrutas. -Sos nùmeros faghent a tìmere si pensamus chi petzi su 5% de custu inferru est bardiadu e b'at de si disisperare cunsiderende chi su fogu si nch'at papadu belle 8.000 ètaros in 5 oras sa note intre sàbadu e domìniga. Su guvernadore Jerry Brown at declaradu deretu s'istadu de emergèntzia: “sa sicagna chi durat oramai dae 4 annos e sas temperaduras caentes, ant trasformadu sa Califòrnia in una bomba a orologeria”. -In su mentres, sos fogos allutos in totu s'istadu sunt una bindighina, un'emergèntzia berdadera. -Deretos Beni comuni manciano URL imàgine A pustis de annos e annos de polèmicas chi non nche crompiant a nudda,sa Ras at istantziadu su dinare pro sas bonìficas in sa mina de Santu Miali, in Futei. In totu sunt barantabator milliones de èuros postos subra de sa mesa dae sa Regione (28 dae sa giunta Pìgliaru). Ma sa noa, mancari bona, no est custa. Sa noa est chi sos traballos de bonìfica sunt istados afidados, cun una pròroga a sa cunventzione iscadida (Cunventzione n. 15876/13 de su 8 de trìulas de su 2013), a sa sotziedade Igea (Delìbera de su 28 de trìulas de su 2015, n.38/20). E inoghe, fintzas sena lu chèrrere, bi naschet una sèrie de pregontas: Igea chi fiat in licuidatzione, galu ativa est? E mescamente ite gradu de atendibilidade tenet? Ite cheret nàrrere s’espressione “linee di attività”, mentovada duas bias in sa delìbera e posta ambas bortas intre vìrgulas?  At a èssere chi sas sotziedades “in house”, petzi a capitale pùblicu e domitziliadas in un’Ente pùblicu, in custu casu sa Regione, non faghet a las tocare? E chi tochet a intervènnere cun dinare pùblicu cada bia chi nche perdent sa rota, cunforma a chie b’at in su timone? Isetende rispostas istitutzionales, chirchemus de resùmere s’istòria sua. Istòria presa a funes contràrias cun s’istòria de sas minas in Sardigna. -Est nàschida in su 1986 cun unu sòtziu ùnicu, pròpiu sa Regione e cun s'iscopu de controllare s'atividade minerària in Sardigna. In antis suo e cun sos matessi còmpitos bi fiat s'Ente Mineràriu Sardu (Emsa) nàschidu in su 1968 a segus de sa mèngua in sos materiales estrativos e duncas fintzas cun còmpitos de vigilàntzia e de riprìstinu ambientale. A pustis de sa lege regionale n. 33/1998 chi nch'at cantzelladu s'Emsa ponende·la in licuidatzione, s'assessoradu cumpetente, su de s'indùstria nch'aiat individuadu s'Igea comente sostitutu. In su 1999 s'Igea nche collit a intro àteras sotziedades mineràrias chi nch'aiant acabbadu s'atividade issoro (Bariosarda S.p.A., Miniere Iglesiente S.p.A. e Piombo Zincifera Sarda S.p.A. e a pustis,  in su 200, sa Rimisa S.p.A., azienda minerària chi aiat traballadu in sa mina de Sos Enatos in Lùvula. Mina custa, cara meda a Juanne Frantziscu Pintore nda). In su mese de ghennàrgiu de su 2014 sa Regione at istituidu sa Arbam, un'agentzia regionale semper pro sa vigilàntzia e sas bonìficas de sas minas derrutas e abbandonadas. In su mese de maju de su matessi annu s'Igea est posta in licuidatzione (Delìbera de su 13 de maju de su 2014,n. 17/19). S’Igea est intrada duncas in una fase de sonnu programmadu, de coma farmacològicu ca non fiat prus a tretu de pòdere operare. Su 15 de trìulas de su 2014 ses traballadores de s'Igea si sunt presos a cadena cara a sa Regione pro protesta contra a sa serrada e pro reclamare sos istipèndios arretrados de 270 operajos. Su 27 de su mese de santandria, 30 fèminas ant ocupadu sa galleria de villa Marini in Monteponi, pedende non sos istipèndios ebbia, ma fintzas chi torrarent a cumintzare sas atividades de bonìfica cun unu pranu regionale nou e dislindadu. Su restu est istòria reghente. -S’opinione pùblica però impuntzat finas cun àteras pregontas. A ite sa Regione diat dèvere pagare cun dinare pùblicu, “furende·bi·nche·lu” a àteras atividades de crèschida, sos dannos cajonados dae sos privados? E de sa Sardinia gold mining famada, ite si nd'at costadu? De custa sotziedade, chi bantaiat comente presidente fintzas unu Presidente regionale(Ugo Cappellacci), non s'ischit prus nudda. Foras de unu nùmene tristu e iscurigosu nessi cantu a sos dannos chi at fatu, siat econòmicos, siat ambientales, non b’abarrat àteru. A at a pagare? Frantziscu Pìgliaru in unu vìdeu publicadu in su situ de sa Ras nos est partu animosu e nos at asseguradu chi sa Regione at a ricùrrere a sa Lege. Como - e nch’arribamus a sa pregonta finale - cun totu sas connessiones e sos lìmites chi pertocant unu sistema democràticu cun partzidura de sos poderios che a su nostru, in Sardigna sa Lege no est issu? -O cosa in caminu nos nch'amus pèrdidu? - -Cun is dimissiones de su primu ministru Alexis Tsipras, a pustis de sceti sete meses de guvernu, sa Grètzia si preparat a eletziones noas. Posta a banda, duncas, s'ipòtesi de sa fidùtzia de pedire a su Parlamentu. Est possìbile chi si votet su 20 de cabudanni. -De custa manera Tsipras diat chèrrere isfrutare sa popularidade chi galu pensat de mantènnere e chi paret tzertificada dae is sondàgios. Is “creditores”, imbetzes, diant prefèrrere una data prus a innedda, a pustis de sa prima verìfica in contu de s'acumprimentu de su programa. «Non semus renèssidos – at naradu Tsipras – a rispetare totus is promissas chi aìamus fatu in campagna eletorale. Pro custu apo a presentare is dimissiones mias e at a èssere su pòpulu a detzìdere». Pro sa manca interna de Syriza su pòpulu su benidore suo l'aiat disinnadu in is eletziones de ghennàrgiu e in su referendum de argiolas. «Su Oxi (nono, Ndr) de su pòpulu gregu chi aiat refudadu duas bias s'austeridade – at naradu Statis Kouvelakis, professore de teoria polìtica in su King's college de Londra – s'at a presentare in cussas eletziones e sa Prataforma de manca, in pare a àteras realidades de sa manca radicale grega, at a dare su cuntributu suo». Sa partzidura est acumprida. -wikimedia Sa morte in intro e in foras, in sas domos derrutas, in sos caminos desertos e in sas boghes de sos pagos malassortados chi si sunt atacados a sa vida. S'istòria e s'iscola nos allegant petzi de mortos e fertos.De nùmeros, de istatìsticas e de sa potèntzia mortale de s'atòmica. Non chistionant de sàmbene, de fragu malu e de istentina. De golleis desertos e àrbores brusiados. De abba pùdida e de dolore! Sos ministèrios la timent, sa cultura. L'istrajant e duncas la càtzigant e la morint. -"Non prus una cultura chi nos consolet in sa suferèntzia, ma una cultura chi nos amparet dae sas suferèntzias e chi las cumbatat e chi nche las elìminet", iscriiat Elio Vittorini in s'editoriale suo, publicadu in su primu nùmeru de "Il Politecnico", in su mese de cabudanni de su 1945. Sa segunda gherra mundiale nche fiat in pessu acabbada e nch'aiat coladu petzi unu mese dae cando sos Istados unidos aiant pesadu in fumu a Hiroshima e a Nagasaki , impreende sas primas bombas nucleares pro iscopu bèllicu. -Su saldu de sa gherra fiat ispantosu, orrorosu. Pagu prus o mancu 70 milliones de mortos, isparghinados dae oriente a otzidente. Ma su chi ispantaiat de prus -e sa pregonta legìtima de tando fiat " Chie est chi at pèrdidu custa gherra? E chie l'at binta?- fiat chi sa gherra nch'aiat cantzelladu sa "personalidade" de sa morte. Nche l'aiat iscollegada dae s'òmine, dae sos patimentos, dae su terrore, dae sos pipios, dae sas ìmbenas, dae su sàmbene e dae sa derrota mundiale. -Thomas Ferebee su bombardieri de su B-29 chi nch'aiat isgantzadu su "Pitzinneddu"("The Little Boy", gistru chi l'aiant postu a s'atòmica), subra de Hiroshima, l'aiat ischidu petzi unos cantos minutos in antis, chi cussa fiat una bidda chi aiant seberadu petzi pro sas cunditziones favorèvoles de su tempus e de su logu. Non b’aiat peruna àtera resone in sos pabiros. Aiat in pessu ischidu chi si no esseret istadu pro chistiones mèteo o geològicas, sa matessi sorte diat èssere tocada a Kokura, a Nigata o a Nagasaki. Subra de sa “Enola Gay”, su tempus a disponimentu de s'echipàgiu pro incarcare su butone fiat de unu, duos segundos e tantu lis est bastadu a issos etotu, pro si sapire de su disacatu. Iscurtende sas registratziones de màchina: "Oddeu!" aiant invocadu. E Deus in logos. E morte in totue. Petzi su sonu surdu de s’iscartarada, petzi vìtimas sena cara, cantos sena nùmene e suferèntzias de non pòdere contare pro sos chi sunt subrabìvidos. -Sighiat tando Vittorini: "Nos nch'amus ismentigadu sa funtzione de sa cultura, chi est sa de denuntziare sa violèntzia e s'òdiu e, a pustis de sa denùntzia, colare e carignare, lusingare" -E oe? Sa cultura de oe, "imprea e frundi", non si prendet a sa Sotziedade. Est una cultura imbelada e fumigosa chi no èducat a sa memòria e duncas a su benidore. Nche semus divènnidos "òmines de massa" chi non pòmpiant mai a banda de palas e non s’immàginant unu benidore. Ma non nos abbigiamus chi, gosi, nos semus isterrende su caminu pro nos nche torrare a su passadu prus iscurigosu. - Wikimedia -Sa cristallizatzione de sa polìtica britànnica est essende a campu cun totu su naturale suo. Si su partidu laburista diat pòdere furriare a manca cun Jeremy Corbin, is cunservadores de Cameron sunt mirende semper de prus a manu dereta. In su 2006, in antis de devènnere primu ministru, sa ghia de is "tories" defineit a Nigel Farage e a is de s'Ukip comente «bizarros, mancantes e, in coro issoro, ratzistas». -Imoe paret chi, pro nch'istransire una mèngua de votos a favore de is amigos de Grillo, su partidu de guvernu nch'apat agatadu in sa chistione immigratzione sa crae pro mantènnere is cunsensos netzessàrios. Su ministru de s'internu Theresa May (in su Sunday Times) at naradu chi nono a «is turistas europeos» in chirca de is benefìtzios de s'istadu sotziale britànnicu.  -O de su chi b'abarrat, ddoe at de nàrrere, a pustis de is polìticas liberistas giutas a dae in antis dae Tatcher, dae Major, dae Blair, dae Brown e, in fines, dae Cameron.  -Sa "home secretary" at annantu chi, proosu chi pertocat is chi pro issa sunt is «prìntzipios originales» de Shengen, «sa libertade de movimentu in Europa bolet nàrrere a si mòvere pro traballare e no a si mòvere pro nde chircare in aterue e pro usufruire is benefìtzios».  -In àteros faeddos: si unu giòvanu sardu, pro nàrrere, non tenet unu traballu, est mègius chi non s'atrivat a nche cròmpere a cue.  -Ma si pro May no est sustenìbile su livellu de s'immigratzione, s'àtera punna sua est sa de nche catzare is istudentes cando nch'agabbant is istùdios in sa terra de Albione: «tocat a truncare su ligàmene intre perìodu de istùdiu e insediamentu permanente».  -Proas pràticas pro sa Brexit? - - Wikimedia - -buzzkenya.com - - - - -   Bbc - -Wikimedia - - - - - - -Wikimedia - - - - - -Wikipedia - -Reuters - - - - - - - - - -(bortada dae) deretos Guardian Fia dèvidu èssere prontu a custu, ma non lu so istadu. Est acontèssidu a unu muntone de amigos mios, ma non m'isetaia chi capitaret fintzas a mie. Sa chida colada apo iscobertu chi fìgiu meu de 19 annos si nch'est andadu, s'est aunidu a sos giòvanos chi lassant custu paisu, comente a àteros medas de su tempus suo. L'at fatu sena mi lu nàrrere, a mie o a sa mama. Non nd'at faeddadu cun nemos de sa famìlia nostra. -Sighi a lèghere...» -S'ùrtima amichevole de s'istiu est acabada cun una pèrdida pro su Casteddu chi, però, at cunfirmadu sas impressiones bonas de s'iscuadra. Màssimo Rastelli at fatu pasare sos chi ant giogadu domìniga contra a su Tràpani in Coppa Itàlia e at impreadu giogadores friscos. Duncas un'iscuadra rinnovada belle de su totus. -Sighi a lèghere...» - - - - - - - - - -  -Bator pessones sunt mortas e àteras vinti sunt fertas in su sud de s'istriscia de Gaza. L'at annuntziadu su su Ministèriu de sa Salude de Gaza, Ashraf al Qudra. S'esplosione, acuntèssida in Rafah, l'at causada unu mìssile israelianu betzu, impreadu in s'operatzione militare de s'istiu coladu, chi no aiat galu tzocadu. Una famìlia, agiuada dae àteros operajos, fiat liberende·si sa domo dae sas muredinas (macèrie) cando sa bomba est esplosa. - - - - - - - -   Anja Reschke - spielmann-foto.de Mai l'aeret fatu “La Stampa” a cumpartzire in Facebook una noa sua in pitzu de una pitzoca rom inglesa chi paret siat prus abista de Einstein (nât chi ddi nch'at coladu su cuotziente intelletivu crompende a 162 puntos). Deretos is cumentos de unos cantos letores apartenentes a àteras duas comunidades: sa de is “deo non so ratzista ma...” e sa de is“nos nche furant peri s'intellighèntzia”. Su chi “La Stampa” at fatu a pustis est, però, galu mègius. Su giornale torinesu at disinnadu de avisare is letores suos cun pagas e craras paràulas: «No amus peruna idea de bajulare cumentos che a custos in sa pàgina nostra». Cuntenta manna s'Efj, sa federatzione europea de is giornalistas. Su segretàriu generale suo, Ricardo Gutiérrez, at naradu chi «is giornalistas tenent sa responsabilidade ètica pro cuntrastare messàgios e cumentos discriminatòrios e ratzistas».  Ddoe at de nàrrere chi, bortas medas, sunt is giornales a agiuare custu fenòmenu. Comente? Finamentas fraighende tìtulos chi andant contra a is inditos de sa Carta de Roma. Meledemus agigu in pitzu de is tìtulos chi favoressent una pertzetzione ischemàtica de s'istràngiu: pedulianu, ladru, mortore, delincuente etc.  Pagas dies in antis de s'initziativa de “La Stampa”, una giornalista tedesca (Anja Reschke de sa tv regionale pùblica Ndr) aiat atacadu publicamente custa genia de cumentadores. At a èssere chi s'at pesende unu bentu nou? Nois ischimus chi “est pretzisu bentulare”. - -Wikipedia -Si amus bidu chi in sa terra de Albione Jeremy Corbin est a proa a pigare sa ghia de su partidu Laburista, in is Istados unidos est essende a campu sa candidadura de su senadore sotzialista Bernie Sanders. -Parent duas caras de sa matessi medàllia, ma is diferèntzias intre Iua e Regnu unidu non sunt pagas. In su sistema polìticu britànnicu amus bidu unos cantos fenòmenos chi ant bogadu fundamentas a su bipartidismu (laburistas/cunservadores) chi oramai pariat consolidadu: sa crèschida de is euro-dudosos de s'Ukip (is amigos de Grillo) e su movimentu pro s'indipendèntzia de s'Iscòtzia rapresentadu dae su Snp de Salmond. De prus: mancari riformista e cun s'ograda conca a is chirros moderados de tzentru (mescamente cun is blairistas), su Ru tenet dae tempus su partidu suo de is traballadores. Bastet a pensare a sa nàschida de su Labour e a su ligàmene chi galu mantenet cun is sindacados. -In Amèrica, in ue non ddoe amus unu partidu laburista, sa risposta a sa crisi capitalista (e a su fallimentu de Obama), nche l'amus in intro de su Partidu democràticu, mancari chi Sanders siat un'indipendente. Su resurtu est ispantosu: si Noam Chomsky at naradu chi is partidos de su molente e de s'elefante sunt ambos a su servìtziu de su capitale (fàula si cheriat!), Sanders (in unu logu in ue is de manca sunt cramados, pro su prus, progressistas o liberales) faeddat de “sotzialismu”.   -Custu su chi tenet in conca: aumentu de is tassas pro is prus ricos, adòpiu de sa paga mìnima, aumentu salariale pro is fèminas, iscolas pùblicas e universidades gratùitas, riforma de Wall street e democratizatzione de sa politzia, mènguas a is gastos militares e furriada anti-interventista, gherra a su Tratadu transatlànticu in contu de cummèrtziu e investimentos (mègius connotu cun sa sigla inglesa Ttip) e a is multinatzionales chi incuinant, ghennas abertas a is energias rinnovàbiles e a sa marijuana. Mesuras chi non nch'essint dae una guarnissa keynesiana (e chi duncas ant a brigare cun is punnas de su sotzialismu marxista) ma chi, oe in die, si mustrant is prus a manca in s'iscena polìtica a isteddos e istrìscias.   -Nointames su “fenòmenu Sanders” abarrant però unas cantas contraditziones de su bipartidismu capitalista mentovadu dae Chomsky: si Sanders perdet is primàrias e sustenet a Hillary Clinton (e gasi at naradu chi at a fàghere) conca a sa Domo bianca, s'ispera de sa reformabilidade de su Pd americanu si nch'at a isòrvere che a su nie in die de sole; si Sanders diat bìnchere primàrias e eletziones at a guvernare is Istados unidos tràmite unu partidu ligadu a is “corporations” pro mèdiu de milli ligàmenes.   -Tocat a bìdere si s'evolutzione de su sustegnu sindacale a Sanders potzat ghetare is sèmenes pro sa nàschida de unu partidu de is traballadores peri in Amèrica. Amus a bìdere. - -Su 9 de onniasantu de su 1989 su guvernu de sa Germània orientale annuntzieit su permissu de pòdere mòvere conca a su chirru otzidentale de Berlinu (e, duncas, a s'enclave de sa repùblica federale). Su chi cunsigheit ddu connoschimus totus cantos. Is tedescos partzidos dae su muru fraigadu dae su 1961 comintzeint a si torrare a abratzare. In su giru de pagu tempus, su 3 de ladàmini de s'annu in fatu, si torreint a abratzare finas is duas repùblicas. -Su malu est chi, cun s'idea de s'«agabbu de s'istòria» gasi comente formulada dae teòricos che a Francis Fukuyama (mancari chi non chèrgiat nàrrere nudda), ddoe nd'at colende peri un'àtera: sa chi de muros non ddoe nd'at prus, francu is fràigos istòricos (grandu muràllia tzinesa e vallu de Adrianu etc...). Ma gasi no est.  -S'ùrtima barriera est sa chi bolet artziare s'Estònia, in sa làcana orientale cun sa Rùssia. Sa longària? 110 chilòmetros. S'artària? 2,5 metros. Su gastu? 71 milliones de èuros. Sa punna? “Afortiare sa seguresa e pònnere amparu a sa zona Schengen”, in ue, pro tzirculare, non ddoe at bisòngiu de passaportu. Dae Mosca, su vitzepresidente de sa commissione de is afares èsteros Konstantin Kosashev at naradu chi non ddoe at problemas de immigratzione e chi s'initziativa de Tallinn tenet unu caràtere ideològicu pro mustrare chi sa Rùssia est una minetza pro s'Europa.  -Siat comente si siat, creschent is fortilesas. Custa si nch'annanghet a su muru ungheresu in sa làcana cun sa Sèrbia. E a is àteros isparghinados peri su mundu: in is Istados unidos cara a su Mèssicu, in Israele, in Ceuta e Melilla etc. -(bortada dae) deretos Guardian Fia dèvidu èssere prontu a custu, ma non lu so istadu. Est acontèssidu a unu muntone de amigos mios, ma non m'isetaia chi capitaret fintzas a mie. Sa chida colada apo iscobertu chi fìgiu meu de 19 annos si nch'est andadu, s'est aunidu a sos giòvanos chi lassant custu paisu, comente a àteros medas de su tempus suo. L'at fatu sena mi lu nàrrere, a mie o a sa mama. Non nd'at faeddadu cun nemos de sa famìlia nostra. -A su comintzu fia arrennegadu meda e so abarradu dispràghidu. -L'aia naradu chi diat èssere istadu perigulosu meda a si nch'andare gasi. A su momentu apo pensadu de l'àere cumbintu, ma no aia cunsideradu sa rete manna de informatziones chi ant custos pitzocos, mancari inoghe in Asmara siat unu problema a àere cuntatos cun s'esternu. -Cando est isparèssidu apo chircadu de lu cuntatare. Apo pregontadu a totu sos amigos suos chi connoschia, ma medas non los apo agatados, fintzas issos nche sunt mòvidos. -Lu cheria agatare in antis chi nch'esseret tardu, ma non b'at àpidu manera. Nemos mi podiat dare informatziones. -Ischia de sos arriscos. Apo bidu famìlias medas collende su dinare pro sos fìgios furados in Egitu. Connosco fintzas babbos e mamas de pitzocos mortos in mare. Bi nd'at àteros chi mutint dae s'Europa, ma non s'ischit comente istant. No est fàtzile. -Non bi so resurtadu. Fiat perigulosu a lu chircare. -Eris at mutidu dae su Sudan. Nat chi bi resesset a mòvere a Khartoum si l'agiuamus a nch'essire. Bi cheret unu muntone de dinare, pagu prus o mancu 800 $. No isco mancu in ue est issu, ma devo resurtare a otènnere cussa tzifra in carchi manera. So iscriende a totu sos parentes nostros ispainados peri su mundu. -So dispràghidu meda pro su chi est capitende. Como isco dare una risposta a sa pregonta mea: “Custos babbos e mamas comente faghent a permìtere a sos fìgios de si nch'agatare in situatziones de perìgulu gosi mannas?”. No lu permitint! Custas fainas acontessent e bastat, comente est capitadu a sa famìlia nostra. -Fìgiu meu est su primu fìgiu, sos àteros duos sunt unu e duos annos prus minores e sunt fèminas. Deo so imbetzende e custu diat dèvere èssere istadu su tempus pro mi los godire a fìgios mios, imbetzes devo fàghere sos contos cun custa disaura. -M'intendo impotente. -Wikimedia Non ddoe at annu chi su “Meeting” de Rìmini, ammaniadu dae Comunione e liberazione, non pòngiat in sa mesa unos cantos temas chi, posca, nch'intrant in s'agenda de sa dibata polìtica italiana. S'esòrdiu, cuntènnidu in intro de su messàgiu de saludos imbiadu dae su presidente de sa Repùblica Mattarella, est de prima pàgina: «Su terrorismu, peri alimentadu dae distorsiones fanàticas de sa fide in Deus, est in chirca de introduire in su Mediterràneu, in s'Oriente mesanu e in Àfrica, is sèmenes de una gherra mundiale noa». Cales diant èssere is mesuras pro l'evitare? «Istransire·nche s'òdiu, fàghere crèschere sa cunfiàntzia e sa cooperatzione, mustrare is bantàgios de sa paghe». Mesuras agigu in pòrfia cun is règulas de su profetu chi ghiant is relatziones econòmicas e internatzionales. Règulas chi ant cajonadu is primas duas gherras mundiales e chi, in intro de s'istadu italianu, nche brincant peri «is balores – semper impreende is faeddos de Mattarella – chi s'agatant a sa base de sa Costitutzione e chi tenent su bisòngiu de èssere acumpridos». -Sighint is operatziones de sucursu de sa Guàrdia costera italiana in su tretu marinu de su canale de Sitzìlia (a belle 15 mìllias a nord dae sa Lìbia) a pustis de su naufràgiu acontèssidu eris a banda de merie. In s'imbarcatzione interessada ddoe aiat unos 700 migrantes. 400 nât chi sunt sarbos. Sunt imbetzes 25 is mortos recuperados ma si timet chi su nùmeru potzat crèschere (ddoe at chie faeddat de chentinas). -Si narat chi is imbarcados si nche siant iscostiados totus conca a unu chirru comente ant bidu una nae irlandesa arribende a ddos sarbare. Siat comente si siat su mare nostru sighit a si nch'ingurtire vidas intreas in cherta de unu benidore dignu. Is retes sotziales, imbetzes, sighint a dare boghe a gente chi acollit festosa custas acontèssidas. -Cando naramus analfabetismu pensamus, deretu, petzi a chie no ischit ne a lèghere ne a iscrìere. Unas cantas dies a oe s'Ocse nos at ammentadu imbetzes chi un'analfabeta podet èssere fintzas una pessone chi ischit a iscrìere su nùmene suo, sa data de nàschida, in ue istat e chi mancari agiornat cada momentu s'istadu suo in Fecebook o in Twitter, ma chi no est capatzu " de cumprèndere, valutare, impreare sos testos iscritos pro s'interessare a su chi giughet a inghìriu, pro intervènnere a manera ativa in sa sotziedade, pro si preistabilire e pro nche cròmpere a unas cantas punnas o pro crèschere sas connoschèntzias e sas potentzialidades suas". Sunt duncas duos analfabetismos diferentes e su chi at evidentziadu s'OCSE si narat analfabetismu funtzionale. In Itàlia pertocat belle su trinta pro chentu de sa populatzione, belle tres pessones in pitzu de deghe. Su datu prus artu in Europa. E in Sardigna in proportzione nche crompet finas belle a su baranta. Un'analfabeta funtzionale, in aparèntzia, non devet pedire agiudu a nemos comente acontessiat unu tempus, cando bi fiant sos "iscrivanos", sos chi iscriiant e leghiant sas lìteras a sas pessones chi nche teniant parentes a tesu. Un'analfabeta funtzionale, nos acrarit su raportu, fintzas si paret autònomu, non cumprendet però sos tèrmines de una pòlitza de asseguratzione, non nche collit su sensu de un'artìculu de giornale, non est capatzu de resùmere e duncas de s'apassionare a unu testu, no est a tretu de interpretare unu gràficu. No est capatzu duncas de cumprèndere sa sotziedade complicada in ue est custrintu a bìvere. Tres italianos subra de deghe, sighit s'Ocse, s'informant (o non s'informant), votant (o non votant), traballant (o non traballant) sighende petzi una capatzidade de anàlisi elementare: una capatzidade de anàlisi chi non nche crompet a cumprèndere sa cumplessidade e chi cara a un'eventu cumplessu (sa crisi econòmica, sas gherras, sa polìtica natzionale o internatzionale) nche collit su sentidu basilare ebbia. Un'analfabeta funtzionale duncas bortat su mundu paragonende·lu petzi a sas esperièntzias suas deretas (sa crisi econòmica est petzi sa mèngua de su poderiu suo de còmpora, sa gherra in Ucraina est unu problema petzi si aumentat su prètziu de su gas, sa mèngua de sas tassas est giusta fintzas si currispondet a una mèngua o a s'abolitzione de sos servìtzios pùblicos...) e no est capatzu de fraigare un'anàlisi chi leet in cunsideru fintzas sas cunseguèntzias indiretas, colletivas chi durant in su tempus o nche sunt a tesu in s'ispàtziu. Pro cumbàtere su problema ispantosu chi s'Ocse at evidentziadu, s'Itàlia (e pro sa parte sua fintzas sa Sardigna) nche diat dèvere furriare su cuntzetu matessi de cumpetèntzia iscolàstica. Nche diat dèvere istesiare sos dogmas, sas cumpetèntzias inùtiles chi sos iscolanos si nch'ismèntigant sa die a pustis de bi las àere espostas a su professore e punnare pro un'insignamentu miradu a sas capatzidades de anàlisi, de sìntesi e de ispeculatzione. Miradu a crèschere sa curiosidade, sa gana de indàgine e de aprofundimentu. -Ocupatzione, lìmite de povertade, richesa produida: sunt graes meda is datos chi essint a campu dae su raportu 2014 (cunforma a s'annu in antis) de su Svimez, su sòtziu pro s'isvilupu de s'indùstria in su meridione. In contu de traballu, intre su 2012 e su 2013, in Sardigna ddoe at àpidu 43mìgia (su 7,3%) ocupados de mancu. Su tassu de disocupatzione nche crompet a su 25,4% (a su 54% pro is giòvanos suta de is 24 annos de edade). -In su setore de sa manifatura ddoe at àpidu belle unu millione de oras de cassa integratzione. Datos chi podent acrarire su proite belle su 25% de is famìlias sardas nch'est a làcana cun sa cunditzione de povertade. Prus bassu su produtu internu brutu (su Pil) cunforma a su 2012: su 4,4% de mancu. Gasi etotu is esportatziones: - 15,5%. Male s'edilìtzia, s'indùstria e is servìtzios. Bene isceti s'agricultura (+2% de ocupados) -At dominadu sa presse eris in su Senadu, in sos traballos de reforma de s'amministratzione pùblica. Ant aprovadu, sena peruna modìfica o emendamentu, 11 artìculos subra de 23. In mesu a sos àteros bi fiat s'artìculu in ue si previdit de collire a pare su corpus forestale de s'Istadu cun s'arma de sos carabineris. In intro de oe previdint de nche serrare totu sos traballos, bidu chi su bonu de sos ostàculos nche parent barigados. Dae su riòrdinu de sa dirigèntzia pùblica a s'ampriamentu de sa fòrmula de su "silèntziu assensu". -Como abarrat de votare petzi unu intre sos capìtulos prus dibàtidos de su ddl: sa ratzionalizatzione de sas sotziedades a partetzipatzione pùblica. Su Guvernu est giai pensende a sa fase de atuatzione, a sa Gazeta ufitziale e a totu sos àteros decretos chi ant a essire a pustis desa reforma forsis prus dìliga. Sunt giai ammaniende una sèrie de decretos legislativos de sutapònnere a su primu Consìgiu de sos ministros chi b'at a èssere a pustis de sa pàusa istadiale, comente at acraridu su reladore a su ddl Giorgio Pagliari. "Su presidente de su Consìgiu est apretende·nos. Como bidimus cantos sunt sos interventos e sa durada issoro e no est naradu chi non cumintzemus a votare giai dae custu sero. Ma penso chi si nd'at a faeddare cras". -Sa presse nât chi no est bona cussigera nos narat su ditzu. Mescamente in chistiones dìligas che a sas polìticas e istitutzionales. Ma Renzi est avesu a custos ritmos e, a cantu at dadu a cumprèndere dae su Giapone, in ue nch'est in bìsita ufitziale a su primu ministru Shinzo Abe, nât chi tocat a incarcare galu de prus subra de sa tauledda de s'atzelleradore. At a èssere pro cantu b'at benzina. -Wikimedia Sa polìtica internatzionale de manca est in fermentu. In Grètzia amus bidu chi, a cajone de s'ùrtimu memorandum, Tsipras est arrischende sa fidùtzia in parlamentu e sa fratura de su partidu. Ma no est petzi Syriza chi arriscat sa partzidura. In su Regnu unidu, su deputadu Jeremy Corbyn laburista de formatzione marxista, est a dae in antis in totu sos sondàgios pro sas primàrias de su mese de cabudanni.  -A fraigare sa noa in contu de partzidura, a pustis difusa dae totu s'imprenta britànnica, est istada una frase pronuntziada dae Corbyn intervistadu dae sa Bbc: "Dae Marx tenimus meda ite imparare. Totus!".  -Ma s'aprètziu a su teòricu de su comunismu no est petzi unu modu de nàrrere: su deputadu, 66 annos, proponet sa natzionalizatzione de sas ferrovias, de sa posta e de s'energia elètrica. Pedit a torrare a introduire in sa costitutzione de su Labour sa clàusola betza de su 1918 in contu de "possessu pùblicu de sos mezos de produtzione" (cantzellada dae Blair bint'annos a como).  -Proponet s'aumentu de sas tassas pro sos ricos, s'annullamentu de s'austeridade e, forsis sa cosa prus atzuda, a istrìnghere alleàntzia cun sa Rùssia. Como, radicales o estremistas -comente a bias costumamus a los tzerriare- bi nd'at in totue in Europa. Sa diferèntzia est chi in su Regnu unidu, in su giru de unu mese, Corbyn si nche diat pòdere artziare a ghia de su partidu suo e duncas diat pòdere aspirare a èssere elègidu, in su 2020, a Primu ministru.  -Su Times lu dat a su 43% cun sèighi puntos de vantàgiu subra de Andrew Burnham chi si firmat a su 26%. Distàntzia de importu si pensamus chi sas àteras duas candidadas, Yvette Cooper e Liz Kendall, sunt firmas a su 20% e a su 16%. Tzertu fiat lìtzitu a immaginare chi, a pustis de sas duas derrotas in fila a pare (cun Gordon Brown in su 2010 e cun Ed Miliband in su mese de maju coladu, òmines meda prus a manca de Blair), su partidu laburista pensaret a una solutzione prus moderada e imbetzes si prospetat sa possibilidade chi sigat a bortare sa prua galu de unos cantos grados a babordu.  -Blair no est cuntentu pro nudda e invitat sos eletores a non votare a Corbyn, minetzende sa partzidura. In s'ìnteri b'at de nàrrere chi Karl Marx dae su montigru de Highgate, in ue nch'est interradu, a sa segura at a àere iscansadu a rìere.  -Una temporada mala. Abba, gràndine e ufuladas de bentu ispantosas, ant abrancadu eris sa tzitade de Firentze. Allagamentos, àrbores irraighinados e pessones in perìgulu de vida sunt tenende impinnadas sas iscuadras de sos vìgiles de su fogu. Sas autoridades ant rechestu finas agiudu e rinfortzos dae su Comune de Pradu e dae Pistòia, pro pòdere parare fronte a su disacatu e a totu sas rechestas de interventu. Su livellu de s'Arnu s'est artziadu de paritzas unidades e gente meda fiat timende·si un'àteru 1966. -Sa buriana at corfadu in particulare sa parte bassa de sa tzitade. Su tràficu, suta s'impèllida de su terrore at aumentadu finas a s'arressare de su totu. A corfu. In totue. Sos suta-passàgios fiant inundados, impraticàbiles. Petzi a ora de sas tres, in intro de note e proende galu a ìrrida, ant torradu a ativare sas ferrovias pro Roma. -"Non sigais a impreare sas màchinas, mescamente in sos bighinados 2 e 3" fiat s'avisu isparghinadu in Twitter dae su Vitzesìndigu Cristina Giachi in pare cun su Cumandante de sa Politzia Munitzipale chi sunt punnende a bonu garbu, ma cun dificultades mannas a cuntènnere sa confusione e sa timòria chi una situatzione de emergèntzia che a custa ingendrat in cada chirru e in cada domo. Finas a como paret chi non b'apat àpidu vìtimas o fertos a manera grae. -Semper prus frecuentes sunt sas temporadas de custa genia chi su pòpulu at batijadu "bombas de abba" e chi sos iscientziados galu non bi reventent a acrarire. Cun s'ispera chi cantu prus in antis sa temporada potzat èssere petzi un'ammentu auguramus sa bona sorte a totu sos fiorentinos e nos istringhimus finas a sos nostros chi, in Sardigna, sunt galu gherrende sena prus domo, cun sa burocratzia e cun sos pantasmas de santandria. -Subra de 300 sègios is votos a favore a su “memorandum” sunt istados 222. In prus de sa majoria de Syriza (partidu chi contat 149 parlamentares) ant votadu chi emmo is partidos de opositzione (Nd, Pasok e To Potami). 64 is contràrios: intre custos is nazistas de Arbèschida dorada e, cun positziones diferentes, is comunistas de su Kke e sa manca interna de su partidu de Alexis Tsipras. Sighit, tando, a èssere semper prus fungudu su surcu intre is duas ànimas de su partidu de manca chi, a comintzu de su 2015, at bìnchidu is eletziones a pustis de àere propostu a is grecos unu programa de riformas radicales. Intre is reberdes agatamus a Zoe Konstantopoulou, presidente de su parlamentu, e a s'ex ministru de s'Energia Panayiotis Lafazanis, cabu de sa “Prataforma de manca”. Galu non s'ischit cale at a èssere sa positzione de su predetzessore de Tsakalotos, Yanis Varoufakis. -Chi ddoe apat sa possibilidade de fàghere unu partidu nou chi movat dae s'Oxi (nono) espressadu in su referendum de su 5 triulas est totu de bìdere. In s'ìnteri Lafazanis e cumpàngios sunt cramende is giòvanos e is traballadores grecos a«cumbatas unitàrias pro nche bortulare totus is memorandum e impònnere un'orientamentu progressista nou a su paisu». Su guvernu de manca, a dae chi in s'atzione sua est sustènnida dae partidos aversàrios, est perdende, duncas, sa fisionomia sua. Su 20 de austu Tsipras at a pedire sa fidùtzia, si dd'at a mancare sa de sa manca interna is eletziones antitzipadas ant a èssere inevitàbiles. E peri sa partzidura de Syriza. -Bruxelles at aprovadu su Psr 2014-2020. S'Unione europea at a leare parte a su gastu totale cun su 48% de sas resursas. Sos milliones chi arribant dae su Feasr (Fundu agrìculu europeu pro s'isvilupu rurale) sunt prus de 628. Un'àteru 36,4% l'at a pònnere a disponimentu s'istadu italianu (476 milliones) e su 15,6% sa Ras (204 milliones). -Est abarrada cuntenta s'assessore de s'Agricultura Elisabetta Falchi chi at naradu: “Dae oe sos massajos e sos pastores nostros ant a àere a disponimentu un'istrumentu de programmatzione chi los acùrtziat a resursas finantziàrias de importu, chi ant a permitere de pòdere megiorare sas produtziones e sa cumpetitividade de sas impresas. Su Psr nostru at retzidu cummentos positivos meda dae sos tècnicos europeos cun sos cales amus arresonadu pro un'annu intreu. Ant bidu in su progetu nostru su rispetu de sas diretivas de s'Ue pro su chi pertocat isvilupu e innovatzione”. -Custa borta de die a sas 18:00, in s'Àurum de Pescara, ant fatu sos sortègios de su campionadu de Sèrie B 2015/2016. Si cumintzat su 5 de Cabudanni cun 22 iscuadras. B'at galu duas incògnitas chi sunt X e Y. In càmbiu de sas lìteras b'at àere duas iscuadras, ma sos nùmenes s'ant a ischire petzi a pustis de sa sentèntzia de su “calcio-scommesse” de su 29 de Austu. -Su Casteddu est una de sas iscuadras favorèssidas pro nch'artziare a Sèrie A, in pare cun Rastelli b'at arribadu giogadores noos e de livellu artu; amus a bìdere si ant a èssere capatzos de nche torrare sos rujubiaitos a su logu chi lis tocat. Inoghe in fatu su caminu de su Casteddu: Prima: Casteddu-Crotone (A: 06/09/2015 – T: 16/01/2016) Segunda: Ternana-Casteddu (A: 12/09/2015 – T: 23/01/2016) Sa de tres: Casteddu-Avellino (A: 19/09/2015 – T: 30/01/2016) Sa de bator: X-Casteddu (A: 22/09/2015 – T: 06/02/2016) Sa de chimbe: Casteddu-Latina (A: 26/09/2015 – T: 13/02/2016) Sa de ses: Pescara-Casteddu (A: 03/10/2015 – T: 20/02/2016) Sa de sete: Casteddu-Cesena (A: 11/10/2015 – T: 27/02/2016) Sa de oto: Novara-Casteddu (A: 17/10/2015 – T: 01/03/2016) Sa de noe: Casteddu-Trapani (A: 24/10/2015 – T: 05/03/2016) Sa de deghe: Perugia-Casteddu (A: 27/10/2015 – T: 12/03/2016) Sa de ùndighi: Casteddu-Vicenza (A: 31/10/2015 – T: 19/03/2016) Sa de dòighi: Casteddu-Modena (A: 07/11/2015 – T: 26/03/2016) Sa de trèighi: Spezia-Casteddu (A: 15/11/2015 – T: 02/04/2016) Sa de batòrdighi: Casteddu-Y (A: 21/11/2015 – T: 09/04/2016) Sa de bìndighi: Brescia-Casteddu (A: 28/11/2016 – T: 16/04/2016) Sa de sèighi: Casteddu-Como (A: 05/12/2015 – T: 19/04/2016) Sa de deghessete: Lanciano-Casteddu (A: 08/12/2015 – T: 23/04/2016) Sa de degheoto: Livorno-Casteddu (A: 12/12/2015 – T: 30/04/2016) Sa de deghennoe: Casteddu-Bari (A: 19/12/2015 – T: 07/05/2016) Sa de binti: Salernitana-Casteddu (A: 23/12/2015 – T: 14/05/2016) Sa de bintunu: Casteddu-Pro Vercelli (A: 27/12/2015 – T: 20/05/2016) -Wikimedia «Amus disinnadu de annullare totus is fogos pirotècnicos oe in tzitade. Is catanesos ant a cumprèndere». Cun pagas rigas postas eris in su profilu Facebook suo, su sìndigu de Catània Enzo Bianco at dadu a ischire a is utentes de sa rete sotziale sa detzisione de festare cun mesura sa patrona Santa Agata a pustis de sa morte de 49 migrantes acadèssida in s'ennèsimu biàgiu de s'ispera. «Est una tragèdia chi nos ammentat is de sa segunda gherra mundiale e chi at commòvidu sa tzitade». S'ex ministru de s'Internu at peri disinnadu de fissare, pro oe, sa die de lutu tzitadinu. In sa nae norvegesa (sa Siem Pilot) isbarcada eris in su portu sitzilianu ddoe aiat 312 pessones (àteros 104 sunt istados sucùrridos dae sa nae tedesca Werra). -Sa festa catanesa, chi ammentat sa torrada de is relìcuias dae Costantinòpoli 889 annos a imoe, crompet a pagas dies dae sa “Faradda di li Candareri”, sa professone traditzionale de is grèmios tataresos chi s'acumprit cada 14 de austu. In cussa ocasione, in ue is sìndigos isetant is aplàusos comente chi siant una valutatzione positiva a s'atzione amministrativa issoro, Nigola Sanna at retzidu unos cantos frùschios. Cales sunt istadas sas resones? «Mi isetaia chi m'aerent cuntestadu pro Abbanoa, ma ant seberadu s'immigratzione. Mi tzichirriaiant “dae·nos·lu a nois su traballu e no a is nieddos, sa domo in antis a nois e posca a is nieddos”. Ma sa Comuna no at dadu traballu a nemos e is duas pessones istràngias in graduatòria istant in Itàlia dae prus de 15 annos». -In is retes sotziales ddoe at chie at giai mudadu una fràsia nòdida bogada dae una pellìcula de Sergio Leone: «Cando un'afroamericanu s'imbenit a unu politziotu armadu, s'afroamericanu est un'òmine mortu». S'ùrtimu est Mansur Ball-Bey, unu pitzocu de 18 annos fertu a morte in Saint Louis, in s'istadu de su Missouri. -A su chi narat sa politzia, Mansur e un'amigu si sunt fuidos dae una ghenna de palas in s'ìnteri chi ddis fiant percuisende sa domo. In sa segudada sunt bolados bator corfos de pistola. Nât chi est istadu unu de is duos giòvanos a comintzare a isparare. Pagas iscutas in antis de s'acadessimentu ddoe aiat un'imbènnida tzìvica pro ammentare sa morte de Kajieme Powell, sete annos prus betzu de Mansur e ochidu dae sa politzia sa matessi die de s'annu coladu. In sa tzitade americana, in ue luego at mòvidu una manifestatzione de protesta, ddoe at tensione manna. Su 9 de austu in Arlington (Texas), a un'annu dae s'ochidòrgiu de Michael Brown in Ferguson (bete de cointzidèntzias), un'agente de politzia at mortu su 19enne afromericanu Christian Taylor a segus de una briga. Pagas oras a pustis, in Ferguson, sa sorte est tocada a su 15enne Andrew Green, afroamericanu issu puru.  -Wikipedia Nch'at coladu 35 annos dae sa publicatzione de su primu discu issoro. Fiant sos annos de s'“undada noa de s'heavy metal britànnicu” e sos Iron Maiden aiant, dae tando, totus sas caraterìsticas pro devènnere una de sas realidades prus mannas de s'iscena rock mundiale intrea. Como sunt a proa a essire cun su de 16 discos issoro, “The book of souls”, antitzipadu dae su sìngulu “Speed of light”. In pagos connoschent sas àteras 10 cantzones de s'album (Cd dòpiu e Lp triplu) chi at a cròmpere a sas butegas su 4 de cabudanni, ma sa “prima essida” paret assussegare sos amantiosos de sa Vìrgine de ferru. Su vìdeu de sa cantzone difùndidu dae su canale ufitziale Youtube (oramai sa mùsica s'iscurtat belle semper in cue) nch'est giai, dae su 14 de austu, a prus de 3 milliones de bìsitas. Chimbe minutos de rock pesante sestados dae sa setzione rìtmica puntuale ammaniada dae Steve Harris (bassu) e Nicko McBrain (bateria) ma sena rinuntziare a sas lìnias melòdicas de sa trìbide chitarrìstica Smith/Murray/Gers e a sa boghe caente e funguda de Bruce Dickinson (chi at bìnchidu dae pagu sa cumbata sua contra a unu tumore in sa limba). “The book of souls” arribat a pustis de unos cantos discos chi ant  partzidu su giudìtziu de sos sighidores de su grupu inglesu. Su disìgiu de chèrrere un'òpera che a sas de sos annos otanta (che a “Piece of mind”, “Powerslave” o “Seventh son of a seventh son”, pro nàrrere) est mannu e sas aspetativas a inghìriu de custa faina l'acreschent. Amus a bìdere. -In sa de duas dies de sa Vuelta, tapa Alhaurín de la Torre /Caminito del Rey, b’at àpidu una rutòrgia ispetaculare chi at interessadu, pagu prus o mancu, unos sessanta curridores. Non b'at àpidu fertos graes, ma in mesu a su grupu b'aiat atletas de primore che a Vincenzo Nìbali, Fàbiu Aru, Przemyslaw Niemiec, David Tanner e àteros chi ant dèvidu isetare belle chimbe minutos sena prus bitzicleta, in antis chi arribaret sa màchina de assistèntzia. Sos prus oriolados pro s'isetu fiant, si lu dat su sese, sos de dae in antis in sa classìfica generale. Sos chi teniant aspetativas de vitòria in sa fratzione o semper a cando, de pòdiu in Madrid. Fiat pròpiu Nìbali, candidadu pro sa vitòria finale, su prus nervosu. Fiat isetende a sa ritza in mesu a su caminu cun sas manos in costàgios e de mùtria mala meda. E cando l'ant cunsignadu sa bitzicleta noa, at cumintzadu su recùperu agarrende·si cun una manu a sa màchina de suportu pro unos dughentos metros, ma sas immàgines, leadas dae s'elicòteru, fiant craras e sa sentèntzia de sa giuria est istada severa: a domo sena su tempus, iscualificadu. Fine de sa cursa fintzas pro Alexander Sheffer, su tzaferru chi fiat ghiende sa màchina ufitziale de s'Astana. Problema mannu pro Aru chi como at a tènnere s'agiudu de una màchina ebbia pro totu su restu de sa gara. At a dèvere ghiare issu s'iscuadra òrfana de Nìbali bidu chi Alexander Vinokourov, su mere mannu de s'Astana, nche l'at coladu a capitanu. Su curridore sardu at dimustradu prus de una bia chi tenet unu caràtere echilibradu e forte. Difatis eris, mancari si nche siat rutu, b'est revèntidu su matessi a nche cròmpere a fine gara cun pagos segundos de diferèntzia dae Johan Esteban Chaves, su binchidore de sa tapa. Isetende duncas chi Aru si cunfirmet unu campione e chi non nch'abarret in su limbu de sas promissas eternas, l'auguramus "a chent'annos un'àtera" in contu de rutòrgias e una mègius sorte pro su restu de sa Vuelta. -Una curiosidade. Unu intre sos favoridos pro bìnchere sa Vuelta est su britànnicu Chris Froome, giai binchidore in Parigi in su mese de trìulas de ocannu: pro una brulla de sa sorte e pro sa matessi resone de Nìbali, nche l'aiant iscualificadu dae su Giru de Itàlia in su 2010, cando galu non fiat...Chris Froome. E eris cando l'ant intervistadu, pregontende·li sas resones suas de s'intzidente, cando est essidu a campu su nùmene de Nìbali e duncas s'iscualìfica, si nche l'at fuidu unu risitu befulanu de revesa. -Sa vida de un'òmine a bias si nche torrat un'ùnica atzione de importu, a un'ùnicu momentu de balia. Oe podiat èssere sa die de Fàbiu Aru, podiat èssere su momentu suo. E mancari crompende segundu a 1.22 dae Mikel Landa, cumpàngiu suo de iscuadra e grandu iscaladore, bi l'at pitzigada! Ma sa cursa l'at disinnada a pagu prus de sete chilòmetros dae s'arrivu cun unu de sos atacos suos chi non lassant apellu. S'est pesadu a sa ritza subra de sos pedales e at postu su turbo. Nemos, intre sos aspirantes a su primadu in classìfica s'est atrividu a li pònnere in fatu. -Sunt atziones chi lassant su singiale, sunt corfos chi dolent e unu tziclista ischit deretu si podet sighire su ritmu impostu dae s'aversàriu o puru istare chietu e mantènnere su suo. Dae sa màchina de suportu l'aiant comunicadu chi Landa fiat a primu e tando s'est dadu a fortzare pro menguare sa distàntzia dae su collega suo e a su matessi tempus pro la crèschere dae sos àteros in classìfica generale. -Sa de ùndighi tapas de sa Vuelta fiat totu in su Printzipadu de Andorra. Pro sos amantiosos de sas trempas e de sa suferèntzia subra de sos pedales, custu est unu percursu intre sos prus tostos de totu su giru de Ispànnia. Sunt petzi 138 chilòmetros est a beru, duncas tapa curtza, ma de montes, montijos e torra montes. Unu disacatu pro sos mùsculos femorales, pro sos ghenugros, pro s'ischina e mescamente pro sa conca de sos iscaladores e duncas finas pro Aru, chi non fiat isetende àteru. S'òmine b'est, sa cunditzione est a su màssimu, sa fratzione fiat a sa portada sua e totu faghiat pensare chi oe poderet fàghere sa diferèntzia. Semus chistionende de ses petorros ispantosos, in ue sa frecuèntzia cardìaca nche tocat cùcuros foras de su lìmite mortale, in ue s'àtzidu làticu, su peus inimigu de s'atleta, nche crompet a livellos de intossicatzione e in ue s'ossìgenu devennet unu bene ingramèssidu a puntu chi unu diat pagare oro, bastis de nde tènnere una riserva fintzas a su traguardu. Aru non s'est ispantadu mai, paret chi siat nàschidu in logu de monte e paret chi s'istrutura musculare sua nche bèngiat dae aterue e non dae su logu paris chi l'at bidu currende a minore. Sa chi in limbàgiu tècnicu connoschimus comente a sa "mesu fortza", diat èssere sa fortza de cadauna de sas ancas de su curridore, ca imberghent a un'in borta a dolu mannu, est programada in su tziclista sardu pro nche barigare sas peus trempas e progetada paret pro nch'agrugare sas peus tràschias de su tempus, a dae chi oe fiat fritu ca su sole si nch'est cuadu in palas de sas nues. Fiant 4950 metros de dislivellu, cun ses grandu prèmios de monte de prima categoria. S'arrivu fiat a 2095 metros de altitùdine, a pustis de oto chilòmetros e setighentos metros cun una pendèntzia mèdia de su 9,1%! Aru fiat su de chimbe in sa classìfica generale, como est su primu, ma sa cosa prus de importu est chi Froome at a èssere petzi un'ammentu. Paret nudda e est nudda, ma a livellu psicològicu a sa segura podet èssere determinante pro nche cròmpere a su triunfu de Madrid. Siat comente si siat, su tziclismu est dae semper una letzione de anatomia, ca est chistione de coro, de purmones e de isprene! -Sa noa est de custu mangianu. L'at dada a intèndere unu comunicadu de s'Ansa, semper presente in Afghanistan a dae chi sos talebanos sunt ammaniende atentados semper prus pretzisos e atzudos. Unu grustu de militantes, cun in mesu unos cantos"kamikazes", nch'est cròmpidu in intro de note a sa presone tzentrale, in sa provìntzia orientale de Ghazni, pro nch'illiberare prus de 350 presoneris talebanos. -«Semus averguende totu sos datos, pro istransire sas noas farsas e pro no arriscare revesas inùtiles - at decraradu sa fonte ufitziale Ansa - ma finas a como podimus nàrrere chi si nch'at fuidu siat cumbatentes talebanos, siat criminales comunes». S'interventu armadu, e progetadu in cada particulare, l'at rivendicadu Zabihullah Mujahid, su rapresentante chi at ghiadu sa rebellia, dende a ischire fintzas chi s'atacu fiat ammaniadu e coordinadu dae «deghe kamikazes e chi bi nd'at mortu tres».  -Unu responsàbile de sa seguresa afghana at decraradu imbetzes a sos mèdios locales chi sos mortos sunt a su nessi deghe, ma petzi intre sos sordados chi si sunt opostos a s'atacu.  -Su matessi giornalista, chi no at dadu nùmene semper pro chistiones de seguresa, at cunfirmadu a s'Ansa chi sa batàllia pro su controllu de sa presone «est durada tres oras, intre sas 2 e sas 5 de note, ora de su logu». -Europa entidade aunida cando si tratat de impònnere doveres e òbligos a sos istados membros o cando devet intervènnere in àmbitu internatzionale finas cun atziones segretadas, entidade disunida e incoerente cando si tratat de amparare deretos, internos o esternos chi siant. Custa est sa descritzione de sa figura europea chi nch'essit a pìgiu dae un'intervista chi Bashar al-Assad at cuntzèdidu a s'imprenta russa in Damascu. Intervista chi tendet a pònnere s'atzentu subra de sas responsabilidades europeas in contu de terrorismu internatzionale. Pàrreres duncas, ma chi tenent unu "pesu ispetzìficu" grae si si pensat dae ue nche crompent. Emigrantes - «Pighemus s'aflussu massivu de sos pròfugos. Est responsabilidade primàrgia de s'Europa - at decraradu - chi at sustènnidu, sighit a sustènnere e cugùgiat su terrorismu. Issa definit sos terroristas comente  moderados e los partzit in grupos , ma sunt totu estremistas». Paràulas de venenu sas de su presidente sirianu chi cunfirmant petzi su "totus contra totus" chi s'est ingendradu intre sos guvernantes  a pustis chi su mundu de sos mìseros, de sos poberitos s'est mòvidu in massa in chirca de un'ispera. Unu giogu istitutzionale de trasferimentos de responsabilidade duncas, in ue nemos tenet curpas o responsabilidades e chi, finas a como, non tenet mancu règulas tzertas ne a oriente ne a otzidente.   -Terrorismu - «S'Otzidente e sa Turchia frunint armas e sustentamentu a sos "qaedistas" de Jabhat al-Nusra e a sos terroristas de Isis chi sunt cumbatende in Sìria - sighit Assad - e sa cooperatzione intre s'otzidente e Jabhat al-Nusra est cosa tzertificada. Nois, totu cantos semus, ischimus chi al-Nusra e Isis retzint sas armas, dinare e finas òmines de suportu dae sa Turchia e chi custa lu faghet pro afortire sos raportos chi tenet cun s'otzidente».  -Iran - Ischimus chi s'Iran sustenet su guvernu de Damascu cun sa frunidura de armas ma, «su suportu militare no est su chi unos cantos mèdios otzidentales nche cherent fàghere colare peri s'opinione pùblica mundiale», narat Assad. «No est un'imbiu de unidades militares iranianas in Sìria, ma un'iscàmbiu o cuncàmbiu naturale de ispetzialistas e istrategas intre Sìria e Iran, sa cosa est diferente meda. Tenet totu un'àtera balia e su restu de su mundu diat dèvere èssere capatzu de nche la regòllere. Si non bi reventit a nche lu cumprèndere sa curpa no est de sa Sìria, sa neghe no est duncas sa mea».   -Collaboratzione cun s'otzidente pro sa luta contra a su terrorismu - «Damascu est pronta a collaborare cun s'otzidente. Paisos comente sa Turchia, su Qatar e s'Aràbia Saudita, gasi comente sa Frantza, sos Istados unidos de Amèrica e àteros istados otzidentales chi sustenent su terrorismu - at in fines puntualizadu Assad - como no lu podent prus cumbàtere a sa sola. Ca non si podet èssere contra a sos terroristas e in su matessi tempus èssere a sa banda issoro. Devent disinnare a cale chirru si cherent tirare e Damascu at a èssere a disponimentu de chie sèberat sa luta contra a su terrorismu» - -deretos Afp -Su 30 de ladàmine de s'annu coladu, deghinas de mìgias de pessones aiant assediadu su parlamentu e àteros sitos guvernativos custringhende su presidente Blaise Compaorè a si nche mòvere conca a chirros prus seguros (Costa de Avòriu). Compaorè guvernaiat su Burkina Faso (ex Alto Volta) dae su 1987. Est a nàrrere dae cando, pro mèdiu de unu corfu de istadu sustènnidu dae frantzesos e americanos, aiat destituidu (faghende·ddu ochìere) a Thomas Sankara, su gasi naradu Che Guevara africanu. - Eris, a su chi at annuntziadu oe su coronellu Mamadou Bamba tràmite unu messàgiu ràdio-televisivu, is sordados de sa Guàrdia presidentziale, ghiados dae su generale Gilbert Diendéré, nch'ant secuestradu su primu ministru Yacouba Isaac Zida, su presidente Michel Kafando e duos ministros de su guvernu transitòriu. Zida, conca a is eletziones de s'11 de ladàmine, aiat disinnadu (timende una pesada noa intre su pòpulu burkinabè) de nche catzare dae cale si siat protzessu detzisionale sa banda prus reatzionària ligada a Compaorè.   -«Dd'amus dadu su podèriu a unu “Consìgiu natzionale de sa democratzia” - at naradu sa boghe de sa Guàrdia presidentziale – a tales chi si potzant organizare eletziones democràticas inclusivas». Totu, a comintzare dae is mobilitatziones in sa capitale Ouagadougou, lassat a pensare chi custu corfu siat su clàssicu fuete de sa contra-rivolutzione chi est arguende iscenàrios noos. In campu b'agatamus a Balai Citoyen, su grupu chi at organizadu is pesadas de s'annu coladu, e su sindacadu Cnt chi at cunvocadu un'isciòperu generale. Peri su presidente de su parlamentu, Cheriff Sy, at invitadu sa populatzione a gherrare contra a su golpe. -Dae cando su generale Gilbert Diendéré at ghiadu su corfu de istadu, is acadessimentos in Burkina Faso sunt mudende dae su mangianu a su sero. Su presidente transitòriu Michel Kafando, secuestradu su 17 de cabudanni dae sa Rsp, sa Guàrdia presidentziale, s'at torradu a leare su poderiu a pustis de un'acordu intre golpistas e militares de s'esèrtzitu. -Ma custu acordu non dd'est agradadu a is massas burkinabè (chi in is dies coladas aiant fintzas refudadu una proposta dae sa Cedeao, sa comunidade econòmica de s’Àfrica otzidentale, galu prus modde cun su grustu de Diendéré). Imoe is golpistas chi aiant ocupadu is palatzos guvernativos si nche sunt mòvidos e, pro parte issoro, is sordados de s'esèrtzitu (intrados a Ouagadougou intre su 21 e su 22 pro impònnere sa resa) si nche sunt retirados issos puru. Custu resurtadu benit a pustis de isciòperos, barricadas peri is carreras de sa capitale (ma fintzas de Bobo Dioulasso, Fada N'Gourma, Kaya, Dori, Ouahigouya e Banfora) e tres mortos in is iscontros. -Paret una solutzione pro nche pònnere a banda s'ipòtesi de una gherra tzivile. Ma non pro evitare un'isvilupu rivolutzionàriu. Sa populatzione burkinabè, a pagas chidas dae is eletziones de santugaine, non cheret chi ddoe apat unu re-tziclu de su personale polìticu ligadu a su regime de Compaorè. De prus, cheret chi nch'isorvant sa Rsp e chi Diendéré (bratzu destru de su ditatore chi guvernaiat dae su 1987 e chi fiat acusadu de èssere unu intre is protagonistas de sa morte de Thomas Sankara) bèngiat protzessadu e impresonadu. -Rastelli binchet in su Sant'Elia contra a sa ex iscuadra sua. Sos “sardos” giogant bene pro totu sa partida, tzedende petzi a s'ùrtimu, cando s'istrachidùdine si faghet intèndere de prus. Su Casteddu rinùntziat a Deiola, friscu friscu de rinnovu cuntratuale e lassat logu a Joao Pedro. Pro su restu sa formatzione est sa matessi de sa chida colada, francu Pisacane chi giogat a su postu de Murru. -S'Avellino gestit bene sa botza a su cumintzu, faghende·si bìdere in dae in antis cun Insigne in su ladus de manca, ma sa defensa ruju-biaita est pronta e respìnghere sos atacos angenos. A su de 21 minutos Melchiorri paret chi apat sa possibilidade de dare pensamentos a Frattali, ma su defensore recùperat e nche bogat sa botza addae de sa lìnia de fundu. Su Casteddu creschet e proat a nche colare in vantàgiu cun unu tiru de Farias chi però nch'essit a foras. Tando tentat Melchiorri, ma at prus pagu sorte. Nche colant pagos minutos e Farias s'imbentat unu passàgiu filtrante chi nche colat sas ancas de sos defensores e nche crompet a sos pees de Sau (forsis in foras de giogu) chi si fùrriat e la tocat su tantu suo pro marcare su gol. Casteddu in vantàgiu. Mokulu tando chircat de nche tragiare sos suos, intrat in àrea dae su ladus de manca, ma su tiru nch'essit a costàgiu de su palu defensadu dae Storari. -In su segundu tempus, semper Mokulu at sa possibilidade de nche giùghere a su parègiu sos biancu-birdes, ma a sa sola, cara a Storari si faghet ipnotizare. Mancu su tempus de chinnire ogru e Melchiorri raddòpiat a su de 53 minutos. Nche collit cun sa conca unu tiru dae su cugione de Farias e l'indiritzat a manca de Frattali marchende su 2-0. Oramai su Casteddu si nch'est fatu mere de su campu e proat, sena fortuna, a ismanniare su nùmeru de sos gol cun Farias e Di Gennaro; unu tiru de Sau a su de 19 minutos nch'iscudet a su palu e torrat in segus. Mokulu, su mègius de s'Avellino finas a como, at sa possibilidade de fàghere torrare sos suos in partida, ma su portieri ruju-biaitu li negat sa glòria, no est die. Su Casteddu rallentat e sos òmines de Tesser torrant a intrare in partida a su de 84 minutos. Zito dae su ladus de dereta nche ponet sa botza a mesu de s'àrea, in ue Arini antìtzipat a totu cantos e fùlminat a Storari cun unu destru de prima intentzione. Su recùperu de chimbe minutos non permitit a sos campanos de nch'agantzare su parègiu. Sa partida acabbat 2-1 pro sos sardos, ma non b'at mancu tempus de festare ca martis si giogat in Chiàvari cun sa Virtus Entella. -Formatziones -Casteddu: Storari, Balzano, Capuano, Salamon, Pisacane (59' Murru), Joao Pedro, Di Gennaro (82' Fossati), Dessena, Farias (69' Deiola), Sau, Melchiorri. -Allenadore: Màssimo Rastelli -Avellino: Frattali, Bastien (55' Jidayi), Visconti, Ligi, Biraschi, Insigne (62' Soumare), Gavazzi (28' Zito), Arini, Trotta, Nica, Mokulu. -Allenadore: Attìlio Tesser -Gol: 29' Sau, 53' Melchiorri, 84' Arini -A pustis de chimbe partidas su Casteddu podet abbaidare a totu sos àteros dae su cùcuru de sa classìfica. Custu cheriat Rastelli e custu at otènnidu, gràtzias a sa partida bìnchida contra a su Latina e gràtzias a su Spèzia chi at bìnchidu in Livorno, firmende sos toscanos a 12 puntos. Como però tocat de pònnere tretu intre sos ruju-biaitos sardos e sas iscuadras chi lis ant a pònnere fatu, su caminu est longu. -Su Latina sa partida si l'at giogada sena timoria, sena birgòngia e parende fronte a su Casteddu in totu sas fases de su giogu. Finas a como est s'iscuadra chi at dadu prus matana. -Sos nieddu-biaitos de Mark Iuliano arriscant de nche colare in vantàgiu giai a su segundu minutu, cando Ammarì, cun unu bete de tiru, faghet trèmere su palu a sa dereta de Storari. Paret giai una partida complicada, ma non b'at mancu tempus pro pòdere isvilupare su cuntzetu, chi su Casteddu recùperat sa botza e la ponet in sos pees de Dàvide Di Gennaro, issu dae su ladus de manca si nch'atzentrat e nche faghet furriare unu tiru millimètricu a su cugione artu de su segundu palu. Una meravìgia chi marcat s'unu a zeru. A su Latina no l'agradat. Calderoni bi proat cun unu tiru dae a tesu, ma non nde bogat nudda contra a Storari. In unu tiru dae su cugione, a Còrvia lu lassant a sa sola in mesu a s'àrea de penalidade, ma non nd'aprofitat e isprecat s'incorrada indiritzende·nche sa botza addae de sa lìnia de fundu. Sa matessi chistione acontesset a Brosco a su de 17 minutos de giogu, ma issu indiritzat bene e parègiat. Sos “casteddajos” resurtant prus pagu pretzisos cun sos passàgios, ma a su de 29 minutos resessent etotu a nche torrare in vantàgiu. S'autore custa borta est Balzano, chi nche crompet puntuale a s'adòbiu cun sa botza. Su tiru dae su cugione de Di Gennaro nche lu collit issu a bolu e inferchit a s'àteru Di Gennaro, Raffaele. Su Casteddu como giogat mègius e bi torrat a proare cun Melciorri chi tirat a corfu seguru, ma sa conclusione est tzentrale. -In su segundu tempus est Joao Pedro a si nche presentare in dae in antis de su portieri, chi però est bravu a respìnghere cun sos pees. Est su momentu giustu pro marcare su de tres gol, ma non b'at remèdiu. Farias, dae su ladus de manca, nche ponet in mesu una botza a artària mesana, ma Giannetti non bi crompet. Su Latina paret subende, ma est semper in cue, mancari a sa muda e cando podet punghet. A su de 60 minutos sos “latziales”, chirchende un'àidu pro tirare, apògiant a dae segus a Ammarì, chi de prima intentzione tirat a su segundu palu. Storari non bi podet fàghere nudda, est su parègiu. Sa partida cumintzat a nche pèrdere s'ànimu chi teniat a su cumintzu e fintzas su ritmu mènguat. Cando oramai paret cundennada a acabbare duos a duos, Fossati nche bogat dae su bonete unu passàgiu traessu chi carignat sa conca de Giannetti e si nch'istichit in sa porta, faghende aboghinare de cuntentesa totu su Sant'Elia. In sos minutos finales su Casteddu si fàghet bìdere torra in sos tretos de s'àrea de penalidade defensada dae Raffaele Di Gennaro, ma Farias cara a cara cun su portieri si faddit s'ocasione pro su de bator gol. Non b'at prus tempus pro àteras atziones, su Casteddu binchet e nche bàrigat in classìfica sos toscanos de su presidente Spinelli. Como tocat de mantènnere s'atzelleradore incarcadu, ca sa chida ch'intrat si giogat in Pescara e no at a èssere fàtzile. -Formatziones -Casteddu: Storari, Murru (56' Pisacane), Capuano, Salamon, Balzano, D. Di Gennaro (70' Fossati), Dessena, Joao Pedro (76' Cerri), Farias, Melchiorri, Giannetti. -Allenadore: Màssimo Rastelli -Latina: R. Di Gennaro, Calderoni, Dellafiore, Brosco, Bruscagin, Ammarì, Olivera (66' Moretti), Schiattarella, Scàglia (87' Jefferson), Còrvia, Acosty. -Allenadore: Mark Iuliano Gol: 2' D. Di Gennaro, 17' Brosco, 29' Balzano, 60' Ammarì, 81' Giannetti -Est una frontera chi nche bàrigat sos 2mìgia chilòmetros, pro natura e pro istòria una de sas làcanas prus chilivradas de su sudamèrica. B'at problemas de controllu e finas de corrutzione, ma custu a sa sola non bastat pro cumprèndere. Comente non diat bastare un'esèrtzitu intreu pro la rèndere impermeàbile. In prus su cunflitu internu in Colòmbia non giuat. In su tempus coladu fintzas sa guerrìllia, ma oe prus chi no àteru sos paramilitares e su narcotràficu. E galu b'at de agiùnghere chi in Venetzuela sos istados de Tàchira e de Zùlia in particulare, sunt un'ispètzia de filiale colombiana. In sos annos non si podent contare sas furas, sa violèntzia contra a pipios e fèminas, sos mortòrgios. -In Venetzuela b'at una populatzione colombiana intre sos 4 e sos 5 milliones. Istimada. Non tzensida. Non totus sunt pròfugos. Ma su prus sunt emigrantes in chirca de mègius sorte a cajone de su cunflitu internu chi a bias est declinadu conca a sa trasformatzione agru-industriale. Sos paramilitares nch'ant istrajadu sos massajos a corfos de bajoneta. Acontessiat finas in antis, ma cun Chavez, sos colombianos sunt istados collidos e tratados sena discriminatzione peruna dae sos venetzuelanos.Custu cheret nàrrere chi, oe in die, su Venetzuela est su paisu chi tenet prus istràngios in totu su mundu. Cun tzitadinàntzia, deretos parìviles e totu su chi li pigat. Fintzas si pro unu colombianu a èssere istràngiu in sa terra de Bolivar contat pagu o nudda. -Semus chistionende de un'istòria de integratzione ispantosa. Forsis ùnica. De leare a esempru. In una intre sas giuras prus dificultosas de su mundu. Chavez però, b'at nàrrere chi non at mai ghetadu manu a una norma, a bisu suo e de sos sustenidores e collaboradores suos nòbile, ma chi in sa realidade no istat ne in chelu ne in terra. Sa benzina est in pràtica a s'indonu (pagu prus o mancu 3 tzentèsimos cada litru). In prus, pro unu sèberu polìticu dislindadu (chi potzat funtzionare o mancu, sàbiu o mancu si narat sotzialismu) at patrotzinadu e finantziadu a manera grae su bonu de sos produtos, in particulare sos benes alimentares. Totu custu at ingendradu unu fenòmenu antigu cantu a s'òmine: su contrabbandu. -Ant carculadu chi sa benzina la bendant a cudda ala de làcana finas a 25 bortas su prètziu internu e sos àteros produtos a 8-10 bortas tantu. Finas a cando su petròliu e s'economia fiant in ponte, Caracas bi reventiat a bajulare su contrabbandu e finas totu su chi giughiat a inghìriu. Oe càrculant chi nch'essat prus de 100mìgia cubas de carburante illegale cada die in pare cun benes alimentares, cajonende una pèrdida pro s'eràriu de 10 milliardos de dòllaros a s'annu. Cun sa crisi chi b'est oe, chi diat pòdere singiare sa derrota de su guvernu e de totu su sistema "bolivarianu", totu custu non si podet bajulare prus.  -Cun sas reformas ant pigadu unas cantas mesuras esecràbiles, comente a nche rimpatriare 1800 tzitadinos. Manovra de cundennare, ca a sa segura non fiant totu contrabbanderis o criminales, ma su chi est curiosu est chi su guvernu colombianu si siat apelladu a Ginevra e a su rispetu de sos deretos umanos pro blocare custa manovra. Sos mèdios colombianos ant "iscutu a fundu de corru" comente si narat, cundennende su Venetzuela comente a una natzione ratzista. Tzertu chi a propagandare chi Nicolás Maduro, chi òspitat 5 milliones de colombianos, dende·lis iscolas, salude, domos populares e amparu giurìdicu e chi s'est ofertu pro collire 20mìgia pròfugos sirianos (su Rennu Unidu at decraradu su matessi tantu, ma in chimbe annos nda), siat inospitale o peus ratzista est a beru foras dae cale si siat sentidu. Siat comente si siat, a livellu mundiale, antropològicu, sotziològicu e polìticu su de sos colombianos in Venetzuela est unu de sos problemas atuales prus pagu istudiados e analizados. In Mèssicu, pro nàrrere, sunt annos e annos istudiende su fenòmenu e parende·bi fronte cun sos remèdios prus atzudos. In sa frontera colombianu-venetzuelana mancant de su totu. Mancant sos istùdios ca mancant sos gastos pro los ammaniare e mancant sos istudiosos ca timent. Timent chi nemos los potzat amparare e si cumprendet fintzas su pro ite si pensamus chi sa frontera est unu logu perigulosu a beru, tropu mannu e lassadu in manos a sa criminalidade. Una de sas làcanas, repito, prus chilivradas de su sudamèrica. - -Sighit sa dibata pro su chi pertocat sa riforma regionale de is Entes locales. A coa de s'annu coladu s'assessore Cristianu Erriu aiat naradu chi «is Comunas sunt is protagonistas verdaderas de su cambiamentu» e chi «is livellos amministrativos e de guvernu divenint duos». Est a nàrrere is Comunas e sa Regione. Ma «previdimus un'afortiamentu de s'assotziatzionismu comunale pro mèdiu de s'Unione de is Comunas (e de s'assòtziu de is Uniones)». Est a nàrrere bator livellos (e non duos). Sena cunsiderare sa tzitade metropolitana de Casteddu chi aiat fatu inchietare “lu sindaggu di Sàssari” (immaginemus·nos a Nigola Sanna narende «acchì zonchi semmu?»). Sena cunsiderare is Àmbitos otimales e is Àmbitos territoriales istratègicos cun is funtziones issoro. Piticu s'isturuddu! -Imoe su contròrdine: torrant is Provìntzias betzas (Tàtari, Nùgoro, Aristanis e Casteddu) e isparessent is assòtzios de is Uniones. Cun una novidade: sa provìntzia de su cabu-de-logu s'at a tzerriare “Tzitade metropolitana de Casteddu” cun 128 cumpetèntzias (cunforma a is 91 de is àteras tres Provìntzias).  -E Tàtari? In su de sete artìculos de custa segunda proposta nch'ant annantu unu comma chi narat: «Is Uniones chi, in intro de issas, ant unu o prus Comunas interessadas dae portos e aeroportos de interessu regionale e natzionale podent assùmere sa denominatzione de Unione de is Comunas de s'Àrea metropolitana». Cun cumpetèntzias prus mannas. Tando (forsis) non ddoe at perìgulu chi Nigola Sanna nàrgiat a beru su chi amus immaginadu: in Portu Turre ddoe est su portu e in s'Alighera s'aeroportu. E ammentemus·nos chi Tàtari tenet dae nessi bìndighi annos sa “metropolitana de superfìtzie” (est a nàrrere unu tram artziadu a su chi no est dae su limbàgiu propagandìsticu e dae is mèdios massivos)! De custa manera finamentas Terranoa, gràtzias a s'aeroportu suo at a èssere Àrea metropolitana. Ite ant a nàrrere Aristanis e Nùgoro? -Tando, cun custa proposta amus a àere: 377 Comunas, pagu prus o mancu 35 Uniones de Comunas («cunforma a is regiones istòricas»), 2 Uniones de Comunas de s'Àrea metropolitana, 3 Provìntzias e una Tzitade metropolitana manna cantu una Provìntzia. E sa Regione. -Galu est nudda: acumpridu custu caminu (cando e comente dd'amus a bìdere) at a tocare a is Asl. - -Chie est Jeremy Corbyn l'amus naradu in “sa gazeta” de su 18 de austu. Ite at fàghere dae como in susu est galu chitzo pro lu nàrrere. Finamentas ca b'at de ischire si sos figiolos de Tony Blair e Neil Kinnock ant a resìstere a custa furriada a manca in intro de su Labour o ant sighire in foras s'àndala issoro. Sa noa est chi Corbyn at otènnidu una vitòria manna cun su 59,5% de sas preferèntzias (251.417) colende·nche de meda a Andhy Burnham (19%, 80.462), a Yvette Cooper (17%, 71,928) e a Liz Kendall (4,5%, 18,857). -Sa dereta interna, impudada·si de àere abertu custas eletziones a sos esternos a su partidu, fiat timende chi sos cunservadores nch'aerent imbiadu sas “trupas cammelladas” issoro pro alterare su votu. Còntigas, ca sa burocratzia at chircadu in cada manera de parare petorras cara a sa mobilitatzione militante giovanile in favore de su candidadu sotzialista. Ma Corbyn no at bìnchidu petzi intre sos “registrados” (cun 80mìgia votos in prus de Cooper): issu at òtènnidu 121.751 preferèntzias intre sos “membros” (segundu Burnham cun 55.698 votos) e 41.217 intre sos “afiliados” a sos sòtzios e a sos sindacados (torra Burnham segundu, cun 18.604).  -Custu resurtadu non est de badas. B'at, in sa Grandu Bretagna, una mudada radicale a livellu polìticu. A su chi essit a campu dae una chirca, publicada in su situ Lord Ashcroft Polls, su 43% de sos eletores pensat chi, cunforma a su Labour, un'alternativa radicale sotzialista diat pòdere bìnchere sas eletziones. E, bincat o nono, diat èssere cosa bona pro su 52% de sos eletores, pro su 71% de sos fideles a su partidu e pro su 55% de sos chi in custos annos ant seberadu de votare a àtere (intre sos chi ant votadu Ukip sa pertzentuale si nch'àrtziat a su 59%). Est a nàrrere: b'at àpidu unu bòidu e a Corbyn li tocat a lu prenare. -Cada bia chi unu Paba at disinnadu a si mòere conca a Cuba, su mundu at tentu unu momentu de istriore. Mescamente oe chi a unu Paba, s'imprenta internatzionale, l'at atribuidu su gistru de "comunista". -At a èssere atraèntzia pagana o allerju cristianu fintzas pro chie non creet a Deus, ma cada biàgiu ingendrat aspetativas de importu, anneu, cando no est pròpiu timòria. Sos mannos de su mundu, siat comente si siat, istant parados ca, pagu prus o mancu, pedra in s'iscarpa nche nde giughent totus. E unu Paba, mancari siat Frantziscu, mancari nche pàrgiat in foras dae su potentadu e dae sas fainas mundiales est imbetzes semper subra de su fatu, semper presente e mescamente ischit e connoschet totu su chi est acontessende. -Mancari pàrgiat chi nono, mancari nche pàrgiat a tesu meda dae sas acontèssidas terrenas e meda prus acurtzu a su Sennore. Finas custa bia, cando s'aèreu s'est pesadu in bolu, b'at àpidu carchi tzocada de mancu in su coro de calicunu. Ite at fàghere? Ite at a nàrrere? Pro ite, sos Pabas, costumant semper a andare in antis a Cuba e posca a sos Iua? In ue nch'est su criu? Pregontas prus chi non legìtimas a pustis de su 1989, ca finas si pariat chi non b'aeret prus nudda ite tìmere su mundu est imbetzes in gherra, sa gente est patende, fuende e morende in totue. -«Creo chi su mundu tèngiat unu grandu sidis de paghe» at naradu Frantziscu a boghe lada cuns'atzentu suo argentinu, setzende·si·nche in s'aèreu, cara a sos ogros ispabilliados de giornalistas, assistentes e acumpangiadores. S'isetaiant unu "Salude e trigu!" forsis? Est craru chi su cabu de s'ùnicu Istadu basadu subra de sa teocratzia siat leadu in cunsideru cando faeddat, ca non tenet cuncurrèntzia, est avantagiadu. Comente est craru chi su pensu suo leet in cunsideru cada bìculu de su mundu, finas su prus minore o su prus a tesu. Semper a cando at chertu pònnere sos giornalistas a tretu de cumprèndere deretu cale siat s'anneu suo primàrgiu, cales siant sas tulumbas de nch'isòrvere a primu. In su giru de pagos minutos duncas, Frantziscu, intre su sàbiu e su befulanu, a manera sua, lis faghet unu resumu detalliadu, a sos giornalistas. Ammentende·lis chi cando est mòidu dae su Vaticanu b'aiat duas famìlias de pròfugos sirianos saludende·lu. Duas famìlias chi issu at chertu amparare in intro a sa tzitade catòlica, in intro de s'ùnica capitale in intro a un'àtera capitale. -«Apo tentu unu momentu de debilesa oe, mi so cummòvidu moende dae sa "Ghenna de Sant'Anna", nche lis leghia in cara s'anneu de chie nch'est torrende a pèrdere carchi cosa chi at in pessu agatadu». A sos matessi giornalistas chi non li chinniant ogru dae pitzus e chi at saludadu a unu a unu, lis at auguradu chi traballent semper «pro fraigare pontes». E pròpiu sa faina de fraigare pontes est sa missione sua in Cuba e in sos Istados unidos, paisos chi sunt in fase prena de normalizatzione a pustis de chimbanta annos fraighende "muros". In La Habana l'ant collidu cun totu sos onores militares prus artos e cun 21 corfos a boidu de cannone. Si sunt addoviados cun Raùl, s'ant istrintu sa manu e Frantziscu nch'at imbiadu deretu su saludu pro Fidel, cunfirmende chi lu diat imbènnere prus a trigadiu.«Dia chèrrere pregontare a vostè, sennor presidente, de nche li porrire sos saludos meos prus istrintos e grandu cunsideratzione e rispetu a frade suo Fidel - at naradu su Paba in sa tzerimònia de bene bènnidu - cuns'isperu chi sa collaboratzione intre sa Crèsia Romana e Cuba sigat suta sos printzìpios chi ant semenadu Giuanne Pàule II in su 1998 e Beneitu XVI in su 2012. Isco chi s'ammentu issoro ingendrat inoghe grandu cummotzione e istima peri su pòpulu e sas autoridades de Cuba. - at sutalineadu - Oe rennoamus custu ligàmene de cooperatzione e amighèntzia». -Posca Frantziscu at ammentadu àteras ricurrèntzias de orìgine religiosa comente sos 100 annos dae sa nòmina de sa "Virgen de la Caridad del Cobre" a patrona de s'ìsula. At sighidu impuntzende sos responsàbiles polìticos de ambas bandas a persighire su caminu de sa paghe. -«Lu devides fàghere - at decraradu cun autorevolesa - impreende totu sas potentzialidades chi tenides a disponimentu pro nche cròmpere a su resurtadu prus nòbile. Ammentade·bos chi seis cramados dae "Artu" a bos sacrificare in nùmene de sa paghe e de su benèssere de totu sos pòpulos, non su cubanu o americanu ebbia e tenide presente chi bos nche devides artziare a esempru pro su mundu intreu. Su mundu tenet bisòngiu de ricuntziliatzione in sa de tres gherras mundiales sestada a cantos, chi semus bivende cada die». At serradu cun sas paràulas de Giuanne Pàule II in su 1998 :«Cuba abèrgiat sas ghennas a su mundu e su mundu abèrgiat sas ghennas a Cuba». -Nos amus a intèndere cando nch'at a cròmpere a sos Istados unidos, in ue, cunfirmat s'Ansa, at a bentulare sa bandera de su Vaticanu comente sìmbulu de bene bènnidu. -A bìdere istemus. -Chi siat in mare o chi siat in terra, su disacatu sighit. Ant a èssere pagu prus o mancu unos milli sos pròfugos chi sunt mòvidos a pee dae s'Ungheria, chie cun pitzinnos in palas e a coddu, chie cun su bàculu, chie in cadrea cun sas rodas e chie iscurtzu. Su primu ministru natzionalista Orban, definende·los “una minetza pro s'Europa intrea”, aiat cumandadu de suspèndere totu sos trenos in partèntzia dae s'istatzione de Budapest.  -Ma sa gana de àere unu benidore dignitosu nche bàrigat totu sos impedimentos, e duncas, a manu tenta e cun grandu coràgiu, sunt mòvidos conca a s'Àustria. E tando a in antis, peri sos viales, sas autostradas, in mesu de su tràficu, cun paga abba e cun su sole caente chi iscràbigat rajos de fogu. -In su mentres sa Repùblica tzega e s'Islovàchia ant torradu a cunfirmare chi non cherent leare parte a sa partzidura de sas cuotas e ant propostu de pònnere a disponimentu paritzos passaditzos ferroviàrios pro nche fàghere lòmpere sos emigrantes a Germània, semper chi Berlinu e Bùdapest siant de acordu. Comente a nàrrere: “chèrgio fàghere parte de s'unione europea, ma petzi pro su chi mi cumbenit”. -Su Rennu unidu imbetzes at a pònnere a disponimentu 130milliones de èuros de agiudos, pro parare fronte a sa crisi siriana. Crisi chi ponet in pensamentu fintzas su Pentàgonu, chi at carculadu chi custu èsodu at a durare a su nessi pro àteros binti annos. -Cales sunt is novidades de is eletziones autonòmicas catalanas de eris? Sa prima est s'afluèntzia: at leadu parte a custa torrada su 77% de is chi aiant su deretu, prus de su 7% cunforma a su 2012. Sa segunda est chi sa coalitzione Junts pel sí (chi auniat Convergència Democràtica de Catalunya, su partidu de su presidente Artur Mas, e is sotzial-democràticos indipendentistas de Esquerra Republicana de Catalunya) at regortu 1.620.973 votos: est a nàrrere su 39,54% e 62 sègios. Custu resurtadu tocat de ddu cunfrontare cun is datos de su 2012, cando Convergència i Unió (cun 1.112.341 votos, su 30,7%) e Erc (496.292, su 13,7%) oteniant 71 sègios. Tando? Ddoe at àpidu una mèngua de is votos indipendentistas? -Nono: ca, comente amus naradu, custu giru ddoe at àpidu prus votantes; ca in su 2012 in Ciu bi fiant fintzas is democristianos de Unió Democràtica de Catalunya, chi si nche sunt istesiados a pustis chi Mas at faeddadu semper de prus de indipendèntzia (e chi imoe nch'ant pigadu sceti 102.870 preferèntzias); ca est crèschida sa manca indipendentista de sa Candidatura d'Unitat Popular (dae 126.219 a 336.375 votos e dae 3 a 10 sègios); ca sa coalitzione Catalunya Sí que es Pot (mancari andende male cunforma a su potentziale de Podem/os, a is resurtados de is eletziones locales de su beranu "colau" e a is 13 sègios regortos in su 2012 petzi dae Esquerra Unida i Alternativa/Verds), mantenet una lìnia a favore de su deretu de is catalanos a s'autodeterminatzione.  -Ma tando? Ite est su chi non torrat? Non torrat su resurtadu, ca impedit de mòvere conca a sa decraratzione unilaterale de indipendèntzia. A su chi narat Antonio Baños de sa Cup, is indipendentistas, firmende·si a su 47,8%, «no ant bìnchidu su plebiscitu». De prus: sa Cup, anticapitalista, at naradu chi nono a sa possibilidade de pònnere a disponimentu is votos suos pro elègere a Mas comente presidente («Sa lìnia ruja nostra est chi no amus a reconnòschere e no amus a traballare cun chie mènguat is resursas e cun is currotos»). Paret duncas pòssibile una cunvergèntzia intre Cup e Cat-sí. Pro parte sua su cabu-lista de custos, Lluís Rabell, at naradu chi «no amus a sustènnere perunu guvernu o proposta de guvernu chi tèngiat unu programma sotziale contràriu a su chi defensamus e chi (indiritzende·si a is ispagnolistas de Ciutadans, Ndr) non reconnoscat sa natzione catalana e is deretos suos». -S'anàlisi fata dae su cuotidianu ispanniolu Público, pro sas eletziones de su 27 de Cabudanni, at cunfirmadu sa previsione de majoria assoluta pro sas fortzas indipendentistas in su parlamentu catalanu. Difatis, sos sèberos polìticos de su guvernu Rajoy e sa campagna velenosa operada dae su partidu suo, su Pp (Partidu populare), ant ingendradu un'efetu contràriu. At a pèrdere su 29% de sos votos e at a dèvere rinuntziare a unos sete-oto parlamentares.  -S'istùdiu ammustrat chi su nùmeru de sos eletores chi ant a dare sa preferèntzia issoro a sos partidos soberanistas ant a crèschere de su 10%, colende·nche dae unu millione e setighentamìgia a unu millione e noighentamìgia, ma su cunsensu at a crèschere petzi pro sa manca indipendentista, rapresentada dae su Cup. A s'àtera ala imbetzes, sos Ciutadans (ispanniolistas de tzentru-dereta) dùplicat sos votos rispetu a su 2012, recuperende fintzas carchi puntu pèrdidu dae su Pp. Balàngiat pagu, imbetzes, su Sí que Es Pot, colende·nche dae 13 a 16 sègios. Sa presèntzia de Podem no est gasi determinante comente si pensaiat, ma in cada manera at a èssere una campagna eletorale de interessu e custas binti dies imbenientes nos l'ant a ammustrare. -In Grètzia b'at àpidu semper òmines de gabbale finas dae su tempus antigòriu. No est chi como non bi nd'apat, pro caridade, ma nche devent èssere agigu cuados o impinnados faghende àteru in ue si siat. Eràclitu, filòsofu iscurigosu e rebestu costumaiat a nàrrere chi unu non si podet abbangiare prus de una bia in su matessi frùmene. Ca est semper moende·si e duncas divenende. No est mai su matessi. Est semper càmbiu. -Custu pensu su pòpulu gregu si nche lu devet àere ismentigadu, votende eris in Grètzia, a dae chi a bìnchere at bìnchidu torra Alexis Tsipras. Ma Eràclitu, a su chi nos contat Galenu in "De Dignoscendis Pulsibus ", naraiat fintzas «Unu pro mene balet deghe mìgia, si est su mègius». Furriende·la comente cherimus, Eràclitu est filòsofu e sos filòsofos s'ischit, a unu ghetu o a s'àteru, tenent semper resone. Forsis, in custu momentu, in Grètzia Tsipras est su mègius.  Nois mancari nono, ca nche semus a tesu meda cun conca e carena, ma su pòpulu gregu dae s'ora l'ischit, a dae chi l'at torradu a dare cunfiantza. -Custos sunt sos resurtados a iscrutìniu belle acabbadu (99,55% de sos sègios).S'affluèntzia est istada de su 56,55%. Syriza at otentu su 35,47%(145 sègios); Nea Dimokratia su 28,09% (75); Alba Dorata su 6,99% (18); Pasok su 6,28% (17); KKE su 5,55 % (15); Potami su 4,09 % (11); Gregos Indipendentes su 3,69 % (10); Unione de sos tzentristas su 3,43 % (9).Alexis Tsipras at a giurare custu sero etotu a sas oto (sas sete ora nostra) cara a su Presidente de sa Repùblica Prokopis Pavlopoulos, cando chi su Guvernu diat dèvere giurare cras, forsis a banda de mangianu, cunforma a cantu ant decraradu sos cuntatos de imprenta prus a curtzu a Tsipras. Su Primu ministru betzu at a èssere duncas fintzas su nou, dae oe. Isetamus pro cumprèndere a chie s'at a pònnere a costàgiu, comente "consigeri"  econòmicu, in sa de duas impresas guvernativas in su giru de pagos meses.   -Podet èssere sa cunfirma Euclid Tsakalotos. Yanis Varoufakis est giai un'ammentu, finas si non galanu meda, a dae chi in Grètzia, pro su chi pertocat s'ex ministru de s'economia, si chistionat de "traitoria manna" a dannu de s'Istadu.   -Sos addòvios suos in Parigi cun George Soros, Piketty, Stiglitz, Galbraith fìgiu, Krugman, Turner e Pigasse, dae s'ora non fiant agradèssidos meda dae sa magistradura grega. Ma giai nd'amus a torrare a chistionare cun sos datos ufitziales a disponimentu. Como lassemus sos gregos a si gosare custu momentu de cuntentesa in pare cun Alexis, e pongiamus a unu chirru cale si siat ipòtesi de cumplotu. Su pòpulu gregu si meresset a sa segura unu benidore prus sulenu sena prateras paradas in cada cugione A tempus prus. -Est bastante a intèndere faeddende unu sardu de connoschèntzia nostra disterradu in Germània, durante is fèrias suas in Sardigna. Ddoe at calicunu chi, intrende in carchi tzilleri de bidda, pregontet ispantadu: «A ma tando bi l'ais peri bois sa birra dae s'isceta?». In una manera o in s'àtera, sa pertzetzione de sa suprematzia teutònica nche colat finamentas cun custos contigheddos. Ma is noas chi sunt benende dae cussa ala de s'Europa nos mustrant chi is formuleddas, cunforma a s'andanta naturale de su mercadu e a s'economia de unu paisu, contant prus pagu de su nudda.   -Ddoe nd'at a muntones, si bi meledamus agigu. In contu de mercadu est dae su 2008 chi si faeddat de ispeculatzione comente chi esseret carchi cosa de angenu a sa tzirculatzione de su capitale. In contu de paisos Piigs (Grètzia e Itàlia über alles) nât chi sunt petzi sa corrutzione e is isprecos (pròidos dae Marte?) a èssere sa cajone de sa crisi. Acò chi tando (e paret de ammentare a Craxi cando naraiat chi Mario Chiesa fiat unu “mariuolo”) finamentas in Germània nât chi ddoe at matzones chi, cun is fainas issoro, si nche sunt istesiende dae is règulas de su mercadu lìberu e trasparente. Trasparentes che a is segretos industriales!  -Su chi ddoe àpidu in Germània cun s'iscàndalu de is emissiones fartadas (e chi non pertocat petzi sa Volkswagen ma peri sa Bmw, a su nessi pro como) est, imbetzes, sa règula mera e sìnchera. Cando sa punna est sa de su profetu totu su restu pagu contat. Si non nudda. Sa cosa est essida a campu pro una resone simple meda: is grupos monopolìsticos de su setore nche sunt in intro de una gherra cummertziale semper prus manna a dae chi si previdet una chima noa (semper prus grae) de su fenòmenu chi Marx numenaiat subra-produtzione. Tando su segretu industriale, chi est segretu petzi pro nois, est destinadu a èssere bogadu a campu contra a custu o a cuddu. Sa Volkswagen, fartende is emissiones, at fatu su traballu suo. E finamentas s'Epa (s'agentzia americana pro s'amparu de s'ambiente...e de su mercadu automobilìsticu a isteddos e istrìscias).  -Si faeddat de pèrdidas in sa bursa, de contraventziones, de atziones legales de grupu e de veturas de retirare. Ma de su costu sotziale, ambientale e sanitàriu, de is vidas truncadas dae s'incuinamentu, chie nde faeddat? -Pàrrere -Sa crisi de su disterru, s'èsodu massivu de sos disamparados chi sunt fuende dae totue pro chistiones ligadas a sa gherra e a su fàmene, est ingendrende prus de unu problema a su mecanismu pagu untadu de s'Unione europea. Si la ponimus a pare cun unu motore, podimus nàrrere chi a bellu a bellu est cumintzende a pèrdere, a rèndere semper de mancu, leende·si su caminu de su blocu definitivu. Ca fintzas a como mecànicos e tzaferros ant leadu in cunsideru petzi su carburante. Controllos a sos cumponentes non nd'ant fatu belle mai. E fintzas cara a su disacatu, forsis su prus mannu de sos ùrtimos annos, s'ingennieri cabu de s'iscuadra europea, Claude Junker, at pensadu chi pro nch'isòrvere sa tulumba bastet a sighire a annànghere carburante.   -Est a nàrrere, dinare. Nch'at ammaniadu una proposta de acordu chi, su 14 de cabudanni, at a propònnere a totu sos ministros de s'Internu e de sa Giustìtzia. Istringhende, su chi narat in custu acordu est simpre meda: sos Istados chi no ant a agiudare pro sa gestione de su drama de sos emigrantes, ant a dèvere pagare -comente at decraradu issu- "unu prètziu mannu". «Non cherides agiudare? -nât Junker- E tando devides pagare. Problema risortu». Ma a si podet? A li podet bènnere a conca a unu rapresentante non de una natzione ebbia, chi giai diat èssere grae, ma de un'òrganu subra-natzionale, un'idea metzana comente a custa? Non bi pensat in antis de faeddare, chi non semper una santzione pecuniària giuat a sa càusa? Pensat a beru, Junker, chi si cras sa Germània si refudaret de los collire, una santzione li potzat fàghere mudare idea? O chi Viktor Orbán potzat torrare in segus dae su pensu suo? Custu est su chi càpitat cando sa gente est cunsiderada comente a mertze de iscàmbiu. Cando sos paràmetros umanitàrios nche sunt torrados a nudda. Cando s'ùnica mesura connota e venerada est sa de su dinare. Mi torrat a conca una cosa chi mi fiat capitada unos cantos annos a oe torrende a Gonone dae Terranoa. In sa 131, a curtzu a Thiniscole m'aiat firmadu sa politzia. In cue su lìmite est severu:otanta a s'ora. Fia currende e cun su laser m'aiant blocadu a 117 km/h. Fia in tratativas, chirchende iscusas e ingramessende·lis sa gràtzia, cando unu de sos agentes aboghineit: «Ess... raju!». Nch'aiat bogadu sa palita e l'aiat fatu tzinnu a si firmare, a su chi fiat arribende. Teniat una màchina isportiva. De sas chi bi diat chèrrere prus de una vida pro nche la pagare. Ma non pro su mere. Fiat unu notàriu famadu chi como nch'est bandidende baddu in ue, pro àteras chistiones, paret de trampas a clientes suos. Deo fia in cue, aia intesu totu. L'aiant firmadu a 238 km/h, fiant mentovende·li su perìgulu, li fiant narende chi tocaiat a istèrrere su verbale e chi bi fiat su ritiru de sa patente. Issu però teniat presse e los apretaiat a iscrìere ca nât chi teniat un'addòbiu de importu mannu. Si fiat acurtziadu a ue fia deo e l'aiat naradu a su politziotu chi fiat cun megus chi teniat presse e chi diat àere pagadu cale si siat importu bastis chi nche lu lassarent andare. Deo, sende chi m'aiant firmadu a primu, bi fia in antis suo, ma apo dèvidu isetare. E issu, cando nche l'aiant cunsignadu su verbale, l'aiat ammurotzuladu, nche l'aiat ghetadu a su sedile de palas e mòvidu si nche fiat, prus in presse de comente fiat arribadu. Fiat avesu, a sa segura e sa butzaca fiat prena. Sa morale bi la lasso a su letore. B'at de nàrrere duncas chi, dae cando l'ant tiradu sos sestos a su glifu, su sìmbulu de s'èuro, su sentidu europeu s'est sètzidu petzi e mescamente subra de su dinare. Una visione materiale, burocràtica, in unu manichea e, ma petzi a bisu issoro, utilitarìstica de su mundu e imbetzes semper petzi finantziària e semper petzi capitalista. Sunt sos fatos chi allegant, sunt sas atziones in sos momentos de dificultade chi nche bogant a pìgiu totu sa disabudesa de sos guvernantes. Sa cosa peus est chi Junker siat cumbintu chi cun custa atzione forte, imponende santziones, su problema potzat agatare pasu, si nche potzat cantzellare de su totu. At a èssere una tratativa longa e infadosa, a dolu mannu e su tempus ebbia nos at nàrrere si sa sua est una faddina ideològica o si est sa cunfirma chi su mundu at a sighire sa rotatzione cun sa fortza chi su capitale l'at impostu finas a oe. Fortza chi, a bi pensare bene, est unu paradossu ca si narat inèrtzia e inertes sunt totu sos corpos firmos o chi a bellu a bellu nche perdent su movimentu in caminu, a cajone de un'àtera cumponente fìsica: s'atritu. Inoghe s'atritu est dadu dae totu sas acontèssidas fitianas duncas fintzas dae sos disamparados chi fuende dae domo issoro si nche sunt mintzende peri sos mecanismos male untados de s'Unione europea. Sa metàfora est grae, ma sighende gosi, non si nche mirat peruna ispera chi non su cumprimentu de su destinu: su blocu definitivu de su motore. Siat comente si siat, tocat de ammìtere chi sa de su disterru, pro s'Europa chi tenimus oe, est una chistione ispantosa chi nche bàrigat sas capatzidades de controllu. Est un'impèigu foras de sentidu, ca cun su disacatu econòmicu de annos e annos e cun sa produtzione torrada belle a nudda in su bonu de sos Istados, non bi reventit a regulare su flussu comente si tocat. E non b'intrant nudda sas etnias, ca  finas si esserent istados nòrdicos, sos disamparados, su discursu diat àere tentu sa matessi balia. Semus cara a un'economia e a un'istadu sotziale istruturados cunforma a sa richesa e non cunforma a s'ecuidade e chi duncas non bàjulant sa povertade chi issos matessi ant ingendradu. Semus cara a una polìtica ipòcrita, istruturada cunforma a su ”pasu bèllicu” in domo nostra e no a sa Paghe in totu su mundu e chi duncas non bàjulat su tràuma de su disterru. Coitat de prus a lu definire un'invasione. Pensat prus a si nche lu catzare dae dae in antis su problema, chi no a li parare fronte. Gasi est. Sunt sos fatos e sa crònaca chi allegant. Pro nche barigare sos disàgios diat èssere ora de pesare sa matessi bandera, sa de s'umanidade e de sa caridade, ca sa de su capitale est istada e est una derrota. Non si podet fàghere ragioneria cun sa vida e sa salude de sas pessones, non cun chie sufrit e cun chie est morende cada die. Tocat a èssere pràticos emmo, ma tocat finas a frundire sas ideologias liberistas e a li torrare sa dignidade a s'òmine. Mescamente a su dèbile, a su disamparadu, a chie si nche fuet dae logu suo codiende·nche una vida, sena ischire si at a tènnere sorte e fortza pro nd'agatare un'àtera. Non bi cheret càrculos istatìsticos, non bi cheret santziones. Bi cheret atza e atzione. Ma nòbiles, no afrentosas e bambas. -Su monte Èverest. Monumentu a sa minudèntzia o mègius a sa nuddessèntzia de s'òmine. Una pupa ispantosa de granitu millenàriu maniestada dae manos disconnotas in su printzìpiu de su tempus. S'àndala pro su chelu, cuada in mesu a milli ghiroes e gorropos. L'ischint prus chi non bene totu sos iscaladores de su mundu. E l'ischit finas Nobukazu Kuriki, 33 annos giaponesu chi, cun sa de como, est sa de chimbe bias chi punnat pro nch'artziare a sos 8.848 metros suos. A ue nch'est Deus o a ue nch'est Buddha, cunforma a chie s'atrivit.  -Duas fiant sas bortas chi at proadu dae su Tibet e duas dae su Nepal, ma nudda! Su cùcuru nche fiat semper prus in artu, semper prus a tesu dae ue fiat issu e su chelu galu prus innedda. In su 2012 b'aiat torradu a proare. Fiat in atòngiu e fiat in su versante opostu a su chi est carchende como. Una temporada mala, lantzas de fogu biancu e astradu l'aiant chimentadu ànima e carena. Torreit cun sas manos cancaradas e sos mèigos no aiant pòdidu fàghere àteru chi no a nche li segare totu sos pòddighes, francu unu! Perunu àteru alpinista, ne organizadore de ispeditziones cummertziales, at pedidu prus su permissu a sas autoridades nepalesas a pustis de su terremotu. E dae su Tibet cale si siat artziada o escursione est galu proibida. Su guvernu tzinesu at postu su vetu pro chistiones polìticas: s'anniversàriu de s'autonomia tibetana. Su bisu de Kuriki tenet duncas una resone in prus pro èssere ùnicu e pro non nch'èssere ismentigadu mai. «Chèrgio dimustrare chi su Nepal no est perigulosu» at naradu cando, in su mese de austu, su ministru Govinda Bahadur Karki, l'at cuntzèdidu su nulla osta, su primu e s'ùnicu permissu a pustis de su terremotu orrorosu de su mese de abrile. -Ma cando lis at pedidu su permissu, sos de su guvernu de Kathmandù non bi l'ant naradu chi fiat s'ùnicu. Non pensaiat duncas chi diat èssere istadu a sa sola. Oe nch'est belle artziadu a su campu nùmeru 3, a 7.400 metros subra de su lu livellu de su mare. Nch'at in pessu barigadu su Istrumpu de àstragu cun s'agiudu de unos cantos sherpa. Su fotògrafu e sos operadores televisivos chi lu fiant sighende pro testimonia, nche l'aiant giai codiadu a sa sola. Pro issos fiat tropu. Fiat impossìbile. Kuriki no at a addoviare prus a nemos e, in intro de duas dies, nche diat giai pòdere èssere in sa zona de sa morte, sos 8mìgia metros de su Montigru de meridione, una sedda chi aunit sos duos gigantes, Èverest e Lhotse. Cròmpidu a inoghe at a cumintzare s'iscalada in mesu a su nie e a sas rocas puntudas de s'ischina a Sud-est. Un'ischervicadòrgiu pro cale siat òmine pagu avesu o pagu sàbiu pro àere seberadu de bi l'aconcare a sa sola. Ma non pro issu. Non pro Kuriki, su paradossu. S'òmine contra. A sa sola subra de s'oto mìgia prus iscaladu e prus tìmidu de su mundu. -«Chèrgio cumprèndere - iscriet sulenu in su blog - cantu nie at ghetadu sas dies coladas, pro mi regulare». Sunt medas sas imàgines chi su giaponesu nch'imbiat. In fatu tenet sas mègius atretzaduras pro sa comunicatzione e finas a como paret chi su terremotu in cue non siat coladu mai. Paret comente chi su monte siat galu naschende. Ìnnidu. Peruna trata de s'unda malaita chi nch'aiat batidu morte e terrore. Issu, su monte mannu, forte, ùnicu. Un'antonomàsia de roca chi s'at giutu sas iscossas che tzitzìligu e chi como est torra prontu a retzire sas formigas coloradas a duos pees. Lis proat sa conca, los allèriat, los ingàddinat, ma los collit, los impuntzat. Semper chi tèngiant s'atza e s'annestru chi bi bolet pro carcare s'àndala sua. S'àndala pro su chelu. Kuriki at a afrontare unu disafiu sena pretzedentes in s'istòria de s'Èverest chirchende de nche barigare sa Badde de su mudìmene. Unu topònimu chi non lassat peruna duda, e mancu tretu a sa poesia lassat, sende chi paret evochende·la: est unu logu in ue su bentu non cumandat, no intrat, no ingendrat duncas peruna boghe, perunu iscràmiu. A li fàghere cumpangia  e a l'amparare, at a agatare petzi un'esèrtzitu canu, fritu e sena boghe. Su Silèntziu chi nche calat meru meru dae su chelu a pagu tretu. Unu tretu sena mesura. Che pare a s'eternidade. Che pare a Deus o a Buddha. Cunforma a chie s'atrivit -Ant detzisu de comintzare s'annu massajinu cun unu càmiu de cava. Ma s'intentu non fiat de nche giùghere terra a unu campu. Cun cussu automezu (afiancadu dae àteras duas veturas), a ora de is 8.00 de custu mangianu, una deghina de òmines at blocadu s'istrada istatale 131 in is tretos a làcana intre su Meilogu e su Màrghine. Isparos (sena feridos, a cantu paret), una de is veturas impreadas alluta pro si parare sa fua e 500mìgia èuros de fura, nointamen a comintzu is fortzas de s'òrdine aerent faeddadu de “corfu a bòidu”. Sa noa, però, est chi cussu dinare non s'at a pòdere impreare. Is valigeddas chi ddos costoiant, a pustis de àere retzidu unos cantos isparos, ant mantzadu is banconotas a manera definitiva. -Is critèrios tedescos in contu de acollièntzia sunt comintzende a cunfirmare is dudas de is operadores cunforma a sa chistione pròfugos. In unu servìtziu investigativu is giornalistas Andrea Miosga e Nikolaus Steiner, de su programma televisivu Monitor, faeddant craru-craru de su fallimentu de sa Germània in is Balcanos. Pro ite? -In antis de totu ca su Kosovo e àteros paisos de cussos chirros sunt devènnidos “logos seguros”. Cun su resurtu chi cussos pròfugos podent (devent) torrare a domo issoro. A mala bògia. Miosga e Steiner ant acumpangiadu, dae Düsseldorf a Prìstina, sa famìlia Murtezi faghende·nos bìdere su dramma de custa gente. -Su sennor Murtezi, paris cun sa mugere Florie e duos pipios, chirchende un'ispera noa in Germània, nch'ant coladu chimbe meses in cue rechedende asilu. -Finas a cando sa politzia non nch'est cròmpida a domo issoro pro ddis nàrrere, petzi cun duas dies de antìtzipu, chi si nche deviant ghirare a Kosovo. «Apo pensadu de mi ochire – at naradu Florie Murtezi – ma fìgios meos est mègius chi apant una mama pòvera imbetzes de nudda». -E, cròmpidos a sa terra issoro, ite ddoe ant agatadu? «Is domos – gasi Florie ghiende is giornalistas tedescos – sunt destruidas, ruinas in totue, ddu podides bìdere. Semus prus chi non pòveros, no isco ite nàrrere. Si aìamus àpidu dinare e oportunidades non nos nche fìamus mòvidos a Germània». In domo issoro non ddoe at abba, servìtzios igiènicos e currente elètrica. E nemmancu ventanas. Ma pro is guvernantes tedescos chi si mustrant de bonu coro cun is sirianos, totu custu paret chi non siat una farta de seguresa. -S'àteru fallimentu si ligat a su ruolu de sa Germània durante sa gherra chi, in sa segunda metade de is annos '90, aiat triuladu malamente cussa terra. Pro sa prima bia, a pustis de sa segunda gherra mundiale, is trupas tedescas ant leadu parte a un'interventu militare internatzionale. -Su guvernu de tando fiat su de su sotzial-democràticu Gerhard Schröder (coalitzione Spd-Birdes). Disacatu sena agabbu. Pro Dušan Reljic de s'istitutu Swp (Stiftung Wissenschaft und Politik) «imoe is pipios bivent peus de is babbos e mamas issoro. E custos, pro parte issoro, istant peus de is generatziones chi ddos ant pretzèdidos. Est pro custu chi emigrant». -Peus est andada cun is agiudos post-bèllicos (in su vìdeu si podet bìdere a Schröder narende chi su Kosovo «devet èssere agiuadu a sa lestra»). Intre is 500 milliones imbiados dae sa Germània su bonu nch'est cròmpidu a is butzacas de polìticos corrotos e de funtzionàrios. Belle nudda a sa populatzione: de bator una pessone non crompet a balangiare 1,20 èuros sa die e su 70% de is giòvanos est sena traballu. -Bete de seguresa! - -Custu est su chi narat su de noe artìculos de sa Costitutzione de su Giapone: «Su pòpulu giaponesu rinùntziat pro semper a sa gherra che a deretu soberanu de sa natzione, a sa minetza o a s'impreu de sa fortza che a istrumentu de risolutzione de is disputas internatzionales. Is fortzas terrestres, navales o aèreas, gasi comente àteros istrumentos potentziales de gherra, non ant a èssere prus mantènnidos». Un'artìculu “patzifista” chi, pro su primu ministru cunservadore Shinzō Abe, nche lassaiat a banda sa natzione de su sole levante dae sa lista de is “paisos normales”. -Nche lassaiat. Ca imoe su parlamentu (in su mese de argiolas in sa camera bassa e eris in sa camera arta) at aprovadu una lege chi permitit de re-interpetare cussu artìculu. De custa manera is “fortzas de auto-defensa” ant a pòdere intervènnere in logu istràngiu (s'ùrtima bia fiat in su 1945), a costàgiu de is alleados, semper chi ddoe apat unas cantas cunditziones: una minetza a sa subravivèntzia de su Giapone; una farta de alternativas; un'impreu de sa fortza a su «livellu netzessàriu mìnimu». Cunditziones, peri issas, interpretàbiles. A sa segura.  -Custa furriada est cajonende grandu protestas in cussos logos: su 60% de is giaponesos est contràriu (pro custu motivu Abe no at seberadu de mudare s'artìculu 9 tràmite referendum). Tzoca manos, imbetzes, dae s'àtera ala de s'otzèanu Patzìficu (nointamen siant istadas is autoridades ocupantes americanas a nch'inclùdere s'artìculu 9 in sa Costitutzione de su 1946). -In su mare de Gonone, arbeschende a eris, Dàvide Carrera, apneista de baranta annos, nch'est cròmpidu a sos 85 metros de profundidade marchende·nche su primadu mundiale in sa categoria tufu in apnea. L'at postu duos minutos e 23 segundos pro nch'arribbare a tocare su relitu de su piròscafu Ugo Bassi, afundadu dae unu sommergìbile britànnicu in sa de duas gherras mundiales e a torrare a pitzu pro tocare sa conca de su giùighe internatzionale, comente previdit su regulamentu. Aiat proadu finas su 25 de su mese de cabudanni, ma sena bi reventire a cajone de su tempus malu chi aiat inghiriadu s'ìsula in sas dies coladas. Cara a sa marina de Cartoe, unu intre sos giassos prus galanos de sa costera durgalesa, a ora de sas chimbe e mesa, s'est atrividu e b'est revèntidu a su primu tentativu. -Carrera fiat giai assistente de su prus tituladu Umberto Pellizzari e in su 1996, a binti annos, aiat bìnchidu in Nitza su primu campionadu mundiale a iscuadras cun sa natzionale italiana, cunfirmende·lu in su 2001. A pustis de annos dedicados a sa disciplina "yoga" e a regatas in solitària peri totu su mundu cun unu trimaranu, in su 2008 est torradu a s'agonismu. Dae tando petzi primados a pitzu de primados. In antis de Gonone nche fiat faladu a 94 metros in sas ìsulas Eòlias in assetu costante, àtera variante de s'apnea, in in pessu 2 minutos e 43 segundos. -Su primadu de Gonone nche resurtat in intro a s'initziativa de sa Bursa internatzionale de su Turismu promòvida e patrotzinada ocannu dae sa Comuna de Durgali e dae sa Ras. A tempus prus! - - - - - - - -Su monte Èverest. Monumentu a sa minudèntzia o mègius a sa nuddessèntzia de s'òmine. Una pupa ispantosa de granitu millenàriu maniestada dae manos disconnotas in su printzìpiu de su tempus. S'àndala pro su chelu, cuada in mesu a milli ghiroes e gorropos. L'ischint prus chi non bene totu sos iscaladores de su mundu. E l'ischit finas Nobukazu Kuriki, 33 annos giaponesu chi, cun sa de como, est sa de chimbe bias chi punnat pro nch'artziare a sos 8.848 metros suos. A ue nch'est Deus o a ue nch'est Buddha, cunforma a chie s'atrivit.  -Sighi a lèghere...» - - - - - -Cada bia chi unu Paba at disinnadu a si mòere conca a Cuba, su mundu at tentu unu momentu de istriore. Mescamente oe chi a unu Paba, s'imprenta internatzionale, l'at atribuidu su gistru de "comunista". - - - - - -deretos Afp - - -Ddoe at unu motivu si is colores de is banderas de Colòmbia e Venetzuela (e peri de s'Ecuador) sunt is matessi. Tocat de mòvere dae sa pelea de Francisco de Miranda, polìticu e patriota venetzuelanu, precursore de s'idea de s'unidade latinu-americana e atore de primu pranu de sa prima (e curtza) indipendèntzia de su paisu suo dae su domìniu ispanniolu. Su tricolore grogu, biaitu e ruju (mancari cun is colores postos a s'imbesse) fiat una faina sua cuntzepida in su 1801.  -Sighi a lèghere...» - - - - - - - - -deretos aru.it - situ ufitziale - - - - - - - - - - -Deretos Ansa - -Deretos rudaw.net - - - - - - -Una manifestatzione de su 2013 - Wikimedia - - -Pàrrere - - - - - -Nât chi su 16 de su mese de idas ddoe at a èssere s'interru de s'Imu e de sa Tasi. «Italianos - at naradu Matteo Renzi a ghisa de disafiu –, signade·bos·la sa data». Comente a nàrrere: «mirade chi no mi nd'ismèntigo!». In s'ìnteri calicunu at espressadu unu pàrrere chi, a su prèmier, no dd'est agradadu. Semus chistionende de s'Unione europea, ma peri de Bankitalia e de sa Corte de is contos. - Pro custas istitutziones àteras sunt is prioridades in contu de tassatzione: pro su chi pertocat is rèdditos de is impresas e is chi benint dae su traballu dipendente sa proposta est de menguare is alìcuotas; pro su chi pertocat is consumos s'impòsitu est a nch'artziare s'Iva. Is de sa domo, duncas, non rapresentant su primu oriolu issoro.  -A custas boghes s'est annanta sa de s'Osservatòriu de su mercadu immobiliare (Nomisma) chi, però, nch'est intrada (cherende·ddu o nono) in is inditos costitutzionales in contu de progressividade de s'impositzione fiscale (chi, semper a cando, benit a menguare artziende·nche s'Iva): «Nd'ant a benefitziare – est su chi at naradu su cussigeri delegadu Luca Dondi – is famìlias cun is disponibilidades reddituales mèdias prus artas». -In su British Science Festival de Breadford ant annuntziadu un'iscoberta noa. Pedras mannas, imboligadas de mistèriu e cuadas in fundu de terra a pagu tretu dae unu de sos sitos archeològicos prus famados de su mundu, Stonehenge. Sunt una norantina e sas prus artas nche crompent a chimbe metros de artària. - Nche las ant agatadas a belle unu metru de profundidade, corcadas, ma sos istùdios narant chi in antis fiant postas reas in s'oru de una trema. No est galu craru pro ite a pustis nche las apant rotuladas e las apant collocadas a formare un'ispètzia de “C” cun unu diàmetru de unu chilòmetru e mesu. -Sa chirca interessat sa contea de Wiltshire e faghet parte de su progetu Hidden Landscapes, chi previdet s'impreu de unu geo-radar pro agatare repertos fundu de terra. “Las tenìamus suta de su nasu pro 4000 annos e non nos nde fìamus mai abigiados – narat Vince Gaffney, archeòlogu chi cumandat su progetu – Non b'at nudda che pare in su mundu, semus abarrados ispantados”. -A su chi narant sos istudiosos, su situ diat podet èssere òpera de sas matessi manos chi ant fraigadu Stonehenge, ma pro como custa est petzi un'ipòtesi. -Deretos Ansa -B'at àpidu una sumana iscurigosa, a printzìpiu de su Noighentos, in ue su disterru fiat a puntu in giosso. In ue dae s'Itàlia, in particulare dae sa Sitzìlia b'aiat mòvidu prus de chentu mìgia pessones. Mannos, minores, òmines, fèminas, betzos e giòvanos sena distintzione peruna de gènere o de edade, ma acumonados totus dae sa matessi sorte: sa misèria. Ponet a meledare chi oe, pro cumprèndere sa malesaura chi sunt colende·nche sos pròfugos chi sunt fuende dae su meridione de su mundu, tochet a s'ammentare  comente fìamus nois unos cantos annos a oe. -E ponet a meledare chi s'ùnicu mèdiu non pro cumprèndere ebbia, ma pro giustificare sa netzessidade de collire sos chi sufrint, sos chi patint e pro atzetare sa presèntzia issoro devamus torrare in segus a cando fìamus nois in abbas malas, batalliende pro unu bìculu de pane istantissadu. Totu custos sentidos, totu sa suferèntzia e sos patimentos de sa gente nostra de tando nche los ant cungiados in unu libru, publicadu dae sa MC Editions siat in italianu, siat in frantzesu.  -Tratat de su disterru dae sa Sitzìlia conca a sa Tunisia in ue galu oe parte de su DNA est de orìgine sìcula, calabresa e finas sarda. Su tìtulu est profèticu e in unu banale e cadaunu si lu podet lèghere e interpretare comente mègius disìgiat sena ismentigare e mescamente sena istransire sa cunduta cuntemporànea chi est ischirriadora, malintragnada e ratzista a unu livellu chi de umanidade non servat belle nudda: ''Memòrias e contos de su mediterràneu - Istòria de s'emigratzione sitziliana in Tunisia intre su de XIX e su de XX sèculos''. Sos autores sunt duos, ambos òmines de gabbale e de cussèntzia Alfonso Campisi, professore ordinàriu de Filologia romanza in s'Universidade "de la Manouba" in Tunisia e Flaviano Pisanelli, professore assotziadu in s'Universidade "Paul Valery" de Montpellier. -S'òpera diat chèrrere èssere fintzas una denùntzia contra a sas autoridades italianas de tando chi no ischeint a contivigiare e a gestire sos flussos de sos emigrantes chi si nche cheriant torrare a Itàlia e chi, a cajone de sa subra bènnida indipendèntzia tunisina, nch'aiant pèrdidu, ca bi nche los aiant espropiados, totu sos terrinos de famìlia. Duncas, no aende prus nudda e prus logu a ue andare, nche fiant abarrados in un'ispètzia de "campu pròfugos ante litteram".  -Su libru at a èssere a disponimentu in belle totu sas librerias a mòvere dae su mese de santugaine. -De lèghere, pro ischire, pro meledare, pro cumprèndere. -Su terrorista e ex-agente de sa Cia Luis Clemente Faustino Posada Carriles alias Bambi, nch'est ricoveradu in s'ospidale a cajone de un'intzidente istradale chi at àpidu in Miami (Iua). Carriles est connotu in logu nostru pro duas resones: fiat su mortore de Fabio Di Celmo in su 1997 e mescamente ca dae su 1976 fiat unu de sos membros de sa "operatzione Gladio" (nàschida a bisu de sos ideòlogos pro defensare s'Europa dae un'invasione soviètica) chi si fiat evòlvida in Itàlia suta su controllu de duos de sos polìticos italianos prus ambìguos e potentes: Frantziscu Cossiga e Giulio Andreotti. -Istende a su chi si leghet, paret chi bi benneret a s'ispissu a Sardigna mescamente a curtzu de s'Alighera, a Cabu Marràrgiu. E non pro mirare sa bellesa de sa costa sarda o pro istudiare sa cultura isulana, ma pro àteras resones iscurigosas chi Indro Montanelli e Mario Cervi cunsideraiant prus chi non lìtzitas e fintzas netzessàrias pro s'istabilidade de s'Itàlia e de s'Europa in sos annos caentes de sa gherra frita (si m’est cunsentidu su paradossu mancu meda befulanu si pensamus a totu sas acontèssidas de su tempus). -Fiant annos in ue, a Carriles, si li podiat atribuire a su nessi unos deghe atentados terrorìsticos cun mortos e fertos in totue: Portugallu, Costarica, Giamàica, Colòmbia. Su chi l'at singiadu a fogu sa carena, però est istadu s'atentadu a su grupu cummertziale aèreu "Cubana de Aviacion". Una bomba posta in intro de un'aèreu, a banda de sa coa, chi fiat esplòdida in bolu subra de sas ìsulas Barbados cajonende sa morte de 73 passigeris tziviles . Sa die bi fiat fintzas s'iscuadra intrea de sos giòvanos cubanos de s'ischerma.  -L'aiant protzessadu e cundennadu in Pànama in ue però, aiat retzidu deretu s'indultu dae sa presidente Mireya Moscoso e si nche fiat cuadu sena iscontare pena peruna in sos Istados unidos. E dae tando at semper traballadu dae palas de sa muridina de sa Cia. Eris unos cantos informadores ligados a s'ambiente mafiosu cubanu e nordamericanu, ant isparghinadu sa noa chi sa màchina in ue nche fiat Carriles esseret sighida dae a curtzu. E non dae sa giustìtzia paret, ma dae sicàrios de sa matessi cunfraria. -A èssere fotògrafos in logu de gherra, o a testimonia de cale si siat deretu umanu, no est cosa simpre. Mescamente si su fotògrafu est fèmina. Lynsey Addario, americana de sàmbene italianu, 41 annos, fotògrafa. Nde teniat 27 cando in su 2000 nche fiat in Afghanistan suta su controllu talebanu e 29 cando si nch'andeit in Waziristan pro sighire sa trata de sos talebanos a pustis de sos atacos americanos. Su traballu dìligu fatu peri sas tribù subra de sa rebellia locale e de sos atacos contra a s'ìndula patzìfica issoro, l'at fatu bìnchere su prèmiu Pulitzer in su 2009. Sos colores cruos de sa suferèntzia e sos cuntrastos atzudos de sa povertade e de su dolore sunt sas caraterìsticas chi rendent distintu, forsis ùnicu, s'istile suo. -Semper inghiriada dae su  disisperu, dae sa violèntzia e dae sa morte. Unu càrrigu mannu de si giùghere a coddu cada die, sena ischire si bi potzat àere unu cras. A chie li pregontat si in sa vida at àpidu momentos de duda in ue diat àere chertu fàghere àteru, rispondet: «Non dia ischire a beru ite fàghere. Deo sena custu traballu, sena custa passione no esisto e penso chi finas custu mestieri tèngiat bisòngiu de mene e chi tèngiant bisòngiu de boghe e de imàgines finas totu sos disamparados de su mundu. Ca su mundu devet connòschere, devet ischire e deo non lu potzo lassare a sa sola». -Severa cun perisse e mala a cuntentare pro su chi pertocat sa tècnica e sos resurtados, nos dat contos giustos de cantu potzat èssere matzanosu, infadosu e semper perigulosu su mestieri suo. E de cantu issa però l'istimet a tretu de non nde pòdere fàghere a mancu. Fintzas in sos momentos prus dìligos de sa vida sua. In su mese de Martzu de su 2011 fiat una de sos bator giornalistas secuestrados in Lìbia, ma narat «finas si est istada un'esperièntzia dolorosa non mi nch'ischido a de note a cajone de sos ammuntadores. Totu cheret postu in contu in su traballu meu». In su mese de Santandria de su matessi annu, prìngia de s'ùnicu fìgiu suo, nche fiat in Israele pro unu servìtziu. Un'incàrrigu pro contu de su New York Times e pròpiu cun su tràmite de su giornale aiat denuntziadu su Ministèriu de sa defensa israelianu pro su tratamentu chi aiat retzidu in s'Àidu de Erez dae sos sordados addetos a su controllu. L'aiant fata colare a supridu suta de su ponte radiogràficu. Nessi bator o chimbe bias finas ischende chi fiat prìngia. Issa etotu aiat riferidu in sa denùntzia chi «mai m'aiant tratadu in neddue cun una crudelidade che a cussa!»  A pustis de duas chidas su guvernu israelianu si fiat iscusadu in pùblicu cun issa e cun su New York Times, falende·nche de vàrios puntos in sa classìfica de sos paisos tziviles. Elencu istèrridu annu cun annu pròpiu dae su giornale americanu. Si su mundu devet ischire issa b'est semper e semper prus fortes fiant sas pressiones pro chi Lynsey Addario iscrieret sa biografia sua. E fatu l'at. "It's What I Do", su tìtulu. "Custu est su chi fatzo!". In su mese de santugaine de ocannu l'ant a presentare finas in Itàlia, in Milanu. Èditu dae Rizzoli cun unu tìtulu improbàbile e improponìbile: "In amore e in guerra. La mia vita di fotografa di frontiera". Meda mègius in limba originale, finas ca su prus sunt fotografias e sas suas, giai s'ischit, non tenent bisòngiu de paràula peruna. -Cun un'inglesu semper prus improbàbile, ma cun s'allega sua sòlita, lestra e imboligosa, Renzi at chistionadu cara a su cunsessu generale de sas Natziones aunidas. «S'Itàlia est pronta a si pigare unu ruolu de ghia in sa chistione lìbica», at naradu cun sa matessi barrosia naturale chi costumat a bogare in televisione. «Amus bidu su fallimentu e s'inèrtzia de sa Sìria » e como agiunghet chi tocat a àere «s'atza de pigare a ambas manos sa realidade: Isis est un'inimigu perigulosu chi nch'est cròmpidu belle a su liminàrgiu de domo nostra. Non podimus isetare prus». Pustis duas paràulas de tzircustàntzia finas pro sa chistione israelo-palestinesa «non b'at a alternativa a su diàlogu, mantenende semper bia sa punna chi sos duos Istados potzant bìvere costàgiu a pare in paghe e seguràntzia». -Faeddos istudiados, nen gosi nen gasi, pro positziones semper a caddu de sos disinnos internatzionales chi essint dae su patu atlànticu. Peruna balia de istatista duncas, peruna responsabilidade chi potzat nàschere dae su chi s'Itàlia at fatu, est faghende e podet galu fàghere in Lìbia o in s'oriente mesanu. Petzi alliniamentu cun su sentidu comunu e perunu corfu de cherbeddu chi no esseret isetadu e chi nche poderet bortulare sa platea sonnis sonnis in su Palatzu de bidru. Renzi istùdiat, est abbistu e a nàrrere non narat mai nudda chi potzat èssere contraìghidu, ma pustis a fàghere giai faghet cosas chi lassant su singiale. Bonu o malu chi siat, prus malu chi non bonu finas a oe, si pensamus a s'iscola, a sa sanidade, a sa lege eletorale. Ma custas sunt chistiones italianas chi cun sa polìtica istràngia paret chi pagu b'intrent. E imbetzes nos dant sa mesura giusta de cantu tirat su Primu ministru italianu e de cantu pesu potzat àere in unu cunsessu internatzionale a dae chi sos presentes non s'ant iscorgioladu sas manos, tzochende·las. Forsis at pensadu chi torrende a pigare in limbas sos faeddos de Paba Frantziscu diat àere adderetzadu su tiru «Repito sas paràulas chi su Paba, unas cantas dies a oe, at pronuntziadu pròpiu inoghe. Paghe, bastat gherras, catzare·nche sa pena capitale e printzìpios tziviles cumpartzidos in totu su mundu». -Amantiosu de sas tzitatziones, ca non nos nd'aorrat una, dae Machiavelli a Togliatti, a Gandhi, a Fedez, a Vasco Rossi e como su Paba, forsis at pensadu chi sa balia e su messàgiu cuntènnidos in su pensu suo nche poderent colare paris cun su sonu galanu de sos faeddos angenos. Sas paràulas, finas si pronuntziadas in logu nòbile e solenne comente a s'Assemblea generale de sas Natziones aunidas, nche devent cròmpere a atziones cuncretas in sa realidade territoriale e umana a ue sunt indiritzadas. Isetemus a bìdere sa positzione reale de s'Itàlia cunforma a sos inditos de Matteo Renzi. Semus totus isetende, su mundu est isetende. -Nch'at coladu 50 annos dae cando s'ùrtimu Paba aiat carcadu sas gradas de su Palatzu de bidru. Fìamus in su 1965, issu fiat Pàule VI e sas paràulas suas nche crompent finas a oe galu cun sa matessi balia. Non fiat òmine avesu a sa notoriedade, fiat de ìndula riservada e medas fiant tando sas dificultades a mantènnere aunida sa Crèsia, imaginemus·nos su restu de su mundu. «Bastat cun sas gherras, bastat cun sas gherras. Chirchemus sa paghe ca est issa chi devet ghiare sa sorte de su mundu!» aboghineit su 4 de santugaine cara a su mundu intreu sètzidu a sa muda in dae in antis suo. -Su Noighentos nche cheriat barigadu. Fiat unu sèculu iscurigosu e fritu in su matessi tempus. Pòberu e ricu. Mìseru e galanu. Progressista e reatzionàriu. Su paradossu de s'immobilismu mundiale, paret destinu, nche l'iscotzulat semper unu Paba. S'istumbu de sos faeddos suos ponet galu oe a trèmere sos bidros de su palatzu famadu in ue Frantziscu at fatu sa contra, cunfirmende·lis sentidu e autorevolesa. -At faeddadu belle semper in ispanniolu sena si firmare unu momentu, mancu cando su tzoca-manu de sos presentes nche podiat carrargiare sa boghe sua. «Mai prus gherras. Sa gherra est sa negatzione de totu sos deretos!» at naradu Jorge Màriu cun boghe lada, aberende su discursu.  «Nemos si nche cuet. Nemos si tiret a unu chirru. Semus totus cramados a nde rispòndere cara a frades nostros e cara a Deus. Nemos chirchet iscusantes o causalidades chi non dipendant dae sa voluntade sua. Nemos penset chi si potzat sighire a chistionare de paghe pro cantu in su mundu ant a sighire sas gherras. Ite punna tenet custu cunsessu? Cales sunt sos printzìpios fundantes, cale s'idea? Cales sunt sos resurtados chi semus chirchende, chi sas natziones, aunidas in intro a custu palatzu, disìgiant e chircant cada die pro issas e pro su restu de su mundu?». -E a pustis Frantziscu, aende otènnidu totu s'atentu e su silèntziu de sa platea, at sighidu mentovende s'ambiente, s'economia, sa chirca disisperada de sa richesa de s'òmine a dannu e a patimentu de sos frades suos. «Su mundu polìticu e econòmicu de oe non lassat tretu a s'àtera parte de su mundu, sas prus manna. B'at setores chi non tenet amparu perunu, b'at unu mundu parallelu de gente esclusa dae cale si siat atividade, sena deretu perunu. B'at vìtimas de unu poderiu malàidu e distruidore in ue òmines meda e fèminas nche sunt postos a unu chirru sena cunsideru pro su valore issoro». Incarit su meledu ammentende a totu sos guvernantes su "mìnimu assolutu" in contu de deretos umanos, tziviles, polìticos, religiosos, morales e finas materiales : «Domo, traballu e terra». E in prus  «Libertade pro s'ispìritu, deretu a esìstere, a una vida dèghida, a un'esistèntzia parìvile, deretu a sa dinnidade chi nemos nche podet serrare in intro a perunu cugione» . -A pustis de sa tirada de origras in su palatzu de su Cungressu americanu, rimpròveros in contu de pena capitale, de ambiente derrutu e de fundamentalismos imbentados a sensu ùnicu dae sos istados imperialistas, ca custu est istadu su suntu e sa summa de su pensamentu suo cara a Obama, a deputados e a senadores, oe, in New York, nch'at inferchidu sa lepa prus a fundu in sos costàgios de su mundu capitalista. Unu Paba, Frantziscu, chi paret nd'apat dolu a lassare s'òmine a sa sola in manos a sos guvernantes atuales. Non b'at chirru de su pianeta chi no apat tocadu o mentovadu in sos arresonos suos, artziende·nche su livellu de sa dibata internatzionale a pagu tretu dae su matessi chelu chi aùgurat a totus comente cumprimentu de sa vida terrena. -Tocat a lu sighire dae a curtzu, custu Paba. Sos inditos suos sunt semper cuncretos e ratzionales, ma cun unu nuscu de mistèriu chi paret chi nch'isorvat, ammasedende·lu, finas s'istintu prus rebestu. - -Una manifestatzione de su 2013 - Wikimedia -Ddoe at un'Europa de ghias polìticas chi si sapint de su dramma de custos tempos a pustis de àere bidu una fotografia (David Cameron nât chi s'est commòvidu che a unu babbu). De prus, ddoe at un'Europa chi detzidet de non detzìdere (su summit de eris intre is ministros de is afares èsteros no est cròmpidu a neddue). In fines ddoe at un'Europa chi diat bòlere abèrrere is cantzellos de sa fortilesa sua narende chie podet intrare e chie nono. - Sa diretora noa de su Consìgiu italianu de is refugiados (Cir), Fiorella Rathaus, at postu in sa mesa unas cantas dudas pro su chi pertocat s'idea de s'acollièntzia seletiva giuta a dae in antis dae sa Germània: «Est difìtzile a aplicare unu modellu de seletzione de sèrie A e de sèrie B cunforma a pessones chi tenent is matessi deretos. Dae su puntu de annotu de su deretu internatzionale una lista de is paisos seguros diat èssere unu passu a dae segus. Pro sa cunventzione de Ginevra chie si siat podet èssere vìtima de persecutzione e, duncas, meritòriu de amparu». Duncas, non is sirianos ebbia. -A s'arbèschida, sa lughe cumintzat a definire sas figuras, parent pantasmas cun pitzinnos a coddu e cun sacos de màndigu e bestires. Si nche bident caminende acanta a s'autostrada A3, a curtzu a sa làcana intre Àustria e Germània, a pagu tretu dae sa tzitade de Passau. Sos abitantes de sa tzitade tedesca oramai si nche sunt avesados a cussu tràficu de emigrantes. In mèdia bi nd'arribat unos 700 cada die, prus chi no àteru sirianos, afganos e irachenos. -Sos traficantes de òmines, posca chi nche bàrigant sa làcana, lassant custa pòbera gente in sos buscos, in sos campos, a curtzu a sas fatorias. Paritzas bortas nche los faghent calare in sa corsia de s'autostrada, cun totu sos arriscos chi bi diant pòdere èssere, difatis sunt intervènnidas fintzas sas autoridades, ponende·nche sos sinnales de perìgulu pro prevènnere sos intzidentes. -Custos “carra-gente” sunt mescamente rumenos e bùlgaros, òperant in intro de note e, in antis de arbèschere, nch'iscàrrigant sos emigrantes e torrant a furriare conca a domo issoro, lassende chi sa lughe de su mangianu bardet a sos poberitos. Sa boghe regionale de sa politzia federale nât chi - “càpitat chi calicunu, cando su mangianu si nche pesat, alluat sa machinedda de su cafè, nche frangat sa tenda pro bìdere ite die est e agatet una bintina de pessones in su giardinu chirchende abba”. -Passau est una tzitade pàsida, li narant “sa tzitade de sos tres rios”, ca bi lompent paris su Danùbiu, s'Inn e s'Ilz. Est unu logu famadu, ca est su giassu preferidu dae sas naes de crotziera in Baviera, ma como, sos mentovos la ferint fintzas cando faeddant de emigratzione. Est s'ala prus a curtzu a s'Europa orientale e est divènnidu s'àidu printzipale pro sos chi traessant sos Balcanos e chircant fortunas in su nord. -S'istrada de sos Balcanos otzidentales est su matessi percursu chi at fatu su càmiu in ue sunt mortas afogadas 71 pessones. Fintzas issos forsis fiant diretos a Passau. -In su mentres sos abitantes si sunt mòvidos cun solidariedade manna e a sos pròfugos lis ant donadu gioghitos, pannos e alimentos. Unu supermercadu at isboidadu sas iscatulas de tzingommas e caramellas donende·las a sos pitzinnos, chi, petzi pro las aerent bidas, fiant cuntentos che pasca. Fintzas sas birrerias e sos ristorantes ant fatu sa parte issoro, ponende a disponimentu sos paracos de mare, pro amparare sos emigrados dae su caentu de su sole. -“Chèrgio bìdere a babbu” - nât Hanan - “Est in Baden-Württemberg, a tesu dae inoghe est?” - calicunu l'at rispostu chi est sa regione acanta. In presse si faghet prestare unu telefoneddu, lu mutit pro li nàrrere, chi como, issa puru fiat in logu seguru. -Jad, imbetzes, nch'est cròmpidu a Germània cun bintighimbe èuros in butzaca, - “mi nche so fuidu ca bi fiat sa gherra, apo dèvidu sessare s'universidade” - e at giai intentziones bonas pro su benidore - “m'ant a bisongiare 18 meses pro nch'imparare su tedescu e a pustis mi diat agradare a nch'acabbare sos istùdios de economia” -. Si l'est abertu su coro cando at intesu sas paràulas de sa cantzelliera Ànghela Merkel, chi naraiat chi sos pròfugos sirianos ant a retzire deretu asilu polìticu una borta cròmpidos a Germània. -Letziones de solidariedade a s'Europa intrea. -Fiant sos pestitzidas e sos anti-parassitàrios sos argumentos de interessu primàrgiu in su cungressu de sos diabetòlogos europeos de custa chida in Istocolma. Duas chircas ammustrant chi s'espositzione a custos incuinantes ambientales, podet fàghere aumentare a prus de su 60% s'arriscu de isvilupare su diabete. Una patologia chi oramai est divenende pandèmica. In prus, cando custas sustàntzias nche las suspit sa carena de sas fèminas ràidas, si multìplicant galu de prus sas possibilidades de isvilupare sa maladia. -In sa lista niedda de sos inimigos nch'agatamus: clordanu, ossiclordanu, trans-nonacloru, Ddt, Dde, dieldrina, eptacloru, Hcb e Pcb. Los ant analizados duos istùdios presentados in su cungressu. Su primu traballu, tràmite s'esame de su sàmbene e de sas orinas, l'ant ghiadu Giorgios Ntritsos, de s'Universidade de Ioannina in Grètzia e Ioanna Tzoulaki cun Evangelos Evangelou, de s'Imperial college de Londra. Sa chirca at interessadu 67mìgia pessones. “Custa chirca – narant sos iscientziados – cunfirmat s'ipòtesi chi s'espositzione a sos pestitzidas aumentet s'arriscu de isvilupare su diabete”. -Su segundu traballu imbetzes est òpera de Leda Chatzi de s'Universidade de Creta e at istudiadu pagu prus o mancu 640 fèminas ràidas. Inoghe sa chirca ammustrat chi un'aumentu de s'espositzione de 10 bortas a sos Pcb (policlorobifeniles) est assotziadu a un'arriscu de diabete gestatzionale 4,4 bortas prus mannu. -Pagu prus o mancu in totu sos paisos de su mundu su diabete (mescamente cussu gestatzionale) est in aumentu. Sa punna est de bi resessire a megiorare sa connoschèntzia de sos fatores de arriscu a manera de intervènnere pro furriare sa tendèntzia. -Arga peri sos sartos de Sardigna ddoe nd'at a muntones. Ma a dolu mannu non ddoe at sceti refudos sòlidos urbanos. S'inchesta de Sardinia Post de oe, conduida dae Pàulu Stella in tretos de Macumere (in s'àrea de su polìgonu de s'Ena ruggia, serente a su giassu archeològicu de Tamuli), nos mustrat chi non nos faghimus mancare nudda, nemmancu refudos militares. -«Intre is matzas» ddoe at «chèntinas de bombas a manu esplòdidas e male cuadas in unu fossu». In cue nât chi ddoe at bombas Srmc mod. 35 e àteras chi parent granadas Od 82/Se tentas dae s'Esèrtzitu italianu. E chi, paris cun unos cantos filos metàllicos (a sa segura is chi s'agatant in intro de is Srmc), sunt isparghinadas a inghìriu de su fossu pro nessi 100 metros.  -Narat Stella chi su polìgonu mentovadu «no est istàbile che a su de Chirra»: «sunt is ordinàntzias de su cumandu de sa Brigata Sassari, publicadas in s'albo pretòriu de sa Comuna de Macumere, a dispònnere 4-5 bias a s'annu s'evacuatzione de s'àrea de sa presèntzia de pessones e animales dae is 8 a is 23 pro totus is dies netzessàrias a s'esertzitatzione». Dae s'ùrtima nât chi nch'at coladu carchi mese. Tando? Cuadòrgiu o ismèntigu? -«Bastat cun sas cuntierras internas e alleghemus de sos problemas veros!»  L'at naradu Renzi in sa festa de s'Unidade de Milanu. «Non mi paret una cosa normale - at sighidu- chi su partidu forsis prus mannu de s'Europa perdat tempus cun chistioneddas de pagu contu. Si calicunu cheret impreare comente iscusa sas reformas costitutzionales pro nàrrere "chi nono", apat de ischire chi sa fortza de su "chi emmo" est prus manna meda. Si podet discùtere, dialogare, ma su Pd est custu! Fintzas ca -at agiuntu a coa de su comìtziu- semus torrende a pònnere in motu s'Itàlia. Totus in pare». -Custu su suntu de su discursu: -Devimus èssere fieros de su decretu pro su traballu (jobs act) - «In su decretu b'at cosas de giudu e de balentia, ca amus furriadu su chi fiat precàriu a cosa segura e istàbile». -Uniones tziviles, a pustis de annos de rinvios amus a fàghere una lege - «Est un'atzione forte chi faghimus pro nois, pro sa dignidade de unu paisu intreu. Semus a disponimentu pro sas mediatziones, ma devimus serrare a sa lestra».    -Disafiu cun sos sindacados - «Nche devimus catzare sos "caporales e su caporaladu" e pro custu amus a dèvere tratare cun sos sindacados invitende·los a su diàlogu imbetzes de sighire cun batàllias ideològicas». -No est unu Pd contra a sa dereta, ma òmines contra a feras - «B'at una làcana in contu de umanidade chi non si nche podet barigare, non podimus istrumentalizare finas sa vida de s'òmine.Non b'at duncas unu Pd contra a sa dereta, ma òmines contra a feras»   -at annantu mustrende sas fotografias de sos disamparados e de sos pipios mortos in Bodrum. -Renzi contra a Grillo - «Si su modellu issoro est Orban, si su modellu est s'Ungheria, nois semus àteru e lu cunfirmamus cun fieresa». -In fines, sende in Milanu, at mentovadu fintzas a Pisapia -«Giuliano istimadu, disinna ite cheres fàghere a mannu." -l'at naradu a garbu befulanu a su sìndigu- "Nois amus a èssere a costàgiu tuo, siat cale si siat su disinnu chi as a pigare, gosi comente amus fatu finas a oe, in sos bator annos e varda chi bi ses guvernende a Milanu». -A bìdere istemus, mescamente in contu de acasàgiu de sos disterrados sende chi in Itàlia tenimus galu in vigore sa lege 189, chi non siat semper sa matessi retòrica de su Primu ministru, arte chi maniestat prus chi non bene. -Ddoe at unu motivu si is colores de is banderas de Colòmbia e Venetzuela (e peri de s'Ecuador) sunt is matessi. Tocat de mòvere dae sa pelea de Francisco de Miranda, polìticu e patriota venetzuelanu, precursore de s'idea de s'unidade latinu-americana e atore de primu pranu de sa prima (e curtza) indipendèntzia de su paisu suo dae su domìniu ispanniolu. Su tricolore grogu, biaitu e ruju (mancari cun is colores postos a s'imbesse) fiat una faina sua cuntzepida in su 1801.  -su tricolore de Miranda (primu repùblica venetzuelana) -Medas sunt is “proite” de custu sèberu, ma su chi imoe nos interessat est chi dae su 1819 cussu tricolore est istadu s'istendardu de sa Grandu Colòmbia, sa repùblica indipendente proclamada in Angostura su 17 de su mese de idas de su matessi annu dae Simón Bolívar, su “libertador”. -Issa, movende dae su Vitzereame de sa Granada Noa, auniat tretos chi oe apartenent a bator istados: s'Ecuador (finas a su 1824 dipartimentu e dae su 1824 a su 1830 distretu de Quito), su Venetzuela e cussu chirru chi colliat a pare Panama e Colòmbia (finas a su 1824 dipartimentu de Cundinamarca e dae su 1824 a su 1830 distretu de Granada Noa). Ddoe at una curiosidade chi non cheret cuada: in is tempos de sa Grandu Colòmbia finamentas su vessillu panamense fiat grogu, biaitu e ruju. -In sa primu bandera de sa repùblica bolivariana de tando b'agatamus (in su campu grogu) un'ìndiu chi, pro mèdiu de unu fuste, reghet su capeddu giacobinu ruju. In un'àtera versione, e a mesu tretu, su fàsciu litòriu inghiriadu dae una corona de laru. Totu cantos sìmbulos de sa rivolutzione frantzesa chi aiat ispiradu a Miranda e a Bolívar.  -sa primu bandera de sa Grandu Colòmbia (1819-1821) -Ma s'unidade fiat petzi unu bisu. Su libertador si nche morgeit in su 1830, cando sa disgregatzione de sa Grandu Colòmbia fiat belle acumprida. S'annu a pustis a otzidente de su Venetzuela naschiat sa rèpublica de sa Granada Noa chi auniat Colòmbia e Panama (in pare cun àteros tretigheddos). Cussa làcana ddoe est dae tando. Est pretzisu a nos nd'ammentare, oe in die chi faeddamus de sa cuntierra intre Caracas e Bogotà. -Custa est sa de tres bias chi sa nae norvegesa Siem Pilot nche crompet a Casteddu cun unu grustu de migrantes sarbados in su canale de Sitzìlia. In custu biàgiu ddoe nde fiant 781 e, peri, ses corpos sena vida (bator fèminas e duos òmines). Su 18 de trìulas sa Siem Pilot nche nd'aiat batidu 451, su 24 de austu 963. -Pessones, èsseres umanos, gente in cherta de un'ispera, segura de si cunfrontare cara a cara cun sa morte perdende bortas medas su disafiu. Gente chi sufrit e bisat, gente manna o minore che a su pitzinneddu sirianu abratzadu dae is abbas turcas. Pessones chi, arribende in Europa podent agatare voluntàrios, podent retzire sa solidariedade e su “bene bènnidos” in is istàdios de fùbalu tedescos, ma peri muros artziados, lagrimògenos, marcaduras in is bratzos e òdiu chi nche colat dae is retes sotziales e dae is servìtzios giornalìsticos chi non leant in cunsideru, cun sa matessi mesura impreada in Mineo, sa crònaca niedda cando a bi mòrrere est un'ucràinu. -Sun dies in ue su meledu devet bìnchere cara a is “carignos” xenòfobos de chie s'est fraighende su tempus benidore polìticu dende impèllida a una gherra intre pòveros càrriga de cunsighèntzias pìdigas pro totu cantos. - Wikimedia 22 annos a pustis dae sa essida sua, Schrei nach Liebe de su grupu rock berlinesu Die Ärzte, nch'est artziada a su cùcuru de is classìficas tedescas. Prima positzione peri pro su chi pertocat su nùmeru de bias chi dd'ant iscarrigada dae sa rete. - Su mèritu est deuna campagna promòvida dae Gerhard Torges, un'insegnante di mùsicade Osnabrück, infadadu dae is episòdios de violèntzia de madrighenazista contra a is refugiados (sa politzia tedesca nde contat prusde 250 in pagu tempus). Schrei nach Liebe bengeit iscrita contra a is violèntzias ratzistas de tando.  -Sa banda tedesca, cuntenta manna pro sa campagna, at disinnadu a devòlvere is deretos de sa cantzone a Pro-Asyl, un’assòtziu privu de lucru nàschidu pro agiuare is pròfugos chi crompent a Germània. -Si narat Marco Sala, tenet 56 annos, laureadu in economia in sa Bocconi, amministradore de sa Igt Pic. Non totus ischint chie est issu o sa dita chi rapresentat, belle nemos forsis, ma tenet subra de sas palas una responsabilidade manna fintzas si indireta. Peruna curpa, siat craru. Perunu ònere personale e peruna violatzione de còdighe, natzionale o internatzionale. Petzi, forsis, una responsabilidade morale. Forsis. Amministrat un'impresa de gabbale, un'etzellèntzia in contu de ocupatzione e de profetu, comente a medas in su mundu capitalista, ma a dolu mannu presa a funes contràrias cun una de sas patologias prus orrorosas de su de tres millènnios. -Maladia chi pro efetu de sa globalizatzione est isparghinende·si pagu prus o mancu in totue. Finas In Sardigna. Male chi non connoschet galu terapia, a su nessi non cun resurtados parìviles a sa crèschida sua o bonos a lu cuntrastare. Sena duda lu podimus duncas classificare intre sos males incuràbiles. Ma totu custu non pertocat sa cussèntzia de Marco Sala o su traballu suo. No apartenet a sas mansiones suas. Issu devet gestire petzi s'atividade e ghiare·la conca a su profetu. Pighende acordos cun sos guvernos peri totu su pianeta. E in pare cun sos guvernantes disinnat e programat su venidore de mìgias e mìgias de pessones. E lu faghet prus chi non bene su traballu suo a dae chi sa Igt Pic at faturadu in su 2014 prus de 12 milliardos de dòllaros americanos in totu su mundu. Agigu de nùmeros, in antis de torrare a su malannu. Sa Igt balet, a su 2014, 350 milliardos de dòllaros e istimat de nche cròmpere, in su 2018, a 500. Dae su 2008 a oe at investidu 300 milliones de dòllaros a s'annu pro sa chirca e sa crèschida, 6 milliardos e mesu los at gastados pro achirire sa International Game Technology dae sa Gtech connota in logu nostru ca finas a su 2008 fiat suta s'amparu de Lottomatica. Contat 13mìgia dipendentes e su faturadu est partzidu su 44% in su nordamèrica, su 38% in Itàlia e su 18% chi abarrat, in àteros paisos. Sas fontes dae ue ingendrat su faturadu sunt a su 46% sas machineddas eletrònicas (su bonu dae su giogu prus atrividu: su poker). Su 38% benit dae sas loterias, su 4% dae servìtzios cummertziales genèricos, su 9% dae sos gioghitos interativos in lìnia e su 3% dae sas iscummissas ligadas a s'isport. Nùmeros ispantosos, faina de profetu, una potèntzia econòmica illacanada. A tretu chi, in su 2008, si nch'esseit dae sa "Bursa" tropu minore de Milanu pro intraret a sa de "Wall Street". Operatzione disconnota finas a tando in Itàlia. Ca nemos aiat mai tentu s'atza de lassare sa "Pratza de sos afares" in chirca de àteru. Non su Grupu Ferretti, pro nàrrere, e nemmancu Fiat. Igt Pic est unu colossu. Su prus mannu de su mundu. Non b'at male pro un'azienda chi non produet nudda. Petzi bisos e ammuntadores. E nche torramus duncas a su male. Unos cantos iscientziados a printzìpiu de su millènniu, in una cunferèntzia in sa tzitade de Dallas (Iua) l'ant batijadu "Sìndrome de Aladinu". Dae su nùmene de su personàgiu famadu de "Sas milli e una notes". Paristòria orientale ambientada in Baghdad cando fiat galu Baghdad. Issu, Aladinu, bisaiat sa richesa e tando grataiat una làmpada de otone dae ue nch'essiat una criadura onnipotente chi li realizaiat totu sos disìgios. Sos espertos ant seberadu custu nùmene, leende·nche s'idea dae su giogu prus giogadu a livellu mundiale: sa "Loteria istantànea", mègius connota comente su "Grata e Binche". E su male est difusu, orrorosu, reale. In totue. Mìgias e mìgias de èuros isparessent cada die in intro a sa buca famida de sas machineddas o a intro de carchi calàsciu sena fundu. Bastat a intrare in cale si siat tzilleri o istancu, finas in Sardigna, e est a raru sa bia chi calicunu non còmporet unu billete o non si nche colet s'ora cun sa bentre apogiada a una machinedda in chirca de mègius sorte. Sorte chi li fùrriat belle semper sas palas. Dinare fulliadu. A bias bogadu a sas famìlias, a sos minores. A su màndigu. A s'iscola. A sa salude. «In prus est una maladia chi creschet a manera inversa cunforma a sa disponibilidade econòmica. - narant Renzo Carli e Rosa Maria Paniccia, in su libru "Analisi della domanda. Teoria e tecnica dell'intervento in psicologia clinica", èditu dae Il Mulino in su 2004 - Chie s'ismalaidat, prus pagu dinare tenet, prus a fundu nche ruet in sa trampa de su giogu. Ca non bi reventit a l'arrimare. A su dinare non bi pensat, mancu cando nche lu binchet. Pensat petzi a s'atrivida. Semper de prus. Semper peus. Finas a cando sa conca rispondet petzi a sa cramada de su giogu. Non b'esistit prus afetos, prus famìlia, prus traballu. Prus nudda. Una derrota. E sa cosa peus est chi sos chi nche ruent non bi resessent mai a sanare. Nois podimus petzi abrandare su male, agiudende·los a si nch'istesiare, ma issu at a èssere semper in cue. Cuadu in palas de sa prima machinedda o de su primu billete a disponimentu». B'at ite meledare si si pensat chi sos guvernos, sos istados apògiant e isfrutant custas atividades perigulosas. Cunsignende·lis sa patente de legitimidade cun s'iscusa, prus chi non banale e a bias imboligosa, de sa regulamentatzione cun lege. B'at ite s'ispantare e ispera non si nde bidet. In neddue. Peri totu su mundu. -Deretos rudaw.net -De sos duos giòvanos britànnicos mortos eris suta sos corfos de sa tecnologia Raf, s'imprenta nostrana no at naradu grandu cosas. Atzinnos e riferimentos imbelados sena intrare a intro de sa noa, sena s'istentare cun detàllios pretzisos chi potzant fàghere pensare a un'atacu no autorizadu dae su Parlamentu britànnicu. Si leghiat petzi chi duos cumbatentes de s'Isis de orìgine britànnica, Reyaad Khan, nàschidu in Cardiff, in su Galles e Ruhul Amin de Aberdeen in Iscòtzia sunt istados postos a tretu de non nòghere pro mèdiu de duos bombardamentos separados. Bombardamentos mòvidos dae duos drones otzidentales, ma petzi unu nât chi fiat de sa Royal air force, s'aviatzione de Majestade sua Elisabeta segunda. -S'annùntziu l'aiat dadu a intèndere su Primu ministru matessi, Cameron, in unu comunicadu ufitziale. Issu però in su Parlamentu aiat allegadu de autodifesa e chi fiat sa primu borta chi duos islàmicos de orìgine britànnica aiant àpidu unu tratamentu gasi radicale, cun un'operatzione mirada , cando issu etotu aiat semper naradu chi interventos de cussa genia in Sìria, dae banda de su Regnu unidu, fiant de esclùdere in sa manera prus categòrica. -Oe, in un'artìculu in su Guardian, si leghet chi su Segretàriu pro sa difesa, Michael Fallon at decraradu chi s'atacu fiat legale e chi su Regnu unidu non diat istare in dudas si a bias diat torrare a capitare. In pagos faeddos Fallon at cunfirmadu chi teniant su suspetu chi duas o tres pessones poderent èssere una minetza pro su Regnu unidu e chi ant atacadu pròpiu a cajone de cussa minetza pro sarvare sos interessos natzionales. At annantu fintzas chi in su venidore diant pòdere autorizare àteros atacos aèreos cun sos drones pro amparare sa natzione issoro. Sena pensare però chi custa est una cunduta polìticu-militare in istile americanu, cunduta chi sos britànnicos etotu aiant batijadu cundannende·la,  "Kill List" . Lista de morte. -Paràulas graes che tronu si si pensat a cantu potzat èssere dìliga sa positzione de s'otzidente totu, in momentos comente a custu. -«Amus agiuadu, sighimus a agiuare e amus a agiuare in su tempus benidore su guvernu sirianu frunende a s'esèrtzitu suo totu su chi ddi bisòngiat». Cun custas paràulas su ministru de is afares èsteros russu, Sergej Viktorovič Lavrov, at cunfirmadu s'impignu de Mosca in favore de Bashar al-Assad e contra a s'Isis. -Lavrov at annantu chi, però, non ddoe at nudda de nou cunforma a cantu prevìdidu dae is acordos bilaterales pretzedentes cun Damascu. Paret, duncas, chi Lavrov apat chertu isminorigare sa noa de eris de s'agentzia Reuters, publicada movende dae is decraratziones de tres fontes libanesas.  -Dae Washington ddoe at oriolu pro sa crèschida de s'impignu militare russu in Sìria. Impignu chi mirat a mantènnere su status quo, in antis chi Assad nce fhatzat sa fine de su presidente lìbicu Mu'ammar Gheddafi. Non nch'at coladu dies medas dae cando finamentas sa Frantza e su Regnu unidu aiant annuntziadu incursiones aèreas contra a s'Isis, ma cun sa punna pagu cuada de unu càmbiu de regime.  -No est de badas chi is Istados unidos ant pedidu a Iran, Bulgaria e Grètzia de negare su tretu aèreu a is russos conca a Damascu. -Si Luciana Castellina est sa pitzoca de su sèculu coladu (cunforma a su tìtulu de unu libru suo), Pietro Ingrao fiat su pitzocu de su sèculu acumpridu. Si nch'est andadu oe, faghende ismentigare a prus de carchi opinionista de manca, chi dae tempus aiat preparadu su “cocodrillu”, is fainas (bonas e metzanas) suas. -Militante comunista e partigianu, deputadu de su Pci dae su 1950 a su 1992 (presidente de sa Càmera dae su 1976 a su 1979), giornalista diretore de l'Unità pro 10 annos (dae su 1947 a su 1957), rapresentante de sa “manca” interna contra a is megioristas de Amendola, esponente de is contràrios a sa fine de su partidu comunista prus mannu de s'otzidente. Custu est su chi costumat a repìtere. Ma est pretzisu a mòvere dae su chi issu, a calicunu, naraiat: «no m'ais cumbìnchidu». Tando podet èssere chi sa natura de sa manca italiana de oe, est a nàrrere sa de «non cumbìnchere» sa gente sua (su Pd ddu faghet cun profetu ma cun àtere), dipendat dae s'atacamentu a custa figura onesta e galana. Una figura chi però, pro no àere barigadu is lìmites de su togliattismu, personìficat sa derrota de una grandu traditzione riformista tinta a ruju (baddu si Berlinguer aiat vìvidu finas a como...).Ddoe at àpidu prus de un'ocasione in ue Ingrao s'est firmadu a mesu tretu: in su 1956 cun is eventos ungheresos aiat cundennadu sa pesada anti-burocràtica imbetzes de defensare is cossìgios operajos; in su 1969 aiat votadu s'espulsione de is cumpàngios suos de su Manifesto a pustis de ddis àere dadu impèllida; in fatu a sa derrota cilena no aiat cuntrastadu su compromissu istòricu; cun s'agabbu de su sotzialismu est-europeu no fiat renèssidu a s'opònnere de su totu a su Pds, intrende·bi.Ingrao at vìvidu is ùrtimos annos suos in intro de is manifestos eletorales de sa manca “arcobaleno”, de sa lista comunista (Rifondazione, Pdci e àteros) pro is europeas de su 2009, de Sel. Est a nàrrere, de sa fundaritza de su Pci sena peruna ispera de egemonizare giòvanos e traballadores. Oe vivet in s'esperièntzia grega, esèmpiu de una manca cròmpida a su podèriu e serente a su sentidu togliattianu, berlinguerianu e ingraianu. Una manca chi no at a cumbìnchere prus sa gente sua comente ant a comintzare is efetos de sa firmada a mesu tretu de Tsipras e de Syriza. Ca chie non tenet memòria tenet unu memorandum. -Unu tinteri. Est cosa de non creere su chi nde podet essire a pìgiu movende dae unu traste chi, su bonu de is bortas, est impreadu dae is pitzinneddos pro colorare figuras. Est sutzèdidu chi, in su giru de pagas dies, custu traste nche siat cròmpidu a unas cantas primas pàginas, o a is ogros de is internàutas pro mèdiu de unu ligàmene ipertestuale. -In su primu casu ddoe at de si nde rìere a comintzare dae s'acadessimentu: una pitzinna imbrutat (cun si tinteri) una tiàgia de linu in unu ristorante e su babbu e sa mama, cuntentos meda de ispèndere tzifra manna in Costa Smeralda, pesant un'abolotu ca su ristoradore ddis at postu in contu (15,90 èuros) sa sabunada. Bete de acadessimentu! E bete de noa! Imaginade·bos (o torrade·bos a lèghere) is sentèntzias in Facebook. No est mancadu chie at naradu: «fiat unu tinteri indelèbile, ite bisòngiu ddoe aiat de si cumportare de aici? Gasi si tratant is turistas?».  -Colemus a su segundu casu, e crompamus·nche a sa repùblica tzega: in cue su traste benit impreadu pro iscrìere unu nùmeru in is bratzos de is pròfugos, finamentas pitzinnos. Cosa chi at fatu arrennegare sa comunidade ebràica, chi at fatu riferimentu a su «perìodu prus iscurigosu de s'istòria contemporànea». Àteros, intre is internàutas artziados a giùighes, ite ant naradu? «Est unu tinteri indelèbile, ite bisòngiu ddoe at de s'arrennegare cando chi finamentas in discoteca nos marcant?» (sic!!!).  -E posca, in fatu, sa matessi cantilena: «agiuemus·ddos in domo issoro» (emmo, cun carchi gherra in mancu?); «non ddoe at sceti chie fuit dae sa gherra» (comente chi cussa fitiana contra a su fàmene no ddu siat); «non traballant e duncas isrobant» (ma chi nemos s'atrivat a ddis dare unu traballu regulare) e gasi sighende. Non bi nd'at. O semus malos cun is turistas, o semus bonos (buonistas) cun custa pòvera gente.  -Imoe chèrgio unu tinteri ruju. -Sa Sèrie B est una categoria tramposa, b'at semper ite gherrare e si sas partidas non nche las serras, arriscas de nche lassare in caminu puntos pretziosos. Est una de sas letziones de importu de su fùbalu e su Casteddu eris l'at tastada, imparende chi su resurtadu podet mudare finas a s'ùrtimu segundu. Naradu custu, b'at de ammìtere chi su parègiu cun sa Ternana est unu resurtadu giustu, ca sa partida est abarrada belle semper echilibrada. -Sa die est caente, ma non bastat a firmare sos propòsitos bonos de Falletti, chi proat a pònnere pensamentos a Storari cun una paja de tiros dae a tesu. Sos ruju-birdes cumintzant bene, atachende sos tretos lìberos e tirende in porta. A su de 21 minutos, a cajone de unu passàgiu longu indiritzadu a sos pees de Avenatti, su portieri casteddaju est custrintu a nch'essire dae s'àrea e a nch'istesiare sa botza cun sa conca pro l'antitzipare.  -Bi proat fintzas Busellato, cun un'ischitzinada a filu de terra, ma Storari li narat chi nono. A su de 40 minutos, cando sa partida pariat in manos de sos umbros, unu tiru de Farias respintu dae unu defensore, nche crompet a sos pees de Sau chi, cun unu tiru a bolu a su segundu palu, bi nche l'inferchit a Sala. In su segundu tempus sos sardos parent torrados a nàschere, mèritu de su gol de s'1-0; difatis sighint a ispìnghere a dae in antis. Su Casteddu andat a curtzu a su segundu gol cando Dessena intrat in àrea dae su ladus de dereta, nche brincat duos òmines e nche la ponet in mesu a filu de terra. Bi crompet Melchiorri a corfu seguru dae pagu tretu, ma su portieri respinghet sa botza. A su de 53 minutos bi torrat a proare Sau cun sa conca, ma sa mira no est bona. -Nche colat un'iscuta e sa Ternana si nch'ischidat, torrende a giogare comente a su cumintzu. Cun unu tiru retzidu dae su cugione, Gonzalez incorrat sa botza chi andat a s'iscùdere in su ladus de susu de sa traessa e torrat in manos de Storari. In sos ùrtimos minutos de giogu sos ruju-birdes sighint a pressare, andende a curtzu a su gol in una paja de ocasiones, in antis cun Avenatti e posca cun Furlan.  -Su parègiu arribat in sos ùrtimos minutos de recùperu, cando su Casteddu fiat giai cumbintu de si nche torrare a Sardigna cun tres puntos. Su gol naschet dae unu tiru lìberu pro unu fallu de Murru in su ladus de dereta. Sa botza, imbolada a mesu de s'àera dae Vitale nche crompet a conca de Valjent chi nche l'indiritzat a su segundu palu e marcat su gol de su parègiu. Duncas unu puntu a ambas sas iscuadras. Sos ruju-biaitos como sunt in segunda positzione, a duos puntos dae su Livorno chi at bìnchidu in Como. Sàbadu chi benit in su Sant'Elia b'at a èssere s'Avellino, ex iscuadra de Rastelli. -Formatziones -Ternana: Sala, Vitale, Masi (66' Furlan), Gonzalez, Zanon, Busellato (54' Grossi), Còppola, Valjent, Falletti (70' Dùgandzic), Avenatti, Ceràvolo. -Allenadore: Domènico Tosscano -Casteddu: Storari, Murru, Capuano, Salamon, Balzano, Deiola (72' Munari), Di Gennaro, Dessena, Sau (80' Giannetti), Farias (59' Joao pedro), Melchiorri. -Allenadore: Màssimo Rastelli -Gol: 40' Sau, 95' Valjent -Sos paisos de s'Otzèanu patzìficu otzidentale ant ammaniadu totu sas mesuras de seguresa pro parare fronte a un'eventuale tsunami chi si diat isvilupare a cajone de su terremotu chi at interessadu su Tzile a sas 19:54 de eris (00:54 de oe in Sardigna). A su chi narat su National Tsunami Warning Center americanu, sas undas, artas dae unu a tres metros, nche sunt giai cròmpidas a sa Polinèsia, in ue sa majoria de sa populatzione istat in sas àreas chi arriscant de èssere aundadas. -Sa terra s'est trèmida in fundu de su mare, pagu prus o mancu a 232 chilòmetros a nord-ovest dae Santiagu. Sos mortos sunt chimbe e sos fertos binti, prus de unu millione de pessones ant dèvidu evacuare sas domos issoro. Sos sismòlogos ant decraradu chi sas undas nch'ant a arribare a sas ìsulas de su Patzìficu meridionale intro de noe-dòighi oras, e nch'ant a cròmpere a Austràlia, a Zelanda Noa e a Giapone in dòighi-bintibator oras. - -No est cosa fàtzile a iscrìere una retzensione de unu discu oe in die, a su nessi pro chie non si interessat petzi de giornalismu musicale. Sa produtzione discogràfica est oramai islacanada e a su matessi tempus sunt peri mudadas sas modalidades de fruitzione de sas cantzones e de sos discos. Galu prus difìtzile est a iscrìere sa retzensione de unu grupu chi nch'est in sos 40 annos de carriera, chi contat milliones de amantiosos peri su globu e chi, in su tempus, at fraigadu e costoidu un'identidade sua. -Sas novidades de “The Book of Souls” sunt, difatis, pagas a beru. Pro calicunu est cosa bona, pro àtere nono. Ma no est, custu, unu critèriu bastante a espressare unu giudìtziu fungudu. B'at a bòlere prus de carchi ascurtada pro cròmpere a unu pàrrere. Finamentas ca est unu traballu de un'ora e mesa cun cantzones prus chi non longas (finas a 18 minutos) postas in duos cd (e in tres lp). -S'album comintzat a sa mègius manera, cun “If Eternity Should Fail”. Un'intro grae e maestosu, che a sos chi non s'intendiant dae sos tempos de “The X Factor” (cando unu coru gregorianu aberiat “Sign of the Cross) e de “Seventh Son of a Seventh Son” (a nos l'ammentamus a “Moonchild”?), acumpàngiat duas batorinas de versos cantados a manera dèghida e segura dae Bruce Dickinson. Posca est un'esplosione sonora chi nos ammentat sa mègius produtzione de sa segunda metade de sos annos '80 (“Somewhere in time” a primu e “Seventh Son” a pustis). Bonas sas melodias de chiterra de Smith, Murray e Gers. Puntuale sa setzione rìtmica de Harris e McBrain. Si podet nàrrere chi custa cantzone siat unu clàssicu de nche pònnere in unu “best of” definitivu. E in s'iscalita de sos cuntzertos imbenientes. -“Speed of light” la connoschimus dae su 14 de austu. Sìngulu bonu in lìnia cun sa traditzione e de mègius fatura cunforma a sos àteros sìngulos essidos in antis de sos ùrtimos discos. -“The great unknow” (ma su matessi si podet nàrrere de “When the River Runs Deep” e de “The Man of Sorrows”) paret imbetzes una cantzone posta in cue petzi pro prenare sa lista. A su nessi a sa prima impressione. Dickinson, de prus, isfortzat de badas sa boghe sua in cherta de nche cròmpere a chimas artas faghende·nos pensare chi custa no at a èssere sonada in pùblicu. Sighemus duncas cun sas àteras pro nde bìdere sas lughes e sas umbras. -Un'intro de bassu nuscosu de ispanidade aberit sa cursa de “The Red and the Black”, 13 minutos in ue agatamus s'istòria de su grupu: dae su primu minutu paret torradu a bida s'intzèdere cuadradu de “Seventh Son” e posca su de “Rime of the Ancient Mariner”. In mesu unu coru chi est una re-produtzione (pagu originale, nargiamus sa veridade) de su chi agatamus in “The Wicker Man”. Agigu longhita, podet èssere chi “The Red and the Black” siat una intre is prus dèghidas subra de su palcu, mescamente pro s'andanta tzèltica sestada dae is melodias chitarrìsticas dae su de 10 minutos (no est de badas chi sos Thin Lizzy nche sunt semper in su coro de sa banda de s'East end londinesu). -Sa cantzone chi li dat su tìtulu a s'album e chi serrat su primu discu movet lenta, grae e maestosa finas a su de ses minutos. Dae tando si faghet logu una cavalcada noa ispirada a su matessi tempus dae “Losfer Words” e “The Clansman”. -Si in su primu discu su rispetu de sa traditzione Maiden non nos faghet mancare tres prendas, in su segundu nche semus in sa còpia bruta. “Death or Glory” paret una “The Duellists” agigu prus lestra, ma nudda de prus (e meda de mancu). “Shadows of the valley” nos oferit pagu prus o mancu su matessi atacu de “Wasted years” sighende cun un'ispètzia de versione noa de “The fallen Angel” (chi de “Brave New World” non fiat nemmancu sa mègius). -Sa sarvesa arribat cun “Tears of a Clown”, a sa segura sa prus originale de “The Book of Souls”. Atmosferas (e paràulas) malincònicas caraterizant custu tributu a s'atore Robin Williams. Podet divènnere sena duda su segundu sìngulu a pustis de “Speed of light”. Curiosidade, est finamentas sa prus curtza. Chi chèrgiat nàrrere carchi cosa? “Empire of the clouds” serrat su de 16 album de sa Vìrgine de ferru cun 18 minutos de mùsica tzinematogràfica in ue pianoforte e orchestra acumpàngiant un'òpera rock dedicada a su degòlliu aèreu de su dirigìbile R101, acadèssidu su 5 de santugaine de su 1930 (belle a su de 7 minutos si podet intèndere finamentas s'arrangiamentu de su còdighe Morse chi annùntziat su SOS). Proa de gabbale, ma, forsis, podiat renèssere mègius cun carchi minutu in mancu. Ite li mancat a “The Book of Souls”? Sa voluntade de nche truncare carchi ramu sicu, una sìntesi compositiva prus manna, una produtzione prus atzuda cunforma a su sonu de sas rìtmicas chitarrìsticas. Unu votu, como, non faghet a lu dare. Bi diant bòlere àteras deghe ascurtadas. A su nessi. -Primu discu -1. If Eternity Should Fail – 8:28 (Bruce Dickinson) -2. Speed of Light – 5:01 (Adrian Smith, Bruce Dickinson) -3. The Great Unknown – 6:37 (Adrian Smith, Steve Harris) -4. The Red and the Black – 13:33 (Steve Harris) -5. When the River Runs Deep – 5:52 (Adrian Smith, Steve Harris) -6. The Book of Souls – 10:27 (Janick Gers, Steve Harris) -Segundu discu -7. Death or Glory – 5:13 (Adrian Smith, Dickinson) -8. Shadows of the Valley – 7:32 (Janick Gers, Steve Harris) -9. Tears of a Clown – 4:59 (Adrian Smith, Steve Harris) -10. The Man of Sorrows – 6:28 (Dave Murray, Steve Harris) -11. Empire of the Clouds – 18:01 (Bruce Dickinson) -At chitidu sa cundenna (mancari reduida) sententziada·li pro àere mortu duos pitzinnos intre su 1992 e su 93. Ma Luigi Chiatti, a pustis de àere lassadu sa presone de Dogaia (in tretos de Prato, Toscana), no at a torrare deretu in libertade. At a dèvere abarrare in una residèntzia pro s'esecutzione de is mesuras de seguresa (Rems) in Cabuderra. A su nessi finas a cando cussa istrutura (gasi at naradu su sìndigu Frantziscu Dessì a s'Ansa) no est pronta in Toscana. S'alternativa fiat a nche ddu ricoverare in un'ospidale psichiàtricu giuditziàriu (Opg). -Ite diferèntzia ddoe at intre is duos tipos de istrutura? Pro s'assessore de sa sanidade Luisi Arru, sa Rems «privilegiat s'assistèntzia sanitària cunforma a is mesuras detentivas pro chi sa pessone malàida chi at cummìtidu unu reatu potzat èssere re-educada». -«Sa Sardigna – aiat annantu Arru in ocasione de s'abertura de sa Rems de Cabuderra – est una de is primas regiones chi at ativadu custa alternativa a s'Opg, gasi comente prevìdidu dae sa lege 81/14». Comente est fata custa Rems? Ddoe at 16 letos (duos pro is fèminas), un'aposentu pro pòdere castiare sa televisione e una corte. Is bidros sunt blindados e ddoe at peri una cresura chi non si nche podet barigare (e unas cantas guàrdias giuradas). Pro su chi pertocat su personale ddoe at unu psichiatra a tempus prenu e tres chi traballant peri pro su Dipartimentu de salude mentale de sa Asl 6. In fines ddoe agatamus unu psicòlogu, unu tècnicu de sa re-abilitatzione, deghe infermieris, chimbe Oss, unu funtzionàriu amministrativu e un'assistente sotziale. -Is Rems sunt una solutzione definitiva? Nono, a su chi narat Alberta Basaglia, fìgia de su psichiatra nòdidu. In un'intrevista a s'Espresso aiat naradu chi «su problema no est in ue nche pònnere is pessones perigulosas o malàidas, comente chi esserent pacos postales. Su problema est a evitare chi custos logos si torrent a populare ca ddoe est su perìgulu chi custas istruturas torrent a produire, a minudu, a manera prus umana, pulida e prus pagu dolorosa su printzìpiu segregante de is manicòmios». -Ma su chi est faghende chistionare in custas oras est su messàgiu Facebook de sa formatzione polìtica indipendentista ProgRes chi, lassende·nche a banda totus is chistiones mentovadas in antis e ponende·nche s'acadessimentu in una lògica coloniale, at pregontadu a manera retòrica: «A ue nche ddu diais imbiare unu mortore psicopàticu italianu chi, a pustis de àere chitidu sa cundenna, est galu unu perìgulu sotziale?». In is cummentos ddoe at chie at faeddadu de «iscòrias umanas», ma peri chie at acusadu su partidu de Michela Murgia de impreare unu «limbàgiu salvinianu». -Su 21 e su 22 de cabudanni si sunt addoviados sos Cabos de Istadu no esecutivos de su Grupu Arraiolos comente costumant a fàghere annu cun annu dae su 2003. Sa cungregatzione informale at leadu su nùmene dae sa comuna portughesa de Arraiolos in ue est nàschida, pròpiu in su 2003. Ocannu fiant ùndighi: Mattarella, Vejonis (Letònia), Niinisto (Finlàndia), Hendrik Ilves (Estònia), Plevneliev (Bulgaria), Fischer (Àustria), Gauck (Germània), Pahor (Islovènia), Cavaco Silva (Portugallu), Duda (Polònia) e Coleiro Preca (Malta). De annotare: a testimonia chi sa polìtica est, pagu prus o mancu in totue, unu mandu maschile, fèmina bi nd'aiat petzi una, sa presidente maltesa. -Su situ chi ant seberadu pro s'imbènnere diat bastare a sa sola a nos fàghere cumprèndere siat sa natura de su grupu, siat sa gravidade de sos argumentos, siat sa manera de los tratare: su casteddu de Wartburg. Patrimòniu Unesco de s'umanidade s'agatat in sa tzitade de Eisenach, in Turìngia (Germània). Fortilesa fraigada in su tempus de mesu e chi pròpiu de cussu tempus servat su nuscu de linna e de sùrfuru, sos istintos de revesa e sa balia rebesta de chie nd'aiat ordinadu su fràigu. Semus chistionende de Ludwig der Springer langràviu de Turìngia e semus alleghende de s'annu 1073. Su casteddu est connotu fintzas pro àere acasagiadu in su 1521, pro lu sarvare dae morte segura, su teòlogu Martin Luther. Una domo iscurigosa, austera, severa e chi de informale non tenet nudda petzi s'addòviu de ocannu de sos presidentes chi, amus a bìdere, gasi meda informale no est. -S'argumentu prìntzipe fiat s'emigratzione, sa paràula prus pronuntziada solidariedade e su sentidu prus revessu fiat sa cresura de sas fronteras annuntziada dae sos paisos prus a oriente, sos chi sunt in prima lìnia, sos chi prus timent s'istràngiu, su disamparadu, su sòrighe in fua. Moende dae su presidente tedescu però, fiant totus de acordu pro nch'istransire su sentidu santzionatòriu propostu dae Junker pro sos Istados contra e pro los pònnere imbetzes a tretu de cumprèndere, de valutare e duncas de progamare una acollièntzia cumpartzida. Est su chi at sustènnidu finas sa presidente maltesa rispondende a sos oriolos de Pahor. L'at fatu serrende cun unu giogu de paràulas chi però rendet prus chi non craru su pensu suo. «Cumprendo su chi nch'est colende s'Islovènia, cumprendo s'anneu de Pahor chi timet s'arriscu chi custa emergèntzia torret a pònnere fogu in sos Balcanos, cumprendo chi siat difìtzile a nch'archiviare su passadu reghente, ma tocat a parare fronte. Gasi comente ant fatu finas a oe Itàlia, Grètzia e Malta. Pro unu venidore prus sulenu tocat a lu tènnere semper presente, su passadu». -Fintzas Gauck at postu s'atzentu subra de sa solidariedade, sena istransire sas dificultades.«Su Summit ocannu si serrat in Erfurt - at pretzisadu - tzitade in ue est nàschidu su programa de sa sotzialdemocratzia tedesca, in su 1891 cun Karl Kautsky, dischente de Engels. E si devet serrare emmo cun sa cussèntzia chi totu devet èssere postu in manos a su Consìgiu Ue, ma fintzas chi tocat a nois presidentes a ingendrare unu clima de collaboratzione intre sos Paisos e a agatare messàgios sàvios, cuncretos e chi cunfortent sos pòpulos». -A bìdere istemus. -S'esèrtzitu de liberatzione populare tzinesu nche perdet àteras 300mìgia unidades. S'annùntziu de sa mèngua est mòvidu pròpiu dae su presidente Xi Jinping chi oe, in Pechinu, at presentziadu a su carosellu militare pro tzelebrare sos 70 annos dae sa fine de sa segunda gherra mundiale. -In contu de esèrtzitos e de sentidu militare, sa Tzina no est segunda a nemos, ma paret chi s'òmine de Istadu apat decraradu chi sa Tzina "pro cantu potzat devènnere una potèntzia econòmica manna no at a chircare mai sa primatzia" subra de su restu de su mundu.  -"S'esperièntzia trista de sa gherra -at marcadu Xi- intzìdiat sa gente a li dare a sa paghe unu sentidu galu prus forte e sanu". Semper e cando sa punna de sa cummemoratzione -chi at a contare ischierados, prus de 12mìgia sordados e unas cantas màchinas de gherra de s'ùrtima generatzione- est sa "de ammentare s'istòria, de onorare sos chi nch'ant codiadu sa vida sacrifichende·la pro sa pàtria issoro, de istimare sa paghe e de abèrrere sas ghennas a unu venidore sulenu e profetosu".  -In antis chi cumintzaret s'isfilada Xi, a costàgiu de sa mugere , at retzidu sos istràngios: su presidente russu Vladimir Putin, sa sud coreana Park Geun-hye e su segretàriu de s'Onu Ban Ki-moon. Perunu, intre sos paisos otzidentales nch'at imbiadu a Pechinu cabos de Istadu o de guvernu a cajone de sas cuntierras territoriales chi sa Tzina tenet cun sas natziones de su sudest asiàticu e cun su Giapone.  -S'Itàlia imbetzes fiat rapresentada. Dae Paolo Gentiloni, grandu espertu de frecuèntzias televisivas e de comunicatzione, como Ministru pro sos raportos cun sos paisos istràngios e pro sa cooperatzione internatzionale. -A pustis de sos tres puntos balangiados contra a s'Avellino, sos giogadores de Rastelli cherent sighire a cùrrere in fatu a su Livorno. Sos toscanos finas a como ant bìnchidu totu sas partidas e sunt a su primu postu in classìfica, a duos puntos dae sos sardos. S'Entella imbetzes at pèrdidu sas ùrtimas duas partidas e cheret torrare a bìnchere in dae in antis a su pùblicu de domo. Rastelli detzidet de fàghere agigu de rotatziones, presentende in campu dae su primu minutu a Cerri, a Munari e a Krajnc. -Sa partida de sos ruju-biaitos est giai in pigada dae su primu minutu. Unu passàgiu traessu in mesu de s'àrea, a pustis de nch'àere iscutu a su coddu de Sestu, nche crompet a sos pees de Ferrèira chi no istat “dui dui” e ischìtzinat a totu coddu a suta de sa traessa, marchende su vantàgiu. Su Casteddu non si cuat e faghet mòvere bene sa botza, fraighende unu giogu netu. Andat a curtzu a su parègiu cun Joao Pedro a su de 10 minutos, ma sa botza nch'essit a foras. S'unu a unu arribat a su de 32 minutos cun unu tiru de penalidade de Giannetti. Dessena, intrat in àrea cun sa botza, si nche l'illònghiat e Belli li ponet su pee bortulende·lu. S'àrbitru no at dudas e cuntzedet sa penalidade chi s'atacante toscanu trasformat in gol. Sas iscuadras intrant a si pasare cun su resurtadu in echilìbriu perfetu. In su segundu tempus, a su de 56 minutos, Staiti proat a tirare in su primu palu dae su lìmite de s'àrea, ma sa mira est isballiada. Bi proat fintzas Cerri cun unu corfu de conca a su de 61 minutos, ma s'incorrada est dèbile. Cerri non s'ispantat e sighit a atacare, ma, a su de 66 minutos, Volpe lu cuntrastat e lu faghet rùere in intro de s'àrea. Rigore! Su giogadore campanu, giai ammonidu, retzit sa segunda targhita groga dae s'àrbitru e devet lassare su terrinu de giogu. Su tiru de penalidade custa borta lu trasformat Farias, chi fiat intradu dae oto minutos a su postu de Munari. Sa partida oramai est in calada, ma tocat de abarrare a ogros isparpeddados, sa partida cun sa Ternana no est petzi un'ammentu. Pro su restu de sa partida su Casteddu amministrat bene e in su primu minutu de recùperu torrat a marcare unu gol. Custa borta Melchiorri, intradu a su postu de Cerri, ponet in mesu de s'àrea unu passàgiu traessu, Farias lu firmat e cun su pee destru inferchit a Iacobucci marchende su 3-1 definitivu. -S'iscuadra est creschende e si bidet, ma pro fàghere pronòsticos est galu chitzo, in s'ìnteri sàbadu a su Sant'Elia at a arribare su Latina. -Formatziones -Virtus Entella: Iacobucci, Zanon, Belli (81' Iacopini), Pellizzer, Ceccarelli, Fazzi, Staiti, Volpe, Sestu (64' Caputo), Ferrèira (71' Troiano), Pètkovic. -Allenadore: Alfredo Aglietti -Casteddu: Storari, Murru, Capuano, Krajnc, Pisacane, Munari (54' Farias), Fossati, Dessena, Joao Pedro (89' Deiola), Cerri (79' Melchiorri), Giannetti. -Allenadore: Màssimo Rastelli -Gol: 1' Ferrèira, 32' Giannetti (P), 62' Farias (P), 91' Farias -Espulsos: 66' Volpe -Fàbiu Aru eris fiat primu a unu segundu dae su segundu, oe est segundu a unu segundu dae su primu. Paret unu trampa-limba, ma no est gasi. Est imbetzes su resurtadu a pustis de sa de sèighi tapas de sa Vuelta. Sa fratzione de oe, 185 chilòmetros cun sete grandu prèmios de monte de segunda categoria, nche l'at acabbada a su primu postu Frank Schleck, 35 annos, lussemburghesu de sa Trek. S'ùrtima vitòria sua est istada in Lussemburgu, un'annu a oe. Protagonista giai dae sa partèntzia, at cumintzadu una "fua" in pare cun Rodolfo Torres colombianu e Moreno Moser (nebode de su prus famadu Francesco nda) chi nche los at giutos a unu distacu dae su grupu, in ue bi fiat finas Aru, de belle dòighi minutos.  -A su de tres chilòmetros dae su traguardu, sena pompiare in cara a nemos e sena pedire agiudu a sos àteros duos, at dadu s'istocada finale crompende·nche a s'arrivu solu solu, cun 1 minutu e 10 de vantàgiu dae Torres e 1 minutu e 48 dae Moser. Pro Aru b'at chertu àteros 8 minutos e 53 pro nche cròmpere a suta de s'arcu e in cue, in sos ùrtimos chimbighentos metros, s'ant dadu batàllia cun Rodriguez, chi at iscatadu a primu, unu pro si la servare e s'àteru pro nche conchistare sa màllia ruja. Bi l'at fata Rodriguez cun unu segundu ebbia de vantàgiu, ma Aru b'est. Cada die, cada chilòmetru, cada corfu de pedale, cada gùtiu de suore. Est in cue. Intendet sa vitòria finale a ghetada de manu e non nche la cheret istransire. -Bene meda. Cras die de pasu pro totus e mèrcuris torrat sa carrera. Amus a èssere in Burgos, in sa comunidade autònoma de Castìglia e León, cun una tapa a cronòmetro de 38 chilòmetros e setighentos metros. Disafiu de importu in ue Aru at a dèvere dare cara no a Rodriguez chi, mancari siat a dae in antis in classìfica generale  est  semper istadu dèbile contra a su deu "Κρόνος" , ma a Dumoulin su "dimòniu" olandesu forte che a pagos contra a su rellògiu e chi at unu ritardu inferiore a sos duos minutos. A tempus prus. -deretos aru.it - situ ufitziale -«Est inùtile a àere una bitzicleta lèbia che pinna, si tenes un'ànima grae che roca. Cando su caminu leat a puntu in susu non ti nche podes cuare, ca ses òmine mortu o, pro t'andaret bene, ses bìnchidu, derrutu». Paràulas de Bruno Raschi, su maistru. Faeddos nàschidos dae una passione gasi manna chi non bi nd'at istèrgiu chi nche la potzat costoire. Mi sunt bènnidas a conca eris abbaidende sa colada de resòrgia chi Fàbiu Aru lis at dadu a sos aversàrios a 50 chilòmetros dae su traguardu. Emmo, ais lèghidu bene. Non chimbe, bìndighi o bintighimbe: chimbanta! -Fiat in cunditzione otimale. Teniat un'iscuadra forte a costàgiu. A Dumoulin, in pare cun sos ses segundos de distacu in classìfica, lu teniat in palas, suta controllu e no aiat duncas perunu bisòngiu de arriscare. Ma custos sunt petzi contos. Est petzi teoria generale de su tziclismu. Est petzi tàtica, petzi càrculu. Fàbiu, dae s'ora, no la pensaiat gasi e s'est dadu a tirare atachende su dillu. E ammachiende su pùblicu, semper issipidu in sas trempas. Òmines e fèminas parados in cue, in birbìllios, isetende chi carchi curridore lis potzat pònnere su coro a chìlliu o lis potzat orpilare sa carena. Gasi etotu est istadu cando Aru s'est pesadu in bolu. Cando, cun ùndighi giros pretzisos de pedale, s'at pigadu su logu e s'at lassadu su bòidu a palas. Cando adrenalina e sàmbene si sunt oviados in corsia de sorpassu. Nudda prus pro nemos. Una sentèntzia. «Bi lu devia a su pùblicu - at decraradu a pustis de s'arrivu - a totu sas pessones chi m'ant sighidu finas a oe e chi dae mene s'isetaiant pròpiu su chi apo fatu. Pro mantènnere semper bia s'istima pro custu isport, s'atentu, sa passione». Sos tziclistas sunt personàgios istrambos, càrrigos de misèria e de poesia. Sos grandu giros sunt su teatru issoro e sas atziones sun versos sena rima, a bias sena mètrica peruna, ma ispantosos e galanos. -Aru, òmine garbosu e semper echilibradu, eris s'est lassadu andare. Suta su traguardu, fiant galu in sedda, l'at dadu un'ispalada a Mikel Landa, guàrdia e cumpàngiu suo corale. Cròmpidos a palas de sas transennas l'at chircadu pro l'abbratzare. Aboghinende. Aboghinende su nùmene suo, aboghinende ite si siat. Cuntentesa, ditza, ispantu. Est un'emotzione gasi manna chi non si podet descrìere a paràulas, a frases, a cuntzetos. Pro l'esprìmere tocat petzi a aboghinare. Fiat dae su mese de santandria chi fiat arguende custa carrera. Essidas, allenamentos, traballu a costas. Addòvios, retiros, mescamente in logu de monte. Cursas pagu, francu su Giru de Itàlia e prus pro verificare sas cunditziones chi non pro cumpètere. Totu si nch'acabbat in su giru de tres chidas. Non pro issu ebbia, ma finas pro sos cumpàngios suos chi sunt amigos, frades. Cumpartzende cun issos mùngia e sacrifìtzios, punnas e carreras, tapas e classìfica. Sighende sa Vuelta in lìnia, no in televisione, apo averguadu una cosa curiosa. Pro sos cronistas ispanniolos Aru est italianu. Pro sos de Andorra e pro sos catalanos est sardu. Pro totus però est un’atleta istintivu, sintzeru, ispontàneu. Sicu, assutu, arrodadu. Genuinu, beru, autènticu. Tenet bintighimbe annos e si cunsìderat unu privilegiadu, ca faghet su chi cheret: curret in bitzicleta. Est su traballu suo e, in unu, sa passione sua. Dae cando, a minore, nch'at codiadu su fùbalu e sa bitzi de monte e at seberadu sas rodas istrìgiles. A pustis sunt arribadas sas garas. Bideit su Giru colende, in Sardigna, e sa die at disinneit chi nche deviat cròmpere a cue. A mesu de sos mannos. E oe nch'est, in cue! In pare cun Angelo Conterno (su 1956), Felice Gimondi (su 1968), Giovanni Battaglin (su 1981), Marco Giovanetti (su 1990) e Vincenzo Nibali (su 2010). Totus binchidores de sa Vuelta. Su nùmene suo est iscritu duncas in su granitu de s'istòria. Su matessi granitu de sos montes chi nch'at barigadu cun atza e talentu. Ma no est istadu fàtzile. Pro nudda. B'at àpidu dies de iscunfortu e de dolore. Istògomo, bentre, conca, cussèntzia e coro in trùbulu mannu. No ischiat ite mandigare. Totu li faghiat male. Sas fortzas fiant menguende. Su morale torradu a nudda. Ma dae sos mannos at imparadu chi sunt pròpiu sas dies malas chi ti faghent cumprèndere su chi ses, comente ses e si ti meresses unu grandu giru comente a sa Vuelta. Ocannu in Ispànnia s'at dèvidu pigare responsabilidades noas. Pressiones disconnotas, disafios noos. Non bi fiat Nìbali, su capitanu, e issu est dèvidu mòvere dae zeru. Ma, giai s'ischit, a su zeru bastat a li pònnere unu nùmeru a banda de dae in antis e creschet sena mesura, sena fine. In eternu. Comente eternu at a èssere s'ammentu de custa carrera. A tempus prus. -Sa de 20 tapas de sa Vuelta a España 2015 est sa chi nos at a dare su nùmene de su binchidore. A dae chi sa de cras in Madrid at a èssere pagu prus chi no una passigiada, un'isfilada de sas iscuadras in costùmene a trassa de festa de su Redentore. Sa de oe est una tapa particulare chi sos organizadores ant lassadu a ùrtima comente chi ischirent chi diat èssere istada determinante. Una tapa curiosa a beru si pensamus chi sos curridores àrtziant e falant semper dae sos matessi bator montes in antis de si leare su caminu conca a s'arrivu. -Sunt bator montes unu in fatu de s'àteru: Puerto de Navacerrada (grandu prèmiu de prima categoria 9,4 km a su 6,6% de pendèntzia mèdia cun una punta màssima de su 11,25%); Puerto de la Morcuera (1ª cat., 11,5 km a su 5,4%, 8,5% max); torra Puerto de la Morcuera ma dae sa banda oposta (1ª cat., 10,4 km al 6,6%, 9,5% max) e Puerto de Cotos (1ª cat., 11,0 km al 5,3%, 8,5% max) finas custu giai afrontadu in pessu a pustis de sa partèntzia e chi sìngiat sos 20 chilòmetros dae su traguardu finale. -In pessu mòvidos, a pustis de su àrtzia e fala in unu pranu farsu infadosu chi nche torrat sos atletas a su cùcuru de Puerto de Navacerrada, s'ant a agatare cara a unu puntu in giosso chi li diat pònnere su fritu finas a un'astore! Puntu in giosso chi aiant afrontadu a s'imbesse unos cantos minutos in antis. E dae cue  cùrrere, mòlere, achicare finas a Cercedilla! Tzircùitu imboligosu e malu a cumprèndere chi at a marcare a fogu cossas e ghenugros de sos tziclistas. E singiale mannu at a lassare finas in s'ammentu de sos apassionados chi no ant a chinnire ogru dae su campione sardu e dae s'olandesu. Si movet a ora de sa una e, francu imprevistos, si diat dèvere arribare a ora de sas ses. Su tempus previdit unu chelu agigu imbeladu cun un'umididade relativa a curtzu a su 37% e forsis cun carchi gùtiu de abba. Bentu lèbiu at a lusingare sa carenas de atletas e amantiosos e sa temperadura de deghe/dòighi grados at a fàghere sa diferèntzia cun sas tapas a solianu. -Chie sunt sos favoridos? Non sunt pregontas de fàghere ca sa risposta diat pòdere èssere un'iscavanada pro cada tifosu. Nois isetamus sa levra nostra, isetamus chi sas biellas suas istrìgiles e nervosas nche bàrighent su traguardu a dae in antis de Dumoulin. Su restu at a èssere s'istòria a nos lu contare. A tempus prus. -Fìamus totus isetende·lu, su dimòniu  olandesu, su cumpressore a pedales, s'òmine nàschidu pro sas tapas a cronòmetru. E issu non nos at delùdidu. Puntuale che rellògiu isvìtzeru e fintzas in antìtzipu dae su tempus pronosticadu, si nch'at mandigadu a unu a unu sos 38 chilòmetros in 46 minutos e unu segundu. Una màchina! Dae cando l'at lassadu andare sa giovanedda galana chi lu fiat mantenende in echilìbriu, comente si costumat prima de sa partèntzia, s'est dadu a bolare.  Totu s'elegàntzia sua, sa tècnica e sa classe si sunt aunidas cun una punna ebbia: bìnchere, e finas de prus! E gasi etotu est istadu. Cun una mèdia chi nch'at barigadu sos 50 chilòmetros a s'ora no at lassadu ispera a nemos pro sa vitòria de tapa. At istèrridu sos aversàrios a unu in borta, pinnighende·los che àrvores marghinesos suta su maestrale. Un'ispantu, una fùria. Unu campione. Tom Dumoulin benit dae sas cursas in pista. Custu nos acrarit s’assetu suo perfetu subra de sa sedda: s'ischina semper paris e firma che roca, sos ghenugros orientados a banda de intro pro s'aerodinàmica e una pedalada "tunda" chi petzi talentos comente a Indurain, Moser o Bugno nos aiant mustradu finas a como. At lassadu duncas unu bellu singiale e fintzas un'ammentu galanu in sa tzitade de Burgos, ca est òmine educadu, garbosu cun sa gente, cun sos giornalistas e cun sos collegas. Una batàllia suferta duncas, pro nche conchistare sa camisedda ruja e pro sighire a bisare a Madrid. Su dàtziu prus mannu l'at pagadu Rodriguez, chi a cronòmetru est negadu, crompende·nche cun 3'06" de ritardu. E l'ant pagadu totu sos curridores. Totus, francu unu: Fàbiu Aru. Su sardu aiat traballadu bene meda in s'ierru coladu pro ammaniare sa Vuelta in totu sos particulares, duncas finas pro sa crono. Si nch'at coladu duos meses in sa biddighedda de Morgan Hill (Califòrnia-Iua), in sa sede de sa Specialized, sa dita chi li fornit sa bitzicleta. In cue at fatu oras e oras de proas in sa "galleria de su bentu" pro perfetzionare sa positzione subra de sa sedda e pro otènnere unu mezu chi li poderet garantire sos resurtados chi oe sunt arribados. Puntuales e profetosos. Petzi 3 segundos de ritardu. At a èssere una mèmula infadosa, ma mi devo repìtere: est semper segundu a tres segundos dae su primu cando gianteris fiat segundu a unu segundu dae su primu. Chi li servat pro mègius sorte, a tempus prus. -Sa vitòria de s'“Aye” in Iscòtzia, in su referendum de s'atòngiu coladu, aiat pòdidu mudare sa Union Jack, sa bandera de su Regnu unidu formada dae is rughes de santu Andria (bianca subra de unu campu asulu), de santu Patrìtziu e de santu Giorgi (rujas subra de unu campu biancu). Piticu s'imbòligu! -Ma sigomente paret chi non nche siant galu cròmpidos is tempos pro s'indipendèntzia de Alba, sa Union Jack at a sighire a abarrare de aici. Finamentas in àteras banderas isparghinadas peri su mundu. Difatis est bastante a pensare chi cussa cumpositzione cromàtica dd'agatamus in unos cantos territòrios controllados dae sa reina. Ma peri in carchi natzione indipendente, a comintzare dae unos cantos paisos de s'Otzeània.  -In cussos chirros, però, ddoe at prus de una proposta pro nche catzare s'emblema monàrchicu. Est su casu de s'Austràlia (in ue sa batalla est giuta a dae in antis dae is chi bolent sa repùblica), ma peri de sa Zelanda Noa. In tretos de Wellington sa dibata pro unu càmbiu radicale andat a dae in antis dae sa segunda gherra mundiale ma imoe is abitantes de sa “terra de mare” podent detzìdere a manera definitiva. A pustis de àere retzidu prus de 10mìgia propostas, su grupu de espertos incarrigadu at fatu una primu lista de 39 banderas. Su primu de cabudanni su vitze primu ministru Bill English, in su museu natzionale Te Papa Tongarewa de sa capitale at, in fines, presentadu sas bator finalistas: tres ponent in evidèntzia una fògia de fìlighe; petzi una cuntenet su koru, pàraula maori chi de sa fìlighe inditat sa brota.  -Dae su 20 de ladàmini a s'11 de su mese de idas is neozelandesos podent seberare cale de custas bator nch'at a cròmpere a su sèberu finale: in su mese de martzu de su 2016 amus a ischire si sa bandera natzionale at a abarrare sa chi est o un'àtera. -Su Gender nch'est intradu in su palatzu de sa Regione. E comente? Tràmite sa motzione 182 firmada dae 24 onorèvoles. Pàulu Truzzu (Fratelli d'Italia) su primu de sa tropa. Sighint consigeris de tzentru dereta ma fintzas sardistas (Solinas, Carta e Orrù). De ite faeddat sa motzione? De «ideologias destabilizantes e perigulosas pro s'isvilupu de is istudentes». Ma proamus a sighire ite narant Truzzu e collegas. -«A su presente - narant - is progetos educativos benint presentados mentovende s'esigèntzia de cuntrastare sa discriminatzione», ma annanghent chi, a bias, sunt istados «su caddu de Tròia pro introdùere progetos de ispiratzione gender». «Pro custa teoria - sighimus a lèghere - unu naschet òmine o fèmina pro chistiones genèticas, ma divenit òmine o fèmina (o ne unu e nen s'àteru) cunforma a fatores culturales ebbia». -Pro is consigeris custa ideologia est «perigulosa» ca nât chi «nche giughet a sa disintegratzione de sa personalidade», ma in su matessi tempus est «inùtile de su totu» ca in ue nche l'ant introduida (faeddant de Norvègia) «is diferèntzias òmine-fèmina sunt prus mannas». Ddoe at de si pregontare "e tando?", ma, de cada manera, is 24 consigeris bolent chi si nde chistionet in àula cun sa punna de impedire chi custa ideologia nch'intret a is iscolas sardas. Ddoe at de nàrrere chi pagas dies in antis a sa presentatzione de custa motzione fiat intervènnida Stefania Giannini, ministru de s'Istrutzione de su guvernu atuale. Pro sa tìtulare de su dicastèriu «chie chistionat de gender est promovende una trampa culturale». In medas, intre is espertos, narant chi una teoria gender nemmancu esistat, ca no est possìbile s'isvilupu de un'identidade sessuale sena cunsiderare is caraterìsticas biològicas. Tzertu, ddoe at istùdios de gènere (gender studies, nàschidos in Amèrica 40 annos a imoe), ma, difatis, sunt istùdios acadèmicos de madrighe sotziològica. Àtera cosa, duncas. E posca ddoe at progetos de letura indiritzados a is pipios, cun sa punna de ddos abèrrere a su mundu tramite istorieddas in ue non mancant cuntzetos e rapresentatziones ligadas a s'amore, a sa fraternidade e a su rispetu de cale si siat diversidade pro prevènnere su gasi naradu bullismu. «In custos libreddos sa famìlia fata dae una fèmina e dae un'òmine - narant Truzzu e collegas - est un'istereòtipu chi nche cheret barigadu e s'omòfobu benit individuadu cunforma a su livellu de religiosidade». Tocat de bìdere cales sunt is libreddos chi is consigeris tenent in conca, si sunt is matessi chi su sìndigu de Venètzia nch'at postu in s'elencu "proibidu". Tocat de bìdere si, cando si nd'at a chistionare in àula, ant a mustrare cales sunt e comente potzant mudare sa sessualidade de is pipios. -In tempos comente a sos chi semus colende·nche, a chistionare de làcanas o de sitos particulares comente podent èssere sos montes de su Càucasu, in contu de paghe, de cultura, ambiente o turismu no est fàtzile. Ischimus totus chi Putin at fatu unu sèberu grae rispetu a sa Sìria in contu de polìtica internatzionale. E s'impreu de sas bombas non lassat dudas: est gherra. Sa Rùssia est in gherra. Ma b'at semper unu ladus de cale si siat paisu, finas su prus rebestu o dispostu a sos interventos militares, chi meresset atentu e mentovu a banda ca, finas si dae foras paret idènticu e ligadu cun su restu, si nch’istèsiat pro polìtica, cultura e istòria. Tocat a nd'allegare, tocat a los fàghere connòschere. Finas in sa regione caucàsica bi nd'at unu. E, paret destinu, semper ligadu a sa gherra est. Una gherra passada, ma mai ismentigada e cun totu sos singiales de s'ammentu: s'Abkhàtzia. - No la chircheis in sas cartas geogràficas, ca non b'est. Custu bìculu de terra caucàsica sunt annos chi est isetende de èssere Natzione. In s'ìnteri Putin est lusinghende·si·la cun s'iscusa de su turismu. No la crameis Limbu però, ne istadu-pantasma, o paisu chi no esistit. Finas si no est marcada in sas mapas geogràficas, tenet unu venidore in suspesu dae 23 annos. Una generatzione intrea. E a la reconnòschere la reconnoschent petzi unos cantos istados, in primis pròpiu sa Rùssia. Pro nche cròmpere a Sukhumi, sa capitale, non b'at aèreos, nen naes. Dae meda mannu, s'Abkhàtzia est chirchende de si nch'isgantzare dae sa Geòrgia sena perunu reconnoschimentu ufitziale dae Tiblisi, chi oe forsis timet (o isperat) un'efetu Crimea. B'at petzi unu trenu, una bia sa chida, chi movet dae Mosca. S'aeroportu nch'est derrutu. Su portu chi si nch'acarat a su Mare Nieddu est serradu dae sos tempos de s'Urss. A testimonia b'at abarradu unu mollu, chimentadu dae su ruìngiu, chi si nch'istendet conca a su nudda dae sa costera. Paret unu relitu, in cussu mare semper pràghidu e pìghidu. Dae sa Turchia b'arribat totora carchi barca de piscadores chi sostat pro si sistemare sas retzas o pro innetare su piscadu. E sos pagos sonos chi s'intendent sunt sas boghes issoro e sos iscràmios de carchi cau istasidu chi si lis ponent in fatu pro si nche collire sos resùgios chi nche lis ruent a modde. In su tempus coladu su paranùmene suo prus connotu fiat Tròpicos sovièticos o Sa Malibu de Lenin. Fintzas a su 1985 in Abkhàtzia si produiat prus de 100mìgia tonnelladas de mandarinu, de arantzu e de limone, in una regione chi est s'unu, de tres, de sa Sardigna. A pustis, sa gherra pro si nch'ischirriare dae sa Geòrgia. Unu intre sos cunflitos ètnicos prus orrorosos dae cando nch'est ruta s'Urss. Deghe mìgia de mortos. Treghenta mìgia de pessones, belle totu de etnia georgiana, custrintas a si nche fuire e mai prus torradas. In su 1999 Sukhumi at decraradu s'indipendèntzia e dae tando la festant, annu cun annu, finas cun paradas militares ispantosas, ma illegales e clandestinas. In su 2008, costante sa gherra intre Rùssia e Geòrgia, Mosca l'at reconnòschidu s'indipendèntzia in manera formale. Nd'at fatu duncas unu protetoradu. Ma oe ite b'abarrat? Unu chelu, unu logu de una bellesa ispantosa e reberde, abbas lìmpias, montes de incantu. Ma finas sanatòrios russos derrutos, ischèletros iscurigosos de albergos e de bàngios termales e istatziones ferroviàrias de màdrighe coloniale impirigadas in mesu de su ruu, nie perenne e unu clima paradossale comente a èssere a beru in sos tròpicos. Oe in die a intrare sunt petzi sos russos colende dae su riu Psou, sa làcana, pagu prus a meridione de Sochi, sa tzitade olimpiònica. Sos puntos de controllu sunt in manos a sos servìtzios segretos russos cun totu su chi li pigat, in contu de cummèrtziu, de passàgiu de pròfugos e de contrabbandu. Su ruolu de sa Rùssia est istadu semper ambìguu. At semper apogiadu e amparadu sos separatistas comente in su Donbass e lis at dadu a s'indonu su passaportu russu. In Abkhàtzia nch'at semper lassadu sos mantenidores de paghe (peacekeeper). In cue càstiant sa televisione russa e gastant su rublu. Dae Mosca nche crompet su dinare pro sas pensiones e pro sos istipèndios de insegnantes, mèigos, politzia e impiegados pùblicos. A coa de su 2014, costante su cunflitu ucràinu, su passu prus de importu: sa firma subra de unu tratadu militare e econòmicu chi prendet galu de prus a Sukhumi cun su Cremlinu, comente a una cale si siat regione russa. In prus su guvernu russu pro su 2015-17, lis at destinadu 180 milliones de dòllaros americanos. A cabu de s'esèrtzitu b'at un'ex generale russu in pensione. Non faghet però a chistionare de autonomia e sa Geòrgia difatis acusat: «S'issoro est unu passu conca a s'annessione. A sa Rùssia». Ma in Sukhumi assegurant: «S'Abkhàtzia no est sa Crimea. Nemos at pedidu in manera ufitziale de s'aunire a sa Rùssia. Ma finas a oe Mosca est s'ùnica chi nos at reconnotu comente natzione indipendente». In cue non totus però tenent cunfiàntzia cun Putin: «Nos cherent assimilare, alimentende sa corrutzione e su malufàghere». E b'at finas chie pensat chi diat èssere ora de leare in cunsideru sa possibilidade de torrare a tratare cun Tiblisi. Sa Geòrgia, difatis, si nche diat chèrrere in intro a sa Ue e tenet totu sos interessos a nch'isòrvere unu cunflitu cungeladu dae annos. In su mese de maju in pessu coladu, sos separatistas ucràinos de Donetsk (finas issos sena perunu status), ant reconnòschidu s'Abkhàtzia e pro avalorare s'atu de reconnoschimentu ant organizadu una partida de fùbalu intre sas duas Natzionales sena Natzione. Resumende duncas, in Abkhàtzia non b'at natzione, ma b'at àera bona, padentes ispantosos, mare netu e sulenu, clima garbosu, silèntziu, etnia galana, identidade, gana de indipendèntzia. Ma finas de assistèntzia e de dinare. Cosas giai intesas in aterue. Finas a curtzu meda, a dolu mannu. -Is produtos de salumeria e cale si siat ispètzia de petza tratada podent cajonare su cancru. Sa noa est arribada in is oras coladas dae s'Organizatzione mundiale de sa sanidade chi at publicadu unu raportu istèrridu dae 22 espertos de 10 paisos in pitzu de 800 istùdios antepostos. Wurstel, presutzos, sartitzas, petza in iscàtula in pare cun produtos e bagnas a base de petza nche sunt in intro de su grupu 1 (alimentos cantzerògenos). -Est a nàrrere: sa perigulosidade issoro est pagu prus o mancu sa matessi de su fumu e de su benzene. Su tratamentu incriminadu pigat in cunsideru is protzessos de salidura, polimerizatzione, fermentatzione, afumadura e àteros mèdios pro insaboriare o mègiorare sa cunservatzione. Ma in sa lista niedda, mancari a unu livellu prus bassu, ddoe podimus agatare fintzas is petzas rujas (bula, berbeghina, crabina e suina).  -Naturale, totu est cunformadu a su consumu: 50 grammos de petza tratada mandigados cada die podent fàghere crèschere de su 18% su perìgulu de su cancru a su colon e a su retu. S'arriscu mìnimat de unu puntu pertzentuale pro su chi pertocat s'àtera petza, ma cunforma a 100 grammos.  -Su tema est dìligu: no est dae como chi unos cantos oncòlogos ddu sunt narende (Umberto Veronesi), ma in su matessi tempus ddoe at chie narat chi s'istùdiu pertocat de prus is paisos anglosassones «ca nois tenimus sa dieta mediterrànea» (Giorgio Calabrese, presidente de su Comitadu natzionale pro sa seguresa alimentare).  -Pro is produtores (Coldiretti, Federcarni, Cna, Assocarni-Assica» sa petza italiana est prus pagu grassa e in is tècnicas impreadas pro dda tratare – nât chi – non ddoe at ormones. - Immagine leada dae Youtube S'arte de sa poesia a bolu nch'at pèrdidu un'àteru grandu òmine. Màriu Masala, silanesu, si nch'est andadu a s'edade de 80 annos. In Silanus, comente in àteras biddas de Sardigna, non b'aiat bisòngiu de nch'artziare a su palcu, pro cantare. «Cando fia pitzocu – aiat naradu carchi annu a como – in bidda cantaìamus in medas, b'aiat finamentas unu tzilleri in ue nos aiant comporadu micròfonos e amplificatzione, pro cantare a de note. Fìamus una deghina de pitzocos de trèighi e de batòrdighi annos. Nos chircaiant a sos isposòngios, a sos tusòrgios e s'argiola». E cussa fiat sa palestra sua, finas a cando no at fatu su brincu a sa prima gara sua ufitziale, sa de su 10 de austu de su 1951 pro sa festa de santu Laretu in pare a Ciciu Piga, Barore Sassu e Remundu Piras. Dae tando Marieddu, comente lu mutiant totus, at cantadu cun sos prus poetas mannos de Sardigna. Ma sos versos suos non los agatamus in sos libreddos ebbia. A Màsala l'ammentamus comente cumponente de su “trio” cun Bernardu Zizi de Oniai (chi ocannu at disinnadu de torrare a cantare a pustis de unu pasu pro motivos da salude) e Antoni Pazzola de Sennaru (chi nos nch'at lassadu in s'atòngiu de su 2013). In sas domos de sos amantiosos bi dêt àere prus de unu discu in vinile cun sas garas de cussa trìbide famada. Màsala si nch'est andadu 16 annos a pustis de sa partèntzia de s'àteru grandu poeta improvisadore silanesu, Frantziscu Mura. Adiosu Marie'! - -Deretos lìberos -A cale presidente americanu nou at a tocare a disinnare si est pretzisu o nono a nche lassare is trupas in Afghanistan? Sa pregonta est obligatòria, ca Barack Obama no at a renèssere a mantènnere sa promissa de nche torrare a domo belle 9mìgia e 800 sordados a inghitzu de su 2017, duncas in intro is tèrmines de su mandadu suo. In su 2017, annu de is eletziones presidentziales, nât chi ant a calare a 5.500 unidades. Comente s'ant a cunformare is positziones de is chi sunt punnende a si nche tramudare a sa domo bianca? Bernie Sanders dd'ischimus comente dda pensat. Hillary Clinton? At a cundire cun agigu de faeddos patzifistas is discursos suos pro no ofèrrere possibilidades noas a su candidadu sotzialista? E is republicanos? Ant a cunfirmare sa positzione de Donald Tunck, chi paret torrende a s'isolatzionismu antigu de su Grand old party? E, mescamente, cale est su pàrrere de s'opinione pùblica? Su chi essit a campu imoe est sa dificultade de is Istados unidos in is tretos orientales, pagu prus o mancu probianos. Batòrdighi annos de presèntzia americana non sunt bastados a nche catzare is talebanos chi, su mese coladu, nch'ant pigadu su controllu de Kunduz (su logu de s'ospidale de is Mèigos sena fronteras bombardadu dae is aèreos a isteddos e istrìscias). A custu si nch'annangat s'intrada de s'Istadu islàmicu in Afghanistan. Ma est capatze chi ddoe apat àteru: a pustis de su protagonismu russu in tretos sirianos, sa potèntzia americana, mancari a bàtima, non si podet permìtere de lassare sa pratza a àtere. -Est de paritzas dies a oe sa noa de una multa de 19.500 èuros pro traballu nieddu, intregada a unu bingiateri chi si fiat faghende agiudare a binnennare dae sos amigos e dae sos parentes. Sa faina est acontèssida in Itàlia, pro èssere pretzisos in provìntzia de Cùneu. Giai s'ischit, sos tusòrgios, sas ghetadas de bòveda, su de masellare su porcu e gasi etotu sa binnenna sunt ocasiones pro nche colare una die in cumpangia intre amigos e parentes a sa manera de s'agiudu torradu, in ue regnat sa solidariedade intre amigos e parentes. Ma custa borta sos ispetores de su traballu, acumpangiados dae sos carabineris ant lassadu sinnale malu, arruinende sa chi deviat èssere una festa. Sos parentes intro de su de bator grados no ant àpidu problemas, ma pro sos amigos sa multa est istada inevitàbile. Cosas de non crèere.Ma sa lege in matèria ite narat?In pràtica a su chi narat s'artìculu 74 de su còditze tzivile, sunt parentes in lìnia dereta sas pessones in ue s'una est discendente de s'àtera. Sunt parentes in lìnia cullaterale, imbetzes, sas pessones chi ant unu ramu a cumone, ma non sunt discendentes s'una dae s'àtera. -Sa norma definitiva chi regulamentat custas operatziones ocasionales de traballu, in Itàlia l'ant definida cun su D.l. 5/2009, chi posca ant cunvèrtidu in lege (n. 33/2009). Duncas istabilit chi, in custas fainas, sos operadores chi ant a pòdere agiudare sunt sos parentes intro de su de bator grados. -Pro cumprèndere mègius, sos parentes in lìnia dereta sunt: sos de primu gradu babbu e fìgiu, de segundu gradu giaju e nebode, de su de tres grados bisaju e fìgiu de nebode e de su de bator grados trisaju e nebode de nebode. Sos parentes in lìnia cullaterale sunt: de segundu gradu su frade, sos de tres grados su tziu e su nebode e sos de bator grados su fìgiu de su nebode, su fradile e su fìgiu de su bisaju. A ùrtimu bi sunt sos afines, chi sunt sos parentes de su còjube. Duncas sos afines de segundu gradu sunt su connadu, sos de tres grados su fìgiu de su connadu e su tziu de su còjube, su de bator grados su fradile de su còjube. -Pro totu custas categorias e grados de parentela non b'at perìgulu de si nch'agatare sa giustìtzia in intro a sa propiedade, ma pro sos amigos, mancari istrintos tocat de fàghere galu atentzione. -Deretos El colombiano.com. Url imàgine -Su cunflitu prus antigu de s'Amèrica latina, su intre s'Istadu colombianu e sos gherrilleris de sas Farc, sas Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia - Ejército del Pueblo (grupu de màdrighe marxista-leninista bolivariana reconnotu finas dae s'Onu comente fortza gherrillera e non terrorìstica, comente imbetzes pretendiant sos Istados unidos, cando nche l'aiant incruidu in sa lista niedda issoro nda), est destinadu a isparèssere «intro de su 23 de Martzu de su 2016». -L'at afirmadu su presidente colombianu Juan Manuel Santos, a pustis de èssere andadu a La Habana pro l'istrìnghere sa manu a Timoleòn Jiménez, alias Timochenko, su cabu de sa gherrìllia, e pro firmare un'acordu chi poderet garantire a sas Farc unu tratamentu de favore in casu b'apat ismobilitatzione o disarmu. Su momentu est istadu dìligu, istòricu finas e at ingendradu prus de una reatzione intre sos parentes prus istrintos de sas vìtimas.  -Si podiat prus chi non cumprèndere a dae chi subra de sa conca de Timochenko - giai cundennadu a 178 annos de presone grae - b'at pendèntzias pro nessi àteros 117 òrdines de arrestu. S'acordu cun su grupu chi dae su 1964 tenet suta de su controllu suo regiones intreas de su Paisu, previdit s'amnistia pro sos delitos minores. Pro su chi pertocat imbetzes sos crìmines contra a s'umanidade o su genotzìdiu, sas penas - alternativas a sa presone - ant a èssere de oto annos màssimu. «In fines, a pustis chi fìamus prus de un'annu firmos sena perunu resurtadu, nche semus cròmpidos a sa paghe cun tantu de firma - su 23 de su mese de Cabudanni - subra de unu patu». Sunt paràulas de Enrique Santos, frade de su presidente. Òmine chi - sena peruna duda - at tentu in su negotziadu unu ruolu determinante, si leghet in su cuotidianu El Tiempo.  -In sas pàginas de Metro, giornale in lìnia chi tenet prus de 17milliones de letores in totu su mundu, su presidente tenet s'atinu chi «cale si siat acordu firmemus cun sas Farc, dae oe a ses meses at a èssere sutapostu a referendum».  -Tocat de nàrrere - si leghet imbetzes in Perfil, cuotidianu argentinu - chi un'agiudu mannu, unu ruolu detzisivu, comente pro s'acordu intre Cuba e Iua, l'at giogadu finas su Paba. Sena s'apretu de Bergòglio - chi pròpiu dae La Habana in su mese de Cabudanni in pessu coladu, aiat dadu a intèndere, cun un'apellu acoradu, chi finas in Colòmbia deviat torrare sa paghe - nen Santos, nen Timochenko nche diant èssere cròmpidos a neddue. A sa segura non si diant àere istrintu sa manu leende·si impinnos gosi mannos. -Pàrrere -  Wikipedia -Su baratu, dd'ischimus, est un'iscàmbiu bilaterale intre duos sugetos lassende·nche a banda su soddu. Unu raportu "inter pares" in ue non ddoe at unu "primus". "Do ut des", duncas. Dende e dende, a manera lìbera e voluntària. Imoe custu istadu, chi cun una manu pigat e cun s'àtera leat, at inventadu unu mèdiu nou: su baratu amministrativu (una de is noas de su decretu "Sblocca Italia"). Est a nàrrere: Fulanu, chi pro milli resones no at pòdidu fàghere su contribuente modellu, podet traballare in donu pro s'ente locale creditore e, de custa manera, recuperare su dèpidu. -«Is Comunas - podimus lèghere in s'artìculu 24 de su decretu - podent definire, tràmite delìbera apòsita, is critèrios pro s'acumprida de interventos [...] individuados cunforma a su territòriu chi bolet re-cualificadu».   -E cale interventos? «Pulitzia, manutentzione, abbellimentu de àreas birdes, pratzas, carreras» ma finamentas «interventos de decoru urbanu, de recùperu e re-impreu, cun finalidades de interessu generale, de àreas e benes immòbiles chi non sunt impreados».   -Sena bi meledare meda paret una cosa prus chi non pràtica e chi dat una possibilidade a chie abarrat a in segus. Ma meledende·bi carchi pregonta essit a campu.  -Pro ite Fulanu abarrat a in segus? Ca est precàriu, ca est sena traballu, ca si devet indiritzare a is privados si mìnimant is servìtzios pùblicos, ma finamentas ca non ddoe at ecuidade fiscale e, in proportzione, pagat de prus de unu chi istat mègius de issu. Tando non pagat pro netzessidade.  -E pro ite creschet sa tassatzione locale? Ca s'istadu e sa regione mìnimant is trasferimentos a is comunas. Ma finamentas pro more de carchi sèberu malu de un'amministratzione chi, faghende un'esempru, firmat unu cuntratu maduru cun s'impresa chi collit s'arga a su puntu de nche fàghere artziare is alìcuotas de sa Tari.  -Inoghe non ddoe at voluntariedade, inoghe ddoe at una situatzione debitòria chi non benit cumbàtida e una cura chi podet èssere peus de su male: immaginemus·nos a Fulanu chi non renesset a pagare sa Tari in su 2015 e chi s'annu a pustis, pro èssere a norma, ddi tochet a mantènnere neta sa bidda sua. E si imbetzes de baratu diamus faeddare de traballos a mala gana? -Naradu l'aìamus, cando giogat in domo su Casteddu est unu trenu, làstima però chi finas a como apat subidu semper gol, francu in sa prima partida. Però tocat de cumprèndere comente mai in trasferta s'iscuadra si trasformat, a bortas sos giogadores de Rastelli non bi resessent a prodùere giogu. Sa partida cun su Trapani imbetzes est istada pagu prus de una passigiada e si nche podiat acabbare cun unu resurtadu fintzas prus grae. -Su Casteddu est perigulosu dae sos primos minutos e sa rete de su vantàgiu no istentat a arribare. Melchiorri aprofitende de una faddina defensiva, oferit unu passàgiu traessu a Farias, chi fora de tempus e a manera drolla, andende e ruende, bi resesset a nche istichire sa botza a intro de sa porta. Pagu tempus a pustis su brasilianu proat a raddopiare, ma Nìcolas si faghet agatare prontu e nche serrat cada cugione. Farias paret indimoniadu. A su de 30 minutos nche collit unu passàgiu de Melchiorri, nch'iscartat tres defensores e marcat su segundu gol tirende a su palu prus a tesu. Non si firmant prus sos sardos, b'at tempus fintzas pro su de tres gol. Di Gennaro nche ponet in mesu de s'àrea unu tiru dae su cugione, Pisacane si faghet agatare prontu e cun sa conca nche marcat su 3-0.  -Su segundu tempus paret prus pàsidu, sos ruju-biaitos chircant de amministrare su vantàgiu finas a s'acabbu de sa partida, ma su Trapani no est de acordu. Sos sitzilianos bi creent ancora e a su de 48 minutos Rizzato faghet trèmere sa traessa cun unu bete de tiru dae su lìmite de s'àrea. Su gol de sa bandera arribat a su de 57 minutos. Scognamìglio cun sa conca antìtzipat a totu cantos e incùrtziat su passivu. Ma non bastat. Su Trapani càmbiat istrategia e si nch'isbilàntziat a dae in antis pro chircare de nche recuperare sa partida, ma su Casteddu cun sos cuntratacos arriscat unu muntone de bortas de marcare àteros gol. Gasi acontesset a su de 83 minutos, Farias mòvidu in cuntratacu, dat sa botza a Giannetti, chi cun unu destru a fùrriu inferchit a Nìcolas, serrende definitivamente sos giogos. -Torrant a bìnchere sos sardos e abarrant semper a unu puntu dae su Crotone, chi est primu in classìfica. Sa trasferta de martis chi benit at a èssere contra a su Perùgia de Bìsoli, chi at bìnchidu in Terni su clàssicu umbru. Sas partidas a tesu dae domo, pro sos òmines de Rastelli sunt semper un'incògnita. Chissai chi apant imparadu sa letzione de Novara, amus a bìdere. -Formatziones -Casteddu: Storari, Pisacane, Krajnc, Ceppitelli, Murru, Di Gennaro (82' Tello), Dessena, Fossati, Joao Pedro (88' Barella), Farias, Melchiorri (74' Giannetti). -Allenadore: Màssimo Rastelli -Trapani: Nìcolas, Rizzato, Scognamìglio, Pigliarulo (81' Accardi), Eramo, Barillà (31' Raffaello), Scozzarella (84' Scozzarella), Ciaramitaro. Coronado, Sparacello, Citro. -Allenadore: Serse Cosmi -Gol: 23' Farias, 30' Farias, 42' Pisacane, 57' Scognamìglio, 83' Giannetti -Oe, Paul André Contadini, 33 annos, at sessadu s'isciòperu de su fàmene. L'aiat cumintzadu su 15 de Cabudanni, 17 dies e 12 chilos a oe. Nch'est inserradu in sa presone de Fresnes e cheret torrare a Còrsica. Che a issu nch'at àteros presoneris polìticos chi sunt detènnidos in sas presones frantzesas, a tesu dae sas famìlias. Su Ministeru de sa giustìtzia, impuntzadu dae sa protesta de su giòvanu e dae sas manifestatziones de sas dies coladas, at programmadu s'udièntzia de su protzessu pro su 7 de Santugaine cun unu protzedimentu de urgèntzia. Contadini at decraradu chi, pro nche lu tramudare a Còrsica, a s'istitutu de seguràntzia de Borgo, at a dare tempus a sas autoridades finas a su 15 de Santugaine, a pustis at a torrare a imbucare a iscioperare. -Solidariedade manna l'ant ammustradu sos connatzionales suos in sas manifestatziones de Bastia, Ajàcciu, Corte e Calvi. Sàbadu coladu s'Assòciu Sulidarità at mòvidu una mobilitatzione manna cara a sa prefetura de Ajàcciu, in pare cun sos giòvanos de Gi (Ghjuventu Indipendentista), a sa Lega pro sos deretos de s'òmine e a sos istudiantes. B'ant leadu parte unas 200 pessones. “Sos pensamentos nostros sunt pro comente sunt tratados sos presoneris” - at naradu su presidente de sa Ldo, agiunghende - “non cumprendimus pro ite non nche los acùrtziant a domo issoro”. Su 29 de su matessi mese sa protesta si nch'est franta in s'Universidade de Corte, in ue una chentina de istudiantes ant blocadu s'intrada e ant apicadu unu manifestu cun s'iscrita “Amnistia”.  -Mèrcuris imbetzes sos ativistas de Gi ant ocupadu pro totu su sero sa prefetura de Bastia, finas a cando no ant retzidu sa noa chi a Contadini nche l'ant a tramudare a sa presone de Borgo a pustis de su protzessu de su 7 de Santugaine. “Si su Ministru de giustìtzia non rispetat sas promissas suas amus a ischire su de fàghere”  ant naradu sos militantes. -Sa chistione de sa territorialidade de sa pena e de sos deretos de sos presoneris polìticos resurtat una de sas chistiones primàrgias pro una banda manna de sa populatzione de s'ìsula “nustrale”. Gasi etotu est acontèssidu e est acontessende in Euskadi, in ue sos presoneris bascos a dolu mannu, sunt fintzas vìtimas de torturas. In Còrsica però sa situatzione est agigu cumplessa a cajone de sos raportos intre s'istadu frantzesu e s'ìsula. Su “protzessu de paghe”, si gasi lu cherimus mutire, est firmu dae tempus meda, mancari su Flnc apat rinuntziadu dae oras a sa luta armada. In prus, sas chistiones de sos deretos de sos presoneris no agiuant a chircare su diàlogu, antzis. -A sa sentèntzia, sa prima de custu tenore, sa Corte nch'est cròmpida custu mangianu. Dae como in susu, cale si siat utente europeu at a pòdere impedumare chi su situ sotziale prus famadu e impreadu de su mundu, potzat servare in sos Istados unidos sos datos personales regòllidos in rete dae s'Europa. -Sa Corte europea at invalidadu duncas su decretu de sa Cummissione europea de su 2000, in ue susteniat chi sos Istados unidos fiant prus chi non seguros servende sos datos personales de totu sos utentes. Su vetu no at a bàlere pro Facebook ebbia, ma fintzas pro cale si siat prataforma mediàtica e pro totu sas aziendas chi collint sos datos personales de sos iscritos issoro. Finas a oe fiant in vigore sos printzìpios de su Safe Harbor, un'acordu cummertziale de su 2000, in ue si previdiat chi sas aziendas americanas poderent impreare su matessi istandard de amparu de sos datos personales, siat pro sos Istados unidos, siat pro s’Europa. Maximilian Schrems, istudiante austrìacu de giurisprudèntzia, non fiat de acordu e aiat presentadu, in su 2011, sa denùntzia sua contra a Facebook a sa Corte suprema de giustìtzia, in Irlanda. Paisu in ue, pròpiu a cajone de su Safe Harbor, sos datos personales europeos sunt servados isetende su trasferimentu a sos Istados unidos. L'aiat presentada in pessu essidu a campu s'iscàndalu Nsa. Su de su programma de bardiamentu impreadu dae s'Agentzia americana pro sa seguresa natzionale  e bogadu a pìgiu dae Esward Snowden, ex tècnicu de sa Cia. Ma sa Corte irlandesa bi l'aiat respinta faghende issa matessi unu recursu a sa Corte europea. Su restu est contu de oe. Una sentèntzia istòrica, echilibrada, balente e ùnica.  -Unu provedimentu giurìdicu chi at a lassare duncas una marca dèghida pro su venidore in contu de riservadesa e de tratamentu de sos datos. A dae chi, segundu sa Corte europea, s'acordu Safe Harbor non si nche podet colare a subra de sa giurisditzione de sos sìngulos istados membros de sa UE. Duncas sa norma pro servare in logu seguru sos datos sensìbiles e chi 15 annos a oe aiat tzertificadu, ufitzializende·los, sos raportos de cunfiàntzia intre Bruxelles e sos Istados unidos, non tenet prus perunu valore. Siat pro resones tècnicas, siat pro resones istòricas sa Corte europea nch'at derrutu su muru burdu de farsidade e de ipocrisia, ponende in discussione su matessi fundamentu chi pertocat cada atividade de sa Silicon Valley. Atividades chi cun sos datos sensìbiles pròsperant e si faghent a mannas.  -«So cuntentu mannu pro comente s'est pronuntziada sa Corte - su cummentu de Schrems in foras dae s'àula - ispero chi potzat èssere unu puntu firmu pro totu su chi pertocat sa riservadesa de sa pessone mescamente in s'impreu de sos mèdios informàticos. Sa sentèntzia at acraridu prus chi non bene unu fatu fundamentale: su bardiamentu massivu vìolat sos deretos fundamentales de s'òmine. Unu disinnu epocale ca sutalìneat chi fintzas sos guvernos e sas impresas dae como in susu s'ant a dèvere atènnere a sa lege e aplicare·la».Satisfata finas Monique Goyens, diretore generale de su sòtziu consumadores europeos (Beuc): «Est unu messàgiu craru e forte. Sas leges subra de sa riservadesa devent èssere rispetadas e aplicadas. Finas si sas impresas chi càrrigant, manìgiant e amparant sos datos, tenent sa sede legale in sos Istados unidos. Si Facebook e àteras impresas nche cherent sighire a imbiare datos sensìbiles a cudda ala de s'atlànticu, s'ant a dèvere cunformare a custa sentèntzia istòrica». -Deretos Eep Franc -Si narant Eep, Entreprise d'Entrainement Pédagogique, sunt aziendas che pare a totu sas àteras presentes in su territòriu, francu pro una cosa: non produent nudda e non bi traballat nemos. Unu rebus. In Frantza, annu cun annu, unos deghe mìgia disocupados si nche pesant chitzo su mangianu e andant a traballare: a andare andant a beru, ma faghent sa finta de traballare. S'idea fiat nàschida in Germània a pustis de sa Segunda gherra, cando su guvernu chircheit de annestrare massajos andados male o invàlidos, dende·lis una formatzione amministrativa. Oe sa Frantza est su logu in ue sunt prus difusas, ma bi nd'at finas in aterue. -In totu sunt pagu prus o mancu 5500, partzidas in 42 paisos de totu su mundu. Finas in Itàlia b'at unas cantas impresas simuladas inseridas in logu de iscola professionale, ma nche collint petzi giòvanos in chirca de su primu traballu, non disocupados. Un'esempru chi pustis però no at decolladu l'amus àpidu fintzas in Nùgoro, pro nàrrere. In s'Istitutu professionale Alessandro Volta. -In pràtica sunt impresas de esertzìtziu pedagògicu finantziadas dae sos tzentros pro s'impreu e dae sas agentzias pro su traballu. Funtzionant comente chi siant impresas produtivas a beru, ma non produent ogetu de peruna casta. Sa funtzione chi tenent est dòpia: sa de nch'istesiare s'anneu e sa depressione chi s'ingendrant in chie nch'at pèrdidu su traballu, impedumende·lis duncas chi si leent caminos distruidores e sa de lis dare un'ocasione pro achirire cumpetèntzias noas e a bias fintzas profilos professionales noos. -Sas belle 120 aziendas frantzesas sunt de cada genia: fàbricas metalmecànicas, ufìtzios amministrativos, laboratòrios artesanos e finas impresas pro sos servìtzios, pro sa manutentzione e pro su cummèrtziu. Sa cosa curiosa est chi b'at oràriu de rispetare, collegas de traballu cun sos matessi problemas, turnos, pàusas pro pràndere. E finas dirigentes dispòticos, responsabilidades pro su ruolu e fintzas una tzèdula farsa pro sa mesada (ma, cun sos istantziamentos istatales, a coa de mese si retzit unu sussìdiu normale de disocupatzione). -A bias càpitat chi b'apat fintzas violatziones farsas de cuntratu chi cajonant a cando sa rebellia de sos traballadores, a cando isciòperos. Semper virtuales siat craru, ma cun sa matessi balia de sas rivendicatziones e de sas cuntestatziones beras. S'esperimentu, ca in fines de cussu si tratat, est dende resurtados bonos. Unu 60/70% de chie traballat in sas Eep frantzesas nât chi diat agatare un'impreu in intro de sos ses meses. Gosi sas impresas pedagògicas sunt multiplichende·si a unu ritmu de sete o oto cada annu. Resurtadu de profetu tzertu, ma chi cheret nàrrere una cosa ebbia: sos disocupados sunt semper medas. Semper tropu. E custa, a dolu mannu, no est fàula. -Est istada una cosa lestra e a sa segura non bi fiat pensende chi unu pitzinneddu lu poderet fèrrere in cussa manera. Est acontèssidu a curtzu a sa sede de sa politzia e, a su chi narant sos mèdios israelianos, s'assachiadore est unu pitzinneddu palestinesu de 15 annos. Sa politzia at cunfirmadu siat s'agressione siat edade e natzionalidade de su giovaneddu. Su fertu est un'ebreu ortodossu de 25 annos e nch'est ricoveradu in cunditziones dìligas. Non si connoschent galu sas resones, semper chi bi nd'apat, e duncas non si podet fàghere peruna ipòtesi pro su chi pertocat su movente. Su sìndigu de Gerusalemme Nir Barkat at fatu però un'apellu singulare a sos tzitadinos suos: «Sos chi podides, chi seis annestrados, chi tenides un'arma e connoschides sas règulas pro s'impreu issoro, girade armados!» «Sos israelianos – nch’at agiuntu dae s'emitente Canale 10, mentovende àteros episòdios reghentes de violèntzia privada - cumprendent prus chi non bene chi sos gurgos tzitadinos sunt comente a sa prima lìnia. Girende cun sa pistola in chitu, unu s'intendet prus seguru e creschet finas su sentidu de seguràntzia generale peri sos caminos».Paràulas graes che tronu. Un'apellu chi impuntzat a sa violèntzia e chi a dolu mannu non nos ispantat a dae chi bi l'amus intesu finas in aterue. A tesu dae Israele in sensu geogràficu mancari, ma no in sensu polìticu e sotziale: sos Istados unidos. Sos arriscos in oriente mesanu sunt medas e de cada casta, giai s'ischit e sa trassa no atzinnat a minimare, ma galu prus a tesu nos nche paret sa solutzione cando intendimus una reatzione ufitziale comente a sa de Barkat. -Si narat chi su giornalismu siat unu mèdiu pro chertare sa veridade. Podet èssere chi ddu siat. A sa segura dd'at a èssere, in contu de tribulias mediorientales, si s'imprenta otzidentale, pro su bonu de is bias, s'at a abbare finamentas dae su traballu de is giornalistas israelianos serentes a su dramma palestinesu. -Is chi sighint sa chistione connoschent a sa segura a Gideon Levy, de su giornale Haaretz. Issu dae pagu at iscritu chi «fintzas su mahatma Gandhi diat cumprèndere is resones de custa pesada de violèntzia dae banda de is palestinesos» e chi tocat a nos pregontare su proite «custas pesadas non sunt a supridu». -Sa lista de Levy est longa meda: dae su ministru de sa defensa chi no arrestat is mortores de su pitzinneddu Ali Dawabsheh (nointames si bantet de ddos connòschere) a is domos ghetadas a terra, dae is propiedades palestinesas distruidas dae is colonos a is torturas de su Shin Bet «cun mètodos eredados dae Sàtana». -Ma in is dies coladas àteras duas pinnas de su giornale imprentadu in limba ebràica ant naradu carchi cosa chi, pro cumprèndere mègius s'allega, non nche devet èssere posta a banda. Semus chistionende de David Sheen e de Amira Hass. -Pro su primu, intervistadu dae Nena (s'agentzia de imprenta de s'oriente probianu), nât chi «polìticos, acadèmicos e rabbinos impuntzant sa populatzione a s'òdiu contra a is palestinesos». E nât chi «ddoe at unu ligàmene istrintu meda intre su guvernu e is grupos estremistas». -«Lehava - galu Sheen -, su grupu de tepistas de sa suprematzia ebràica (is chi ant postu fogu a un'iscola bilingue de Gerusalemme), at retzidu e retzit dinare dae su guvernu tràmite assòtzios afiliados. De prus, su prus finantziadore mannu de custu grupu est Myriam Falic, una fèmina amèricana chi, a su matessi tempus, finàntziat is campagnas eletorales de Netanyahu». -E pro su chi pertocat s'òdiu? Si Sheen nos narat chi sunt semper de prus is dischentes chi non diant cumpartzire un'apartamentu cun unu palestinesu, o chi non diant bòlere palestinesos in classe, Hass annanghet chi ddoe at una discriminatzione fintzas in is narratziones chi essint dae is giornales. -«Finamentas su limbàgiu nostru est incaniadu. A is ebreos ddos ochient ca sunt ebreos, a is palestinesos ca si dd'ant chircada. Sa bisione nostra de su mundu est fraigada a inghìriu de sa traitoria de s'ètica professionale dae banda de is mèdios israelianos. No amus sa capatzidade tècnica e emotiva de analizare totus is particulares de sa gherra mundiale chi amus iscadenadu pro amparare sa superioridade nostra». -Custu est su chi narat Hass chistionende de Haaretz: «Nemmancu custu giornale tenet sa possibilidade de assùmere deghe giornalistas e de prenare binti pàginas cada die cun is crònacas de is assachiadas e de is ocupatziones. Su chi renessimus a iscrìere est petzi unu gùtiu in su mare, e non tenet perunu impatu in sa majoria de is israelianos chi no agabbant a cumprèndere sa situatzione». -E custa est sa serrada de su pensu suo: «Pro more de is privilègios nostros non cumprendimus chi, nointames sa ghia polìtica palestinesa "presente-assente", su pòpulu palestinesu at a sighire a resìstere contra a nois meres». E paret chi ddu siat faghende in custas dies. -Deretos lìberos -Roberto Alesse est unu giurista cun grandu poderes. Est espertu de deretu parlamentare e amministrativu, ma dae su 2011 est a cabu de sa Cummissione de garantzia pro s'atuatzione de sa lege subra de s'isciòperu in sos servìtzios pùblicos essentziales. Nominadu in prus de esseret giai dirigente generale de ruolu in sa Presidèntzia de su Consìgiu de sos ministros, Roberto Alesse est duncas unu grandu giurista, ma no est unu giuslavorista. Mancari chi no lu siat, sende presidente de sa Cummissione subra mentovada, eris, in auditzione in su Senadu de sa Repùblica, at naradu chi a dae chi semus in sa vigìlia de su Giubileu, gasi comente in su 2000 «diat èssere netzessàriu - cun una lege - chi, in presèntzia de grandu eventos s'Autoridade garante potzat estèndere s'òbligu de rispetare sa "franchìgia", perìodu in ue no est cunsentidu a s'astènnere dae su traballu». Cun lege. Un'àchiu dae sos isciòperos pro totu su tempus de su Giubileu, duncas pro un'annu intreu, diat èssere ùtile - at agiuntu - «in prus chi non pro resones evidentes de seguràntzia, collegadas a unu grandu flussu de pessones, fintzas pro s'amparu de s'immàgine de su Paisu». Cun lege.E pròpiu cun riferimentu a custu e a su decretu-lege in ue sunt cunsiderados che pare siat sos museos siat sos servìtzios pùblicos essentziales, Alesse chi, ammentamus, no est unu giuslavorista, at aprofetadu pro nche porrire totu s'agradessimentu de s'Autoridade garante pro su chi, in su decretu matessi, b'est iscritu, agiunghende·nche chi «semper e cando diat èssere cosa bona e giusta chi, giai in sede de cunversione in lege de su decretu, si penset a nch'introduire sa norma pro su Giubileu». Cun lege.Dae sas paràulas de su Garante no est chi si nche cumprendat bene cun bene cales siant sas prioridades in ocasione de eventos comente a custu. Si siat s'immàgine de Roma e duncas de s'Itàlia intrea cara a su mundu o sas resones evidentes de seguràntzia. Siat comente si siat, cada norma de rispetare previdit una santzione. E sa santzione chi at cussigiadu Alesse, sena chi sos sindacados apant cummentadu galu in perunu logu e in peruna manera, est pecuniària. Diat èssere, comente issu etotu at acraridu, «una santzione in forma de suspensione dae su servìtziu e dae sa retributzione, determinadas ambas in su mìnimu e in su màssimu e chi, a las aplicare, bi penset su datore de traballu». Cun lege.Como sa pregonta naschet a sa sola: "Ma si suspendent dae su traballu, lassende a un'ala pro como sa retributzione, sos traballadores chi ant iscioperadu violende duncas sa norma chi at propostu Alesse, su traballu chie lu diat dèvere garantire? E sa seguràntzia? E s'immàgine?" Est a beru chi bi podet àere sostitutziones intre sos traballadores matessi, ma custu forsis fiat cosa tropu atzuda e iscarada e Alesse no l'at proposta. Unu vìolat sa lege, lu suspendent e nde ponent un'àteru in càmbiu. Ma tando su traballadore, ischende custu, non diat tènnere mai mancu su bisòngiu de iscioperare, ca non bi diat àere disservìtziu e duncas mancu patimentu dae banda de sos utentes istràngios o pellegrinos e de sos tzitadinos. E si imbetzes non b'aeret sostitutos e suspenderent su traballadore? Tando diamus àere s'Istadu matessi ingendrende su disservìtziu. E duncas si nche diat rùere totu su casteddu de resones fraigadu dae Alesse pro arringare sa norma chi at cussigiadu. Cun lege.Alesse est unu grandu giurista, ma no est unu giuslavorista, sos sindacados esistint, ma sunt ausentes, su Senadu b’est, ma est a canta a isparèssere e sos traballadores - sos chi bi sunt - sunt semper prus disamparados. Custa emmo chi diat èssere una cosa de regulamentare. Cun lege. -Is Comunas chi tenent bisòngiu de unu sistema semafòricu adeguadu a is esigèntzias de is tzurpos/ipo-bidentes, tenent sa possibilidade de leare parte a su bandu promòvidu dae su ministèriu de is Trasportos chi iscadit su 29 de onniasantu. -Su totale de su dinare a disponimentu nche crompet a 582.271 èuros e at a èssere partzidu intre is progetos ritènnidos idòneos, bastis chi non nche bàrighent su lìmite de su finantziamentu: 100mìgia èuros pro is Comunas cun prus de 250mìgia abitantes; 60mìgia èuros intre 60mìgia e 250mìgia residentes; 30mìgia èuros pro is chi no arribant a 60mìgia unidades.  -Is interventos propostos devent prevìdere s'ammàniu de unu sistema tàtile in su pamentu istradale pro sinnalare a su pedone comente rugrare su caminu.  -Pro valutare is propostas de interventu ddoe at a àere una cummissione ministeriale chi at formare una graduatòria cunforma a unos cantos paràmetros: seberu de su logu, critèrios de perigulu, collegamentos assistidos intre is firmadas de is mezos pùblicos e is logos publicos o privados cun servìtzios de utilidade sotziale, livellu de partetzipatzione a s'ispesa dae banda de sa Comuna. -Classìficas si nde faghent de ogni ispètzia e calidade, ma sa chi est essida a campu oe, cunforma a su raportu annuale de sa fundatzione Bertelsmann, nos ponet a sa segura prus de un'anneu. Subra de 28 paisos europeos s'Itàlia resurtat su de 25 in contu de giustìtzia sotziale. Sa chi, in pagos faeddos, nch'est in intro de su sentidu prus progressista de unos cantos artìculos de sa Costitutzione sua (mescamente in su segundu comma de su de tres). -Ma petzi in cue, a cantu paret. A su chi narat s'istùdiu «sa situatzione est peorada meda. Intre su 2008 e s'annu coladu su tassu de disocupatzione nch'est cròmpidu dae su 6,8 a su 12,9%». Pro su chi pertocat su livellu ocupatzionale (55,7%) s'Itàlia nche falat a sa de 26 positziones: «Petzi sa Grètzia e sa Coàtzia nde mustrant unu prus bassu». Male e peus pro is giòvanos cun sa disocupatzione chi creschet finas a su 42,7%. Baddu si finamentas pro custu diferentziale (cun is paisos postos mègius) ant a àere impreadu sa paràula “spread”? -Pàrrere   Deretos REUTERS/ Dado Ruvic. Url imàgine -Tsipras, in coro suo, at otentu unu resurtadu dòpiu: a nch'isulare sos estremistas a un'ala e - a s'àtera - a torrare a aunire sa Grètzia a in tundu de un'impinnu comunu pro nch'essire dae sa crisi. Sa mèngua de sas agevolatziones fiscales pro sas ìsulas leat conca a una mèngua de sos privilègios pro unas cantas categorias, sighende s'inditu - istimadu e carignadu meda dae Syriza - de sa rechinta colletiva. Su pirispone difusu, pro un'aumentu de s'Iva in sas ìsulas, però mi paret agigu esageradu. - Istùdios reghentes - in contu de aumentu Iva - in Ispànnia, ant dimustradu, pro nàrrere, chi s'impatu cun su flussu turìsticu est istadu mìnimu. Sa gente sighit a biagiare e a gastare. Finas in Ispànnia. A ite? Ca s'intendet prus rica? Non mi paret. At a èssere a cajone de s'efetu positivu - subra de sa gente - chi orìginat dae unu megioru de sos controllos fiscales, dae una giustìtzia fiscale prus ecuànime o dae unu sentidu “pro-operaju” in crèschida? Progetos normativos anti-corrutzione e anti-evasione bi nd'at pagu prus o mancu in totue oe in die, ma baddu si bi nd'at a àere a favore de s'operaju.  -Deo non nde bido. O at a dipèndere - pro nàrrere - dae una cunfiàntzia internatzionale rennoada in sa possibilidade, si non de nche derrùere, a su nessi de limitare su podere illacanadu de sa finàntzia a vantàgiu de s’impresa reale? Podet èssere. Semper e cando - Iva o no Iva - no isco in coro de Tsipras pro su chi pertocat sa Grètzia, ma in coro meu s'assentu positivu generale - europeu e mundiale - est dèvidu a sa segura a sa torrada in ponte de su sentidu internatzionale de manca, pagu prus o mancu in totu su mundu otzidentale. E cun su sentidu - giai s'ischit - creschent finas su rispetu e sa cunfiàntzia chi cadaunu diat dèvere àere pro perisse e pro sas ideas suas. E duncas creschent finas s'atza e s'atrivìngiu. E sa gana de torrare a sa luta.  -Pensamentos a s'isfaddida? A bìdere istemus. -In Grètzia sunt crompende·nche sos primos gùtios lados de su memorandum sigladu su mese de trìulas dae Alexis Tsipras cun sos credidores europeos. Annùntziu de una temporada mala. Sas primas a èssere infustas ant a èsser ses ìsulas gregas famadas a mòvere dae Mykonos e Santorini in ue - prima die de Santugaine - est intradu s'aumentu grae de s'Iva. A su 30%. Sas àteras sunt Rodi, Naxos, Paros e Skiathos, in ue s'alìcuota agevolada primàrgia est colada dae su 16 a su 23% annuntziende duncas aumentos graes pro residentes e istràngios. Bàgiat pro ammentu chi, in Grètzia, su turismu ingendrat su 20% de su Pib. -In pessu posta in butzaca sa vitòria eletorale, Tsipras at dadu duncas cursu a sos impinnos pigados cun sa Tròika. E finas su partidu de sos Gregos indipendentes - chi in istade si fiat opostu cun fortza - si nch'at dèvidu ingurtire su bucone marigosu e galu nde tenet in buca su ranchidore. Sas dudas chi s'anneu pro su pòpulu gregu non si firmet inoghe, sunt prus chi non fundudas. E fundadas. -Dudas cunfirmadas finas dae s'agentzia Reuters e dae su cuotidianu Ekathimerini chi ammentat: «s'aumentu de s'Iva faghet parte de sos acordos, est a beru, ma est noa de oe chi su Ministèriu de sas finàntzias chèrgiat tratare cun sos credidores pro nche revocare su provedimentu». Su Daily Telegraph nât imbetzes chi s'Ufìtziu de su turismu ellènicu no est orioladu meda, a dae chi at dadu a intèndere chi «sa Grètzia -memorandum o mancu - at a abarrare pro semper una meta agradèssida a sos istràngios de totu su mundu». -Wikimedia -Su parlamentu gregu at aprovadu sa prima parte de su pranu nou de agiudos cuncordadu in su mese de trìulas cun sa Tròika (Unione europea, Banca tzentrale e Fundu monetàriu internatzionale). -In 154 subra 300 ant naradu chi emmo a contraventziones prus artas pro is evasores, ma finamentas a tassas noas e a s'aumentu de s'edade pro andare in pensione. In intro de su 2022 totus is gregos bi diant dèvere cròmpere a 67 annos. Mesuras netzessàrias pro otènnere 2 milliardos de èuros. Su pachete est istadu votadu dae sa coalitzione Syriza/Gregos indipendentes. Pasok, Democratzia noa e To Potami (su riu) aiant votadu chi emmo su mese de austu, ma imoe ant votadu contra. Un'àtera parte de su pranu at a èssere votada su mese ch'intrat. Tando s'at a chistionare finamentas de privatizatziones. - - - - - - - - - - - -Deretos El colombiano.com. Url imàgine - -Deretos lìberos. Url Imàgine - -Pàrrere   Deretos REUTERS/ Dado Ruvic. Url imàgine - - - - -Wikimedia - -Pàrrere -  Wikipedia - - - - -Deretos lìberos - -Deretos lìberos - - -Elaboratzione gràfica sa gazeta - -Deretos Eep Franc - - - - - - - - - - - - - - - -Aiant presentadu su primu aeroportu chi resesset a operare petzi cun energia solare, como annùntziant chi ant a menguare sas emissiones de CO2 de su 40% in intro de su 2030. Un'iscummissa coditziosa. S'Ìndia, su paisu de Mahatma Gandhi, at semper tentu unu raportu armònicu intre òmine e ambiente, sunt galu atuales sas paràulas suas: “sa terra tenet sas resursas bastantes pro soddisfare sos bisòngios de su praneta, ma no ant a èssere mai bastantes a soddisfare sa codìtzia de sos òmines”. -Sa populatzione indiana contat unu milliardu e dughentos milliones de pessones, destinadas a aumentare pagu prus o mancu a unu milliardu e mesu in intro de su 2030. Custu fatu agiuntu a s'isvilupu lestru, rendet s'Ìndia unu de sos paisos cun sa pertzentuale prus arta de emissiones, a pustis de Tzina e Iua (istende a sos datos de su 2011). Su primu ministru at giai promissu chi pro su 2020, s'incuinamentu de CO2 at a minimare de su 25%.  -“In s'ìnteri – at naradu – amus a prantare àrbores e a creare padentes noos, a manera chi nche suspant cantu prus anidride carbònica”. Sos ativistas nch'ant collidu cun praghere sos impinnos “ambientalistas” de su guvernu e ant sutaliniadu chi s'Ìndia est interessada in primu pranu dae sos cambiamentos climàticos cajonados dae s'incuinamentu. Su presidente de su Resources Defense Council americanu at decraradu chi: ”S'impinnu indianu a favore de sas energias rinnovàbiles at a abèrrere s'àidu a sa sustenibilidade de s'isvilupu econòmicu e at a creare postos de traballu noos, tutela de sas resursas ambientales e at a ofèrrere àera sana e abba neta a sos tzitadinos indianos”. -S'àndala est cussa giusta, como tocat a isetare sas reatziones de sos “babbais” mundiales. -Su mundu a pedales, sa morte isportiva e sos miràculos chìmicos de un'òmine chi bisaiat e istimaiat petzi a bìnchere. Costaret su chi costaret. B'at bastante elementos pro unu libru o pro unu film. E gasi etotu est istadu. A primu su libru - Deadly Sins (Pecados Mortales) - de su giornalista americanu Walsh Seven, càlamu de su Sunday Times. Nemos aiat mai indagadu. Tzertu si naraiat, a s'iscùsiu, si pensaiat, s'ipotizaiat, s'iscummitiat, si giuraiat finas e s'insinuaiat. Ma nemos fiat mai intradu a intro de sa vida de Lance Armstrong. Nemos, francu Walsh Seven. -E como su film, leadu dae su matessi libru e ghiadu cun grandu maestria dae unu regista pagu avesu a su tzìnema de denùntzia: Stephen Frears. In chirros nostros - su film - est essidu s'8 de Santugaine cun su tìtulu The Program (Su Programa). Pertocat sa vida de Lance Armstrong. Su tziclista. Su chi at bìnchidu sete Giros de Frantza (a pustis cantzellados) dae su 1999 a su 2005. S'òmine. Su chi at bìnchidu finas contra a su male mandigadore e chi si nche conchisteit su coro de sos amantiosos de tziclismu. Peri totu su mundu. Tziclista e òmine. Ambos farsos e tramperis. -Armstrong est impersonadu dae Ben Foster. Atore puntilliosu. Pro si nch'intraret in sa parte e pro cumprenderet mègius s'ispìritu imboligosu de su tziclista, s'est allenadu pro duos meses peri sos montes de su Colorado. E at fatu - a beru e suta controllu mèigu - unu tziclu de drogas anti-isportivas ammitende a pustis in un'intervista: «Apais de ischire chi funtzionat. A beru!» In su film s'atore nche bogat a pìgiu - cun grandu talentu - finas sa mirada isfidiada de Armstrong. S'assentu de cando fiat in cursa e de cando - belle semper - fiat cara a cara cun sos giornalistas: «Una colovra!». -Un Armstrong nudu, duncas. A bias atzudu comente a pagos e a bias cummòvidu, suspirende. Ma - dae s'ischermu - si nche lughet semper farsu. Pregontas cuncordadas, rispostas ambìguas, ammissiones a mesu tretu, acrarimentos - sa maladia, sos fìgios, sas fèminas - impreados pro ingendrare piedade. Armstrong nch'at derrutu su tumore, su suo, ma at difùndidu un'àteru cancru, su de sos agiudos chìmicos, su de sa droga, in totue. Sa rifata dèvida non si diat pòdere carculare, ca non bi nd'at aina chi potzat mesurare su dannu mannu chi at fatu a s'isport in generale e a su tziclismu in particulare. Semper e cando sas dudas sunt galu medas, in contu de trampas isportivas o anti-isportivas. Sena intrare a intro de su mundu iscurigosu de su tziclismu drogadu - castiende petzi su film e mentovende petzi sas paràulas de su regista «Un'òmine ossessionadu dae sa punna de arribbare semper a primu» -  bi essit a pìgiu una pregonta sibillina. Armstrong binchiat ca fiat unu tramperi, drogadu finas a su Dna o est unu intre sos prus mannos de semper ca at fatu su chi faghiant totu sos àteros, ma mègius? Su libru e su film non nos torrant imposta peruna.  -Armstrong - su reale, in unu farsu e tramperi- no at mai rispostu. Armstrong - su farsu, ma realìsticu de su tzìnema - non nos torrat in surcu. Ma in origras nch’abarrat su sonu surdu de sos faeddos prus fortes e atzudos de Ben Foster - «Apais de ischire chi funtzionat. A beru!» -S'ex campione de su mundu de mototziclismu, Massimiliano Biaggi, at retzidu oe una noa dae sa magistradura: su rinviu a giudìtziu pro àere evàdidu pagu prus o mancu 18 milliones de èuros. S'avisu, rechestu dae su pm Giancarlo Cirielli, crompet dae su tribunale de Roma. E giughet sa firma de Valerio Savio, su giùighe pro sas udièntzias preliminares, chi fiat coordinende sas indàgines cunduidas in pare cun sa Guàrdia de finàntzia. Su protzessu, comente a medas in Itàlia, at a èssere tzelebradu cun lestresa. Sa data est difatis su 15 de cabudanni de su 2016 cara a su giùighe monocràticu Bruno Costantini. Pro Biaggi b'aiat àpidu giai un'àtera indàgine de su fiscu, in su tempus coladu. Aiat gosadu finas de su iscudu fiscale  pro nche torrare a Itàlia sos bene suos depositados in logu istràngiu, ma l'aiant rinviadu a giudìtziu siat cun s'acusa de evasione fiscale, siat pro àere ostaculadu sa giustìtzia. Ca nch'aiat tramudadu a fura e in manera illegale, sa residèntzia sua a Montercarlo. Peruna cundenna, però. Fiat intervènnida sa prescritzione e l'aiant assoltu. -A dae chi s'òmine paret avesu: a àteros annos mègius. -No est cosa fàtzile a collegare s'olocaustu a sa chistione palestinesa atuale. Si curret, su bonu de is bortas, su perìgulu de nche rùere in sa giustificatzione de s'ocupatzione de is territòrios àrabos a una banda, e in su negatzionismu a s'àtera. Su primu ministru isreaelianu, cara a is presentes a su cungressu sionista, at annantu sa sua: «Hitler, tando, non cheriat ispèrdere is ebreos, ma petzi catzare·nche·ddos. Su Muftì de Gerusalemme andeit e ddi nargeit: "si nche ddos catzas si nch'ant a bènnere a Palestina. Bruja·ddos!». -Pronta sa risposta de is palestinesos: «Is decraratziones de su primu ministru israelianu - gasi Saeb Erekat de s'Olp - ponent fogu ebbia». Pagu prus o mancu est su chi ant naradu is rapresentantes de s'Autoridade natzionale palestinesa. Ma non sunt mancadas is crìticas in intro de Israele. Isaac Herzog, ghia de s'opositzione parlamentare a su guvernu de "Bibi" at faeddadu de «distorsione perigulosa» pedende a Netanyahu «de dda currègere deretu ca minisprètziat sa Shoah e sa responsabilidade de Hitler in su degòlliu de su pòpulu nostru». Pro Efraim Zuroff, diretore de su Tzentru Wiesenthal de Gerusalemme, «s'afirmatzione de Netanyahu est priva de bases. Hitler no aiat su bisòngiu de èssere cumbìnchidu dae su Muftì». -L'aìamus naradu a pustis de sa partida contra su Cesena, in Novara su Casteddu “non devet fàghere sas matessi faddinas de Pescara”. Puntuale però est arribada sa cunfirma chi sos ruju-biaitos de Rastelli si movent a duas velotzidades. Furitos in domo e puddas in trasferta, duas caras de sa matessi medàllia. Tocat de cumprèndere pro ite s'iscuadra a tesu dae su Sant'Elia istentat a prodùere giogu, paret istraca, firma, sena ideas. -Custa est sa de sete partidas a fila pare chi leat gol. Fintzas Farias, su mègius de sa chida colada, oe pariat un'àtera persone rispetu a cussu chi amus bidu contra su Cesena. Rastelli devet chircare de cumprèndere cale est su mecanismu chi in trasferta non funtzionat e tocat de l'acontzare, ca si bi l'at pitzigada su Novara, bi la podent pitzigare totus a bìnchere contra a sos favoridos de su campionadu. Duncas tocat de s'acartzonare. -B'at de nàrrere chi sos meres de domo si l'ant giogada bene sa partida, pressende in totu sas zonas de su campu. Giai a sos primos minutos sos piemontesos, prus dinàmicos, gestint mègius sa botza rispetu a sos sardos chi resurtant pagu pretzisos cun sos passàgios. Pro bìdere carchi cosa de bonu tocat de isetare a su de 36 minutos, cando Gonzales nche fuet a Ceppitelli e cun unu tiru de esternu nche marcat su vantàgiu novaresu. Storari podet petzi abbaidare. Pro su Casteddu no est die, non resesset a èssere perigulosu comente si tocat nemmancu una borta, sos giogadores parent lentos, previdìbiles. Petzi in sos ùrtimos minutos arribat s'ocasione pro su parègiu, ma s'incorrada de Cerri, intradu a su postu de Giannetti, nch'essit a foras. Acabbat gosi sa partida, 1-0, sos òmines de Marco Baroni si nche leant tres puntos e si nch'essint dae sa zona retrotzessione. Su Casteddu torrat cun sos pees in terra e nche perdet su primu postu a favore de su Crotone, binchidore contra su Livorno. Custa est sa Sèrie B, a la bìnchere bi cheret atza, pro non nàrrere àteru! -Formatziones -Novara: Tozzo, Dell'Orco, Vicari, Troest, Faraoni (27' Dickmann), Casarini, Viola, Farago, Gonzales (72' Garòfalo), Evàcuo (79' Galabinov), Corazza. -Allenadore: Màssimo Rastelli -Casteddu: Storari, Barreca (57' Di Gennaro), Ceppitelli, Salamon, Pisacane (75' Murru), Dessena, Fossati, Joao Pedro, Farias, Melchiorri, Giannetti (57' Cerri). -Allenadore: Marco Baroni -Gol: 36' Gonzales -Àteros duos sordados israelianos assachiados oe  - a banda de mangianu -  dae unos cantos palestinesos, a corfos de lepa. In duas ocasiones diferentes a curtzu a Hebron. In ambos casos sos assachiadores  - no est craru cantos esserent -  ant àpidu sa peus sorte: mortos suta su fogu istitutzionale de sos sordados israelianos. Fogu de reatzione, narant sos mèdios. Unu intre sos atacos est acontèssidu pròpiu in s'oru de sa tumba de sos Patriarcas. In tantu sas famìlias de sos mortos palestinesos de Gerusalemme  - oramai ùndighi dae cando sunt cumintzados sos atacos -  ant pedidu chi lis torrent sas carenas pro lis pòdere dare un'interru dèghidu. -Totu custu fiat acontessende cando  - in Roma in unu Forum de s'Ansa -  fiat chistionende Naor Gilon. S'ambasciadore israelianu at arringadu sas reatziones ispropositadas de sos sordados sustenende chi àteru remèdiu non bi nd'at. «Chie s'atrivit a assachiare - siat a resòrgia, siat a àtera manera - unu militare o unu tzivile israelianu non podet pensare chi nche potzat essire biu». Custas sas paràulas de s'ambasciadore. «Non b'at alternativa - at agiuntu - sos assachiadores tocat a los mòrrere, tocat a nche catzare su problema dae sa raighina fintzas pro dare esempru a sos àteros». Perunu mentovu in contu de resones. De cunditziones de vida chi sos palestinesos sunt colende·nche in Gerusalemme. Perunu tzinnu a sa conduta ratzista de su guvernu natzionale e tzitadinu. Perunu faeddu pro s'istadu de umiliatzione - cando non pròpiu de segregatzione - chi sunt bivende giòvanos e betzos. In iscola, in logu de ospidale, in sos mezos pùblicos. In totue.  -Duncas, sos mìlites l'ant leadu in sensu literale su cussìgiu-dictat de Nir Barkat. Su sìndigu de Gerusalemme - unas cantas dies a oe - aiat decraradu in sa televisione de istadu: «Sos chi podides, chi seis annestrados, chi tenides un'arma e connoschides sas règulas pro s'impreu issoro, girade armados! Sos israelianos cumprendent prus chi non bene chi sos gurgos tzitadinos sunt comente a sa prima lìnia. Girende cun sa pistola in chitu, unu s'intendet prus seguru e creschet finas su sentidu de seguràntzia generale peri sos caminos».  E sos sordados  - giai s'ischit - ubbidint a sos òrdines. Finas a sos prus iscurigosos e fascistas. Cando imbetzes  - e s'ischit finas custu -  una democratzia diat dèvere connòschere e duncas ischirriare sa difesa legìtima dae s'etzessu de difesa e dae s'ofesa. Ma no in Gerusalemme. No in Israele. Paret pròpiu chi  - in cue -  sa democratzia e sa giustìtzia tèngiant un'àteru sentidu. -Sa còmpora de su giornale podet èssere unu gastu ulteriore pro is tzitadinos chi bivent cada ispètzia de dificultade die cun die. Non sunt pagos is chi bi rinùntziant. In su matessi tempus cajones (mescamente tecnològicas) giughent semper prus gente a si nch'istesiare dae is edìcolas, contribuende a sa crisi de cussu traballu, e a prefèrrere abonamentos a sa versione pdf. -Is sindacados de is edicolantes Sinagi, Snag e Usiagi, chi connoschent a manera funduda su cumpartu issoro, ant àpidu tando un'idea curiosa meda. Si su letore nche torrat su giornale in intro de sa una de merie, s'edicolante chi aderit a s'initziativa "leghe e bende" ddi podet torrare sa metade de su dinare gastadu a mangianu pro ddu comporare. Est a nàrrere, su letore bi ddu torrat a bèndere. Gasi, chie bolet lèghere su giornale a merie o a sero dd'at a pagare issu puru a metade. Su matessi mecanismu est prevìdidu pro su setimanale (chi nche devet èssere torradu in intro de is duas dies a pustis) e pro is mensiles (in intro de sa chida). Ant a èssere is edicolantes chi ddoe ant a leare parte a detzìdere cale giornale nch'at a intrare a sa promotzione e cale nono. S'initziativa at mòvere in is dies imbenientes. -«A dae chi ddoe est su suspetu chi siat istadu cummìtidu unu crìmine de gherra, sa rechesta de Msf est pro un'indàgine funduda, crara e cumprida subra de s'acontèssida, e chi a si nd'ocupare siat un'ente internatzionale indipendente. A pigare in cunsideru petzi un'indàgine interna de una parte de su cunflitu non diat èssere cosa bastante».Custas is paràulas de Christopher Stokes, diretore generale de s'ong Mèigos sena fronteras, a pustis de is bombardamentos americanos chi, in is primas oras de su 3 de ladàmine, ant interessadu s'ospidale de Kunduz (Afghanistan) ferende a morte 12 operadores e 10 degentes (tres fiant pitzinnos). Dae tando s'ospidale at sessadu s'atividade sua, custringhende mèigos e malàidos a si nche mòvere a aterue. No est mancadu s'agiudu de Emergency. «S'ospidale de Kabul est prenu - at naradu unu coordinadore de s'iscuadra de Gino Strada ativu in Afghanistan -, pro cussu amus postu sete letos in s'àula de inglesu e 10 in sa lavanderia. In s'ìnteri, pro ofèrrere prus seguràntzia e amparu, amus fatu iscrìere "Emergency hospital" a maduru in sa cobertura de su blocu operatòriu nou». -S'ospidale Msf de Kunduz, dae cando sunt comintzados is cumbatimentos (lunis coladu), aiat aumentadu sa capatzidade sua cun 150 letos. 394 is pessones curadas (de cale si siat banda) gràtzias a unu traballu sena pasu, die e note. Msf òperat in Afghanistan dae su 1980. -Dae oe sa tzitade frantzesa at a ispartzighinare peri sas carreras suas e peri sos parcos unu ”esèrtzitu birde”. Chentu òmines chi ant a cuntrastare sos maleducados chi nch'imbolant a terra sos filtros de sas sigaretas e sos refudos in generale. Parigi non nde podet prus, cada annu 6800 operajos comunales nche collint dae terra belle 350 tonnelladas de filtros. - Dae su cumintzu de s'annu su sìndigu aiat ativadu una campagna longa de sensibilizatzione distribuende manifestos e fogigheddos a totu sos tzitadinos. Informatziones e cussìgios pro mantènnere sas carreras netas. Giai in su 2012 su sìndigu aiat proadu a afrontare su problema de sas tzicas, ma sas abitùdines de sos pariginos non sunt mudadas. Cando in su 2008 est intrada in vigore sa proibitzione de pipare in sos locales pùblicos, sas carreras si nche sunt imbrutadas galu de prus. -Sa promotzione de ocannu imbetzes est mòvida a dae in antis cun s'installatzione de 30mìgia cofinos pro sigaretas e est sighida dende a s'indonu, pro totu s'istiu, 15mìgia ischisinadores de butzaca. Crompende·nche a sas santziones de 68 èuros, chi ant a cumintzare dae oe. Su matessi tantu chi est prevìdidu pro chie non nche collit sas làddaras de su cane suo. Sos funtzionàrios ant decraradu chi sa solutzione de sas multas est abarrada s'ùrtima manera e forsis sa prus eficatze pro chircare de nch'eliminare su problema. Chie si nch'at a fàghere agatare in farta, at a pagare su tantu de pagu prus o mancu deghe pachetes. -Amus a bìdere. -Su Casteddu nch'est torradu dae Perùgia cun unu puntu ebbia, ma sena subire gol. Sa trasferta sighit a èssere unu puntu dèbile, forsis s'ùnicu, de sos sardos. S'ùrtimu gol marcadu in foras de domo nche l'agatamus in sa partida contra a s'Entella, su 22 de Cabudanni. Ma contra a sos umbros non si podiat pretèndere chissai ite, in su Renato Curi no ant subidu mancu unu gol. S'allenadore Rastelli nât chi at bidu megioros e at naradu chi s'iscuadra at fatu passos a dae in antis mescamente in sa fase de cuntenimentu. -Su primu tempus de sa partida est belle totu de marca ruju-biaita. Giai in sos primos 12 minutos sos atacantes sardos si nche presentant pro duas bortas a dae in antis de Rosati, ma si faghent ipnotizare. Sos tiros de Melchiorri in antis e Farias a pustis, sunt tropu tzentrales e su portieri nche respinghet sa botza. Sos rujos de Bìsoli ant un'ocasione cun Ardemagni, ma su tiru nch'iscudet a su petorru de Murru, carignat su palu e nch'essit a foras.  -In su segundu tempus Di Gennaro bi proat cun unu tiru dae a tesu e cun unu tiru lìberu, ma li mancat fortuna e pretzisione. A ùrtimu bi proat fintzas Giannetti cun unu tiru a fùrriu de destru, chirchende de indiritzare sa partida conca a su Casteddu, ma sa botza nche bàrigat sa traessa.Acabbat gasi sa partida, unu zeru a zeru chi cuntentat a totus e chi mantenet sos òmines de Rastelli semper a unu puntu dae su primu postu. Fintzas su Crotone at paregiadu, ma su Cesena como tenet sos matessi puntos de sos sardos. Si torrat a giogare su duos de Santandria contra a su Vicenza, tocat de si nche torrare a leare su primu postu. -Formatziones -Perugia: Rosati, Del Prete, Volta, Belmonte, Comotto, Zebli, Della Rocca, Fabinho (46' Drole), Parigini (86' Zapata), Spinazzola (46' Taddei), Ardemagni. -Allenadore: Pierpàolo Bìsoli -Casteddu: Storari, Murru Krajnc, Ceppitelli, Pisacane, Tello (80' Fossati), Di Gennaro, Dessena, Joao Pedro (59' Giannetti), Melchiorri (71' Barella), Farias. -Allenadore: Màssimo Rastelli -Su Pescara non marcaiat gol contra a su Casteddu dae su 1987, ma custa borta sos tres puntos si nche los ant postos in butzaca sos giogadores de Màssimo Oddo. Sos biancu-asulos difatis giogant mègius sa partida e amministrant bene pro totu sos 90 minutos. Su Casteddu non si faghet bìdere belle mai in sos tretos de Fiorillo, tirat in porta pagu e nudda e in prus su giogu suo est cunditzionadu dae s'espulsione discutìbile de Di Gennaro. -In sos primos minutos de giogu sunt sos meres de domo a gestire in manera ordinada sa botza. Andrea Cocco proat a nche giùghere in vantàgiu sos suos, ma Storari li nche serrat totu sos cugiones, sarvende su resurtadu. Est su tzentrucampu su giassu prus catzigadu dae sos atletas, difatis ambas sas iscuadras non resessent a agatare tretu pro nche cròmpere a su tiru. Sa partida est alluta e in campu b'at giai nervosismu, difatis, cando semus a su de 20 minutos, s'àrbitru at giai ammonidu tres giogadores. A su de 37 minutos imbetzes acontesset carchi cosa chi at a cunditzionare meda su restu de sa partida. Di Gennaro recùperat una botza pèrdida dae sos cumpàngios, ma a pàrrere de su diretore de giogu su giogadore at cummìtidu unu fallu (chi a cantu paret non b'est). Tocat e li bèntulat sa targhita groga. Su tzentrucampista si nch'arrennegat neghende s'infratzione e Maresca de Nàpoli no istat cue cue e nche l'ammustrat fintzas sa targhita ruja. A foras. -Dae inoghe a in antis su Casteddu s'agatat in dificultade e chircat mescamente de si defensare. -In su segundu tempus sos ritmos non mudant, ma a su de 52 minutos arribat su gol de Lapadula cun unu tiru a filu de terra dae intro de s'àrea. Est como chi su Casteddu leat coràgiu, ma non resurtat mai a èssere cuncretu in sas manovras de atacu. Su Pescara imbetzes arriscat de torrare a marcare cun unu grandu tiru de Caprari, ma Storari cun unu miràculu tocat sa botza su tantu giustu pro nche la bogare a foras. Intrant fintzas Balzano, Sau e Farias a morigare sa bagna, ma non b'at remèdiu, sa majoria de sos giogadores sunt istracos. -Acabbat gasi su cunfrontu intre sas sas duas iscuadras, prima partida pèrdida in campionadu dae sos sardos. In su malu però su primu postu est abarradu in possessu de su Casteddu, firmu a 13 puntos, in unu campionadu, cussu de Serie B, chi si cunfirmat tramposu e imprevidìbile. Domìniga chi benit imbetzes arribat a Sardigna su Cesena, àtera iscuadra favorida pro sa promotzione, chi oe etotu at bìnchidu contra a su Livorno. B'at a chèrrere atentzione manna. -Formatziones -Pescara: Fiorillo, Crescenzi, Zùparic, Fornasier, Zampano, Verre, Mandràgora, Torrèira (73' Selasi), Valoti (53' Caprari), Cocco (65' Campagnaro), Lapadula. -Allenadore: Màssimo Oddo -Casteddu: Storari, Pisacane, Capuano, Krajnc, Balzano, Deiola (58' Fossati), Di Gennaro, Dessena, Joao Pedro, Cerri (62' Farias), Melchiorri (79' Sau). -Allenadore: Màssimo Rastelli -Gol: 52' Lapadula -Espulsos: 37' Di Gennaro -Est binchende, in Polònia, su partidu de sa dereta anti-Ue. Finas a oe fiat a s'opositzione e si nch'est assentende - Deretu e Giustìtzia (Pis), cun a cabu Jaroslaw Kaczynski - a su 39,1% de sas preferèntzias. Candidada a Primu ministru est Beata Szydlo. Pro sa Prataforma tzìvica de su tzentru - sa de su Primu ministru in càrriga Ewa Kopacz - si registrat imbetzes unu 23,4% làngiu de preferèntzias. Su partidu de Kaczynski tenet fintzas sos nùmeros pro guvernare a sa sola. Sunt galu projetziones, est craru, ma prus chi non berdaderas e si ant a èssere cunfirmadas, su Pis diat àere 242 sègios subra de sos 450 totales in sa Càmera, e Szydlo non diat dèvere chircare alleados pro guvernare. Sos tzentristas de Prataforma tzìvica - sos chi como sunt guvernende - nche diant falare a 133 sègios ebbia. -Su de tres partidos, Kukiz'15 - chi at leadu su nùmene dae su cantante chi l'at fundadu - at otentu su 9% de sos sufràgios. Sos àteros duos partidos de su Sejm ant a èssere: Nowoczesn.pl de màdrighe liberale, cun Ryszard Petru a cabu e cun su 7,1% de sos votos. E su Partidu de sos massajos (Psl) cun in pessu su 5,2% de sas preferèntzias. A banda de foras dae sa Càmera bassa - ca nche sunt suta su lìmite de isbarramentu postu a su 8% - nch'abarrant su Partidu de sa manca unida (Zl) cun su 6%, sa Ultra dereta ratzista de Janusz Korwin-Mikke cun su 4,9% e Razem de Adrian Zandberg cun su 3,9%. Sunt datos provisòrios - ammaniados dae s’agentzia Ipsos - ma chi allegant a craru comente a craru allegat - finas si semper provisòria - s'afluèntzia a sas urnas a su 51,6%. -Pro sa prima bia in s'istòria trùbula sua - sa de una Polònia post-comunista - perunu partidu de manca at otentu sos sufràgios netzessàrios pro intrare in parlamentu. Terra de Pabas e de sindacalistas, est semper istada unu Paisu cun sa bùssula tremes-tremes. Un'agu - su de sa bùssula polaca - sena puntu magnèticu firmu a bias singende su giustu, a bias marchende a s'isfaddida. In su tempus coladu sa punna fiat a si nch'istesiare dae s'Unione soviètica carignende e abbratzende su sentidu catòlicu prus forte e individuende·lu comente àndala ùnica pro sa sarvatzione. Finas polìtica. E - cun sa presèntzia forte de Càralu Wojtyła - sa cosa fiat resèssida. At semper mantesu positziones mesanas cun sos partidos de sa manca semper a caddu de s'agu famadu, ma semper faghende petzi de contrapesu a sas lìnias reatzionàrias e cunservadoras chi - in cussos chirros - ant semper àpidu unu magnetismu prus atzentadu. -Su ladore de Putin, Dmitri Peskov,  at dadu a intèndere - dae Mosca - chi «sa Rùssia rispetat su votu polacu ma in su matessi tempus b'at anneu mannu pro sos raportos polìticos e diplomàticos intre sos duos Paisos chi ant connotu - a sa segura - tempos mègius de custu». -Fìamus abarrados a s'anàlisi de su votu de is eletziones de su 4 de custu mese in Portugallu. E a is diferentes possibilidades cara a sa formatzione de su guvernu nou. Is sotzialistas aiant dèvidu disinnare a sa lestra: sustènniu a Pedro Passos Coelho (sotzialdemocràticu de tzentru dereta) o coalitzione de manca cun comunistas, birdes (in pare in sa micro-coalitzione Cdu) e Bloco de esquerda. -Su sèberu a pustis de carchi arresonu: guvernu de manca. Bastu chi calicunu (Cdu e Bloco) rinuntziaret a unos cantos puntos programmàticos. Nointamen custu cumpromissu su presidente de sa repùblica lusitana, Aníbal Cavaco Silva, at naradu chi “não!” dende s'incàrrigu a Passos Coelho. -Ddu podiat fàghere, ca su partidu issoro (ambos de su Psd/Portugal a frente sunt) est su chi at otènnidu sa pertzentuale prus arta de votos. Tando, sa prospetiva est custa: unu guvernu de minoria cuns'ispera chi ddu potzat sustènnere s'ala de dereta de is sotzialistas. Ala chi, dd'ischimus, est in chirca de unu càmbiu de ghia polìtica pro su partidu. -Ma Cavaco Silva, a dae chi is votos pro unu guvernu de manca bi fiant, non si podiat nemmancu refudare de cunfèrrere s'incàrrigu a Antonio Costa de su Psp. Petzi una resone ddoe at àpidu, pro su presidente: «In 40 annos de democratzia, non ddoe at àpidu mai unu guvernu dipendente dae fortzas polìticas antieuropeistas. A pustis de is sacrifìtzios graes est dovere meu su de impedire s'imbiu de signales frassos a is istitutziones finantziàrias, a is investidores e a is mercados». Cavaco Silva at faeddadu finamentas de «podèrios costitutzionales» comente a nàrrere chi totu est a norma. E issu sa costitutzione giai dda connoschet. Difatis imoe non s'at a pòdere torrare a votare pro more de su “semestre biancu” chi (comente in Itàlia) interessat sa figura sua. Is sotzialistas sunt torra palas a muru: a sustènnere aunidos custu guvernu de minoria finas a su beranu chi benit tenende s'atinu de is cunsighèntzias eletorales; a refudare aunidos de ddu sustènnere nointamen chie ddos at a acusare de istransire is responsabilidades; a si partzire in Parlamentu aberende s'àidu a sa partzidura polìtica de su partidu. -Una chida a pustis de is eletziones catalanas, un'àteru pòpulu ibèricu est andadu a votare. O mègius, pagu prus de sa metade, a dae chi su 43% de is eletores at disinnadu de si nch'abarrare in domo. A banda de totu custu, su Portogallu, unu de is paisos Piigs, at a sighire a èssere ghiadu dae su primu ministru Pedro Passos Coelho (sotzialdemocràticu de tzentru dereta) nointames una legisladura in pessu colada cundida cun "làgrimas e sàmbene". Ma comente at a guvernare sa coalitzione fraigada a inghìriu de su Psd sena èssere cròmpida a sa majoria assoluta? -99 sègios (su 37%) non sunt bastantes: Portugal à frente nde deviat otènnere 116 ma, cunforma a is eletziones de su 2011, at regortu 746.007 votos in mancu de su Psd e de su Partidu populare (chi tando fiant partzidos in duas listas). Su Partidu sotzialista de Antonio Costa (sotzialdemocràticu a beru) cun 1.740.300 votos (172.132 in prus de su 2011) at a ocupare imbetzes 85 cadreas (fiant 74). Est capatze chi is sotzialistas, favorèvoles a un'austeridade agigu prus modde, potzant sustènnere (astenende·si) unu guvernu ghiadu dae sa coalitzione de Passos Coelho in càmbiu de carchi cuntzessione. Pighende in cunsideru is 19 sègios conchistados dae su Bloco de esquerda (dae su 5,17 a su 18%) e is 17 de sa coalitzione comunista-birde (chi nde teniat 16), si diat dèvere àere una majoria de manca pro guvernare. Ma is diferèntzias intre sotzialistas e manca radicale sunt mannas a beru. Su Bloco (serente a Syriza, Podemos, Sinn Fein e Rifondazione) bolet torrare a negotziare su dèpidu; sa Cdu sa essida dae s'èuro. «O desafio comenca agora», tìtulat Diario de Noticias. Amus a bìdere. -Deretos lìberos. Url Imàgine -S'Assessore regionale de s'Agricoltura, Elisabetta Falchi, at aprovadu e disciplinadu cun decretu sa pisca de s'eritzone marinu (Paracentrotus lividus) pro s'istajone 2015/2016. Su documentu, in ue sunt prevìdidos e normados totu sos cumportamentos de sighire e sos de evitare, in pare cun sas santziones, est su Decretu N. 2423/DecA/49 de su 15 de Santugaine de su 2015. Sa pisca at a èssere cunsentida: -a) a sos piscadores marìtimos professionales, chi nche siant marcados in su registru de sos piscadores marìtimos, petzi dae sa barca cun s'impreu de s'asta de agantzu e sa cannuga, (genia de caratza a forma de imbudu, fata in materiale plàsticu cun unu bidru in s'estremidade chi permitit de nche lùghere a su fundu de su mare nda), istrumentos autorizados in sa litzèntzia issoro e finas cun s'ausìliu de su copo (genia de cofinu de rete a màllia modde collegadu a unu bàculu pro lu pòdere manigiare nda); -b) a sos piscadores professionales subàcueos, chi tèngiant s'autorizatzione pro sa pisca subàcuea professionale. Podent piscare siat in apnea, siat cun s'impreu de sas bòmbolas de ossìgenu, ma petzi a manos o impreende cale si siat istrumentu curtzu chi potzat agiudare a nch'istacare s'eritzone dae su fundu de su mare; -c) cada sugetu chi pràtichet sa pisca isportiva o de recreu, in apnea - sena s'impreu de respiradores a ossìgenu - e petzi a manos sena perunu agiudu mecànicu. -Su perìodu de pisca - comente est istabilidu in su decretu - movet dae prima die de Santandria de su 2015 finas a su 10 de Abrile de su 2016. Sa chirca de sos esemplares de eritzone e totu sas operatziones chi pertocant su prelevamentu e s'isbarcu de su piscadu, sunt cunsentidas cada die, ma petzi dae s'arbèschida finas a sas 3 de borta de die. Documentos originales Ras: http://www.regione.sardegna.it/documenti/1_22_20151019173801.pdf http://www.regione.sardegna.it/documenti/1_22_20151019173853.pdf -Elaboratzione gràfica sa gazeta -Semper de bator provìntzias sunt chistionende, in Regione, ma imoe ddoe at una novidade: sa provìntzia tirrènica chi diat dèvere aunire Gaddura, Nùoro e Ogiastra. A banda, tando, sa possibilidade de nche ddas pònnere a banda, is provìntzias, e a banda finamentas sa torrada a sa cuadripartzidura istòrica cun Tàtari, Aristanis, Nùgoro e Casteddu. Si nd'at a chistionare dae cras, cando s'ant a oviare is membros de sa commissione Riformas chi sunt traballende pro presentare sa lege in Consìgiu su mese ch'intrat. Sa proposta de sa provìntzia tirrènica noa noa no est. Dae tempus est pigada in cunsideru dae su consigeri de su Pd (giai presidente de sa provìntzia nugoresa e de s'Unione de is provìntzias sardas) Roberto Deriu contra a su podèriu mannu de Casteddu e Tàtari. A favore de sa proposta sa netzessidade de individuare unu tretu econòmicu, polìticu e produtivu pro cuntratare mègius cun sa Regione. Ma finas, nât chi, resones istòricas chi nche diant dèvere barigare is làcanas atuales. Sa provìntzia tirrènica agradat fintzas a su presidente de sa commissione Frantziscu Agus (Sel). Novidades finamentas in su cabu meridionale: sa provìntzia de su sud non diat dèvere currispòndere a s'àrea metropolitana de Casteddu prevìdida dae sa segunda botza. Imoe s'àera s'at a limitare a unas cantas comunas: Ceraxius, Cuartu Sant'Aleni, Assèmini, Su Masu, Cabuderra e Sestu. -Unas cantas dies a oe sa Rùssia at comintzadu a intervènnere in Sìria. L'at fatu dae su chelu e cun una punna dòpia: firmare s'avantzada de su califadu e sustènnere su guvernu de Bashar al-Assad. Una mòida chi a is americanos, chi cunsiderant a Assad unu ditatore, non ddis est agradada. «Is russos ant atacadu fortzas antiguvernativas addestradas dae sa Cia», at decraradu su senadore republicanu John McCain. E fintzas su segretàriu de Istadu John Kerry bi dd'at dèvidu manifestare s'oriolu suo e su de Obama a su ministru putinianu Sergei Lavrov. Una cunfirma de s'impignu a isteddos e istrìscias, chi no est cosa noa, pro nche ghetare a terra su guvernu baathista sena recùrrere a s'interventu diretu. -Is Istados unidos aiant difatis disinnadu de finantziare e armare s'artzipèlagu eterogèneu de s'opositzione a su regime de Damasco. Ma si sunt abigiados de s'Isis cun sa morte bàrbara de su giornalista John Fooley. E fintzas gràtzias a sa resistèntzia curda chi, finas a como, est s'ùnica chi renesset a parare petorras a is islamistas (su Pkk, pro nàrrere, nch'est galu in sa lista niedda de Washington). -Un annu e prus de bombardamentos americanos no ant mudadu sa situatzione. Sa timòria est chi a una mera e sìnchera derruta de s'Isis potzat currispòndere un'afortiamentu de Assad. -Ma ddoe at àteras timòrias in campu: sa de su guvernu turcu ghiadu dae Erdogan, chi est in campu contra a is curdos de s'Ypg (su Pkk sirianu); sa de Israele, chi non diat chèrrere chi s'Iran divèngiat un'interlocutore de giudu in custa crisi. Sena cunsiderare su sustegnu a s'Isis dae parte de s'Aràbia saudita (chi ditatura paret chi non siat), bidimus chi fartant duncas is alleados istòricos issoro. -Inoghe si nche tzacat sa Rùssia, disigiosa de mantènnere s'influèntzia sua in cussu tretu (in cue ddoe est sa base navale de Tartus), de torrare a èssere sa superpotèntzia chi est semper istada (finamentas a pustis de sa crisi Ucràina) e de nch'imbiare unu messàgiu craru a is islamistas de “domo sua” in su Càucasu. Paret, duncas, chi Obama non potzat seberare meda. E, in s'ìnteri chi is bombas suas sunt destruende ospidales in Afghanistan, chi non potzat nemmancu faeddare de “efetos collaterales” de is aèreos russos. Amus a bìdere is isvilupos. Pro como su presidente de sa commissione “èsteros” de su parlamentu russu, Aleksej Pushkov, at naradu chi is atziones aèreas ant a durare tres o bator meses. -In su disacatu de sàbadu coladu in Ànkara, b'at mortu 97 pessones, cunforma a su chi ant decraradu sas autoridades turcas. Pro su partidu filo-curdu Hdp, chi a sa segura fiat su bersàlliu reale de ambos atacos, sos mortos sunt imbetzes 128. Semper e cando no est unu bilantzu definitivu sende chi in sos ospidales nch'at prus de 600 fertos, unos cantos graes e in perìgulu de vida. Su trùbulu chi est acanargende s'Anatòlia non dat tzinnos de pasu e dae eris s'aeroportu de Esenboga est suta su controllu de politzia e esèrtzitu cun sa timòria de àteros atentados in giassos nevràlgicos. Turistas e giornalistas istràngios sunt sutapostos a unu controllu personale istrintu sena peruna resone aparente o decrarada. Manifestatziones anti guvernativas pagu prus o mancu in totue. E in sos sitos sotziales mescamente in twitter, suta s'eticheta #ErdoğanMurderer (#ErdoğanMortore), b'at àpidu eris grandu intzìdia.S'imprenta e sos mèdios locales ant dadu boghe e ampra manu a Ahmet Davutoğlu. Su Primu ministru turcu nch'at e ghetadu, a s'isfaddida e sena perunu critèriu de partzidura in contu de responsabilidade, sas neghes de sos atentados a s'Istadu islàmicu (Is), a su partidu de sos traballadores de su Kurdistan (Pkk), a su Fronte rivolutzionàriu de liberatzione de su pòpulu (Dhkp-c) e a su Partidu comunista marxista-leninista(Mlkp). Pro leare in cunsideru sas informatziones e mescamente pro istabilire si sunt verdaderas tocat però a s'ammentare chi sa Turchia nch'est galu oe in cùcuru a sa classìfica europea in contu de violatziones de sos deretos umanos. Fintzas si est una Repùblica (ma sena perunu agetivu cumplementare), finas si est membru fundadore de s'Ocse e fintzas si est una intre sos candidados a intrare a s'Unione europea. S'artìculu prus violadu de sa Cunventzione europea pro sos deretos umanos, est su nùmeru 6 chi pertocat su deretu a unu protzessu giustu e ecuànime, sighidu dae su nùmeru 5 chi pertocat libertade e seguràntzia. Si tratat prus chi no àteru de casos nàschidos in sos annos '90 contra a sos militantes de su Pkk, chi dae su 1984 sunt gherrende pro creare un'istadu indipendente curdu. In su 2010 ebbia, sas violatziones sunt istadas 80.Pro nche cumpletare su cuadru diat bastare a pensare a su diretore de su cuotidianu Zaman, Bülent Kenes, chi nch'est in presone dae sa die in antis de sos atentados, chenàbura colada, a cajone de unu messàgiu suo publicadu in twitter e chi, a bisu de Erdoğan, fiat ofensivu e lesivu de sa figura sua de Presidente. -Cando sos polìticos nch'acabbant su ite nàrrere, intrant in giogu sos economistas e cando fintzas a custos lis fartant sos argumentos, intrat sa sièntzia istatìstica. Duncas si unu cheret gherrare cun sos nùmeros, bastat un'ograda - mancu funduda meda - a sos datos de su Svimez e nch'est in batàllia. Semper e cando - b'at de nàrrere - dae su 2005 a su 2008 sos pòberos assolutos non nche crompiant a sos 2milliones, giai tzifra de derrota natzionale e in su 2013-2014 nche sunt colados a 4milliones o barda. -«A un'ala, in su meridione de s'Itàlia, dae semper su chirru prus mìseru - narant sos raportos - a pustis de sete annos b'at àpidu una crèschida de su 0,1% de su Pib. A s'àtera però - acrarit semper su Svimez - su Sud est semper prus pòberu: su 62% (de sos tzitadinos nda) balàngiat màssimu su 40% de su rèdditu mesanu. A cajone de sa crisi - agiunghent sos raportos de su 2015 - sa povertade estrema, in Itàlia est prus chi no a su dòpiu. Pagu prus o mancu in totue, siat in su tzentru-sud, siat in su tzentru-nord». Pro su Svimez sa resone de sa crèschida de su Pib - chi, ammentemus·lu, in su meridione est in pessu de su 0,1% - nch'est totu in s'aumentu de sos consumos. «Sos consumos finales ant a crèschere, istimamus finas a su 1,3% in su tzentru-nord e a su 0,8% in su tzentru-sud. In aumentu finas sos investimentos fissos brutos, unu +2% de totale natzionale, otènnidu dae sa mèdia intre su 2,5% de su tzentru-nord e su 0.5% de su tzentru-sud. Si totu custu at a èssere cunfirmadu - sutalìniat - si diat arressare s'àndala negativa de sos investimentos fissos brutos cumintzada in su 2007. Pro su chi pertocat su traballu e s'ocupatzione, si previdit una crèschida natzionale de unu +0,8%, semper nùmeru mesanu intre su +0,9% de su tzentru-nord e su +0,6% de su tzentru-sud».  -Nùmeros istrìgiles, belle incuantificàbiles. Ma su Svimez est animosu e nât chi finas in su 2016, su meridione at a sighire a crèschere. Siat in contu de Pib, siat in contu de consumos. Sos datos nos assègurant difatis chi - in su 2016 - su Pib natzionale cumplessivu at a crèschere de su 1,3%. Mèdia otènnida intre su 1,5% nordista e su 0,7 sudista. Chie leghende nch'at barigadu - sende galu biu e in salude - sa batàllia de sos nùmeros, s'at a èssere sapidu de cantu a pagu servat a los connòschere e a los isgranare che rosàriu. A dae chi semper prus pessones sunt suta su livellu de subravivèntzia. E a dae chi sa salude e sas curas sunt menguende in pare cun sa cussèntzia chi nos potzamus sarvare e chi lis potzamus lassare in erèntzia unu venidore sulenu a fìgios nostros. -Sa Sardigna contra a s'ocupatzione militare at manifestadu oe in Casteddu s'arrennegu suo pro s'ùrtimu corfu retzidu: sa manovra "Trident Juncture", cunsiderada dae is ambientes de sa Nato comente sa prus manna dae is tempos de sa Gherra frita e chi at a durare finas a su 6 de onniasantu interessende finamentas is territòrios de is istados ispanniolu e portughesu. -Is fortzas armadas de chelu (cun 200 aèreos de gherra), de terra (36mìgia òmines) e de mare (60 naes) de 28 paisos sunt isperimentende armas e istrategias pro intervènnere in cada chirru de su globu nointamen sa Nato siat nàschida comente un'alleàntzia defensiva pro parare petorras a su chi tando fiat su "perìgulu sovièticu". -«Sa Nato si cunformat a is minetzas noas», aiant naradu is ufitziales durante sa tzerimònia inaugurale in s'aeroportu de Tràpani-Birgi (sede de su de 37 istormos de s'aeronàutica militare italiana) in Sitzìlia. «Cada die - aiat annantu su vitze segretàriu Alexander Vershbow - ddoe at unu disafiu nou e devimus èssere prontos a ddu cuntrastare. Cun "Trident Juncture" amus a mustrare chi sa Nato est a tretu de si defensare dae cale si siat minetza». -Un'ograda a s'iscenàriu internatzionale nos podet agiuare in contu de minetzas, chi a sa segura non sunt petzi is jiadistas de s'istadu islàmicu ma fintzas sa Rùssia, chi, a banda de is punnas suas in s'oriente mesanu, a is islamistas lis est dende ite peleare. -Sa manifestatzione de oe, organizada dae sa Mesa de sa paghe a pustis de sa martza Làconi-Gèsturi, est agabbada cun s'apellu a su presidente de sa Giunta, Frantziscu Pìgliaru, a tales chi abèrgiat una tratativa cun su guvernu italianu pro nche liberare s'ìsula dae is tzerachias militares. -Martis su 3 de onniasantu ddoe at a àere un'àtera manifestatzione in Teulada (su logu in ue si sunt acumprende is operatziones de sa "Trident") ammaniada dae sa rete "No bases ne inoghe ne in aterue" e dae su "Comitadu de is istudiantes contra a is bases". -Manifestatzione cundida dae unos binti de avisos emìtidos dae sa Cuestura pro àteros e tantos ativistas antimilitaristas a pustis de un'ispetzione in Porto Pino. «Custas minetzas - si leghet in unu comunicadu de "Sa domu", s'istudentadu casteddaju ocupadu - no ant a cumpromìtere sa partetzipatzione nostra a is addòbios pranificados e no ant a limitare sa libertade nostra de passigiare o de mustrare dissensu in is logos in ue s'ammàniat sa gherra». -Non mancant is protestas in Itàlia (in Sitzìlia ma fintzas in Nàpoli, in ue est ativu unu cumandu de is esertzitatziones), in Ispànnia e in Portugallu. In su paisu lusitanu su Partidu comunista aiat in su programa suo s'essida dae sa Nato (puntu minadu dae sa prospetiva, galu bia, de unu guvernu cun in sotzialistas). -Non nch'at coladu tempus meda dae cando una bomba tzocheit durante unu comìtziu de s'Hdp filocurdu in Diyarbakir, sa capitale de su Kurdistan turcu, ochiende bator pessones. Mancaiant tres dies a is eletziones de su 7 de làmpadas. Imoe in Turchia, su primu de onniasantu, s'at a torrare a votare a pustis chi su partidu de Erdoğan (s'Akp) at pèrdidu sa majoria sena renèssere a formare unu guvernu de coalitzione. E finamentas pro custa campagna eletorale calicunu at disinnadu chi sa mùsica non devet mudare. Eris, difatis, ddoe at àpidu duas esplosiones mannas in intro de sa martza pro sa paghe organizada in Ànkara dae sa manca polìtica, sindacale e sotziale turca e filocurda. -Is autoridades turcas, deretas, ant faeddadu de atacu terrorìsticu pighende in cunsideru s'ipòtesi de is atentados suitzidas. «Atacu odiosu contra a s'unidade e a sa paghe de su paisu», at naradu Erdoğan. Ma pro Selahattin Demirtas, sa ghia s'Hdp «semus cara a un'istadu assassinu».  -Su slogan de sa martza de eris fiat “Traballu, paghe e democratzia” e is manifestantes fiant pedende a su guvernu chi agabbaret is bombardamentos de is postatziones de su Pkk. Castiende su vìdeu si podet bìdere chi sa dinàmica est sa matessi de cando, su 20 de argiolas, un'eplosione interesseit una tropa de giòvanos turcos e curdos chi dae Suruc fiant movende conca a Kobane, sa tzitade kurda siriana destruida dae sa barbàrie de s'Istadu islàmicu. -A 88 annos e cun una vida prena comente a sa chi at bìvidu Luciano Gallino, unu si nche diat pòdere finas mòrrere cun sa seguresa de àere lassadu un'erèntzia de printzìpios morales e polìticos sena làcanas. B'at ite s'arrichire finas petzi leghende sos pensamentos chi at lassadu iscritos in àeras, sena trata peruna, sena càlamu e sena pabiru. «Nemos si nch'at a derrùere mai, si bi reventit dae perisse e in perisse a mantènnere bia s'idea chi totu su chi EST podet ÈSSERE diferente». E sa sua prus chi no un'idea fiat un'ossessione chi l'at acumpangiadu fitiana pro totu sa vida: a chircare s'ecuidade intre òmines.   -At bìvidu e singiadu at un'època transeunte e mudadora. Connotu at sos tempos de su traballu operaju e de sa luta de classe. E nch'est cròmpidu finas a sos tempos ambìguos, fartosos e tramperis de oe. Tempos in ue, cando unu si nche pòmpiat in s'ispricu, nche lughet s'imàgine sua addelevada, abbaidende a un'àtera ala e pensende a sos astros. Sìmbulu de su distacu, de sa distàntzia frita chi semus fraighende·nos intre òmines. Moveit sos primos passos cun Olivetti e cun su progetu de una impresa responsàbile formende·si, annestrende·si e afortende·si in intro a sa pelea chi bi fiat intre Olivetti, azienda progressista e neo-comunitària e sa Fiat, impresa imbetzes autoritària e impositiva. Leadu dae sa chirca de unu raportu parìvile, ecuànime e dèghidu intre operajos e intre operajos e meres.Assentu crìticu mantesu finas contra a sos bator guvernos de sa derrota comente los aiat tzerriados issu. Sos chi ant paradu fronte  - ma petzi a faeddos -  a sos annos de sa crisi: Berlusconi, Monti, Letta e como Renzi. Sos chi ant favoridu - a bisu suo e mancu meda suta metàfora - su corfu de Istadu de sas bancas.«Su cuntzetu de òmine chi nch'est essidu a campu dae su neo-liberismu  - at iscritu -  tenet sa mesura morale e intelletuale de unu rellògiu a cucù». Tocat a frundire sa chirca de «s'efitzèntzia o de sa produtividade a mala bògia, pro nche cròmpere a s'ecuidade intre òmines». Tocat a nch'ammaniare unu fràigu nou pro sos giòvanos, «pro nche derrùere su tzentrismu neo-liberale chi tendet a aunire sa manca cun sa dereta: su fràigu de su dissensu». Tocat a torrare a leare in cunsideru sa bisione keynesiana, emmo, « ma dae su pòpulu e pro su pòpulu, non dae e pro sa finàntzia».Adiosu Maistru e chi su sentidu tuo nche bàrighet sas làcanas de su malu sentidu. -Is datos difùndidos dae s'Istat in contu de "arriscu de povertade e de esclusione sotziale" mustrant chi in Sardigna, dae su 2013 a su 2014, su datu pertzentuale est crèschidu dae su 32,2 a su 37,7%. Su 5,5%, est a nàrrere s'incrementu prus artu intre totus is regiones de s'istadu italianu. In fatu nostru s'Abrutzu cun su 3,1%. -Àteros logos chi sighint a mantènnere una pertzentuale prus arta in su 2014 ant mustradu imbetzes una mèngua cunforma a s'annu pretzedente: in Sitzìlia sunt colados dae su 55 a su 54,4%; in Calàbria dae su 45,6 a su 43,5%; in Basilicada dae su 48,5 a su 39,6%; in Pùllia dae su 43,6 a su 40,3%; in Campània dae su 49,8 a su 49%; in Molise dae su 44,7 a su 40,7%. -Sa mèdia italiana fiat de su 28,5% in su 2013 e de su 28,3 in su 2014. -In Sardigna creschent finamentas is livellos de "deprivatzione grae" (dae su 13,6 a su 14,7%) e de s'"intensidade bassa de traballu" (dae su 15,2 a su 19,4%). -Arbeschende a oe , in Saint Denis, unu de sos apendìtzios pru iscurigosos de Parigi, b'at àpidu un'interventu massitzu de sa gendarmeria frantzesa. Paret chi nche siant cròmpidos a cue sighende sos indìtzios de unu telefoneddu. Aparèchiu chi, nât chi, unu de sos mortores - chenàbura colada, sa die de s'assàchiu - nch'aiat imboladu a intro de un'istèrgiu pro s'arga, a probe de su Bataclan, su teatru malefadadu. -Est istadu cumpudende s'elencu de sos messàgios e unas cantas cramadas fatas in antis de su disacatu, chi sos investigadores nch'ant individuadu s'istichidòrgiu de sos terroristas. A su chi si leghet in s'imprenta frantzesa nât chi fiant ordimingende un'àteru assàchiu contra a sa Defense, su bighinadu pariginu in ue sunt collidos a pare sos ufìtzios de s'amministratzione pùblica. In intro a duos apartamentos sa politzia fiat chirchende a Abdelhamid Abaaoud, 28 annos, nàschidu in Molenbeek-Saint-Jean, tzitade belga, cunsideradu su cabu de su commando chi at postu in òpera sos atentados mortales de sa chida colada. Paret - ma sa noa tocat a la pigare cun agigu de assentu - chi Abaaoud siat mortu pro manu de sos gendarmes, a su chi iscriet su giornale belga Dernière Heure in su situ web suo, basende sa noa subra de "informatziones esclusivas" chi nàt chi tenet in manos sa redatzione. S'assìtiu de sos gendarmes a sos duos apartamentos est cumintzadu - paret - in intro de note e est acabbadu a sas 11 e mesa.  -A su chi narat sa Procura, a ora de  sas 4 e binti - àtera noa de importu - paret chi una pitzinna - semper de su grupu terrorista chi fiat bandidende - apat innescadu sa chintòrgia esplosiva chi giughiat in chintu e si siat pesada in fumu pròpiu cara a sos gendarmes ischierados. A unos otighentos metros dae s'Istàdiu de Frantza. Pròpiu in su giassu in ue, chenàbura, si fiat allumada sa prima bomba. Paret chi nessi un'àteru terrorista, ma Dernière Heure no at mentovadu su nùmene, siat mortu pro manu de sa politzia. - -Deretos Philippe Wojazer / Reuters. Url imàgine -Su segundu Imperu frantzesu teniat un'innu natzionale chi sia diat pòdere cantare finamentas oe. "Partant pour la Syrie" (movende conca a sa Sìria) pargeit prus dèghida de sa Marsilliesa. Sa grandu rivolutzione anti-assolutista fiat, pro Napoleone su de tres, un'acadessimentu de si nch'ismentigare. -Oe nemos renùntziat a su chi fiat un'innu rivolutzionàriu contra a sa tirannia. E oe, in Versailles, dd'ant cantadu deputados e senadores frantzesos cunvocados in setziada comuna dae su presidente François Hollande. Ma paret chi de cussos versos abarret petzi sa cramada a is armas pro fàghere cùrrere agigu de sàmbene (impuru?). -Ite at naradu su cabu sotzialista de s'Eliseu? Chi «semus in gherra». E chi custa gherra meresset «unu regime costitutzionale chi permitat de gestire s'istadu de crisi». In pagos faeddos Hollande proponet de mudare duos artìculos de sa Carta. Mancari chi no apat pretzisadu comente diat dèpere èssere annoadu s'artìculu 16, Hollande diat bòlere mudare su de 36 movende dae is propostas de sa commissione Balladur chi, in su 2007 (cando bi fiat Sarkozy), cheriat a nche pònnere s'istadu de urgèntzia in sa Costitutzione a costàgiu de s'istadu de assìtiu. -Ma totu custu, a Hollande, non ddi bastat. S'istadu de urgèntzia, istituidu in su 1955, «podet èssere chi non siat bastante cunforma a s'isvilupu de is tecnologias e a sa calidade de is minetzas». Su màssimu de 12 dies, duncas, est pagu cosa. Su presidente sotzialista ddu diat bòlere perlongare finas a tres meses. -Poderios mannos a is prefetos, duncas, chi podent decrarare de «proibire sa tzirculatzione de is pessones e de is veìculos in is logos e in is oras apostivigadas»; chi podent impedire s'abitòriu o sa residèntzia de «chie si siat chirchet de impeigare, cun cale si siat manera, s'atzione de is poderios pùblicos»; chi podent «ordinare cumpidos domitziliares a de die e a de note»; chi podent «ordinare sa serrada provisòria de is logos de addòviu de cale si siat natura». Tempos feos finamentas pro s'imprenta. -Su presidente sotzialista, chi in antis de conchistare sa ghia de sa natzione sua aiat promìtidu traballu, no at a renuntziare a su keynesismu de su programa suo. Ma at a èssere unu keynesismu de gherra. «Est pretzisu chi - at naradu - su patu de seguresa nche bàrighet su patu de istabilidade». Si faeddat de mìgias de postos de traballu (baddu si b'at a renèssere) in sa politzia, in sa dogana, in s'amministratzione penitentziària. -E a dae chi si faeddat de «unidade natzionale» non podiant mancare is paràulas capatzes de carignare su coro nieddu de sa dereta transalpina in contu de fronteras e de decadèntzia de sa natzionalidade frantzesa. -Allons enfants, conca a sa Sìria e chi nemos peset abolotu in intro de sa natzione! -Su Casteddu giogat petzi in su primu tempus, posca, cunditzionadu fintzas dae s'istròpiu de Dessena, si nche dormit e non si nch'ischidat prus. Sos tifosos ruju-biaitos giai bi fiant avesos a sos resurtados maduros, ma petzi cando fiant de parte. Custa borta sos òmines de Rastelli si nche sunt torrados dae Brèscia cun bator bellas innadigadas. -Su primu tempus no est mancu de nche fulliare, ca su Casteddu si movet bene e andat a curtzu a su gol in paritzas ocasiones. Su Brescia però no abarrat in dae segus e a su de noe minutos Andrea Caràcciolo si nche presentat a sa sola in dae in antis a Storari. Su portieri cun unu miràculu nche dèviat su tiru in foras. A su de 18 minutos sos sardos devent renuntziare a Dessena. Su tzentrucampista retzit unu fallu dae Coly e si falat a terra a boghes. Cambedda truncada. S'ambulàntzia nche lu leat a s'ospidale. In s'ìnteri s'àrbitru nch'at bogadu a Rastelli dae sa panchina ca fiat protestende, duncas, su Casteddu abarrat sena capitanu e sena allenadore. Su giogu torrat a cumintzare cun Tello in càmbiu de Dessena e cun sos sardos chi chircant de manovrare sa botza. In s'acabbu de sa prima fase, Pisacane at sa possibilidade de nche giùghere sos suos a su bantàgiu, ma Minelli parat. -Su segundu tempus est totu un'àtera partida, sos giogadores ruju-biaitos sunt assentes, mescamente sa defensa. Difatis, a su segundu minutu su Brescia nche colat. Andrea Caràcciolo cun unu tiru a filu de terra a su segundu palu nche marcat s'1-0. Su Casteddu non reagit e sas rundineddas torrant a marcare unu gol. Dae unu tiru de penalidade sa botza nche la collit Caràcciolo cun sa conca, bi l'arrumbat a Kupisz chi, dae pagu tretu, nche l'istichit a intro sena perunu problema. Oramai sos biancu-biaitos lombardos non si firmant prus e isfrutant sos contratacos. In unu de custos, Embalo si nch'agatat in su cugione de manca de s'àrea de penalidade. Faghet mòvere unu bete de tiru a filu de terra a su primu palu e faghet su de tres. Su portieri inoghe no at amparadu bene su palu suo, tenet totu sa neghe. In sos minutos de recùperu b'at fintzas tempus pro su de bator. Kupisz no agatat tupas in sa defensa sarda e sena isfortzu sinnat su poker. -Su Casteddu tocat chi si nche l'ismèntighet chitzo custa derrota, ca giòvia b'est sa Copa Itàlia contra a su Sassuolo. Brescia: Minelli, Camilleri (86' Lancini), Ant. Caràcciolo, Castellini, Coly, Kupisz, Martinelli (65' H'Maidat), Manzitelli, Embalo, Geijo, And. Caràcciolo (72' Morosini). Allenadore: Roberto Boscàglia Casteddu: Storari, Murru, Krajnc, Ceppitelli, Pisacane, Fossati, Di Gennaro, Dessena (22' Tello), Joao Pedro (63' Farias), Giannetti (56' Sau), Melchiorri. Allenadore: Màssimo Rastelli Gol: 47' And. Caràcciolo, 57' Kupisz, 78' Embalo, 93' Kupisz -A su chi narant sas autoridades belgas, in sa capitale b'at possibilidades mannas chi acontessat sa matessi cosa chi est capitada in Parigi. Su livellu de bàrdia nche l'ant giutu a su màssimu (4 puntos), faghende cumprèndere chi sos tzitadinos si devent isetare cale si siat cosa. -S'avisu de su Ministeru de s'internu faeddat de “un'imminente minetza grae, in totu sa regione de Brussel, chi rechedet normas de seguràntzia dislindadas e cussìgios a sa populatzione”. Sa nota sighit narende chi “tocat de evitare sos logos in ue b'at gente meda: cuntzertos, istatziones ferroviàrias, aeroportos e tzentros cummertziales”.  -Sas bator lìnias de sa metropolitana sunt tancadas nessi fintzas a lunis e sas partidas de fùbalu de sas categorias printzipales ant a èssere totu rinviadas, a sa matessi manera sos eventos isportivos de sas àteras disciplinas. S'interventu de su guvernu belga arribat a cajone de sos arrestos de eris de noe pessones implicadas in sos degòllios de Parigi. In prus, sos investigadores ant iscobertu un'arsenale de armas e de produtos chìmicos e esplosivos in su bighinadu de Molenbeek. -Su livellu de bàrdia abarrat semper artu in Bèlgiu. In intro de note sa politzia at arrestadu 16 pessones suspetadas de apartènnere a s'Isis, ma a Salah Abdeslam no l'ant galu atzapadu. A issu lu cunsìderant su perìgulu nùmeru unu. Su frade si fiat fatu esplòdere in unu ristorante de Parigi sa die de sos atentados. S'àteru frade imbetzes, in un'intervista televisiva, l'at cussigiadu de s'arrèndere. Ma issu nudda, paret chi si nche siat isparèssidu in sas aeras. -S'allerta duncas at a abarrare finas a bortaedie, cando sas autoridades ant a valutare de sighire o nono cun sas precautziones de sas dies coladas. Fintzas oe sas iscolas, sas universidades e sa metropolitana de Bruxelles sunt tancadas. Una situatzione chi, in sa capitale de s'Unione europea, non si fiat bida mai. Su primu ministru belga Charles Michel at naradu chi - “Su chi semus timende est chi fatzant atentados comente sos de Parigi, cun assàchios in giassos diferentes”. -Oramai su carru armadu ruju-biaitu no lu firmant prus. Sos òmines de Rastelli in domo ant semper bìnchidu, oto partidas e 24 puntos. Su rodàgiu nch'est acabbadu e sa vetura at cumintzadu a cùrrere conca a sa promotzione in Sèrie A. S'Ascoli, formadu dae òmines de importu che a Canini, Bellomo e Cacia, no b'est resèssidu a frenare sa cursa de sos sardos, arrendende·si a pustis de mesora de giogu. -Pariat bastante echilibrada sa partida in su cumintzu, sos marchigianos b'ant proadu una paja de bortas a nche colare in vantàgiu, ma sos atacantes non sunt istados bonos a nche ghetare sa botza a intro de su sacu. Su Casteddu tando si nch'at leadu semper prus tretu e agiomai nche marcat su vantàgiu cun Melchiorri. Unu bete de destru nch'iscudet a sa traessa e torrat in segus, momentu de glòria rinviadu. Unu minutu a pustis, semper s'atacante de Trèia li faghet de isponda a su cumpàngiu de repartu Giannetti chi tirat in porta de prima intentzione. Su portieri aversàriu paret prontu, ma sa botza li rimbaltzat in dae in antis e si nche l'iscàdriat dae manos. 1-0 pro su Casteddu. S'Ascoli est in dificultade e si bidet. Tres minutos a pustis Joao Pedro, currende che macu, nch'intrat a intro de s'àrea, ma agatat sas manos de Svedkauskas chi nche l'imbolant a terra. S'àrbitru non tenet dudas, tiru de penalidade. Est su giogadore brasilianu etotu a lu trasformare e a raddopiare su vantàgiu. -Su segundu tempus imbetzes paret totu un'àtera cosa. S'Ascoli at prus gana de giogare e cheret adderetzare sa partida. Bellomo, in duas bortas bi proat a dare un'ispera a sos suos cun duos bellos tiros, ma Storari est atentu e respinghet sa botza in ambas sas ocasiones. Sos bisos de remonta isparint cando Joao Pedro nche marcat su de tres. In velotzidade si nch'ispinghet sa botza a dae in antis, colende·nche sos defensores, e cando si nche presentat cara a su portieri, nche la còllocat cun pretzisione in su segundu palu. 3-0 e totus a domo. -Sos sardos in classìfica abarrant comente fiant, a bator puntos dae sa segunda (su Crotone). Sàbadu chi benit tocat de bìnchere in Brèscia pro cunfirmare su momentu positivu. -Casteddu: Storari, Pisacane, Ceppitelli, Krajnc, Murru, Dessena, Di Gennaro (68' Tello), Fossati (82' Salamon), Joao Pedro, Giannetti (64' Farias), Melchiorri. -Allenadore: Màssimo Rastelli -Ascoli: Svedkauskas, Mengoni, Canini (5' Del Fabro), Antonini, Almici, Pirrone, Carpani, Jankto (68' Pecorini), Giorgi (75' Petagna), Bellomo, Cacia -Allenadore: Devis Màngia -Gol: 28' Giannetti, 31' Joao Pedro (P), 86' Joao Pedro -A nch'ammaniare un'Istatutu no est faina de cada die, pro cale si siat ente locale. Ca tenet, pagu prus o mancu, matessi balia costitutzionale e medas sunt sos artìculos e sos temas chi intrant in sa dibata e chi mescamente isetant su votu. Pro s'artìculu 12 b'at àpidu unanimidade e - paret - perunu anneu o impedimentu. Est s'artìculu chi nche colat su Sardu a limba ufitziale de sa Comuna de Casteddu. -Unu grandu passu a dae chi sa chistione limba - oe in die e in totu sa Sardigna - est semper prus sighida finas si semper imboligosa e a bias trampera. A otènnere resurtados istòricos comente a custu est semper cajone de giùbilu e de festa pro totu sos sardos. S'artìculu reconnoschet su bilinguismu cun sa punna de su plurilinguismu. A s'istèrrida de su testu ant traballadu su presidente Depau cun sos consigieris Carta e Murgia. In cabu a sa cummissione bi fiat Renato Serra. Su votu est istadu unànime .  -Custu  - pagu prus o mancu - su testu de s'artìculu:Tutela e avaloramentu de su sardu.1) Sa Comuna amparat e valorizat su sardu, nde promovet sa difusione e s'impreu comente limba fitiana e, in particulare, in sas comunicatziones istitutzionales e cun sos tzitadinos, rispetende sas normas istabilidas dae sa Ras e dae s'Istadu.2) Sa Comuna introduit s'impreu de sos topònimos e de sos odònimos in limba sarda, in pare cun sos in limba italiana, prevìdidos galu comente ufitziales.3)Sa Comuna de Casteddu nche mirat in su plurilinguismu unu fatore de importu pro su chi pertocat su progressu sotziale e de richesa culturale, garantende rispetu e tutela de cada limba faeddada in tzitade promovende·nde sa connoschèntzia e s'impreu. -Custa borta paret chi bi semus, duos gol fatos e mancu unu subidu. Tzertu, sos atacantes no ant marcadu, ma b'at pensadu àtere. Su tzentrucampu est istàbile e agiuat meda sa defensa chi si podet permìtere fintzas de si fàghere a bìdere in sos tretos de Vigorito. -Cumintzat allegra sa partida, a un'ala e a s'àtera sas iscuadras si dant ite fàghere, ma forsis su Casteddu at carchi cosa in prus. Sos tiros in porta de Pisacane, Farias e Brissa sunt indiritzados male e sos portieris lis torrant gràtzias. A su de 26 minutos però su puntègiu si nch'isblocat. Murru dae su ladus de manca faghet unu passàgiu traessu in mesu a s'àrea e Ceppitelli, brinchende·nche prus in artu de totus, cun sa conca intzertat su primu gol.  -Su Vicenza non reagit e Di Gennaro proat a aumentare su vantàgiu cun unu bete de tiru dae a tesu, chi però nch'essit a foras de unu parmu. Sas emotziones finas a como sunt bastantes pro decrarare s'acabbu de su primu tempus. In su segundu, sos biancu-rujos de Marino, peleant pro nche la paregiare, ma oe sos òmines de Rastelli non cuntzedent nudda. Su tiru de Urso nch'iscudet a sos cartellones publitzitàrios, gasi comente su de Joao Pedro a pagos metros dae sa porta aversària. Urso est torra su protagonista de unu bellu tiru dae trinta metros, ma Storari cun agigu de dificultade bi resesset a nche lu respìnghere.  -Sa segunda rete de sos casteddajos arribat in sos ùrtimos minutos. Unu bellu tiru lìberu de Di Gennaro nche serrat sa partida. Unu mìssile dae 25 metros cun s'internu mànchinu de su pee si nch'incàssiat suta de sa rugradura de sos palos. Carchi neghe la tenet Vigorito chi s'est mòvidu agigu in ritardu. Pro sos sardos est festa ca nche torrant a su primu postu de sa classìfica in pare cun su Cesena. Sàbadu arribat su Mòdena, ma non diat dèvere èssere unu problema. -Formatziones -Casteddu: Storari, Murru, Krajnc, Ceppitelli, Pisacane, Fossati, Di Gennaro, Dessena, Melchiorri (77' Cerri), Farias (65' Joao Pedro), Giannetti (70' Tello). -Allenadore: Màssimo Rastelli -Vicenza: Vigorito, D'Elia (85' Pettinari), Mantovani, Sampirisi, Laverone, Cinelli, Urso, Sbrissa (75' Vita), Giacomelli, Ràicevic, Galano (77' Gatto). -Allenadore: Pasquale Marino -Gol: 26' Pisacane, 89' Di Gennaro -A duos meses dae is votatziones autonòmicas, sa Cup (Candidadura de unidade populare) at cunfirmadu su nono suo a s'investidura de Artur Mas comente presidente de sa Generalitat. Est su chi at disinnadu sa base de su movimentu indipendentista de manca chi s'est imbènnida oe in Manresa. -Sa Cup nch'est cròmpida dae 3 a 10 sègios divenende una fortza determinante pro cale si siat sèberu de importu conca a sa prospetiva de sa repùblica catalana. Su 9 de onniasantu aiat votadu chi emmo a sa risolutzione chi aberiat su protzessu de indipendèntzia dae s'istadu ispanniolu.  -Ma a su matessi tempus at sighidu a cuntrastare sa candidadura de sa ghia de Cunvergèntzia democràtica. Pro sa Cup, Junts pel sì (est a nàrrere Cdc in pare cun is natzionalistas de manca de Erc) depet propònnere unu candidadu alternativu pro chi si nche potzat cròmpere a unu protzessu costituente e a unas cantas mesuras sotziales.  -Ma est possìbile chi Mas e sa coalitzione sua su passu a dae in segus non ddu fatzant. E custu bolet nàrrere eletziones noas. Is militantes de base de sa Cup s'ant a torrare a addobiare a pustis de is eletziones generales ispanniolas. -S'azienda at àpidu problemas e sa solutzione est arribada cun s'annullamentu de su cuntratu. A pustis, sos acumprimentos burocràticos si nch'ant furadu unu muntone de tempus. S'ùrtimu passàgiu, in finis, at permìtidu de fàghere un'àteru bandu, a manera de nche cròmpere fintzas a sa die de eris. Traballos acabbados. Su fatu de àere torra a disponimentu custu bìculu de caminu cuntentat a totus, ca sa chistione, cun su tempus, fiat divènnida petzi unu bisu malu. Non sunt pagos sos intzidentes e sos disàgios chi ant istorbadu sos automobilistas. Eja, sa de oe est una conchista, ma minore. Si bi pensamus, in Sardigna no amus galu unu caminu istatale dinnu de èssere mutidu gasi, su 131 deviat èssere s'artèria printzipale de s'ìsula, ma a dolu mannu nche semus a tesu meda dae su traguardu. -Su guvernu italianu at postu in sa mesa 30 milliones de èuros pro sa continuidade territoriale aèrea dae e pro sa Sardigna. Dinare postu a disponimentu dae su Consìgiu de sos Ministros e chi, in sos ùrtimos annos, nch'essiat semper dae sas càscias de sa Regione. Custa borta est s'istadu – e pro gente meda est giustu chi siat gasi – a garantire su deretu de sos sardos a biagiare cun sas matessi tarifas de sos àteros tzitadinos italianos. -Su presidente Frantziscu Pìgliaru at naradu chi - “Semus satisfatos de àere retzidu custas resursas. Afòrtigant s'oferta de trasportu e nos ant a permìtere de megiorare sa continuidade territoriale sarda. Amus a megiorare su modellu atuale e nch'amus a barigare sas crititzidades aumentende sas possibilidades de biagiare dae e conca a sa penìsula impreende sos tres aeroportos nostros. Unu passu a dae in antis pro nche prenare s'isvantàgiu de s'insularidade”. -No est de su matessi pàrrere Ugu Cappellacci chi, dae su profilu suo de Facebook, at naradu chi - “Est cosa bona chi b'arribet 30 milliones dae su guvernu, ma est a èssere macos a los cunsiderare pagu prus de un'acontu cunforma a su chi nos devent e a su chi nos nch'ant leadu in custu annu e mesu. Primu, ca cun una manu Renzi si nch'at leadu 300 milliones, e segundu, ca sa continuidade aèrea costat prus de su dòpiu e, a cajone de un'acordu in su 2006 intre Prodi, Soru e Pìgliaru, la pagat sa regione, cando in antis la pagaiat s'istadu.” -«Ofesas is vìtimas», «Parigi in manu a is violentos», «Parigi, s'iscussertu de sa birgòngia». Gasi tìtulant (pagu prus o mancu totus) is giornales italianos de oe in pitzu de is manifestatziones contra a su Cop21, su summit de 150 delegatziones natzionales imbènnidas pro chistionare de clima. Gas serra a un'ala, duncas, e gas lacrimògenos a s'àtera. -Ma, comente costumant a s'ispissu cun sa còntiga de sa gherrìllia urbana, is mèdios massivos non ant mentovadu is resones de is manifestantes cunforma a chie, dae Kyoto in susu, pagu o nudda at fatu pro s'ambiente. -Pro nàrrere: is Istados unidos non ratificheint su protocollu sighende a prodùere 5mìgia e 800 tonnelladas de diòssidu de carbòniu cada annu; su Cànada si retireit in antis de acumprire sa prima fase de impinnos; Rùssia e Giapone non pigheint parte a sa segunda fase. -Duncas non si podet ischire ite proponent is manifestantes contra a su Cop21, finamentas ca Hollande su chi aiat de nàrrere dd'at naradu: «elementos de istorbu chi nudda cumpartzint cun is defensores de s'ambiente». -A sa segura sa de eris fiat finamentas una cuntestatzione a s'istadu de urgèntzia («Politzia in totue, giustìtzia in neddue», «Politzia natzionale, politzia de su capitale», intre is islogan). -Sa martza no est mancu mòvida, is manifestantes carrigados, unos 300 is arrestos. Perunu istorbu a is cabos de istadu, duncas. E nemmancu a is sotziedades chi ant isponsorizadu: Edf, Bnp Paribas, Air France, Gdf Suez, cunsideradas che a is prus mannas incuinadoras dae is dimustrantes. -Unu disafiu mannu cun 150 cabos de istadu e de guvernu. Est custu su Cop21, sa de bintunu cunferèntzias de sas Natziones unidas subra de su clima. Sa punna est cussa de nche cròmpere a un'acordu istòricu chi pòngiat unu frenu a s'iscardamentu climàticu de su praneta, a manera de evitare su disacatu prus mannu de semper. -Parigi est armada, serrada, sigillada. Oe a sas 11:00 su presidente frantzesu Hollande in pare cun su segretàriu de sas Natziones Unidas Ban Ki-moon at a addobiare a Obama, Putin, Jinping, Modi e àteros. S'acordu chi devet definire sa comunidade internatzionale punnat a limitare s'iscardamentu globale a duos grados cunforma a sos livellos de su tempus pre-industriale. Sa comunidade sientìfica oramai non tenet dudas, barighende·nche custa làcana, sa Terra at a mudare semper de prus, su clima suo cun cunsighèntzias graes pro totus. -Sos paisos chi ant a leare parte a sa cunferèntzia ant giai presentadu sos progetos issoro pro ridùere s'incuinamentu, ma no sunt bastantes ca nche diant giùghere su praneta a un'iscardamentu de tres grados. S'addòbiu de oe est s'ùrtima possibilidade pro chircare de revisionare sos càrculos antepostos e pro abratzare su caminu de sa sustenibilidade furriende sa tendèntzia. -Sos traballos ant a durare finas a s'11 de nadale. -Una chirca de s'Universidade de Pittsburgh, publicada in su Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, at istabilidu chi, pesende·si·nche a tardu dae su letu, a coa de chida, creschent sos arriscos de isvilupare su diabete e sas maladias cardìacas. Difatis, fintzas sos cambiamentos prus moderados, comente su fatu de si nche pesare prus a tardu cunforma a su restu de sa chida, podent ingendrare problemas de salude. -S'ischiat giai chi sos chi faghent sos turnos in su traballu ant una cunditzione de salude peus, ca mudant die cun die su sistema tzircadianu issoro, su rellògiu naturale de su corpus. S'istùdiu at analizadu sos modellos de sonnu de 447 òmines e fèminas intre sos 30 e sos 54 annos chi ant traballadu nessi 25 oras a sa chida in foras dae domo.  -Sos chircadores ant controlladu sos ritmos issoro cun unu bratzaleddu eletrònicu, unu traste impreadu pro medire su sonnu e sos movimentos in sas 24 oras de cada die pro una chida intrea. B'at essidu a pìgiu chi, sos sugetos de s'esperimentu ant àpidu variatziones evidentes intre sas dies lìberas e sas dies de traballu.  -Sas pessones cun su diferentziale prus marcadu ant fatu registrare: livellos prus artos de grassu in su sàmbene, livellos artos de insulina a istòmagu bòidu, tzircunferèntzia de su chintu prus manna e un'ìnditze de massa corpòrea prus artu. -“Custu est su primu istùdiu chi nos ammustrat chi sa disritmia sotziale podet cajonare problemas a su metabolismu fintzas in sos traballadores sanos – at naradu s'autora de sa chirca Patricia Wong, agiunghende chi – custos problemas metabòlicos podent isvilupare obesidade, diabete e maladias cardiovascolares”. -S'Isis atacat in Lìbanu, ma est retzende unos cantos corfos in Sìria e in Iraq. S'ùrtimu est su de Sinjar. No est mancadu su sustennu aèreu de is americanos, ma sa tzitade nord-irachena, a pagu tretu dae Mosul, est istada liberada dae unu commando partigianu unidu in ue ddoe agatamus cumbatentes curdos de Hpg, Yja-Star, Ypj, e Ypg (formatziones ligadas a su Pkk de Apo Öcalan e a s'ispissu cuadas dae s'informatzione otzidentale chi faeddat petzi de Peshmerga) e de is brigatas yazidas Ybs. Ma non semus chistionende petzi de una tzitade liberada. -Cun custu resurtadu amus sa partzidura de su territòriu de s'Istadu islàmicu a dae chi Mosul (in Iraq, comente amus bidu) e Rakka (in Sìria) non sunt prus comunicantes a pare.  -Yazidas e Peshmerga los aìamus agatados in is matessi noas de s'austu de su 2014: tando is fortzas armadas de su guvernu regionale de su Kurdistan irachenu si nche fiant fuidas cara a s'avantzada de s'Isis lassende a sa sola sa minoria antiga, defensada petzi dae is curdos serentes a su Pkk. Is Yazidas ant aderidu a s'idea de Öcalan, sa de su cunfederalismu democràticu, solutzione proposta pro collire a pare is etnias diferentes de su logu movende dae s'egualidade e dae s'unione voluntària de is pòpulos. -A pustis de s'addòbiu intre s'assessore de sos Traballos pùblicos Pàulu Maninchedda, su cummissàriu de sa Provìntzia de Nùgoro Sarbana Bullitta, su sìndigu de Dèsulu Giuanne Luisi Littarru, s'assessore de s'Istrutzione pùblica de Dèsulu Màssimu Melis e su rapresentante de s'Arst Frantzisca Sulis, paret chi sa chistione de sos trasportos in sa bidda de Montanaru si nch'at a serrare in bonas. Su problema est nàschidu unu mese a como, cando sa provìntzia ait emìtidu un'ordinàntzia chi non cunsentiat a sos mezos cun pesu superiore a 8,8 tonnelladas, de nche colare in su caminu provintziale nùmeru 7. Su motivu est chi b'at franas in totu su percursu e sa provìntzia no at dinare pro lu pònnere in seguresa. S'Arst, duncas, s'est adeguada a sas dispositziones e nch'at cantzelladu sa bidda dae sas destinatziones suas. Sos pendulares si nche sunt àpidos dae una die a s'àtera sena su servìtziu primàrgiu issoro, chi lis garantiat de andare a iscola o a traballare. Est tando chi, sos istudiantes in pare cun sos mannos, ant detzisu de ocupare a manera simbòlica sa Comuna, manifestende su deretu a s'istùdiu. A su chi narat unu rapresentante de sos genitores, sa comuna at a abarrare ocupada finas a cando sos pitzocos no ant a pòdere biagiare cun sos mezos pùblicos. -In sa riunione de eris, sa Regione at agatadu sas resursas pro acontzare su caminu. 800mìgia èuros chi ant a èssere impreados giai dae sas dies imbenientes. Comuna, Regione e s'Arst ant a intervènnere cadaunu cun sas cumpetèntzias chi los pertocant. Su sìndigu at naradu chi b'ant a chèrrere nessi ses meses pro bìdere sos primos resurtados, duncas a su momentu at a tocare de nch'inghiriare su problema in àteras maneras. Sos postales ant a pòdere colare dae su Passu de Tascusì, su prus artu de sa Sardigna. Giai dae oe su cummissàriu de sa provìntzia e su dirigente de sa sede Arst de Nùgoro ant a bìdere su logu pro chircare de propònnere una solutzione ideale a una bidda comente a Dèsulu, chi non podet renuntziare a su servìtziu pùblicu de trasportu. -Tzocos in onore a Allah (su nùmene àrabu de su matessi deus de is cristianos), fusiladas, fertos, mortos, ostàgios. Parigi nch'est torrada a rùere a intro de is momentos de timoria e de dudas a deghe meses dae s'assàchiu de Charlie Hebdo. -Belle in contemporànea ddoe at àpidu tres isparatòrias: sa prima in unu ristorante in sa de deghe tzircuscritziones; sa segunda in su teatru Bataclan (in ue fiant sonende is "Eagles of death metal"); sa de tres in sa carrera de Charonne, in sa de ùndighi tzircuscritziones.  -Ddoe at àpidu finamentas duas esplosiones in tretos de s'Istàdiu de Frantza, in ue fiant gioghende is natzionales de fùbalu frantzesa e tedesca. A su presidente de sa repùblica Francois Hollande, chi fiat castiende·si·dda, paret chi nche dd'apant giutu a foras pro chistiones de seguresa.  -Paret chi su nùmeru de is mortos nche crompat a 26. Is ostàgios presos in su teatru sunt imbetzes 60. Mortu, nât chi, unu de is tres assachiadores. -Agiornamentos: colende is oras s'at ischidu chi is atendados (sete in totu) sunt istados revendicados dae Isis. Is mortos sunt 120 o barda -Eris a banda de mangianu. Una die che a totu sas àteras in Diyarbakir. Est a nàrrere una die de tensione, de pregontas, de dudas pro su venidore. Seguràntzia pagu, tensione meda. Sa norma, in finitias, pro unu paisu che a sa Turchia, in ue s'incràs est semper marcadu cun una "x", un'incògnita imbelada de mistèriu. A unu prontu, sos isparos. Mirados. Pretzisos. Indiritzados conca a unu giassu dislindadu. Momentos de terrore. Unu fui-fui a chentu pre banda. Boghes, iscràmios. Disisperu. In su chirru de su caminu, a pagu tretu dae sos mortores suos, bi fiat Tahir Elçi, s'abogadu defensore de sos curdos. Fiat chistionende cun unos cantos giornalistas. Una cunferèntzia imprenta a bolu comente costumaiat a s’ispissu, improvisada in su caminu. -Forsis fiat acrarende cun issos sa positzione sua. Pro su chi pertocaiat sas ùrtimas acontèssidas turcas. Sos argumentos in Turchia non mancant mai, a dolu mannu e issu non si torraiat mai in segus cun s'imprenta. Unu corfu - paret de fusile - l'at corfadu a sa pala manca a pagu tretu dae su coro e un'àteru a gatzile. Est rutu deretu e no at dadu prus perunu tzinnu de vida. Paret - a su chi narat sa televisione turca Dha chi at difùndidu sas primas imàgines de s'assàchiu - chi b'apat mortu finas unu politziotu. Fintzas issu tentu a s'ischina dae duos corfos de fusile cròmpidos de repente. -Presidente de s'Òrdine forense pròpiu de Diyarbakir. Defensore prus chi non cumbintu de sa càusa curda. E suta protzessu cun s'acusa de propaganda terrorìstica pro aeret decraradu in sa televisione pùblica chi su Pkk no est unu grupu terrorìsticu. Arriscaiat dae un'annu e mesu a sete annos e mesu de presone. Diyarbakir est una de sas prus tzitades mannas de Turchia. Tzitade a majoria curda, sìmbulu de s'atza e de sa balia issoro. Unu intre sos bartzolos de su partidu de sos traballadores. E Tahir fiat un'isteddu pro issos, un'òmine chi los aiat abratzados che frades ghiende·los e amparende·los in sa chirca de s'autodeterminatzione e de sa libertade. Una ghia, duncas. Unu frade. Unu cumpàngiu. -In Istanbul, in ue bi fiat sa manifestatzione contra a Erdoğan pro aeret dispostu s'arrestu de sos duos giornalistas de Cumhuriyet, sa protesta s'est amplificada sena mesura. A su comente nch'est cròmpida sa noa dae Diyarbakir, su dissensu est crèschidu in pare cun s'anneu. Ma sos manifestantes sunt istados istrajados a mala manera dae sa politzia, paret sena peruna cunseguèntzia pro su chi pertocat s'incolumidade. S'Ambasciada americana in Turchia at dadu a intèndere su cordògiu suo, aunende·si a su dolore de sos familiares e de sos curdos totus. L’at fatu sighende sa trata moderna: publichende unu pensu in Twitter. Definende a Tahir Elçi «unu grandu defensore de sos deretos umanos». In custos momentos - giai s'ischit- su generadore automàticu de faeddos ufitziales dat su mègius de sesi. -Sas urnas las ant serradas a sas chimbe de borta de die (sas tres in Sardigna). Non fiat unu disafiu eletorale cale si siat, ma antitzipadu e apretadu. A pustis de in pessu 5 meses dae sas ùrtimas, in su mese de làmpadas. Sa cajone: mancàntzia de acordu pro formare una coalitzione de guvernu. Su clima: nèrvios, turbamentos, amargura a dae chi - dae su mese de trìulas - est mòvidu torra su cunflitu cun su Pkk cun chentinas de mortos. In sas antepostas, su Akp de Recep Tayyip Erdoğan nche perdeit sa majoria assoluta. Fiat sa prima borta dae su 2002. Finas a cajone de s'intrada in parlamentu - intrada istòrica - de su partidu filo-curdu Hdp. Oe - cun su 99% de sas setziones iscrutinadas - Erdoğan e su Akp sunt torrados a su 49,3% de sas preferèntzias. Est a nàrrere 315 sègios subra de 550. Majoria assoluta. Su Hdp torrat e intrat etotu in parlamentu, ma cun in pessu su 10,4%. Cun 59 sègios ebbia, duncas. E in pessu barighende·nche unu lìmite de isbarramentu antidemocràticu: postu a su 10%.  Datos isparghinados dae sa televisione privada Ntv. Grandu satisfatzione, duncas, intre sos sustenidores de Erdoğan e grandu amargura intre sos curdos. -Dispraghere chi at leadu s'àndala de sa reatzione, cun manifestatziones de rebellia pagu prus o mancu in totue e - in unos cantos casos - finas de violèntzia intre eletores e politzia. Singiale malu. Singiale chi su resurtadu de sas eletziones no at satisfatu su pòpulu, comente imbetzes Erdoğan e su partidu suo ant dadu a intèndere dae sa televisione. B'at àpidu un'esplosione manna in Nusaybin, bidda manna in s'oru a sa làcana siriana. Una càrriga de Tnt posta in intro de una màchina at cajonadu fertos meda. Paret però chi mortos non bi nd'apat, istende a su chi narat s'imprenta turca. Ma su trùbulu no atzinnat a minimare e sos iscontros cun sa politzia oramai sunt sa norma finas in Diyarbakir, tzitade curda in su sud-est de sa Turchia. Sos mèdios locales allegant de rebellia, de fogu tentu e de cresuras peri sos caminos. Caminos in ue sa politzia at impreadu gas lagrimògenos pro nch'istrajare sos manifestantes.   A pustis de sa noa chi Erdoğan fiat a dae in antis in sa conta de sas ischedas - e intendende sas chèscias de sos curdos - sa democratzia, in Turchia non si bi reventit ne a l’otènnere, ne a la maniestare. Singiale chi custu disafiu eletorale non fiat gasi echilibradu e chi - sa chi Erdoğan nche faghet colare comente democratzia - siat petzi un'umbra. E  - pro su pòpulu curdu -  paret chi abarret unu bisu sena ispera. O - peus - sa democratzia de un’òmine ebbia. -Est acontèssidu eris, a banda de mangianu, in Florèntzia. In s'apendìtziu de Nòvoli, cara a unu tzentru cummertziale. S'òmine, norantatrès annos, fiat faghende manovra cun sa vetura, paret pro si nch'essire dae unu parchègiu. Un'errore de valutatzione o semper e cando un'errore carculende sas distàntzias o su movimentu de sa màchina, nche l'ant giutu in antis a subra de unu martza-pee e posca a subra de una banchina. In su setzidòrgiu pùblicu b'aiat una mama cun su pipiu minore. Una criaduredda de in pessu tres meses. -Est istadu unu momentu. Sa fortza e su pesu de de su mezu nch'ant issèndidu, a foras dae sa carrotzita in ue fiat dormidu, su pipiu chi at iscutu sa conca a terra e como nch'est ricoveradu in s'ospidale. In neurochirurgia. Fertu grae. Cun unu tràuma crànicu. Prògnosi riservada, est su chi si leghet in s'agentzia de imprenta chi at difusu sa noa. Sa mama pro sorte no at tentu nudda, francu s'assustu. Sa noa est totu inoghe. Bator rias pro unu disacatu ispantosu. Nudda subra de s'edade avantzada de su tzaferru. Nudda in contu de malore o de àteras resones chi nche l'apant giutu a subra de sa criadura.  -Petzi unu faeddu in prus b'at, in s'artìculu chi ant dadu a intèndere eris. Unu cumplementu dislindadu de ispetzificatzione, chi ponet a meledare. Nât chi sa mama de su pipiu est de su Bangladesh, si leghet.  -E sas pregontas - in contu de giornalismu, de deontologia e de assentu difusu cara a s'istràngiu - movent a sa sola. Pro s'economia de sa noa, fiat serente e netzessàriu a acrarire sa natzionalidade de sa mama? E si esseret istadu su tzaferru, su tzingalesu? In prus de sas norantatrès sumanas e galu ghiende...pregontamus. -Sa Cunfederatzione generale de su traballu, su sindacadu prus mannu de Frantza, at acumpridu eris s'addòviu de su comitadu cunfederale natzionale suo. In prus de sa solidariedade a is vìtimas de su terrorismu, sa tzentrale sindacale at manifestadu sa contrariedade sua a is mesuras propostas dae su presidente Hollande. -«Sa gherra non giuat.Tensiones e cunflitos creschent cun su crèschere de is mortos, de sa distrutzione, de sa desolatzione e de s'òdiu. Is interventos militares in Iraq, in Lìbia e in Sìria, imbetzes de nche giùghere sa democratzia ant cajonadu impoberimentu, chèntinas de mìgias de vìtimas e s'arreu econòmicu e sotziale. Sa gherra est su terrinu ie ue s'isvilupat su terrorismu». -In su documentu aprovadu leghimus finamentas chi sa seguresa non cumbinat cun «sa restritzione de is libertades individuales e colletivas». Pro su sindacadu ghiadu dae Philippe Martinez tocat a mòvere dae «su rispetu de is deretos fundamentales a s'istrutzione, a sa cultura, a sa sanidade e a su traballu».  -No la pensant gosi is euro-buròcrates (e in fatu issoro is guvernantes de is istados) ca petzi is gastos contra a su terrorismu, nch'ant a essire dae sa guarnissa de su Patu de istabilidade.  -Sa Cgt at a manifestare in pratza su 2 de nadale «contra a sa violèntzia sotziale, pro s'eficatzidade econòmica, sotziale e ambientale». -Sos efetos de sos atacos terrorìsticos cumintzant a nch'essire a campu e los intendent mescamente sos emigrantes chi fuent dae sa povertade, sos chi sèberant de praticare su caminu de sos balcanos. Romania e Ungheria ant aumentadu sos controllos in sas fronteras issoro siat intrende e siat essende. In tzertos giassos b'at rias de prus de sete chilòmetros. Sa faina est prus grae in sa làcana cun sa Grètzia, in ie b'at a su nessi 1.300 pessones chi arribant dae Iraq, Somàlia e Bàngladesh. Issos non nche podent colare, abarrant in cue, oramai bi sunt dae tres dies. Sos guvernos de Belgrado e de Skopje ant disinnadu de nche lassare colare petzi sos chi movent dae ue b'at gherra, e duncas, dae Afgànistan e dae Sìria. Tenent su disisperu marcadu in cara sos pròfugos, dies de caminu de badas, pro como. -Intre is critèrios impreados pro seletzionare un'acadessimentu, e duncas pro ddu furriare a noa, ddoe nd'at unos cantos chi ponent agigu de oriolu. A su nessi a nois. Unu de custos pertocat su livellu geràrchicu de is sugetos interessados. Cosa chi, a dolu mannu, podimus iscumproare in custas dies. In sa gazeta amus iscritu de is atentados de Bèirut e de Parigi, dende su matessi tributu a is mortos de unu e de s'àteru. Ma sa gazeta est sa gazeta, petzi un'esperimentu giornalìsticu in limba sarda. In su giornalismu de gabbale (e in custa categoria ddoe at a èssere finamentas Libero finas a cando s'Òrdine dd'at a lassare lìberu de ofèndere) su critèriu est impreadu che a s'abba pro su the. -Est unu critèriu chi naschet dae una bisione etnotzèntrica de màdrighe europea e/o otzidentale e chi agiuat s'opinione pùblica a fàghere unu chircu a inghìriu de una natzione a pustis chi nche dd'intrat sa gherra a intro de domo. Bastis chi siat una natzione de sèrie A, naturale. -E custu critèriu matessi nos agiuat a nos nch'ismentigare su ruolu de sa natzione mentovada in s'istòria sua, colada e reghente. Legionàrios, colònias, limba frantzesa peri su mundu, esperimentos nucleares in Mururoa. E posca bombas frantzesas in Lìbia e in Sìria ca nât chi Gheddafi fiat unu tirannu e Assad sighit a ddu èssere finas a cando at a abarrare biu. E posca afares cun àteros tirannos che a is sauditas. -Cosigheddas. Cosigheddas de nudda pro chie galu cuat e, finas in Sardigna, faeddat de una superioridade de is democratzias nostras cunforma a...cunforma a ite? Cunforma a sa gente sustènnida e armada dae s'otzidente matessi?  -Cunforma a is pòpulos privos de is deretos sotziales e tziviles prus elementares a cajone de is polìticas imperialistas de s'otzidente? Cunforma a sa gente chi cada bia si depet iscusare ca tenet un'àtera religione? -Nât chi semus in gherra. Ma custa gherra naschet in is concas nostras anneuladas dae custos pensos dominantes. S'ispera, a dae chi semus in Sardigna, est chi dd'agabbemus de giogare a custu gioghitu oriente/otzidente.  -Ca si cherimus èssere otzidentales diat bastare a pònnere is bator moros peri is bases militares e semus a caddu. -Hollande est in gherra. Gasi est. E cando unu est in gherra est naturale chi chirchet alleàntzias e chi ddas chèrgiat afortiare. A pustis de s'addòbiu cun Obama (in ue ambos si sunt indiritzados a Putin pro chi non defenset a Assad), su presidente frantzesu at pedidu eris a Angela Merkel un'«impinnu prus mannu» contra a Daesh in Sìria e in Iraq. Annanghende unu disìgiu: su de non lassare intrare terroristas infiltrados intre is pròfugos arribados a Europa. -In unu primu momentu Hollande no aiat intesu totu su chi boliat intèndere dae is tedescos: «Cherimus e depimus - gasi su ministru de sa Defensa Ursula von der Leyen - istare a costàgiu de sa Frantza». Fràsia generale chi, traduida, pertocaiat petzi s'imbiu a Mali de 650 sordados in intro de sa missione de is Natziones aunidas. Oe, imbetzes, sa furriada cun s'annùntziu de s'imbiu de is aeroplanos Tornado in is chelos de s'Oriente probianu. -Prontu a ddos pesare in bolu est finamentas Cameron: «Cun minetzas che a custas - at naradu - non nos podimus permìtere de nos nch'istransire». -Oe, a pustis de àere retzidu a Renzi in Parigi, Hollande est mòvidu a Mosca pro oviare a Putin. Ma pro su presidente russu, Assad depet abarrare in tretos suos. - - - - - - -Eris a banda de mangianu. Una die che a totu sas àteras in Diyarbakir. Est a nàrrere una die de tensione, de pregontas, de dudas pro su venidore. Seguràntzia pagu, tensione meda. Sa norma, in finitias, pro unu paisu che a sa Turchia, in ue s'incràs est semper marcadu cun una "x", un'incògnita imbelada de mistèriu. A unu prontu, sos isparos. Mirados. Pretzisos. Indiritzados conca a unu giassu dislindadu. Momentos de terrore. Unu fui-fui a chentu pre banda. Boghes, iscràmios. Disisperu. In su chirru de su caminu, a pagu tretu dae sos mortores suos, bi fiat Tahir Elçi, s'abogadu defensore de sos curdos. Fiat chistionende cun unos cantos giornalistas. Una cunferèntzia imprenta a bolu comente costumaiat a s’ispissu, improvisada in su caminu. -Sighi a lèghere...» - - - - - - - - - - -Noas graes dae s'oriente probianu. Dae su ministèriu de sa Defensa de Mosca ant cunfirmadu chi est russu s'aèreu de gherra ghetadu a terra a probe de sa làcana intre Sìria e Turchia. Fontes militares turcas ant cunfirmadu s'operatzione ghiada dae is F-16 de Ànkara. Nât chi su velìvolu diat àere violadu s'ispàtziu aèreu turcu. Ma pro is russos no est gosi. Paret chi is duos pilotas bi siant renèssidos a si nche balestrare dae s'aèreu, ma non si connoschent is cunditziones issoro. - - - - - - - - - - - - - - -Su Comitadu faunìsticu de sa Sardigna custu mangianu at votadu a majoria pro autorizare sa cassa a su sirbone fintzas sa giòvia. Su cussìgiu l'aiat presentadu, in una riunione pretzedente,su rapresentante de sa Confederazione italiana agricoltori, a pustis de sa crèschida de sos dannos cajonados dae sos sirbones in su setore agrìculu. Sa proposta de nche pònnere su tema in s'òrdine de sa die l'aiant aprovada de tres duas partes de su comitadu faunìsticu. Favorèvoles fiant sos assòtzios ambientalistas, sos assòtzios de sos massajos, totu sos assòtzios de cassa e sas provìntzias de Casteddu, Tàtari, Aristanis e Carbònia-Igrèsias. - - -Deretos Philippe Wojazer / Reuters. Url imàgine - - - - - - -Benyamin Netanyahu eris at dadu s'òrdine pro «torrare a esaminare sas cunditziones de su traballu comunu intre sas istitutziones europeas e Israele, pro su chi pertocat su protzessu conca a sa paghe cun sa Palestina». Acabbada sa sètzida at leadu su disinnu de «suspèndere sos cuntatos diplomàticos» cun sas matessi istitutziones e cun sos rapresentantes issoro a cajone de s'etichetadura de sos produtos fraigados in sas colònias israelianas. Etichetaduras de identificatzione impostas dae sa Ue. -In una nota de s'addetu a s'imprenta de su ministèriu pro sos raportos cun s'èsteru (dicastèriu chi - ammentamus - in Israele est ad interim in manos a Netanyahu) si dat a intèndere chi sa mossa pertocat su protzessu de paghe ebbia. «Israele at a mantènnere sos cuntatos diplomàticos - si leghet galu in sa nota - cun sos Paisos sìngulos. Comente sa Germània, sa Frantza e su Rennu unidu, ma non cun sas istitutziones europeas». -Martis in pessu coladu, sero sero, Netanyahu aiat addobiadu, in Washington, unos cantos senadores americanos de ambas àreas polìticas e los aiat impuntzados pro chi sustennerent a Israele e pro chi l'agiudarent a si defensare dae s'imponimentu de s'Unione europea chi esigit sas etichetas de orìgine controllada, in sos produtos de sa Cisgiordània. Sos senadores, fiant 36, nch'ant imbiadu tando una lìtera ufitziale a Federica Mogherini, chescende·si e protestende contra a su chi ant definidu unu «boicotàgiu de facto» contra a Israele. -Unas cantas pregontas e unu cunsideru. -A ite consultare sos Istados unidos si sa collaboratzione conca a sa paghe israelo-palestinesa est istada aviada cun s'Unione europea? A ite intzidiare su parlamentu americanu pro intertzèdere in una chistione chi naschet , bivet e diat dèvere mòrrere intre Israele e s'Ue? Ca forsis s'Ue no est bastante forte, no est bastante echilibrada o - in contu de polìtica – no est istitutzione fidada? Ca imbetzes, pro Netanyahu, amus bidu chi sa Germània, sa Frantza e su Rennu Unidu sunt dèghidas, a dae chi las at mentovadas comente intermediàrios de gabbale. O b'at forsis àteros sentidos chi nen s'Europa, ne Israele ant bogadu galu a pìgiu? Sas etichetas impostas da s'Ue pertocant petzi sos produtos de sas colònias israelianas. Sas colònias - s'ischit - sunt semper sutamìtidas. E a s'Istadu dominante, mescamente si est de màdrighe imperialista, no l'agradant nen sas crìticas, nen chi si pòngiat s'atzentu subra su sentidu de sas atziones polìticas e sotziales suas. Sunt sas suas e nemos diat dèvere intervènnere. Est - mutatis mutandis - su chi acontesset fintzas in Itàlia versus sa Sardigna. Pregontas retòricas, duncas o giustificadas? Cunsideru retòricu o serente? -Nch'est cròmpidu a 43 su nùmeru de is mortos (prus de 240 is fertos) a pustis de is atentados suitzidas acumpridos eris dae s'Isis in Beirut, Lìbanu. Su primu kamikaze at seberadu de si sacrificare in una carrera prena de gente in su bighinadu de Burj el Barajneh. A pagu tretu e a pagos minutos dae sa prima, sa segunda esplosione, cara a unu tzentru culturale isciita (su de tres atentadores si nch'est mortu in antis de si pòdere sacrificare, pròpiu a cajone de is esplosiones). -Su califu cunsìderat sa periferia meridionale de sa capitale libanesa comente a una fortilesa de su movimentu Hezbollah. E, pro is sordados suos, custu est pagu prus o mancu una tropa de infideles. Gente chi, a su chi narant is jihadistas, meresset de nch'èssere ispèrdida, mescamente dae cando (dae su 2012) at disinnadu de si nche pònnere a costàgiu de Bashar Al Assad in sa gherra tzivile siriana. -S'ùrtimu atentadu contra a Hezbollah in antis de s'atacu dùplitze de eris, est de su mese de làmpadas de su 2014. Dae su beranu coladu is partidos isciitas e sunnitas bi fiant renèssidos a cuncordare unos cantos sistemas de defensa comuna contra a sa minetza terrorìstica. -Sa resèssida de is atendados de eris ponet a meledare is analistas. Isis (mancari indebilitadu in Sìria e Iraq) est in cherta de abèrrere unu fronte nou in s'iscenàriu cunflituale de s'oriente mesanu, ma finamentas de partzire isciitas e sunnitas libanesos. At a èssere a tretu de nche cròmpere a custu obietivu? -In s'ìnteri ddoe at àpidu grandu arrennegu e protestas mannas contra a custa provocatzione. Oe iscolas e universidades ant disinnadu a abarrare serradas. -Sa noa de sa morte de Abu Nabil arribat a pustis chi unu drone americanu aiat mortu a Mohammed Emwazi (giòvia colada), s'iscannadore inglesu de s'Is, e a pustis de su degòlliu de Parigi. Su cabu de s'Isis l'ant mortu in Trìpoli duos F-15 americanos. L'at cunfirmadu su Pentàgonu. -Wissam Najm Abd Zayd al Zubaydi (megius connotu che a Abu Nabil) fiat su cabu de s'Istadu islàmicu de s'Iraq e de levante. Intre su 2004 e su 2010 nch'aiat coladu su tempus suo in sas milìtzias de al-Qaeda, in antis de si nche tramudare a Lìbia. “Cun custu atacu, - narat Peter Cook de su Pentàgonu – amus menguadu sa capatzidade de reclutamentu de s'Is in Lìbia - pretzisende chi - fiat un'operatzione autorizada e mòvida a in antis de sos atacos de Parigi". -Su de chenàbura note fiat su primu interventu americanu de ocannu, in Lìbia. S'ùrtimu nos l'ammentamus in su mese de Làmpadas de su 2014, cando sos aèreos aiant bombardadu Ajdabiya, ca b'aiat un'addòbiu de sos dirigentes de al-Qaeda. S'istadu africanu, a pustis de sa derruta de Gheddafi, est divènnidu unu de sos logos prus instàbiles e su califadu non b'at pensadu meda a nch'ispartzighinare sos tentàculos suos a curtzu a Sirte, giassu ricu meda de petròliu. -«Ama is àteros che a tie matessi. Bastis chi siat galanu e de s'àteru sessu». Est s'islogan chi at acumpangiadu oe, in Facebook, una publitzidade de is cornetos Melegatti lassende aturdidos is utentes de sa rete sotziale chi ant faeddadu de omofobia. -S'azienda veronesa de durches at dèvidu mudare in presse sa fràsia criticada (ponende a pustis «Bastis chi siat galanu e de su sessu chi boles»). E deretas sunt cròmpidas is iscusas. «Sa gestione de sa comunicatzione in is retes sotziales - podimus lèghere in unu comunicadu ufitziale - est afidada a un'agentzia esterna chi at publicadu sena s'autorizatzione nostra. Nos dissotziamus dae s'operadu de custa agentzia chi, naturale, at pèrdidu s'incàrrigu e pedimus iscusas a manera formale a chie si siat s'intendat ofesu». -Nch'at coladu pagu prus de unu mese dae cando s'aviatzione americana at atacadu dae chelu un'ospidale de s'organizatzione umanitària Mèigos sena fronteras, in Kunduz, Afghanistan. A intèndere su chi narat Cristopher Stokes, diretore generale de Msf «ant atacadu pro ochiere e distrùere, ma no ischimus su proite. No ischimus ite ddoe at àpidu in sa cabina de pilotàgiu e nemmancu ite ddoe at àpidu intre sa cadena de cumandu americana e s'afghana». -Su documentu de Msf nos contat de patzientes brusiende in su letu issoro e de personale mèigu fertu dae is aèreos nointamen chi fiant fuende·si·nche dae s'ospidale tramudadu in inferru. Peruna resone, duncas, pro bombardare sa zona, ca non ddoe aiat cumbatas e nemmancu talebanos. «Amus respetadu is acordos – at annantu sa mèiga Joanne Liu –, a inoghe de armas non bi nd'at intradu ca su personale ospidaleri ddas controllaiat is istruturas nostras in antis e durante is atacos».  -Intre is 105 patzientes ddoe aiat fertos de ambas bandas e finamentas fèminas e pipios. Stokes at mentovadu «unos cantos resocontos pùblicos chi parent giustifichende s'atacu a dae chi fìamus curende talebanos, ma pro su deretu internatzionale is cumbatentes fertos sunt petzi patzientes, non devent retzire atacos e cherent curados sena discriminatziones».  -S'ospidale est istadu bombardadu su 3 de santugaine, sa matessi die chi sunt comintzadas is esertzitatziones de sa Nato in is istados portughesu, ispanniolu e italianu. Msf, a diferèntzia de àteras Ong no aiat dadu s'adesione sua a sa “Trident juncture 2015”. Chi nche siat inoghe sa cajone? A nos ddu podimus pregontare? -Duos kamikaze, a pustis de sas tres de sero, ant mortu 11 pessones in unu mercadu de Kano, una de sas tzitades prus mannas de sa Nigèria. Fiant duas fèminas intre sos 11 e sos 18 annos e, cando si sunt fatas esplòdere, una fiat in intro de su mercadu e s'àtera in s'intrada. A como, nemos at rivendicadu s'atentadu, ma sa tzitade nigeriana no est noa a sas bombas de Boko Haram. In su mese de Ghennàrgiu de su 2012, in su matessi mercadu, sos terroristas aiant mortu 185 innotzentes. -Martis coladu imbetzes, in sa tzitade nord-orientale de Yola, prus de 30 pessones las ant mortas in sa matessi manera, ma est petzi unu de sos ùrtimos atacos. In su mese de Trìulas, semper una fèmina kamikaze s'est fata esplòdere a curtzu de una moschea, ma sa borta bellegasi non b'at àpidu perunu mortu. Un'annu a como imbetzes, un'atacu, custa borta in intro de una moschea, aiat mortu prus de 100 pessones.  -S'ìnditze globale de su terrorismu narat chi finas a como sas vìtimas de Boko Haram sunt 6644, medas, tropu. Unu nùmeru chi nche ponet su grupu terrorìsticu in cùcuru a sa classìfica de sos prus perigulosos e mortales. -In prus, a ismanniare sos problemas de sa Nigèria si bi ponent fintzas sos funtzionàrios de su guvernu. Martis su presidente at fatu arrestare unu consigeri de sa seguresa chi si nch'at furadu una parte de sos fundos destinados pròpiu a sa luta contra a su terrorismu. Unu problema in fatu de s'àteru. -Retòrica non suportada dae un'ateretantu sòlida balia polìtica, comente imbetzes unos cantos sèberos, antepostos a sos assàchios de su 13 de santandria, diant àere rechestu. Cun assentu afrigidu e cun faeddos a bias graes e a bias dèbiles  - a su chi si bidiat e intendiat in sas imàgines televisivas -  at naradu cun boghe lada: «Sa Frantza at a fàghere totu su possìbile contra a su terrorismu, sena làstima peruna pro sos mortores e sena nch'istransire perunu mèdiu, pro amparare a fìgios suos». Una pàusa longa, comente a chie isetat cunsensu e  «A pustis de s'interru de sos mortos, amus a acontzare sos tortos de sos chi sunt subrabìvidos», at agiuntu retzende unu grandu tzoca-manu dae sos rapresentantes de su guvernu, dae sas càrrigas màssimas de s'Istadu chi si sunt pesadas totus a sa ritza. E retzidu at finas su de s'opositzione chi, in pare cun s'ex presidente Nicolas Sarkozy, fiat in palas issoro. Momentu particulare e dìligu est istadu su chi at bidu a Yaël Naïm, a Nolwenn Leroy e a Camélia Jordana cantende Quand on n'a que l'amour (Cando tenimus s'amore ebbia) sa cantzone famada de Jacques Brel. In cuntemporànea - in un'ischermu mannu - fiant currende tristas sas imàgines de sas 130 vìtimas.  -Addoliados, nos aunimus a su corrutu de sas famìlias. -Su presidente de sa repùblica portughesa su sèberu suo l'aiat fatu rennoende s'incàrrigu guvernativu de Pedro Passos Coelho chi, cun sa coalitzione sua (Portugal a frente), aiat otentu su nùmeru prus artu de votos in is eletziones de santugaine. Sa manca de su paisu lusitanu (sotzialistas, comunistas, manca radicale e ecologista) fiat renèssida a s'aunire pro impedire una legisladura ghiada a nou dae Passos Coelho, ma at dèvidu isetare su votu parlamentare pro mustrare a Aníbal Cavaco Silva (su cabu de Istadu) chi is sèberos si faghent cunforma a is règulas de sa matemàtica. -Gasi, pro mèdiu de una motzione de discunfiàntzia tinta a ruju, su guvernu de minoria incarrigadu no at a pòdere acumprire sa missione sua, e de sa Tròika. Ma cantu, unu guvernu de manca, si nch'at a istransire dae is inditos de s'Europa capitalista est galu chitzo pro ddu nàrrere. Sa prospetiva grega, sa de una negotziatzione cun "is istitutziones" (Ue, Bte e Fmi), est reale a beru.  -Sa punna de is sotzialistas si ligat a is polìticas keynesianas clàssicas: ismanniare sa dimanda pro fàghere crèschere is consumos, s'ocupatzione e is investimentos. Ma Mário Centeno, membru de su Partidu sotzialista e ex economista de sa Banca de su Portugallu, at naradu a manera crara chi unu guvernu che a custu s'at a impinnare pro respetare su patu de bilantzu.  -Su guvernu de minoria de Passos Coelho fiat sustènnidu petzi dae 107 parlamentares (subra de 230); su guvernu de manca dae 123 (nde diant bastare 116). Imoe su sèberu tocat torra a Cavaco Silva: dare s'incàrrigu a su sotzialista Antonio Costa o mirare a unu guvernu de transitzione, ghiadu semper dae Passos Coelho, finas a is eletziones de su 2016. Ma si chistionat finamentas de unu guvernu de "initziativa presidentziale". Su venidore no est galu iscritu, naraiat Joe Strummer. -“No essedas dae domo”. Est custu s'avisu chi sas autoridades tzinesas ant comunicadu a sos tzitadinos de Pechinu. A ora de mesudie, eris, sa cantidade de matèria particulada (PM 2,5) in s'àera nche fiat a cuota 391 25 µg pro metru cubu. Pro s'Organizatzione mundiale de sa sanidade su livellu màssimu chi s'òmine potzat suportare est de 25 25 µg pro metru cubu. -Mancu sas previsiones meteorològica sunt de agiudu, custa situatzione at a abarrare nessi finas a martis, cando forsis si nch'at a pesare su bentu. S'incuinamentu de custas dies est aumentadu cando sas temperaduras ant menguadu e sas pessones ant cumintzadu a allùghere sos impiantos de iscardamentu. Però su problema no est s'impiantu in sesi, ma su fatu chi sa majoria de sas caldàias, siant alimentadas a carbone. A custu tocat de nch'agiùnghere su grandu tràficu e sas emissiones industriales e acò sa fòrmula pro avelenare s'àera. In s'ìnteri su Ministeru nch'at imbiadu sos controllos a totue pro averguare chi non b'apat emissiones illegales. -A su chi narant sos espertos, sas possibilidades de megiorare a sa lestra sa situatzione sunt iscarsas, finas a cando sa resursa primàrgia de combustione at a èssere su carbone. Su guvernu tzinesu s'annu coladu aiat naradu chi su 2030 diat dèvere èssere s'annu cun sas emissiones prus artas in assolutu, posca, annu cun annu sa curva nch'at a calare. -In sas dies imbenientes in Parigi b'at a èssere sa cunferèntzia subra de su clima e chissai chi in cue su presidente de sa Repùblica tzinesa, Xi Jinping, no apat pranos diferentes dae cussos chi aiat disinnadu ocannu coladu. -Sos bombardamentos contra a Daesh sunt «petzi unu de sos mèdios possìbiles, ma arguai a los furriare a ùnicu mèdiu. Oe non b'est custa cuntierra in campu. Sas esigèntzias però, naschent pròpiu in su campu. E oe custa cuntierra in su Parlamentu non b'est. In su venidore b'at a èssere? Nemos lu podet ischire». Sunt faeddos de Roberta Pinotti, su ministru de sa Defensa. Pinotti nch'at finas agiuntu chi «nemos at mai fraigadu una defensa europea bera e forte». E chi, «neghende·li s'intrada a s'Unione europea, cun sa Turchia est istadu fatu un'errore istòricu». Paràulas chi si podent mesurare cun s'ispessìmetru, tantu sunt sutiles e sibillinas. -S'arresonu, o forsis diat èssere mègius a chistionare de discursu atrividu, fiat cara a Maria Latella, sa giornalista de SkyTg24, in su programa L'intervista. Trasmissione oramai consolidada de sa domìniga a mesudie, in ue Latella  - semper bastante funduda e professionale -  si cunfrontat cun sos personàgios prus famados o discussos de su padente polìticu italianu. Non mancant mai sos ispantos ispantosos e finas oe  - cun su ministru Pinotti in grandu forma -  no est mancadu su ladus enigmàticu e forsis perigulosu in sa prenda televisiva de SkyTg24.  -A pustis de 51 dies dae is eletziones natzionales, su presidente de sa repùblica lusitana at disinnadu de dare s'incàrrigu guvernativu a Antonio Costa, sa ghia de is sotzialistas portughesos. Unu sèberu a mala bògia a dae chi Cavaco Silva fiat contràriu a custa possibilidade, surdu finas a s'ùrtimu cunforma a chie chistionaiat de golpe. -Is sotzialistas, est pretzisu a dd'ammentare, no aiant bìnchidu is eletziones, ma, cun su sustennu parlamentare de is àteras fortzas de manca, podiant àere is nùmeros pro guvernare. E gasi at a èssere, mancari su Partidu comunista, is birdes e su Bloco de Esquerda no ant a tènnere incàrrigos ministeriales.  -A su chi si narat, su programa de guvernu diat dèvere èssere collocadu prus a manca de s'atzione polìtica de is àteros guvernos ghiados dae is apenditzes de su Partidu sotzialista europeu (Pd in Itàlia e Ps in Frantza): mesuras pro afortiare su poderiu de achistu, garantzias prus mannas in contu de deretos laborales, 35 oras de traballu in su setore pùblicu, mèngua (cando non s'abolitzione) de is cuotas personales sanitàrias, interrutzione de is protzessos de privatizatzione sena nche pònnere a banda sa chistione de is deretos tziviles.  -A bìdere istemus. -Sa Rùssia  - est noa de custa borta de die -  at suspesu su regime de vistu lìberu cun sa Turchia. L'at dadu a intèndere Serghiei Lavrov, su ministru russu de sos raportos cun s'èsteru. Est a nàrrere, torra passaportu, torra controllos istrintos in sas fronteras, sos aeroportos, sas istatziones. -Galu, duncas, prus tensione e regressu. Raportos diplomàticos torrados belle a su nudda, a pustis de s'abbatimentu de s'aèreu militare, cun su presidente turcu Recep Tayyip Erdoğan, chi minetzat: «sa Rùssia non brullet cun su fogu!». E Putin, a s’àtera ala, chi refudat cale si siat forma de diàlogu cun Erdoğan. Fintzas a cando «no at a pedire iscusas formales», at decraradu oe su presidente russu.  -In tantu si prospetat un'addòbiu, intre sos duos presidentes prus discussos de su momentu, in Parigi. In ocasione de sa Cunferèntzia mundiale pro su clima. -A pustis de s'èssere imbènnidu cun Obama, Merkel e Renzi, su presidente frantzesu nch'est cròmpidu a Mosca pro chistionare cun s'omòlogu suo. «Sa cooperatzione cun sa Frantza - at naradu Putin - est unu passu a dae in antis conca a sa creatzione de una coalitzione internatzionale contra a Daesh». -Ma si Hollande at annantu chi s'obietivu est finamentas su de nche cròmpere a una «solutzione polìtica pro sa paghe in Sìria», Putin at repìtidu chi Assad depet abarrare in tretos suos: «su venidore de su presidente sirianu ddu detzidat su pòpulu sirianu». -S'addòbiu de su Cremlinu fiat a sa segura su prus dìligu, a dae chi non nch'aiat coladu tempus meda dae s'abbatimentu de s'aeroplanu de gherra russu. Erdoğan aiat naradu chi «si aeremus ischidu chi su jet fiat russu nos diamus èssere cumportados a manera diferente». -Ma Putin non dda pensat aici: «Is Istados unidos - at annantu a pustis de is collòchios cun Hollande - dd'aiant dèvidu impedire de fàghere una cosa che a custa. Nd'amus a chistionare a sa sèria cun issos». -In s'ìnteri sa Rùssia est aprontende unas cantas santziones econòmicas contra a sa Turchia. -A podet , unu cabu de Istadu, pònnere sa vida de fìgios suos in perìgulu? A podet fundare subra de sa revesa sa cherta de s'òrdine e de sa seguràntzia natzionale? Sa de su califadu, contra a sa Frantza in particulare, est un’atzione o una reatzione? E si est una reatzione , cales sunt sas aziones chi l’ant originada? Pregontas galu suspesas in àeras. Imbeladas dae su fumu e dae su nuscu de sa pùrvura. Ca est custu su chi est acontessende in Frantza. E non dae eris. Non dae sa die de sos assàchios chi ant cajonadu sa morte de 129 pessones e unu tràuma grae pro àteras 352. S'atzione frantzesa contra a s'Istadu islàmicu movet dae prus a tesu. Dae su 8 de cabudanni in pessu coladu, cando Hollande e su cunsessu ministeriale suo, disinneint sa campagna militare contra a s'Is movende dae s’Iraq. E como - domìniga colada - su repartu aèreu de s'aeronàutica frantzesa (paret cun 4 aèreos Mirage F1CR e 6 Mirage 2000 Rafale), in pare cun su matessi repartu de sos Istados unidos (paret cun 2 B-1 Lancer e 3 F-16), ant bombardadu a manera grae sa tzitade de Raqqa. Tzitade cunsiderada dae s'imprenta internatzionale sa capitale de facto de s'Istadu islàmicu. Tzitade retenta. Òmines armados in totue. Pregadorias e ritos religiosos fortzados. Peruna mùsica o faina culturale o de discansu. Fèminas chi, sa cara semper cugugiada cun rigore, giughent a coddu s’Ak-47 e no lu frundint mancu acumpangende·nche sos fìgios a iscola o a giogare. Clima iscurigosu, imprenta belle bandida, minetzada, istransida. Dae banda de foras si nche lughet petzi nuscu de terrore e de pagu istabilidade in contu de raportos cun s'istràngiu. Mesches si est otzidentale. Su guvernu frantzesu nch'at imbiadu duncas deghe aèreos de gherra noos chi ant isgantzadu a su nessi binti bombas, cunforma a su chi at decraradu a segutzianu Jean-Yves Le Drian, su ministru frantzesu de sa Defensa. Martis 8 de cabudanni, chenàbura 13 de santandria e domìniga 15 de santandria de su 2015. Datas istòricas. Datas chi marcant a ruju sas mapas geopolìticas. Las marcant cun su sàmbene. Sas resones frantzesas de tando sunt sas matessi de como? - si pregontat su mundu. Custu Le Drian no l'at acraridu. Comente no at acraridu mai - suta pregonta ufitziale de su parlamentu - s'apartenèntzia sua a sa massoneria frantzesa comente membru de su Grandu Oriente de Frantza. Comente no at acraridu sas resones de sa liaison, de su ligàmene - in custu atacu - cun sos Istados unidos a dae chi Obama, a sas primas, non fiat de acordu pro intervènnere in Sìria. Paràulas suas, pronuntziadas cara a sos rapresentantes de s'Onu. Sas pregontas sunt medas e galu imbeladas dae su mistèriu, a dolu mannu.Siat comente si siat - pro sa Frantza - sos interventos aèreos ant corfadu unu tzentru de cumandu, unu tzentru de annestru, un'istrutura de reclutamentu de jihadistas e unu depòsitu de armamentos in Raqqa. In prus de unos cantos càmios chi fiant tramudende petròliu, armas e màndigu. Pro su califadu, paret imbetzes chi su bombardamentu nche siat rutu a mesu de su desertu e duncas nât chi no ant patidu peruna pèrdida, nen materiale , ne umana. Sos atacos de domìniga nche crompent 48 oras a pustis de su disacatu pariginu rivendicadu -ammentemus - dae su califadu. -Hollande at decraradu - cun faeddos bene pesados e chi ghiant su pensu angenu conca a sas resone de istadu frantzesas - chi sos fatos de Parigi sunt «un'atu de gherra praticadu dae un'esèrtzitu terrorista». Su sigillu guvernativu subra de sos faeddos de màdrighe militare e bèllica pronuntziados dae Hollande, bi l'at postu Manuel Valls, su primu ministru chi - sàbadu coladu, su 14 - at cunfirmadu chi sa Frantza at a sighire cun sas incursiones aèreas subra de sa Sìria «pro corfare - paràulas suas - s'auto-numenadu Istadu islàmicu. Ca - sighit - semus in gherra e, cunforma a su chi sa Costitutzione nostra previdit, la devimus sighire pro la bìnchere. Costet su chi costet. E est giustu chi fìgios e frades nostros l'iscant. Sa Frantza non devet tzèdere e no at a tzèdere a su terrore e cun issa ateretantu devent fàghere sos frantzesos». -Sos bolos pro s'Egitu de sas cumpangias russas sunt suspesos pro paritzos meses a cajone de sa disaura chi est acontèssida su 31 de Santugaine. Unu Airbus de sa cumpangia Metrojet si nche fiat rutu ochiende 224 pessones. Su cabu de s'amministratzione presidentziale moscovita, Sergej Ivanov, at naradu chi pro como custa est una mesura de precautzione. -S'ipòtesi chi sunt valutende sos investigadores est chi in su bolu A321 b'apat esplòdidu una bomba e chi nche l'apat imbarcada unu collaboradore de s'Is chi traballaiat in s'aeroportu de Sharm el Sheikh.  -Su ministru egitzianu de sos èsteros Shoukry, at giai comunicadu chi at a atzetare sa rechesta americana pro leare parte a sas indàgines. "Nois no amus a cuare nudda, amus a èssere cantu prus trasparentes" at agiuntu su presidente Abdel Fattah al Sisi. -In s'ìnteri, in sos Istados unidos sunt creschende sos controllos a su personale chi intrat e chi essit dae sas zonas sena bardiamentu. Semus faeddende de 900mìgia dipendentes partzidos in 450 iscalos de totu su paisu. -Unas cantas dies a oe, in Crimea, belle duos milliones de pessones sunt abarradas sena currente elètrica. Fiat sa note intre sàbadu 21 e domìniga 22. Paret chi s'arressada de su servìtziu pùblicu esseret a cajone de unos cantos atacos de orìgine disconnota atuados cun sa punna dislindada de sabotare sas lìnias. Su guvernu regionale de Crimea - regione annètida a sa Rùssia in su mese de martzu de su 2014 - at decraradu s'istadu de emergèntzia. Ukrenergo, su grupu cummertziale ucrainu chi gestit sas lìnias elètricas at comunicadu chi cando ant proadu a pònnere mèdiu a su dannu, ant agatadu, a probe de sas turres chi reghent sos cavos, unos cantos ativistas. At agiuntu chi no est craru a cale grupu apartennerent e chi «sa casta de sos dannos mustrat chi sos atacos sunt istados praticados cun bombas o àteros dispositivos fatos pro esplòdere». No est galu craru duncas chie apat cajonadu su dannu e si b'apat fertos o mortos a cajone de su disservìtziu. -Est de oe imbetzes sa noa chi sunt semper prus in turmentu sas relatziones diplomàticas intre Rùssia e Ucraina. Mescamente a pustis chi Gazprom - su produtore russu prus mannu de gas naturale - at annuntziadu su blocu de sas fruniduras a Kiev e chi at minetzadu de firmare fintzas sas de su carbone. Artziende gosi de unas cantas tacas su livellu de tensione e creschende s'iscòrriu giai mannu chi si sunt ingendrados dae sa die chi est mancada sa currente elètrica in totu sa Crimea. Su Primu ministru ucrainu, Arsenij Jacenjuk, at rispostu sustenende chi at giai agatadu àteros frunidores de gas a unu prètziu fintzas prus baratu. Sos cuntrastos intre sos duos paisos sunt semper peorende pròpiu dae sa die de su sabotàgiu a sas lìnias elètricas e b'est s'arriscu mannu chi nche potzat finas brincare s'armistìtziu intre Kiev e sos separatistas filo-russos. Unu disacatu in fatu de s'àteru. Un'echilìbriu giai dèbile chi arriscat de si nche rùere de su totu. -Gazprom aiat giai minetzadu su blocu de sas fruniduras de gas a cajone de su ritardu in sos pagamentos antitzipados, comente previdiat sa clàusola prus de importu de su cuntratu. Kiev at pretzisadu chi at a garantire sa tzerachia de passàgiu pro sos gasdotos russos conca a s'Europa. In ue - ammentamus - sos paisos chi ant aderidu a s'Unione europea còmporant dae sa Rùssia pagu prus o mancu sa de tres partes/una de su gas chi lis bisòngiat. E su mesu nche colat in sos gasdotos chi rugrant peri totu s'Ucraina. In su mese de Santandria Kiev at giai importadu 400 milliones de metros cubos de gas russu e su ministru pro s'energia, Volodymyr Demchyshyn, at decraradu chi pro custa chida su paisu tenet una riserva bastante de gas naturale. Una chida de pasu, duncas. E a pustis? -«Missione acumprida». Pagu prus o mancu est su chi narant is esponentes màssimos de sa polìtica e de s'economia italiana a pustis de 184 dies de Expo. Sa manifestatzione, dd'ischimus, moviat dae sa punna de «nutrire su praneta». -Su presidente de sa Repùblica italiana Sergio Mattarella, chi at decraradu a manera ufitziale sa serrada de sa manifestatzione, a s'obietivu ddoe est torradu narende chi «su deretu a su màndigu cheret nàrrere paghe» e chi «non si podet atzetare s'isbàida de is resones de su benèssere». -Ma àteros meda ant faeddadu mescamente de sa renèssida de s'espositzione. Gasi su primu ministru Renzi e su sìndigu de Milanu Giuliano Pisapia. Ma finamentas "su tzeleste" Formigoni chi, tràmite unu tweet suo, at naradu chi issu emmo chi bi fiat a su comintzu de Expo (e chi duncas is àteros «sunt arribados 4, 5, 8 annos a pustis»).  -Paret, tando, chi su problema siat a si cabarrare is 21 milliones e mesu de bisitadores e non su de cunfrontare custa tzifra cun s'obietivu de 24 milliones de billetes, netzessària pro nche essire in parègiu.  -Torrende a sa punna, ddoe at de nàrrere chi Caritas, Slow food e Oxfam Itàlia no ant firmadu sa "Carta de Milanu" ca, intentziones bonas a banda, «non faeddat de sa propiedade de is sèmenes, de s'abba comente bene comune e non previdet impinnos cuncretos pro guvernos e multinatzionales». -Su 9 de nadale su Consìgiu regionale at a votare in àula sa riforma de is entes locales proposta dae sa Giunta Pìgliaru e aprovada dae sa commissione preposta su 26 de custu mese. Is votatziones, chi ant registradu una majoria mìnima de consigeris favorèvoles (4-3), ant partzidu su Pd. -In intro de custu partidu ddoe at àpidu orientamentos diferentes. Robertu Deriu (reladore de majoria) e Sarvadore Demontis ant naradu chi emmo. Ma s'ex Psd'Az, ex Margherita e ex Rossomori, mancari contràriu a s'ùnicu tretu metropolitanu casteddaju, at ammìtidu de àere votadu aici «pro sarvare sa legisladura»; Zosepe Meloni, gadduresu, at naradu imbetzes chi nono ca «sa Gaddura in antis de totu». -In cada manera su tzentru-manca depet reconnòschere chi sa proposta nch'est colada in commissione ca mancaiat su consigeri de Forza Italia (contràriu) Istèvene Tunis. -Contrariedade finamentas dae unos dughentos sìndigos imbènnidos eris in Nùgoro. Presentes, intre is chi ghiant is tzentros prus mannos, Nigola Sanna (Tàtari), Giuanne Giovannelli (Terranoa), Andria Biancareddu (Tèmpiu), Francu Cuccureddu (Casteddu Sardu) e su mere de domo Andria Soddu. -Pro custos bi diant bòler duos tretos metropolitanos. Una proposta chi paret assimigiare a sa partzidura istòrica de sa Sardigna in cabu de susu e cabu de giosso: «su tretu nord - at naradu Giovannelli - cun Tàtari, Gaddura, Ogiastra e Nuoresu; su tretu sud cun Casteddu, Sulcis, Campidanu de mesu e Oristanesu». -Pro Cuccureddu a nd'àere unu ebbia est comente a cundennare 360 comunas sardas: «S'ant a sarvare petzi is chi ant a fàghere parte de sa tzitade metropolitana de Casteddu». -Is sìndigos contràrios ant minetzadu de «martzare in Casteddu» s'in casu sa Giunta non retiret sa proposta. -Su Comitadu faunìsticu de sa Sardigna custu mangianu at votadu a majoria pro autorizare sa cassa a su sirbone fintzas sa giòvia. Su cussìgiu l'aiat presentadu, in una riunione pretzedente,su rapresentante de sa Confederazione italiana agricoltori, a pustis de sa crèschida de sos dannos cajonados dae sos sirbones in su setore agrìculu. Sa proposta de nche pònnere su tema in s'òrdine de sa die l'aiant aprovada de tres duas partes de su comitadu faunìsticu. Favorèvoles fiant sos assòtzios ambientalistas, sos assòtzios de sos massajos, totu sos assòtzios de cassa e sas provìntzias de Casteddu, Tàtari, Aristanis e Carbònia-Igrèsias. -Noas graes dae s'oriente probianu. Dae su ministèriu de sa Defensa de Mosca ant cunfirmadu chi est russu s'aèreu de gherra ghetadu a terra a probe de sa làcana intre Sìria e Turchia. Fontes militares turcas ant cunfirmadu s'operatzione ghiada dae is F-16 de Ànkara. Nât chi su velìvolu diat àere violadu s'ispàtziu aèreu turcu. Ma pro is russos no est gosi. Paret chi is duos pilotas bi siant renèssidos a si nche balestrare dae s'aèreu, ma non si connoschent is cunditziones issoro. -Comente aìamus naradu in sas partidas coladas, sos megioros in sas fases de giogu pariant bonos e s'iscuadra sarda pariat creschende. Sa defensa e su tzentrucampu como si movent bene coordinende·si e resessende a cuntènnere sas avantzadas aversàrias. S'atacu est una cunfirma. Sa partida de oe est parta difìtzile giai dae sos primos minutos, difatis sos òmines de Bjèlica lassaiant pagu tretu a sos aversàrios atachende·los in cada botza. -Su ritmu in s'istàdiu Alberto Picco est artu meda e finas sos nèrbios sunt a proa de nche brincare. In campu b'at nervosismu, difatis s'àrbitru traballat meda pro mantènnere sos giogadores sulenos. -Sunt sos de domo a si propònnere mègius e a chircare de si nche fàghere a meres de sa partida. Bi proat Catellani a su de 16 minutos, ma Storari nch'est collocadu bene in su primu palu e blocat sa botza. Su Casteddu paret agigu in crisi, ma isetat, si defensat e cando podet movet a contratacare. Mesora nche colat in custa manera, atacos a un'ala e a s'àtera, ma sena perìgulos graes.  -A su de 34 minutos arribat su vantàgiu de sos sardos, chi si nch'essint bene dae unu momentu dìligu. Melchiorri si nch'impossessat de sa botza in dae in antis de s'àrea manna e a pustis de duos passos nch'iscàrrigat unu bete de mànchinu chi si nch'incàssiat in suta de sa traessa. A su de 40 minutos sos lìgures nche perdent fintzas s'allenadore. S'àrbitru Pàsqua non nde podet prus de sas protestas de Bjèlica e nche lu bogat.  -In su segundu tempus sa situatzione non megiorat e su Casteddu nche torrat a marcare unu gol semper cun Melchiorri chi, cun sa conca, indiritzat a su segundu palu unu bellu tiru dae su cugione de Fossati. Su ritmu dae como in susu cumintzat a menguare e sos ruju-biaitos amministrant bene su vantàgiu. In sos ùrtimos minutos sos lìgures ant sa possibilidade de ismesare s'isvantàgiu.  -Calaiò, nch'intrat in s'àrea aversària cuntrastadu dae Pisacane, si ghetat a terra in chirca de su tiru de penalidade, ma s'àrbitru si nd'abbìgiat e li presentat sa targhita groga. Fiat giai ammonidu e su grogu si fùrriat a ruju. Spezia in deghe òmines. Pro su Casteddu b'at galu tempus pro nche marcare su de tres. Semper Melchiorri dae su ladus de dereta de s'àrea tirat a su segundu palu, ma sa botza corfat a s'anca de Valentini chi, sena lu chèrrere, nch'imbrollat su portieri marchende un'autorete. Acabbat 0-3. -Su Spezia, contende custa, non binchet dae ses partidas e nche perdet sos cuntatos cun sa conca de sa classìfica. Su Casteddu imbetzes torrat a bìnchere in La Spètzia a pustis de 64 annos e cunfirmat su primu postu in su cùcuru de sa Sèrie B. Sas partidas imbenientes in teoria diant dèvere èssere una passigiada. Sos òmines de Rastelli ant sa possibilidade de si nche fùere, ma sa botza - giai s'ischit - est tunda. -Spezia: Chichizola, Migliore, Valentini, Postigo, Canadjija (58'Rossi), Juande, Brèzovec (85' Errasti), Catellani (71' Ciurria), Calaiò, Situm, Martic. -Allenadore: Nenad Bjèlica -Casteddu: Storari, Capuano, Salamon, Ceppitelli, Pisacane (89' Balzano), Tello, Fossati, Dessena (89' Deiola), Joao Pedro, Melchiorri (94' Barella), Giannetti. -Allenadore: Màssimo Rastelli -Gol: 34' Melchiorri, 49' Melchiorri, 94' Valentini (autogol) -Espulsos: 83' Calaiò -Sa punna, in custa die nòdida, est sa de cuntrastare, istransende·nche·la e cantzellende·nche·la, sa fùria chi s'òmine - peri totu su mundu - costumat a praticare contra a sas fèminas. Fèminas de onni edade e natzionalidade chi, sena resone peruna, sunt assachiadas, violadas e mortas cada die, in cada logu e in cada ocasione. Pro cumprèndere cantu siat ispainada custa trassa ferale bastet a pensare chi in totu su mundu sas fèminas corfadas sunt su 35%. Est a nàrrere 35 fèminas cada 100. Intre pipias, giovaneddas, mamas, sorres, mugeres, fìgias, netas o mannais. Nùmeros de ammàchiu, de iscàssiu. Est a nàrrere galu, chi una fèmina cada tres, in su mundu, est ogetu de violèntzia. Fìsica, psicològica e mescamente sessuale. Una violatzione làdina de sos deretos umanos. Una violatzione galu prus grae si si pensat chi su prus de sas bias est basada subra de sa diferèntzia fìsica e de sa fortza naturale chi b'est intre òmine e fèmina.  -Ligada duncas a sa cunditzione animale chi s'òmine cun su progressu e s'evolutzione sua, at semper chircadu de nch'istransire conca a una cunduta prus tzivile, dèghida e umana. Ma istùdios e chircas cunfirmant chi galu, in su mundu, b'apat 133milliones de fèminas chi ant patidu e sunt patende sa mutilatzione genitale. Pràtica difusa e in loco cunsiderada parte lìtzita de unu ritu chi benit dae s'antigòriu e chi duncas  - chie la pràticat -  non diat chèrrere tocada. Gasi comente non si diat dèvere intervènnere contra a sa costumàntzia de sas cojas de pitzinneddas minorennes cun òmines in edade. In su mundu sunt  - cunfirmat sa chirca -  prus de 700milliones sas pitzocas chi ant cojuadu a fortza òmines prus mannos. E, de custas, 250milliones sunt suta sos bìndighi annos. Su 25 de Santandria est duncas una die galana. Una die de ammentu, de meledu e de cunsideru. Una die pro collire a pare sos pensamentos e pro nos ammentare sas àteras 364 chi diant dèvere èssere  - si diferèntzia b'at - meda mègius de custa. Pro chie cada die retzit e patit sa violèntzia e sa fùria de chie si siat. Una die pro ammentare chi su chi acumonat sos òmines e sas fèminas sunt s'intelletu e s'ànima. E chi in su mundu sos prus fortes a carena, bi sunt petzi pro amparare sos prus dèbiles. Non pro los acanargiare. Non pro los catzigare. In peruna manera e in perunu logu, nemos diat dèvere basare su primore suo subra de sa fortza, pro nche lu furriare a suprematzia. Custu, in finitias, est su sentidu de sa die de oe. -Die istituida dae sas Natziones aunidas pighende a esempru, pro sa data, su 25 de Santandria de su 1960. Die iscurigosa in ue a duas sorres  - connotas in su mundu comente a sas sorres Mirabal -  las violenteint e las morgeint unos cantos òmines de s'esèrtzitu dominicanu costante sa ditadura de Rafael Trujillo. Tirannu connotu comente El Benefactor, gistru antifràsticu pro atzentare s'ìndula sua de mortore.  -Die bona duncas a totu sas fèminas, a sos dèbiles, a sos ùrtimos de sa terra. E chi  - cun su tempus -  crescat semper prus sa resone e si nche mòrgiat s'istintu ferale in sos òmines de totu su mundu. Cada die. Cada minutu, cada segundu. -Casteddu at a abarrare s'ùnica tzitade metropolitana de Sardigna, ma su nord de s'ìsula no at èssere penalizadu. Est, pagu prus o mancu, su chi est essidu a campu eris in Aristanis, in s'addòviu de sa diretzione de su Partidu democràticu. Pìgliaru, tataresu, at naradu chi sa proposta depet colare gasi comente est. Ma ite est sa tzitade metropolitana? -Sa Costitutzione reformada in su de chimbe tìtulos dda mentovat, ma est sa lege 56 de su 7 de abrile de su 2014 chi delìmitat sa guarnissa territoriale de s'ente de àrea manna: «Su territòriu de sa tzitade metropolitana - leghimus in su de 6 artìculos - cumbinat cun su de sa provìntzia omònima». Deghe sunt, is tzitades, cunforma a su chi narat sa lege: Milanu, Nàpoli, Torinu, Gènova, Bari, Florèntzia, Bologna, Venètzia, Règiu de Calàbria e Roma capitale. Deghe tzitades de regiones a istatutu ordinàriu chi, dae su primu de ghennàrgiu (art. 16) ant pigadu su logu de sa provìntzia chi ghiaiant. Pro su restu abarrant is provìntzias, finas issas «entes territoriales de àrea manna». -S'artìculu 145 (ritardu a banda) pertocat is regiones che a sa nostra: «Intro de dòighi meses dae s'intrada in vigèntzia de sa lege, is regiones a istatutu ispetziale Friuli-Venètzia Giùlia e Sardigna e sa Regione sitziliana adèguant is ordinamentos internos issoro a is printzìpios de sa lege matessi». -Pro su presidente Pìgliaru e pro s'assessore regionale Erriu petzi Casteddu mantenet is rechisitos (a comintzare dae sa densidade) pro devènnere tzitade metropolitana. In contu de populatzione atuale sa Provìntzia de Casteddu (560.978) nche colat de pagu su nùmeru de abitantes de sa tzitade metropolitana prus minore (Règiu de Calàbria, 557.993). Densidade agigu prus bassa (122 subra 174 abitantes pro Km²). De prus, Casteddu e is tzentros a làcana (Quartu Sant'Aleni, Quartùciu, Pauli e Su Masu) mustrant una continuidade urbana prus manna de sa chi bi podet èssere intre Tàtari e S'Alighera (e Terranoa, s'in casu si chistionet de sa provìntzia tataresa in antis de sa patzidura). Ma ddoe at chie narat chi is critèrios sunt àteros. -Omar Chessa, professore de Deretu costitutzionale in s'Universidade turritana, intervistadu dae Sardinia post, at naradu chi «sa tzitade metropolitana est unu cuntzetu giurìdicu diferente dae s'àrea metropolitana, chi imbetzes est unu cuntzetu de is sièntzias urbanìsticas, demogràficas e sòtziu-econòmicas». A su chi narat Chessa, chi mentovat sa lege "Delrio", «sa tzitade metropolitana depet cumbinare cun su territòriu de sa provìntzia sena cunsiderare is caraterìsticas de is àreas metropolitanas. Intre is chi at istituidu sa "Delrio", petzi duas podent simigiare a is chi in àteros paisos colant che a àreas metropolitanas». Tàtari, duncas, che a is àteras oto? -Sa dibata in pitzu de custa reforma sighit, e non mancant nemmancu is cuntierras intre sa regione e is sìndigos de su territòriu nugoresu. Is chistiones ddas connoschimus: perìgulu de finantziamentos diferentes, de subalternidade cunforma a Casteddu, de àere una sanidade ischitzada intre sa de is duos cabos e àteras. -Nch'at coladu unu sèculu dae su comintzu de su primu cunflitu mundiale, un'isperdìtziu chi nch'at mandadu a s'àteru mundu unu fiotu de giòvanos pro una punna chi no lis aparteniat. Una gherra chi est istada su resurtu de s'egoismu de sas classes dominantes europeas e chi at produidu contradditziones prus mannas e prus graes chi agatamus iscritas in sos libros de istòria. Pro s'ocasione Condaghes at torradu a imprentare (in versione e-book) “Sordadu Nangu, de gherra e de amore”, libru (essidu pro sa prima bia in su 2011 pro sa collana “Paberiles”) de Larentu Pusceddu, iscritore oroteddesu residente in Thiniscole dae su 1973. -Su libru s'aberit cun s'ammentu de Nangu (Giovanni Angelo Ortu, a s'anafgrafe) pro mèdiu de su biàgiu de s'amore suo, Caterina Bertelli, conca a Tiddorai. Manu manu chi Caterina bidet, dae sa nae, s'ìsula acurtziende·si, manu manu chi sos ogros suos sunt cara a su paesàgiu gadduresu e baroniesu, in sos meledos e in sas emotziones de sa pitzoca si faghent logu sos contos de Nangu in pitzu de sos colores e de sos nuscos de su logu e de sa festa de Santu Galistru, ma finas de sas melodias poèticas de sos improvisadores de Sardigna. Su biàgiu, s'arrivu a su bighinadu de Ladorzu, sa connoschèntzia de tzia Taniella, de tziu Juanne Batista, de Pepe, Bore e Nanna, ponent deretu su letore in s'ambiente massajinu de Nangu e de àteros giòvanos divènnidos sordados a mala gana. -Nangu nch'intrat che a protagonista deretu dae su segundu capìtulu. Nche colant in cussas pàginas sos tres annos in su fronte paris cun Marrudu «pastore bardaneri baroniesu» chi «si moviat lestru che crabolu», cun su paesanu suo Gregu, segudadu dae una balla chi li fiat intrada in paneri e essida dae buca, cun Nanni Zene mortu in bratzos suos e àteros sordados. «Sos de sa leva de su 99 arribados a su fronte – leghimus in su libru - fiant totu male bestidos, famidos e ballende∙si dae su fritu». A fiotu sos mortos e sos mutilados («ruiant a muntones») pro more de «un’omineddu (su Re, Ndr) de pagu ispera» chi aiat «su podere de mandare mìgias de giòvanos a mòrrere in gherra, sena chi nd’aerent ischidu sos motivos beros». In su romanzu s'intrèverant sos acadessimentos de su cunflitu: dae sa disfata de Caporetto a s'agabbu de sa gherra cando, a Nangu, «una balla austrìaca a s’impensada, l’aiat abertu s’anca manca» faghende·lu rùere «a su chirru de sa ferida, che porcabru acanargiadu in cassas rebestas». -Dae su de tres capìtulos comintzat sa narratzione de s'amore cun Caterina, crotzerossina «de una bellesa chi lughiat in s’iscuru». Intre sas suferèntzias tìpicas de sos ispidales de campu e sos momentos de intimidade, su romanzu curret finas a s'ùrtimu respiru de Nangu cajonadu dae una cangrena inghiriada dae bisos bonos e malos. -Su libru nos ponet a meledare in contu de sos orrores de sa gherra in unu momentu in ue issa torrat a cumpàrrere in Europa (in sos chirros orientales, intre Ucràina e Rùssia), ma finas in contu de sa possibilidade, manna, de àere una literadura in sardu, aina chi podet èssere a beru de giudu pro s'emantzipatzione de sa limba nostra a cada livellu. -*artìculu publicadu pro sa prima bia in www.siniscolanotizie.net -Sa noa de custu mangianu no est una noa cale si siat. Sa ghetada a terra de un'aeroplanu militare russu chi, a su chi narat Mosca, non fiat bolende in is chelos turcos, si nch'insertat a mala gana in sa prima pàgina de cale si siat giornale. Inghiriada dae pregontas, dudas e timòrias. Putin at chistionadu de «istocada a palas» annanghende chi no at a bajulare prus «atrotzidades che a custa». Pro parte sua Èrdogan at pedidu a is àteras natziones alleadas unu summit de sa Nato. -«Imbetzes de nos cuntatare - custa sa reatzione de su presidente russu -, sa Turchia cheret chistionare de s'intzidente cun is sòtzios de s'alleàntzia atlàntica comente chi nch'aerent ghetadu a terra un'aeroplanu issoro. Bolent chi sa Nato agiuet a Daesh?».  -In medas narant chi custa cosa fiat prevìdida a dae chi su regime turcu est gioghende sa partida sua (finamentas tràmite sa Brigada turcomanna) contra a su de Assad. E a dae chi sa Rùssia est sustenende su guvernu ufitziale sirianu.  -Ma ite ddoe at a àere dae como in susu? Comente s'at a isvilupare sa cuntierra? In is ambasciadas (in sa russa de Ànkara e in sa turca de Mosca) ddoe at mùtria mala; Putin si nch'est mòvidu dae Teheran in ue fiat; su ministru de is afares èsteros Lavrov nch'at cantzelladu su biàgiu a Turchia prevìdidu pro cras. Ma s'otzidente si nch'at a fàghere tragiare dae Èrdogan in una gherra semper prus manna o sa Turchia (e in pare cun issa finamentas s'Aràbia saudida) at a èssere isolada semper de prus?  -Putin at faeddadu de «istocada a palas» ca ddoe at un'acòrdiu intre sa Rùssia e is Istados unidos pro gestire sa situatzione. E, mancu a ddu nàrrere, sa Turchia nch'est in foras dae s'arresonu. Èrdogan est mòvidu dae su disisperu, ca ischit chi Obama non podet fàghere a mancu de Putin, ma custa mossa disisperada no at a mudare (a sa segura, a su nessi finas a imoe) s'àndala de su guvernu a isteddos e istrìscias, oramai incapatze de ofèrrere una solutzione in s'oriente probianu.  -Chi non siat galu chitzo pro chistionare de sa de tres gherras mundiales? -Oe, comente fiat prevìdidu, s'at pesadu unu bentu de sos dimònios. In su canale de Bonifàtziu sas ràficas nche crompent a 100 chilòmetros a s'ora. Sa nae pro Livornu nch'est mòvida cun oto oras de ritardu e sos collegamentos cun sa Còrsica sunt suspesos dae eris a parte de sero. In Gaddura sos pompieris fiant impinnados totu sa note cun àrbores rutos e cun interventos a sa rete elètrica, mescamente in Terranoa. A su chi narat s'ufìtziu meteorològicu de s'Aeronàutica sa die at a cumprire cun su calu sensìbile de sas temperaduras, cumintzende dae bortaedie. At a pròere pagu prus o mancu in totu s'ìsula. Petzi dae cras su tempus at a megiorare e su chelu at a ispalatare, ma sas temperaduras s'ant a mantènnere bàscias. -Finamentas in italianu ddi narant "waterboarding". Est una forma de tortura chi si pràticat immobilizende un'òmine, ponende·ddu in positzione orizontale (agigu oblìcua cun is pees in artu) e ghetende·ddi s'abba in sa cara cugugiada dae un'istratzu pro chi nche dd'intret a buca e a is bias respiratòrias. Un'afogamentu controlladu de orìgine medievale chi Donald Trump, su candidadu a ghiare is republicanos conca a sa Domo bianca, diat bòlere torrare a impreare. -«In cue - at naradu su magnate americanu indiritzende·si a is islamistas de Daesh - non nd'impreant. In cue isconcant. Est tando una cosighedda cunforma a su chi faghent a nois». Finamentas Ben Carson, s'àteru candidadu republicanu chi est disafiende a Trump, at naradu chi eja: «Sa curretesa polìtica no esistet cando si gherrat contra a un'inimigu chi ti nche bolet ispèrdere», at annantu su mèigu nieddu chi is prus s'ammentant pro àere partzidu duos gemellos siamesos in su 1987. Custa pràtica is americanos dd'ant impreada in su 2002 e in su 2003 contra a tres terroristas suspetos: Khalid Sheikh Mohammed, Abu Zubaydah e Abd al-Rahim al-Nashiri. A Mohammed, chi nât chi fiat su pranificadore de is atentados a is turres gemellas, dd'ant torturadu 183 bias in unu mese, in su 2003. George W. Bush, in su 2006, aiat proibidu custu sistema, ma pro dda reconnòschere che a tortura b'est chertu su procuradore generale (est a nàrrere su ministru de sa Giustìtzia) de s'amministratzione Obama, Eric Holder, in su 2009.In prus de sa suferèntzia e de s'atinu chi si potzat mòrrere in cale si siat momentu, s'afogamentu controlladu podet cajonare a pustis dannos fìsicos, tzelebrares e finamentas psicològicos. -Ma andemus passu cun passu: -•Eris, 27 de santandria, sa procura de Istambul at dispostu s'arrestu pro Can Dündar e pro Erdem Gül. In s’òrdine su diretore e su caburedatore su cuotidianu Cumhuriyet. Sas acusas sunt graes. Apartenèntzia a un'organizatzione terrorìstica e ispionagiu – si leghet in su documentu de arrestu. In prus de èssere acusados pro nch'àere cuadu, posca de los àere publicados, unos cantos documentos guvernativos segretos.  -•Sa denùntzia movet dae su presidente Erdoğan in pessone chi los teniat ambos suta su mirinu. E sa firma, subra de su mandadu de arrestu, est sa sua. «A sa segura - si leghet in sas pàginas de oe de Cumhuriyet - ca non nch'aiat galu ismaltidu s'inchiesta, ghiada dae Dündar e cunduida dae Gül, chi pertocaiat su trasportu de armas conca a sa Sìria. Armas e armamentos chi nche fiant in intro a unos cantos camios de sos servìtzios segretos e chi posca sunt intradas in manos de sos ribelles turcomannos». -•Sa noa la publicheint in su Cumhuriyet, sa die de sa vigìlia de sas ùrtimas eletziones. Su 7 de su mese de làmpadas in pessu coladu. Inchietende non pagu su presidente chi tando minetzeit, dae su canale TRT 1, sa prima televisione turca, sos duos giornalistas.«Ant a pagare unu preju caru» decrareit in pùblicu. -•Oe su pòpulu s'est mòvidu rechedende cun fortza sa liberatzione. Pòpulu chi in Turchia est ligadu a funes contràrias cun sos mèdios sotziales. Bastet a pensare chi nche bàrigant s'Ìndia in contu de impreu de internet e de mèdios sotziales. Nointames siant unas bìndighi bortas de mancu, comente nùmeru de abitantes ( 75milliones contra a 1.252 milliones nda). Duncas su pòpulu cheret s'informatzione. Est ossessionadu dae sas noas chi si retzint cun su tràmite de sa Rete, ma a su matessi tempus, cheret sa veridade. «Unu presidente - aboghinant sos manifestantes, dae sas pàginas in lìnia de Cumhuriyet - non tenet su deretu de nche serrare in galera duos giornalistas de gabbale comente a Dündar e a Gül. Duos maistros de s'imprenta chi ant dadu totu sa vida issoro pro s'informatzione e chi como, semper pro issa, nche sunt perdende pro semper sa libertade». A dae chi s’arriscu est s'ergàstolu. - -Deretos lìberos. Url imàgine -Su setimanale inglesu "The Observer" est istadu su primu a chistionare de "Istrategia de sa tensione". A su chi nargeit su giornalista Leslie Finer, sa punna fiat sa de fàghere crèschere su livellu de s'iscontru intre "estremismos contràrios" pro chi si nche poderet cròmpere a una furriada reatzionària acabbadora de s'atòngiu caente. -Gasi, in cussu merie fritu de su 12 de su mese de idas, una bomba tzocheit in intro de sa Banca natzionale de s'agricultura, in Pratza Fontana, in Milanu, cajonende da morte de 17 pessones (88 is fertos) e inaugurende un'istajone istragìstica concruida cun su degòlliu bolognesu de su 2 de austu de 11 annos a pustis. -Is indàgines, ghiadas dae su cummissàriu Luigi Calabresi, moveint deretas conca a is ambientes anarchistas. Pino Pinelli, partigianu de is brigatas "Bruzzi-Malatesta" e ferrovieri, "nche rueit", tres dies a pustis, dae una ventana de su de bator pranos de sa cuestura meneghina, in ue ddu fiant interroghende. In su 1975 su giùighe D'Ambrosio, assolvende totus is imputados, faeddeit de "malore ativu". Est a nàrrere, Pinelli non si morgeit, ma nemos ddu morgeit. -In su 2009 su presidente de sa Repùblica Napolitano nargeit chi Pinelli fiat una vìtima dòpia: «in antis de suspetos sena fundamentu e a pustis de una fine assurda». Eris su prefetu de Milanu, Alessandro Marangoni, at mutidu a sa fiuda de s'anàrchicu. Dd'at cunfirmadu Claudia Pinelli, sa fìgia, narende chi «cale si siat contributu a sa memòria e a sa beridade est cosa agradèssida». -Ma si àteros anarchistas nch'ant coladu agigu de annos in presone nointamen s'innotzèntzia issoro (si penset a Pietro Valpreda), su degòlliu de su 1969 sighit a non tènnere perunu autore. A manera ufitziale, nargiamus. A Franco Freda e a Giovanni Ventura, de sa formatzione fascista Ordine nuovo, ddos cundenneint in su 2005. Ma in antis de tando ddos assolveint a manera definitiva in su 1987 dae is Cortes de assise de apellu de Bari e de Catanzaro (ca su protzessu nche ddu tramudeint a cue dae Milanu in su 1972 pro chistiones de "òrdine pùblicu"). -Su primu ministru giaponesu Shinzo Abe s'est iscusadu. L'at fatu aberende unu fundu pro rimborsare sas fèminas chi a pustis de 70 annos sunt galu bias. A su chi narant sos analistas giaponesos sas iscraas de su sessu, sas shofu, fiant unas 20mìgia. A su chi narant sas fontes prus seguras imbetzes fiant unas 200mìgia. Una bella diferèntzia. S'imperu giaponesu de tando las at colovrinadas, imbaucadas e si nche las at furadas cun sa promissa de su traballu. Traballu chi però no esistiat e si esistiat fiat mìseru, in sos casinos de s'esèrtzitu imperiale nipònicu. Fiat una trampa bene parada. Arribaiant dae sa Corea de giosso, dae sa Tzina, dae sas Filipinas, dae sa Birmània e dae s'Indonèsia. De bator tres si nche sunt mortas. Non bi l'ant fata, sa violèntzia fiat meda. Las torturaiant e las isburvaiant, die cun die, note cun note. In pagas sunt resèssidas a mòvere a dae in antis, a si nche liberare, ma sos trumentos mentales sunt abarrados e una vida normale non l'ant pòdida prus contivigiare. Su prus malàidas, istèriles e sena sa possibilidade de si torrare a fraigare una famìlia. In su 1993 su Giapone aiat reconnotu sas neghes suas, ma sa chistione si fiat firmada in cue. Como, a pustis de àteros 22 annos, belle gasi est arribadu s'acordu. Unu milliardu de yen, est a nàrrere sete milliones e setighenta mìgia èuros pro agiudare sas fèminas galu bias. Una collaboratzione istòrica in subra de un'argumentu chi poniat in cuntrastu sos duos istados Como sunt abarradas in 46 e, mancari in ritardu, un'acanteddu de giustìtzia lis est dèvida. Mancari non nche cantzellet sas suferèntzias de tando. -Si nch'est mortu eris sero Mario Dondero, grandu fotògrafu, partigianu e òmine de gabbale. Teniat 87 annos e sos ùrtimos sèighi si los at colados gherrende contra a unu male chi non lassat apellu. Una luta fitiana giuta comente s'at giutu totu su restu de sa vida: semper in prima lìnia. A minore, ca a sèighi annos unu est galu minore, mesches in logu e in tempus de gherra, movet conca a Milanu in chirca de mègius sorte. Non teniat ne arte ne impreu. Petzi una màchina fotogràfica e una bèrtula càrriga de talentu, gioventude e gana meda. Gana de màndigu. Fàmene. E gasi si nch'agateit a unu prontu in sa Val d'Ossola. Partigianu cun sa Brigada Cesare Battisti. -A fotografare sa gherra, sa morte, su dolore. Ma finas s'amighèntzia, sos ideales sas oras fitianas in pare cun sos cumpàngios de tando. Si nch'est fatu a mannu gherrende e ponende in negativu sas acontèssidas malassortadas a nuscu de pùrvura, in antis de nche cròmpere a Parigi in ue su mestieri suo at leadu forma. Foto-giornalista. Mancu esistiat tando un'arte che a cussa. L'aiat imbentada issu collaborende cun testadas istràngias comente a Le Monde e Le Nouvel Observateur. Ma fintzas cun l'Unità, cando fiat galu l'Unità. In Sardigna at lassadu prus de un'ammentu in pare cun Pablo Volta àteru fotògrafu de prudone. In pare ant tèssidu unu bìculu de istòria sarda, in sos annos chimbanta, fotografende mescamente sas pessones. -Òmines e fèminas servados pro semper dae s'ogru artifitziale de sa Leica, sa màchina chi ambos duos costumaiant a impreare. Mamujada, Orgòsolo, Durgali, sa Baronia, sas lollas campidanesas e fintzas sas tzitades de Casteddu, Tàtari e Nùgoro. Sos ùrtimos faeddos suos, in Sardigna, bi los lasseit a sas pàginas de La Nuova Sardegna. In ocasione de sa ressinna fotogràfica Camera con vista, ammaniada in Casteddu dae sa Rai, in sos ùrtimos annos de su 1980, nargeit: «Devet abarrare prus chi non craru chi pro mene su de fotografare no est istadu mai s'interessu primàrgiu. Galu oe non penso de èssere unu fotògrafu. A mie sas fotografias m'important comente puntu de unione intre sos raportos umanos. O comente testimonia de sas acontèssidas. No est chi a mie sas pessones m'importent pro las fotografare, a mie m'interessant ca esistint!» -«Pelea cun nois e at a bìnchere sa Sardigna», b'at iscritu a maduru (e in italianu nda) in unu cartellu chi sos traballadores de s'ex Alcoa de Portovesme nch'ant giutu fintzas a suta de su Ministèriu pro sa crèschida econòmica. Faeddos de protesta pro otènnere rispostas dae su guvernu. Una rechesta de acrarimentos pro su chi pertocat su venidore de s'istabilimentu. Pròpiu in su ministèriu ant cunvocadu un'addòbiu sindacale pro dibàtere subra de su regime de essentzialidade elètrica in Sardigna. Addòbiu in ue b'ant a èssere su ministru Federica Guidi, su suta-segretàriu Claudio De Vincenti e su guvernadore nostru Frantziscu Pìgliaru. -Sas categorias mentales sunt lestras a nàschere e malas a mòrrere, est cosa nòdida. Pro nàrrere, a un'ala tenimus su mundu otzidentale e a s'àtera s'oriente. Cun totu sas declinatziones issoro e su caràtere marcadu cun diferèntzias a bias opostas e in cunflitu. Si lu dat su sese chi pro nois siant mègius s'annestru e sa tzivilidade nostras e pro su mundu orientale siant sos issoro. E dae inoghe est totu una trempa, mala a nch'agrugare. Una làcana chi paret impossìbile a nche la barigare o peus a nche la derrùere. Sunt tzivilidades. Seculares o reghentes, semper categorias sunt e s'òmine no est dispostu a tzèdere o a si rèndere a s'angena. E forsis est finas cosa giusta comente est cosa giusta però a si cunfrontare e a chircare puntos de mesania e de connoschèntzia funduda de sas ideas angenas. Sena pro custu renuntziare a totu, ma petzi a su chi punnat a nos ischirriare e no a nos aunire. E sena impònnere cun sa fortza nudda a nemos. Paràulas, faeddos, ipòtesis e forsis bisos ebbia. -Eris, pro nàrrere, in Aràbia saudita si votaiat pro sas munitzipales e, pro sa prima borta in s'istòria issoro, ant votadu e ant pòdidu èssere elègidas fintzas sas fèminas. Torrende a sas categorias mentales, pro nois est unu deretu achiridu dae meda mannu e pensamus chi non siat ne una novidade, ne unu fatu dinnu de mentovu. Ma si pompiamus a dae segus nos abbigiamus chi in Itàlia sas fèminas ant otentu su deretu de votu una die a gianteris. Est a nàrrere in su 1945 cun s'aventu de su sufràgiu universale. Ma ant votadu in sa realidade pro sa prima bia, petzi su 2 de làmpadas de su 1946. Pro su Referendum istitutzionale monarchia-repùblica. In pessu setanta annos a oe. Como, lassende·nche a un’ala su ladus criminale e prus chi no iscumproadu de su paisu chi semus esaminende, lassende sas trassas polìticas e sotziales suas chi nos nche lu ponent in su chirru de sos peus, podimus a su matessi tempus ammìtere chi nois amus sa tendèntzia a nos nche cunsiderare sèculos e sèculos a dae in antis. E in su chirru de sos bonos. Sena abbaidare su chi semus. Sena anneu perunu pro su chi pretendimus dae àtere. E sena pensamentos pro nos impònnere in terra angena. Categorias mentales, pròpiu. -«In Aràbia saudita sunt a su nessi bator sas fèminas elègidas eris in sa munitzipales. Unu votu e unu resurtadu istòricu», iscriet Al Jazeera mentovende sos mèdios de imprenta locale. «No est fàtzile a agatare noas prus serentes e fundudas, a dae chi s'imprenta saudita no at dadu risaltu a sa chistione. Nessi non comente a su chi s’otzidente s’isetaiat».Su contègiu de sas ischedas paret chi siat galu in èssere. «Ma - agiunghet semper Al Jazeera - cunforma a sos primos datos isparghinados, paret chi siant duas sas fèminas chi ant otènnidu su sègiu in sos consìgios comunales de su guvernadoradu de Ihsaa. E àteras duas, una in su consìgiu de Tobouk e una in su de sa Mecca». Sas eletziones de eris in Aràbia saudita, repitimus, sunt istadas sas primas in ue sas fèminas podiant votare e èssere elègidas. Unu grandu passu a dae in antis pro totu s'umanidade. -Sa noa est reghente. Su guvernu italianu, tràmite decretu chi interessat oto regiones, bolet fraigare noe brusiadores de arga. Fiant 12 a comintzu. Dêt èssere istadu su resurtu de su Cop20, est a nàrrere s'acordu de Parigi, a ddis fàghere mudare idea a is guvernantes nostros. Ma sa noa a nois prus serente est chi non si nch'escluet sa possibilidade de un'àteru brusiadore in Sardigna. Su de tres. Forsis in Portu Turre. -Ca sa regorta diferentziada de s'arga nch'est galu a tesu dae s'obietivu de su 65% e ca is discàrrigas nche sunt belle cròmpidas a su lìmite. Nât chi. Tocat de cumprèndere comente s'at a mòvere sa Regione (finas cunsiderende chi non ddoe at prus fundos europeos pro sa re-istruturatzione de su de Tòssilo).  -Ma, mescamente, tocat de cumprèndere comente siat possìbile a si lamentare de pertzentuales bassas de diferentziada si unu brusiadore totu bolet francu una diferentziada chi funtzionet a beru. E tocat de cumprèndere comente si nche potzant menguare is livellos de emissiones sena una produtzione chi no est ratzionale, chi est arga pro su prus.  -Chie produit, cando, comente, in ue e pro ite. Custas sunt is pregontas pro àere is rispostas chi ddoe deghent. O nono? -«Unu sordadu sena peruna formatzione polìtica o ideològica est unu criminale potentziale». Baddu si Thomas Sankara fiat narende a Gilbert Diendéré, generale de su "Regimentu de protetzione rivolutzionària" (sa guàrdia presidentziale) e ghia de su corfu de istadu sena profetu de tres meses a como. Tzitadu dae sa magistradura burkinabè pro "crimines contra a s'umanidade" in is dies de su golpe, a Dienderé, imoe, ddi tocat de rispòndere a àteras tres acusas ligadas a sa morte de Sankara, in su 1987: atentadu, assassìniu e cua de cadàvere. Amìgu de Sankara finas a ddu traìghere e a ddu mòrrere colende·si·nche a sa contra-rivolutzione, Dienderé est istadu su bratzu armadu de su poderiu de Blaise Compaorè, presidente finas a s'annu coladu e custrintu a si nche mòvere a cajone de una mobilitatzione massitza. -A pustis de s'eliminatzione dae sa Copa, su Casteddu torrat a mòvere dae sa partida conca a pare cun su Bari. Sos pulliesos òcupant su de tres postos in classìfica in fatu de sos sardos, a duos puntos. Rastelli renùntziat a Di Gennaro, iscualificadu, ma si presentat cun un'atacu de primore. Melchiorri, Sau e Farias. Chi sa partida siat de livellu artu si bidet giai in sos primos minutos, su motore de ambas sas iscuadras girat a milli. Sos allenadores, pro custu motivu, a sas defensas lis pretendent atentu e ogros abertos. Sos tretos pro giogare sa botza sunt reduidos a nudda e sas àreas de rigore non sunt belle mai ocupadas, francu in sos tiros lìberos. A su de 22 minutos sa partida paret chi si fùrriet in favore de sos sardos. Munari si nch'agatat in sas cunditziones ideales pro proare a tirare dae a tesu. Nche li essit a pìgiu unu tiru tzentrale, ma forte. Su portieri nche lu respinghet a mesu de s'àrea, in sos pees de Melchiorri chi, comente unu corbu, nche marcat su vantàgiu. Su Casteddu como paret prus cumbintu, ma forsis est su Bari chi at acusadu su corfu inferchidu dae sos ruju-biaitos. A su de 35 minutos arribat su de duos. Farias ghiat unu contratacu conca a sa porta de Guarna e Sau lu sighit. Cun unu movimentu de su corpus nche ponet in fora dae sos giogos sos defensores aversàrios e li nche passat sa botza a su cumpàngiu sardu chi, sena peleare meda nche la còllocat in intro. Sa festa de sos sardos però durat pagu, sos òmines de Nicola incùrtziant s'isvantàgiu petzi duos minutos a pustis. Rosina òperat unu tiru lìberu chi nche traessat totu s'àrea de rigore e nch'intrat a su segundu palu, 2-1. Su segundu tempus paret una fotocòpia de su primu. Sos casteddajos tenent carchi cosighedda in prus cunforma a sos aversàrios. In sos primos minutos ant sa possibilidade de sinnare su de tres, ma sos atacantes non manìgiant sa botza comente li deghet. Su ritmu de sa partida mènguat e, in pare cun issu, fintzas sa pretzisione in dae in antis de sa porta. Sos tiros de Farias e Melchiorri non sunt bastante pretzisos. De Luca ponet anneu a Storari a su de 70 minutos, ma su portieri non si lassat frigare e nche respinghet sa botza a foras. A chimbe minutos dae s'acabbu su Casteddu si balàngiat unu tiru de penalidade. Di Cèsare cumitit unu fallu a dannu de Sau in intro de s'àrea e s'àrbitru Pàsqua frùschiat. Làstima però chi su giogadore tonaresu si fatzat parare su tiru. In sos ùrtimos minutos su Bari proat a assachiare s'àrea ruju-biaita, ma su parègiu no arribat. Binchent sos sardos pro duos gol a unu. S'ùrtima partida bìnchida in su Sant'Elia fiat sa de su 23 de santandria contra a s'Ascoli. Posca su calendàriu si nch'est fatu belle fitianu e sas fortzas cheriant partzidas intre copa e campionadu. Custu at cajonadu carchi parègiu chi si podiat evitare. Sos tres puntos de oe però sunt de importu mannu pro duos motivos: ca su Bari fiat una cuncurrente pro sa promotzione e ca su Crotone at paregiadu cun su Latina, reduende a unu puntu ebbia su vantàgiu chi teniat.Su 24 a sas 13:00 b'est Salernitana-Casteddu. Formatziones Casteddu: Storari, Pisacane, Salamon, Ceppitelli, Balzano, Fossati, Munari, Tello, Farias (77' Joao Pedro), Melchiorri (83' Cerri), Sau (88' Krajnc). Allenadore: Màssimo Rastelli Bari: Guarna, Sabelli, Di Cèsare, Contini, Gèmiti, Porcari (80' Sansone), Gentsòglou (63' Boateng), Valiani, De Luca (87' Petròpoulos), Maniero, Rosina. Allenadore: Dàvide Nicola Gol: 22' Melchiorri, 35' Sau, 37' Rosina -Rastelli cheret festare sos 47 annos comente si tocat e su donu prus mannu diat èssere unu bellu resurtadu. Sos sardos, binchende sa de oe, ant a èssere campiones de ierru. Sa Pro Vercelli est un’iscuadra organizada, mancari non siat candidada a nche pigare a Sèrie A. Sos sardos però ant su bantàgiu de su campu a s’ala issoro. Movent bene sos ruju-biaitos. Si faghent bìdere deretu in sos tretos de Pigliacelli, ma sa defensa piemontesa resesset semper a nch’isboligare su murùtulu. A su de 14 minutos però su Casteddu nche colat. Farias batit unu tiru dae su cugione e Joao Pedro cun sa conca che l’incorrat a intro. Sighint a atacare sos sardos e, a pustis de deghe minutos, nche marcant fintzas su de duos. Custa borta su mèritu est fintzas de sa bona sorte chi tzocheddat a sa gianna casteddaja. Farias, fuende conca a sa porta, tirat dae su lìmite de s’àrea. Sa botza nch’iscudet a Munari chi, sena lu chèrrere nche marcat su segundu gol. 2-0. Sa defensa de Rastelli est posta bene in dae in antis de su portieri, sos giogadores intervenint sena problemas in cada botza lis càpitet a tretu. Sa Pro Vercelli proat a si nch’istèrrere, ma non resesset a nche cumprire nudda de bonu. In sos ùrtimos minutos de su primu tempus Sau podet fàghere sa de tres, ma su portieri cun unu miràculu si sarvat. In su segundu tempus sos protagonistas sunt semper sos sardos, mancari pungant prus pagu. Sos biancos de Foscarini imbetzes paret chi nche siant giai in fèrias. Sa partida a bellu a bellu si nche faghet lena, a bortas paret firma. Petzi in sos ùrtimos minutos arribat su de tres. Pariat chi nemos tenneret prus nudda de nàrrere cando Farias nch’intrat a intro de s’àrea e l’arrumbat sa botza a Fossati. Su tzentrucampista de Monza tirat a filu de terra e sinnat su de tres. Su portieri non si tzìrigat nemmancu. A pustis de una paja de minutos s’àrbitru Candussio nche frùschiat s’acabbu. Resurtadu bonu e iscuadra determinada, Rastelli podet festare. Su Casteddu est campione de ierru cun 46 puntos. Formatziones Casteddu: Storari, Murru (83’ Barreca), Ceppitelli, Salamon, Pisacane, Fossati, Di Gennaro (63’ Deiola), Munari, Joao Pedro, Sau (91’ Giannetti), Farias. Allenadore: Massimo Rastelli Pro Vercelli: Pigliacelli, Germano, Bani, Coly, Filippini, Ardizzone (49’ Beretta), Scavone, Mustacchio (30’ Sprocati), Rossi (85’ Emmanuello), Di Roberto, Marchi. Allenadore: Claudio Foscarini Gol: 14’ Joao Pedro, 25’ Farias, 92’ Fossati -Sa Cup deviat seberare si nàrrere chi nono o chi emmo a s'imbestidura de Artur Mas comente presidente de sa Generalitat catalana e, duncas, a is mesuras polìticas cuntènnidas in intro de sa proposta de acordu presentada in is dies coladas. Ddoe aiat bator optziones in sa mesa: guvernu de coalitzione intre Cup e Junts pel sí ghiadu dae Mas; perunu sustennu a Mas e eletziones noas in martzu sena un'alternativa dae banda de Cdc e Erc; sustennu esternu a su guvernu Mas; astensione pro s'imbestidura lassende a Junts pel sí s'ònere de si chircare su sustennu in àula. A pustis de tres votatziones, cosa de non crèere, ddoe at àpidu una paridade perfeta (1515 votos) intre sa prima e sa segunda optzione. Duncas si nd'at a torrare a chistionare su 2 de ghennàrgiu. Sa die, su Consìgiu polìticu e su grupu parlamentare ant a pigare unu disinnu definitivu. -Dae s'incràs de is eletziones autonòmicas, sa Cup at retzidu pressiones meda pro chi sustenneret a Mas. Una intre is pressiones prus esplìtzitas sa de Lluís Llach, su cantautore nòdidu de "L'estaca" chi imoe est deputadu in Bartzellona: «Sa base de sa Cup depet disinnare: indipendèntzia o nono». Ma at retzidu finamentas ingiùrgias comente irresponsàbiles, traitores, setàrios, cuintocolunnistas e serentes a s'imprenta neofalangista, abarrende intre is prus lèbias. «Ponide·bos in sa situatzione nostra - at naradu Arnau Aymerich, consigeri comunale de Argentona - si naramus chi eja a Mas amus a èssere traitores de sa classe operaja; si ddi naramus chi nono semus traitores de sa pàtria». -Su mesu de s'assemblea de sa Cup at duncas traitu sa pàtria? S'àteru mesu at traitu sa classe operaja? Su chi si podet nàrrere est chi sa Cup est partzida. Isabel Vallet, ex deputada, aiat naradu in su parlamentu catalanu chi a chistionare in antis de indipendèntzia e petzi a pustis de cumbata de classe diat èssere istada una trampa. Ma su 50% de sa Cup at disinnadu de antepònnere sa chistione de s'indipendèntzia in antis de totu narende chi emmo a Mas e a una proposta econòmica mìnima cunforma a su programma suo. Su grupu parlamentare at fàghere su matessi? 5 a favore e 5 contra a Mas? Su blocu indipendentista nche diat cròmpere a 67 sègios subra de 135 e a Mas non ddi diant bastare su matessi. Is parlamentares s'ant a astènnere? Un'assemblea noa? -Su chi contat est chi sa fortza chi est crèschida de prus dae is eletziones de su 2012 como est partzida in duos. Su #PressingCup (sa campànnia polìtica e mediàtica aprontada pro nche pinnigare su movimentu de manca) est renèssidu. A metade, ma est renèssidu. E imoe sa Cup nch'est incassiada intre su blocu natzionalista de Junts pel sí, chi ddi pedit craresa e detzisiones lestras, e sa crèschida de cunsensos pro su blocu autodeterminista de Ada Colau, chi est abbaidende dae sa ventana de su munitzìpiu Bartzellonesu. -A pagas dies dae s'ispògiu de is ischedas chi ant decretadu sa paràlisi istitutzionale in s'istadu ispanniolu, paret chi in Catalùnnia nche siant crompende a una solutzione. Ca in cue puru, a eletziones acumpridas dae belle duos meses, sunt sena guvernu. Sa cuntierra pertocat s'investidura de s'ex presidente de sa Generalitat, Artur Mas, sustènnidu dae su partidu suo e dae s'Esquerra republicana. Sa Cup, formatzione chi punnat a una repùblica indipendente e sotzialista, no at galu detzisu cale sèberu pigare. Eris, a pustis de is resurtos eletorales ispanniolos, aiat invitadu a sa manca autodeterminista de En Comù Podem de si nch'insertare in su protzessu conca a sa repùblica. Ma a su matessi tempus aiat invitadu a Junts pel sí, de inditare unu nùmene diferente dae su de Mas, unu nùmene "de cunsensu". Oe, però, sa Cup at retzidu un'oferta. -Su documentu presentadu, 61 pàginas in totu, ammustrat carchi passu a dae in segus dae banda de is natzionalistas de Jxsí in contu de polìticas econòmicas e de privatizatziones, ma Artur Mas sighit a èssere presentadu comente s'ùnicu candidadu a sa presidèntzia. Una presidèntzia de transitzione cun tres presidentes de àteras e tantas cummissiones (nemmancu unu de sa Cup). Ite ant a disinnare is comunistas de sa Cup galu non s'ischit, ca at a èssere s'assemblea de domìniga in Girona a seberare. S'in casu si torraret a nàrrere chi nono, est possìbile chi ddoe chèrgiant eletziones noas. Ma su nuscu de is eletziones noas nch'est in totu s'istadu ispanniolu. Comente naraiat Joe Strummer, mortu in die de oe 13 annos a como, su venidore no est galu iscritu. -Unas cantas chidas a imoe, chistionende de tumores, fiat essida sa noa de sa relatzione intre s'isvilupu de sa maladia e su consumu de sa petza ruja. Una noa chi non fiat noa a beru, e chi pro calicunu fiat s'iscoberta de s'abba callente, ma chi teniat su timbru de s'Oms. Oe, semper chistionende de tumores, sa noa est chi ddoe at unu ligàmene cun is fatores ambientales. Nudda de nou mancu como, ma sa chirca de Song Wu, Scott Powers, Wei Zhu e Yusuf A. Hannun (de sa Stony Brook University, Noa York) isminòrigat is resurtos de un'istùdiu antepostu, publicadu in su mese de ghennàrgiu de ocannu. -Cristian Tomasetti e Bert Vogelstein, de sa Johns Hopkins de Baltimora (semper in is Istados aunidos) aiant teorizadu chi su bonu de is tumores si podiat isvilupare a cajone de fatores intrìnsecos (est a nàrrere cunforma a su funtzionamentu naturale de su corpus umanu). E chi duncas sa possibilidade de nche rùere malàidos podiat dipèndere dae sa sorte. Tomasetti e Vogelstein aiant bogadu a pìgiu is «mutatziones casuales chi cumparint durante sa rèplica de su Dna in is tzèllulas istaminales normales, non tumorales». Custa rèplica dd'amus cando is tzèllulas istaminales si partzint pro sostituire is betzas. E cando est prus frecuente, comente acontesset in su pàncreas, su tumore, pro is duos chircadores, tenet possibilidades prus mannas de s'isvilupare. S'esèmpiu a s'imbesse est su de is ossos. -S'iscuadra de sa Stony Brooks at naradu imbetzes chi is fatores intrìnsecos ligados a su protzessu de partzidura tzellulare dant unu contributu mìnimu a sa degeneratzione tumorale e chi is perìgulos de morte nche sunt intre su 10 e su 30% de is casos. «Podimus concrùere - leghimus in su resumu de s'istùdiu - chi su perìgulu de cancru est cajonadu a s'ispissu dae fatores estrìnsecos. Custos resurtos sunt de importu pro isvilupare is istrategias de preventzione, de chirca e de salude pùblica». -S'intesa chi at a permìtere a su mundu de limitare su caentamentu globale est realidade. A pustis de 15 dies, sos paisos chi ant leadu parte a s'addòbiu, ant agatadu una sìntesi. Su patu at a pònnere règulas a totu sos istados pro fàghere a manera chi s'iscardamentu globale nch'abarret in su lìmite de unu gradu e mesu. Fintzas sa Tzina e s'Ìndia a ùrtimu ant aderidu dende un'ispera manna pro su benidore. -Est un'acordu sena antepostos. Cando su presidente de sa cunferèntzia Laurent Fabius at corfadu su marteddu pro cunfirmare sas disinnos de s'assemblea, si nch'at pesadu tzoca-manos e boghes de satisfatzione chi nch'ant prenadu sa sala, faghende cumprèndere s'importàntzia de custos disinnos. Sos obietivos de su Cop21 in pagas paràulas sunt pagos, ma craros: -Cumintzare a menguare sas emissiones chi mudant su clima cantu prus in presse possìbile e chircare de nch'arribare a un'echilìbriu intre sas fontes e s'istocàgiu de sa CO2 -Mantènnere s'aumentu de sa temperadura globale in suta de sos duos grados, cun s'impinnu de limitare s'aumentu a unu gradu e mesu. -Averguare sos progressos cada chimbe annos -Destinare 100 milliardos de dòllaros (chi in su venidore ant a aumentare) a unu fundu de finàntzia climàtica pro sos paisos chi sunt galu isvilupende·si. -Rajoy su resurtadu dd'at intzertadu. Issu su primu, in fatu su Psoe e a pustis «is sotzialistas de Podemos». Làngia, a su nessi cunforma a su chi si isetaiat, sa proa de Ciudadanos, su movimentu chi nât chi non est de manca (nointamen guvernet cun su Psoe in Andalusia), nen de dereta (ma est a manu tenta cun su Pp in Madrid). Ma binchet chi est capatze de ghiare unu guvernu, chie tenet iscrannos bastantes in parlamentu a tales chi s'esecutivu abarret ritzu. No est bastante a arribare primos. E imoe? El Pais, pighende is faeddos de Felipe Gonzales, chistionat de iscenàriu italianu mentovende su pentapartidu, is cunvergèntzias parallelas, su cumpromissu istòricu e àteras fainas de ingennieria parlamentare tricolore. Imoe si podet petzi chistionare de s'acabbu de su bipartidismu, totus is iscenàrios nche sunt in sa mesa. -Torrende a is resurtados. Su Pp de Mariano Rajoy at pigadu su 28,7% de is cunsensos (belle su 16% in mancu cunforma a su 2011) e at a ocupare 123 iscrannos. Ddoe nde bolent 176 pro nche cròmpere a sa majoria assoluta, e no ant a bastare is 40 de Ciudadanos (13,93%) a otènnere sa summa netzessària. Pp + Ciudadanos (gràfica elpais.com) -In su ladus de manca ddoe amus su Psoe cun 90 iscrannos (22,02%) e Podemos cun 69 (20,96%). Izquierda unida/Unidad popular petzi duos (3,67%). Non paret duncas possìbile, chistionende de nùmeros, sighire s'àndala portughesa. Psoe + Podemos + Unidad popular -Est pagu probàbile (a dae chi is su partidu de Pedro Sanchez est contràriu a su deretu de autodeterminatzione) chi a a custa majoria si nche potzant agiùnghere is iscrannos de Erc (sa manca sotzialdemocràtica catalana, 9) e de Bildu (sa manca abertzale basca, 2). Ma nemmancu gasi si nche crompet a cuota 176. Psoe + Podemos + Up + Erc + Bildu -Ddoe at de nàrrere chi s'artìculu 99 de sa costitutzione ispanniola previdet una majoria simple pro formare su guvernu in sa segunda votatzione: est difatis bastante chi is votos a favore siant prus de is contràrios. Ma si Ciudadanos s'at a astènnere pro permìtere unu guvernu Pp, gasi (nât chi) no at a fàghere su Psoe. E a su matessi tempus una coalitzione Psoe, Podemos, Iu/Up at a retzire su votu contràriu de Ciuadanos (e de su Pp, naturale). -Totu custu bolet nàrrere chi, imoe, ddoe at petzi duas majorias matemàticas possìbiles. Sa prima est sa de un'agregatzione anti Pp cun Psoe, Podemos, Ciudadanos chi nche diat cròmpere 199 iscrannos. Ma est fantapolìtica. Psoe + Pp + Ciudadanos -Sa segunda est sa de una grandu coalitzione a inghìriu de is partidos "betzos" Pp e Psoe bida prus chi non bene dae sa Tròika. Ma chi non reghet. Pp + Psoe -S'in casu non si renessat a fraigare peruna majoria, s'alternativa est chi si torret a votare a tales chi essant a campu àteros nùmeros. Ma is eletziones de eris mustrant unos cantos aspetos chi tocat a ddos bìdere a manera funduda. -In antis de totus sa chistione natzionale. In is comunidades autònomas de Catalùnnia (chi no est sa matessi cosa de is Paisos catalanos), in Euskadi (chi no est sa matessi cosa de su Paisu bascu/Euskal herria) e in Navarra Podemos at bìnchidu colende·nche, de pare a pare, a Erc e a Bildu. -Pro su chi pertocat sa Catalùnnia ddoe at de agiùnghere chi mancaiat a s'apellu sa Cup e chi Podemos fiat alleada cun sa manca istòrica de Iu (Esquerra unida i alternativa), is eco-sotzialistas de Equo e Icv e, in fines, cun Barcelona en comù, sa formatzione munitzipalista de Ada Colau. -Singiale chi sa chistione de s'autodeterminatzione s'est ligada cun sa punna de una mudada generale de s'istadu ispanniolu. Pagu prus o mancu su matessi dd'amus àpidu in Galìtzia. Nointamen sa vìtoria de su Pp sa coalitzione Podemos/En marea at conchistadu su bonu de is votos indipendentistas. -Ma, torrende a is chirros infustos dae su mare baleàricu, custas eletziones a sa segura ant a ingendrare cunsighèntzias in sa Cup cunforma a su sèberu de sustènnere o nono a Artur Mas che a presidente de sa Generalitat. -E, chistionende de Madrid, ddoe at chie non nch'escluet unu sustennu de Erc a unu guvernu de manca, semper chi ddoe apat una mudada de su Psoe in contu de raportos intre Catalùnnia e Ispànnia. -Pro imoe ddoe amus una Catalùnnia sena guvernu in intro a un'Ispànnia in ue est difìtzile a ddu fàghere. E si si torraret a votare in beranu, pro su guvernu de Madrid e pro sa Generalitat? Ite ddoe diat essire intre Cup e Podemos? A bìdere istemus. - -S'assessore Erriu. Deretos www.regione.sardegna.it -Tzitades metropolitanas, tzitades mesanas, retes metropolitanas, Provìntzias, Unione de comunas, Assòtzios de uniones: sa proposta de reforma de is Entes locales at a torrare in Cummissione pro esaminare is emendamentos presentados (unos 3mìgia). Is consigeris, tando, no ant a traballare su sàbadu e sa domìniga, comente aiat propostu su reladore de majoria Deriu. Duncas, in àula si nd'at a chistionare dae ghennàrgiu, a festas coladas. E totus is bandas presentes in Consìgiu parent cuntentas de su resurtu. Chie nch'est a bator parmos dae terra pro nche dd'àere torrada a sa mandra minore (su tzentru dereta), chie non boliat una dibata in sa mandra manna cun totus is emendamentos presentados (su tzentru manca). Petzi a custos concruos si podiat arribare ca, chie tirende a un'ala e chie tirende a s'àtera, fìamus a proa a àere unos cantos livellos amministrativos chi non sunt cuntemplados dae su decretu Delrio (chi, difatis, inditat petzi Tzitades metropolitanas e Unione de Comunas). Fiat su 29 de su mese de idas de su 2014 cando s'assessore Erriu fiat essidu annuntziende sa reforma. Nch'at coladu un'annu. -In tempus de Pasca s’Istadu italianu, puntuale che relògiu isvìtzeru, non podiat no apannare su pòpulu sardu, giai bastante afrigidu dae àteras acontèssidas marigosas chi non connoschent - a dolu mannu - peruna die de festa. Grandu tiristratza intre sa Comuna de Ula, biddighedda de unas 600 ànimas in su coro de su Barigadu e Equitalia Spa. Su gigante chi tratat sos dèpidos pro contu de s'Istadu italianu, non tenet dudas: sa Comuna de Ula at evàdidu Iva e Irpef pro belle 80mìgia èuros (€70.955,00 in tzentèsimos). -Tando nch'at imbiadu a su Munitzìpiu, cun su tràmite de su tribunale de Aristanis, unu preavisu de pignoramentu de benes costoidos in logu angenu (Pignoramento presso terzi, narat sa lege italiana, de benes costoidos dae su tesoreri de su su Bancu de Sardigna). Pro unu valore de 70.955,00 èuros cun totu sos interessos cròmpidos finas a eris e in prus € 5.800,00 de gastu pro sa coberantza fortzada. Sa bidda e s'amministratzione totu, si sunt opostos a su provedimentu.  -Su sìndigu Ovìdiu Loi, decrarende chi «non b'at àpidu peruna evasione» e chi «sos pagamentos de sa Comuna sunt prus chi non regulares»  e chi «a testimonia bi sunt totu sos mandados e sas cuietàntzias de versamentu chi pertocant sas summas in esame. Summas aferentes a impostas giai pagadas a tempus issoro», si pigat tretu dae Equitalia afidende sos interessos de sa Comuna a s'abogadu Boelle Mìscali. Si sa cosa non si cumponet in antis cun mèdios extra-giuditziales, at a èssere su tribunale a istabilèssere a cale banda est sa resone. S'udièntzia est giai fissada pro su 19 de su mese de ghennàrgiu imbeniente.  -Cantas bias amus intesu (e naradu, ammitamus·ddu) chi non ddoe nd'at de logu pro is chi fuent dae sa gherra e dae su fàmene? Unu muntone de bias? O carchi cosighedda de prus? Bene. Tando est pretzisu a dd'ischire su chi narat Eurostat. Pighende in cunsideru is 28 paisos de s'Unione europea is domos bòidas nche crompent a su 17% (de ses una). Sa pertzentuale creschet in s'Europa meridionale e, mancu a ddu nàrrere, s'Itàlia nche barigat cada record cun su 27,7%. A sa segura tocat de partzire is domos bòidas dae is domos pro is vacàntzias. Ma a sa segura si podet nàrrere chi ddoe at domos sena gente e ddoe at gente sena domo. -Sa corrutzione pertocat cale si siat setore e cale si siat faina umana. Non si nch'ischìrriat prus mancu su mundu de s'isport. Fresadu custu mangianu a dolu mannu dae una noa pagu galana. A Michel Platini e a Sepp Blatter, sos majores de su fùbalu internatzionale, su Comitadu èticu de sa Fifa (Fédération Internationale de Football Association) lis at comminadu 8 annos de suspensione dae cale si siat atividade ligada a su fùbalu. In prus de sos 8 annos e de sa dignidade afrigida dae sa cundenna, cara a su pùblicu islacanadu de sos amantiosos, una santzione pecuniària peròmine. 74mìgia de èuros a Platini, presidente de sa Uefa (Union européenne de football) e 50mìgia a Blatter presidente pròpiu de sa Fifa. -Sa càmera arbitrale de su Comitadu èticu de sa Fifa est istada grae comminende sa pena. At cuntestadu comente pagu craru, non giustificadu, in cunflitu de interessos e ascrivìbile duncas a corrutzione, su passàgiu de dinari (2milliones de francos isvìtzeros nda) dae Blatter a Platini in su 2011. Dinari pagadu pro «traballos petzi presuntos, chi non ant agatadu mai perunu iscumprou in sa realidade, ammaniados petzi in conca issoro, ma mai cumpridos, intre su 1998 e su 2001» - cunforma a sos tèrmines impreados dae sa giustìtzia isvìtzera in su documentu ufitziale. Perunu ispantu. Est a nàrrere chi custa pena fiat giai in àeras a dae chi su regulamentu previdit penas intre sos 5 annos de suspensione e s'iscualìfica a vida. Pena custa chi aiat giai rechèdidu e rivendicadu sa setzione investigadora de su Comitadu èticu subra mentovadu, unos cantos annos a oe. -Ma ite cheret nàrrere custa santzione? Est una forma de morte sotziale pro su mundu de su fùbalu. Una derrota umana e de categoria, pròpiu comente acontesset in su mundu de sa polìtica cara a eventos de custa genia. Ambos sos rapresentantes cundennados no ant a pòdere prus mancu pronuntziare su faeddu fùbalu. Nch'ant a èssere esclusos dae cale si siat faina potzat in carchi manera pertocare su mundu de sa botza. Perunu cuncursu. Peruna manifestatzione. In àteros faeddos, Platini no at a àere prus mancu su deretu de dispònnere sos palitos in su campu o de nche porrire sas petorinas o sa botza pro s'allenamentu de un'iscuadra de prima categoria. E mancu de intrare a logu de ispogiadòrgiu pro nche saludare sos giogadores. Mancari non siat professionistas o mancari siant pipios. -Isetende como su recursu - chi a sa segura ambos ant a opònnere - apamus de imparare chi non totus sa bardùfulas essint cun su crau deretu. -Faghende mancari agigu prus de sonu, lassende una trata mala in ue at carcadu pee, ma in finitias sas targas nche las at versadas fintzas issu. Licio Gelli  - su fascista -  non b'est prus. Tocat a lu chircare in logu de registru como. E fintzas inoghe nudda de nou. L'at fata vida vida dae s'unu conchilìbriu a s'àteru. Peruna noa in sa noa duncas. Est nàschidu che a medas e che a medas si nch'est mortu. Ma no est custu chi nos dat anneu. Est su tempus chi nch'at coladu intremesu chi nos lu dat. Su tempus chi at dispostu pro lassare su sinnu. -Òmine de su 1919, a 18 annos nche fiat voluntàriu in Ispànnia cun Franco. Camisa niedda. Fascista. Republichinu e posca - cun totu su rispetu dèvidu a custu faeddu -  partigianu, nât chi. In su '44 si còjuat a donna Wanda. Si perpètuat cun bator fìgios. A pustis de sa gherra nche ponet passos fintzas in Sardigna prendende cun paritzos compares de puleu. Unu a piztu de totus Flàviu Carboni, s'interfaghe intre malavida e polìtica. Movet posca conca a s'Argentina. Disterradu de casta. In cue tratat cun Peron e Lopez Rega. -Torradu a Itàlia intrat a traballare cun Permaflex a fraigare isterrimentas. Operaju. Ma no li bastat. Cheret de prus. Sas trassas margianinas nche lu ghiant finas a diretore de s'istabilimentu. Posca sòtziu cun Lebole, àtera marca de livellu in contu de bestimentas. Inoghe ponet cambas e in finitias si còmporat sa fàbrica Gio.Le. In su '63 si nche marcat a sa massoneria. In su '66 su grandu maistru Gamberini nche lu tramudat a sa lògia Propaganda 2. Sa P2 famada chi nascheit a coa de s'otighentos pro fàghere a manera chi bi poderet intrare fintzas e mescamente personàgios pùblicos servende·lis sa riservadesa chi li deghiat a su ruolu. -In su '75 sos bèrtighes disinneint a serrare sa P2 chi però, pròpiu gràtzias a Gelli  - chi dae segretàriu nche fiat coladu a grandu maistru -  torrat a nàschere dae sa chesina sua matessi. A trassa de Àraba fenice. E como, si diferèntzia b'at, sa P2 est finas prus forte, prus organizada e creschet die cun die issendende·nche sos tentàculos, che purpu de sicàngiu, a cada setore de su poderiu. Cando, in su 1981, duos giùighes milanesos Turone e Colombo, indaghende subra de su fallimentu de Sindona, àteru campione de onestade chi marcheit a nòdidu sa repùblica italiana, nche crompeint a sas listas de sos iscritos a sa P2, si nche moveit unu terremotu chi no aiat mai connotu antepostu. Finas a tando.  -Unu sisma polìticu-giuditziàriu a su de noe grados in sa Mercalli. In sos indicos b'at prus de milli nùmenes de personàgios de prudone, ministros, parlamentares, finantzieris comente a Sindona e a Calvi e posca editores, giornalistas, militares, servìtzios segretos, prefetos, cuestores, magistrados. Fintzas sa bonànima de Berlusconi. Sa P2 resurtat collegada a totu sos setores de su malufàghere italianu de sos ùrtimos trinta annos, sena perunu ischìrriu. Tentadu golpe Borghese, istrategia de sa tensione, derruta de Sindona, chistione Calvi, atrempada a sos grupos editoriales, casu Moro, màfia, tangentòpoli e a tempus prus. -Salude a nois finas a torraret issu. -Sa chistione linguìstica nch'est in intro de sa dibata subra de s'immigratzione in Germània. Unas cantas dies a oe John McWhorter, professore de sa Columbia University, at iscritu un'artìculu in sa rivista The Atlantic, subra de s'evolutzione linguìstica in Europa. A su chi narat s'acadèmicu americanu, is fìgios de is immigrados no ant a faeddare sa limba istandard de su paisu chi ddos at allogados. Pro nàrrere «cras ando a su tzìnema» - custu est s'esèmpiu de McWhorter - no ant a impreare sa fràsia «morgen gehe ich ins Kino», ma, a sa segura, «morgen ich geh Kino», ponende su sugetu a dae in antis de su verbu e toddende·nche sa prepositzione «ins» («a su»). At a èssere finamentas pro parare su pee a su Kiezdeutsch, a custa forma noa de su tedescu, chi in Germània ant assumidu 8mìgia e 500 insegnantes de limba pro is pipios de is amparados chi fuent dae s'oriente mesanu e dae s'Àfrica setentrionale. -Paret chi siant pagu prus o mancu 200mìgia is piseddos chi ant a leare parte de su sistema iscolàsticu pro s'annu imbeniente. Pro custu ant fatu 8264 classes noas. Ma, a dae chi in su 2015 ddoe at arribadu àteros 325mìgia pitzinnos, ddoe at chie narat chi ddoe at a ocùrrere nessi àteros 20mìgia dotzentes. «Is iscolas nostras - at naradu sa responsàbile de su setore educativu Brunhild Kurth a su giornale Die welt - pro sa prima bia sunt cara a custa situatzione, ma tocat a cumprèndere chi si custa oe est un'emergèntzia in su venidore at a èssere sa norma». -Ma sa limba tedesca at a èssere finamentas un'aina veicolare in is manos de is pitzocos istràngios. In Berlinu bator museos nch'ant ammaniadu unos cantos progetos pro s'annestru de sas ghias turìsticas. Progetos indiritzados a is immigrados acudidos dae s'Iraq e dae sa Sìria. Sa punna est sa de fàghere connoschere, a àteros immigrados, s'istòria tedesca e is òperas artìsticas costoidas in is museos. Òperas chi ammustrant is iscàmbios culturales acadèssidos in is sèculos colados intre is tres religiones monoteistas. «In medas si sunt ispantados - at naradu s'architetu sirianu Zoya Masoud - a pustis de àere bidu sa richesa de is repertos islàmicos. Est galana a beru s'idea chi agatent sa cultura issoro inoghe, in Berlinu». - - - - - - - - -Deretos Afp - Pierre-Antoine Fournil. Url imàgine -Eris, cara a sa prefetura, unas 600 pessones si sunt oviadas in Ajacciu pro espressare solidariedade a duos vìgiles de su fogu assachiados in su bighinadu populare Les jardins de l'empereur, sa die in antis. Pagu prus o mancu su mesu de sa tropa, aboghinende «Arabi fora!», si nch'est istesiada dae sos àteros movende conca a unu logu de cultu islàmicu. Cròmpidos a cue, dd'ant violadu, bortuladu e nch'ant imboladu a su caminu is libros chi ddoe fiant in intro. Su bonu de is esponentes polìticos frantzesos (a comintzare dae su primu ministru Manuel Valls) e corsicanos (comente Gilles Simeoni e Jean-Guy Talamoni) at espressadu arrennegu e cundennas contra a sa profanatzione. Pro su Fn «cando is tzitadinos bident chi non rennat s'òrdine republicanu ddoe est su perìgulu chi si fatzant giustìtzia a sa sola». Sa Ghjuventù indipendentista at imbetzes fatu essire unu comunicadu contra a s'emitente frantzesa Bfm Tv chi, nât chi, at atribuidu s'assàchiu anti-islàmicu a is giòvanos natzionalistas corsicanos. - - -Su bilantzu de sos mortos est creschende. Sas noas friscas friscas naraiant chi b'aiat pagu prus o mancu bator mortos e unos cantos fertos, ma sa faina est prus grae meda. In Nnewi, in s'istadu meridionale de Anambra, unu càmiu fiat iscarrighende gas butanu cando totu in una est esplòdidu. In cussu momentu b'aiat pessones meda prenende cadauna sas bòmbolas suas, ma s'unda de fogu e de fumu non lis at lassadu peruna ispera de sarvamentu. Si càrculat chi sos mortos siant pagu prus o mancu unos 100. A cantu paret, s'autista no aiat rispetadu su tempus de infriscamentu de sa tzisterna in antis de torrare a mòvere. -B'at àpidu una noa, sas dies coladas, chi nch'est colada agigu suta trata. E si podet finas cumprèndere. In mesu a su padente trùbulu e afrigidu dae sas noas internatzionales e dae sas acontèssidas nostranas non pròpiu profetosas, est fàtzile a nche pèrdere sa bùssola. Est una noa sub-cunditzione, subordinada a su fatu chi Roma, in su 2024, potzat èssere sa sede de sas Olimpìades. Semper e cando, si su sèberu nch'at a rùere subra de sa tzitade eterna, fintzas sa capitale nostra nd'at a gosare su resurtu. In Casteddu s'ant a disputare difatis, sas regatas vèlicas a dae chi est cròmpida a primu in una seletzione funduda e severa cun àteras sèighi candidadas. Su sìndigu casteddaju s'est dimustradu cuntentu e càrrigu de orgòlliu natzionale fiat, cando, in su profilu suo de facebook, at decraradu chi «pro sa tzitade nostra est un'oportunidade istòrica, frutu verdaderu de totu su traballu de ricualificatzione in logu de mare e de s'incartamentu progetuale ammaniadu cun grandu professionalidade». -Sighi a lèghere...» - -«Pelea cun nois e at a bìnchere sa Sardigna», b'at iscritu a maduru (e in italianu nda) in unu cartellu chi sos traballadores de s'ex Alcoa de Portovesme nch'ant giutu fintzas a suta de su Ministèriu pro sa crèschida econòmica. Faeddos de protesta pro otènnere rispostas dae su guvernu. Una rechesta de acrarimentos pro su chi pertocat su venidore de s'istabilimentu. Pròpiu in su ministèriu ant cunvocadu un'addòbiu sindacale pro dibàtere subra de su regime de essentzialidade elètrica in Sardigna. Addòbiu in ue b'ant a èssere su ministru Federica Guidi, su suta-segretàriu Claudio De Vincenti e su guvernadore nostru Frantziscu Pìgliaru. - -Nch'at barigadu su millione su nùmeru de sos emigrantes chi nche sunt cròmpidos ocannu a Europa. Unu disterru chi non connoschet arrèschida. Gente su prus fuende dae logu de fàmene e de trùbulos bèllicos. Sunt datos isparghinados dae s'Organizatzione internatzionale pro s'emigratzione (Oim) e dae su Cummissariadu de sas natziones aunidas pro sos disamparados (Unhcr). Si leghet in sos documentos chi sunt 1.005.000 sos pròfugos chi a eris, su 22 de su mese de nadale, sunt cròmpidos a Grètzia, a Bulgaria, a Itàlia, a Ispànnia, a Malta e a Tzipru. Su bonu sunt sirianos (su 50%); posca afghanos (su 20%), irachenos e eritreos. A custos nche devimus agiùnghere finas sos chi  - a dolu mannu -  non bi sunt reventidos a nche cròmpere. Unu nùmeru orrorosu: 3.600 mortos chirchende·si amparu e unu venidore in aterue. - - - - - - - - - -Is ghias de Ciudadanos, Podemos, Psoe, Iu e PP. Deretos HuffingtonPost.es - - - - - - -S'assessore Erriu. Deretos www.regione.sardegna.it -Tzitades metropolitanas, tzitades mesanas, retes metropolitanas, Provìntzias, Unione de comunas, Assòtzios de uniones: sa proposta de reforma de is Entes locales at a torrare in Cummissione pro esaminare is emendamentos presentados (unos 3mìgia). Is consigeris, tando, no ant a traballare su sàbadu e sa domìniga, comente aiat propostu su reladore de majoria Deriu. Duncas, in àula si nd'at a chistionare dae ghennàrgiu, a festas coladas. E totus is bandas presentes in Consìgiu parent cuntentas de su resurtu. Chie nch'est a bator parmos dae terra pro nche dd'àere torrada a sa mandra minore (su tzentru dereta), chie non boliat una dibata in sa mandra manna cun totus is emendamentos presentados (su tzentru manca). Petzi a custos concruos si podiat arribare ca, chie tirende a un'ala e chie tirende a s'àtera, fìamus a proa a àere unos cantos livellos amministrativos chi non sunt cuntemplados dae su decretu Delrio (chi, difatis, inditat petzi Tzitades metropolitanas e Unione de Comunas). Fiat su 29 de su mese de idas de su 2014 cando s'assessore Erriu fiat essidu annuntziende sa reforma. Nch'at coladu un'annu. - -Su Mèssicu est su primu paisu de su mundu chi at aprovadu su vatzinu contra a sa dengue, maladia trasmìtida dae sa tzìntzula chi ochiet 22mìgia pessones cada annu, mescamente pitzinnos. Sa meighina si narat Dengvaxia e l'at isvilupada sa Sanofi, azienda frantzesa. Su Ministeru messicanu de sa salude at annuntziadu chi in sa prima fase de sa campagna de vatzinamentu, sa dose l'ant a retzire in 40mìgia. In totu su mundu sa maladia cundint prus de 400milliones de pessones. Mescamente sas chi istant in sas àreas urbanas tropicales e sub-tropicales. A su nàrrere de s'Organizatzione mundiale de sa sanidade, sa dèngue est sa responsàbile printzipale de sos ricòveros ospidalieros in paritzos logos de s'Àsia e de s'Amèrica latina. Su vatzinu at a èssere a disponimentu petzi pro sa gente intre sos 9 e sos 49 annos chi istat in ue sa maladia oramai est endèmica. - - - - -«Unu sordadu sena peruna formatzione polìtica o ideològica est unu criminale potentziale». Baddu si Thomas Sankara fiat narende a Gilbert Diendéré, generale de su "Regimentu de protetzione rivolutzionària" (sa guàrdia presidentziale) e ghia de su corfu de istadu sena profetu de tres meses a como. Tzitadu dae sa magistradura burkinabè pro "crimines contra a s'umanidade" in is dies de su golpe, a Dienderé, imoe, ddi tocat de rispòndere a àteras tres acusas ligadas a sa morte de Sankara, in su 1987: atentadu, assassìniu e cua de cadàvere. Amìgu de Sankara finas a ddu traìghere e a ddu mòrrere colende·si·nche a sa contra-rivolutzione, Dienderé est istadu su bratzu armadu de su poderiu de Blaise Compaorè, presidente finas a s'annu coladu e custrintu a si nche mòvere a cajone de una mobilitatzione massitza. - - - -Sarkozy e Hollande. Deretos lìberos.Url imàgine - - - - - -Deretos Ansa. URL imàgine - -Cantas bias amus intesu (e naradu, ammitamus·ddu) chi non ddoe nd'at de logu pro is chi fuent dae sa gherra e dae su fàmene? Unu muntone de bias? O carchi cosighedda de prus? Bene. Tando est pretzisu a dd'ischire su chi narat Eurostat. Pighende in cunsideru is 28 paisos de s'Unione europea is domos bòidas nche crompent a su 17% (de ses una). Sa pertzentuale creschet in s'Europa meridionale e, mancu a ddu nàrrere, s'Itàlia nche barigat cada record cun su 27,7%. A sa segura tocat de partzire is domos bòidas dae is domos pro is vacàntzias. Ma a sa segura si podet nàrrere chi ddoe at domos sena gente e ddoe at gente sena domo. -Ambas sas iscuadras si movent cun atentu, chircant de fraigare unu giogu ordinadu e de mantènnere bàscia sa botza. A pustis de deghe minutos proat a si fàghere bìdere su Casteddu cun Benedetti, ma sa mira est isballiada. Rispondet Biabiany duos minutos a pustis, su giogadore si nch'agatat in dae in antis de Cragno, ma su portieri l'antìtzipat e respinghet sa botza. A su de 19 minutos Biabiany lassat mòvere unu passàgiu traessu. Sa conca de Palàcio est in cue, puntuale a s'addòbiu cun sa botza, ma b'est fintzas sa manu de Cragno chi, bolat e sarvat su puntègiu. A su de 24 minutos arribat su vantàgiu de sos nieddu-biaitos cun Palàcio. Custa borta est Juan Jesus a operare su passàgiu traessu dae su ladus de manca.  -Manaj non bi resesset a nche l'indiritzare a porta, ma b'arribat s'atacante argentinu cun unu destru seguru e sicu. A su de 31 minutos Giannetti si nch'ismarcat dae s'aversàriu e si nche presentat cara a Carrizo chi, però, respinghet su tiru cun sos pees. In antis de sa pàusa est Cerri a chircare de sinnare cun unu tiru potente dae su lìmite de s'àrea, ma su portieri, in duas bortas, resesset a parare. In sa segunda parte de sa partida su Casteddu podet paregiare a su de 51 minutos. Unu tiru lìberu de Di Gennaro nche crompet a sos tretos de Pisacane chi, la tocat cun sa conca, ma sa botza nch'iscudet a su palu torrende in segus.  -A su de 64 minutos sos sardos arriscant de retzire un'àteru gol. Di Gennaro si faddit unu passàgiu in s'àrea de rigore e Manaj pro pagu non nche marcat su de duos. Est torra Cragno a sarvare su resurtadu. Non nche colant nemmancu deghe minutos e su 2-0 arribat a beru. Bròzovic dae su ladus de manca si nch'atzentrat a sos binti metros e lassat mòvere unu tiru a su segundu palu. Su portieri ruju-biaitu si la podet petzi abbaidare. A s'Internatzionale non li bastat, a su de 80 minutos nche marcat su de tres, serrende sos contos de su totu. Bròzovic tirat dae foras de s'àrea, sa botza nche ferit contra a su palu e torrat in segus, ma bi pensat Pèrisic, intradu dae pagu, a nche la ghetare a intro. Sos àteros deghe nche colant cun su Casteddu chi proat a nche sinnare su gol de sa bandera, ma Carrizo amparat bene sa porta sua. Sos òmines de Rastelli forsis non fiant bastante cumbintos de pòdere fàghere unu resurtadu de importu, forsis est mègius chi si penset a su campionadu, lis at a torrare prus a contu.  Formatziones Internazionale: Carrizo, Montoya, D'Ambròsio, Medel (78' Gnoukouri), Juan Jesus, Nagatomo, Bròzovic, Biabiany (84' Dodò), Kondogbià, Palàcio (73' Pèrisic), Manaj. Allenadore: Roberto Mancini Casteddu: Cragno, Pisacane, Murru, Benedetti, Krajnc, Tello (50' Colombatto), Deiola, Di Gennaro (73' Farias), Joao Pedro, Cerri, Giannetti (78' Melchiorri). Allenadore: Màssimo Rastelli Gol: 19' Palàcio, 71' Bròzovic, 80' Pèrisic -Deretos Ansa. URL imàgine -Su Presidente Pìgliaru, eris a mangianu, at acraridu su sestu tècnicu de su decretu, in pare cun sas normas atuativas, aprovados unas cantas dies a oe dae sa Cummissione paritètica Istadu-Regione, ghiada dae su deputadu(Pd) Frantziscu Sanna. Fiant presentes finas s'assessore de sa Programatzione, Boelle Paci, su deputadu Sanna in pessone e sos cumponentes regionales de sa Cummissione, Lisandru De Martini e Màriu Scano. -A cajone de sas normas atuativas prevìdidas in su de 8 artìculos de s'Istatutu, a sa Sardigna li tocant 894milliones de èuros pro sos arretrados dae su 2010 a su 2014 e pro totu su 2015. S'Istadu italianu nch'at giai versadu 300milliones , duncas como bi nde mancat 594 pro nche serrare sa vertèntzia. Sos belle 600milliones chi mancant ant a èssere versados in bator annos. Pagu prus o mancu 150milliones a s'annu a mòvere dae su 2016. Sena presse. -Pro su 2015 sa Regione at a àere una cumpartetzipatzione in contu de intradas dae s'Ires, dae sos giogos, dae riservas matemàticas e dae rèdditos dae capitale, pro un'importu de 135milliones, o barda. Ma paret chi b'apat finas carchi cosighedda in prus: sas resursas ant a intrare deretu a sas cassas regionales, sena colare in antis dae Roma. Pro sa Ras at a èssere prus fàtzile duncas su controllu de sas operatziones. Fintzas pro dare cara chi s'Istadu italianu non si nche pòngiat a unu chirru sas riservas erariales. Costumàntzias e consuetùdines, a dolu mannu, malas a mòrrere. -Forsis s'imprenta e sa polìtica sarda, sighende s'àndala de sa fusione perfeta cun s'Itàlia, cheriant issas puru unu "caso Rozzano". E paret chi bi siant renèssidos pighende a codditos a Patrizia Mercuri, dirigente de s'iscola elementare de Santu Donadu, e a is insegnantes chi ant tentu sa matessi idea. -Est difìtzile a nàrrere chi unu pipiu de is iscolas primàrias apat una fide sua. Ma si pro unos cantos paret obligatòriu a fàghere cumbinare religione e cultura, non si podet cuare chi cussa est un'iscola multiculturale. -Movende dae custa beridade sa dirigente Mercuri at naradu chi nono a sa bìsita pastorale de su pìscamu tataresu Pàulu Atzei. Emmo a collaborare cun sa Crèsia turritana, pro àteros progetos, ma nono a cale si siat acollièntzia de òmines religiosos: «Non dìamus àere fatu intrare mancu s'Imam», at naradu Mercuri. Chi pro su sìndigu Nigola Sanna at cummìtidu un'errore. -Ma ite faghet su pìscamu cando intrat a un'iscola? Faeddat, a sa segura. E iscurtat. Ma podet èssere chi nch'intendat finas su chi non cheret. -Custu est su chi leghimus in un'artìculu de su setimanale diotzesanu "Libertà" essidu un'annu a como a pustis de una bìsita a s'Isitutu cumprensivu de Tiesi: «Padre Pàulu recurret a is mègius connoschèntzias suas, ma, mescamente, chircat de rispòndere sulenu cara a carchi provocatzione!». Is pitzocos aiant fatu finamentas carchi pregonta in contu de coja intre omosessuales. -Concruidu su tempus suo, Atzei aiat pedidu una pregadoria pro su màrtire Padre Ziranu mortu in Algeria in su 1603. «Ispantu - leghimus in "Libertà" -, sa majoria abarrat sètzida, a beru paret chi non chèrgiat pregare. Finas a cando sa professoressa, artziende sa boghe, ddos faghet pònnere a sa ritza». Ma fiant pagos is chi fiant preghende, e sa cosa no est andada a gèniu a su pìscamu. «Ddoe at de meledare», custa sa serrada de s'artìculu de "Libertà". -E tando meledu siat. -«A su presente a su nessi 96 deputados subra de 350 chi cumponent su Parlamentu ispanniolu sunt, a manera esplìtzita, a favore de su deretu a s'autodetzisione. De tres belle una parte de sa Càmera. Est un'eventu insòlitu, singiale chi carchi cosa at mudadu». Comintzat gasi s'editoriale de Gara, giornale bascu serente a sa manca abertzale (patriòtica, Ndr). In su matessi artìculu benit ammentadu chi 36 parlamentares eletos dae Podemos, subra de 69, sunt galitzianos, bascos e catalanos. Aici sa serrada: «custu iscenàriu òbligat is indipendentistas e is democràticos bascos a torrare a cuntzepire is alleàntzias, sa tempìstica e is passos imbenientes». -Gara, in contu de Podemos, chistionat de «unionismu democràticu». E gasi est sa chistione. Podemos no est una fortza indipendentista, e custu non dipendet dae su fatu chi est una fortza presente in totu s'istadu ispanniolu. No est indipendentista ca punnat a una repùblica plurinatzionale fraigada a inghìriu de sa giustìtzia sotziale. Una repùblica in ue catalanos, galitzianos e bascos non devent èssere sutapostos a s'isciovinismu castillianu. Custa impostatzione, cun proportziones dèghidas ma sena timòria de faddire, la podimus agatare petzi una bia in s'istòria colada: in sa teoria leninista. E no est de badas chi Pedro Sánchez de su Psoe aiat bogadu a campu sa pantàsima de s'Unione soviètica, forsis cun s'obietivu de assuconare agigu de eletores. -Ma si Gara chistionat oe de alleàntzias, in Galìtzia sa cosa est mòvida dae tempus. Xosé Manuel Beiras, boghe de Anova irmandade nacionalista, aiat naradu chi «si bolimus chi sa Galìtzia comente natzione esèrtzitet sa soberania sua, est pretzisu a aprontare alleàntzias a livellu de istadu». De s'istadu ispanniolu, naturale. E difatis Anova, in pare cun Podemos, Esquerda unida e àteros, at pigadu parte a custas eletziones suta sa sigla En marea. Conchistende 6 iscrannos de is 36 mentovados dae Gara. -In Catalùnnia is eletziones ispanniolas nche sunt in sa mesa de sa Cup, su movimentu chi punnat a una repùblica catalana de màdrighe sotzialista. Comente amus naradu, is indipendentistas cun s'isteddada ruja (la estelada vermella) ant sighidu a pedire una presidèntzia diferente dae sa de Artur Mas, liberista e in fragu de corrutzione. Ma a su matessi tempus ant retzidu un'oferta pro chi non sigant a nàrrere chi nono. Domìniga ddoe at a èssere s'assemblea de su movimentu, in Girona. E in cue ant a seberare ite fàghere. Ma, deretu, una camba de sa Cup, Endavant, at naradu chi est mègius a torrare a votare in su mese de martzu «si nono est a regalare su capitale polìticu nostru a Podemos». Est craru chi ddoe apat timòria de pèrdere cunsensos comente est acontèssidu cun Bildu e Nós candidatura gallega est craru. -Galu non s'ischit si in Madrid ddoe ant a renèssere a formare unu guvernu. Su Psoe at retzidu prus de una pressione a tales chi non fagheret mancare su sustennu a su Pp de Mariano Rajoy. Sa presidente de s'Andalusia, sa sotzialista Susana Díaz, dd'at naradu a Sánchez de nche lassare a banda a Podemos. Pro sa grandu coalitzione si sunt espressadas finamentas is confindùstrias ispanniola (Ceoe) e catalana (Ec), timoradas dae s'ecuatzione autodeterminatzione = furriada a manca. Narende·li chi nono, a Rajoy, Sánchez dd'at torradu isceda a Pablo Iglesias, chi fiat contrariadu dae s'ipotesi de su sustennu sotzialista a su Pp. Ma Sánchez sighit a non bòlere atzetare cale siat arresonu in contu de autodeterminatzione e duncas est narende chi nono fintzas a Podemos e a is "lìnias rujas" suas. De ogni manera pro Sánchez is eletziones noas rapresentant «s'optzione ùrtima» e issu etotu non diat bòlere chi, torrende a votare, nche bèngiat barigadu. -Totu lassat a pensare chi in s'istadu ispanniolu s'est aberende unu perìodu tribuladu. E chi is inditos de s'editoriale de Gara potzant èssere realidade in su venidore imbeniente. - -Is ghias de Ciudadanos, Podemos, Psoe, Iu e PP. Deretos HuffingtonPost.es -«Amus a bìnchere nois, e segundos diant pòdere arribare su Psoe o is sotzialistas». Custos is faeddos de su primu ministru ispanniolu Mariano Rajoy cara a Angela Merkel, ispantada cunforma a sa chi podiat èssere istada una faddina de su collega suo. «Sotzialistas – gasi sa cantzelliera teutònica –, est a nàrrere Podemos?». «Eja, eja, Podemos». Sa timòria, duncas, non pertocat petzi sa “remontada” de su partidu de Pablo Iglesias. Su chi si timet est chi Podemos potzat rapresentare issa s'alternativa “sotzialista” cunforma a su resurtu bassu (ipotizadu) de su Psoe. Un'alternativa “sotzialista” cun cunsensos ampros. E, Rajoy, a su pòpulu suo dd'at avertidu: «Petzi una majoria forte at a evitare una coalitzione de manca estrema». Oe, duncas, is pòpulos de s'istadu ispanniolu sunt cramados a annoare s'assemblea legislativa de Madrid a pustis de chimbe annos de guvernu de austeridade “populare”. E a pustis de chimbe annos de cumbatas sotziales chi ant bidu protagonistas is “indignados”, is traballadores de su setore pùblicu contra a is mènguas de resursas e a is privatizatziones, is minadores asturianos, is ativistas contra a is isfratos. Sena cunsiderare i martzas pro sa dignidade, is isciòperos generales, sa pesada republicana a pustis de s'abdicatzione de su re Juan Carlos e sa vitòria munitzipalista de su beranu “colau”. Ingredientes, custos, chi nos inditant sa cherta de una rapresentatzione polìtica de is istàntzias sotziales chi feti su partidu de Iglesias, imoe, podet garantire. Is eletziones odiernas nche ruent, duncas, in su periòdu prus tribuladu de s'istòria ispanniola dae s'acabbu de sa ditatura de Franco, in antis, e de sa “Transicion”, a pustis. Una vitòria de sa manca diat pòdere comintzare a nch'isfàghere s'istadu monàrchicu, fundadu subra «s'unidade indissolùbile de sa [...] pàtria comuna e indivisìbile» (art. 2 de sa Costitutzione). Podemos, difatis, est s'ùnica fortza “natzionale” chi at naradu chi eja a su deretu de autodeterminatzione. Setores de sa Cup catalana diant pòdere votare a En comú podem (possibilista s'ex deputadu Quim Arrufat). In Galìtzia Podemos est alleada cun Esquerda unida e cun is natzionalistas de manca de Xosé Manuel Beiras (suta sa sigla En marea). De prus, Ada Colau dd'at naradu a is micròfonos de Le Monde: «Is eletziones de su 20 de nadale podent conduire sa Catalùnnia conca a s'indipendèntzia». Pro parte sua sa dereta est gioghende sa partida pro sighire a mantènnere ritzas is polìticas liberistas de custu cuincuènniu e pro defensare s'unidade de s'istadu ibèricu. Su Pp at conduidu una campànnia eletorale de màdrighe berlusconiana proponende crèschida econòmica, aumentu de is pensiones e mèngua de sa tassatzione. Totu custu nointamen su sustennu de su bonu de sa classe dominante a su partidu Ciudadanos, formatzione prus frisca e ammajadora de sa de Rajoy, cun sa punna de una coalitzione post-eletorale de dereta anti-Podemos. In crisi sa manca istòrica. S'assu de ispadas de su Psoe est s'apellu a su votu ùtile. Pro Pedro Sánchez votare a Podemos o a Ciudadanos est comente a agiuare su Pp. De prus, cun sa punna de iscreditare is chi istant a sa manca sua, sa ghia sotzialista at naradu chi sceti s'Unione soviètica («Su modellu tuo, Pablo!», indiritzende·si a Iglesias) garantiat su deretu a s'autodeterminatzione. In pigada finas Alberto Garzon de Izquirda unida. Su giòvanu dirigente comunista aiat disigiadu finas a s'ùrtimu una Unidad popular prus manna in pare cun Podemos. Nudda de totu custu, esperièntzias locales a banda e nointamen is programas simigiantes. -•Deflatzione Ùndighi intre sas grandu tzitades italianas sunt in deflatzione (mèngua de sos prejos, in macro-economia nda), cun tassos pro s'annu, averguados in su mese de santandria, suta su zero. Sunt rilevamentos de s'Istat, fatos istudiende s'andamentu de sas capitales regionales e de sos tzentros cun prus de 150mìgia de abitantes. Sa mèngua prus marcada in contu de prejos l'ant registrada in Bologna (-0,7%), segudada dae Padova (cun su 0,4%); Palermo e Catània (cun su 0,3%); Perùgia, Casteddu, Bari e Verona (cun su-0,2%); Venètzia, Mòdena e Aosta (cun su -0,1%). -•Inflatzione -Su tassu de inflatzione (crèschida de sos prejos, in macro-economia nda) pro s'annu, averguados semper in su mese de santandria, s'arressat in su 0,1%, duncas in falada cunforma a su mese de santugaine (+0,3%). Finas a como, dae su mese de maju de ocannu, est su valore prus bàsciu chi apant registradu, decrarat s'Istat cunfirmende sos datos preliminares. Pighende imbetzes sos indicos pro su mese, semper pro sos prejos de su consumu, s'Istat nos narat chi nche sunt suta de su zero, menguende finas a su 0,4%. Sa cajone nch'est totu in sa serrada de s'Expo  - sighit s'istitutu de chirca -  s'eventu lombardu difatis at serradu sas giannas in su mese de santugaine.  -•Expo -Acontèssida gasi manna, sa de s'Expo, chi aiat impuntzadu sa crèschida de sos prejos giai dae sos meses antepostos a s'eventu e , in su momentu chi at serradu, sos listinos si nche sunt isunfrados. Cunforma duncas a su chi nos narat galu s'Istat, sa neghe nche diat èssere in intro a su setore alberghieru e de sa ristoratzione, e nos lu cunfirmat sutalineende sa mèngua prus chi non marcada de sos prejos in sa tzitade de Milanu, cun efetos mannos finas a livellu natzionale. Torrende a sos prejos averguados pro s'annu, sos de su cofinu de sas còmporas (màndigu, produtos pro sabunare domos e bestimenta, pro sa cura de sa pessone nda), nche colant in su mese de santandria a su +1,3%, dae su +1,5% de su mese de santugaine.  -Baddu a ite nos ant a servire sos inditos puntilliosos e sa bona ispera de s'Istat. A dae chi su dinari est menguende prus in presse de sos prejos e chi, cando su tzitadinu nche chistit sas manos a butzaca pro lu chircare, nch'agatat in càmbiu un'eritzu meriende. E sa manu si nch'essit prus in presse de comente est intrada. -Est cumintzadu totu unos ses meses a como, cando sas maestràntzias infermierìsticas de unu ricòveru pro gente in edade, su Svartedalen de Göteborg, nche sunt coladas a sas 30 oras de traballu pro chida. Dae su mese de freàrgiu coladu, infermieris e operadores sòtziu-sanitàrios traballant 6 oras cada die pro chimbe dies cada chida. In s'ospìtziu bi traballaiat un'iscuadra de 64 infermieris a tempus prenu e 16 a mesu giorronada. Como, nche sunt colados totus a sas 30 oras pro chida. Est unu progetu pilota, custu, imbentadu e aviadu pro pòdere otènnere e averguare sos efetos chi una mèngua de sas oras de traballu, podet àere subra de sos traballadores. In contu de salude, de istrachidùdine, de profetu fìsicu e intelletuale, de mùtria. In unu faeddu: calidade. Siat de sa vida. Siat de su traballu. -In su matessi tempus, sos espertos sunt compidende sa matessi genia de traballu in un'àtera istrutura simigiante: su ricòveru de Solängen in ue però sas oras de traballu sunt abarradas che pare a su tempus coladu. Est a nàrrere 48 oras pro chida, partzidas in ses dies de traballu. Un'esperimentu sientìficu. Elaboradu in cada particulare cun cussèntzia e cumpetèntzias de primore. Unu grupu multidisciplinare de espertos, in ue b'at rapresentantes de sos meres, de sos sindicados e de sas maestràntzias, sighit die cun die, sos progressos de sa faina. Compidende, averguende, registrende e afinighende pro pòdere cunfrontare sos datos e istèrrere unu raportu dèghile e detalliadu. Sos resurtados bi sunt e pesant ispantu. -In ses meses in s'ospìtziu de Svartedalen sa fase isperimentale at dadu: Mèngua de sas ausèntzias dae su traballu pro maladia: dae su 6,4 a su 5,3%. Mèngua in su nùmeru de sos malàidos a trata longa (ausentes pro prus de 15 dies): dae su 3,23 a 2,68%. Mèngua in sas oras de traballu istraordinàriu o temporàneu. Sa diretzione at gastadu,in ses meses, 5.750 èuros de mancu cunforma a su tempus coladu. Mèngua in sa rechinta fìsica e in sa mùngia psicològica de sos traballadores. Echilìbriu intre famìlia e traballu megioradu e prus istàbile. S'introdutzione de sa chida curtza at cunsentidu, a totu sos infermieris chi fiant a mesu giorronada, unu traballu a tempus prenu. In prus s'ospìtziu de Svartedalen at assuntu, in ses meses, 14 infermieris noos a tempus prenu. Imbetzes in s'istrutura de Solängen sos datos rilevados sunt a s'imbesse. Sunt diferèntzias chi pesant subra de s'assentu polìticu e sotziale de sos traballadores. E un'impuntza a sos guvernantes isvedesos conca a una mèngua generalizada de s'oràriu de traballu. Chi siat custa s’àndala de sighire in contu de salude e de deretos laborales? -Naschet a sa sola su cunfrontu cun s'Itàlia e duncas - a dae chi bisamus a s'indipendèntzia pro su venidore - fintzas cun sa Sardigna. S'Isvètzia tenet unu territòriu de 450.295 km² e una populatzione de 9.596.436 abitantes. Duncas una densidade de 20 abitantes cada km². S'Itàlia tenet unu territòriu de 301.340 km² e una populatzione de 60.685.487 abitantes. Duncas una densidade de belle 202 abitantes cada km². S'Isvètzia est una monarchia parlamentare unicamerale cun 349 sègios. S'Itàlia est una repùblica parlamentare bicamerale cun 945 sègios, francu sos senadores - numenados dae su presidente de sa repùblica - chi abarrant in càrriga pro cantu campant. -S'Itàlia tenet una Costitutzione dae su 1948 in ue si podet lèghere unu de sos inditos prus curiosos e de importu pro su venidore de una natzione. Natzione chi tenet, a oe, in pessu 154 annos. In s'artìculu 1 si leghet chi s'Itàlia est una repùblica fundada subra de su traballu. Su tassu mesanu de disocupatzione in Itàlia est de su 12,9% (datos Eurostat de su 2014). In Sardigna est de su 19,8%(datos Istat de su 2014). Su prus partidu mannu est su Partidu democràticu chi in su nùmene non faghet perunu mentovu a su traballu.  -S'Isvètzia tenet - dae su 1975 - una Costitutzione noa. Documentu in ue, in perunu giassu, in perunu artìculu, si nche podet lèghere chi s'Isvètzia siat un'entidade - polìtica, sotziale e territoriale - fundada subra de su traballu.Su tassu mesanu de disocupatzione in Isvètzia est de su 7,6% (datosEurostat de su 2014). Su prus partidu mannu est su Sveriges Socialdemokratiska Arbetareparti (sotzialdemocratzia de sos traballadores nda). -Aiat feti chimbanta annos cando, su 22 de su mese de idas de su 2002, su coro suo si firmeit de su totu. John Graham Mellor non fiat unu musitzista ebbia. Antis, a comintzu non pensaiat chi issu etotu ddu podiat devènnere. «Pensaia chi petzi is chi teniant poderios mannos poderent sonare». Non si permitiat, duncas, de s'acostiare a Pete Townsend, a Chuck Berry, a Eddie Cochran, a Woody Guthrie. Ma una bia pigada in manos sa chiterra (e s'apoèrgiu Woody, in onore a chie cun sa chiterra "moriat" fascistas), su pitzocu nàschidu in Turchia e pàschidu peri su mundu, comintzeit a sestare sa personalidade sua. Finas a devènnere Joe Strummer, Joe s'istraulleri. -«Mi diat pràghere a pensare chi sa gente potzat mudare totu su chi bolet. Est a nàrrere cale si siat cosa in su mundu. Ammustra·mi cale si siat paisu...e in cue ddoe at a àere pessones chirchende de nche giùghere a tesu s'umanidade issoro. Sena cussa gente ses su nudda». Custu naraiat Joe, ca su tempus venidore - pro issu - non fiat galu iscritu. Issu, cun sa Telecaster niedda sua e cun is cumpàngios suos (Clash e Mescaleros in antis de totu), at iscritu sceti cantzones ammesturende punk, reggae, rock'n'roll e poesia meda, poesia proletària. Ma su venidore, a chitzo o a tardu, sa gente sua dd'at a iscrìere. E sa colunna sonora est seberada. -«L'ischis, so nàschidu pro pèrdere e su giogu est pro sos labados. Ma custa est sa vida chi mi praghet e non chèrgio bìvere in eternu». Ian Fraser Kilmister, est a nàrrere Lemmy, si nch'est mortu eris, pagas dies a pustis de àere cròmpidu 70 annos. Una vida bìvida impersonende s'ispìritu prus agreste de su rock and roll, cantende cun sa boghe sua fragiada dae su fumu e dae su bumbu e marrende su Rickenbacker suo. -Connòschidu dae su bonu de sos iscurtadores comente su cantante de sos Motörhead, Lemmy at produidu su mègius de sa mùsica pesante dae su comintzu de sos annos '70 cun sos Hawkwind, ambasciadores de su rock ispatziale e psichedèlicu. A pustis de s'arrestu pro possessu de anfetaminas, in su 1975 at formadu una banda noa, sos Bastards. Nùmene provisòriu, mudadu deretu in Motörhead pighende su tìtulu de una compositzione sua cun sa banda anteposta. -Camba de una trìbide (in pare cun Phil "Philty animal" Taylor, mortu duos meses a imoe, e Eddie "Fast" Clarke) chi nch'est colada a s'istòria, Lemmy, finamentas cun àteros cumpàngios de biàgiu (Brian Robertson, Würzel, Mikkey Dee e Phil Campbell), at bìvidu su tantu de nos frunire s'essèntzia de sa mùsica rock. Non b'at àteru ite nàrrere. -Oramai b'at duas partidas cada sete dies, cunsiderende sos turnos in intro de chida, sa Copa Itàlia e su campionadu. Oe est su turnu de su Livornu. S'iscuadra de su presidente Spinelli aiat cumintzadu bene s'istajone, ma manu manu at pèrdidu corfos, perdende fintzas positziones in campionadu. -Sa partida cumintzat e sa defensa livornesa faghet giai dannu. A su de tres minutos una botza chi nche fiat giai pèrdida dae sos ruju-biaitos nche la collit Ceccherini e nche la torrat a pònnere in mesu a s'àrea de penalidade. Faddina manna. A cue nche crompet su portieri, ma Marcu Sau l'antìtzipat dende sa botza a Barreca. S'apògiu a dae segus est automàticu, arribat Farias e a porta bòida nche marcat su vantàgiu. Sos toscanos chircant de acontzare sa partida, ma non sunt ordinados e su giogu chi produent no est dèghidu. S'àrbitru est custrintu a firmare sa partida in paritzas ocasiones ca sos nèrvios in mesu de su campu sunt agigu tropu. Su Livorno chircat in cada manera de nche sinnare su parègiu, a su de 39 minutos Vantagiato reclamat unu tiru de penalidade pro unu cuntatu cun Ceppitelli, ma su diretore de gara no est de sa matessi idea. Dae inoghe movet unu cuntratacu cun su Casteddu chi at sa possibilidade de nche marcare su de duos cun Melchiorri. Su giogadore, a sa sola in dae in antis de su portieri, ruet tocadu dae dae segus. Su pàrrere de s'àrbitru però est diferente: simulatzione e targhita groga. Tando bi proat Schiavone a paregiare, ma est Storari a li nàrrere chi nono. Sas iscuadras sunt longas meda e ambas ant giai fatu unu càmbiu cando arribat su momentu de sa pàusa. Su segundu tempus pro sos òmines de Mutti cumintzat bene. Sos toscanos conchistant unu tiru lìberu dae 18-20 metros e Vantaggiato lu trasformat in gol. Storari abarrat pastinadu, forsis traìghidu dae sa barriera. Su resurtadu in s'istàdiu Armando Picchi est torra in echilìbriu perfetu. Su Casteddu andat torra a curtzu a su gol cun sa còpia Farias-Melchiorri, ma sa positzione de s'atacante de Treia no est regulare. In sos ùrtimos minutos de sa partida sos sardos chircant in cada manera de torrare in vantàgiu, ma non b'at remèdiu, Ricci rispondet bene e, in prus, s'istrachidùdine cumintzat a si fàghere intèndere. Nche l'acabbant cun unu parègiu. S'ischiat chi non diat èssere istada una passigiada, ma forsis s'iscuadra est cumintzende a acusare sos impinnos belle fitianos. Martis, in su Meazza, b'est sa partida de Copa contra a s'Internatzionale. Formatziones Livorno: Ricci, Schiavone, Gonnelli, Gasbarro, Moscati, Ceccherini (46' Calabresi), Comi (72' Palazzi), Lambrughi, Cazzola (10' Biagianti), Jelenic, Vantaggiato. Allenadore: Bàrtolo Mutti Casteddu: Storari, Balzano, Ceppitelli, Salamon, Barreca, Munari (46' Tello), Fossati, Joao Pedro (41' Di Gennaro), Farias, Melchiorri, Sau (75' Cerri). Allenadore: Màssimo Rastelli Gol: 3' Farias, 49' Vantaggiato -Su Mèssicu est su primu paisu de su mundu chi at aprovadu su vatzinu contra a sa dengue, maladia trasmìtida dae sa tzìntzula chi ochiet 22mìgia pessones cada annu, mescamente pitzinnos. Sa meighina si narat Dengvaxia e l'at isvilupada sa Sanofi, azienda frantzesa. Su Ministeru messicanu de sa salude at annuntziadu chi in sa prima fase de sa campagna de vatzinamentu, sa dose l'ant a retzire in 40mìgia. In totu su mundu sa maladia cundint prus de 400milliones de pessones. Mescamente sas chi istant in sas àreas urbanas tropicales e sub-tropicales. A su nàrrere de s'Organizatzione mundiale de sa sanidade, sa dèngue est sa responsàbile printzipale de sos ricòveros ospidalieros in paritzos logos de s'Àsia e de s'Amèrica latina. Su vatzinu at a èssere a disponimentu petzi pro sa gente intre sos 9 e sos 49 annos chi istat in ue sa maladia oramai est endèmica. -Nch'at barigadu su millione su nùmeru de sos emigrantes chi nche sunt cròmpidos ocannu a Europa. Unu disterru chi non connoschet arrèschida. Gente su prus fuende dae logu de fàmene e de trùbulos bèllicos. Sunt datos isparghinados dae s'Organizatzione internatzionale pro s'emigratzione (Oim) e dae su Cummissariadu de sas natziones aunidas pro sos disamparados (Unhcr). Si leghet in sos documentos chi sunt 1.005.000 sos pròfugos chi a eris, su 22 de su mese de nadale, sunt cròmpidos a Grètzia, a Bulgaria, a Itàlia, a Ispànnia, a Malta e a Tzipru. Su bonu sunt sirianos (su 50%); posca afghanos (su 20%), irachenos e eritreos. A custos nche devimus agiùnghere finas sos chi  - a dolu mannu -  non bi sunt reventidos a nche cròmpere. Unu nùmeru orrorosu: 3.600 mortos chirchende·si amparu e unu venidore in aterue. -Armando fiat unu dirigente comunista de àteros tempos, crèschidu in sa pelea anti-fascista e in sa Milanu operaja de sos annos chimbanta. Issu, partigianu, aiat leadu parte a sa resistèntzia contra a sos nazi-fascistas. Arrestadu e cundennadu a èssere fusiladu, si sarveit petzi ca su plotone ispareit in artu. A sa liberatzione l'at ofertu totu sa vida, dedichende·si a sa polìtica e ponende in pràtica sos pensos suos. Si nche fiat iscritu a su Pci in su 1943. Est abarrada in s'ammentu de medas sa cuntierra cun Berlinguer in su 1981, cando su segretàriu tataresu aiat afirmadu chi sa Rivolutzione de santugaine fiat perdende potèntzia, e chi duncas, tocaiat de nche isòrvere sos raportos cun sos paisos de su blocu sovièticu. Deghe annos a pustis, contràriu a sas dinàmicas chi nche cheriant cantzellare sa manca comunista dae su labiolu de sa polìtica italiana, fundeit su Partidu de refundatzione comunista. Sos cuntrastos cun Bertinotti però non mancheint e tando acò chi in su 1998 arribeit su Pdci (Partidu de sos comunistas italianos). In su 2006 detzideit de si nche ritirare dae sa polìtica e disinneit de non si tesserare prus cun perunu partidu. Bi creiat e b'at crètidu fintzas a s'ùrtimu in sos ideales comunistas, abarrende coerente cun sas ideas e cun sa fide sotzialista. Fiant custos sos elementos chi li faghiant bisare una sotziedade sena classes gestida dae su movimentu operaju. Custu fiat Cossutta, unu pùngiu, firmu, càrrigu de passione democràtica, de responsabilidade e de amore pro su Paisu e pro sa gente sua. -Semus a pagu prus o mancu 100 chilòmetros dae Baghdad, sa capitale. Sos militares de su guvernu irachenu ant cumintzadu a inghiriare a Ramadi, tzitade controllada dae su califadu dae prus de ses meses. Carchi bighinadu, sos òmines de de su guvernu federale, bi l'ant pitzigada a nche lu conchistare, mescamente dae su ladus de ponente. Su tzentru, imbetzes, est blindadu, tancadu, nieddu, su matessi colore de sas banderas de s'istadu islàmicu, sas chi bèntulant in su cùcuru de unos cantos palatzos. -Sunt abarrados in pagos. A su chi narant sos investigadores irachenos, diant èssere unos 300, inserrados, debilitados e sena recatu. Fintzas sas armas sunt minimende. Su mese coladu, un'atacu nche lis aiat truncadu sos rifornimentos. S'esèrtzitu de Baghdad sas dies coladas at bombardadu paritzos apostamentos de sos jihadistas, cajonende·lis dannos graes e mortos. Sos datos ufitziales non sunt galu a disponimentu. In s'ìnteri, sos peshmerga sunt operende in sa provìntzia de Nìnive, in sos tretos de Mosul. Fintzas inoghe sos militzianos de Daesh nch'ant pèrdidu petzos e fortza, impressados e assachiados dae sos curdos. 13 sos mortos. Fintzas su Pentàgonu at naradu chi at fatu sa parte sua. Mèrcuris, nessi 180 estremistas sunt mortos in sas iscurreras de sa coalitzione internatzionale. Sa cursa a chie nde ochiet de prus sighit. -Su bilantzu de sos mortos est creschende. Sas noas friscas friscas naraiant chi b'aiat pagu prus o mancu bator mortos e unos cantos fertos, ma sa faina est prus grae meda. In Nnewi, in s'istadu meridionale de Anambra, unu càmiu fiat iscarrighende gas butanu cando totu in una est esplòdidu. In cussu momentu b'aiat pessones meda prenende cadauna sas bòmbolas suas, ma s'unda de fogu e de fumu non lis at lassadu peruna ispera de sarvamentu. Si càrculat chi sos mortos siant pagu prus o mancu unos 100. A cantu paret, s'autista no aiat rispetadu su tempus de infriscamentu de sa tzisterna in antis de torrare a mòvere. -Pariat comente a nch'èssere in intro a unu de sos romanzos de Gràtzia Deledda eris, in Nùgoro, in s'inauguratzione de su Museu de su costùmene. Pariat comente chi b'aeret bènnidu gente istràngia dae su chelu a nos ammustrare comente est chi si faghent sas cosas bene fatas. Comente chi b'aeret una boghe angena marinende in àeras e acrarende a sos sardos ite cheret nàrrere a èssere sardu. Faina de gabbale, su Museu nou, nudda ite nàrrere. Cun 11 salas fitianas e 8 temporàneas chi si podent duncas impreare pro ite si siat. Finas pro pràndere o pro comporare udreddos ètnicos, bìculos de Sardigna de nche giùghere a foras pro ammentu. Pro ammentare a su mundu intreu chi sa Sardigna esistit e forsis fintzas sos sardos. -A prima intrada sa sala manna, denumenada Sardigna. A bias chie intrat non penset chi s'agatet in aterue. In su pamentu unu mosàicu chi afrigurat sa Sardigna. Gasi mannu chi non nche lu brincat caddu. E unu grandu ischermu a cristallos lìcuidos cun imàgines chi, a chie intrat, li dant sa mesura giusta de su chi fìamus, de su chi dìamus pòdere èssere, francu de su chi semus. E a pustis, in sos tres pranos de su palatzu, espositziones de cada casta de sa tzivilidade sarda. De sa matessi tzivilidade forsis, chi sos sardos nch'ant pèrdidu cando sunt divènnidos tziviles. Bestimentas, duncas e prendas, traballos de linna, tessiduras, armas, caratzas, cocones, ainas de massaju e de pastore. In su pranu prus artu una professone simulada e totu sos santuàrios de importu, dispostos in intro a un'istùgiu bìdrinu, a totu aposentu. Unu gastu mannu cantu a su Museu matessi: 5milliones de èuros e 13 annos de traballu. Maestràntzias e impresas ocupadas duncas.  -Sinnu sotziale bonu e cherta de riscatu pro sa tzitade de Nùgoro chi, cun su tempus, nch'est perdende sa balia sua antiga e prus chi non connota. Presentes su sìndigu, Andria Soddu, s'assessore Clàudia Firino, su presidente de s'Isre (Istitutu superiore regionale etnogràficu) Brunu Mùrgia e su diretore seculare de s'Istitutu, Pàule Piquereddu. Totus fiant prus chi nos cuntentos e satisfatos pro su traballu. Totus aiant ite torrare gràtzias e parabenes. Totus ant chistionadu de orgòlliu, de balentia e de ispantu sardos. Aprètzios, agradessimentos de cada genia. Ma - e custu agigu podet dòlere - l'ant fatu totus in italianu. Perunu faeddu in sardu, perunu tzinnu a e cun sa limba nostra istimada pro cantare sos ispantos de sa faina e pro li bestire solennidade a un'acontèssida chi fiat sarda, pro sos sos sardos e pro sa Sardigna intrea.  -In antis de nche barigare, comente in sos bisos de sas autoridades, sas làcanas isulanas. Est una farta fitiana e mala a nche catzare sa de promòvere sa cultura sarda in limba angena. Est sa matessi trampa de semper. E ingendrat sas matessi pregontas de semper: «Semus sardos petzi pro nos ammustrare o lu semus a beru?  Como, sena nudda nche li tòddere o li menguare a su Museu chi est e abarrat òpera de gabbale, a cando a nos nch'essire nois a foras dae s'istùgiu bìdrinu in ue nche semus serrados totus, cara a s'istràngiu?» A sa segura custu est argumentu de primore. E sos majores, pro chi servent e maniestent s'autorevolesa issoro e non s'autoridade ebbia chi lis est prus chi non reconnota, lu diant dèvere tènnere presente. A tempus prus. -B'at àpidu una noa, sas dies coladas, chi nch'est colada agigu suta trata. E si podet finas cumprèndere. In mesu a su padente trùbulu e afrigidu dae sas noas internatzionales e dae sas acontèssidas nostranas non pròpiu profetosas, est fàtzile a nche pèrdere sa bùssola. Est una noa sub-cunditzione, subordinada a su fatu chi Roma, in su 2024, potzat èssere sa sede de sas Olimpìades. Semper e cando, si su sèberu nch'at a rùere subra de sa tzitade eterna, fintzas sa capitale nostra nd'at a gosare su resurtu. In Casteddu s'ant a disputare difatis, sas regatas vèlicas a dae chi est cròmpida a primu in una seletzione funduda e severa cun àteras sèighi candidadas. Su sìndigu casteddaju s'est dimustradu cuntentu e càrrigu de orgòlliu natzionale fiat, cando, in su profilu suo de facebook, at decraradu chi «pro sa tzitade nostra est un'oportunidade istòrica, frutu verdaderu de totu su traballu de ricualificatzione in logu de mare e de s'incartamentu progetuale ammaniadu cun grandu professionalidade». -Baddu cantu potzat èssere avesu, Màssimu Zedda, a su lèssicu marinaru e a totu sas trassas chi pertocant sa navigatzione bentulada. A segare nastros, sos polìticos, giai sunt prus chi non bonos, gasi comente a istèrrere velas retòricas cara a bentu. Petzi cando custu est in favore.  -Baddu però, si si nche diat ispirigare, a sa lestra e sena dudas, intre sos abocamentos e sos abordamentos singiados dae s'ispuma e dae s'abba a intra-essi dae sas muradas de sutabentu.  -Baddu si a sas boghes de cumandu  - a caddu de cubas de sete oto metros -  diat rispòndere cun sa matessi retòrica a istracu baratu e cun su discansu chi cada polìticu costumat a isfartzare cando devet acrarire a su tzitadinu chi sos sèberos suos sunt semper sos mègius. Sena nàrrere mègius pro chie, però.  -Baddu si in contu de iscarrotzu e de proas a su pee de iscassa bi diat reventire a si mantènnere sulenu e a s'aorrare su risitu suo galanu. Su matessi chi mustrat rispondende«bi semus traballende!», cando cada casteddaju li pregontat a ite Casteddu non tenet prus sa balia de su tempus coladu.  -Baddu si diat parare fronte a un'iscufiada de traessàrgiu cando - abba a chintu e sena prus linna de carcare suta de pees - devet ammìtere chi b'at fortzas chi non si podent disafiare cun sa retòrica ebbia, ma chi bi cheret cumpetèntzia, bonu sentidu e atza manna.  -Sos òmines de mare semus totus cun issu, pro chi Casteddu nche crompat a su resurtadu disigiadu. Ca diat èssere cosa manna pro totu sos sardos. Ma fintzas sena dimustrare sa matessi seguràntzia (o arrogàntzia) de su disafiu coladu contra a Matera, chi muda e tragiadora nos nche leeit dae manos su bàculu de cumandu.  -Assussegu, modèstia e umilidade agiudant s'òmine in totue. Mescamente in logu de mare. Mescamente cando nche semus subra de su càsseru conca a foras, isgotende·nche s'abba chi b'est in prus in antis de isfèrrere sos tèssidos dae s'àrbore maistru. Bona sorte e bentu bonu a sa capitale isulana. Siat in contu de olimpìades, siat in contu de capitanos. A tempus prus. -Sos protzessos-coete. Sunt protzessos chi durant unu fàghere de rugre. In su giru de pagos segundos, sordados-giùighes bene annestrados nche sejant su colpèvole, istabilessent su gradu de sa curpa, emitint sa sentèntzia e la pràticant in s'istante matessi chi la sunt emitende. -Pagu prus o mancu semper gosi in Israele. Eris in Silwad (a probe de Ramallah, in Cisgiordània), una fèmina palestinesa, ghiende una vetura conca a unos cantos sordados, at retzidu su bene bènnidu dae parte issoro. Istende a su chi ant decraradu sos militares, sa fèmina fiat puntende·lis a subra pro los catzigare cun sa màchina e issos - pro reatzione antitzipada (ossimoros bèllicos) - l'ant isparadu contra, ochiende·la.  -Sa màdrighe est semper sa matessi. Sas reatziones de sos sordados non s'ischìrriant pro nudda dae su chi est su sillogismu natzionale israelianu: semus armados, tenimus un'inimigu in intro de domo, lu devimus ochìere in antis chi issu ochiat a nois. Sa fèmina, baranta annos, paret chi esseret mama de bator fìgios e l'at morta a fritu, sena peruna resone aparente, istende a su chi ant decraradu unos cantos testimòngios palestinesos chi fiant in s’oru a su momentu de sa morte. -Petzi in su 2014 su praneta at pèrdidu 18 milliones de ètaros de àrbores. Una de-forestatzione manna cantu a bator bortas sa Sardigna. A su chi narat unu raportu de su Global Forest Watch, est sa prus manna dae su 2001. -Sos datos ammustrant una pertzentuales arta meda de disbuscamentu a curtzu a su riu Mekong, in s'Àfrica Otzidentale. Sa Cambògia imbetzes est s'istadu chi si nche còllocat in su cùcuru de sa classìfica de su 2014. Sos àrbores, l'ischimus, nche suspint s'anidride carbònica e sa de-forestatzione in cantidade manna, presente in totu su mundu, contribuit a s'aumentu de sa temperadura de sa Terra e a s'iscardamentu de sa globale.  -Sas Natziones unidas, in s'ùrtimu addòbiu aiant decraradu chi sa s'obietivu de rispetare in intro de su 2030 diat dèvere èssere su de torrare a prantare 350 milliones de ètaros de padentes, un'iscummissa prus chi no una promissa. -Parigi, tabernàculu de sa cultura europea. De s'arte. De sas etnias vàrias e, pro cussu, diferentes. Fraile famadu de sa protesta e de sa rivolutzione. E dae eris sa capitale mundiale de su clima. Finas si su clima, dolet a l'ammìtere, no est de sos mègius. Dificultades mannas, amus bidu, pro leare un'acordu globale chi potzat èssere profetosu, unìvocu e mescamemte rispetadu. E anneos, fartas e dispetos finas in àmbitu polìticu a dae chi - aprofitende de s'ocasione chi los bidet totus in pare - su trùbulu non est mancadu. -•Hollande, su mere de domo, est galu afrigidu pro sos assàchios mortales de sas dies coladas e - sena mudare registru - at naradu chi «sa cunferèntzia de su clima, in Parigi, podet èssere finas ocasione pro programare e afinigare sos detàllios de sa gherra a Daesh» •Putin sighit cun sa tesi chi s'aèreu militare russu nche siat rutu pro manu turca. E agiunghet - si leghet in s'agentzia russa Tass - chi sa resone siat  Ànkara chi tràficat cun su califadu, retzende fruniduras illegales de petròliu e non cheret chi nemos l'iscat o, mègius, chi lu potzat iscumproare. At dadu a intèndere, eris, chi issu cun Erdogan non b'at a chistionare finas a cando no at a ammìtere sas neghes suas e no at a pedire sas iscusas formales a Mosca. •Erdogan at naradu - iscriet semper sa Tass - chi diat èssere prontu a si dimìtere, si sa tesi de Putin resurtaret berdadera e cunfirmada . «Est immorale a acusare sa Turchia de tràficu cummertziale cun Daesh. Si b'at documentos, sa Rùssia los boghet a campu. Bidamus·los. Los ammustrent. Si totu custu at a èssere dimustradu sena duda, deo no apo a mantènnere prus s'incàrrigu presidentziale. E pro Putin pregonto: si no esseret a beru su chi narat, si no at a èssere dimustradu, issu prontu est a dassare s'incàrrigu suo?», at decraradu eris Erdogan, semper in Parigi, cara a s'imprenta internatzionale. •Obama imbetzes, chistionende cun Putin in una de sas pàusas de s'addòbiu pariginu, at naradu chi «Bashar al Assad devet rinuntziare a su podere suo», istende a su chi si leghet in s'agentzia Bloomberg. Su presidente americanu, in pare cun Putin, at posca postu in evidèntzia sos progressos chi bi diant chèrrere in su «protzessu de Vienna» pro nche cròmpere a «un'arressemus su fogu» e a una «solutzione polìtica a sa gherra tzivile siriana», cunfirmende chi Assad si nche devet andare e chi «sa rechinta bèllica devet èssere contra a Daesh e non contra a s'opositzione moderada». In prus Obama at sutalineadu s'importu de una solutzione diplomàtica a sa crisi in Ucraina, atuende in prenu sos acordos de Minsk. •Su Primu ministru britànnicu, Cameron at dadu a ischire chi mèrcuris at a riunire su Parlamentu pro dibàtere e duncas votare in contu de interventos aèreos britànnicos in Sìria contra a Daesh - -Sarkozy e Hollande. Deretos lìberos.Url imàgine -Finamentas eris is frantzesos ant votatu contra a Le Pen. Fiat acontèssidu sa prima bia in is presidentziales de su 2002, cando su patriarca de famìlia, Jean Marie, colende·nche a Lionel Jospin, nche crompeit a su ballotàgiu in pare cun Jacques Chirac. Petzi Arlette Laguillere de Lutte ouvrière, intre is candidados de su primu turnu, aiat naradu chi non si podiat seberare «intre sa peste e su colera». Eris, segundu turnu de is amministrativas, est acontèssida pagu prus o mancu sa matessi cosa. Cun is sotzialistas chi ant dadu inditu a sustènnere sa dereta sarkoziana in ue non fiant arribados segundos. Còrsica a banda, su resurtu est custu: sete regiones a sa dereta e chimbe a sa manca guvernativa. -Cunforma a is amministrativas coladas, duncas, est su partidu de Hollande chi marcat sa derrota. In su 2010, cando is dipartimentos eletorales regionales fiant 22, is sotzialistas nde conchisteint 20 tinghende a ruju belle totu sa Frantza continentale e sa Còrsica. De prus, su paragone intre una Frantza cun 22 regiones eletorales e una cun 13 serbit pro un'àteru meledu. A su chi nos contat Pierre Bretau, de su giornale Le Monde, «si no aeremus àpidu sa fusione cun is Pireneos mesanos su Fronte natzionale diat àere conchistadu sa Languedoc-Roussillon cun Louis Aliot». -Pro unos cantos analistas, su sèberu sotzialista est istrumentale cunforma a is presidentziales imbenientes (is de su 2017). Beru chi su partidu de sa rosa in su pùngiu no at a èssere rapresentadu in is regiones lassadas a is òmines de Sarkozy. Ma est finamentas beru chi Hollande s'at a pòdere presentare comente s'òmine de sa natzione, su babbu de s'istadu de emergèntzia in antis e de su “barrage” anti Le Pen a pustis. Semper chi su predetzessore suo non ddi chèrgiat parare su pee. In s'ìnteri su tempus nch'at a colare e Le Pen dd'at a impreare pro s'arguire a su ballotàgiu chi prus li tirat, su chi est conca a s'Eliseu. -Su sìndigu de Bastia, Gilles Simeoni, at bìnchidu su segundu turnu de sas eletziones regionales in Còrsica. Sa lista Pè a Còrsica at pigadu su 35,34%, assegurende·si 24 sègios in su parlamentu corsicanu. Sos àteros 27 sègios: sa lista de Paul Giacobbi, Prima a Corsica, de tzentru manca, at pigadu su 28,49% e 12 sègios; su tzentru dereta de José Rossi cun sa lista Le Rassemblement at pigadu su 27,07% e 11 sègios; a coa abarrat sa dereta natzionalista frantzesa, su Front National de Le Pen, ghiadu dae Christophe Canioni, cun su 9,09% e 4 sègios. -Sa noa de sos resurtados definitivos est arribada pagu prus o mancu a sas 22:00 de eris, aberende unu venidore nou pro sa Còrsica intrea. Sa gente nch'at prenadu deretu sas pratzas e sas carreras de Aiàcciu, Bastia, Corte e Borgu, a su cantu de Diu vi salvi regina, s'innu natzionale de s'ìsula. -In sos micròfonos de s'emitente radiofònica locale, Alta Frequenza, at faeddadu sa candidada de Pè a Còrsica Nadine Nivaggioni, narende chi - “Est una vitòria pro totu sos chi ant gherradu fintzas a oe, pensamus a totu sos corsicanos e lis torramus gràtzias pro nos àere agiuadu a bìnchere – agiunghende – Pro seguru est una rivolutzione. Unu mese a oe nemos bi creiat, como imbetzes sos natzionalistas corsicanos nche sunt in intro de su guvernu e bos asseguro chi amus a traballare a amus a mudare sas cosas”. -Sas listas chi punnant a s'auto-determinatzione de su pòpulu corsicanu sunt crèschidas annu cun annu. In su 2004, 2010 e 2015 sos sègios a disponimentu de sos indipendentistas nche sunt colados dae 8 a 15, fintzas a sos 24 de oe. -Àteru datu de importu est su de s'astensione. In Còrsica ant registradu sa pertzentuale prus bassa de totu s'istadu, 32,97%, contra a una mèdia frantzesa de pagu prus o mancu su 41%. -Non b'at fèrias pro sa Sèrie B, su campionadu s'at a firmare dae su 27 in susu. Ocannu, a cajone de sos protzessos e de sas sentèntzias de su mese de Austu, sos giogadores ant a renuntziare a carchi die in prus de pasu. Oe Salernitana e Casteddu si giogant su postìtzipu chi at a tancare sa de 20 giorronadas. Tres puntos lis bisòngiant a ambas sas iscuadras, sos ruju-biaitos cherent torrare a sa prima positzione e sos granados nche cherent essire dae sa zona perigulosa de sa classìfica. Movent bene sos meres de domo chi assàchiant sa porta de Storari. Pro tres bortas Coda at sa possibilidade de nche marcare su vantàgiu, ma su portieri casteddaju intervenet bene in totu sas ocasiones. Sos òmines de Torrente pressant in totu su campu e su Casteddu non resesset a nche barigare sa lìnia de tzentrucampu. Belle gasi a su de 18 minutos si bidet carchi cosa fintzas de marca ruju-biaita. Munari iscùtinat sos suos, cun sa conca proat a nch'inferchire unu corfu, ma Terracciano faghet una grandu parada. Su vantàgiu de sos òspites però no istentat a arribare. Est su de 28 minutos cando Barella nche ponet una botza medida a su tzentìmetru in sos pees de Giannetti chi, a sa lestra, nche l'istichit a intro de porta. Sos sardos oramai nch'ant bogadu sa conca a foras e sighint a prodùere giogu. Su pee mànchinu de Di Gennaro lassat mòvere unu bellu tiru dae su lìmite de s'àrea chi però nch'iscudet a sa traessa, neghende·li su gol. In su segundu tempus sa Salernitana torrat a leare agigu de coràgiu, ma sos giogadores de su Casteddu sunt collocados bene in su terrinu de giogu. Cunforma a su primu tempus su ritmu est menguadu e su giogu, semper firmu pro fallos o sostitutziones no agiuat s'ispetàculu. A su de 40 minutos sos sardos torrant a sinnare. Custa borta est tocadu a Tello, intradu in càmbiu de Fossati, a nche marcare su de duos. Su giogadore colombianu a pustis de nch'àere marcadu su gol, est andadu a dantzare in dae in antis de sos tifosos locales. Faina chi at fatu arrennegare sos campanos. Dae in cue est nàschida sa briga intre ambas sas formatziones, est intervènnida fintzas sa giustìtzia pro apasigare sos giogadores. In s'ìnteri s'àrbitru nch'at bogadu a foras a Tello, a Rossi e a Sciaudone. Targhita ruja. A pustis de unu recùperu de 6 minutos est acabbada. Sos ruju-biaitos podent festare ca torrant a cumandare sa classìfica. Sa Salernitana prus pagu, ma in su primu tempus at ammustradu su balore suo. Làstima pro su chi est acontèssidu in sos ùrtimos minutos ca non faghet onore a nemos. Formatziones Salernitana: Terracciano, Empereur, Trevisan (51' Donnarumma), Lanzaro, Rossi, Odjer, Pestrin, Moro (63' Sciaudone), Colombo, Gabionetta (73' Eusepi), Coda. Allenadore: Vincenzo Torrente Casteddu: Storari, Barreca, Ceppitelli, Salamon, Balzano, Fossati (66' Tello), Di Gennaro, Munari, Barella (76' Krajnc), Giannetti, Sau (72' Cerri). Allenadore: Màssimo Rastelli Gol: 28' Giannetti 84' Tello Espulsos: 86' Tello, 86' Rossi, 88' Sciaudone, 88' Melchiorri -Istradas chi iscurrent lìberas, un'organizatzione turìstica e alberghiera efitziente, bisuras meravigiosas cun logos ùnicos in su mundu. Custos tres elementos permitint a sa Namìbia de èssere unu de sos paisos africanos prus seguros a livellu turìsticu. Su Namib est su desertu prus antigu de su mundu e li dat su nùmene a su paisu. Medas sunt sos rinotzerontes, sos elefantes, sos leones e sas girafas, sos matessi chi bidimus in sos documentàrios. Sas dunas de su Namib Naukluft Park sunt connotas in totu su mundu gràtzias a sos colores chi mudant in cada momentu de sa die, dae s'arbèschida a s'iscurigada. Sos fotògrafos no isetant àteru. S'àteru parcu natzionale, su Skeleton Coast National Park, est a ovest e si nche ghetat a s'Otzèanu Atlànticu. Su paesàgiu paret lunare cun una frina costante chi carignat sos relitos de sas naes mesu imbèrghidas dae sa rena. Inoghe bi naschet e bi creschet sa Welwitschia Miràbilis, una pranta chi podet bìvere fintzas duamìgia annos. Sas bèstias e sos vegetales non sunt sos ùnicos a catzigare sas terras de custu parcu, difatis in su ladus setentrionale b'istant sos Himba, una tribù chi impreat ancora sa cultura e sas traditziones antigas. A sud sa regione de su Gibeon est sa prus famada ca in sa preistòria si nch'at istrampadu unu meteorite, a pàrrere de unos cantos sientziados, su prus mannu chi nche siat rutu dae su chelu. A fùrriu si podent ancora bìdere totu sos bìculos chi bi sunt abarrados. In antis, sas populatziones antigas nche colliant custu materiale pro fraigare ainas de catza, puntales de fritzas, gurteddos e cosas gasi. Sa capitale de s'istadu, Windhoek, si connoschet dereta, tenet ancora paritzas istruturas chi ammentant su perìodu coloniale tedescu, cumintzende dae sa crèsia luterana, fraigada cun s'arenària locale. Sa natura resesset a donare cale si siat allèriu ispetaculare a chie at sa gana de visitare custu logu, dae su lagu salidu Etosha Pan, mannu ses mìgia chilòmetros cuadrados, a su lagu de suta de terra Dragon's Breath, su prus mannu de su praneta. Sena nch'ismentigare sos istrampos de 37 metros, si narant Epupa Falls e sunt in mesu a unu padente fluviale in ue si nche confundent sa figu areste, su bàobab e sas parmas Makalani. -"Christmas polls", est a nàrrere "sondàgios de nadale". Est custu su tìtulu de una chirca reghente ammaniada dae sa banca Credit Suisse in contu de ligàmenes intre preferèntzias de votu e cuntestu econòmicu. Nudda de nou su chi essit a campu. Is resurtos, difatis, rapresentant sa crèschida de is "partidos radicales" in is momentos de crisi econòmica e sotziale funduda. No agatamus a sa segura una distintzione intre radicalismu progressivu e radicalismu reatzionàriu. Ma datos eja, postos in is asses cartesianos. -In s'orizontale agatamus su tassu de disocupatzione giovanile. In su verticale s'intentzione de votu in Germània, Olanda, Rennu unidu, Isvètzia, Finlàndia, Frantza, Portugallu, Itàlia, Ispànnia e Grètzia. Bidimus tando chi cun sa crèschida de sa disocupatzione creschet sa pertzentuale de cunsensos pro is partidos "antisistema". Syriza in Grètzia e Podemos in s'istadu ispanniolu abarrant is fortzas chi registrant sa pertzentuale prus manna.  -Syriza a banda (in Grètzia is eletziones nche sunt coladas dae tres meses), non paret chi Credit suisse ammustret timòrias pro su chi pertocat sa Frantza e s'Ispànnia. «Ddoe at arriscos in ambos eventos - ant acraridu is analistas de sa banca elvètica - ma pensamus chi siant minores». A dae chi est sa boghe de una banca a faeddare, is analistas ischint chi is rapresentantes polìticos de is meres de s'economia e de sa finàntzia non si podent permìtere, deretu, una furriada reatzionària (cheret chi no apant alternativas), duncas sa cunfiàntzia in su Fronte republicanu contra a su Fronte natzionale ddoe est totu canta. -In su matessi tempus ischint chi sa manca de Podemos a su màssimu suo nch'est cròmpida in is meses colados e, mancu a ddu nàrrere, at comintzadu a minimare cun sa "proa de su noe" de su guvernu Syriza. E cun s'impossibilidade de disafiare finas a fundu "is istitutziones", sa Tròika. Ma àteros elementos mentovados sunt «is megioros de s'economia europea» e sa crèschida de Ciutadanos. -De mùtria diferente s'editoriale odiernu de Ernesto Galli Della Loggia, in su Corriere. Pro issu sa bìnchida eventuale «de Hollande, de Sarkozy o de ambos» in is amministrativas no at a èssere una vitòria. In s'anàlisi sua a s'Europa mancat un elementu ritènnidu de importu: is istatistas. «S'Europa- narat - tenet is majores polìticos prus metzanos de semper, seletzionados dae su nudda, si non dae s'ubbidièntzia, e cun su màndigu addescadu».  -Sa pregonta, e cale si siat letore ddi podet dare una risposta, naschet duncas a sa sola: est una crisi de sa classe polìtica noa chi no ischit pigare a codditos su trùbulu econòmicu, o est una crisi istruturale e non ddoe at polìticu, betzu o giòvanu chi siat, chi potzat presentare una proposta de essida? -«Pro sighire is règulas de sa Carta de Roma no est netzessàriu a istimare is immigrados, est bastante a istimare su giornalismu e a nde tènnere, de sa funtzione sua, s'idea chi amus imparadu in is iscolas, in is universidades e in is redatziones: su mestieri de chie contat sa realidade pro chi sa tzitadinàntzia dda connoscat e si nde fatzat un'opinione. Nudda de prus». Cun custos faeddos su giornalista sardu Giuanne Maria Bellu aberit su de tres raportos de s'Osservatòriu europeu pro sa seguresa intituladu "Notizie di confine". -Sa Carta de Roma mentovada dae Bellu, in vigore dae su 2008, est su còdighe deontològicu in contu de migrantes firmadu dae su Cònsigiu natzionale de s'Òrdine natzionale de is giornalistas, dae sa Fnsi e aprontadu cun sa collaboratzione de su Cummissariadu artu de is Natziones aunidas pro is refugiados. Pilastru fundamentale de custu documentu est su rispetu de sa beridade sustantziale de is fatos. De prus. Un'inditu a is giornalistas pro chi no impreent tèrmines chi non siant dèghidos, allarmes sena peruna giustificatzione, informatziones fartosas o isbessiadas. -Dae su raportu essit a pìgiu chi in su 2015 ddoe at àpidu una crèschida manna de noas in is giornales (finas a su 180% cun 4/5 tìtulos sa die in prima pàgina) e de servìtzios Tg (belle 3500 cun 7 noas pro editzione). Paret chi a custa crèschida no apat currispostu«un'aumentu de sa timòria e de s'inseguresa cunforma a migrantes e pròfugos», ma est beru chi is mèdios ant impreadu «unu lèssicu bìblicu e epocale» chistionende, a bias, de invasione. -«Allarmìsticu» cun «evocatziones negativas» su tonu de is tìtulos de is giornales 47 bias subra de 100. «Allarmìsticu e sensatzionalìsticu» su tonu de sa comunicatzione in is telegiornales. Est a nàrrere, a is migrantes ddos ant rapresentados comente chi esserent una minetza pro s'òrdine pùblicu finas a nche cròmpere a su traballu chi mancat, a sa chistione religiosa e a is epidemias possìbiles (e duncas a is psicosis).  -Un'àteru inditu de sa Carta de Roma est su de interpellare, cando si podet, espertos e organizatziones ispetzializadas in matèria, a tales chi a is letores/tele-ispetadores ddis potzant acrarire is cajones de is fenòmenos migratòrios. Ma sa boghe issoro est presente sceti pro su 5% de is bias (est mancada sa possibilidade o sa voluntade?). Comente chi no apamus su deretu de cumprèndere su proite custa gente si che fuet dae domo sua. -Su perìgulu est su de nos cunfrontare cun s'immigradu contadu dae is mèdios e non cun s'immigradu berdaderu, de nos cunfrontare cun su raportu timorosu intre nois e issos e non cun issos etotu. De fraigare làcanas, duncas. -S'assàchiu est cròmpidu dae su chelu, de repente, sena lassare peruna ispera a sos chi bi fiant in intro. Paret chi b’apat mortu finas àteros cabos de minoria, ma pro como non b’at peruna cunfirma ufitziale. Alloush, classe 1971, nàschidu in Douma, fiat unu intre sos cabos prus potentes de sa rebellia siriana. Ghia de su grupu Jaysh al Islam (Esèrtzitu de s’Islam)chi controllat su bonu de sos apendìtzios esternos de Damasco.  -A su chi at difùndidu s'emitente libanesa Al-Mayadeen, sunt istados trèighi sos bombardamentos de eris subra de sa capitale siriana. Sena acrarire, però si fiant de màdrighe russa. Sa morte de Alloush l’ant cunfirmada fintzas in twitter, sos de sa Coalitzione Natzionale de s'oppositzione siriana.  -Su Consìgiu de seguràntzia de s'Onu, a pustis de oras traballosas e sufertas, at aprovadu a s'unanimidade una risolutzione prus chi non dìliga. Risolutzione chi at postu sa prua conca a sa paghe formale, in Sìria, intre guvernu e opositzione. Cun sa cussèntzia chi su mare no at a èssere sulenu. In su documentu si faeddat de paghe, de arressade su fogu, de amparu pro sos tziviles, de raportos cun sos paisos lacanàrgios, ma non b'at perunu mentovu pro su chi pertocat su venidore de Bashar al Assad. Sa chistione diat dèvere rundare imbetzes, pròpiu a inghìriu de su presidente tirannu de fide alauita-sciita chi guvernat cun mètodos metzanos unu pòpulu a majoria sunnita. Cun totu su chi li pigat in tèrmines de cunsensu, de echilìbriu polìticu e sotziale in intro a una natzione in ue sa fide e sa religione tenent unu pesu grae si non pròpiu de fundamentu. -•Mogherini -S'addòbiu pro sa chistione siriana «no est istadu lèbiu, ma in finitias su resurtadu l'amus otentu. Un'acordu generale pro nch'imbiare a su mundu unu singiale atzudu e balente. E pro afortire su mandadu ufitziale chi at a tènnere su missu de s'Onu, Staffan de Mistura pro ammaniare, aviare e ghiare su negotziadu conca a sa paghe in tretos de Damasco. Nos isetamus chi, giai in su mese de ghennàrgiu, b'apat resurtados de profetu». -•Kerry -«B'at galu diferèntzias marcadas pro su chi pertocat su venidore de Assad. Su prus de sos paisos de su Grupu internatzionale a sustennu de sa Sìria, pensat chi Assad nch'apat pèrdidu sa credibilidade pro pòdere sighire a guvernare». -•Lavrov -«Sa positzione de sa Rùssia est crara. Su summit teniat comente tema sos problemas intre guvernu e opositzione sirianos e non su venidore de Assad. Su tema fiat sa chirca de unu mèdiu e de un'acordu pro nche pòdere ammaniare unu negotziadu intre guvernu e opositzione e -in su matessi tempus – pro parare fronte a su terrorismu. Isperemus chi su guvernu de Damasco e s'opositzione potzant cumintzare su diàlogu in intro de su mese de ghennàrgiu» -•Ban -«Sa de oe est sa prima risolutzione de su Consìgiu chi pertochet su protzessu polìticu in Sìria. Rapresentat duncas unu grandu passu a dae in antis conca a sa paghe e a s'echilìbriu sotziale internu. In prus chi no ocasione de traballu pro s'assentu chi cada paisu tzivile diat dèvere àere cun sos lacanàrgios e cun sos istràngios in generale». Sunt sos faeddos chi ant serradu sa cunferèntzia imprenta eris, in su Palatzu bìdrinu. Faeddos de su segretàriu de s'Onu Ban Ki-moon, a pustis de su votu chi at apostu su sigillu a unu intre sos documentos prus de importu de sos ùrtimos annos. -«Sos Carabineris l'ant infertu una pistada sena mesura». -«Sa note, intre su 15 e su 16 de santugaine de su 2009, Stefano Cucchi at retzidu una surra rebesta dae sos Carabineris chi fiant in servìtziu suta su cumandu de s'Istatzione Appia, in Roma». Est su chi si leghet in su documentu de sa procura romana. Atu redatzionadu pro rechèdere s'intzidente probatòriu. Duncas una rechesta formale a su giùighe pro sas indàgines preliminares pro chi protzedat a una perìtzia mèigu-legale noa, subra de sas fertas graes patidas dae Cucchi. -Rechesta formale cunforma a su chi at istabilèssidu in su 1989 sa reforma de su Còdighe de protzedura penale. S'artìculu 392, artìculu imboligosu ma bastante craru pro sos istandard de sa legislatzione penale italiana, previdit chi s'acusa pùblica (su pm duncas, finas impuntzadu dae sa parte ofesa) e sa defensa de s'indagadu potzant rechèdere s'achirimentu antitzipadu de sos mèdios de proa in sa fase chi pretzedet su dibatimentu in àula. Pro unas cantas resones cunsideradas de importu pro su protzessu, su pm podet rechèdere su cungelamentu de una proa pro la pòdere presentare cun caràtere probatòriu sa die de su dibatimentu. Dae inoghe leat su nùmene de intzidente ca est una tantum no una règula fissa e de probatòriu ca tenet valore de proa dibatimentale.  -Semper e cando su fatu chi pertocat s'assàchiu sena resone a Stefano Cucchi, a sos ogros de s'acusa, est istadu determinante pro sa morte de su giòvanu, duncas sa perìtzia noa est doverosa. Sos tempos e sas trassas complicadas, a bias imbeladas, de sa magistradura non sighint sos de su dolore, a dolu mannu, e baddu si custa at a èssere un'atzione conca a sa giustìtzia definitiva. Pro s'ammentu de unu giòvanu dèbile isparèssidu sena àere àpidu su tempus de connòschere e pro apasigare sa famìlia afrigida dae unu degòlliu primidiu. -Italianos meda sunt isetende is faeddos de su presidente nou de sa Repùblica issoro, Sergio Mattarella, in s'arresonu de s'acabbu de s'annu. In Ispànnia, galu monàrchica, est tocadu a su re borbònicu Felipe VI. Est tocadu. Ca in s'Ispànnia catòlica s'arresonu benit trasmìtidu pagas oras in antis de sa nàschida de Cristos. Is uras ddas at fatas in castillianu («Feliz navidad»), ma fintzas in euskera («Eguberri on»), il gallego («Boas festas») e in català («Bon nadal»). Ma ammentende semper sa punna de s'unidade territoriale de s'istadu ispanniolu e sa grandesa sua. -Pro su re, «a èssere e a s'intèndere ispanniolos, a bòlere ammirare e respetare s'Ispànnia, est unu sentimentu fundudu, un'emotzione sintzilla, un'orgòlliu legìtimu meda». De prus, «a truncare sa lege», indiritzende·si a chie bolet su deretu a s'autodeterminatzione sena mentovare sa Catalùnnia, «est un'isbàlliu de su tempus coladu nostru chi non depimus torrare a cummìtere». -«So de acordu cun sa cramada a sa cuncòrdia, ma s'Ispànnia non reconnoschet sa realidade plurinatzionale sua», at naradu Artur Mas, presidente (disigiosu de ddu torrare a èssere) de sa Generalitat catalana. Chi at annantu: «custu ispiritu chi issu mentovat depet èssere impreadu pro defensare is deretos democràticos e natzionales de is catalanos. Bolimus èssere iscurtados e cròmpere a acordos». Sa presidente de su parlamentu, Carme Forcadell, chistionende de «lìnia monàrchica uninatzionale e unilinguìstica», at decraradu chi «bolimus unu protzessu democràticu e patzìficu ca non cherimus repìtere is errores de su tempus coladu». -Boghes contràrias fintzas dae is chirros bascos. «Deludente – est custu su giudìtziu de Aitor Esteban, deputadu de su Pnv –, at defensadu a fundu su chi tenimus». Sa deputada de Bildu, Marian Beitialarrangoitia, at bogadu a campu su «caràtere antidemocràticu» de s'istadu e de su re «chi nemos dd'at eletu». «S'istadu – at annantu Beitialarrangoitia – est tanchende is ghennas a sa mudada sotziale e polìtica chi sa sotziedade basca est pedende». -A livellu “natzionale” crìticas dae banda de Pablo Iglesias, ghia de Podemos (chi in Euskadi, Navarra e Catalùnnia at collidu votos meda), e de Alberto Garzon de Izquierda unida. S'arresonu de su re, imbetzes, ddis est agradadu a su Pp e a Ciudadanos. -Sas eletziones territoriales de sa chida colada in Còrsica ant bidu sa vitòria in su segundu turnu de sos natzionalistas de Pè a Corsica, resurtada dae s'aunimentu de sos movimentos Corsica lìbera e Femu a Corsica. Nudda de nou. Posca, s'assemblea at votadu su presidente chi l'at a presèdere finas a s'acabbu de su mandadu. Jean Guy Talamoni.  S'abogadu de Bastia, giòvia, in su discursu de insediamentu, at faeddadu de venidore nou, de pòpulu corsicanu, de riscatu sotziale, de natzione corsicana, de Pasquale Paoli, de presoneris polìticos e de chie at gherradu cada die pro nche cròmpere a su resurtadu de oe. Ma su chi at istorbadu unos cantos polìticos frantzesos est s'idioma chi at impreadu su presidente nou pro veiculare su messàgiu. Su corsicanu. Luego sunt arribadas sas reatziones de sos polìticos “continentales”, sos de s'àtera ala de su mare. Sos chi si faghent mutire democràticos, ma chi, belle semper, nos ammustrant petzi su ladus prus iscurigosu e tramposu. Su ladus anti-democràticu. François Fillon, Jean-Luc Mélenchon, Alain Juppé, Florian Philippot e Jean-Pierre Chevènement si sunt intesos ofesos, avolotados e pilisados ca su presidente de s'assemblea at detzisu de faeddare in sa limba de su pòpulu suo. A pàrrere issoro “sa limba de sa repùblica est su frantzesu e cussa tocat de impreare”. Deretu e pro nudda durches, sunt arribadas sas rispostas de sos tzitadinos corsicanos chi ant defensadu s'operadu de Talamoni. Una cosa est segura, sa dibata pro sa limba corsicana at a èssere in mesu a sa chistione polìtica de s'ìsula comente no est acontèssidu mai finas a oe. - -Deretos Afp - Pierre-Antoine Fournil. Url imàgine -Eris, cara a sa prefetura, unas 600 pessones si sunt oviadas in Ajacciu pro espressare solidariedade a duos vìgiles de su fogu assachiados in su bighinadu populare Les jardins de l'empereur, sa die in antis. Pagu prus o mancu su mesu de sa tropa, aboghinende «Arabi fora!», si nch'est istesiada dae sos àteros movende conca a unu logu de cultu islàmicu. Cròmpidos a cue, dd'ant violadu, bortuladu e nch'ant imboladu a su caminu is libros chi ddoe fiant in intro. Su bonu de is esponentes polìticos frantzesos (a comintzare dae su primu ministru Manuel Valls) e corsicanos (comente Gilles Simeoni e Jean-Guy Talamoni) at espressadu arrennegu e cundennas contra a sa profanatzione. Pro su Fn «cando is tzitadinos bident chi non rennat s'òrdine republicanu ddoe est su perìgulu chi si fatzant giustìtzia a sa sola». Sa Ghjuventù indipendentista at imbetzes fatu essire unu comunicadu contra a s'emitente frantzesa Bfm Tv chi, nât chi, at atribuidu s'assàchiu anti-islàmicu a is giòvanos natzionalistas corsicanos. -Ant imbènnidu sas careneddas istrìgiles de bator pipios eris, marinende sena vida peri sas abbas fritas de su mare Egeu. In foras dae sa costera turca de Bodrum. Teniant un'edade intre sos 2 e sos 6 annos. Est cantu at riferidu s'agentzia de imprenta Dogan. In pessu duas oras in antis, agigu prus a nord, a probe de Cesme nd'aiant agatadu àteros duos. Irachenos. Fintzas issos de 2 e de 6 annos. Teniant totus sa giubita sarvagente galu bestida, a su chi narant sos piscadores chi los ant agatados e a sa segura sunt mortos afogados, istasidos dae su fritu e isporados dae su terrore. -  Baddu comente si nch'ant a èssere agatados a modde. Nch'ant a èssere rutos dae sa barca in movimentu e in mesu a sas boghes e a su tracàgiu de su motore, nemos s'at a àere abbigiadu s'iscumparta issoro. Momentos de trùbulu, de anneu e - a su matessi tempus - de ispera, sos de sos emigrantes. Baddu si sos babbos e sas mamas issoro si nde sunt sapidos deretu o si nche l'ant a àere iscobertu a trigadiu cun totu su chi li pigat a sos majores cara a disacatos de custa genia.  -Amnesty International  denùntziat. Su raportu publicadu oe chistionat craru. Narat chi, in parallelu, sa Turchia est a un'ala retzende dinari dae Bruxelles pro amparare sos emigrantes e a s'àtera est firmende·los, arrestende·los e serrende·nche·los in tzentros de detentzione. In ue los minetzant, los iscudent e los custringhent a si nche torrare dae ue sunt bènnidos. Podet èssere in Sìria o in Iraq. A ue fuent, però giai l’amus bidu. Oramai - sighit su raportu - sos mèdios de comunicatzione parent bulletinos de gherra e belle nemos càrculat prus sas acontèssidas che a sa de custa note comente a una noa. E su pesu chi s'imprenta internatzionale a bias li dat est semper menguende a sos ogros de chie leghet.  -Gasi comente est creschende imbetzes su nùmeru de sos mortos, gasi comente sunt isvanessende sas isperas, chi si pesant in fumu e nche perdent die cun die sa balia issoro. Cara a sa morte subitana de unu pipiu, non bi nd'at ispera, non b'at resone, non b'at consolu. E mescamente non b’at càrculu, non b'at tratativas chi bàgiant. «Duncas Bruxelles est - a su chi si leghet galu in su raportu de sa ong - pro nois, responsàbile e còmplitze de sa Turchia in violatziones sèrias de sos deretos umanos.E sas tratativas intre Ue e Turchia devent èssere serradas cantu prus in antis». -Su Nadale est sa festa de unu pipiu e de totu sos pipios. In belle totu su mundu. Ma su Nadale no est su matessi pro totus. Podet àere unu sentidu universale, ma a sa segura tenet declinatziones diferentes. Podet èssere unu bìculu, un'ispera de lughe e de cunfortu pro unos cantos, ma una lantza, unu frullana niedda e arrodada pro àteros. -Su chi nch'est a palas de sa fatzada turca moderna, democràtica e disigiosa de otzidente nos dat contos giustos de su chi, una grandu parte de su pòpulu chi nde carcat sas giuras, est bivende die cun die. Bi diat àere unu faeddu chi acrarit bene cun bene su chi est acontessende intre sas làcanas internas: su tudafogu. Paràula nàschida in su tempus de mesu, sumana iscurigosa pagu prus o mancu in totue. Cando, peri totu su continente antigu, s'intimaiat a sa gente a nche carrargiare su fogu pro chi, a de note, su lugore de sa bràsia no inditaret su giassu in ue nche fiat cuada. Como inditat imbetzes s'ora chi cada pessone si nche devet serrare in intro de domo. Inditos de gherra, oras de terrore, de disaura, de assìtiu. Òrdines superiores. -Su guvernu turcu est ammaniende e impreende atziones bèllicas graes, apretende su pòpulu a si nche fuire dae sas biddas. Atapadas armadas rebestas. Minetzas fitianas. Bartzas e trintzeas. Èsodu. Morte. Est duncas un'iscenàriu de gherra su chi sunt bivende e bajulende in sos ùrtimos meses, sas provìntzias turcas a majoria curda sutapostas a su tudafogu. A oe sunt sete e nche sunt totus in sa banda sud-orientale de sa Turchia. Diyarbakir, Mardin, Sirnak, Hakkâri, Elazig, Mus e Batman. -Sa pràtica de decrarare e de impònnere su tudafogu dae parte de sas autoridades, est sa risposta - narat Erdogan - a sa resistèntzia armada de su Movimentu patriota rivolutzionàriu de sos giòvanos (Su Ydg-h, una filiatzione de su Pkk formada su prus dae giòvanos de una bintina de annos, residentes in sas provìntzias e in sas tzitades subra-mentovadas). In prus chi no una risposta a sas decraratziones de àuto-guvernu, chi ant interessadu a oe prus de 20 tzircuscritziones in sas sete provìntzias sud-orientales turcas. -Sunt datos variàbiles chi parent destinados a crèschere, a dae chi in sa die de su 21 de Nadale ebbia, sa mesura de seguràntzia nch'est cròmpida fintzas a àteros 11 apendìtzios, in sa tzircuscritzione de Nusaybin. Inoghe, in sa provìntzia de Mardin, sa populatzione locale est istada custrinta a si nche serrare in domo nessi pro 35 dies. In Diyarbakir b'at àpidu 110 dies de tudafogu. Intre sas tzircuscritziones interessadas b’est fintzas Sur. Diat èssere su tzentru istòricu (chi nche leat su nùmene dae sos muros antigos chi giughet totu a inghìriu) de sa capitale a majoria curda chi est abarradu isuladu 28 dies cun petzi una pàusa de 17 oras. Oras chi ant dadu alenu e ant permìtidu a sa gente de si nche tramudare a aterue. Terrore summadu a migratzione fortzada. Cosas, a dolu mannu, giai connotas.  Sunt noas difùndidas dae su portale de Bianet in ue si leghet galu chi sunt istadas nessi 196 sas dies de tudafogu in sas provìntzias chi tenimus in limbas. E sunt datos cunfirmados finas dae sa Fundatzione turca pro sos deretos umanos (Sa TIHV.Türkiye Insan Haklari Vakfi) chi at agiuntu - in su situ suo ufitziale - chi sas pessones afrigidas dae sa mesura guvernativa turca sunt belle 1millione e 300mìgia.  Nùmeros chi aturdint e chi a su matessi tempus nos nche batint a tretu de cumprèndere su chi est colende·nche sa chi pro Erdogan est petzi una minoria de nch’ispèrdere, sa minoria curda. E chi pro nois, pro su restu de su mundu, imbetzes est unu pòpulu intreu, prus chi non biu e balente, su Pòpulu curdu. Ma paret chi su sèberu conca a su diàlogu, conca a sas tratativas pro sa chistione curda, no agatet logu in s'agenda polìtica de su guvernu. Su Primu ministru Ahmet Davutoglu at asseguradu chi «amus a innetare totu sas tzircuscritziones, bonifichende·las dae sos elementos terroristas comente a sa tzìntzula in logu de malària», si leghet galu in su situ Bianet.  Su Cabu de istadu Recep Tayyip Erdogan, imbetzes est istadu prus craru e cruu narende chi «nch'amus a tudare s'organizatzione terrorìstica Pkk, in intro de sas matessi trintzeas chi s'ant fraigadu cun sas manos issoro». Mortu Tahir Elçi, s'abogadu defensore de sa càusa curda, como su terrinu pro su guvernu at a èssere ispranadu si su restu de su mundu non disinnat a intervènnere pro parare fronte a s'ìndula mortora de Erdogan. - - - - - - - - -Deretos Afp - Pierre-Antoine Fournil. Url imàgine -Eris, cara a sa prefetura, unas 600 pessones si sunt oviadas in Ajacciu pro espressare solidariedade a duos vìgiles de su fogu assachiados in su bighinadu populare Les jardins de l'empereur, sa die in antis. Pagu prus o mancu su mesu de sa tropa, aboghinende «Arabi fora!», si nch'est istesiada dae sos àteros movende conca a unu logu de cultu islàmicu. Cròmpidos a cue, dd'ant violadu, bortuladu e nch'ant imboladu a su caminu is libros chi ddoe fiant in intro. Su bonu de is esponentes polìticos frantzesos (a comintzare dae su primu ministru Manuel Valls) e corsicanos (comente Gilles Simeoni e Jean-Guy Talamoni) at espressadu arrennegu e cundennas contra a sa profanatzione. Pro su Fn «cando is tzitadinos bident chi non rennat s'òrdine republicanu ddoe est su perìgulu chi si fatzant giustìtzia a sa sola». Sa Ghjuventù indipendentista at imbetzes fatu essire unu comunicadu contra a s'emitente frantzesa Bfm Tv chi, nât chi, at atribuidu s'assàchiu anti-islàmicu a is giòvanos natzionalistas corsicanos. - - -Su bilantzu de sos mortos est creschende. Sas noas friscas friscas naraiant chi b'aiat pagu prus o mancu bator mortos e unos cantos fertos, ma sa faina est prus grae meda. In Nnewi, in s'istadu meridionale de Anambra, unu càmiu fiat iscarrighende gas butanu cando totu in una est esplòdidu. In cussu momentu b'aiat pessones meda prenende cadauna sas bòmbolas suas, ma s'unda de fogu e de fumu non lis at lassadu peruna ispera de sarvamentu. Si càrculat chi sos mortos siant pagu prus o mancu unos 100. A cantu paret, s'autista no aiat rispetadu su tempus de infriscamentu de sa tzisterna in antis de torrare a mòvere. -B'at àpidu una noa, sas dies coladas, chi nch'est colada agigu suta trata. E si podet finas cumprèndere. In mesu a su padente trùbulu e afrigidu dae sas noas internatzionales e dae sas acontèssidas nostranas non pròpiu profetosas, est fàtzile a nche pèrdere sa bùssola. Est una noa sub-cunditzione, subordinada a su fatu chi Roma, in su 2024, potzat èssere sa sede de sas Olimpìades. Semper e cando, si su sèberu nch'at a rùere subra de sa tzitade eterna, fintzas sa capitale nostra nd'at a gosare su resurtu. In Casteddu s'ant a disputare difatis, sas regatas vèlicas a dae chi est cròmpida a primu in una seletzione funduda e severa cun àteras sèighi candidadas. Su sìndigu casteddaju s'est dimustradu cuntentu e càrrigu de orgòlliu natzionale fiat, cando, in su profilu suo de facebook, at decraradu chi «pro sa tzitade nostra est un'oportunidade istòrica, frutu verdaderu de totu su traballu de ricualificatzione in logu de mare e de s'incartamentu progetuale ammaniadu cun grandu professionalidade». -Sighi a lèghere...» - -«Pelea cun nois e at a bìnchere sa Sardigna», b'at iscritu a maduru (e in italianu nda) in unu cartellu chi sos traballadores de s'ex Alcoa de Portovesme nch'ant giutu fintzas a suta de su Ministèriu pro sa crèschida econòmica. Faeddos de protesta pro otènnere rispostas dae su guvernu. Una rechesta de acrarimentos pro su chi pertocat su venidore de s'istabilimentu. Pròpiu in su ministèriu ant cunvocadu un'addòbiu sindacale pro dibàtere subra de su regime de essentzialidade elètrica in Sardigna. Addòbiu in ue b'ant a èssere su ministru Federica Guidi, su suta-segretàriu Claudio De Vincenti e su guvernadore nostru Frantziscu Pìgliaru. - -Nch'at barigadu su millione su nùmeru de sos emigrantes chi nche sunt cròmpidos ocannu a Europa. Unu disterru chi non connoschet arrèschida. Gente su prus fuende dae logu de fàmene e de trùbulos bèllicos. Sunt datos isparghinados dae s'Organizatzione internatzionale pro s'emigratzione (Oim) e dae su Cummissariadu de sas natziones aunidas pro sos disamparados (Unhcr). Si leghet in sos documentos chi sunt 1.005.000 sos pròfugos chi a eris, su 22 de su mese de nadale, sunt cròmpidos a Grètzia, a Bulgaria, a Itàlia, a Ispànnia, a Malta e a Tzipru. Su bonu sunt sirianos (su 50%); posca afghanos (su 20%), irachenos e eritreos. A custos nche devimus agiùnghere finas sos chi  - a dolu mannu -  non bi sunt reventidos a nche cròmpere. Unu nùmeru orrorosu: 3.600 mortos chirchende·si amparu e unu venidore in aterue. - - - - - - - - - -Is ghias de Ciudadanos, Podemos, Psoe, Iu e PP. Deretos HuffingtonPost.es - - - - - - -S'assessore Erriu. Deretos www.regione.sardegna.it -Tzitades metropolitanas, tzitades mesanas, retes metropolitanas, Provìntzias, Unione de comunas, Assòtzios de uniones: sa proposta de reforma de is Entes locales at a torrare in Cummissione pro esaminare is emendamentos presentados (unos 3mìgia). Is consigeris, tando, no ant a traballare su sàbadu e sa domìniga, comente aiat propostu su reladore de majoria Deriu. Duncas, in àula si nd'at a chistionare dae ghennàrgiu, a festas coladas. E totus is bandas presentes in Consìgiu parent cuntentas de su resurtu. Chie nch'est a bator parmos dae terra pro nche dd'àere torrada a sa mandra minore (su tzentru dereta), chie non boliat una dibata in sa mandra manna cun totus is emendamentos presentados (su tzentru manca). Petzi a custos concruos si podiat arribare ca, chie tirende a un'ala e chie tirende a s'àtera, fìamus a proa a àere unos cantos livellos amministrativos chi non sunt cuntemplados dae su decretu Delrio (chi, difatis, inditat petzi Tzitades metropolitanas e Unione de Comunas). Fiat su 29 de su mese de idas de su 2014 cando s'assessore Erriu fiat essidu annuntziende sa reforma. Nch'at coladu un'annu. - -Su Mèssicu est su primu paisu de su mundu chi at aprovadu su vatzinu contra a sa dengue, maladia trasmìtida dae sa tzìntzula chi ochiet 22mìgia pessones cada annu, mescamente pitzinnos. Sa meighina si narat Dengvaxia e l'at isvilupada sa Sanofi, azienda frantzesa. Su Ministeru messicanu de sa salude at annuntziadu chi in sa prima fase de sa campagna de vatzinamentu, sa dose l'ant a retzire in 40mìgia. In totu su mundu sa maladia cundint prus de 400milliones de pessones. Mescamente sas chi istant in sas àreas urbanas tropicales e sub-tropicales. A su nàrrere de s'Organizatzione mundiale de sa sanidade, sa dèngue est sa responsàbile printzipale de sos ricòveros ospidalieros in paritzos logos de s'Àsia e de s'Amèrica latina. Su vatzinu at a èssere a disponimentu petzi pro sa gente intre sos 9 e sos 49 annos chi istat in ue sa maladia oramai est endèmica. - - - - -«Unu sordadu sena peruna formatzione polìtica o ideològica est unu criminale potentziale». Baddu si Thomas Sankara fiat narende a Gilbert Diendéré, generale de su "Regimentu de protetzione rivolutzionària" (sa guàrdia presidentziale) e ghia de su corfu de istadu sena profetu de tres meses a como. Tzitadu dae sa magistradura burkinabè pro "crimines contra a s'umanidade" in is dies de su golpe, a Dienderé, imoe, ddi tocat de rispòndere a àteras tres acusas ligadas a sa morte de Sankara, in su 1987: atentadu, assassìniu e cua de cadàvere. Amìgu de Sankara finas a ddu traìghere e a ddu mòrrere colende·si·nche a sa contra-rivolutzione, Dienderé est istadu su bratzu armadu de su poderiu de Blaise Compaorè, presidente finas a s'annu coladu e custrintu a si nche mòvere a cajone de una mobilitatzione massitza. - - - -Sarkozy e Hollande. Deretos lìberos.Url imàgine - - - - - -Deretos Ansa. URL imàgine - -Cantas bias amus intesu (e naradu, ammitamus·ddu) chi non ddoe nd'at de logu pro is chi fuent dae sa gherra e dae su fàmene? Unu muntone de bias? O carchi cosighedda de prus? Bene. Tando est pretzisu a dd'ischire su chi narat Eurostat. Pighende in cunsideru is 28 paisos de s'Unione europea is domos bòidas nche crompent a su 17% (de ses una). Sa pertzentuale creschet in s'Europa meridionale e, mancu a ddu nàrrere, s'Itàlia nche barigat cada record cun su 27,7%. A sa segura tocat de partzire is domos bòidas dae is domos pro is vacàntzias. Ma a sa segura si podet nàrrere chi ddoe at domos sena gente e ddoe at gente sena domo. - -Deretos lìberos. Url imàgine -25 annos a eris comintzeit sa gherra sena acabbu de is Istados aunidos de Amèrica in s'oriente probianu. Su 16 de Ghennàrgiu una coalitzione ghiada dae George Bush "senior" interveneit in Kuwait pro illiberare sa petromonarchia ocupada, in austu, dae s'Iraq de Saddam Hussein. S'atacu fiat sustènnidu dae su Consìgiu de seguresa de is Natziones aunidas (finamentas dae s'Unione soviètica). Su Kuwait liberadu. Ma Saddam galu podiat serbire, finamentas pro reprìmere is pesadas populares impuntzadas dae sa derrota in Kuwait. Pesadas chi pro sa "realpolitik" istadunidensa podiant dare prus chi no un'anneu. S'interessu fiat a mantènnere s'istabilidade de sa regione, a comintzare dae is làcanas sestadas 100 annos a oe gràtzias a is acordos Sykes-Pycot, cando Frantza e Grandu Britànnia si partzeint s'oriente mesanu a pustis de s'acabbu de s'Imperu otomanu. A Saddam dd'aiant depostu (e mortu) petzi a pustis de s'interventu militare de su 2003 ghiadu dae George Bush "junior". Dae tando non ddoe at perunu cugione in cussos chirros chi siat istàbile. Dae tando ddoe curret petzi sàmbene. -Eris su ministeru de s'internu saudita at annuntziadu s'esecutzione de 47 pessones. In mesu b'aiat emmo carchi terrorista ligadu a Al-Qaeda, ma fintzas carchi aversàriu polìticu de re Salmān. In Aràbia saudita s'annu coladu b'at àpidu 157 cundennas a sa pena de morte, a su sòlitu impicu, lapidatzione e decapitatzione. Su protzedimentu est aplicadu a sos reatos de: morte, isburvadura, rapina, tràficu de droga, adultèriu, omosessualidade, apostasia e sabotàgiu. Unu de sos cundennados fiat Nimr al-Nimr, 55 annos, cundennadu pro rebellia. Fiat semper in prima lìnia pro sos deretos de sa minoria sciita, cheriat sas eletziones democràticas e fiat unu de sos aversàrios printzipales de su rennu. “Sa gente non cheret guvernantes chi ochient e chi repressant a chie protestat” - aiat naradu in su 2012 in antis de l'arrestare. Como s'esecutzione de su religiosu diat pòdere ingendrare rebellias mescamente in su levante de su paisu e in su Bahrein, in ue est cuntzentrada sa majoria sciita. Fintzas sa risposta de s'Iran est arribada dereta. Su guvernu de Teheran at minetzadu: Riyad l'at a pagare cara sa morte de al-Nimr. In custa manera su regime totalitàriu alleadu de Europa e Istados aunidos torrat a nche prenare sas pàginas de sos giornales. In sas dies coladas sas Natziones aunidas cun su raportu issoro aiant pedidu de firmare sos bombardamentos sauditas ca sa situatzione de sos tziviles in Yemen fiat grae meda, ma nudda. Como imbetzes tocat de fàghere sos contos cun sas esecutziones e cun s'atrotzidade issoro. Su mètodu non si nch'istèsiat meda dae su chi connoschimus mègius, su de Daesh. Ma dae un'istadu chi non permitit a sas fèminas de ghiare sa vetura ite nos podimus isetare? -«Totus sos partidos chi cherent aderire a s'Internatzionale comunista devent mudare nùmene. Cada partidu si devet cramare Partidu comunista (setzione de s'Internatzionale)». Gasi nargeit su de 17 (de sos 21) puntos aprontados in Pedrugradu dae su segundu cungressu de su Comintern, su partidu de sa rivolutzione mundiale nàschidu duos annos a pustis de sa russa. In intro de su Partidu sotzialista italianu sos inditos de Lenin bengeint regortos dae sa fratzione comunista. Est a nàrrere dae sos astensionistas de Amedeo Bordiga, dae sos massimalistas tertzinternatzionalistas de Bruno Fortichiari e dae sos ordinovistas de Antoni Gramsci. Aunidos in sa "motzione de Imola" conchisteint su 34,27% de sos cunsensos in sos cungressos provintziales. Ma, a dae chi sa majoria de Serrati fuit pro s'unidade de su partidu (e duncas contrària a s'espulsione de sos riformistas de Turati), sa fratzione, a coa de su cungressu sotzialista de Livorno, disinneit de si tramudare in partidu. Fiat su 21 de ghennàrgiu de su 1921. -Sa partzidura non nascheit dae su nudda. Cara a sa prima gherra mundiale sos sotzialistas italianos, a manera diferente dae àteros partidos de sa Segunda internatzionale, non nargeint chi emmo a su cunflitu, ma nemmancu chi nono («ne aderire nen sabotare»). Sos bolscevicos russos nargeint imbetzes chi tocaiat a «tramudare sa gherra imperialista in gherra tzivile» pro nche bortulare su capitalismu. Est a nàrrere disfatismu rivolutzionàriu. Est a nàrrere gherra a su guvernu e a sa burghesia de sa matessi natzione. Àtera chistione de importu fuit sa de su ruolu de su partidu cara a s'ocupatzione de sas fàbricas. In cue bi fuint sas diferèntzias intre sos ordinovistas de Gramsci, chi bideint in sos consìgios operajos sa base de sa sotziedade noa, sa dereta de su partidu, chi controllaiat sa Cgl, e sas positziones massimalistas, chi non fuint capatzes de frunire una prospetiva rivolutzionària a sa pesada proletària. -Su cungressu sotzialista de su 1921, su de 17, crompeit a pustis de custa derrota. E su Partidu comunista de Itàlia (cun cuntierras intre Gramsci e Bordiga pro su chi pertocaiat sos Arditos de su pòpulu e sa tàtica de aprontare pro su chi ateniat a su Psi) comintzeit a si mòvere in sinu a s'isvilupu de sa reatzione fascista, obligadu, luego, a sa clandestinidade. Dae tando in susu, s'istòria de su Pcd'I est istada s'istòria de sa presonia de Gramsci e de sas diretivas de Mosca: in antis estremistas e setàrias (cando si naraiat chi sotzialdemocràticos e fascistas fiant sa matessi cosa) e a pustis furriadas a dereta (cando si imponiant sas alleàntzias cun sas burghesias in sos frontes populares). E galu: est s'istòria de sa Resistèntzia e de su partidu nou de Togliatti a pustis de sa furriada de Salerno; sa de su prus mannu partidu comunista de s'otzidente sende chi fiat però riformista; sa de sa derrota de su "sotzialismu reale" e de sa Bolognina. Cun un'àtera mudada de nùmene. Un'istòria chi si contraighet, a bias lughente, a bias iscurigosa, ma chi cheret connota. - -Deretos Wolfgang Rattay/Reuters. Url imàgine -Karl Marx naraiat chi «su burghesu bidet in sa mugere petzi un'istrumentu de produtzione». Nch'at coladu 168 annos dae s'imprenta de "Su manifestu" iscritu in pare cun Friederich Engels, ma paret chi a intèndere opinionistas de "domo nostra" in contu de "fèminas nostras" siat comente a ddis dare resone. A Marx e a Engels, naturale. Su chi est acontèssidu in Colònia, in Germània, galu faghet chistionare sa gente in is dibatas issoro mediadas dae una cale si siat boghe televisiva o dae cale si siat messàgiu in sa rete. «Is fèminas nostras - gasi su tweet de Bruno Vespa - a ddas ant a dèvere tìmere is trumas de immigrados? A pustis de is abusos in Germània, nde chistionamus in Porta a porta». -Nostras. Agetivu possessivu. Fèminas, corpos: nos apartenent. Sa cultura de s'isburvamentu, imbetzes, nât chi non nos apartenet. Ma no est beru. In Itàlia est istadu petzi unu reatu contra a sa morale finas a su 1996. Semper in Italia, finas a su 1981, si podiat ricùrrere a sa coja reparadora a pustis de sa violèntzia. E, a dolu mannu, no acabbamus de contare is casos de violèntzia maschile (semper eterosessuale e eteronormada) contra a is fèminas in intro de is famìlias traditzionales e in is logos de traballu.  -Dae su limbàgiu misòginu nche crompimus a su terrorismu emotivu e finamentas a su fìsicu. Ma non ddoe at mèdiu, ddoe at semper unu "nostras" (sa cultura nostra, is leges nostras etc.) contra a un'"issoro". A custos polìticos e opinionistas pagu nde ddis afutit de sa resistèntzia e de s'autodetrminatzione de is curdas, pro nàrrere. Ca ddoe at semper bisòngiu de ispàrghere timòria e, in custu casu, de isfrutare sa chistione de sa violèntzia maschile pro artziare muros contra a àteros pòpulos. Comente a nàrrere chi nois mascros otzidentales podimus. A bellu puntu semus! -S'imprenta internatzionale non si nche l'at fata colare suta-cambas sa trampa noa e, pagu prus o mancu in totue, dae Londra a New York, dae Parigi a Roma, dae Mosca a Lisbona sos giornales l'ant dadu audìtziu. Posca b'at àpidu finas unu tzinnu a su fatu chi Erdogan s'esseret torradu a pensare e chi, afidende·si a su New York Times, apat decraradu chi su pensu suo esseret istadu istortu e interpretadu male dae sos giornalistas presentes in s'addòbiu. -Est su chi pagu prus o mancu decrareit Nethanyau cando si nch'esseit cun unu pensu simigiante in su cungressu annuale sionista de su 2015. Est pagu prus o mancu su mètodu chi fintzas Berlusconi costumaiat a impreare cando sas trampas suas pagu dèghidas nche ghetaiant sos furros de sa cussèntzia internatzionale. Totu cosas giai intesas. Una forma mentis prus chi non difùndida in otzidente e chi como  - istende a su chi si leghet -  est pighende·si su logu finas in oriente. -S'otzidente, cando cheret agatare sas resones pro sos sèberos polìticos, pro sas acontèssidas bèllicas orientales e medio-orientales, costumat a afirmare chi sunt paisos sena istòria. Chi no ant connotu e galu non connoschent sos grandu cunflitos chi imbetzes ant marcadu a fogu s'otzidente bortende·lu a sàbiu e tzivilizadu. Oe in die però, pagu prus o mancu in totue, est torrende in limbas su nùmene de Hitler. Dae Israele, a sa Turchia, a sa Germània matessi. Sunt argumentos chi sa gazeta at giai pesadu (inoghe e inoghe). -Netanyahu nargeit chi Hitler non cheriat sa disaura de sos ebreos, ma petzi a nche los catzare. In Germània ant dadu su nulla obsta pro s'imprenta noa de su Mein Kampf. E como Erdogan nât chi sa Turchia tenet bisòngiu de una forma de presidentzialismu che a sa tedesca de Hitler. At a èssere duncas custa, sa deriva chi est leende su mundu intreu? Cosas chi ponent su fritu petzi a las lèghere. - -Deretos Regione autònoma de Sardigna -Sa Giunta regionale at aprovadu sa delìbera pro adotare su Pranu energèticu ambientale regionale de Sardigna (Pears). «S'acumprit aici - a cantu leghimus in sa nota de imprenta ufitziale - un'iter comintzadu cun s'insediamentu de s'esecutivu. Su Pranu disinnat unu modellu nou pro s'ìsula, finas a su 2030». Is obietivos nât chi sunt is de menguare «is emissiones de Co2 assotziadas a is consumos», e «is costos de is bulletas pro is tzitadnos». Ma finamentas is de «rèndere prus cumpetitivas is impresas» e de «favorire s'ocupatzione». -Comente? Cun su «passàgiu dae unu modellu tzentralizadu a unu distribuidu, integradu, interconnètidu e sustenìbile» (prevìdidas is "smart grid" e is "ìsulas energèticas"), cun sa «metanizatzione», cun su «rispàrmiu energèticu» e cun sa «gestione integrada» intre Regione e Comunas. Totu nch'intrat in sa lògica de is obietivos internatzionales pro menguare is livellos de incuinamentu. Ma si faeddat fintzas de «transitzione». Duncas, a su presente, non s'at a renuntziare a is fòssiles, est a nàrrere a su carbone e a s'ògiu combustìbile. Ma unu contu est a impreare is impiantos esistentes in intro de unu perìodu transitòriu. Àteru contu est a prevìdere impiantos noos comente sa tzentrale noa a carbone chi Eurallumina cheret fraigare in Portovesme. Contra a custa possibilidade s'est espressadu su Grupu de interventu giurìdicu ca nât chi «cajonat emissiones ulteriores de Co2 e de àteros elementos chi non megiorant sa calidade de s'àera e de is àteras cumponentes ambientales» interessende «sa salude pùblica». -In su sud-est de su paisu s'esèrtzitu turcu sighit a bombardare sos curdos de su Pkk. Sas operatziones fiant cumintzadas in su mese coladu in pare cun su tudafogu. In Cizre sos abitantes sunt disisperados, custrintos a si nche fuire ca non tenent prus nen recatu e ne abba. “Amus abbandonadu su bighinadu nostru pro nos nche fuire dae sa tzitade – narat una fèmina agiunghende – nos bombardant cun sos carros armados e cun sos mortajos. Nos nche devimus mòvere a un'àtera regione”. Ma Ankara andat a dae in antis, sena leare a cunsideru nemmancu sos deretos elementares de sa populatzione. Fintzas sa Corte Europea de sos deretos umanos aiat pedidu crarimentos a su guvernu de Erdogan in intro de s'8 de Ghennàrgiu. Sos fortzas turcas ant naradu chi ant mortu 261 militantes de su Pkk in sos tres distretos de sud-est. Sos matessi militantes chi cumbatiant a sa sola contra a s'Isis cando su mundu fiat galu disinnende si intervènnere o nono. Sos matessi militantes chi ant defensadu finas a s'ùrtimu sa tzitade de Kobane, sìmbulu de sa resistèntzia curda. Sos matessi chi pretendent prus deretos dae su guvernu turcu, ma chi sunt pessighidos cada die petzi ca disìgiant sa libertade de sa natzione issoro. Erdogan at giai minetzadu chi sos chi s'ant a pronuntziare in favore de s'autonomia curda nd'ant a pagare sas cunseguèntzias cara a sa giustìtzia. Ma de cale giustìtzia faeddat su presidente? De sa giustìtzia de su sàmbene? De sa giustìtzia de sas armas? De sàmbene oramai nd'at ispainadu meda, mescamente sàmbene innotzente. Dae custu istiu sunt 150 sos tziviles mortos. Faina grae sunt sos vìtzios de unu ditadore chi nch'at pèrdidu sa resone e faina galu prus grae est su fatu chi s'Europa e su restu de su mundu, in dae in antis a custu degòlliu, non bident, no intendent e non faeddant. -Pro Rastelli est sa prima partida comente aversàriu in s'istàdiu Partenio, difatis sos ex tifosos suos li riservant frùschios a cantu podent. Sos biancu-birdes campanos sunt in chirca de conchistare unu postu pro leare parte a su nessi a sos isparègios pro nche pigare a Serie A. Su Casteddu imbetzes devet ammustrare chi est de un'àtera categoria ca in sas ùrtimas giorronadas su giogu no at cumbintu meda. -Giai in sos primos minutos sos casteddajos ant sa possibilidade de nche marcare su vantàgiu, ma Joao Pedro si faddit un'ocasione de oro cara a sa porta defensada dae Frattali. S'Avellino imbetzes isfrutat bene sas ocasiones. Dae unu tiru lìberu naschet su gol de s'1 a 0. Paghera nche la ponet in mesu pro sa conca de Castaldo ma sa botza la respinghet su palu. Nudda est pèrdidu, arribat lestru Mokulu e nche la ponet in intro. Sa partida si ànimat e su Casteddu parègiat a pustis de chimbe minutos. Joao Pedro dae su ladus de manca nche ponet in mesu de s'àrea sa botza pro Munari. Su tzentrucampista ruju-biaitu nche la devet petzi arrumbare a intro. Gasi est, 1-1. Primu gol in campionadu pro su giogadore emilianu. Sas iscuadras cumintzant tando a si leare sas mesuras, ma acontesset una cosa chi at a cunditzionare su restu de sa partida. Sbaffo in bator minutos leat duas targhitas grogas e s'àrbitru Pinzani, a su de 25 minutos, non podet fàghere a mancu de nche lu bogare a foras. Avellino in deghe òmines. -Como est su Casteddu su protagonista, chircat de conchistare metros de campu e de isfrutare sa superioridade numèrica. A su de 36 minutos Sau nch'est belle in ie pro nche marcare su vantàgiu, ma su tiru non tenet sorte. Sa botza nch'iscudet a su palu a sa dereta de su portieri e torrat in segus. -In su segundu tempus sos sardos impreant meda sa tàtica de su contratacu. Bi proant Barreca, Di Gennaro e Farias a irmoventare su resurtadu, ma su portieri est atentu in totu sas ocasiones. Sos ruju-biaitos chircant de pùnghere dae su tzentru, isfrutende pagu sas alas laterales. Sa tàtica no est de sas mègius ca sos atacantes casteddajos agatant sa defensa campana semper ischierada. -Melchiorri at un'ocasione a su de 70 minutos, ma su tiru est artu meda. Su vantàgiu de su Casteddu arribat a su de 78 minutos cun Cerri. Farias proat a tirare a porta, ma sa botza, comente in unu fliper, nch'iscudet a sas ancas de una paja de defensore in antis de nche cròmpere a sos pees de s'atacante parmigianu. A sa sola cara a su portieri non si podet faddire. 1-2 pro sos sardos. -Oramai si giogat a una porta. In sos ùrtimos deghe minutos sos òmines de Rastelli chircant in cada manera de nche marcare su de tres pro nche serrare sa partida de su totu, ma sas ocasiones non tenent sorte bona. In sos ùrtimos minutos de recùperu s'Avellino, in chirca de su parègiu, si nch'acherat a sos tretos de Storari, ma sos defensores sardos amparant bene sa porta issoro. Su frùschiu de acabbu de s'àrbitru no istentat a arribare. Sos tres puntos movent conca a Casteddu. -Sos ruju-biaitos nche torrant a su cùcuru de sa classìfica, pro como. Devent ancora giogare totu sas àteras iscuadras. Sa classìfica agiornada, duncas, bi l'amus a àere petzi lunis sero, a pustis de su postìtzipu. Su Crotone, imbetzes, cras a sas tres de sero, at a èssere impinnadu cun su Perùgia. Formatziones Avellino: Frattali, Pucino, Chiosa, Jidayi, Biraschi (80' Silva), Gavazzi, Paghera, Sbaffo, Bastien (66' Insigne), Mokulu (36' Migliorini), Castaldo. Allenadore: Attilio Tesser Casteddu: Storari, Barreca, Ceppitelli, Salamon, Balzano, Di Gennaro (58' Cirelli), Fossati, Munari, Joao Pedro (63' Melchiorri), Sau (75' Cerri), Farias. Allenadore: Massimo Rastelli Gol: 5' Mokulu, 11' Munari, 78' Cerri Espulsos: 25' Sbaffo -Su preju de su petròliu, pro sa segunda bia in una chida, nch'est torra caladu a suta de is trinta dòllaros su barile. Una mèngua de importu, a dae chi in su mese de làmpadas de su 2014 su preju de s'oro nieddu nche fiat a inghìriu de is 100. Sa cajone diat dèpere èssere ligada a sa possibilidade chi fintzas s'Iran ddu potzat esportare. Intre is duos istados islàmicos (unu contra a s'àteru in Sìria e Yemen) est cuntierra totale a livellu diplomàticu e econòmicu. -Non nch'at coladu tempus meda dae cando s'ispada saudita (e sunnita) at isconcadu 47 pessones. Intre is cundennados finamentas s'imam isciita Nimr al-Nimr. Cosa chi aiat fatu inchietare sa ghia suprema iraniana Ali Khamenei: «Sauditas che a Daesh - aiat naradu -, sa vindita divina nch'at a calare subra de issos». Ma s'esecutzione si nch'insertaiat in unu cuntestu de tensione intre Riyhad e Teheran finamentas a pustis de is acordos de sa repùblica persiana cun s'otzidente in contu de energia nucleare. Acordos chi, difatis, sunt serbidos a reduire is santziones. -Torrende a su petròliu, s'andanta sua est ligada a s'allentada de sa crèschida econòmica de sa Tzina chi at cajonadu efetos a s'ala de sa domanda. Ma a su matessi tempus non ddoe at àpidu una mèngua a s'ala de s'oferta cun sa crèschida de sa produtzione dae banda de is sauditas. Is rapresentantes de sa petromonarchia, cun sa detzisione de s'atòngiu de su 2014 (pigada in unu summit de s'Opec), cheriant fèrrere is americanos chi gràtzias a sa fraturatzione idràulica ("fracking") ddi fiant sestende unu corfu a s'economia issoro. S'idea fiat de nche fàghere abassare su preju e de nch'eliminare sa concurrèntzia istadunidensa. Pro ddu torrare a artziare a pustis. Ma finas a imoe est petzi calende cun is Istados aunidos chi sighint produende. -Ite ddu diat pòdere fàghere artziare? Pro James Stafford, analista de su portale ispetzializadu Oilprice.com, una solutzione diat pòdere èssere s'interrutzione de is fruniduras comente cunsighèntzia de una gherra. «Si s'Iran e s'Aràbia saudita s'ant a cunfrontare cun is armas, is prejos de su petròliu nch'ant a pòdere artziare de repente a inghìriu de is 250 dollaros. Posca s'ant a pòdere assentare a inghìriu de is 100. Ma si Riyadh e Teheran si diant bombardare is installatziones a pare, su preju diat a artziare galu de prus». -Dae su mese de martzu bator comunas sardas ant a pòdere cumintzare a emìtere sas primas cartas de identidade eletrònicas. In Sardigna, su progetu chi si nch'at a cumpletare in su 2018, l'ant abertu sas comunas de Iglèsias, Lùvula, Macumere e Tàtari. -A pustis de sa publicatzione de su decretu ministeriale chi at istabilidu su protzedimentu de emissione de su documentu, s'Agid (Agentzia pro s'Itàlia digitale) at comunicadu chi s'aviu de sa difusione de sas primas cartas at a garantire livellos de seguràntzia artos meda. Su sistema tzentralizadu at a permìtere de artziare sos paràmetros chi garantint sa riservadesa. Sos datos de sos tzitadinos, difatis, ant a èssere codificados cunforma a sos istandard europeos in contu de documentos eletrònicos. In custa manera, a su chi narant, ant a menguare sas possibilidades de contrafatzione. -S'ischeda plastificada at a cuntènnere datos meda, dae sas imprentas digitales a su còdighe fiscale, ma fintzas indiritzu e recàpitu telefònicu. Sa noa de importu est chi su tzitadinu, si cheret, at a pòdere dare su cunsensu pro donare sos òrganos. Custu sèberu però at a èssere a disponimentu a pustis de su mese de trìulas, cando ant a publicare sa diretiva pro sa donatzione de sos òrganos. -S'ùnica cosa segura est chi su prètziu de sa carta, nessi a su cumintzu, at a èssere intre sos 15 e 20 èuros. Elencu de sas comunas -A pustis de sa surra contra a su Crotone su Casteddu cheret mantènnere su cuntatu cun sa prima in classìfica pro non nche la lassare fuire. In su Sant'Elia diat dèvere resurtare totu prus simpre cunforma a su chi est acontèssidu in Calàbria. Sa die, difatis, sos ruju-biaitos de Rastelli aiant acabbadu sa partida in noe òmines. -Ternana e Casteddu parent determinadas, in sos primos bìndighi minutos b'at una paja de ocasiones siat a un'ala e siat a s'àtera. Di Gennaro, cun unu tiru de sos suos, proat a nche pònnere sa firma sua in sa partida, ma Mazzoni li narat chi nono. Li rispondet Busellato cun unu bellu tiru, ma sa botza nche bàrigat sa lìnia e nch'essit a costàgiu de su palu. A pustis de 25 minutos sa partida est ancora lèsina, sena ànimu, forsis isblochende·si·nche dae su zeru a zeru diat mudare fintzas su ritmu. Sos sardos parent agigu prus dinàmicos de sos ruju-birdes, ma non bastat. -In su segundu tempus sas cosas non megiorant, ma su Casteddu resesset a nch'iscutinare sa partida. A su de 59 minutos Sau, palas a sa porta defensada dae Mazzoni, arrumbat sa botza a dae segus pro Di Gennaro. Su giogadore milanesu si faghet agatare prontu e cun unu mànchinu sicu inferchit a su portieri aversàriu marchende·nche su vantàgiu. 1-0. Cumintzat su rodeu de sos càmbios e sa Ternana chircat in cada manera de nche cròmpere a su parègiu, ma sos casteddajos defensant bene s'àrea de penalidade. Sa partida non nos donat àteras ocasiones, francu carchi tiru pagu cumbintu. A pustis de chimbe minutos de recùperu s'àrbitru Aureliano nche frùschiat s'acabbu. -Abarrat sa cuntentesa pro àere otènnidu tres puntos, ma Rastelli e sos suos ischint bene meda chi giogu oe bi nd'at àpidu pagu e nudda. Sa noa positiva est chi diat pòdere aumentare su vantàgiu dae sa de tres in classìfica (su Pescara at a giogare cras in Perùgia). Su Crotone però, binchidore in Novara, est semper su primu a duos puntos. Formatziones Casteddu: Storari, Pisacane (79' Benedetti), Salamon, Ceppitelli, Barreca, Munari, Di Gennaro (78' Cinelli), Fossati, Farias, Sau, Melchiorri (55' Cerri). Allenadore: Massimo Rastelli Ternana: Mazzoni, Gonzalez, Masi (69' Furlan), Meccariello, Zanon, Coppola, Busellato, Falletti, Vitale, Dugandzic (51' Janse), Avenatti (75' Gondo). Allenadore: Roberto Breda Gol: 59' Di Gennaro -Joan Tardà, deputadu de Esquerra republicana in Madrid, dd'aiat naradu su 3 de ghennàrgiu a pustis de s'ùrtimu niet a Mas pronuntziadu dae sa Cup:«Cheret chi cadaunu de nois fatzat cale si siat cosa pro evitare is eletziones». Agigu prus iscurigosu, in su matessi momentu, su pensu de sa ghia de su partidu, Oriol Junqueras: «Non nos amus a arrèndere mai». Cara a ite? Cara a is pretesas de sa Cup contra a Mas o cara a sa possibilidade de nch'imbolare su resurtu conchistadu in cabudanni? Su tweet ufitziale de su partidu sotzial-natzionalista, publicadu oe, acrarit mègius de cale si siat decraratzione sa duda mentovada: «No est birgòngia a pigare disinnos de s'ùrtima ora. Depimus agatare s'acordu finas a s'ùrtimu segundu de s'ùrtimu minutu de s'ùrtima die». Duncas Artur Mas nch'est in foras dae is giogos. S'esponente de Convergència democràtica de Catalunya at fatu un passu a dae segus in virtude de un'acordu cun sa Cup. S'iscrannu suo l'at a pigare su sìndigu de Girona, Carles Puigdemont, de sa banda sotzial-democràtica de Cdc. Ma, nât chi, oto deputados de sa Cup s'ant a dèvere dimìtere pro lassare su logu a is chi ant a garantire s'istabilidade guvernativa. Duos ant a collaborare cun su grupu de Junts pel sí. - -Murale in Bellvitge (L'Hospitalet de Llobregat). Deretos Facebook -A sustènnere a Artur Mas comente presidente de sa Generalitat? Sa Cup, in fines, at disinnadu chi nono. Sa detzisione est essida a campu oe, durante su Consìgiu polìticu de su movimentu indipendentista e anticapitalista. Imoe a Junts pel sí ddi tocat a propònnere un'àteru nùmene in intro de su 10 de ghennàrgiu, die ùrtima a disponimentu pro s'imbestidura de su presidente de su guvernu locale. Ma no est cosa chi at a fàghere. De custa manera su parlamentu decadet e s'at a torrare a votare in su mese de martzu. Est campànnia eletorale permanente, duncas. E est campànnia ligada a sa dibata de s'istadu ispanniolu intreu, a dae chi nemmancu in Madrid sunt renessende a formare unu guvernu a pustis de is eletziones de su 20 de nadale. - -Deretos Ansa. Url imàgine -Nât chi fiat un'ispia, pro Daesh. Motivu bastante pro dda mòrrere. Ruqia Hassan, giornalista indipendente, pro netzessidade impreaiat finamentas su nùmene de Nissan Ibrahim. In sa rete contaiat sa vida de cada die de is abitantes de Raqqa, tzitade siriana controllada dae is militzianos de s'istadu islàmicu. Sa famìlia at retzidu sa noa trista in is dies coladas ma Ruqia mancaiat dae tempus. Non s'ischit dae cando però: s'ùrtimu messàgiu in is retes sotziales fiat de su 21 de argiolas. «Andade a dae in antis e proibide internet - aiat iscritu irònica -, is pugiones biagiadores nostros non s'ant a chesciare». -Sa noa de sa morte l'ant trasmìtida custu mangianu a sas sete e mesa in sa pàgina sua de Facebook: “David Bowie si nch'est mortu oe in paghe, carignadu dae sa famìlia sua, a pustis de 18 meses de batalla contra a unu male malu. In medas ais a cumpartzire custu dolore, ma bos pedimus de rispetare sa riservadesa de sa famìlia in custu momentu de dolore”. Si nch'est mortu eris s'isteddu de su rock, gasi, a peutu, inghiriadu petzi dae sos istrintos. Chenàbura, sa matessi die chi at cròmpidu 69 annos fiat essidu s'ùrtimu dìscu suo, su de 25, Blackstar. S'ùrtimu de una carriera longa. Nch'at coladu belle chimbanta annos dae su primu album chi, comente tìtulu teniat su nùmene suo, David Bowie. At ammachiadu su pùblicu cun unu muntone de òperas maistras: Space Oddity, The Man Who Sold the World, Hunky Dory, The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders From Mars e Aladdin Sanesunt petzi una parte mìnima. At agatadu sa manera de cumpàrrere fintzas in sos ischermos tzinematogràficos cun The Man Who Fell to Earth, Labirynt e The Prestige. In su 1997 bengeit fintzas a Sardigna. Fiat s'ùndighi de Trìulas e s'eventu chi l'ospiteit fiat su fèstival Rocce Rosse Blues, in Arbatassa. In su programma de cussa editzione bi fiant fintzas Eric Clapton, BB King, James Brown e Wilson Pickett. Issu, Bowie, pro medas fiat s'extra-terrestre etzellente. Nerviatzu, làngiu, cun una carena iscènica perfeta, pariat un'alienu cun sa residèntzia in sa terra. Nos at lassadu unu de sos personàgios chi mègius at interpretadu s'imàgine de sa cultura pop e rock, ma a paritzos lis agradat a pensare chi si nche siat petzi tramudadu a Marte. -Sa batàllia contra a su virus Èbola, in Àfrica otzidentale, nch'est bìnchida. Oe, in Ginevra, s'Organizatzione mundiale de sa salude (Oms) at annuntziadu chi in Libèria su contàgiu no esistit prus e chi su virus nch'est derrutu. A su chi si leghet pagu prus o mancu in totue, s’Oms cunfirmat chi «totu sos veìculos de contàgiu connotos fintzas a oe, sunt istados arressados. In totu s'Àfrica otzidentale». E su mundu intreu podet torrare alenu. In duos annos, su virus Èbola at cundidu prus de 28mìgia de pessones. E cajonadu at prus de 11mìgia de mortos, in Libèria, in Sierra Leone e in Guinea. -Sende arressadu su contàgiu e fintzas cada mèdiu de trasmissione de su virus in Libèria - afirmat s'Oms - sa die de oe est die nòdida. E sa data nch'at a colare a sos memoriales de sa gherra contra a s'epidèmia. Ca oe est sa die in ue «pro sa prima bia, dae su 2013, cando su terrore est cumintzadu, sos tres paisos prus corfados no ant notificadu perunu casu de Èbola dae nessi 42 dies». Est su tempus chi sas normativas internatzionales ant istabilidu pro pòdere giuigare derrutu su male e tzessadu su perìgulu de trasmissione. 42 dies sena perunu contàgiu, sena perunu casu de suferèntzia o morte. -Sa Sierra Leone l'aiant giai decrarada lìbera dae su virus su 7 de Santandria in pessu coladu e sa Guinea su 29 de Nadale. Una grandu conchista. «Ma no est galu su momentu de rèndere sas armas», impuntzat Peter Graaff de s'Oms, sutalineende chi «sos tres paisos presentant galu unu livellu de arriscu artu meda, a dae chi in sos cugiones prus cuados bi podet àere galu unos cantos protzessos patològicos in èssere». -In Sardigna, in sos sèculos colados, sos padentes de Èlighe fiant mannos meda e creschiant a sa sola annu cun annu, aumentende s'istèrrida issoro. Meda de su patrimòniu naturale chi tenìamus nche l'amus pèrdidu cun su tempus, sa majoria de sa linna l'ant impreada pro fàghere sas traessas de sa ferrovia. Ma mancari siant capitados custos eventos negativos, sa pranta la podimus ancora agatare pagu prus o mancu in cada cugione de s'ìsula. Est un'àrbore chi s'adatat a cale si siat terrinu, difatis non sufrit nen caentu e nen sicagna. Sa linna, tosta e corriatza, si nch'acùrtziat a su ruju iscuru. Sas naes imbetzes sunt bundantes e nche podent fàghere cròmpere sa pranta fintzas a 20 metros de artària. Nche cumpletant sa beste sas fògias birde iscuru e su lande, agradèssidu a sos porcos. Su frore cumparit pagu prus o mancu a coa de beranu. In antis sa pranta fiat una fonte primàrgia de matèria prima pro cale si siat faina. Non petzi traessas de ferrovia duncas. Si faghiant sas traes pro sas coberturas, sos telàrgios, sos giuales pro sos boes, sos arados e sos carros. Sos carboneris, cun sos rambos prus grussos, seghende·los e incarrargende·los de terra, faghiant su carbone. Su tanninu, imbetzes, chi s'agatat in su corgiolu, s'impreaiat pro contzare sas peddes. Sa frùtura de s'èlighe nch'intraiat fintzas a coghina. Sas massajas, ancora in sos annos chimbanta de su sèculu coladu, ispuligaiant su lande, lu turraiant e lu moliant pro bi fàghere un'ispètzie de cafè. In sos primos annos de su noighentos faghiant fintzas su pane de lande, fiat agigu agru, ma tando b'aiat fàmene e si lu papaiant cun gana. -S'Organizatzione internatzionale pro s'emigratzione at carculadu chi chi in su 2015 b'at àpidu 3692 mortos. -E, istende a sos datos publicados dae Katrin Bennhold, giornalista de su New York Times, sa pràtica est prus chi non difùndida. Est una realidade cunclamada. Est su ladus iscurigosu de sa migratzione. S'àtera fatzada de sa medàllia. Episòdios de violèntzia contra a sas fèminas. Màrtires seguras. Pro manu de sos traficantes de pessones. A bias fintzas pro manu de sos maridos matessi o de òmines istrintos. Frades, fradiles, a bias babbos, chi las isfrutant - in una giostra malàida - pro pagare a sos contrabbanderis su trànsitu de totu sa famìlia. Sas testimònias sunt medas. -A 35 annos s'emigrante siriana Samar, paranùmene pro chistiones de seguràntzia, in pare cun sos fìgios de 2, 8, e 13 annos, in su mese de santandria, at agatadu amparu in Berlinu.«Totus ischint chi b'at duas maneras pro pagare sos contrabbanderis de pessones», at atrogadu. «Cun su dinari o cun sa carena». Ma Samar si lis fiat refudada, non si fiat cuntzèdida mancu suta sos corfos a su praghere malàidu de sos traficantes turcos, fuende·si, cun sos pipios in fatu, sa minore a pala.  -Iscurtzos, istratzulados, cranculados, surchende sa iddighia in mesu a sa turmenta. Finas a nche cròmpere a cudda ala de làcana. In ue b'aiat unu càmiu isetende·los. Àteru non podende, sos malaitos, l'aiant minetzada tochende·li sos afetos prus istrintos: sos fìgios.«Cando t'amus a agatare, ca tantu t'agatamus, as a pagare bìculu cun bìculu s'afrontu chi nos ses faghende oe!» nât chi sunt istadas sas ùrtimas paràulas chi at intesu dae sas feras, in antis de nche brincare sa làcana subra de su càmiu, conca a Germània. -Un'àtera giòvana siriana nch'at barigadu su liminàrgiu europeu, bestida comente a un'òmine e chidas intreas sena si sabunare. Pro nch'istesiare sos òmines de su matessi grupu suo. E pro non lis dare ocasione. Pro chi no la benderent a sos contrabbanderis. Como sunt duos meses chi nch'est cròmpida a logu seguru semper in Berlinu. Ma est galu times times, galu cun sas matessi bestimentas e, comente a fèminas meda, costumat galu a nch'imbèrghere un'armàriu contra a sa ghenna, in intro de note. -«Inoghe non b'at peruna tancadura, peruna crae, nudda chi nos potzat dare seguràntzia», at naradu al-Horani Esraa, semper siriana, 28 annos, una intre sas fèminas chi no ant tìmidu a dare su nùmene giustu issoro. «E deo apo tentu bona sorte in mesu a sa disaura. Ca m'ant petzi corfadu e isrobbadu, sena mi violare in àtera manera. Ma inoghe in intro est rara sa fèmina chi no apat connotu su ladus animale de sos peus òmines. Fintzas istrintos issoro. A bias fintzas familiares, apretados dae su bisòngiu de si nche fuire dae logu peus e oferende·las a su mègius pagadore».  -Fèminas a ghisa de iscraas o a ghisa de passaportu, ma cun ànima e coro. Fèminas bèndidas dae sos òmines prus a probe, issos matessi fuende, a su chi los podiat agiudare a nche brincare sa làcana. Siat craru, peruna giustificatzione in sos faeddos de sas testimòngias afrigidas. Petzi cunstatatziones. Fatos iscumproados. Terrore ferale. Sàmbene. Fertas e morte. Homo mulieri lupus. - -Sa riforma chi isetaiat unu disinnu a pustis de prus de un'annu est istada aprovada eris. Ma nemos podet nàrrere chi sa missione nche siat acumprida. A su chi narant Anci, Cal, Aicrre e Asel, est a nàrrere is assòtzios de is Entes locales, ddoe est su perìgulu chi su Guvernu dda potzat impugnare. Su pro ite? Ca is Retes metropolitanas e is Retes urbanas non sunt tocadas dae sa riforma Delrio, e ca sa Tzitade metropolitana de Casteddu non cumbinat cun su territòriu de sa chi fiat sa Provìntzia. In s'ìnteri custu at a èssere s'assetu nou. -Cunfirmada sa voluntade de àere feti una tzitade metropolitana, Casteddu. In pare cun sa "capitale" ddoe ant a èssere àteras 16 comunas: Assèmini, Cabuderra, Ceraxus, Deximumannu, Maracalagonis, Pauli, Pula, Quartu, Quartùciu, Santu Perdu, Sarrocu, Sestu, Sètimu, Sìnnia, Su Masu e Uda. -Tàtari no at a èssere Tzitade metropolitana ma, pro s'assignatzione de is resursas istatales e comunitàrias, est comente chi ddu siat. At a èssere Rete metropolitana e ddoe ant a pigare parte finamentas Casteddu sardu, Istintinu, S'Alighera, Sossu, Sènnaru e Portu Turre. Ma s'ant a pòdere annànghere Carzeghe, Codronzanu, Fiolinas, Ìtiri Cannedu, Muros, Ossi, Potuvigàri, S'Ulumedu, Tissi, Uri e Ùsini. -Terranoa, Nùgoro, Aristanis e Carbònia-Igrèsias ant a abarrare che a tzitades mesanas sena àere s'òbligu de si dèvere aunire cun àtere. In contu de Uniones ddoe at a èssere sa de is Comunas (cun unu mìnimu de 4 tzentros o de 10mìgia abitantes) e sa Rete urbana (formada dae una Tzitade mesana cun a su nessi un'Unione de Comunas e 50mìgia abitantes). -Eliminadas is bator Provìntzias "noas", ant a abarrare petzi sa de Tàtari, sa de Nùgoro, sa de Aristanis e sa Provìntzia de su Sud (sena sa Tzitade metropolitana de Casteddu). -Paret chi sa Corea de su Nord, oe apat dadu a intèndere, in sa televisione pùblica, chi nch'apat ammaniadu unos cantos esperimentos nucleares. Esperimentos cun sa bomba H. Bomba a base de idrògenu. Sas autoridades de sa Corea meridionale e su servìtziu geològicu de sos Istados unidos, pagu tempus in antis de s'annùntziu, aiant rilevadu unu sisma cun una magnitudo a su de 5,1 grados. -Unu movimentu tellùricu individuadu pagu prus o mancu a una chimbantina de chilòmetros a nord de Kilju, àrea destinada a sos esperimentos nucleares nord-coreanos. Cunforma a su chi at difùndidu Seul e cunforma a su chi ant iscumproadu sos istrumentos issoro, fiat unu sisma artifitziale. Sa bomba diat pòdere èssere atòmica e no una bomba H. Est su chi sustenent sos servìtzios segretos de Seul chi ant postu in allarme sas autoridades sud-coreanas. A pustis de s'annùntziu, s'Onu at cunvocadu pro oe su Consìgiu de seguràntzia. Cun urgèntzia e a ghennas serradas. Sunt cròmpidas belle deretu, e su prus cun su mèdiu de twitter, sas chèscias e sos oriolos internatzionales. Philip Hammond, ministru britànnicu pro sos afares istràngios, l'at cunsiderada una provocatzione e l'at cundennada sena duda peruna. Ponende sa riserva però, de sejare si sa noa esseret berdadera o farsa. Hollande, ismentighende·si forsis su ruolu e sas pràticas de sa Frantza in Mururoa - su fundaghe nucleare frantzesu - l'at definida «una violatzione làdina de sas risolutziones de s'Onu» e at rechestu «una reatzione atzuda de sa comunidade internatzionale». -Pro nche regòllere momentos de vida, unos cantos bìculos de esistèntzia, si podet adotare una tècnica particulare, ponende sa fotocàmera subra de sa trìbide e lassende·la a fàghere iscatos a sa sola. In automàticu. Podet èssere un'esperimentu galanu e profetosu de praticare in logos meda. In logu de parìllias, de partidas de fùbalu, de manifestatziones, in sas partas prus mannas de sas tzitades nostras. Sos resurtados cadaunu nche los podet collire a pare in vàrias cartelleddas temàticas. Pro los servare a un'ala, in intro de sa cherbeddera illacanada de s’elaboradore e pro los abbaidare in cale si siat momentu. Pro chistiones de istùdiu, de chirca o petzi pro su praghere personale de nche sejare cales sunt sos megioros cun su tempus. -•Datos tècnicos -Si sèberat s’impostatzione manuale (M). Si programat un'iscatu su minutu. Sa posa est fissa, est a nàrrere chi s'obietivu est puntadu semper a su matessi logu e semper cun sos matessi paràmetros. S'abertura de su diaframma (a f5.6), sa sensibilidade (a Iso 100), su tempus de espositzione (a 1/125), sa profundidade de su campu a infinidu e gosi sighende. In sa fotografia publicada, s'obietivu fiat unu 18-105mm: 18 mm de longària focale mìnima e 105mm de longària focale màssima, reguladu a 35mm. Su bellu de custu mèdiu de iscatare est chi su fotògrafu non b’est in palas de s'obietivu, duncas no ischit ite nch'at regòllidu fintzas a cando, a pustis de un'ora o barda, non nche remunit sa màchina e cumentzat a iscartafolliare sas figuras, a bellu a bellu. -•Resurtados -Sa satisfatzione e, a bias, s’ispantu sunt mannos ca si est a beru chi sa natura est unu sugetu galanu e dìligu a lu fotografare, sa gente, su pòpulu collidu a pare, est a sa segura unu de sos mègius in assolutu. Custa fotografia nos dat contos giustos de comente semus fatos, sos òmines. Inoghe, in custu momentu particulare, s'interessu est unu e un'ebbia pro totus: su disafiu de sos pitzinnos in abba. E in medas giai sunt atendende·lu, ma su bonu – comente podet annotare un’ogru prus atentu - sunt in àteras fainas afainados. -Unos cantos meses a oe, Angela Merkel aiat pronuntziadu custos faeddos «B'amus a reventire». Fiant paràulas solennes, assutas. Teniant s'àera de una promissa fata dae chie ischit su chi est faghende. Su tenore de chie cheret dimustrare a su mundu sas cumpetèntzias suas. E fiant faeddos riferidos a su drama de s'immigratzione. A sas mìgias e mìgias de disamparados chi fiant carchende die cun die sa terra de Germània. In chirca de mègius vida. O petzi in chirca de una vida cale si siat. A dae chi su bonu sunt mòvidos, e galu movende sunt, dae logu rebestu e orrorosu in ue vida forsis est unu faeddu disconnotu. A su chi narant sos àteros paisos de s'Ue, Itàlia in primis, pariat una promissa istramba, fraigada subra de su nudda. E imbetzes, pompiende bene, fiat in lìnia cun sas polìticas tedescas post-bèllicas in contu de immigratzione. Ammaniadas a pustis de Hitler. Fintzas si b'at àpidu unu brincu islacanadu de calidade e mescamente de cantidade in contu de acasàgiu. Una lìnia polìtica e ètica de primore si abbaidamus sos resurtados. Una chirca publicada sa chida colada, patrotzinada dae su Fundu monetàriu internatzionale(Fmi) a firma de Robert Beyer de s'Universidade de Francuforte, narat chi 10 milliones o barda de sos residentes in Germània sunt nàschidos in terra istràngia (datos de su 2013). Semus chistionende de su 13% de sa populatzione tedesca, pagu prus o mancu a livellu de sos Istados unidos. Su nùmeru mentovadu però nche creschet fintzas a 15 milliones si si contat finas a chie tenet nessi unu, intre sos majores, non tedescu.Fintzas a su mesu de su 1950 s'immigratzione neta, in Germània ovest, fiat a curtzu a su zero. Su miràculu econòmicu at ingendradu sa migratzione massiva. Sos traballadores fiant semper prus pagu e su guvernu, chi tando fiat in Bonn sa capitale, aiat istipuladu acordos de «reclutamentu e collocamentu de manuòpera» cun unos cantos paisos, comente a sa Turchia e a s'Itàlia. In su 1960 e in sos primos de su '70, b'at intradu a Germània chentinas de mìgias de Gastarbeiter cada annu. Traballadores istràngios chi nch'ant postu sas raighinas divenende tzitadinos tedescos. Posca, cun sa crisi de su petròliu, b'at àpidu un'arressada dae banda de su guvernu tedescu e aiant serradu su reclutamentu.Sa de duas mòvidas migratòrias de massa est istada in sos primos de su '90 cun sa derruta de sa Cortina de ferru. B'arribaiat tando 750mìgia emigrados s'annu. Tendèntzia mantesa, mancari in mèngua, finas a su 2008, annu de sa crisi econòmica mundiale. Dae tando, sa crèschida est torrada in possa: 550mìgia in su 2014 (su 0,6% de sa populatzione) e - a contos concruidos ca como sunt galu in itinere - s'istimat chi nche potzant cròmpere a su millione e 500mìgia in su 2015 (a probe duncas de su 2% ). De custos, unu millione e 100mìgia sunt immigrados in chirca de asilu e su restu immigrados dae àteros paisos Ue, mescamente dae Grètzia, Romania e Itàlia. Mortu e interradu, duncas su mitu de ratza pura, Merkel paret dimustrende grandu cumpetèntzia pro su chi pertocat su maniestu de su flussu migratòriu. «Ca - narat sa cantzelliera - oe, in pare cun sa carena issoro, sos immigrados, nche batint finas àteru: una religione diferente, diferèntzias e a bias carèntzias culturales, ìndulas e personalidades bene formadas, ma a tesu meda dae s'annestru otzidentale. Como est duncas pro nois unu disafiu prus traballosu chi no in su tempus coladu. Pro s’integratzione amus a mòvere dae s’iscola, sighende cun polìticas de su traballu e pro sa salude, ma repito, b'amus a reventire.». -Deretos Unicef. URL imàgine -In su mundu giai dèbile de sos emigrantes, b'at unu ladus, si est mai possìbile, galu prus afrigidu e disditzadu. Est su de sos pipios. Est su de sos arriscos chi patit cada pipiu intre sos disamparados in chirca de acasàgiu. E s'Europa est muda che roca, cara a sos delitos peus. A su tràficu de òmines, de fèminas e mescamente de pipios. A sos abusos. A sa violèntzia. A sa morte. Su raportu de Taskforce on Children on the Move est cruu, fritu e prìngiu de nùmeros. S'initziativa est mòvida dae 41 garantes de sos minores. Dae 33 paisos europeos. -Sos pipios in tràmuda devent «afrontare arriscos de cada casta e chi non si podent bajulare, peri su caminu pro nche cròmpere a Europa. E si pensamus chi de tres partes una de sos emigrantes sunt pipios, su contu nch'est belle fatu», si leghet in su documentu. «E chie bi reventit a nche barigare su tretu, est leende cara a esperièntzias traumàticas chi no at a ismentigare mai: abusos sessuales, violèntzias in sos logos a ue nche crompent, s'ischirriada dae sos babbos e mamas issoro in sos giassos trùbulos de controllu e de identificatzione. E s'arriscu prus mannu: su de devènnere vìtimas de cummèrtziu, de tratativas intre contrabbanderis. Pro dinari o pro isfrutamentu imbeniente» -«Abbaidende sa chistione dae su chirru polìticu - iscriet Al Jazeera - su raportu rechedet a sos guvernos europeos, unu megioru in sos mètodos de controllu peri sas làcanas e una punna forte pro torrare a aunire sas famìlias chi si sunt iscrobadas in caminu» . Ma sas rispostas chi dant unos cantos paisos europeos, a sa suferèntzia e a su disacatu de s'immigratzione, sunt diferentes in pesu e mesura. Sa Danimarca - balet a lu mentovare in mesu a medas - at aprovadu una lege chi previdit su secuestru e sa cunfisca de sos benes in possessu de sos emigrados. Dinari o benes de vàllia chi nche bàrighent sos 1340 èuros. -Sa lege votada belle a s'unanimidade, duncas fintzas dae sos progressistas sotzialdemocràticos, at incassadu sas crìticas de su Consìgiu europeu e sa cundenna de sas organizatziones umanitàrias. Ma est in cue. Firma. Ratificada. Un'ispigru in ue cada guvernu, mannu e minore, reatzionàriu o progressista, si nche podet mirare. Die cun die. -«Sa Bossi-Fini non si tocat e mancu su reatu contraventzionale de clandestinidade (reatu custu, ammentamus, introduidu dae su de bator guvernos Berlusconi. In s'artìculu 10-bis de su Testu ùnicu in contu de immigratzione, s'8 de austu de su 2009). Nessi non como. No est galu su momentu». Sunt faeddos de Matteo Renzi. Su reatu chi giughimus in limbas at ingendradu problemas de cada casta, est a làcana cun sa legitimidade costitutzionale, est cunsideradu tramposu, imboligosu,infadosu e traballosu foras de cada mesura. Siat pro sas procuras, siat pro sos tribunales. E de peruna utilidade sotziale. «Ma pro como, pro chistiones de oportunidade polìtica, non si podet tocare - narat Renzi -, duncas no at a èssere in s'agenda de su Consìgiu de sos ministros pro chenàbura chi benit. L'amus a afrontare cun assentu e cun àsiu prus a dae in antis» -Unu pàrrere subra de s'argumentu l'at dadu finas su Cabu de sa politzia Alessandro Pansa, narende chi «a su momentu s’esistèntzia de su reatu no est unu grandu problema». «Sa chistione tzentrale - at agiuntu - est s'intasamentu de sas cuesturas e de sas procuras. Duncas s'ùnica diat èssere a lu riformare cun una trassa chi illèbiet sa gestione de sos immigrados cando colant in logu nostru a manera illegale». Paràulas sibilinas, sas de Pansa, in prus chi pagu oportunas a dae chi sa chistione immigratzione est una chistione umanitària, sotziale e polìtica, in antis chi non de seguràntzia pùblica. E a dae chi una cunditzione non podet èssere cajone de reatu. Ca sos reatos orìginant dae unu fatu cunclamadu e non dae una cunditzione de vida o de esistèntzia.  -Faeddos chi nche lassant cumprèndere cantu su corpus de politzia diat chèrrere àere una prus ampra manu in sa gestione de sos immigrados. Cun totu su chi li diat pigare in contu de tratamentu e amparu de sos deretos tziviles. Deretos chi cada òmine diat dèvere bìdere reconnotos. In cale si siat giassu de su mundu. Semper e cando si resurtant bastante craros sos faeddos de Pansa, abarrat como de cumprèndere cale diat èssere su sentidu de sos de Renzi: «chistiones de oportunidade polìtica». -Su raportu Msf publicadu e difùndidu eris, lunis 18 de ghennàrgiu, chistionat de fallimentu. De derrota cumpleta. Acrarit cun particulares de gherra atòmica, su chi est acontèssidu e galu est acontessende a sos migrantes, a sos chi rechedent asilu e a totu sos pròfugos cròmpidos a Europa in chirca de ispera. Faeddat de derrota, de disacatu, de disaura. Analizende su fenòmenu pro su chi pertocat su traballu issoro, sos mèigos sena làcanas, ant decraradu chi su 2015 est istadu un'annu de terrore, de morte e de suferèntzia sena mesura. Unu drama in ue s'Unione europea at dimustradu totu sa debilesa sua e sas fartas de unu sistema de acollièntzia e de acasàgiu sena règulas, sena critèrios. Nen polìticos, ne umanitàrios. In finitias sena rispetu perunu pro sa dignidade e pro sos deretos umanos. -«S'Europa e sos guvernos suos no ant petzi fallidu afrontende sa crisi. Ma, cun totu sos ostàculos burocràticos e cun sas cresuras issoro, in prus de su disòrdine rispondende a sos bisòngios umanitàrios de sos disamparados, ant contribuidu a peorare semper prus sas cunditziones de mìgias e mìgias de poberitos. Fèminas, òmines e mescamente pipios giai dèbiles e afrigidos pro su caminu in pessu fatu, chi no ant agatadu in Europa perunu profetu e perunu amparu balente cunforma a sos bisòngios issoro», at decraradu Brice de le Vingne, diretore de sas operatziones de Mèigos sena làcanas.  -Su documentu, tituladu Cursa a ostàculos conca a s'Europa, mustrat sas cunsighèntzias umanitàrias de totu sos disinnos europeos in contu de immigratzione. Dimustrat comente sas polìticas de deterrèntzia, de iscramentu, de assustu apant custrintu siat sos mèigos, siat fintzas àteras organizatziones non guvernativas, a crèschere, afortinde·la die cun die, s'atividade giai dificultosa issoro. In cada giassu de intrada pro s'Europa. In cada làcana. In cada puntu in ue apant ammaniadu tzentros de identificatzione. Semper in prima lìnia. Bortas meda sena bi reventire però, a parare fronte a su disacatu. -Cando faeddamus de literadura sarda a s'ispissu nch'essimus in arresonos chi, oe, pertocant sa produtzione poètica iscrita de sos cuncursos, chi però est dialetale; s'improvisatzione a bolu chi sighit a ammajare sos sardos de cada chirru, chi però est literadura orale; sa prosa de sos iscritores sardos, chi però est belle semper in limba italiana. Sa morte de Larentu Pusceddu, iscritore de Oroteddi, nos ammentat chi b'at un'àtera literadura. Una literadura iscrita natzionale chi, mancari belle totu canta de fraigare, issu at impuntzadu cun sos traballos suos. In prus de sa produtzione poètica (finamentas cun tradutziones), de sos contos collidos in "Pipinidas e iscazas" e de su discu "Dae s'umbra de s'istòria", Pusceddu at iscritu chimbe romanzos: "S'Arvore de sos tzinesos", "Mastru Taras", "Su belu de sa bonaura", "Dona Mallena" e "Sordadu Nangu", s'ùrtima òpera sua. Pusceddu est istadu, in pare cun àteros iscritores de primore comente a Giuanne Frantziscu Pintore, unu intre sos  prus mannos difensores de s'idea de su sardu unificadu pro cale si siat impreu, a comintzare dae sa literadura. In bonora, Larentu. Dae s'umbra de s'istòria a sa lughe de s'ammentu. - -Pàrrere -Deretos femaleworld.it Url imàgine - - - - -Deretos Regione autònoma de Sardigna - - - - - -Deretos Unicef. URL imàgine - - -Unu "Pride" de Dublinu. Deretos lìberos. Url imàgine - - - - - - -Su Senadu at aprovadu su ddl cun sas riformas costitutzionales. L'at fatu cun 180 emmo, cun 112 nono e cun 1 astènnidu. Como tocat a sa Càmera, a ue nche colat  pro s'aprovatzione definitiva. Cara a sos senadores fiat presente fintzas su presidente de su Consìgiu. Renzi - cun faeddos untados a retòrica e cun sa matessi ìndula presumida de chie ischit chi non podet faddire - at arringadu su traballu de su guvernu in contu de riformas costitutzionales.  «Oe semus fraighende s'istòria», at naradu a boghe lada. «Su pòpulu, senadores istimados, bos at a torrare gràtzias pro su votu de oe e parabenes pro sa majoria assoluta».A coa, mentovende su referendum de cunfirma, at agiuntu chi como «amus a bìdere cun chie istat su pòpulu, si cun nois o cun sos chi narant die cun die chi semus una derrota, unu fallimentu».  Pro chi cadaunu si potzat fraigare un'idea subra de sa vàllia riformista e a tìtulu doverosu de crònaca, publicamus s'elencu de sos passos prus de importu leados dae su progetu de riforma. In tantu naramus deretu chi sa riforma modìficat e cumpletat sa de su Tìtulu V (fata su mese de martzu de su 2001). Sa chi at introduidu su federalismu.  CÀMERA - At a èssere s'ùnica Assemblea legislativa e fintzas s'unica chi at a votare sa cunfiàntzia a su guvernu. Sos deputados ant a èssere semper 630 e semper elègidos a sufràgiu universale. Comente a oe. SENADU - S'at a tzerriare semper Senadu de sa Repùblica, ma at a èssere cumpostu dae 95 elègidos dae sos Consìgios Regionales (21 sìndigos e 74 consigieris-senadores), prus chimbe numenados dae su Cabu de Istadu chi ant a abarrare in càrriga pro 7 annos. Su Senadu nou at a àere cumpetèntzia legislativa petzi pro su chi pertocat sas riformas e sas leges de tenore costitutzionale. At a pòdere rechèdere a sa Càmera sa modìfica de sas leges ordinàrias, ma Montetzitòriu no at a tènnere òbligu perunu pro atzetare o mancu sa rechesta, sena mancu òbligu de majoria. Petzi pro unas cantas leges chi pertocant su raportu Istadu-Regiones, sa Càmera, pro refudare sas rechestas de su Senadu, at a tènnere bisòngiu de sa majoria assoluta. LEGITIMATZIONE POPULARE - Est sa novidade introduida a su Senadu e protzedet dae una rechesta de una minoria in intro a su Pd. Ant a èssere sos tzitadinos, in su momentu chi sunt eligende sos consigieris regionales a seberare cales ant a èssere dinnos de leare ambas càrrigas: sa de consigieri e sa de senadore. Sos Consìgios regionales ant a ratificare su sèberu. SENADORES-CONSIGIERIS - Sos 95 senadores ant a èssere partzidos intre sas Regiones, cunforma a su pesu demogràficu, est a nàrrere cunforma a su nùmeru de abitantes. Sos Consìgios regionales ant a elègere cun su mètodu proportzionale sos senadores seberende·los intre sos cumponentes issoro; unu pro cada Regione at a dèvere èssere fintzas sìndigu. IMUNIDADE - Sos senadores noos ant a èssere tutelados a sa matessi manera de sos deputados. Su Senadu at a dèvere cuntzèdere su permissu pro su chi pertocat avisos de arrestu o intertzetatziones telefònicas. TÌTULU V - Ant a torrare in manos a s'Istadu unas cantas cumpetèntzias chi como sunt reguladas dae sas Regiones. Comente a s'energia, sas infra-istruturas istratègicas e su sistema natzionale de s'amparu tzivile. In finitias, suta proposta de su guvernu, sa Càmera at a pòdere aprovare leges in ue sa cumpetèntzia est como de sas Regiones «cando b'apat resones de tutela de s'unidade giurìdica o econòmica de sa Repùblica. Diat èssere tutela de sos interessos natzionales». PRESIDENTE DE SA REPÙBLICA - L'ant a elègere sos 630 deputados e sos 100 senadores (bogados sos rapresentantes de sas Regiones chi sunt previstos oe). Pro sos primos tres iscrutìnios at a ocùrrere una majoria cun sa de tres partes duas de sos cumponentes; dae su de bator iscrutìnios si nche falat a sa de chimbe partes tres de sos cumponentes; dae su de sete iscrutìnios at a bastare sa majoria de sa de chimbe partes tres, ma de sos votantes(oe su cuorum est prus bàsciu, majoria assoluta de sos chi tenent deretu, a mòvere dae sa de bator votatziones in susu). CORTE COSTITUTZIONALE - Chimbe intre sos 15 giùighes costitutzionales los at a elègere su Parlamentu: 3 sa Càmera e 2 su Senadu. REFERENDUM - Cun sa riforma b'at a àere unu cuorum prus minore pro sos referendum chi ant regòllidu 800.000 firmas in càmbiu de 500.000. Pro lu cunvalidare ant a dèvere votare su mesu de sos eletores chi ant votadu a sas ùrtimas eletziones polìticas, imbetzes de su mesu de sos iscritos in sas listas eletorales de sas comunas. DISINNOS DE LEGE DE INITZIATIVA POPULARE - Nche colant dae 50.000 a 150.000 sas firmas chi ocurrent pro presentare unu ddl de abrìtiu populare. Sos regulamentos de sa Càmera ant a dèvere inditare però sos tempos dislindados chi ocurrent pro los esaminare. Clàusola chi a oe no esistit. LEGE ELETORALE - Sa riforma at introduidu su recursu preventivu - pro su chi pertocat sas leges eletorales - a sa Corte costitutzionale si lu rechedet nessi sa de bator partes una, intre sos cumponentes de sa Càmera. In mesu a sas normas transitòrias nch'est fintzas sa possibilidade de unu recursu preventivu giai in custa legisladura. Duncas s'Italicum, si esseret aprovadu, si nche diat pòdere agatare deretu cara a sa Corte costitutzionale. PROVÌNTZIAS - Nch'ant a èssere catzadas dae sa Costitutzione. Atu indispensàbile pro nche las abrogare a manera ufitziale. CNET - Nch'at a èssere abrogadu su Consìgiu natzionale de s'economia e de su Traballu, òrganu costitutzionale cunforma a sa Carta de su 1948. - - -Deretos China labour bulletin. Url imàgine - - - - - - -Deretos lìberos. Url imàgine -25 annos a eris comintzeit sa gherra sena acabbu de is Istados aunidos de Amèrica in s'oriente probianu. Su 16 de Ghennàrgiu una coalitzione ghiada dae George Bush "senior" interveneit in Kuwait pro illiberare sa petromonarchia ocupada, in austu, dae s'Iraq de Saddam Hussein. S'atacu fiat sustènnidu dae su Consìgiu de seguresa de is Natziones aunidas (finamentas dae s'Unione soviètica). Su Kuwait liberadu. Ma Saddam galu podiat serbire, finamentas pro reprìmere is pesadas populares impuntzadas dae sa derrota in Kuwait. Pesadas chi pro sa "realpolitik" istadunidensa podiant dare prus chi no un'anneu. S'interessu fiat a mantènnere s'istabilidade de sa regione, a comintzare dae is làcanas sestadas 100 annos a oe gràtzias a is acordos Sykes-Pycot, cando Frantza e Grandu Britànnia si partzeint s'oriente mesanu a pustis de s'acabbu de s'Imperu otomanu. A Saddam dd'aiant depostu (e mortu) petzi a pustis de s'interventu militare de su 2003 ghiadu dae George Bush "junior". Dae tando non ddoe at perunu cugione in cussos chirros chi siat istàbile. Dae tando ddoe curret petzi sàmbene. - - - - - -Su 27 de làmpadas de su 1949, cun su nùmeru 1 amus sa prima lege regionale de Sardigna (lege posca abrogada, su 5 de martzu de su 2008 dae su presidente Soru, cun s'artìculu 8, paràgrafu 13 de sa lege n. 3). Trataiat de unu gastu regionale permanente pro sa luta contra a sas maladias sotziales.  - - - -Deretos Wolfgang Rattay/Reuters. Url imàgine - - - -Cando faeddamus de literadura sarda a s'ispissu nch'essimus in arresonos chi, oe, pertocant sa produtzione poètica iscrita de sos cuncursos, chi però est dialetale; s'improvisatzione a bolu chi sighit a ammajare sos sardos de cada chirru, chi però est literadura orale; sa prosa de sos iscritores sardos, chi però est belle semper in limba italiana. Sa morte de Larentu Pusceddu, iscritore de Oroteddi, nos ammentat chi b'at un'àtera literadura. Una literadura iscrita natzionale chi, mancari belle totu canta de fraigare, issu at impuntzadu cun sos traballos suos. In prus de sa produtzione poètica (finamentas cun tradutziones), de sos contos collidos in "Pipinidas e iscazas" e de su discu "Dae s'umbra de s'istòria", Pusceddu at iscritu chimbe romanzos: "S'Arvore de sos tzinesos", "Mastru Taras", "Su belu de sa bonaura", "Dona Mallena" e "Sordadu Nangu", s'ùrtima òpera sua. Pusceddu est istadu, in pare cun àteros iscritores de primore comente a Giuanne Frantziscu Pintore, unu intre sos  prus mannos difensores de s'idea de su sardu unificadu pro cale si siat impreu, a comintzare dae sa literadura. In bonora, Larentu. Dae s'umbra de s'istòria a sa lughe de s'ammentu. - -Joan Tardà, deputadu de Esquerra republicana in Madrid, dd'aiat naradu su 3 de ghennàrgiu a pustis de s'ùrtimu niet a Mas pronuntziadu dae sa Cup:«Cheret chi cadaunu de nois fatzat cale si siat cosa pro evitare is eletziones». Agigu prus iscurigosu, in su matessi momentu, su pensu de sa ghia de su partidu, Oriol Junqueras: «Non nos amus a arrèndere mai». Cara a ite? Cara a is pretesas de sa Cup contra a Mas o cara a sa possibilidade de nch'imbolare su resurtu conchistadu in cabudanni? Su tweet ufitziale de su partidu sotzial-natzionalista, publicadu oe, acrarit mègius de cale si siat decraratzione sa duda mentovada: «No est birgòngia a pigare disinnos de s'ùrtima ora. Depimus agatare s'acordu finas a s'ùrtimu segundu de s'ùrtimu minutu de s'ùrtima die». Duncas Artur Mas nch'est in foras dae is giogos. S'esponente de Convergència democràtica de Catalunya at fatu un passu a dae segus in virtude de un'acordu cun sa Cup. S'iscrannu suo l'at a pigare su sìndigu de Girona, Carles Puigdemont, de sa banda sotzial-democràtica de Cdc. Ma, nât chi, oto deputados de sa Cup s'ant a dèvere dimìtere pro lassare su logu a is chi ant a garantire s'istabilidade guvernativa. Duos ant a collaborare cun su grupu de Junts pel sí. -• Su fenòmenu Parent a beru muschistos o bermeddos bolende·nos cara a cara e si movent in pare cun s'ogru. Sunt semper in cue, fissos che micro-pupas e non si nche podent istrajare. Si narant corpus mòbile vitreale e sunt proteinas. Cumparent comente marinende in su bòidu ma nche sunt aposentados bene in su corpus bìdrinu de s'ogru. A banda de intro. Est unu sìntomu chi afrigit pagu prus o mancu su 70% de sos òmines e de sas fèminas in edade. Est a nàrrere intre sos 45 e sos 55 annos. A bias parent farfarùgia, a bias bermeddos e sunt semper a fainu in dae in antis de sa mirada nostra. In intro de su campu visivu e aumentant in nùmeru o mènguant, cunforma a sas cunditziones de sa lughe e mescamente si in dae in antis giughimus un'isfundu paris. In colore uniforme. -Sighi a lèghere...» - - - -Deretos Ansa. Url imàgine -Nât chi fiat un'ispia, pro Daesh. Motivu bastante pro dda mòrrere. Ruqia Hassan, giornalista indipendente, pro netzessidade impreaiat finamentas su nùmene de Nissan Ibrahim. In sa rete contaiat sa vida de cada die de is abitantes de Raqqa, tzitade siriana controllada dae is militzianos de s'istadu islàmicu. Sa famìlia at retzidu sa noa trista in is dies coladas ma Ruqia mancaiat dae tempus. Non s'ischit dae cando però: s'ùrtimu messàgiu in is retes sotziales fiat de su 21 de argiolas. «Andade a dae in antis e proibide internet - aiat iscritu irònica -, is pugiones biagiadores nostros non s'ant a chesciare». - - -Murale in Bellvitge (L'Hospitalet de Llobregat). Deretos Facebook -A sustènnere a Artur Mas comente presidente de sa Generalitat? Sa Cup, in fines, at disinnadu chi nono. Sa detzisione est essida a campu oe, durante su Consìgiu polìticu de su movimentu indipendentista e anticapitalista. Imoe a Junts pel sí ddi tocat a propònnere un'àteru nùmene in intro de su 10 de ghennàrgiu, die ùrtima a disponimentu pro s'imbestidura de su presidente de su guvernu locale. Ma no est cosa chi at a fàghere. De custa manera su parlamentu decadet e s'at a torrare a votare in su mese de martzu. Est campànnia eletorale permanente, duncas. E est campànnia ligada a sa dibata de s'istadu ispanniolu intreu, a dae chi nemmancu in Madrid sunt renessende a formare unu guvernu a pustis de is eletziones de su 20 de nadale. - -Sunt faeddos leados dae sa presentada  - eris, in Roma -  de su raportu ammaniadu dae s'Organizatzione non guvernativa Nemos tochet a Cainu, unu intre sos sòtzios contra a sa pena de morte e a sa tortura, prus ativos e prus mentovados a livellu internatzionale. «Dae làmpadas de su 2013 sunt 2.277 sas mortes cajonadas cun su mèdiu de sa furca. 980 in su 2015 ebbia. E 610 ammaniadas in segretu e dadas a intèndere dae fontes no ufitziales». Su documentu chi chistionat de violatzione grae de sos deretos umanos e chi tenet unu tìtulu particulare, Sa cara risulana de sos Mullah, est essidu a campu eris. In pessu tres dies in antis de sa bìsita ufitziale de Rohani a Roma. -Unu raportu, una denùntzia e un'apellu. Una sùplica a sas autoridades italianas pro chi «pòngiant sa chistione de sos deretos umanos in primu pranu e a dae in antis de cale si siat addòbiu o acordu» cun Teheran. Su documentu evidèntziat s'istitutu iranianu de sa pena de morte fintzas e mescamente contra a sos minorennes. Sa pessighida de sas minorias religiosas, ètnicas e sessuales. Sa discriminatzione chi patint sas fèminas. Sa tortura. Su ricursu a penas e a mèdios rebestos de esecutzione, comente a sa lapidatzione o a s'impicu chi cajonant una morte lenta, dolorosa, inumana. -Deghinas de mortos, custu est su bilantzu provisòriu de s'atentadu a s'acadèmia de politzia de Zlitan. Semus in Lìbia, a pagu prus o mancu 175 chilòmetros dae Trìpoli. A su chi narat sa televisione Al Arabiya sos mortos diant dèvere èssere unos 70, ma sos datos non sunt ufitziales. Pro seguru su ministeru de sa sanidade faeddat de un'isterrimenta de una chimbantina de mortos intre tziviles e politziotos. Sos fertos imbetzes diant dèvere èssere unos 150. Su tzocu de s'esplosione nche l'ant intesu finas a Misurata chi est a 45 chilòmetros. S'Isis custa borta at impreadu unu càmiu-bomba, de sos chi a su sòlitu s'impreant pro carrare abba, ca tenent tzisterna manna. In intro però fiat càrrigu de tritolu. A ora de sas 8:30 sas ghannas de sa base de addestramentu si nche sunt brincadas a chelu e, paris cun issas, fintzas su kamikaze chi at ghiadu su mezu. In s'istrutura b'aiat unas 300 pessones. Fiant rèclutas de sa bàrdia de mare lìbica, impinnadas in sas operatziones contra a s'immigratzione clandestina. Daesh at legitimadu deretu s'atacu. -Nât chi Matarella at fatu un'arresonu «a tesu dae su politichesu». Podimus lèghere custu giudìtziu belle in totue. Ma ite chèrgiat nàrrere est chistione de dibata. Su limbàgiu polìticu est mudadu dae tempus e, a su presente, sa neo-limba de Renzi est dende un'atzellerada grae a sa comunicatzione istitutzionale, atzellerada chi andat a manu tenta cun sa punna de "reformare" sa repùblica. In manera diferente dae Renzi, est a nàrrere in manera prus modde, Mattarella at chistionadu de cosas chi sa gente connoschet: «Istasero dia bòlere dedicare custos minutos a is dificultades printzipales e a is isperas printzipales de sa vida de cada die». «Arresonu galanu - gasi Renzi cuntentu mannu - e deretu a su coro de is italianos. Gràtzias presidente». Ma de ite at chistionadu Mattarella? -De traballu, in antis de totu. «S'ocupatzione est torrada a crèschere», ma «su traballu mancat galu a su bonu de is giòvanos nostros» chi «non podent programmare su venidore issoro cun sa serenidade netzessària». A su matessi tempus Mattarella at naradu chi nch'est a faca «a is barantennes e chimbantennes chi su traballu dd'ant pèrdidu e pigant matana a nd'agatare àteru». In contu de disegualidades Mattarella at mentovadu is diferèntzias intre nord e sud Itàlia («sena una crèschida de su meridione su paisu intreu at a abarrare in segus») e s'evasione fiscale («ismesende·dda s'ant a pòdere creare 300mìgia postos de traballu»). -Ma, a pustis de àere chistionadu de terrorismu, Mattarella nch'est intradu finamentas in is coros de Matteo Salvini (Lega Nord) e de Giorgia Meloni (Fratelli d'Italia) in contu de immigratzione: «Serbint règulas comunas pro dislindare chie fuet dae gherras o persecutziones e tenet, duncas, su deretu de asilu, e àteros migrantes chi bolent, imbetzes, re-impatriados, semper assegurende·ddi unu tratamentu dignu». A unire terrorismu e immigratzione custu passàgiu: «Is comunidades istràngias in Itàlia sunt cramadas a collaborare cun is istitutziones contra a is preigadores de òdiu e contra a is chi pràticant violèntzia». -Ma, torrende a su politichesu, ite diat pòdere èssere? Diat pòdere èssere sa chistione de is reformas istitutzionales chi, pro Renzi e ministros, non podent èssere impeigadas? Diat pòdere èssere sa chistione de is pensiones chi divenint bisos pro is traballadores mannos custrintos a sighire a traballare lassende·nche is giòvanos in foras? Diat pòdere èssere sa chistione de una polìtica serente a su printzìpiu de sa progressividade de is impostas, semper ausente? Diat pòdere èssere sa chistione de is missiones militares chi faghent crèschere su fenòmenu migratòriu? Diat pòdere èssere sa chistione de is cajones chi che giughent a sa gana pòpulos intreos custringhende·ddos a sa fua? Diat pòdere èssere sa chistione de is preigadores de òdiu de domo nostra bene lintos dae unu giornalismu oportunista? -Pregontas de comintzu de annu. -Sa miopia pagu prus o mancu l'ischimus totus ite cosa est. Unu difetu de rifratzione in ue sos rajos luminosos chi arribant dae una figura a tesu non resessent a si focalizare in sa rètina, ma in dae in antis de issa matessi. In custa manera sas figuras resurtant isfocadas e sa bisura megiorat petzi acurtziende·si·nche a su chi semus abbaidende. -In sos ùrtimos 50 annos sos pitzinnos cun problemas a sa vista sunt raddopiados. Sos chircadores de s'Ulster University ant dimustradu chi a tènnere unu genitore mìope aumentant de tres bortas sas probabilidades chi sos fìgios apant su matessi problema. Si sas ullieras las giughent ambos sos genitores, imbetzes, s'arriscu nche pigat de sete bortas. -S'istùdiu nch'at collidu sos datos de prus de milli pitzinnos dae sos ses annos in susu. Difatis, pro sòlitu, su difetu visivu si manifestat intre sos ses e sos trèighi annos. -Sos chircadores ant naradu chi sa preventzione est su caminu chi diat tocare a praticare. “Custos resurtados nos faghent cumprèndere comente si sunt isvilupende sos ogros de sos pitzinnos – at naradu sa chircadora Kathryn Saunders – sos genitores podent fàghere meda cun un'informatzione dèghida, agiuende in custa manera a rallentare sa difusione de sa miopia in sos giòvanos. -Pro Barack Obama, su de 44 presidentes de is Istados aunidos de Amèrica, su de eris est istadu s'ùrtimu arresonu suo subra s'istadu de s'unione. Issu, difatis, a dae chi est acumprende sa segunda legisladura, non s'at a pòdere torrare a candidare. Medas is argumentos tocados. Dae sa polìtica interna a is relatziones internatzionales, dae s'economia a s'ambiente. -Mannu est s'annùgiu de su presidente pro su clima chi ddoe est intre democràticos e republicanos: «Non tèngio dudas - belle comente a s'isminorigare -, una ghia cun is calidades de Lincoln o de Roosevelt aiat pòdidu aparinare custos disacòrdios, ma promito chi apo a sighire a bi proare finas a cando apo a èssere presidente».  -Pro su chi pertocat is relatziones internatzionales, Obama at mentovadu su passu a dae in antis in contu de raportos Istados unidos-Cuba annanghende chi imoe est tempus de nche lassare a palas s'embargu. Una punna chi però si ligat cun su disìgiu de una furriada capitalista in sa natzione caraìbica: «A nch'isulare a Cuba pro chimbanta annos no at giuadu a promòvere sa democratzia». -Semper abarrende in tretos cubanos, Obama at decraradu chi ddoe at a pònnere totu s'aficu pro nche serrare sa presone de Guantanamo: «Nos costat meda, non giuat e serbit petzi a promòvere su reclutamentu de is inimigos nostros». -Faeddos graes, dae parte sua, contra a is opinionistas chi negant is mudadas climàticas. A s'àtera ala Obama at faeddadu de sa netzessidade de un'impinnu natzionale contra a su cancru.  -In fines s'otimismu subra su mercadu: «is chi narant chi s'economia istadunidensa est in declinu sunt faghende teatru». -De 7 milliardos de pessones petzi s'1% possedet su bonu de sa richesa. 62 paperones tenent sa bellesa de 1,76mìgia milliardos de dollaros. Sa matessi tzifra chi, posta a cumone, est possèdida dae 3,5 milliardos de òmines e fèminas intre is prus pòberos. Est cantu nos narat s'organizatzione non guvernativa Oxfam cun su raportu suo "Un'economia pro s'1%". -Sa situatzione fotografada dae s'Ong, cunforma a is datos de is annos colados, est peorada. In su 2010 fiant 388; in su 2011 177; in su 2012 159; in su 2013 92; in su 2014 80. Est a nàrrere, su divàriu est crèschidu ammustrende·nos una cuntzentratzione de sa richesa semper prus manna e in semper prus pagu manos (+44%, sa de is 65 mentovados). -Ma si est beru chi sa richesa est produida dae su traballu umanu, ddoe at de nàrrere chi cunforma a sa crèschida de sa produtividade (comente podimus bìdere in sa pàgina 16 de su raportu) non ddoe at àpidu una crèschida de sa retributzione. A su matessi tempus ddoe at una parte de sa richesa impossessada chi nche pigat su bolu conca a is "paradisos fiscales". Sa tzifra nche crompet a 7.600mìgia milliardos de dollaros. -Pro Oxfam diat èssere pretzisu a mòvere gherra contra a s'evasione fiscale, a fàghere crèschere is investimentos in is setores pùblicos, a incrementare is salàrios. Nudda de rivolutzionàriu, peruna punna de mudare su sistema de produtzione capitalista (sistema chi legìtimat su possessu burghesu de su bonu de sa richesa produida dae is traballadores). -Ma si dae cando est comintzada sa crisi is ricos sunt semper prus ricos, ddoe at de pensare (e de tìmere) chi su raportu imbeniente potzat èssere peus de su de ocannu. -Dae su guvernu b'at arribende unu pranu nou pro parare fronte a sa povertade. Ma ite si nd'at costadu, in s'ìnteri, de sa proposta de lege chi nch'aiat ammaniadu su Movimentu a chimbe isteddos ? In campagna eletorale fiat unu mantra. Unu tumbarinu pistadu a supridu. In ue nch'at a èssere fertu? -Su testu - bàgiat pro ammentu - fiat su primu puntu de su programa de Grillo e cumpangia. Su grupu issoro in sa Càmera l'aiat firmadu a s'unanimidade su 29 de santugaine de su 2013. Bi l'aiant posca assignadu a sa Cummissione traballu, su 23 de làmpadas de su 2015. Reladora numenada pro acrarire in Parlamentu su disinnu de lege, sa senadora Annamaria Parente (Pd).  -A pustis nch'ant ammaniadu unu comitadu istrintu. Est, custa, una protzedura pro chircare un'acordu e pro apretare s'iter de su provedimentu. S'ùrtimu, intre sos addòbios de su comitadu, est istadu su 28 de ghennàrgiu in pessu coladu.  -Sa cummissione at achiridu unos cantos documentos e datos, frutu de una chirca in matèria. Inoghe sos de s’Istat. -Su Testu istituit su rèdditu de tzitadinàntzia cun sa punna de cuntrastare sa povertade. De nche catzare sas imparidades e sas esclusiones sotziales. Servit a garantire su deretu a su traballu, su sèberu lìberu de su traballu. In prus chi non de favorèssere su deretu a s'informatzione, a s'istrutzione, a sa formatzione laborale, a sa cultura. Cun su tràmite de polìticas sotziales dislindadas e orientadas conca a su sustennu econòmicu e a s'insertamentu sotziale de totu sos sugetos chi sunt in perìgulu grae de istesiadura e chi arriscant salude e vida in sa sotziedade e in su mundu de su traballu. -Fintzas Sel e una minoria de su Pd sunt de acordu cun sa proposta de su Movimentu a chimbe isteddos. -S'istadu de sos traballos si podet lèghere e valutare, cun totu su chi li pigat e cun s'atentu dèvidu in contu de informatzione berdadera, in su blog de Grillo. -Su Senadu at aprovadu su ddl cun sas riformas costitutzionales. L'at fatu cun 180 emmo, cun 112 nono e cun 1 astènnidu. Como tocat a sa Càmera, a ue nche colat  pro s'aprovatzione definitiva. Cara a sos senadores fiat presente fintzas su presidente de su Consìgiu. Renzi - cun faeddos untados a retòrica e cun sa matessi ìndula presumida de chie ischit chi non podet faddire - at arringadu su traballu de su guvernu in contu de riformas costitutzionales.  «Oe semus fraighende s'istòria», at naradu a boghe lada. «Su pòpulu, senadores istimados, bos at a torrare gràtzias pro su votu de oe e parabenes pro sa majoria assoluta».A coa, mentovende su referendum de cunfirma, at agiuntu chi como «amus a bìdere cun chie istat su pòpulu, si cun nois o cun sos chi narant die cun die chi semus una derrota, unu fallimentu».  Pro chi cadaunu si potzat fraigare un'idea subra de sa vàllia riformista e a tìtulu doverosu de crònaca, publicamus s'elencu de sos passos prus de importu leados dae su progetu de riforma. In tantu naramus deretu chi sa riforma modìficat e cumpletat sa de su Tìtulu V (fata su mese de martzu de su 2001). Sa chi at introduidu su federalismu.  CÀMERA - At a èssere s'ùnica Assemblea legislativa e fintzas s'unica chi at a votare sa cunfiàntzia a su guvernu. Sos deputados ant a èssere semper 630 e semper elègidos a sufràgiu universale. Comente a oe. SENADU - S'at a tzerriare semper Senadu de sa Repùblica, ma at a èssere cumpostu dae 95 elègidos dae sos Consìgios Regionales (21 sìndigos e 74 consigieris-senadores), prus chimbe numenados dae su Cabu de Istadu chi ant a abarrare in càrriga pro 7 annos. Su Senadu nou at a àere cumpetèntzia legislativa petzi pro su chi pertocat sas riformas e sas leges de tenore costitutzionale. At a pòdere rechèdere a sa Càmera sa modìfica de sas leges ordinàrias, ma Montetzitòriu no at a tènnere òbligu perunu pro atzetare o mancu sa rechesta, sena mancu òbligu de majoria. Petzi pro unas cantas leges chi pertocant su raportu Istadu-Regiones, sa Càmera, pro refudare sas rechestas de su Senadu, at a tènnere bisòngiu de sa majoria assoluta. LEGITIMATZIONE POPULARE - Est sa novidade introduida a su Senadu e protzedet dae una rechesta de una minoria in intro a su Pd. Ant a èssere sos tzitadinos, in su momentu chi sunt eligende sos consigieris regionales a seberare cales ant a èssere dinnos de leare ambas càrrigas: sa de consigieri e sa de senadore. Sos Consìgios regionales ant a ratificare su sèberu. SENADORES-CONSIGIERIS - Sos 95 senadores ant a èssere partzidos intre sas Regiones, cunforma a su pesu demogràficu, est a nàrrere cunforma a su nùmeru de abitantes. Sos Consìgios regionales ant a elègere cun su mètodu proportzionale sos senadores seberende·los intre sos cumponentes issoro; unu pro cada Regione at a dèvere èssere fintzas sìndigu. IMUNIDADE - Sos senadores noos ant a èssere tutelados a sa matessi manera de sos deputados. Su Senadu at a dèvere cuntzèdere su permissu pro su chi pertocat avisos de arrestu o intertzetatziones telefònicas. TÌTULU V - Ant a torrare in manos a s'Istadu unas cantas cumpetèntzias chi como sunt reguladas dae sas Regiones. Comente a s'energia, sas infra-istruturas istratègicas e su sistema natzionale de s'amparu tzivile. In finitias, suta proposta de su guvernu, sa Càmera at a pòdere aprovare leges in ue sa cumpetèntzia est como de sas Regiones «cando b'apat resones de tutela de s'unidade giurìdica o econòmica de sa Repùblica. Diat èssere tutela de sos interessos natzionales». PRESIDENTE DE SA REPÙBLICA - L'ant a elègere sos 630 deputados e sos 100 senadores (bogados sos rapresentantes de sas Regiones chi sunt previstos oe). Pro sos primos tres iscrutìnios at a ocùrrere una majoria cun sa de tres partes duas de sos cumponentes; dae su de bator iscrutìnios si nche falat a sa de chimbe partes tres de sos cumponentes; dae su de sete iscrutìnios at a bastare sa majoria de sa de chimbe partes tres, ma de sos votantes(oe su cuorum est prus bàsciu, majoria assoluta de sos chi tenent deretu, a mòvere dae sa de bator votatziones in susu). CORTE COSTITUTZIONALE - Chimbe intre sos 15 giùighes costitutzionales los at a elègere su Parlamentu: 3 sa Càmera e 2 su Senadu. REFERENDUM - Cun sa riforma b'at a àere unu cuorum prus minore pro sos referendum chi ant regòllidu 800.000 firmas in càmbiu de 500.000. Pro lu cunvalidare ant a dèvere votare su mesu de sos eletores chi ant votadu a sas ùrtimas eletziones polìticas, imbetzes de su mesu de sos iscritos in sas listas eletorales de sas comunas. DISINNOS DE LEGE DE INITZIATIVA POPULARE - Nche colant dae 50.000 a 150.000 sas firmas chi ocurrent pro presentare unu ddl de abrìtiu populare. Sos regulamentos de sa Càmera ant a dèvere inditare però sos tempos dislindados chi ocurrent pro los esaminare. Clàusola chi a oe no esistit. LEGE ELETORALE - Sa riforma at introduidu su recursu preventivu - pro su chi pertocat sas leges eletorales - a sa Corte costitutzionale si lu rechedet nessi sa de bator partes una, intre sos cumponentes de sa Càmera. In mesu a sas normas transitòrias nch'est fintzas sa possibilidade de unu recursu preventivu giai in custa legisladura. Duncas s'Italicum, si esseret aprovadu, si nche diat pòdere agatare deretu cara a sa Corte costitutzionale. PROVÌNTZIAS - Nch'ant a èssere catzadas dae sa Costitutzione. Atu indispensàbile pro nche las abrogare a manera ufitziale. CNET - Nch'at a èssere abrogadu su Consìgiu natzionale de s'economia e de su Traballu, òrganu costitutzionale cunforma a sa Carta de su 1948. -S'esecutivu regionale at aproadu s'istitutzione de su registru regionale de sos tumores. Un'aina chi sos sardos pretendiant dae tempus meda. In custos annos est fintzas nàschidu su comitadu Sa Luxi, chi at postu a pare pessones e assòtzios pro marcare sa netzessidade de àere unu registru de sos tumores in totu sa Sardigna. At a èssere unu documentu chi at a iscumproare s'intzidèntzia reale de sas patologias tumorales in su territòriu sardu. In base a sos datos de sos duos registros territoriales de Tàtari e Nùgoro, sos tumores prus difusos sunt sos chi pertocant su sinu, sa pròstata, su purmone e sas istentinas. In su tzentru-nord de s'ìsula sa rilevàntzia est de 400-450 casos cada 100mìgia abitantes, cun carchi nùmeru de mancu in sos tretos de sas Asl de Nùgoro, de Aristanis e de s'Ogiastra. Pro ativare custa faina de importu mannu, sa regione at giai impinnadu 42 milliones de èuros in tres annos pro su pranu de preventzione. In pràtica, a sos duos registros chi esistint giai, si nch'agiunghet su de tres, chi at a pertocare sa Sardigna meridionale. Como tocat de isetare su pàrrere de su garante de sa riservadesa e de su Consìgiu regionale. -Su 27 de làmpadas de su 1949, cun su nùmeru 1 amus sa prima lege regionale de Sardigna (lege posca abrogada, su 5 de martzu de su 2008 dae su presidente Soru, cun s'artìculu 8, paràgrafu 13 de sa lege n. 3). Trataiat de unu gastu regionale permanente pro sa luta contra a sas maladias sotziales.  -Dae tando, dae su 1949 e finas a su mese de freàrgiu de su 2014 - data de intrada in càrriga de su presidente Pìgliaru - sas leges in vigore, in Sardigna, fiant in totu 1959. In 65 annos, 1959 leges. 30 leges s'annu. Cada mese una lege e barda. Una mèdia de 1,25. Nùmeros de importu, cunforma a una populatzione de in pessu 1millione e 600mìgia abitantes. E in mèngua costante. -Eris, in Casteddu, bi fiat sa cunferèntzia imprenta chi sa Ras costumat a fàghere pro cada cumintzu de annu finantziàriu. Su presidente de su Consìgiu regionale Ganau, cunfirmende sa tendèntzia italiana a legificare e no a legiferare (diat èssere sa de fraigare leges noas non movende dae su bòidu legislativu, non subra de elementos mai tocados, ma subra de su chi est istadu giai legiferadu in su tempus coladu), at decraradu chi sas leges varadas dae s'amministratzione vigente sunt in totu 66.  -In nemancu duos annos de traballu su Consìgiu regionale at produidu àteras 66 leges. E nche semus a 2025. 36 nche las ant ammaniadas in sos 9 meses de su 2014 crompende·nche a una mèdia de 4 leges su mese. E 30 in su 2015 torrende in lìnia cun sa mèdia de semper: 1,25. Sa prus parte manna de sas leges aprovadas suta sa presidèntzia Pìgliaru - paradossu democràticu - crompet dae s'esecutivu. Sa Giunta at presentadu 21 disinnos de lege subra de sas 36 leges aprovadas in su 2014.  -Sos disinnos de initziativa consiliare chi ant postu cambas in su 2014, sunt in pessu 13. E àteras 2 sunt galu in caminu. Ganau - forsis pro giustificare s’iper-atividade de sa Giunta - at afirmadu chi su bonu sunt provedimentos pro «parare fronte a momentos de emergèntzia», ma at cunfirmadu chi sa punna de sa legisladura Pìgliaru «est e abarrat sa de sas riformas de istrutura: Regione, Entes locales, Sanidade e Urbanìstica».  -Su presidente tataresu at atzinnadu finas a una riforma de sa lege eletorale. Ma paret comente chi l'apat naradu a s'iscùsiu, isperende forsis chi nemos nche lu colliret. Baddu si sos consigieris tenent origras bonas o si ant a sighire su ditzu in ue paret chi non b'apat peus sardu de chie non cheret intèndere. -Dae oe, cada comuna, fintzas a cumone cun àteros entes parìviles, tenet sa facultade de fraigare Giassos lìberos dae su petròliu. Àreas in ue s'at a pòdere, cun su tempus, abbandonare s'impreu fitianu de su petròliu e de sos derivados suos a favore de sas energias rennoàbiles. Su chi in antis podiat èssere petzi una mira o su bisu romànticu de unos cantos ambientalistas, oe est una realidade. Tzertu su sèberu est lassadu a sos amministradores e a sa sensibilidade issoro chi devet èssere semper arta meda, ma podet èssere ocasione pro leare conca a sa salude e non petzi conca a su profetu econòmicu. -Giassos sena petròliu In contu de crèschida econòmica e sustenìbile, finas in àmbitu locale, rurale e montanu, si nch'insertat s'artìculu 71 de su Ligadu ambientale a sa lege finantziària 2016 (Lege 221/2015). Artìculu chi previdet s'atzione dereta de sas comunas, osservende su printzìpiu de sa sussidiaredade, pro nche colare dae un'economia fundada subra de su carbòniu, de su petròliu e derivados issoro, a sa de su rispetu de s'òmine e de s'ambiente in ue bivet. Cunditzione chi si podet otènnere promovende s'àuto-sufitzièntzia de sos mèdios rennoàbiles de energia. In particulare, sa norma cunferit a sas comunas, a livellu isperimentale e sussidiàriu, sa facultade de fraigare, fintzas, ma non petzi, in forma assotziada, cun su tràmite de sas uniones de comunas e àteras cunventziones o collaboratziones, àreas territoriales, in intro de unu tempus determinadu. Àreas in ue - cun un'atu pùblicu de indiritzu dislindadu - ant a atuare s'impreu de energias rennoàbiles in càmbiu de su petròliu. In intro a sas àreas mentovadas, sos Entes interessados ant a impuntzare e ant a sustènnere fainas isperimentales e chircas sientìficas, pro nch'ammaniare protòtipos e solutziones noas. Cun un'ogru semper mirende sa crèschida econòmica, ma cun s'àteru carignende s'ambiente e servende sas resursas naturales presentes in sos giassos seberados. -Sas Regiones Totu sas modalidades  - sighit s'art. 71 -  chi pertocant s'istitutzione, s'organizatzione e sa gestione de sos Giassos sena petròliu ant a èssere in manos a sas Regiones e a sas Provìntzias autònomas, in intro de sas làcanas impostas dae sas normativas locales in matèria. Mescamente pro su chi pertocat sas atividades e sas mesuras chi ant a èssere collegadas a sas initziativas, a sos progetos e a sa chirca sientìfica. Comente a  - bàgiat petzi a tìtulu de esempru -  sa produtzione de bio-metanu pro s'iscardamentu domèsticu o pro sos trasportos. -Formas assotziadas Sa possibilidade de nch'ammaniare fainas de custa genia pertocat non sas comunidades montanas ebbia, ma finas totu sos sòtzios de entes locales normados dae su Dlgs 267/2000 (Testu ùnicu de sos Entes Locales). Cun su mèdiu de s'unione, difatis, sas comunas podent traballare in forma agregada e maniestare sas ainas chi sa lege ponet a disponimentu collaborende intre issas. -Intzentivos Pro nche persighire sa punna de sa sustenibilidade ambientale prevìdida dae sa norma, in prus de s'impinnu e de sa rechinta polìticu-amministrativa de sas comunas interessadas, sa lege atribuit a sas Regiones su còmpitu de nch'ammaniare lìnias dislindadas de finantziamentu pro cale si siat initziativa mentovada in s'artìculu 71. Semper aende presente s'impreu echilibradu de su bene comunu e colletivu de su territòriu in ue naschent sos Giassos sena petròliu. -• Su fenòmenu Parent a beru muschistos o bermeddos bolende·nos cara a cara e si movent in pare cun s'ogru. Sunt semper in cue, fissos che micro-pupas e non si nche podent istrajare. Si narant corpus mòbile vitreale e sunt proteinas. Cumparent comente marinende in su bòidu ma nche sunt aposentados bene in su corpus bìdrinu de s'ogru. A banda de intro. Est unu sìntomu chi afrigit pagu prus o mancu su 70% de sos òmines e de sas fèminas in edade. Est a nàrrere intre sos 45 e sos 55 annos. A bias parent farfarùgia, a bias bermeddos e sunt semper a fainu in dae in antis de sa mirada nostra. In intro de su campu visivu e aumentant in nùmeru o mènguant, cunforma a sas cunditziones de sa lughe e mescamente si in dae in antis giughimus un'isfundu paris. In colore uniforme. -• Su corpus bìdrinu (o umore bìdrinu). -Su corpus bìdrinu est una sustàntzia modde e translùghida che gheladina e leat parte a su 80% de s'istrutura oculare. Su cristallinu est un'elementu trasparente de s'ogru chi paret una lente bi-cunvessa, positzionada a probe de s'ìride, intre s'aposentu frontale de s'ogru e su corpus bìdrinu. Est mantesu bene firmu in su logu suo dae unu sistema de suspensione chi si narat apparadu zonulare de Zinn, dae su nùmene de su sientziadu tedescu chi l'at iscobertu a primu. Est imboligadu in unu fògiu sutile chi tenet su nùmene de membrana dialìtica ca permit a sas sustàntzias nutritìtzias de nche colare pro mantènnere sanu e ativu su cristallinu. -• Sa lughe -Sa lughe intrende a s'ogru dae sa pipia, a pustis de nch'àere coladu su cristallinu nche devet barigare finas su corpus bìdrinu pro nche cròmpere a sa rètina e a su nèrviu òticu chi sunt sistemados in sa banda de palas de s'ogru. Sa gheladina de su corpus bìdrinu est su prus formada dae abba (su 99%), ma fintzas dae àteras sustàntzias comente a sas proteinas e a àteras molèculas chi - collende·si a pare - podent formare ammassos fibrosos: pròpiu sos muschitos e sos bermeddos chi fìamus mentovende a printzìpiu. Sos ammassos devennent visìbiles cando l'impèdumant su coladòrgiu a sa lughe. Cando l'arressant duncas, projetende s'umbra issoro contra a sa rètina, s'òrganu chi mudat sa lughe in singiales elètricos, imbiende·bi·nche·los a su cherbeddu. -• Sa terapia -Pro sòlitu no istorbant sa mirada, ma si a bias diant crèschere comente nùmeru o mannària impedumende sa visuale normale, tocat a bi lu sinnalare a s'oculista. In sa peus de sas ipòtesis pro nch'isòrvere s'infadu ocurret a nch'eliminare sas sustàntzias protèicas cun un'interventu micro-chirùrgicu connotu comente vitrectomia. Una faina chirùrgica chi tenet comente punna ùnica sa de nche catzare su corpus bìdrinu in ue nche sunt sas partigheddas protèicas e in càmbiu suo a imprantare materiale bio-cumpatìbile, pro sòlitu unu gas inerte. -Pàrrere -Deretos femaleworld.it Url imàgine -Pro s'artìculu 29 de sa Costitutzione sa famìlia est una «sotziedade naturale fundada subra de sa coja». Sotziedade naturale. Natura. Cuntzetos bastantes, pro is sustenidores de sa familìa eterogenitoriale e de cussa ebbia. Imoe lassemus·nche a banda s'artìculu 2 (in ue si narat chi sunt reconnotos e amparados «is deretos inviolàbiles de s'òmine, siat che a singru, siat in is formatziones sotziales in ue s'acumprit sa personalidade sua»), e movamus·nos conca a su primu. -«S'Itàlia - nât chi - est una Repùblica democràtica fundada subra de su traballu». Si deperemus sighire sa matessi trassa de is sentineddas, de Adinolfi, de Meloni e de Bagnasco, diamus dèpere nàrrere chi in s'istadu italianu non ddoe at logu pro is chi litzèntziant e pro is chi no assument. E non resurtat chi custas pessones pesent abolotu pro custa farta e aprontent carchi "Job day". Pro su traballu est bastante su primu de maju (finas a cando cussa fèria no at èssere de impèigu a su Pib). -De prus. Si su ddl Cirinnà diat pòdere «abèrrere is ghennas a s'ùteru in allogu» (cosa chi no est possìbile in Itàlia, e su ddl non nde chistionat) est beru chi sa mancàntzia de traballu podet abèrrere is ghennas a chinnas in foras de sa lege, dae sa fura a su suitzìdiu. Sa diferèntzia intre custas duas "cunsighèntzias" nch'est totu canta in su soddu. Chie podet ricùrrere a s'ùteru in allogu? E chie est chi ponet acabbu a s'esistèntzia sua a dae chi non tenet prus peruna possibilidade de sighire a bìvere? -Bidimus tando chi si is «impèigos de òrdine sotziale e econòmicu» sighint a limitare «sa libertade e s'agualidade de is tzitadinos» impedende·ddis «s'isvilupu prenu de sa pessone umana» (artìculu 3.2), non ddoe diant èssere is cunditziones pro chi una famìlia (mancari eterogenitoriale) si potzat fraigare. E sena s'istabilidade econòmica sa matessi unione matrimoniale no at èssere lìbera. Galu prus pagu dd'at a èssere sa disunione, s'isorvimentu de su vìnculu. -Su bellu de is limbas est chi agiuant a cumprèndere mègius is protzessos. In sardu "natura" tenet su sentidu suo. Si tando sa famìlia naturale est sa chi permitit sa re-produtzione e nudda ddoe diat dèpere àere in foras de custu tziclu, tando est beru chi non ddoe at logu pro is uniones omosessuales e pro is famìlias omogentoriales. Ma est beru finamentas chi is corpos de is fèminas nche sunt impresonados e cundennados a unu destinu e a unu ruolu pre-istabilidu dae sa morale burghesa e clericale. -E, duncas, chi non ddoe depet àere logu pro un'idea de sotziedade anti-patriarcale e anti-maschilista. -Sas temperaduras abarrant prus artas de sa mèdia de su perìodu. In die de gianteris, in Casteddu, su termòmetru nch'at barigadu sos 21 grados, marchende sa die comente una de sas mègius beraniles. S'ierru ancora no at detzisu de si fàghere logu, mancari in sas dies coladas b'apat àpidu abba e bentu. A su nessi sa sicagna no est prus unu problema comente in su mese coladu. Sos lagos podent torrare agigu de alenu in pare cun sa terra. Su caentu s'intendet mescamente in sos giassos de mare e in sos paris de su campidanu. In sas dies imbenientes però carchi cosa at a mudare. Carchi cosa chi s'assimìgiat a su fritu l'amus a pòdere intèndere dae su 12 de ghennàrgiu, narant dae s'ufìtziu de su tempus de Decimomannu, agiunghende chi martis sas temperaduras ant a minimare de bator o chimbe grados e b'at a arribare una temporada. In s'ìnteri, oe, si nch'est giai pesadu su bentu bosincu chi at a iscutinare sos pilos mescamente de sos aristanesos, de sos aligheresos e de sos tataresos. -Su tzentru caente de su terrore paret chi si nche siat frantu conca a sa Turchia. Oramai, in su paisu de sa mesu luna, sas fainas graes sunt belle fitianas. Custu mangianu, pagu prus o mancu a sas 10:20 (sas 9:20 in Sardigna), unu kamikaze saudita s'est fatu esplòdere in su tzentru de Istanbul, in sa pratza de Sultanahmet. Su logu est semper prenu de turistas, bidu chi a curtzu b'at unos cantos monumentos comente a sa Moschea biaita, a sa ex basìlica de Aya Sofia e a su palatzu Topkapi. Sas vìtimas a dolu mannu non bi mancant nemmancu custa borta. Sos mortos sunt 11 e sos fertos 15. Una fonte de s'ufìtziu de Ahmet Davutoglu at riferidu a sos òrganos de imprenta chi noe de sas ùndighi vìtimas sunt tedescas, sas àteras duas sunt coreanas. Intre sos fertos, imbetzes, b'at ses tedescos, unu norvegesu e unu peruvianu. Duos sunt graes. Su primu ministru turcu at cunvocadu un'assemblea de emergèntzia cun su ministru de s'internu Efkan Ala e su cabu de sos servìtzios investigativos Hakan Fidan. Daesh at rivendicadu deretu s'atentadu. -Sa politzia turca at arrestadu 12 professores acadèmicos cun s'acusa de propaganda terrorìstica a favore de su Pkk. Reos pro àere firmadu un'apellu de paghe. Unu documentu in ue si promovet una solutzione patzìfica de sa chistione curda. Su mandadu de arrestu pertocat finas àteros 9 acadèmicos chi però non sunt istados galu firmados. In sa noa - dada a intèndere dae s'agentzia Anadolu - si decrarat chi su provedimentu siat nàschidu in sinu a sa procura de Kocaeli, a sud de Istanbul e chi siat indiritzadu petzi contra a s'universidade locale. -S'apellu  - sighit s'agentzia -  chi tenet unu tìtulu craru Nois no amus a leare mai parte a custu crìmine, est aprovadu e suta-iscritu dae 6.492 pessones. E non dae  professores ebbia, ma fintzas dae gente comuna. E finas dae àteros intelletuales comente a Noam Chomsky. Su documentu est nàschidu  - si leghet galu -  pro reatzione a sas operatziones de politzia ammaniadas in Ànkara contra a su Pkk a majoria curda, aposentadu in su sud-est turcu. Operatziones chi aiant cajonadu sa morte de chentinas de pessones, su bonu tziviles. -Eris, semper s'agentzia Anadolu aiat dadu a intèndere chi esserent acusados de propaganda terrorìstica totus sos firmatàrios de su documentu. Noa originada interpretende sos faeddos de Erdogan, sende chi su presidente aiat atacadu cun fortza totu sos firmatàrios, denuntziende su cumportamentu issoro comente chi esseret un atu de traitoria contra a sa Turchia. In unu, su Consìgiu turcu pro s'educatzione superiore (Yok), aiat annuntziadu atziones rebestas contra a totu sos sustenidores de su Pkk curdu, siat chi aerent firmadu su documentu, siat chi nono. Progressu e regressu, in su vocabulàriu turcu, devent èssere unu faeddu ebbia. - -Deretos China labour bulletin. Url imàgine -In su 2015 su Produtu internu brutu de sa Tzina est crèschidu de su 6,9%. Su 0,4% in mancu cunforma a su 2014 ma in lìnia cun is obietivos (7%) de is autoridades de sa repùblica populare. S'Economist, tramite un'artìculu patronadu dae sa multinatzionale General electric, nos narat chi, in contu de richesa produida, su 6,9% de s'annu in pessu coladu ecuivalet a unu 14,2% in su 2007. Totu custu gràtzias a is mercados emergentes e a sa mannària de s'economia tzinesa (10mìgia milliardos de dòllaros). Ma is àeras paret chi minetzent temporadas. -S'oriolu prus mannu est su de su dèpidu. In antis de sa crisi finantziària de su 2008 fiat de su 150% cunforma a su Pib. Imoe nch'est cròmpidu a su 250%. Is istìmulos fiscales (in totu su mundu) ant dadu alenu a s'economia in crisi ma, a su matessi tempus, custa licuididade no at postu acabbu a is contradditziones, creschende·ddas. Su dèpidu est crèschidu (chie ddu pagat?) e finamentas sa subra-produtzione de benes (chie ddos còmporat?). -Non ddoe ant a mancare cunsighèntzias pro is àteros mercados: si narat chi sa retzessione de su Brasile, is mènguas de àteras economias (a comintzare dae s'australiana) e sa calada de is prejos de is materias primas nascant in cue. Ma no ddoe ant a mancare nemmancu is cunsighèntzias in intro de sa Tzina, mescamente a livellu de òrdine pùblicu. -Semper cunforma a su 2014 ddoe at àpidu una crèschida de is isciòperos. Sa Ong China labour bulletin nos narat chi is protestas nche sunt cròmpidas a 2.774 (fiant 1.379). Su bonu de is agitatziones in su setore edile (36%) e in su manifatureru (32%). Is cajones sunt ligadas a s'andamentu de s'economia, ma finamentas a sa mancàntzia de deretos sotziales. - -A su chi narant is sòtzios pro is deretos de is omosessuales, eris, manifestende in is pratzas italianas, ddoe aiat prus de unu millione de tzitadinos. Tàtari, Nùgoro e Casteddu is pratzas sardas. Sa mobilitatzione, acumpangiada in is retes sotziales dae s'eticheta #SvegliaItalia, est nàschida pro «pro dare fortza a sa punna de s'agualidade». Est a nàrrere, pro sustènnere s'aprovatzione de su disinnu de lege "Cirinnà" in contu de uniones tziviles intre pessones de su matessi sessu. Mancari in su partidu suo ddoe apat chie est contra a custa punna (s'ex ministru Fioroni at a pigare parte a su "Family day"), Matteo Renzi at naradu chi «semus abarrados s'ùnicu paisu intre is 28 de s'Unione europea a no àere una disciplina pro custas uniones», agiunghende chi «totus is positzione sunt giustas». -Su 28, duncas, su disinnu Cirinnà at a èssere dibàtidu in su Senadu. Prus de 6mìgia is emendamentos: 5228 is de sa Lega e una sessantina is propostos dae unos cantos senadores de su Pd. Pro fàghere sìntesi intre is ànimas de su partidu de su primu ministru, su presidente de sa commissione Giustìtzia, Giuseppe Lumia, at presentadu unas dòighi propostas pro su chi pertocat sa partzidura intre is duos istitutos (su matrimòniu e s'unione tzivile) e s'"adotzione de su figiastru". Pro is defensores de sa "famìlia traditzionale" sa mesura chi a s'ispissu intendimus mentovada comente "stepchild adoption", nche crompet a is adotziones omosessuales. Pro is sustenidores de custa possibilidade, si garantit sa podestade genitoriale a su fìgiu biològicu de su cumpàngiu o de sa cumpàngia, s'in casu custu (o custa) si nche mòrgiat. -«Unu pipiu tenet bisòngiu de unu babbu e de una mama», narant is "sentineddas ritzas" e is chi ant a manifestare su 30 de ghennàrgiu. «Unu pipiu tenet bisòngiu de amore, is deretos sunt pro totus, is pitzocos omosessuales creschent in is famìlias traditzionales», rispondent is partisanos de is uniones tziviles. - -Unu "Pride" de Dublinu. Deretos lìberos. Url imàgine -«Salude, so Giulia Latorre, 22 annos de Tarantu e so sa fìgia de su marò Massimiliano Latorre. Apo pigadu custu disinnu non pro publitzidade, ma pro dare fortza a is pessones chi timent a si mustrare comente sunt cara a is polèmicas, a is ingiùrgias e a is cunsighèntzias de una decraratzione». At impreadu custos faeddos, sa pitzoca, pro nàrrere a totu su mundu (tràmite sa pàgina Facebook "OmofobiaStop") chi «nois omosessuales tenimus sentimentos, unu coro, sa gana e su deretu de èssere ditzosos». E pro nàrrere chi emmo a is uniones tziviles e a is adotziones omosessuales. «Nois», «tenimus», faeddos craros. Ma a pustis de pagas oras su passu a dae in segus: «ddoe at àpidu una malecumpresa, fia faeddende in generale». Posca su "contrordine" nou". Gasi, dae su mangianu a su merie, sa noa Latorre at dominadu s'iscena mediàtica, carrargende·nche fintzas sa dibata a inghìriu de su Ddl Cirinnà. Su giornalismu in fatu a Facebook. E in fatu a Lercio. Su giornale satìricu at publicadu eris (cun paritzas cumpartziduras oe) un'artìculu cun custu tìtulu: «Prostitutas contra a su "Family day": "Nch'istèsiat is mègius clientes a die intrea"». Oe su Fatto quotidiano at torradu a propònnere s'intervista de Radio Cusano Campus a s'"escort" transessuale turca Efe Bal: «In Itàlia - at naradu - ddoe at unu muntone de ipòcritas. Gherrant pro sa famìlia traditzionale ma pagant pro istare cun megus. Pro sa carriera, pro su dinare, pro su poderiu si ghetant a àtere». Naturale? Traditzionale? In s'ìnteri chie li ponet in fatu a su Pd? Su partidu de su primu ministru at aprovadu a s'unanimidade s'impiantu generale de su Ddl chi at a èssere dibàtidu su 28 in su Senadu. Ma a su matessi tempus ddoe at a àere "libertade de cussèntzia" in contu de adotziones de figiastros. Sos parlamentares de su M5S, chi no ant presentadu emendamentos, ant naradu chi ant a votare a favore «bastis chi non si bòrtulet su testu». Podet èssere chi sa votatzione finale (palese o segreta?) nche crompat a metade de su mese chi intrat. Finas a tando ite amus a sighire a lèghere? -In contu de publitzidades e de cartas geogràficas fìamus abarrados a cando Alitalia si nch'aiat ismentigadu sa Sardigna. Un'ofesa, nargeit calicunu. «Sardigna no est Itàlia» replicheit calicunu àteru. Ma si su produtu de publitzizare est sa Coca cola e si is natziones interessadas sunt sa Rùssia e s'Ucràina, beh, tando su trèulu est agighigheddu prus mannitu. -Su colossu americanu, pro Nadale, at difùndidu un'imàgine alleriadora de sa terra de su zar. Càrriga de nie, cun is arvureddas, ma sena Kalilingrad, is ìsulas Curili. E mescamente sena sa Crimea chi, a pustis de su referendum pro s'indipendèntzia dae Kiev de su 2014, nch'est colada suta su controllu de Mosca. Mai dd'aerent fatu! Grandu abolotu dae banda de is russos. Agighigheddu prus mannitu, comente fìamus narende, de su de is sardos pro Alitàlia. «Perdonade·nos, sa cartina dd'amus mudada». Russos cuntentos mannos! -Mai dd'aerent fatu custu puru! S'Ucràina, difatis, non reconnoschet su passàgiu de sa Crimea a sa Rùssia. E Coca cola at dèvidu pedire torra iscusas. «Non sustenimus perunu movimentu o partidu polìticu. S'obietivu nostru est su de prodùere bèvidas de calidade». -A sa segura Coca cola dêt àere pensadu chi cun s'Unione soviètica totu custu trèulu non bi diat èssere istadu. - -Nicolas Maduro. Deretos TeleSur. Url imàgine -«No amus a isetare is eletziones presidentziales de su 2019». Cun custos faeddos is rapresentantes de sa majoria parlamentare noa ant dadu a ischire chi ant a fàghere totu su chi est in su poderiu issoro pro nche ghetare a terra su presidente venetzuelanu Nicolas Maduro, eletu in su mese de abrile de su 2013. Is mèdios pro acumprire su protzessu comintzadu su 6 de nadale, die de sa derrota pro su blocu chavista, diant dèvere èssere sa cunvocatzione de un'assemblea costituente, sa rechesta de dimissiones de ministros e funtzionàrios guvernativos e, in fines, su recursu a su referendum revocatòriu. Is nùmeros in parlamentu ddoe sunt. Ma ddoe at unu ma. -Si pro sa Mesa antibolivariana su 2016 diat dèvere èssere s'annu de su càmbiu, pro Maduro e is setores prus de manca de su Psuv nât chi at a èssere imbetzes "s'annu de cumbata pro sa rivolutzione". Est a nàrrere, sa partida est galu aberta. Sa dereta venetzuelana ischit chi ddoe at àpidu unu grandu astensionismu chi at punidu una ghia polìtica istàtica cara a sa crisi chi nch'est ispentumende su paisu caraìbicu. Ma ischit finamentas chi unu castigu no est unu brincu a s'àtera banda. Sa punna de sa majoria noa, semper e cando, no est de nche ghetare a terra feti a Maduro, ma su corpus legislativu ligadu a is "misiones" e a is polìticas re-distributivas. E, duncas, cale si siat furriada a dereta diat cajonare una risposta dae manca. -In s'ìnteri Maduro at promulgadu bator "leges abilitantes" «pro amparare su pòpulu dae is intentos de sa dereta chi nche bolet derrùere sa rivolutzione bolivariana». Una de custas pertocat sa creatzione de unu Consìgiu populare de istadu. De custa manera is tzitadinos diant dèvere leare parte a su protzessu detzisionale de su guvernu. Sa noa sighit a s'annùntziu de s'ex presidente de su parlamentu venetzuelanu, Diosdado Cabello, dadu a intèndere bìndighi dies a oe. Mentovende unu parlamentu natzionale comunale aiat faeddadu de unu «istrumentu legislativu chi at a permìtere a su pòpulu de organizare recursos, de inditare propostas de lege, pigare disinnos e defensare is deretos suos». Est a nàrrere democratzia consiliare. In teoria. Ca pro como in pràtica ddoe at sceti marranias. -L'at dadu a ischire s'Istitutu sanitàriu natzionale colombianu. Sas pessones contaminadas dae su virus Zika nche sunt cròmpidas a 20.297, contende puru 2.116 fèminas ràidas. Su bulletinu de sa chida colada fiat abarradu a 16.419 casos, contende fintzas 890 fèminas prìngias. -Su virus, cajonadu dae sa puntura de sa tzìntzula, si nch'est ispartzinende a totu s'Amèrica latina. Fintzas s'Organizatzione mundiale pro sa salude at dadu s'allarme e at cunvocadu unu comitadu de emergèntzia. Sa prima die de Freàrgiu s'assemblea at a disinnare sa manera de interventu pro chircare de firmare sa pandemia chi nde diat podet nàschere. -Marcos Espinal, cabu dipartimentu de sas maladias infetivas de s'Oms, previdit chi sos cundidos de su continente americanu ant a èssere pagu prus o mancu intre sos 3-4 milliones. 1,5 milliones petzi in Brasile, su paisu prus interessadu. -Sos sucurridores sunt intervènnidos deretu boghende·nche 87 minadores dae sa trampa in fundu de terra. S'irrainamentu est acontèssidu in una mina de Barbeton, in sa provìntzia de Mpumalanga, a pagu tretu dae sa làcana cun su Swàziland, in s'Àfrica de giosso. Logu nòdidu pro sa presèntzia de minas de oro. -Sa sotziedade at naradu chi non b'at perunu mortu, ma chi b'at ancora tres pessones ispèrdidas. In sa mina, a su chi narant semper sos responsàbiles de sa Vantage Goldfields, bi fiant traballende pagu prus o mancu unas 115 pessones, ma nemmancu custu nùmeru est ufitziale. -Sas de s'Àfrica de giosso sunt sas minas prus perigulosas de su mundu, male famadas giai in sos tempos de s'apartheid. Su raportu de su dipartimentu locale de sas resursas mineràrias narat chi s'annu coladu (2015), sas pessones chi sunt mortas in sas disauras mineràrias fiant petzi 77, s'8% de mancu cunforma a su 2014. In sos annos a curtzu a su 1994, imbetzes sa mèdia de mortos fiat pagu prus o mancu de 800 unidades s'annu. -Gherra a su terrorismu, seguràntzia internatzionale e riservadesa de sos datos personales. Est de custas dies sa rechesta de una Corte federale americana tesa a otènnere dae sa Apple  - s'azienda fundada dae Steve Jobs -  unu sistema chi permitat de nch'intrare a intro de sa memòria de su iPhone5 (telefoneddu a tecnologia avantzada) de Syed Rizwan Farouk. Unu intre sos autores presuntos de s'assàchiu terrorìsticu cun 14 vìtimas in San Bernardino, su 2 de nadale in pessu coladu. Sa Corte at acraridu chi diat chèrrere su sistema petzi pro intrare a su telefoneddu de Syed Rizwan Farouk, ma Tim Cook, s'amministradore de Apple, no la pensat a sa matessi manera e narat chi «diat èssere un’antepostu tropu perigulosu pro su venidore». -E refudadu s'est de fraigare cale si siat programa chi potzat violare sa criptografia (su sistema numèricu de amparu chi impèdumat a chie si siat de intrare, sena permissu e sena còdighe de seguràntzia, a intro de sa memòria virtuale de cale si siat aina informàtica produida dae Apple). Dae inoghe, dae su refudu, b'at nàschidu una chistione morale e polìtica internatzionale, chi Fabio Chiusi, càlamu de Valigia Blu, at chircadu de acrarire cun un'artìculu fundudu subra de sa chistione dìliga. -Dilema. Est prus pretzisu a amparare sa riservadesa de cadaunu o a fraigare unu sistema informàticu chi permitat a sa giustìtzia, in totu su mundu, de runchinare intre sos datos personales pro chistiones de seguràntzia internatzionale? E si Tim Cook diat tzèdere a sa rechesta de sa Corte? Paret chi s'òbligu bi siat e chi siat impostu dae una lege americana de su 1789. E si diat tzèdere Cook, pensemus - non sena anneu e oriolu - a su chi diat pòdere fàghere Zuckerberg cun facebook. E sa riservadesa e sa seguràntzia nostras? Totu pregontas sena risposta. Pro como. Ma pro cantu, galu? -S'ex parlamentare de sa manca patriòtica basca at renuntziadu a fàghere recursu contra a sa pena de inabilitatzione dae sos ufìtzios pùblicos. S'Udièntzia natzionale l'aiat impedidu de àere incàrrigos fintzas a su 28 de freàrgiu de su 2021. -Su recursu fiat su caminu printzipale chi Arnaldo Otegi diat àere pòdidu praticare pro chircare de si candidare a sas eletzione bascas de ocannu. In cada manera, s'essida sua dae presone, prevìdida pro sa prima die de su mese de martzu, at a dare una bella iscutinada a sa polìtica in euskadi. A su dirigente bascu nche lu diant àere dèvidu liberare su 28 de su mese chi intrat, ma s'Udièntzia natzionale at antitzipadu su protzedimentu de 27 dies. -Arnaldo Otegi, cundennadu a deghe annos, nch'est in intro dae su 16 de Santugaine de su 2009, acusadu, in pare cun Rafael Dìez Usabiaga e àteros, de chèrrere torrare a fundare Batasuna, partidu de sa manca natzionalista basca a madrighe sotzialista. S'istadu ispanniolu decrareit illegale su partidu in su 2003, acusende·lu de èssere su bratzu polìticu de s'Eta. -In su 2010 sa Corte natzionale cundenneit a Otegi a àteros duos annos e mesu petzi pro àere apretziadu a s'etarra presoneri José María Sagardui Gatza. Sentèntzia annullada, a pustis de un'annu, dae sa cassatzione. In prus, sa Corte europea de sos deretos de s'òmine, in su 2011, cundenneit s'istadu ispanniolu a su risartzimentu de 20.000 èuros a Otegi pro sa violatzione de su rispetu de sa libertade a s'espressare. -Semper in su 2011 sa corte l'at reduidu sa pena dae deghe a ses annos e mesu, ca difatis sas acusas de èssere membru organizativu de s'Eta si sunt iscobertas infundadas. A lu cunfirmare, in su 2012 est nàschidu Sortu. Fiat custu su partidu de sa manca abertzale a su cale fiat traballende fintzas Arnaldo Otegi. Su matessi partidu chi l'at elègidu a segretàriu in su mese de freàrgiu de su 2013. Dae tando, sa gente (fintzas polìticos e òmines de su mundu de sa cultura) est calada a sas pratzas e in sas retes sotziales b'at nàschidu grupos meda a sustennu de sa liberatzione. -Ma Otegi est ancora in cue, vìtima de unu protzessu chi, cun su tempus s'est iscaratzadu, ammustrende su sentidu beru suo. Su de èssere unu protzessu polìticu. -In s'ìnteri, issu e àteros che a issu s'ant fatu ses annos e mesu de presone de badas. -Sos detàllios de s'esame los at presentados David Wong in unu cunvegnu de s'Assòtziu americanu pro s'avantzamentu de sas sièntzias (Aaas). Su chircadore de s'Universidade californiana de Los Àngeles at naradu chi: «Si su tumore est a rodeu in su sàmbene o in sa salia de una pessone, custa proa permitit de l'agatare. B'at bisòngiu petzi de unu gùtiu de salia e sos resurtados ant a èssere a disponimentu in pagu prus o mancu deghe minutos». -Custa diàgnosi primidia diat pòdere rivolutzionare sas proas de rilevamentu tumorale atuales, a como prus invasivas e costosas. Sa biopsia lìcuida, imbetzes, permitit de rilevare sas àstulas de su Dna tumorale in deghe minutos e cun unu costu inferiore a 20 èuros. S'esame est afidàbile a su 100% e si podet fàghere in logu de ambulatòriu, in sa potecaria o fintzas in domo. -Pro como est dimustradu chi funtzionat bene meda pro su rilevamentu de su tumore a purmones. S'agentzia americana chi règulat s'impreu de sos fàrmacos at a dare su pàrrere positivu in intro de duos annos. Duncas no est esclusu chi diat pòdere intrare in cummèrtziu in su Rennu unidu dae inoghe a bator annos. -Custu sistema diagnòsticu podet èssere sa crae pro identificare deretu sos tumores comente su de su pàncreas chi, a oe, non tenet mètodos de controllu eficatzes. «In sos annos imbenientes – at naradu Wong – at a èssere possìbile a tènnere fintzas una proa in gradu de rilevare, in su matessi momentu, genias diferentes de tumore». -Su disafiu cun su Cesena nche cheret ismentigadu deretu e sa de oe est s'ocasione mègius pro lu fàghere. Paràula crae: prodùere giogu. Siat pro cunfirmare chi su primu postu in classìfica si lu meressent sos sardos e siat pro ammustrare chi, cun un'iscuadra in emergèntzia (medas sunt sos iscualificados e sos infortunados) sas alternativas a disponimentu de Rastelli sunt de livellu artu. -Su Novara però est malu a domare, l'at cunfirmadu in sa partida de s'andada. Oe puru sos òmines de Baroni si dant ite fàghere, assachiende deretu sa porta defensada dae Storari. Su Casteddu imbetzes paret su matessi de chenàbura colada, pagu pretzisu in sos passàgios. Bi proant a fraigare carchi cosa sos casteddajos, ma su giogu no est netu e sos giogadores non resessent a dare anneu a sa defensa aversària. A su de 30 minutos, pro non bastare, sos ruju-biaitos abarrant in deghe. Fossati devet lassare su terrinu de giogu pro unu fallu a Lanzafame. Fiat giai ammonidu. S'àrbitru Ghersini, sena làstima peruna, l'ammustrat sa de duas targhitas groga in antis de sa ruja e nche lu bogat. A pustis de ses minutos arribat fintzas su vantàgiu de sos istràngios. Dae sa defensa arribat una bella botza pro Gonzales chi, cara a Storari, si firmat sa botza e lassat mòvere unu tiru a su cugione. Storari non bi cròmpet. 0-1. Como s'istrategia colat dae sas ideas de Rastelli, pro chircare a su nessi de nche la paregiare. In sos ùrtimos minutos de sa prima fase sos piemontesos nche diant pòdere marcare fintzas su de duos, ma Storari essit conca a sa botza e sarvat sa porta. Su primu tempus si nche tancat gasi. S'impressione est chi s'iscuadra sarda siat sighende sa matessi àndala chi at praticadu contra a su Pescara e a su Cesena. -Su segundu tempus cumintzat cun Colombatto in càmbiu de Melchiorri. Su Casteddu como est prus cobertu e fintzas in dae in antis s'atacu si nch'acherat de prus a s'àrea de Da Costa. Sos biancu-asulos como paret prus passivos, isetant sas mossas de su Casteddu, chi nd'aprofitat e pressat bene. A su de 73 minutos su Novara movet unu contratacu in bator contra a unu, ma sos piemontesos nch'imbolant s'ocasione. Su tiru de Faraoni nch'essit a foras. Sos binti minutos chi bi mancant a s'acabbu nche colant sena peruna atzione de importu. In prus, sos càmbios e sos fallos partzint su giogu sena li dare continuidade e faghende pèrdere su ritmu a sos giogadores. S'àrbitru frùschiat tres bortas, su resurtadu est de 0-1. -Cando b'at crisi tocat de l'ammìtere e tocat de agatare sa cajone chi l'at ingendrada. Sos giogadores parent istracos giai in antis de cumintzare e su giogu no est ordinadu. Forsis su problema est psicològicu, ma custu tocat a Rastelli a l'averguare. Semper e cando abarrat sa prima derrota de s'istajone cara a sos tifosos. In su Sant'Elia su Casteddu non bi perdiat dae su 17 de Maju de su 2015. Fiat contra a sos sitzilianos de su Palermo e fiat sa matessi die de s'ufitzialidade de sa torrada a Serie B de sos sardos. Formatziones Casteddu: Storari, Barreca, Krajnc, Salamon, Balzano, Joao Pedro, Fossati, Deiola, Farias (65' Cerri), Melchiorri (46' Colombatto), Sau (75' Giannetti). Allenadore: Massimo Rastelli Novara: Da Costa, Faraoni, Troest, Dell'Orco, Garofalo, Viola (86' Buzzegoli), Casarini, Farago, Lanzafame (79' Evacuo), Gonzales (86' Dickmann), Corazza. Allenadore: Marco Baroni Gol: 36' Gonzales Espulsos: 30' Balzano -In sa partida de s'andada sos òmines de Rastelli nche sunt torrados a domo a manos iscutas, perunu puntu. Fiat sa prima derrota de s'istajone. Ma ammentemus·nos chi, pro sos sardos, a giogare in s'istàdiu de domo cheret nàrrere a tènnere un'arma in prus. Finas a como 13 partidas bìnchidas, unu parègiu e peruna partida pèrdida. Oe però, su Pescara cheret fàghere puntos pro si nch'acostiare a su segundu postu e pro chircare de si nch'istesiare dae su trenu de sos isparègios. -Sos marchigianos movent deretu a dae in antis e agatant su gol de su vantàgiu. Nche colant petzi duos minutos. Torreira, cun unu tiru de esternu destru, nche ponet in fora de giogu sa defensa aversària e sinnat su zeru a unu. Su portieri sardu non podet fàghere nudda. A su de noe minutos su Pescara andat a curtzu a su raddòpiu, ma su tiru de Lapadula est tropu artu. Sos sardos, in custos primos minutos, non resurtant a prodùere giogu, parent pagu atentos e pagu pretzisos in sos passàgios. Sos òmines de Massimo Oddo, imbetzes, parent cobertos bene in dae segus e in sos cuntratacos dant anneu a sa defensa sarda e a Storari. Sos biancu-asulos chircant in cada manera de nche marcare su de duos, ma sa defensa de su Casteddu, in una manera o in s'àtera resessent a nch'isboligare su murùtzulu. A su de 30 minutos de su primu tempus su Pescara at giai operadu sete tiros dae su cugione contra a sos zeru de sos ruju-biaitos. Arriscant meda sos sardos, mescamente dae su ladus de dereta, in ue si movet bene Caprari. S'isvilupat dae cussa ala sa majoria de sas atziones de atacu de s'iscuadra pescaresa. A su de 45 minutos Joao Pedro at sa possibilidade de paregiare cun sa conca, ma Aresti defensat bene sa porta sua, respinghende sa botza a chirru de susu de sa traessa. -In sa segunda fase de giosu sa mùsica paret mudada. Su Casteddu chircat de paregiare deretu, cun Melchiorri, ma su tiru suo lu respinghet sa traessa e torrat in segus. Su Pescara est semper su matessi de su primu tempus, faghet su giogu suo e sighit a creare problemas a sa defensa locale. Lapadula Caprari e Verre sunt sos prus ativos. Cun s'intrada de Giannetti carchi cosa però mudat, sos sardos sunt prus perigulosos. A su de 61 minutos su Casteddu nche torrat su puntègiu a s'echilìbriu. Farias, ismarcadu in dae in antis de s'àrea aversària, retzit sa botza e la piatzat in su cugioneddu bàsciu de manca. 1-1. Como sunt sos ruju-biaitos sos protagonistas e non perdent tempus a si fàghere intèndere. A su de 67 minutos sos casteddajos òperant unu tiru dae su cugione, sa botza nche crompet a sos tretos de Lapadula chi, cun su petus e sena lu chèrrere, nche la ponet in intro de sa porta sua. Su resurtadu como est bortuladu, 2-1 pro su Casteddu. Unu minutu a pustis, su nùmeru deghe pescaresu chircat de si fàghere perdonare dae sos suos cun unu bellu tiru a bolu, ma sa traessa li narat chi nono a issu puru. In sos ùrtimos minutos sa partida si nch'indòrmigat agigu, su Pescara chircat de acontzare su dannu chirchende in cada manera su parègiu, ma sa defensa sarda amparat bene sos tretos de Storari. Su recùperu de bator minutos nche colat lestru. Acabbat 2-1 pro su Casteddu. -Fintzas custa borta su Sant'Elia at fatu su dovere suo, aumentende sas giorronadas de imbatibilidade de sos ruju-biaitos. Ma si devimus faeddare de giogu, a sos sardos, oe, lis est andada fintzas tropu bene. Su primu tempus fiat belle a sensu ùnicu, petzi in su segundu nch'est essidu a foras s'atza de sos òmines de Rastelli. Pro como si podent godire sulenos su primu postu, a ses puntos de distàntzia dae su Crotone chi, at a giogare cras cun sa Salernitana. Formatziones Casteddu: Storari, Balzano, Salamon, Krajnc, Barreca, Cinelli, Di Gennaro (26' Colombatto), Fossati (57' Giannetti), Joao Pedro, Melchiorri, Farias (80' Deiola). Allenadore: Massimo Rastelli Pescara: Aresti, Mazzotta, Zampano, Mandragora (82' Acosta), Zuparic, Memushaj (76' Mitrita), Torreira (76' Cocco), Verre, Caprari, Benali, Lapadula. Allenadore: Massimo Oddo Gol: 2' Torreira, 61' Farias, 67' Lapadula (autogol) -S'òbligu pro sos òmines de Rastelli est a bìnchere. Tocat de nche collire sos tres puntos pro mantènnere su primu postu in classìfica e pro cunfirmare s'imbatibilidade in su Sant'Elia. -Chi siat una partida trobeida si bidet deretu, sas ocasiones sunt pagas dae ambas sas bandas e su giogu non creschet. Su Casteddu proat a mudare su resurtadu cun Farias. Su passàgiu a mesu de Sau est bonu meda, ma s'atacante brasilianu sa botza nche l'iscudet a foras. A s'àtera ala, imbetzes, s'Entella chircat su gol cun sa conca. Est Masucci a bi proare, ma fintzas su tiru suo nch'essit a costàgiu de su palu. -In su segundu tempus sas cosas non mudant, sos ruju-biaitos bi proant cun Sau, ma sa pretzisione est su chi li mancat. Su giogu mudat agigu cun sos càmbios. Intrat Melchiorri e in dae in antis s'atacu est prus dinàmicu e leat giros. Est pròpiu s'atacante marchigianu a conchistare, a su de 76 minutos, su tiru de penalidade chi nch'at a giùghere sos casteddajos a sa vitòria. Su tiru movet dae sos pees de Farias. Su destru suo nch'istichit sa botza in suta de sa traessa marchende·nche su gol de s'1-0. -Su Casteddu mantenet artu su giogu, ma in sos ùrtimos minutos s'Entella si faghet intèndere. Sos lìgures cherent proare a paregiare, ma resessent a conchistare petzi carchi tiru lìberu. Acabbat gasi. -Nche semus ancora a tesu dae sa forma atlètica de sos meses colados, ma in sos momentos che a custu sos tres puntos sunt prus chi non bene bènnidos. Tocat, però, de fàghere agigu de auto-crìtica pro cumprèndere in ue nch'est fertu su giogu lestru e dèghidu de su girone de andada. Sàbadu chi benit sa trasferta in Latina no at a èssere de sas mègius. A s'andada fiat acabbada 3-2 pro sos sardos. -Formatziones -Casteddu: Storari, Ceppitelli, Salamon, Balzano, Barreca, Deiola (57' Tello), Fossati, Cinelli, Farias, Sau (83' Giannetti), Cerri (64' Melchiorri). -Allenadore: Massimo Rastelli -Virtus Entella: Iacobucci, Iacoponi, Ceccarelli, Pellizzer, Keita, Sestu, Jadid (69' Palermo), Troiano, Ferreira (81' Cutolo), Masucci (63' Carmine), Caputo. -Allenadore: Alfredo Aglietti -Gol: 77' Farias (P.) -Contra a su Pescara, sa chida colada, sos ruju-biaitos si nch'ant leadu tres puntos de oro, bortulende una partida chi pariat dorta e faghende·si basare dae sa sorte bona. Cada partida però tenet un'istòria a contu suo, e sa fortuna tocat fintzas de si la conchistare cun su giogu bonu. Cosa chi, in sas ùrtimas chidas, paret chi nche siat bandidende chissai in ue. Ischimus chi sas ocasiones podent mudare totu sa partida, ma sas iscuadras de livellu parant fronte e sighint a mòlere. -Su Cesena, chi arribat dae chimbe partidas ùtiles a fila a pare, non nde tenet gana peruna de lassare puntos in caminu, mescamente in sos tretos de domo sua. Pro custu si nche ghetat deretu a dae in antis e chircat su vantàgiu in prus ocasiones. A su de 11 minutos Kone bi proat cun unu bete de tiru, ma Storari si faghet agatare prontu. Nche colant sos minutos e su Casteddu cumintzat a essire a pìgiu. A su de 34 minutos Giannetti conchistat unu tiru de penalidade pro unu fallu in àrea, ma s'atacante toscanu si lu faghet parare. Mèritu fintzas de Gomis chi, ocannu, at giai respintu àteros duos rigores. Su resurtadu duncas non mudat. Sos òmines de Rastelli però sighint a ispìnghere. Giannetti tenet sa possibilidade de si fàghere perdonare sa faddina de in antis, ma custa borta est su palu chi li narat chi nono. -In su segundu tempus su Cesena nche colat in vantàgiu a pustis de 12 minutos de giogu. Sa botza movet dae sos pees de Renzetti (unu de sos mègius oe) e nche crompet in carchi manera a sos pees de Sensi chi nche la ghetat a intro. Sos òmine s de Drago parent prus friscos e current de prus. Sos sardos in una manera o in s'àtera chircant de fraigare carchi cosa de cuncretu, ma sena bi crèere meda. Sa partida divenit ancora prus complicada cando Murru si nche faghet catzare dae su campu pro summa de targhitas grogas. A deghe minutos dae s'acabbu sos biancu-nieddos emilianos nche serrant sa ghenna a cale si siat possibilidade de parègiu, marchende·nche su de duos. Est torra Renzetti a frunire sa botza binchidora. Djuric nche collit su passàgiu traessu cun sa conca e l'indiritzat a palas de Storari. 2-0 est su resurtadu a pustis de sos 90 minutos. -Non diat èssere malu a fàghere agigu de auto-crìtica. Sos sinnales de carchi tzèdida si fiant bidos giai in sas partidas antepostas e contra a su Pescara. Tocat de lu nàrrere, nche semus a tesu dae su Casteddu chi connoschimus. In prus custa, est una de sas chidas prus dìligas, cun tres partidas in oto dies. Lunis a su Sant'Elia arribat su Novara. Formatziones Cesena: Gomis, Renzetti, Magnusson, Caldara, Fontanesi (88' Falasco), Kone, Sensi, Kessie, Falco (78' Rossetti), Djuric (82' Valzania), Ciano. Allenadore: Massimo Drago Casteddu: Storari, Murru, Salamo, Krajnc, Pisacane, Fossati (68' Sau), Munari (18' Colombatto), Cinelli, Joao Pedro, Giannetti (72' Balzano), Melchiorri. Allenadore: Massimo Rastelli Gol: 57' Sensi, 79' Djuric Espulsos: 70' Murru -A andare a Polònia cheret nàrrere a bisitare sos logos de s'istòria e de sa cultura e mirare cun atentu sas tratas de unu passadu difìtzile. Dae s'invasione nazista a su fràigu de su campu de cuntzentramentu de Auschwitz-Birkenau. -Cracòvia est in su meridione de sa Polònia, in antis fiat fintzas sa capitale, ma oe est abarrada una de sas tzitades cun s'ànimu prus ammajadore. A chirru de susu de su riu Wisla b'est s'apendìtziu prus interessante de sa tzitade, Stare Miasto, sa tzitade betza, nòdida pro sos fràigos gòticos, barocos e rinaschimentales. Domos e palatzos chi sunt resèssidos a si sarvare dae sa gherra. Sos matessi chi inghiriant sa Rynek Glowny, sa pratza de sos frores, divènnida patrimòniu de s'Unesco in su 1978. Medas sunt sas crèsias in sa tzitade e, sa chi prus de sas àteras nche prenat s'ogru, est sa Kosciol Mariacki, de su 1222. Abbaidende conca a sud-est imbetzes agatamus su casteddu e sa catedrale, sunt sètzidos in pitzu de unu montigru, su Wawel. S'istòria de su casteddu est ligada a unu dragu, figura de importu de sa mitologia polaca. -S'apendìtziu ebràicu famadu si mutit Kazimierz e a primitia nascheit comente tzitade a banda. Cun agigu de immaginatzione si nche podet ancora collire su chi est acontèssidu pagu prus o mancu 70 annos a como. Steven Spielberg in su 1993 bi gireit paritzas iscenas de s'òpera tzinematogràfica Schindler's list. -A 70 chilòmetros dae Cracòvia bi sunt sos capannones de sas istruturas de s'inferru. Auschwitz. Unu logu sìmbulu de morte chi rapresentat una de sas pàginas prus tristas e violentas de s'istòria de s'umanidade. Totu est abarradu comente fiat, furros, filu ferru ispinosu, aposentos a gas, binàrios e ancora filu ferru ispinosu totu a inghìriu. Auschwitz est una tapa obligatòria pro chie bìsitat sa Polònia ca donat esperièntzias e riflessiones de importu. -Su biàgiu nche lu serramus in sa capitale. Sa tzitade betza est una prenda, fintzas issa est patrimòniu de s'Unesco dae su 1980. Su casteddu reale, de su de batòrdighi sèculos, est su sìmbulu de sa cultura polaca e de Varsàvia. Sos traballos de acontzu de su 1971 l'aiant torradu a nou ca sos bombardamentos de su 1939, in parte, nche l'aiant derrutu. Fintzas sos aposentos internos los ant acontzados cun atentu e los ant assetiados cunforma a comente fiant tando. -Fintzas su turismu gastronòmicu non lis dispraghet a sos bisitadores, in Varsàvia si podent tastare paritzos pratos caraterìsticos comente su bigos, sos pierogi, sa babka e àteros. B'at petzi ite seberare. -Sunt chentu is Comunas chi ant a dèvere annoare su Consìgiu comunale issoro in is eletziones imbenientes. Sa prus manna est Casteddu cun prus de 150mìgia abitantes. Sa prus minore Bobadri, in provìntzia de Aristanis, cun una norantina. 1. Casteddu 2. Terranoa 3. Carbònia 4. Cabuderra 5. Pauli 6. Sìnnia 7. Biddacidru 8. Thiniscole 9. Su Masu 10. Durgali 11. Sènnaru 12. Orosei 13. Domusnoas 14. Santu Giuanni Suèrgiu 15. Sarrocu 16. Gonnesa 17. Marrùbiu 18. Deximeputzu 19. S'Ulumedu 20. Sàrdara 21. Fonne 22. Tertenia 23. Santu Idu 24. Baunei 25. Bonorva 26. Narcau 27. Uri 28. Orane 29. Ìsili 30. Mara Arbarei 31. Cùglieri 32. Luras 33. Sabarussa 34. Telti 35. La Trinitai e Vignola 36. Scalepranu 37. Lotzorai 38. Silanos 39. Bòrore 40. Oroteddi 41. Mores 42. Benetuti 43. Alà 44. Solèminis 45. Cardedu 46. Sant'Andria 'e Frius 47. Lodè 48. Biddobrana 49. Ovodda 50. Bonacatu 51. Musei 52. Tula 53. Iscanu 54. Ulassa 55. Perdaxus 56. Sèligas 57. Codronzanu 58. Masainas 59. Gerxei 60. Ollasta 61. Barrabi 62. Triei 63. Zrofolliu 64. Sa Baronia 65. Buggerru 66. Biddesatu 67. Tramatza 68. Nuragus 69. Gèsigu 70. Muros 71. Nughedu 72. Austis 73. Adoni 74. Pauli Gerrei 75. Àrdara 76. Arruinas 77. Stersili 78. Anela 79. Carzeghe 80. Pauli Arbarei 81. Duarche 82. Biddanoa de Forru 83. Bànari 84. Martis 85. Bultzi 86. Lòcula 87. Gonnacodina 88. Armùngia 89. Senis 90. Turri 91. Isporlatu 92. Nureci 93. Giàuni 94. Boruta 95. Ollasta Useddus 96. Is Pratzas 97. Siris 98. Setzu 99. Monteleone 100. Bobadri -Dèximu Mannu est una biddighedda a pagu tretu dae Casteddu. Pagu prus de 8mìgia sunt sas ànimas chi nde carcant sas carreras a fitianu. E nòdida est in contu de crònaca, ca acasàgiat una intre sas bases militares prus mentovadas sas ùrtimas dies. Mentovu nàschidu a cajone de su fatu chi forsis la diant serrare ca sos militares istràngios, tedescos su prus, sunt movende·si·nche a aterue. -Ma a dolu mannu b'at finas àteru chi nche l'at sètzida a caddu de sos giornales sardos e fintzas a cudda ala de mare. Giai in su mese de làmpadas de s'annu in pessu coladu sos mèdios isulanos aiant dadu a intèndere chi in s'istitutu de s'Aias (Sòtziu italianu pro s'assistèntzia a sos malàidos psico-fìsicos), in carrera Carducci, unos cantos operadores teniant una presunta cunduta rebesta cun sos ricoverados. Acanargende·los e fintzas iscudende·los a bias.  -Fiat giai suta controllu s'istitutu, dae su 2014 e dae tando sa presèntzia de sa giustìtzia est istada semper prus marcada, sena pasu. Finas oe. Die in ue, cun s'òrdine de su magistradu Liliana Ledda chi est coordinende sas indàgines, 14 operadores de s'Aias ant retzidu un'avisu cautelare de suspensione dae su servìtziu pùblicu pro ses meses. Sa proa làdina e determinante sunt istados sos vìdeos registrados dae sos carabineris. Su prus de su traballu l'ant ghiadu sos ispetzialistas de su Nas (Nùcleu Antisofisticatzione e Salude), ma paret chi sa denùntzia siat mòvida dae unu dipendente de s'istitutu. -A sas 10,30, in Casteddu, in sa sala de imprenta de su Cumandu provintziale, sos carabineris ant a acrarire sos particulares. -Nch'at coladu carchi die dae cando a Alfonso Lázaro de la Torre e a Raúl García Pérez, duos marioneteris, nche ddos ant postos in intro a pustis de una rapresentatzione teatrale in Madrid. Is "Títeres desde abajo" si sunt esibidos cun un'òpera satìrica, "La bruja y don Cristóbal", insertada in su calendàriu de su carrasegare. Ddoe at àpidu carchi protesta a dae chi in su pùblicu ddoe aiat finamentas pipios. Ma, comente bidimus in su situ issoro, sa "bruja" non faghet parte de is "Espectáculos infantiles". Sa cajone de s'impresonamentu est istada s'iscrita "GORA ALKA-ETA" in unu cartellu chi, in s'òpera, unu politziotu nche ponet subra de su corpus de una fèmina. Comente a bòlere ammustrare is manùgias giuditziàrias contra a is movimentos sotziales. "Alkaeta", in bascu, bolet nàrrere sìndiga. Impreende "Alka-eta", is marioneteris ant ironizadu subra de sa dereta chi cunsiderat perigulosas is Giuntas comunales ghiadas dae sa manca de Podemos e Izquierda unida. -A su chi narat sa Cnt, s'organizatzione sindacale de unu de is duos "titiriteros", «s'istria rapresentat is pessones male famadas cara a is bator poderios chi guvernant sa sotziedade, est a nàrrere sa propiedade, sa religione, sa fortza de s'istadu e sa lege». Ma pro is autoridades ispanniolas sa de is marioneteris, cun sa frase incriminada, fiat un'impuntza a su terrorismu. S'impresonamentu dd'at disinnadu su magistradu de s'Audiencia nacional Ismael Moreno Chamarro, ispetore de politzia dae su 1974 - suta Francisco Franco - a s'83. Lázaro de la Torre e García Pérez sunt isetende su giudìtziu. In s'ìnteri ddoe at mobilitatzione manna in is carreras e in is retes sotziales. Alberto Garzon de Iu e Pablo Iglesias de Podemos no ant retènnidu chi ddoe esserent sos estremos pro sa presonia e pedidu ant sa libertade lestra pro is duos artistas. -Sa note in pessu colada, in su bighinadu cairesu de El-Darb Al-Ahamr, ddoe at àpidu un'àtera morte cajonada dae sa politzia de Al-Sisi. A su chi narat su giornale Al-Ahram (mentovende una nota de su ministeru de s'Internu) paret chi sìamus cara a un'acadessimentu de crònaca niedda, nudda de prus. Unu politziotu, intrende·si·nche a unu taxi, at àpidu unu chertu cun su tzaferru pro chistiones de pagu contu. Nât chi dd'at mortu pro errore a pustis de si nd'àere bogadu sa pistola pro dd'assussegare. Mohamed Ali Ismail aiat 24 annos. Lestra sa reatzione de is presentes: su politziotu si nch'est dèpidu fuire pro no èssere fertu issu puru. Su generale de sa Diretzione de seguresa, Khaled Abdel Mataal, at naradu chi su mortore at a èssere arrestadu. Ma ddoe at àteru a rodeu. Su sistema de abusos essidu a campu cun sa morte de su chircadore italianu Giulio Regeni at a pòdere cajonare una pesada populare noa, che a sa de pratza de Tahrir de su 2011. Dd'at naradu Wendell Steavenson, càlamu de su Financial Times e osservadora a minudu de sa rivolutzione chi nch'at bortuladu su poderiu de Hosni Mubarak. -Al-Sisi no at indiritzadu sa repressione petzi contra a is Frades musulmanos. Su pùngiu de ferru suo ddu connoschent finamentas is organizatziones de sa sotziedade tzivile, is sindacados bene connòschidos dae Regeni, is giornalistas. «Al-Sisi - at iscritu Steavenson - sighit a nàrrere chi s'esèrtzitu est su garante de sa rivolutzione de su 2011, ma is servìtzios de seguresa suos nche ponent in presone is pessones chi dda bolent ammentare. Est unu paradossu chi no at a règhere». In s'acabbu de ghennàrgiu sa politzia at iscutu duos mèigos in intro de un'ospidale ca non ant chertu mudare is informatziones cuntènnidas in intro de unos cantos tzertificados. A pustis de custu abusu mìgias de collegas issoro ant comintzadu a protestare e a iscioperare pedende s'arrestu de is politziotos e is dimissiones de su ministru de sa Salude. Creschet, duncas, sa repressione, ma, a su matessi tempus, creschet sa risposta populare contra a su regime. A su chi at naradu sa giornalista «s'esperièntzia de sa rivolutzione est galu caente in sa conca de is egitzianos». -Is resurtados de is eletziones irlandesas nos ammustrant una derruta de is partidos chi ant guvernadu in sa de 31 legisladuras, est a nàrrere su Fine Gael (sa "genia de is irlandesos" de màdrighe liberale) e is laburistas. A su matessi tempus ddoe at àpidu una crèschida de is chi fiant in s'opositzione: is natzionalistas de manca de su Sinn Féin ("nois etotu") e is "gherreris" de su Fianna Fáil, in cuntierra dae tempus meda cun su Fine Gael, mancari non ddoe apat diferèntzias de natura programàtica. Ambos is partidos de tzentru dereta tenent is nùmeros (e su cunsensu de sa classe sotziale issoro) pro formare unu guvernu de grandu coalitzione "a s'irlandesa" (a dae chi est unu cuntzetu chi s'impreat cando si nche bàrigat sa làcana intre dereta e manca e chi podiat inditare su guvernu coladu), ma, a su chi narant ambos, no est chistione praticàbile. Situatzione prus chi non difìtzile. -In custu fine chida ddoe at àpidu finamentas eletziones in sa repùblica islàmica de s'Iran. Su ministru de s'Internu at naradu chi is resurtos definitivos ddos amus a àere martis. A su chi si leghet in s'imprenta italiana paret chi is reformistas (cuntzetu chi bolet declinadu a sa realidade iraniana e cunformadu a is raportos cun s'otzidente) apant conchistadu totus is iscrannos (30) de sa capitale Teheran. Tocat de connòschere is resurtos in is àteros logos ma, a su chi narat s'agentzia Fars, su 60% de is cunsensos est andadu a is cunservadores. In is Istados unidos Hillary Clinton at bìnchidu is primàrias democràticas de sa Carolina de su Sud otenende su 73,5% e 39 delegados (Sanders firmu a su 26% cun 14 delegados). Imoe tocat de isetare is votatziones de su primu de martzu chi ant a interessare istados cun populatzione manna meda. In s'ìnteri Donald Trump at naradu chi, s'in casu devenneret presidente, at a èssere prus fàtzile a mòvere una càusa contra a s'imprenta. In medas sunt narende chi est un'atacu a is garantzias prevìdidas dae su primu emendamentu. Torrende·nche a Europa, bidimus chi is isvìtzeros ant refudadu, tramite referendum, sa proposta de s'Udt (Unione democràtica de tzentru, partidu prus chi non natzionalista) de nche catzare in manera automàtica is istràngios chi cummitent reatos. Su testu, pro èssere aprovadu, aiat bisòngiu de una majoria dòpia: de is votantes e de is cantones. -Aylan Kurdi fiat petzi unu de sos 340 pitzinnos innotzentes chi, dae chimbe meses a oe, si nche sunt andados, imbèrghidos dae su mare. «Non nos podimus furriare a s'àtera ala cando semus cara a custas disauras, devimus dare rispostas dèghidas chi permitant a custa gente de cuntrastare sos perìgulos». Paràulas de su diretore esecutivu de s'Unicef Anthony Lake, chi sighit narende chi - «Pro como non bi resessimus a firmare custu disisperu, nois nono. Sunt sos istados sos chi si devent mòvere, cooperende intre issos e garantende seguresa a chie biàgiat in mare». Su mare Egeu est su prus perigulosu, mescamente in ierru cando est belle semper arrennegadu. Una barriera mortale pro totu sos disisperados chi, cun barchitas de nudda e càrrigas fintzas a cùcuru si diant chèrrere lassare sa gherra in palas. Sos pitzinnos rapresentant su 36% de sas pessones chi traessant s'abba e, in sos ùrtimos meses, sos movimentos intre Turchia e Grètzia sunt aumentados. In sas primas ses chidas de su 2016, sos emigrantes chi nche sunt colados a s'àtera ala de s'inferru fiant 80.000. Sos mortos, imbetzes, sunt 410. Datu chi cunfirmat un'aumentu de 35 bortas cunforma a s'annu coladu. Sas paràulas de William Lacy Swing, diretore generale de s'Oim, sunt sicas e deretas - «Tocat de si pinnigare sas mànigas. Semus conca a sa disaura umana prus manna e bi cheret s'agiudu de totu su mundu. Su terremotu de Haiti in su 2010 non pertocaiat petzi s'emisferu setentrionale e gasi etotu su tsunami in Àsia de su 2004». - E a ùrtimu serrat faghende un'apellu a s'unidade e a sa solidariedade - «In cussas ocasiones nos semus àpidos cara a una risposta umanitària de non crèere. Fintzas como nd'amus bisòngiu». -Est su chi ant naradu eris Lisandra Zedda (Fi), Anna Maria Busia (Cd), Daniela Forma e Rossella Pinna (ambas Pd), impuntzende e apretende su Consìgiu regionale pro chi aprovet sas normas noas in intro de pagu tempus. Sas propostas, pro como, sunt duas. Una de Frantziscu Sabatini (Pd) e s'àtera pròpiu de Busia. Disinnos chi ant a èssere sutapostos a s'esame de sa Cummissione Autonomia. In s'ìnteri s'est mòvidu fintzas su cabu-grupu de Fi, Pedru Pittalis, acrarende, a nùmene de totu su grupu suo, chi «no at a èssere rechestu su votu segretu in matèria eletorale». -«Semus in pessu bator, sas fèminas elègidas in Consìgiu regionale e custu cheret nàrrere chi su traballu est galu meda - at naradu Zedda - e tocat a nch'ammaniare fintzas àteras cunditziones in prus de sa preferèntzia dòpia: sas fèminas devent votare fèmina. Prus presèntzia e prus impinnu feminiles in sas istitutziones diant crèschere sa vàllia de sas istitutziones matessi e diant dare impuntza a un'assentu nou cun àtera sensibilidade pro afrontare totu sas polìticas». -Pro Busia «b'ocurret unu disinnu forte in Consìgiu regionale pro chi sa Sardigna non siat a mancu de sas àteras regiones italianas. Inoghe su divàriu est galu tropu marcadu. Fèminas e òmines movent difatis dae situatziones diferentes meda. E no est cosa chi si potzat prus bajulare». -«Como nche semus cròmpidas a unu puntu in ue nche devimus a mala bògia ammaniare atziones positivas pro aparinare su terrinu e pro apatare sas diferèntzias - at agiuntu Forma - In sa Càmera de sos deputados nche sunt cròmpidas a su 40%, nois inoghe nos nche semus issendende prus a tesu, finas a su 50%». -«Deo so contra a sas chi sunt denominadas "cuotas in colore de rosa", ma m'abbìgio chi b'ocurrant unas cantas atziones atzudas, si nono inoghe arriscamus de nche fàghere colare àteros 30-40 annos in antis de otènnere cale si siat resurtadu - at osservadu Pinna. In sas regiones italianas - at sutalineadu - in subra de 897 consigieris, petzi 159 sunt fèminas, est a nàrrere su 17% ebbia. Creo chi non b'apat àteru ite agiùnghere» -Eclissadu dae sa tapa eletorale de Matteo Salvini, oe ddoe at àpidu un'àteru brincu a Sardigna. Su de su presidente de su Consìgiu esecutivu de sa Còrsica, Gilles Simeoni, nch'at barigadu is Bucas de Bonifàtziu, pro sa prima bìsita ufitziale sua dae cando est istadu eletu. A pustis de s'arribu a Lungoni est mòvidu conca a Badesi pro s'oviare cun is rapresentantes de s'Unione de is Comunas de sa Gaddura de susu pro chistionare de progetos de cooperatzione. A sero sa calada conca a Muristeni, pro inaugurare s'assòtziu "Sardegna-Corsica". Ambas is initziativas ddas at ordimingiadas su Partidu de is sardos. No est mancadu su "bene bènnidu" dae banda de is sardistas chi, cras, dd'ant a oviare pro chistionare de prospetivas unitàrias intre is duos pòpulos. Semper pro cras est prevìdidu s'addòbiu cun su presidente sardu Frantziscu Pigliaru in contu de trasportos, amparu de s'ambiente, urbanìstica, immigratzione, turismu, limba e cultura. Simeoni, a pustis de is intzidentes de Nadale in Ajacciu, aiat manifestadu sa contrariedade sua contra a is «atziones ratzistas chi non rapresentant sa Còrsica chi cherimus». -Est una pregonta chi bolet posta a banda de cale si siat idea o bisione de su mundu si potzat àere. Si s'economia controllat sa polìtica, amparadu podet èssere su benidore nostru? Is sèberos de su Parlamentu europeu in contu de emissiones legales de òssidos de azotu carchi duda nos dda diant dèpere pònnere. Narende chi nono a una rechesta de pònnere su vetu a is disinnos de sa Commissione europea (323 contràrios, 317 a favore e 61 astènnidos), su lìmite de 80 milligrammos pro vetura cada chilòmetru, impostu dae su Regulamentu comunitàriu 715 de su 2007, no at a esistere prus. Dae su 2017 su lìmite at a èssere de 168 milligrammos. Una crèschida de su 110%. Sa detzisione arribat a pustis de is impinnos solennes pigados in Parigi (Cop21), ma, mescamente, arribat a pustis de s'iscàndalu "dieselgate". -Est una prassi iscumproada, oramai. E in s'istadu italianu dda connoschimus bene. Cun su decretu 91 de su 2014 su guvernu aiat echiparadu is àreas pro is esertzitatziones militares a is giassos industriales (in ue is lìmites nche sunt finas a 100 bias prus artos). In su matessi decretu fiat istadu acrèschidu finamentas su lìmite de is emissiones pro is iscàrrigos a mare. Disinnos graes chi, cada bia chi si pigant, ponent in segundu pranu sa salude de is tzitadinos e sa netzessidade de amparare s'ambiente. -Duncas, si unu incuinat, imbetzes de pagare, si faghet a manera chi no incuinet pro mèdiu de custa trastamèngia. Est, pagu prus o mancu, su chi faghent cun is pensiones. Nch'àrtziant su livellu pro ddoe cròmpere ca (a banda de su drama de is giòvanos sena traballu) nât chi est creschende sa vida mèdia de sa populatzione. Sighende custa àndala, però, amus a bìdere chi ant a èssere semper de prus is giòvanos sena traballu e chi ant a èssere semper de prus is chi si nche morint de tumores. In antis de s'ora. - - - - - -A coa de sa chida at a arribare s'abba. S'ufìtziu de s'amparu tzivile at emìtidu un'avisu de arriscu idrogeològicu bàsciu (colore grogu), est a nàrrere cun crititzidade ordinària. At a èssere interessada totu sa Sardigna pro totu sa die de cras. Dae su mangianu, sos fenòmenos, acumpangiados dae sa mèngua de sas temperaduras, ant a interessare su ladus de ponente, fintzas a si nch'istèrrere a su restu de s'ìsula. Si prevident temporadas ispartas cun bentu forte e cun gràndine. Dae domìniga sero, a dae chi at a pròere prus pagu, sa situatzione at a megiorare. - - - -Su messàgiu facebook de Matteo Salvini («Go, Donald Trump go!») podet èssere sa mègius sìntesi de s'interessu chi est creschende a inghìriu de is primàrias republicanas in is Istados unidos. Is chi bolent pesare muros contra a is immigrados sunt bidende in su milliardàriu republicanu un'alleadu addae de s'Atlànticu, pro nudda oriolados de is faeddos de Frantziscu I. Su paba aiat naradu chi chie ddos pesat, is muros, no est cristianu. Ma Trump, pro parte sua, at rispostu chi ddos at a fàghere finamentas prus mannos. E prus manna s'est faghende sa boghe sua intre is eletores republicanos. A imoe, a dae chi nd'at conchistadu 44 in sa Carolina de su Sud, tenet 61 delegados intre is chimbe candidados galu in cursa. A Jeb Bush non dd'est bastadu s'agiudu de su frade George W. Resurtu làngiu e retiru lestru. Cras ddoe at a èssere s'addòbiu (su "caucus") de su Nevada. In cue amus a bìdere si s'elefante s'at a tìnghere galu prus de nieddu. - - - -Mancant tres dies a is primàrias republicanas de sa Carolina de su Sud. S'istadu atlànticu, connotu pro àere comintzadu su protzessu de setzessione sudista in su 1860, rapresentat una tapa de importu pro sa cursa de Jeb Bush, frade de George Walker e fìgiu de George Herbert Walker. Ambos is ex presidentes aiant bìnchidu sa cumpetitzione pro sa candidadura in su 1988, in su 1992 (su "senior") e in su 2000 (su "junior"). Duncas, sa Carolina meridionale est comente chi esseret unu fèudu pro sa famìlia petro-republicana. E, difatis, a Jeb, George minore dd'est faghende campànnia eletorale pro chi nche colet a Ted Cruz e a Donald Trump. Mescamente a Donald Trump, cunsideradu che a unu «ponefogu». Paràulas graes, si cunsideramus su fogu mediorientale galu allutu a cajone de is interventos bèllicos suos in Afghanistan a primu e in Iraq a pustis. In s'ìnteri contra a Trump s'est movende finamentas su presidente Obama: «Sigo a pensare chi no at a fàghere su presidente. Tèngio cunfiàntzia in su pòpulu americanu. A ddu fàghere est unu traballu matanosu, no est comente a èssere in televisione». Ma s'àteru ogru de Obama nch'est in Nevada, ca sa matessi die s'at a tènnere s'addòbiu democràticu. A imoe Bernie Sanders tenet duos delegados in prus de Hillary Clinton. - - -Su comunicadu difùndidu dae s'ufìtziu de s'Amparu tzivile chistionat de arriscu mèteo e duncas idrogeològicu cun crititzidade ordinària (colore grogu). S'arriscu movet dae sas 18,00 de oe fintzas a sas 24,00. Sos giassos interessados dae s'arriscu sunt :Iglesiente, Campidanu, sas àreas de su Riu Piscanàpiu (Gennas Serapis-Montevecchio),Tirsu e Logudoro. Sas previsiones annùntziant abba e temporadas malas. Mescamente a banda de su setentrione de Sardigna. Cun cùcuros chi nche diant pòdere cròmpere - a su chi narant in su comunicadu sos espertos de s'aeronàutica militare de Dèximu Mannu - a 10/15 millìmetros in pagu prus de ses oras. Su bentu chi s'at a pesare, movet dae traessàrgiu a maestrale chi oe però, a sero, at a abrandare. Cras imbetzes s'ant a afortire dae ovest e nord-ovest. No ant a mudare sas temperaduras: màssimas intre sos 8 grados ogiastrinos e sos 17 de Casteddu. - - - - - -Eclissadu dae sa tapa eletorale de Matteo Salvini, oe ddoe at àpidu un'àteru brincu a Sardigna. Su de su presidente de su Consìgiu esecutivu de sa Còrsica, Gilles Simeoni, nch'at barigadu is Bucas de Bonifàtziu, pro sa prima bìsita ufitziale sua dae cando est istadu eletu. A pustis de s'arribu a Lungoni est mòvidu conca a Badesi pro s'oviare cun is rapresentantes de s'Unione de is Comunas de sa Gaddura de susu pro chistionare de progetos de cooperatzione. A sero sa calada conca a Muristeni, pro inaugurare s'assòtziu "Sardegna-Corsica". Ambas is initziativas ddas at ordimingiadas su Partidu de is sardos. No est mancadu su "bene bènnidu" dae banda de is sardistas chi, cras, dd'ant a oviare pro chistionare de prospetivas unitàrias intre is duos pòpulos. Semper pro cras est prevìdidu s'addòbiu cun su presidente sardu Frantziscu Pigliaru in contu de trasportos, amparu de s'ambiente, urbanìstica, immigratzione, turismu, limba e cultura. Simeoni, a pustis de is intzidentes de Nadale in Ajacciu, aiat manifestadu sa contrariedade sua contra a is «atziones ratzistas chi non rapresentant sa Còrsica chi cherimus». - - -A pustis de su "caucus" de s'Iowa, chi una chida a oe at impinnadu ambos is partidos in cuntierra (est a nàrrere republicanos e democràticos), cras est sa die de is eletziones primàrias in su New Hampshire. Donald Trump (pro su partidu de s'elefante) e Bernie Sanders (pro su de su molente) parent is favoridos nointamen in s'Iowa siant arribados segundos, pro pagos votos, in fatu de Ted Cruz e de Hillary Clinton. A su chi narat s'ùrtimu sondàgiu de sa Monmouth University, su sotzialista Sanders nche ddi diat bìnchere 10 puntos pertzentuales a Clinton. Ma est beru finamentas chi is su 2008 is sondagistas si faddeint e Obama nche coleit a s'ex "first lady" nointamen is previsiones. Pro is republicanos paret chi su reatzionàriu Trump potzat bìnchere sena oriolos mannos a cajone de sa proa metzana de Marco Rubio (cunservadore de ratza cubana) in sa dibata televisiva. - -Acabbada sa partida, bìnchida 2 a 1 dae s'Amedspor (sèrie C) contra a su Bursaspor(Süper Lig), Deniz Naki, tzentrucampista de s'Amedspor e autore de una de sas duas retes, at pensadu de fàghere cosa agradèssida e dèghida dedichende sa vitòria de s'iscuadra sua a sos curdos mortos pro manu turca. Su pensamentu suo l'at afidadu a sos canales de facebook e de twitter insertende·nche una frase càrriga de sentidu.  «Dedicamus custa vitòria a totu sos cumpàngios mortos e a sos fertos a cajone de sa repressione rebesta chi sunt faghende in terra nostra dae belle duos meses. Semus fieros de èssere un'ispera de lughe pro sa gente nostra in grandu dificultade. Comente Amedspor, non nos semus sutamìtidos e mai nos amus a sutamìtere a nemos. Vida longa a sa libertade!»  Inoghe sa Copa de Turchia 2015/2016. -Sighi a lèghere...» - - - - - - -Incarca subra de s'imàgine pro l'ismanniare - - - -Sa trasferta in Latina podet pàrrere perigulosa, ma sa paràula crae est “bìnchere”. Siat pro nche cantzellare sas ùrtimas prestatziones, agigu iscoloridas, e siat pro aumentare su distacu dae sa segunda in classìfica. -Rastelli si nche presentat cun una noa. Colombatto dae su primu minutu in càmbiu de Di Gennaro chi si pasat. Sa partida movet lena, ma prus colat su tempus e prus s'ànimat. Ambas sas iscuadras non timent a si nch'ammustrare in sos tretos de atacu. Sos ruju-biaitos bi proant cun Farias, ma Ujkani est atentu. Sa risposta de su Latina movet dae sos pees de Boakye, ma Storari resesset a respìnghere sa fusilada. Sos sardos ant prus lestresa in sos passàgios e sos tres atacantes, in dae in antis, Farias, Joao Pedro e Melchiorri, parent totu a unu. Paret die bona pro sos pitzocos de Rastelli, ma su gol no arribat. -Su segundu tempus tenet sa matessi imprenta de su primu, ma su resurtadu mudat. Barreca, dae su ladus de manca, nch'intrat a intro de s'àrea e indiritzat sa botza a Munari chi, a sa sola in dae in antis de Ujkani, nche l'ispinghet a intro. Su Latina poderat e chircat deretu su parègiu cun una bitzicleta de Dumitru, ma Storari bolat e parat. A su de 53 minutos su Casteddu raddòpiat. Joao Pedro agatat su passaditzu giustu pro Melchiorri chi, cun unu tiru a filu de terra, nche marcat su de duos. Sos òmines de Somma però sunt ancora bios e l'ammustrant deretu cun Mariga. A su de 57 minutos, su destru suo, dae 25 metros, si nch'istichit in sa rughe de sos palos, dende ispera noa a sos suos. 1-2. Sos sardos però nche cherent serrare su contu. Nche colat petzi unu minutu e dae sos pees de Joao Pedro movet su passàgiu detzisivu pro Melchiorri. S'atacante nche lu collit e, cun firmesa e fritesa, ispiatzat su portieri tirende a su segundu palu. -Su ritmu mènguat e sos latziales nd'aprofitant. Proant in cada manera a marcare sa de duas, ma Storari est in bonas e sarvat su resurtadu. A su de 71 minutos Salamon tocat sa botza cun sa manu in intro de s'àrea de penalidade e s'àrbitru li cuntzedet sa màssima punitzione. Tiru de penalidade. Bi pensat Corvia, ma su tiru iscudet a sa traessa e nch'essit a foras. Ocasione fulliada. B'at tempus pro carchi àtera emotzione, ma su resurtadu non mudat. Acabbat 1-3. -Sos ruju-biaitos ant ammustradu chi su giogu b'est e chi s'iscuadra est torrende a atzellerare conca a sa vitòria de su campionadu. Su Crotone imbetzes at paregiadu in Vertzelli, perdende duos puntos de importu. Como sa distàntzia intre sos sardos e sos calabresos est de tres puntos, ma non faghet a si dormire, sàbadu chi benit in su Sant'Elia b'est su Pescara. Formatziones Latina: Ujkani, Calderoni, Esposito, Brosco, Milani (55' Acosty), Boakye, Olivera, Mariga, Dumitru (61' Ammari), Corvia (78' Paponi), Schiattarella. Allenadore: Mario Somma Casteddu: Storari, Barreca, Ceppitelli, Salamon, Balzano, Cinelli, Colombatto (49' Di Gennaro), Munari (75' Tello), Joao Pedro, Melchiorri, Farias (81' Krajnc). Allenadore: Massimo Rastelli Gol: 47' Munari, 53' Melchiorri, 57' Mariga, 58' Melchiorri -Oe in die si nd'allegat a s'ispissu. In internet, in cada giornale e in cada trasmissione televisiva nde chistionant fintzas a nos triulare sas cordeddas de s'istòmagu. Ma non sunt alleghende de sa bestiedda curiosa mentovada in subra. Nono. Sunt chistionende de un'àteru canguru chi naschet, bivet e morit in intro de sa polìtica ebbia, nessi dae su 1911. -A dolu mannu, est unu faeddu ricurrente e infadosu in sas crònacas de oe. Ma ite est? Est una prassi parlamentare in ue - semper istende a su chi narant sos giornales - si podent collire a pare totu sos emendamentos chi sunt simigiantes o anàlogos pro los fàghere annullare (o aprovare) totus in pare. In unu momentu ebbia. Pro aorrare tempus. E pro pòdere duncas isboligare s'iter de una lege e andare prus a sa lestra, comente narat s'artìculu 85 in su regulamentu de sa Càmera de sos deputados.  -Sa metàfora de su canguru  però, nessi in italianu, est pagu serente: est un'animale chi isghelat a brincos eja, ma no est naradu chi nche crompat a su logu prus in presse. Si podet acrarire sa figura retòrica si chircamus a minudu dae ue protzedet e duncas si torramus a s'orìgine sua chi no est italiana, ma inglesa. -«Kangaroo closure» si narat e est una prassi nàschida e crèschida in su parlamentu britànnicu a printzìpios de su sèculu coladu. Non tenet su matessi sentidu chi li dant in italianu: inditat imbetzes sas suspensiones de sa dibata parlamentare pro nche colare a su votu (closure) otènnida escluende·nche unos cantos emendamentos, chi duncas nche resurtant brincados. Custu su sentidu originale, in antis de su passàgiu in su chilivru italianu. Limba chi, non petzi nche furat sos faeddos angenos, istràngios, ma lis donat aterunu sentidu chi - pro sòlitu - non b'intrat nudda cun s'originale.  -Assugetamentu linguìsticu in pare cun cherta de originalidade, ma sena vàllia peruna e a palas angenas. Ma s’ingegneria lessicale no acabbat inoghe. Sos neologistas prus atrividos nche sunt cròmpidos fintzas a li derivare agetivos: «cangurabile» e «cangurato», su verbu«cangurare» e su sustantivu «cangurazione». In prus de «mini-canguro» e de «super-canguro», a ghennàrgiu de su 2016, cun su ddl Cirinnà in contu de uniones tziviles. -Pro crònaca est giustu e doverosu a mentovare chi, s'ùnicu riferimentu italianu in ue s'impreat forsis cun su sentidu curretu, semper in polìtica, est in sa Gazeta ufitziale de su 12 de Abrile de su 1911. In sa setzione Telegrammi (Agenzia Stefani), a coa de su documentu, agatamus su mentovu. -«[...] Prima di riprendere la discussione degli articoli del Parliament -bill il primo ministro Asquith, ottiene, come ieri, la sospensione -del regolamento[…]. Questa necessità sembra ineluttabile  -se si considera che, malgrado il cosiddetto salto del canguro di ieri,  -salto che fece passare sotto silenzio circa 80 emendamenti […].» -A su chi narat sa Cassatzione, s'interpretatzione de sos giùighes trentinos in su mèritu de sa cundenna, in ue su de coltivare fundos de marijuana pro produire sustàntzias psicòtropas, chi siat pro impreu personale o mancu, est semper sugetu a cundenna dae sa Lege, resurtat sena duda «tropu tètera». Sa Corte majore at opostu una valutatzione in contu de «ofensividade cuncreta» in sa conduta de sos duos giòvanos. E in base a custu printzìpiu - evidentziadu prus de una bia in sos annos, siat dae sa Corte costitutzionale, siat dae sa Cassatzione matessi - sa de ses setziones penales de su Palatzu de Giustìtzia at reconnotu sa «no ofensividade sustantziale» in sa coltivatzione domèstica de duos fundos de cannabis sativa. Totu custu in virtude de «s'impreu personale cunclamadu» e de sa«entidade mìnima», a tales chi si potzat esclùere in toto «sa possibilidade matessi de difùndere sa sustàntzia psicòtropa produida» e esclùere «sa crèschida in contu de nùmeru de sos fundos cultivados». -Difatis, comente aiant istabilèssidu sas Setziones aunidas de sa Cassatzione in su 2008, pro cantu potzat èssere rilevante a livellu penale sa coltivatzione de marijuana e fintzas lassende a un'ala sa destinatzione de su produtu (duncas finas pro impreu personale), est su giùighe chi borta cun borta devet averguare e disinnare si sa conduta cuntestada siat o mancu idònea a «pònnere in perìgulu su bene giurìdicu amparadu» est a nàrrere sa salude pùblica. Cun àteros faeddos, sa punibilidade pro si pònnere a dimora custa genia de vegetales «andat escluida cando su giùghe nde cunfirmet sa no ofensividade cuncreta». Est a nàrrere si a bisu suo, de su giùighe, sa sustàntzia chi si nche nde diat pòdere bogare a pìgiu «no est idònea a produire un'efetu psicòtropu veritàbile e chi si potzat iscumproare in cuncretu comente contra a sa salude pùblica». -Sa pronùntzia de sa Corte majore crompet pròpiu cando, in sa commissione unida Afares Sotziales de Càmera e Senadu, est in cursu dae unas cantas dies sa dibata subra de unudisinnu de lege dìligu. Ddl  chi tenet sa punna de riformare sa disciplina in contu de sustàntzias psicòtropas. Traballu chi non si nche podiat prus istransire a dae chi - in su mese de freàrgiu de su 2014, a òpera de sa Corte costitutzionale - nch'est istada abrogada sa Lege Fini-Giovanardi (Lege 21 de freàrgiu 2006 n. 49). Su provedimentu provisòriu, presentadu dae un'intergrupu parlamentare e firmadu dae prus de 200 deputados e senadores de majoria e de opositzione, previdit sa depenalizatzione e una liberalizatzione partziale pro sa bèndida de sa marijuana. -Sa die de s'ammentu de Ànghelu Caria est cumintzada cun s'introduida de su sìndigu Andrea Soddu, sighida dae s'interventu de s'assessore Cocco. A 20 annos dae sa morte, sa tzitade at chertu tzelebrare su professore, su poeta e su polìticu. Custu fiat Caria, òmine lìberu chi bisaiat su riscatu de s'ìsula sua. -Pietro Costa, pintore e amigu de su patriotu, at collidu a pare 32 artistas chi, cun s'agiudu de sa famìlia de Ànghelu e de sa comuna de Nùgoro, ant dadu colore a su muru de s'istàdiu Frogheri, in s'arborada de Sardigna. Cada unu at rapresentadu unu bìculu de sa poesia “Bi fit s'istoria” de su 1983. Sas òperas, mannas 350 pro 270 tzentìmetros, current pro 125 metros in totu sa carrera e acabbant cun s'elencu de totu sos artistas chi ant leadu parte a s'initziativa. -Sa festa at sighidu in sos locales de su tzìrculu tennìsticu de su campu isportivu, in ue sas paràulas de sos amigos e de sos cumpàngios ant ammentadu sas milli batallas fatas in pare. -A pustis de su "caucus" de s'Iowa, chi una chida a oe at impinnadu ambos is partidos in cuntierra (est a nàrrere republicanos e democràticos), cras est sa die de is eletziones primàrias in su New Hampshire. Donald Trump (pro su partidu de s'elefante) e Bernie Sanders (pro su de su molente) parent is favoridos nointamen in s'Iowa siant arribados segundos, pro pagos votos, in fatu de Ted Cruz e de Hillary Clinton. A su chi narat s'ùrtimu sondàgiu de sa Monmouth University, su sotzialista Sanders nche ddi diat bìnchere 10 puntos pertzentuales a Clinton. Ma est beru finamentas chi is su 2008 is sondagistas si faddeint e Obama nche coleit a s'ex "first lady" nointamen is previsiones. Pro is republicanos paret chi su reatzionàriu Trump potzat bìnchere sena oriolos mannos a cajone de sa proa metzana de Marco Rubio (cunservadore de ratza cubana) in sa dibata televisiva. -Su messàgiu facebook de Matteo Salvini («Go, Donald Trump go!») podet èssere sa mègius sìntesi de s'interessu chi est creschende a inghìriu de is primàrias republicanas in is Istados unidos. Is chi bolent pesare muros contra a is immigrados sunt bidende in su milliardàriu republicanu un'alleadu addae de s'Atlànticu, pro nudda oriolados de is faeddos de Frantziscu I. Su paba aiat naradu chi chie ddos pesat, is muros, no est cristianu. Ma Trump, pro parte sua, at rispostu chi ddos at a fàghere finamentas prus mannos. E prus manna s'est faghende sa boghe sua intre is eletores republicanos. A imoe, a dae chi nd'at conchistadu 44 in sa Carolina de su Sud, tenet 61 delegados intre is chimbe candidados galu in cursa. A Jeb Bush non dd'est bastadu s'agiudu de su frade George W. Resurtu làngiu e retiru lestru. Cras ddoe at a èssere s'addòbiu (su "caucus") de su Nevada. In cue amus a bìdere si s'elefante s'at a tìnghere galu prus de nieddu. -«Su resurtu de istanote cunfirmat chi semus fraighende sa rivolutzione polìtica chi a custa natzione ddi bisòngiat». Gasi Bernie Sanders in Twitter. Prus minimale Donald Trump: «Gràtzias, gente de su New Hampshire, bos istimo! Imoe conca a sa Carolina de su Sud». Is eletziones primàrias de "s'istadu de su granitu" ant cunfirmadu su chi is sondàgios fiant narende dae carchi die. Gasi, is duas alas estremas de custa cumpetitzione nche colant is chi aiant bìnchidu in s'Iowa. Sanders nche crompet a unu totale de 34 delegados (32 pro Hillary Clinton) e Trump a 17 (lassende·nche a Ted Cruz a 10). -Is resurtos de su New Hampshire sunt craros. Sanders nch'est a su 60% de is votos (otenende 13 delegados) cando chi Clinton, cun feti 9 delegados, no nch'est cròmpida nemmancu a su 40. In campu republicanu Trump at conchistadu su 35% (10 delegados) sighidu dae Cruz e dae Jeb Bush (11,6 e 11,1% cun 2 delegados per òmine). Craresa chi est mancada imbetzes in su caucus (addòbiu) de s'Iowa. Is democràticos, pro seberare su binchidore, aiant partzidu is sustenidores de s'unu o de s'àtera in duos chirros diferentes de una sala. O puru, aiant disinnadu de votare tràmite s'artziada de sa manu. Sanders at pedidu unu contègiu nou a dae chi at otènnidu su 49,6% contra a su 49,9% de s'ex first lady. Pro parte sua, su republicanu Trump at acusadu a Cruz de àere naradu fàulas annuntziende su ritiru de Ben Carson (chi, imbetzes, ddoe at pigadu parte otenende belle su 10%) pro si nche pigare is votos de is evangèlicos. Imoe sa cursa sighit. In custu mese ddoe at àteras bator cumpetitziones: su 20 ddoe est s'addòbiu democràticu de su Nevada (43 delegados de elègere) e is primàrias republicanas de sa Carolina de su Sud (50); su 23 s'addòbiu republicanu de su Nevada (30); su 27 is primàrias democràticas de sa Carolina de su Sud (59). Sanders e Trump, in intro de is partidos issoro, sunt traballende pro nch'ismanniare sa distàntzia cun is àteros candidados. Is preferèntzias pro issos duos rapresentant sa mùtria de is americanos a pustis de oto annos de ghia obamiana. A una banda ddoe at chie bolet una giustìtzia sotziale prus manna finas a mentovare una paràula "tabù" (est a nàrrere su sotzialismu). A s'àtera chie bolet assentare una furriada ultra-cunservadora a s'impèriu Yankee. Ambos cumpartzint una caraterìstica, sa de non bòlere pigare dinare dae is gasi narados "Super Pac", is comitados de atzione polìtica (est a nàrrere sa crema de su capitalismu americanu) chi frunint rios de dòllaros sena perunu lìmite. Sanders e Trump chistionant de indipendèntzia dae Wall Street. Ma unu ca nât chi est sotzialista (Sanders), s'àteru ca est milliardàriu (Trump) e sa campànnia si dda pagat dae is butzacas suas. -Mancant tres dies a is primàrias republicanas de sa Carolina de su Sud. S'istadu atlànticu, connotu pro àere comintzadu su protzessu de setzessione sudista in su 1860, rapresentat una tapa de importu pro sa cursa de Jeb Bush, frade de George Walker e fìgiu de George Herbert Walker. Ambos is ex presidentes aiant bìnchidu sa cumpetitzione pro sa candidadura in su 1988, in su 1992 (su "senior") e in su 2000 (su "junior"). Duncas, sa Carolina meridionale est comente chi esseret unu fèudu pro sa famìlia petro-republicana. E, difatis, a Jeb, George minore dd'est faghende campànnia eletorale pro chi nche colet a Ted Cruz e a Donald Trump. Mescamente a Donald Trump, cunsideradu che a unu «ponefogu». Paràulas graes, si cunsideramus su fogu mediorientale galu allutu a cajone de is interventos bèllicos suos in Afghanistan a primu e in Iraq a pustis. In s'ìnteri contra a Trump s'est movende finamentas su presidente Obama: «Sigo a pensare chi no at a fàghere su presidente. Tèngio cunfiàntzia in su pòpulu americanu. A ddu fàghere est unu traballu matanosu, no est comente a èssere in televisione». Ma s'àteru ogru de Obama nch'est in Nevada, ca sa matessi die s'at a tènnere s'addòbiu democràticu. A imoe Bernie Sanders tenet duos delegados in prus de Hillary Clinton. - Pompiende·ddos in Youtube paret chi, cunforma a sa morale chi règulat is trasmissiones nostras, siamus cara a oto filmados produidos dae carchi colletivu antagonista de màdrighe "gender". Mescamente si pensamus chi pro ddos pòdere castiare tocat de nch'intrare a su contu personale de sa prataforma e chi, in antis chi comintzet cada vìdeu, ddoe essit a campu un'iscrita chi avisat carchi tele-ispetadore (sensìbile?) chi ddos potzat ritènnere pagu dèghidos. Ma no est una sèrie de filmados pornogràficos. Est petzi sa versione Youtube de "Pubertet" (pubertade), unu programa trasmìtidu in sa televisione natzionale norvegesa. Educatzione sessuale pro pipios, duncas. -Line Jansrud est una maistra chi, agiuada dae is pitzocos chi prestant is careneddas issoro, ghiat cun seguresa is letziones ammustrende is passàgios dae sa pitzinnia a s'adolescèntzia: is mudadas de sa boghe in is mascritos, sa de su sinu in sas femineddas, de sa natura in ambos, is mestruatziones, su suore chi comintzat a bogare fragu. Ma finamentas s'arretura (simulada) maschile, s'isminorigada de is testìculos a cuntatu cun s'astra, is limbas de duos pitzocos chi si carignant durante su basu (in antis chi Jansrud aprofundat sa chistione basende·si a fundu una tomata mossigada) e su cuntatu fundudu intre su pene e sa vagina pro mèdiu de duas sàgomas, manovradas cun progressione dae sa condutora, chi ddos figurant. E, a coa, su cussìgiu de impreare su preservativu. -Nudda de trasgressivu, petzi una ghia chi dat prus de una risposta a is pregontas chi in cussa fase de sa vida no ant a mancare mai. Totus, sena lìmites de edade, ant pòdidu bìdere sa trasmissione televisiva, is mannos e is minores. E mescamente is mannos in pare cun is minores. E paret chi non ddoe apat àpidu problemas. In Norvègia. - -A Mark Zuckerberg su "M'agradat" non ddi bastaiat. Dae oe, in Facebook, tenimus chimbe possibilidades noas pro marcare unu messàgiu de istadu iscritu dae àtere. "Innamoradu" ("Love"), "Tostu de su risu" ("Ahaha"), "Ispantadu" ("Wow"), "Tristu" ("Sigh") e "Arrennegadu" ("Grr"). Sunt is reatziones chi podimus seberare una bia chi, cun su puntadore, colamus subra de s'iscrita “m'agradat”. -A su comintzu de is traballos, un'annu a imoe, s'iscuadra de professionistas ghiada dae Sammy Krug teniat in conca s'idea de impreare carchi carita in prus. «Semus mòvidos - at naradu - dae 13 o 15 possibilidades, ma posca amus cumpresu chi a livellu universale ddoe nd'at petzi ses». Ma pro ite custa mudada? «Is pessones - at annantu Krug - impreant sa rete sotziale pro s'espressare, ma finas a imoe no agataiant una manera dèghida pro manifestare is emotziones issoro». Gasi est? Pro manifestare reatziones che a is chi nos ant frunidu, bastaiat a nch'insertare una carita o un'adesivu in intro de su cummentu. Caritas de cada ispètzia e calidade. In s'ìnteri ddoe at delusione intre is chi boliant su pòddighe furriadu conca a giosso, comente a nàrrere «Non m'agradat chi no apais postu su "Non m'agradat"». Ma ddoe at finamentas chie, a ghisa de brulla, pranghet s'ausèntzia de su poddighe mesanu. Artziadu, naturale. -Cun s'intrada in vigèntzia de su Collegadu ambientale (Lege 221/2015) su 2 de freàrgiu coladu, is Comunas nch'ant a pòdere ammaniare, in intro de is ìsulas ecològicas issoro, unos cantos giassos dispostos a sa cuncàmbia de benes betzos. Trastes giai impreados, ma chi non sunt galu de nche fuliare, s'ant a pòdere espònnere pro unu tempus istabilidu. In custa manera, chie esseret interessadu, nche ddos diat pòdere recuperare in antis chi nche ddos elìminent pro semper. Ddu narat s'artìculu 66 de sa lege mentovada chi mudat s'artìculu 180-bis de su Decretu legislativu 152 de su 2006. Pro su legisladore diat èssere una manera pro menguare sa cantidade de refudos e finamentas is gastos de gestione. -Sa Lege 221 no imponet nudda. Sa Lege 221 lassat a is Comunas sa facultade de nàrrere chi emmo o chi nono a custu "baratu" (gasi comente acontesset cun su "baratu amministrativu", àtera fatzenda). S'in casu ddu diant acollire s'ant a dèvere adeguare, semper e cando, a sa disciplina natzionale e a is regulamentos issoro chi prevident unos cantos òbligos e proibitziones aprontados in contu de oràrios e de modalidades de cunferimentu. Difatis est finamentas proibida (e non mancant is santziones) sa possibilidade de nche bogare, in cale si siat manera, is benes una bia insertados in is cuntenidores. Custas disciplinas ant a èssere petzi una guarnissa. Imoe tocat a bìdere is reatziones. Siat de is amministratziones, siat de is tzitadinos. -S'essida de Jeb Bush dae sa cursa republicana no at favoridu is candidados chi, a bàtimas, sunt proende a firmare sa martza lestra e grae de Donald Trump. In Nevada, pagas dies a oe, su capotatzu nieddu at otènnidu prus de su 45% de is cunsensos crompende·nche a 82 delegados. Ted Cruz e Marco Rubio abarrant in segunda e in sa de tres positziones cun 17 e 16 delegados, de pare a pare. S'ispera issoro est chi John Kasich e Ben Carson nàrgiant "adiosu", sighende s'esèmpiu de Bush, de Mike Huckabee, de Rand Paul, de Rick Santorum, de Chris Christie, de Carly Fiorina e de Jim Gilmore. Ma, cara a is 14 cumpetitziones de su primu de martzu, ambos, Cruz e Rubio, s'ant a gherrare s'unu contra a s'àteru pro pòdere nàrrere a sa banda "moderada" de su partidu chi s'anti-Trump ddoe est. Ma finamentas in su campu democràticu est a cumprèndere chie at a pòdere èssere, cara a sa conchista de sa Domo arba, s'anti-Trump. -S'in casu chi "the Donald" triunfaret in is primàrias de s'elefante, a rapresentare s'aineddu ddoe at a bòlere unu chi pòngiat in s'agenda sa giustìtzia sotziale o unu chi no assuconet is possidentes, in antis chi si fùrrient a sa dereta prus agreste? Finas a imoe Bernie Sanders e Hillary Clinton nche sunt, ambos, a 51 delegados, nointamen s'ex "first lady" apat bìnchidu in Iowa e Nevada. Paret chi s'eletoradu giovanile sustèngiat su "sotzialista de su Vermont": singiale de una crèschida de sa cussèntzia contra a su poderiu islacanadu de is meres de s'economia chi non garantint unu benidore sulenu a is generatzione noas. Pro parte sua, Clinton, narat chi su programma de Sanders no est sustenìbile. A nch'introduire unu sistema sanitàriu a s'iscandìnava, nât chi, bolet nàrrere feti una cosa: a nch'artziare is tassas. In su 2004 esseit a campu "Don't think of an elephant". In cussu libru su linguista istadunidense George Lakoff cussigeit a is democràticos de no impreare su matessi limbàgiu de is aversàrios. «Una bia chi George W. Bush nche crompeit a sa Domo arba, sa frase isgràvios fiscales nch'esseit dae in cue. Cando is faeddos tassas e isgràvios s'aunint su resurtu est una metàfora: is tassas sunt una tribulia. Chie nche ddas bogat est un'eroe. Deretu is democràticos ant impreadu cussos faeddos, iscudende·si su tzapu a pees». Imoe Clinton nch'est in intro de sa matessi guarnissa cuntzetuale de is republicanos, comente chi is tassas esserent unu male. Ca non chistionat de progressividade fiscale a sa manera de Sanders. Pro is matessi motivos, oe Lakoff narat chi s'eticheta "sotzialista" no at cajonadu dannos a s'imàgine de su senadore progressista, comente chi is valores suos siant valores americanos meros e sìncheros. Tocat de cumprèndere si sa martza grae de s'elefante nieddu, pagu bajuladu finamentas dae is majorales de su partidu republicanu, at a cunditzionare is primàrias democràticas lassende·nche su pensu de Lakoff a banda. Is primàrias de s'aineddu imbenientes nos dd'ant a ammustrare. -«Ddoe at unu resurtu, oe in Mònacu, pensamus de àere fatu carchi progressu. In ambos frontes: ostilidades e agiudos. E custos progressos podent mudare sa vida cuotidiana de is sirianos». Sunt is faeddos de John Kerry, su segretàriu de istadu (est a nàrrere su ministru de is Afares èsteros) americanu a pustis de s'acordu provisòriu sigladu in pare a su collega suo, su russu Sergej Lavrov. Is americanos boliant unu "sessade su fogu" lestru, immediatu, pro impedire sa conchista de Alepu. Is russos, imbetzes, a primos de martzu. In su cumpromissu chi est essidu a campu si chistionat de una chida, dae oe. Pro su chi pertocat is agiudos, is Natziones unidas ant a propònnere unu pranu a su Grupu internatzionale de suportu a sa Sìria, chi dd'at a compidare. Ma is opositziones sirianas in esìliu ant refudadu sa proposta. De prus, su perìgulu chi is raportos intre Rùssia e Iua si potzant reghentiare ddoe est totu cantu. -Pagas oras in antis de s'addòbiu de Mònacu, Kerry aiat naradu (ddu podimus lèghere in su Washington Post) chi is americanos fiant «iscumproende sa seriedade» de sa Rùssia e de s'Iran, agiunghende chi «si seriedade non ddoe at a àere, at a tocare de leare in cunsideru unu "Pranu b". Non podimus istare cun su pòddighe in buca». Unu "Pranu b" chi nch'est in is meledos de is guvernantes de s'Aràbia Saudita e de su Qatar. Su primu ministru Medvedev, pro parte sua, intervistadu dae su giornale finantziàriu tedescu Handelsblatt, at postu in contu - acusende s'otzidente e is alleados àrabos - sa possibilidade de una «gherra permanente» e su perìgulu de una torrada a is tempos de sa "cortina de ferru". Est fàtzile a pensare chi s'acordu siat prus chi non precàriu. In is obietivos de is Istados unidos ddoe est sa depositzione de Assad. Rùssia e Iran timent chi su "corridòriu umanitàriu" potzat serbire pro agiuare is "rebeldes". Dae su Cremlinu ant naradu chi is terroristas «nche sunt a banda dae su "sessade su fogu"». «Amus a sighire a sighire - at decraradu Lavrov - a gherrare contra a issos». Sa Turchia, in s'ìnteri, est sighende a serrare is fronteras suas pro cajonare una crisi semper prus manna cun sa punna de nche catzare a Assad e de sighire cun sa repressione de is curdos. -Is prospetivas sunt prus chi non nieddas. S'atzione russa, chi si nch'est insertada in unu cuntestu de gherra comintzadu prus de bator annos a imoe e sustènnidu dae s'otzidente, at acrèschidu su nùmeru de is vìtimas. Is mortos, a su chi narat su Guardian mentovende is datos de su Tzentru sirianu pro sa chirca polìtica, nche sunt cròmpidos a 470mìgia, belle a su dòpiu de sa tzifra difùndida dae is Natziones unidas. Una catàstrofe. -Sunt a su nessi 50 is mortos a pustis de is bombardamentos de eris contra a ospidales e iscolas in su nord de sa Sìria. Dd'at annuntziadu su segretàriu generale de is Natziones unidas Ban Ki-moon, orioladu pro s'àndala mala chi est pighende su cunflitu. Intre is istruturas corfadas finamentas un'ospidale de is Mèigos sena fronteras (Msf): bator is coetes retzidos in duos atacos, unu in fatu de s'àteru. A su chi narat Massimiliano Rebaudengo, cabu missione de Msf, «sa derruta de custu ospidale privat de is curas 40mìgia pessones chi bivent in custa zona de gherra». In su presìdiu Msf, chi contaiat 30 letos, duas salas operatòrias, un'ambulatòriu e una sala de emergèntzia mèiga, ddoe traballaiant 54 pessones. 1500 is patzientes cada mese. Ma de chie est sa neghe? Dae cale àeroplanu sunt mòvidos is coetes? Eris non ddoe aiat peruna duda: is russos. Is giornales de oe abarrant agigu prus arrechetados. -No est sa prima bia chi is aviatziones corfent sena dolu istruturas che a custas. Ma no est nemmancu sa prima bia chi s'informatzione àbdicat a su ruolu suo isparghinende informatziones chi non nche crompent a sa beridade cumpleta e funduda. Nch'at coladu pagas dies dae cando unas cantas bombas nche sunt rutas in un'ospidale serente a sa tzitade de Alepu. Finas tando nât chi fiant is russos. Finas a cando is russos etotu no ant naradu chi, in cussos momentos, «duos A-10 americanos - gasi su ministru de sa Defensa Igor Konshenkov - nche sunt intrados in su tretu aèreu sirianu dae sa Turchia, bolende subra de Alepu e bombardende obietivos». A pustis de custas decraratziones su mudìmene de s'imprenta atlantista. Chi aerent resone is russos? Imoe su segundu tempus, movende dae is decraratziones de su guvernu turcu e de s'Osservatòriu sirianu pro is deretos umanos. Cun sa Rùssia chi torrat a nàrrere chi no at bombardadu perunu ospidale.Ddoe ant a àere isvilupos de custa noa? At a sighire un'àteru mudìmene? S'ùnica seguresa chi tenimus est chi custos acadessimentos sunt petzi unu paragrafeddu de su libru chi is istados interessados sunt iscriende in Sìria. Cun su càlamu insambenadu. -Su comunicadu difùndidu dae s'ufìtziu de s'Amparu tzivile chistionat de arriscu mèteo e duncas idrogeològicu cun crititzidade ordinària (colore grogu). S'arriscu movet dae sas 18,00 de oe fintzas a sas 24,00. Sos giassos interessados dae s'arriscu sunt :Iglesiente, Campidanu, sas àreas de su Riu Piscanàpiu (Gennas Serapis-Montevecchio),Tirsu e Logudoro. Sas previsiones annùntziant abba e temporadas malas. Mescamente a banda de su setentrione de Sardigna. Cun cùcuros chi nche diant pòdere cròmpere - a su chi narant in su comunicadu sos espertos de s'aeronàutica militare de Dèximu Mannu - a 10/15 millìmetros in pagu prus de ses oras. Su bentu chi s'at a pesare, movet dae traessàrgiu a maestrale chi oe però, a sero, at a abrandare. Cras imbetzes s'ant a afortire dae ovest e nord-ovest. No ant a mudare sas temperaduras: màssimas intre sos 8 grados ogiastrinos e sos 17 de Casteddu. -A coa de sa chida at a arribare s'abba. S'ufìtziu de s'amparu tzivile at emìtidu un'avisu de arriscu idrogeològicu bàsciu (colore grogu), est a nàrrere cun crititzidade ordinària. At a èssere interessada totu sa Sardigna pro totu sa die de cras. Dae su mangianu, sos fenòmenos, acumpangiados dae sa mèngua de sas temperaduras, ant a interessare su ladus de ponente, fintzas a si nch'istèrrere a su restu de s'ìsula. Si prevident temporadas ispartas cun bentu forte e cun gràndine. Dae domìniga sero, a dae chi at a pròere prus pagu, sa situatzione at a megiorare. -Su caragolu legislativu est semper prus istrintu pro sos pipadores. In prus de sos inditos postos dae sa lege Sirchia, deghe annos a oe, su decretu guvernativu atuale est galu prus severu e semper prus pagu sunt sos giassos in ue s'at a pòdere pipare. Inoghe sos riferimentos a sa lege noa. -Nointames sa rechinta pro menguare unu de sos vìtzios prus dannàrgios, s'Istadu sighit a servare su regime de Monopòliu e, in pare cun issu, s'incoerèntzia de èssere produtore e distribudore ùnicu de su matessi male chi nche diat chèrrere iscatzuligare.   -Su Monopòliu de Istadu in contu de tabacu est in vigore, in Itàlia, dae su 1862. Semper in contu de Monopòliu e petzi pro ammentu, mentovamus fintzas s'Uruguay chi - dae su mese de Nadale de su 2013 - est su primu istadu in su mundu chi at legalizadu sa produtzione e sa bèndida de sa marijuana (Cannabis sativa), pròpiu in regime de Monopòliu de istadu. -Acabbada sa partida, bìnchida 2 a 1 dae s'Amedspor (sèrie C) contra a su Bursaspor(Süper Lig), Deniz Naki, tzentrucampista de s'Amedspor e autore de una de sas duas retes, at pensadu de fàghere cosa agradèssida e dèghida dedichende sa vitòria de s'iscuadra sua a sos curdos mortos pro manu turca. Su pensamentu suo l'at afidadu a sos canales de facebook e de twitter insertende·nche una frase càrriga de sentidu.  «Dedicamus custa vitòria a totu sos cumpàngios mortos e a sos fertos a cajone de sa repressione rebesta chi sunt faghende in terra nostra dae belle duos meses. Semus fieros de èssere un'ispera de lughe pro sa gente nostra in grandu dificultade. Comente Amedspor, non nos semus sutamìtidos e mai nos amus a sutamìtere a nemos. Vida longa a sa libertade!»  Inoghe sa Copa de Turchia 2015/2016. -S'acusa de propaganda ideològica terrorìstica no at istentadu a nche cròmpere e sa Federatzione l'at comminadu sa pena in unu fàghere de rugre: 12 giorronadas de iscualìfica e belle 7mìgia èuros de multa. Como tocat a isetare s'interventu de s'àtera giustìtzia:sa turca, sa de Erdogan chi de isportivu non tenet nudda. In s'ìnteri difatis e in bia preventiva, sas milìtzias turcas aiant giai cumpudadu sa sede de sa sotziedade Amedspor, pesende su logu a trèulu pro messàgios presuntos de propaganda. Sa die, però no aiant agatadu perunu riscontru reale. Tando s’ant servadu s'òdiu pro àtera ocasione e a nche nd’iscùrfere sas cunsighèntzias est istadu Deniz Naki. Giogadore de 26 annos, nàschidu in Germània, ma de orìgines curdas e istrintu a su Pkk, su partidu de sos traballadores. Giogadore cun unu bisu de riscatu in su coro, ma cun s'ammuntadore de sa presone cara a cara e como fintzas a pagu tretu.  Sa Turchia est fintzas custu. -Si nch'aberit una pàgina noa istraordinària pro sa fìsica. Sas undas gravitatzionales chi, Albert Einstein aiat prevìdidu in su sèculu coladu, esistint a beru. Las at rilevadas un'aina chi si narat Ligo (Laser Interferometer Gravitational-Ware Observatory) in sos Istados unidos. -S'iscoberta, chi aberit unu capìtulu nou in s'astronomia, l'ant publicada in sa rivista sientìfica Physical Review Letters e l'ant annuntziada eris, in cuntemporànea, in sos Istados unidos e in Itàlia. Su coordinadore italianu de sa collaboratzione sientìfica Virgo (sa collaboratzione internatzionale chi at analizadu sos datos) at naradu: «Est sa prima rilevatzione dereta de sas undas gravitatzionales». -Sas undas gravitatzionales sunt sas incrispiduras de s'ispàtziu-tempus ingendradas dae eventos còsmicos violentos. Comente sas undas de cando si nch'imbolat una pedra a una paule de abba. In sa matessi manera, sunt istados duos bucos nieddos, iscudende·si a pare, a ingendrare su primu sinnale de sas undas gravitatzionales. -Pro sa fìsica est unu bellu passu a dae in antis pro duos motivos. Su primu cunfirmat sa presèntzia de sos bucos nieddos e, su segundu, sa de sas undas gravitatzionales. -«Torrade·li duncas a Tzèsare su chi est de Tzèsare e a Deus su chi est de Deus», nargeit Gesùs (Mateu evangèliu 22,21) a chie li fiat pregontende si diat àere dèvidu o mancu pagare sas tassas a sos Romanos chi, a su tempus, fiant ocupende sa Palestina. Làicu: unu faeddu e unu printzìpiu acraridos duncas fintzas dae Gesucristu, a su chi nos narat Mateu. Un'Istadu diat èssere duncas làicu si mantenneret ischirriados bene su cuntzetu de cultu o de religione cun su suo matessi de Istadu. Como, si siat tzelebradu non si cumprendet, ma est unu printzìpiu reconnotu, proclamadu e decraradu pagu prus o mancu in totue.Dae sos faeddos de Livio Fanzaga - preìderu e diretore de Ràdiu Maria - in contu de uniones tziviles e mescamente pro su chi pertocat su ddl chi sunt dibatende in su Parlamentu custas dies, si cumprendet àteru. Faeddos graes chi at pronuntziadu, iscudende a libru, pròpiu dae s'emitente. Eris, a ora de sa ressigna imprenta mangianile. E chi inoghe nche torramus intreos pro amore de crònaca e pro chi cadaunu si potzat fraigare unu pàrrere. Agiunghende fintzas chi Fanzaga, giai sas dies coladas, aiat dadu una definitzione sua pro sas famìlias omogenitoriales: «titule e bascaràmene».«Custa (de annotare su dimustrativu) Monica Cirinnà, mi paret agigu che a sa fèmina de su de deghessete capìtulos de s'Apocalisse: sa Babilònia. Como est artziende su càlighe de proseco e festende pro sa vitòria. Sennora istimada, at a arribare fintzas s'interru istet sulena. Deo, a vostè, bi l'aùguro cantu prus a tesu possìbile, ma apat de ischire chi at a arribare fintzas cussa die». Monica Cirinnà, cun assentu befulanu e parafrasende a Massimo Troisi in unu film suo famadu, at rispostu in twitter: «Ah, devet arribare fintzas s'interru? Como mi nche lu marco!» -Su grandu emendamentu chi at mudadu is inditos de su Ddl Cirinnà dd'ant aprovadu sa chida colada. Una mesura chi sighit a non cuntentare is de su "family day" («Nch'introduit sa coja omosessuale in Itàlia», at naradu Massimo Gandolfini) e nemmancu su bonu de is ativistas cun is colores de s'arcu de chelu (ca nât chi finamentas su ddl originàriu fiat fartosu). Ma in custas dies est torrende a essire a campu una chistione chi, mancari non ddoe intraret nudda, fiat mentovada a inghìriu de s'iter legislativu in contu de uniones tziviles: s'ùteru in allogu. Totu est nàschidu dae sa noa chi pertocat a Nichi Vendola, a su cumpàngiu suo Ed Testa e a su pipiu Tobia Antonio essidu a sa lughe in Califòrnia gràtzias a s'agiudu de una fèmina. Sa pràtica no est noa (mancari non siat ammìtida in Itàlia), ma is polèmicas sunt pròidas comente chi esseret coladu unu tziclone atlànticu. Mescamente ca si chistionat de una còpia omosessuale e ca unu de is duos est unu polìticu nòdidu. -Custu su meledu de Vendola: «Sa volgaridade de is iscuadristas de sa polìtica no at a istorbare sa grandu ditzosidade cajonada dae sa nàschida de unu pipiu. Cumpartzo cun su cumpàngiu meu unu sèberu e un'àndala chi nche sunt a tesu meda dae s'espressione "ùteru in allogu". Custu pipiu est fìgiu de un'istòria de amore prus chi non galana. Sa fèmina chi si l'at leadu in coa e sa famìlia sua sunt una parte de sa vida nostra. Is chi ingiùrgiant e frastimant in is muntonàrgios de sa polìtica e de is retes sotziales m'ammentant su versu dantescu "cadaunu dae su coro suo a s'àteru mesurat"». Non sunt mancadas is bonas uras. S'ex cumpàngiu de partidu, su comunista-valdesu Paolo Ferrero, faghende·bi·las, at chistionadu de sèberu simple e complicadu a su matessi tempus: «simple che a su disìgiu de bòlere unu fìgiu, complicadu ca cale siat sèberu ddu est galu de prus pro un'omosessuale». Una còpia omosessuale, difatis, non podet adotare unu pipiu. E sigomente, a oe, una pessone omosessuale no at a pòdere adotare su figiastru, Vendola, de iure, no at a pòdere èssere su babbu. Ma is crìticas non benint petzi dae dereta. Giorgio Cremaschi, ex sindacalista Fiom Cgil, a pustis de àere espressadu unu pàrrere favorèvole pro is adotziones dae parte de is omosessuales e finamentas dae is chi istant solos (ca «ddoe at milliones de òrfanos»), at naradu chi est «contràriu a su mercadu de is ùteros e de is gravidàntzias pro cale si siat còpia, ètero o omosessuale». «S'ùteru in allogu - at annantu Cremaschi - est una mostruosidade de su mercadu chi isfrutat is fèminas e is corpos issoro. E est finamentas una violèntzia de classe, ca sunt pòberas is fèminas chi bendent e ricas is còpias chi comporant». Duncas, sighende s'arresonu de Cremaschi, chie tenet dinare podet recùrrere a s'ùteru in allogu. Chie non nde tenet no at a pòdere. E, sighende su de Ferrero, si cale si siat sèberu est difìtzile pro un'omosessuale, galu de prus ddu at a èssere pro un'omosessuale pobèru. Ma, pensende·bi a fundu, si is cumponentes de una còpia "traditzionale" non tenent traballu (in intro de unu sistema cun semper prus pagu garantzias sotziales), comente ant a fàghere, cherende·ddu, a ddu pesare unu fìgiu issoro? Proletàrios sena prole? Podet èssere. Su chi bidimus, però, est chi sunt is deretos sotziales (chi diant dèvere afortire s'isfera tzivile) is chi no essint a campu in sa dibata. Nointamen carchi artìculu de sa Costitutzione. - -Incarca subra de s'imàgine pro l'ismanniare -Su 3 de su mese ch'intrat, is tzitadinos neozelandesos ant a retzire a domo un'ischeda, a tales chi potzant detzìdere si mantènnere o nono s'Union jack in sa bandera currente. Dae s'11 nche dd'ant a dèpere torrare a imbiare cun su sèberu issoro. S'alternativa a sa chi tenent imoe (ufitziale dae su 1902 ma introduida in su 1869) est rapresentada dae unu fìlighe de prata, sìmbulu identitàriu de cussa terra reconnotu a livellu internatzionale. Sa fògia si subraponet a un'isfundu nieddu (colore onoradu a manera dèghida dae sa natzionale de rugby) e biaitu (che a su chelu e a s'otzèanu). Abarrat sa "Rughe de su Sud", sa costellatzione visìbile feti in s'emisferu australe. Sa Zelanda noa, duncas, indipendente dae su Rennu unidu dae su 1907, tenet s'oportunidade de nche pònnere a banda is rughes britànnicas. -Sa cramada rapresentat sa parte finale de unu protzessu detzisionale chi at interessadu is abitantes de sa "terra de mare". Intre su 5 de maju e su 16 de argiolas ant pòdidu presentare is propostas issoro e, a pustis de su sèberu de bator finalistas, ant disinnadu (in su mese de idas) de nch'imbiare a su disafiu definitivu sa de s'architetu Kyle Lockwood. Fiant tres is banderas chi poniant in evidèntzia sa fògia de fìlighe. Una cunteniat su "koru" paràula maori chi de su fìlighe inditat sa brota. Podet èssere chi nemos confundat prus sa bandera neozelandesa cun s'australiana. A bìdere istemus. - -  Imàgine pigada dae www.regione.sardegna.it -«Custas, in su tempus coladu, fiant terras galanas meda, a tretu de ofèrrere una produtzione agrìcula e agro-alimentare de primore. Posca, una polìtica pagu capatze a favorèssere s'isvilupu issoro, ddas at abandonadas pro deghènnios. Ma oe pro Surigheddu e Mamuntanas comintzat un'istòria noa». Est su chi at naradu su presidente de sa Giunta regionale, Fratziscu Pìgliaru, in sa presentada de su progetu ammaniadu pro bèndere 1.200 ètaros de is terras mentovadas (in is chirros de S'Alighera) a is privados. In pare cun is terrinos ddoe at una barantina de fràigos e 8 silos pro su laore. A pustis de bintibator meses de guvernu, Pìgliaru ponet acabbu a trinta annos de propiedade regionale definida fallimentare. «Tenimus bisòngiu de imprendidores sèrios», at annantu su guvernadore. -S'idea est de nche pònnere totu cantu - pro mèdiu de unu bandu internatzionale - in is manos de unu privadu. «Pro nois - gasi s'assessore de is Entes locales Cristianu Erriu - custas aziendas depent abarrare aunidas ca semus chistionende de una realidade ùnica cun grandu potentzialidades in contu de atziones sinèrgicas: pensamus a una rotatzione de s'impreu de is terrinos e de is immòbiles finamentas pro finalidades turìsticas e ricreativas». Sa Giunta de is professores connoschet is mecanismos de su mercadu odiernu. Ischint chi su contigheddu tituladu "minoreddu est galanu", est feti unu contigheddu. Ischit, duncas, chi pro cumpètere in su mercadu mundiale, ddoe bolet una grandu cuntzentratzione de capitale. E, liberistas comente sunt (nointamen sa gioventude "lottacontinuista" de su presidente), is professores nos contant chi petzi su "privadu est galanu". -Ma sa Regione depet privatizare a mala bògia? S'Istatutu, a su de bator artìculos, narat chi si podet finamentas espropiare pro pùblica utilidade (bastis chi is òperas non nche siant in intro de is cumpetèntzias istatales). Duncas, una propiedade pùblica e una gestione dereta dae banda de is traballadores est possìbile o nono? Àtera chistione de nche pònnere in sa mesa est custa: ddoe est sa netzessidade de «produtziones de calidade a tales chi si potzat cumpètere in is mercados» o ddoe est sa netzessidade de torrare a conchistare su mercadu internu a dae chi su bonu de is produtos chi mandigamus est importadu dae aterue? Pregontas prus chi non lìtzitas. -B'at però finas àteras teorias e ipòtesis pro su chi pertocat su sèberu definitivu anti-oràriu. Unos cantos sustenent chi custa trassa giuet a su coro chi, sende chi est postu a manu manca, diat pompare mègius su sàmbene. Àteros sustenent chi s'atleta bortende a manu manca tèngiat un'echilìbriu prus firmu, a dae chi diat impreare pro contra-bilantzare sa fortza tzentrìfuga su bratzu deretu, su prus forte in sa majoria de sas pessones. Sos inglesos, diferentzialistas e umoristas famados, nos dant imbetzes s'acrarimentu prus curiosu: sende chi sos atletas devent cùrrere contra a su Tempus, est lògicu chi lu devant fàghere in sensu opostu a su de su relògiu. -In intro de su 2017, 313 comunas sardas ant a èssere collegadas cun sa banda ultra-larga. L'at annuntziadu chenàbura a mangianu su presidente de sa Regione Frantziscu Pìgliaru, acumpangiadu dae sos assessores de sos Afares generales e de s'Agricultura. -Sos traballos pro fraigare sas infrastruturas ant a cumintzare in sas chidas imbenientes e ant a pertocare fintzas sas àreas rurales in ue non b'at interessu dae parte de sos operadores privados. In custa manera, ant a èssere garantidos sos matessi deretos a sos tzitadinos chi, sena s'interventu de sa Regione, diant abarrare esclùdidos. -Su progetu de sa banda ultra-larga previdit s'impreu de 56 milliones de èuro (fundos Feasr) e at a pertocare 507.577 tzitadinos e 278.768 domos. -Sas esplosiones fiant in sa sala printzipale cara a su bangu de sa American airlines. Bidru, fumu, prùere e fràigos derrutos ant indutu s'evacuatzione de s'aeroportu internatzionale, s'arressada de sos trenos e de sa tzirculatzione istradale. Finas si galu non si connoschent sas cajones. Finas si galu non b'at craresa si siat assàchiu terrorìsticu o un'intzidente.B'at àpidu fintzas un'àtera esplosione in s'istatzione de sa metropolitana de Maelbeek, a curtzu a sa Cummissione europea. A tres dies dae s'arrestu de Salah Abdeslam, su latitante prus chircadu pro sos assàchios de Parigi su 13 de santandria, su Bèlgiu devet torrare a artziare sas mesuras de seguràntzia. Sa Procura belga aiat cussigiadu su "istade parados" a totu s'Europa e oe afortit su messàgiu. -Sos mortos sunt 34 e sos fertos 230, ma in aterue sunt firmos a 25 e a 178. S'assàchiu l'at rivendicadu Daesh, ma no est ufitziale. Unas cantas velinas crompent dae Tass, s'agentzia russa, ma àteras in contradditòriu dae Londra o dae Parigi. «Est una vindita de Daesh. Sa cajone de su degòlliu in Bruxelles, est sa risposta de sa jihad a s'arrestu de Salah Abdeslam» si leghet in unas cantas pàginas nostranas: Sole 24 ore. Ma nemos tenet galu una versione definitiva. -S'imprenta internatzionale est afusada. Medas sas noas, medas sos tìtulos e meda sa cunfusione. Sos giornales belgas si contraighent unu cun s'àteru. In contu de vìtimas, de nùmeros, de mezos impreados pro s'assàchiu. Isetende rivendicatziones chi non crompent o crompent a s'isfaddida. A un'ala emitende cundennas e a s'àtera galu pregontende pro ite, chie e comente. No est fàtzile. Sunt momentos tortos e tortu est s'assentu cunforma a s'informatzione. Unu time-time generale pro sa cherta de sa veridade. Ite publicare? Cando? E mescamente, totu ischimus? E su chi ischimus ite est? Veridade, ipòtesi, imbentu, cumplotu?  -Gasi sas autoridades: retòrica, minetzas imbeladas de revesa, promissas a sos tzitadinos chi luego diat cròmpere sa giustìtzia. Che a semper. Pagu s'anàlisi. Pagu s'ispessore de sos interventos istitutzionales. Peruna ipòtesi de curpa o de errores internos. Semus in otzidente, in domo nostra e nemos podet intrare a nos istorbare, a nos fèrrere. Paret chi petzi nois lu potzamus fàghere in aterue. Sa timòria est in totue, in pare cun su corrutu, sa disorientadura e su dolore innotzentes. Su primu ministru belga at chistionadu de pranos, de atziones pro su venidore, de controllos serrados, de cundenna. Ma non at naradu cando, comente, in ue, contra a chie e cun cales mezos. Mogherini dae Giordània, fiat a làgrimas, declamende tristura, disaura e orrore «pro s'Europa e pro sa capitale sua».  -Ismentighende forsis chi sas vìtimas, sos innotzentes, de totue fiant e sunt, francu chi non de un'Europa chi no esistit. Non sa chi fiat lastimende issa. Tzaculitas reales e metafòricas pro unu ministru chi no ischit a ue si dare, ite nàrrere, ite fàghere. Merkel a sa muda. Renzi cun su tuitadore guastu. Hollande in fèrias.  Sos servìtzios segretos a pàmpalas. Sos majores de su mundu isetende o programende, suta trata, sos interros imbenientes. Unu degòlliu in intro a su degòlliu. -Deretos lìberos. Url imàgine -S'ìsula de Budelli no at a èssere bèndida prus. Su tribunale de Tèmpiu at atribuidu s'ìsula a s'Ente parcu de Sa Maddalena. Budelli, disabitada e sugeta a vìnculos ambientales, est nòdida pro sa plaja sua in colore rosa. In su 2015 la comporeit a s'asta unu capotatzu neozelandesu, Michael Harte, paghende·la pagu prus o mancu tres milliones de èuro. A pustis de una batalla legale, però, su millionàriu renuntzieit. Como chi sa prenda de Sa Maddalena est torrada a su parcu, su presidente Zusepe Bonanno est satisfatu: «Si podet nàrrere chi semus cuntentos, s'ìsula est abarrada ismentigada pro tempus meda, como amus a chircare de aviare carchi progetu pro la valorizare. Diamus a chèrrere chi bèngiant interessados in prima pessone sos istudiantes». -Pagu prus o mancu cantu a una musca. Si narat Paedophryne amauensis e est longa in pessu 7,7 millìmetros. Dae cando, in su 2009, nd'ant comunicadu s'iscoberta in Papuàsia (Pàpua Guinea Noa) - formalizada a livellu sientìficu petzi in su 2012 - si nch'at collidu su tìtulu de vertebradu prus minore de su mundu. Furende·bi·nche·lu a su Paedocypris progenetica, unu pischigheddu presente in Indonèsia, sende chi sas fèminas de custa genia mesurant 7,9 millìmetros. S'agatat in sas furestas tropicales proinosas e sos biòlogos de s'Universidade de istadu, in Louisiana (Iua), chi l'ant istudiada e classificada, bi sunt reventidos, cun pista manna, a nde tzapare unos cantos esemplares.  -No est cosa a nche las sejare in mesu a sa fògia e a s'erva in ue si nche cuant chirchende màndigu e pasu. E in prus iscudent brincos a chentu pro banda chi sunt 30 bias prus longos de sa carena issoro. Sa micro-rana però est in bona cumpangia, a dae chi sas sorrastras suas de sa genia Paedophryne tenent una mannària chi movet dae sos 8,5 a sos 11,3 millìmetros. Sas nostras tenent un' ìndula ispibilla e colores bios, ispramosos chi servint a istrajare sos inimigos naturales, sende chi in sa pedde issoro nche cuant una sustàntzia benenosa e mortale. -Est cròmpida custu mangianu, a Casteddu, sa Numancia, nae ispagnola cun 667 pròfugos. Est su resurtadu de un'operatzione de sarvamentu operada sas dies coladas a probe de sa costera otzidentale lìbica. In ue, ammentemus·lu, b'at mortu àteras 30 pessones chi nche sunt rutas a modde dae tres barcones. Mezos precàrios chi nde fiant trasportende prus de 500, a su chi si leghet in su situ de sa guàrdia de costera de Al-Zawia e in su Libya Observer . -Sos chi oe sunt cròmpidos a Casteddu su prus sunt eritreos, sòmalos e sud-saharianos. In totu sunt 108 fèminas, tres gràidas, 520 òmines e 39 pipios, tres de naschidòrgiu e unu sena perunu parente. Sas mesuras de sucursu las ant aprontadas in su mollu Rinfusa de su portu-canale. In cue s'ant a partzire su traballu de cura e identificatzione, òmines e fèminas de su Corpus forestale, de s'Amparu tzivile, de s'Asl, Politzia e Carabineris. S'isbarcu est prevìdidu a ora de sa una e mesa. - -Nointamen is ausèntzias, feti unu est s'obietivu de su Casteddu: bìnchere pro nche barigare su Crotone. Is ruju-biaitos dd'ischint chi no at a èssere una passigiada. S'allenadore de su Perugia, Pierpaolo Bisoli, nche torrat a su Sant'Elia a pustis de ddoe àere giogadu e a pustis de àere ghiadu s'iscuadra sarda. E no at a cuntzèdere nudda a is ex cumpàngios suos. Ca gasi est su fùbalu. -Is casteddajos si faghent bìdere dae su primu minutu cun Farias, ma Rosati est puntuale a ddi firmare is intragnas. Nche colant 6 minutos e su Casteddu ddoe torrat a proare cun Balzano: Belmonte est custrintu a nche ghetare sa botza a foras. A pustis de un'interrutzione de giogu (Joao Pedro segat sa rete de sa porta perugina) e de unu tiru perigulosu de su tzentrucampista brasilianu (chi sa rete dda cheret segare feti in manera metafòrica), Cinelli, a su de 11 minutos, nch'iscàrrigat sa botza a intro ma nât chi s'interventu est fallosu. Gol annulladu e casteddajos inchietos. Is atziones de ambas iscuadras s'intrèverant pro una bintina de minutos. A su de 33 minutos Prcic, dae is 20 metros, nch'iscudet unu tiru chi non dat peruna ispera a Storari. 0-1. Su Casteddu reagit deretu e ddoe proat cun Sau (dae is 10 metros) e cun Salamon (de conca), ma Rosati narat chi nono. Is ruju-biaitos non nde bolent s'intesa e Farias, firmadu in àrea, pedit su rigore. Retzint feti una targhita groga: Krajnc ammonidu. Àteras pagas atziones dae ambas partes e Sacchi nch'imbiat is iscuadras a si pasare pro unu cuartu de ora. -Acabbadu su pasu, torrant a su campu cun is matessi formatziones. Is casteddajos perdent sa botza a su segundu minutu, Zapata nd'aprofitat e aprontat unu contratacu ma su tiru suo non ponet oriolos a sa defensa ruju-biaita. Nche colant pagos minutos e Zapata benit ammonidu. A su de 10 minutos est Aguirre a retzire sa targhita groga. Su tempus colat e is nostros non si podent permìtere de pèrdere su disafiu. Ddoe proant Farias (chi serbit unos cantos passàgios traessos), Balzano, Cerri e Cinelli, ma nudda. Sau, in antis de si nch'essire tzopis-tzopis, serbit sa botza a Joao Pedro chi procurat a su Casteddu unu tiru dae su cugione, ma Tello nche dd'iscudet a foras. Tello, Joao Pedro e Salomon ddoe torrant a proare ma a su '93 Milos marcat su 0-2 definitivu. -Formatziones -Casteddu: Storari, Balzano, Salamon, Krajnc, Barreca (61' Murru), Cinelli, Fossati, Joao Pedro, Farias, Cerri (75' Tello), Sau (84' Melchiorri). -Allenadore: Massimo Rastelli -Perugia: Rosati, Mancini, Belmonte, Volta, Rossi, Milos, Rizzo, Prcic, Guberti (71' Della Rocca), Zapata (64' Alhassan), Aguirre (85' Fabinho). -Allenadore: Pierpaolo Bisoli Gol: 33' Prcic, 93' Milos -Dudas meda. Esperièntzia nudda. A dae chi custa est sa prima campànnia eletorale pro nch'ammaniare su primu Consìgiu metropolitanu casteddaju. Isetende su votu de domìniga, su 3 de abrile, cun sos sègios abertos dae sas oto de mangianu fintzas a sas oto de sero, in s'ex Provìntzia de Casteddu bi sunt totus. Totu sos colores e cada nuscu. Oe est su turnu de Sel, Rossomori, Sotzialistas, su Partidu de sos sardos, La Base, Rifondazione comunista e su Tzentru democràticu chi ant presentadu una lista ùnica pro su tzentru-manca: Cagliari metropolitana. In intro nch'at 20 candidados consigieris chi crompent dae unas cantas intre sas 17 biddas chi como sunt parte integrante de s'ente locale nou, in pessu batijadu. S'eletzione est indireta. A votare duncas non votant sos tzitadinos, ma 240 amministradores locales e sìndigos de sa tzitade metropolitana. Devent elègere sos 34 consigieris metropolitanos prevìdidos in sa riforma de sos entes locales. Su primu sìndigu metropolitanu at a èssere Màssimu Zedda chi como est galu in càrriga comente sìndigu de Casteddu, ma at giai retzidu sas cunsignas dae su cummissàriu provintziale Franco Sardi. Comente atzinnadu in subra, sas dudas sunt medas e fundudas, intre sos tzitadinos. Si non pròpiu su printzìpiu de sa territorialidade, a at a èssere garantidu nessi su de sa rapresentatividade? A bìdere istemus. -Chimbe chervos sardo-corsicanos ant torradu a populare su situ Natura 2000 de su Massif du rotondu, in sa comuna de San Petru di Venacu, in Còrsica. Faghent parte de su progetu duos mascros, duas fèminas e unu bitu. Su chervu, in s'ìsula “nustrale”, at àpidu problemas mannos in su sèculu coladu. Sa fase prus crìtica l'at tenta in su 1969, annu chi est isparèssidu de su totu fintzas a cajone de sa cassa illegale. -Como, su programma de repopulamentu est andende a dae in antis gràtzias a sos interventos de s'Ispra, de su Parc Naturel Régional de Corse, de s'Ente Forestas de sa Sardigna, de sa Provìntzia de su Campidanu de mesu, de s'Onf e de sos pilotas de sa Star Work Sky. S'ùrtimu trasportu l'ant operadu su 15 de custu mese. A sas tres de mangianu, nch'ant tramudadu sos animales dae sa Costa birde a s'Alighera. Dae inoghe est mòvidu su biàgiu in elicòteru conca a Còrsica. -A bator chervos lis ant postu fintzas unu ràdio-collare, in manera de pòdere monitorare sos ispostamentos e s'adatamentu a su territòriu nou. -Sa testimonia de s'operatzione in custu vìdeu: -Is sondàgios de is dies coladas nos narant chi ddoe at una majoria de italianos contra a sa possibilidade de un'interventu militare in Lìbia. Podet èssere chi dipendat dae is cunsighèntzias subidas (in contu de gastos pùblicos menguados a s'istrutzione, a sa salude, a is entes locales etc.) a pustis de annos e annos de "missiones de paghe". Podet èssere chi dipendat dae is sordados torrados a Itàlia in intro de una càscia o dae sa crèschida de s'abolotu in cussos chirros pro nudda assussegados dae s'interventismu otzidentale. Ddoe at, duncas, unos cantos motivos chi cajonant una risposta, sica, che a custa. Ma ddoe at unos cantos motivos chi nche ponent is guvernantes in s'àndala de s'interventu. A comintzare dae is chistiones ligadas a su petròliu. «Sa gherra a su Califfadu est petzi un'aspetu de su cunflitu. Antis, s'Isis si nch'est insertadu feti a pustis chi comintzeit sa gherra pro su petròliu». Faeddos de Alberto Negri, càlamu de su Sole 24 ore. -Ma a Renzi, a ddi cumbenit a si nche ghetare a custa aventura noa? Nche semus cara a duos apuntamentos eletorales (amministrativas e referendum) e in is disìgios de su primu ministru ddoe est s'acumprimentu de sa legisladura. Una missione chi potzat cajonare una derrota de is islamistas de Derna e de Sirte, diat dèvere dare alenu a su guvernu atuale. Ma un'atzione chi potzat tramudare unu ludrau nou che a is chi connoschimus (cun gherrìllia perlongada e una ocupatzione militare segutziana) diat dèpere sestare unu corfu sicu a su cunsensu chi, galu, paret chi Renzi apat.  -Posca ddoe est sa "variàbile parigina". Sa possibilidade de sa reatzione terrorista est un'àtera resone chi agatamus a fundamentu de sa contrariedade mesurada dae is sondagistas italianos. Ma est una possibilidade chi nch'est finamentas suta de sa lente de s'Antiterrorismu e de su Copasir. Cun una diferèntzia. Pro su procuradore de sa Dna, Franco Roberti, «si nche diamus cròmpere a operatziones bèllicas, su perìgulu de is atentados diat pòdere galu crèschere». Pro Giacomo Stucchi, presidente de su Comitadu parlamentare pro sa seguresa «si istentamus a intervènnere sa situatzione diat pòdere peorare cun un'aumentu de is perìgulos pro s'Itàlia. Sa timòria de is vengas non nos podet firmare». Faeddos graes chi narant feti una cosa: a mòvere. -“Orina in abbundàntzia? Sìdiu meda? Fintzas sos pitzinnos podent tènnere su diabete. Faedda·nde cun su pediatra tuo”. Est custu su messàgiu de sa campànnia de sensibilizatzione subra de su diabete in pitzinnia e subra de sa chetoatzidosi, sa cumplicàntzia prus difùndida. -S'initziativa l'at promòvida sa Sotziedade italiana de endocrinologia e diabetologia pediàtrica (Siedp) e prevìdit sa cumpartzidura e sa distributzione de materiale informativu in sos istùdios de 10mìgia pediatras e in sas iscolas de Italia e de Sardigna. Sos testimòngios de sa campànnia ant a èssere Ale & Franz, sa còpia còmica at a èssere protagonista de unu filmadu pro Pubblicità progresso. -In s'istadu italianu b'at pagu prus o mancu 200mìgia pessones cun diabete de tipu 1. Sa pertzentuale prus arta, cunforma a sas àteras regiones, est in Sardigna, in ue cada annu b'at pagu prus o mancu 50 casos pro 100mìgia abitantes. S'ìsula, in pare cun sa Finlàndia, est s'àmbitu geogràficu cun sa pertzentuale prus arta in su mundu de diabete de tipu 1. Dae sos annos sessanta b'at àpidu un'incrementu ses bortas prus mannu cunforma a s'andamentu italianu. -«A prevènnere sa patologia est de importu mannu pro sa salude de sos pitzinnos prus minores. Sos sìntomos primidios, chi diant pòdere fàghere cumprendere a sos genitores sa presèntzia de su diabete, sunt su sìdiu e s'orina in etzessu – narat Franco Cerutti, presidente de su Siedp – s'àteru sinnale est s'illangigamentu». Su diabete, narant sos espertos, cheret reconnotu e tratadu deretu, a manera de evitare una cumplicàntzia perigulosa comente sa chetoatzidosi diabètica chi, in sa fase prus grae, nche podet giùghere sa pessone a s'edema tzerebrale cun cunsighèntzias neurològicas de importu e fintzas a sa morte. -S'interventu de sas istitutziones iscolàsticas e sanitàrias, de sos assòtzios de sos patzientes, de sos dotores e de su personale sanitàriu est fundamentale pro prevènnere su diabete mellitu de tipu 1 e sa chetoatzidosi diabètica. Sa punna de sa campànnia est sa de menguare, in manera sensìbile, custa emergèntzia clìnica. -Su protzessu a càrrigu de Frantzisca Barracciu arriscat de si bortare a unu duellu virtuale intre defensa e acusa. Sa defensa rapresentada dae Luisu Frantziscu Satta, sighit cun sas obietziones, agiunghende·nche·nde un'àtera oe, in prus de sas tres chi aiat sullevadu in s'ùrtima udièntzia, su 3 de martzu in pessu coladu. Obietziones chi punnaiant a otènnere s'annullamentu de su protzessu e chi, oe, su giùighe, Màssimu Pòddighe at ricusadu decrarende: «sas resones presentadas dae sa defensa sunt sena fundamentu giurìdicu, non sussistent e duncas sas obietziones sunt respintas». -Custu mangianu in sa segunda setzione penale de su Tribunale, in Casteddu, s'udièntzia est durada pagu prus o mancu binti minutos. Su tantu pro refudare sas rechestas de sa defensa, pro li permìtere de nde formulare un'àtera, sa de bator e de nche li tirare unu tzascu befulanu a su Pm Marcu Cocco chi at naradu a coa: «In sa positzione de s'abogadu Satta, est prus chi non craru chi sa defensa non cheret a tzelebrare su protzessu. Unas cantas trassas, sena perunu pesu dibatimentale e giurìdicu, unu si las podet imbentare petzi sa note in antis de su protzessu e petzi pro balangiare tempus». -Pro dovere de crònaca, ammentamus cales fiant sas obietziones opostas dae s'abogadu Satta su 3 de martzu, pro otènnere s'annullamentu de su protzessu a càrrigu de s'ex sutasegretàriu. -1) Sa defensa s'est oposta pro su protzessu separadu a càrrigu de Barracciu, narende chi «sos imputados sunt 33, sunt de su matessi grupu consiliare e patint su matessi cabu de acusa. Peculadu. Su protzessu diat dèvere èssere ùnicu. Unu pro totus». -2) Sa defensa susteniat chi su Pm aeret formuladu un'imputatzione imbelada, pagu crara e nât chi si nd'isetaiat pro su venidore una in «gràtzia de Deus». -3) Satta aiat decraradu chi esseret istadu «lesu su deretu a sa defensa» de sa cliente sua. Sende chi protzessende·la a sa sola l'aiant segretadu sos fascìculos chi pertocaiant sos àteros imputados . -E oe sa de bator obietziones, subra de sa violatzione presunta de s'artìculu 3 (Cada tzitadinu tenet dignidade sotziale parìvile e totus sunt che pare cara a sa lege) e su de 24 (Sa defensa est unu deretu inviolàbile in cale si siat istadu e gradu de su dibatimentu) de sa Costitutzione. -A su 29 de abrile pro connòschere sos disinnos de su giùighe. -Hanan Al Hroub at bìnchidu su nobel pro s'iscola 2016. Ma ite est custu prèmiu? Chie est Hanan Al Hroub? E pro ite at bìnchidu issa ocannu?  -In inglesu li narant Global Teacher Prize  (Prèmiu Globale Maistru). Est ammaniadu, annu cun annu, dae sa Fundatzione Varkey, un'organizatzione sena punnas de balàngiu istituida pro megiorare sos istandard de istrutzione pro sos pipios isvantagiados de totu su mundu. E est a disponimentu pro totu sos maistros chi s'annòditant pro cumpetèntzia e capatzidade in s'annestru de sos pipios chi tenent dificultades de cada casta. Pipios, su prus pòberos, dèbiles, disamparados, chi bivent in cunditziones de misèria a cajone de cunflitos tziviles, a cajone de gherras e de àteras acontèssidas violentas. -Hanan Al Hroub est nàschida e crèschida in unu campu de pròfugos palestinesu, in Betlemme e at connotu annos e annos de violèntzia. At bìvidu die cun die a costàgiu de assàchios sena resone aparente. Sende crèschida in unu cuntestu che a custu, como lutat pro mudare s'istadu de sas cosas, impreende s'ùnicu mèdiu chi connoschet e chi, cun su tempus, at imparadu a maniestare cun profetu: s'istrutzione. «Cherimus petzi sa paghe. Cherimus chi sos pipios nostros nche potzant barigare sa pipiesa in paghe». A su chi si leghet in Orizzontescuola, Hanan at a impreare su prèmiu, unu millione de dòllaros, pròpiu pro cumbàtere sa violèntzia: «Ca devimus inditare a sas criaduras chi sas ùnicas armas nostras sunt sa connoschèntzia e sa bonintrànnia».  -Su maridu de Hanan Al Hroub l'ant fertu unos cantos sordados israelianos pròpiu suta sos ogros de sos fìgios:«Sos pitzocos - si leghet galu in Orizzontescuola - non bi reventiant prus a istudiare, a giogare, a mandigare. Dae sa die, fiant semper serrados in intro de domo galu assustados dae s'isparatòria. E tando issa, Hanan, at pensadu chi deviat devènnere sa maistra issoro». -Su mètodu suo est basadu subra de su giogu, de sa cunfiàntzia, de sa collaboratzione e de su rispetu. Sa maistra binchidora ànimat sos dischentes suos pro chi traballent totus in pare. E est pròpiu custu assentu chi at menguadu sas cundutas violentas in totu sas iscolas chi l'ant adotadu. E dae inoghe est cròmpidu su prèmiu. -Al-Qāhira. Pro nois, pro su mundu intreu, su Càiru. Unu nùmene chi est un’assentu. Cun unu tzocu chi est una sentèntzia. Una ebbia. Unu giogu iscurigosu intre significadu e significante, intre sonu e vàllia cuncreta. Chi non dat alenu a male-cumpresas, nen cuntzedet isperu. Nessi, gasi nos contat s’istòria sua. Al-madīnat al-qāhira, sa tzitade assachiadora. Sa tzitade chi assugetat, chi sutamitet. Custu est su sentidu de su nùmene suo. Sentidu chi s’ispàinat die cun die peri sos gurgos suos iscurigosos e afrentados. -Assentu fitianu bìvidu carchende suta sos pees non sas lollas o sos mercados ebbia, ma sos deretos tziviles e s’ànima de chie potzat èssere un’impèigu. De chie miret e biset a unu venidore sulenu, foras dae cale si siat assàchiu, morale o materiale. Sas pregontas naschent duncas a sa sola: sa capitale de s’Egitu at a mantènnere s’assentu chi nch’est in intro a su nùmene suo o b’at a derogare? At a sighire s’impòsitu chi l’at cunsignadu s’istòria o at a leare un’àndala noa, diferente, umana, verdadera? -Est de custas dies sa noa chi su Parlamentu Ue apat leadu unu disinnu formale e grae. Su de non tratare prus cun s’Egitu fintzas a cando no at a essire a campu sa veridade pro su chi pertocat sa morte de Giulio Regeni. Una risolutzione sica, firma e cumpartzida dae totus, francu su Efn de Le Pen e sa Lega de Salvini. In ue «si cundennat cun fortza sa tortura e sa morte de Giulio Regeni». Sa rechesta de sos euro-deputados est sa de pedire a su Càiru chi «frunat a sas autoridades italianas totu sos documentos e totu sas informatziones chi potzant agiudare a nche cròmpere a sa veridade pro su chi pertocat sa morte inìcua de su giornalista e chircadore».  -In su testu de sa risolutzione - a su chi iscriet Mada Masr, giornale progressista e indipendente - si racumandat fintzas sa suspensione de cada agiudu militare e de cada assistèntzia a s’Egitu. «Pro su momentu semus galu isetende chi su Càiru fùrriet sa prua conca a sa veridade e a sa collaboratzione» at decraradu Pignatone, procuradore cabu in Roma. E nois semus pro chi su sentidu de su nùmene suo nch’abarret serradu in su cugione umbrosu de s’istòria. Istòria chi a dolu mannu est galu marchende a fogu su caminu egitzianu conca a sa democratzia e a sa paghe. -Sos tedescos ant a votare oe in tres regiones: Rheinland-Pfalz, Baden-Wuerttemberg e Sachsen-Anhalt. Unu votu pagu sulenu, suta sa pressione de sa crisi nàschida a pustis de s'abertura chi Angela Mekel at adotadu cun sos emigrantes. Fintzas in Germània, comente est acontessende pagu prus o mancu in totu Europa, sos partidos devent gherrare cun sos votantes chi galu no ant leadu positzione firma. Sos chi no ischint a ue si dare. Sos chi no ant galu disinnadu si votare o mancu o a chie, intre sos 12,7 milliones de eletores. Sunt unu 35/40% cunforma a sas regiones de riferimentu. Su Cdu diat pòdere pagare sos disinnos de Merkel in contu de emigrantes.  -Sos sotzial-democràticos de Sigmar Gabriel sunt dados in mèngua pagu prus o mancu in totue. Ma s'elementu chi pesat prus anneu intre sos osservadores polìticos est sa cunfirma chi diat pòdere otènnere s'Alternative fuer Deutschland (Afd) de Frauke Petry. Sa dereta populista tedesca, in sas tres regiones in ue oe si votat, est acreditada cun pertzentuales de su 10% o barda. Nùmeros chi li diant permìtere de nche barigare sa làcana prevista dae sa lege eletorale e de nch'intrare duncas a sos parlamentos regionales. Sos sègios ant a serrare a ora de sas ses de bortaedie. Sos sondàgios chi sos giornalistas ant a leare in s'essida dae sas urnas, ant a èssere difùndidos in tempus reale. -Aprovadu oe, in Bruxelles, su testu de acordu cun sa Turchia in contu de emigrantes. Sa noa, comente si costumat oe, l'at dada in twitter Juha Sipila, su Primu ministru finlandesu. Cunforma a su documentu a ue nche sunt cròmpidos oe sos majores de sos 28 istados Ue  - chi ammentamus tenet giai su cunsensu dae Ankara - dae domìniga 20 de martzu sa Turchia at a retzire e a acasagiare totu sos emigrantes irregulares. Sos chi sunt in biàgiu conca a sa Grètzia. S'òmine de mesu in s'acordu, pro contu de su Consìgiu europeu, fiat Donald Tusk chi at propostu su testu nou a pustis de s'addòbiu cun su Primu ministru turcu Ahmet Davutoglu. Ankara at duncas atzetadu su printzìpiu chi totu sos emigrantes, fintzas sos chi sunt petzi in chirca de traballu e non de asilu, devant torrare in segus dae sa Grètzia a sa Turchia. Pro cada pròfugu allogadu in territòriu turcu, dae Ankara b'at a mòvere unu sirianu conca a s'Europa. Cun custu mecanismu diat dèvere menguare su nùmeru de sas traessadas marìtimas. Sas traessadas de sa morte. In su testu de s'acordu est prevìdidu fintzas s'apretu pro su versamentu de sos primos 3 milliardos de èuros in agiudu pro sa Turchia. E finas s'abertura de su capìtulu negotziale 33 (su chi pertocat su bilantzu) pro s'adesione de sa Turchia a s'Unione europea. Sos traballos si sunt serrados cunfirmende chi sa de oe est una mesura temporànea chi tenet petzi sa punna de arressare sos biàgios de sa morte rugrende su mare Egeu. Traessadas, a dolu mannu, galu in manos a sos contrabbanderis. -Deretos i.huffpost  URL imàgine -Nch’at coladu in pessu duas dies dae s’acordu Ue –Turchia. Acordu istòricu in contu de migratzione a corfos de dinare e de cuntzessiones imboligosas, cumplicadas e inìcuas. Patu in ue  - a su chi narant unas cantas organizatziones non govenativas -  s’Unione europea nch’at barigadu in prus de unu puntu sas làcanas de su deretu internatzionale. Traighende su sentidu, s’impinnu e su traballu dìligu issoro.  -Sas chèscias movent dae Amnesty International, dae Mèigos sena làcanas, dae Oxfam, dae Fidh e dae Cir, chi si sunt pesadas paris cumpatas contra a su chi ant definidu «s'acordu de sa birgòngia». In ue paret violada sa cunventzione de Ginevra. Cunventzione chi sa Turchia no at mai sutaiscritu, mai collidu e duncas mai rispetadu. Frocant sas crìticas dae totu su mundu. S’assentu internatzionale est in birbìllios a dae chi sos deretos tziviles primàrios, in Turchia, nche sunt torrados pagu prus chi no a farfarùgia. -Su controllu de su disterru est divènnidu, in finitias, matèria de cuntratu intre Ue e Turchia. E giai dae s'atòngiu coladu. Ma sas cuntzessiones polìticas (esentzione de su vistu pro sos tzitadinos turcos in Europa e apretu pro su protzessu de integratzione a s'Europa chi cumentzeit in su 2005) e econòmicas (3 milliardos de èuros, nessi a su cumintzu, destinados a s'acasàgiu de sos pròfugos) propostas dae Bruxelles pro Ankara, pedende in càmbiu chi si torrarent a collire sos emigrantes irregulares e chi s'impinnarent a arressare sas partèntzias, sunt resurtadas imboligosas e cumplessas. -S'arriscu pro s’Europa fiat chi aprovaret a garbu implìtzitu sas polìticas autoritàrias de Ankara: limitatzione pro sa libertade de imprenta e tzensura pro sa libertade de espressione. In prus de un’istadu de controllu serradu cun politzia e militares semper prus presente e biu. Su prus in sas provìntzias sud-orientales a majoria curda in ue sunt connoschende sa gherra tzivile intre sas fortzas de seguràntzia turcas e su Pkk curdu. E in ue a s’ispissu si denùntziant violatziones graes de s’istadu de deretu. -Dae banda turca, imbetzes, est cosa nòdida chi in su protzessu de adesione a sa Ue, s'abertura de capìtulos negotziàbiles noos non diat àere determinadu un'avantzamentu automàticu conca a s'integratzione. E pro sa chistione vistos, nointames Erdoğan apat giai annuntziadu chi dae su mese de làmpadas sos turcos diant èssere esentes dae su vistu Schengen, sos mègius informados ischint chi no est unu resurtadu achiridu. Ca pro otènnere una cuntzessione che a custa sa Turchia si diat dèvere in antis cunformare a sos recuisitos postos dae s'Unione. E non sunt pagos: 72, a su chi si leghet in su documentu ufitziale. -Custa creze de annùntzios, semper e cando, podent èssere de profetu pro si tirare su cunsensu, cunsiderende chi sa Turchia nch'est ammaniende unu referendum pro aprovare una Costitutzione noa, cun su sistema presidentziale «a sa turca» chertu pròpiu dae Erdoğan. E como - nessi gasi diat pàrrere a su chi leghet in custas dies - fintzas cun s'agiudu de s'Unione europea. E a dannu de sos pròfugos, semper prus afrigidos, disamparados e como fintzas ogetu de cuntratatzione geo-polìtica e econòmica. - -In intro de s'istrategia de s'Agenda digitale, sa Regione nch'at insertadu finamentas su progetu "Retes pro sa seguridade de is tzitadinos e de su territòriu": 7 milliones e 150mìgia èuros pro pònnere in òpera unu sistema de vìdeo-bardiamentu articuladu e isparghinadu in 80 Comunas (32 cun populatzione inferiore a 2mìgia abitantes, 25 intre is 2mìgia e is 5mìgia, 23 cun prus de 5mìgia). Su progetu at a interessare (cun gastu de 6 milliones e 900mìgia èuros) finamentas tres Uniones comunales (Anglona, Gaddura arta e Terrabesu), sa Comunidade montana de su Nugoresu e s'agregatzione Orgosolo-Orthullè. DDoe ant a bòlere àteros 250mìgia èuros pro su nodu de gestione infra-istruturale de su sistema regionale. S'obietivu de sa Giunta est su de menguare is fenòmenos de illegalidade. Ma carchi pregonta bolet posta. -Cantas ant a èssere is telecàmeras (cunforma a is tres fàscias) pro cada bidda? Cales ant a èssere is tretos compidados? Cale tipologia de reatu si bolet cuntrastare? Ddoe at un'istùdiu a palas e una rechesta dae is Comunas? Paret chi nono. Is Entes locales ant feti pigadu parte a una manifestatzione de interessu chi iscadiat su 12 de santandria de su 2013 (cando galu bi fiat Cappellacci). Tando, cunforma a su Por Fesr 2007-2013, s'istantziamentu fiat de 4 milliones e 500mìgia èuros. Ma imoe «sa Giunta ghiada dae Frantziscu Pigliaru - at acraridu s'assessore de is Afares generales Giuanne Màriu Demuro - nch'at insertadu su progetu a intro de s'Agenda digitale cun un'istantziamentu prus mannu de resursas, acreschende su nùmeru de Comunas benefitziàrias». Como, duncas, nche sunt in intro totu is tzentros abitados chi, mancari idòneos, non aiant pigadu in cunsideru a cajone de is resursas limitadas. -Àtera pregonta: ant a èssere is telecàmeras a cuntrastare sa povertade e is problemas sotziales chi agatamus in is biddas de Sardigna? -Chie est arga inoghe est arga in Frantza, si narat. Su progetu de riforma de su mercadu de su traballu aprontadu dae su guvernu "sotzialista" frantzesu no est cosa disconnota: at a èssere prus fàtzile a litzentziare, ant a crèschere is oras de traballu e sa flessibilidade, su còdighe de su traballu at a èssere su chi is imprendidores cherent. A pustis de unas cantas pesadas (500mìgia traballadores in pratza su 9 de martzu, belle 200 iscolas "serradas" su 17 e isciòperu de is istudiantes su 24) su guvernu at fatu carchi cuntzessione, ma s'impiantu legislativu de sa riforma El Khomri (dae su sambenadu de su ministru) abarrat su matessi. Ma si in Itàlia sa Cgil isciòperat a missa essida (a lege aprovada), in Frantza is sindacados Gct e Force ouvrière ant naradu chi ant a sighire a gherrare finas a cando non nche retirant is disinnos guvernativos E, cun s'isciòperu de oe, 31 de martzu, forsis tocat de annoare su ditzu. -Manifestatziones peri su paisu, iscolas e universidades serradas, bolos cantzellados, atracos blocados, disàgios in is trasportos pùblicos, pagos giornales in edìcola. Galu est chitzo pro nàrrere chi nche semus torra in su clima de su 1968. A sa segura est diferente meda su cuntestu (tando s'economia fiat creschende, imoe a s'imbesse), ma fiat dae meda chi non si bidiat unu fronte cumpatu de traballadores e istudiantes. -A su chi narant is sondàgios, su 70% o barda de sa populatzione est contràriu a custas mudadas legislativas. Est sa risposta prus crara a is chi, a pustis de is atentados de Parigi, naraiant chi sa Frantza fiat furriende·si a dereta. Su guvernu de Holland, in crisi de cunsensos, tenet una duda prus manna de sa grandeur bisada: si sighit cun is disinnos suos at a fàghere crèschere is pesadas; si faghet unu passu a dae segus est comente a reconnòschere su poderiu de is traballadores. Meda at a dipèndere dae is passos imbenientes de is ghias sindacales, ma su chi semus bidende est chi non b'at mesuras de seguresa chi potzant firmare sa cumbata sotziale. -Deretos greenstyle. Url imàgine -Su noe de martzu, a pagas dies dae su de chimbe anniversàrios de su tsunami e de sa disaura nucleare de Fukushima, unu tribunale loclae at ordinadu de serrare duos de sos bator reatores chi aiant torradu a ativare. A pustis de sa disaura, totu sos 54 reatores nche los istudeint. Tocaiat de impònnere normas de seguràntzia prus graes. Su Giapone, duncas, pro pagu prus o mancu duos annos, at fatu a mancu de s'energia nucleare, impreende petzi fontes fòssiles. Posca, in su mese de austu de su 2015, torreint a allùere duos reatores. Àteros duos torreint a prodùere energia dae sos primos meses de ocannu, ma sunt sos chi su tribunale cheret firmare. -S'ordinàntzia no est agradèssida a su primu ministru Shinzō Abe chi, diat chèrrere torrare deretu a prodùere energia nucleare, mancari una parte manna de s'opinione pùblica non siat a favore. Sa Kensai Electric chi gestit sa tzentrale, imbetzes, at giai detzisu de fàghere apellu contra a s'ordinàntzia. -Chimbe annos a como, su tsunami cajoneit 16mìgia mortos e 350 milliones de evacuados. B'at 60mìgia pessones chi sunt ancora allogadas in istruturas provisòrias. Non si resessent a carculare sos dannos a s'ambiente. Non s'ischit ite nde fàghere de 700 milliones de metros cubos de terra radiativa. Pro como l'ant lassada in cue, in intro de sacos nieddos, a inghìriu de sa tzentrale. -In prus dae sos reatores sighit a essire abba cuntaminada. In intro sa situatzione est ancora crìtica, a su puntu chi nemmancu sos robot bi podent intrare. - -Imàgine pigada dae zanzu.de -Zanzu est unu progetu de primore ammaniadu dae duos entes nord europeos: Sensoa (tzentru fiammingu de salude sessuale) e Bzga (tzentru tedescu de educatzione sanitària), ambos in collaboratzione cun is duos ministèrios cumpetentes. Su resurtu de su traballu issoro est unu situ internet (zanzu.de) aprovadu dae unu comitadu internatzionale chi includet rapresentantes de s'Oms. Pro carchi giornale italianu est unu manuale indiritzadu a is istràngios pro ddis imparare a «copulare cun is fèminas europeas». Pro carchi polìticu est una «proa tècnica de invasione». Intrende·nche a su situ agatamus ses setziones (su corpus, sa pranificatzione familiare, is infetziones, sa sessualidade, is relatziones e is sentimentos, is deretos e sa legislatzione) chi podent èssere esploradas in 11 limbas (tedescu, inglesu, frantzesu, ispanniolu, russu, turcu, àrabu, bùlgaru, polacu, albanesu, rumenu e olandesu). Duncas? -Duncas Zanzu si presentat comente un'aina de educatzione sessuale pro chie si siat e mescamente pro is istràngios (e non feti pro is pròfugos chi nche bàrigant su Mediterràneu) chi tenent dificultades cun sa limba de sa terra chi ddos est alloghende. Unu produtu bene fatu chi ammustrat, cun imàgines simples, is carenas de is òmines e de is fèminas (de cada etnia) e is òrganos sessuales (visìbiles e cuados) issoro; chi acrarit sa prima esperièntzia sessuale e is diferentes raportos (vaginales, orales, anales); chi frunit unos cantos cussìgios, finamentas invitende is interessados a nde chistionare «cun su/a cumpàngiu/a», ca «cadaunu tenet aspetativas e disìgios diferentes» e ca «est de importu chi in cada raportu ambos potzant espressare is emotziones issoro». -Non mancant is chistiones ligadas a s'orientamentu sessuale e a is ruolos de gènere, a su respetu de is sèberos e a s'agualidade intre sa còpia. Ddoe at finamentas unos cantos temas dìligos comente is sentidos de tristura durante sa gravidàntzia, sa gravidàntzia cun su Viu (mègius connotu comente Hiv), is infetziones dae sa mama a su fedu e dae sa mama a su pipiu, s'istrumìngiu, s'igiene, is cunsighèntzias de s'impreu de droga e alcool. Ddoe nd'at àteros marcados a ruju: sa mutilatzione genitale feminile, is chistiones de onore chi cajonant violèntzia, is abusos in intro de sa coja o de sa cunvivèntzia. -Chistiones che a sa de sa sessualidade podent èssere deformadas dae una visione traditzionalista e religiosa in ue a sa fèmina ddi benit negada finamentas sa dinnidade. Beru est chi peri su mundu ddoe at sotziedades in ue su livellu culturale (finamentas pro neghes otzidentales) est determinadu dae sa nèula oscurantista. Ma ddoe at o non ddoe at finamentas inoghe una nèula che pare, si custas chistiones sighint a èssere unu tabù? -«Hillary tenet unu pranu partzidu in tres partes pro fèrrere s'Isis in s'Oriente mesanu, peri su mundu e in domo». Custu est su messàgiu Twitter de sa favorida a ghiare is democràticos in sa cursa conca a sa Domo arva. Custos is tres puntos de su Segretàriu de istadu de s'amministratzione Obama (làstima a non b'àere pensadu in custos annos): «A nche ghetare a terra sa fortilesa issoro in Iraq e Sìria; a nch'iscontzare sa rete globale de su terrore; a afortire is defensas nostras in pàtria prevenende is atacos». Imoe tocat de isetare su pranu pro devènnere presidente. Hillary has a three-part plan to defeat ISIS in the Middle East, around the world, and here at home. pic.twitter.com/Nh1JrS2lmD — Hillary Clinton (@HillaryClinton) 23 marzo 2016 -Est mòvidu eris dae Golòtene, organizadu dae ilMarghine.net, in un'àula consiliare prena (b'aiat pagu prus o mancu unas 120 pessones), su rodeu de su documentàriu Sardegna: il tramonto di un paradiso. Su traballu l'aiant giai presentadu su 27 de su mese coladu in sa sala Filipu Canu de Portu Turre, tzitade sìmbulu de su traballu, ma fintzas de incuinamentu. -S'idea est nàschida dae sa sensibilidade de sete giòvanos (membros de su Lion's Lab) chi, càrrigos de passione e de amore pro custa terra, diant chèrrere fàghere connòschere sas realidades, bonas e malas, de s'ìsula. «Custu progetu est indiritzadu a sos giòvanos – at naradu Càralu Gaspa, responsàbile de sa comunicatzione, – cherimus chi s'acòstient a tzertos argumentos e chi connoscant custas realidades». -B'at chertu duos annos de traballu cun sete meses de ripresas pro nche cròmpere a su resurtu de oe. Su documentàriu, agiudadu petzi dae su finantziamentu colletivu e dae sas donatziones ispontàneas, ammustrat sas problemàticas ambientales e sos dannos, cajonados dae un'industrializatzione sena controllu. Suta de sa lente nche sunt fertas sas àreas incuinadas de Portescusi, de Sarrocu, de Tòssilo, de Frùmene santu e de Portu Turre. Non mancant sas anàlisis e sas crìticas a una manera pagu dèghida de propònnere su traballu, baratende·lu, a s'ispissu, cun sa salude. -Ma non b'at petzi disauras in sas imàgines. Intre sos otanta minutos de filmado b'at fintzas ocasiones pro valutare sas alternativas sustenìbiles e pro apretziare galanias naturales che a su Supramonte, su Limbara, su Montarbu e su Concale de su terràinu. -Sas projetziones ant a sighire peri totu sa Sardigna in sos meses de martzu, de abrile. A maju, sa projetzione at a tocare fintzas unas cantas tzitades europeas. - - - -Pasca dae su latinu pascha, dae su gregu páskha, dae s'ebràicu pesah cheret nàrrere trànsitu, passàgiu e est sìmbulu de allegria in su mundu cristianu. Forsis ca inditat su coladòrgiu seguru pro nche colare dae custa a cudda ala de làcana e a s'imbesse. Pro nche barigare s'esistèntzia materiale e nche cròmpere a sas mitzas de s'ispìritu. Sena su donu de sa fide no est cosa a istabilèssere su sentidu suo. E in medas eris a bortaedie, in Lahore sa tzitade pakistana sètzida a costàgiu de su frùmene Ravi, nd'ant connotu su viàticu rebestu. Forsis non fiat su chi cheriat Deus, forsis mancu su chi cheriant o s'isetaiant sos prus intre sas pessones chi fiant issipidas in Gulshan-e-Iqbal, su parcu pro pipios de Lahore. Logu de ispàssiu in ue unu kamikaze at disinnadu a arressare sa vida sua terrena pro nche colare in pare cun àteros 72 innotzentes a cudda ala de làcana. Sos fertos sunt 320 e s'ispramu issoro nch'est cròmpidu a totue in su mundu festende. Su bilantzu est cunfirmadu. Est ufitziale, istende a su chi si leghet in su situ de sa televisione Express News e «galu sunt gherrende cun sas operatziones de sucursu». Sos pipios mortos sunt 33. Sa befe de unu nùmeru nòdidu. Simbòlicu. Tres sas dies de corrutu istitutzionale. Una sa rivendicatzione: dae su movimentu Jamat ul Ahrar. Bìndighi sas pessones presas dae sa politzia. Setantaduos sos mortos. Trintatrès sos pipios. Treghentos e binti sos fertos. Unu s'atentadore identificadu: Yousuf Farid, 28 annos, talebanu residente in s'apendìtziu de Muzzafargarh. Unu  Deus ebbia in una die de Pasca.  - -Pagu prus o mancu cantu a una musca. Si narat Paedophryne amauensis e est longa in pessu 7,7 millìmetros. Dae cando, in su 2009, nd'ant comunicadu s'iscoberta in Papuàsia (Pàpua Guinea Noa) - formalizada a livellu sientìficu petzi in su 2012 - si nch'at collidu su tìtulu de vertebradu prus minore de su mundu. Furende·bi·nche·lu a su Paedocypris progenetica, unu pischigheddu presente in Indonèsia, sende chi sas fèminas de custa genia mesurant 7,9 millìmetros. S'agatat in sas furestas tropicales proinosas e sos biòlogos de s'Universidade de istadu, in Louisiana (Iua), chi l'ant istudiada e classificada, bi sunt reventidos, cun pista manna, a nde tzapare unos cantos esemplares.  -No est cosa a nche las sejare in mesu a sa fògia e a s'erva in ue si nche cuant chirchende màndigu e pasu. E in prus iscudent brincos a chentu pro banda chi sunt 30 bias prus longos de sa carena issoro. Sa micro-rana però est in bona cumpangia, a dae chi sas sorrastras suas de sa genia Paedophryne tenent una mannària chi movet dae sos 8,5 a sos 11,3 millìmetros. Sas nostras tenent un' ìndula ispibilla e colores bios, ispramosos chi servint a istrajare sos inimigos naturales, sende chi in sa pedde issoro nche cuant una sustàntzia benenosa e mortale. -B'at però finas àteras teorias e ipòtesis pro su chi pertocat su sèberu definitivu anti-oràriu. Unos cantos sustenent chi custa trassa giuet a su coro chi, sende chi est postu a manu manca, diat pompare mègius su sàmbene. Àteros sustenent chi s'atleta bortende a manu manca tèngiat un'echilìbriu prus firmu, a dae chi diat impreare pro contra-bilantzare sa fortza tzentrìfuga su bratzu deretu, su prus forte in sa majoria de sas pessones. Sos inglesos, diferentzialistas e umoristas famados, nos dant imbetzes s'acrarimentu prus curiosu: sende chi sos atletas devent cùrrere contra a su Tempus, est lògicu chi lu devant fàghere in sensu opostu a su de su relògiu. - -Dudas meda. Esperièntzia nudda. A dae chi custa est sa prima campànnia eletorale pro nch'ammaniare su primu Consìgiu metropolitanu casteddaju. Isetende su votu de domìniga, su 3 de abrile, cun sos sègios abertos dae sas oto de mangianu fintzas a sas oto de sero, in s'ex Provìntzia de Casteddu bi sunt totus. Totu sos colores e cada nuscu. Oe est su turnu de Sel, Rossomori, Sotzialistas, su Partidu de sos sardos, La Base, Rifondazione comunista e su Tzentru democràticu chi ant presentadu una lista ùnica pro su tzentru-manca: Cagliari metropolitana. In intro nch'at 20 candidados consigieris chi crompent dae unas cantas intre sas 17 biddas chi como sunt parte integrante de s'ente locale nou, in pessu batijadu. S'eletzione est indireta. A votare duncas non votant sos tzitadinos, ma 240 amministradores locales e sìndigos de sa tzitade metropolitana. Devent elègere sos 34 consigieris metropolitanos prevìdidos in sa riforma de sos entes locales. Su primu sìndigu metropolitanu at a èssere Màssimu Zedda chi como est galu in càrriga comente sìndigu de Casteddu, ma at giai retzidu sas cunsignas dae su cummissàriu provintziale Franco Sardi. Comente atzinnadu in subra, sas dudas sunt medas e fundudas, intre sos tzitadinos. Si non pròpiu su printzìpiu de sa territorialidade, a at a èssere garantidu nessi su de sa rapresentatividade? A bìdere istemus. - - -Deretos Wikimedia. Url imàgine -Si nch'est mortu oe, a s'edade de 68 annos, Hendrik Johannes Cruijff, est a nàrrere su "profeta de su gol", su "Pelè arvu". Giogadore e allenadore de s'Ajax, de su Bartzellona, de sa natzionale olandesa, Johan Cruyff (gasi dd'iscriiant su nùmene suo su bonu de is bortas) fiat s'intèrprete prus rapresentativu de su "fùbalu totale". Cruyff at conchistadu tres botzas de oro (1971, 1973, 1974) e, pro pagu, non bincheit su mundiale de su '74 in Germània. In su tacuinu suo ddoe at finamentas 3 Copas de is campiones gioghende cun is lantzeris biancu-rujos de Amsterdam (1970/71, 1971/72, 1972/73) e una allenende su Barça (1991/1992). Petzi àteros chimbe isteddos de su fùbalu sunt renèssidos a dda bìnchere in campu e in panchina (Miguel Muñoz, Giovanni Trapattoni, Josep Guardiola, Frank Rijkaard e Carlo Ancelotti). Cun is blaugrana, a su chi aiat naradu sa vigilia de sa finale contra a su Milan (faghende·si fotografare cun su trofeu), nde deviat bìnchere un'àtera in su '94, ma is ruju-nieddos (duas retes Massaro, una peròmine Savicevic e Desailly) ddu lasseint a manos iscutas. S'eredade sua dda regolleit Marco Van Basten: intradu in campu in càmbiu de "su profeta", su 3 de abrile de s'82 cun sa màllia de s'Ajax, marcheit sa prima rete sua. Finas a como, in fatu a Pelè, abarrat su segundu mègius giogadore de su de XX sèculos. - - - -Sas esplosiones fiant in sa sala printzipale cara a su bangu de sa American airlines. Bidru, fumu, prùere e fràigos derrutos ant indutu s'evacuatzione de s'aeroportu internatzionale, s'arressada de sos trenos e de sa tzirculatzione istradale. Finas si galu non si connoschent sas cajones. Finas si galu non b'at craresa si siat assàchiu terrorìsticu o un'intzidente.B'at àpidu fintzas un'àtera esplosione in s'istatzione de sa metropolitana de Maelbeek, a curtzu a sa Cummissione europea. A tres dies dae s'arrestu de Salah Abdeslam, su latitante prus chircadu pro sos assàchios de Parigi su 13 de santandria, su Bèlgiu devet torrare a artziare sas mesuras de seguràntzia. Sa Procura belga aiat cussigiadu su "istade parados" a totu s'Europa e oe afortit su messàgiu. - -Sa noa in s'imprenta turca. Url imàgine -Giovanna Lanzavecchia, milanesa de 24 annos, nche l'ant impresonada in Turchia sàbadu sero. Tenta dae sa politzia de Erdoğan in intro de un'internet cafè de Istanbul, l'ant acusada de àere cumpartzidu in sas retes sotziales una cantas imàgines pro-Pkk. Lanzavecchia nch'est in intro de unu tzentru de presonia pro istràngios isetende chi nche la catzent dae sa repùblica anatòlica. Sa chistione la sunt sighende sas autoridades de su consoladu italianu. Sa noa est essida a campu oe, die de su Newroz, sa festa de su comintzu de s'annu pro su pòpulu curdu. -Est cròmpida custu mangianu, a Casteddu, sa Numancia, nae ispagnola cun 667 pròfugos. Est su resurtadu de un'operatzione de sarvamentu operada sas dies coladas a probe de sa costera otzidentale lìbica. In ue, ammentemus·lu, b'at mortu àteras 30 pessones chi nche sunt rutas a modde dae tres barcones. Mezos precàrios chi nde fiant trasportende prus de 500, a su chi si leghet in su situ de sa guàrdia de costera de Al-Zawia e in su Libya Observer . -Sos chi oe sunt cròmpidos a Casteddu su prus sunt eritreos, sòmalos e sud-saharianos. In totu sunt 108 fèminas, tres gràidas, 520 òmines e 39 pipios, tres de naschidòrgiu e unu sena perunu parente. Sas mesuras de sucursu las ant aprontadas in su mollu Rinfusa de su portu-canale. In cue s'ant a partzire su traballu de cura e identificatzione, òmines e fèminas de su Corpus forestale, de s'Amparu tzivile, de s'Asl, Politzia e Carabineris. S'isbarcu est prevìdidu a ora de sa una e mesa. -Deretos i.huffpost  URL imàgine -Nch’at coladu in pessu duas dies dae s’acordu Ue –Turchia. Acordu istòricu in contu de migratzione a corfos de dinare e de cuntzessiones imboligosas, cumplicadas e inìcuas. Patu in ue  - a su chi narant unas cantas organizatziones non govenativas -  s’Unione europea nch’at barigadu in prus de unu puntu sas làcanas de su deretu internatzionale. Traighende su sentidu, s’impinnu e su traballu dìligu issoro.  - - -Ite bi diat acontèssere binchende su Emmo? -Si su cuesitu nche diat colare, pro s'iscadèntzia naturale de sa cuntzessione, sas cumpangias petrolìferas no ant a pòdere rennoare sa litzèntzia. Fintzas si sas resursas non nche sunt galu acabbadas. -E binchende su Nono?  -Si sa consultatzione diat fallire, a s'iscadèntzia de sas litzèntzias, sas cumpangias petrolìferas ant a pòdere rennoare o prorogare sas atividades de estratzione e, otènnida s'autorizatzione cunforma a sa valutatzione de impatu ambientale, ant a pòdere prelevare idro-carburos fintzas a cando non si nch'esaurint sas istèrridas. -Su Rojava, est a nàrrere su Kurdistan sirianu, at proclamadu eris s'autonomia sua. Dd'ant disinnadu prus de 150 rapresentantes de is partidos curdos, àrabos e assiros de su nord de sa Sìria. Ma no at a èssere un'indipendèntzia: s'entidade polìtica noa (auto-guvernada de facto dae su 2012, cun su Partidu de s'unidade democràtica - Pyd - in majoria) naschet cunforma a is inditos de su cunfederalismu democràticu. Custa teoria (ddoe amus a torrare a minudu) est istada aprontada dae Apo Öcalan, sa ghia de su Pkk, est a nàrrere su partidu de is traballadores curdos ativu in su Kurdistan turcu e frade de su Pyd. S'idea non cumbinat cun sa punna de un'istadu natzionale pro is curdos. Pro su dirigente istòricu de su Pkk «sos istados natziones rapresentant un'impèigu mannu pro cale si siat isvilupu sotziale. Su cunfederalismu democràticu, a s'imbesse, est su paradigma sotziale de is pòpulos opressos». Ma su disinnu pigadu no agradat a is guvernos de Damasco e de Ankara. E nemmancu a is àteros istados interessados a su cunflitu (Iua, Rùssia). Semper e cando, sa de sa Sìria federale paret una intre is prospetivas possìbiles. -Aprovadu oe, in Bruxelles, su testu de acordu cun sa Turchia in contu de emigrantes. Sa noa, comente si costumat oe, l'at dada in twitter Juha Sipila, su Primu ministru finlandesu. Cunforma a su documentu a ue nche sunt cròmpidos oe sos majores de sos 28 istados Ue  - chi ammentamus tenet giai su cunsensu dae Ankara - dae domìniga 20 de martzu sa Turchia at a retzire e a acasagiare totu sos emigrantes irregulares. Sos chi sunt in biàgiu conca a sa Grètzia. S'òmine de mesu in s'acordu, pro contu de su Consìgiu europeu, fiat Donald Tusk chi at propostu su testu nou a pustis de s'addòbiu cun su Primu ministru turcu Ahmet Davutoglu. Ankara at duncas atzetadu su printzìpiu chi totu sos emigrantes, fintzas sos chi sunt petzi in chirca de traballu e non de asilu, devant torrare in segus dae sa Grètzia a sa Turchia. Pro cada pròfugu allogadu in territòriu turcu, dae Ankara b'at a mòvere unu sirianu conca a s'Europa. Cun custu mecanismu diat dèvere menguare su nùmeru de sas traessadas marìtimas. Sas traessadas de sa morte. In su testu de s'acordu est prevìdidu fintzas s'apretu pro su versamentu de sos primos 3 milliardos de èuros in agiudu pro sa Turchia. E finas s'abertura de su capìtulu negotziale 33 (su chi pertocat su bilantzu) pro s'adesione de sa Turchia a s'Unione europea. Sos traballos si sunt serrados cunfirmende chi sa de oe est una mesura temporànea chi tenet petzi sa punna de arressare sos biàgios de sa morte rugrende su mare Egeu. Traessadas, a dolu mannu, galu in manos a sos contrabbanderis. - - -Sa de eris fiat una tapa de importu in sa cursa de is candidados democràticos e republicanos conca a su disafiu finale de santandria. Hillary Clinton at bìnchidu in totu is chimbe istados lassende a Bernie Sanders a manos iscutas. Dae imoe in susu su candidadu sotzialista dd'at a dare pagos oriolos. Unu cras amus a ischire si is cunsensos regortos dae su senadore de su Vermont ant a èssere sa base pro unu partidu nou in is Istados unidos. In campu republicanu Donald Trump nd'at conchistadu bator (perdende in Ohio). Derrota de Marco Rubio in domo sua (Flòrida). Su candidadu de ratza cubana at annuntziadu su retiru. Imoe, in prus de Trump, abarrant feti Ted Cruz e John Kasich. In su disafiu atonginu probàbile intre Clinton e Trump, sa candidada democràtica s'at a dèvere bestire una caratza veltroniana (sa de su «ma anche»): at a dèvere traballare pro mantènnere is cunsensos regortos dae Sanders, ma a su matessi tempus nch'at a dèvere conchistare s'eletoradu republicanu chi non bàjulat a Trump. -Hanan Al Hroub at bìnchidu su nobel pro s'iscola 2016. Ma ite est custu prèmiu? Chie est Hanan Al Hroub? E pro ite at bìnchidu issa ocannu?  - - -Imàgine pigada dae zanzu.de - - - - -Incarca subra de s'imàgine pro dd'ismanniare -Alternativa pro sa Germània est unu partidu nàschidu pagu prus de tres annos a imoe. Euro-dudosu, natzionalista e anti-islàmicu, at regortu su sentidu prus iscurigosu de chie, cunforma a sa crisi, est in cherta de rispostas dae dereta. In su 2013 non nche barigheit, de pagu, sa pertzentuale rechèdida pro nch'intrare a su Bundestag, ma in is europeas de s'annu a pustis otengeit prus de su 7% ponende·nche a Istrasburgu 7 eurodeputados (in su grupu ossimòricu de is cunservadores e de is reformistas). Eris, in ue est andadu peus (est a nàrrere in Renània-Palatinadu), nch'at coladu su 12% de is cunsensos. Conchistada sa de tres positziones finamentas in su Bader-Württemberg cun su 15%. A su pòdiu de prata ddoe est cròmpidu in Sassònia-Anhalt, pighende pagu prus o mancu sa matessi pertzentuale chi, chimbe annos a imoe, fiat de sa manca (die Linke, chi at pèrdidu prus de su 7%). Is regionales de eris rapresentant una derrota pro Angela Merkel, chi perdet cunsensos in totue. Birdes e Spd creschent petzi, de pare a pare, in su Bader-Württemberg e in Renània-Palatinadu. In custas duas regiones sa manca est istàbile, in su pagu. -Is eletores democràticos e republicanos ant a votare cras in chimbe istados: Flòrida, Illinois, Missouri, Carolina de su Nord e Ohio. Custas primàrias sighit s'addòbiu republicanu de su 12, in su Washington Dc, in ue at bìnchidu Marco Rubio (John Kasich segunu e Donald Trump su de tres). In is dies coladas ddoe at àpidu prus de una protesta contra a su candidadu reatzionàriu de su Gop, anti-immigrados e istimadore de Mussolini. In Chicago, Illinois, una truma de giòvanos de manca de cada genia dd'at impedidu de faeddare. Finamentas pro Ted Cruz (unu chi, pro nàrrere, si màndigat sa petza cota in subra de sa canna de unu fusile in pessu impreadu) «Trump alimentat sa violèntzia». In campu democràticu paret chi sa popularidade, semper prus arta, de Bernie Sanders siat dende prus de un'oriolu a Hillary Clinton. Sunt in medas is chi narant chi, s'in casu issa bincheret, at a dèvere impreare a mala gana unu limbàgiu de manca pro non pèrdere is cunsensos chi est balangende su "sotzialista de su Vermont". A bìdere istemus ite ddoe at a acontèssere cras. -Deretos lìberos. Url imàgine -S'ìsula de Budelli no at a èssere bèndida prus. Su tribunale de Tèmpiu at atribuidu s'ìsula a s'Ente parcu de Sa Maddalena. Budelli, disabitada e sugeta a vìnculos ambientales, est nòdida pro sa plaja sua in colore rosa. In su 2015 la comporeit a s'asta unu capotatzu neozelandesu, Michael Harte, paghende·la pagu prus o mancu tres milliones de èuro. A pustis de una batalla legale, però, su millionàriu renuntzieit. Como chi sa prenda de Sa Maddalena est torrada a su parcu, su presidente Zusepe Bonanno est satisfatu: «Si podet nàrrere chi semus cuntentos, s'ìsula est abarrada ismentigada pro tempus meda, como amus a chircare de aviare carchi progetu pro la valorizare. Diamus a chèrrere chi bèngiant interessados in prima pessone sos istudiantes». - - -Deretos greenstyle. Url imàgine - -Sos tedescos ant a votare oe in tres regiones: Rheinland-Pfalz, Baden-Wuerttemberg e Sachsen-Anhalt. Unu votu pagu sulenu, suta sa pressione de sa crisi nàschida a pustis de s'abertura chi Angela Mekel at adotadu cun sos emigrantes. Fintzas in Germània, comente est acontessende pagu prus o mancu in totu Europa, sos partidos devent gherrare cun sos votantes chi galu no ant leadu positzione firma. Sos chi no ischint a ue si dare. Sos chi no ant galu disinnadu si votare o mancu o a chie, intre sos 12,7 milliones de eletores. Sunt unu 35/40% cunforma a sas regiones de riferimentu. Su Cdu diat pòdere pagare sos disinnos de Merkel in contu de emigrantes.  -Sos sotzial-democràticos de Sigmar Gabriel sunt dados in mèngua pagu prus o mancu in totue. Ma s'elementu chi pesat prus anneu intre sos osservadores polìticos est sa cunfirma chi diat pòdere otènnere s'Alternative fuer Deutschland (Afd) de Frauke Petry. Sa dereta populista tedesca, in sas tres regiones in ue oe si votat, est acreditada cun pertzentuales de su 10% o barda. Nùmeros chi li diant permìtere de nche barigare sa làcana prevista dae sa lege eletorale e de nch'intrare duncas a sos parlamentos regionales. Sos sègios ant a serrare a ora de sas ses de bortaedie. Sos sondàgios chi sos giornalistas ant a leare in s'essida dae sas urnas, ant a èssere difùndidos in tempus reale. - - - -  Imàgine pigada dae www.regione.sardegna.it - - - - - -Eris a mangianu, una cadena longa de comitados, giòvanos, pensionados e amministradores locales at inghiriadu s'ospidale Nostra Sennora de sa Mertzede de Lanusè. Sa protesta, chi est andende a dae in antis dae pagu prus o mancu unu mese, cheret firmare su declassamentu de s'istrutura sanitària. -Dae totu sas biddas ogiastrinas b'at acudidu mìgias de pessones, ghiadas dae sos sìndigos de su territòriu, pro nàrrere chi nono a sa reforma de sa rete ospidalera. «Cherimus chi s'ospidale nostru abarret de primu livellu» - narant sos assòtzios e sos comitados chi si sunt addobiados in pratza, agiunghende - «Nos nche cheret bogare fintzas sos repartos de emo-dinàmica e de patologia tzèrebro-vascolare». -In Murera puru, eris etotu, b'at àpidu una protesta simigiante pro defensare s'ospidale de su Sàrrabus, interessadu, fintzas custu, dae sa reforma. -Eris ddoe at àpidu sete eletziones primàrias in chimbe istados Iua: tres pro is democràticos (Kansas, Louisiana e Nebraska) e bator pro is republicanos (Kansas, Kentucky, Lousiana e Maine). Hillary Clinton e Donald Trump non si nch'ant pigadu totu su chi ddoe aiat. Difatis Sanders at bìnchidu in Kansas e Nebraska lassende a Clinton sa Lousiana. Semper e cando su "sotzialista de su Vermont" nch'est galu a tesu dae s'ex first lady. In su campu republicanu Cruz at conchistadu su mesu de is istados a disponimentu (Kansas e Maine). Su senadore texanu non tenet dudas: «S'anti-Trump so deo. Rubio e Kasich, dage·bos a un'ala». - -Sa noa in s'imprenta turca. Url imàgine -Giovanna Lanzavecchia, milanesa de 24 annos, nche l'ant impresonada in Turchia sàbadu sero. Tenta dae sa politzia de Erdoğan in intro de un'internet cafè de Istanbul, l'ant acusada de àere cumpartzidu in sas retes sotziales una cantas imàgines pro-Pkk. Lanzavecchia nch'est in intro de unu tzentru de presonia pro istràngios isetende chi nche la catzent dae sa repùblica anatòlica. Sa chistione la sunt sighende sas autoridades de su consoladu italianu. Sa noa est essida a campu oe, die de su Newroz, sa festa de su comintzu de s'annu pro su pòpulu curdu. -Sa noa de is dies coladas fiat sa de su biàgiu de Obama a Cuba. Una noa in cada sensu, a dae chi su presidente a isteddos e istrìscias fiat su primu, in 88 annos, a ddoe fàghere unu brincu. Paghe amighèntzia, netzessidade de caminare a manu tenta conca a su tempus venidore «ca - at naradu s'incuilinu de sa Domo arva - semus totu americanos». Su fallimentu de s'embargu econòmicu est torradu a essire a campu: «Apo pedidu a su Cungressu nostru de nche ddu bogare». Ma est petzi una furriada tàtica conca a sa matessi istrategia: est a nàrrere a nch'insertare s'ìsula caraìbica a intro de sa guarnissa econòmica de màdrighe liberale. Custu tipu de normalizatzione est cherta finamentas dae Donald Trump, su candidadu a sa ghia republicana pro is presidentziales de s'atòngiu imbeniente. S'idea est de nche fraigare in S'Avana unu hotel «cando at a èssere possìbile». Ma in Cuba ddoe at chie chistionat de perìgulos pro sa rivolutzione. -Nointamen su guvernu cubanu apat naradu chi is positziones antimperialistas non nch'ant a intrare in sa mesa de is negotziados cun is Istados unidos, sa rete de is Giòvanos anticapitalistas, nàschida in su mese de ghennàrgiu, at emìtidu unu comunicadu cun 4 puntos: «Is solutziones de Cuba no ant a essire a campu gràtzias a is polìticas istadunidenses; su bene istare de is potèntzias tzentrales si basat subra de sa povertade de is paisos suta-isvilupados; su capitalismu est incapatze de ofèrrere libertade e felitzidade in manera permanente a totu is pòpulos de su mundu; petzi tràmite sa radicalizatzione de su sotzialismu cubanu nch'amus a essire cun dignidade dae sa crisi econòmica». S'organizatzione pedit de «pònnere in parte sa populatzione cubana» e punnat a sa «democratzia de base», a su «rispetu de is diferèntzias», a s'amparu de su «pensamentu crìticu», a sa «creatividade polìtica». -Is eletores democràticos e republicanos ant a votare cras in chimbe istados: Flòrida, Illinois, Missouri, Carolina de su Nord e Ohio. Custas primàrias sighit s'addòbiu republicanu de su 12, in su Washington Dc, in ue at bìnchidu Marco Rubio (John Kasich segunu e Donald Trump su de tres). In is dies coladas ddoe at àpidu prus de una protesta contra a su candidadu reatzionàriu de su Gop, anti-immigrados e istimadore de Mussolini. In Chicago, Illinois, una truma de giòvanos de manca de cada genia dd'at impedidu de faeddare. Finamentas pro Ted Cruz (unu chi, pro nàrrere, si màndigat sa petza cota in subra de sa canna de unu fusile in pessu impreadu) «Trump alimentat sa violèntzia». In campu democràticu paret chi sa popularidade, semper prus arta, de Bernie Sanders siat dende prus de un'oriolu a Hillary Clinton. Sunt in medas is chi narant chi, s'in casu issa bincheret, at a dèvere impreare a mala gana unu limbàgiu de manca pro non pèrdere is cunsensos chi est balangende su "sotzialista de su Vermont". A bìdere istemus ite ddoe at a acontèssere cras. -Musicalidade e ativismu, sunt custos sos ingredientes printzipales chi ant cundidu sos 30 annos de carriera de L'Arcusgi. S'istòria de sa mùsica de s'ìsula “nustrale” nche colat peri sas cantzones prus famadas de su grupu: dae Resistenza a So Elli, finas a nche cròmpere a Lotta Ghjuventu e a L'Arcusgi di Pasquale. -Giai dae cando est nàschidu, su grupu at mòvidu sos primos passos impreende deretu su corsicanu in totu sas cantzones, siat pro defensare sa limba e sa cultura de s'ìsula e siat pro solidariedade a sas àteras minorias, mescamente a su pòpulu bascu. Forsis est su ligàmene dòpiu polìticu-culturale su chi nche los at giutos peri sos palcos de mesu Europa dae su 1984 fintzas a oe. In 32 annos de carriera ant intzisu 8 discos e una regorta. -Su discu nou, giai a disponimentu in sas butegas de s'ìsula, est essidu in su mese de nadale de su 2015 e s'intìtulat L'Arcusgi, 30 anni: Cantu, Passione, Spartera. 13 cantzones chi rapresentant totu sos traballos fatos finas a como. B'at una luta de nche giùghere a mesu de sa gente, b'at unu messàgiu de trasmìtere. Sos temas sunt semper de interessu mannu. Polìticos, sotziales, ma fintzas ambientales. Sas cantzones, acumpangiadas dae percussiones e chiterras, resessent ancora a trasmìtere un'ispìritu reberde e a su matessi tempus càrrigu de renchènnida. -Sa partida movet a pustis de unu minutu de solidariedade pro sas vìtimas de Bruxelles. -A su de ses minutos su Casteddu proat a dare ispetàculu cun Joao pedro chi proat a nche marcare su vantàgiu cun una bitzicleta, ma su tiru nch'essit a foras. A pustis de unu minutu est Munari a chircare su gol, ma Manfredini parat. Francu carchi faddina, sos òmines de Rastelli parent cumbintos e seguros, creant ocasiones e manovrant bene sa botza. A su de 17 minutos sos sardos diant pòdere marcare su 0-1, ma su tiru de Sau, a corfu seguru, non nche bàrigat sa defensa chi lu respinghet. Nche colant sos minutos e su Casteddu allentat su mossu. Sa partida como est prus echilibrada, cun su Modena chi balàngiat carchi metru de campu cunforma a sos primos minutos. A su de 33 minutos Luppi si nche presentat a sa sola cara a Storari chi, ammuntat sa porta e nche bogat sa botza a foras cuntzedende unu tiru dae su cugione. Su livellu de sa partida non creschet e s'àrbitru frùschiat s'acabbu de su primu tempus. -Sas iscuadras torrant a su campu pro su segundu tempus, ma su ritmu est belle su matessi de su primu. A su de 64 minutos su Mòdena abarrat in 10 òmines. Giorico, giai ammonidu, cummitet unu fallu a dannu de Ceppitelli. S'arbitru a ponet manu sa butzaca e nde bogat sas targhitas, in antis sa groga e a pustis sa ruja. A su de 75 minutos Sau at un'ocasione manna. Cinelli indiritzat unu bellu passàgiu traessu a mesu de s'àrea, ma su giogadore tonaresu, solu solu, nch'iscudet sa botza a foras. -Bi pensant sos emilianos a unfrare sa rete. Tres minutos a pustis sa defensa ruju-biaita si nche lassat fuire a Rubin chi, nche ponet in sos pees de Belingheri sa botza binchidora. Storari in su tiru a filu de terra non podet fàghere nudda. Su Modena finas a como no aiat fatu una grandu partida, ma su Casteddu non nd'aiat aprofitadu mai. Chimbe minutos a pustis Bertoncini at in sos pees sa botza de su 2-0, ma su giogadore isprecat. Su Casteddu non tzedet. A su de 84 minutos atacat cun Sau, ma su tiru est artu. In su recuperu acontesset s'impossìbile. In antis arribat su gol de Farias chi nche collit unu passàgiu de Giannetti e nche marcat s'1-1. A pustis de duos minutos Sau nche bortulat su resurtadu e sinnat su vantàgiu casteddaju. Sa partida si nch'acabbat gasi. -Su Casteddu binchet, ma non cumbinchet. Nche torrat a barigare su Crotone chi at paregiadu in Avellino e ponet passos conca a sa Sèrie A. Tocat però de cumprèndere e de afrontare sos problemas chi si manifestant in su giogu. Sa chida chi intrat b'est su Spezia e no at a èssere una passigiada. Formatziones Modena: Manfredini, Popescu (73' Rubin), Belingheri, Marzorati, Crecco, Osuji, Gozzi, Bertoncini, Luppi (90' Granoche), Giorico, Stanco (67' Bentivoglio). Allenadore: Hernan Jeorge Crespo Casteddu: Storari, Balzano, Pisacane, Ceppitelli, Murru, Cinelli, Di Gennaro (73' Fossati), Munari (81' Deiola), Joao Pedro (72' Giannetti), Farias, Sau. Allenadore:Massimo Rastelli Gol: 77' Belingheri, 93' Farias, Sau 95' Espulsos: 64' Giorico -S'est rèndidu a 74 annos, su babbu de sa posta eletrònica. Patiat a su coro e sos ùrtimos annos de sa vida sua si nche los at colados bivende in pare cun sa timòria chi, una die o s'àtera, s'òrganu primàriu decretaret sa sentèntzia. Giudìtziu cròmpidu su 5 de martzu in pessu coladu, in intro de note. Fiat su 1971 cando pranteit sas modinas de su progetu chi at mudadu sa vida a milliones de pessones in totu su mundu. -Istende a su chi narant sas biografias chi lu pertocant, aiat istudiadu in su Mit de Cambridge (Istitutu de Tecnologia de su Massachusetts). Acabbadu su cursu, fiat traballende in Boston pro Arpanet (acrònimu de Rete de s'agentzia pro sos progetos de chirca avantzada), s'azienda ministeriale de sa Defensa americana chi aiat postu sas cambas a Internet. E una die, a cua dae sos meres suos, nch'imbieit su primu messàgiu de posta eletrònica. Dae un'elaboradore a un'àteru, postos a costàgiu a pare in laboratòriu. Lu fateit imbentende·si un'impreu diferente de su logogramma "@" finas a tando impreadu petzi in matemàtica e in fìsica pro inditare unidades de mesura. Nde fateit su sìmbulu pro ischirriare su nùmene de su destinatàriu dae totu su restu, in sos indiritzos de posta eletrònica. Pro su nùmene su sèberu est istadu fàtzile e lu batijeit "at", sa prepositzione chi inditat su logu, in inglesu. Oe ischimus chi in cada logu tenet unu nùmene particulare. In Itàlia est chiocciola ca s'assimìgiat a una tabacorra, in Frantza arobase, in Ispànnia arroba, ambos dae s'àrabu «ar-rub» un'unidade de pesu chi inditat pagu prus o mancu unu cartu de cuintale. Pro sos espertos e amantiosos de informàtica agiunghimus chi su còdighe binàriu chi servit pro l'identificare est 01000000. Tomlinson fiat pessone istimada e fintzas unu grandu comunicadore. Sa frase sua famada, chi costumaiat a pronuntziare in totue, in logu de cunferèntzia, o de giornale o de televisione fiat: «Mai dia àere pensadu chi s'aina chi apo imbentadu poderet mudare a manera gosi funduda sa vida de sas pessones!» -Eris a mangianu, una cadena longa de comitados, giòvanos, pensionados e amministradores locales at inghiriadu s'ospidale Nostra Sennora de sa Mertzede de Lanusè. Sa protesta, chi est andende a dae in antis dae pagu prus o mancu unu mese, cheret firmare su declassamentu de s'istrutura sanitària. -Dae totu sas biddas ogiastrinas b'at acudidu mìgias de pessones, ghiadas dae sos sìndigos de su territòriu, pro nàrrere chi nono a sa reforma de sa rete ospidalera. «Cherimus chi s'ospidale nostru abarret de primu livellu» - narant sos assòtzios e sos comitados chi si sunt addobiados in pratza, agiunghende - «Nos nche cheret bogare fintzas sos repartos de emo-dinàmica e de patologia tzèrebro-vascolare». -In Murera puru, eris etotu, b'at àpidu una protesta simigiante pro defensare s'ospidale de su Sàrrabus, interessadu, fintzas custu, dae sa reforma. -S'Istitutu superiore de sa salude (Iss), pro contu de su ministeru italianu de riferimentu, at elaboradu unu pàrrere subra de sos efetos intre ògiu de parma e salude. In sos ùrtimos annos sa disinformatzione, a rodeu in sa rete e in sos sitos sotziales, at pesadu petzi timòrias. -S'ògiu de parma est unu de sos ingredientes prus impreados dae s'indùstria alimentare e, a bortas, fintzas dae sas tzentrales elètricas (un'esempru est sa de Otzana). In custa genia de ògiu b'at unu 50% de àtzidos grassos sàturos (mescamente àtzidu palmìticu), unu 40% de àtzidos grassos monoinsàturos (àtzidu olèicu) e unu 10% de àtzidos grassos poliinsàturos (àtzidu linolèicu). -Sa sièntzia, cunforma a sos àteros grassos alimentares, no at mai mentovadu sa presèntzia de cumponentes perigulosos pro sa salude in s'ògiu de parma. Est s'etzessu de àtzidos grassos sàturos in sa dieta su chi produet unos cantos efetos negativos pro sa salude. Mescamente a livellu càrdio-vascolare. Ma, si andamus a bìdere, sos àtzidos grassos sàturos los agatamus fintzas in àteros produtos de cada die. Dae su late a su casu, dae sos oos a sa petza. Pro mantènnere bàscios sos livellos de custos grassos, sos entes sanitàrios natzionales e internatzionales nde racumandant un'assuntzione inferiore a su 10% de sas calorias totales. Duncas, su problema no est s'ògiu de parma in sesi, ma sos àtzidos grassos sàturos. -Sos càrculos fatos dae s'Iss faeddant de unu consumu generale in sa populatzione de 27 grammos cada die. In custa cantidade, dae 2,5 a 4,7 grammos sunt rapresentados dae s'ògiu de parma. Sos datos pertocant sas annualidades 2005-2006 (pro como est s'ùnicu perìodu de istùdiu a disponimentu). Dae s'anàlisi nch'essit a campu chi su consumu totale de grassos sàturos in sa populatzione italiana est agigu superiore a s'11,2%. Sa preventzione, comente fìamus narende in antis, cussìgiat non prus de su 10%. -S'istùdiu narat chi non b'at evidèntzias deretas chi dimustrent chi su consumu de ògiu de prama apat un'efetu diferente cunforma a sos àteros grassos comente pro esempru su burru. Su consumu de ògiu de parma, in sas pessones sanas, normo-colesterolèmicas, giòvanas e chi leant cantidades bastantes de poliinsàturos, no est ligadu a sa crèschida de sos fatores de arriscu pro sas maladias càrdio-vascolares. A sa matessi manera, però, sos antzianos, sos pitzinnos, sos obesos, sos ipertesos e sas pessones cun problemas càrdio-vascolares pregressos tocat de las cunsiderare vulneràbiles. -Duncas est s'alimentatzione s'arma prus forte chi amus. In unu regime dietèticu echilibradu, chi includet fintzas sos grassos sàturos (oos, petza, derivados de su late), su cussìgiu est su de limitare su consumu de sos alimentos chi cuntenent grandu cantidades de custos àtzidos o, a su nessi, de non nche barigare su 10% de sas calorias totales. -Pasca dae su latinu pascha, dae su gregu páskha, dae s'ebràicu pesah cheret nàrrere trànsitu, passàgiu e est sìmbulu de allegria in su mundu cristianu. Forsis ca inditat su coladòrgiu seguru pro nche colare dae custa a cudda ala de làcana e a s'imbesse. Pro nche barigare s'esistèntzia materiale e nche cròmpere a sas mitzas de s'ispìritu. Sena su donu de sa fide no est cosa a istabilèssere su sentidu suo. E in medas eris a bortaedie, in Lahore sa tzitade pakistana sètzida a costàgiu de su frùmene Ravi, nd'ant connotu su viàticu rebestu. Forsis non fiat su chi cheriat Deus, forsis mancu su chi cheriant o s'isetaiant sos prus intre sas pessones chi fiant issipidas in Gulshan-e-Iqbal, su parcu pro pipios de Lahore. Logu de ispàssiu in ue unu kamikaze at disinnadu a arressare sa vida sua terrena pro nche colare in pare cun àteros 72 innotzentes a cudda ala de làcana. Sos fertos sunt 320 e s'ispramu issoro nch'est cròmpidu a totue in su mundu festende. Su bilantzu est cunfirmadu. Est ufitziale, istende a su chi si leghet in su situ de sa televisione Express News e «galu sunt gherrende cun sas operatziones de sucursu». Sos pipios mortos sunt 33. Sa befe de unu nùmeru nòdidu. Simbòlicu. Tres sas dies de corrutu istitutzionale. Una sa rivendicatzione: dae su movimentu Jamat ul Ahrar. Bìndighi sas pessones presas dae sa politzia. Setantaduos sos mortos. Trintatrès sos pipios. Treghentos e binti sos fertos. Unu s'atentadore identificadu: Yousuf Farid, 28 annos, talebanu residente in s'apendìtziu de Muzzafargarh. Unu  Deus ebbia in una die de Pasca.  -Dae como in susu su pane fatu in Sardigna at a èssere amparadu e bèndidu sa matessi die de produtzione. S'àteru, imbetzes, su pre-cotu e su pre-cungeladu, at a èssere collocadu in unu parastàgiu diferente. Sa Lege at introduidu fintzas s'òbrigu de sa targhita cun sa descritzione de sos ingredientes e de sas modalidades de preparatzione. -Custas règulas noas sunt prevìdidas dae una lege regionale pro s'amparu de su pane friscu e de sos panes traditzionales sardos. L'ant aprovada eris, a s'unanimidade, in su Consìgiu regionale. Sa normativa previdet s'istitutzione de su registru regionale de sas genias de forru tìpicas de s'ìsula e de unu percursu pro nche cròmpere a sos tzertificados de denominatzione geogràfica e traditzionale. -Fintzas a como su consumadore non resessiat a distìnghere su pane friscu cunforma a s'àteru. In custa manera b'at àere prus craresa siat dae su ladus de sos paneteris e siat dae su ladus de chie còmporat. -Sos nùmeros de sa panificatzione, in Sardigna, faeddant de pagu prus o mancu 1.050 aziendas cun prus de 4.000 traballadores e 350 milliones de èuros de faturadu annuale. -100 annos a como sa Pasca manna de sos cristianos fiat su 23 de abrile. 100 annos a como, in Dublinu, sa die de sa Resurretzione devenneit sa die de s'Insurretzione contra a s'Imperu britànnicu e cun s'obietivu de fraigare una repùblica indipendente irlandesa. Non si podet fàghere a mancu de nche collocare cussa pesada in intro de su movimentu internatzionale contra a sa gherra mundiale comintzada duos annos in antis. -Una de sas ghias de s'insurretzione, su sindacalista James Connolly (chi in su 1913 aiat fundadu s'Esèrtzitu tzitadinu irlandesu pro s'autodefensa operaja) pigheit parte a sa matessi banda de Lenin, de Trotsky, de Rosa Luxemburg, de Karl Liebknecht e de s'iscotzesu John MacLean contra a su cunflitu bèllicu e a cale si siat tzedimentu cunforma a sas burghesias europeas. «Si custos giòvanos si nche devent mòrrere - iscrieit Connolly in su giornale suo, The Workers Republic - non diat èssere mègius chi si nche mòrgiant in su paisu issoro gherrende pro sa libertade de sa classe traballadora e pro s'agabbu de sa gherra imbetzes de fèrrere e de èssere fertos dae sos frades issoro in terra istràngia?». -Sa de Connolly fiat una de sas cumponentes prus populares de sa pesada de Pasca. Issu cheriat un'Irlanda pro sos irlandesos. Ma chie fiant, pro issu, sos irlandesos? A sa segura no lu fiant sos chi, in pare cun su grandu capitale inglesu, isfrutaiant sos traballadores de sa terra sua. «Si nche diais catzare - nargeit - s'esèrtzitu inglesu cras etotu, e si nche diais pònnere sa bandera birde in su casteddu de Dublinu, sena su fràigu de una repùblica sotzialista ais a gherrare de badas. S'Inghilterra at a sighire a bos dominare. Lu diat fàghere pro mèdiu de sos capitalistas, de sos latifondistas, de sa finàntzia e de totu sas istitutziones cummertziales e individualistas chi nch'ant prantadu, abbadas cun sas làgrimas de sas mamas nostras e su sàmbene de sos màrtires». -Pro Connòlly indipendèntzia e sotzialismu fiant cuntzetos ligados a pare: «Petzi suta de unu sistema sotzialista cada natzione at a èssere mere de sos destinos suos, natzionales e internatzionales. No at a èssere custrinta a s'alleare contra a sa voluntade sua. S'Indipendèntzia sua at a èssere garantida e sa libertade rispetada dae su lugorosu interessu de sa democratzia sotzialista de su mundu». Ma intre sos sotzialistas, petzi sos comunistas a inghìriu de Lenin fiant in favore de Connolly e cumpàngios. -A pustis de àere ocupadu unos cantos logos istratègicos de Dublinu, sa pesada deveit fàghere sos contos cun sa reatzione inglesa. S'esèrtzitu de sa Maestade sua torreit a controllare sa tzitade in pagas dies cajonende sa morte de unos treghentos tziviles e ochiende sas ghias de s'insurretzione. A Connolly, cun un'anca in cangrena, nche lu giugheint cara a su plotone in barella. S'idea sua fiat de allùere unu fogu mannu in totu s'Europa martoriada dae sa gherra. Àteros fagheint su traballu suo, s'annu a pustis. -Hillary Clinton (pro is democràticos) e Donald Trump (pro is republicanos) ant bìnchidu su "super martis" conchistende sete istados peròmine. Eris, prima die de martzu, ddoe at àpidu primàrias e addòbios eletorales in 12 istados: in Alabama, Arkansas, Geòrgia, Massachussets, Minnesota, Oklahoma, Tennessee, Texas, Vermont e Virgìnia, ant votadu is eletores de ambos partidos; in Alaska feti is republicanos; in Colorado feti is democràticos. Paret semper prus probàbile su disafiu atonginu intre s'ex "first lady" e su capotatzu nieddu. -Eris ddoe at àpidu sete eletziones primàrias in chimbe istados Iua: tres pro is democràticos (Kansas, Louisiana e Nebraska) e bator pro is republicanos (Kansas, Kentucky, Lousiana e Maine). Hillary Clinton e Donald Trump non si nch'ant pigadu totu su chi ddoe aiat. Difatis Sanders at bìnchidu in Kansas e Nebraska lassende a Clinton sa Lousiana. Semper e cando su "sotzialista de su Vermont" nch'est galu a tesu dae s'ex first lady. In su campu republicanu Cruz at conchistadu su mesu de is istados a disponimentu (Kansas e Maine). Su senadore texanu non tenet dudas: «S'anti-Trump so deo. Rubio e Kasich, dage·bos a un'ala». -Ite bi diat acontèssere binchende su Emmo? -Si su cuesitu nche diat colare, pro s'iscadèntzia naturale de sa cuntzessione, sas cumpangias petrolìferas no ant a pòdere rennoare sa litzèntzia. Fintzas si sas resursas non nche sunt galu acabbadas. -E binchende su Nono?  -Si sa consultatzione diat fallire, a s'iscadèntzia de sas litzèntzias, sas cumpangias petrolìferas ant a pòdere rennoare o prorogare sas atividades de estratzione e, otènnida s'autorizatzione cunforma a sa valutatzione de impatu ambientale, ant a pòdere prelevare idro-carburos fintzas a cando non si nch'esaurint sas istèrridas. -S'istòria de sa repùblica italiana est carca de acontèssidas che a custa. Imboligada dae mistèrios de cada casta. Tropu sunt, a beru, sos arcanos de istadu e s'impotèntzia istitutzionale, cherta o mancu, cara a issos. Ma sa mama de Giulio Regeni non si rendet. Non tzedet. Non s'acunnortat. Peruna làgrima, ma dolore meda. Cheret sa veridade in antis de sa giustìtzia, sa fèmina afrigida chi eris in Roma, in sa cunferèntzia cun s'imprenta, in su Senadu, at invocadu sas autoridades pro chi fatzant craresa, pro chi nch'isorvant sa tulumba chi pertocat su fìgiu. «Devides acrarire, bos nde prego. Devides chircare mèdiu. Bi lu devides a fìgiu meu. Lu deviais bìdere subra de sa lastra de màrmuru. L'apo connotu petzi dae sa punta de su nare. Deviais bìdere su chi l'ant fatu. No est cosa de pòdere giùghere. Non pro una mama. Non pro mene». Sas paràulas de Paola Regeni ant marcadu s'àera eris. Ant lassadu su sonu surdu de unu coro iscartaradu in sas origras de su senadore Luisi Manconi e de totu sos chi fiant presentes. E barigadu nch'ant fintzas s'ischermu de sas televisiones. Intrende a cada domo, corfende cada sentidu. -Sa pregadoria fiat pro sas autoridades, pro chi non nche lassent rùere sa cherta de sa veridade. Pro chi nche potzant cantu prus in antis cròmpere a sa giustìtzia pro sa famìlia sua, pro totu sos chi ant patidu e, in su venidore, diant pòdere patire acontèssidas che a custa. Claudio Regeni, su babbu, at agiuntu chi sa cunfiàntzia issoro «pro sas istitutziones est manna e chi non nche la diant chèrrere pèrdere in caminu. Giulio non fiat un'ispia. Fiat unu giornalista. Su traballu suo nche l'aiat istesiadu dae domo est  beru, ma su raportu nostru fiat istrintu, carrale. Siat craru pro totus. E como tocat a traballare pro chi sa veridade iscramet». E su senadore Manconi, presidente de sa Commissione pro sos deretos umanos, at afirmadu chi a bisu suo «tocat a fàghere una revisione de sas relatziones diplomàticu-consolares intre Itàlia e Egitu, ponende in contu s'urgèntzia, s'apretu pro atos cuncretos dae parte de sa Farnesina, chi diant pòdere decrarare s'Egitu comente a unu paisu non seguru. Sa famìlia est cun nois, ma devimus fàghere de prus. Meda de prus».Faeddos graes, solennes e sicos isetende a nch'isòrvere su mistèriu. Cun s'isperu chi non si nche cunget, fintzas custu, in sos aposentos segretos de s'Istadu. - -Incarca subra de s'imàgine pro dd'ismanniare -Alternativa pro sa Germània est unu partidu nàschidu pagu prus de tres annos a imoe. Euro-dudosu, natzionalista e anti-islàmicu, at regortu su sentidu prus iscurigosu de chie, cunforma a sa crisi, est in cherta de rispostas dae dereta. In su 2013 non nche barigheit, de pagu, sa pertzentuale rechèdida pro nch'intrare a su Bundestag, ma in is europeas de s'annu a pustis otengeit prus de su 7% ponende·nche a Istrasburgu 7 eurodeputados (in su grupu ossimòricu de is cunservadores e de is reformistas). Eris, in ue est andadu peus (est a nàrrere in Renània-Palatinadu), nch'at coladu su 12% de is cunsensos. Conchistada sa de tres positziones finamentas in su Bader-Württemberg cun su 15%. A su pòdiu de prata ddoe est cròmpidu in Sassònia-Anhalt, pighende pagu prus o mancu sa matessi pertzentuale chi, chimbe annos a imoe, fiat de sa manca (die Linke, chi at pèrdidu prus de su 7%). Is regionales de eris rapresentant una derrota pro Angela Merkel, chi perdet cunsensos in totue. Birdes e Spd creschent petzi, de pare a pare, in su Bader-Württemberg e in Renània-Palatinadu. In custas duas regiones sa manca est istàbile, in su pagu. -Unu tempus si naraiat chi su chi andaiat bene pro sa General motors andaiat bene pro su paisu. Su resurtu de is primàrias de su Michigan, sa pàtria de s'indùstria automobilìstica americana, narat chi su paisu no est andende bene meda. E chi pro mudare sa situatzione tocat de votare o a Bernie Sanders (a manca), o a Donald Trump (a dereta). -Su senadore sotzialista est sighende a dare matana a Hillary Clinton, nointamen su bonu de is grandu delegados (est a nàrrere 712 majorales intre deputados, senadores, presidentes e presidentes vicàrios) non nde bògiat ischire de si nche ghetare a manca. E nointamen su corconu de is grandu mèdios de comunicatzione (chi dd'aiant cantadu unos cantos atitos a pustis de su "super martis"). -A s'àtera ala Trump benit premiadu gràtzias a sa proposta sua, ratzista e protetzionista. Cumpartzit, cun Sanders, sa voluntade de non bòlere dinare dae is grandu capitalistas de su "Super Pac", ma petzi ca finamentas issu est unu milliardàriu. Petzi pro cussu. Ddoe at fintzas de nàrrere chi is majorales de su Gop ("Grandu partidu betzu", àteru nùmene impreadu pro inditare is republicanos), movende·ddi gherra, ddi sunt feti dende alenu. Oramai s'ùnicu chi ddi podet parare su pee est Ted Cruz, ma cun dificultades semper prus mannas. -Lu dimustrat s'istùdiu chi sos chircadores ant fatu cun casos de degradatzione retìnea in unos cantos sòrighes de laboratòriu. Los ant alimentados pro una trata cun àghina liofilizada, fata a prùere. Dende·bi·nde·lis una cantidade chi currispondet a unas tres portziones sa die pro s'òmine. Una dieta cun tzùcaros suta controllu duncas. E un'àtera imbetzes cun un'alimentatzione normale. Sos resurtados, a pustis de chimbe chidas suta custu regime alimentare, isetende sa rechinta chi òssidat sas tzèllulas, ant evidentziadu chi in sos sugetos aproendados cun s'àghina, siat sa rètina, siat su funtzionamentu suo fiant amparados. In particulare sa rètina manteniat s'ispessore suo, sa cantidade normale de foto-retzidores e una calidade istàbile de s'atividade issoro. A s'imbesse, in sos sugetos alimentados sena s'àghina, sa rètina resurtaiat dannada, perdende ispessore. In prus ant averguadu una mèngua, su 40%, de sos foto-retzidores e una pèrdida marcada de atividade tzellulare. - -Deretos Wikimedia. Url imàgine -Si nch'est mortu oe, a s'edade de 68 annos, Hendrik Johannes Cruijff, est a nàrrere su "profeta de su gol", su "Pelè arvu". Giogadore e allenadore de s'Ajax, de su Bartzellona, de sa natzionale olandesa, Johan Cruyff (gasi dd'iscriiant su nùmene suo su bonu de is bortas) fiat s'intèrprete prus rapresentativu de su "fùbalu totale". Cruyff at conchistadu tres botzas de oro (1971, 1973, 1974) e, pro pagu, non bincheit su mundiale de su '74 in Germània. In su tacuinu suo ddoe at finamentas 3 Copas de is campiones gioghende cun is lantzeris biancu-rujos de Amsterdam (1970/71, 1971/72, 1972/73) e una allenende su Barça (1991/1992). Petzi àteros chimbe isteddos de su fùbalu sunt renèssidos a dda bìnchere in campu e in panchina (Miguel Muñoz, Giovanni Trapattoni, Josep Guardiola, Frank Rijkaard e Carlo Ancelotti). Cun is blaugrana, a su chi aiat naradu sa vigilia de sa finale contra a su Milan (faghende·si fotografare cun su trofeu), nde deviat bìnchere un'àtera in su '94, ma is ruju-nieddos (duas retes Massaro, una peròmine Savicevic e Desailly) ddu lasseint a manos iscutas. S'eredade sua dda regolleit Marco Van Basten: intradu in campu in càmbiu de "su profeta", su 3 de abrile de s'82 cun sa màllia de s'Ajax, marcheit sa prima rete sua. Finas a como, in fatu a Pelè, abarrat su segundu mègius giogadore de su de XX sèculos. -Su Rojava, est a nàrrere su Kurdistan sirianu, at proclamadu eris s'autonomia sua. Dd'ant disinnadu prus de 150 rapresentantes de is partidos curdos, àrabos e assiros de su nord de sa Sìria. Ma no at a èssere un'indipendèntzia: s'entidade polìtica noa (auto-guvernada de facto dae su 2012, cun su Partidu de s'unidade democràtica - Pyd - in majoria) naschet cunforma a is inditos de su cunfederalismu democràticu. Custa teoria (ddoe amus a torrare a minudu) est istada aprontada dae Apo Öcalan, sa ghia de su Pkk, est a nàrrere su partidu de is traballadores curdos ativu in su Kurdistan turcu e frade de su Pyd. S'idea non cumbinat cun sa punna de un'istadu natzionale pro is curdos. Pro su dirigente istòricu de su Pkk «sos istados natziones rapresentant un'impèigu mannu pro cale si siat isvilupu sotziale. Su cunfederalismu democràticu, a s'imbesse, est su paradigma sotziale de is pòpulos opressos». Ma su disinnu pigadu no agradat a is guvernos de Damasco e de Ankara. E nemmancu a is àteros istados interessados a su cunflitu (Iua, Rùssia). Semper e cando, sa de sa Sìria federale paret una intre is prospetivas possìbiles. -«Sa Repùblica amparat sa salude, comente deretu fundamentale de s'òmine e interessu de sa colletividade, e garantit curas in donu a is indigentes». Gasi narat su de 32 artìculos de sa Costitutzione italiana. Ma gasi no est. E dd'ischimus. Ddu bidimus in is carenas surcadas dae is sacrifìtzios e dae is renùntzias de chie, a malu proe, gherrat pro nche cròmpere a cussu deretu chi est iscritu feti in cue. -Ma ddu bidimus finamentas in una noa de importu e galana che a sa chi pertocat Emergency. S'organizatzione umanitària fundada dae su mèigu Gino Strada at disinnadu de abèrrere, in Tàtari in su mese de ghennàrgiu, un'ambulatòriu de meighina de base in su "Palatzu rosa" in carrera de Monte Grappa. «Bene bènnidos siant is voluntàrios a sustennu su sistema sanitàriu». Sunt is faeddos pronuntziados eris, in intro de sa cunferèntzia de imprenta de presentatzione de s'ambulatòriu, dae su cummissàriu istraordinàriu de sa Asl tataresa, Austinu Sussarellu. -«Sustennu», faeddu chi nos ammustrant su fallimentu de is printzìpios republicanos in contu de deretos universales. Printzìpios, comente a is chi pertocant su traballu e s'istrutzione, chi sunt abarrados in unu fògiu de pabiru. Non nch'at coladu tempus meda dae cando sa Corte de is contos e s'Istat nos ant frunidu duas fotografias noas. Pro s'òrganu istatale postu a bàrdia de sa finàntzia pùblica «sa revisione de is gastos pregiùdicat s'atzessu de is tzitadinos a is servìtzios sanitàrios». Pro s'istitutu de istatìstica ddoe at àpidu, in su 2015 «una crèschida de sa mortalidade, 54mìgia detzessos in prus cunforma a su 2014». Sa polìtica ufitziale tenet su deretu, bastis chi siat iscumproadu, de nàrrere chi is duos datos non sunt ligados a pare. Ma finamentas su de si pònnere carchi pregonta est unu deretu. Forsis unu de is pagos chi abarrat a sa colletividade mentovada dae sa Costitutzione. -S'ambulatòriu de Emergency, dae ghennàrgiu, at frunidu prus de 400 prestatziones a "Istràngios in s'ìnteri presentes" (Stp in sa sigla italiana), a "Europeos no iscritos" (Eni), ma finamentas a is tzitadinos de su logu, su 7% de su totale. Comente a nàrrere chi s'indigèntzia non tenet làcanas e nemmancu natzionalidade. S'istrutura est aberta dae su lunis a sa chenàbura dae sas noe de mangianu a sa una e dae sas duas a sas ses de merie. Un'isfortzu chi meresset su reconnoschimentu prus artu dae parte de totus. Ma forsis est bènnida s'ora de cuntzepire, e de àere, unu sistema sanitàriu universale a beru a tales chi non ddoe apat bisòngiu de voluntàrios a suprire custas fartas. Gino Strada ministru de sa Salude? -Oe sa pretesa fiat sa de bìnchere e cumbìnchere pro nche serrare tres giorronadas pagu profetosas. Sos òmines de Rastelli nch'ant collidu petzi tres puntos in sas ùrtimas tres partidas. Su de oe, cun su Trapani, est su de tres disafios de s'istajone. Unu in Copa Itàlia e sos àteros duos in campionadu. -Serse Cosmi, imbetzes, cheret bìnchere pro abarrare in cuntatu cun su trenu de sos isparègios e sos propòsitos, a pustis de oto minutos, sunt giai bonos. Coronado, dae su ladus de manca, òperat unu tiru lìberu a mesu de s'àrea. Sa botza nch'iscudet a sas cambeddas de sos defensores e torrat in segus a sos tretos de Pagliarulo chi, a sa sola, iscravigat a porta e nche marcat s'1-0. Ma no est acabbada inoghe. A pustis de tres minutos su Trapani movet in contratacu cun Citro chi, nche brincat fintzas a Storari, e nche ponet sa botza in intro. 2-0 a pustis de ùndighi minutos. Su Casteddu chircat de si nch'ischidare, ma devet fàghere sos contos fintzas cun su bentu contràriu. In sos ùrtimos minutos de su primu tempus sos sitzilianos movent torra in contratacu, ma custa borta Storari intertzetat su tiru de Perticone e sarvat su resurtadu. Sa defensa ruju-biaita oe no est bastante cuntzentrada. -In su segundu tempus sos casteddajos sonant un'àtera mùsica. Farias nche collit unu bellu passàgiu de Melchiorri, intradu dae pagos minutos, e nche marcat s'1-2. Sos ruju-biaitos ant una paja de ocasiones pro nche paregiare sa partida, ma sos granados s'ammuntant bene. A bellu a bellu su ritmu mènguat e cun issu fintzas sas possibilidades de bìdere carchi àteru gol. Ma in su segundu minutu de recùperu arribat su parègiu firmadu dae Joao Pedro. Su brasilianu sinnat su 2-2 cun unu destru a filu de su palu. Pagos minutos e s'àrbitru nche frùschiat s'acabbu. Abarrat sa delusione pro nch'àere imboladu a s'arga totu su primu tempus. -Su parègiu non bastat pro mantènnere su primu postu in classìfica. Su Crotone, binchidore contra a s'Ascoli, nch'at barigadu su Casteddu e como cumandat sa Sèrie B cun unu puntu de vantàgiu. Formatziones Trapani: Nicolas, Scognamiglio, Pagliarulo, Perticone, Rizzato, Nizzetto, Eramo, Fazio, Coronado (64' Raffaello), Petkovic, Citro (90' Montalto). Allenadore: Massimo Rastelli Casteddu: Storari, Krajnc, Salamon, Pisacane (46' Melchiorri), Murru, Colombatto (52' Deiola), Cinelli, Balzano, Joao Pedro, Farias, Sau (67' Cerri). Allenadore: Serse Cosmi Gol: 8' Pagliarulo, 11' Citro, 48' Farias, 92' Joao Pedro -Sa de eris fiat una tapa de importu in sa cursa de is candidados democràticos e republicanos conca a su disafiu finale de santandria. Hillary Clinton at bìnchidu in totu is chimbe istados lassende a Bernie Sanders a manos iscutas. Dae imoe in susu su candidadu sotzialista dd'at a dare pagos oriolos. Unu cras amus a ischire si is cunsensos regortos dae su senadore de su Vermont ant a èssere sa base pro unu partidu nou in is Istados unidos. In campu republicanu Donald Trump nd'at conchistadu bator (perdende in Ohio). Derrota de Marco Rubio in domo sua (Flòrida). Su candidadu de ratza cubana at annuntziadu su retiru. Imoe, in prus de Trump, abarrant feti Ted Cruz e John Kasich. In su disafiu atonginu probàbile intre Clinton e Trump, sa candidada democràtica s'at a dèvere bestire una caratza veltroniana (sa de su «ma anche»): at a dèvere traballare pro mantènnere is cunsensos regortos dae Sanders, ma a su matessi tempus nch'at a dèvere conchistare s'eletoradu republicanu chi non bàjulat a Trump. -Su giornale est Zaman, su de s'opositzione a su guvernu de Erdogan. Su guvernu at mòvidu s'acusa. Semper sa matessi: propaganda terrorìstica. Su tribunale nd'at decretadu su cummissariamentu. Eris, sero sero, sa politzia, cun mezos de assàchiu, cun blindados de cada casta, cun cannones chi iscudent abba a pressione, cun gas lagrimadores, at fatu su restu. Nch'at catzadu sa redatzione, sos dipendentes, sa dirigèntzia e totu sos ativistas e sustenidores chi si fiant collidos a pare in su caminu. Manifestende cara a sa sede de su cuotidianu.   Sos politziotos sunt intrados a su palatzu derruende·nche su cantzellu cun sas molas elètricas e àteros udreddos mecànicos, pro iscortare a intro sos dirigentes noos nominados dae su tribunale. Atzione dislindada pro nche cròmpere a s'obietivu sena abbaidare a sas cunsighèntzias, a sos efetos segundàrios. Perunu preavisu. Perunu rispetu. Peruna alternativa dèghida pro pònnere in pràtica su disinnu de su tribunale. Sos mèdios sunt semper sos matessi in Turchia e su tretu lassadu a sa democratzia e a sos deretos tziviles nche paret torradu a nudda. «Un pàgina niedda pro s'istòria de sa democratzia». Faeddos de Abdulhamit Bilici, diretore de sa testada. Su giornale nointames s'interventu de sa politzia at publicadu sa noa in su situ de su cuotidianu. In sas imàgines difùndidas b'est sa dinàmica de totu s'interventu. «Sa politzia non nos at fatu intrare a redatzione. Est tirannia, est ditadura» , at decraradu in twitter Sevgi Akarcesme, sa diretora de sa versione in lìnia de Zaman. «Su guvernu nch'at secuestradu s'ùrtima boghe crìtica de sa Turchia, s'ùrtimu bìculu de democratzia» at cummentadu imbetzes su giornalista Emre Soncan semper in su situ sotziale in ue s'eticheta fiat #Zaman Daily.  A su chi galu si leghet in rete, sa punna de su guvernu fiat su grupu editoriale Feza ( Feza Gazetecilik A.Ş) . Cunsideradu dae Erdogan comente sustenidore de una creze de Istadu Parallelu imbentadu e ghiadu dae Fethullah Gülen. Su milliardàriu e imam non cunfessionale musulmanu, ex alleadu de su presidente turcu e posca furriadu a inimigu suo giuradu. -Sas ùrtimas dies de martzu ant a èssere prus caentes cunforma a sas mèdias de su perìodu. Lu cunfirmat s'ufìtziu meteorològicu de Deximumannu. Dae oe sas temperaduras ant cumintzadu a nche pigare in manera sensìbile. -Sas currentes sud-orientales nch'ant a ispìnghere su termòmetru finas a 27-28 grados, in antis in su meridione e posca fintzas in su setentrione. Sa situatzione diat dèvere abarrare istàbile pro una paja de dies. -Dae sa prima die de abrile, imbetzes, su bentu at a mudare torra diretzione, sulende dae nord-ovest e sas temperaduras màssimas ant a menguare finas a nche cròmpere a 19-20 grados. No at a mancare s'abba, pagu prus o mancu in totue, ma mescamente in su tretu de su Sulcis. -Su tempus at a abarrare variàbile a su nessi finas a su 3 de su mese chi intrat. -Cun su Vicenza non b'at iscusas. Sos tres puntos devent mòvere conca a Casteddu. Sa sèrie negativa de bator partidas sena vitòria devet acabbare. Sos biancu-rujos, a su matessi tempus, tenent istìmulos mannos, sunt gherrende pro non nche calare a Lega-Pro. -Ambas sas iscuadras cumintzant a passu lentu, s'istùdiant e produent pagu giogu. Forsis b'est sa timòria de torrare a faddire sa partida. Sos sardos,repitimus, crompent dae bator partidas sena vitòria e sos vènetos sunt noe giorronadas chi non binchent. Ocasiones non si nde bidet, francu unu tiru de Farias chi Benussi resesset a blocare sena problemas. -A su de 42 minutos però sa partida mudat in favore de sos casteddajos. Sos òmines de Lerda abarrant in 10 pro s'espulsione de Pinato, giai ammonidu. Su Casteddu, como, cun un'òmine in prus, tenet sa possibilidade de nd'aprofitare, ma non b'at tempus. S'àrbitru nch'imbiat ambas  iscuadras a si pasare. -Su segundu tempus est de marca ruju-biaita. Su Casteddu, mudende registru, si dat a pressare semper de prus e, a pustis de unos binti minutos, Cinelli nche marcat su vantàgiu. Su giogadore romanu nche collit unu passàgiu traessu de Melchiorri e nch'istichit sa botza a intro de sa rete: 0-1. Ma tocat de mantènnere s'atentu. Su Vicenza est ancora biu e sos atacantes, pro nudda rèndidos, li proant sos chircos a sa defensa de Rastelli. A su de 90 minutos però arribat su tiru chi nch'isperdet totu sas isperas de sos biancu-rujos. Melchiorri, a pustis de nch'àere brincadu a Ligi, si  presentat cara a su portieri e cun unu destru sicu l'intzegat sinnende su 0-2. Su giogadore de Trèia festat in sa mègius manera su rinnovu de su cuntratu. Sos chimbe minutos de recùperu nche colant in presse. Su Casteddu binchet. -Pro como sos sardos si godint su primu postu, fintzas chi non giogat su Crotone in su postìtzipu de cras cun su Pescara. -Formatziones Vicenza: Benussi, Sampirisi, Ligi, Adejo, Pinato, Bellomo (73' Raicevic), Moretti, Vita (81' Sbrissa), Laverone, Galano (45' Signori), Ebagua. Allenadore: Franco Lerda Casteddu: Storari, Murru, Salamon, Ceppitelli, Pisacane, Tello (46' Melchiorri), Fossati, Cinelli, Joao Pedro (60' Munari), Farias, Sau (81' Krajnc). Allenadore: Massimo Rastelli Gol: 66' Cinelli, 90' Melchiorri Espulsos: 43' Pinato -25 de abrile, die tinta a ruju, sìmbulu de renàschida beranile pro sos pòpulos disigiosos de libertade e giustìtzia sotziale. Die de bentos chi ant survadu e chi sighint a survare carignende sas boghes de chie, comente in Kurdistan, cantat Bella ciao, innu resistente internatzionale. Bentu chi nos narat chi non b'at làcana chi potzat fàghere nàrrere a chie si siat gherret pro unu mundu mègius chi «custa no est sa festa mia».    -Oe est festa in Itàlia, pro ammentare su sacrifìtziu de chie at gherradu contra a sa barbaridade de su capitale incamisadu a nieddu. Calamandrei faeddeit de «rivolutzione fartada» e, a su matessi tempus, de «rivolutzione promìtida» gràtzias a carchi artìculu prus chi non progressista de sa Costitutzione. Ma l'amus bidu chi no est bastante a àere unos cantos deretos iscritos. Traballu, istrutzione, salude: nudda b'at de acumpridu.  -Oe est festa finamentas in Portugallu, pro ammentare s'acabbu de sa ditadura nàschida cun Salazar e sighida cun Caetano. Sa rivolutzione de sos gravellos la ghieit  sa banda progressista de sas fortzas armadas e, finamentas in cue, sa punna fiat sa matessi de su bonu de sos partisanos cun su mucadore ruju. Sa Costitutzione de su 1976 faeddeit de «transitzione a su sotzialismu», a una «sotziedade lìbera, giusta e aguale». Finas a sas riformas de s'82 e de s'89, chi mudeint s'orientamentu conca a su liberismu.  -Su 25 de abrile, duncas, nos narat chi cale si siat deretu no est una cuntzessione ma una conchista inghiriada, die cun die, dae milli perìgulos. Custu est s’inditu, pro chi sa die de sa Liberatzione non siat una ricurrèntzia bòida.  -Sa mùsica no est mudada e su ritmu est semper su matessi. Non si podet dare sa neghe a sa mala sorte, ca no est gasi. Su Casteddu est in unu momentu negativu e si nde sunt abbigiados totus francu sa dirigèntzia e s'allenadore. Sa partida cun s'Ascoli lu cunfirmat. Sos problemas bi sunt, semus chidas narende·lu e lu podimus iscumproare fintzas dae sos resurtados de sas ùrtimas partidas. Petzi sete puntos in sas ùrtimas oto partidas. Resurtados de ùrtima in classìfica. -S'Ascoli est perigulosu giai dae sos primos minutos. Cacia, solu in mesu a s'àrea, a su de 8 minutos nche collit unu passàgiu traessu de Dimarco e nche marcat s'1-0. A su de 15 minutos proat a rispondere Giannetti, ma Lanni si sarvat in su cugione. A deghe minutos dae s'acabbu de su primu tempus arribat su raddòpiu de sos biancu-nieddos, semper cun Cacia. Su giogadore aprofitat de sa positzione agigu avantzada de Storari e, cun unu tiru a paràbola, nche lu bàrigat sinnende su 2-0. -In su segundu tempus su Casteddu ismesat s'isvantàgiu a su de 56 minutos. Giannetti nch'intrat a intro de s'àrea e Bianchi lu firmat in manera irregulare. S'àrbitru cuntzedet deretu su tiru de penalidade a sos òmines de Rastelli e nche bogat a foras su giogadore livornesu chi fiat giai ammonidu. Joao Pedro non faddit s'ocasione e trasformat in gol. Dae como in susu, sos ruju-biaitos, motivados dae s'òmine in prus, chircant in cada manera de nche recuperare s'isvantàgiu, ma Lanni, agiuadu dae sos palos e dae sa traessa, sarvat su resurtadu. Acabbat 2-1. Formatziones     Ascoli: Lanni, Dimarco (73' Milanovic), Mitrea, Canini, Cinaglia, Jankto, Carpani, Addae, Bianchi, Orsolini (61' Altobelli), Cacia (82' Perez). Allenadore: Denis Mangia     Casteddu: Storari, Murru, Krajnc, Salamon, Balzano, Cinelli (53' Tello), Di Gennaro, Munari (67' Farias), Joao Pedro, Sau (29' Cerri), Giannetti. Allenadore: Massimo Rastelli     Gol: 8' Cacia, 34' Cacia, 56' Joao Pedro (P)     Espulsos: 56' Bianchi -Peruna duda oe, in sa Càmera de sos deputados, pro chi sa domo, como museu, de Antoni Gramsci, in Bilartzi, potzat devènnere monumentu natzionale. Italianu, si lu dat su sese. Su testu de sa lege promòvida dae sa deputada Caderina Pes (Pd) at otentu 290 votos a favore, 32 contra (sos de su Movimento Cinquestelle) e 16 astènnidos (sos de sa Lega). Como su disinnu de lege nche devet barigare su chilivru de su Senadu. «Votu sàbiu su de sos collegas de sa Càmera chi ant reconnotu sa Domo Gramsci comente monumentu natzionale. Atzione mìnima dèvida a sa retentiva de su primu intre sos antifascistas» at cummentadu Pes. Su collega suo Micheli Piras (Si) at puntualizadu «penso chi s'atu de aprovatzione de sos deputados tèngiat unu sentidu simbòlicu chi dat una collocatzione istòrica dislindada a unu intre sos grandu pensadores de su '900. E in segunda istàntzia unu reconnoschimentu fintzas a sa Sardigna, a sos sardos e a sos voluntàrios e istudiosos de totue, chi ant contribuidu a mantènnere bia sa frama de su pensu gramscianu e a pesare atentu pro chi domo sua non si nche derrueret in pare cun s'ammentu e cun sos inditos suos». -Sa commissione parlamentare at bisitadu s'istatzione de sa metropolitana de Maelbeek, in Bruxelles, serrada unu mese a como pro sos atentados chi ant causadu 32 mortos e 300 feridos. -Sos parlamentares ant collocadu una corona de frores in s'intrada e sunt intrados a bìdere s'avantzamentu de sos ùrtimos traballos de restàuru. Una bìsita a ghennas tancadas. Sa metropolitana at a torrare a abèrrere lunis. -Sa commissione est torrada fintzas a s'aeroportu de Zaventem, in ue si fiant fatos esplòdere duos atentadores. Sa sala printzipale no est ancora pronta, difatis sas operatziones de imbarcu si faghent in unu salone provisòriu. -S'obietivu primàrgiu de oe sunt sos tres puntos. Sa batalla pro su primu postu in classìfica no est ancora acabbada, mescamente a pustis de su parègiu de su Crotone in s'antìtzipu de eris. Sos sardos custu campionadu lu cherent bìnchere e ant totu sas cartas in règula pro lu fàghere. -Chi su Casteddu non siat su de sas ùrtimas partidas si bidet deretu a su de bator minutos. Farias indiritzat unu tiru lìberu a mesu de s'àrea de rigore e Capuano, prus lestru de totus, nche cròmpet pro primu e nche l'istichit a intro. Ruju-biaitos in vantàgiu. S'assàchiu sighit a su de 14 e a su de 16 minutos cun Farias e Giannetti, ma sa botza nch'essit a foras in ambas ocasiones. A su de 23 minutos, imbetzes, Camilleri, in intro de s'àrea, firmat a Deiola in manera irregulare. Pro s'àrbitru Aureliano est penalidade. De sa trasformatzione dae sos 11 metros si nde òcupat Joao Pedro, raddopiende su vantàgiu de sos locales. Su primu tempus donat ancora emotziones a sos tifosos sardos. Joao Pedro e Deiola si cuncàmbiat sa botza in unu bellu triàngulu. Su giogadore de Santu Èngiu nche la ponet in sa conca de su brasilianu chi non faddit nemmancu custa borta marchende·nche su 3-0. Su Brescia, in pràtica, no est istadu mai perigulosu e no est intradu mai in su giogu. -In su segundu tempus sa diferèntzia de sos gol creschet ancora e semper a òpera de Joao Pedro. S'atacante retzit una bella botza dae sos pees de Giannetti e cun unu bete de tiru cundennat a Minelli pro sa de bator bortas. Su Brescia non resesset a si nch'iscutinare e in prus abarrat in deghe òmines. A su de 58 minutos su diretore de giogu nche catzat a Antonio Caracciolo pro àere colletzionadu duas targhitas grogas. Su casteddu, sena perunu dolu, sighit a iscùdere e nche marcat fintzas sa de chimbe. A su de 63 minutos unu bellu passàgiu de Sau permitit a Giannetti de si nche presentare cara a su portieri aversàriu e de sinnare su 5-0. Oramai su resurtadu non lassat dudas e su ritmu a bellu a bellu cumintzat a menguare. Su Brescia proat a su nessi a nche marcare su gol de sa bandera, ma Storari narat chi nono. A su de 88 fintzas Sau bi ponet sa firma sua marchende·nche su gol de su 6-0 definitivu. -Sa partida de oe nos at donadu s'ammentu de su Casteddu de su girone de s'andada. Dae inoghe in susu s'ispera est chi s'ammentu si nche tramudet in una cunfirma pro nche cròmpere a sa conchista de su primu postu. Sa chida chi intrat su disafiu est contra a s'ùrtima in classìfica a Como. -Formatziones  Casteddu: Storari, Murru, Capuano, Ceppitelli (60' Salamon), Pisacane, Deiola, Joao Pedro, Fossati, Munari (64' Tello), Farias (46' Sau), Giannetti.  Allenadore: Massimo Rastelli  Brescia: Minelli, Rancine, Lancini, Antonio Caracciolo, Camilleri (25' Marsura), Salifu, Mazzitelli, Embalo, Morosini (59' Castellini), Kupisz, Andrea Caracciolo (57' Abate).  Allenadore: Roberto Boscaglia  Gol: 4' Capuano, 23' Joao Pedro, 34' Joao Pedro, 47' Joao Pedro, 63' Giannetti, 88' Sau  Espulsos: 58' Antonio Caracciolo -Su mundu de su fùbalu est unu mundu. Che a cada mundu est fatu de gente. E sa gente, s'ischit, non semper est cuncorde. Antzis, belle mai. Ma est pròpiu dae sos cuntrastos chi naschent sas ideas. Ideas chi ponent cambas, mudant e torrant a mudare fintzas a cando non si fùrriant a fràigu, a cosa fata. Pro su chi pertocat s'istàdiu de Sant'Elia su discursu no est diferente. E como paret chi nche siamus cròmpidos a s'ùrtimu istàdiu de s'istùdiu pro s'istàdiu. Acabbu de sa chirca, de sas peleas, de su progetu. Gioghitu trampa-limba pro ammentare chi su disinnu est in ponte e sos pàrreres, su prus, sunt a favore. -A sustennu suo s'at pronuntziadu pessones de primore. Nùmenes chi tzocant. Riva, su campione de semper, Medda su befulanu e fintzas Delogu ex sìndigu de Casteddu ant dadu su nulla obsta issoro. Ite bi mancat tando? Cales sunt sas muridinas a impèigu chi galu nche devimus barigare? Ite b'at ancora chi nch'ischìrriat sos amantiosos e tifosos dae su giogu giogadu in unu campu nou, in unu terrinu a norma? In primis, comente a onni cosa, tocat a valutare su gastu e a pustis b'at finas chistiones de caràtere polìticu. Su Consìgiu comunale, a pistighìngiu dae gianteris pro custa e àteras chistiones, at dadu in fines su suo, de nulla obsta. Su cunsensu dae s’assemblea casteddaja est cròmpidu eris a bortaedie in sa sètzida de sas 17:30. Barigados sos anneos, a ora de sas sete e carchi minutu, si protzedet a su votu: 24 consigeris a favore e 1 astènnidu e 0 contra. S’òpera s’at a fàghere.  -Sos nùmeros sunt de importu. E fintzas sos oriolos. A chie la cheriat cota a chie crua. Sos setzidòrgios diant dèvere èssere 21mìgia, ma b’aiat chie nde diat àere chertu de prus. Su fràigu at a interessare totu sos 72mìgia metros cuadros postos a disponimentu dae sa Comuna. Tocaiat duncas a sestare unas cantas modìficas a su Puc. Prus de 100 sos parchègios, cara a s'intrada printzipale. B’aiat chie naraiat chi fiant pagos. Posca si previdiat butegas, palestras, giassos pro pipios, tzilleris e unu museu pro sos tifosos. Cun totu su chi li pigaiat in tèrmines polìticos e econòmicos. Traballu carcu pro sos consigeris. Disinnu non fàtzile, ma como paret chi siat petzi un’ammentu.  -Una de sas noas prus de importu est chi s'istàdiu bi l'ant a dedicare a unu sardu-non sardu-ma-prus-sardu-de-cale-si-siat-sardu: a Gigi Riva. Parente de intradura, òmine sàbiu e de grandu vàllia. In prus chi no unu campione chi, gioghende cun su Casteddu, at marcadu a fogu sas portas de mesu mundu. S'idea est a mantènnere aberta a totannu s'istrutura, pro istruturare sos giòvanos, pro istrajare su malufàghere e pro distrùere su patimentu de una tzitade istramutida. Pro como fintzas si nch'est a s'ùrtimu istàdiu est galu petzi un'idea, un'istùdiu.  A bìdere istemus. In s'ìnteri, Fortza Casteddu! -A pustis de su parègiu cun s'ùrtima in classìfica sos sardos sunt obligados a bìnchere pro non pèrdere terrinu dae sa prima, su Crotone. -Movet bene su Casteddu giai dae sos primos minutos. A su de oto Sau nche marcat su vantàgiu. Sa botza, respinta cun sa conca dae Aquilanti, nche cròmpet a sos pees de su tonaresu chi, cun unu tiru a bolu, nche l'istichit a intro. 1-0. Su Lanciano imbetzes est perigulosu a su de 14 minutos, ma su tiru a paràbola de Ferrari nch'essit a foras. A su de 26 est Joao Pedro a pònnere sa tzudda a Cragno chi parat in duas bortas. Sau at sa possibilidade de raddopiare a su de 36 minutos, ma sa botza carignat su palu e nch'essit a foras. A pustis de duos minutos arribat su parègiu de sos istràngios. Vastola òperat unu passàgiu verticale pro Ferrari chi, nche brincat a Ceppitelli e sicat a Storari. Su portieri nemmancu si movet. -In su segundu tempus sos abrutzesos parent prus ischidos. Ant una paja de ocasiones a su de 49 e a su de 53 minutos, ma su tiru de Vastola no est pretzisu e su de Di Francesco nch'iscudet a sa traessa. Sa partida a bellu a bellu paret istudende·si·nche. B'at tempus pro unu tiru de Fossati a su de 84 minutos, ma Cragno parat. Acabbat gasi, cun unu parègiu chi non cuntentat a nemos. -Su Casteddu podiat mantènnere su ligàmene de duos pintos cun su Crotone, ma su parègiu de oe aumentat s'isvantàgiu a bator puntos. Sos calabresos ant bìnchidu 2-0 contra a su Como. Sos òmines de rastelli diant cumintzare a si pompiare a palas ca fintzas su Trapani nch'at collidu tres puntos e como est petzi a oto puntos dae sos sardos. Formatziones Casteddu: Storari, Murru, Capuano, Ceppitelli (46' Salamon), Pisacane, Deiola, Joao Pedro, Di Gennaro (54' Fossati), Munari, Sau (68' Tello), Giannetti. Allenadore: Massimo Rastelli Lanciano: Cragno, Salviato, Aquilanti, Amenta, Di Matteo, Vastola (80' Giandonato), Bacinovic, Rocca, Marilungo, Di Francesco (86' Milinkovic), Ferrari. Allenadore: Maragliulo Primo Gol: 8' Sau, 38' Ferrari -Eris sos òmines de Juric ant otènnidu una promotzione istòrica. S'iscuadra calabresa, difatis, a tres giorronadas dae s'acabbu, at conchistadu s'atzessu a sa Serie A pro s'istajone 2016/2017, paregende contra a su Modena. -Sos òmines de Rastelli, oe, cherent replicare a sos collegas meridionales, ma serbint tres puntos. Su Livornu però, chi est in su de 21 postos in classìfica, est in chirca de puntos pro si sarvare. -In sos primos minutos de giogu movent bene sos sardos. Sos livornesos sunt prus passivos e isetant sas mossas de sos ruju-biaitos ammuntende bene in fase defensiva. Su Casteddu at su possessu de sa botza, ma non resesset a agatare sos cugioneddos giustos. Su gol de sos locales arribat a su de 26 minutos. Totu movet dae unu tiru dae su cugione. Deiola cun sa conca indiritzat sa botza a sa porta, ma su palu li narat chi nono. Di Gennaro nche crompet pro primu e tirat, ma sa botza arribat in sos tretos de Giannetti chi, dae pagu tretu nche la ponet in intro. A custu puntu si nch'ischidat fintzas su Livorno chi divenit perigulosu in una paja de ocasiones, ma a sos 45 minutos su resurtadu abarrat firmu cun su Casteddu in vantàgiu. -In sa segunda fratzione su Casteddu atacat deretu e, in duas ocasiones, andat a curtzu a su gol cun Deiola, ma non bastat. A su de 60 minutos sos sardos abarrant cun un'òmine de mancu. Targhita ruja pro Munari chi devet lassare su campu pro unu fallu a Schiavone. Chimbe minutos a pustis, sos sardos raddòpiant. S'àrbitru cuntzedet unu tiru de penalidade pro unu fallu de Moscati a Murru. Joao Pedro trasformat e nche giughet sos suos a su 2-0. Ma no est s'ùnica penalidade de sa partida. Custa borta est Di Gennaro chi tratenet a Schiavone. S'àrbitru Abisso non tenet dudas e inditat su chircu de penalidade. Vantaggiato incùrtziat s'isvantàgiu in duos bortas, a pustis de s'àere fatu parare su primu tiru dae Storari. Sos òmines de Rastelli acusant su corfu e nde retzint un'àteru. Vajushi òperat unu passàgiu traessu pro sa conca de Biagianti chi, nche pigat a chelu e nche marcat su parègiu. Su giogu dae inoghe in susu at a resurtare belle semper firmu pro fallos e càmbios. Acabbat totu cun unu parègiu e cun s'ennèsima ocasione isprecada dae parte de sos casteddajos. Festa rinviada. Formatziones Casteddu: Storari, Pisacane, Salamon, Capuano, Murru, Balzano, Munari, Di Gennaro (73' Tello), Deiola, Giannetti (77' Cerri), Sau (52' Joao Pedro). Allenadore: Massimo Rastelli Livorno: Pinsoglio, Gasbarro, Lambrughi, Ceccherini, Schiavone, Cazzola, Biagianti (80' Luci), Vajushi, Moscati (69' Fedato), Valoti (55' Aramu), Vantaggiato. Allenadore: Ezio Gelain Gol: 26' Giannetti, 65' Joao Pedro, 68' Vantaggiato, 71' Biagianti Espulsos: 58' Munari -Dae oe su Casteddu at a dèvere renuntziare a Melchiorri. Su giogadore marchigianu tenet una lesione a su legamentu a rughe de su ghenugru e nch'at a brincare totu sas partidas finas a s'acabbu de s'istajone. In contu de resurtados e de partidas, imbetzes, b'at de sinnalare sa vitòria de eris de su Crotone contra a su Lanciano. Sos calabresos, pro como, nche sunt torra in dae in antis, ghiende sa classìfica. Unu motivu in prus pro sos òmines de Rastelli: bìnchere pro nche torrare a su primu postu. -Sa partida de oe cun su Spezia no est simpre. Sos lìgures sunt gherrende pro otènnere unu postu in sos isparègios pro nche pigare a SerieA. -Su disafiu paret bastante echilibradu, su giogu s'isvilupat mescamente in su tzentrucampu e sas ocasiones sunt pagas. A su de 16 minutos b'at una bella ocasione pro su Casteddu, ma Sau sa botza la tirat conca a sos isteddos. Su movimentu de sos sardos creschet e sos arbos de Di Carlo cumintzant a tzèdere carchi metru a Di Gennaro e cumpàngios. A su de 33 minutos sos sardos ant un'àtera ocasione cun Fossati chi, però, tirat a foras. Sa partida sighit a mesa tèmpera, sena ocasiones de importu finas a s'acabbu de su primu tempus. -A pustis de àere carrigadu sas baterias, sas iscuadras torrant a su campu e proant a aumentare su ritmu cunforma a su primu tempus. A su tiru de Sciaudone rispondet su corfu de conca de Munari. Ambos sos tiros, però, nche bàrigant sa lìnia de fundu. Su Casteddu incarcat su pee in subra de s'atzelleradore e cun Farias proat a andare in vantàgiu, ma Chichizola respinghet sa botza. Di Gennaro puru bi proat a pustis de pagos segundos, ma sa botza la tocat su portieri, nch'iscudet a su palu e nch'essit a foras. Sa pressione de sos sardos est creschende, ma tocat de mantènnere sa bàrdia arta ca su Spezia est prontu a inferchire. E difatis, a su de 70 minutos, arribat su gol de su vantàgiu lìgure. Migliore òperat unu passàgiu traessu, Storari essit, ma sa respinta est dèbile. Sa botza nche crompet deretu a sos pees de Calaiò chi nche l'indiritzat a porta marchende su 0-1. In sos ùrtimos minutos su Casteddu si nche ghetat a dae in antis, ma sos tiros de Di Gennaro, de Sau, e de Farias no bastant. Pro non bastare sos òmines de Di Carlo raddòpiant cun Piccolo chi si nche fuet conca a sa porta defensada dae Storari e nche tzacat a intro su gol de su 0-2. Sos ruju-biaitos però no allentant su mossu e a su primu minutu de recùperu ismesant s'isvantàgiu cun Giannetti. S'atacante retzit unu passàgiu traessu de Balzano e sinnat s'1-2. Su Casteddu in sos minutos imbenientes assàchiat s'àrea aversària, ma non b'at tempus. Cun custa semus a tres derrotas a fila a pare in s'istàdiu Santu Elia. -Est craru chi b'at carchi cosa chi no andat. Lu semus narende dae una paja de meses e amus a sighire a lu nàrrere finas a cando sa situatzione no at a megiorare. No est su matessi Casteddu de su girone de andada e si bidet in su campu e in sos resurtados. Formatziones Casteddu: Storari, Murru, Salamon, Ceppitelli, Pisacane (68' Balzano), Munari, Di Gennaro, Fossati (82' Cerri), Joao Pedro (71' Giannetti), Sau, Farias. Allenadore: Màssimo Rastelli Spezia: Chichizola, Migliore, Terzi (77' Juande), Valentini, De Col, Sciaudone, Errasti, Pulzetti (70' Canadjija), Catellani (84' Crocchianti), Calaiò, Piccolo. Allenadore: Domenico Di Carlo Gol: 70' Calaiò, 85' Piccolo, 91' Giannetti -Su Casteddu at sa possibilidade de nche torrare a cumandare sa classìfica bidu chi su Crotone, in s'antìtzipu de sàbadu, at pèrdidu contra a su Cesena. Su Como, imbetzes, ùrtimu in classìfica a sa sola, podet petzi isperare chi sas aversàrias pro sa sarvesa non fatzant puntos. -Cumintzant bene ambas sas iscuadras e sos sardos no istentant a balangiare metros de campu e a pònnere anneu a Scuffet. Su Casteddu tenet ocasiones meda cun Munari, Sau e Giannetti, ma totus tres nch'indiritzant sa botza a foras. A su de 19 e a su de 25 minutos bi proat fintzas su Como, ma sos ruju-biaitos si sarvant. A su de 41 minutos, imbetzes, cun unu tiru dae su cugione arribat su vantàgiu de sos òmines de Rastelli. Fossati òperat su passàgiu traessu a mesu de s'àrea e Deiola, cun un'iscadriada nche la ponet in intro de sa porta. -Su segundu tempus imbetzes est de marca biaita. Su Como divenit perigulosu giai in sos primos minutos cun Bessa. Su destru de su giogadore comascu, però, lu respinghet sas manos de Storari. A su de 66 minutos arribat su parègiu de Cristiani. Bessa òperat unu passàgiu traessu e su tzentrocampista de Livorno dèviat sa botza in gol. Parègiu. In sos ùrtimos minutos de giogu su Casteddu proat a torrare in vantàgiu, ma Giannetti e Cerri no ant sorte bona. Su Como istringhet sas dentes e si nche leat unu puntu chi però at a serbire pagu a sa classìfica. -Sos sardos imbetzes si nch'acòstiant a su Crotone e abarrant in su segundu postu, a duos puntos. B'at ancora chimbe partidas de giogare e sàbadu a su Sant'Elia arribat su Lanciano. Formatziones    Como: Scuffet, Casasola, Giosa, Ambrosini, Cech (54' Marconi), Cristiani (89' Brillante), Bessa, Basha (31' La Camera), Madonna, Lanini, Ganz. Allenadore: Stefano Cuoghi    Casteddu: Storari, Murru, Capuano, Ceppitelli, Balzano, Munari (64' Cinelli), Deiola, Fossati (82' Di Gennaro), Tello, Giannetti, Sau (68' Cerri). Allenadore: Massimo Rastelli    Gol: 41' Deiola, 66' Cristiani -S'ufitzialidade est arribada eris. Su 5 de làmpadas, dae sas sete de mangianu a sas ùndighi de sero, in 101 biddas, s'at a votare pro su rinnovu de sos consìgios comunales. -In Sardigna s'at a votare in ses comunas cun prus de 15mìgia abitantes. Inoghe, in casu de paridade, su 19 de làmpadas, est prevìdidu su ballotàgiu: Casteddu, Carbònia, Terranoa, Biddacidru, Cabuderra e Pauli. -Sunt 12 imbetzes sas comunas cummissariadas e chi, duncas, ant a rinnovare comente sas àteras sas càrrigas comunales: Bultzi, Biddesatu, Santu Giuanni Suèrgiu, Orgòsolo, Orane, Bòrore, Pauli, Anela, Domusnoas, Nuragus, Biddanoa de Forru e Austis. -Sa Regione ponet a disponimentu su 9% de s'ispesa sanitària pro curare su diabete. Pagu prus o mancu 290 milliones de èuros. Su grupu de chirca Ceis-eehta, de s'Universidade Tor Vergata de Roma, in un'addòbiu in Casteddu, at presentadu un'istùdiu interessante. Sa chirca ammustrat chi su sistema regionale de sa salude diat pòdere risparmiare fintzas a 25 milliones de èuro raddopiende sos esames de s'emoglobina glicada e aumentende su controllu de sos àteros paràmetros comente su colesterolo. A prevènnere sas cumplicàntzias de su diabete est de importu mannu. S'ipertensione, s'insufitzièntzia renale e sos istorbos a sos ogros sunt cunseguèntzias difùndidas meda. S'istùdiu bogat a campu chi su 50% de sos 85mìgia diabèticos patit fintzas àteras patologias chi contribuint a peorare su costu sòtzio-sanitàriu de sa maladia. «Su diabete est intre sas patologias primàrgias de sa programmatzione regionale sanitària – at naradu su diretore generale de s'assessoradu de sa Salude, Zosepe Maria Sechi – punnamus a uniformare sa preventzione, sa diàgnosi primidia e sa cura de su diabete in su territòriu». Sa rete diabetològica at a èssere ismanniada, ma s'istrutura atuale est giai de calidade bona e difusa in totu su s'ìsula. -Deretos Afp Url imàgine -Si chistionat de 77 mortos e de 588 fertos a cajone de su terremotu chi at corfadu oe s'Ecuador. In intro de note (in logu nostru), totu sa costera s'est dada a trèmere suta sos corfos de su sisma chi paret nche siat issèndidu a su de 7,8 grados de magnitudo, cunforma a su sistema Richter. Sa noa l'at dada a intèndere Jorge Glas, su vitzepresidente cunfirmende s'ora chi fiat pagu prus o mancu a sas sete de sero, ora issoro. S'epitzentru fiat in mesu a s'Otzèanu Patzìficu, carculadu a 20 chilòmetros de profundidade. A unos 170 chilometros dae Quito, sa capitale cun 2milliones e 200mìgia abitantes e a in pessu 27 chilòmetros dae Muisne sa de duas tzitades prus mannas. Pro sas ses provìntzias prus proadas ant decraradu s'istadu de emergèntzia. Su presidente Rafael Correa, chi nche fiat in Vaticanu pro un'addòviu in contu de disparidades sotziales, est torrende conca a domo e at ammìtidu cun s'imprenta chi sos dannos sunt graes. Su terremotu est uno intre sos prus rebestos chi apant mai registradu in s'Istòria ecuadoriana. A sa segura su prus malu dae su 1979. Correa at pregadu sos 16 milliones de abitantes pro chi non tzedant a sa timòria e pro chi non fatzant atziones sena meledare e sena s'agiudu de sos sucurridores. Paret chi sa terra at a sighire a trèmere fintzas in sas oras imbenientes. -Cras si votat in Sèrbia. Polìticas e amministrativas. Chi bi nd'aeret bisòngiu no est craru a pustis de duos annos ebbia pro Aleksandar Vučić, su Primu ministru chi at, isse matessi, torradu a pònnere in duda una majoria forte che a sa sua. Non si cumprendet pro ite apat chertu eletziones antitzipadas. Podet èssere chi chèrgiat una cunfirma subra su 50% de sos cunsensos e de sos cunsessos. In Belgradu, pompiende·si a in tundu paret comente chi àera de eletziones non bi nd'apat. Belle perunu manifestu. Noas nudda. Televisiones a sa muda, ràdios idem. E, si no esseret pro sos caminos lavados in sete abbas e pro sas butegas trassadas a festa, non diat pàrrere chi b'apat perunu disafiu eletorale. -A su chi si leghet in s'agentzia de Blic Faktor plus , su partidu de Vučić (Sns) est dadu a su 50,9% a eris, in sos sondàgios. Sos àteros cuncurrentes nche sunt a palas cun nessi  40 puntos de distacu. Sos chi sunt postos mègius sunt pròpiu sos ex alleados de su Sns. Diant èssere sos de su Partidu sotzialista serbu (Sps) de Ivica Dačić. Su Ministru pro s' Èsteru in càrriga  est marinende in segunda positzione - semper in sos sondàgios - cun su 12,3% de sos cunsensos, «fintzas si - narat Dačić - acordu post-eletorale cun Vučić non bi nd'at galu nàschidu». Su Partidu radicale serbu (Srs) est firmu imbetzes a su 7,8%. Resurtadu chi, si esseret cunfirmadu cras, diat permìtere a Vojislav Šešelj, su leader natzionalista, grandu amigu de Vučić (e cumpàngiu suo de partidu finas a su 2008) de nche torrare a intrare a sa Skupština, su parlamentu de Belgradu. A pustis chi - ammentamus -  su Tribunale penale internatzionale de s'Aja, l'at assoltu pro sos crìmines de s'ex Jugoslàvia. -«Sos eletores serbos sunt 6.737.808. Sa cussèntzia issoro est ghiada dae unu sistema mediàticu monocorde» narat Olja Bećković, giornalista, sustenidora e grandu animadora de su printzìpiu de libertade in s'imprenta pro su canale  indipendente B92. Emitente in ue teniat una rubrica, Utisak nedelje (Impressiones de sa chida). «A ite servit a andare a votare si s'ischit giai su resurtadu?» si pregontat Bećković.  «E mescamente cun cales inditos sos giòvanos diant pòdere donare impèllida a su cambiamentu si sos mèdios sunt totus in manos a un'òmine ebbia e suta s'influèntzia costante de su guvernu? In custa campànnia eletorale sos mèdios fiant una birgòngia. Lassende chi Vučić impressionaret e ossessionaret su pùblicu 24 oras in pitzu de 24. E nemos est intervènnidu pro cundennare o pro firmare su chi est acontessende. Non dae Bruxelles, pro nàrrere... Bastat a si pompiare sa televisione serba, unu sero, pro nche sejare cantu nche siamus a tesu dae su cuntzetu de libertade de imprenta». S'àera no est lèbia duncas. E no est naradu chi in Sèrbia non si torret a votare dae como a duos annos. O fintzas in antis, si sa punna de Vučić est a otènnere su cunsensu de su pòpulu intreu. -Sunt mòvidos arbeschende a eris sos primos emigrantes sutapostos a sa lege-acordu  intre Ue e Turchia.  Dae sas ìsulas de Lesbo e Chios, cun sa prua conca a Dikili, su portu turcu in ue ant organizadu sos controllos de ritu. Disterrados a bordu de una cantas naes a cabotàgiu lèbiu atuende sos impòsitos de Bruxelles. Fiant 202 in totu. Su prus pachistanos (130) e afganos (42). Dae Lesbo fiant 136: una fèmina ebbia e 135 òmines. Duos fiant sirianos chi no intraiant in su programa de rimpàtriu e nât chi diant àere seberadu a contu issoro de torrare a Turchia. Àteros 66 dae Chios: 56 òmines 10 fèminas, su prus afganos. A su chi si leghet in Ana, s'agentzia de imprenta grega, in intro de pusticràs (su 6 de abrile) su nùmeru cumplessivu de sos chi diant dèvere mòvere est 750. Cunsiderados illegales. Ca s'aiant leadu a sa sola su caminu conca a s'Europa. Cunforma a s'acordu  - firmadu, ammentamus, su 18 de martzu in pessu coladu -   s'Unione europea diat dèvere acasagiare ateretantos pròfugos sirianos chi como sunt in territòriu turcu. Unu pranu malefadadu? Unu disinnu a làcana cun sa violatzione de sos deretos umanos, comente afirmant sas organizatziones non guvernativas? A sa segura est imboligosu che a pagos. E in parta bi sunt sa salude, sa dignidade e sa suferèntzia de chie est fuende dae su dolore pro si nche rùere a intro de sa bartza de sos acordos internatzionales.  Patos forsis petzi monetàrios, a sa segura pagu umanitàrios. -Sa noa benit dae Ginevra e est de custu mangianu. Su contadore ferale est semper andende e nch'est cròmpidu a 1232 mortos dae printzìpiu de annu a oe. Su destinu de sos disamparados, sos chi chircant in cada manera de nche cròmpere a Europa est marcadu a fogu. No atzinnant a menguare sas suferèntzias e sa malesaura chi corfat die cun die sos poberitos in chirca de ispera. In sa matessi trata de tempus, su totale de sos chi dae mare ant postu pee in logu firmu est de 181.476. Sunt datos ammaniados dae s'Oim, organizatzione internatzionale chi s'òcupat de disterru dae logos trùbulos, de gherra o carestia. S'Oim at fintzas agiuntu chi «b'at àpidu sucursos oe puru e recùperu de mortos in mare» in s'oru de sa costera lìbica, a curtzu a Garabulli. No ant pòdidu pretzisare però si fiant galu de sos de sa chida colada o si puru b'at àpidu àtera disaura in intro de note. -Fàbiu Aru, internatzionale. Sardu. Italianu de intradura. L’aìamus lassadu festende su triunfu in sa Vuelta ispagnola. Cun sos saliares galu infustos a binu frantzesu e sa bandera nostra ghetada in coddos.  Ma su tempus colat, non connoschet pasu e cun issu sas istajones. Fintzas sas de su tziclismu. Torrat a mòvere dae su Bèlgiu, su nostru, a molinare cambas in sas Ardennas.  Pro seguru, in su mese de Abrile, at a leare parte a sa Liegi-Bastogna-Liegi  (Liège-Bastogne-Liège), nàschida in su 1892, pagu prus o mancu 260 chilòmetros. E a sa  Fritza de Vallònia (Flèche Wallonne), nàschida in su 1936, unos 200 chilòmetros. Disafios  clàssicos. Cursas in lìnia. De una tapa ebbia. Sicas e tostas che a pagas. Sas Ardennas. Una tzentrìfuga de canneddas, telàrgios, burratzas. Una grammàtica de nuscos, colores, sonos. Andalitorra de caras, de màllias,de cartzoneddos. Non b’at faeddos pro acrarire su tziclismu a chie no lu pràticat. Una metallurgia in movimentu, ma sena motore, sena sonu. Sa poesia isalenada de su caminu. S'arte de sa rechinta. -Sa resèssida de Fàbiu Aru est dada dae sa cumbinatzione e dae su cuncordu de unos cantos elementos de primore. Artària, proportzione de sos mermos, musculadura longa, istrìgile, lèbia. Ma non bastat: bi cheret àteru. Bi cheret un'elementu chi potzat coordinare sos àteros. Un'elementu chi giughimus totus. Pro abarrare bios eja, ma non semper pro ghiare s'intragna, su pensamentu e sa carena conca a su mègius. Conca, pro nàrrere, a sa vitòria: su coro. Boghes antigòrias nos contant de un'òrganu dominante, essentziale pro sa vida, fundagru de s'istintu, de s'atza e de s'istima. Ma su coro est unu mùsculu. Est fatu pro pompare. Est sestadu pro nch'issèndere su sàmbene fatu de sos cugioneddos prus cuados in sa viabilidade tzirculatòria umana. E a Fàbiu sa sorte nde l'at impannadu unu ispantosu. Forte foras de mesura e, comente in totu sos campiones,  cun unu cherbeddu a banda, totu suo, progetadu petzi pro issu.  -Su coro suo meledat, eja. B'at pagu ite li girare a in tundu. E est in sos momentos prus dìligos, in sas trempas prus ispantosas e rebestas chi dat su mègius de sese.  Nche colat dae su manìgiu fitianu, su chi diat bastare a bìvere ebbia, a unu registru diferente, prus fundudu a ue nche crompent in pagos. Belle nemos.  Tzertu, s'umbra de sas sustàntzias proibidas, s'umbra malaita chi corfat sos mègius  est in cue, apostada in palas de cada muridina burda. Nos dat anneu. Pensamentu. Dudas. Oriolu. Ma pro como e finas a cantu su nostru, de coro, at a règhere a s'apretu gosende·nos  sas atziones suas, lassemus·nche sos ammuntadores a un'ala e bisemus. Bisemus un'òmine subra de sa grada prus arta in su pòdiu prus galanu. Su de sa vida. Sa vida de unu sardu, cun passaportu italianu a rodeu, binchende, peri totu su mundu. A tempus prus! -A èssere animosos no est unu delitu. Lu fìamus nois e lu fiat issu. Su disafiu de Amstel (Olanda), su prus lèbiu,  diat èssere dèvidu èssere  su batijare suo in sas tres clàssicas de su Nord. Isetende sa Fritza de Vallònia de mèrcuris 20 e sa Liegi-Bastogna-Liegi de domìniga 24, comente aìamus annuntziadu sa chida colada. Imbetzes b'at àpidu un'impìrigu.  Sos efetos de sa rutòrgia chi l'aiat custrintu a su ritiru in sa de chimbe tapas de su Giru de sos Paisos Bascos, a printzìpios de su mese  sunt torrados a pìgiu. Sa die fiat una die proinosa e suta sa temporada, in su de 89 chilòmetros, lassineit e iscudeit su bratzu mancosu, su burtzu e mescamente s'ischina cun fortza contra a s'asfaltu ruende·nche a intro de sa cuneta. No aiat tentu peruna fratura, peruna ferta grae e pariat chi totu esseret in dima e chi esseret in  possa pro afrontare sas Ardennas. -Ma in Olanda, domìniga colada, s'ischina no at règhidu. Est mòvidu cun sas mègius uras, ma a pustis de unos cantos chilòmetros, sas dòlgias sunt torradas turmentende·lu e  impedumende·li su restu de sa gara. Intervistadu dae sa televisione olandesa, Fàbiu at decraradu chi at a renuntziare fintzas a sas àteras duas clàssicas nòrdicas prevìdidas pro su 20 e pro su 24, semper de abrile. E chi como s'at a sestare tempus e allenamentu pro arguire su Giru de Frantza. Pro non bi nche cròmpere cun sos fastìgios a s'ischina e pro non cumpromìtere un'istajone intrea chi, a dolu mannu pro issu, no est cumintzada in sa mègius manera. Semper e cando su caràtere suo, nointames sa mùtria de su momentu, li permitit de nche barigare cale si siat anneu. Cun s'isperu chi fintzas sa carena sigat sa matessi trata de s'ìndula sua,  l'isetamus in Frantza, in su mese de trìulas, pro sa de 103 editziones de sa Grande Boucle (dae su 2 a su 24). E in su mese de austu,  in Rio de Janeiro, pro sas Olimpìades.  A tempus prus! - - - - -«Sa paràula "sa comuna" est una de sas prus difusas in sardu. Intre sos massajos e sos pastores sardos esistit un'aspiratzione religiosa a sa "comuna", a sa collaboratzione de fraternidade de totu sos òmines chi traballant e sufrint pro eliminare sos parassitas, sos ricos chi nche li furant su pane a su pòberu, chi faghent traballare su fìgiu de su pòberu e li donant unu bìculu de pane. Creimus pròpiu chi custos signores atzionistas e aristocràticos e industriales de Torino s'ingannent a partidu. Custos non cumprendent su massaju e su pastore sardu. Creent a beru chi su sardu si potzat bèndere s'ànima e sa cussèntzia suas de òmine pro una mura de zigarru; chi su sardu potzat devènnere su cosacu de cale si siat Kornilov; chi su sardu non leet parte a sas aspiratziones chi previdant un'òrdine nou de sas cosas, in ue sos traballadores siant sos dirigentes de sos afares pùblicos, conca a un'òrdine nou in ue su traballu de sos operajos e de sos massajos siat sa prima fonte de su deretu e su fundamentu de sa Sotziedade. -Sos sardos tenent sa fieresa issoro e custos atzionistas, custos industriales, custos aristocràticos cun sas festas issoro, cun sas mascaradas issoro, ipòcritas, ofendent cun violèntzia pròpiu custa fieresa». -Antoni Gramsci (Ales, 22 de Ghennàrgiu de su 1891 – Roma, 27 de Abrile de su 1937) -Sa noa benit dae Ginevra e est de custu mangianu. Su contadore ferale est semper andende e nch'est cròmpidu a 1232 mortos dae printzìpiu de annu a oe. Su destinu de sos disamparados, sos chi chircant in cada manera de nche cròmpere a Europa est marcadu a fogu. No atzinnant a menguare sas suferèntzias e sa malesaura chi corfat die cun die sos poberitos in chirca de ispera. In sa matessi trata de tempus, su totale de sos chi dae mare ant postu pee in logu firmu est de 181.476. Sunt datos ammaniados dae s'Oim, organizatzione internatzionale chi s'òcupat de disterru dae logos trùbulos, de gherra o carestia. S'Oim at fintzas agiuntu chi «b'at àpidu sucursos oe puru e recùperu de mortos in mare» in s'oru de sa costera lìbica, a curtzu a Garabulli. No ant pòdidu pretzisare però si fiant galu de sos de sa chida colada o si puru b'at àpidu àtera disaura in intro de note. -25 de abrile, die tinta a ruju, sìmbulu de renàschida beranile pro sos pòpulos disigiosos de libertade e giustìtzia sotziale. Die de bentos chi ant survadu e chi sighint a survare carignende sas boghes de chie, comente in Kurdistan, cantat Bella ciao, innu resistente internatzionale. Bentu chi nos narat chi non b'at làcana chi potzat fàghere nàrrere a chie si siat gherret pro unu mundu mègius chi «custa no est sa festa mia».    -Oe est festa in Itàlia, pro ammentare su sacrifìtziu de chie at gherradu contra a sa barbaridade de su capitale incamisadu a nieddu. Calamandrei faeddeit de «rivolutzione fartada» e, a su matessi tempus, de «rivolutzione promìtida» gràtzias a carchi artìculu prus chi non progressista de sa Costitutzione. Ma l'amus bidu chi no est bastante a àere unos cantos deretos iscritos. Traballu, istrutzione, salude: nudda b'at de acumpridu.  -Oe est festa finamentas in Portugallu, pro ammentare s'acabbu de sa ditadura nàschida cun Salazar e sighida cun Caetano. Sa rivolutzione de sos gravellos la ghieit  sa banda progressista de sas fortzas armadas e, finamentas in cue, sa punna fiat sa matessi de su bonu de sos partisanos cun su mucadore ruju. Sa Costitutzione de su 1976 faeddeit de «transitzione a su sotzialismu», a una «sotziedade lìbera, giusta e aguale». Finas a sas riformas de s'82 e de s'89, chi mudeint s'orientamentu conca a su liberismu.  -Su 25 de abrile, duncas, nos narat chi cale si siat deretu no est una cuntzessione ma una conchista inghiriada, die cun die, dae milli perìgulos. Custu est s’inditu, pro chi sa die de sa Liberatzione non siat una ricurrèntzia bòida.  - - - - - -Peruna duda oe, in sa Càmera de sos deputados, pro chi sa domo, como museu, de Antoni Gramsci, in Bilartzi, potzat devènnere monumentu natzionale. Italianu, si lu dat su sese. Su testu de sa lege promòvida dae sa deputada Caderina Pes (Pd) at otentu 290 votos a favore, 32 contra (sos de su Movimento Cinquestelle) e 16 astènnidos (sos de sa Lega). Como su disinnu de lege nche devet barigare su chilivru de su Senadu. «Votu sàbiu su de sos collegas de sa Càmera chi ant reconnotu sa Domo Gramsci comente monumentu natzionale. Atzione mìnima dèvida a sa retentiva de su primu intre sos antifascistas» at cummentadu Pes. Su collega suo Micheli Piras (Si) at puntualizadu «penso chi s'atu de aprovatzione de sos deputados tèngiat unu sentidu simbòlicu chi dat una collocatzione istòrica dislindada a unu intre sos grandu pensadores de su '900. E in segunda istàntzia unu reconnoschimentu fintzas a sa Sardigna, a sos sardos e a sos voluntàrios e istudiosos de totue, chi ant contribuidu a mantènnere bia sa frama de su pensu gramscianu e a pesare atentu pro chi domo sua non si nche derrueret in pare cun s'ammentu e cun sos inditos suos». - - - -Deretos Afp Url imàgine -Si chistionat de 77 mortos e de 588 fertos a cajone de su terremotu chi at corfadu oe s'Ecuador. In intro de note (in logu nostru), totu sa costera s'est dada a trèmere suta sos corfos de su sisma chi paret nche siat issèndidu a su de 7,8 grados de magnitudo, cunforma a su sistema Richter. Sa noa l'at dada a intèndere Jorge Glas, su vitzepresidente cunfirmende s'ora chi fiat pagu prus o mancu a sas sete de sero, ora issoro. S'epitzentru fiat in mesu a s'Otzèanu Patzìficu, carculadu a 20 chilòmetros de profundidade. A unos 170 chilometros dae Quito, sa capitale cun 2milliones e 200mìgia abitantes e a in pessu 27 chilòmetros dae Muisne sa de duas tzitades prus mannas. Pro sas ses provìntzias prus proadas ant decraradu s'istadu de emergèntzia. Su presidente Rafael Correa, chi nche fiat in Vaticanu pro un'addòviu in contu de disparidades sotziales, est torrende conca a domo e at ammìtidu cun s'imprenta chi sos dannos sunt graes. Su terremotu est uno intre sos prus rebestos chi apant mai registradu in s'Istòria ecuadoriana. A sa segura su prus malu dae su 1979. Correa at pregadu sos 16 milliones de abitantes pro chi non tzedant a sa timòria e pro chi non fatzant atziones sena meledare e sena s'agiudu de sos sucurridores. Paret chi sa terra at a sighire a trèmere fintzas in sas oras imbenientes. - - - -Sa dispedida de Gianroberto Casaleggio, ideòlogu e co-fundadore de su Movimento cinquestelle, giai impresàriu in su setore de sa comunicatzione e de sas istrategias ligadas a internet at lassadu bòidu umanu e fintzas polìticu. Oe a banda de mangianu, pagu prus o mancu a ora de sas sete, s'edema a su cherbeddu, su male chi l'aiat corfadu unos cantos meses a oe, at bìnchidu su disafiu e nudda ant pòdidu sos dutores e sa voluntade sua. Òmine riservadu, pagu sas aparèssidas in pùblicu, pagu sas intervistas in logu de giornale o de televisione.  -Su nùmene suo in pare cun su de Grillo, fiat presu a su de su Movimentu chi at marcadu sas ùrtimas eletziones polìticas (2013) setzende·nche 109 deputados e 54 senadores in Parlamentu e connotu fiat in totu su padente mediàticu italianu e internatzionale. Pro sa crònaca balet a ammentare chi su Movimentu est nàschidu cun sa cointzidèntzia de tres elementos fundamentales. Unu grandu comunicadore e personàgiu famadu (Grillo), un'organizatzione istratègicu-informàtica de grandu vàllia (pròpiu Casaleggio e sa dita sua) e su sentidu de rebellia populare chi in sos ùrtimos annos at cundidu parte manna de s'eletoradu italianu.  -Como chi una de sas tres cumponentes est bènnida a mancare, baddu si at règhere. S'arriscu como est chi si perdat o si rendat. E si diat fartare una de sas fortzas polìticas prus mannas oe in Itàlia, sos votos de s'eletoradu issoro non diant leare a sa segura conca a su Pd a dae chi fiant e sunt semper in cuntrastu mannu. Su bonu si nch'ant a rùere a intro de sa bartza manna de s'astensionismu o peus, in manos a sa dereta de màdrighe fascista chi est afortinde·si semper prus. Sa morte non connoschet tempus e non batit mai noas galanas, narant sos betzos. Sa noa de sa morte de Casaleggio no est una bona noa. Nen comente fatu umanu nen, galu prus pagu, polìticu. -Istende a sas acontèssidas  de s'annu in pessu coladu, dae cando sunt cumintzados sos assàchios, cada noa nos nche crompat dae su Yemen paret abba in logu de sicàngiu. Pagas, su prus cuntaminadas e belle semper rebestas. Imbetzes oe, in intro de note, s'agentzia  Afp, presente in su territòriu dae cando est cumintzadu su cunflitu,  at dadu a intèndere chi su pasu bèllicu rechestu dae s'Onu siat cosa fata e chi, pro su momentu fintzas s'Aràbia saudita si sia rèndida a la rispetare. S'arressade su fogu est mòvidu a mesunote, ora locale yemenita.  Sos sauditas, ghia de sa coalitzione contra a sos rebelles Houthi, ant detadu deretu cunditziones noas. Sunt dispostos a atzetare su pasu bastis chi non b'apat  atziones de sos militantes isciitas chi sunt apogiados dae s'Iran. Matessi istrumentos,  matessi mùsica de semper.  -A su chi si leghet in s'agentzia, unos cantos tzitadinos parent animosos. «Isperemus chi s'impòsitu de s'Onu regat e chi cadaunu de sos atores de su cunflitu, lu rispetet» at naradu Abdullah Zawqri residente in Saana «Su pasu est una tirada de àlinu pro totu cantos semus e podet èssere un'inditu pro acabbare una gherra tzivile chi nos morit a intro e a foras» at agiuntu unu giovaneddu chi fiat a costàgiu suo. A rodeu petzi caras afrigidas, ispabatadas, carenas isalenadas, terrore in ogros e in s'ànima. Gente isporada manna. Sos rapresentantes de s'Onu ant dadu a intèndere chi bi diat àere unu negotziadu pro sa paghe definitiva giai su 18 de abrile imbeniente.  -Ammentamus chi sos primos assàchios de sa coalitzione saudita sunt mòvidos in su mese de martzu de su 2015 e chi teniant sa punna, in prus de blocare s'avantzada de sa rebellia Houthi, de nche torrare a sètzere a caddu s'ex presidente (e alleadu saudita) Abd Rabbuh Mansur Hadi. Dae tando, si càrculat, sos mortos sunt prus de 6300 e 1millione e mesu sos isfollados. - - - - -Su sidis de giustìtzia imponet cunsideru. Anàlisi de cale si siat fatu nche potzat giùghere a sa veridade.  Sa novidade in sas ùrtimas oras est una lìtera anònima chi elencat elementos giai connotos, iscumproados. E unos cantos particulares disconnotos a su pùblicu, ma giai in manos a sa giustìtzia italiana. Cunforma a s’òrdine de sa missiva anònima amus: -•Su secuestru. Ordimingiadu e ordinadu dae su generale Khaled Shalabi, cabu de sa Politzia criminale e de su Dipartimentu  investigativu de Giza. Su matessi ufitziale cundennadu pro torturas e chi decrareit su farsu contraighende·si. Pro issu in antis fiat intzidente istradale, posca delitu de màdrighe omosessuale. -Sighi a lèghere...» - -Sunt mòvidos arbeschende a eris sos primos emigrantes sutapostos a sa lege-acordu  intre Ue e Turchia.  Dae sas ìsulas de Lesbo e Chios, cun sa prua conca a Dikili, su portu turcu in ue ant organizadu sos controllos de ritu. Disterrados a bordu de una cantas naes a cabotàgiu lèbiu atuende sos impòsitos de Bruxelles. Fiant 202 in totu. Su prus pachistanos (130) e afganos (42). Dae Lesbo fiant 136: una fèmina ebbia e 135 òmines. Duos fiant sirianos chi no intraiant in su programa de rimpàtriu e nât chi diant àere seberadu a contu issoro de torrare a Turchia. Àteros 66 dae Chios: 56 òmines 10 fèminas, su prus afganos. A su chi si leghet in Ana, s'agentzia de imprenta grega, in intro de pusticràs (su 6 de abrile) su nùmeru cumplessivu de sos chi diant dèvere mòvere est 750. Cunsiderados illegales. Ca s'aiant leadu a sa sola su caminu conca a s'Europa. Cunforma a s'acordu  - firmadu, ammentamus, su 18 de martzu in pessu coladu -   s'Unione europea diat dèvere acasagiare ateretantos pròfugos sirianos chi como sunt in territòriu turcu. Unu pranu malefadadu? Unu disinnu a làcana cun sa violatzione de sos deretos umanos, comente afirmant sas organizatziones non guvernativas? A sa segura est imboligosu che a pagos. E in parta bi sunt sa salude, sa dignidade e sa suferèntzia de chie est fuende dae su dolore pro si nche rùere a intro de sa bartza de sos acordos internatzionales.  Patos forsis petzi monetàrios, a sa segura pagu umanitàrios. - - -Sas obligatziones subordinadas (prus connotas comente Bond) sunt tìtulos de dèpidu creados dae sas bancas. Tìtulos chi cunsentint a chie los còmporat de devènnere credidore de sa banca chi los at emìtidos incassende, a cadèntzia pre-definida, unos cantos interessos. Sunt documentos de dèpidu ca si diferèntziant dae sos tìtulos de crèditu comunos comente, pro nàrrere, sos assegnos bancàrios o sas cambiales chi podet emìtere chie si siat. Sas subordinadas las podet emìtere petzi una banca o un'istitutu finantziàriu. Si diferèntziant finas dae sas obligatziones ordinàrias – semper de orìgine bancària - ca oferint unu rendimentu prus artu a costàgiu però de un'arriscu artu ateretantu. Difatis, in casu de dificultades, licuidatzione o fallimentu de sa banca emitente, pro nàrrere, chie los at comporados tenet emmo su deretu a èssere rimborsadu, ma a pustis de sos dipendentes de sa banca. A pustis de sos titulares de contu currente e de totu - e sunt medas - sos chi ant sutiscritu cun sa banca fallida obligatziones ordinàrias o depòsitos pro aorru ebbia. -Custu càpitat ca sunt cunsideradas comente chi siant capitale, in prus de èssere tratadas comente a una creze de alternativa a sas atziones. Sunt duncas prus traballosas a las bèndere pròpiu ca sunt acumpangiadas dae un'arriscu prus artu e ca sunt passìbiles de azeramentu in casu de insolvèntzia o fallimentu de s'istitutu creditìtziu chi las at emìtidas. Sugetas duncas a nche pèrdere in parte o totu sa vàllia issoro. In pràtica su chi est acontèssidu de reghente a sa Banca populare de s'Etrùria in pare cun àteras. A s'ispissu sas obligatziones subordinadas non podent èssere mancu cuncambiadas cun àteros tìtulos in su mercadu finantziàriu. Fintzas bendende·las a prètziu prus baratu de su de còmpora pro nche recuperare nessi in parte su valore de sa pèrdida. E est pro custu chi s'ant merèssidu unu gistru curiosu ma craru: tìtulos tòssicos. -Sa dispedida de Gianroberto Casaleggio, ideòlogu e co-fundadore de su Movimento cinquestelle, giai impresàriu in su setore de sa comunicatzione e de sas istrategias ligadas a internet at lassadu bòidu umanu e fintzas polìticu. Oe a banda de mangianu, pagu prus o mancu a ora de sas sete, s'edema a su cherbeddu, su male chi l'aiat corfadu unos cantos meses a oe, at bìnchidu su disafiu e nudda ant pòdidu sos dutores e sa voluntade sua. Òmine riservadu, pagu sas aparèssidas in pùblicu, pagu sas intervistas in logu de giornale o de televisione.  -Su nùmene suo in pare cun su de Grillo, fiat presu a su de su Movimentu chi at marcadu sas ùrtimas eletziones polìticas (2013) setzende·nche 109 deputados e 54 senadores in Parlamentu e connotu fiat in totu su padente mediàticu italianu e internatzionale. Pro sa crònaca balet a ammentare chi su Movimentu est nàschidu cun sa cointzidèntzia de tres elementos fundamentales. Unu grandu comunicadore e personàgiu famadu (Grillo), un'organizatzione istratègicu-informàtica de grandu vàllia (pròpiu Casaleggio e sa dita sua) e su sentidu de rebellia populare chi in sos ùrtimos annos at cundidu parte manna de s'eletoradu italianu.  -Como chi una de sas tres cumponentes est bènnida a mancare, baddu si at règhere. S'arriscu como est chi si perdat o si rendat. E si diat fartare una de sas fortzas polìticas prus mannas oe in Itàlia, sos votos de s'eletoradu issoro non diant leare a sa segura conca a su Pd a dae chi fiant e sunt semper in cuntrastu mannu. Su bonu si nch'ant a rùere a intro de sa bartza manna de s'astensionismu o peus, in manos a sa dereta de màdrighe fascista chi est afortinde·si semper prus. Sa morte non connoschet tempus e non batit mai noas galanas, narant sos betzos. Sa noa de sa morte de Casaleggio no est una bona noa. Nen comente fatu umanu nen, galu prus pagu, polìticu. -Sas obligatziones subordinadas (prus connotas comente Bond) sunt tìtulos de dèpidu creados dae sas bancas. Tìtulos chi cunsentint a chie los còmporat de devènnere credidore de sa banca chi los at emìtidos incassende, a cadèntzia pre-definida, unos cantos interessos. Sunt documentos de dèpidu ca si diferèntziant dae sos tìtulos de crèditu comunos comente, pro nàrrere, sos assegnos bancàrios o sas cambiales chi podet emìtere chie si siat. Sas subordinadas las podet emìtere petzi una banca o un'istitutu finantziàriu. Si diferèntziant finas dae sas obligatziones ordinàrias – semper de orìgine bancària - ca oferint unu rendimentu prus artu a costàgiu però de un'arriscu artu ateretantu. Difatis, in casu de dificultades, licuidatzione o fallimentu de sa banca emitente, pro nàrrere, chie los at comporados tenet emmo su deretu a èssere rimborsadu, ma a pustis de sos dipendentes de sa banca. A pustis de sos titulares de contu currente e de totu - e sunt medas - sos chi ant sutiscritu cun sa banca fallida obligatziones ordinàrias o depòsitos pro aorru ebbia. -Custu càpitat ca sunt cunsideradas comente chi siant capitale, in prus de èssere tratadas comente a una creze de alternativa a sas atziones. Sunt duncas prus traballosas a las bèndere pròpiu ca sunt acumpangiadas dae un'arriscu prus artu e ca sunt passìbiles de azeramentu in casu de insolvèntzia o fallimentu de s'istitutu creditìtziu chi las at emìtidas. Sugetas duncas a nche pèrdere in parte o totu sa vàllia issoro. In pràtica su chi est acontèssidu de reghente a sa Banca populare de s'Etrùria in pare cun àteras. A s'ispissu sas obligatziones subordinadas non podent èssere mancu cuncambiadas cun àteros tìtulos in su mercadu finantziàriu. Fintzas bendende·las a prètziu prus baratu de su de còmpora pro nche recuperare nessi in parte su valore de sa pèrdida. E est pro custu chi s'ant merèssidu unu gistru curiosu ma craru: tìtulos tòssicos. -Bator bortas prus de su 1980. S'ùrtimu raportu de s'Oms (Organizatzione mundiale de sa salude) narat chi sas pessones adultas diabèticas, in sos ùrtimos 35 annos, sunt crèschidas in manera perigulosa crompende·nche a 422 milliones. Sos nùmeros nche sunt pigados meda mescamente a càusa de s'obesidade e de su subra-pesu. -Sa maladia de su sàmbene durche est cunsiderada dae medas comente un'epidemia, a su nessi pro sos nùmeros, e cheret cuntrastada cun sas armas de sa preventzione comente s'atividade fìsica e s'alimentatzione. S'Oms, cun sas paràulas de Margaret Chan, narat: «Si cherimus pònnere passos a dae in antis devimus torrare a sestare sa vida nostra de cada die. Devimus papare in manera sana, devimus àere unu fìsicu ativu e devimus chircare de non fàghere crèschere tropu su pesu». -Sos datos nos narant chi su diabete est creschende in totu sas àreas de su mundu. In su 2014 sos diabèticos fiant s'8,5%. In su 1980, imbetzes, su problema pertocaiat “petzi” su 4,7% de sa populatzione. Sos mortos de diabete in su 2012 fiant unu millione e mesu. Àteros duos milliones e 200mìgia sunt mortos pro problemas ligados a sos livellos artos de su glucòsiu in su sàmbene chi, posca, at causadu maladias càrdio-vascolares e àteras patologias. Su 43% de custas pessones teniat prus pagu de 70 annos. -Sa punna de s'Oms est sa de reduire sas mortes primidias in intro de su 2030. Ma pro otènnere resurtados cuncretos tocat chi sos guvernos s'impinnent de prus in sas campànnias de preventzione e in su megioru de s'atzessu a sas meighinas essentziales. -Jürgen Mossack est un'immigradu tedescu chi nch'est cròmpidu a Pànama in pare cun su babbu, un'ex SS. Ramon Fonseca, imbetzes, in Pànama ddoe est nàschidu. Connotu comente romanzieri at finamentas traballadu, comente consigeri, a costàgiu de su Presidente de sa repùblica. Prus de 40 annos a imoe,  ambos, ant fundadu s'istùdiu legale chi tenet su sambenadu issoro e  chi, oe, nch'est in intro de una traschia. -400 càlamos de su Consòrtziu internatzionale de investigatzione giornalìstica (Icij) ant bogadu a campu prus de 11 milliones de archìvios. Semus faeddende de sa chi si presentat comente sa prus grandu fua de noas de s'istòria de sa finàntzia internatzionale. -Offshore. Est a nàrrere a largu. Sunt is 200mìgia sotziedades creadas dae s'istùdiu mentovadu in antis chi ant permìtidu a cabos de istadu, aziendas,  istitutos bancàrios, òmines de s'ispetàculu e de s'isport, de nche costoire is capitales issoro in unos cantos paradisos. In sa lista  niedda ddoe agatamus su Primu ministru ucràinu Poroshenko, òmines serentes a Putin (mancari is foto publicadas dae s'Epresso indident a issu etotu) e funtzionàrios de su Partidu comunista tzinesu. Faeddat làdinu su primu ministru pachistanu, Nawaz Sharif,  bidu chi sa faina lu pertocat in prima pessone: «Chie si siat tenet su deretu de impreare su patrimòniu suo comente bolet: a nche dd'imbolare a mare, a ddu bèndere, a nche ddu pònnere in unu trust. No est reatu, nen pro sa lege pachistana, nen pro sa legislatzione internatzionale». -Sa lista est manna, ma paret chi siat provisòria. Àteros ddoe  nd'at a àere? Cantu dinare ddoe at a rodeu? Cantos ant a èssere segudados dae sa giustìtzia? Is pregontas sunt prus chi non lìtzitas. E s'arrennegu de su 99% de sa populatzione mundiale? Lìtzitu? Dèghidu?  Netzessàriu? -Una carovana de tratores cun sas banderas de Coldiretti  est mòvida custu mangianu dae sa zona industriale nugoresa de Pradu  conca a Otzana. Chistiones de sa protesta: su preju de su late e sos  prèmios comunitàrios. «Cherimus rispostas dae sa Regione» at naradu su presidente regionale Batista Cualbu.  «Sa Sardigna - at annantu - est s'ùrtima regione pro s'acumprimentu  de sas pràticas de sos prèmios. Pro su 2015 nche semus galu a su 34%».  Pro su chi pertocat su preju de su late paret chi siat pronta una  «difida a sos industriales dae banda de sos avocados nostros». Pro Cualbu «sa lege narat chi su preju de su late non si podet modificare (nen minimare, ne artziare) sena lu cuntratare cun nois». E a pustis sa minetza: «Si no amus a otènnere rispostas amus a manifestare in cada provìntzia». -Est dae su mese de trìulas de su 2015, cando su preju de su Pecorino romano nche fiat cròmpidu a 9,38 èuros su chilu, chi si comintzeit a  faeddare de su late a 90 tzentèsimos su litru. In cussas dies in Bànari,  in s'addòbiu programmadu in intro de sa "Fiera agroalimentare", s'industriale tiesinu Giommaria Pinna prospeteit una grandu calada de su preju de su casu, e duncas de su late. Ma pro Coldiretti non b'at paragone ca su Pecorino  nch'est caladu petzi a 7,85 èuros su chilu. Cunfrontende sos datos de  ocannu cun sos de su 2012, su preju-late est crèschidu de su 14%  (dae 70 a 80 tzentèsimos); su de su casu mentovadu de su 51% (dae 5,18 a  7,85). Sighende sa matessi trata su preju de su late nche diat dèvere  èssere a 1,05 èuros su litru. -15 milliones de tzitadinos italianos, o barda,  nche sunt cròmpidos a sos sègios pro s'espressare  in contu de  estratziones marinas de idrocarburos. S'85,84% de sos chi bi sunt andados at naradu chi emmo a s'abrogatzione de sa normativa chi cunsentit su prelievu de gas o petròliu pro totu sa vida de su giatzimentu. Su 14,16 nât chi nono, a lassare totu comente est. Ma su resurtadu l'at fatu su 68,81% de astensiones. Pro Renzi, su de su "jobs act", ant bìnchidu sos traballadores. Pro Pigliaru,  chi s'astensione la connoschet bene, at bìnchidu su bonu sentidu de sa  gente. Ma chistiones de nche pònnere in sa mesa bi nd'at àteras. -Plebiscitu pro/contra a Renzi.  Su primu ministru l'aiat naradu pro su chi pertocat sa riforma costitutzionale e pro sos referendum de atòngiu: «Chie votat chi nono m’òdiat». Ma custu mecanismu bi fiat finamentas como. Renzi, difatis, s'at pigadu sa responsabilidade de s'emendamentu chi pertocat sa chistione "Tempa rossa" e chi nch'at giutu su ministru Guidi  a sas dimissiones. Sos anti-Renzi, pro parte issoro, ant fatu su restu  interpretende su cuesitu comente una prima carche a su guvernu suo. Ma Renzi, afutende·si·nde de su ruolu suo, at pigadu su caminu curtzu de s'astensione. Bastante machiavèllicu. -Astensione  emmo, astensione nono. A bi nd'at gente chi podet nàrrere de àere  votadu a cale si siat referendum? Intre sos chi ant cuntestadu s'invitu a  sa disertzione bi nd'at prus de unu  chi, àteras bias, at fatu sa matessi cosa. A sa segura sena èssere  primu ministru, ma sa sustàntzia est sa matessi. S'astensione est una  possibilidade chi non b'at a èssere s'in casu mudent sas règulas. Ma  como gasi est. Custa chistione, però, cajonat àteros meledos. Pro cunfirmare sa normativa chi sos referendàrios cheriant abrogare, tocaiat  a votare chi nono e a bìnchere cun su nono. Luego, ipòtesi, su  referendum lu diant pòdere torrare a propònnere. De prus, mancari non  custu, su parlamentu diat pòdere abrogare sa normativa cun una lege noa  e, faghende gasi, no at a traìghere sa voluntade populare (finamentas ca  at "bìnchidu" su Eja).  Custa chistione la connoschet bene Berlusconi chi, in su 1995, fateit propaganda pro su Nono a sos cuesitos chi pertocaiant sas emitentes televisivas privadas. -Referendum ambientalista, econòmicu o ambas chistiones? In medas ant faeddadu de custu referendum comente chi esseret istadu un'atzione de Greenpeace. In pagos ant chistionadu de sa chistione fiscale, de sas tassas chi sas cumpangias eludent  cunforma a su livellu de estratzione annuale de gas o de petròliu. L'at  fatu su Sole 24 oras, giornale chi, in ausèntzia de un'editoria classista, sighit a produire anàlisi de giudu mancari siat un'aina de sos industriales. De custa manera, intre sos astensionistas  b'at àpidu chie at refudadu sa narratzione birde sestende un'ischema  geràrchicu e ponende·nche in chima sa chistione de su traballu. E  passèntzia pro s'ambiente. -Anti-polìtica.  In medas sighint a si pregontare: «Ma su referendum a ite serbit si  posca sighint a fàghere su chi lis paret?». Pregonta chi no est fata de  badas. Non nch'at coladu tempus meda dae cando Renzi  nch'est coladu subra a voluntade populare in contu de abba pùblica. E  cun su referendum de su 2011 fiat dae su '95 chi non nche beniat  barigadu su quorum. -Concruos. Su referendum no est istadu unu plebiscitu. Su 70% de astensionistas non sunt petzi renzianos.  Custu l'ischit finamentas issu, mescamente si si pensat chi pro su referendum costitutzionale de s'atòngiu chi benit non b'at bisòngiu de perunu quorum. De prus:  su resurtadu de eris sighit a no impedire sa possibilidade chi si  potzant abrogare, o mudare, sas dispositziones ogetu de sèberu  referendàriu. Mescamente si bi diat  àere carchi disacatu in su venidore e si si diat chistionare de prus de sa sustàntzia econòmica ligada a sas tassas chi no intrant in sas cassas de s'istadu. In fines  b'at una chistione chi non nche cheret posta a banda pro cale si siat  resone. Su refudu de sa polìtica, finamentas tràmite democratzia dereta,  est petzi una fase. Ca custu refudu, a tardu o a chitzo s'at a  tramudare in una re-nàschida de sa polìtica. Tando est pretzisu a nos lu  pregontare: vitòria de Pirru pro Renzi? -Su sidis de giustìtzia imponet cunsideru. Anàlisi de cale si siat fatu nche potzat giùghere a sa veridade.  Sa novidade in sas ùrtimas oras est una lìtera anònima chi elencat elementos giai connotos, iscumproados. E unos cantos particulares disconnotos a su pùblicu, ma giai in manos a sa giustìtzia italiana. Cunforma a s’òrdine de sa missiva anònima amus: -•Su secuestru. Ordimingiadu e ordinadu dae su generale Khaled Shalabi, cabu de sa Politzia criminale e de su Dipartimentu  investigativu de Giza. Su matessi ufitziale cundennadu pro torturas e chi decrareit su farsu contraighende·si. Pro issu in antis fiat intzidente istradale, posca delitu de màdrighe omosessuale. -•Cuarteri  de su terrore.  In sa caserma de Giza, a Giulio nche li toddent sos documentos, su telefoneddu in pare cun sos deretos tziviles  e cale si siat alenu de rebellia, pistende·lu. Corfos infertos in cada manera e cun cada aina tennerent a disponimentu . No otenende  perunu resurtadu , su ministru de s’internu Magdy Abdel Ghaffar, òrdinat a nche lu tramudare a Nasr City, a una sede de sa seguràntzia natzionale. Inoghe est lassadu in manos de Mohamed Sharawy,  grandu connoschidore de sas peus tècnicas de tortura e inoghe, semper cun s’òrdine de Ghaffar, cumintzant sas ùrtimas oras de sa vida de Regeni. Ma Giulio no allegat. Non bi reventint a nche li tirare nudda si no àteras suferèntzias e fertas de cada genia. -•Manu militari. Tando Ghaffar disinnat a nche colare sa cumpetèntzia a su consigieri de su Presidente, su generale Ahmad Jamal ad-Din, chi  de acordu cun Al Sisi, nch’ammàniat su trasferimentu de su giornalista a  una sede de sos Servìtzios segretos militares, semper in Nasr city, pro lu porrogare cun tècnicas prus cunformes e persuasivas. Sa violèntzia subra de una carena giai martoriada creschet.  In unu mènguant sas fortzas de Giulio, oramai rèndidu e leende conca a sa morte. Unos cantos particulares rebestos in sa lìtera anònima cunfirmant fintzas datos in manos a sa giustìtzia italiana. Datos disconnotos a su pùblicu ca galu non los aiant cunsignados  a s’imprenta: sas tagiadas fundudas cajonadas dae una bajoneta e sas brusiaduras de sigareta in tzugru e in origras -•Su frigorìferu. A pustis mortu, si leghet galu in sa lìtera, nche l’ant tramudadu a intro de unu frigorìferu industriale in s'ospidale militare de Kobri al Qubba, in s’ìnteri chi disinnarent ite nde fàghere de una carena oramai  sena vida. -•Addòviu pro su disinnu finale.  Istende a su chi narat s’anònimu, ite nde fàghere lu detzident in un’addòviu intre Al Sisi, Ghaffar,  Mohamed Sharawy, Ahmad Jamal ad-Din e  Fayza Abu al Naja, su cabu de gabinete de sa Presidèntzia e consigiera pro sa seguràntzia natzionale.  Addòviu organizadu pròpiu cando fiat crompende a Egitu su ministru Guidi, in su Càiru pròpiu pro otènnere noas pro s’isparèssida de Giulio Regeni . In sa sètzida anòmala paret chi apant leadu  – istende semper a su chi narat s’anònimu – su disinnu de nche fàghere colare sa cosa comente chi esseret istadu unu delitu de fura de màdrighe omosessuale. E disinnant duncas a nche ghetare su corpus a una cuneta, a pustis de nche l’àere tòddidu cartzones e mudandas. Sa carena,dae s’ospidale, nche la carrigheint a subra de un’ambulàntzia militare iscortada dae unos cantos agentes de sos servìtzios segretos militares  e, in intro de note,  la lasseint in su chirru de su caminu Càiru-Alessàndria. -Luisi Manconi,  presidente de sa Commissione istraordinària pro s'amparu e sa promotzione de sos deretos umanos, intervistadu in Rai Ràdiu1 at chistionadu, intre àteras cosas meda, de una incongruèntzia.  A bisu suo  non est nen lògicu, nen coerente chi Al Sisi apat cunvocadu e leadu parte a un’addòviu, in ue bi fiant totu sas càrrigas polìticas prus artas, pro disinnare ite nde fàghere de sa carena de Giulio. Manconi sustenet chi «unu chi est capatzu de dare òrdines comente a sos chi at dadu issu a sos servìtzios segretos militares e tziviles, non tèngiat bisòngiu de nch’ammaniare una cunferèntzia pro disinnare ite nde fàghere de unu mortu. In prus,  istende a comente sunt sas cosas in Egitu, non diat àere dèvidu promìtere nudda a su guvernu italianu in tèrmines de collaboratzione. Ma diat àere dèvidu petzi balangiare tempus». -E posca, riferende·si a totu sos analistas improvisados, professionistas o diletantes,  chi a dolu mannu impestant die cun die s’imprenta e sas retes sotziales ispainende teorias chi pintant a Regeni comente a un’ispia, cun devìtzia de particulares imbentados, cun malintragna intelletuale in donu, malafide benenosa e sena peruna autorevolesa o vàllia, at agiuntu: «Prudèntzia. Astenide·bos, seis petzi imbelende una chistione chi diat dèvere èssere oramai crara in sas mentes de s’opinione pùblica. Giulio Regeni non fiat un’ispia. Non b’at perunu elementu giuditziale o istrutòriu chi lu cunfirmet o chi lu potzat avallare. Prudèntzia, duncas e rispetu in antis de nch’ammaniare custa creze de ipòtesis o teorias. E firmade·bos a meledare subra de su fatu chi Giulio, mancu suta sas torturas prus rebestas at allegadu. Rendende·si a una morte lenta e orrorosa prus chi non traìghere sos cumpàngios de su sindacadu in ue fiat collaborende  e istudiende sos critèrios de un’esistèntzia dignitosa in intro a su mundu de su traballu egitzianu. Una cosa chi non fiat fàtzile pro nemos. E non bos nch’ismentigheis chi s’Itàlia, rispetu a s’Egitu, est in una positzione de fortza. Fortza sustènnida dae una democratzia  e dae unu gradu de tzivilidade superiore cunforma a s’egitziana. Nche devimus e nche devides essire dae su cumplessu de inferioridade chi pesat petzi fumu e ranchidore subra de unu fatu chi nemos at a pòdere prus contraìghere. Repito prudèntzia e rispetu isetende chi s’acaret sa veridade e chi sa lughe sua potzat illeniare su dolore de una mama, de unu babbu, de una natzione intrea». -«Sa paràula "sa comuna" est una de sas prus difusas in sardu. Intre sos massajos e sos pastores sardos esistit un'aspiratzione religiosa a sa "comuna", a sa collaboratzione de fraternidade de totu sos òmines chi traballant e sufrint pro eliminare sos parassitas, sos ricos chi nche li furant su pane a su pòberu, chi faghent traballare su fìgiu de su pòberu e li donant unu bìculu de pane. Creimus pròpiu chi custos signores atzionistas e aristocràticos e industriales de Torino s'ingannent a partidu. Custos non cumprendent su massaju e su pastore sardu. Creent a beru chi su sardu si potzat bèndere s'ànima e sa cussèntzia suas de òmine pro una mura de zigarru; chi su sardu potzat devènnere su cosacu de cale si siat Kornilov; chi su sardu non leet parte a sas aspiratziones chi previdant un'òrdine nou de sas cosas, in ue sos traballadores siant sos dirigentes de sos afares pùblicos, conca a un'òrdine nou in ue su traballu de sos operajos e de sos massajos siat sa prima fonte de su deretu e su fundamentu de sa Sotziedade. -Sos sardos tenent sa fieresa issoro e custos atzionistas, custos industriales, custos aristocràticos cun sas festas issoro, cun sas mascaradas issoro, ipòcritas, ofendent cun violèntzia pròpiu custa fieresa». -Antoni Gramsci (Ales, 22 de Ghennàrgiu de su 1891 – Roma, 27 de Abrile de su 1937) -Su 28 de abrile su pòpulu sardu diat dèvere festare sa die sua. In su 1794, a su nessi intre chie bi pigat parte a s'ammentu, l'ischimus ite b'at acontèssidu. E ischimus finamentas ite tocat a ammaniare pro nos indiritzare a chie non connoschet s'istòria nostra. A bias si pensat chi su bòidu dipendat dae una farta de cussèntzia natzionale (ma pro cussu bastet a bìdere su tifu de prus de carchi sardu pro sa natzionale biaita de fùbalu). Àteras bias (finas cunfrontende àteras fartas europeas e mundiales) nos abbigiamus chi est sa connoschèntzia istòrica generale chi mancat. De su restu sa die de s'atzapa non naschet gasi, dae su nudda. -Sa «Franza temeraria» contada·nos in versos dae s'ulianesu Remundu Còngiu, dae mare, ite pretendiat? Sos chi non connoschent su sentidu de sa die nostra a l'ischint ite b'aiat acontèssidu in Frantza? Calicunu emmo, forsis prus de calicunu. Ma non sa majoria, a sa segura. -No est bastante a connòschere petzi sa cronologia de su perìodu comente chi b'apat àpidu una sèrie de acontessidas de lèghere a manera istàtica. Est pretzisu a nch'intrare in sas dinàmicas chi, in cada fase rivolutzionària, mudant su sentidu e ghiant s'atzione de sos protagonistas. -Tando tocat a bìdere, pro mentovare àteros versos, s'invitu a «moderare sa tirannia» in pare cun sas «aeras» chi minetzaiant «temporale»; tocat a bìdere su ruolu de sa burghesia sarda chi no organizeit peruna assemblea costituente, peruna tassatzione rivolutzionària (comente in Frantza, pro nàrrere) e chi duncas nche lasseit a dae segus sos massajos e sos “plebeos” urbanos; tocat a bìdere s'abolitzione de su feudalèsimu “acumprida” a pustis dae sos Savoia chi, faghende gasi, aiant retzidu su sustegnu de sas classes dirigentes sardas e de sa burghesia agrària, cròmpidas in fines a sos disìgios issoro. -Est in custa dinàmica chi tocat de nch'insertare s'epopea angioiana e sa derrota de su bisu republicanu. Su passàgiu dae su setighentos a s'otighentos lu bideit bene Antoni Gramsci: «Cada formatzione de voluntade colletiva natzionale-populare no est pòssibili si su bonu de sos massajos no intrant cun fortza e totus in pare a sa vida polìtica». -Sos meledos de Gramsci podent èssere de giudu finas a chie oe, a pustis de su 25 de abrile, pregontat cando at a arribare sa liberatzione de sa Sardigna. Su rivolutzionàriu sardu si nche morgeit in die de oe, ma in pagos nd'ant chistionadu. Forsis ca fiat unu migrante? -In àrabu, Al Quds (Sa Santa) est su nùmene chi, a su sòlitu, impreant pro Gerusalemme. E fiat custu su nùmene chi l'aiant postu a s'ospidale de Aleppo, derrutu suta sos corfos aèreos de Assad, sa note intre mèrcuris e giòbia in pessu colados. A gestire s'ospidale bi fiant sos òmines e sas fèminas de Mèigos sena làcanas. Fiat un'istrutura cun 34 postos de ricòveru e teniat una particularidade: fiat un'ospidale pediàtricu. In ie bi traballaiant a tempus prenu 8 mèigos e 28 infermieris. E cun totu chi bi fiat su pasu bèllicu, cun totu chi Assad aiat leadu s'impinnu morale e formale a lu rispetare, cun totu chi su bonu fiant pipios, sos chi bi fiant acasagiados in intro, Al Quds, in Aleppo, est istadu su primu e su bersàlliu prus corfadu dae sa fùria guvernativa. Unu disacatu. -Paret  - cunforma a su chi at decraradu a sa Cnn su responsàbile de s'imprenta pro Mèigos sena làcanas -  chi siant prus de 50 sos mortos cunfirmados finas a como. E mortu fintzas s'ùrtimu de sos pediatras Mohammed Wasim Moaz, 36 annos una vida dedicada a sos malàidos prus minores, prus dèbiles e disamparados: sos pipios. Sena metàforas, sena retòrica, sena cherta de eroismos in donu, podimus cunfirmare chi s'assentu de Assad non tèngiat nudda de umanu in prus chi non de polìticu. Sende chi in custa manera - cun s'iscusa chi s'atacu fiat contra a sos militzianos de s'istadu islàmicu e contra a sos jihadistas de al Nusra - at, in pràtica, legitimadu sos atacos de mèrcuris e sigilladu s'agabbu de su pasu bèllicu. Pasu nàschidu e ratificadu, ammentemus, in su mese de freàrgiu in pessu coladu. Como sos negotziados pro sa paghe chi bi fiant in cursu in Ginevra sunt torra firmos a dae chi sa delegatzione de s'opositzione siriana at annuntziadu chi si nche retirat dae sa mesa de sas tratativas.  -Onni tzitadinu de s'Unione europea, cada annu, nche fùlliat 173 chilos de alimentos. Unu totale de 143 milliardos de èuros de isprecu a s'annu. In sos 28 istados europeos 88 milliones de tonnelladas de alimentos nch'andant deretos a intro de s'arga: su 70% arribat dae su consumu domèsticu, dae sos ristorantes e dae sas butegas a detàlliu. -Sos càrculos de su progetu Fusions – Last Market e UnIbo narant chi su totale de sos alimentos produidos in s'Ue currispondet a 865 kg/pessone. Custu cheret nàrrere chi cada unu de nois nche nd'imbolat su 20%. -Oe est sa die mundiale de sa terra e tocat fintzas a s’ammentare chi su deretu a su màndigu est su denominadore comunu pro cumbàtere s'isprecu e pro cumprèndere chi sas resursas de su praneta sunt limitadas e chi bi cherent istrategias de cooperatzione pro las gestire in manera sustenìbile e responsàbile. -Bruce Springsteen, cras, diat àere dèvidu sonare in Greensboro. «Ma, comente ischimus – est issu etotu a ddu nàrrere –, sa Carolina de su Nord at in pessu aprovadu s'H2b, sa chi is mèdios mentovant comente “sa lege de su còmodu”». Una lege chi, pro su Boss, «atacat is deretos de is tzitadinos Lgbt in is logos de traballu». Is transessuales, dae como in susu (e finas a cando no at èssere acumprida sa re-assignatzione sessuale finamentas a livellu legale) ant a èssere custrintos a impreare còmodos e ispogiadòrgios cunforma a su sessu biològicu originàriu. Una cosa chi aiat chertu, a sa segura, finamentas sa deputada Elisabetta Gardini cando, in su 2006, si peseit a boghes postas contra a sa collega Vladimir Luxuria: «Tue – nargeit – non podes istare inoghe, bae·ti·nche a su de is òmines!».   -Torrende·nche a is Istados unidos, Springsteen at agiuntu chi «ddoe at gente meda contrària a custa lege» e chi, pro issu e pro sa banda sua (sa E Street) «est ora de manifestare solidariedade a chie gherrat pro sa libertade». In medas ant aprovadu su disinnu de su Boss, ma est a beru finamentas chi ddoe at chie no est cuntentu: «No andat bene, su Boss! - podimus lèghere intre is cummentos in Facebook – Gente meda si perdet sa possibilidade de si gosare su cuntzertu tuo pro more de s'ignoràntzia de is legisladores». Arrennegos chi, a sa segura, Springsteen at postu in contu, ma chi no ant a mudare su pensu suo: «Ddoe at chistiones chi sunt de importu prus mannu de unu cuntzertu rock e sa gherra contra a su pregiudìtziu e a su bigotùmene est una intre custas». -Dae chenàbura, in Ìndia, sunt mortas prus de 150 pessones a cajone de un'aumentu anòmalu de sas temperaduras. S'emergèntzia pertocat mescamente sos istados de Orissa de Telangana e de Andra Pradesh, ma sunt interessados fintzas sos istados de Maharashtra, de Chhattisghard, de Madhya Pradesh e de Jhaskhland. -Sos metereòlogos l'aiant prevìdida una variatzione anòmala de sas temperaduras intre sos mese de abrile e làmpadas. Difatis custu mese at cunfirmadu sas aspetativas crompende·nche a su cùcuru de sa classìfica comente su prus caente de semper. Sas temperaduras nch'ant barigadu sos 47 grados. -Sos sientziados ant naradu chi in sas dies imbenientes sa situatzione no at a megiorare. Si nd'at a faeddare sa chida chi intrat. -Istende a sas acontèssidas  de s'annu in pessu coladu, dae cando sunt cumintzados sos assàchios, cada noa nos nche crompat dae su Yemen paret abba in logu de sicàngiu. Pagas, su prus cuntaminadas e belle semper rebestas. Imbetzes oe, in intro de note, s'agentzia  Afp, presente in su territòriu dae cando est cumintzadu su cunflitu,  at dadu a intèndere chi su pasu bèllicu rechestu dae s'Onu siat cosa fata e chi, pro su momentu fintzas s'Aràbia saudita si sia rèndida a la rispetare. S'arressade su fogu est mòvidu a mesunote, ora locale yemenita.  Sos sauditas, ghia de sa coalitzione contra a sos rebelles Houthi, ant detadu deretu cunditziones noas. Sunt dispostos a atzetare su pasu bastis chi non b'apat  atziones de sos militantes isciitas chi sunt apogiados dae s'Iran. Matessi istrumentos,  matessi mùsica de semper.  -A su chi si leghet in s'agentzia, unos cantos tzitadinos parent animosos. «Isperemus chi s'impòsitu de s'Onu regat e chi cadaunu de sos atores de su cunflitu, lu rispetet» at naradu Abdullah Zawqri residente in Saana «Su pasu est una tirada de àlinu pro totu cantos semus e podet èssere un'inditu pro acabbare una gherra tzivile chi nos morit a intro e a foras» at agiuntu unu giovaneddu chi fiat a costàgiu suo. A rodeu petzi caras afrigidas, ispabatadas, carenas isalenadas, terrore in ogros e in s'ànima. Gente isporada manna. Sos rapresentantes de s'Onu ant dadu a intèndere chi bi diat àere unu negotziadu pro sa paghe definitiva giai su 18 de abrile imbeniente.  -Ammentamus chi sos primos assàchios de sa coalitzione saudita sunt mòvidos in su mese de martzu de su 2015 e chi teniant sa punna, in prus de blocare s'avantzada de sa rebellia Houthi, de nche torrare a sètzere a caddu s'ex presidente (e alleadu saudita) Abd Rabbuh Mansur Hadi. Dae tando, si càrculat, sos mortos sunt prus de 6300 e 1millione e mesu sos isfollados. -Nch'est caladu a pustis de àere furriadu duas bortas. Sunt custas sas ùrtimas noas chi pertocant s'aèreu de sa cumpangia EgyptAir chi est isparèssidu dae su radar custa note. Fiat mòvidu dae Parigi a sas 23:06 e s’arrivu a Su Càiru fiat previstu a sas 3:15 locales. -S'aparèchiu, cun 56 passigeris e 10 membros de su personale, nch'est caladu de 22mìgia pees cando at operadu duas furriadas improvisas. Mancaiat pagu prus o mancu un'ora a nch'arrumbare sas rodas a terra, in s'aeroportu de Su Càiru. S'aèreu pro seguru nch'est rutu a 130 mìllias dae s'ìsula greca de Karpathos. -Duncas ancora non b'at peruna noa chi pertochet sas càusas. Pro como sas ipòtesis abarrant totus. Cada elementu at a èssere analizadu e in sas dies imbenientes s'at a ischire carchi cosa de prus. -Fintzas su Casteddu istacat su billete pro nche pigare a Serie A. Sa vitòria de eris contra a su Bari lis permitit a sos sardos de prenotare unu postu in su campionadu majore. In prus, b'at de nàrrere chi mancant ancora duas giorronadas pro su sigillu ufitziale a su primu postu.. -Movent bene sos òmines de Camplone. In sos primos minutos creant un'ocasione de importu cun unu corfu de conca de Maniero, ma su tiru est tzentrale e Storari respinghet sa botza. A pustis de paritzos tentativos, su gol arribat cun Joao Pedro chi nch'istichit a intro unu tiru dae su lìmite de s'arcu de penalidade. 1-0. Su Casteddu amministrat bene sa partida e si defensat bene. Storari est protagonista in medas ocasiones. Su raddòpiu est arribadu a su de 48 minutos cun Farias. Sa de tres l'at marcada Cerri a su de 87 minutos serrende·nche sa partida de su totu. -Sa crònaca est belle nudda cunforma a su traguardu conchistadu dae sos ruju-biaitos. B'est ancora sa possibilidade de nch'acabbare su campionadu a su primu postu. Tocat de las bìnchere totus e tocat de isperare chi su Crotone pòngiat su pee a tortu. Mancari su girone de torrada non siat istadu a su chentu pro chentu su giudìtziu totale est prus chi non bonu. Mescamente si cunsideramus chi s'iscuadra at sufertu infortùnios meda. -Como tocat de abbaidare conca a su benidore pro chircare de fraigare un'iscuadra chi siat a tretu de afrontare sos disafios de sa Serie A in sa manera mègius. Sas finàntzias non mancant e nemmancu sos progetos. Istemus a bìdere. Formatziones     Bari: Micai, Tonucci, Di Cesare, Gemiti, Defendi, Lazzari (58' Dezi), Valiani, Romizi (71' Puscas), De Luca, Rosina, Maniero (65' Sansone). Allenadore: Andrea Camplone     Casteddu: Storari, Pisacane, Murru, Capuano, Ceppitelli, Joao Pedro, Fossati, Di Gennaro (83' Salamon), Deiola, Farias (71' Tello), Giannetti (58' Cerri). Allenadore: Massimo Rastelli  Gol: 24' Joao Pedro, 48' Farias, 87' Cerri. -Sos dotores americanos ant registradu su primu casu de batèriu chi resistit a totu sos antibiòticos connotos. S'allarme est mòvidu dae sos tzentros de controllu e de preventzione de sas maladias. -Sos sientziados sunt oriolados pro custa genia noa de patògenos, sos super-batèrios. Diant pòdere rapresentare unu perìgulu grae pro cumbàtere sas infetziones, bidu e cunsideradu chi, in sos Iua, sa resistèntzia de sos agentes infetivos càusat duos milliones de maladias e 23mìgia mortos a s'annu. -Sos istudiosos ant naradu chi su de sos Istados unidos est su primu casu in ue un'agente patògenu tenet unu gene Mcr-1. Est su chi li permitit de resìstere a sos antibiòticos, fintzas a sos prus potentes comente sa colistina. -Sa comunidade sientìfica est in allarme e in chirca de remèdiu. -A promotzione conchistada b'at ancora un'obietivu chi diat pòdere dare prestìgiu a sos òmines de Rastelli. Su primu postu. Resurtadu chi diat pònnere sa cariasedda subra de un'istajone meravigiosa. Però tocat de fàghere sos contos cun su Crotone chi est duos puntos a dae in antis. Fintzas Juric sa promotzione la cheret conchistare a manu prena. Ma colemus·nche a sa partida cun sa Salernitana. -Sos campanos tenent bisòngiu de puntos pro si sarvare e, pro custu, fintzas unu parègiu podet dare chi no lis bastet. -Sos ruju-biaitos cumintzant bene creende tres ocasiones in sos primos minutos. Joao Pedro est su prus ativu in dae in antis ma sos granados si defensant bene. Totu su restu de su primu tempus est bastante echilibradu fintzas si su Casteddu dat carchi anneu in prus a sos aversàrios. Sas iscuadras proant a pùnghere ma sas atziones non sunt determinante e su primu tempus si nche tancat gasi. -In su segundu tempus sa Salernitana ispinghet de prus e apretat sos casteddajos. A su de 57 minutos Donnarumma proat a leare sas mesuras ma su tiru nch'essit a foras. Nche colant chimbe minutos e sos òmines de Rastelli andant in vantàgiu. Di Gennaro òperat unu tiru dae su cugione e Salamon cun sa conca, a corfu seguru, li dat s'addobbada detzisiva. Sa botza però nch'iscudet a sa traessa e torrat in segus a sos pees de su defensore polacu chi, de destru, sinnat s'1-0. Su Casteddu li truncat sas ancas a sa Salernitana a su de 75 minutos. Joao Pedro nch'intrat a s'àrea e cunsinnat sa botza a Giannetti chi non si lu fartat su 2-0. Non bastat però. Sa faina si còmplicat cando sos òmines de Menichini abarrant in deghe. Bernardini espulsu pro un'intrada fea a Fossati. Oramai sos istràngios sunt cundennados a sa derrota. A pustis de unu minutu arribat fintzas su de tres. Est Sau custa borta a nche la pònnere in intro gràtzias a su passàgiu detzisivu de Deiola. 3-0 tundu tundu.  -Como totus a Pratza de Yenne a festare sa promotzione. In prus, gràtzias a sa vitòria de su Tràpani contra a su Crotone (3-0), su Casteddu at postu sa fritza e nch'at coladu sos calabresos a su primu postu in classìfica. Como pro bìnchere in bellesa su campionadu bi mancant 90 minutos chi cherent giogados cun conca. Formatziones Casteddu: Storari, Pisacane, Murru (65' Murru), Capuano, Salamon, Di Gennaro (91' Dessena), Fossati, Deiola, Joao pedro, Farias (62' Sau), Giannetti. Allenadore: Massimo Rastelli Salernitana: Terracciano, Bernardini, Empereur, Colombo, Rossi (75' Oikonomidis), Pestrin, moro, Zito (91' Franco), Donnarumma, Coda, Nalini (83' Tuia). Allenadore: Leonardo Menichini. Gol: 57' Salamon, 75' Giannetti, 80' Sau Espulsos: 79' Bernardini -S’ente in pessu nàschidu est a pitzu de deghesete Comunas e de una tzitade metropolitana. Sas funtziones provintziales nch’ant a colare in cabu a Casteddu cun lege regionale apòsita. S’amministratzione ordinària nch’est belle acabbada. E como b’est finas s’Istatutu pro regulamentare sa vida in intro a s’entidade giurìdica noa. -Su documentu nch’at barigadu s’aprovatzione su 23 de maju in pessu coladu e est isetende  petzi sa publicatzione. Sa matessi normativa at a assignare, partzende·los, sos poderes e sos còmpitos a sos rapresentantantes noos, intre Tzitade e Provìntzia de su Sud. «B’at cumintzende  un’era noa, – at naradu custu mangianu su sìndigu pro tempore Zedda presentende s’Istatutu in pare cun sos àteros sìndigos e consigieris – in sas dies imbenientes amus a pesare sos progetos chi ant presentadu totu sos àteros sìndigos». -Zedda at dadu a intèndere chi issu s’est giai mòvidu conca a unu venidore profetosu a dae chi – at decraradu - «b’at arribende 168milliones de èuros frutu de su Patu cun su Consìgiu de sos ministros. Como semus collende a pare e crobende totu sas rechestas de sos àteros sìndigos  - at acraridu -  e sas de su Patu intre Regione e Istadu italianu pro nch’istransire sos “dopiones”. Nos auguramus de nche pòdere acabbare su traballu intro de su mese de làmpadas».  -Su 5 de làmpadas, in 99 comunas de s'ìsula s'at a votare (dae sas 7 de mangianu a sas 11 de sero). Sas comunas cun prus de 15mìgia abitantes sunt ses: Casteddu, Carbònia, Terranoa, Sìnnia, Cabuderra e Pauli. Inoghe at a bàlere su sistema majoritàriu a turnu dòpiu e su ballotàgiu eventuale at a èssere su 19 de làmpadas. -B'at 10 comunas chi sunt amministradas dae su cummissàriu istraordinàriu: Bultzi, Biddesatu, Santu Giuanni Suèrgiu, Orgòsolo, Orane, Bòrore, Pauli, Domusnoas, Nuragus, Biddanoa de Forru. Anela e Austis imbetzes sunt sas ùnicas comunas chi no ant presentadu peruna lista in intro de sàbadu a mesudie. E como lis tocat 12 meses de cummissariamentu. -Su bilantzu de sos mortos nch'est pigadu a bator. S'abba de custas dies at inghenugradu su sud-ovest de sa Germània. -In sa tzitade de Schwaebisch Gmuend sunt mortas duas pessones, un'òmine e su pompieri chi fiat chirchende de lu sarvare. In Schorndorf, a una pitzinna de 13 annos l'at investida unu trenu. Fiat chirchende amparu in suta de unu ponte ferroviàriu. Su de bator est un'òmine de 60 annos chi est mortu in unu parchègiu suterràneu. -S'abba, ruta a tragonaja, at fatu dannos fintzas in Baviera, cajonende dannos graes in sa zona de Mittelfranken. Petzi in sa regione de Baden-Wuerttemberg b'at àpidu prus de 2.200 rechestas de agiudu. -Campu pròfugos de Idomeni, in Grètzia a làcana cun sa Matzedònia. Unos cantos giornalistas, parafrasende a Dante cun una similitudine forsis atrivida, ma serente, l’aiant definidu su Limbu infernale. Unu logu a ue fiat fàtzile a intrare, contra a sa voluntade, ma dae ue fiat impossìbile a fuire. Una cundenna. Unu Limbu, pròpiu. Unu cugione in ue nch’iscontare sos pecados finas sena nd’àere cummìtidu. Mescamente sos pipios. A chentinas, a mìgias, issipidos in una cherina istrinta, ludrosa e sena venidore. -Oe, sas autoridades gregas ant cumintzadu s’òpera de bonìfica, tramudende·nche sos pròfugos, totu sos disamparados, duncas finas sos pipios, a aterue. Unu pòpulu de pagu prus o mancu, 8400 pessones in tràmuda obligada. Deretos a àteros logos de acasàgiu, aprontados in s'ìnteri a setentrione dae Idomeni. Giassos in ue, promintent sos guvernantes, ant a istare meda mègius. Pro cantu potzat istare mègius un’òmine fuende, in cherta de sorte bona pro issu e pro sa famìlia sua. In logu istràngiu. In logu custrintu, sena libertade de movimentu, sena prus nùmene nen caràtere. Ànimos rèndidos dae sa timòria, dae sa povertade. Sena peruna ispera de lughe.  -Su responsàbile de sa comunicatzione de su guvernu gregu, Giorgos Kyritsis, at asseguradu chi sa politzia no at a impreare perunu apretu, nen sa fortza. Baddu pro ite tando  – istende a su chi si leghet in su comunicadu – at a àere agiuntu chi «sas unidades de politzia ant a èssere 20. Binti iscuadras de 20 agentes cadauna».  400 politziotos in assentu anti-sommossa. Unu cada 21 pròfugos, incruidos pipios e betzos, chi nche crompent belle a su mesu. Paret comente chi in àeras, marinende minetzosa, si nch’intendat sa rechesta de sas rechestas. Imperativu nàschidu  cando su continente prus antigu s’at postu in coro chi chèrgiat a nch’isòrvere totu sas tulumbas de impèigu, costet su chi costet.  L’est pedende  s’Europa.   -S’ente in pessu nàschidu est a pitzu de deghesete Comunas e de una tzitade metropolitana. Sas funtziones provintziales nch’ant a colare in cabu a Casteddu cun lege regionale apòsita. S’amministratzione ordinària nch’est belle acabbada. E como b’est finas s’Istatutu pro regulamentare sa vida in intro a s’entidade giurìdica noa. -Su documentu nch’at barigadu s’aprovatzione su 23 de maju in pessu coladu e est isetende  petzi sa publicatzione. Sa matessi normativa at a assignare, partzende·los, sos poderes e sos còmpitos a sos rapresentantantes noos, intre Tzitade e Provìntzia de su Sud. «B’at cumintzende  un’era noa, – at naradu custu mangianu su sìndigu pro tempore Zedda presentende s’Istatutu in pare cun sos àteros sìndigos e consigieris – in sas dies imbenientes amus a pesare sos progetos chi ant presentadu totu sos àteros sìndigos». -Zedda at dadu a intèndere chi issu s’est giai mòvidu conca a unu venidore profetosu a dae chi – at decraradu - «b’at arribende 168milliones de èuros frutu de su Patu cun su Consìgiu de sos ministros. Como semus collende a pare e crobende totu sas rechestas de sos àteros sìndigos  - at acraridu -  e sas de su Patu intre Regione e Istadu italianu pro nch’istransire sos “dopiones”. Nos auguramus de nche pòdere acabbare su traballu intro de su mese de làmpadas».  -Eris est arribada s'ufitzialidade. Massimo Rastelli at rinnovadu, pro àteros duos annos (finas a su 2018), su cuntratu chi lu ligat a su Casteddu.  -Prèmiu meritadu pro s'allenadore campanu chi, a oe, resurtat su primu allenadore chi apat bìnchidu su campionadu de Sèrie B cun s'iscuadra sarda. Sos ruju-biaitos, in s'istòria issoro, no nch'aiant acabbadu mai un'istajone a su primu postu in classìfica.  -Como est a torrare a mòvere dae nou e cun sos rinfortzos chi li deghent, pro chircare de fàghere unu campionadu sulenu. «So fieru de sighire a rapresentare a Casteddu, sa Sardigna e sos colores suos» - at naradu s'allenadore a pustis de sa firma. -Su bilantzu de sos mortos nch'est pigadu a bator. S'abba de custas dies at inghenugradu su sud-ovest de sa Germània. -In sa tzitade de Schwaebisch Gmuend sunt mortas duas pessones, un'òmine e su pompieri chi fiat chirchende de lu sarvare. In Schorndorf, a una pitzinna de 13 annos l'at investida unu trenu. Fiat chirchende amparu in suta de unu ponte ferroviàriu. Su de bator est un'òmine de 60 annos chi est mortu in unu parchègiu suterràneu. -S'abba, ruta a tragonaja, at fatu dannos fintzas in Baviera, cajonende dannos graes in sa zona de Mittelfranken. Petzi in sa regione de Baden-Wuerttemberg b'at àpidu prus de 2.200 rechestas de agiudu. - - - - -Si pesat su bentu, creschent sas temperaduras e s'arriscu de sos fogos divenit unu problema reale mancari siamus ancora in su mese de Maju. Eris sos òmines de s'Amparu tzivile, sos Pompieris, sa Forestale e sos voluntàrios sunt intervènnidos in tres frontes.  -Sa situatzione prus grae fiat sa de Carloforte in ue sunt intervènnidos duos elicòteros de sa flota regionale e unu Canadair. In Monti, in Gaddura, at operadu un'elicòteru ebbia. Àteros duos, imbetzes, nch'ant istudadu su fogu chi s'est allutu in Uta. -Paret chi non b’apat àpidu dannu a cosas o pessones. - - - -S'est rèndidu pagu prus o mancu a ora de sa una, Marco Pannella. Eris l'aiant ricoveradu sende crìticas sas cunditziones de salude chi rechediant unu controllu mèigu fundudu e costante. A nudda est serbidu però s'agiudu de sos dutores. A 86 annos, cròmpidos su 2 de maju in pessu coladu, fiat semper in possa pro su chi pertocaiat s'atza e s'atzione polìtica suas. Non fiat òmine dispostu a si nche fàghere acorrare in su cugione e mancu a si nche fàghere acucare a sa cadrea. Cada ocasione fiat bona pro abèrrere batalla, pro allùghere s'atentu natzionale e internatzionale subra sas chistiones dìligas chi totus connoschimus. E pagu prus o mancu totus, fiant ligadas a sa libertade individuale. Dae su divòrtziu, a su sèberu in cabu a sa fèmina si aurtire o mancu, a s'impreu de sas sustàntzias proibidas lèbias, marijuana in primis. Cara a su mundu si presentaiat comente radicale, sotzialista (sui generis nda), liberale, federalista-europeu, anti-clericale, anti-proibitzionista, anti-militarista e contra a cada forma de violèntzia. Che a totu sos mannos, a bias si nch’est rutu a intro de carchi trampa e contradditzione. Si podet nàrrere, però chi si nche siat boladu cuntentu cando, dies a oe, at connotu aprovada sa lege in contu de uniones tziviles. Una intre sas grandu punnas de sa vida polìtica sua. Deputadu de sa repùblica italiana dae su 1976 a su 1992, grandu pensadore e mescamente faeddadore, a s'ala sua at a lassare unu bòidu chi, a oe, nemos est a tretu de pòdere prenare.    - -Google, però oe est perdende sa gherra contra a Facebook. Podimus nàrrere chi s’orizontalidade sua o sos ligàmenes suos, non nos servant prus. Nos nche semus acarende a unu trèmene chi paret prus seguru, ma chi imbetzes est prus perigulosu meda. Su Web de sos sitos sotziales est verticale. Nois movimus dae unu nùmene, eja, ma abarramus subra de cussu nùmene.  - -In su giru de pagu tempus, fintzas sos utentes comunos de sos sitos sotziales no ant a dèvere prus pònnere su ligàmene de un’artìculu o de su blog issoro pro lu cumpartzire, pro nàrrere, in facebook o in twitter. B’ant a pessare sos sitos (sotziales) matessi a si nche l’incamerare a sa sola e a lu publicare. - - -“Pinuccio”, gasi lu mutiant in italianu, si nch'est andadu custu mangianu a cajone de una maladia. Teniat 74 annos ma ancora una gana manna de fàghere cantare sas pedras suas.  -S'artista de Santu Sparau at cumintzadu sa carriera sua a minore. A pustis de su litzeu artìsticu at frecuentadu su Magisteru artìsticu in Firentze e s'Acadèmia internatzionale de Salisburgu. Giosepe Sciola fiat divènnidu unu sìmbulu de sa pedra. Dae su 1996, sa chirca sua personale nche l'at giutu a isperimentare tècnicas diferentes de intzisione finas a nche cròmpere a sa musicalidade de sa pedra.  -Monolites chi s'iscultore at espostu in totu su mundu e chi ant a rapresentare, in sos sèculos, s'imprenta sua. - - -Su 5 de làmpadas, in 99 comunas de s'ìsula s'at a votare (dae sas 7 de mangianu a sas 11 de sero). Sas comunas cun prus de 15mìgia abitantes sunt ses: Casteddu, Carbònia, Terranoa, Sìnnia, Cabuderra e Pauli. Inoghe at a bàlere su sistema majoritàriu a turnu dòpiu e su ballotàgiu eventuale at a èssere su 19 de làmpadas. -B'at 10 comunas chi sunt amministradas dae su cummissàriu istraordinàriu: Bultzi, Biddesatu, Santu Giuanni Suèrgiu, Orgòsolo, Orane, Bòrore, Pauli, Domusnoas, Nuragus, Biddanoa de Forru. Anela e Austis imbetzes sunt sas ùnicas comunas chi no ant presentadu peruna lista in intro de sàbadu a mesudie. E como lis tocat 12 meses de cummissariamentu. - - - - - -B'at nessi unu mortu oe, in Istanbul, a pustis chi sa politzia at impreadu sos cannones a abba e sos lagrimògenos pro nche dispatzare sos manifestantes chi cheriant cummemorare sa prima die de maju, in pratza. Aiant però seberadu una pratza proibida pro tzelebrare: pratza Taksim. Logu in ue sa lege at postu su vetu  de si collire a pare pro cale si siat eventu. In particulare pro sa festa de sos traballadores. Cunforma a su chi si leghet in Hurriyet, cuotidianu turcu de livellu internatzionale, unu manifestante, Nail Mavus, de 57 annos, nch'at bintu unu corfu pròpiu dae una de sas màchinas cun sos idro-cannones. Rutu est a costa longa e sas rodas ant fatu su restu. Est mortu a sa pagora, in s'ospidale in ue a nudda est servidu s'interventu de sos mèigos.  -E abba e gas ant impreadu fintzas pro nch'istrajare unas 40 pessones chi fiant chirchende de intrare a Pratza Taksin, sena peruna bandera o iscrita chi lassaret pessare a una manifestatzione de sentidu laborale, ma petzi festa. In Istambul sunt 25mìgia sos politziotos impinnados averguende sa cunduta de sos manifestantes e bardende sas intradas a sa pratza famada. Custu acontesset in Turchia in ue, l'ischimus, sa democratzia est a pàmpalas. In ue sa democratzia non bi reventit a amparare sos fìgios suos. Una mama disisperada. E cara a una mama pranghende, si diat dèvere incurbare fintzas Deus. -Paret comente chi nch’apat coladu sèculos, millènnios. Paret chi siamus chistionende de su Triàssicu cando ammentamus sa prima bia chi ant tzelebradu sa die internatzionale contra a s’omofobia. Como, si non bastaret, fintzas die contra a sa bifobia e transfobia.  E imbetzes nch’at coladu petzi dòighi annos. Fiat su 17 de maju de su 2004 cando  Louis Georges Tin, curadore de su Dictionnaire de l'homophobie, at imbentadu sa ricurrèntzia. -Balet su tantu de sutalineare chi tando, in su 2004, nch’aiat coladu batòrdighi annos ebbia dae cando s’omosessualidade fiat galu cunsiderada una patologia mentale, in prus chi non una deviàntzia o, peus, unu disonore pro su gènere umanu. Fiat su 17 de maju de su 1990 e s’Organizatzione mundiale de sa Salude aiat publicadu s’elencu nou de sas maladias ligadas a sa psiche, elencu in ue s’omosessualidade non bi fiat prus.  Àteros tempos? E in ue nche diat èssere sa diferèntzia cunforma a sos chi semus bivende galu oe, de tempos? -Si oe Mattarella est dèvidu galu intervènnere, a corfos de Costitutzione, pro acrarire su sentidu de custa die nòdida e sas resones chi l’ant ingendrada? Si  at impuntzadu a su rispetu, a sa tolleràntzia, a su cunsideru comente chi esseret cara a una classe de sas iscolas primàrias? Si at dèvidu ammentare torra sos deretos, su presidente e sa particularidade issoro, cando si chistionat de sa vida de cada pessone subra de custu praneta afrigidu?  -Ca at acraridu, afortende·las, sas diferèntzias intre deretu tzivile e deretu sotziale. At  invitadu s’audìtziu a non sighire cun sa trampa cuntemporànea chi contraponet  sa crèschida de sos deretos tziviles  a sa mèngua de sos deretos sotziales, comente chi sa crèschida a un'ala cajonet sa mèngua a s’àtera.  At ammentadu s’orìgine de sos deretos sotziales e su ligàmene istrintu cun su sotzialismu. At decraradu chi sos deretos tziviles sunt sos deretos de sa pessone, sunt individuales ma universales. E chi sos deretos sotziales imbetzes protzedent dae una filosofia polìtica, sa sotzialista e chi non tenent peruna punna de universalidade, ma sa de sa defensa de una classe sotziale e non de cada pessone sìngula. -B’at ite meledare meda si unu presidente devet intervènnere galu pro acrarire su sentidu de una festa che a sa de oe. In Itàlia sunt medas sas fortzas polìticas in campu. E unas cantas, pro su tenore dialèticu issoro, pro su degradu in contu de sentidu, nos nche torrant pròpiu a sa sumana chi fìamus mentovende pagora. Su Triàssicu. O barda. -B'at nessi unu mortu oe, in Istanbul, a pustis chi sa politzia at impreadu sos cannones a abba e sos lagrimògenos pro nche dispatzare sos manifestantes chi cheriant cummemorare sa prima die de maju, in pratza. Aiant però seberadu una pratza proibida pro tzelebrare: pratza Taksim. Logu in ue sa lege at postu su vetu  de si collire a pare pro cale si siat eventu. In particulare pro sa festa de sos traballadores. Cunforma a su chi si leghet in Hurriyet, cuotidianu turcu de livellu internatzionale, unu manifestante, Nail Mavus, de 57 annos, nch'at bintu unu corfu pròpiu dae una de sas màchinas cun sos idro-cannones. Rutu est a costa longa e sas rodas ant fatu su restu. Est mortu a sa pagora, in s'ospidale in ue a nudda est servidu s'interventu de sos mèigos.  -E abba e gas ant impreadu fintzas pro nch'istrajare unas 40 pessones chi fiant chirchende de intrare a Pratza Taksin, sena peruna bandera o iscrita chi lassaret pessare a una manifestatzione de sentidu laborale, ma petzi festa. In Istambul sunt 25mìgia sos politziotos impinnados averguende sa cunduta de sos manifestantes e bardende sas intradas a sa pratza famada. Custu acontesset in Turchia in ue, l'ischimus, sa democratzia est a pàmpalas. In ue sa democratzia non bi reventit a amparare sos fìgios suos. Una mama disisperada. E cara a una mama pranghende, si diat dèvere incurbare fintzas Deus. -Oe in die, fintzas si parent cosas de pagu contu, finas si totus tirant a nche l'istransire e a la pònnere a un'ala, sa chistione religiosa, s'assentu chi diat dèvere èssere ìntimu e petzi ispirituale, cherende·lu o mancu, essit semper a pìgiu. E a pìgiu est essidu, in totu sos giornales inglesos e internatzionales, su fatu chi Sadiq Khan - su sìndigu nou de Londra - siat musulmanu. Podiat èssere catòlicu, induista, buddhista o àteu e forsis non diat àere pesadu totu custa mùida. -Ma oe, s'ischit, su mundu islàmicu ponet in birbìllios, cando non ponet anneu e in sa tzitade de sas tzitades, sa prus aberta a sas culturas istràngias, oe, s'atzentu est marinende subra de sa conca sua. Laburista, progressista, ca a li nàrrere comunista est agigu atrividu, Khan at mòvidu sos primos passos a s'iscùsie, frantu a unu chirru in su mundu polìticu e sotziale londinesu. Ma semper faghende, semper meledende e semper mirende a unu benidore chi learet in cunsideru su ladus sotziale, in una tzitade istremenada che a Londra. Su de su traballu, de sas minorias, de sos prus dèbiles e de totu sos chi, che a issu, ant dèvidu e devent punnare die cun die, pro si nche sestare un'origheddu in sos aposentos econòmicos e polìticos chi contant.  -Istende a sos datos finales, difùndidos custu mangianu, Khan, 45 annos, fìgiu de emigrantes pachistanos, at leadu su 56,8% de sos votos, contra a su 43,2 de Tory Zac Goldsmith, cunservadore, 41 annos, un'erèntzia de milliardàrios aristocràticos londinesos dae prus de una generatzione. Resurtados belle definitivos in intro a un'afluèntzia assentada pagu prus o mancu in su 46%, sa prus arta a livellu locale in sos ùrtimos annos. «Non pariat cosa possìbile, ma su pòpulu est semper soberanu. E s'isperu suo, oe, nch'at barigadu sa timòria!», at decraradu a pustis de sa noa chi nche l'at bidu sètzidu a caddu de sa cadrea prus arta. -“Pinuccio”, gasi lu mutiant in italianu, si nch'est andadu custu mangianu a cajone de una maladia. Teniat 74 annos ma ancora una gana manna de fàghere cantare sas pedras suas.  -S'artista de Santu Sparau at cumintzadu sa carriera sua a minore. A pustis de su litzeu artìsticu at frecuentadu su Magisteru artìsticu in Firentze e s'Acadèmia internatzionale de Salisburgu. Giosepe Sciola fiat divènnidu unu sìmbulu de sa pedra. Dae su 1996, sa chirca sua personale nche l'at giutu a isperimentare tècnicas diferentes de intzisione finas a nche cròmpere a sa musicalidade de sa pedra.  -Monolites chi s'iscultore at espostu in totu su mundu e chi ant a rapresentare, in sos sèculos, s'imprenta sua. -S'est rèndidu pagu prus o mancu a ora de sa una, Marco Pannella. Eris l'aiant ricoveradu sende crìticas sas cunditziones de salude chi rechediant unu controllu mèigu fundudu e costante. A nudda est serbidu però s'agiudu de sos dutores. A 86 annos, cròmpidos su 2 de maju in pessu coladu, fiat semper in possa pro su chi pertocaiat s'atza e s'atzione polìtica suas. Non fiat òmine dispostu a si nche fàghere acorrare in su cugione e mancu a si nche fàghere acucare a sa cadrea. Cada ocasione fiat bona pro abèrrere batalla, pro allùghere s'atentu natzionale e internatzionale subra sas chistiones dìligas chi totus connoschimus. E pagu prus o mancu totus, fiant ligadas a sa libertade individuale. Dae su divòrtziu, a su sèberu in cabu a sa fèmina si aurtire o mancu, a s'impreu de sas sustàntzias proibidas lèbias, marijuana in primis. Cara a su mundu si presentaiat comente radicale, sotzialista (sui generis nda), liberale, federalista-europeu, anti-clericale, anti-proibitzionista, anti-militarista e contra a cada forma de violèntzia. Che a totu sos mannos, a bias si nch’est rutu a intro de carchi trampa e contradditzione. Si podet nàrrere, però chi si nche siat boladu cuntentu cando, dies a oe, at connotu aprovada sa lege in contu de uniones tziviles. Una intre sas grandu punnas de sa vida polìtica sua. Deputadu de sa repùblica italiana dae su 1976 a su 1992, grandu pensadore e mescamente faeddadore, a s'ala sua at a lassare unu bòidu chi, a oe, nemos est a tretu de pòdere prenare.    -Sunt medas sos dilemas chi afrigint sa Sardigna. E pagas sunt sas solutziones. Nessi fintzas a oe. Su fenòmenu prus mannu pertocat su disterru, cun totu su chi li pigat in contu de polìtica, de economia e de assentu sotziale e demogràficu. Sas Comunas sardas sunt 377 in intro a 24.090 km². In prus b'at de nàrrere chi parent ghetadas a fainu, ispainadas a s'isfaddida comente a una giunta de sale subra de su màndigu. Ma s'ispopulamentu no est unu fatu chi non potzamus istransire, no est destinu. Est prus a prestu su resurtadu de sèberos polìticos dislindados, su prus isballiados, sèberos pigados no in Sardigna ebbia, ma pagu prus o mancu in totue si nos bortamus conca a s'Itàlia. E pro sòlitu nos nd'abbigiamus a missa essida, cando sa farta nch'at fatu totu sa trempa de sa paràbola e s'at pigadu su cùcuru giosso. -B'at istùdios fundudos chi nd'ant acraridu su caminu crompende·nche a una pregonta chi isporat: a s'at a pòdere torrare in segus? Su disterru e duncas s'ispopulamentu non sunt una faina isulada chi s'ingendrat e creschet a sa sola, ma biàgiant a manu tenta cun àteros problemas. Sa mèngua de sas nàschidas, s'emigratzione, su pòpulu imbetzende, sa mancàntzia de traballu, de istruturas, de servìtzios primarjos, s'ausèntzia o iper-presèntzia de s'Istadu e gasi sighende. Istende a su chi si leghet in su raportu de sa chirca elaborada dae Save the children (Sarvemus sos pipios nda) - organizatzione non guvernativa de livellu internatzionale - una de sas cajones prus mannas paret chi siat sa poberesa educativa. Su resurtadu de s'istùdiu est una classìfica chi nche bidet a primu postu, ma in negativu, sa Sitzìlia e sa Campània e a ùrtimu, ma in positivu, sa Lombardia e s'Emìlia Romagna. Sa Sardigna nch'est assentada in su de ses.  -S'anàlisi pesada dae Save the Children est crua e inumana, cunfirmende·nos su ligàmene chi b'est intre sa poberesa materiale e sa poberesa educativa. Difatis est pròpiu in sas regiones prus pòberas a livellu econòmicu chi si registrant sos datos peus in contu de poberesa educativa e su discursu, a dolu mannu, reghet fintzas a s'imbesse. In Itàlia sos pipios chi bivent una cunditzione de poberesa assoluta sunt 1.045mìgia e pagu prus o mancu 2milliones sos chi bivent in cunditziones de poberesa relativa. Su prus sunt allogados in sas regiones prus pòberas, sas chi òcupant sos primos postos in sa classìfica chi semus mentovende.  -Ma b'at fintzas un'àteru datu de importu. B'at unu ligàmene forte intre sa poberesa educativa e sos pitzinnos chi non sunt prus istudiende, ma chi non sunt mancu traballende. Diant èssere totu sos chi tenent un'edade intre sos 15 e sos 29 annos. Disabudos, sena impreu e sena mancu sas cumpetèntzias mìnimas pro pòdere agatare unu traballu. Est duncas unu giogu tristu a su tzapa-tzapa, in ue sos pipios chi naschent in logu de poberesa econòmica nche ruent in sa trampa de sa poberesa educativa. E cando ponent cambas arriscant de nch'abarrare in foras dae sa sotziedade, perpetuende sa cunditzione a sas generatziones imbenientes. -Su Casteddu at bìnchidu sa Serie B. S'obietivu de su primu postu fiat de prestìgiu e sos ruju-biaitos non si l'ant lassadu fuire. Su campionadu est acabbadu belle pro totus francu pro sas iscuadras chi devent ancora giogare sos isparègios pro nche pigare a Serie A (Trapani, Pescara, Bari, Cesena, Spezia e Novara) e pro non nche calare a Lega Pro (Salernitana e Lanciano). Tres iscuadras, imbetzes, sunt cundennadas a torrare in segus de una categoria: Como, Modena e Livorno. -Sa partida, in s'istàdiu Silvio Piola, est animosa meda giai dae sos primos minutos. Su Casteddu si nche ghetat a dae in antis e a su de tres minutos est giai in vantàgiu. Di Gennaro aprontat unu tiru lìberu dae su lìmite de s'àrea e, cun su mànchinu suo, pintat una trajetòria chi non lassat iscampu a Pigliacelli. Sa botza nch'intrat in sa rughe de sos palos. Nche colant petzi una paja de minutos e sa Pro Vercelli parègiat. Castiglia, palas a sa porta defensada dae Rafael, furriende·si a sa lestra e tirende a bolu, nche marcat su gol de s'1-1. Bellu su movimentu de s'atacante e bellu su gol. Sos portieris sunt protagonistas a su de 13 e a su de 35 minutos. In antis Rafael respinghet a su cugione unu tiru de Marchi e a pustis est Pigliacelli a si opònnere a unu tiru dèbile de Pisacane. -In su segundu tempus sos piemontesos leant metros e giogant agigu mègius ma sena pònnere in pensamentu sa defensa casteddaja. A ambas sas iscuadras paret chi lis bastet su parègiu, ma est pròpiu como, a su de 84 minutos, chi arribat su vantàgiu definitivu de sos sardos. Sau nche collit una botza in intro de s'àrea e la trasformat in una bitzicleta chi non li permitit a su portieri nemmancu de si tzirigare. S'atacante tonaresu nche serrat su campionadu suo in bellesa cun 10 gol. In sos ùrtimos minutos sos arbos de Foscarini proant a paregiare, ma Rafael sarvat su resurtadu. -Su Casteddu nche torrat a Serie A, categoria chi li deghet, e cumintzat a progetare su benidore. Pro sa prima borta in s'istòria sua at bìnchidu su campionadu de Serie B, arribende in dae in antis a totus. -Pro nois de sa gazeta est istadu unu praghere mannu a sighire custa aventura fubalìstica chi si nch'est acabbada in sa mègius manera possìbile. Torramus gràtzias a totu sos sighidores nostros e rinnovamus s'invitu a nos lèghere fintzas pro s'istajone 2016/2017, in Serie A. Formatziones Pro Vercelli: Pigliacelli, Coly, Mammarella, Legati, Germano, Scavone, Ardizzone (23' Emmanuello), Budel (90' Sprocati), Castiglia, Marchi (71' Beretta), Mustacchio. Allenadore: Claudio Foscarini Casteddu: Rafael, Salamon, Pisacane, Capuano, Murru (71' Barreca), Deiola, Di Gennaro, Fossati (56' Tello), Joao Pedro, Giannetti (63' Cerri), Sau. Allenadore: Massimo Rastelli Gol: 3' Di Gennaro, 5' Castiglia, 84' Sau -Eris est arribada s'ufitzialidade. Massimo Rastelli at rinnovadu, pro àteros duos annos (finas a su 2018), su cuntratu chi lu ligat a su Casteddu.  -Prèmiu meritadu pro s'allenadore campanu chi, a oe, resurtat su primu allenadore chi apat bìnchidu su campionadu de Sèrie B cun s'iscuadra sarda. Sos ruju-biaitos, in s'istòria issoro, no nch'aiant acabbadu mai un'istajone a su primu postu in classìfica.  -Como est a torrare a mòvere dae nou e cun sos rinfortzos chi li deghent, pro chircare de fàghere unu campionadu sulenu. «So fieru de sighire a rapresentare a Casteddu, sa Sardigna e sos colores suos» - at naradu s'allenadore a pustis de sa firma. -Oe giughimus in limbas su cuntzetu de Referendum. Non si faeddat de àteru custas dies, in logu de giornale, de televisione e mescamente in sos sitos sotziales.  Sa paràula paret unu tzilibirche brinchende dae una tastiera a s'àtera. Est torrada a campu cun fortza movende dae sa  Roma antiga e crompende·nche a sa  moderna. Belle totus la connoschent e l'iscramant comente chi su referendum siat  Istrumentu màssimu de sa Democratzia. Ma tocat a dare cara, ca est argumentu dìligu chi non si prestat a valutatziones manicheas. Su referendum non semper est espressione de democratzia. -E podet èssere un’aina democràtica  petzi si rispetat sas règulas de sa democratzia. Ma intre democratzia e oclocratzia, però su passu est curtzu. Bi cheret belle nudda pro nche colare dae una a s'àtera. Pro cussu sas règulas sunt de importu in cale si siat sotziedade: pro non nche colare dae su meda a su tropu. Pro mantènnere s'echilìbriu o, mègius, pro chircare de lu mantènnere. Sa cosa chi diferèntziat sa democratzia dae totu sas àteras formas de guvernu est pròpiu sa presèntzia de sas règulas chi diant dèvere èssere - inoghe su cunditzionale bi cheret - prus fortes de sa voluntade de chie guvernat e fintzas prus fortes de sa voluntade de sa majoria.  -Su referendum propostu dae su guvernu italianu no est unu referendum ordinàriu: est unu referendum costitutzionale. E non sunt medas. Custu diat èssere su de tres in totu s’istòria de sa repùblica italiana. Pertocat duncas sa lege de sas leges e oe, prus chi no àteras bias, tocat a dare cara. In tantu naramus deretu chi non previdit su cuorum. Est a nàrrere chi fintzas si diant andare petzi in duos a votare  - Renzi e Boschi ebbia, pro nàrrere -  su referendum diat èssere vàlidu.  -Duncas est un’òbligu in prus chi no unu deretu a andare a votare. Su pòpulu non si diat dèvere fàghere ammajare dae sas sirenas odisseas, isparghinadas in totue, cada die, cada momentu dae oe finas a sa die de su votu. Non si diat dèvere rèndere a sa propaganda guvernativa sena s’informare. Ca su guvernu l’at propostu su referendum e duncas l’at a promòvere a puddu prenu, in pare cun sas resones de su “Eja”. Su pòpulu si devet informare e devet dare su contributu suo. Non balet a s’astènnere, fintzas si est unu deretu reconnotu. Su pòpulu, in finitias, si devet torrare a mere.  -Su cuesitu referendàriu. -Su 13 de maju in pessu coladu, sa Corte de cassatzione at aprovadu su testu de su cuesitu chi sos tzitadinos ant a pòdere/dèvere votare, su mese de santugaine.  -«A aprovades, bois su testu de sa Lege costitutzionale chi pertocat sas "Dispositziones pro nche barigare su bicameralismu paritàriu, sa mèngua in su nùmeru de sos parlamentares, sa mèngua in su gastu de dinari pùblicu chi servit pro su funtzionamentu de sas istitutziones, sa bogadura de su Cnel e sa revisione de su de chimbe Tìtulos (Tìtulu V nda), in sa parte segunda de sa Costitutzione (Parte II nda)", gasi comente est istada aprovada dae su Senadu de sa repùblica, in sa de duas deliberatziones, in sa sètzida de su 20 de ghennàrgiu 2016 e dae sa Càmera de sos deputados, in sa de duas deliberatziones, in sa sètzida de su 12 de abrile 2016 e sende su testu publicadu in sa Gazeta ufitziale de sa repùblica italiana - sèrie generale - n. 88 de su 15 de abrile 2016?»      -Sa frùtora e s'ortalìtzia tenent colores vàrios ca cuntenent sustàntzias particulares: sos pigmentos. Casta de elementos genèticos naturales chi lis donant como unu e como un'àteru colore. Ma sos colores de pùmora e birdura non sunt infinidos. In totu sunt chimbe. Su biancu, su birde, su grogu-arantzu, su ruju e su biatu-purpurinu. E sas isfumaduras issoro sunt cajone de aprètziu, difatis sa mesa in ue bi sunt tenet un'assentu prus galanu, apetitosu in prus chi no ordinadu. S'aparèntzia, però, fintzas si est de importu mannu, est petzi una intre sas atziones positivas cajonadas dae sos pigmentos. -Pighemus, pro nàrrere, sa tomata. Un'alimentu agradèssidu, sustantziosu e finas baratu, chi si prestat a un'infinidade de cumbinatziones alimentares. Lu podimus mandigare cruu, a insalada o lu podimus mòlere e fàghere a bagna coghende·lu pro cundire sos macarrones, sos culurgiones e finas àtera genia de pasta sica. Si bi podet aprontare finas pratos rafinados, elaborende e afinighende sa cotura e sa cumbinatzione cun àteras ervas aromàticas. -Ma, a banda s'impreu gastronòmicu chi est semper ligadu a sos gustos de cadaunu, b'at de nàrrere chi su pigmentu chi s'agatat in intro a sa tomata, su licopene, non servit petzi a li dare su colore ruju, ma tenet efetos benèficos pro sa salude. -Su colore ruju-grogu tìpicu de unos cantos vegetales, protzedet dae sos carotenòides, una casta particulare de elementos genèticos chi, in prus chi non su colore, cunditzionant, in sa frùtura e in s'ortalìtzia, unas cantas propiedades anti-ossidantes. Sos carotenòides difatis  - e su licopene a primu -  tenent su podere de menguare, a bias de nch'istesiare de su totu, sos radicales lìberos. Genia de òssidos, a rodeu in su sàmbene, chi creant istorbu a sa carena in generale. A s'aparadu càrdiu-tzirculatòriu e nerviosu in particulare, fartende s'assentu e sa risposta de sos mùsculos a sos inditos de su cherbeddu e menguende su livellu de s'atentu in pessones sugetas a rechinta laborale estrema o chi tenent una cunduta de vida sutaposta a subra-càrrigos de istrachidùdine. -Su licopene, presente in cantidade manna in sa tomata, leat su nùmene pròpiu dae su nùmene sientìficu de sa tomata: solanum lycopersycum. A diferèntzia de sos àteros carotenòides, chi nche perdent sas calidades issoro coghende, su licopene las servat fintzas si est sutapostu a temperaduras artas. Antzis si podet nàrrere chi cun sa cotura las creschet, afortende·las e las ponet a disponimentu de s'istòmagu a tales chi sa carena nche nde potzat assùmere cantu prus. -In sa tomata non b'est petzi su licopene, ma finas una sèrie de elementos nutritivos de primore. Àteros carotenòides, sa vitamina C (o àtzidu ascòrbicu), sas fibras, su potàssiu. Duncas, resumende, sa tomata est pagu traballosa a ismaltire, tenet podere anti-ossidante, amparat sa flora batèrica de s'istentina impedumende s'assorbimentu de sustàntzias tòssicas. Dat benefìtzios pro sa pressione de su sàmbene, pro sas artèrias, contra a sos càrculos renales e mènguat s'arriscu de osteoporosi mescamente in sas fèminas. In prus, su licopene, nch'istèsiat s'arriscu de neoplasias tumorales malignas a  càrrigu de s'aparadu gastro-intestinale. A totu custos prejos nche nde podimus agiùnghere un'àteru, comunu a totu sos vegetales: una cantidade mìnima de grassos e de calorias in generale. -Google, però oe est perdende sa gherra contra a Facebook. Podimus nàrrere chi s’orizontalidade sua o sos ligàmenes suos, non nos servant prus. Nos nche semus acarende a unu trèmene chi paret prus seguru, ma chi imbetzes est prus perigulosu meda. Su Web de sos sitos sotziales est verticale. Nois movimus dae unu nùmene, eja, ma abarramus subra de cussu nùmene.  -Non chircamus, ma agatamus totu su chi nos proponent. O mègius su chi nos imponent cun unu sistema complicadu e perigulosu chi si nch’est ingurtende totu. Sos giornales, pro nàrrere, sunt collidos a pare, inglobados (Embedded in inglesu) non prus impreende su sistema de agregatzione de sos ligàmenes. Ma sunt publicados deretu in Facebook cun unu sistema verticale. -Intro de pagu tempus, cale si siat utente comunu de Facebook at a pòdere publicare cun su matessi sistema. No ant a pònnere prus su ligàmene a s’artìculu o a su blog issoro, pro lu cumpartzire, ma at a èssere Facebook matessi a si nche lu leare e a lu publicare impreende un’algoritmu particulare. -Totu at a èssere che pare. Pro nàrrere, duos giornales de màdrighe polìtica diferente o oposta, ant a esìstere in su matessi logu e in su matessi momentu. Ant a èssere publicados comente chi siant sa matessi cosa. Nemos at a èssere prus a tretu de nche nde sejare sa diferèntzia. Ma mancu a tretu de si pòdere opònnere a custu sistema, a custu podere nou, forte e sena controllu. -Sa publicatzione de sas noas inglobadas dae custu algoritmu at a dare una lestresa de risposta in sa cherta e una difusione chi, a oe, non tenet cunfrontu perunu cun su sistema oramai betzu de sos ligàmenes. In pessu bator annos pro imbetzare. Petzi chi a disinnare non semus prus nois, ma un’algoritmu. S’algoritmu tramperi de segunda generatzione. -Pro custu,  totu sos intelletuales chi faghent de coddos cando lis mentovamus su podere de su Web e chi sighint a bìvere in su mundu analògicu issoro, diant dèvere cumintzare a s’intèndere agigu prus presos, agigu prus interessados. Ca est una faina chi pertocat a totus e nemos l’at a pòdere istransire.  -In su giru de pagu tempus, fintzas sos utentes comunos de sos sitos sotziales no ant a dèvere prus pònnere su ligàmene de un’artìculu o de su blog issoro pro lu cumpartzire, pro nàrrere, in facebook o in twitter. B’ant a pessare sos sitos (sotziales) matessi a si nche l’incamerare a sa sola e a lu publicare. -Est de importu duncas a avisare. A pònnere in parte a totu sos chi – e sunt a beru medas – pensant de ischire cada cosa. Sos chi, a bisu issoro, paret chi non b’apat peruna trampa a ue nche potzant rùere, cumbintos comente sunt de sa connoschèntzia issoro. Mescamente sos chi tenent un’assentu distacadu pro non nàrrere de superioridade in sos cunfrontos de sa tecnologia e pròpiu de sos sitos sotziales. -Dae como in susu tocat chi diant cara. Sos sitos sotziales non sunt unu gioghitu pro disabudos o oreris de cada casta. Non sunt ainas pro colare ora de badas. Su Web est una cosa sèria, de leare in cunsideru, in ue meledare a manera funduda e cun àsiu. E pertocat a totus. Dae sos chi “…ma deo non tèngio mancu a Internet!” finas a sos chi non ant abertu mai unu contu in Facebook. E fintzas a chie, in domo, non tenet mancu s’elaboradore o sa televisione. -Pròpiu gasi. De André, giai dae su ’68, cantaiat «Per quanto voi vi crediate assolti, siete lo stesso coinvolti». Ma, pongiamus agigu de òrdine. Google no est un’entziclopedia o una banca de datos de su mundu nostru; no est un’aina chi nos illèbiat sa cherta de su chi nos ocurret. Nono. Google est un’azienda e no est neutrale. Pro nudda.  -No est, in finitias, ne unu maistru, ne unu tutore postos in cue pro nos ghetare manu in su caminu rebestu de sa connoschèntzia. E no est mancu una garantzia de veridade, de sabidoria o de echilìbriu. Tenet un’àtera punna, faghet un’àteru mestieri: su de disinnare cales sunt sas connoschèntzias e sas informatziones de nos dare. -Unos cantos annos a oe, unu grandu espertu - forsis su prus espertu a livellu mundiale - de Internet e de su mundu cuadu de sa rete, Siva Vaidhyanathan, professore de Sièntzia de sa comunicatzione in s’universidade americana de sa Virginia, at iscritu unu libru. “The Googlization of Everything (And Why We Should Worry)”. [Sa gugolizatzione de totu(E pro ite nos diamus dèvere oriolare) nda]  -Fìamus in su 2012 e - mancari nch’apat coladu pagu tempus -  sas cosas non fiant che a oe. Google detzidiat, mustraiat resurtados, manteniat in segundu pranu o cuados sos chi cunsideraiat prus pagu interessantes (o chi non li daiant perunu profetu econòmicu) e detzidiat duncas su chi devìamus ischire. Detzidiat issu, non nois. Ma, a su tempus,  su mundu de Internet fiat galu orizontale. Fiat unu mundu in ue biviant totu sos utentes chi teniant sa possibilidade de si connètere e chi cheriant proare una manera noa pro s’informare. -Su Web orizontale funtzionaiat comente a su gràmene. S’erba chi impestat sos campos finas oe. Chie non connoschet su gràmene? Creschet in totue. Non timet nen fritu, nen caente. Nen pedra, nen ludu. E si pigat su logu caminende pròpiu in orizontale. Sos campos de gràmene sunt grezos, inùtiles e malos a ispèrdere. Google est su gràmene. -Funtzionat galu oe cun su sistema de sos ligàmenes. Iscriimus unu nùmene. Google nos rispondet e nos dat contos de cussu nùmene. In intro a sa risposta però, agatamus unu ligàmene chi, incarchende·lu, nos nche tragat a aterue. E in aterue agatamus un’àteru ligàmene chi nos nch’imbiat galu a aterue. E gasi sighende. Si podet dare chi nois, chirchende, movamus dae Albert Einstein e nche crompamus a sas Domos de janas. Custu est su mètodu orizontale. E custu est s’algoritmu de Google. Algoritmu tramperi, ma chi nos lassat galu agigu de tretu pro seberare. -S'acusa est sa de àere evasu 2,6 milliones de èuros in s'àmbitu de unu prèstidu fatu dae sa sotziedade Andalas Ldt a Tiscali S.p.a.. Su tribunale de Casteddu, duncas at emìtidu sa sentèntzia de cundenna a tres annos de reclusione. -Renato Soru, presidente de Tiscali, s'est decraradu ispantadu pro sa detzisione de su giùighe Sandra Lèpore, antis, s'aspetativa sua fiat sa de èssere assòlvidu. «Creo chi sa sentèntzia siat ingiusta» - at naradu s'ex segretàriu de su Pd regionale. Ex ca, a pustis de sa cundenna, at leadu sa detzisione de si dimìtere dae sa càrriga chi teniat in su partidu suo. -Su tribunale at istabilidu chi s'èuro-parlamentare no at a pòdere fàghere prus su dirigente de azienda pro duos annos e chi duncas no at a pòdere nemmancu cuntratare cun s'amministratzione pùblica. «S'ispera mia est chi sa sentèntzia bèngiat trotulada in sas àteras fases de su protzessu – at naradu Soru, agiunghende – creo de no àere cummìtidu reatos». -Si pesat su bentu, creschent sas temperaduras e s'arriscu de sos fogos divenit unu problema reale mancari siamus ancora in su mese de Maju. Eris sos òmines de s'Amparu tzivile, sos Pompieris, sa Forestale e sos voluntàrios sunt intervènnidos in tres frontes.  -Sa situatzione prus grae fiat sa de Carloforte in ue sunt intervènnidos duos elicòteros de sa flota regionale e unu Canadair. In Monti, in Gaddura, at operadu un'elicòteru ebbia. Àteros duos, imbetzes, nch'ant istudadu su fogu chi s'est allutu in Uta. -Paret chi non b’apat àpidu dannu a cosas o pessones. -Pranta cun unu nùmene antigu (Smilax aspera in latinu), forsis pre-romanu. Su teti est una de sas matas prus connotas in Sardigna ca s'agatat in totue. Acumpàngiat sos padentes de èlighe e ammuntat sos muros burdos de sos sartos, ma at fintzas propiedades de profetu. -Su teti est che a un'àrbore minore apilicadore, difatis sas lorighitas li permitint de si nch'arrocare in cale si siat sustegnu. Sas fògias sunt inghiriadas dae ispinas minudas e sos frores, chi s'aberint dae cabudanni a santandria, sunt arbos e birdes. In pare cun sos frores naschet fintzas su frutu, a budrone. Sos pupujones coghent colende dae su birde a su ruju. -Sos briones de sa mata si podent impreare in coghina comente a s'ispàragu, a pustis de los àere fatos buddire in abba. Bonas sas fritadas e sas insaladas. -Sa meighina populare, imbetzes, impreaiat sa pranta contra a su refriu, a sos reumatismos e a sas maladias de sa pedde. Sunt nòdidas sas propiedades depurativas, diurèticas, anti-asmàticas, tònicas e diaforèticas. -In Isvètzia, intro de su mese de maju ant prevìdidu sos primos esperimentos reales, in su caminu, de custa novidade.  Ant fraigadu una corsia particulare longa 2 chilòmetros, a costàgiu de una super-istrada pùblica in s’oru a sa tzitade de Gävle. Su cuntzetu no est complicadu meda e aunit s’installatzione de lìnias aèreas eletrificadas, che pare a sas de sos trenos, e  de pantògrafos de cuntatu subra sa cabina de sos càmios. -Su progetu est nàschidu in pare cun Scania, azienda de primore in contu de càmios a tratzione ìbrida, de motores e de tecnologias ligadas a su rispetu de s’ambiente. S’at a pòdere biagiare sena si firmare pro rifornire: custu est su chi si nche bidet a cudd’ala de làcana e custu est su chi s’isvilupu de sos mezos a elètricu at a pòdere batire cun sese. Semper chi sos espertos bi potzant reventire a lu pònnere in atu e a regime. Si diat abèrrere unu paradigma nou in contu de trasportos e forsis diat dare impèllida, apretende·los, fintzas a sos produtores de veturas. Deretos auto.hwupgrade URL imàgine -Unas cantas dies a oe, in Inghilterra, fiant faeddende de unu sistema automatizadu, sena cavos (wireless) pro carrigare sas veturas a elètricu a manera chi unu non si devat firmare pro carrigare sas baterias. Aiant pessadu a una croba magnètica intre bobinas interradas in s’asfaltu e àteras postas in su fundu de sas màchinas, fraighende gosi unas cantas corsias istradales in ue sos veìculos a elètricu diant pòdere carrigare in s’ìnteri chi sunt biagende, sena s’arressare in neddue. -Non diat èssere cosa mala o unu bisu ebbia, pro una regione che a sa Sardigna in ue su prus de sos trasportos est in manos a sos mezos gommados graes e lèbios. E semus chistionende de pertzentuales chi nche bàrigant su 90%! Mìgias de tonnelladas de mertze e milliones de chilòmetros cada die. In prus chi non de caminos de nch’acabbare o galu de progetare de bellu nou. -Diat chèrrere a bi pensare giai dae oe chi su progetu est in fase de esperimentu. E diat èssere de profetu chi su Guvernadore nostru, impinnadu dae cras,  lunis  30 de maju,  in Europa comente rapresentante de sas regiones italianas, cumintzet a nd’arresonare cun chie podet dispònnere su dinari. Pro bi pòdere pensare finas in logu nostru, conca a unu venidore prus sanu e conca a un’impreu semper prus bàsciu de sos idrocarburos.  Custu diat èssere progressu, ma baddu si… -E in finitias, Michela Marzano si nch’est essida dae su grupu Pd. L’aiat promìtidu cando aiant cumintzadu su percursu dìligu de sa lege Cirinnà. Un’annu a oe aiat acraridu su pensu suo dae sas colunnas de La Repubblica. Cunfirmadu e afortidu l’aiat prus de una bia, fintzas in aterue. In s’universidade e in unos cantos cunvegnos chi pertocaiant su tema, dìligu foras de mesura, de sas adotziones in àmbitu omosessuale. In particulare issa fiat firma subra su fatu chi ambos cumponentes de sa croba omosessuale diant dèvere pòdere adotare unu su fìgiu de s’àteru, cando e si si presentarent sa cunditzione e s’eventualidade. Cun sa pràtica chi tenet una definitzione de orìgine anglòfona , issa eja adotada fintzas dae s’italianu, de sa stepchild adoption. Sa lege, aprovada eris in Montetzitòriu cun 372 votos a favore, 51 contra e 99 astènnidos no at leadu mancu in cunsideru s’ipòtesi de nch’introduire sa pràtica chi semus mentovende. E tando oe, a banda de mangianu, sende fèmina de paràula, at mantesu sa promissa e s’est dimìtida dae su grupu Pd, in parlamentu. -Fèmina de gabbale, filòsofa e dotzente de primore, cun cumpetèntzias particulares in bioètica. Est semper istada in prima lìnia siat  in s’istùdiu, siat in sa cherta de progressu in contu de deretos tziviles. Sa summa de su pensu suo, un’ispeculatzione in contu de relatziones sotziales e de progressu tzivile, si nche podet resùmere in pagos faeddos chi costumaiat a repìtere a s’ispissu dae cando aiat leadu su caminu in pare cun Cirinnà: «Istimo sa filosofia, ma so una fèmina oriolada. In duda perenne. Pro nàrrere, galu non cumprendo - decrareit prus de una bia - a ite, cando si chistionat de ètero-sessualidade, s’impreat sa definitzione  ”istintu”, a bias acostagiadu  - forsis pro l’afortire - a s’agetivu  “naturale”  e imbetzes, cando si chistionat de omo-sessualidade su faeddu chi s’impreat est  ”deretu”. “Tenent deretu finas issos de…”, s’intendet e si leghet in totue. E oe, forsis pensamus chi acostagende·bi s’agetivu “tzivile”  potzat achirire àtera vàllia o àteru sentidu? Sa die chi apo a cumprèndere totu custu, beh sa die apo a èssere una pessone mègius de su chi so oe e no apo a èssere prus una fèmina oriolada». -Dae s’ora sos oriolos suos no l’ant galu abbandonada e issa, in s’ìnteri, at pessadu a abbandonare su Pd.   -Sa giustìtzia andat a dae in antis. Cun pasu, sena presse, a s’italiana diamus nàrrere, ma avantzat. A bias sos resurtados arribant e sunt a  favore de sa parte tzivile. Su prus sunt  contra, ma no oe.  Oe, pro sa famìlia de Sarvadore Vacca  - caporale majore de Nuxis (Casteddu), mortu a cajone de s’uràniu impoveridu -  est una die de giustìtzia. No est una die galana, non de cuntentesa  e mancu de vàllia si no esseret  pro s’entidade de sa rifata chi s’istadu italianu, su Ministèriu de sa defensa in particulare, l’at a reconnòschere: unu millione e mesu de èuros. -Sa Corte de apellu romana, nch’at sejadu su nessu, su  ligàmene de causalidade  intre s’espositzione fitiana a s’uràniu impoveridu e sa maladia (in antis) e sa morte (a pustis de pagu tempus) de su sordadu sardu. At cunfirmadu sa sentèntzia de primu gradu e sa responsabilidade de sas istitutziones prepostas a su controllu.  Òrganos chi ant leadu cun lebiesa su traballu de sos militares a costàgiu de una casta de armamentos perigulosos finas cando sunt inativos. Dannàrgios fintzas petzi pro nche los tramudare dae unu logu a s’àteru. Cunduta omissiva  - narat sa sentèntzia -  pro no àere amparadu cun devìtzia a Sarvadore Vacca. -Como sas cundennas ufitziales e sas ammissiones de curpa sunt medas. Unas cantas dies a oe, cara a su Senadu, su generale Paolo Gerometta (ufitziale sindacalista de su  Cocer) aiat ammìtidu su perìgulu de sas munitziones carrigadas cun elementos nucleares. Ponende e pedende s’atentu mescamente in logu de paghe. In logu de annestru militare. De bases militares. Duncas in logos che a su nostru, in Sardigna, in ue est pràtica fitiana dae tempus meda. Forsis tropu. -Su caporale nughesu morgeit de leutzemia, su 9 de cabudanni de su 1999. Missione militare in Bòsnia, 150 dies. Teniat 23 annos  e  aiat seberadu sa vida militare. Teniat cumpetèntzias de carrista, manovradore de mezos blindados e tzingulados e diat èssere lìtzitu a pessare chi tenneret cussèntzia chi, sena perunu paradossu, una vida che a sa sua esseret parada  a su male e duncas finas a sa morte.   -Sas pregontas como sunt: a sos tziviles chie los amparat? Nos devimus isetare àteras rifatas pro sas mortes cajonadas finas a oe in logu nostru? At a èssere custa sa trata de sighire, sa de sas rifatas tribunalìtzias o podimus bisare a sa preventzione eliminende·nche sos presìdios? Sa polìtica, chi tenet responsabilidade manna pro non nàrrere ùnica, at a àere ite meledare a pustis de custa sentèntzia. -Una rete ebbia, ma bastante pro conchistare tres puntos e segudare sa Croàtzia (chi at bìnchidu eris contra a sa Turchia). Su gol ispagnolu a su de 87 minutos: passàgiu traessu de Iniesta e tiru de Piqué cun sa conca. Sos tzegos b'ant proadu finamentas in su recùperu, ma De Gea at blindadu sa porta. -Puntègiu prenu pro sas fùrias rujas. Sos ispagnolos ant bìnchdu 3-0 contra a una Turchia oramai cundennada a si nche torrare a Anatòlia a pustis de su disafiu de martis chi benit contra a sa Repùblica tzega (chi oe at paregiadu 2-2 cun sa Croàtzia). Duas sas retes ibèricas in su primu tempus: a su de 34 minutos cun Morata e a su de 37 cun Nolito. Babacan atzantaradu in giru de tres minutos. Su de tres gol in su segundu tempus, a bator minutos dae su comintzu: Morata, serbidu dae Alba, realizat sa prima dopieta de s'europeu. -S'inauguratzione diat dèvere resurtare sa chida chi intrat e diat dèvere interessare pagu prus o mancu una bintina de chilòmetros. Est custu, pro como, su resurtu de sa Tàtari-Terranoa, costada in totu 1 milliardu de èuros. -Sos tretos chi ant a èssere abertos sunt petzi bator: sos nùmeros 0 e 1 chi movent dae Terranoa a Monti e sos tretos 7 e 8 dae Àrdara a sa 131. S'asfaltu est istèrridu, sos cartellos sunt collocados e gasi etotu sas barrieras laterales de amparu. Mancat petzi chie, cun bantu mannu, comente si costumat in Itàlia, bèngiat a segare su nastru de presentada, leende·si sos mèritos chi non tenet. Fintzas ca mèritos bi nd'at pagos e nudda.  -S'infrastrutura nche deviat èssere acabbada dae ora, ma sa data de cunsigna nche l'amus barigada, agiunghende annos a sos annos. In prus b'ant pensadu sos iscàndalos giuditziàrios, sas tangentes e sa burocratzia a pònnere su frenu a un'òpera essentziale, chi a s’ìsula li bisongiaiat dae tempus meda. Dae su 1995 finas a oe, in su caminu betzu a duas corsias, b'at mortu pagu prus o mancu 90 pessones. -Como abarrant de cumpletare sos tretos 2,3,4,5,6,7 e 9. Su nùcleu de mesu de s'artèria. Calicunu est belle firmu pro problemas burocràticos e carchi àteru est belle acabbadu. Sa promissa est chi su caminu a bator corsias siat prontu pro su 2018, ma in pagos bi diant iscummìtere una sesina. -Jo Cox, parlamentare laburista e ativista de sos deretos umanos, mescamente in contu de migrantes, aiat 41 annos. L'ant morta eris a istocadas e a corfos de pistola cando chi fiat oviende sos eletores suos. L'at morta un òmine 11 annos prus mannu, Tommy Mair. L'at morta narende «Britain first!», a boghes. In sa rete  b'agatamus de totu, finamentas s'ipòtesi complotista de sa morte cajonada pro favorèssere sos chi, che a Cox, nche cherent abarrare in Europa. Intre sa lògica de su “cui prodest”, finamentas carchi giornale italianu «Tres corfos de pistola - gasi su de Sallusti - contra a una fèmina sarbant a s'Europa». E galu: «Deputada inglesa pro Ue morta dae unu macu». Unu macu, nât chi. Unu macu chi in domo teniat libros nazistas. Pagu prus o mancu che a su chi su Giornale at frunidu a sos letores suos pagas dies a como. -Su Casteddu non perdet tempus e a bellu a bellu aprontat s'iscuadra pro s'istajone imbeniente. S'ùrtimu achistu in òrdine de tempus est Simone Padoin dae sa Juventus. Su giogadore friulanu at firmadu unu cuntratu chi l'at a ligare a sos sardos pro tres annos. Su costu de s'operatzione, a su chi s'ischit, est intre s'unu e sos duos milliones de èuros. Su giogadore imbetzes at a leare dae sos 700mìgia a sos 900mìgia èuros s'annu. -Padoin in sos ùrtimos annos, cun sa màllia biancu-niedda, at bìnchidu chimbe campionados italianos, tres supercopas italianas e duas copas Itàlia. In sos annos colados at bestidu fintzas sas màllias de su Vicenza e de s'Atalanta. Est unu giogadore chi s'agatat ghetu, pagu prus o mancu, in cale si siat rolu, siat in defensa e siat in tzentrucampu e at a batire una bona dose de esperièntzia pro s'iscuadra de Rastelli. -A pustis de su votu britànnicu subra de s'essida dae s'Unione europea (su 52% s'est espressadu pro su brexit), àteras chistiones si sunt pesende in duos chirros de s'artzipèlagu britànnicu. In Iscòtzia, ue su 62% at votadu pro nch'abarrare in s'Ue, su primu ministru Nicola Sturgeon at nâdu chi b'at a èssere unu referendum nou pro s'indipendèntzia: «Custu votu - at annantu - nos acrarit chi su pòpulu de s'Iscòtzia nche bidet su venidore suo comente parte de s'Unione». -Su matessi arresonu l'at fatu su ministru de sos Afares èsteros: «Su guvernu at a amparare sos interessos de s'Iscòtzia, sena cunsiderare sas tzircustàntzias. E l'amus a fàghere». Su Partidu natzionale iscotzesu at nâdu a sos eletores de votare chi nono.  -In Irlanda, su Sinn Fein at fatu sa matessi cosa, timende una partzidura galu prus manna intre s'Eire e sas 6 conteas dominadas dae Londra. Tràmite unu comunicadu suo, su partidu de Gerry Adams at nâdu chi «su guvernu britànnicu non tenet perunu mandadu pro nche pònnere s'Irlanda de su nord in foras de s'Ue. Non tenet perunu mandadu pro controllos de frontera noos intre su nord e su sud». De custa manera «unu referendum subra de un'Irlanda unida est, como, s'imperativu democràticu chi su guvernu de s'Eire e sos partidos natzionalistas devent sustènnere».  -Ma sas chistiones pesadas nche sunt finamentas addae de s'artzipèlagu. In Gibilterra, ue su 96% at votadu chi nono, b'at timore chi potzat àere cunsighèntzias cun su guvernu Ispagnolu.  -Chistiones natzionales e de indipendèntzia a banda, in intro de s'Inghilterra b'at una parte de s'eletoradu chi at bidu in s'essida (chi galu no ischimus, però, comente at a èssere) comente unu refudu a sas polìticas de austeridade. Beru est finamentas chi un'àtera parte, forsis prus manna, at bidu custa ipòtesi comente una risposta de destra a s'immigratzione.  -Ma galu prus beru est su fatu chi sa mediatzione at a èssere ghiada dae sa burghesia inglesa, e chi, dae como in susu, su disafiu cummertziale cun sa Germània at a èssere finamentas prus grae. E sos traballadores? -Su parlamentu europeu at rechestu a su Rennu Unidu de ativare deretu su protzedimentu pro sa separatzione dae s'Unione europea. S'assemblea, cun 395 votos a favore e 200 contràrios, at aprovadu una risolutzione chi pedit a su primu ministru David Cameron de aplicare s'artìculu 50 de su tratadu de Lisbona, pro ativare s'essida dae s'Ue. -Sa faina est inevitàbile pro tutelare s'integridade de s'Unione e pro non nch'intrare in una fase de intzertesa. In àula b'at àpidu momentos de tensione cando sunt intervènnidos su presidente Jean-Claude Juncker e s'èuro-deputadu britànnicu Nigel Farage. -Su defensore portughesu, eris, at firmadu su cuntratu cun sos ruju-biaitos finas a su 2018. Bruno Alves est de s'81 e finas a como at catzigadu sos campos de su Farense, de su Vitória Guimarães, de s'Aek Atene, de su Porto, de su Zenit e de su Fenerbahçe. -In sa carriera sua, bastante profetosa, at pòdidu artziare a chelu trofeos meda. At leadu parte a sa Champions League e a s'Europa League, cun prus de 70 presèntzias, e est òmine de esperièntzia in sa natzionale lusitana. -In sas dies imbenientes l'amus a bìdere in atzione in su campionadu europeu de fùbalu. -Est totu prontu pro su primu addòbiu de C.a.m.p.o.s., su coordinamentu de sas artes musicales e poèticas de sa traditzione orale de Sardigna. Su corrale de sa crèsia de santu Gregòriu, in Sabarussa, dae su 18 a su 19 de làmpadas at a retzire cantos, poesias, ballos e sonos dae totu s'ìsula. Duas dies pro s'ispassiare e pro arresonare de cultura. Sa manifestatzione culturale aunit totu sas realidades de sa traditzione orale e musicale sarda: dae sas otadas a sos mutos; dae s'arrepentina a sa cantada campidanesa; dae sos càntigos a tenore e a cuncordu a sos càntigos a chiterra. Finas a nche cròmpere a sas launeddas e a sos sonetes. Su programa previdet noe palcos pro noe artes e addòbios cun sas iscolas, cun sas universidades sardas, cun sos assòtzios, cun rapresentantes istitutzionales e cun totu sa gente chi at a leare parte a s'eventu. Est sa prima borta chi totu sas artes traditzionales si ponent paris in un'ùnicu eventu mannu. Sa punna est fintzas sa de ammustrare a totus sa variedade culturale e musicale de sa cale est rica sa Sardigna. Sas matessi prendas immateriales chi medas bortas non sunt leadas in cunsideru e chi diant merèssere agigu prus de valorizatzione e amparu. -B'at chertu 88 minutos pro nche pònnere in sa rete sa botza de sa vitòria. Éder, cun su pee destru, nche l'at tzacada serente a su segundu palu sena chi s'isvedesu Isaksson la poderet tènnere. Cun custa vitòria sos biaitos prenotant sa cualificatzione a sos otavos crompende·nche a 6 puntos. Cras su disafiu intre Bèlgiu e Irlanda. -Chida de votatziones, sa chi nch'est in pessu colada. In su Regnu unidu su 52% de sos chi ant votadu at naradu chi emmo a s'essida de su paisu dae s'Unione europea a pustis de 43 annos (aiat aderidu su 1° de ghennàrgiu de su 1973). Su referendum non fiat vinculante e como amus a bìdere comente s'at a isvilupare sa chistione dae prus de unu puntu de vista: tocat de bìdere comente, dae como in susu, ant a èssere sas relatziones intre sa burghesia albiònica e sa teutònica; e tocat de bìdere sas relatziones intre sas diferentes natziones inguarnissadas in intro de sa Union jack. S'Iscòtzia (cando bi fiat su referendum indipendentista su Snp non chistionaiat de s'essida dae sa Nato), cheret abarrare in s'Ue. E gasi etotu s'Irlanda de su nord. A bìdere istemus. In s'ìnteri b'at àpidu votatziones in un'àteru paisu pluri-natzionale: s'Ispagna. -Su votu ispagnolu arribat a pustis de ses meses de inguvernabilidade. Su 20 de nadale aiat bìnchidu su Partidu populare de Mariano Rajoy; segundos sos sotzialistas de Pedro Sánchez; a sa de tres positzione Podemos de Pablo Iglesias. Eris, pagu prus o mancu, su matessi resurtu. Podemos, chi custu giru fiat in pare cun Izquierda unida de Alberto Garzon (cun sa sigla Unidos Podemos), no est resèssida a nche barigare su Psoe chi, gasi, abarrat comente sa fortza egemònica in intro de sa manca castilliana, andalusa e galitziana. In Euskadi e in Catalugna, imbetzes, sa coalitzione ruju-morada, nch'at coladu a totu cantos: sotzialistas, populares e indipendentistas (finamentas sos de manca de Bildu e Erc). Su Pnv, sos natzionalistas liberales bascsos, fiant primos su 20 de nadale.  -Ite b'at a acontèssere? Su resurtu est simigiante a su de ses meses a como. Ma tocat de dare cara a sas variatziones in intro de su matessi partidu. Su Pp balàngiat 690.655 votos e 14 deputados. 17 Comunidades autònomas, 42 Provìntzias e 5405 Comunas sunt biaitos. In su matessi fronte liberista est Ciudadanos chi perdet "carchi" cosa: 376.677 votos e 8 deputados. De colore arantzu peruna Comunidade, peruna Provìntzia e petzi 5 Comunas. A manca, mancari abarret segundu e perdat prus pagu votos de Up (-105.984 cunforma a -1.062.704), su Psoe perdet 5 iscrannos e non conchistat peruna Comunidade ("pèrdida" s'Andalusia guvernada dae Susana Díaz). In sas eletziones de nadale Podemos aiat 69 iscrannos e Izquierda unida (Unidad popular) 2. Como sunt 71, duncas non b'at àpidu perunu efetu multiplicadore, petzi una summa.  -Prospetivas? Psoe, Unidos podemos e (annanghende·bi·los cun agigu de fantasia) indipendentistas de manca catalanos e bascos non nche crompent a sa majoria assoluta. Pp e Ciudadanos nemmancu. E si s'Europa (pregonta retòrica) cherreret una grandu coalitzione intre Pp e Psoe? Sos nùmeros bi sunt. Sas cunsighèntzias finamentas. Ma galu est chitzo pro nde faeddare. -Su primu disafiu de su campionadu europeu acabbat cun sa vitòria de sos frantzesos contra a sa Romania. Primu tempus sena gol. Frantza in vantàgiu a su 57'. Bi pensat Giroud cun sa conca. Su parègiu de sa Romania cun Stancu (rigore), 8 minutos a pustis. A s'89 Payet nche tzacat sa botza a rete dae sos 25 metros. -Àustria e Ungheria, unu tempus in intro a unu de sos impèrios tzentrales de grandu memòria bèllica, ant a abèrrere sos disafios de su grupu F de sos campionados europeos. Ambas ausentes in su torneu coladu ant a gherrare finamentas contra a s'Islanda (chi pigat parte a s'europeu pro sa prima bia) e su Portugallu, finalista in su 2004 (cando fiat paisu ospitante). -«C'est ce dont le cyclisme a besoin». Custu est su chi li bisòngiat a su tziclismu. Sunt faeddos de Contador a pustis de sa de tres tapas de su  Giru de su Delfinadu (in frantzesu  Dauphiné; in otzitanu Daufinat de Vianés nda), bìnchida dae Fàbiu Aru. «L’at leadu sabore a sa vitòria, s’est bidu in sa Vuelta. At a tocare a lu bardare dae a curtzu in su Giru de Frantza», at agiuntu su campione ispagnolu. -Una tapa, mòvida dae a Boër-sur-Lignon fintzas a Tournon-sur-Rhône, de 187,5 chilòmetros. Una gara in lìnia si podet nàrrere, sena trempas chi poderent bogare a campu su talentu suo de iscaladore. Ma Fàbiu bi proat su matessi, bi creet e in prus devet collaudare sa bitzicleta noa e sejare·si sa cunditzione atlètica pro su grandu giru de su mese de trìulas: su Tour de France.  -A su de 11 chilòmetros disinnat pro s’atacu. Si fùrriat a palas pro abbaidare chie b’at in su grupu cumpatu. Paret chi non b’apat  nemos chi lu potzat pensamentare.  Contador, in màllia groga, nch’est in mesu aorrende·si sa fortzas e controllende sos aversàrios de classìfica. Alberto non bi pensat a Fàbiu, non tenent in cusideru s’ipotesi chi potzat atacare in logu paris, sena sos montes chi costumat a iscalare cun sa gràtzia de una muvra.  -E imbetzes su sardu, in s’ùnica trempa de sugunda categoria, pagu prus de unu chilòmetru e mesu cun pendèntzia a su 6,8%, si pigat su logu, barighende·nche su montigru a dae in antis de su grupu. Sa diferèntzia manna però la faghet cùcuru giosso, in ue  pro sòlitu s’iscaladore campidanesu tenet dificultades a mantènnere su passu, mescamente si a banda de palas giughet su grupu mossighende·li sos carcàngios. Ma no eris.  -Assentada sa cadena subra de su 53, isorvet una carrera cun puntas de 70/75 km/h mantenende semper su grupu a una chimbantina de metros, girende·si a s’ispissu pro valutare sa distàntzia e gasi fintzas a su traguardu, barighende·nche·lu cun sos bratzos artziados a chelu. A tempus prus.  -Omar Mateen, unu pitzocu de origine afgana de 29 annos, est intradu a unu locale gay, su Pulse de Orlando, in Flòrida, e at comitzadu a isparare ochiende 50 pessones. 53 sos fertos. Est intervènnida sa politzia chi, intrende·nche a intro, l'at mortu. Non si cumprendet si su movente siat petzi de màdrighe omòfoba o finamentas islamista. A su chi narat s'Fbi, su pitzocu fiat unu simpatizante de s'Isis. - -Incarca subra de s'imàgine pro l'ismanniare -Frantza, Germània e Bèlgiu bolant a sos cuartos a pustis de sas partidas de eris contra a s'Irlanda, a s'Islovàchia e a s'Ungheria. Sos frantzesos, vitoriosos gràtzias a duos gol de Griezmann (sos aversàrios fiant in vantàgiu dae su segundu mimutu cun Brady), ant a giogare su 3 de trìulas contra a sa chi at bìnchere su disafiu intre Inghilterra e Islanda. Boateng, Gomez e Draxler sunt imbetzes sos marcadores tedescos. Islovàchia pagu atzuda ma agigu malassortada: Özil s'at faddidu unu rigore. Chie at a giogare contra a sos panzer? Sos ispagnolos o sos italianos? Grandu proa de su Bèlgiu (aversàriu imbeniente de su Galles). Bator sos gol signados dae Alderweireld, Batshuayi, Hazard e Carrasco. -In sa Frantza treulada dae sa cumbata sindacale contra a su guvernu Valls s'est acurtziende su comintzu de sos campionados europeos de fùbalu. 24 natzionales, partzidas in ses girones, s'ant afrontare dae su 10 a su 22 de làmpadas. Dae su 25 a su 27 ant a èssere 16 sas iscuadras chi ant a calare a su campu pro nche cròmpere a sos cuartos (dae su 30 de làmpadas a su 3 de trìulas). Sas semifinales sunt prevìdidas pro su 6 e su 7 (in Lione e Marsìllia); sa finale (in Parigi) su 10.   Girone A Albania - Frantza - Romania - Isvìtzera   Girone B Inghilterra - Rùssia - Islovàchia - Galles   Girone C  Germània - Irlanda de su Nord - Polònia - Ucraina   Girone D Croàtzia - Repùblica Tzega - Ispagna - Turchia   Girone E Bèlgiu - Itàlia - Repùblica de Irlanda - Isvètzia   Girone F Àustria - Ungheria - Islanda - Portogallu -2-1. Su Galles at comintzadu su campionadu binchende contra a s'Islovàchia. A sos deghe minutos sos dragones britànnicos ant marcadu su primu gol issoro cun Bale: tiru lìberu prus chi non perfetu e peruna ispera pro su portieri Kozacik. Su parègiu a su de 16 minutos de su segundu tempus cun Duda. Ma a 9 minutos dae s'acabbu de su disafiu sos gallesos ant torradu a signare cun Robson-Kanu. 1-1 intre Inghilterra e Rùssia. Sos inglesos ant marcadu su vantàgiu issoro cun Dier (tiru lìberu e botza in suta de sa traessa), ma sos russos ant paregiadu sos contos a su de 92 minutos cun Berezutski. -1-0. Est su resurtu de sa partida intre Polònia e Irlanda de su Nord. Gol de Milik a 6 minutos dae su comintzu de su segundu tempus. Sa Germània, imbetzes, at bìnchidu contra a s'Ucraina gràtzias a Mustafi (a su de 19 minutos) e Schweinsteiger (a su de 92). Sas iscuadras de su grupu C s'ant a torrare a disafiare su 16 de custu mese. - -Incarca subra de s'imàgine pro l'ismanniare -Sos duos disafios chi ant serradu su girone de cualificatzione de su grupu C los ant bìnchidos sa Germània (contra a sos nord-irlandesos) e sa Polònia (contra a s'Ucraina). Ambas partidas cun su resurtu de 1-0. Pro sos tedescos at signadu Mario Gomez a su de 29 minutos; pro sos polacos Blaszczykowski a su de 54. Nointamen sos sete puntos pro ambas natzionales, sa Germània nch'est in su cùcuru de sa classìfica gràtzias a sa mègius diferèntzia gol. -S'Ucraina at torra pèrdidu. Duas sas retes de sos nord-irlandesos, ambas in su segundu tempus: a su de 49 minutos McAuley cun sa conca serbidu dae unu tiru traessu; a su de 94 cun McGinn a pustis de sa parada de Pyatov. Sena gol su disafiu intre Germània e Polònia, nointamen sas ocasiones chi ant tentu ambas sas iscuadras. -1-1 su disafiu intre Romania e Isvìtzera. Vantàgiu de sos romenos a su de 18 minutos cun Stancu (dae sos 11 metros). Su gol elvèticu a su de 57 cun Mehmedi: tiru cun su pee mànchinu, Tatarusanu non bi crompet. A sero sa vitòria de sa Frantza: gol de Griezmann chi nch'at tzacadu sa botza in su cugione de sa porta aversària. In sa fase de recùperu su radòpiu de Payet. -Vitòria in fase de recùperu pro s'Inghilterra. Su Galles colat in vantàgiu a su de 42 minutos cun Bale: tiru lìberu e su portieri Hart a manos iscutas. Su parègiu inglesu a 11 minutos dae su comintzu de su segundu tempus cun Vardy. A su de 91 su gol detzisivu cun Sturridge serbidu dae Alli: peruna ispera pro Hennessey. Gràtzias a custu resurtu s'Inghilterra conchistat su cùcuru de sa classìfica. -Nointamen su vantàgiu ispagnolu (a su de 7 minutos cun Morata), sa Croàtzia est resèssida a bìnchere crompende·nche a 7 puntos. Pro sos islavos ant signadu Nikola Kalinic in s'acabbu de su primu tempus e Perisic a su de 87 minutos. S'Ispagna, segunda, at a disafiare s'Itàlia in sos otavos. 0-2 su resurtu intre Repùblica Tzega e Turchia. Anatòlicos in gol cun Yilmaz a su de 10 minutos e cun Tufan a su de 65. -Sa Croàtzia at bìnchidu su primu disafiu de su grupu D contra a sa Turchia. S'ùnicu gol a tres minutos dae s'acabbu de su primu tempus: Luka Modric, dae sos 20 metros nch'at insertadu sa botza in su cugione de manca de sa porta turca sena chi Babacan bi poderet cròmpere. Sos croatos aiant pòdidu raddopiare cun Srna a primu e Perisic a pustis, ma ambos giogadores ant tzentradu sa traessa. Su primu giru de partidas de su grupu concruit cras: s'ant a afrontare sa Repùblica Tzega e s'Ispagna. -A pustis de unu primu tempus sena perunu gol, s'Irlanda at mudadu s'andanta de sa partida a duos minutos dae su comintzu de su segundu. Gràtzias a unu tiru traessu de Coleman, dae manu dereta, Hoolahan nch'at insertadu sa botza in su cugione de sa porta amparada, finas a tando e cun profetu, dae Isaksson. A su de 69 minutos s'Isvètzia at paregiadu pro more de un'autogol de Clark. Giaccherini e Pellè, imbetzes, sunt sos marcadores italianos contra a su Bèlgiu. Cun custu resurtu sos biaitos ghiant sa classìfica de su girone. -Cun sas partidas de oe est concruida sa fase de cualificatzione chi at bidu 24 natzionales cunfrontende·si in 6 girones. Pro su chi pertocat su grupu E b'at àpidu duos 0-1. E ambas retes pagu prus o mancu a sos chimbe minutos dae su de 90. S'irlandesu Brady, cun sa conca, at signadu contra a s'Itàlia lassende su thiniscolesu Sirigu a manos iscutas. Sos pitzocos birdes si cualificant a sos otavos. Nainggolan imbetzes est su marcadore de su Bèlgiu contra a s'Isvètzia. -Sa natzionale belga at bìnchidu sa prima partida sua de sos europeos de Frantza. A pustis de sa derrota contra a s'Itàlia, sos 11 de Wilmots nch'ant tzacadu tres botzas in sa porta irlandesa. Sos gol de sos dimònios rujos in su segundu tempus. Marcadores Lukaku (a su de 48 minutos e a su de 70) e Witsel (a su de 61). -Cun duos gol, s'Ungheria at binchidu sa prima partida de su grupu F contra a s'Àustria. Szalai (a su de 62 minutos) e Stieber (a su de 87) sos marcadores magiaros. 1-1 su resurtu intre Portugallu e Islanda. Vantàgiu lusitanu a sos 30 minutos cun Nani. Su parègiu islandesu cun Bjarnason a su comintzu de su segundu tempus. - -A pustis de oto meses de collàudos, sos trenos noos de sa Stadler, oe, ant mòvidu sos primos passos in sa lìnia ferrada intre S'Alighera e sa tzitade turritana. Sa flota de bator trenos prus pràticos, prus còmodos e prus seguros, at a sostituire sas automotritzes betzas ADe e ADm chi sunt in atividade dae prus de 60 annos. -Sas noas imbetzes, fabricadas in Isvìtzera, sunt biancas e rujas, tenent duos motores diesel Cummins de 6 litros cadauna e sa trasmissione diesel-elètrica. Nche podent cròmpere finas a 120 km/h de velotzidade e podent trasportare 186 passegeris. -Su biàgiu inaugurale est mòvidu custu mesudie conca a sa tzitade marina e est duradu pagu prus o mancu 35 minutos. -Su parlamentu europeu at rechestu a su Rennu Unidu de ativare deretu su protzedimentu pro sa separatzione dae s'Unione europea. S'assemblea, cun 395 votos a favore e 200 contràrios, at aprovadu una risolutzione chi pedit a su primu ministru David Cameron de aplicare s'artìculu 50 de su tratadu de Lisbona, pro ativare s'essida dae s'Ue. -Sa faina est inevitàbile pro tutelare s'integridade de s'Unione e pro non nch'intrare in una fase de intzertesa. In àula b'at àpidu momentos de tensione cando sunt intervènnidos su presidente Jean-Claude Juncker e s'èuro-deputadu britànnicu Nigel Farage. -S'Inghilterra nch'essit duas bias dae s'Europa e s'Ispagna (torra inguvernabile?) no agatat tzertesas in su fùbalu. Sas partidas de eris las ant bìnchidas s'Islanda e s'Itàlia chi, gasi, nche crompent a sos cuartos in pare cun Frantza, Germània, Galles, Bèlgiu, Polònia e Portugallu. Sos inglesos, nointamen su vantàgiu de Rooney (dae sos 11 metros), ant pigadu duos gol: Ragnar Sigurdsson at signadu a pustis de duos minutos; Sigthorsson a su de 19. 2-0 pro s'Itàlia cun Chiellini e Pellè. - - -Incarca subra de s'imàgine pro l'ismanniare -Frantza, Germània e Bèlgiu bolant a sos cuartos a pustis de sas partidas de eris contra a s'Irlanda, a s'Islovàchia e a s'Ungheria. Sos frantzesos, vitoriosos gràtzias a duos gol de Griezmann (sos aversàrios fiant in vantàgiu dae su segundu mimutu cun Brady), ant a giogare su 3 de trìulas contra a sa chi at bìnchere su disafiu intre Inghilterra e Islanda. Boateng, Gomez e Draxler sunt imbetzes sos marcadores tedescos. Islovàchia pagu atzuda ma agigu malassortada: Özil s'at faddidu unu rigore. Chie at a giogare contra a sos panzer? Sos ispagnolos o sos italianos? Grandu proa de su Bèlgiu (aversàriu imbeniente de su Galles). Bator sos gol signados dae Alderweireld, Batshuayi, Hazard e Carrasco. - - -Sena colare dae sa prosa a sa poesia, sena chi nos bincat sa retòrica, sena èssere romànticos o durches che melàrgiu, podimus èssere amigos de su padente, rispetare·lu e istimare·lu comente chi siat parte nostra. Costadu, carena, coro, fìgadu o sàmbene matessi. - -Cun sas partidas de oe est concruida sa fase de cualificatzione chi at bidu 24 natzionales cunfrontende·si in 6 girones. Pro su chi pertocat su grupu E b'at àpidu duos 0-1. E ambas retes pagu prus o mancu a sos chimbe minutos dae su de 90. S'irlandesu Brady, cun sa conca, at signadu contra a s'Itàlia lassende su thiniscolesu Sirigu a manos iscutas. Sos pitzocos birdes si cualificant a sos otavos. Nainggolan imbetzes est su marcadore de su Bèlgiu contra a s'Isvètzia. -In sos minutos de recùperu s'Islanda conchistat sa vitòria chi li permitit de si cualificare a su turnu imbeniente. Bodvarsson nche giughet in vantàgiu sos suos a su de 18 minutos, ma bi pensat Schopf a paregiare sos contos a su de 60 minutos. Sa partida pariat cundennada a acabbare cun unu parègiu, ma sos isulanos, a su de 94 minutos, movent in contratacu e nche marcant su gol de sos tres puntos cun Traustason. -Su Portogallu imbetzes otenet su de tres parègios a fila a pare, ma recùperat a Cristiano Ronaldo chi, in sas ùrtimas partidas, fiat agigu in umbra. S'Ungheria cumintzat bene e a su de 19 minutos nche marcat su vantàgiu gràtzias a su mànchinu de Gera. Su parègiu lusitanu arribat cun Nani in antis de sa pàusa. In su segundu tempus est torra s'Ungheria a paregiare cun unu tiru lìberu de Dzsudzsák chi corfat a sa barriera e nch'intrat a porta. Su Portogallu torrat a paregiare e custa borta bi pensat Ronaldo cun unu bellu corfu de tacu. S'àteru gol de Dzsudzsák arribat a su de 54 minutos, ma non serbit a nudda ca Ronaldo torrat a paregiare a su de 62 minutos cun unu corfu de conca. Acabbat 3-3. - -Nointamen su vantàgiu ispagnolu (a su de 7 minutos cun Morata), sa Croàtzia est resèssida a bìnchere crompende·nche a 7 puntos. Pro sos islavos ant signadu Nikola Kalinic in s'acabbu de su primu tempus e Perisic a su de 87 minutos. S'Ispagna, segunda, at a disafiare s'Itàlia in sos otavos. 0-2 su resurtu intre Repùblica Tzega e Turchia. Anatòlicos in gol cun Yilmaz a su de 10 minutos e cun Tufan a su de 65. - -Incarca subra de s'imàgine pro l'ismanniare -Sos duos disafios chi ant serradu su girone de cualificatzione de su grupu C los ant bìnchidos sa Germània (contra a sos nord-irlandesos) e sa Polònia (contra a s'Ucraina). Ambas partidas cun su resurtu de 1-0. Pro sos tedescos at signadu Mario Gomez a su de 29 minutos; pro sos polacos Blaszczykowski a su de 54. Nointamen sos sete puntos pro ambas natzionales, sa Germània nch'est in su cùcuru de sa classìfica gràtzias a sa mègius diferèntzia gol. -Domìniu britànnicu in su grupu B, ma est su Galles a ghiare sa classìfica. Nointamen sa derrota contra a sos lacanàrgios inglesos, sos dragones ant torradu a bìnchere oe conchistende unu totale de 6 puntos. Tres sos gol signados contra a sa Rùssia, duos in primu tempus (cun Ramsey e Taylor) e unu in su segundu (cun Bale). Rùssia a domo cun su peus puntègiu (1) e sa peus diferèntzia gol. S'àtera partida, intre Inghilterra e Islovàchia, est acabbada cun unu 0-0 sicu. Ambas cualificadas, in pare cun su Galles, a sos otavos. -Su Casteddu non perdet tempus e a bellu a bellu aprontat s'iscuadra pro s'istajone imbeniente. S'ùrtimu achistu in òrdine de tempus est Simone Padoin dae sa Juventus. Su giogadore friulanu at firmadu unu cuntratu chi l'at a ligare a sos sardos pro tres annos. Su costu de s'operatzione, a su chi s'ischit, est intre s'unu e sos duos milliones de èuros. Su giogadore imbetzes at a leare dae sos 700mìgia a sos 900mìgia èuros s'annu. -Padoin in sos ùrtimos annos, cun sa màllia biancu-niedda, at bìnchidu chimbe campionados italianos, tres supercopas italianas e duas copas Itàlia. In sos annos colados at bestidu fintzas sas màllias de su Vicenza e de s'Atalanta. Est unu giogadore chi s'agatat ghetu, pagu prus o mancu, in cale si siat rolu, siat in defensa e siat in tzentrucampu e at a batire una bona dose de esperièntzia pro s'iscuadra de Rastelli. -Oe est cumintzadu s'ùrtimu turnu de su girone, cun su grupu A chi at abertu sas dantzas. Sa Frantza, contra a sos fradiles isvìtzeros no est andada prus a dae in antis de su 0-0. Ambas sas iscuadras, tantu, teniant giai sa cualificatzione in butzaca. Sas àbbilas balcànicas, imbetzes, ant bìnchidu 1-0 contra a sa Romania, resessende a conchistare su de tres postos in su girone. S'Albania nche colat in vantàgiu a s'acabbu de su primu tempus gràtzias a s'incorrada de Sadiku chi aprofitat de unu passàgiu traessu de Memushaj. - -Duos parègios serrant su segundu giru de disafios de su grupu F. 1-1 intre Islanda e Ungheria. Sos nòrdicos ant marcadu su vantàgiu issoro a su de 40 minutos cun Sigurdsson, ma sos magiaros lis ant impedidu su sorpassu in classìfica signende a su de 88 (autogol de Saevarsson). Ungheria a 4 puntos e possibilidades mannas de si cualificare a sos otavos. 0-0 intre Portugallu e Àustria. Lusitanos perigulosos pro totu sa partida: Ronaldo (dae sos 11 metros) e Nani ant corfadu su palu. -Sa natzionale belga at bìnchidu sa prima partida sua de sos europeos de Frantza. A pustis de sa derrota contra a s'Itàlia, sos 11 de Wilmots nch'ant tzacadu tres botzas in sa porta irlandesa. Sos gol de sos dimònios rujos in su segundu tempus. Marcadores Lukaku (a su de 48 minutos e a su de 70) e Witsel (a su de 61). -Puntègiu prenu pro sas fùrias rujas. Sos ispagnolos ant bìnchdu 3-0 contra a una Turchia oramai cundennada a si nche torrare a Anatòlia a pustis de su disafiu de martis chi benit contra a sa Repùblica tzega (chi oe at paregiadu 2-2 cun sa Croàtzia). Duas sas retes ibèricas in su primu tempus: a su de 34 minutos cun Morata e a su de 37 cun Nolito. Babacan atzantaradu in giru de tres minutos. Su de tres gol in su segundu tempus, a bator minutos dae su comintzu: Morata, serbidu dae Alba, realizat sa prima dopieta de s'europeu. -Jo Cox, parlamentare laburista e ativista de sos deretos umanos, mescamente in contu de migrantes, aiat 41 annos. L'ant morta eris a istocadas e a corfos de pistola cando chi fiat oviende sos eletores suos. L'at morta un òmine 11 annos prus mannu, Tommy Mair. L'at morta narende «Britain first!», a boghes. In sa rete  b'agatamus de totu, finamentas s'ipòtesi complotista de sa morte cajonada pro favorèssere sos chi, che a Cox, nche cherent abarrare in Europa. Intre sa lògica de su “cui prodest”, finamentas carchi giornale italianu «Tres corfos de pistola - gasi su de Sallusti - contra a una fèmina sarbant a s'Europa». E galu: «Deputada inglesa pro Ue morta dae unu macu». Unu macu, nât chi. Unu macu chi in domo teniat libros nazistas. Pagu prus o mancu che a su chi su Giornale at frunidu a sos letores suos pagas dies a como. -B'at acudidu pagu prus o mancu 3.500 pessones a sas istruturas de sa fiera campionària de Casteddu pro sa manifestatzione de sa Coldiretti. Fiat presente fintzas carchi sìndigu e su presidente de sa Regione Frantziscu Pìgliaru. -Sa protesta est nàschida a cajone de sa mèngua de su 30% de su preju de su late. Àtera chistione pertocaiat sa tutela de sos produtos caseàrios de sa traditzione sarda a pustis de su fallimentu de s'indùstria. -Sos pastores si nche sunt presentados a fiotu fintzas cun tratores e berbeghes e ant pesadu una polivalente pro ammustrare a totus sa preparatzione de su casu. In s'àrea fierìstica b'aiat unu tretu fintzas pro ammustrare sas novidades de s'innovatzione, sa re-cunversione industriale e de sos sistemas de recùperu de sos iscartos de s'agricultura e de s'allevamentu. -B'at chertu 88 minutos pro nche pònnere in sa rete sa botza de sa vitòria. Éder, cun su pee destru, nche l'at tzacada serente a su segundu palu sena chi s'isvedesu Isaksson la poderet tènnere. Cun custa vitòria sos biaitos prenotant sa cualificatzione a sos otavos crompende·nche a 6 puntos. Cras su disafiu intre Bèlgiu e Irlanda. -S'Ucraina at torra pèrdidu. Duas sas retes de sos nord-irlandesos, ambas in su segundu tempus: a su de 49 minutos McAuley cun sa conca serbidu dae unu tiru traessu; a su de 94 cun McGinn a pustis de sa parada de Pyatov. Sena gol su disafiu intre Germània e Polònia, nointamen sas ocasiones chi ant tentu ambas sas iscuadras. -Vitòria in fase de recùperu pro s'Inghilterra. Su Galles colat in vantàgiu a su de 42 minutos cun Bale: tiru lìberu e su portieri Hart a manos iscutas. Su parègiu inglesu a 11 minutos dae su comintzu de su segundu tempus cun Vardy. A su de 91 su gol detzisivu cun Sturridge serbidu dae Alli: peruna ispera pro Hennessey. Gràtzias a custu resurtu s'Inghilterra conchistat su cùcuru de sa classìfica. -1-1 su disafiu intre Romania e Isvìtzera. Vantàgiu de sos romenos a su de 18 minutos cun Stancu (dae sos 11 metros). Su gol elvèticu a su de 57 cun Mehmedi: tiru cun su pee mànchinu, Tatarusanu non bi crompet. A sero sa vitòria de sa Frantza: gol de Griezmann chi nch'at tzacadu sa botza in su cugione de sa porta aversària. In sa fase de recùperu su radòpiu de Payet. - -1-2. Est su resurtu de sa gara intre Rùssia e Islovàchia. Su vàntàgiu de sos òmines de Kozak Jan arribat a su de 32 minutos cun Weiss serbidu dae Hamsick. 13 minutos a pustis su tzentrucampista “napoletanu” marcat su 0-2 cun unu gol de galania rara. Sa Rùssia st signadu petzi a su de 80' minutos cun Glushakov. Primos tres puntos pro sos islavos otzidentales chi segudant a su Galles. -Cun duos gol, s'Ungheria at binchidu sa prima partida de su grupu F contra a s'Àustria. Szalai (a su de 62 minutos) e Stieber (a su de 87) sos marcadores magiaros. 1-1 su resurtu intre Portugallu e Islanda. Vantàgiu lusitanu a sos 30 minutos cun Nani. Su parègiu islandesu cun Bjarnason a su comintzu de su segundu tempus. -A pustis de unu primu tempus sena perunu gol, s'Irlanda at mudadu s'andanta de sa partida a duos minutos dae su comintzu de su segundu. Gràtzias a unu tiru traessu de Coleman, dae manu dereta, Hoolahan nch'at insertadu sa botza in su cugione de sa porta amparada, finas a tando e cun profetu, dae Isaksson. A su de 69 minutos s'Isvètzia at paregiadu pro more de un'autogol de Clark. Giaccherini e Pellè, imbetzes, sunt sos marcadores italianos contra a su Bèlgiu. Cun custu resurtu sos biaitos ghiant sa classìfica de su girone. - -Una rete ebbia, ma bastante pro conchistare tres puntos e segudare sa Croàtzia (chi at bìnchidu eris contra a sa Turchia). Su gol ispagnolu a su de 87 minutos: passàgiu traessu de Iniesta e tiru de Piqué cun sa conca. Sos tzegos b'ant proadu finamentas in su recùperu, ma De Gea at blindadu sa porta. -1-0. Est su resurtu de sa partida intre Polònia e Irlanda de su Nord. Gol de Milik a 6 minutos dae su comintzu de su segundu tempus. Sa Germània, imbetzes, at bìnchidu contra a s'Ucraina gràtzias a Mustafi (a su de 19 minutos) e Schweinsteiger (a su de 92). Sas iscuadras de su grupu C s'ant a torrare a disafiare su 16 de custu mese. -Omar Mateen, unu pitzocu de origine afgana de 29 annos, est intradu a unu locale gay, su Pulse de Orlando, in Flòrida, e at comitzadu a isparare ochiende 50 pessones. 53 sos fertos. Est intervènnida sa politzia chi, intrende·nche a intro, l'at mortu. Non si cumprendet si su movente siat petzi de màdrighe omòfoba o finamentas islamista. A su chi narat s'Fbi, su pitzocu fiat unu simpatizante de s'Isis. -Sa Croàtzia at bìnchidu su primu disafiu de su grupu D contra a sa Turchia. S'ùnicu gol a tres minutos dae s'acabbu de su primu tempus: Luka Modric, dae sos 20 metros nch'at insertadu sa botza in su cugione de manca de sa porta turca sena chi Babacan bi poderet cròmpere. Sos croatos aiant pòdidu raddopiare cun Srna a primu e Perisic a pustis, ma ambos giogadores ant tzentradu sa traessa. Su primu giru de partidas de su grupu concruit cras: s'ant a afrontare sa Repùblica Tzega e s'Ispagna. -2-1. Su Galles at comintzadu su campionadu binchende contra a s'Islovàchia. A sos deghe minutos sos dragones britànnicos ant marcadu su primu gol issoro cun Bale: tiru lìberu prus chi non perfetu e peruna ispera pro su portieri Kozacik. Su parègiu a su de 16 minutos de su segundu tempus cun Duda. Ma a 9 minutos dae s'acabbu de su disafiu sos gallesos ant torradu a signare cun Robson-Kanu. 1-1 intre Inghilterra e Rùssia. Sos inglesos ant marcadu su vantàgiu issoro cun Dier (tiru lìberu e botza in suta de sa traessa), ma sos russos ant paregiadu sos contos a su de 92 minutos cun Berezutski. -A pustis de su disafiu intre Frantza e Romania, pro su grupu A ant in pessu giogadu s'Isvìtzera e s'Albania. Partida curiosa, a dae chi agigu de giogadores cun sàmbene albanesu bestint sa màllia elvètica e a dae chi unos cantos giogadores de sa natzionale balcànica nche sunt nàschidos in sos tretos de sa cunfederatzione. In prus, sa gara fiat unu derby intre sos frades Xhaka: Granit cun sa Schweizer Nati, Taulant cun sa Shqiponja, s'àbbila niedda cun duas concas. Vitòria de sos elvèticos gràtzias a unu gol de Schär a chimbe minutos dae su comintzu de sa gara. -Su primu disafiu de su campionadu europeu acabbat cun sa vitòria de sos frantzesos contra a sa Romania. Primu tempus sena gol. Frantza in vantàgiu a su 57'. Bi pensat Giroud cun sa conca. Su parègiu de sa Romania cun Stancu (rigore), 8 minutos a pustis. A s'89 Payet nche tzacat sa botza a rete dae sos 25 metros. - - -Àustria e Ungheria, unu tempus in intro a unu de sos impèrios tzentrales de grandu memòria bèllica, ant a abèrrere sos disafios de su grupu F de sos campionados europeos. Ambas ausentes in su torneu coladu ant a gherrare finamentas contra a s'Islanda (chi pigat parte a s'europeu pro sa prima bia) e su Portugallu, finalista in su 2004 (cando fiat paisu ospitante). - -Su defensore portughesu, eris, at firmadu su cuntratu cun sos ruju-biaitos finas a su 2018. Bruno Alves est de s'81 e finas a como at catzigadu sos campos de su Farense, de su Vitória Guimarães, de s'Aek Atene, de su Porto, de su Zenit e de su Fenerbahçe. -In sa carriera sua, bastante profetosa, at pòdidu artziare a chelu trofeos meda. At leadu parte a sa Champions League e a s'Europa League, cun prus de 70 presèntzias, e est òmine de esperièntzia in sa natzionale lusitana. -In sas dies imbenientes l'amus a bìdere in atzione in su campionadu europeu de fùbalu. -In sos minutos de recùperu s'Islanda conchistat sa vitòria chi li permitit de si cualificare a su turnu imbeniente. Bodvarsson nche giughet in vantàgiu sos suos a su de 18 minutos, ma bi pensat Schopf a paregiare sos contos a su de 60 minutos. Sa partida pariat cundennada a acabbare cun unu parègiu, ma sos isulanos, a su de 94 minutos, movent in contratacu e nche marcant su gol de sos tres puntos cun Traustason. -Su Portogallu imbetzes otenet su de tres parègios a fila a pare, ma recùperat a Cristiano Ronaldo chi, in sas ùrtimas partidas, fiat agigu in umbra. S'Ungheria cumintzat bene e a su de 19 minutos nche marcat su vantàgiu gràtzias a su mànchinu de Gera. Su parègiu lusitanu arribat cun Nani in antis de sa pàusa. In su segundu tempus est torra s'Ungheria a paregiare cun unu tiru lìberu de Dzsudzsák chi corfat a sa barriera e nch'intrat a porta. Su Portogallu torrat a paregiare e custa borta bi pensat Ronaldo cun unu bellu corfu de tacu. S'àteru gol de Dzsudzsák arribat a su de 54 minutos, ma non serbit a nudda ca Ronaldo torrat a paregiare a su de 62 minutos cun unu corfu de conca. Acabbat 3-3. -Antonio Ramòn Prieto Navarro, publitzista de sa testada ispagnola indipendente La biela libre s’at gastadu unos cantos agetivos e faeddos a bolu pro descrìere su curridore sardu, intzertende·los belle totus.  «Así es Aru, coraginoso, atacante, valiente, sufridor. Un auténtico caballo de carreras desbocado. Le llaman el Cavaliere dei quattro mori. Bien podría ser de quattro morti, por que muere, respira, vuelve a morir y puede hacerlo 10 veces hasta cruzar la meta». -Gasi est Aru, coragiudu, atacante, balente, suferente. Unu caddu de cursa fuidore. Sos giornalistas italianos, sighende una norma no iscrita, una règula folclòricu-esòtica chi costumant a impreare pro cale si siat cosa, pessone o eventu pertochet sa Sardigna, l’ant batijadu Cavaliere dei 4 mori e Ramòn nch’agiunghet chi li podiant pònnere de sas bator mortes, a dae chi, in cada cursa, paret chi mòrgiat e torret a nàschere duas, tres, deghe bortas. E est sa veridade. Est una veridade chi imbòligat cale si siat curridore tèngiat su talentu de èssere forte in sas trempas. Cada iscaladore. Ca, nargiamus·lu sena dudas, su chi bestit umore, su chi pilisat sas intragnas in su tziclismu, est su curridore chi faghet sa diferèntzia leende a puntu in susu.  -E Fàbiu, l’at dimustradu prus de una bia. A puntu in susu bolat, lèbiu che pinna de pugione. Sa pedalada tunda sua, su chircu chi pintat a cada giru de pedale est su traballu de un’artista, de unu pintore che a Giotto chi, sena ischire mancu dae ue li benit, tenet su donu de sa perfetzione. In su giru de su Delfinadu, pagas dies a oe, nos l’at acraridu binchende sa peus de sas tapas de monte. Sena chi nemos bi l’aeret pedidu, sena chi sos preparadores atlèticos pro su Giru de Frantza - a ue at a leare parte in su mese de trìulas - bi l’aerent pretesu. Fàbiu est fatu gasi: bida sa trempa e violada; miradu su puntu in susu e barigadu, belle semper a sa sola. Ca in logu de monte su tziclista est semper a sa sola, finas si est inghiriadu dae chentu curridores che a issu. Cando su caminu si pesat a ritzu, fintzas sos gregàrios, sos chi diant dèvere agiudare su capitanu, si rendent suta sa rechinta e, unu in borta, tzedent e ruent bìnchidos dae su dolore chi si nch’inferchit in sos mùsculos, in sos ossos e in totu s’istrutura òmine-bitzicleta.  -E tando, torrende·nos a logu nostru, torrende a leare in manos s’istòria de Sardigna, in càmbiu de Cavaliere dei 4 mori chi cheret nàrrere totu e nudda, nois lu podimus batijare Su Componidori. Tèrmine a sa segura prus serente, idiomàticu e sardu chi nudda nche li toddet a sa figura mìtica aristanesa e totu li podet agiùnghere e dèghere a su curridore sardu, isetende chi carchet sas trempas de Sardigna. Dae Gennargentu a Limbara colende dae Sìlana conca a mare. E pro su chi pertocat su giru de Frantza, non nos abarrat àteru chi no a l’augurare unu prus chi non sardu: a tempus prus! -Oe est cumintzadu s'ùrtimu turnu de su girone, cun su grupu A chi at abertu sas dantzas. Sa Frantza, contra a sos fradiles isvìtzeros no est andada prus a dae in antis de su 0-0. Ambas sas iscuadras, tantu, teniant giai sa cualificatzione in butzaca. Sas àbbilas balcànicas, imbetzes, ant bìnchidu 1-0 contra a sa Romania, resessende a conchistare su de tres postos in su girone. S'Albania nche colat in vantàgiu a s'acabbu de su primu tempus gràtzias a s'incorrada de Sadiku chi aprofitat de unu passàgiu traessu de Memushaj. -S'Inghilterra nch'essit duas bias dae s'Europa e s'Ispagna (torra inguvernabile?) no agatat tzertesas in su fùbalu. Sas partidas de eris las ant bìnchidas s'Islanda e s'Itàlia chi, gasi, nche crompent a sos cuartos in pare cun Frantza, Germània, Galles, Bèlgiu, Polònia e Portugallu. Sos inglesos, nointamen su vantàgiu de Rooney (dae sos 11 metros), ant pigadu duos gol: Ragnar Sigurdsson at signadu a pustis de duos minutos; Sigthorsson a su de 19. 2-0 pro s'Itàlia cun Chiellini e Pellè. -Sos otavos de finale de sos europeos frantzesos sunt comintzados eris cun tres partidas. 1-1 su disafiu intre Isvìtzera e Polònia a pustis de 90 minutos regulares e de àteros 30 suplementares. Gol de Błaszczykowski pro sos polacos a su de 39; parègiu elvèticu cun Shaqiri a su de 82. Bi sunt chertos sos rigores. -Lichtsteiner, Shaqiri, Schär e Rodríguez sos marcadores de s'Isvìtzera (Xhaka si l'at faddidu); Lewandowski, Milik, Glik, Błaszczykowski e Krychowiak sos de sa Polònia chi, gasi, nch'est cròmpida a sos cuartos. -Sos 11 de Nawalka, su 30, ant a dèvere gherrare contra a su Portugallu. Sos lusitanos ant bìnchidu contra a sa Croàtzia gràtzias a su gol de Quaresma signadu cando mancaiant tres minutos a s'acabbu de su segundu tempus suplementare. -Sa partida intre sas duas natzionales de su Regnu unidu (s'Inghilterra at a giogare lunis) l'at bìnchida imbetzes su Galles. "Exit" pro s'Irlanda de su nord a cajone de s'autogol de McAuley: su defensore nche l'at tzacada in sa porta sua chirchende de antitzipare unu tiru traessu de Bale. -B'at acudidu pagu prus o mancu 3.500 pessones a sas istruturas de sa fiera campionària de Casteddu pro sa manifestatzione de sa Coldiretti. Fiat presente fintzas carchi sìndigu e su presidente de sa Regione Frantziscu Pìgliaru. -Sa protesta est nàschida a cajone de sa mèngua de su 30% de su preju de su late. Àtera chistione pertocaiat sa tutela de sos produtos caseàrios de sa traditzione sarda a pustis de su fallimentu de s'indùstria. -Sos pastores si nche sunt presentados a fiotu fintzas cun tratores e berbeghes e ant pesadu una polivalente pro ammustrare a totus sa preparatzione de su casu. In s'àrea fierìstica b'aiat unu tretu fintzas pro ammustrare sas novidades de s'innovatzione, sa re-cunversione industriale e de sos sistemas de recùperu de sos iscartos de s'agricultura e de s'allevamentu. -Domìniu britànnicu in su grupu B, ma est su Galles a ghiare sa classìfica. Nointamen sa derrota contra a sos lacanàrgios inglesos, sos dragones ant torradu a bìnchere oe conchistende unu totale de 6 puntos. Tres sos gol signados contra a sa Rùssia, duos in primu tempus (cun Ramsey e Taylor) e unu in su segundu (cun Bale). Rùssia a domo cun su peus puntègiu (1) e sa peus diferèntzia gol. S'àtera partida, intre Inghilterra e Islovàchia, est acabbada cun unu 0-0 sicu. Ambas cualificadas, in pare cun su Galles, a sos otavos. -1-2. Est su resurtu de sa gara intre Rùssia e Islovàchia. Su vàntàgiu de sos òmines de Kozak Jan arribat a su de 32 minutos cun Weiss serbidu dae Hamsick. 13 minutos a pustis su tzentrucampista “napoletanu” marcat su 0-2 cun unu gol de galania rara. Sa Rùssia st signadu petzi a su de 80' minutos cun Glushakov. Primos tres puntos pro sos islavos otzidentales chi segudant a su Galles. -Duos parègios serrant su segundu giru de disafios de su grupu F. 1-1 intre Islanda e Ungheria. Sos nòrdicos ant marcadu su vantàgiu issoro a su de 40 minutos cun Sigurdsson, ma sos magiaros lis ant impedidu su sorpassu in classìfica signende a su de 88 (autogol de Saevarsson). Ungheria a 4 puntos e possibilidades mannas de si cualificare a sos otavos. 0-0 intre Portugallu e Àustria. Lusitanos perigulosos pro totu sa partida: Ronaldo (dae sos 11 metros) e Nani ant corfadu su palu. -A pustis de su disafiu intre Frantza e Romania, pro su grupu A ant in pessu giogadu s'Isvìtzera e s'Albania. Partida curiosa, a dae chi agigu de giogadores cun sàmbene albanesu bestint sa màllia elvètica e a dae chi unos cantos giogadores de sa natzionale balcànica nche sunt nàschidos in sos tretos de sa cunfederatzione. In prus, sa gara fiat unu derby intre sos frades Xhaka: Granit cun sa Schweizer Nati, Taulant cun sa Shqiponja, s'àbbila niedda cun duas concas. Vitòria de sos elvèticos gràtzias a unu gol de Schär a chimbe minutos dae su comintzu de sa gara. -A pustis de oto meses de collàudos, sos trenos noos de sa Stadler, oe, ant mòvidu sos primos passos in sa lìnia ferrada intre S'Alighera e sa tzitade turritana. Sa flota de bator trenos prus pràticos, prus còmodos e prus seguros, at a sostituire sas automotritzes betzas ADe e ADm chi sunt in atividade dae prus de 60 annos. -Sas noas imbetzes, fabricadas in Isvìtzera, sunt biancas e rujas, tenent duos motores diesel Cummins de 6 litros cadauna e sa trasmissione diesel-elètrica. Nche podent cròmpere finas a 120 km/h de velotzidade e podent trasportare 186 passegeris. -Su biàgiu inaugurale est mòvidu custu mesudie conca a sa tzitade marina e est duradu pagu prus o mancu 35 minutos. -In su protzessu de apellu-bis, su procuradore generale Eugenio Robolino, est istadu firmu e sàligu meda, oe in sa recuisitòria sua:  «A Stefano Cucchi l’ant torturadu comente in Egitu ant fatu cun Giulio Regeni. L’ant pistadu e mortu l’ant cando fiat in manos de s’Istadu. Ochidu dae sos serbidores suos matessi in càmitze biancu. Tocat a li torrare dinnidade a Stefano, a sa familia sua e a su paisu intreu. Tocat a istransire chi potzat mòrrere sa de tres bias. Sos mèigos chi lu deviant amparare e curare sunt responsàbiles de omitzìdiu curposu; pro issos peruna atenuante genèrica». -Paràulas istèrridas a boghe lada, cara a sa de tres Cortes de assise e de apellu, presentes fintzas Ilaria, sa sorre de su giòvanu disgratziadu e s’abogadu suo Fabio Anselmo. - «Cuss’ospidale - at agiuntu su procuradore,  a coa – est istadu unu  lager pro Stefano. L’ant privadu fintzas de su pane sende chi fiat tzelìacu. L’ant porridu petzi abba. Nche fiat cròmpidu bradicàrdicu e pròpiu pro custu deviant fàghere deretu carchi cosa; imbetzes no l’ant mancu monitoradu». -Su rapresentante de s’acusa at in finitias cojuadu sa sìndrome de s’inanitzione e  de sa mala-nutritzione chi sos giùighes aiant inditadu in primu gradu, comente sa cuncàusa chi nd’at cajonadu sa morte. In prus de sos corfos retzidos in su momentu e a pustis de s’arrestu, in caserma. -S'Organizatzione de sas natziones unidas at proclamadu su 2016 comente annu internatzionale de sos legùmenes cun su ditzu “Sèmenes nutrientes pro unu benidore sustenìbile”. -José Graziano da Silva, diretore generale de sa Fao, at ispiegadu chi sos legùmenes est de importu mannu pro sa seguràntzia alimentare de una pertzentuale manna de sa populatzione mundiale. Mescamente in Amèrica Latina, in Àfrica e in Àsia, in ue sunt parte integrante de sas dietas traditzionales.  -In su mundu b'at variedades meda de legùmenes e sas prus difusas sunt sas chi faghent parte fintzas de s'alimentatzione nostra: su pisu, su fasolu, su pisellu, sa lentìgia, sa fae, sa soja, etc... «Sos legùmenes – comente at naradu su segretàriu de s'Onu Ban Ki-moon – podent contribuire a afrontare sa luta a su fàmene e a sa nutritzione mala pro megiorare sas cunditziones de salude». Sunt alimentos ricos meda de proteinas, de sales minerales, de vitamina B1 e giogant unu rolu de importu in sas dietas contra a s'obesidade. Maladia chi, in sos paisos isvilupados, est divènnida una patologia grae.  -Unos cantos resurtados in contu de salude si sunt bidos deretu in Sri Lanka. A sos pitzinnos de sa Taprobane antiga lis ant sumministradu lentìgia pro 60 dies, cun su resurtadu de unu megioru de sos valores emàticos de su 90%. So legùmenes sunt un'alternativa vàlida a sas proteinas de orìgine animale chi, su prus de sas bortas, costant meda de prus.  -Sos vantàgios però non pertocant petzi sa salude. S'iscartu si podet impreare in agricultura pro aproendare su bestiàmene e non nos ismentighemus chi custas sunt prantas chi donant azotu a su terrinu, arrichende·lu e dende·li fertilidade. Su 2016 at a serbire a totus pro chircare de torrare a investire, in su benidore, subra de custa resursa manna. -S'ùlumu nche podet cròmpere finas a 30-40 metros de artària, creschende bene siat conca a sole e siat in logos umbrosos. Peri sos sartos no est raru a agatare prantas de 500 annos e de duos metros de diàmetru. Su nùmeru de sos ùlumos però est minimende a cajone de unu fungu chi lu faghet sicare, sa grafiosi. -Su truncu creschet deretu e a su sòlitu est lìsiu e murru. A manu a manu chi imbetzat s'incrispat. Sas fògias, imbetzes, sunt ellìticas e a punta cun sa base asimmètrica. In atòngiu si nche sicant e nche calant. S'ùlumu produet frores rujos chi s'aberint in beranu (freàrgiu-martzu) e frutos grogos chi coghent in istiu. -In antis sa linna, resistente a s'abba, l'impreaiant in sas bìngias pro poderare sa bide. Resurtat linna bona fintzas in sa produtzione de mòbiles, pamentos, ghennas e cumpensadu. In antis bi faghiant giuales e arados. No est adata, imbetzes, a la brusiare. A bias, pro aproendare su bestiàmene li daiant sa fògia frisca. -S'ùlumu tenet fintzas propiedades benèficas. Su brou de su corgiolu depurat su sàmbene e sos gargarismos faghent bene a sas infiammatziones de sa buca e de su gùturu. Sigomente est una pranta chi tenet propiedades tzicatrizantes, l'impreaiant fintzas pro tratare sos eczemas e sos impacos faghent bene a sas murenas. -Sena colare dae sa prosa a sa poesia, sena chi nos bincat sa retòrica, sena èssere romànticos o durches che melàrgiu, podimus èssere amigos de su padente, rispetare·lu e istimare·lu comente chi siat parte nostra. Costadu, carena, coro, fìgadu o sàmbene matessi. -Unu ghiniberàrgiu est semper unu ghiniberàrgiu e unu tzinìberu est semper unu tzinìberu. Àrbores tòricos e nervudos, nòbiles e cun un’àmbriu millenàriu, belle fòssile. Podimus abbaidare e pensare a unu ghiniberàrgiu comente a unu  muntone de carasos antigos, cròmpidos dae baddu cale sumana. Fortes, malos a ispèrdere, asimètricos, trogigados, durches e marigosos a unu, nuscosos e fintzas mortos, forsis. Ma mai estintos. -B’at a àere semper, in una cale si siat tzèllula de custa pranta cuntrastada, una possibilidade cuncreta chi – finas parende morta – si torret a bia e chi si perpètuet eterna cun unu brincu dìligu conca a su venidore. Apannende·nos cun su nuscu suo e de su bòddoro minudu chi nd’adornat sa figura comente singiale làdinu de s’esistèntzia sua, de s’essèntzia, de su caràtere immortale. -Istransamus, pro cantu podimus, de nche los pònnere, creende·los mortos, subra de sas tzimineras nostras pro mudare su logu. E a bias finas in intro, a dolu mannu, petzi pro su gustu de intèndere sa tràchida suta su fogu o su nuscu ammajadore chi nch’imbiat dae mesu de sa frama e de sa bràsia. -Istransamus de los espònnere in logu de museu comente ùdulu pro pugiones e àteros animaleddos curiosos imbalsamados. -Istransamus de b’iscrìere in costàgios, tachende·los a corfos de resòrgia, su nùmene nostru o de decrarare in sa matessi manera s’istima nostra pro chie e pro ite si siat, comente - petzi pro esempru - s’iscuadra de fùbalu istimada!  -Istransamus, fintzas si creimus chi siat cosa giusta, de li tacare sa còrgia  pro pònnere inditos turìsticos. Pro àndalas e incurtzadòrgios in logu de monte. -Istransamus·nche totu custu e forsis, una die b’amus a reventire a onorare su dèpidu cun s’erèntzia  nostra venidora. -Unu tzinìberu  est cosa bia, caente, carignosa, corale. Lassemus·los in ue sunt, comente sunt e pro cantu sunt. Pro cantu chèrgiant o potzant istare. Pro semper. S’immobilidade issoro non nos devet trampare. E mescamente non si devet furriare, a bisu nostru ebbia, in rassignatzione o in vulnerabilidade issoro. Predisposta duncas a sa befe. Sena metàfora e sena suspu, podimus nàrrere a sa segura chi sunt s’ùrtimu bìculu de s’identidade nostra.  -Pretendent rispetu e tenent una manera totu sarda de nos lu pregare, incareschende. Su Mudìmene. -Su dotzente Matthew Gdovin, professore assotziadu de su dipartimentu de biologia de s'University of Texas, at brevetadu unu sistema nou pro ochìere sas tzèllulas tumorales. Su protzedimentu, a su chi narat su Journal of Clinical Oncology, s’ativat inietende su nitrobenzaldèide in su tumore e posca esponende·lu a unu flussu de lughe. -Su mètodu faghet a manera chi sas tzèllulas malàidas devennant àtzidas e chi si nche mòrgiant a sa sola. A su chi narat s'istudiosu, intre duas oras si nche morit su 95% de sas tzèllulas tratadas.  -Sas proas las ant fatas subra de su tumore a su sinu triplu negativu, unu de sos prus malaitos e de sos prus matanosos de curare. Sos resurtados ammustrant chi, in su sòrighe, sa crèschida de su cancru si firmat e raddòpiant sas possibilidades de subravivèntzia. S'ispera est chi custu sistema potzat agiuare sos casos in ue su tumore no est operàbile o in ue sas àteras terapias faghent prus dannos chi no àteru. -Su Portugallu nche crompet a sa finale de sos campionados europeos de fùbalu. At a disafiare chie at a bìnchere sa partida de cras intre Germània e Frantza. In giru de tres minutos (a comintzu de su segundu tempus) Cristiano Ronaldo e Nani ant brujadu sas isperas de sos gallesos. Sunt noe sas retes de CR7 in custu torneu, sas matessi de Platini chi, finamentas a como, deteniat su record. -S'ufìtziu de amparu tzivile at emanadu unu comunicadu de arriscu artu pro fogos in pagu prus o mancu totu sa Sardigna. Oe su bentu s'at a furriare a bentu maistru, creschende sos livellos de bàrdia e su perìgulu. -Su bentu maistru cumintzat a sulare e su sistema de preventzione de sos fogos s'ativat. Sa de oe at a èssere dìliga pagu prus o mancu in totu su territòriu de s'ìsula. S'ufìtziu de s'amparu tzivile invitat totu sos tzitadinos a signalare deretu sas emergèntzias a sos nùmeros 1515 de su corpus forestale e su 115 de sos pompieris. -Su Casteddu serrat su ritiru in Pejo cun una vitòria. Sa partida de oe fiat sa prima proa pro averguare sa preparatzione de sos ruju-biaitos. Difatis sa proa est interessante ca sos aversàrios sunt giai in dae in antis cun sa preparatzione atlètica bidu chi su 30 de custu mese, in Rùssia, cumintzat su campionadu. -Sos sardos nche tancant sa pràtica Terek giai dae sos primos minutos. Est Sau su protagonista. A su de chimbe minutos sos òmines de Rastelli òperant unu tiru dae su cugione. Sa botza nche crompet a sos pees de sos defensores chi però atzoroddant e cunsignant su vantàgiu a s'atacante tonaresu chi nche la devet petzi istichire a intro. Sos russos ant s'ocasione pro paregiare deretu cun Grozav, ma su tiru lìberu est artu. Su Casteddu giogat mègius e si faghet perigulosu in medas ocasiones cun Giannetti, Padoin e Joao Pedro. -Su segundu tempus est de àtera cunsistèntzia. Rastelli faghet sete càmbios e sa partida perdet in ispetàculu. Pagos sos perìgulos a un'ala e a s'àtera. A su de 73 minutos sos ruju-biaitos podent paregiare gràtzias a un'aterramentu de Pajac in s'àrea aversària, ma Farias si faghet parare su tiru de penalidade. Pagas sas emotziones in sos minutos chi abarrant. -Cras su Casteddu lassat su trentinu e torrat a Sardigna, in ue at a sighire sa preparatzione istadiale. Dae su 24 si cumintzat in Aritzo e su 28 a Casteddu arribat sa Pistoiese. -Formatziones -Casteddu: Storari (46’ Rafael), Pisacane (46’ Deiola), Ceppitelli (46’ Salamon), Capuano (46’ Krajnc), Murru (70’ Russu), Padoin, Di Gennaro (46’ Munari), Ionita (64’ Tetteh), Joao Pedro (60’ Pajac), Giannetti (46’ Cop), Sau (46’ Farias). -Allenadore: Massimo Rastelli -Terek Grozny: Godzyur, Utsiev, Semenov (64’ Musluev), Mohammadi, Pliev, Lebedenko, Piriz (80’ Sadaev), Ivanov, Kuzyaev, Grozav, Ablaye (60’ Mitrishev). -Allenatore: Rašid Rachimov  -Gol: 5' Sau -Chenàbura a mangianu sos guvernos de sas duas ìsulas sorres s'ant a riunire in sa tzitade de Ajàciu pro giùghere a in antis su progetu de macro-regione de su Mediterràneu e de s'Europa. -Sa Consulta sardo-corsa, istituida cun duos documentos su 28 de abrile e su 26 de maju de ocannu, s'at a cunfrontare pro aproare su regulamentu internu e pro istabilire e programare atziones de importu pro s'amparu e sa valorizatzione de su patrimòniu linguìsticu e culturale. -A s'assemblea, cunvocada dae su presidente de su Consìgiu regionale Giuanne Frantziscu Ganau in pare cun s'anàlogu suo Ghjuvan Guidu Talamoni, ant a leare parte finas sos retores de sas universidades de ambas ìsulas. -«Nch'at coladu deghe annos oramai. Su mangianu mi nch'ischideint sas boghes furiosas de sa giustìtzia apretende·mi a abèrrere a sa lestra, si nono nche diant àere ghetadu sa ghenna. Mai dia àere imaginadu su chi mi diat èssere capitadu a pustis de àere giradu sa crae in sa tancadura. Intreint a domo a bratzos istèrridos, cun sas pistolas cara a mie. "Àrtzia sas manos, abarra sulenu, mantene sas manos artziadas". In subra de sa mesa su mandadu de arrestu, sos nùmenes de sos cumpàngis meos. Sa domo furriada cùcuru a giosso. Sa mòvida a Nùgoro pro bortulare sa de babbu e de mama. Sas làgrimas suas. Sos saludos. "Sulenos, no apo a istentare a torrare". Carrigadu a sa màchina e iscarrigadu a ghisa de fera, sos ferros, s'ischedadura, sas imprentas, sas fotografias, s'isetòngiu sena acabbu, sas miradas de minusprètziu, s'òdiu issoro fundudu, in cùgiu, in sas pipias de s'ogru. Su sidis, su fàmene, s'afogu, sos oriolos, sas dudas, su pensamentu pro sos istrintos e pro sos cumpàngios meos. S'ideale firmu che roca de atzàrgiu. Una carrera de macos conca a Casteddu, àtera ischedadura, àteras imprentas, sa percuisitzione de sa carena, sos lentzolos, sa gaveta, sos udreddos pro su màndigu, su cabidale. Sa presone. Gosi nch’apo magiadu s'ùndighi de trìulas de su 2006». -Sunt sos faeddos de Pedru Frantziscu Devias a deghe annos pretzisos dae s'arrestu chi interesseit fintzas àteras deghe pessones (Brunu Bellomonte bengeit liberadu luego ca sa die de s'intertzetatzione nche fiat in Tunisia). 54, in totu, sas domos compidadas. Indagados comunistas, indipendentistas, anàrchicos. S'acusa, sa de pigare parte a duos assòtzios suversivos: s'Oir (Organizzazione Indipendentista Rivoluzionaria) e Npc (Nuclei Proletari per il Comunismo). Fiat s'operatzione Arcadia, una «pantumina sena acabbu – sighit Devias – chi pretendiat de prenare, cun ispantu mediàticu e presone, su bòidu investigativu ligadu a su “Teorema Pisanu”». -«Armas? Esplosivu? Nudda de nudda. Una frusa de registratziones telefònicas in ue, intre su tragàgiu trampadore e golleis de "omissis" e de "non si cumprendet", sos incuirentes ant sestadu unu cuadru a conca issoro, unu disinnu eversivu, coloradu e ismìssidu. Sa galera nos l'ant fata gustare deretu sena mancu chìnnida, pro oto – e prus chi non longos - meses. Posca sos domitziliares, s'òbligu de residèntzia in sa Comuna, s'òbligu de firma in su cummissariadu». -«Oe - serrat Devias -, deghe annos a pustis de sos arrestos e trèighi a pustis de s'abertura de s'indàgine, su protzessu est in pessu cumintzende. Ma sas proas? Pro cussas b'at tempus. In s'ìnteri ti poderas s'umbra de sa duda e de su suspetu. Posca, comente in un'ammuntadore kafkianu, nche ses iscontende su paradossu de sa cundenna: su de dèvere bìvere in su suspetu, su de no otènnere giustìtzia. Su de non pòdere intèndere unu giùighe custrintu a nàrrere "assòlvidos pro no àere cummìtidu sa faina". Su de non pòdere dimustrare a totus, cun una sentèntzia de tribunale, chi s'Operatzione Arcàdia fiat una manovra chi teniat sa punna de criminalizare totu s'indipendentismu sardu». -Sa timòria torrat a tzocheddare a sa ghenna frantzesa in sa die nòdida de sa Republique. Eris sero in Nitza, pagu prus o mancu a ora de sas ùndighi, unu càmiu nch'est intradu a un'àrea pedonale carchende·si suta canta prus gente resessiat a agatare in su percursu suo. Una botza iscassiada de 18 tonnelladas currende a 80 chilòmetros a s'ora. -Sas pessones si fiant addoviadas a fiotu in sa passigiada de mare pro si pompiare sos fogos pirotècnicos e pro festare in pare sa conchista de sa Bastìllia de su 1789. Momentos de festa chi si sunt furriados deretu a inferru. -Su càmiu nch'at leadu sena sèberu perunu, pitzinnos, betzos e famìlias intreas. Su bilantzu provisòriu frunidu dae su Ministeru de s'internu faeddat de 84 mortos e 100 fertos, 18 sunt graes meda. Ghiende su mezu, a su chi narant sas autoridades, b'aiat unu franco-tunisinu de 31 annos, ma sa noa no est galu cunfirmada. -S'autista at fintzas isparadu una paja de corfos contra a sa politzia chi fiat intervènnida pro arressare sa cursa de su càmiu. Sos militares ant rispostu a su fogu ochiende s'atentadore. -Su presidente Hollande, in s'ìnteri, at illonghiadu de tres meses s'istadu de emergèntzia. -Sos fogos de sas dies coladas si nch'ant papadu prus de 4mìgia ètaras de terrinu, arruinende e a bortas distruende sos sacrifìtzios de chie traballat in su sartu. Sos piròmanes ant operadu in Uta, in Orane e in Furtei, ma su fogu prus mannu at traessadu sa provìntzia de Nùgoro crompende·nche a sa de Aristanis. Un'inferru mannu dae Bòrore finas a Bìroro, Bortigale, Noragùgume, Duarche, Sèdilo e Aidumajore. -Su mecanismu de sa solidariedade s'est mòvidu deretu in manera pagu prus o mancu organizada. In totu s'ìsula sas comunas e sos tzitadinos si sunt ponende a disponimentu pro agiuare sos pastores e sos chi ant pèrdidu totu. -In Gerxei su sìndigu, in pare cun sos tzitadinos, s'est movende pro donare dinare e fenu a sas aziendas interessadas dae su fogu. Sa matessi cosa est acontessende in Silanos, in ue s'amministratzione ghiada dae Giuanne Pedru Arca at organizadu sa regorta de su fenu pro su 13 de trìulas in su pratzale de sas tzisternas, in s'apendìtziu de Birdis. -Àteras manos de agiudu sunt arribende dae totue, cadaunu est faghende su chi podet. -Warren Barguil est unu tziclista frantzesu de in pessu 24 annos. Professionista dae su 2013, curret como cun s’iscuadra Giant-Alpecin, est artu unu metru  e otantatrès e pesat sessanta chilos. De sos sessanta, a sa segura, nessi unos deghe nche los tenet in su coro. Unu coro mannu cantu a una domo e grae che roca. In pare cun su sentidu suo personale de òmine giuditziosu e de grandu vàllia morale.  -A ite custos faeddos? A ite custa epìstula de bàntidu? Pro unu pitzinnu chi nch'est cròmpidu in pessu a sa de 23 positziones de sa classìfica generale in su Giru frantzesu? Marchende duncas unu nudda in s’istòria de sa cursa a pedales? Sa cajone est una ebbia. E est una resone umana, de sabiesa, de bona intragna e de inditu pro totu sos giòvanos – e finas betzos – chi istimant custu isport e s’isport in generale. E pertocat dae a curtzu su curridore sardu. -Aru, firmu in sa de sete positziones de classìfica, fiat chirchende su pòdiu e fiat chirchende s’impresa in sas trempas de Morzine. Fiat s’ùrtima tapa in logu de monte de su Tour. Pro Fàbiu, sende currende·lu sa prima bia, non fiat cosa. At chircadu totu su tempus una cunditzione chi no arribaiat. Forsis su pesu de su ruolu, fiat capitanu de s’iscuadra sua. Forsis sa pagu esperièntzia in sa cursa de sas cursas,  su tempus malu, s’abba e  sa grangiola fritas. No ischimus, ma non chirchemus iscusantes a dae chi mancu issu nd’at chircadu cara a sos giornalistas a pustis de sa cursa.  -Semper e cando b’at àpidu unu momentu in sa trempa prus carca, in ue su mundu isportivu nch’at pèrdidu s’alenu. In ue sos amantiosos issipidos in sas cunetas sunt abarrados sena faeddu e sena meledu. Fàbiu Aru, ancas e cambutzos presos a funes contràrias, mùsculos suta-ossigenados e conca a fainu, fiat rendende·si. Fiat semper prus bòidu, bìnchidu, annulladu. Nudda! Pro ocannu su Tour non fiat cosa pro issu. E tando Warren, sejende·nche sa suferèntzia de Fàbiu, sa rechinta foras de mesura pro bi reventire a nch’ammaniare un’atacu chi poderet lassare a pàschere sos aversàrios deretos, ma a dolu mannu sena profetu, at fatu una cosa chi nemos si diat àere mai isetadu. -Non prus. No a tempus de oe, in ue non b’at prus tretu pro s’umanidade e pro s’isportividade. L’at ghetadu sa manu a lumbos e l’at imbertu pro una trata. Narende·li cosas chi poderent ischidare su nostru, chi poderent impuntzare una risposta, un’istìmulu, chi lu poderent apretare a s’atrivire a una, ùrtima e dolorosa reatzione. «Dae, move, achica. Oramai nche semus arribados a inoghe, su Giru nch’est belle acabbadu. Proa. Imberghe. Iscude!», sos faeddos de Barguil. Su momentu de s'agiudu. Deretos Sportfair -Faeddos chi - fintzas si, comente amus bidu a dolu mannu, no ant tentu su resurtadu chi cheriant - abarrant marcados a fogu in sos annales de s’istòria a pedales. Faeddos e tzinnos chi petzi a un’òmine cun unu coro grae e mannu che roca li podiant bènnere a conca. A tempus prus! -Finale de sos europeos cunditzionada dae s'infortùniu de Cristiano Ronaldo a pagos minutos dae su frùschiu de comintzu de Clattenburg: s'atapada cun Payet (a su de 8 minutos) non paret grae ma, a su pesa-rue e cun sas làgrimas in ogros, Cr7 devet renuntziare lassende su campu a su de 25 minutos. -In s'ìnteri sa Frantza no isfrutat un'ocasione a su de 10 cun Griezmann: Rui Patrício est capatze de evitare su 0-1. Su Portugallu, in dificultade, sufrit dae tando prus de un'incursione de sos biaitos sena lis opònnere perìgulu perunu. -Pagu prus o mancu sa mùsica est sa matessi a su comintzu de sa ripresa cun Pepe chi si cunfirmat su pilastru de sa defensa lusitana. Bona sa proa de Payet chi essit a su de 58 minutos: Deschamps faghet intrare a Coman, su prus giòvanu intre sos frantzesos a giogare una finale (20 annos in pessu cròmpidos).  -Nemmancu intradu, Coman serbit unu passàgiu traessu a Griezmann chi, cun sa conca proat a nche l'intrare faddende·si·la de pagu. A su de 68 s'ex juventinu bi torrat a proare dae foras de s'àrea, ma sena incuadrare sa porta aversària. 7 minutos a pustis sa Frantza est torra perigulosa cun Girou, ma Rui Patricio est prontu. -A su de 80 est su Portugallu a mustrare sas ungras cun Quaresma chi isfòderat una bitzicleta repentina a pustis de una prima denegada de Lloris (contra a unu tiru traessu dae manu dereta). Bi proat finamentas, Nani, unu minutu a pustis, ma a su de 84 est torra sa Frantza a assuconare cun unu tiru balìsticu de Sissoko.  -Su palu de Cignac in su recùperu una cosa ebbia narat: tempos suplementares. -A su de 95 minutos Pepe, cun sa conca, ponet a tìmere sa defensa frantzesa, ma Clattenburg aiat fruschiadu su foras de giogu. Bi proat finamentas Eder, semper cun sa conca, ma Lloris parat. -A pustis de una traversa de Guerreiro (a su de 108 minutos), sos lusitanos signant cun Eder: tiru detzisu e gol.  -A su de 123 minutos Clattenburg frùschiat. Portugallu campione de Europa. -Portugallu: Rui Patrício, Cédric Soares, Pepe, José Fonte, Raphael Guerreiro, Adrien Silva (67' João Moutinho), William Carvalho, Renato Sanches (78' Eder), Nani, Cristiano Ronaldo (25' Quaresma), João Mário. Allenadore: Santos -Frantza: Lloris, Sagna, Koscielny, Umtiti, Evra, Pogba, Matuidi, Sissoko (110' Martial), Griezmann, Payet (58' Coman), Giroud (78' Gignac). Allenadore: Deschamps -Arbitru: Clattenburg -Gol: 109' Eder -Sa Germània e sa Frantzia ant binchìdu in sos cuartos contra a s'Itàlia e a s'Islanda e nche sunt cròmpidas a sa segunda semifinale de custu campionadu, sa de su 7 de trìulas. -Tedescos in vantàgiu a belle vinti minutos dae su comintzu de su segundu tempus gràtzias a Ozil. Su parègiu biaitu a su de 78 cun Bonucci (rigore cajonadu dae unu fallu de Boateng cun sa manu). Non sunt bastados sos tempos regulamentares, e nemmancu sos suplementares: sa partida l'ant detzisa sos tiros dae sos 11 metros. Pro sos alemannos de Joachim Löw ant signadu Kroos, Draxler, Hummels, Kimmich, Boateng e Hector. Si l'ant faddida Muller, Ozil e Schweinsteiger. Insigne, Barzagli, Giaccherini, Parolo e De Sciglio sos marcadores biaitos. De giudu mannu a sos teutònicos sos errores de Zaza, Pellè, Bonucci e Darmian. 5-2 su resurtu intre sa Frantza e s'Islanda. Transalpinos in possa cun bator gol (subra de chimbe tiros) in su primu tempus: Giroud a su de 12 minutos, Pogba a su de 19, Payet a su de 42 e Griezmann a su de 45. Nât chi est sa prima bia chi acontesset una proa che a custa. A deghe minutos dae su comintzu de su segundu tempus s'Islanda at reduidu su vantàgiu frantzesu cun Sigthorsson, ma a su de 59 Giroud nche l'at torrada a ghetare a intro. A su de 84 s'Islanda at signadu sa segunda rete sua cun Bjarnason. Ma oramai su tempus nche fiat coladu. - - - -Warren Barguil est unu tziclista frantzesu de in pessu 24 annos. Professionista dae su 2013, curret como cun s’iscuadra Giant-Alpecin, est artu unu metru  e otantatrès e pesat sessanta chilos. De sos sessanta, a sa segura, nessi unos deghe nche los tenet in su coro. Unu coro mannu cantu a una domo e grae che roca. In pare cun su sentidu suo personale de òmine giuditziosu e de grandu vàllia morale.  - -Chenàbura sero sa lega de sa Sèrie A at publicadu su calendàriu de s'istajone imbeniente. Su campionadu cumintzat su 21 de austu e acabbat su 28 de maju de su 2017. Su Casteddu, in sa prima giorronada, at a èssere impignadu in Gènova cun sos ruju-biaitos de Juric. ->> Iscàrriga·ti·nche su calendàriu in Pdf in formadu A3<< -«Sas fèminas non sunt pupias e sa cumbata polìtica si faghet cun sos argumentos, pro chie nde tenet, e non cun sas ingùrgias». Sunt sos faeddos de su presidente de sa Càmera, Laura Boldrini, indiritzados a sa ghia de sa Lega nord. Matteo Salvini, eris, in un'addòviu cun sos sustenidores suos, at naradu chi «in su palcu b'at una sòsia de Boldrini», cajonende sas iscantzadas de chie at cumpartzidu s'espressione sessista. Su sòsia, pro Salvini, fiat una pupia de gomma. Sa giornalista sarda Clàudia Sarritzu at pregontadu si sas collegas suas ant a sighire a l'invitare a sas trasmissiones televisivas: «Dae sas fèminas pedo prus atza chi non dae sos collegas òmines». - -Deretos lìberos. Url imàgine - -Est unu giòvanu tedescu-iranianu de 18 annos (e no unu "commando", comente si naraiat a comintzu) s'autore de s'isparatòria de eris. Su fatu est acontèssidu in tretos de su tzentru cummertziale Olympia, in sa capitale bavaresa, a oras de sas 18.00. A su chi naraiant sas fontes ufitziales fiant tres sos mortos e prus de deghe sos fertos. Àteras boghes (a comintzare dae sos mèdios tedescos) faeddaiant de ses pessones intre sas chi aiant pèrdidu sa vida in s'atacu. Su nùmeru nch'est cròmpidu a noe e finamentas su pitzocu, una bia acumpridu su disinnu e a pustis de sa fua, s'est mortu. A su nessi, gosi paret. Galu non si cumprendet sa màdrighe de s'acadessimentu. Deretu est essida a campu s'ipòtesi de su terrorismu, ma sa Politzia e su Spiegel ant impreadu su cuntzetu de “Amoklauf”, est a nàrrere ira omitzida. Su mistèriu s'est fatu prus mannu istende a su chi ant intesu unos cantos testimòngios presentes in cue. «Tedescu so, istràngios de merda», paret chi apat aboghinadu cando chi fiat isparende. Pro custu motivu b'at galu prudèntzia dae banda de sos incuirentes. Baddu si sa matessi prudèntzia l'amus a agatare in sos mèdios “de domo nostra”. Isis o mancu, ant a èssere issos a bìnchere si si diat ingendrare e ispainare su clima de psicosi. - -Su situ de documentos segretos at postu a disponimentu de totus 294.548 messàgios de posta eletrònica de s'Akp, su partidu de Recep Tayyip Erdogan. Sa tzensura est iscatada deretu, s'autoridade turca pro sas telecomunicatziones at blocadu s'atzessu a Wikileaks pro totu sos tzitadinos turcos.    -Sos messàgios prus reghentes sunt de su ses de trìulas, deghe dies in antis de su corfu de istadu faddidu. Sos prus betzos imbetzes sunt de su 2010. Sa majoria de sas comunicatziones “furadas” sunt impreadas pro comunicare cun s'èsteru in contrapositzione cun sas chistiones internas prus dìligas.  -Su situ de s'organizatzione internatzionale cheret collaboratzione dae totus, in manera chi sas informatziones siant ispartzighinadas cantu prus possìbile in totu su territòriu turcu. -S'anti-tziclone de sas Azorras, acumpangiadu da àera caente e assuta, at cumintzadu a si nch'istèrrere a totu su mediterràneu faghende crèschere sas temperaduras. S'amparu tzivile regionale at emìtidu un'avisu comunichende a sa populatzione de praticare un'idratatzione adeguada e de essire dae domo petzi in sas oras prus friscas. -Dae oe amus a registrare un'aumentu de sas temperaduras. Sas màssimas, in die de giòvia e chenàbura, nch'ant a barigare sos 40 grados, crompende·nche a 43-44 mescamente in sas zonas internas. In logu de mare imbetzes s'at a istare mègius. -Su nùmeru pro sas emergèntzias sanitàrias est su 118. -In Sud Àfrica, intro de ocannu, ant a isperimentare unu vatzinu contra su virus de s'Hiv. Sas proas reghentes aiant dimustradu chi su fàrmacu diat pòdere dare una manu de agiudu a cumbàtere s'epidemia in totu su continente africanu. -Sa noa l'ant dada in sa cunferèntzia globale contra a s'Aids de Durban. Sos datos de su 2015 faeddant de 2,1 milliones de infetziones noas e pertocant mescamente s'àrea sub-sahariana. «Semus galu in sa fase de precautzione – at naradu Linda Gail-Bekker, presidente de s'International Aids Society – ancora non podimus nàrrere si su vatzinu at a èssere eficatze». -Sa meighina est sa prima chi at ammustradu una tzerta protetzione contra s'Hiv, difatis tenet un'efetu positivu de su 31%. Unu nùmeru bastante mannu chi permitit a sos istùdios de mòvere a dae in antis. - - - - -Dae pusticras amus a pòdere bìdere in atzione s'iscuadra de Rastelli e sos acuistos noos. Sos ruju-biaitos dae sàbadu ant a èssere protagonistas, intre Itàlia, Sardigna e Ispàgna, in una sèrie de partidas amichèvoles finas a su 10 de su mese chi intrat. -Inoghe in fatu su calendàriu: -16 de trìulas a sas 17:30 | Pejo ITA | U.S. Pieve di Bono – Casteddu -20 de trìulas a sas 18:00 | Pejo ITA | Casteddu – Terek Grozny -28 de trìulas a sas 17:30 | Aritzo SRD | Casteddu – Pistoiese -31 de trìulas | Casteddu SRD | Casteddu – Crotone – Terranoa -5 de austu | G. Canària ISP | "Maspalomas" Maritimo – Casteddu -7 de austu | G. Canària ISP | "Maspalomas" Las Palmas – Casteddu -10 de austu a sas 20:45 | Casteddu SRD | Casteddu – Amburgo -Su bentu maistru cumintzat a sulare e su sistema de preventzione de sos fogos s'ativat. Sa de oe at a èssere dìliga pagu prus o mancu in totu su territòriu de s'ìsula. S'ufìtziu de s'amparu tzivile invitat totu sos tzitadinos a signalare deretu sas emergèntzias a sos nùmeros 1515 de su corpus forestale e su 115 de sos pompieris. -S'ufìtziu de amparu tzivile at emanadu unu comunicadu de arriscu artu pro fogos in pagu prus o mancu totu sa Sardigna. Oe su bentu s'at a furriare a bentu maistru, creschende sos livellos de bàrdia e su perìgulu. -B'at a su nessi dòighi mortos e prus de 34 fertos in s'intzidente ferroviàriu chi est acontèssidu oe a ora de sas 11:30 in sa lìnia intre Bari e Àndria.  -«Sa situatzione est dramàtica e pro seguru su nùmeru de sos mortos at a crèschere meda – at naradu su vitze-presidente de s'amparu tzivile, agiunghende chi – belle gasi sa màchina de sos sucursos s'est ativada deretu e est funtzionende bene»  -Sos trenos fiant biagende in una lìnia a binàriu ùnicu, in su tretu intre Corato e Ruvo di Puglia. Unu fiat andende a Àndria e s'àteru, mòvidu dae Àndria, fiat andende conca a Corato. S'impatu est capitadu a su cumintzu de una cùida, in mesu a su sartu. Sa lìnia ferroviaria, indipendente dae sa rete natzionale Fs, est gestida dae sa sotziedade privada Ferrotramviaria Spa. - - -Sas pessones chi costumant a papare màndigos aprontados in domo ant prus pagu possibilidades de s'ammalaidare de diabete de tipu 2. In sìntesi sunt custos sos resurtados de una chirca de s'Harvard T.H. Chan School of Public Health de Boston. Chie cheret aprofundire si los podet lèghere in sa rivista Plos Medicine.  -In totu su mundu, siat pro sos ritmos e siat pro sa mandronia a coghinare, pessones meda sunt avesas a papare in foras de domo, faghende ricursu, a su sòlitu, a sos màndiga lestru (fast food in inglesu). Dietas ricas de energia ma pòberas de sustàntzias nutritivas. S'ipòtesi est chi custa genia de cumportamentu nche giugat sas pessones a un'aumentu de su pesu, faghende crèschere fintzas s'arriscu de isvilupare su diabete de tipu 2.  -Analizende sos datos, sos sientziados ant iscumproadu chi sas pessones chi papant prus a fitianu in domo ant un'arriscu prus bàsciu de su 15% de isvilupare su diabete de tipu 2 cunforma a chie màndigat in foras. - - -Sa segunda semifinale intre Frantza e Germània prèmiat sos giogadores de Didier Deschamps. Sos biaitos ant ischidu isfrutare mègius sas oportunidades in atacu e nch'ant serradu sa partida cun duos gol de iscartu. -Griezmann nch'at leadu in vantàgiu sos suos gràtzias a unu tiru de penalidade in sos ùrtimos minutos de su primu tempus. Schweinsteiger at tocadu sa botza cun sa manu e s'àrbitru at cuntzessu deretu sa punitzione màssima. In su segundu tempus sa Germània non pariat bastante motivada pro nche cròmpere a su parègiu. Sos transalpinos pariat chi tennerent carchi cosa in prus in sas ancas. A su de 72 minutos est arribadu su raddòpiu. Sos defensores tedescos ant atzoroddadu in intro de s'àrea de penalidade issoro e ant pèrdidu sa botza. Pogba nche l'at torrada a ghetare a mesu, Griezmann nche l'at collida e at signadu sa de duos aprofitende fintzas de sa faddina de su portieri Neuer. -Sa finale intre Frantza e Portogallu at a èssere domìniga sero a sas noe. -«Cando abèrgio su situ de su guvernu e essit a campu su ministru Kyenge, deo abarro sicu. Deo los istimo sos animales, pro caridade de Deus. Ma si m'agato cara a un'orangu, abarro galu abbolotadu». Fiat su 13 de trìulas de su 2013. Fiant sos faeddos de s'ex ministru Calderoli, senadore leghista. In sas oras coladas Emmanuel Chidi Namdi, nigerianu de 36 annos, fuidu dae s'inferru pesadu dae Boko-Haram, si nch'est mortu in s'ospidale. Si nch'est mortu ca l'ant fertu a morte, in Fermu. Fiat defensende sa mugere ca duos fascistas la fiant cramende “moninca”. A pustis de s'acadessimentu, sa polìtica ufitziale at naradu sa sua, cundennende e pranghende. Ma pro sos incuilinos de Palatzu Madama, Calderoli no aiat fatu peruna discriminatzione ratziale, petzi difamatzione. A l'ant a àere su coràgiu de reconnòschere s'ipocrisia? E sos giornalistas chi faeddant de ultras e non de fascistas a l'ischint chi b'at unu fiotu de ultras antiratzistas? Mala tempora currunt. - -Su Portugallu nche crompet a sa finale de sos campionados europeos de fùbalu. At a disafiare chie at a bìnchere sa partida de cras intre Germània e Frantza. In giru de tres minutos (a comintzu de su segundu tempus) Cristiano Ronaldo e Nani ant brujadu sas isperas de sos gallesos. Sunt noe sas retes de CR7 in custu torneu, sas matessi de Platini chi, finamentas a como, deteniat su record. -Chenàbura a mangianu sos guvernos de sas duas ìsulas sorres s'ant a riunire in sa tzitade de Ajàciu pro giùghere a in antis su progetu de macro-regione de su Mediterràneu e de s'Europa. -Sa Consulta sardo-corsa, istituida cun duos documentos su 28 de abrile e su 26 de maju de ocannu, s'at a cunfrontare pro aproare su regulamentu internu e pro istabilire e programare atziones de importu pro s'amparu e sa valorizatzione de su patrimòniu linguìsticu e culturale. -A s'assemblea, cunvocada dae su presidente de su Consìgiu regionale Giuanne Frantziscu Ganau in pare cun s'anàlogu suo Ghjuvan Guidu Talamoni, ant a leare parte finas sos retores de sas universidades de ambas ìsulas. - -Sighi a lèghere...» - -Deretos lìberos. Url imàgine -Luc Beaudoin est unu cognitivista canadesu. De issu si narat chi apat imbentadu una tècnica pro nche collire sos insonnes intre sos bratzos de Morfeu sena nche colare iscutas e oras a su gira gira subra de sa banita, isetende chi si tanchent sos ogros. Pro Beaudoin est bastante a ammesturare sos meledos sena cunsiderare un'òrdine lògicu. Antis, òrdine est mègius chi non bi nd'apat, sa secuèntzia depet èssere casuale. Cara a custa iscoberta, chi paret finas banale, cada cherta de s'assussegu benit a nch'èssere posta a banda ca nos tenet ischidados. -Cale est tando, s'àndala de sighire? Una est sa de seberare una cale si siat paràula (es. "sonnu") e de imaginare trastes, animales, cuntzetos chi comintzant cun sa matessi lìtera (sa "s"). Si semus galu ischidados est bastante a colare a sa segunda lìtera ("o"), a sa de tres ("n") e gasi sighende. S'àtera est sa de impreare s'aplicatzione isvilupada dae Beaudoin matessi, est a nàrrere MySleepButton, chi nos murmutat sos faeddos a s'origra. -Sa tècnica de s'ammesturu cognitivu paret chi non nos agiuet petzi pro dormire. Paret chi siat de giudu finamentas pro nche pònnere a un'ala sos meledos prus negativos chi, in unu momentu pretzisu, si podent fàghere logu in sa conca nostra. -Sas pessones chi costumant a papare màndigos aprontados in domo ant prus pagu possibilidades de s'ammalaidare de diabete de tipu 2. In sìntesi sunt custos sos resurtados de una chirca de s'Harvard T.H. Chan School of Public Health de Boston. Chie cheret aprofundire si los podet lèghere in sa rivista Plos Medicine.  -In totu su mundu, siat pro sos ritmos e siat pro sa mandronia a coghinare, pessones meda sunt avesas a papare in foras de domo, faghende ricursu, a su sòlitu, a sos màndiga lestru (fast food in inglesu). Dietas ricas de energia ma pòberas de sustàntzias nutritivas. S'ipòtesi est chi custa genia de cumportamentu nche giugat sas pessones a un'aumentu de su pesu, faghende crèschere fintzas s'arriscu de isvilupare su diabete de tipu 2.  -Analizende sos datos, sos sientziados ant iscumproadu chi sas pessones chi papant prus a fitianu in domo ant un'arriscu prus bàsciu de su 15% de isvilupare su diabete de tipu 2 cunforma a chie màndigat in foras. -Su rimèdiu prus lògicu a sos dannos ambientales cajonados dae s'òmine est su de su riprìstinu de sos padentes e de sos giassos birdes. Sas prantas sunt de importu mannu ca si nche tirant cantidades mannas de anidride carbònica, tratenent s'umididade, amparant su terrinu dae s'erosione e podent suspire fintzas sustàntzias tòssicas e incuinantes. S'idea chi ant àpidu in Tzitade de su Mèssicu movet dae inoghe. -Su progetu faeddat de 18 milliones de àrbores contra a s'incuinamentu atmosfèricu. Su matessi sistema chi ant giai impreadu in Kenya, in ue sunt prantende 20 milliones de àrbores, o in Ìndia, in ue, in una die ebbia, nd'ant postu 50 milliones. Annu cun annu, in sa capitale de sos istados messicanos, s'incuinamentu est creschende semper de prus, arruinende sa calidade de s'àera. Su protzessu de depuratzione at a interessare fintzas sas limitatziones a sa tzircolatzione de sos veìculos comente in sos annos colados e sa cunversione de sos taxi a tecnologia ìbrida. -Su noighentos est istadu sèculu nòdidu pro sa literadura mundiale. Froeddas literàrias e poèticas brotaiant pagu prus o mancu in totue. No est cosa a los mentovare totus. Bi diat chèrrere un’àteru sèculu petzi pro bi reventire a li dare unu sestu a s’elencu. Cunforma a sa capatzidade chi  cadaunu tenet de apretziare sa bellesa e s’arte, bi podet àere autore mègius o peus, ma unos cantos nche bàrigant a beru su liminàrgiu de sa genialidade. Duos subra de sos àteros meressent unu mentovu particulare fintzas si unu cun s’àteru paret chi non b’intrent belle nudda. -Sunt Joseph Heller e Mialinu Pira. Unu est s’autore de Comma 22, una crìtica crua e sìntzera a sa gherra e s’àteru est s’autore de Sos Sinnos, una crìtica a s’òmine in generale e a sas trassas suas e un’atu de istima pro totu su Criadu.  Òperas chi a chìnnida prima e in contu de sentidu, nche sunt a tesu chilòmetros e chilòmetros, una dae s’àtera. O forsis sunt prus a curtzu de cantu non si potzat pensare. Baddu si… B’at però duos anèddotos o - podet èssere - duas paristòrias, chi nche collint ambos iscritores a pare e los ponent , pro nàrrere,  a cumone.  -Unu pertocat a Heller chi b’aiat postu sete annos o barda a nche concruire s’òpera sua.  A unu giornalista frantzesu chi l’aiat iscacamurradu chi non bi esseret reventidu a nch’ammaniare un’àtera òpera mègius de Comma 22, s’autore aiat rispostu cun una pregonta: «Ello a ite, a tie ti costat chi àtere bi siat resèssidu, a bortas?» -E s’àteru pertocat a Mialinu chi - pro sòlitu - sas cosas de nàrrere non nche las imbiaiat cun sa posta. A Antoni Satta, su giornalista e iscritore gavoesu, in una de sas lìteras chi costumaiant a si cuncambiare e in ue li pregontaiat ite, a bisu suo, cheriat nàrrere a èssere sardos, l’aiat rispostu: «Antoni istimadu, dae sa pregonta chi m’as fatu nche sejo chi no apas cumpresu bene cun bene ite e chie so deo.  Deus ti sarvet dae sa resèssida, dae sa richesa e dae sa fama, amigu me’ ca non b’at cosa prus fea e trampadora. Semper e cando non tocat a mie a ti privare de s’illusione de bìvere. E tando ti naro chi si deo essere ricu, su chi dia fàghere a primu diat èssere a mi mudare su nùmene, s’intragna, sa bidda in ue so nàschidu, in finitias totu! Comente costumat sa gente de tzitade. Ma mi paret, repito, chi tue non nch’apas atinadu chi deo istimo a machine sa perfetzione caduca de su sardu chi nche giugo in intro. Est una veridade chi non potzo no atrogare. Una veridade chi guvernat totu sas àteras. Nois semus sardos. Ne òmine nen fèmina de peruna àtera natzione in su mundu – si bi pensas bene – podet nàrrere sa matessi cosa. Ista·de·bos in salude. Miale.» -Est unu giòvanu tedescu-iranianu de 18 annos (e no unu "commando", comente si naraiat a comintzu) s'autore de s'isparatòria de eris. Su fatu est acontèssidu in tretos de su tzentru cummertziale Olympia, in sa capitale bavaresa, a oras de sas 18.00. A su chi naraiant sas fontes ufitziales fiant tres sos mortos e prus de deghe sos fertos. Àteras boghes (a comintzare dae sos mèdios tedescos) faeddaiant de ses pessones intre sas chi aiant pèrdidu sa vida in s'atacu. Su nùmeru nch'est cròmpidu a noe e finamentas su pitzocu, una bia acumpridu su disinnu e a pustis de sa fua, s'est mortu. A su nessi, gosi paret. Galu non si cumprendet sa màdrighe de s'acadessimentu. Deretu est essida a campu s'ipòtesi de su terrorismu, ma sa Politzia e su Spiegel ant impreadu su cuntzetu de “Amoklauf”, est a nàrrere ira omitzida. Su mistèriu s'est fatu prus mannu istende a su chi ant intesu unos cantos testimòngios presentes in cue. «Tedescu so, istràngios de merda», paret chi apat aboghinadu cando chi fiat isparende. Pro custu motivu b'at galu prudèntzia dae banda de sos incuirentes. Baddu si sa matessi prudèntzia l'amus a agatare in sos mèdios “de domo nostra”. Isis o mancu, ant a èssere issos a bìnchere si si diat ingendrare e ispainare su clima de psicosi. -«Cando abèrgio su situ de su guvernu e essit a campu su ministru Kyenge, deo abarro sicu. Deo los istimo sos animales, pro caridade de Deus. Ma si m'agato cara a un'orangu, abarro galu abbolotadu». Fiat su 13 de trìulas de su 2013. Fiant sos faeddos de s'ex ministru Calderoli, senadore leghista. In sas oras coladas Emmanuel Chidi Namdi, nigerianu de 36 annos, fuidu dae s'inferru pesadu dae Boko-Haram, si nch'est mortu in s'ospidale. Si nch'est mortu ca l'ant fertu a morte, in Fermu. Fiat defensende sa mugere ca duos fascistas la fiant cramende “moninca”. A pustis de s'acadessimentu, sa polìtica ufitziale at naradu sa sua, cundennende e pranghende. Ma pro sos incuilinos de Palatzu Madama, Calderoli no aiat fatu peruna discriminatzione ratziale, petzi difamatzione. A l'ant a àere su coràgiu de reconnòschere s'ipocrisia? E sos giornalistas chi faeddant de ultras e non de fascistas a l'ischint chi b'at unu fiotu de ultras antiratzistas? Mala tempora currunt. -Sa barca si nch’afundeit su mese de abrile de su 2015 e a como resurtat su naufràgiu prus mannu de su mediterràneu. Eris, a prus de un'annu dae sa disaura, sa marina italiana nch'at acabbadu sas operatziones de recùperu de sos corpos. -Duas chidas a oe nch’aiant tramudadu s'iscafu dae su fundale de sa Lìbia a su de sa Sitzìlia pro nche pòdere bogare totu sas vìtimas e dare·lis un’interru dignu. In s'iscafu nch'aiat 458 pessones (pagu prus o mancu àteras 200 in foras). Sos 348 operadores chi sunt intervènnidos in sas operatziones ant riferidu chi b'aiat chimbe persones pro cada metru cuadru ammuntonadas a pitzu de pare. Una cosa impressionante.  -Sa barca si nche fiat trotulada pro chistiones de echilìbriu e de pesu. Sos passegeris chi fiant in su ponte si nche moveint totus a un'ala pro pedire agiudu a unu mercantile chi fiat colende, ma s'ispostamentu lis at fatu brulla mala, ghetende·nche·los a modde. S'iscafu afundeit in pagu tempus.  -Como at a cumintzare una de sas fases prus dìligas. Un'iscuadra sientìfica at a chircare de identificare cantas prus vìtimas possìbile, in manera de nche las pòdere insertare in un'archìviu de datos chi at a pòdere èssere consultadu dae sos familiares pro su reconnoschimentu. -Sas variedades de ògiu de olia prus ricas de polifenolos tenent efetos benèficos e podere anti-infiamatòriu e anti-tumorale. S'istùdiu est mòvidu dae s'Universidade de Bari e dae s'iscuadra de su Professore Antonio Moschetta, dotzente de meighina interna de sa facultade baresa. -Sa protagonista de sa chirca est s'olia in totu sas variedades suas e su produtu chi nde naschet: s'ògiu extra-vìrgine. S'iscoberta narat chi cada casta de ògiu de olia est in gradu de ativare determinados genes in s'organismu nostru e duncas, chi cada genia cheret cunsiderada comente un'alimentu diferente. -S'istùdiu, finantziadu fintzas dae s'Airc (Assòtziu italianu pro sa chirca contra su cancru), at punnadu a identificare sos genes e su micro-Rna, responsàbiles de su funtzionamentu de sas tzèllulas infiamatòrias. -«Sa chirca – narant sos istudiosos – at cunfirmadu de su totu chi s'ògiu extra-vìrgine de olia, ricu de polifenolos, faghet bene a sa salude non petzi dae su puntu de vista metabòlicu, ma intervenet fintzas subra de s'istadu ossidativu, in s'infiamatzione e in sa preventzione de s'aterosclèrosi e de su cancru». -Sos benefìtzios sunt cumpartos mescamente in sos voluntàrios sanos e no in sos obesos o cun problemas metabòlicos. Custu cheret nàrrere chi duas cosas sunt de importu: sa calidade de s'alimentu e sa de s'organismu chi lu retzit. -Sa faina rapresentat fintzas unu motivu in prus pro chircare de valorizare, de amparare e de promòvere sos ògios locales e de calidade. -Sas amichèvoles de su Casteddu sunt cumintzadas oe cun sa partida contra a sa rapresentativa locale. Sos òmines de Rastelli ant saludadu sos 500 sustenidores presentes in sas tribunas cun 16 gol, oto in su primu tempus e àteros oto in su segundu. -Su Casteddu nche marcat tres gol in chimbe minutos. Sas dantzas cumintzant a su de 11 minutos cun unu tiru de penalidade trasformadu in gol dae Joao Pedro, posca, a su 15 est Giannetti a raddopiare. Unu minutu a pustis torra s'atacante toscanu nche marcat su de tres. Sa dopieta la otenet fintzas Joao Pedro chi, a su de 20 minutos nche marcat su de bator. A su de 32, a su de 34 e a su de 38 minutos sunt Joao Pedro (pro sa de tres bortas), Tetteh e Di Gennaro a devènnere protagonistas. Farias nche serrat su contu de su primu tempus a oto. -In su segundu tempus ambos sos allenadores mudant sas iscuadras, cambiende totu sos giogadores, ma sa mùsica est semper sa matessi. A pustis de su momentu Deiola-Pajac-Dejola-Dejola a su de 57, a su de 59, a su de 62, e a su de 71 minutos arribat su turnu de Cop chi, a su de 74 nche ponet a intro unu passàgiu traessu de Russu. Nche tancant sos giogos Capello pro duas bortas e Pajac. -Formatziones -U.S. Pieve di Bono: Angeli, Rosa (46' Salvotti), Gabbia (46' Nicolini), Bazzoli (46' L. Pellizzari), Collini, M. Armani (46' A. Pellizzari), Rubes (46' Bugna), Gualdi (46' Maestri), Filosi (46' Panelatti), S. Nicolini (46' Pupella), Menghini. -Casteddu: Storari (46' Rafael), Padoin (46' Russu), Salamon (46' Krajnc), Capuano (46' Ceppitelli), Murru (46' Pisacane), Tetteh (73' Vasco Oliveira), Di Gennaro (46' Deiola), Ionita (46' Munari), Joao Pedro (46' Pajac), Giannetti (46' Capello), Farias (46' Cop). -Gol: 11’ Joao Pedro (p.), 15’ e 16’ Giannetti, 20’ e 32’ Joao Pedro, 34’ Tetteh, 38’ Di Gennaro, 44’ Farias, 57’ Deiola, 59’ Pajac, 62’ e 71’ Deiola, 74’ Cop, 75’ Capello, 87’ Pajac, 90 Capello. -Polacos in vantàgiu a pustis de duos minutos dae su comintzu de sa gara gràtzias a Lewandowski. Su parègiu lusitanu a su de 33 cun Sanches. Non sunt bastados sos tempos regulamentares, e nemmancu sos suplementares: sa partida l'ant detzisa sos tiros dae sos 11 metros. Pro sos biancu-rujos de Nawalka ant signadu Lewandowski, Milik e Glik. Rui Patricio bi l'at paradu a Blaszczykowski. Ronaldo, Sanches, Moutinho, Nani, Quaresma sos marcadores portughesos. -Unu bete de gol de s'ex “casteddaju” Nainggolan at fatu suerare sos gallesos a sos 13 minutos dae su comintzu. Ma sos dragones rujos ant paregiadu sos contos petzi 17 minutos a pustis cun Williams, cun sa conca. Robson-Kanu, a su de 55, e Vokes, a su de 86, ant postu acabbu a sos bisos belgas. Cualificatzione de primore pro sos ùnicos britànnicos galu a caddu. -B'at a su nessi dòighi mortos e prus de 34 fertos in s'intzidente ferroviàriu chi est acontèssidu oe a ora de sas 11:30 in sa lìnia intre Bari e Àndria.  -«Sa situatzione est dramàtica e pro seguru su nùmeru de sos mortos at a crèschere meda – at naradu su vitze-presidente de s'amparu tzivile, agiunghende chi – belle gasi sa màchina de sos sucursos s'est ativada deretu e est funtzionende bene»  -Sos trenos fiant biagende in una lìnia a binàriu ùnicu, in su tretu intre Corato e Ruvo di Puglia. Unu fiat andende a Àndria e s'àteru, mòvidu dae Àndria, fiat andende conca a Corato. S'impatu est capitadu a su cumintzu de una cùida, in mesu a su sartu. Sa lìnia ferroviaria, indipendente dae sa rete natzionale Fs, est gestida dae sa sotziedade privada Ferrotramviaria Spa. -Sa segunda semifinale intre Frantza e Germània prèmiat sos giogadores de Didier Deschamps. Sos biaitos ant ischidu isfrutare mègius sas oportunidades in atacu e nch'ant serradu sa partida cun duos gol de iscartu. -Griezmann nch'at leadu in vantàgiu sos suos gràtzias a unu tiru de penalidade in sos ùrtimos minutos de su primu tempus. Schweinsteiger at tocadu sa botza cun sa manu e s'àrbitru at cuntzessu deretu sa punitzione màssima. In su segundu tempus sa Germània non pariat bastante motivada pro nche cròmpere a su parègiu. Sos transalpinos pariat chi tennerent carchi cosa in prus in sas ancas. A su de 72 minutos est arribadu su raddòpiu. Sos defensores tedescos ant atzoroddadu in intro de s'àrea de penalidade issoro e ant pèrdidu sa botza. Pogba nche l'at torrada a ghetare a mesu, Griezmann nche l'at collida e at signadu sa de duos aprofitende fintzas de sa faddina de su portieri Neuer. -Sa finale intre Frantza e Portogallu at a èssere domìniga sero a sas noe. -«Sas fèminas non sunt pupias e sa cumbata polìtica si faghet cun sos argumentos, pro chie nde tenet, e non cun sas ingùrgias». Sunt sos faeddos de su presidente de sa Càmera, Laura Boldrini, indiritzados a sa ghia de sa Lega nord. Matteo Salvini, eris, in un'addòviu cun sos sustenidores suos, at naradu chi «in su palcu b'at una sòsia de Boldrini», cajonende sas iscantzadas de chie at cumpartzidu s'espressione sessista. Su sòsia, pro Salvini, fiat una pupia de gomma. Sa giornalista sarda Clàudia Sarritzu at pregontadu si sas collegas suas ant a sighire a l'invitare a sas trasmissiones televisivas: «Dae sas fèminas pedo prus atza chi non dae sos collegas òmines». -Chenàbura sero sa lega de sa Sèrie A at publicadu su calendàriu de s'istajone imbeniente. Su campionadu cumintzat su 21 de austu e acabbat su 28 de maju de su 2017. Su Casteddu, in sa prima giorronada, at a èssere impignadu in Gènova cun sos ruju-biaitos de Juric. ->> Iscàrriga·ti·nche su calendàriu in Pdf in formadu A3<< -Est acurtziende·si sa data de su referendum pro cunfirmare, o mancu, sas modìficas costitutzionales chertas dae su guvernu de Renzi. Sa riforma pertocat unos cantos puntos chi movent dae su bicameralismu finas a nche cròmpere a sos raportos intre s'istadu e sas regiones. Comente tzitadinos de s'istadu italianu, finamentas sos sardos sunt cramados a s'espressare in atòngiu. Sa dibata est mòvida dae tempus interessende partidos, sindacados e assòtzios de categoria. Cun sas decraratziones de custas dies bidimus chi finamentas in su mundu indipendentista non b'at univotzidade. -Bustianu Cumpostu, ghia istòrica de Sardigna Natzione e promotore de unu comitadu astensionista, at naradu chi votende chi emmo o chi nono «benit, semper e cando, atzetada s'apartenèntzia a s'istadu italianu». Sena cunsiderare su resurtu, «pro sa Sardigna - sighit Cumpostu - no at a mudare sa cunditzione de sudditàntzia». E tando? E tando pro su polìticu bitzichesu est pretzisu a si nch'abarrare in domo: «Si prus de su 50% at a fàghere gasi at a èssere unu singiale indipendentista craru». -Non sunt de su matessi pàrrere sos militantes de Libe.r.u. sa formatzione de manca de Pedru Frantziscu Devias: «A votare chi emmo - est su chi leghimus in unu documentu de bator dies a oe - cheret nàrrere a sustènnere s'ocupatzione italiana de su paisu nostru, est a agiuare s'ocupante a nos privare de cada faeddu, de cada deretu, de cada ispera pro nch'essire dae sa cunditzione de colònia italiana. A s'astènnere cheret nàrrere a afidare a sos interessos italianos sa detzisione de sa partzimenta e de s'abolitzione o mancu de s'autonomia nostra». -Pro sa formatzione noa, nàschida in su beranu in pessu coladu, tocat «a conchistare cumpetèntzias noas sena pèrdere sas chi tenimus». -Cumintzat oe in Pejo sa preparatzione atlètica de sos òmines de Massimo Rastelli pro s'istajone 2016/2017 de fùbalu. S'iscuadra at a istare in s'albergu Kristiania, a curtzu a su campu de allenamentu. -Su calendàriu finas a su 10 de austu at a èssere fitianu, in manera de nche cròmpere in forma a sas partidas de Copa Itàlia de su 13-14 de su mese chi intrat. -Sos giogadores cunvocados dae s'allenadore pro custa fase de sa preparatzione sunt: -Colombo, Crosta, Rafael, Storari, Balzano, Capuano, Ceppitelli, Krajnc, Murru, Pisacane, Salamon, Russu, Vasco Oliveira, Deiola, Dessena, Di Gennaro, Ionita, Munari, Pajac, Joao Pedro, Padoin, Tetteh, Capello, Cop, Farias, Giannetti, Melchiorri, Sau. -Alves e Barella pro como sunt impinnados cun sas natzionales issoro e ant a èssere a disponimentu dae sas dies imbenientes. -Su durcore suo at conchistadu semper a totus e gasi etotu sas propiedades suas benèficas. S'importante est a lu seberare biològicu, sena pestitzidas, sena sustòntzias chìmicas e cun sas caraterìsticas organolèticas naturales. -Su sabore suo, in pare cun sos colores caentes e a sos riflessos dorados, cuntribuit a su benèssere e a sa felitzidade. Posca fintzas sas propiedades subra de s'organismu lu cunfirmant. Est un'alimentu ricu de enzimas, de proteinas, de vitaminas e de òligo-minerales. In prus est unu grandu energizante e istimulante. Sos polifenolos li permitint de àere podere antinframatòriu, antiossidante, depurativu, antibiòticu, lenitivu e lassativu. -De mele si nde produet genias meda, cada unu cun sas propiedades e cun sas caraterìsticas suas. Su tastu mudat cunforma a su logu de produtzione e cunforma a su frore chi servit s'abe pro nche sùere su mulaghe. Su mele de acàssia abarrat delicadu e resurtat grogu craru; su milli frores, imbetzes, chi si produet dae maju a trìulas, tenet unu tastu prus detzisu e su colore suo tirat a su craru; su mele de arantzu imbetzes bogat fragu de agrumes e si otenet in beranu; su de castàngia movet conca a su ruju, abarrat prus lìcuidu e tenet unu tastu prus forte. -Sas calidades sunt medas, dae s'eucalitu a s'iscrareu colende·nche a s'armidda o a su lidone. B'at petzi ite seberare. -Su parlamentu catalanu, cun 72 votos a favore e cun 11 votos contràrios, at aprovadu sas concrusiones de sa commissione de su protzessu costituente. In sas votatziones sos ùnicos a votare contra sunt istados sos de Sí que es Pot. Su Psc s'est astènnidu e imbetzes su Pp e Ciutadans si nche sunt essidos dae s'àula. -Como, su passu imbeniente est su de ativare s'assemblea costituente. Sos partidos de majoria sunt giai traballende a sas polìticas sotziales e de su traballu e a sa transitoriedade giurìdica. -In sas dies coladas sa corte costitutzionale ispagnola aiat denuntziadu s'illegalidade de sa detzisione, ma JxSí e Cup ant detzisu de sighire sa martza conca a sa formatzione de un'istadu nou. Su cabu-grupu de su Pp, Xavier Garcia Albiol, at impreadu paràulas graes, abusende fintzas de sa paràula “golpe” e at minetzadu chi sos responsàbiles ant a pagare sas cunsighèntzias. Est firma fintzas sa detzisione de Rajoy chi at giai pedidu unione a sos àteros partidos e recursos pro blocare sa risolutzione. -Su presidente de sa Generalitat, Carles Puigdemont, imbetzes est de totu un'àteru pàrrere e sustenet sa positzione de sos deputados regionales chi ant votadu a favore. Si totu andat bene intro de s'acabbu de su 2017 at a nàschere sa Repùblica catalana. -Dae pusticras amus a pòdere bìdere in atzione s'iscuadra de Rastelli e sos acuistos noos. Sos ruju-biaitos dae sàbadu ant a èssere protagonistas, intre Itàlia, Sardigna e Ispàgna, in una sèrie de partidas amichèvoles finas a su 10 de su mese chi intrat. -Inoghe in fatu su calendàriu: -16 de trìulas a sas 17:30 | Pejo ITA | U.S. Pieve di Bono – Casteddu -20 de trìulas a sas 18:00 | Pejo ITA | Casteddu – Terek Grozny -28 de trìulas a sas 17:30 | Aritzo SRD | Casteddu – Pistoiese -31 de trìulas | Casteddu SRD | Casteddu – Crotone – Terranoa -5 de austu | G. Canària ISP | "Maspalomas" Maritimo – Casteddu -7 de austu | G. Canària ISP | "Maspalomas" Las Palmas – Casteddu -10 de austu a sas 20:45 | Casteddu SRD | Casteddu – Amburgo -S'anti-tziclone de sas Azorras, acumpangiadu da àera caente e assuta, at cumintzadu a si nch'istèrrere a totu su mediterràneu faghende crèschere sas temperaduras. S'amparu tzivile regionale at emìtidu un'avisu comunichende a sa populatzione de praticare un'idratatzione adeguada e de essire dae domo petzi in sas oras prus friscas. -Dae oe amus a registrare un'aumentu de sas temperaduras. Sas màssimas, in die de giòvia e chenàbura, nch'ant a barigare sos 40 grados, crompende·nche a 43-44 mescamente in sas zonas internas. In logu de mare imbetzes s'at a istare mègius. -Su nùmeru pro sas emergèntzias sanitàrias est su 118. -In Sud Àfrica, intro de ocannu, ant a isperimentare unu vatzinu contra su virus de s'Hiv. Sas proas reghentes aiant dimustradu chi su fàrmacu diat pòdere dare una manu de agiudu a cumbàtere s'epidemia in totu su continente africanu. -Sa noa l'ant dada in sa cunferèntzia globale contra a s'Aids de Durban. Sos datos de su 2015 faeddant de 2,1 milliones de infetziones noas e pertocant mescamente s'àrea sub-sahariana. «Semus galu in sa fase de precautzione – at naradu Linda Gail-Bekker, presidente de s'International Aids Society – ancora non podimus nàrrere si su vatzinu at a èssere eficatze». -Sa meighina est sa prima chi at ammustradu una tzerta protetzione contra s'Hiv, difatis tenet un'efetu positivu de su 31%. Unu nùmeru bastante mannu chi permitit a sos istùdios de mòvere a dae in antis. -Su situ de documentos segretos at postu a disponimentu de totus 294.548 messàgios de posta eletrònica de s'Akp, su partidu de Recep Tayyip Erdogan. Sa tzensura est iscatada deretu, s'autoridade turca pro sas telecomunicatziones at blocadu s'atzessu a Wikileaks pro totu sos tzitadinos turcos.    -Sos messàgios prus reghentes sunt de su ses de trìulas, deghe dies in antis de su corfu de istadu faddidu. Sos prus betzos imbetzes sunt de su 2010. Sa majoria de sas comunicatziones “furadas” sunt impreadas pro comunicare cun s'èsteru in contrapositzione cun sas chistiones internas prus dìligas.  -Su situ de s'organizatzione internatzionale cheret collaboratzione dae totus, in manera chi sas informatziones siant ispartzighinadas cantu prus possìbile in totu su territòriu turcu. -Damascu, a pustis de meses, at torradu a atacare sa minoria curda collocada in su nord-est de sa Sìria. Custa borta l’at fatu impreende s’aviatzione e, a dolu mannu, ochiende prus de 22 tziviles e faghende·nche fuire mìgias de pessones. -Su territòriu de su Rojava, controlladu dae sos curdos de su Ypg (Unidade de amparu populare) est semper istadu logu caente, in antis pro sas rivendicatziones curdas de libertade e como pro sa gherra contra a s'istadu islàmicu. Sos militares de su Ypg, alleados de su Pkk (Partidu de sos traballadores curdos), a pustis de nch'àere catzadu a Daesh dae Kobane e a pustis de àere liberadu sa tzitade de Manbij si bident torra agangados a mossu. A un'ala b'est Assad chi si nch'est torradu a ischidare ponende a banda sa gherra contra a s'Isis e a s'àtera Erdogan chi non cheret torrare a abèrrere perunu protzessu de paghe. -Su primu ministru turcu, Binali Yildrim, difatis, s'est ammustradu cuntentu de su fatu chi Assad cumintzaret a bìdere sos curdos comente una minetza e at cunfirmadu chi su paisu de sa mesa luna at a èssere prus ativu in Sìria pro non permìtere chi bèngiat partzidu. -Chi siat una cunsighèntzia de sa paghe intre Putin e Erdogan? -Sa Lege 189 est una lege mala, fartosa, trampera e nàschida betza. Tenet su sabore de s'acusa apriorìstica, de sa cundenna sena protzessu e mescamente sena apellu. Est ischirriadora, ratzista e, suta una severidade normativa presunta, nche caratzat una voluntade discriminatòria chi non tenet nen sentidu nen balia parìviles, in s'istòria de sa repùblica italiana. -Est unu crìmine iscaradu contra a totu s'umanidade. Un'editu chi tocat a mudare cantu prus in antis pro non nàrrere chi nche diat chèrrere catzadu. A oe, cunforma a custa lege, suta sas boghes malàidas e sena tinu de Salvini chi sighit a pònnere sos pòberos istantziales contra a sos pòberos disterrados, a pustis de su sarvamentu de sos emigrantes in mare, custos non podent fàghere peruna genia de atividade. Giutos sunt che argas de muntonàrgiu, istrajados a carena e cun su pensamentu. Umiliados in cada manera. E belle nemos - allego de guvernu e de parlamentares - punnat a nch'ismontare sa propaganda leghista chi sos disterrados siant totu mandrones in chirca de limùsina e de dinare de badas. -Una natzione tzivile diat dèvere leare in cunsideru sa possibilidade de li ghetare manu a una lege ruza e reatzionària che a sa Bossi-Fini.  -E diat dèvere fintzas pensare a li ghetare sas bilandras - e non suta metàfora ebbia - a òmines mìseros che a a Salvini. -Ma forsis, sena duda e foras dae cale si siat ideologia, custu est pròpiu su chi nos meressemus, sende chi, nessi castiende sos sitos sotziales, oe sa rivolutzione la faghet chie impuntzat a s'òdiu e no a sa paghe. -Pro sa grandu massa de letores e de tele-ispetadores est essende a campu in custas dies, ma su burkini (o burqini, ambos màrchios registrados) tenet 13 annos de vida. A Aheda Zanetti, australiana cun sambenadu italianu ma cun raighinas libanesas, una prima ispiratzione li fiat bènnida osservende sa neta gioghende a netball (giogu simigiante a su basket). S'hijad no andaiat bene, mègius unu liòngiu nou, un'ispètzia de cugùgiu adatu a s'isport e, a su matessi tempus, a sos pretzetos religiosos. A pustis arribeit su burkini, neologismu intre burka e bikini, a tales chi sas pitzocas esserent a tretu de praticare su nàdigu sena problemas. Ideas premiadas dae su mercadu, sas de Zanetti. Idea, sa de su burkini, chi permitit a sas fèminas islàmicas de si godire su mare che a sas chi si ponent in bikini o a sas chi istant a titas nudas. Idea, però, chi no agradat a unos cantos sìndigos frantzesos e a su primu ministru Manuel Valls. -«Chistiones de òrdine pùblicu», at naradu su sìndigu sarkozianu de Cannes. «Problemas chi est pretzisu a evitare e a prevenire», at agiuntu. Ca nât chi gasi «isfartzant s'apartenèntzia religiosa». Pagu prus o mancu sa matessi mùsica in Còrsica, mancari dae banda de unu primu tzitadinu sotzialista. Provedimentos proibitivos chi, cun santzione pecuniària, rapresentant un'evolutzione (o un'involutzione) de su cuntzetu de sa laitzidade. Non semus faeddende de sìmbulos religiosos in sos locales pùblicos, nen de su niqab chi coberit sa cara. Petzi de unu bestire aprontadu dae un'istilista e sestadu pro nadare sena impèigos. Duncas, finas a manca, b'at chie non timet a nche rùere in s'àndala iscurigosa de s'islamofobia. Gasi fiat pro Charlie Hebdo e gasi est pro chie sighit a ammesturare chistiones de liberatzione e de autodeterminatzione cun s'intransigèntzia positivista ue su progressu est eurotzentrismu. -Sos faeddos de sa feminista Lorella Zanardo (candidada cun Tsipras in sas europeas coladas) rapresentant un'esèmpiu de custa tendèntzia. «Pro primu cosa - at naradu intervistada dae s'Espresso - non depimus fàghere a manera chi sa timòria de pàrrere anti-islàmicos bincat su feminismu nostru, sa batàllia pro su deretu de sas fèminas». Finamentas pro issa sa paràula d'òrdine est "proibitzione". Sos istados, sas amministratziones, duncas, diant dèvere violare sas cunditziones individuales (faghimus in presse a faeddare de libertade o de impositzione religiosa) narende a sas fèminas musulmanas comente si bestire in sas marinas. Est a nàrrere, diant dèvere impònnere a custas fèminas chi atzetent un'ètica e un'estètica otzidentale. Si nono si nch'istent in domo issoro. -Inchesa est sa dibata peri sas retes sotziales e sos tzircùitos polìticos e culturales. Medas sunt sas pregontas. Sa chi pedit «a chie giuat sa proibitzione?» est, a sa segura, sa chi nch'intrat, prus de sas àteras, in sa chistione de sas prospetivas de s'integratzione e de sa coesistèntzia intre pessones cun fides diferentes. Pro sos sìndigos sardos de sos tzentros costeris prus mannos (comente leghimus oe in sa Nuova Sardegna) sa libertade e su rispetu inter-religiosu paret chi siat sa cunditzione preliminare pro cale si siat arresonu. Pro su ministru de s'Internu Angelino Alfano, una dispositzione che a custa àteru no est che una «provocatzione». -Ma su coro de sa chistione pertocat su corpus feminile. Sas carenas chi, inoghe, in custos tretos progredidos e tziviles, non tenent perunu rispetu in sas publitzidades de bestires, iscarpas, trastes e profumos. Imàgines chi nche crompent, finamentas, a un'imaginàriu de violèntzia fìsica chi no agiuat a nemos, acudidos o nàschidos e pàschidos inoghe. Diat tocare de intervistare a Aheda Zanetti in contu de moda otzidentale e de messàgios cumpartzidos. E, mescamente, comente at naradu su filòsofu de sa polìtica tataresu Federicu Zappino, diat èssere mègius a àere «unu nùmeru bastante ampru e seguru de testimonias dae banda de sas interessadas». «Testimonias - at agiuntu - chi, pro parte issoro, diant dèvere èssere interpretadas sighende critèrios chi non siant sos de su cuntratualismu otzidentale, asseliadore e violentu, pro chi si deo naro chi "so lìbera" cheret nàrrere chi lu so a beru». -Su Casteddu at detzisu sos nùmeros de sas màllias pro s'istajone imbeniente. Pagas sas novidades cunforma a s'annu coladu. Sa sotziedade at presentadu sa numeratzione noa in su trofeu Goleador, giogadu eris contra Crotone e Olbia.  -Sos nùmeros: -1 Rafael, 2 Bruno Alves, 3 Colombo, 4 Dessena, 8 Di Gennaro, 9 Melchiorri, 10 Joao Pedro, 12 Carboni, 15 Krajnc, 16 Munari, 17 Farias, 18 Barella, 19 Pisacane, 20 Padoin, 21 Ionita, 23 Ceppitelli, 24 Capuano, 25 Sau, 27 Deiola, 29 Murru, 30 Storari, 32 Giannetti, 33 Pajac, 35 Salamon. -In s'ùrtima proa de sas amichèvoles istadiales, su Casteddu otenet unu parègiu bonu. Giai dae sa chida chi intrat sas fainas s'ant a fàghere prus sèrias, cun sa Copa Itàlia. Dae sa partida contra a s'Hamburger SV nch'at essidu propòsitos bonos pro s'istajone imbeniente. -Cumintzant bene ambas sas iscuadras, ma sunt sos tedescos a si nch'acostiare pro primos a s'àrea defensada dae Storari. Wood si nche presentat cara a su portieri ruju-biaitu chi però non si lassat frigare e sarvat su resurtadu. Sunt sos sardos a nche colare in vantàgiu a su de 13 minutos. Farias, cuntrastadu in s'àrea de penalidade, otenet su tiru dae sos ùndighi metros chi issu etotu fùrriat a gol. 1-0 pro su Casteddu. Non mancant sas ocasiones a un'ala e a s'àtera. Sos tedescos però paret chi mantèngiant mègius sa botza. A su de 34 s'Hamburger SV parègiat e lu faghet dae sos 11 metros cun Hunt. -Su segundu tempus perdet agigu in calidade a cajone de sos càmbios. Bi proant a cumbinare carchi cosa in dae in antis, ma a Hunt e a Borriello lis rispondent Rafael e Adler, semper subra de su fatu. In sos ùrtimos minutos sos ruju-biaitos si nch'acùrtziant a su gol de sa vitòria, ma su tiru de Barella iscudet a sa traessa e torrat in segus sena resurtu. Acabbat 1-1. -Apuntamentu a su 15 de custu mese a sas noe de sero cun su disafiu de Copa Itàlia contra a sa Spal. -Formatziones -Casteddu: Storari (46’ Rafael), Bruno Alves (46’ Pisacane), Salamon (46’ Ceppitelli), Krajnc (72’ Isla), Padoin, Di Gennaro (67’ Barella), Munari (63’ Tetteh), Ionita (85’ Deiola), Capuano, Borriello (78’ Arras), Farias (46’ Pajac). -Allenadore: Massimo Rastelli -Hamburger SV: Adler, Sakai, Cleber, Djorou, Ostrzolek, Ekdal (68’ Diekmeier)), Jung (46’ Muller), Hahilovic (46’ Gregoric), Hunt (85’ Porath), Kostic (68’ Waldschmid), Wood (85’ Lasogga). -Allenadore: Bruno Labbadia -Gol: 13’ Farias (p), 34’ Hunt (p). -In custas primas fases de campionadu su Casteddu resurtat a si nche leare unu puntu. In una partida echilibrada sa Roma isfrutat mègius sas ocasiones ma su Casteddu ponet òrdine a sas ideas e otenet unu parègiu meritadu. -Movent bene sos grogu-rujos. A su de ses minutos s'àrbitru lis cuntzedet deretu unu tiru de penalidade. Isla l'at paradu su pee a El Shaarawi chi nche fiat in pessu intradu a s'àrea. Perotti trasformat e nche giughet a su vantàgiu sos suos. A su de 12 minutos sos òmines de Spalletti ant sa possibilidade de raddopiare, ma su tiru de Salah nch'essit a pagu tretu dae su palu defensadu dae Storari. Su Casteddu chircat de nche bogare sa conca a foras e in carchi ocasione proat a dare anneu a sos romanos. A su de 36 minutos Borriello si nche presentat cara a su portieri aversàriu, chircat de piatzare sa botza, ma Szczesny la respinghet cun sos pees. S'ocasione prus manna però arribat a su de 44 minutos, cando s'atacante si nche ghetat a pische pro intertzetare unu passàgiu traessu de Di Gennaro, ma sa botza corfat a su palu e torrat in segus. Su primu tempus non nos donat àteras emotziones. -In sa segunda fase de sa partida sa Roma raddòpiat deretu cun Strootman chi iscràbigat a porta s'isponda de Dzeko. 0-2. Nche colant belle deghe minutos e Borriello ismesat su vantàgiu. Su tiru de Sau, respintu dae Szczesny nche crompet a sos pees de s'atacante casteddaju chi nche marcat s'1-2. Sos sardos parent postos mègius in campu e chircant de fàghere mòvere sa botza pro fraigare unu giogu dèghidu. Sos òmines de Spalletti imbetzes sunt perigulosos in sos contratacos. Dzeko e Bruno Peres bi proant in paritzas ocasiones, ma Storari est superlativu. In sos ùrtimos minutos, a su de 88, arribat su parègiu. Su passàgiu traessu de Isla nche ruet pròpiu in sa conca de Sau chi la tocat su chi bastat pro frigare a su portieri. Est su parègiu. In sos minutos de recùperu sa Roma si nche ghetat a dae in antis, ma non b'at prus tempus. Unu puntu peròmine. -Su campionadu si firmat pro lassare logu a sas natzionales. S'11 de cabudanni b'est Bologna-Casteddu. -Formatziones -Casteddu: Storari, Murru, Bruno Alves, Salamon, Isla, Padoin (71' Giannetti), Di Gennaro, Ionita, Barella (79' Deiola), Sau (91' Munari), Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Roma: Szczesny, Peres, Vermaelen, Manolas, Florenzi, Strootman (79' Paredes), De Rossi, Nainggolan, El Shaarawi (46' Dzeko), Perotti (64' Fazio), Salah. -Allenadore: Luciano Spalletti -Gol: 6' Perotti, 46' Strootman, 56' Borriello, 88' Sau -Bona sa prima diant nàrrere in ambiente tzinematogràficu, e si non fiat unu bellu film su contra a sa Spal, pagu bi cheriat. S'iscuadra de Rastelli movet su primu passu de sas partidas ufitziales cun chimbe gol e nche colat a su de bator turnos de Copa Itàlia. Borriello, a brìllia isorta, nche nd'at marcadu bator. -S'iscuadra emiliana cumintzat bene atachende deretu sos aversàrios. In sos primos minutos Antenucci andat a curtzu a su vantàgiu, ma su palu li negat su gol. A su de 24 sunt sos sardos a nche colare a dae in antis. Sau cun unu passàgiu longu nche ponet a Borriello cara a Meret chi non podet fàghere nudda. 1-0. Su raddòpiu arribat a su de 40 minutos cun Borriello chi li torrat su praghere a Sau. S'atacante tonaresu nche devet petzi ispìnghere sa botza a intro. In antis de sa pàusa b'at tempus fintzas pro su de tres. Padoin movet unu passàgiu traessu a mesu de àrea e Borriello cun sa conca nche l'indiritzat a su palu prus a tesu. Sos giogadores andant a s'intervallu cun unu 3-0 sicu. -In su segundu tempus sa faina non mudat. Sa Spal bi proat semper cun Antenucci, ma Storari est a ogros parados e firmat sa botza sena problemas. A su de 65 minutos est torra Borriello su protagonista. Dae su tiru de su cugione de manca Di Gennaro pintat una trajetòria perfeta. Sa botza nche bàrigat a totus, francu a s'atacante napoletanu chi, cun un'incorrada nche l'istichit a intro. S'ùrtimu gol de marca ruju-biaita arribat a su de 83 minutos semper gràtzias a s'ex atacante atalantinu chi nche collit a bolu unu passàgiu traessu de Padoin marchende·nche su poker personale. -B'at agigu de tempus pro unu gol de sa bandera ferraresa. Est Antenucci s'autore, duos minutos a pustis. Su giogadore cun sa malliedda asula at aprofitadu de una faddina defensiva de sos casteddajos. -Como s'abboju cun sa copa est pro su mese de santandria, su Casteddu s'at a cunfrontare cun sa Sampdoria. Custa domìniga, imbetzes, at a cumintzare sa Sèrie A cun su disafiu intre Genoa e Casteddu. -Formatziones -Casteddu: Storari, Bruno Alves (78’ Salamon), Ceppitelli, Capuano, Isla (83’ Deiola), Di Gennaro (70’ Barella), Padoin, Ionita, Murru, Borriello, Sau  -Allenadore: Massimo Rastelli -Spal: Meret, Gasparetto, Giani, Cremonesi, Lazzari (66’ Ghiglione), Arini, Castagnetti (78’ Spighi), Mora (87’ Beghetto), Schiavon, Cerri, Antenucci  -Allenadore: Leonardo Semplici -Gol: 24' Borriello, 40' Sau, 44' Borriello, 65' Borriello, 83' Borriello, 85' Antenucci -Dae su mese chi intrat ant a intrare in vigore sas tarifas noas pro su trasportu pùblicu locale. In Casteddu e in Tàtari su preju de sos tìtulos de viàgiu at a èssere de 1 èuro e 30 tzentèsimos (como nch’est a 1,20 èuro). Su billete integradu, imbetzes, at a costare 2 èuros e at a bàlere pro duas oras. In Casteddu e in s'àrea vasta s'abbonamentu pro sos istudiantes at a durare 12 meses e non 10 comente in antis. In prus no at a serbire prus su tzertificadu Isee. Sos de su Ctm ant a tènnere una gràfica noa e non s'ant a cunfùndere cun sos betzos chi ant a durare finas a su 30 de santandria. A pustis, in su mese de nadale, chie nd'est galu in possessu los podet cuncambiare cun sos noos agiunghende sa diferèntzia de su preju. -Est prevìdidu pro custu mangianu su primu isbarcu de una chimbantina de emigrantes in s'aeroportu de Su Masu. At a èssere su primu de tres trasportos chi nch'at a batire 135 pròfugos dae Vintimìllia a Sardigna. -Su de duos aèreos at a arribare semper a s'aeroportu de sa provìntzia de Casteddu e su de tres, domìniga, a s'Alighera. Sa cuestura e sa prefetura sunt giai organizende·si pro partzire sas cuotas in sas istruturas de s'ìsula chi nch'at giai barigadu su nùmeru totale pre-istabilidu. -Sas protestas no ant isetadu a cumpàrrere, mescamente dae banda de sa polìtica de tzentru-dereta e dae unos cantos sìndigos. Su coordinadore Cappellacci at pedidu s'interventu deretu de sa Regione a manera chi si fatzat craresa cun su guvernu italianu. -Totus ant faeddadu de òrdine pùblicu, de seguresa, de disponibilidade a s'ospitalidade, ma nemos at faeddadu de tràmuda de èsseres umanos. Pessones carradas dae un'ala a s'àtera de su Mediterràneu, òrfanas de su deretu prus mannu e prus importante chi bi potzat èssere. Sa libertade. Su de èssere lìberos e de si fraigare unu benidore nou in cale si siat ala de su mundu, s'autonomia de pòdere andare a s'Europa de su nord a chircare sos parentes e a cumintzare unu benidore nou in pare cun issos. -Nono, deretu negadu. E si giai Vintimìllia lis fiat istrinta, figuremus·nos ite bi potzant fàghere in Sardigna, logu ispèrdidu in ue non nche diant chèrrere istare e logu dae in ue si nche diant chèrrere andare sena lu pòdere. -Dae su cumintzu de s'annu in su Mediterràneu b'at mortu 3.176 pessones. Fiat totu gente chi nche cheriat intrare a Europa pro fuire dae sa misèria e dae sa gherra. Cara a sas costas italianas nche nd'at mortu 2.742. -Sunt custos sos datos de s'Oim (Organizatzione mundiale de sas migratziones). Su nùmeru de sas vìtimas est giai prus artu cunforma a su matessi perìodu de s'annu coladu e currispondet a su dòpiu cunforma a ghennàrgiu-austu de su 2014. Dae su cumintzu de ocannu, dae mare, nch'at arribadu 263.636 emigrantes, prus chi no àteru a Grètzia (160.888) e a Itàlia (100.244). -S'esòrdiu in Sèrie A de su Casteddu no est de sos mègius, ma s'ischiat chi sa trasferta in Ligùria non fiat cosa fàtzile. Sos òmines de Rastelli ant proadu a nche ghirare carchi puntigheddu, ma sos tres gol de sos genoanos no lis ant lassadu peruna ispera. -Su primu tempus est resurtadu bastante echilibradu. Sos sardos, cun sa divisa arva, ant proadu a fraigare agigu de giogu, ma sos giogadores de Iuric ant semper rispostu cun elegàntzia a sos atacos. Fintzas su Genoa at chircadu de isblocare sa partida, ma est semper mancada sa pretzisione in dae in antis. -Su segundu tempus, imbetzes, nos donat carchi emotzione in prus. A su de 62 minutos Pavoletti, cun sa conca, proat a nche marcare su vantàgiu, ma Storari parat. A su de 66 imbetzes su Casteddu nche colat in vantàgiu cun Borriello. S'atacante, lassadu a sa sola in s'àrea de rigore, aprofitat de unu passàgiu traessu de Sau e cun sa conca nch'indiritzat sa botza a su segundu palu e signat su 0-1. Su Genoa rispondet, ma sa defensa casteddaja est ischierada e tancat totu sas ghennas. A su de 77 minutos sos sardos ant torra un'ocasione de oro, ma su tiru de Giannetti iscudet a su palu sena resurtu. Nche colat petzi unu minutu e arribat su parègiu. S'autore est Ntcham chi, dae 18 metros lassat mòvere unu tiru a filu de terra. Sa botza corfat a su cambutzu de Capuano e nche ponet fora de giogu a Storari chi si l'abbàidat intrende·nche a sa rete. Arribat fintzas su raddòpiu de sos genoanos e acontesset duos minutos a pustis. Est su de 80 minutos cando Laxalt intrat a s'àrea e nche marcat su vantàgiu faghende·nche colare sa botza suta de sas ancas de Storari. In sos ùrtimos minutos arribat fintzas su gol de Rigoni chi nche serrat sa partida de su totu. Su giogadore vènetu, collocadu in su segundu palu, brincat prus in artu de totus e incorrat su de tres. Non b'at prus tempus, su Genoa cumintzat su campionadu cun tres puntos, a su Casteddu imbetzes li tocat a pònnere fatu. -Sos òmines de Rastelli pariant rispondende bene a sos atacos ruju-biaitos de su Genoa e in su segundu tempus podiant andare a su vantàgiu dòpiu si no esseret istadu pro su palu de Giannetti. In su momentu mègius sos òmines de Juric si nche sunt pesados e ant infèrchidu sas tres istocadas de sa vitòria. -Dae inoghe a una chida at a èssere su turnu de sa Roma, partida dìliga, ma custa borta si giogat in su Sant'Elia. -Formatziones -Genoa: Lamanna, Izzo, Burdisso, Gentiletti, Lazovic (92' Fiamozzi), Rincon, Veloso, Laxalt, Pandev (62' Ntcham), Pavoletti, Ocampos (83' Rigoni). -Allenadore: Ivan Juric -Casteddu: Storari, Ceppitelli, Bruno Alves, Capuano (82' Pajac), Isla, Padoin, Di Gennaro (69' Munari), Ionita, Murru, Borriello, Sau (73' Giannetti). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 66' Borriello, 78'  Ntcham, 80' Laxalt, 88' Rigoni - - - - - -Su Consìgiu de istadu frantzesu at botzadu s'ordinàntzia chi unas cantas amministratziones locales aiant emìtidu contra a s'impreu de su burkini in sas prajas. Sa sentèntzia pertocat su dispositivu aprovadu dae sa Comuna de Villeneuve-Loubet, in sa Costera biaita. Sos giùighes frantzesos si sunt espressados movende dae unu recursu de duos assòtzios: sa Lega pro sos deretos de s'òmine e su Comitadu contra a s'islamofobia in Frantza. Su giudìtziu de su Consìgiu de istadu arribat a pustis de su pàrrere de su Tribunale amministrativu de Nitza chi, a s'imbesse, aiat refudadu su recursu. Como b'at àteras 30 Comunas chi mantenent in vigèntzia s'ordinàntzia cuntestada, ma su provedimentu de oe at èssere aplicadu, deretu, s'in casu b'apat recursos che a su de sos duos assòtzios. Pro sos giùighes frantzesos s'ordinàntzia cuntestada est un'atendadu grae a sas libertades personales. - - - - - - -«Vittorio Emanuele II assassino di sardi». Est su chi sos tataresos ant pòdidu lèghere su mangianu de mesaustu a pustis de s'atzione de su Fronte indipendentista unidu. Sos militantes de su Fiu, note note, ant mudadu sa descritzione chi acumpàngiat sas targas de su cursu «chi – narant – unu tempus si naraiat “Farendi in Piazza” e chi oe, a dolu mannu, abarrat galu dedicada a su tirannu». Movende dae una nota curtza de s'istòricu ollollaesu Frantziscu Casula contra a s'Unione perfeta, sos de su Fiu ant disinnadu de covacare s'iscrita “Re d'Italia”. «Pedimus a sa Comuna de Tàtari – leghimus in sa nota – e a sas àteras de Sardigna de nche torrare a pònnere sos topònimos antigos in sas carreras e in sas pratzas intituladas a sos Savoia». Pro sos indipendentistas, s'in casu mancarent custos nùmenes betzos, est bastante a las dedicare a personàgios de s'istòria e de sa cultura sarda «oe ismentigados o relegados a carreras e pratzas de importu segundàriu». - - - - -Dae su cumintzu de s'annu in su Mediterràneu b'at mortu 3.176 pessones. Fiat totu gente chi nche cheriat intrare a Europa pro fuire dae sa misèria e dae sa gherra. Cara a sas costas italianas nche nd'at mortu 2.742. -Sunt custos sos datos de s'Oim (Organizatzione mundiale de sas migratziones). Su nùmeru de sas vìtimas est giai prus artu cunforma a su matessi perìodu de s'annu coladu e currispondet a su dòpiu cunforma a ghennàrgiu-austu de su 2014. Dae su cumintzu de ocannu, dae mare, nch'at arribadu 263.636 emigrantes, prus chi no àteru a Grètzia (160.888) e a Itàlia (100.244). -Ruet in die de oe su chi in sos mèdios de informatzione mundiales agatamus comente s'Earth overshoot day, est a nàrrere sa die de s'annu chi cumbinat cun s'acabbu de sas resursas terrestres a disponimentu. Dae oe, pro su chi pertocat a ocannu, semus subra-isfrutende su praneta. In su 2015 sa die ruiat su 13 de austu; in su 2000 in s'acabbu de cabudanni. Custu cheret nàrrere chi, annu cun annu, su consumu mundiale creschet. S'urtima borta chi s'impreu annuale de sas resursas cumbinaiat cun sa capatzidade de mama terra pro su matessi perìodu fiat in su 1970. Est su chi narat s'organizatzione Global footprint network. - - - - -Dae su mese chi intrat ant a intrare in vigore sas tarifas noas pro su trasportu pùblicu locale. In Casteddu e in Tàtari su preju de sos tìtulos de viàgiu at a èssere de 1 èuro e 30 tzentèsimos (como nch’est a 1,20 èuro). Su billete integradu, imbetzes, at a costare 2 èuros e at a bàlere pro duas oras. In Casteddu e in s'àrea vasta s'abbonamentu pro sos istudiantes at a durare 12 meses e non 10 comente in antis. In prus no at a serbire prus su tzertificadu Isee. Sos de su Ctm ant a tènnere una gràfica noa e non s'ant a cunfùndere cun sos betzos chi ant a durare finas a su 30 de santandria. A pustis, in su mese de nadale, chie nd'est galu in possessu los podet cuncambiare cun sos noos agiunghende sa diferèntzia de su preju. -Su Casteddu at detzisu sos nùmeros de sas màllias pro s'istajone imbeniente. Pagas sas novidades cunforma a s'annu coladu. Sa sotziedade at presentadu sa numeratzione noa in su trofeu Goleador, giogadu eris contra Crotone e Olbia.  -Sos nùmeros: -1 Rafael, 2 Bruno Alves, 3 Colombo, 4 Dessena, 8 Di Gennaro, 9 Melchiorri, 10 Joao Pedro, 12 Carboni, 15 Krajnc, 16 Munari, 17 Farias, 18 Barella, 19 Pisacane, 20 Padoin, 21 Ionita, 23 Ceppitelli, 24 Capuano, 25 Sau, 27 Deiola, 29 Murru, 30 Storari, 32 Giannetti, 33 Pajac, 35 Salamon. -Ruet in die de oe su chi in sos mèdios de informatzione mundiales agatamus comente s'Earth overshoot day, est a nàrrere sa die de s'annu chi cumbinat cun s'acabbu de sas resursas terrestres a disponimentu. Dae oe, pro su chi pertocat a ocannu, semus subra-isfrutende su praneta. In su 2015 sa die ruiat su 13 de austu; in su 2000 in s'acabbu de cabudanni. Custu cheret nàrrere chi, annu cun annu, su consumu mundiale creschet. S'urtima borta chi s'impreu annuale de sas resursas cumbinaiat cun sa capatzidade de mama terra pro su matessi perìodu fiat in su 1970. Est su chi narat s'organizatzione Global footprint network. -«Sos negotziados cun sos Istados unidos sunt fallidos a beru ca, comente europeos, non podimus atzetare a sa muda sas rechestas americanas». Faeddos prus chi non craros, sos de su ministru tedescu de s'Economia pro su chi pertocat su Ttip, su tratadu de iscàmbiu lìberu intre Iua e Unione europea. Intervistadu dae s'emitente Zdf, Sigmar Gabriel at annantu chi «non bi dêt àere prus perunu passu a dae in antis, mancari nemos lu chèrgiat ammìtere a beru». Intesa fartada, duncas, in cada unu de sos 27 capìtulos e a pustis de 14 addòvios. Motivos? -B'at unas cantas chistiones in sa mesa. A primu sa fase polìtica americana, cun Trump chi at manifestadu s'ostilidade sua e Clinton chi non si podet permìtere de nche pèrdere s'eletoradu pro-Sanders in sas primàrias in pessu coladas. A pustis amus àpidu sa "Brexit" (mancari sa burghesia albiònica pàrgiat chi no apat presse de si nch'essire) e sas reatziones de carchi paisu europeu comente a sa Frantza, mescamente in contu de "cuotas late". Frantza e Germania: paret chi ambas natziones faeddent a boghe sola contra a sa deregulamentatzione chi diat menguare sas diferèntzias intre su modellu anglosassone e s'europeu (cale?).  -Ma sunt faeddos in favore de s'istadu sotziale o de sas burghesias natzionales chi dae tempus ant contribuidu a disunire s'Europa? In sa matessi intervista Gabriel at naradu chi est de acordu a su Ceta, tratadu simigiante a su Ttip ma petzi intre Ue e Canadà. Faeddos prus chi non craros. -Sos ruju-biaitos de Rastelli saludant su torneu Maspalomas cun su segundu postu. A Storari, imbetzes, l'est tocadu su prèmiu comente mègius portieri. -Ambas sas iscuadras giogant bene e resurtant perigulosas. Su Casteddu cun Di Gennaro e Sau e su Las Palmas cun Momo e Livaja. A nche colare in vantàgiu, però, sunt sos grogos de sa comunidade autònoma. Michel nch'intrat a s'àrea e nche marcat s'1-0. -In su segundu tempus su giogu abarrat pagu prus o mancu in echilìbriu e sos càmbios contribuint a truncare su possessu de sa botza e a menguare su ritmu. In prus, a su de 75 minutos, su Casteddu devet renuntziare a Murru, espulsu dae s'àrbitru pro un'intrada perigulosa. Non càpitat àteru, su Las Palmas binchet su trofeu pro sa segunda borta. -Formatziones -Casteddu: Rafael, Pisacane, Salamon (65’ Bruno Alves), Ceppitelli (46’ Krajnc), Capuano (46’ Murru); Padoin (46’ Munari), Di Gennaro (55’ Tetteh), Ionita (65’ Barella); Deiola (78’ Vasco Oliveira), Pajac (65’ Arras, 81’ Pennington), Sau (55’ Piras). -Allenadore: Massimo Rastelli -Las Palmas: Varas, Michel (71' Michel), Garcia (71' Aythami), Bigas (70' Ramirez), Castellano (70' Arencibia), Gomez (70' David Simon), Boateng (42' Tyronne) (70' Montoro), Momo (70' Carlos), Besa, Viera (70' El Zhar), Livaja (79' Borja). -Allenadore: Quique Setien -Gol: 38’ Michel -Espulsos: 75’ Murru -Su Casteddu binchet sas prima partida de su torneu Maspalomas in sa Grandu Canària. Su triangulare, chi a su sòlitu si giogat in su mese de ghennàrgiu, ocannu mudat mese e bidet sa partetzipatzione de Marìtimo e de Las Palmas. S'annu coladu su torneu l'at bìnchidu su Psv Eindhoven. -Sos sardos in sa partida cun su Maritimo si sunt ammustrados cuncretos e tzìnicos, aprofitende de totu sas ocasiones prus importantes. A su de tres minutos, difatis, sunt giai in vantàgiu cun Barella chi nche collit unu passàgiu traessu de Ionita. Su giogadore casteddaju no at perunu problema a nch'insertare sa botza a sa rete. Sos giogadores de Rastelli in su campu si movent mègius e a su de 38 minutos raddòpiant agiuados dae su portieri aversàriu. Charles essit a bòidu e Arras nd'aprofitat marchende·nche su 0-2. -In su segundu tempus sos cumponentes de sas duas iscuadras mudant belle totus e finas su ritmu mènguat. B'at petzi un'àtera paja de ocasiones dae ambas bandas, ma sena perìgulu. Non càpitat prus nudda finas a s'acabbu. -Custu sero a sas noe e mesa de sero pro sos sardos b'at a èssere su segundu apuntamentu cun sa partida intre Las Palmas e Casteddu chi at a detzìdere su binchidore de su torneu. -Formatziones -Casteddu: Storari, Padoin (46’ Pisacane), Ceppitelli (46’ Krajnc), Salamon (46’ Bruno Alves, 82’ Vasco Oliveira), Murru (46’ Capuano), Tetteh (75’ Pennington), Di Gennaro (46’ Munari), Ionita (46’ Deiola), Barella, Joao Pedro (6’ Arras), Sau (46’ Pajac). -Allenadore: Massimo Rastelli -Maritimo: Charles (46' Haghighi), Patrick (58' Coronas), Deyvison, Dirceu, China, Jean Cleber, Fransergio (70' Brito), Alex Soares (65' Xavier), Samuel (67' Ghazaryan), Gevaro (68' Esquerdinha), Baba (67' Djoussè). -Allenadore: Paulo Cesar Gusmao -Gol: 3’ Barella, 38’ Arras. -Proemus a bìdere, si costumat a nàrrere. Ma si unu aberit ogru bidet a mala bògia, semper chi non bògiat castiare, ma custu est àteru contu. Duncas in ue est sa proa? A proare si proat sa sìndria, nât su ditzu. E si unu nât foràstigu? Salàstigu est o chistionende a ispàstigu? O trassas de castigu tenet, de òmine antigu meriende suta sa figu a imbìligu in foras? Bae e chirca! Si nemos chistionat, nemos l’ascurtat. Si sa gente non còmporat, b’at gente chi non bendet. Si lu dat su sese. B’at economistas, in Bruxelles, galu cannende·si sa conca si est issa sa tzitade fraigada subra sos sete montigros o Roma. Ma intre caput mundi e cunnu de aundi pagu est sa diferèntzia. Nessi in su sonu. -Tando pro nos dare un’esempru tostu e firmu ant proadu a nch’iscagiare sos paisos in s’èuro – una creze de àtzidu malaitu - e bi sunt belle reventidos lassende·los isfigurados pro chi non morrerent deretu, ma a lenu a lenu, cun pasu e cun cassàssia. E sos àteros paisos si sunt assustados, in finitias timende peus sorte pro sese e aproendende duncas sa filosofia de su suspetu, sa matemàtica de su terrore suta su matessi tenore, ma sena contra. Una cosa de custa genia fiat giai capitada, in su tempus coladu, in su tempus de sas Grandu Tzilighertas, ma b’at de nàrrere chi tando però, b’aiat agigu prus de licuididade. Mare magnum, l’aiant postu a gistru. E tando o como – baddu comente, baddu cantu, baddu si – sos tzinesos de sa Grandu Muridina a las ant a serrare sas prateras galu abertas (o paradas chi siant) o si nos ant a pàschere a ghisa de sòrighes? -Tocat a disinnare si mòvere e a cale banda. Si marcare su passu in logu o cumintzare sa martza. E tocat a la mudare, sa martza: dae prima a segunda e gasi sighende. Est chi cando intendimus custu faeddu, nos benit a conca sa pudrigadura, su pudidùmene,  sa morte fintzas.  O cosas istòricu-metzanas, che a sa martza contra a Roma o subra fiat? Semper e cando no est cosa chi nos pertocat, non comente sardos o surdos o burdos. E pustis a mudare martza podet èssere tramperi si pensamus a Radetzky  o mescamente  a Schwazer chi si nch’est tra-mudadu a Brasile pro defensare sa dinnidade sua de òmine intreu, ma istitadu e pesadu a pùrvura crochiana. E a pagu nos servint finas sas martzas de sa màchina. Ca - a bi pensare bene – mancu cussas sunt progressu sende chi sas veturas sunt galu biagende a petròliu, cando chi, pro nàrrere, sas làmpadas a petròliu – istende a su chi nos contat  Faraday - nche las amus barigadas dae duos sèculos a como. -A bìdere istemus e istemus parados, ca in contu de apocalisse non nos càddigat nemos. -Su progetu est nàschidu dae sa collaboratzione intre s'Universidade autònoma de Bartzellona e Prompsit chi gestit sa prataforma lìbera Apertium. Su finantziamentu imbetzes est arribadu dae Google, tràmite su programa “Google summer of code”. -Sa comunidade lìbera de tradutzione automàtica est nàschida in Ispagna pròpiu pro sas limbas de minoria comente a su sardu, a su brètone, a s'otzitanu, a su bascu e a àteras. Difatis si podet giai operare cun unas cantas limbas. Apertium est unu tradutore chi funtzionat tràmite sa creatzione de règulas de tradutzione e limbàgios comente s'xml, pro custu motivu resurtat un'aina perfeta pro sas limbas neolatinas chi sunt in fase de istandardizatzione comente a su sardu. In custas dies, duncas, s'est acabbadu su traballu contivigiadu dae Giuanne Frantziscu Fronteddu, Hèctor Alòs ì Font, Francis Tyers e Adrià Martin. Est sa prima bia chi si resesset a ammaniare unu tradutore automàticu chi bortat testos dae s'italianu a su sardu. -In manera passiva fintzas Sa gazeta at dadu su contributu suo. Difatis sos istudiosos ant impreadu fintzas sos testos de su notitziàriu nostru pro isvilupare sos ditzionàrios de Apertium, su lèssicu e s'anàlisi contrastiva. -«In base a sos aspetos de s'anàlisi contrastiva amus creadu belle 89 règulas de trasferimentu intre italianu e sardu – nos at naradu Fronteddu, agiunghende chi – pro su lèssicu amus chircadu totu su chi podìamus agatare in sa rete e, pro como, nche semus cròmpidos a prus de 25mìgia paràulas. Sos resurtados los averguaìamus pighende sos testos italianos dae Wikipedia e nch'est essidu a campu chi sa cobertura de tradutzione pro casos de 500, 1.000 e 2.000 paràulas fiat de su 90%. Dae sas faddinas nos abbigiamus in ue devimus intervènnere». -Su traballu, duncas, est ancora in fase de collàudu, ma dae su mese de santugaine sa cunfiguratzione italianu → sardu at a èssere a disponimentu de sos utentes. -Su Consìgiu de istadu frantzesu at botzadu s'ordinàntzia chi unas cantas amministratziones locales aiant emìtidu contra a s'impreu de su burkini in sas prajas. Sa sentèntzia pertocat su dispositivu aprovadu dae sa Comuna de Villeneuve-Loubet, in sa Costera biaita. Sos giùighes frantzesos si sunt espressados movende dae unu recursu de duos assòtzios: sa Lega pro sos deretos de s'òmine e su Comitadu contra a s'islamofobia in Frantza. Su giudìtziu de su Consìgiu de istadu arribat a pustis de su pàrrere de su Tribunale amministrativu de Nitza chi, a s'imbesse, aiat refudadu su recursu. Como b'at àteras 30 Comunas chi mantenent in vigèntzia s'ordinàntzia cuntestada, ma su provedimentu de oe at èssere aplicadu, deretu, s'in casu b'apat recursos che a su de sos duos assòtzios. Pro sos giùighes frantzesos s'ordinàntzia cuntestada est un'atendadu grae a sas libertades personales. -S'assemblea de su Movimentu pastores sardos l'aiat disinnadu in Tramatza, in sas dies coladas. Eris in Tiesi, cara a s'istabilimentu caseàriu de Frades Pinna, unos treghentos traballadores de su cumpartu si sunt oviados pro manifestare s'arrennegu contra a sas isperecuatziones de su mercadu a dannu issoro. In sos faeddos de Felitze Floris, e de àteros chi ant pigadu sa paràula, sa chistione de su preju de su late, sa de sas produtziones in aterue, su pagamentu fartadu de sos prèmios comunitàrios. -«Semus inoghe pro fàghere cumprèndere a custa gente - gasi Floris indiritzende·si a sos meres de s'indùstria - chi si sunt fatos mannos cun su suore de babbos e de manneddos nostros. Nos depent torrare risposta in contu de finantziamentos pùblicos pigados. Mi denùntzient si est fàula». Essida a campu sa netzessidade de sighire sa pelea mancari Floris apat naradu chi «cun custos nùmeros non nche crompimus a logu». Un'invitu prus chi non craru a un'unidade prus manna e determinada. -No est mancadu su cara a cara cun sos industriales tiesinos, Andria e su fradile Pedru Luisi Pinna. "Amparados" dae sos carabineris e dae sa politzia, ant naradu a sos presentes chi de tres milliones de litros traballados in Romania, duos los ant bèndidos in Bulgaria. «Su chi nch'est cròmpidu a Sardigna - ant annantu - fiat cun bullu rumenu e fiat destinadu a su mercadu internatzionale». Mentovadu finamentas su sistema frantzesu in contu de subraprodutzione de late. «Ma in Frantza - at pregontadu unu traballadore - cantu lu pagant a litru?». -«No est beru chi su mercadu est anàrchicu», at naradu Floris. Ma sunt chistiones prus chi non ligadas a su modellu de produtzione atuale. L'ischint sos chi disinnant su preju e sos chi lu sufrint, l'ischit sa polìtica de sos agiudos e su sistema cooperativìsticu chi non podet règhere sa cuncurrèntzia de sos mannos. A su chi si tastat, sa batalla est in pessu comintzada. «Semus a tretu de dare una prospetiva de cumbata a sa gente nostra». A bìdere istemus. -In sas costas italianas, cada 54 chilòmetros b'at unu giassu incuinadu dae sos iscàrrigos de sas fognas. Flussos de abba chi non nche colant in su depuradore. Pagu prus o mancu sunt totu in currispondèntzia de rios e canales e prus de su mesu sunt a curtzu a sas marinas. -Sos òmines de Goletta Verde, sa barchedda de Legambiente, ant prelevadu 265 campiones de abba cada 28 chilòmetros de costa pro los analizare. Sardigna, Pùllia e Vènetu sunt resurtadas sas regiones prus “netas”. Sas cunditziones prus crìticas si sunt registradas in Marche e Abrutzu, ma fintzas Campània, Calàbria, Sitzìlia, Làtziu e Ligùria non brullant. Su responsàbile sientìficu de Legambiente at naradu chi sa situatzione cunforma a s'annu coladu no est mudada ne in peus e ne in mègius. -In Sardigna b'at àpidu 5 prelievos subra de 29 chi ant marcadu un'incuinamentu grae. Semus faeddende de: -· Terranoa (Pitulongu)  -· Sossu (foghe de su riu Sillis) -· Portu Turre (foghe de su riu Mannu) -· S'Alighera (Santu Giuanne) -· Tresnuraghes (foghe de su riu Jana) -In Portixeddu imbetzes, in sa comuna de Frùmini Majori, s'incuinamentu no est grae, ma b'est e pertocat sa foghe de su riu Fluminimannu. Sas àteras 23 anàlisis ant registradu valores in sa norma. -S'iscoberta arribat dae su Canadà e faeddat de sos cannabinòides, sustàntzias chi diant pòdere èssere a tretu de crèschere s'atividade de sas tzèllulas retìneas, megiorende sa vista. Sa chirca est publicada in sa rivista eLife. -Sos sientziados de s'Istitutu neurològicu de Montreal ant istudiadu sas reatziones de su conchemàgiu siat impreende sustàntzias esògenas e siat cun sustàntzias endògenas. In ambos sos casos b'at àpidu unu megioru in sa visione de su conchemàgiu, fintzas cun pagu lughe. Est crèschida s'atividade de sas tzèllulas chi trasmitent sos impulsos dae s'ogru a su cherbeddu, sas tzèllulas gangliares de sa rètina. -Como tocat a bìdere si sos resurtados otènnidos in laboratòriu si nch'ant a pòdere tramudare a s'òmine. Su passu imbeniente previdet sa proa subra de sos mammìferos, mescamente subra de sos sòrighes, e a pustis in sas tzèllulas de sa rètina umana, in laboratòriu. -Nch'at coladu pagas dies dae su terremotu chi s'at pigadu de petus s'Itàlia mesana. O mègius, dae cantu sa terra at comintzadu a trèmere, a dae chi sas iscossas sunt sighende die cun die cun sa timòria de una "schicchera" noa, repentina e violenta che a sa prima. Su nùmeru de sos mortos nch'est cròmpidu a 290: su bonu in Amatritze, bidda chi, a su chi narat su sìndigu Sergio Pirozzi, cheret derruta. In custas dies amus intesu propostas de cada casta: dae sas de màdrighe ratzista contra a sos migrantes in sos albergos (sena cunsiderare sas fàulas in contu de acollièntzia, s'agiudu cuncretu de paritzos frades istràngios, sa seguresa chi podet àere una domo a chimbe isteddos ma semper fraigada che a sas àteras) a sas chi pertocant sas iscummissas (sena cunsiderare chi su monteprèmios est dinare de sos giogadores e chi Sisal e guvernu si nche papant sa parte manna). In mesu sa naturale predispositzione de sos voluntàrios chi, a cada brulla de mama terra, movent a mìgias pro ghetare una manu de solidariedade. E s'istadu? -S'istadu italianu, dae su 1968 (terremotu in su Bèlitze) a su 2012 (Emìlia Romagna) at gastadu prus de 120 milliardos de èuros pro sa ricostrutzione post-sìsmica. Est su chi narat su tzentru istùdios de su Consìgiu natzionale de sos ingegneris. A pustis de su terremòtu de s'Abrutzu (acontèssidu in su 2009), su guvernu tzentrale at istituidu unu fundu pro sa preventzione: 44 milliones pro su 2010; 145,1 pro su 2011; 195,6 pro su 2012; àteru e tantu pro su 2013 e su 2014; torra 145,1 pro su 2015 e torra 44 pro su 2016. Totale de su gastu 965 milliones. Non si crompet a su milliardu. Ma bi nde diat chèrrere 93 (fonte Cni, Istat, Cresme e Amparu tzivile) pro pònnere in seguresa sas domos privadas italianas. Pro s'Oice (assòtziu de ingegneris e architetos) "petzi" 36. Meda de prus de su chi s'istadu (bonidade sua) nch'at postu in cussu fundu. Ma meda de mancu de su chi at gastadu a pustis de sas tragèdias. Sa preventzione, duncas, diat cumbènnere. Ma cada bia chi si chistionat de cumbenièntzia, tocat de nos pregontare: a chie? -«Pro ite “Tres”? Ca est unu nùmeru chi torrat semper in sos ballos. E ca est unu nùmeru de importu mannu pro sa vida mia». Cun pagas paràulas pro nos acrarire sa resone de unu tìtulu che a custu, Càralu Boeddu, oviadu in Irgoli pagas oras a in antis de un'ispetàculu de dantzas sardas, nord-italianas, otzitanas e irlandesas, at istèrridu s'allega (sa “negossiada”) pro nos faeddare de su discu suo. -Sa faina est essida a campu pagu prus de unu mese a como e a pustis de binti annos de atividade peri sos palcos de Sardigna e de su mundu. «Ballaia dae cando fia minore ma apo comintzadu a sonare in su 1994, a sa sola, ca tando non bi fiant sas iscolas chi bi sunt como. O connoschias carchi maistru chi ti faghiat su praghere, paghende, o autodidata. Marcello Marras, etnomusicòlogu de Bilartzi m'aiat lassadu s'istrumentu e in pagu tempus ischia fàghere su "passu torrau". Sa prima esibitzione l'apo fata in Sèdilo, in su 1996». -Dae tando Boeddu at comintzadu a s'istèrrere su caminu presentende·si comente sonadore de primore. Li mancaiat su discu. «Deviat essire a primu», at naradu riende·si·la. «B'at 12 ballos, noe sonados a sa sola. Posca b'at duas cantzones mias: “Tres de Santu Gabine”, est a nàrrere sa die chi m'apo cojuadu a Bàrbara, e “Luche 'e luna”, una “java” dedicada a Jubanneddu, fìgiu meu». In "Luche 'e luna" bi pigat parte finamentas Baingiu Murgia cun su sassòfonu suo. -S'arresonada cun Boeddu est istada finamentas ocasione pro isvilupare su tema de su ballu e pro chistionare de “Ballade ballade bois”, su colletivu de musica populare (presente in tres branos de su discu) cun àteras bator pessones chi l'acumpàngiant: Càralu Crisponi a sa boghe, Giuanne Miali Lai a sa boghe e a sa trunfa, Fàbiu Càlzia a sa chiterra e Giosepe Cìllara a su cajon.  -«Cun custu grupu nche barigamus sa dimensione folclorìstica pro nche cròmpere a unu ballu comunitàriu ue sa gente est protagonista. Perunu bestire traditzionale ma sos de cada die e interessu mannu dae cada chirru de Sardigna. Benint dae Casteddu, dae totue. Nos mutint pro ischire in ue sonamus». -Su pagu tempus chi nos at dispostu si nch'est acabbadu in unu fàghere de rugre, ca b'aiat galu ite nch'ammaniare in subra de su palcu. Su tantu de unu ballu tundu cun Càlzia e Crisponi. E de unu saludu istrintu. -Die de auditziones, sa de oe, in contu de uràniu impoveridu. A mangianu sos membros de sa Commissione de inchesta ant iscurtadu a su presidente de sa Giunta regionale Frantziscu Pìgliaru; a merie a Annibale Biggeri, dotzente de Istatìstica mèiga in s'Universidade de Frorèntzia e a su dirigente de s'Arpas Massimo Cappai. -Pro Pìgliaru, in contu de indennizos, «a Sardigna nche deviant cròmpere 15 milliones, ma no amus retzidu nudda». Pro su chi pertocat sas esertzitatziones, su “guvernadore” sardu, at naradu imbetzes chi «si podent fàghere atividades simuladas» ca «b'est sa tecnologia»: «tocat a pedire a boghes – at annantu – de investire in sa chirca». Pedidos finamentas «osservatòrios ambientales indipendentes» pro iscumproare sas cunsighèntzias de sas atividades in s'ambiente («s'Arpas podet àere unu ruolo de importu») e una «valutatzione de intzidèntzia in sos sitos de interessu comunitàriu». -Biggeri, in sas dies coladas, at presentadu sos resurtos de un'indàgine epidemiològica conduida intre su 2000 e su 2013 in tretos de Teulada e de Arresi. «Sos tumores malignos - at naradu su professore - sunt prus chi non bundantes e, pro su chi pertocat sos òmines, sunt ligados a su colon retu (18 mortos), laringe (10), purmone (35) e pròstata. In prus, amus agatadu 128 casos de patologias respiratòrias infantiles (0-14 annos). Si est curada bene, s'asma infantile non cajonat su ricòveru, ma inoghe b'at unu 13% in prus cunforma a sa mèdia regionale. Galu, sunt 14 sos casos de tumore a sa bussica in sas fèminas, cosa prus chi non rara». -Àteros datos essidos a campu pertocant sas àreas sub comunales. In Foxi, a pagu tretu dae sas esertzitatziones Alfa, su livellu de mortalidade nch'est a su dòpiu de sa mèdia. Pro Biggeri «su polìgonu est prenu de sustàntzias tòssicas». -Abarrat su problema de sas bonìficas. Cappai nd'aiat giai chistionadu in s'auditzione de su 20 de triulas mentovende materiale inesplosu, mortaios, coetes Tow e coetes Milan cuntenentes tòriu 232, bombas de aeroplanos longas belle 2 metros, crateres e resùgios radioativos. E abarrat su problema de sos livellos de incuinamentu a dae chi, pro more de una lege, su parlamentu italianu aiat ecuiparadu sos polìgonos a sas àreas industriales. -«Vittorio Emanuele II assassino di sardi». Est su chi sos tataresos ant pòdidu lèghere su mangianu de mesaustu a pustis de s'atzione de su Fronte indipendentista unidu. Sos militantes de su Fiu, note note, ant mudadu sa descritzione chi acumpàngiat sas targas de su cursu «chi – narant – unu tempus si naraiat “Farendi in Piazza” e chi oe, a dolu mannu, abarrat galu dedicada a su tirannu». Movende dae una nota curtza de s'istòricu ollollaesu Frantziscu Casula contra a s'Unione perfeta, sos de su Fiu ant disinnadu de covacare s'iscrita “Re d'Italia”. «Pedimus a sa Comuna de Tàtari – leghimus in sa nota – e a sas àteras de Sardigna de nche torrare a pònnere sos topònimos antigos in sas carreras e in sas pratzas intituladas a sos Savoia». Pro sos indipendentistas, s'in casu mancarent custos nùmenes betzos, est bastante a las dedicare a personàgios de s'istòria e de sa cultura sarda «oe ismentigados o relegados a carreras e pratzas de importu segundàriu». -Su 10 de cabudanni de su 1976 si nche morgeit unu intre sos improvisadores prus mannos de Sardigna: tziu Barore Sassu. Banaresu, classe 1891, comintzeit a cantare in subra de sos palcos in su 1908. S'esòrdiu in bidda sua, cun Pitanu Morete, petzi pro unu refudu de tziu Gavinu Còntene, silighesu. Tziu Barore naraiat chi Còntene non cheriat andare a Bànari pro non patire sa matessi sorte de un'esatore de sas tassas chi, in cussa bidda, bengeit fertu a morte, fatu a cantzos e cotu in furru. -«Posca so andadu a Lìbia e b'at àpidu gherra in Europa - nargeit Sassu intervistadu dae Pàulu Pillonca in su 1975 -. Ma a pustis apo sighidu sa carriera e in su 1919 apo connotu a Tucone. Deo e issu fìamus sos primos poetas giòvanos a cantare cun sos mannos: Pirastru, Cuca, Morete, Testone, Cubeddu e àteros». -Sa gherra connota peri sas trintzeas, Sassu nche l'at giuta peri sas biddas a ue lu cramaiant a cantare, dae su 1919 (pagadu 15 francos) finas a cando - dae su 1932 a su 1937 - fascismu e Crèsia no ant disinnadu chi fiat mègius a los tuponare, sos poetas a bolu. A pustis giai si podiat cantare, renuntziende però a temas de màdrighe polìtica o chi tocarent sa religione. -Pro custa chistione Sassu at semper contivigiadu s'òdiu suo contra a sos preìderos. Non si fidaiat nemmancu de Pedru Casu, su lessicògrafu belchiddesu: «Mi pariat prus farsu chi non giustu. Grandu amigu de sos poetas ca fiat poeta issu puru. Ma no est chi nos at agiuadu, no. Sa finta faghiat de nos agiuare. Deo non nde creia mai de cussa gente. Totu los apo esaminados: giughiant s'ànima niedda comente sa bestimenta». -Sas garas suas, mescamente cun Remundu Piras e Barore Tucone («cando cantaia cun issos sas pratzas si populaiant»), nche sunt coladas a s'istòria. E finamentas sas polèmicas cun sos poetas "a taulinu" («A Prantaferru li doled un'ogiu / c'ha bidu sos poetas in su palcu / e nd'ha fattu un'ispessia 'e ricalcu / in sa foglina sua copiativa / cun d'una agressione retroattiva / chi imitat su ranocchiu in su pogiu»), iscraos, pro issu, de su «disisperu de sos bator muros».  -Sassu sa pinna l'impreeit finamentas pro si nde befare de sos banaresos ca nât chi in sos suterràneos de sa crèsia de Nostra Segnora de Sea b'aiat unu siddadu («Pòveros acudide a su siddadu ch'acolla s'ora de bos arrichire»). -Sassu canteit peri sos palcos finas a su 1973, tres annos in antis de si rèndere -«Fiat unu faru luminosu - gasi Brunu Agus, poeta gairesu intre sos improvisadores prus mannos in atividade - e finamentas oe bidimus sa lughe sua. Ma est beru finamentas chi como semus atraessende unu tempus feu e custos òmines non sunt apretziados pro su valore e sas fainas issoro, pro su chi ant lassadu a sa Sardigna in contu de cultura e de limba. A dolu mannu nostru oe ruet una ricurrèntzia ma non b'at initziativas pro l'ammentare. Bànari si tenet unu nùmene est gràtzias a tziu Barore. Ma no est Bànari ebbia chi li depet èssere reconnoschente, sa Sardigna intrea». -S'arresonada cun Agus est istada s'ocasione pro sestare unu cunfrontu intre sas garas de eris e sas de oe. «Mi timo - at annantu - chi si tziu Barore biveret in custos tempos non diat devènnere tziu Barore. Sa poesia naschet intre su poeta e sa gente. E a nois nos càpitat de no la bìdere nemmancu sa gente ca a bias nos nche ponent in pratzas iscurigosas o cun sos faros puntados a cara. Un'ambiente fritu chi cunditzionat s'improvisatzione. Non podimus nàrrere chi sas garas de oe sunt che a sas de sos annos chi cantaiat Sassu». -Ite nos abarrat, tando, de tziu Barore? «Su bonu de sa gente - at serradu Agus - depet cumprèndere chi si diamus pònnere in pabiru totu sas garas chi at cantadu bi diat essire un'entziclopedia. Est unu patrimòniu sena làcanas, su suo. Tocat de lu valorizare, pro su venidore de sa poesia a bolu e de sa cultura nostra». -In sas dies imbenientes, in sas bulletas e in sos impiantos de distributzione de carburante, amus a pòdere bìdere s'efetu de sas limitatziones a sa produtzione de su petròliu detzisa dae s'Opec. Su preju, a su barile chi in su mese de ghennàrgiu nche fiat caladu a 27 dòllaros, nch'est pigadu a prus de 48 dòllaros a pustis de s'interventu de s'organizatzione. -S'Aràbia saudita at a renuntziare a 500mìgia bariles sa die, in manera chi su totale de sos produtores mènguet finas a 32,5 milliones de bariles sa die. S'Iran, imbetzes, at atzetadu de mantènnere sa produtzione sua a 3,7 milliones de bariles, imbetzes de nche la pigare a 4 milliones. -Mercados finantziàrios prus cuntentos e butzacas de sos consumadores prus pagu. In sas dies imbenientes isetemus·nos carchi aumentu. -In sas istatìsticas bogadas a campu dae Assoaeroporti (Assòtziu italianu gestores de aeroportos) dae su mese de ghennàrgiu a su mese de austu, s'aeroportu aligheresu resurtat unu de sos peus in Itàlia. -Sos movimentos de su 2016, in s'iscalu, cunforma a su matessi perìodu de su 2015 chi amus mentovadu in antis, ant registradu una flessione importante. Sos movimentos totales ant minimadu de su 16,3%, sos passigeris imbetzes de su 19,3%. Fintzas sos aèreos cargo ant menguadu de su 19,6%, cun 6,5 tonnelladas. Cunsiderende chi in su matessi intervallu de s'annu coladu sos passigeris in trànsitu in s'aeroportu de sa “riviera” fiant 1.190.067, ocannu su nùmeru est abarradu a 960.211. In pràtica 229.856 persones de mancu. -Sas fainas andant mègius in sos aeroportos de Su Masu e de Terranoa. In s'iscalu casteddaju registrat 2.529.476 passigeris in trànsitu, cun una flessione de su 0,8% cunforma a un'annu a como. Su de Terranoa imbetzes est crèschidu de su 13%, cun 1.899.482 persones. -Pro seguru sos datos sunt influentzados dae s'atividade de Ryanair. Dae su mese de santandria sa cumpangia irlandesa at a abbandonare de su totu s'aeroportu de s'Alighera. At a èssere tando chi amus a bìdere una diferèntzia manna cun sos àteros iscalos. -S'annùntziu ufitziale in Liverpool, sa tzitade chi in sos annos 80 s'est atrivida a disafiare in su matessi tempus a Margareth Tatcher e a sa dereta laburista de Neil Kinnock: Jeremy Corby sighit a èssere sa ghia de su partidu gràtzias a 313mìgia votos contra a sos 193mìgia otènnidos dae Owen Smith. Vitòria intre sos iscritos, intre sos sustenidores registrados e intre sos afiliados sindacales cun una pertzentuale prus arta de sa chi aiat pigadu in su 2015 (61,8%, est a nàrrere +2,3%). Semper cuntestadu dae sos blairistas e dae sos àteros oponidores, Corbyn aiat retzidu paritzas crìticas a pustis de su referendum pro sa Brexit: unu casus belli impreadu dae chie cheriat serrare sa parèntesi sotzialista in su cursu de su partidu. Non sunt mancadas sas espulsiones de sos sustenidores de "Jez su ruju" dae banda de sa burocratzia laburista, prus chi non contrària a sa furriada a manca comintzada in s'istiu de s'annu coladu. Una purga mera e sìnchera, che a sa chi aiat interessadu sa manca interna de Liverpool 30 annos a como, contra a chie s'atriviat a cumpartzire messàgios no agradèssidos in sas retes sotziales. A bìdere istemus, dae como in susu, si su partidu intreu s'at a unire a inghìriu de Corbyn conca a su disafiu eletorale contra a sos cunservadores de Theresa May, o si b'at a àere partziduras. -Custu sero a sas ses at a cumintzare s'isciòperu de bator oras chi at a interessare sos traballadores de s'Arst. Pro seguru, duncas, at a èssere prevìdidu carchi istorbu pro chie at a impreare sos trasportos pùblicos regionales. -Ant a leare parte a sa mobilitatzione, finas a sas deghe de custu sero, sas segreterias de Filt Cgil, Uiltrasporti e Ugl Trasporti. Sas resones de sa protesta sunt mescamente duas: su rinnovu de sos mezos chi in mèdia tenent pagu prus o mancu 20 annos e su cuntratu integrativu iscadidu dae 15 annos. -S'oferta est de 65 milliardos, pagu prus o mancu 127,50 dollaros pro cada atzione. L'at comunicadu custa note su responsàbile de sa comunicatzione de su cunsòrtziu de Leverkusen. S'ùrtima oferta fiat firma a 125 dollaros pro atzione. Fintzas s'azienda americana at cunfirmadu sas tratativa e narat: «amus retzidu s'oferta e como l'amus a valutare». -A pustis de su parègiu internu contra a sa Roma, su Casteddu fiat in chirca de cunfirmas, ma sos tres puntos si nche sunt andados conca a Bologna. Sos pitzocos de Donadoni, avantagiados fintzas dae sa superioridade numèrica, ant raddopiadu su puntègiu e ant sufertu in sos ùrtimos minutos. Su resurtadu però est arribadu gasi etotu. -In sos primas binti minutos sas iscuadras cumintzant a leare tretu e sunt che pare. Su vantàgiu de sos emilianos arribat a su de 23 minutos cun Verdi. S'atacante nche marcat su gol dae unu tiru lìberu: sa botza nche bàrigat sa barriera, rimbaltzat in dae in antis a Storari e nch'intrat a intro. Su portieri casteddaju carchi neghe la tenet. Su Bologna leat in manu sa partida e controllat bene su resurtadu finas a s'intervallu. -In su segundu tempus, a pustis de oto minutos, sos sardos abarrant in deghe pro s'espulsione de Storari chi, cun sas manos, tocat sa botza in foras de s'àrea. Su giogu dae como in susu cumintzat a èssere partzidu dae sos càmbios e a su de 74 minutos arribat fintzas su raddòpiu de sos òmines de Donadoni. Di Francesco isfrutat su bellu traballu de Krejci chi nche brincat duos defensores e nche ponet sa botza a mesu pro s'atacante chi nche l'ispinghet a intro sena perunu problema. Su Casteddu ismesat s'isvantàgiu a su de 83 minutos cun Bruno Alves chi isfrutat unu tiru lìberu. S'ischìtzina nch'intrat in su cugione a cusrtzu a su palu. Inoghe est Da Costa a èssere pagu atentu. In sos ùrtimos minutos sos casteddajos proant a chircare su parègiu, ma su tempus est pagu e acabbat 2-1 pro sos meres de domo. -Formatziones -Bologna: Da Costa, Krafth, Oikonomou, Gastaldello, Masina (76' Torosidis), Taider, Nagy (86' Viviani), Dzemaili, Verdi, Destro (68' Di Francesco), Krejci. -Allenadore: Roberto Donadoni -Casteddu: Storari, Isla, Salamon, Alves, Murru (66' Tachsidis), Ionita, Di Gennaro, Padoin, Barella (56' Rafael), Sau (73' Farias), Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 23' Verdi, 74' Di Francesco, 83' Alves -Espulsos: 53' Storari -In sa die de sas polèmicas de sos Sconvolts contra a Storari, su Casteddu a s'Atalanta nde li faghet tres. A borta de die in sas tribunas de su Sant'Elia est cumpartu unu fògiu chi criticaiat su cumportamentu de s'estremu defensore ruju-biaitu in sas ùrtimas partidas. «...cussu mertzenàriu de Marco Storari non devet prus giogare cun sa fasca de capitanu...» - naraiat su documentu firmadu dae sa tifoseria organizada de sos Sconvolts. Ma colemus·nche a sa crònaca de giogu. -Sos pitzocos de Rastelli cumintzant bene deretu. A su de oto minutos Borriello nche marcat su vantàgiu. Dae su ladus de manca Joao Pedro nche ponet in mesu de s'àrea unu passàgiu traessu e s'atacante napoletanu devet petzi istèrrere s'anca de dereta pro nche l'arrumbare a intro. Sos bergamascos faghent possessu, ma non resurtant a agatare su passàgiu detzisivu. A su de 35 minutos però ant s'ocasione pro nche torrare a pare sa partida, ma Paloschi si faddit su tiru de penalidade pro neghe de Rafael chi bi lu parat. S'àrbitru bi l'aiat cuntzessu pro unu fallu de Pisacane a Gomez. -In su segundu tempus su Casteddu non perdet tempus e raddòpiat. Custa borta su passàgiu traessu movet dae dereta dae sos pees de Isla. Sa botza est pretzisa pro Sau chi cun unu tiru a filu de terra nche la còllocat a curtzu a su palu de manca. In antis de sa de tres su Casteddu leat fintzas unu palu cun Marcu Sau. Tres minutos a pustis, imbetzes, arribat su de bator gol in campionadu de Borriello. S'atacante òperat unu tiru lìberu chi, fintzas cun sa complitzidade de su portieri aversàriu, nch'intrat in su primu palu. In antis de s'acabbu b'at carchi àtera ocasione ma perunu gol. Sos sardos conchistant sos primos tres puntos de s'istajone. Mèrcuris conca a Torinu pro disafiare a sa Juventus. -Formatziones -Casteddu: Rafael, Pisacane (78' Bittante), Ceppitelli, Bruno Alves, Murru, Padoin, Tachtsidis, Isla (83' Munari), Joao Pedro (63' Barella), Borriello, Sau. -Allenadore: Massimo Rastelli -Atalanta: Berisha, Toloi, Zucanovic, Masiello (46' D'Alessandro), Conti, Franck Kessié, Carmona (59' Grassi), Kurtic (56' Gagliardini), Konko, Paloschi, Gomez. -Allenadore: Gian Piero Gasperini -Gol: 8' Borriello, 56' Sau, 73' Borriello -Su Casteddu, a pustis de sa trasferta contra a sa Juventus tenet bisòngiu de tres puntos pro si nch'istesiare dae sa zona caente de sa classìfica. Sa Sampdoria imbetzes at pèrdidu sas ùrtimas tres partidas e cheret furriare issa puru conca a sos tres puntos. -Sos òmines de Rastelli cumintzant bene cun duas ocasiones pro Sau e Murru, posca, a bellu a bellu, su giogu si nche tramudat mescamente a su tzentru de su campu. A su de 16 minutos sa Sampdoria proat a prodùere agigu de possessu. Quagliarella si faghet a bìdere in sos tretos de s'estremu defensore ruju-biaitu, ma Ceppitelli li firmat sa giogada. A su de 25 minutos Cigarini proat a nch'ischidare a Storari cun unu tiru dae a tesu, ma sa trajetòria est tzentrale e su portieri lu deviat a foras de sa traessa. A su de 33 minutos, in un'interventu cun Muriel, su portieri pisanu s'istròpiat (sa prima diàgnosi faeddat de distorsione) a su ghenugru e nch'essit dae su campu in càmbiu de Rafael. A su de 37 minutos su Casteddu torrat a bida. Padoin li nche furat sa botza a Pereira e si nche fuet conca a su ladus mànchinu de sa lìnia de fundu. Nche ghetat a mesu sa botza pro sos pees de Joao Pedro chi nche la devet petzi ispìnghere a intro. -In sa segunda fratzione de giogu sos sardos parent prus in forma, difatis si nch'acarant prus de una bia a s'àrea de Viviano. Fintzas sa defensa casteddaja cumbinchet de prus cunforma a su disafiu de mèrcuris coladu in Torinu. Sos sardos controllant sos ritmos de sa partida e cando podent movent in contratacu mescamente cun Joao Pedro e Padoin. Cando sa gara pariat aviada a si nch'acabbare cun unu gol ebbia, nd'arribant àteros duos. In contratacu sa Sampdoria nche crompet a su parègiu cun Fernandes chi si nche presentat cara a Rafael e nche lu bàrigat cun unu tiru a filu de terra. Rastelli protestat e s'àrbitru nche lu bogat. Su 2-1 de su Casteddu però arribat deretu a su de 88 minutos. S'autore est Melchiorri chi, semper in contratacu, retzit unu donu mannu dae Viviano chi essit a bòidu dae s'àrea. S'atacante casteddaju, a porta lìbera, nche marcat su primu gol personale in Sèrie A. In sos minutos de recùperu sos lìgures atacant a conca bassa pro agatare su parègiu, ma non b'at prus tempus. Sos sardos cun sa vitòria in butzaca si nch'andant a sete puntos in classìfica.   -Formatziones -Casteddu: Storari (33' Rafael), Murru, Bruno Alves, Ceppitelli, Pisacane, Isla, Tachtsidis, Padoin, Joao Pedro (83' Barella), Sau (74' Melchiorri), Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Sampdoria: Viviano, Regini, Skriniar, Silvestre, Pereira (75' Budimir), Linetty, Cigarini, Praet (80' Fernandes), Alvarez, Muriel (55' Schick), Quagliarella. -Allenadore: Marco Giampaolo -Gol: 37' Joao Pedro, 86' Fernandes, 88' Melchiorri -Santu Sparau, una de sas biddas chi at signadu sa vida de su giornalista sardu, at retzidu amigos, cumpàngios e chie, a pustis, at imparadu a lu connòschere leghende sos libros suos. Gosi sa bidda de Sciola e de sos murales at tzelebradu s'ammentu de Giuanne Frantziscu Pintore, organizadu in su teatru Sa màschera cun su patronadu de sa Sotziedade pro sa limba sarda, de sa rivista Eja e de su Prèmiu Pintore. Est giai su de bator addòvios a pustis de sa morte, in su 2012. A pustis de sa presentada de su sìndigu e de s'assessore de sa cultura sunt intervènnidos sos amigos corales, sos chi ant descritu mègius su giornalista e sa persone. Detàllios e anèddotos chi ant bogadu a campu sa personalidade de Giuanne Frantziscu e sos ideales suos. Sentidos chi sunt istados su catalizadore chi nche l'ant giutu a si distìnghere in su giornalismu e mescamente in cussu in sardu. In Santu Sparau, difatis, nascheit su giornale Sa Sardigna rapresentante, galu oe e a distàntzia de annos, de unu bìculu mannu de su giornalismu in limba sarda. Su giornale como non s'imprentat prus, ma abarrant sos artìculos de tando, a bias galu atuales. Ant dadu su contributu issoro sos chi ant imparadu a lu connòschere e chi ant cumpartzidu momentos de vida a costàgiu suo, dae Ninu Landis a Centzu Porcu e Pàulu Pillonca, finas a nche cròmpere a Otàviu Olita, a Martine Corimbi, a Diegu Asproni e a Gesuinu Mattana. A dae chi oe, 26 de cabudanni, est sa die mundiale de sas limbas e chi nch'at coladu deghe annos dae sa nàschida de sa Lsc, eris est istada fintzas s'ocasione pro faeddare de su chi est acontessende in su mundu de su sardu. Pro custu sunt intervènnidos Giuanne Frantziscu Fronteddu in contu de informatica cun Apertium, Lisandru Beccu chi at faeddadu de sa localizatzione de sos programas informàticos, Màuru Piredda chi at illustradu sa funtzione de su sardu normativu in su mundu de s'informatzione, Isabella Tore chi at atzinnadu a su progetu de s'istòria sarda in s'iscola italiana, Antoni Nàtziu Garau chi at ammustradu sa possibilidade de cumpatibilidade intre variedades locales e limba sarda normativa in s'amministratzione pùblica e in sa sanidade. At serradu sos interventos s'allega de Diegu Corràine chi at analizadu sos resurtados e sas prospetivas a deghe dae sa nàschida de s'istandard Lsc. «Sos propòsitos sunt bonos – at naradu – ma tocat chi su sardu nch'intret a iscola movende dae sas variedades locales. E petzi a pustis, a dae chi b'est sa connoschèntzia de sa variedade locale, si diat pòdere aplicare s'istandard unitàriu». Sos traballos los at serrados Càrminu, fìgiu de su biadu de Pintore. Paràulas, sas suas, chi nche crompent deretu a su coro cando dèdicat una paja de rias a sa bidda de Santu Sparau e cando ammentat su mannu suo. Singiale chi, su sèmene ghetadu dae Giuanne Frantziscu est isterrende galu sas raighinas suas. -Una marea de persones at invasu sas pratzas de Bartzellona, Llèida, Tarragona, Salt e Berga. Petzi in sa capitale de sa comunidade autònoma b'aiat prus de mesu millione de persones festende sa Diada 2016, sa festa natzionale catalana. -In suta de s'arcu de triunfu e in sa Passeig de Sant Joan su grogu e su ruju si sunt fatos meres de belle totu sa carrera, pagu prus o mancu duos chilòmetros e mesu. Sos manifestantes ant bentuladu a chelu unu fògiu tundu e arvu cun in mesu unu chircu grogu: su sìmbulu de “a punt”, est a nàrrere “semus prontos”. -Su parlamentu catalanu, guvernadu dae sa majoria indipendentista, cheret sighire su caminu conca a s'auto-determinatzione tràmite unu referendum mancari su guvernu de Madrid e sa Corte costitutzionale apant espressadu pàrrere contràriu. Forsis est s'ocasione de atzelerare su protzessu bidu chi in Ispagna est galu bia sa crisi polìtica. -A su chi narant unos cantos sondàgios, sos catalanos chi cherent un'istadu resurtant su 48%, cara a unu 43% chi cheret abarrare cun s'Ispagna. -Cunforma a sos datos de sa commissione eletorale tzentrale, petzi su 47,8% de sos russos est mòvidu conca a sos sègios. Resurtu prus chi non bassu a dae chi in su 2011 s'afluèntzia nche barigaiat su 60%. Pertzentuales galu prus bassas in Mosca (28,7%) e Pedruburgu (25,2%). Su partidu de Vladimir Putin e de Dmitry Medvedev at otènnidu su 75% de sos sègios pro more de unu sistema eletorale in parte proportzionale e in parte cun cullègios uninominales. Est in sos datos assolutos chi bidimus cantu at pèrdidu Rùssia unida in contu de cunsensos (belle 4 milliones de votos de mancu). Putin e Medvedev, però, ant àpidu pagos oriolos dae banda de sos aversàrios. Nointamen sa crisi, sos litzentziamentos in su cumpartu sanitàriu e sos corfos a su sistema iscolàsticu, su Partidu comunista de Gennadij Zjuganoz perdet prus 5,5 milliones de votos, belle segudadu dae su natzionalista Vladimir Žirinovskij. In s'ìnteri su poderiu de acuistu de sos salàrios sighit a menguare annuntziende unu perìodu cun paga istabilidade. -Bator annos pro s'adeguare. Est custu su tempus chi su guvernu frantzesu, aprovende unu disinnu de lege pro sa «transitzione energètica» e sa «crèschida birde», at impostu a sos produtores de pratos, tassas, furchetas e culleras de plàstica. Dae su 2020 su divietu at a èssere totale e, dae tando, at a èssere possìbile prodùere petzi trastes biodegradàbiles, a tales chi potzant èssere compostados. Favorèvoles sos ambientalistas chi, in custu disinnu, bident unu resurtu de sa cunferèntzia parigina "Cop21". Ma b'at chie narat chi nono. S'assòtziu Pack2Go Europe, chi aunit sos produtores de imballàgios, diat chèrrere chi s'Ue intervèngiat contra a su paisu membru pro impèigos a sa «tzirculatzione lìbera de sas mercantzias». Pro su segretàriu generale Eamonn Bates non bi diat dèvere àere nemmancu garantzias pro s'ambiente ca nât chi, cun sa còntiga de sa biodegradabilidade, sa gente nch'at a imbolare totu peri sos sartos. -Custu mangianu in Casteddu, in su policlìnicu Duìliu Casula, su diretore generale Giorgi Sorrentino, su responsàbile de sos sistemas informativos de s'Aou Andria Casanova e sos responsàbiles de s'àrea Tim Giulio Verlicchi e Giuanne Sulas, ant presentadu s'aplicatzione mòbile de s'Azienda ospidalera universitària de Casteddu. -Un'aina informàtica chi permitit a sos utentes, petzi cun una paja de incarcadas, de prenotare sas vìsitas in lìnia, de iscarrigare sos refertos, de controllare sas coas in sa sala de emergèntzias. In su benidore at a èssere possìbile fintzas a iscarrigare sas radiografias, sas ecografias, sas tac e sas risonàntzias. S'aplicatzione mòbile est giai a disponimentu, in donu, in s'App store e in su Google play. «Est una manera – at naradu Sorrentino – de acostiare sos patzientes a sos servìtzios ma sena los costrìnghere a nch'andare a s'ospidale cando non b'at bisòngiu». -In sas dies imbenientes, in sas bulletas e in sos impiantos de distributzione de carburante, amus a pòdere bìdere s'efetu de sas limitatziones a sa produtzione de su petròliu detzisa dae s'Opec. Su preju, a su barile chi in su mese de ghennàrgiu nche fiat caladu a 27 dòllaros, nch'est pigadu a prus de 48 dòllaros a pustis de s'interventu de s'organizatzione. -S'Aràbia saudita at a renuntziare a 500mìgia bariles sa die, in manera chi su totale de sos produtores mènguet finas a 32,5 milliones de bariles sa die. S'Iran, imbetzes, at atzetadu de mantènnere sa produtzione sua a 3,7 milliones de bariles, imbetzes de nche la pigare a 4 milliones. -Mercados finantziàrios prus cuntentos e butzacas de sos consumadores prus pagu. In sas dies imbenientes isetemus·nos carchi aumentu. -At a cumintzare cras sero a sas noe s'isciòperu de 24 oras chi pertocat unas cantas siglas sindacales autònomas. «Sa protesta – ant comunicadu sas ferrovias de s'istadu – at a acabbare chenàbura 30 de cabudanni a sa matessi ora». -Pro sos trenos regionales, sos ùnicos chi sunt in servìtziu in Sardigna, ant a èssere garantidas sas cursas essentziales dae sas 6:00 a sas 9:00 e dae sas 18:00 a sas 21:00. In su situ trenitalia.com s'at a pòdere controllare sa situatzione de sa tzirculatzione e sas informatziones pro sos viagiadores. - - -S'annùntziu ufitziale in Liverpool, sa tzitade chi in sos annos 80 s'est atrivida a disafiare in su matessi tempus a Margareth Tatcher e a sa dereta laburista de Neil Kinnock: Jeremy Corby sighit a èssere sa ghia de su partidu gràtzias a 313mìgia votos contra a sos 193mìgia otènnidos dae Owen Smith. Vitòria intre sos iscritos, intre sos sustenidores registrados e intre sos afiliados sindacales cun una pertzentuale prus arta de sa chi aiat pigadu in su 2015 (61,8%, est a nàrrere +2,3%). Semper cuntestadu dae sos blairistas e dae sos àteros oponidores, Corbyn aiat retzidu paritzas crìticas a pustis de su referendum pro sa Brexit: unu casus belli impreadu dae chie cheriat serrare sa parèntesi sotzialista in su cursu de su partidu. Non sunt mancadas sas espulsiones de sos sustenidores de "Jez su ruju" dae banda de sa burocratzia laburista, prus chi non contrària a sa furriada a manca comintzada in s'istiu de s'annu coladu. Una purga mera e sìnchera, che a sa chi aiat interessadu sa manca interna de Liverpool 30 annos a como, contra a chie s'atriviat a cumpartzire messàgios no agradèssidos in sas retes sotziales. A bìdere istemus, dae como in susu, si su partidu intreu s'at a unire a inghìriu de Corbyn conca a su disafiu eletorale contra a sos cunservadores de Theresa May, o si b'at a àere partziduras. -Baltimora, Tulsa, Charlotte. Topònimos de tzitades addae de s'Atlànticu chi, in sas oras coladas, nch'ant prenadu sas colunnas de sos giornales pro tres acontèssidas chi, in sos Istados unidos, sunt oramai sa norma: sa morte de afroamericanos cajonada dae sos agentes de politzia. In sa tzitade de su Maryland, Tawon Boyd (21 annos) s'est rèndidu a pustis de unas cantas dies de agonia. Sos politzotos, mancari disarmadu, l'aiant immobilizadu assachiende·lu una bia cròmpidos a domo sua. «Cumportamentos istranos», custa sa motivatzione de s'irrutzione a pustis de àere retzidu una cramada. In s'Oklahoma a Terence Crutcher, disarmadu issu puru e manos in su gatzile, l'ant mortu, isparende·lu, in s'ìnteri chi lu fiant compidende. «B'at prus pregontas chi non rispostas» est imbetzes su cummentu de sa famìlia Scott a pustis de àere bidu su vìdeu in ue Keith Lamon, fìgiu issoro, ruet a terra segudadu da unos cantos corfos de pistola. Sos manifestantes, a chèntinas in sas carreras e in sas pratzas de Charlotte (dae tres dies) pedint sa difusione pùblica de sos filmados. Su sìndigu at decretadu su tudafogu. - - -Nudda. Non bi nd'at. Su ministèriu de sa Salude bi la sighit cun su messàgiu suo fartosu e dannàrgiu. In sa coberta de un'opùsculu pro su Fertility day de cras b'at duas imàgines postas una in subra de s'àtera. In artu bator pitzocos de ratza ariana (gosi si narait unu tempu e gosi si sighit a nàrrere in unos cantos ambienteddos), ispigru de unu mundu fatu de «abitùdines bonas» che a garantzia pro una reprodutzione segura e sulena. In bassu unu nieddu, una pitzoca cannonende, un'àtera cun su bong e unu giòvanu chi a calaìgiu si bidet. E una fràsia chi annanghet pane a brou: «sos “cumpàngios” malos de nche lassare a banda». S'imàgine de suta – est cosa chi leghimus in Valigia Blu – arribat dae una campagna fata in Arizona contra a s'eroina. Ma totu cantos (forsis francu sa tzia chi in medas mentovant e chi aiat bidu unu giòvanu «cun su spinello atacadu a su bratzu») ischimus chi cartinas e bong serbint a àteru. Pagu male. Ca su peus nch'est in sa fotografia de sas «abitudines bonas». Semper in Valigia Blu (Zeus los bardiet) leghimus chi sas caras de sos pitzocos prontos a procreare las podimus agatare in una campagna publitzitària in contu de dentes rutos e prontos a èssere cambiados. Ma a cambiare agentzia publitzitària meda bi cheret? O a issos etotu li naschet? -Bator annos pro s'adeguare. Est custu su tempus chi su guvernu frantzesu, aprovende unu disinnu de lege pro sa «transitzione energètica» e sa «crèschida birde», at impostu a sos produtores de pratos, tassas, furchetas e culleras de plàstica. Dae su 2020 su divietu at a èssere totale e, dae tando, at a èssere possìbile prodùere petzi trastes biodegradàbiles, a tales chi potzant èssere compostados. Favorèvoles sos ambientalistas chi, in custu disinnu, bident unu resurtu de sa cunferèntzia parigina "Cop21". Ma b'at chie narat chi nono. S'assòtziu Pack2Go Europe, chi aunit sos produtores de imballàgios, diat chèrrere chi s'Ue intervèngiat contra a su paisu membru pro impèigos a sa «tzirculatzione lìbera de sas mercantzias». Pro su segretàriu generale Eamonn Bates non bi diat dèvere àere nemmancu garantzias pro s'ambiente ca nât chi, cun sa còntiga de sa biodegradabilidade, sa gente nch'at a imbolare totu peri sos sartos. -Cunforma a sos datos de sa commissione eletorale tzentrale, petzi su 47,8% de sos russos est mòvidu conca a sos sègios. Resurtu prus chi non bassu a dae chi in su 2011 s'afluèntzia nche barigaiat su 60%. Pertzentuales galu prus bassas in Mosca (28,7%) e Pedruburgu (25,2%). Su partidu de Vladimir Putin e de Dmitry Medvedev at otènnidu su 75% de sos sègios pro more de unu sistema eletorale in parte proportzionale e in parte cun cullègios uninominales. Est in sos datos assolutos chi bidimus cantu at pèrdidu Rùssia unida in contu de cunsensos (belle 4 milliones de votos de mancu). Putin e Medvedev, però, ant àpidu pagos oriolos dae banda de sos aversàrios. Nointamen sa crisi, sos litzentziamentos in su cumpartu sanitàriu e sos corfos a su sistema iscolàsticu, su Partidu comunista de Gennadij Zjuganoz perdet prus 5,5 milliones de votos, belle segudadu dae su natzionalista Vladimir Žirinovskij. In s'ìnteri su poderiu de acuistu de sos salàrios sighit a menguare annuntziende unu perìodu cun paga istabilidade. - - -Custu sero a sas ses at a cumintzare s'isciòperu de bator oras chi at a interessare sos traballadores de s'Arst. Pro seguru, duncas, at a èssere prevìdidu carchi istorbu pro chie at a impreare sos trasportos pùblicos regionales. -Ant a leare parte a sa mobilitatzione, finas a sas deghe de custu sero, sas segreterias de Filt Cgil, Uiltrasporti e Ugl Trasporti. Sas resones de sa protesta sunt mescamente duas: su rinnovu de sos mezos chi in mèdia tenent pagu prus o mancu 20 annos e su cuntratu integrativu iscadidu dae 15 annos. -Est acontessidu eris a oras de mesu note. Abdesselem el Danaf, operaju egitzianu de 53 annos e babbu de chimbe fìgios, fiat pichetende sas intradas de sa Seam, azienda de su setore logìsticu in Emilia Romagna. Nche fiat in dae in antis de sos cantzellos in pare cun sos collegas suos de s'Unione sindacale de base. Unu camionista italianu, cun s'intentu de fortzare su pichetu, l'at mortu cun sa manovra de su mezu suo. Su sindacadu de base, semper in sa die de eris, aiat convocadu sos traballadores a un'assemblea pro chistionare de s'assuntzione de sos precàrios a tempus determinadu. «Cara a su cumportamentu de s'azienda – leghimus in su comunicadu Usb chi comintzat cun unu “Ochie·nos totu cantos” – sos traballadores chi fiant abarrados in su presìdiu ant comintzadu s'isciòperu. Est tando chi l'ant mortu». Pro s'organizatzione extracunfederale, «violèntzia, ricatos, minetzas, ausèntzia de deretos e de istabilidade sunt sa norma in custu setore». - - - -Su presidente de su Consìgiu italianu, Matteo Rentzi, at annuntziadu una rivolutzione in contu de machineddas e vìdeo-poker. Intro de duos annos nch'ant a isparire dae tzilleris e istancos, ma fintzas dae albergos, edìcolas, ristorantes e tzentros cummertziales. -In Itàlia b'at 418mìgia machineddas lùdicas ispartzighinadas in 83mìgia locales. Trastes capatzes de generare balàngios de 3,4 milliardos de èuros pro sas càssias de s'istadu. Sa punna de su guvernu est sa de las reduire a 200mìgia, lassende·las petzi in sas salas de giogu ispetzializadas chi, pro seguru, ant a aumentare. Sa noa de su provedimentu l'at cunfirmada fintzas su suta-segretàriu de s'economia Pier Paolo Baretta, narende chi - «non b'at àere un'abolitzione totale, ma petzi una gestione prus atenta de sas salas de giogu, in manera de las pòdere controllare mègius». Paràulas chi pesant prus dudas chi non craresa, bidu chi s'interventu paret ingendradu prus subra sa regulamentatzione generale chi non pro sa dipendèntzia de chie bi giogat. -S'est rèndidu custu merie in s'ospidale Marinu de Casteddu Sarvadore Usala, grandu gherradore pro sos deretos de sos malàidos de Sla. Usala, in sos annos, at conduidu gherras contra a sas istitutziones crompende·nche a isciòperos de su fàmene, de su sidis e a àteras formas estremas de protesta. Prontu a «iscadenare s'inferru» (fràsia chi cumpariat in una de sas mallieddas suas de cumbata), mai fiat dispostu a fàghere unu passu a dae in segus cunforma a sas paràulas assussegadoras de sa polìtica. Si nch'est mortu chi aiat petzi 63 annos. Ma sa batalla sua at a sighire fintzas a sa vitòria, comente naraiat una persone chi cumpariat in un'àtera malliedda sua. -S'oferta est de 65 milliardos, pagu prus o mancu 127,50 dollaros pro cada atzione. L'at comunicadu custa note su responsàbile de sa comunicatzione de su cunsòrtziu de Leverkusen. S'ùrtima oferta fiat firma a 125 dollaros pro atzione. Fintzas s'azienda americana at cunfirmadu sas tratativa e narat: «amus retzidu s'oferta e como l'amus a valutare». -S'Isis at rivendicadu sos atentados de eris in Sìria. Tres esplosiones sunt acontèssidas in sas àreas controlladas dae s'esèrtzitu guvernativu e una in territòriu curdu. Prus de 38 sos mortos, sa majoria in in sa tzitade de Tartus, a curtzu a sa base aèrea russa. -In s'ìnteri, in Tzina, sas tratativas intre Istados unidos e Rùssia sighint, ma sos duos paisos non sunt galu resèssidos a agatare un'acordu pro firmare sas armas. - -Baltimora, Tulsa, Charlotte. Topònimos de tzitades addae de s'Atlànticu chi, in sas oras coladas, nch'ant prenadu sas colunnas de sos giornales pro tres acontèssidas chi, in sos Istados unidos, sunt oramai sa norma: sa morte de afroamericanos cajonada dae sos agentes de politzia. In sa tzitade de su Maryland, Tawon Boyd (21 annos) s'est rèndidu a pustis de unas cantas dies de agonia. Sos politzotos, mancari disarmadu, l'aiant immobilizadu assachiende·lu una bia cròmpidos a domo sua. «Cumportamentos istranos», custa sa motivatzione de s'irrutzione a pustis de àere retzidu una cramada. In s'Oklahoma a Terence Crutcher, disarmadu issu puru e manos in su gatzile, l'ant mortu, isparende·lu, in s'ìnteri chi lu fiant compidende. «B'at prus pregontas chi non rispostas» est imbetzes su cummentu de sa famìlia Scott a pustis de àere bidu su vìdeu in ue Keith Lamon, fìgiu issoro, ruet a terra segudadu da unos cantos corfos de pistola. Sos manifestantes, a chèntinas in sas carreras e in sas pratzas de Charlotte (dae tres dies) pedint sa difusione pùblica de sos filmados. Su sìndigu at decretadu su tudafogu. -Partida difìtzile oe in su Juventus Stadium. Sos campiones de Itàlia in càrriga cherent torrare a cumandare sa classìfica a pustis de sa derrota contra a s'Inter de domìniga. A s'àtera ala su Casteddu devet cunfirmare su momentu bonu, cunsiderende finamentas chi non sunt custas sas partidas de bìnchere pro conchistare sa permanèntzia in Sèrie A. Ma si carchi puntigheddu arribat est semper su bene bènnidu. -Sos torinesos movent deretu a s'atacu. Higuain andat a curtzu a su vantàgiu, ma Storari essit e parat. Sa resistèntzia de sos casteddajos non durat meda. A su de 14 minutos sos òmines de s'ex Allegri nche marcant su vantàgiu. Pjanic nche ponet una bella botza in sos pees de Higuian chi tirat a corfu seguru, Storari respinghet cun unu miràculu, ma s'isfera nche crompet a sos pees de Rugani chi nche l'arrumbat a intro. Sos sardos proant a rispondere, ma sa Juventus dat s'impressione chi non si chèrgiat firmare. A pustis de binti minutos arribant àteros duos gol. Unu a su de 33 minutos cando Higuain intervenet in una respinta de Storari e s'àteru ses minutos a pustis dae unu tiru dae su cugione de Pjanic. In s'addòviu cun sa botza b'est puntuale Dani Alves chi nche marcat su de tres. Pagos minutos e totus a s'ispogiatoju pro sa pàusa. -In su segundu tempus, sos biancu-nieddos, fortes de su vantàgiu conchistadu, controllant sa partida cun cuntratacos repentes. Su Casteddu podet petzi abbaidare, in s'ìnteri sos piemontesos sighint a fàghere mòvere sa botza dae una banda a s'àtera de su campu. Sa partida paret chi no tèngiat prus nudda ite nàrrere. Sos sardos afrontant su segundu tempus cun una passividade chi non benit bene a lu nàrrere. In sos minutos chi abarrant b'at galu tempus pro unu gol. Est Ceppitelli, sena lu chèrrere a nch'ispìnghere sa botza a intro de sa porta sua. Su tiru de Lemina, paradu dae Storari, torrat in segus e rimbaltzat in su ghenugru de su defensore umbru chi non podet evitare s'àuto-gol. Sa Juventus sighit a atacare, ma acabbat 4-0. Partida a sensu ùnicu, de nch'ismentigare. -Mègius a pensare a sa partida de lunis in Casteddu contra a sa Sampdoria. -Formatzione -Juventus: Buffon (46' Neto), Rugani, Barzagli, Chiellini, Dani Alves, Lemina, Hernanes, Pjanic, Alex Sandro, Dybala (72' Pjaca), Higuain. -Allenadore: Massimiliano Allegri -Casteddu: Storari, Bittante, Ceppitelli, Bruno Alves, Murru, Barella, Di Gennaro, Padoin, Joao Pedro (46' Tachtsidis), Borriello (46' Giannetti), Sau (68' Munari). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 14' Rugani, 33' Higuain, 39' Alves, 84' Ceppitelli (àuto-gol) -Est acontessidu eris a oras de mesu note. Abdesselem el Danaf, operaju egitzianu de 53 annos e babbu de chimbe fìgios, fiat pichetende sas intradas de sa Seam, azienda de su setore logìsticu in Emilia Romagna. Nche fiat in dae in antis de sos cantzellos in pare cun sos collegas suos de s'Unione sindacale de base. Unu camionista italianu, cun s'intentu de fortzare su pichetu, l'at mortu cun sa manovra de su mezu suo. Su sindacadu de base, semper in sa die de eris, aiat convocadu sos traballadores a un'assemblea pro chistionare de s'assuntzione de sos precàrios a tempus determinadu. «Cara a su cumportamentu de s'azienda – leghimus in su comunicadu Usb chi comintzat cun unu “Ochie·nos totu cantos” – sos traballadores chi fiant abarrados in su presìdiu ant comintzadu s'isciòperu. Est tando chi l'ant mortu». Pro s'organizatzione extracunfederale, «violèntzia, ricatos, minetzas, ausèntzia de deretos e de istabilidade sunt sa norma in custu setore». -Nudda. Non bi nd'at. Su ministèriu de sa Salude bi la sighit cun su messàgiu suo fartosu e dannàrgiu. In sa coberta de un'opùsculu pro su Fertility day de cras b'at duas imàgines postas una in subra de s'àtera. In artu bator pitzocos de ratza ariana (gosi si narait unu tempu e gosi si sighit a nàrrere in unos cantos ambienteddos), ispigru de unu mundu fatu de «abitùdines bonas» che a garantzia pro una reprodutzione segura e sulena. In bassu unu nieddu, una pitzoca cannonende, un'àtera cun su bong e unu giòvanu chi a calaìgiu si bidet. E una fràsia chi annanghet pane a brou: «sos “cumpàngios” malos de nche lassare a banda». S'imàgine de suta – est cosa chi leghimus in Valigia Blu – arribat dae una campagna fata in Arizona contra a s'eroina. Ma totu cantos (forsis francu sa tzia chi in medas mentovant e chi aiat bidu unu giòvanu «cun su spinello atacadu a su bratzu») ischimus chi cartinas e bong serbint a àteru. Pagu male. Ca su peus nch'est in sa fotografia de sas «abitudines bonas». Semper in Valigia Blu (Zeus los bardiet) leghimus chi sas caras de sos pitzocos prontos a procreare las podimus agatare in una campagna publitzitària in contu de dentes rutos e prontos a èssere cambiados. Ma a cambiare agentzia publitzitària meda bi cheret? O a issos etotu li naschet? -Custa note, a pustis de una maladia longa si nch'est mortu Claudio Olinto de Carvalho, connotu mègius comente Nenè. -Su giogadore brasilianu oramai nch'istaiat in Sardigna e fiat unu de sos protagonistas de s'iscudetu de su 1970. Su Casteddu l'aiat comporadu dae sa Juventus in su 1964, divenende deretu unu de sos ìdolos de sos tifosos ruju-biaitos. Fiat su mere de su trentrocampu, in antis in sa fàscia de dereta e a pustis in mesu. Cun su Casteddu b'est abarradu 12 annos, presentziende in totu 382 bortas e marchende·nche 30 gol. -A pustis fiat andadu a nche serrare sa carriera sua in sos Istados unidos. Dae su 1978 aiat cumintzadu sa carriera de allenadore, cun sos giòvanos de Fiorentina, Cuartu, Casteddu, e Juventus e detzidende, posca, de si nche tramudare de su totu a Sardigna a si colare sa betzesa. -S'ùrtimu saludu sos sardos bi l'ant a pòdere dare in su campusantu de Santu Micheli, in Casteddu. S'interru at a èssere lunis a borta de die. -Chenàbura sero, in s'àula magna de su Cunsòrtziu universitàriu de Nùgoro b'at àpidu un'acontèssida de importu mannu: sa cunsigna de su Prèmiu Max Leopold Wagner, riservadu a sos laureados cun tesi in sardu o de linguìstica sarda. -Sa segunda editzione de su prèmiu, organizada dae sa Sotziedade pro sa limba sarda (cun su patronadu de su Comitadu de àuto-finantziamentu de su prèmiu, de sa domo de imprenta Papiros, de s'Ufìtziu limba sarda/UniNu e de s'Istitutu de sa limba sarda) at dadu mèritos a sos traballos de Càrminu Pintore de Orosei (laureadu in Limbas e literaduras modernas in Casteddu) e de Silanos (Infirmierìstica in Tàtari). S'elaboradu de Pintore («Il clitico [ŋkε] in sardo orgolese: dalla deissi all'aspetto») faeddaiat de un'aspetu particulare de sa limba sarda: «Un'agiudu mannu – custu est su pàrrere de sa giuria – pro sos istùdios linguìsticos chi at a èssere ùtile meda pro afortire e pro mantènnere sa coerèntzia de s'istandard iscritu Lsc». Lisandru Beccu, imbetzes, at retzidu su reconnoschimentu pro àere iscritu sa tesi in sardu subra de un'argumentu sientìficu: «Educatzione a s'impreu de su microinfusore in su patziente cun su diabete de tipu 1». «Tema innovativu – su chi at naradu sa cummissione – e de interessu sotziale, iscritu rispetende sas règulas ortogràficas de sa Lsc». Sa tesi de Beccu ponet a disponimentu de sa comunidade sientìfica unu contributu terminològicu chi rispetat su registru tècnicu de su tema afrontadu. -A s'eventu ant leadu parte: su presidente de su Cunsòrtziu Fabrìtziu Mureddu (in sos saludos de presentada at mentovadu sos bator annos de su Master in limba sarda in collaboratzione cun s'Universidade de bartzellona), s'ex Retore de s'Ateneu tataresu Atìliu Mastino («Sa limba sarda resesset a espressare sa variedade de su reale ma tocat de truncare sa pèrdida belle inesoràbile de sas cumpetèntzias»), su presidente de sa giuria Bachis Porru (chi at mentovadu una «ausèntzia de sas istitutziones»), su presidente de sa Sls Diegu corràine (cun un'ammentu istòricu de sos istùdios sientìficos in sardu), Antoni Ignàtziu Garau (a nùmene de su Comitadu de àuto-finantziamentu), Chìrigu Carru (reladore de sa tesi de Beccu) e s'espertu de etno-musicologia Bustianu Pilosu (chi at sutaliniadu sa netzessidade de istituire bursas de istùdiu). -S'est mòvidu duncas, a 136 annos dae sa nàschida de su linguista tedescu, un'àteru passu conca a sa normativizatzione de su sardu. -Custu mangianu in Casteddu, in su policlìnicu Duìliu Casula, su diretore generale Giorgi Sorrentino, su responsàbile de sos sistemas informativos de s'Aou Andria Casanova e sos responsàbiles de s'àrea Tim Giulio Verlicchi e Giuanne Sulas, ant presentadu s'aplicatzione mòbile de s'Azienda ospidalera universitària de Casteddu. -Un'aina informàtica chi permitit a sos utentes, petzi cun una paja de incarcadas, de prenotare sas vìsitas in lìnia, de iscarrigare sos refertos, de controllare sas coas in sa sala de emergèntzias. In su benidore at a èssere possìbile fintzas a iscarrigare sas radiografias, sas ecografias, sas tac e sas risonàntzias. S'aplicatzione mòbile est giai a disponimentu, in donu, in s'App store e in su Google play. «Est una manera – at naradu Sorrentino – de acostiare sos patzientes a sos servìtzios ma sena los costrìnghere a nch'andare a s'ospidale cando non b'at bisòngiu». -S'est rèndidu custu merie in s'ospidale Marinu de Casteddu Sarvadore Usala, grandu gherradore pro sos deretos de sos malàidos de Sla. Usala, in sos annos, at conduidu gherras contra a sas istitutziones crompende·nche a isciòperos de su fàmene, de su sidis e a àteras formas estremas de protesta. Prontu a «iscadenare s'inferru» (fràsia chi cumpariat in una de sas mallieddas suas de cumbata), mai fiat dispostu a fàghere unu passu a dae in segus cunforma a sas paràulas assussegadoras de sa polìtica. Si nch'est mortu chi aiat petzi 63 annos. Ma sa batalla sua at a sighire fintzas a sa vitòria, comente naraiat una persone chi cumpariat in un'àtera malliedda sua. -S'Isis at rivendicadu sos atentados de eris in Sìria. Tres esplosiones sunt acontèssidas in sas àreas controlladas dae s'esèrtzitu guvernativu e una in territòriu curdu. Prus de 38 sos mortos, sa majoria in in sa tzitade de Tartus, a curtzu a sa base aèrea russa. -In s'ìnteri, in Tzina, sas tratativas intre Istados unidos e Rùssia sighint, ma sos duos paisos non sunt galu resèssidos a agatare un'acordu pro firmare sas armas. -At a cumintzare cras sero a sas noe s'isciòperu de 24 oras chi pertocat unas cantas siglas sindacales autònomas. «Sa protesta – ant comunicadu sas ferrovias de s'istadu – at a acabbare chenàbura 30 de cabudanni a sa matessi ora». -Pro sos trenos regionales, sos ùnicos chi sunt in servìtziu in Sardigna, ant a èssere garantidas sas cursas essentziales dae sas 6:00 a sas 9:00 e dae sas 18:00 a sas 21:00. In su situ trenitalia.com s'at a pòdere controllare sa situatzione de sa tzirculatzione e sas informatziones pro sos viagiadores. -Su presidente de su Consìgiu italianu, Matteo Rentzi, at annuntziadu una rivolutzione in contu de machineddas e vìdeo-poker. Intro de duos annos nch'ant a isparire dae tzilleris e istancos, ma fintzas dae albergos, edìcolas, ristorantes e tzentros cummertziales. -In Itàlia b'at 418mìgia machineddas lùdicas ispartzighinadas in 83mìgia locales. Trastes capatzes de generare balàngios de 3,4 milliardos de èuros pro sas càssias de s'istadu. Sa punna de su guvernu est sa de las reduire a 200mìgia, lassende·las petzi in sas salas de giogu ispetzializadas chi, pro seguru, ant a aumentare. Sa noa de su provedimentu l'at cunfirmada fintzas su suta-segretàriu de s'economia Pier Paolo Baretta, narende chi - «non b'at àere un'abolitzione totale, ma petzi una gestione prus atenta de sas salas de giogu, in manera de las pòdere controllare mègius». Paràulas chi pesant prus dudas chi non craresa, bidu chi s'interventu paret ingendradu prus subra sa regulamentatzione generale chi non pro sa dipendèntzia de chie bi giogat. -In inglesu, ma finamentas in s'italianu mediàticu oramai anglizadu, b'at unu tèrmine chi podet agiuare: mansplain. S'Urban dictionary, unu vocabulàriu in lìnia dedicadu a sos neologismos de sa limba de Shakespeare, nos narat chi est su gosu chi proat s'òmine cando, sende mascru e movende dae s'atinu de tènnere resone, frunit acrarimentos in manera pagu dìliga e pagu pretzisa. Est a nàrrere: «fèmina, ti agiuo a cumprèndere ite ses e ite depes fàghere in custa sotzieade». Si pigamus in cunsideru unu pdf chi agatamus in su situ internet de su ministèriu de sa Salude (mancari su ministru siat fèmina) podimus agatare un'esèmpiu de custu acostiamentu: «Sas giòvanas depent ischire chi sa "ventana fèrtile" est limitada e vulneràbile e chi sa calidade de sos ovotzitas si reduit manu manu chi si creschet, mescamente a pustis de sos 35 annos, cando divenit prus difìtzile a cuntzepire unu pitzinnu». Su pdf est tituladu "Pranu natzionale pro sa fertilidade". -Custas sas chimbe punnas de su pranu: «1) a informare sos tzitadinos pro su chi pertocat su ruolu de sa fertilidade in sa vida issoro, sa durada e s'amparu evitende cumportamentos chi li potzant cajonare perìgulos; 2) a frunire assistèntzia cualificada pro l'amparare, pro promòvere interventos de preventzione e diàgnosi primidia cun sa punna de curare sas maladias de s'aparadu riprodutivu e intervènnere, cando est possìbile, pro ripristinare sa fertilidade naturale; 3) a isvilupare in sas persones sa connoschèntzia de sas caraterìsticas funtzionales de sa fertilidade issoro pro la pòdere impreare seberende de àere unu fìgiu cun atinu e in manera autònoma; 4) a bortulare sa mentalidade currente pro chi sa fertilidade siat unu bisòngiu essentziale de sa sotziedade intrea, promovende unu rinnovamentu culturale in contu de procreatzione; 5) a tzelebrare custa rivolutzione culturale istituende su "Fertility day", die natzionale de informatzione e formatzione in contu de fertilidade, ue sa paràula de òrdine est a iscobèrrere su "Prestìgiu de sa maternidade"». -S'eventu at rùere su 22 de su mese ch'intrat e in medas narant chi est bastante a mudare "fertility" cun "family" pro cumprèndere s'àndala pigada dae su guvernu italianu. De prus, s'istudiosu de gènere Federico Zappino, narat chi si diat pòdere remplasare su cuntzetu de "fertilidade" cun "eterosessualidade". Torremus a pigare su pdf: «Est pretzisu a nos ammentare chi sa "sessualidade" (virguleddas issoro, Ndr) no est un'atzessòriu de su cumportamentu nostru avulsu e enucleàbile dae sa funtzione riprodutiva, a sa cale est destinada in manera biològica. Finamentas cando non b'at una voluntade esplìtzita de procreare, sa sessualidade est una forma de comunicatzione umana chi interessat totu s'èssere. A s'ispissu, mancari sena cussèntzia, punnat a sa trasmissione de sa vida». Bidimus tando chi a bi lèghere su cuntzetu de eterosessualidade (in càmbiu de fertilidade) no est un'ispeculatzione ideològica. -A totu custu podimus annànghere sas cartulinas de su "Fertility" (acumpangiadas sae s'#) chi faeddant de «bene comune» (passèntzia pro s'autodeterminatzione de su corpus feminile), chi mustrant una clessidra in manu a una pitzoca (comente a nàrrere «fèminas, movide·bos!»), chi narant a sas giòvanas de preparare (imperativu!) «unu bàntzigu pro su venidore» issoro. -Ponet a meledare custu pranu guvernativu, eteronormadu, patriarcale e finalizadu a giuigare sa fèmina chi non podet o non cheret àere fìgios. Ca nânt chi una natalidade bassa ponet in perìgulu su welfare e no a s'imbesse. «Sa gravidàntzia - leghimus in un'imàgine de sa contra-campagna de Act - durat prus de su cuntratu meu». Ma a cussa origra calicunu no itendet. -In pagu prus o mancu duos meses sos ativistas de Libe.r.u. ant collidu a pare 6.300 firmas pro cuntrastare sos fogos. Sa campagna de adesione, acumpangiada a sa de sensibilizatzione, est acabbada su 30 de cabudanni. -«Nch'amus torradu a sos sardos sa responsabilidade de custu argumentu – at naradu Pedru Frantziscu Devias, segretàriu de su partidu – sos tzitadinos ant rispostu e l'ant fatu in medas». Sas propostas de sa petitzione prevident santziones prus graes a sos piròmanes, sa crèschida de sas campagnas de sensibilizatzione, s'afortimentu de su sistema de preventzione de sa Regione, su rinnovu de sos mezos, de sas istruturas e sa dotatzione de elicòteros e canadair de propiedade de sa Regione. -Sos militantes nch'ant giutu sos mòdulos pro sas firmas a prus de 200 comunas e ant ammaniadu initziativas pùblicas in sas pratzas de sas tzitades prus mannas. In sas dies imbenientes, sas firmas autenticadas ant a biagiare conca a s'iscrivania de su presidente Pigliaru. In s'ìnteri sos militantes ant pedidu sas dimissiones de s'assessora de s'ambiente Donatella Spano. «Nch'at iscarrigadu - at sighidu Devias - sas responsabilidades subra de sos traballadores ochi-fogu, obligados a operare sena suportu e sena mezos adeguados. At dimustradu de no èssere adata a gestire custa genia de fenòmenos e creo chi sos sardos, cun sas firmas issoro, apant naradu chi b'at bisòngiu de un'impignu prus mannu e de persones prus cumpetentes». -«Oe, mancari sa propaganda siat pagu, est una die nòdida.  -Sa die mundiale de totu su corpus insinnante. Cun su chi sunt colende·nche in Sardigna, sos maistros de cada casta, b'at a beru pagu ite festare. Non bides àteru chi non concas murras e murros longos, isetende impreu. Caras grogas, ogros sena lughe e lavras arbas sena boghe. Fundos inferchidos a pua galana, ma peruna frùtora de tastare. -Sos augùrios de sa gazeta a totus sos chi sunt galu bisende mègius sorte.  -Pro pòdere perpetuare sa connoschèntzia. Parabenes a sos chi nch'ant cumpridu sa carriera issoro lassende trata galana. E a sos pensionados chi como, imbetzes de pasare, nche sunt pesende àtera famìlia: sa de sos fìgios - e a bias finas nebodes - disabudos. -Augùrios istrintos a totus e chi su tempus venidore, in pare cun sa sabiesa polìtica chi oe a dolu mannu nch'est bandidende, potzat agatare mèdiu rennoende s'ispera. -A tempus prus». -S'ente regionale de amparu tzivile at comunicadu chi custa note su nord de s'ìsula at a èssere interessadu dae una perturbatzione chi at a tènnere fintzas caràtere de temporada. S'avisu est vàlidu dae mesudie de oe finas a sas ses de cras mangianu in sas àreas rapresentadas dae su colore grogu. -Su bilantzu est galu provisòriu, ma su nùmeru de sos mortos nch'est giai cròmpidu a 60, su de sos fertos, imbetzes, a prus de 120. Tres kamikaze si sunt fatos esplòdere in un'acadèmia de politzia, in Quetta, cabu-logu de sa provìntzia de su Beluchistan. -Sos atentadores nche sunt intrados a sa caserma intro de note, a ora de sas ùndighi e mesa. In s'istrutura nch'aiat pagu prus o mancu 700 persones intre agentes e ufitziales. A su chi narat su generale de sos corpos de frontera, sos kamikaze aparteniant a su movimentu sunnita Lashkar-e-Jhangvi Al Almi. -Eris sos legisladores polacos nch'ant ritiradu su progetu de lege pro s'introdutzione de su dennegu de istrumìngiu. A sa lestra, su parlamentu s'est àpidu inghiriadu dae sas protestas e dae sas manifestatziones de pratza e sa proposta non nch'at coladu su votu. -Lunis a su nessi 100mìgia persones in protesta nch'aiant prenadu sas carreras contra a su disegnu de lege chi previdiat su dennegu belle totale de istrumìngiu. Sa proposta l'at promòvida su partidu cunservadore de dereta Pis. Su “lunis nieddu”, comente l'ant torradu a batijare in Polònia, at tintu a nieddu sas pratzas. Sas fèminas si sunt bestidas a nieddu, poderende in manu cartellos e manifestos cun messàgios craros e detzisos «Su corpus est su meu e nde fatzo su chi chèrgio» o «S'ùteru est su meu e gasi etotu su sèberu». Dae su guvernu ant promìtidu chi non s'ant a firmare e chi ant a chircare una mediatzione pro modificare sa lege, sas fèminas imbetzes, galu arrennegadas, at garantidu chi sas protestas ant a sighire. -“Library of things”, “Tool library” e àteros nùmenes pro las inditare. Sunt sas bibliotecas de sos trastes chi, peri su mundu, sunt naschende cun s'obietivu de favorire su prèstitu de istrumentos chi podent serbire unas cantas bias e nudda de prus. -Trastes chi non nos podimus permìtere de comporare pro milli motivos (su preju, s'impreu limitadu etc.) ma chi podent èssere pigados comente chi esserent libros. E duncas torrados a su logu issoro una borta chi non serbint prus. Ite b'agatamus? Totu su chi, de norma, prenat chentinas e sostres: dae sos giogos pro sos pitzinnos a s'atretzadura impreada in sos traballos de domo e in su tempus lìberu. Comente si podent pigare? A pustist de àere fatu un'abonamentu annuale (o mensile). “Sharing economy”, est a nàrrere, economia cumpartzida. Sa chistione de sos benefìtzios cheret bida, però, a segunda de su puntu de annotu. Non diat èssere, difatis, una solutzione pro sas aziendas chi dae tempus cumbatant contra a su fenòmenu de sa subra-produtzione (cajonadu dae una produtzione anàrchica chi non pigat in cunsideru sos benefìtzios de sa gente ma petzi su profetu privadu). -Si colat s'idea chi non depimus comporare a mala gana totu su chi nos podet serbire, sos trastes chi diant abarrare in sos magasinos sena bèndidos ant a èssere semper de prus. Est un'arresonu prus chi non teòricu, ma in custa sotziedade consumista e individualista diat pòdere èssere un'agiudu pro cumprèndere, a livellos ampros, sa netzessidade de àere una produtzione de trastes armònica e cullegada a su chi serbit a beru. Comente a nàrrere, a prodùere su chi nos bisòngiat e (sena nche cròmpere a decrèschidas pagu prus o mancu ditzosas) a isvilupare sas fortzas produtivas petzi pro nche catzare dae custa terra sos males chi nche l'ant a derrùere. -A su Casteddu li bisòngiant sos puntos pro si sarvare cantu prima e sas iscuadras giustas pro los otènnere sunt sas aversàrias diretas chi tenent su matessi obietivu de abarrare in Sèrie A. Sa partida cun su Crotone at donadu àteros tres puntos a sos sardos permitende·lis de nche cròmpere a deghe in classìfica. A pustis de sete giorronadas rapresentant unu resurtadu discretu. -Sos òmines de Rastelli giogant cun una novidade. In sos cunvocados non b'est Joao Pedro, chi in s'allenamentu de eris s'at segadu sa fìbula. Sos casteddajos, mancari òrfanos de su giogadore brasilianu, ant agatadu deretu sos trastes pro iscassinare sa porta de Cordaz. A su de 25 minutos est Tachtsidis a chircare su gol cun unu tiru a bolu, ma su portieri Calabresu parat. Su vantàgiu de su Casteddu arribat a su de 38 minutos cun Di Gennaro. Su tzentrocampista, dae foras de s'àrea lassat mòvere unu bete de tiru chi nch'intrat in su cugione bassu a sa manca de Cordaz. Ocannu est su primu gol in Sèrie A pro su giogadore lombardu. Sos òmines de Nicola proant a nche la paregiare in antis de sa pàusa, ma Rafael est atentu. -A pustis de deghe minutos dae sa torrada a su campu, sos sardos raddòpiant. Borriello iscàrrigat a porta unu tiru ma Cordaz respinghet cun s'agiudu de sa traessa. Sa botza a ùrtimu nche crompet a sos pees de Padoin chi, dae su lìmite de s'àrea e cun unu tiru a filu de terra, resesset a nche barigare s'estremu defensore. Sa partida si podet nàrrere chi est in seguru ma sos ruju-biaitos sighint a atacare. Bi proant Murru e Di Gennaro, ma nudda. Fintzas su Crotone proat a ismesare s'isvantàgiu, ma Falcinelli, Dussenne e Martella, ma sos tiros non sunt pretzisos. In sos ùrtimos minutos su traballu de sos òmines de Nicola est premiadu. Dae unu tiru lìberu a prus de 35 metros de distàntzia dae sa porta Stoian nche marcat un'èuro-gol. Su tiru a fògia morta meravìgiat a Rafael chi, sende agigu a dae in antis, non resesset a torrare in segus pro defensare sos palos. 2-1. Su tempus pro àteras atziones est pagu e sas iscuadras, a sos tres frùschios, si nche torrant a s'ispogiadòrgiu. -Formatziones -Casteddu: Rafael, Pisacane, Ceppitelli, Bruno Alves, Murru, Padoin, Tachtsidis, Isla (86' Salamon), Di Gennaro (76' Munari), Sau (79' Giannetti), Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Crotone: Cordaz, Ceccherini, Claiton (27' Dussenne), Ferrari, Rosi (67' Simmy), Rohden, Crisetig, Martella, Tonev (74' Stoian), Falcinelli, Palladino. -Allenadore: Davide Nicola -Gol: 38' Di Gennaro, 56' Padoin, 91' Stoian -Sos sardos torrant cun sos pees in terra incassende 5 gol dae sa Fiorentina. Su vantàgiu de Di Gennaro at petzi illusu sos tifosos ruju-biaitos. Sos viola toscanos luego ant prenadu su sacu cun bator marcaduras petzi in su primu tempus. -Movent bene sos locales chi andant in vantàgiu deretu cun Di Gennaro. Su tzentrocampista nche collit unu passàgiu traessu de Murru e a su de duos minutos nche ponet sa botza palas a Tatarusanu. Su Casteddu poderat, ma sa Fiorentina creschet semper de prus. A su de 20 minutos arribat su parègiu de Kalinic, pagu prus o mancu a sa matessi manera de su vantàgiu sardu: passàgiu traessu de Tello e botza in sa conca de su croatu chi, a sa sola, non faddit. Finas a sa pàusa sos istràngios si nche pigant su controllu de sa partida marchende·nche àteros tres gol. A su de 26 Bernardeschi si nch'ismarcat bene e raddòpiat, cun sa defensa casteddaja firma. A su de 32 est torra Bernardeschi su protagonista. Cun un'ischìtzina dae foras de s'àrea intzegat a Storari. Su de bator, imbetzes, lu firmat Kalinic cun unu mànchinu a su primu palu. -Su segundu tempus sighit semper sa matessi andàina. A su de 53, semper Kalinic, cun sa conca, nche marcat sa tripleta sua personale giughe·nde·nche su resurtadu a su 1-5. Su Casteddu però non si rendet e chircat de nche serrare sa partida cun dinnidade. A su de 62 Capuano nche marcat sa de duos pro sos ruju-biaitos e Borriello a su de 77 sa de tres. Ambos in sa matessi manera, cun passàgios traessos ingendrados dae tiros dae su cugione. No li bastant custos corfos a su Casteddu pro pònnere anneu a sos òmines de Paulo Sousa. Sa partida acabbat 3-5. -Formatziones -Casteddu: Storari, Murru, Bruno Alves, Salamon (58' Capuano), Pisacane, Tachtsidis (62' Barella), Padoin, Isla, Di Gennaro, Sau (68' Melchiorri), Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Fiorentina: Tatarusanu, Olivera, Astori, Rodriguez, Salcedo, Tello (88' Diks), Valero (65' Sanchez), Vecino, Bernardeschi, Ilicic (76' Hagi), Kalinic. -Allenadore: Paulo Sousa -Gol: 2' Di Gennaro, 20' Kalinic, 26' Bernardeschi, 32' Bernardeschi, 40' Kalinic, 53' Kalinic, 62' Capuano, 77' Borriello. -Gaitanu Mura, classe 1968, navigadore durgalesu solitàriu, nàschidu e pesadu in Gonone, in pedras de mare, est mòvidu eris dae Casteddu in cherta de  su mundu. Solo Round the Globe Record, su nùmene de s’impresa chi est aconchende. Gente meda in Portus Karalis, pro s’inbonora. A sa ritza, subra de su mollu a ponente e a bordu de unos cantos bobborrotis a motore pro nche l’acumpangiare a foras dae su portu. Andria Mura, casteddaju, àteru navigadore de vàllia, si l’est postu a costàgios cun sa barca sua e fatu l’at un’inchinu, singiale de saludu, de deferèntzia e de bonas uras, cuncambiadu dae su nostru. Messàgios chi movent dae unu coro a s’àteru, cun unu limbàgiu chi su bonu intre nois no est a tretu de cumprèndere, mai.  -Sa barca. Unos dòighi metros pro bator, denominada Class 40, nche l’at a tragare peri totu su mundu, pro 25mìgia mìllias  marinas (46mìgia o barda de chilòmetros). Pagu prus o mancu bator meses de navigatzione  sena aprodu in neddue fintzas a nche ghirare a Casteddu. E sena agiudu perunu, francu su de sos mèigos chi l’ant a sighire conca e carena, cun su mèdiu de sos satèllites e cun s’impreu de internet. Unu cuintale e mesu de recatu liofilizadu pro alimentu - a trassa de astronàuta -, unu dissaladore pro s’abba de mare, pannellos solares de ùrtima generatzione, ainas eletrònicas e informàticas e … atza, cassàssia, talentu a fuliadura.  -Sa rota. Àndalas preistabilidas chi nemos bi resessit a nche lùghere in su mare islacanadu, ma no issu chi imbetzes nche las sejat lìmpidas e làdinas ca nche las giughet marcadas a fogu in su coro. A coddu corona cun su Tempus e cun sas intragnas de sa Natura, nch’at a barigare tres monumentos ispantosos. Su primu est Cabu de Bona Ispera, in Sudàfrica. A pustis  - andende in sensu oràriu, a inghìriu de s'Antàrtide e lassende·si·lu a manu manca - su Cabu Leeuwin, in Austràlia e su Cabu de Hornos, in Sudamèrica pro torrare conca a susu peri  s'Atlànticu. Conca a su Mediterràneu, duncas e in fines a Casteddu. -Eris, essidu dae su portu, lassadu su tracàgiu de sos saludos, arrumbaiant petzi sas bumbulicas a prua, s’abatu in sas costanas e su riscialu de poppa. E sa soledade de s’òmine. In intro de un’elementu chi pro medas est che a Lardajolu, ma chi pro Gaitanu est cosa fitiana. In intro de sa domedda istimada, rispetada e giuta che pòddighe malaidu. Pro masedu o arrennegadu chi siat, su mare, pro issu est cajone de disafiu, de esperièntzia e de gosu. Ocasione de connoschèntzia e, in fines, de vida.   -Bonas abbas a Gaitanu, duncas e chi su Bentu li siat mastru.  -S'uraganu chi at bisestradu s'ìsula de Haiti at cajonadu prus de 1.000 mortos. Est custu su bilantzu provisòriu a bator dies dae sa disaura. Su National weather service americanu at naradu chi diat pòdere èssere istada sa temporada prus grae de sos ùrtimos 118 annos. -Sos bentos fortes, a 233 chilòmetros oràrios, e s'abba meda ant lassadu unu millione e batorghenta mìgia persones cun su bisòngiu mannu de assistèntzia umanitària, belle su 14% de sa populatzione haitiana. Sas autoridades ant dèvidu cumintzare a nch'interrare sos mortos in tofos comunos pro nch'istransire s'arriscu chi s'isvilupent epidemias ca sos cadàveres fiant cumintzende a si pudrigare. -Sos sucurridores sunt chirchende de otènnere meighinas, alimentos e abba neta pro sos chi si sunt sarvados. S'abba cuntaminada diat pòdere èssere veìculu de difusione de su colera, maladia chi tenet unu perìodu de incubatzione lestru e chi s'ispàinat in pagu tempus. In prus sa cunditzione econòmica bassa de sa repùblica tzentru-americana amplìficat sa disaura. Pro custu motivu s'est giai mòvida sa comunidade internatzionale. - - - -Su bilantzu est galu provisòriu, ma su nùmeru de sos mortos nch'est giai cròmpidu a 60, su de sos fertos, imbetzes, a prus de 120. Tres kamikaze si sunt fatos esplòdere in un'acadèmia de politzia, in Quetta, cabu-logu de sa provìntzia de su Beluchistan. -Sos atentadores nche sunt intrados a sa caserma intro de note, a ora de sas ùndighi e mesa. In s'istrutura nch'aiat pagu prus o mancu 700 persones intre agentes e ufitziales. A su chi narat su generale de sos corpos de frontera, sos kamikaze aparteniant a su movimentu sunnita Lashkar-e-Jhangvi Al Almi. - - - - - -Su vetore irlandesu, tràmite su responsàbile pro s'Itàlia de bèndida e cummèrtziu, at annuntziadu s'ativatzione de duas rotas noas dae s'aeroportu de Su Masu: sunt sa de Parma e sa de Londra (aeroportu de Luton). -Sa cumpangia de Dublinu at a ativare sa lìnia cun sa tzitade italiana dae sa prima die de su mese de nadale. Su collegamentu cun Londra Luton, imbetzes, at a cumintzare su chimbe de ghennàrgiu de su 2017. Ambas sas destinatziones ant a tènnere una frecuèntzia de duas bortas sa chida. Posca, dae sa prima die de abrile de su 2017, ant a crèschere a tres bortas sa chida. -Sos billetes sunt giai a disponimentu e sunt in oferta finas a su 31 de custu mese. - -Gaitanu Mura, classe 1968, navigadore durgalesu solitàriu, nàschidu e pesadu in Gonone, in pedras de mare, est mòvidu eris dae Casteddu in cherta de  su mundu. Solo Round the Globe Record, su nùmene de s’impresa chi est aconchende. Gente meda in Portus Karalis, pro s’inbonora. A sa ritza, subra de su mollu a ponente e a bordu de unos cantos bobborrotis a motore pro nche l’acumpangiare a foras dae su portu. Andria Mura, casteddaju, àteru navigadore de vàllia, si l’est postu a costàgios cun sa barca sua e fatu l’at un’inchinu, singiale de saludu, de deferèntzia e de bonas uras, cuncambiadu dae su nostru. Messàgios chi movent dae unu coro a s’àteru, cun unu limbàgiu chi su bonu intre nois no est a tretu de cumprèndere, mai.  -Sa barca. Unos dòighi metros pro bator, denominada Class 40, nche l’at a tragare peri totu su mundu, pro 25mìgia mìllias  marinas (46mìgia o barda de chilòmetros). Pagu prus o mancu bator meses de navigatzione  sena aprodu in neddue fintzas a nche ghirare a Casteddu. E sena agiudu perunu, francu su de sos mèigos chi l’ant a sighire conca e carena, cun su mèdiu de sos satèllites e cun s’impreu de internet. Unu cuintale e mesu de recatu liofilizadu pro alimentu - a trassa de astronàuta -, unu dissaladore pro s’abba de mare, pannellos solares de ùrtima generatzione, ainas eletrònicas e informàticas e … atza, cassàssia, talentu a fuliadura.  -Sa rota. Àndalas preistabilidas chi nemos bi resessit a nche lùghere in su mare islacanadu, ma no issu chi imbetzes nche las sejat lìmpidas e làdinas ca nche las giughet marcadas a fogu in su coro. A coddu corona cun su Tempus e cun sas intragnas de sa Natura, nch’at a barigare tres monumentos ispantosos. Su primu est Cabu de Bona Ispera, in Sudàfrica. A pustis  - andende in sensu oràriu, a inghìriu de s'Antàrtide e lassende·si·lu a manu manca - su Cabu Leeuwin, in Austràlia e su Cabu de Hornos, in Sudamèrica pro torrare conca a susu peri  s'Atlànticu. Conca a su Mediterràneu, duncas e in fines a Casteddu. -Eris, essidu dae su portu, lassadu su tracàgiu de sos saludos, arrumbaiant petzi sas bumbulicas a prua, s’abatu in sas costanas e su riscialu de poppa. E sa soledade de s’òmine. In intro de un’elementu chi pro medas est che a Lardajolu, ma chi pro Gaitanu est cosa fitiana. In intro de sa domedda istimada, rispetada e giuta che pòddighe malaidu. Pro masedu o arrennegadu chi siat, su mare, pro issu est cajone de disafiu, de esperièntzia e de gosu. Ocasione de connoschèntzia e, in fines, de vida.   -Bonas abbas a Gaitanu, duncas e chi su Bentu li siat mastru.  - - - -Su servìtziu meteorològicu regionale at annuntziadu chi in sas oras imbenientes, in Sardigna, b'at a àere unu peoramentu de sas cunditziones climàticas. At a pròere pagu prus o mancu in totu su territòriu de s'ìsula e sos fenòmenos ant a tènnere caràtere de temporada cun lampos, gràndine e bentu, a bias fintzas forte. Ant a èssere interessados mescamente sos setores de sa Sardigna setentrionale e de sa Sardigna de mesu. Petzi a banda de note su tempus at a megiorare. -Su Consìgiu regionale sardu at aprovadu su progetu de lege presentadu dae sa Giunta in contu de semplificatzione e amministratzione pùblica. Su provedimentu «introduit - est su chi leghimus in su comunicadu ufitziale de sa Regione - unu sistema de programmatzione de sas atividades de semplificatzione; indivìduat istrumentos pro megiorare sa calidade de sa regulamentatzione; istabilit normas subra de su protzedimentu amministrativu pro nde ridùere sos tempos; istituit su Suape, isportellu ùnicu pro sas atividades produtivas e pro s'edilìtzia; introduit unas cantas mesuras pro semplificare protzeduras amministrativas de setore». Sa punna diat dèvere èssere sa de nch'eliminare prus de 300 provedimentos emanados intre su 1949 e su 1969 e sa de aunire sas cumpetèntzias, finas a oe partzidas, intre sos isportellos Suap e Sue. Novidades finamentas in su limbàgiu amministrativu: ruolos e professiones ant a dèvere cumbinare cun su gènere de sa persone, siat issu òmine o fèmina. Duncas amus a àere sa sìndiga, s'assessora, sa presidente e gasi sighende. Una manera de nche barigare una nomencladura androtzèntrica chi no est petzi de màdrighe linguìstica ma finamentas, e mescamente, culturale-maschilista. Abarrat su problema de sos plurales ca bastat un'òmine in un'assemblea ipotètica de sìndigos tinta a rosa pro chi non siat un'assemblea de sìndigas. E abarrat su problema de unu Consìgiu belle monosessuadu. -S'ùnicu atentadore chi est subravìvidu a sos atentados de Parigi, in su mese de santandria de su 2015, at a abarrare sena defensores legales. L'ant annuntziadu sos avocados suos in un'intervista a s'emitente Bfmtv. -«Nois ischimus e nde semus cumbintos, ca nos l'at naradu, chi no at a faeddare e at a ricùrrere a su deretu de abarrare a sa muda. Ite cherides chi fatzamus? L'aìamus giai naradu dae sa prima die chi si s'assìstidu nostru no aeret faeddadu nois no lu diamus àere defensadu prus». Custas fiant sas paràulas de Sven Mary e de Frank Bertos, sos legales de Salah Abdeslam. -S'imputadu frantzesu est acusadu de àere fatu parte de s'iscuadra de assàchiu chi ochieit 130 persones, in Parigi, sa note de su 13 de santandria. Dae su 27 de abrile nch'est inserradu in una presone a sud de sa capitale frantzesa, in isolamentu, e est vìdeo-bardiadu 24 oras subra de 24. - - -S'ente regionale de amparu tzivile at comunicadu chi custa note su nord de s'ìsula at a èssere interessadu dae una perturbatzione chi at a tènnere fintzas caràtere de temporada. S'avisu est vàlidu dae mesudie de oe finas a sas ses de cras mangianu in sas àreas rapresentadas dae su colore grogu. -«Oe, mancari sa propaganda siat pagu, est una die nòdida.  -Sa die mundiale de totu su corpus insinnante. Cun su chi sunt colende·nche in Sardigna, sos maistros de cada casta, b'at a beru pagu ite festare. Non bides àteru chi non concas murras e murros longos, isetende impreu. Caras grogas, ogros sena lughe e lavras arbas sena boghe. Fundos inferchidos a pua galana, ma peruna frùtora de tastare. -Sos augùrios de sa gazeta a totus sos chi sunt galu bisende mègius sorte.  -Pro pòdere perpetuare sa connoschèntzia. Parabenes a sos chi nch'ant cumpridu sa carriera issoro lassende trata galana. E a sos pensionados chi como, imbetzes de pasare, nche sunt pesende àtera famìlia: sa de sos fìgios - e a bias finas nebodes - disabudos. -Augùrios istrintos a totus e chi su tempus venidore, in pare cun sa sabiesa polìtica chi oe a dolu mannu nch'est bandidende, potzat agatare mèdiu rennoende s'ispera. -A tempus prus». -Est giaponesu su de 106 prèmios Nobel pro sa meighina. L'at annuntziadu su segretàriu de su comitadu mèigu Thomas Perlmann in su Karolinska Institutet de Istocolma. Su reconnoschimentu est andadu a Yoshinori Ohsumi, professore de 71 annos in su Tokyo Institute of Tecnology. -At retzidu su prèmiu gràtzias a sas chircas suas subra su mecanismu de retziclu de sas tzèllulas, faina chi est a sa base de totu sos èsseres viventes e chi si narat àuto-fagia. Est una funtzione chi permitit a sas tzèllulas de si nche liberare de totu sas sustàntzias de iscartu, imbiende·nche·las a unu repartu dislindadu chi las elìminat: su lisosoma. -S'ipòtesi de s'esistèntzia de custu mecanismu fiat ipotizada giai in sos annos '60, ma sas chircas de s'istudiosu Ohsumi, in sos annos '90, ant definidu mègius su protzessu. -A pustis de sa pàusa pro sas partidas de sas natzionale, su campionadu de Sèrie A torrat a cumintzare cun su disafiu intre Inter e Casteddu. Sas iscuadras sunt a sa de noe e a sa de deghe positziones in classìfica, a distàntzia de unu puntu. -Cumintzat sa partida e a su de chimbe minutos su Casteddu tenet giai un'ocasione bona pro nche colare in vantàgiu, ma s'incorrada de Ceppitelli nch'essit a foras. S'Inter paret prus dinàmica e est prus presente in sos tretos de Storari. A su de 24 minutos Bruno Alves nche ponet sa manu in sa cara de Icardi e s'àrbitru frùschiat unu tiru de penalidade pro sos lombardos. Est s'atacante nieddu-biaitu a si nde ocupare de su tiru, ma nche frundit s'ocasione. Sa botza, sena resurtu, nche colat a filu de terra a curtzu de su palu de dereta. Sos milanesos ant un'àtera paja de ocasiones pro nche marcare s'1-0, ma sa defensa casteddaja amparat bene su portieri. -Bella s'ocasione de su Casteddu a su de 48 minutos. Di Gennaro in contratacu chircat de nche collocare s'isfera in su segundu palu cun su mànchinu, ma su tiru nch'essit addae de sa lìnia de fundu. Sos sardos si repitent a su de 54 minutos, ma Handanovic est superlativu duas bortas: in su tiru de Sau e in su de Melchiorri. Nche colant petzi duos minutos e arribat su vantàgiu de sos nieddu-biaitos. Est João Mário su marcadore. Su Casteddu però non si rendet e andat a curtzu a su parègiu cun Di Gennaro. Fintzas inoghe Handanovic est miraculosu e sarvat su resurtadu. A su de 71 minutos arribat su parègiu de sos òmines de Rastelli. Sa botza movet dae sos pees de Di Gennaro chi nche la ponet in sos de Melchiorri. S'atacante si l'acontzat cun su carcàngiu e nche la ponet in intro de sa porta paregende sos contos. A su de 82 minutos Melchiorri tenet s'ocasione pro sa dopieta, ma s'operatzione no li resesset. A sorpresa a su de 85' minutos arribat su vantàgiu de sos sardos. Melchiorri belle in sa lìnia de fundu faghet mòvere unu passàgiu traessu ma sa botza corfat a s'anca de Murillo e arribat a sos tretos de su portieri chi si nche la tragat a intro. Su Casteddu est animosu e cun Isla proat a otènnere su de tres, ma su portieri aversàriu custa borta est prontu. Bator minutos de recùperu non sunt bastantes a sos interistas pro nche cròmpere a su parègiu. Acabbat 1-2 pro sos ruju-biaitos. Sos sardos nche bolant a su de sete postos in classìfica. Formatziones Inter: Handanovic, Ansaldi (80' Jovetic), Miranda, Murillo, João Mário, Medel, Candreva (74' Eder), Banega (60' Gnoukouri), Perisic, Icardi. Allenadore: Frank de Boer Casteddu: Storari, Pisacane, Ceppitelli, Bruno Alves, Murru, Padoin, Tachtsidis, Munari (69' Isla), Di Gennaro (77' Barella), Melchiorri, Sau (60' Borriello). Allenadore: Massimo Rastelli Gol: 56' João Mário, 71' Melchiorri, 85' Handanovic (auto-gol) -Sa parèntesi caòtica aberta cun sas eletziones de su 20 de nadale de su 2015 l'ant serrada eris. A Mariano Rajoy, ghia de su Partidu populare, l'ant torradu a elègere comente primu ministru de su guvernu ispagnolu. 170 sos votos otènnidos (137 dae su grupu suo, 32 dae Ciudadanos e unu dae Coalición Canaria); 111 sos contràrios (Unidos Podemos, sos catalanos de Erc e Cdc, sos bascos de Eh Bildu e Pnv in pare cun 15 sotzialistas dissidentes). Ma s'eletzione de Rajoy l'at permìtida s'astensione de su bonu de sos deputados de su Psoe (68). -Sa furriada astensionista rapresentat duncas unu intre sos passàgios prus graes de s'istòria de su partidu fundadu in su 1879 dae Pablo Iglesias Posse. Palas a muru, sos majorales de sa rosa in su pùngiu ant preferidu a fàghere comintzare sa legisladura: sa timòria fiat sa de torrare a assagiare sa derruta contra a sa dereta e, mescamente, sa de pèrdere s'egemonia a manca contra a s'alleàntzia intre Podemos e Izquierda unida.  -Ma, in prus de sos 15 chi ant naradu chi nono a Rajoy, b'at àpidu àteras cunsighèntzias: Pedro Sánchez at annuntziadu chi at a renuntziare a s'iscrannu suo pro sighire a gherrare a tales chi b'apat unu Psoe «autònomu e istesiadu dae su Pp». Rajoy, como, at a guvernare cun una minoria parlamentare e at a ricatare sos sotzialistas a cada giru, minetzende s'isorvimentu de sas Cortes.  -Pro Pablo Iglesias de Podemos, custu acadessimentu rapresentat «s'epìlogu de unu paisu betzu chi si nch'est morende»: «B'at un'Ispagna noa chi non timet ma sufrit – at annantu, manigas pinnigas che a semper –. A tardu o a chitzo at a guvernare». -Si sunt addoviados sàbadu in Santa Cristina de Paulle sos assòtzios e sos entes primàrgios chi si òcupant de limba sarda. S'assemblea, chi at tzelebradu sas duas dècadas dae sa nàschida de sa lege 26, at riunidu totu sos rapresentantes de su sardu e de sas àteras limbas de Sardigna a si espressare pro su chi pertocat su bilantzu de sa lege regionale de su 1997. -Sa punna fiat sa de nche cròmpere a un'acordu subra de sos puntos printzipales cun s'augùriu chi s'assemblea devèngiat permanente. Dae sas bator e mesa de sero, pro tres oras, cada reladore at espressadu problemas e crititzidades, proponende progetos e solutziones chi potzant furriare sa tendèntzia negativa de s'abbandonu de sa limba sarda. A ùrtimu, s'assemblea at fintzas votadu a s'unanimidade unu documentu cumpartzidu dae totus. -Moderados dae s'etnomusicòlogu Bustianu Pilosu, sos reladores, in pagu prus o mancu binti minutos cadaunu, ant aprontadu relatas de livellu artu e ant analizadu profetos e difetos de sa polìtica linguìstica giuta a in antis finas a oe dae sa Regione. -Carla Valentino, vitze presidente de s'Omnium cultural de s'Alighera, at ammìtidu chi sa lege 26 at permìtidu s'ammàniu de paritzas initziativas, ma una revisione est netzessària. De su matessi pàrrere fintzas Antoni Nàtziu Garau: «Sa 482, pro su sardu in iscola, est meda prus a dae in antis de sa lege regionale – agiunghende chi – est fintzas beru chi, però, su mundu de s'iscola no est prontu». Sa solutzione a custu puntu l'at proposta Oreste Pili. Su rapresentante de s'Acadèmia de su sardu, chi teniat un'àteru impinnu, tràmite una lìtera at propostu sa formatzione de sos maistros de iscola e de sos professores. Sa majoria de sos partetzipantes s'est espressada mescamente subra de s'iscola, Isabella Tore at faeddadu fintzas de programas ministeriales. Est istadu diferente, imbetzes, s'arresonu de Antoni Canalis, de su Prèmiu Otieri, chi at faeddadu de tempos malos pro sa limba sarda. Micheli Pinna at chircadu de dare unu singiale de abertura fintzas a livellu polìticu: «Bi cheret unu mètodu chi nos potzat ghiare, ca devimus atuare una polìtica de cunsensu e de cumpartzidura». Est essidu a pìgiu finas su problema de s'editoria, bogadu a campu dae Frantziscu Cheratzu. Sa lege 26 non previdet sustegnu a sos editores: «comente amus bisòngiu de maistros, amus bisòngiu finamentas de materiale didàticu» at naradu s'editore Bilartzesu. Su consigieri regionale Pàulu Zedda at cunfirmadu totu sas problemàticas e at naradu chi diat tocare de abbaidare conca a su chi ant fatu in su Friuli e in su Tirolu de giosso cun ràdios, televisiones e giornales. Sos traballos los at tancados Diegu Corràine cun sos cunsideros chi bi diat chèrrere una sìntesi intre sa lege 482 e de sa lege 26, est a nàrrere una lege noa. -Sunt sighende dae carchi die sas protestas contra a sas tarifas noas de s'Azienda regionale sarda de trasportu (Arst). Dae sa Baronia a sa Barbàgia finas a su Màrghine creschet su mùtria mala pro sos sèberos de sa Regione in contu de trasportos. Sos istudiantes de sa provìntzia de Nùgoro però, a s'ala issoro, tenent fintzas su sustegnu de sos genitores e de sos amministradores pùblicos. -Su problema printzipale est rapresentadu dae sa crèschida de sos prejos de sos billetes, ma sa protesta pertocat fintzas s'adeguamentu de sos mezos chi, in paritzos casos, nch'ant barigadu sos binti annos. -S'est ischierada in favore de sos biagiadores e de sos istudiantes fintzas sa setzione nugoresa de Libe.r.u. narende chi «custa situatzione si cunfigurat comente un'atacu a su deretu de istùdiu e a sa mobilidade pro totu sos abitantes de sa Sardigna de mesu chi, die cun die, si sunt abbigende chi lis est minimende sa capatzidade de pòdere impreare sos servìtzios primàrgios». -Fintzas in su Màrghine sos amministradores si sunt mòvidos conca a s'Assessoradu de sos trasportos pro faeddare cun Deiana. Intre sas àteras cosas ant tocadu sos puntos chi pertocant su riprìstinu de sos abbonamentos pro sos istudiantes universitàrios e sas frecuèntzias oràrias de sos mezos dae e pro Macumere. -S'assessore at giai naradu chi s'at a impignare, ma amus a bìdere si a sas paràulas ant a sighire sas fainas. -Cun sa de eris in s'Olìmpicu de Roma, su Casteddu nche crompet a chimbe derrutas in 10 garas. Bator in domo angena, una in su Sant'Elia (sa de domìniga in pessu colada contra a sa formatzione morada de sa Fiorentina). Sa Lazio at mantesu s'àndala istatìstica sua binchende sa de ses partidas in fila a pare contra a sos nostros. Ma sos nùmeros comintzant a èssere conchitostos finamentas pro su chi pertocat sa classìfica atuale. E meressent un'analizu fundudu pro chi sos ruju-biaitos torrent in possa pro si garantire una mègius positzione e una mègios prospetiva istajonale. Sas francas de s'àbbila arvu-tzeleste comintzant a rafiare sa defensa sarda deretu, dae sos primos minutos. A su de ses su gol de Keita: tiru traessu de Lulic e bòlide cun su pee destru chi fulminat a Storari. Su Casteddu proat a reagire ma su bonu de sas atziones sunt de sos latziales chi, a pustis de un'ocasione pro Borriello, balàngiant unu tiru dae sos 11 metros: Ceppitelli buscat una targhita ruja; Immobile (a su de 23) marcat sena oriolos. Nche colant petzi 4 minutos e sa Lazio nche crompet a su 3-0: Immobile, torra issu, non perdonat. Nointamen tres ocasiones pro su Casteddu (cun Borriello, cun Melchiorri e cun Tachtsidis) su primu tempus mustrat a sos presentes su domìniu romanu. Mùsica simigiante in sa segunda fase de giogu cun sos nostros chi non bi resessint a concretizare sas atzione issoro. Borriello non paret a tretu de fèrrere e, a pustis de su fallu de Keita subra de Melchiorri, non marcat mancu su rigore. Rastelli nche lu bogat (faghende intrare a Giannetti) a su de 75 minutos. Nche nde colant àteros tres e sa Lazio crompet a sa de bator marcaduras: Anderson si nche papat totu sa defensa; nudda podet fàghere Storari. Sa menduledda pro su Casteddu a bator minutos dae s'acabbu cun s'autogol de Wallace a pustis de unu tiru dae su cugione. Formatziones Lazio: Marchetti; Patric, Wallace, Hoedt, Radu; Parolo (66' Murgia), Cataldi, Lulic (81' Moritz Leitner); Felipe Anderson, Immobile (72' Lombardi), Keita. Allenadore: Simone Inzaghi Casteddu: Storari; Bittante, Ceppitelli, Alves, Murru (67' Capuano); Isla (55' Dessena), Tachtsidis, Padoin; Barella; Borriello (75' Giannetti), Melchiorri. Allenadore: Massimo Rastelli Gol: 6' Keita; 23' e 27' Immobile; 78' Anderson; 87' Wallace (autogol) -Aunire sas ìsulas de su mediterràneu. Fiat custu su tema de unu seminàriu in sas Baleares, a ue at leadu parte finas sa Còrsica. S'obietivu est su de creare lìnias aèreas de servìtziu pùblicu intre sa terra de Pasquale Paoli e sas àteras ìsulas. -Sunt craras sas paràulas de Jean-Félix Acquaviva, presidente de s'Ofìtziu de sos trasportos de sa Còrsica. «Cherimus isfrutare s'artìculu 174 de su tratadu europeu chi permitit de nch'insertare sos territòrios insulares, cun densidade de populatzione bassa, in su fràigu de una polìtica adeguada in su setore de sos trasportos – at naradu su presidente, agiunghende – est a nàrrere chi chircamus de creare una continuidade de servìtziu pùblicu intre sas ìsulas». -Pro fàghere un'esempru, no est possìbile chi pro andare dae Ajàciu a Parma de Majorca, chi nche sunt a tesu 600 chilòmetros, bi chèrgiant 7 oras de tempus. Tocat de pigare s'aèreu pro Nitza, un'àteru pro Bartzellona e dae in cue su pro nche cròmpere a sa capitale de sa Comunidade autònoma de sas Baleares. -Est pro cussu chi s'àndala pretzisa est sa de sos finantziamentos europeos.  Sa prima fase at a prevìdere unu collegamentu intre Còrsica, Sardigna e Itàlia e, in manera particulare, cun sos aeroportos de Pisa, Bastia, Ajàciu, Terranoa e Casteddu. A pustis at a èssere su turnu de su collegamentu Baleares (Parma de Majorca)-Còrsica (Ajàciu)-Itàlia (Roma). -Sa punna est de ativare s'oferta intre su 2017 e su 2018. -Est giaponesu su de 106 prèmios Nobel pro sa meighina. L'at annuntziadu su segretàriu de su comitadu mèigu Thomas Perlmann in su Karolinska Institutet de Istocolma. Su reconnoschimentu est andadu a Yoshinori Ohsumi, professore de 71 annos in su Tokyo Institute of Tecnology. -At retzidu su prèmiu gràtzias a sas chircas suas subra su mecanismu de retziclu de sas tzèllulas, faina chi est a sa base de totu sos èsseres viventes e chi si narat àuto-fagia. Est una funtzione chi permitit a sas tzèllulas de si nche liberare de totu sas sustàntzias de iscartu, imbiende·nche·las a unu repartu dislindadu chi las elìminat: su lisosoma. -S'ipòtesi de s'esistèntzia de custu mecanismu fiat ipotizada giai in sos annos '60, ma sas chircas de s'istudiosu Ohsumi, in sos annos '90, ant definidu mègius su protzessu. -Sos iscotzesos bi torrant a proare. A pustis de belle duos annos dae su referendum de su 2014, su guvernu de Edimburgu at presentadu una proposta de lege pro bandire un'àteru referendum pro s'indipendèntzia dae Londra. -Duos annos a como bincheit su nono cun su 55% de sos votos, sos a favore fiant su 45%. Como però sa situatzione polìtica e econòmica est mudada, a pustis de su votu pro sa Brexit, e s'Iscòtzia tenet totu su deretu de bi torrare a proare. -Su 23 de làmpadas, in su referendum pro sa essida de su Rennu unidu dae s'Unione europea, sos iscotzesos voteint a majoria pro nch'abarrare in intro: su 62% de sos votos fiat pro su remain e su 38% pro su leave. -Su documentu galu non fissat peruna data pro su votu, ma sa consultatzione at a cumintzare oe. Sa prima ministra iscotzesa Nicola Sturgeon s'est espressada deretu legitimende sa detzisione: «a custu guvernu l'ant elègidu pro fàghere a manera chi su parlamentu potzat leare in cunsideru unu referendum pro s'indipendèntzia, mescamente in situatziones in ue, pro esempru, s'Iscòtzia nche devat èssere giuta a foras dae s'Unione europea contra a sa voluntade sua». Paràulas craras sas de Sturgeon chi serrat agiunghende chi «su disegnu de lege subra su referendum, si at a èssere su caminu chi amus a seberare, at a soddisfare, comente in su 2014, sos mègius paràmetros de democratzia e de ecuidade». -Su vetore irlandesu, tràmite su responsàbile pro s'Itàlia de bèndida e cummèrtziu, at annuntziadu s'ativatzione de duas rotas noas dae s'aeroportu de Su Masu: sunt sa de Parma e sa de Londra (aeroportu de Luton). -Sa cumpangia de Dublinu at a ativare sa lìnia cun sa tzitade italiana dae sa prima die de su mese de nadale. Su collegamentu cun Londra Luton, imbetzes, at a cumintzare su chimbe de ghennàrgiu de su 2017. Ambas sas destinatziones ant a tènnere una frecuèntzia de duas bortas sa chida. Posca, dae sa prima die de abrile de su 2017, ant a crèschere a tres bortas sa chida. -Sos billetes sunt giai a disponimentu e sunt in oferta finas a su 31 de custu mese. -S'ùnicu atentadore chi est subravìvidu a sos atentados de Parigi, in su mese de santandria de su 2015, at a abarrare sena defensores legales. L'ant annuntziadu sos avocados suos in un'intervista a s'emitente Bfmtv. -«Nois ischimus e nde semus cumbintos, ca nos l'at naradu, chi no at a faeddare e at a ricùrrere a su deretu de abarrare a sa muda. Ite cherides chi fatzamus? L'aìamus giai naradu dae sa prima die chi si s'assìstidu nostru no aeret faeddadu nois no lu diamus àere defensadu prus». Custas fiant sas paràulas de Sven Mary e de Frank Bertos, sos legales de Salah Abdeslam. -S'imputadu frantzesu est acusadu de àere fatu parte de s'iscuadra de assàchiu chi ochieit 130 persones, in Parigi, sa note de su 13 de santandria. Dae su 27 de abrile nch'est inserradu in una presone a sud de sa capitale frantzesa, in isolamentu, e est vìdeo-bardiadu 24 oras subra de 24. -Su Consìgiu regionale sardu at aprovadu su progetu de lege presentadu dae sa Giunta in contu de semplificatzione e amministratzione pùblica. Su provedimentu «introduit - est su chi leghimus in su comunicadu ufitziale de sa Regione - unu sistema de programmatzione de sas atividades de semplificatzione; indivìduat istrumentos pro megiorare sa calidade de sa regulamentatzione; istabilit normas subra de su protzedimentu amministrativu pro nde ridùere sos tempos; istituit su Suape, isportellu ùnicu pro sas atividades produtivas e pro s'edilìtzia; introduit unas cantas mesuras pro semplificare protzeduras amministrativas de setore». Sa punna diat dèvere èssere sa de nch'eliminare prus de 300 provedimentos emanados intre su 1949 e su 1969 e sa de aunire sas cumpetèntzias, finas a oe partzidas, intre sos isportellos Suap e Sue. Novidades finamentas in su limbàgiu amministrativu: ruolos e professiones ant a dèvere cumbinare cun su gènere de sa persone, siat issu òmine o fèmina. Duncas amus a àere sa sìndiga, s'assessora, sa presidente e gasi sighende. Una manera de nche barigare una nomencladura androtzèntrica chi no est petzi de màdrighe linguìstica ma finamentas, e mescamente, culturale-maschilista. Abarrat su problema de sos plurales ca bastat un'òmine in un'assemblea ipotètica de sìndigos tinta a rosa pro chi non siat un'assemblea de sìndigas. E abarrat su problema de unu Consìgiu belle monosessuadu. -Giòvia unu grupu de istudiantes e de ativistas de sos movimentos contra a s'ocupatzione militare at invasu s'àula Mossa de su dipartimentu de Lege de s'Universidade de Tàtari. Su seminàriu, “Introduzione alla Cybersecurity”, no at fatu in tempus nemmancu a cumintzare chi sos ativistas, a sa lestra, ant leadu sa paràula e ant isboligadu unu lentzolu de protesta in ue b'aiat iscritu: «Fuori la guerra dall'università». -A pustis de àere pigadu su micròfonu, su rapresentante de su grupu at ispiegadu sas resones de su blitz. In su matessi tempus sos àteros ant distribuidu unu fògiu chi, intre sas àteras cosas, leat positzione contra a su sistema universitàriu de militarizatzione de sas dinàmicas tziviles. -S'acordu intre Universidade de Tàtari e Marina militare l'aiant firmadu s'ammiràlliu Ruzittu e su rapresentante de s'Universidade prof. Montella. Sa collaboratzione, formalizada in Sa Madalena, su 24 de làmpadas, previdet, a su chi narat unu comunicadu de s'Ateneu in manera generale meda, sa formatzione universitària e post-universitària e s'isvilupu de atividades de chirca in s'àmbitu de progetos pro sa seguresa e pro sa defensa. -Su servìtziu meteorològicu regionale at annuntziadu chi in sas oras imbenientes, in Sardigna, b'at a àere unu peoramentu de sas cunditziones climàticas. At a pròere pagu prus o mancu in totu su territòriu de s'ìsula e sos fenòmenos ant a tènnere caràtere de temporada cun lampos, gràndine e bentu, a bias fintzas forte. Ant a èssere interessados mescamente sos setores de sa Sardigna setentrionale e de sa Sardigna de mesu. Petzi a banda de note su tempus at a megiorare. -Est prevìdida pro sàbadu chi benit sa manifestatzione, cunvocada dae Libe.r.u. e dae s'assòtziu temporàneu di ideas 14 dicembre, cara a su brusiadore de Tòssilo, in Macumere. A como sunt prus de 40 sos sugetos chi ant aderidu a s'initziativa: comitados, assòtzios, movimentos, sìndigos e tzitadinos lìberos. -Sa detzisione de si mobilitare est arribada a pustis chi su Consìgiu de istadu aiat suspesu sa sentèntzia de blocu de su brusiadore dae parte de su Tar. A pustis de su cunsòrtziu industriale, fintzas sa Giunta regionale si fiat apellada a sa detzisione de su tribunale amministrativu regionale. Un'atu de pagu rispetu e de prepotèntzia pro chie in totu custos annos at gherradu pro cunvertire s'impiantu a unu sistema prus netu e prus econòmicu. «Sos territòrios de sa Sardigna de mesu si sunt espressados in manera crara e detzisa pro una gestione alternativa de su problema, cun un'investimentu minore e cun resurtados mègius pro su chi pertocat s'ocupatzione e sa salude ambientale» ant naradu sos ativistas de Libe.r.u. in unu comunicadu. -Sas detzisiones de sa Regione imbetzes movent conca a s'àtera ala e non dant craresa subra de unos cantos puntos de importu. Su fatu chi s'impiantu at a costare prus de su chi, in mèdia, costat unu brusiadore de cussa mannària ponet duda e las ponet fintzas su fatu chi non s'ischit in ue nch'at a pòdere èssere ismaltida sa chisina. -Unu de sos puntos prus de importu abarrat su volume de arga chi s'istrutura at a brusiare cada annu. Est prevìdidu un'impiantu de 60mìgia tonnelladas, ma sa cantidade de sos ùrtimos annos fiat pagu prus o mancu de 25mìgia. A custu puntu tocat de nos pregontare si in sos pranos de sa Regione b'est fintzas su de importare arga dae aterue pro la brusiare inoghe. -Totu mistèrios imbèrghidos in sa nèula. -Su sìndigu de Medellin at cunfirmadu chi sos mortos de sa disaura acontèssida eris a sas 21:33 (oràriu locale), cando in Sardigna fiant sas tres e mesa de mangianu. S'aèreu, chi fiat biagende dae Santa Cruz de la Sierra (Bolìvia) conca a Medellin (Colòmbia), nch'est rutu in antis de nche cròmpere a s'aeroportu de sa tzitade. In intro b'aiat un'iscuadra intrea de fùbalu, 81 passegeris: 22 giogadores, 28 acumpangiadores intre collaboradores tècnicos e dirigentes, 22 giornalistas e 9 membros de s'echipàgiu. S'at sarvadu petzi ses persones. Fiant sete, ma una si nch'est morta in antis de nche cròmpere a s'ospidale. In su momentu de s'acontèssida sas cunditziones meteorològicas fiant prus chi non bonas. Una de sas ipòtesis de su disastru, leada in cunsideru dae sas autoridades, est chi in sos serbatojos non b'aeret carburante bastante pro praticare su biàgiu intreu. Medas sunt sos messàgios de solidariedade a sas famìlias de sas vìtimas, mescamente dae banda de su mundu fubalìsticu.   Sa Chapecoense fiat collocada in sa de noe positziones de sa Sèrie A brasiliana. Diat àere dèvidu giogare sa fase finale de sa Copa sudamericana contra a s'Atlético Nacional. Su disacatu nos nche torrat cun su pensamentu a su 1949, in ue sa matessi sorte aiat tocadu s'iscuadra de su Torino. -«Cun dolore fundudu, cumpàrgio pro informare a su pòpulu nostru, a sos amigos de s'Amèrica nostra e de su mundu chi oe, 25 de santandria, a sas 10.30 de note, s'est rèndidu su Cumandante a cabu de sa Rivolutzione cubana Fidel Castro Ruz. Cunforma a sa voluntade espressada dae su cumpàngiu Fidel, sa carena sua at a èssere cremada. In sas primas oras de sàbadu 26, sa cummissione organizadora de s'interru at a frunire a su pòpulu nostru sas informatziones detalliadas pro s'omàgiu chi l'amus a tributare a su fundadore de sa Rivolutzione cubana. Fintzas a sa vitòria!». L'at annuntziadu su presidente de sa Repùblica Raul Castro, tràmite unu messàgiu televisivu. -Fidel teniat 90 annos e in s'ùrtimu cungressu de su Partidu comunista aiat antitzipadu su “turnu” suo: «Crompet pro totu cantos, luego apo a èssere che a sos àteros». In cussa ocasione aiat sutalineadu chi «sas ideas de sos comunistas cubanos ant a abarrare comente proa chi in custu praneta, si si traballat meda e cun dignidade, si podent prodùere sos benes materiales e culturales chi bisòngiant a sos èsseres umanos».  -Ideas chi ant postu oriolos mannos a sos meres de cada genia peri su mundu cada bia chi su gosu colletivu de una rivolutzione s'acareit a s'istòria. Cun Fidel si nch'andat una de sas figuras prus mannas de su '900, sèculu de assàrtios a su chelu e de derrutas. Brindent oe, sos inimigos suos, sos chi ant gherradu contra a s'afrancamentu de sos ùrtimos, contra a sa libertade dae su bisòngiu e dae s'ignoràntzia in nùmene de una libertade chi nch'est conduende su mundu intreu a su “turnu” suo.  -Bivat s'esèmpiu de Fidel e s'atza de su pòpulu cubanu. -S'amparu tzivile regionale at comunicadu chi, in sa note de oe e in totu sa die de cras, at a crèschere sa critzidade de arriscu idro-geològicu a cajone de sas temporadas chi ant a interessare s'ìsula nostra in sas oras imbenientes. -Sa critzidade moderada s'at a istèrrere in su ladus est e in su ladus meridionale. At a abarrare bassu, imbetzes, in su tzentru-ovest. -Nch'est pigada a sos isteddos in totu s'istadu sa tensione sotziale contra a sas mesuras de austeridade promòvidas dae su guvernu brasilianu. In sos annos imbenientes, a dolu mannu, no ant a menguare sas disparidades in contu de salude e de istrutzione. -Su guvernu est intervènnidu cun una manovra econòmica a pustis chi sunt essidos a campu sos bufos cajonados dae sos traballos pro sas Olimpìades in pessu acabbadas. Ispesas chi, dae como, ant a vinculare sos programas sotziales de sos 20 annos imbenientes. -Sas protestas ant interessadu totu sos 18 istados de su paisu, cun s'interrutzione de unos cantos servìtzios pùblicos comente sos trasportos. In Rio de Janèiro b'at àpidu fintzas carchi iscontru intre manifestantes e politzia. -Est programada pro su 23 de santandria in Cabu Frasca sa manifestatzione contra a sas esertzitatziones militares. Su movimentu sardu contra a s'ocupatzione militare “A Foras”, dat apuntamentu a sas deghe de mangianu cara a sa rugrada intre su caminu provintziale 65 e su caminu provintziale 69. -B'at a mòvere fintzas paritzos postales dae sas tzitades de Terranoa, Aristanis, Casteddu, Nùgoro e Tàtari. In prus, in sas dies imbenientes, s'organizatzione at a giùghere a in antis un'òpera de sensibilizatzione programende unas cantas assembleas in totu sa Sardigna, dae Terraba a Nùgoro, colende·nche finas dae Casteddu, Macumere e Tàtari.  -Sa protesta ponet in fatu a sas initziativas de sos ùrtimos meses contra a sa gherra e a sas isperimentatziones de sas armas in sos polìgonos sardos. «In su mese de santandria in su polìgonu de Cabu Frasca sos aèreos de su de ses istormos s'ant a addestrare fintzas cun is bombas Mk, produidas in Domusnoas dae sa fàbrica tedesca RWM, chi las bendet a s'Aràbia Saudita pro bombardare milliones de tziviles disamparados in su Yemen» narant sos ativistas in su comunicadu ufitziale. -Su 23 de santandria in programa b'at fintzas un'isciòperu in sas iscolas pro permìtere a sos istudiantes de leare parte a sa manifestatzione. -Su Casteddu, a pustis de su 4-1 de Roma, torrat a incarcare su terrinu de su Santu Elia, in Casteddu. Custa borta su cunfrontu est a lu medire cun su Palermo, iscuadra chi est in sa zona caente de sa classìfica e chi tenet bisòngiu mannu de conchistare puntos. Sos sardos imbetzes, a pustis de sas derrotas cun Fiorentina e Lazio, cherent dare unu signale nou, mescamente pro su chi pertocat sos gol subidos. A su Casteddu, in 10 partidas, nde l'ant fatu 23: sa peus defensa de su campionadu. -Sa partida non resurtat a decollare e su giogu paret agigu ligadu. Forsis sa resone est chi ambas sas iscuadras non si diant chèrrere iscobèrrere tropu pro no arriscare de subire gol. Càpitant una paja de ocasiones siat pro sos ruju-biaitos e siat pro sos rosa-nieddos, ma non resessent a cumprire nudda de cuncretu. Su primu tempus non nos donat perunu momentu de importu, comente chi b'aeret unu blocu mentale in sa conca de sos giogadores cundida dae un'agigu de timòria. -In su segundu tempus su ritmu mudat e su Casteddu andat in vantàgiu a pustis de sete minutos. Su marcadore est Daniele Dessena chi nche collit unu passàgiu traessu de Di Gennaro e, a bolu, inferchit a Posavec cun un'esternu destru. Deghe minutos a pustis su capitanu casteddaju si cuntzedet su bis e nche giughet sos suos a su 2-0. Dae su ladus de manca Sau nche ponet in mesu sa botza; su passàgiu, agigu arretradu, est pretzisu pro su tzentrocampista sardu chi, semper cun su destru, nche l'iscàrrigat a intro de porta. Su Palermo reagit a su de 79 minutos cun Nestorovski. Tantu pro cambiare sa defensa ruju-biaita si nche dormit e su giogadore matzèdone aprofitat de unu passàgiu traessu de Rispoli pro incurtziare s'isvantàgiu. Sa partida acabbat cun su Casteddu chi chircat de poderare su possessu de s'isfera e cun su Palermo chi proat a nche paregiare su resurtadu, ma su tempus est pagu e s'àrbitru Irrati frùschiat s'acabu. -Formatziones -Casteddu: Storari, Isla, Ceppitelli, Bruno Alves, Pisacane, Padoin (72' Munari), Tachtsidis, Dessena, Di Gennaro (83' Barella), Sau (76' Melchiorri), Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Palermo: Posavec, Rispoli (83' Morganella), Cionek, Andjelkovic, Aleesami, Hiljemark, Jajalo, Chochev (71' Henrique), Embalo (63' Diamanti), Nestorovski, Quaison. -Allenadore: Roberto De Zerbi -Gol: 53' Dessena, 64' Dessena, 79' Nestorovski -In su Santu Elia est su turnu de s'Udinese chi arribat dae tres partidas sena bìnchere. Su Casteddu imbetzes at pèrdidu sas ùrtimas duas, incassende ses gol in totu. Su disafiu de oe previdet una proa bastante echilibrada e, difatis, resurtat gasi. -Sas formatziones si tratenent mescamente in sa zona de su tzentrocampu. Sa prima fase de giogu est intensa, ma non b'at perìgulos pro ambos sos portieris. Sos friulanos resurtant perigulosos a su de 8 minutos cun Fofana, ma su tiru suo a filu de terra, nch'essit a foras. Pro bìdere un'atzione interessante de su Casteddu tocat de isetare a su de 17 minutos. Borriello proat a tirare a porta, ma Karnezis parat sena problemas. Nche colat mesora, ma nemos resesset a pigare in manos su giogu. A su de 35 minutos Farias e Borriello, in su lìmite de s'àrea, si cuncàmbiant sa botza. Faina chi permitit a su giogadore brasilianu de si presentare cara a Karnezis chi li parat su pee. Pro s'àrbitru Pairetto non b'at dudas, est tiru de penalidade. Farias etotu si òcupat de sa trasformatzione e nche giughet sos suos in vantàgiu. A su de 39' torra s'atacante de su Casteddu, dae su ladus de manca, si nche fuet conca a sa porta aversària, ma su tiru est indiritzadu a sa rete esterna. -Su segundu tempus cumintzat cun su matessi ritmu de sos ùrtimos deghe minutos. Sos sardos ant sa possibilidade de raddopiare, ma Farias no incuadrat bene su cugione bassu de sa porta. S'Udinese parègiat cun Fofana a su de 51 minutos. Su giogadore frantzesu a pustis de una finta lassat mòvere unu bellu tiru deretu a su primu palu. Storari la tocat, ma sa botza nch'intrat etotu determinende su parègiu provisòriu. A su de 58 sos ruju-biaitos torrant in vantàgiu cun Sau. Isla, dae su ladus de dereta, isfrutat una botza chi pariat pèrdida e nche la ponet in mesu a s'àrea. S'atacante tonaresu est su prus lestru a nche cròmpere e, cun su carcàngiu, nche l'arrumbat a intro. S'Udinese non si rendet e a su de 66 minutos leat unu palu. S'autore de su tiru dae su lìmite de s'àrea est Théréau. Sos friulanos si nche presentant paritzas bortas in sos tretos de Storari, ma sa defensa casteddaja est atenta. A su de 82 minutos su Casteddu tenet un'àtera ocasione de importu cun Farias chi faghet unu passàgiu traessu a filu de terra pro Borriello. S'atacante napoletanu, chi nche fiat in mesu de s'àrea, tirat a corfu seguru ma su portieri li negat su gol. Su miràculu de Storari a su de 88 minutos descriet bene s'ispetàculu de sos ùrtimos minutos. Su portieri sardu s'isterret in totu su ladus mànchinu e negat su parègiu a Peñaranda. Sos chimbe minutos de recùperu non nos donant àteras emotziones. Petzi sos tres frùschios de s'àrbitru sentèntziant s'acabbu de su disafiu e sa vitòria de su Casteddu. Domìniga chi benit si giogat in Pescara. -Formatziones -Casteddu: Storari, Isla, Ceppitelli, Bruno Alves, Pisacane, Padoin, Di Gennaro (62' Bittante), Barella, Farias (87' Giannetti), Borriello, Sau (83' Salamon). -Allenadore: Massimo Rastelli -Udinese: Karnezis, Widmer (62' Faraoni), Wagué, Danilo, Adnan, Jankto, Kums, Fofana, Ryder Matos (63' Perica), Zapata (68' Peñaranda), Théréau. -Allenadore: Luigi Delneri -Gol: 35' Farias (p), 51' Fofana, 58' Sau - -Deretos senato.it -«Frantziscu (Pìgliaru, Ndr) istimadu […], permiti·mi unu cuesitu: comente los interpretas su cabuversu de s'art. 17 de s'Istatutu nostru e s'art. 57 de su testu Renzi-Boschi-Verdini cumbinados?». Andria Pubusa, ordinàriu de Deretu amministrativu e òmine impinnadu pro su “No” a sa reforma costitutzionale, torrat a semenare dudas in su campu de sos chi sunt pro su “Sì”. In sas dies coladas fiat intervènnidu in contu de ispetzialidade istatutària, narende chi sa clàusola de suprematzia pertocat finamentas a nois. «A cajone de s'artìculu 17 – at iscritu oe in su situ democraziaoggi.it – tue e totu sos consigeris regionales sardos no ais a pòdere èssere eletos, nen numenados senadores. E, sigomente l'ischis, s'Istatutu sardu est lege costitutzionale».  -Pro Pubusa nemmancu sos sìndigos nch'at a pòdere cròmpere a Palatu Madama: «Su matessi artìculu istabilit chi non podet èssere consigeri regionale su sìndigu de una Comuna chi nche bàrigat sos 10mìgia abitantes, duncas, a fortiori, non podet èssere senadore». Mentovados, a ghisa de brulla, sos primos tzitadinos de Deximumannu, de Serramanna, de Silìcua e de S'Ulumedu. «Ma forsis – at annantu – pro Màssimu (Tzedda, Ndr) b'at un'ispera ca b'at unu printzìpiu giurìdicu in ue si leghet chi sas limitatziones de s'eletoradu passivu sunt de natura etzetzionale e non s'àplicant in manera analògica a casos simigiantes chi non sunt prevìdidos in manera crara».  -Duncas, custa diat èssere sa contradditzione, «su sìndigu de una Comuna cun prus de 10mìgia abitantes non podet fàghere su consigeri regionale, ma su senadore, forsis, emmo». E boghe·nde·nche s'incumpatibilidade (mudende s'Istatutu)? Male e peus, pro Pubusa: «In su Senadu b'at a àere non petzi consigeris e sìndigos, ma sìndigos-consigeris». Chistiones chi, a unu mese dae su referendum, arrichint sa dibata. Semper chi si votet su 4 de nadale: cun sa còntiga de su terremotu calicunu (comente Alfano) est pensende a àteras datas. -A pustis de 14 dies sa Sèrie A torrat a imbucare cun s'antìtzipu intre Chievo e Casteddu. Sos ruju-biaitos arribant dae sa derrota de 5-1 contra a su Torino e sos veronesos dae su disafiu pèrdidu 2-1 cun sa Juventus. -Sos ritmos de su primu tempus sunt lestros e ambas sas iscuadras si disafiant a conca arta. Sos grogos de su presidente Campedelli nche perdent deretu a Floro Flores pro infortùniu, in càmbiu intrat Meggiorini. Su Casteddu faghet possessu cun sa botza, ma non resurtat a nche cròmpere a sa porta de Sorrentino. Pellissier, in sos ùrtimos minutos de su primu tempus, at una bella ocasione pro nche marcare su vantàgiu, ma su corfu cun sa conca nch'essit a foras. -In su segundu tempus arribat su vantàgiu de sos vènetos. S'autore est un'ex: Massimo Gobbi. Su tzentrocampista de su Chievo cuncàmbiat sa botza cun Castro in unu bellu triàngulu e cun su pee mànchinu nche l'ispinghet a intro de sa porta. Fiat dae 100 partidas chi su giogadore de Milanu non signaiat. Sos sardos proant a nche la paregiare a su de 63 minutos cun unu tiru lìberu de Bruno Alves, ma sa botza nch'essit. Cumintzat sa giostra de sos càmbios e su giogu mènguat s'intensidade sua. Su Chievo tenet un'àtera paja de ocasiones, ma non resesset a raddopiare. Acabbat 1-0. -Formatziones -Chievo: Sorrentino, Cacciatore, Gamberini, Spolli, Gobbi, Castro, Radovanovic, Izco, de Guzman (73' Rigoni), Pellissier (82' Inglese), Floro Flores (8' Meggiorini). -Allenadore: Rolando Maran -Casteddu: Storari, Ceppitelli, Salamon (70' Isla), Bruno Alves, Bittante, Barella, Munari, Padoin, Di Gennaro (79' Borriello), Farias, Giannetti (66' Melchiorri). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 53' Gobbi -Sa “Cullettività territuriale di Corsica” e s'istadu frantzesu, gianteris, ant firmadu su pranu de isvilupu 2016-2020 pro s'insegnamentu de sa limba e de sa cultura corsicana. Un'acordu de 17 milliones e 500mìgia èuros finantziadu mesu a pare dae s'istadu frantzesu e dae su guvernu corsicanu. -Sa cunventzione l'ant firmada su presidente de su Consìgiu corsicanu Gilles Simeoni, su prefetu Bernard Schmeltz, e su retore de “l'Académie de Corse” Philippe Lacombe. Fiant presentes fintzas Jean-Guy Talamoni (presidente de s'Assemblea de Còrsica), Saveriu Luciani (consigeri delegadu a sa Limba corsicana) e Josepha Giacometti (Educatzione, Formatzione, Insegnamentu e chirca). -Su progetu cun sa punna de atzellerare sa difusione de su bilinguismu est a inghìriu de duos asses printzipales: s'educatzione bilìngue in s'iscola materna e s'integratzione de sa limba e de sa cultura corsicana in totu sos livellos de istrutzione e formatzione. In programa b'est sa formatzione de sos insegnantes. Sos chi pràticant giai su corsicanu ant a fàghere cursos de 40/90 oras, sos chi su corsicanu non lu pràticant ant a èssere formados cun cursos de 350 oras. -B'at a nàschere unu Consìgiu acadèmicu territoriale chi, in pare cun sa “Collectivité territoriale de Corse” e cun “l'Académie de Corse”, ant a garantire su controllu de su pranu de isvilupu pro s'insegnamentu de sa limba. -Est prevista sa còmpora de lavagnas interativas e de materiale didàticu, ma fintzas sa programatzione de biàgios de istrutzione in s'àrea mediterrànea. No ant a mancare sa promotzione de sa letura cun su progetu “u tempu di a lettura” e sos reconnoschimentos chi premiant traballos e publicatziones in limba corsicana, comente su prèmiu dedicadu a Andria Fazi. -Sa situatzione atuale no est de sas mègius, mescamente in sas iscolas de segundu gradu. In su litzeu, pro nàrrere, s'insegnamentu de su corsicanu est belle assente. -«Est craru chi – at naradu Simeoni – su pranu chi amus firmadu in custas dies est petzi una tapa. Pro nois s'obietivu est ladinu: sa limba corsicana nche devet torrare a su postu chi li deghet, sa limba bia de unu pòpulu reconnotu, un'aina de integratzione e de coesione sotziale, unu fatore de arrichimentu individuale e colletivu. Totu custu nche colat dae s'istatutu de co-ufitzialidade!» -Duos milliardos in chimbe annos. Est su chi ant pèrdidu sos grupos editoriales italianos printzipales: Mondadori, Rcs, L'Espresso, Il Sole 24 Ore, Monrif, Caltagirone Editore, Itedi (sa chi fiat Editrice La Stampa), Cairo Editore, Class Editori. Ma no est s'ùnica mèngua: reduidos finamentas su faturadu de su 32,6% (1 milliardu e 800mìgia èuros) e 4.500 unidades de traballu (dae 17.645 dipendentes in su 2011 a sos 13.090 de oe). Sos datos essint a campu a pustis de una chirca elaborada dae Mediobanca. Sas fusiones editoriales podent èssere una solutzione? Sa Fnsi at naradu chi non b'at contrariedade, ma chi tocat a garantire su pluralismu, s'autonomia de sas redatziones e su livellu ocupatzionale. Sa fusione intre Itedi e L'Espresso pertocat finamentas La Nuova Sardegna. Su giornale tataresu est una de sas 18 testatas de su grupu e, a su chi si leghet in una nota de belle unu mese a como, l'at a gestire  pro tres annos sa sotziedade DB Information SpA de Roberto Briglia e de Gianni Vallardi, duos dirigentes editoriales cun esperièntzias in Mondadori e Rcs. Sa cajone? Rispetare sos lìmites anti-monopòliu. Unu millione e mesu de èuros nât chi fiat su cànone annuale pretesu dae De Benedetti. Chi siat istadu custu su frenu a s'iscalada de sos imprenditores sardos cada tantu mentovados? Siat comente si siat, semper de industriales semus chistionende. E, a su nàrrere de Marx, «Sa prima libertade, in contu de informatzione, nch'est pròpiu in su fatu chi no est un'indùstria». -Deretos TeleSur. Url imàgine -Pagas oras ebbia nch'at coladu dae s'ùrtimu alenu de Fidel Castro, una intre sas ghias de sa rivolutzione cubana. E, in pare cun sa dispedida sua, in medas nch'ant illiberadu sos “cocodrillos” giornalìsticos càrrigos de giùditzios de valore. De su restu si nch'at mortu un'òmine chi at fatu faeddare, a su matessi tempus (e pro tempus meda), òmines de classes e natziones oprimidas e opressoras. Ma est un'òmine chi at fatu finamentas autocrìtica colende·nche a manca unos cantos chi, defensende s'imàgine sua, nche ponent a banda unas cantas chistiones, comente sa de s'omofobia. -Dae semper, sas crìticas rivolutzionàrias a sos protzessos sunt un'agiudu mannu a sas rivolutziones matessi. Est s'abc, finamentas pro Cuba, natzione chi cara a milli paradas de pee at ischidu nadare in abbas malas. Nâdu custu, duas sunt sas àndalas de sighire cunforma a sa rivolutzione cubana (e a cale siat rivolutzione). O la criticamus dae banda de manca o, comente faghet chie faeddat de fallimentu de su sotzialismu, dae banda de dereta.  -Firmende·nos in su primu versante tocat a mòvere dae sa natura de s'istadu cubanu. No est frastimu a nàrrere chi su de Cuba siat unu sotzialismu incumpretu. Finamentas Lenin, in su 1921 (e duncas in antis de furriada burocràtica definitiva de su “Termidoru istalinianu”), naraiat chi s'istadu operaju sovièticu fiat deformadu a cajone de s'arretradesa de s'economia e de s'isolamentu suo.  -Torrende a Cuba, si in belle 60 annos su Partidu comunista at fatu petzi 7 cungressos, carchi cosa, pro seguru, at a chèrrere nàrrere. E torrende a sos deretos de sos omosessuales si diat pòdere concrùere chi cun unu pesu semper prus minore de sa burocratzia (ma, cheret naradu, est fàtzile a pesare sos chilos de burocràtzia de un'ìsula cando chi s'imperialismu at chircadu cun milli maneras violentas una mudada de regime) podet èssere chi unas cantas chistiones nche poderent intrare mègius a s'agenda.  -Leone Trotsky, rivolutzionàriu sovièticu, in una regorta de iscritos suos essida a campu in su '23, “Rivolutzione e vida fitiana” (mentovada finamentas dae Wilhelm Reich in s'òpera “Sa Rivolutzione sessuale”), faeddaiat de sas consuetùdines erèntzias de sa sotziedade betza (e beni·mi·nde machismu ispànicu!) nointamen su santugaine famadu.  -«B'ant a chèrrere annos o deghinas de annos de isvilupu econòmicu e culturale», nargeit, pro nche cròmpere a «s'òmine nou». Dificultades in sa sotziedade bi nd'aiat a muntones ca sa cultura agualitària no la podiant fraigare a nou petzi cun sa natzionalizatzione de s'economia e cun su monopòliu de su cummèrtziu foranu. E non podiant bastare sos provedimentos de sos bolscevicos (chi faghiant unu cungressu cada annu, a su nessi dae su '17 a su '25), a comintzare dae s'abolitzione de sas leges contra a s'omosessualidade (finas a su “Termidoru sessuale” e a s'introdutzione de su reatu). -Cuba oe no est sa perfetzione sotzialista e si nche ruet su Venetzuela, una furriada de prua in su mercadu est prus chi non segura (bastis chi non nche fràighent finas carchi Hotel Trump). Ma in contu de deretos no est nemmancu sa de sos annos '70. E comente no est de giudu a cuare sas responsabilidades de su guvernu cubanu in sos annos colados no est de giudu nemmancu a s'inchietare si s'ammentat chi in cust'àndala b'at àpidu furriadas e conchistas rivolutzionàrias. In Cuba s'omosessualidade no est reatu dae 11 annos in antis chi s'Oms nche la bogaret dae s'elencu de sas maladias. Singiale de vitalidade de su protzessu. -Sos tempos pro cantare “su pane e sas rosas”, totu cantos paris, sunt prus chi non cròmpidos. Ma, parafrasende a Trotsky «b'ant a chèrrere annos o deghinas de annos de isvilupu econòmicu e culturale» pro chi àteras sensibilidades (comente s'anti-ispetzismu, pro nàrrere) nch'intrent a s'agenda de sos chi punnant a s'emantzipatzione. Ma finas a tando, finas a cando s'isfrutamentu de s'animale at èssere sa norma legale e culturale – chie est chi at a pòdere nàrrere chi «custa rivolutzione – s'in casu b'esseret – no est sa mia»? -Si sunt imbènnidos custu mangianu, cara a su polìgonu de Cabu Frasca, sos ativistas de su movimentu contra a s'ocupatzione militare de sa Sardigna. A sa manifestatzione si nch'at agiuntu fintzas paritzos movimentos indipendentistas e medas tzitadinos lìberos. -Sa protesta, chi at collidu adesiones dae totue, est acabbada petzi a ora de sas ses. Sa punna fiat sa de firmare sas esertzitatziones de oe in intro de su polìgonu. Sos ativistas, difatis, sunt resèssidos a istampare sa rete e a nche barigare sa làcana militare. In intro bi fiant sas iscuadras de sos carabineris e de sa politzia chi sunt intervènnidas deretu contra a sos manifestantes, ferrende·nde paritzos. -A borta de die su corteu at sighidu a caminare conca a su bidditzolu de Santu Antoni de Santadi, traessende·lu e movende ogros a s'Aschivoni. -«Oe b'at àpidu partetzipatzione manna mancari esseret die de servire – at naradu un'ativista de s'organizatzione – sa gherra contra a sa militarizatzione de s'ìsula est pighende cussèntzia e pro custu, in su benidore, amus a sighire cun àteras initziativas. Sighimus a pretèndere chi sas bases serrent, chi ativent sas bonìficas e chi sos territòrios torrent a sas comunidades locales». - - - -Deretos TeleSur. Url imàgine - - - - - -S'amparu tzivile regionale at comunicadu chi, in sa note de oe e in totu sa die de cras, at a crèschere sa critzidade de arriscu idro-geològicu a cajone de sas temporadas chi ant a interessare s'ìsula nostra in sas oras imbenientes. -Sa critzidade moderada s'at a istèrrere in su ladus est e in su ladus meridionale. At a abarrare bassu, imbetzes, in su tzentru-ovest. -Cras Istrasburgu s’at a pronuntziare pro su chi pertocat s’arressada de su diàlogu cun  Ànkara  in contu de intrada turca a s’Unione europea. - - - - - -Nch'est pigada a sos isteddos in totu s'istadu sa tensione sotziale contra a sas mesuras de austeridade promòvidas dae su guvernu brasilianu. In sos annos imbenientes, a dolu mannu, no ant a menguare sas disparidades in contu de salude e de istrutzione. -Su guvernu est intervènnidu cun una manovra econòmica a pustis chi sunt essidos a campu sos bufos cajonados dae sos traballos pro sas Olimpìades in pessu acabbadas. Ispesas chi, dae como, ant a vinculare sos programas sotziales de sos 20 annos imbenientes. -Sas protestas ant interessadu totu sos 18 istados de su paisu, cun s'interrutzione de unos cantos servìtzios pùblicos comente sos trasportos. In Rio de Janèiro b'at àpidu fintzas carchi iscontru intre manifestantes e politzia. -Bi cheret pagu a s'eventu astronòmicu de s'annu. Su 14 de santandria in cùcuru nos amus a agatare sa luna prus manna de sos ùrtimos 68 annos. Su satèllite nostru, pròpiu lunis, at a èssere in sa cunditzione de luna prena e, in su matessi tempus, at a èssere a sa distàntzia mìnima dae sa terra. Est pro custu motivu chi nos at a pàrrere prus manna e prus lughente. -Unu fenòmenu de custa importàntzia no acontessiat dae su 1948 e s'imbeniente at a capitare torra in su 2034. -Pro la bìdere in sa mègius manera sos espertos cussìgiant de si nche pònnere in logos iscuros e artos, comente montigros o palìngios de su sartu. Si sas nues non nos serrant su sipàriu s'ispetàculu at a èssere asseguradu. - -At a èssere Pratza de Monica Moretti su logu chi at a acasagiare sa mobilitatzione ispontànea (flash mob in inglesu) contra a sa violèntzia a sas fèminas e contra a su feminitzìdiu. -S'àrea pùblica, dedicada in su 2012 a s'uròloga de 38 annos morta in su 2002 dae unu pitzocu chi la pessighiat, at a difùndere unu messàgiu simbòlicu pro nàrrere “bastat” a sa violèntzia. S'eventu at a cumintzare sàbadu mangianu a sas ùndighi. Sos partetzipantes ant a caminare peri sa pratza e ant a lèghere, a boghe arta, sos nùmenes de totu sas fèminas mortas in su 2016. Nùmeru nch'at barigadu sas 97, si leamus in cunsideru sos datos de sa rubrica de su Corriere della sera: La ventisettesima ora. -Mìgias de persones, in sos Istados unidos, ant invasu sas carreras de sas tzitades printzipales pro protestare contra a s'eletzione de Donald Trump. In New York pagu prus o mancu 5mìgia persones si sunt addoviadas in Time Square cun manifestos in manu e aboghinende «Trump no est su presidente nostru!». Sa matessi cosa est acontèssida in San Francisco, in Boston, in Seattle, in Washington e in sas universidades. -Sa politzia at fintzas arrestadu unos cantos manifestantes chi fiant chirchende de intrare a sa Trump Tower, in Manhattan. Àteros sunt arribados a su puntu de pònnere fogu a sa bandera americana. Fintzas cara a sa Domo arva si sunt imbènnidas belle 3mìgia persones armadas de candelas comente signu de protesta patzìfica. -Petzi in Califòrnia b'at àpidu tensiones cun sa giustìtzia, in sa tzitade de Oakland sos politziotos ant dèvidu impreare su gas lagrimògenu. -Cumintzeint in su mese de abrile de ocannu sos traballos de rinnovamentu de su Bataclan, su teatru protagonista de su disacatu firmadu dae Daesh. Sas vìtimas de s'atacu fiant 93. Su 12 de custu mese, a pustis de un'annu, sa sala de ispetàculos at a torrare a abèrrere. -Su riprìstinu de sas infrastruturas e de sos trastes no at mudadu s'aspetu de su locale chi at mantesu sas particularidades suas e at costoidu s'ànimu populare e festulanu. At a èssere Sting a inaugurare s'istajone noa de su teatru. «Cun s'abertura de su Bataclan amus duas cosas de fàghere: sa de ammentare e onorare totu sos chi sunt mortos un'annu a como e su de tzelebrare sa vida e sa mùsica chi rapresentat custu logu» at iscritu su cantadore inglesu in su situ internet suo. -Sos ricavos de sos billetes ant a èssere donados a s'assòtziu “Life For Paris and 13 Novembre: Fraternité Verité”. - -Deretos Ap images. Url imàgine - - -Sa Domo arva. Deretos lìberos. Url imàgine -Tempus de pagas oras e sos Istados unidos de Amèrica ant a àere un'incuilinu nou in sa Domo arva. Sos espertos tenent sas seguresas issoro in contu de previsiones e diat èssere “ingenerosu” a si nch'annànghere a issos o a los cuntestare. Su chi tocat a nàrrere, in antis de su sèberu de su Cullègiu eletorale (a votare no at a èssere su pòpulu ebbia, ammentemus) est chi sas duas legisladuras de Obama, s'òmine de s'ispera, de su “eja, si podet!”, si nche sunt serrende sena chi b'apat àpidu perunu meràculu. -Sighi a lèghere...» - -Sena torrare in segus tempus meda e biagende a s’imbesse in intro a su trùbulu turcu balet a mentovare unas cantas datas de importu. Datas o mègius sumanas chi, mancari in pessu in intro a unu calendàriu ebbia, ant marcadu a fogu su caminu conca a sa democratzia in unu paisu chi  – sena duda e sena timòria –  si podet definire fascista. E de sa peus rèpula. Su mese de Santandria de su 2016, sa note intre su tres e su bator, sa politzia turca nch’at messadu dae su laore polìticu, trèighi parlamentares de su Partidu democràticu de sos Pòpulos (Hdp) chistende·nche·los a presone. Acusa? Soversione e terrorismu. Su mese de Maju de su 2016, Erdoğan nche catzat s’istitutu de s’immunidade parlamentare, isterrende·si gasi su logu pro sos arrestos imbenientes chi nche fiant giai in intro a su progetu presidentziale suo. Resones? Luta a sa soversione e a su terrorismu. Su bìndighi de Trìulas de su 2015 cun sa proclamatzione de s’istadu de emergèntzia a cajone de unu golpe atrividu (e/o presuntu?) nche l’agabbant in galera prus de otantamìgia persones. Acusas? Soversione e terrorismu. -Su prus sunt acadèmicos, giornalistas, attivistas e esponentes de sa sotziedade tzivile, sos chi nche ruent a intro de sa pradera guvernativa. Prima die de Santandria de su 2015 e su sete de Làmpadas de su 2015, Erdoğan non bi reventit a nche serrare in foras dae su parlamentu su Hdp, fintzas giughende·nche  – sena birgòngia peruna e cun un'ingiùrgia manna a sa democratzia –  a su 10% s’isbarramentu eletorale. Rapresentàntzia populare derruta, sestu programàticu e polìticu conca a sa ditadura, poderes legislativos, esecutivos e giuditziàrios in manos a un’òmine ebbia.  -Custu est su chi si nche lughet leghende su comunicadu de sa Rete Kurdistan Sardigna, publicadu in manifestosardo.org. Comunicadu chi serrat cun sos faeddos de Selahattin Demirtaş, su co-presidente de su Hdp: «Sa pelea nostra conca a sa paghe, a sa giustìtzia e a sa democratzia pro su pòpulu nostru at a sighire sena pasu. Semper e in cada logu». -Finas si oe, galu, Turchia non pesat rima cun Democratzia, mancu retroghende. - -Su vetore ispagnolu at annuntziadu chi, dae sa prima die de su mese de làmpadas de su 2017, ant a èssere operativos duos bolos noos dae s'aeroportu de Su Masu. Sas destinatziones noas sunt Nantes e Tolosa. -In custa manera sa cumpangia a preju bassu si nch'insertat in su mercadu frantzesu chi est in crèschida manna, mescamente in sa Sardigna de giosso. -Sos duos collegamentos s'agiunghent a sos bi-setimanales de Catània e Torinu. Posca, pro sas festas de Pasca de nadale ant a èssere ativadas fintzas sas lìnias conca a Gènova, Nàpoli e Verona. Su nùmeru de sas destinatziones, duncas, nch'at a pigare a 9, cunsiderende chi in istiu ant a torrare a disponimentu fintzas sas rotas pro Venètzia e Ancona. - -Deretos senato.it - - - -Sa Domo arva. Deretos lìberos. Url imàgine -Tempus de pagas oras e sos Istados unidos de Amèrica ant a àere un'incuilinu nou in sa Domo arva. Sos espertos tenent sas seguresas issoro in contu de previsiones e diat èssere “ingenerosu” a si nch'annànghere a issos o a los cuntestare. Su chi tocat a nàrrere, in antis de su sèberu de su Cullègiu eletorale (a votare no at a èssere su pòpulu ebbia, ammentemus) est chi sas duas legisladuras de Obama, s'òmine de s'ispera, de su “eja, si podet!”, si nche sunt serrende sena chi b'apat àpidu perunu meràculu. -Est beru chi su 2008, annu de s'eletzione sua, at a colare a s'istòria comente s'annu de sa crisi, ma est beru finamentas chi custa crisi est mala a isparèssere. «At a durare meda – nargeit – e, pro seguru, in antis de su megioru at a peorare». Cale est su bilàntziu chi si podet fàghere oe? In contu de polìticas espansivas petzi s'1% de sa populatzione at otènnidu benefìtzios; s'eletzione de unu presidente nieddu no at garantidu s'acabbu de su ratzismu; pro su chi pertocat sa polìtica internatzionale amus bidu una crisi de istrategia peri su mundu (mancari non siat mancada s'atzione yankee in Ucràina in Sìria).  -Dae sa crisi econòmica a sa crisi polìtica, duncas. Cosa chi amus bidu finamentas in sas primàrias in ue, mancari sena bìnchere, Bernie Sanders at otènnidu cunsensos mannos ponende oriòlos a Clinton. Ma Sanders (a manca) non fiat anti-sistema (su sustennu suo a sa candidada atuale nos lu mustrat) e, forsis, no l'at a èssere nemmancu Trump (a dereta) s'in casu bincat: a sa segura est malu a domare, sos interessos suos non cumbinant a su 100% cun sos de sa classe dominante americana (pagu prus o mancu su matessi tràgiu de s'ùrtimu periòdu berlusconianu in Itàlia). Ma at a èssere pro custu chi, si b'at a àere netzessidade de lu fàghere, l'ant a parare su pee.  -Duncas, a dae chi s'austeridade at a iscandire galu pro tempus meda sa vida polìtica americana, s'instabilidade at a rennare in Washington, mescamente si su Cungressu at a abarrare partzidu. Possìbile chi custas eletziones, duncas, siant petzi una parentesi conca a una mudada radicale chi at a pòdere brotare in su tempus imbeniente. Sèmenes in su terrinu bi nd'ant ghetadu a prus bias. -In sas chidas coladas Meridiana, Iberia e Ryanair ant annuntziadu chi ant a istèrrere s'oferta issoro dae s'aeroportu de Su Masu. Sas destinatziones ant a èssere ativas dae s'istiu e, pro sos vetores ispagnolu e italianu, sas prenotatziones sunt giai a disponimentu in sos sitos de sas cumpangias. -Sa trata Su Masu-Marsìllia, de Meridiana, l'ant a inaugurare sa prima die de làmpadas de su 2017 cun su Boeing 737-700. Sa frecuèntzia at a èssere de duas bortas sa chida: su martis e sa giòvia. Intre sos vetores noos cumparit Iberia, cumpangia ispagnola chi òperat in totu su mundu. Su collegamentu at a èssere cun Madrid e at a tènnere frecuèntzia de tres bortas sa chida: mèrcuris, chenàbura e domìniga. Sos biàgios ant a cumintzare su 16 de làmpadas. -Ryanair, imbetzes, si giogat ses cartas e inàugurat s'istajone istadiale imbeniente cun Bartzellona (Girona), Catània, Londra (Luton), Madrid, Varsàvia e Verona. Duas bortas sa chida dae Madrid e Varsàvia, tres bortas sa dae Bartzellona e bator bortas dae Catània, Londra e Verona. -Mìgias de persones, in sos Istados unidos, ant invasu sas carreras de sas tzitades printzipales pro protestare contra a s'eletzione de Donald Trump. In New York pagu prus o mancu 5mìgia persones si sunt addoviadas in Time Square cun manifestos in manu e aboghinende «Trump no est su presidente nostru!». Sa matessi cosa est acontèssida in San Francisco, in Boston, in Seattle, in Washington e in sas universidades. -Sa politzia at fintzas arrestadu unos cantos manifestantes chi fiant chirchende de intrare a sa Trump Tower, in Manhattan. Àteros sunt arribados a su puntu de pònnere fogu a sa bandera americana. Fintzas cara a sa Domo arva si sunt imbènnidas belle 3mìgia persones armadas de candelas comente signu de protesta patzìfica. -Petzi in Califòrnia b'at àpidu tensiones cun sa giustìtzia, in sa tzitade de Oakland sos politziotos ant dèvidu impreare su gas lagrimògenu. -Bi cheret pagu a s'eventu astronòmicu de s'annu. Su 14 de santandria in cùcuru nos amus a agatare sa luna prus manna de sos ùrtimos 68 annos. Su satèllite nostru, pròpiu lunis, at a èssere in sa cunditzione de luna prena e, in su matessi tempus, at a èssere a sa distàntzia mìnima dae sa terra. Est pro custu motivu chi nos at a pàrrere prus manna e prus lughente. -Unu fenòmenu de custa importàntzia no acontessiat dae su 1948 e s'imbeniente at a capitare torra in su 2034. -Pro la bìdere in sa mègius manera sos espertos cussìgiant de si nche pònnere in logos iscuros e artos, comente montigros o palìngios de su sartu. Si sas nues non nos serrant su sipàriu s'ispetàculu at a èssere asseguradu. -Cras Istrasburgu s’at a pronuntziare pro su chi pertocat s’arressada de su diàlogu cun  Ànkara  in contu de intrada turca a s’Unione europea. -«Siat cale si siat s’èsitu de su votu de cras (votu pro cungelare sos negotziados cun sa Turchia nda)  pro nois no at a tènnere perunu valore». Sunt faeddos de su presidente turcu, eris in Istàmbul, chi nch’at annantu fintzas àteras crìticas a s’Ue narende chi at dadu sustegnu a Fethullah Gulen e a su Pkk curdu, ambos de màdrighe terrorista, cunforma a su pensu de Erdoğan. -«L’amus naradu e prus chi non naradu chi bi tenimus a sos valores europeos e chi s’Ue pro nois est organismu de vàllia, ma semus dae su 1960 pedende su permissu pro intrare. Sunt agigu tropu 56 annos fintzas si sunt pro intrare a una de sas istitutziones prus marcadas e fortes de su mundu otzidentale», at agiuntu. -E serrende: «Cun nois no ant mantesu mai peruna paràula e peruna promissa. Amus pedidu sa liberalizatzione de sos vistos pro sos tzitadinos nostros, pro nàrrere, ma Bruxelles nos l’at negada, ca nât chi tenimus una normativa contra a su terrorismu tropu serrada e antidemocràtica». -Sa Turchia cun leges antidemocràticas? Non siat chi siat sa fàula, a bias? -Fiat su 1992, suta su controllu de s’Onu, chi aiant cumintzadu a nde faeddare, de clima. Fiat in Rio de Janeiro. Semper su matessi annu in New York aiant istituidu sa Cunventzione cuadru subra de s’evolutzione climàtica. Su 1995 - in Berlinu - nch’ammanieint su Cop 1 crompende·nche a su Mandadu de Berlinu chi proponiat una fase de chirca, de duos annos, pro cuncordare - Istadu cun Istadu - una sèrie de atziones contra a su disacatu. Su 1995, in Ginevra su Cop 2. Inie sos Istados Unidos de Amèrica cumintzeint a detare lege, inditende a sos àteros istados su chi diant àere dèvidu fàghere, ma sena bi leare parte e sena leare impinnos polìticos e programàticos. Su 1997 si nche fiant tramudados totus a Kyoto, a su Cop 3 pro sestare tàtica e istrategia de sa luta contra a sa crèschida istremenada de su calore terrestre. In Giapone bi fiant belle totus, francu Austràlia e Iua, pro istèrrere su protocollu famadu chi intreit in vigore petzi in su 2005. -Dae tando b’at àpidu unu tiristratza de propostas e contrapropostas in unu dillu a corfos de Cop. Su 2000 Cop 6, in s’Aja in contu de santziones de aplicare contra a chie non rispetaiat sos acordos: perunu resurtadu, perunu impinnu. Su 2001 in Bonn, Cop 6-bis: propostas de finantziamentu pro chie bi reventiat a minimare su Co2 a livellu globale alias perunu resurtadu, perunu impinnu. Semper in su 2001 (Cop 7 de Marrakech) burrumballa burocràtica a cuintales: perunu resurtadu, perunu impinnu. Su 2003 in Milanu, Cop 9. Propostas in àmbitu de furestas cun prantumatzione noa de àrbores e matas: sos resurtados e sos impinnos los giughimus suta sos ogros cada die, mescamente in Sardigna, ma finas in Califòrnia e in Canadà. E posca Montreal Cop 11, su 2005; Nairobi Cop 12, su 2006; Bali Cop 13, su 2007; Poznan Cop 14, su 2008; Copenaghen Cop 15, su 2009; Cancun Cop 16, su 2010; Durban Cop 17, su 2011; Doha Cop 18, su 2012; Varsàvia Cop 19 , su 2013; Lima Cop 20, su 2014. -Perunu resurtadu de leare in cunsideru fintzas a nche cròmpere a Parigi, s’annu coladu, cun su Cop 21. In Frantza - presentes totus - s'acordu previdiat unu finanziamentu de 100 milliardos de dòllaros pro sos Paisos in crèschida intro de su 2020 e unu lìmite a sa temperadura globale de 1,5 grados. Eris in Marrakech, Cop 22. Sa Wmo s’Organizatzione Mundiale Meteorològica at decraradu chi su 2016 at a èssere s’annu prus caente mesuradu a pustis de s’indùstria. Belle cròmpidu a sa làcana de sos 1,5 grados. E su presidente Pìgliaru, òmine fritu che a pagos e chi forsis de su caente mancu si nde sapit, at decraradu chi in Sardigna semus faghende totu su chi est possìbile. Ma pro ite? Pro su clima, pro sa salude de praneta e òmines? O pro servire s'Istadu cun s'iscusa de sarvare bator postos de traballu? De traballu tòssicu! Nessi cantu a su de Macumere, de Domusnoas, de Teulada, de Foghesu, de Cabu Frasca, de… e de … e de…. -Sa castàngia est unu de sos fundos a fògia caduca chi faghent parte de sa flora sarda. In s'ìsula, a como, nch'at pagu prus o mancu duamìgia ètaros de territòriu prantados a castàngia, in ue milli sunt destinados a sa produtzione frutìcula. -Sos padentes de Mandrolisai, de Barbàgia, de Gotzèanu e de Monteferru resurtant a acuntentare petzi su 2% de su mercadu internu, su restu chi consumamus est totu de importatzione. Nùmeros chi nos faghent cumprèndere chi s'investimentu in su setore diat èssere una mossa de importu pro su chi pertocat s'economia agrìcula de sa Sardigna. -Sa pranta nche podet cròmpere a 25-30 metros de artària e sos esemplares sanos podent durare fintzas 500 annos. Su frutu est su prus de duas genias: sa castàngia (prus minore e prus matanosa a ispuligare) e su marrone (prus mannitu e chi ispùligat deretu). Est custa sa muta chi issa crompet e est su perìodu giustu pro tzucare a nde collire: tocat de si armare de sacu, de fustigu e de gana de caminare. -Sa castàngia, imboligada in su eritzu suo, a su sòlitu, giai ruta, si nche regollet dae terra o si nch'iscùtinat dae s'àrbore. In su sèculu coladu fiat alimentu chi si papaiat meda e in milli maneras: cruu, sicu, arrustidu, buddidu. Sas massajas faghiant durches e màndigos saboridos e fiat cunsideradu unu produtu de sa traditzione pòvera mancari esseret ricu de vitaminas, sales minerales e glutzides. -Como, imbetzes, pro fàghere un'esempru, unu chilu de farina de castàngia nche podet barigare sos 15 èuros. -Su de bator turnos de Copa Itàlia nos donat, intre sos àteros, su disafiu intre de sa Sampdoria contra a su Casteddu. Sos giogadores de Marco Giampaolo, tres meses a como, nch'aiant barigadu su turnu contra a su Bassano pro tres gol a zeru. Sos de Rastelli, imbetzes, aiant bìnchidu 5-1 contra a sa Spal. -Ambos sos allenadores ischierant paritzas riservas. Sa Copa Itàlia, mescamente in sos ùrtimos annos, est semper istada una vetrina pro chie giogat pagu in campionadu. De signalare s'esòrdiu de Andria Mastino intre sos titulares, Su pradu de domo favorit sos lìgures chi cumintzant cun unu ritmu bonu. A su de 14 minutos arribat su vantàgiu de Alvarez. Su giogadore argentinu, dae su ladus de dereta, resurtat a si nch'atzentrare e a nche collocare sa botza in su segundu palu cun unu mànchinu a filu de terra. Pro su giogadore, ocannu, est su primu gol. Su Casteddu si nch'acòstiat una paja de bortas a sa porta de Puggioni, ma sos tiros de Giannetti no ant resurtu perunu. Su primu tempus si serrat sena àteros corfos e sena recùperu. -Su segundu tempus mudat in bonu. Su ritmu, difatis, creschet agigu. Budimir a su de 50 minutos chircat de raddopiare su resurtadu, ma Rafael rispondet bene. Chimbe minutos a pustis est Giannetti a nche cròmpere cara a Puggioni, ma su tiru, in realidade, est unu passàgiu pagu pretzisu chi si nche morit addae de sa lìnia de fundu. Budimir bi torrat a proare a su de 61 minutos, ma su corfu de conca, fintzas custa borta, est respintu dae su portieri ruju-biaitu. A su de 66 minutos s'àrea casteddaja, prena de gente permitit a Fernandes e a Schick de pòdere raddopiare, ma b'at tropu confusione e sa defensa tzàpulat sa situatzione. Fintzas sos òmines de Rastelli proant a si fàghere bìdere cun Melchiorri, ma su tiru suo no est pretzisu. Colat pagu tempus e arribat su raddòpiu de sos genovesos gràtzias a unu contratacu de Fernandes chi, cun unu passàgiu longu, nche ponet a Schick cara a sa porta de Rafael. S'atacante non faddit e nche marcat su 2-0. Su Casteddu, a pagu prus o mancu deghe minutos dae s'acabbu, nd'aprofitat pro fàghere crèschere su nùmeru de sos giogadores sardos in campu. Intrant Robertu Biancu e Fidelicu Serra. In sos ùrtimos minutos b'at galu tempus pro un'àteru gol. Est Schick a serrare sos giogos cun sa de tres. -Acabbat s'aventura de sos casteddajos in Copa Itàlia, ma a su nessi b'at àere prus tempus pro si dedicare a sas partidas de campionadu. -Formatziones -Sampdoria: Puggioni, Regini (76' Krajnc), Palombo, Eramo, Dodo, Linetty, Cigarini, Djuricic (73' Praet), Alvarez (58' Fernandes), Schick, Budimir. -Allenadore: Marco Giampaolo -Casteddu: Rafael, Mastino (51' Oliveira), Briukhov (77' Biancu), Salamon, Dessena, Antonini Lui, Di Gennaro (77' Serra), Munari, Barella, Melchiorri, Giannetti. -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 14' Alvarez, 72' Schick, 90' Schick -34mìgia persones, peri su mundu, si nche sunt fuidas dae domo issoro cada die in su 2015. 24 cada minutu. Unu drama registradu in su de tres raportos “Protezione internazionale in Italia”. Ma, a banda de palas de sos nùmeros, ite b'at? -Persones, pro prima cosa, de cale si siat edade, mancari b'apat pitzinnia meda. Istòrias de sacrifìtzios e de suferèntzias, fintzas si b'at galu gente meda chi, a ghisa de giùighes, bidat petzi su telefoneddu (e duncas?) chi si nche giughent in fatu. E galu: isperas de nche cròmpere a destinatzione (5mìgia si sunt rèndidos benende a Europa); timòrias de si cunfrontare cun gente chi, italòfona o sardòfona, petzi una limba connoschet: sa de s'òdiu ètnicu, in donu, cun òbligu de frecuèntzia a sos cursos fitianos; palas largas pro chi cada male de custa sotziedade nche ruat in sas issoro.  -Unu drama psicològicu in antis de èssere fìsicu e mediàticu, contadu·nos a s'ispissu dae sos micròfonos de s'intolleràntzia chi dant sa boghe a invasados cun su vocabulàriu limitadu (“buonistas”, “invasione”, “Boldrini”, “Kyenge” e gasi sighende). Como cunformemus custa tzifra a sos datos de inoghe: sa Sardigna si nche diat isboidare in pagu prus de 45 dies.  -A cussos livellos non bi semus ca sa fua massissa est sa de sa resone. De sa resone chi si nch'istèsiat dae sa realidade cada bia chi movet sa gherra contra a sos istràngios, cada bia chi naramus chi non b'at logu (tando nemmancu si dian dèvere torrare sos sardos disterrados?), cada bia chi faeddamus de invasione, cada bia chi ordimus assàchios che a sos de Brucei e Buddusò.  -Si si nche diat dèpere mòvere custa, de gente, a ritmu de 24 persones cada minutu, cantu tempus bi diat chèrrere? - -Deretos Ap images. Url imàgine -Istados unidos tintos a ruju, a su nessi pro su chi pertocat su colore impreadu pro marcare sos republicanos in sa cartina eletorale. Su capotatzu nieddu Donald Trump nch'at barigadu dae pagas oras sos 270 delegados chi li bastaiant pro coronare su bisu de nche cròmpere a sa Domo arva. A pustis de sa conchista de su Wisconsin e de s'annùntziu de Associated Press, totu sos mèdios ant faeddadu de vitòria republicana (finamentas pro su chi pertocat su Cungressu). Ispantu peri sos opinionistas de domo nostra chi como sunt aberende sa gara de su “e como?”.  -«At bìnchidu Trump – est unu de sos cumentos essidos a campu intre sos prus irònicos de custu mangianu (giudìtziu sugetivu, naturale) –, como sa politzia at a ochiere afroamericanos!». In pagos ant pigadu in cunsideru sos faeddos de su regista Michael Moore. Pro issu b'aiat chimbe resones a favore de Trump, pighemus·nde petzi tres: su votu de protesta in sos istados “Brexit” (Michigan, Ohio, Pennsylvania e Wisconsin) e sa retòrica protetzionista chi at prenadu su bòidu lassadu a manca e dae sos sindacados; sa paga cunfiàntzia in Hillary Clinton; sa mùtria mala de sos eletores de Sanders.   -«Posta a banda sa campagna eletorale – at naradu su presidente nou –, comintzat como su traballu verdaderu. Istimo s'Amèrica e apo a traballare pro bois».  -Sa crisi americana est destinada a nch'intrare in una fae noa. A pustis de sas derrotas peri su mundu, sa burghesia yankee perdet finamentas in domo sua. Ma perdet contra a unu capitalista milliardàriu, contra a unu reatzionàriu, a unu bonapartista. Farsa o tragèdia (pro mentovare a Marx chi de bonapartismu "nde ghelaiat")? L'ant a nàrrere sos de Occupy Wall Street, sos de Black lives matters, sos traballadores chi ant comintzadu a s'acarare a sa polìtica nointamen su passu a in segus de Sanders. A bìdere istemus. -Arriscu idrogeològicu. Alluvione. Cando s’arriscu si cuncramat, cantu si fùrriat a disacatu non faghet a li parare fronte o a s’oriolare in cherta de remèdiu. No in Sardigna. In Sardigna su dolore est che a su pane. No est mai meda, est assutu, sùtile, tracheddaitzu. E fatu pro durare. Fìamus in Gaddura, su 2013. A de note. Su degheoto de santandria, sa note teniat su sestu de una die destinada a no agabbare. E sa mùtria de unu Deus chi - cuadu che fera in palas a sas nues gràidas de turmenta – fiat abbaidende su fue-fue. Mirende su terrore e sa derrota pintados in sa chìgia de sos òmines rèndidos, de sas fèminas isporadas, de sos pipios ingramessende agiudu. -Boghes sena sonu a dolu mannu. Carrargiadu dae sa tràschia e dae sos rios chi - aparèssidos a unu prontu e deretos conca a mare - falaiant trumbuschende in intro de bidda. Leende·nche totu sena codiare mancu su pensamentu o su pentimentu chi in momentos che a cussu current a petorras. A sa sola. Sena tempus pro torrare alenu. E sena cunfortu. «Sa neghe est de s’òmine, si leghiat in sos giornales, chi fràigat semper sena regressu e sena birgòngia». S’abba si faghet su logu suo. Semper e sena pedire su permissu a nemos. No a s’òmine. Como su chelu at arrimadu su fele suo. Como s’abba pròina s’est furriada a làgrimas. A disisperu. E abbaidende su chi, galu oe a pustis de tres annos, est in cue derrutu, ammuntonadu, torremus·nche cun su coro a su terrore chi at tentu a gangas sos poberitos chirchende sarvatzione. Pro issos e pro sos istrintos chi no ant pòdidu agiudare. Torremus a sos baules postos a ria. In ue duos fiant arvos, minoreddos. A singiale imperituru chi su delìriu de sa natura nch’iscòbiat barighende·nche·lu s’irvàliu de s’òmine cantu fràigat in ue non devet. Cantu non connoschet rispetu primidiu si non declinadu a corfos de terrore, de morte. Pro imparare, pro praticare su rispetu, pro istransire àteru dolore, apamus de ischire chi b’at unu degheoto de santandria in s’istòria nostra. Istichidu mumughiende in intro a sa cussèntzia de chie podiat e no at fatu e, a dolu mannu, de chie cheriat e no at pòdidu. -Cumintzeint in su mese de abrile de ocannu sos traballos de rinnovamentu de su Bataclan, su teatru protagonista de su disacatu firmadu dae Daesh. Sas vìtimas de s'atacu fiant 93. Su 12 de custu mese, a pustis de un'annu, sa sala de ispetàculos at a torrare a abèrrere. -Su riprìstinu de sas infrastruturas e de sos trastes no at mudadu s'aspetu de su locale chi at mantesu sas particularidades suas e at costoidu s'ànimu populare e festulanu. At a èssere Sting a inaugurare s'istajone noa de su teatru. «Cun s'abertura de su Bataclan amus duas cosas de fàghere: sa de ammentare e onorare totu sos chi sunt mortos un'annu a como e su de tzelebrare sa vida e sa mùsica chi rapresentat custu logu» at iscritu su cantadore inglesu in su situ internet suo. -Sos ricavos de sos billetes ant a èssere donados a s'assòtziu “Life For Paris and 13 Novembre: Fraternité Verité”. -At a èssere Pratza de Monica Moretti su logu chi at a acasagiare sa mobilitatzione ispontànea (flash mob in inglesu) contra a sa violèntzia a sas fèminas e contra a su feminitzìdiu. -S'àrea pùblica, dedicada in su 2012 a s'uròloga de 38 annos morta in su 2002 dae unu pitzocu chi la pessighiat, at a difùndere unu messàgiu simbòlicu pro nàrrere “bastat” a sa violèntzia. S'eventu at a cumintzare sàbadu mangianu a sas ùndighi. Sos partetzipantes ant a caminare peri sa pratza e ant a lèghere, a boghe arta, sos nùmenes de totu sas fèminas mortas in su 2016. Nùmeru nch'at barigadu sas 97, si leamus in cunsideru sos datos de sa rubrica de su Corriere della sera: La ventisettesima ora. -In sa trasferta piemontesa su Casteddu cunfirmat de àere sa peus defensa de su campionadu retzende chimbe gol dae su Torino. In s'ìnteri unos cantos tifosos ant cumintzadu a cuntestare s'allenadore Rastelli, pedende chi sa sotziedade nche lu catzet. -Su granados in duos minutos de giogu andant deretu a su bersàlliu cun Belotti. Valdifiori, frantu in dae segus, òperat unu bellu passàgiu filtrante artu pro s'atacante lombardu chi non bi pensat duas bortas e tirat a bolu. Storari respinghet comente podet, ma sa botza nche torrat a sas farrancas de Belotti chi nche l'ispinghet a intro. Su de duos arribat a pustis de noe minutos. Su Casteddu perdet sa botza in zona arta e su Torinu movet in contratacu. Ljajic dae su ladus de manca s'assètiat sa botza in su pee destru e tirat a porta. Storari, traitu dae sa trajettòria, faddit s'interventu e incassat su de duos. A su de 36 minutos sos sardos andant a curtzu a su gol, ma Hart parat in duos tempos in sa lìnia. Duos minutos a pustis su Torino ismànniat su vantàgiu suo. Sa defensa sarda perdet sa botza in sos 30 metros. Bi pensat Baselli a la recuperare passende·la a Benassi chi, cun unu destru pretzisu, nche l'istichit in su segundu palu. Su Casteddu chircat sa reatzione e a su de 41 minutos nche crompet a su gol. Pisacane dae su ladus de manca s'imbentat unu passàgiu traessu pro sa conca de Melchiorri. S'atacante non faddit su corfu e nche marcat su gol de sa bandera. Sas iscuadras si nche rrtirant a s'ispogiadòrgiu cun su partziale de 3-1. -In su segundu tempus sa situatzione non mudat. Su Torino giogat e andat a curtzu a su gol in prus de un'ocasione. A su de 51 minutos, torra cun Baselli, cuncretizat su traballu prodùidu marchende·nche su de bator dae intro de s'àrea. Non nche colant nemmancu deghe minutos chi s'àrbitru li cuntzedet fintzas unu tiru de penalidade a sos piemontesos. Tachtsidis aterrat a Belotti in intro de s'àrea. Pro non si fàghere mancare nudda sos sardos abarrant fintzas in deghe. Dessena devet lassare su terrinu de giogu pro cunduta anti-isportiva e pro protestas. De sa punitzione màssima, imbetzes, si nde òcupat semper s'atacante lombardu chi non faddit e nche marcat su de chimbe. Sa partida dae como in susu si nch'indòrmigat agigu. B'at carchi ocasione pro sos granados e pro sos ruju-biaitos, ma su resurtadu oramai est blocadu in su 5-1. Acabbat gasi. -Formatziones -Torino: Hart, Barreca, Castan, Rossettini, Zappacosta, Baselli (62' Obi), Valdifiori, Benassi, Ljajic (70' Martinez), Belotti (76' Lopez), Falque. -Allenadore: Sinisa Mihajlovic -Casteddu: Storari, Pisacane, Ceppitelli, Bruno Alves, Isla, Tachtsidis, Dessena, Munari, Sau (60' Padoin), Borriello (56' Farias), Melchiorri (73' Giannetti). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 2' Belotti, 11' Ljajic, 38' Benassi, 41' Melchiorri, 51' Baselli, 59' Belotti (p) -Espulsos: 58' Dessena -Sena torrare in segus tempus meda e biagende a s’imbesse in intro a su trùbulu turcu balet a mentovare unas cantas datas de importu. Datas o mègius sumanas chi, mancari in pessu in intro a unu calendàriu ebbia, ant marcadu a fogu su caminu conca a sa democratzia in unu paisu chi  – sena duda e sena timòria –  si podet definire fascista. E de sa peus rèpula. Su mese de Santandria de su 2016, sa note intre su tres e su bator, sa politzia turca nch’at messadu dae su laore polìticu, trèighi parlamentares de su Partidu democràticu de sos Pòpulos (Hdp) chistende·nche·los a presone. Acusa? Soversione e terrorismu. Su mese de Maju de su 2016, Erdoğan nche catzat s’istitutu de s’immunidade parlamentare, isterrende·si gasi su logu pro sos arrestos imbenientes chi nche fiant giai in intro a su progetu presidentziale suo. Resones? Luta a sa soversione e a su terrorismu. Su bìndighi de Trìulas de su 2015 cun sa proclamatzione de s’istadu de emergèntzia a cajone de unu golpe atrividu (e/o presuntu?) nche l’agabbant in galera prus de otantamìgia persones. Acusas? Soversione e terrorismu. -Su prus sunt acadèmicos, giornalistas, attivistas e esponentes de sa sotziedade tzivile, sos chi nche ruent a intro de sa pradera guvernativa. Prima die de Santandria de su 2015 e su sete de Làmpadas de su 2015, Erdoğan non bi reventit a nche serrare in foras dae su parlamentu su Hdp, fintzas giughende·nche  – sena birgòngia peruna e cun un'ingiùrgia manna a sa democratzia –  a su 10% s’isbarramentu eletorale. Rapresentàntzia populare derruta, sestu programàticu e polìticu conca a sa ditadura, poderes legislativos, esecutivos e giuditziàrios in manos a un’òmine ebbia.  -Custu est su chi si nche lughet leghende su comunicadu de sa Rete Kurdistan Sardigna, publicadu in manifestosardo.org. Comunicadu chi serrat cun sos faeddos de Selahattin Demirtaş, su co-presidente de su Hdp: «Sa pelea nostra conca a sa paghe, a sa giustìtzia e a sa democratzia pro su pòpulu nostru at a sighire sena pasu. Semper e in cada logu». -Finas si oe, galu, Turchia non pesat rima cun Democratzia, mancu retroghende. -Su vetore ispagnolu at annuntziadu chi, dae sa prima die de su mese de làmpadas de su 2017, ant a èssere operativos duos bolos noos dae s'aeroportu de Su Masu. Sas destinatziones noas sunt Nantes e Tolosa. -In custa manera sa cumpangia a preju bassu si nch'insertat in su mercadu frantzesu chi est in crèschida manna, mescamente in sa Sardigna de giosso. -Sos duos collegamentos s'agiunghent a sos bi-setimanales de Catània e Torinu. Posca, pro sas festas de Pasca de nadale ant a èssere ativadas fintzas sas lìnias conca a Gènova, Nàpoli e Verona. Su nùmeru de sas destinatziones, duncas, nch'at a pigare a 9, cunsiderende chi in istiu ant a torrare a disponimentu fintzas sas rotas pro Venètzia e Ancona. -Nch'est cròmpidu a unu cuartu de sèculu su cuncursu in sardu pro pitzinnos de sas iscolas elementares Iscrie una lìtera a sos Tres Res. Sas binti lìteras prus curioseddas las at a publicare in unu libru s'editore nugoresu Papiros. -Agiuados dae sos maistros, sos istudiantes de sas elementares nch'ant imbiadu chentinas de lìteras in ue nos contant s'istòria issoro e sa de su chi fiat capitende in su mundu a rodeu de cussos annos. Gasi, in su cuncursu de su 1993, Antonella Puggioni, de Irgoli: «sa gherra, ieo la cussidero una cosa chi no serviti a nudda». Lisa Morittu de Silanos, imbetzes, in su 1996, «tenzo sos occhialese e sos pilos curzoso e soe unu pagu mala e mandrona». E in su 2007, Pàulu Murinu de Elini: «soe dispragiu po totu is cosas legias chi sussedent in custu mundu». -Lìteras chi faeddant de sa gherra in Somàlia, in sa ex Jugoslàvia, chi contant de su fàmene in su mundu e de sos pitzinnos pòberos. Rechestas chi arribant deretu dae su coro de sos pitzinnos chi pedint de fàghere sessare sas uras malas a rodeu de su praneta. -S'editzione de su 2017 rapresentat una novidade ca est nàschida cun unu finantziamentu colletivu chi est galu ativu e a ue totus bi podent leare parte. Sos fundos chi ant a collire sos organizadores ant a èssere gastados pro imprentare su libru de su 2017 e pro premiare sos binti pitzinnos chi ant a bìnchere. -Sa tzerimònia de premiatzione at a èssere in Nùgoro su 6 de ghennàrgiu de su 2017 a sas 10:30 de mangianu in sa Crèsia de su Rosàriu. -Cada tantu càpitat a totus de èssere licàngios e de disigiare unu pachete de patata frissa in sacheddu. Sa chi s'agatat in totu sas butegas de alimentares e chi, a bias, est aromatizada cun sa chibudda, cun sa pàprica o cun su romasinu. Alimentos chi diant chèrrere consumados sena nde fàghere abusu. -Una chirca reghente, ghiada dae sas biòlogas Elga Baviera e Sabina Rubini, at rilevadu una presèntzia tropu manna de acrilammide in su 50% de sas marcas analizadas. Sa cuntzentratzione de sa sustàntzia nche barigaiat sos valores de riferimentu de sas lìnias-ghia de s'Efsa (Autoridade europea pro sa seguresa alimentare). S'acrilammide est unu cumpostu cancerògenu chi cumparit cun sa fritura o cun sa cotura a temperaduras tropu artas, ma fintzas cun sos protzessos de trasformatzione industriale chi nche bàrigant sos 120° a umididade bassa. Sas proas sientìficas subra de sos animales ant dimustradu chi s'acrilamide e su metabolita suo, sa glitzidammide, sunt genotòssicas e cancerògenas, est a nàrrere chi faghent dannu a su DNA. Sas proas subra de s'òmine, imbetzes, galu non cumbinchent e sunt limitadas, duncas non b'est sa seguresa chi s'espositzione alimentare a s'acrilammide pròvochet su cancru. -Su Studio Abr at seberadu, in manera casuale, 6 campiones de patata e las at analizadas in su laboratòriu chìmicu mertzeològicu de sa càmera de cummèrtziu “Riviere di Liguria”. Sas marcas analizadas sunt: Amica Chips Eldorada, Carrefour classiche, Crocchias classiche terranica, Lays classiche senza glutine, Patasnack classica senza glutine, San Carlo 1936. -Tres marcas nch'ant barigadu sos valores de riferimentu de s'Efsa: Amica Chips Eldorada, Crocchias classiche terranica e Carrefour classiche. Sas àteras sunt resurtadas a norma. -«Diat tocare a dare prus cara a sa gestione de sos momentos de produtzione – narant sas biòlogas – a sos sèberos de protzessu, a sos trastes impreados e a sos mecanismos impreados dae sas aziendas. Tocat a la controllare sa fritura, averguende sa temperadura de s'ògiu e mudende·lu a s'ispissu». -...resocontos consuntivos e bilantzos preventivos. Sos primos si nche papant sos segundos e custos ant a èssere fortunados si sos primos fiant onestos; -...giudìtzios sena pregiuditziales pro sos diversamente onestos, ca lis dìamus dèvere cuntzèdere sa proa de sa sìndria; -...prus Magna Carta e prus pagu magna magna; -...prus Istadu Sotziale e prus pagu istados asotziales in sos sitos sotziales; -...una lege eletorale cun sas preferèntzias e mancari sena prefeRenzi; -...un'Antimàfia non naro meda, ma agigu prus credìbile de s'Antimatèria; -...mentovare intre sos crìmines contra a s’umanidade su Parègiu di bilantzu e… chie si siat lu pedat, lu votet, lu defenset o finas chie si nd’afutat ebbia, siat duncas cunsideradu unu criminale. -...rèdditu e dignidade de tzitadinàntzia e - a chie si siat chèrgiat cosa in prus - non solu sa libertade de si la fàghere, ma fintzas s’òbligu; -...prus ambiente e prus pagu animales ambientalistas; -...prus animales e prus pagu gurtùrgios agutiperados sena fundu, sena fundaghe e sena istampu de essida; -...prus comunidades, prus territorialidade e prus pagu o nudda regiones e mesches prus pagu mìnimos mùltiplos comunos; -...prus pagu dinare pro Abbanoa e prus dinare pro un'abba neta o totu a su prus, pro un’abba gassa; -...prus pagu Ecuitalia e un’Itàlia prus ècua e elicoidale pronta a su decollu e no a su degollu; -...nche destituire a Gentiloni e a Napolitano (pardon, a Mattarella) sena chi pro custu nos devat bisongiare sa lege Basàglia; -...aturdire a Grillo e torrare·bi·lu a sos grillinos in un’istèrgiu de còghere in pare cun Salvini; -...prus messàgios sublinguales o subinguinales, ca de subliminales nche nde tenimus sas prunas prenas; -...umanèsimu onìricu e non de onorevoles onanistas; -...nche li leare su triutu dae manos a Rastelli e torrare·bi·lu a Poseidone o - in càmbiu – a sa Maserati; -...nche li secuestrare su Passa-Portu-Francu a s’abogadu Scifo e catzare·nche a Randaccio dae s’àrbore maistru; dae como in susu marcare·los a òmine, non prus a Zona; -...nche torrare sos giornalistas beros a su traballu in logu de giornale e de nche tancare sos farsos in regime de 41bis cun deretu de prelatzione pro unos cantos pentidos che a Feltri, Scanzi o Travaglio; -...prus malos disordinados e non prus Montes Pàschinos o bonos ordinàrios e CCT. Salude! -...prus Sardos surdos a sas lusingas soridas e prus losangas sardas a sabore de nughe e de pabassa; -...Augùrios. Chi s’annu nou siat pro totus  - a disìgiu de cadaunu - un’annu mègius de s’antepostu e peus de s’imbeniente.  -...un’annu mègius de su Pendolinu, de su treninu birde o mìgliu fiat?, de su mìgliu terrestre, de su mìgliu nàuticu, de sas milli mìgias, de sas milli e una note, de sas notes sena sonu e sena sonnu. De sa ASL ùnica e de sos patimentos vàrgios. Chi siat, dae sa base, un’annu sena prus bases militares, sena artària, sena catetos e sena ipotenusas. Prus chircos e prus pagu cuadrados, prus cuadros e prus pagu guarnissas, prus cubas e prus pagu cabos, prus culumbas e prus pagu tulumbas. De tèssere e de merèssere, de benèssere e no ingramèssere pane. Sena pena o cun prus punnas e prus pagu pilu a banda de intro o a banda de foras de s’ou, ma cun prus disìgios cuncramados e reales! In finitias est tempus de... Bonos Annos ! -Custu mangianu a sas 5:30 (oràriu locale) unu trenu, chi fiat carrende Gpl, est esplosu a curtzu a s'istatzione de Hitrino (bidda de 800 ànimas), in su nord-est de sa Bulgaria. Bator persones, pro seguru, sunt mortas. Una bintina, imbetzes, nche sunt in s'ospidale cun ustiones graes. -Su trenu fiat carrende binti serbatojos de propilene e bator de butanu cando est acontèssidu su deralliamentu. Sos ùrtimos duos vagones ant corfadu sa lìnia elètrica e s'esplosione est istada inevitàbile. Sa detonatzione at fintzas cajonadu dannos a sos palatzos a curtzu e nch'at derrutu s'istatzione. In s'àrea sunt operende sos pompieris chi sunt fintzas averguende sa presèntzia de àteros iscampados. -Una partida bastante difìtzile sa de oe in su Santu Elia. Su Napoli non perdet dae su 28 de santugaine (2-1 in Torinu contra a sa Juventus). Sos partenopeos non cherent pèrdere su cuntatu dae sa Roma e dae su Milan, ambos in segunda positzione in classìfica. Su Casteddu, imbetzes, arribat dae su parègiu de Pescara. Duos puntos pèrdidos a su de 92 minutos. -Su disafiu cumintzat cun sos asulos protagonistas. S'iscuadra de Mauritzio Sarri si nch'apròpiat de su giogu e non lassat tretu a su Casteddu. A su de 34 minutos Mertens retzit sa botza palas a sa porta, si fùrriat a lestru e inferchit a Storari cun unu destru sicu chi nch'intrat bassu in su segundu palu. Su Nàpoli a su de 42 minutos perdet a Koulibaly pro infortùniu, in càmbiu intrat Albiol. Nche colant petzi duos minutos e sos istràngios raddòpiant cun Hamsik. Callejon faghet mòvere unu passàgiu traessu pro sa conca de Insigne, chi però l'indiritzat a sa traessa. Sa botza torrat in segus a sos pees de su tzentrocampista islovacu chi nche marcat su 2-0. -Su segundu tempus sighit sa matessi trata de su primu. Su Casteddu non cumbinchet e no agatat tretos lìberos pro isvilupare su giogu. A su de 51 minutos sos campanos signant su de tres. Zielinski iscùtzulat dae foras de s'àrea e nche còllocat sa botza in su cugioneddu a sa dereta de Storari. A su de 60 minutos Storari ipnotizat a Mertens chi aiat aprofitadu de una faddina defensiva. Noe minutos  a pustis, però, su giogadore belga nche marcat su de bator. Insigne ismarcat a Mertens in intro de s'àrea e l'arrumbat sa botza de su 4-0. Sa de chimbe arribat tres minutos a pustis. Su protagonista est semper s'atacante Fiamingu chi nche brincat sa defensa e cun su mànchinu signat sa tripleta personale. -Pro su Casteddu est una die de nch'ismentigare in presse. -Formatziones -Casteddu: Storari, Isla, Ceppitelli, Bruno Alves, Pisacane, Padoin, Tachtsidis (54' Farias), Dessena (79' Capuano), Barella, Borriello (70' Melchiorri), Sau. -Allenadore: Massimo Rastelli -Napoli: Reina, Hysaj, Chiriches, Koulibaly (42' Albiol), Strinic, Zielinski (70' Rog), Jorginho, Hamsik, Callejon, Mertens (75' Giaccherini), Insigne. -Allenadore: Maurizio Sarri -Gol: 34' Mertens, 45' Hamsik, 51' Zielinski, 69' Mertens, 72' Mertens -Su Casteddu, cun sa vitòria de oe, nch'istèsiat, nessi pro su momentu, sos pantasmas de sa crisi. Sos sardos nde retzint tres dae sos nieddu-birdes, ma resessent a nde fàghere bator. Mèritu fintzas de s'òmine in prus a pustis de s'espulsione de Pellegrini. -Sos òmines de Rastelli cumintzant bene e andant in vantàgiu a su de 14 minutos cun Sau. Su giogadore tonaresu aprofitat de una botza respinta dae Consigli e nch'ispinghet a intro su gol de su vantàgiu. Sos ruju-biaitos parent prus cumbintos cunforma a sas ùrtimas aparitziones, ma non bastat. A su de 29 minutos su Sassuolo parègiat cun Adjapong. S'atacante istampat sa defensa dae su ladus de dereta, inferchit a Rafael e parègiat sos contos. Nche colant petzi tres minutos e arribat fintzas su raddòpiu de sos emilianos. Sa defensa casteddaja, tropu lasca, non serrat subra de Pellegrini chi, sena pressiones, tirat a filu de terra dae su lìmite de s'àrea e signat su vantàgiu. A su de 34 minutos su Sassuolo abarrat in deghe òmines. Espulsu Pellegrini pro unu fallu a Di Gennaro. -In su segundu tempus, mancari cun un'òmine de mancu, sos de Di Francesco nche marcant fintzas sa de tres. Tiru de penalidade trasformadu dae Acerbi pro unu fallu in àrea de Pisacane. Sa partida si ànimat e su Casteddu incùrtziat s'isvantàgiu a su de 63 minutos. S'autore est Borriello chi fiat intradu pagora. S'atacante napoletanu, dae su cugione destru de s'àrea nche còllocat sa botza in su segundu palu. Pro su parègiu tocat de isetare deghe minutos. Sos sardos si nche ghetant a dae in antis pro chircare de recuperare sa partida e sunt premiados a su de 73 minutos. Farias proat a tirare conca a sa porta de Consigli e, sena lu chèrrere nche marcat su de tres. In mesu a s'àrea b'at àpidu una deviatzione de Terranova chi at ispiatzadu su portieri suo. Pro non bastare Farias nche marcat fintzas su de bator. Tiru dae su lìmite de s'àrea e botza a su segundu palu. Su portieri nieddu-birde non bi crompet e su Casteddu tròulat sa partida a vantàgiu suo. In sos ùrtimos 15 minutos su ritmu mènguat e gasi etotu sas ocasiones. Acabbat 4-3 pro sos sardos. -Como b'at a àere tempus pro meledare e pro pranificare su 2017. S'8 de ghennàrgiu at a èssere su turnu de su Milan in s'istàdiu de San Siro. -Formatziones -Casteddu: Rafael, Pisacane (66' Joao Pedro), Salamon, Bruno Alves, Capuano, Padoin, Di Gennaro, Dessena (40' Borriello), Barella, Farias, Sau (74' Giannetti). -Allenadore: Massimo Rastelli -Sassuolo: Consigli, Lirola (81' Matri), Antei, Acerbi, Peluso, Mazzitelli (81' Ricci), Sensi, Pellegrini, Adjapong (65' Terranova), Defrel, Ragusa. -Allenadore: Eusebio Di Francesco -Gol: 14' Sau, 29' Adjapong, 32' Pellegrini, 58' Acerbi, 63' Borriello, 73' Farias, 76' Farias -Espulsos: 34' Pellegrini -Sos sìndigos de bator intre sas tzitades prus mannas de su mundu cherent firmare s'impreu de sos motores diesel dae inoghe a deghe annos. Parigi, Madrid, Tzitade de su Mèssicu e Atene cherent punnare a megiorare sa calidade de s'àera e l'ant a fàghere cun sos intzentivos a s'impreu de veìculos alternativos e de bitzicletas. -Pro como sas tzitades sunt petzi chirchende de cuntrastare sas emissiones pedonalizende unas cantas carreras e promovende sos trasportos pùblicos. In Bartzellona, pro nàrrere, s'installatzione de bitzicletas cumpartzidas a disponimentu de sos tzitadinos at fatu menguare sas emissiones de CO2 de 9.000 tonnelladas. Nùmeros de cunsideru. -In sos ùrtimos annos sa cussèntzia ambientalista est crèschida in pare cun s'anneu pro sa salude. S'Organizatzione mundiale de sa salude at carculadu chi cada annu b'at 3 milliones de mortos a cajone de s'incuinamentu esternu de s'àera. Sos motores diesel, in custu sentidu, contribuint a su problema produende particuladu e òssidos de azotu. Ambas sas sustàntzias nch'intrant cun fatzilidade a purmones e podent cajonare patologias graes. -S'istòria de su diesel est bastante cuntrastada, cunsiderende chi sos guvernos, in antis, aiant semper promòvidu s'impreu de custa genia de combustìbile ca teniat emissiones redutas de CO2 in s'atmosfera. Su malu est chi custu carburante liberaiat in s'àera prus prùere cunforma a sas veturas a benzina. Cunfrontu chi, in custos ùrtimos annos, s'est azeradu gràtzias a sos motores Èuro6. Galu agigu de passèntzia e nch'amus a intrare a s'era de s'idrògenu e de sas baterias. - -«Nos narant: cumpeti, est sa lògica de su mercadu. Rispondimus: cooperamus, funtzionamus de àtera manera». Gasi comintzat su manifestu, iscritu in castillianu e in galitzianu, chi agatamus in s'indiritzu saltamos.net. Ma custu brincu, ite est? Sa de su mensile “El Salto” est una proposta editoriale noa chi, in s'istadu ispagnolu, est essida a campu gràtzias a s'idea de “Diagonal”, bindighinale chi eris at pùblicadu s'ùrtimu nùmeru suo (su de 284, a pustis de 12 annos de informatzione «crìtica e indipendente, sena diretore nen cabos»). In pare cun Diagonal b'at una bintina de àteros «progetos comunicativos de totu s'istadu» pro donare a sos letores «unu mèdiu nou in su 2017». -“Chie los pagat?”, diat pòdere pregontare chie si siat. Dae su 28 de santandria est comintzada sa campagna de atzionariadu populare chi at a durare ses meses. «Non cherimus dipèndere dae sos guvernos e nemmancu dae sas impresas, ma dae una comunidade de mìgias de sòtzios e sòtzias, cun possibilidade de detzìdere, si lu disìgiant, subra de sas chistiones tzentrales de su mèdiu».  -Passos imbenientes? In su mese de freàrgiu at a essire su nùmeru zeru, su nùmeru pilota a tales chi sos sòtzios lu potzant avalorare; in abrile su primu nùmeru e su mese a pustis su situ web (como esistet petzi su blog trampolinu). Nuscos de libertade informativa si pesant dae sas terras ibèricas.  -A sas fèminas e a sos òmines de “El Salto” sas mègius uras sunt prus chi non dèghidas. -Su Casteddu cheret sos tres puntos, mescamente a pustis de sa derrota in domo contra a su Napoli. Sa partida contra a sos toscanos est de importu, ca rapresentat unu disafiu pro otènnere puntos ùtiles a si sarvare. Intre sas duas iscuadras b'at ùndighi puntos de diferèntzia. Ambas iscuadras, in sas ùrtimas chimbe partidas, ant conchistadu petzi bator puntos. -Sa partida cumintzat cun faddinas meda, siat una banda e siat a s'àtera. A su de oto minutos s'Empoli nche colat in vantàgiu. Sa defensa sarda si nch'aberit comente nudda e Marilungo movet a dae in antis. Dae su ladus de dereta arrumbat sa botza a Mchedlidze chi est abarradu a sa sola in mesu a s'àrea. Su giogadore georgianu sena problemas nche l'ispinghet a intro marchende·nche s'1-0. Su Casteddu àrtziat deretu su baritzentru e chircat de torrare che pare cun sos biaitos, ma sas ocasiones non sunt cuncretas. A su de 31 minutos Marilungo si nche papat unu gol prus mannu de a issu etotu. Dae su ladus de manca nche bàrigat sa defensa, ma cando nche crompet cara a Storari tirat a foras. Sos ruju-biaitos imbetzes non resurtant a èssere perigulosos de su totu pro pòdere pònnere pensamentu a Skorupski. -In su segundu tempus b'at àpidu momentos de aprensione pro Barella chi est abarradu in terra a pustis de un'iscontru de giogu. A su tzentrocampista, chi pro seguru at iscutu sa conca, nche l'ant giutu a foras sos sucurridores. L'at sostituidu Di Gennaro. A su de 54 minutos s'àrbitru Rizzoli cuntzedet unu tiru de penalidade a sos casteddajos pro unu fallu in àrea a dannu de Melchiorri. A pustis de una consultatzione cun s'assistente de sa porta, però, mudat detzisione e assignat unu tiru lìberu contra a su Casteddu. Detzisione chi lassat dudas meda. In custa segunda fratzione de giogu s'Empoli at tzèdidu agigu de campu a sos sardos. Sos òmines de Rastelli sunt prus presentes e isvilupant mègius su giogu. A su de 72 minutos Mchedlidze, a sorpresa, raddòpiat su resurtadu. S'atacante lassat firma sa defensa casteddaja e a bolu nche còllocat sa botza in su cugione bassu de su segundu palu. Finas a como su resurtadu est prus chi non giustu. Sos sardos no ant cumbinadu belle nudda. Su tiru de penalidade beru su Casteddu lu conchistat a su de 81 minutos pro unu fallu a dannu de Farias, ma sa trasformatzione de Joao Pedro no acontesset ca Skorupski intzertat sa diretzione de su tiru. Sos ruju-biaitos tenent sa possibilidade de incurtziare s'isvantàgiu a su de 86 minutos, ma Giannetti, a sa sola in intro de s'àrea, si faddit unu corfu de conca bastante simpre. Acabbat 2-0 cun s'ennèsimu infortùniu de Di Gennaro chi, in sos ùrtimos tres minutos, lassat sos suos in deghe. -Formatziones -Empoli: Skorupski, Zambelli (24' Cosic), Bellusci, Costa, Pasqual (23' Dimarco), Croce, Diousse, Krunic, Saponara, Mchedlidze (82' Gilardino), Marilungo. -Allenadore: Giovanni Martusciello -Casteddu: Storari, Isla, Ceppitelli, Bruno Alves, Pisacane, Barella (51' Di Gennaro), Padoin, Dessena (69' Joao Pedro), Farias, Melchiorri, Sau (60' Giannetti). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 8' Mchedlidze 72' Mchedlidze -...resocontos consuntivos e bilantzos preventivos. Sos primos si nche papant sos segundos e custos ant a èssere fortunados si sos primos fiant onestos; -...giudìtzios sena pregiuditziales pro sos diversamente onestos, ca lis dìamus dèvere cuntzèdere sa proa de sa sìndria; -...prus Magna Carta e prus pagu magna magna; -...prus Istadu Sotziale e prus pagu istados asotziales in sos sitos sotziales; -...una lege eletorale cun sas preferèntzias e mancari sena prefeRenzi; - - - -Sa maistra chi est morta gianteris, in Roma, est morta de meningite, eja. Non fiat originada però dae su batèriu meningococu (neisseria meningitidis), ma dae su escherìchia coli e non fiat contagiosa. Non b'at allarme perunu de epidemia comente imbetzes aiant tituladu unos cantos giornales. Sos sìntomos de su contàgiu dae meningococu sunt: ateteramentu a banda de palas de su tzugru (rigor nucalis); caentura; dolore de conca; pilisu generale e cònios; mancamentu de cussèntzia e convulsiones. A oe paret chi s'ùnica cura segura siat petzi preventiva cun sos vatzinos racumandados a livellu internatzionale. Cura chi sos guvernos diant dèvere impònnere a òbligu in sas àreas geogràficas interessadas dae su contàgiu, si sos casos nche barigarent sos 10 cada 100mìgia abitantes in su giru de tres meses. -«S'operatzione pro nche retirare sos militzianos dae Ḥalab (Alepu in SRD) nch'est concruida e at fraigadu sas cunditziones pro pòdere cumintzare sas tratativas cuncretas pro unu tregu totale in Sìria»: l'at decraradu su ministru russu de sa Defensa Serghiei Shoigu in un'addòbiu cun Putin. Addòbiu registradu e trasmìtidu in sa TV de istadu unos cantos minutos in antis de sa cunferèntzia istampa annuale in dereta de su presidente russu. «S'operatzione - at naradu Shoigu - est andada a dae in antis sighende s'òrdine preistabilidu in pare cun sos collegas turcos e iranianos. Como devet cumintzare sa de duas tapas:serrare sos interventos armados. A bisu meu - at agiuntu su ministru - nche semus a curtzu meda a tzelare su fogu in territòriu sirianu». - -Sa situatzione est foras de controllu. S'incuinamentu de s'àera, in Tzina, nch'est cròmpidu a livellos insustenìbiles. Su guvernu at detzisu de arressare totu sos mezos de trasportu e de tancare iscolas e fàbricas. Semus arribados a su puntu chi nemos in s'ortu podet allùghere unu fogu minore pro arrustire unu bìculu de petza. -Sa faina est grae meda e sas cunsighèntzias sunt làdinas mescamente in contu de salude. «Sos tzinesos sunt paghende sos dannos de sos vìtzios de una generatzione intrea chi at pensadu petzi a s'isvilupu e no a s'ambiente» at naradu Bernhard Schwartlande de s'Organizatzione mundiale de sa salude. -Sa manu como colat a su guvernu chi at a dèvere atuare interventos prus profetosos pro nch'acorrare su problema. Disinnos de pranificare pompiende a su benidore e chi no ant a pòdere interessare petzi su minimòngiu de su tràficu o s'atividade de sas fàbricas. - - -Dae custa note finas a martis sa Sardigna at a èssere interessada dae una perturbatzione extra-tropicale, chi est giai ativa in su Mediterràneu otzidentale. S'intensidade at a crèschere finas a cras e at a interessare totu s'ìsula. Sos setores orientale e meridionale ant a èssere sos prus espostos a sas temporadas e a s'abba. Si prevident cumulados mannos meda. Fintzas su mare at crèschere s'intensidade sua. Sos fenòmenos ant a menguare dae martis. - -KLM at a istèrrere sas alas fintzas in sa pista de s'aeroportu de Su Masu. Sa cumpangia olandesa at a connètere s'aeroportu casteddaju cun Àmsterdam. Dae su 22 de abrile, cada sàbadu, s'aeroportu sardu at a èssere collegadu cun su de Schiphol. Posca, dae su 9 de trìulas a su 3 de cabudanni, sa frecuèntzia at a crèschere e s'at a pòdere biagiare cada die. Sas destinatziones de s'aeroportu de Su Masu sighint a crèschere, mescamente pro su chi pertocat sas rotas internatzionales. S'aèreu chi at a praticare sa lìnia at a èssere unu Embraer de 100 postos. - - - -Custu mangianu a sas 5:30 (oràriu locale) unu trenu, chi fiat carrende Gpl, est esplosu a curtzu a s'istatzione de Hitrino (bidda de 800 ànimas), in su nord-est de sa Bulgaria. Bator persones, pro seguru, sunt mortas. Una bintina, imbetzes, nche sunt in s'ospidale cun ustiones graes. -Su trenu fiat carrende binti serbatojos de propilene e bator de butanu cando est acontèssidu su deralliamentu. Sos ùrtimos duos vagones ant corfadu sa lìnia elètrica e s'esplosione est istada inevitàbile. Sa detonatzione at fintzas cajonadu dannos a sos palatzos a curtzu e nch'at derrutu s'istatzione. In s'àrea sunt operende sos pompieris chi sunt fintzas averguende sa presèntzia de àteros iscampados. - -S'ìsula de Sumatra, in Indonèsia, si nch'est ischidada cun su disisperu e cun su degollu. A sas 6:00 de custu mangianu (oràriu locale) sa terra at trèmidu cajonende prus de 100 mortos. Su bilantzu est galu provisòriu. -Su territòriu interessadu dae s'eventu est su de sa provìntzia indonesiana de Aceh. Sa magnitudo de 6,4 s'est isvilupada dae un'ipo-tzentru a pagu prus o mancu 10 chilòmetros de profundidade. Custa borta, belle gasi, non b'at perìgulu pro tsunami. Sos sucurridores sunt giai operende pro nde bogare sa gente a foras dae sas ruinas. -Sa regione aiat giai connotu disauras prus mannas. Su maremotu de su 2004 aiat mortu belle 250mìgia persones in totu s'àrea de s'otzèanu Patzìficu. - - -Mancari sas temperaduras bassas apant batidu fintzas su nie, sas protestas de sos nativos americanos contra a s'oleodotu andant a dae in antis. Dae cras finamentas 2.000 veteranos s'ant a aunire a sas manifestatziones in sustegnu de sos americanos nadios. -Sas protestas intre su Dakota setentrionale e meridionale sunt andende a dae in antis paritzos meses. S'oleodotu minetzat sas faldas acuìferas, sas resursas ìdricas e sos sitos de sa riserva de Standing Rock Sioux. S'infrastrutura, longa pagu prus o mancu 2.047 chilòmetros, diat dèvere trasportare chentinas de mìgias de bariles sa die traessende chimbanta conteas e chimbe istados: Dakota meridionale, Dakota setentrionale, Iowa e Illinois. - -Sos rapresentantes de sos istados chi faghent parte de s'Organizatzione de sos paisos esportadores de petròliu si sunt imbènnidos in Vienna pro cuntratare sa mèngua de produtzione. Su presidente de s'organizatzione, Mohammed Saleh Al Sada, at annuntziadu chi, dae sa prima die de su 2017, sa produtzione at a minimare de 1,2 milliones de barile sa die. In cabudanni sos istados nche fiant giai cròmpidos a un'acordu pro menguare sa produtzione de 700mìgia bariles sa die. -A pustis de àere annuntziadu sa noa, su preju de su Brent si nch'est artziadu deretu de su 10%, barighende·nche sa cuota de 50 dòllaros a barile. -In sos ùrtimos annos su preju de su petròliu nche fiat caladu meda a cajone de sa detzisione istratègica de s'Aràbia Saudita chi cheriat fàghere resurtare pagu produtivos sos investimentos de sos Iua in s'estratzione cun su sistema de fraturatzione idràulica. Faina in ue si molet sa pedra razola bituminosa (in inglesu Shale e in italianu Scisto. Genia de pedra metamòrfica a pìgias nda) e dae ue si nche bogant su petròliu e àteros minerales. -KLM at a istèrrere sas alas fintzas in sa pista de s'aeroportu de Su Masu. Sa cumpangia olandesa at a connètere s'aeroportu casteddaju cun Àmsterdam. Dae su 22 de abrile, cada sàbadu, s'aeroportu sardu at a èssere collegadu cun su de Schiphol. Posca, dae su 9 de trìulas a su 3 de cabudanni, sa frecuèntzia at a crèschere e s'at a pòdere biagiare cada die. Sas destinatziones de s'aeroportu de Su Masu sighint a crèschere, mescamente pro su chi pertocat sas rotas internatzionales. S'aèreu chi at a praticare sa lìnia at a èssere unu Embraer de 100 postos. -Sa maistra chi est morta gianteris, in Roma, est morta de meningite, eja. Non fiat originada però dae su batèriu meningococu (neisseria meningitidis), ma dae su escherìchia coli e non fiat contagiosa. Non b'at allarme perunu de epidemia comente imbetzes aiant tituladu unos cantos giornales. Sos sìntomos de su contàgiu dae meningococu sunt: ateteramentu a banda de palas de su tzugru (rigor nucalis); caentura; dolore de conca; pilisu generale e cònios; mancamentu de cussèntzia e convulsiones. A oe paret chi s'ùnica cura segura siat petzi preventiva cun sos vatzinos racumandados a livellu internatzionale. Cura chi sos guvernos diant dèvere impònnere a òbligu in sas àreas geogràficas interessadas dae su contàgiu, si sos casos nche barigarent sos 10 cada 100mìgia abitantes in su giru de tres meses. -S'espulsione de 35 funtzionàrios russos operantes in sos Istados unidos, acusados dae s'amministratzione Obama de àere interferidu in sas eletziones presidentziales de s'atòngiu, nch'est colada in sos mèdios de informatzione comente una torrada a sas cuntierras de sa gherra frita. «Apo emìtidu un'òrdine esecutivu – sunt sos faeddos de su presidente publicados eris in su situ de sa Domo arva – chi previdet autoridade prus manna pro rispòndere a unas cantas atziones informàticas». «Santzionados» finamentas su Gru (servìtziu de informatziones pro sas fortzas armadas russas) e su Fsb (erede de su Kgb). «Custas atziones – at annantu Obama – non sunt sa risposta definitiva a sas atividades agressivas de sa Rùssia. Amus a sighire cun àteras atziones seberende cando e in ue, ma unas cantas no las amus a publitzizare». -Putin, pro parte sua, at nâdu chi no at a falare a su livellu de una «diplomatzia irresponsàbile». Prus de una boghe narat chi sa tàtica de su de 44 presidentes Iua est sa de nch'insertare unu contone in su mecanismu de sa transitzione conca a su cuadriènniu Trump. Su Wall Street Journal faeddat de «impèigu nou e prus mannu» pro “su Donald” chi, a inghìriu de sa chistione at decraradu, mancari annanghende chi «est tempus de pensare a cosas mègius», de si chèrrere «oviare cun sas ghias de sos servìtzios». Su bisu isolatzionista de s'Amèrica podet èssere chi siat duncas semper prus neulosu, finamentas ca sa Rùssia no at a pòdere bajulare una cuntierra semper prus manna intre Iua e Tzina. At a èssere difìtzile chi si repitat, a s'imbesse, s'iscenàriu Nixon-Kissingerianu de sos annos '70, cando sa distensione intre Washington e Pechinu fia in funtzione anti-soviètica. -Su Casteddu, a pustis de sa derrota in Copa Itàlia contra a sa Sampdoria, torrat a mòvere in campionadu. Sa trasferta de oe pertocat su Pescara chi mèrcuris, in Copa, at retzidu tres gol dae s'Atalanta e at saludadu sa cumpetitzione. Sos abrutzesos, ocannu, no ant bìnchidu mai in s'istàdiu de domo. -Sas iscuadras, in antis de si disafiare, ant ammentadu sa disaura aèrea acontèssida in Colòmbia custa chida. Sos giogadores in campu non si rispàrmiant e istùdiant sas mossas pro assachiare. Sos sardos parent atentos e si faghent bìdere paritzas bortas in sos tretos de Bizzarri. A su de 24 minutos nche colant in vantàgiu. Su passàgiu longu de Di Gennaro est pretzisu a sos pees de Borriello chi avantzat e cun su mànchinu inferchit su portieri aversàriu. Est su de 6 gol in campionadu pro s'atacante casteddaju. A su de 33, però, sos sardos abarrant in deghe pro s'espulsione de Di Gennaro, cundennadu dae sa summa de duas targhitas grogas. -In su segundu tempus su Pescara chircat de tènnere vantàgios dae sa superioridade numèrica, ma sos tentativos no ant resurtu. A su de 75 Pepe andat a curtzu a su parègiu, ma su tiru suo nch'essit a foras de pagos tzentìmetros. Oramai bi cheret pagu a s'acabbu e su Pescara las proat totu cantas. A su de 92 minutos, cando pariat cundennada a sa derrota, s'iscuadra biancu-asula buscat sa botza de su parègiu. Su passàgiu longu de Biraghi nche crompet a sos tretos de Caprari chi fiat a sa sola in mesu a s'àrea minore. Su giogadore pescaresu s'illònghiat e nche l'ispinghet a intro. Non b'at prus tempus pro nudda, ambas sas iscuadras si pigant unu puntu peròmine. -Formatziones -Pescara: Bizzarri, Zampano, Gyömbér (91' Zuparic), Fornasier, Biraghi, Brugman, Ahmed Benali, Memushaj (59' Pettinari), Verre (69' Manaj), Caprari, Pepe.  -Allenadore: Massimo Oddo -Casteddu: Storari, Isla, Ceppitelli, Bruno Alves, Pisacane, Barella, Di Gennaro, Dessena, Farias (46' Salamon), Borriello (82' Munari), Sau (68' Melchiorri). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 24' Borriello, 92' Caprari -Espulsos: 33' Di Gennaro -Mancari sas temperaduras bassas apant batidu fintzas su nie, sas protestas de sos nativos americanos contra a s'oleodotu andant a dae in antis. Dae cras finamentas 2.000 veteranos s'ant a aunire a sas manifestatziones in sustegnu de sos americanos nadios. -Sas protestas intre su Dakota setentrionale e meridionale sunt andende a dae in antis paritzos meses. S'oleodotu minetzat sas faldas acuìferas, sas resursas ìdricas e sos sitos de sa riserva de Standing Rock Sioux. S'infrastrutura, longa pagu prus o mancu 2.047 chilòmetros, diat dèvere trasportare chentinas de mìgias de bariles sa die traessende chimbanta conteas e chimbe istados: Dakota meridionale, Dakota setentrionale, Iowa e Illinois. -Sa situatzione est foras de controllu. S'incuinamentu de s'àera, in Tzina, nch'est cròmpidu a livellos insustenìbiles. Su guvernu at detzisu de arressare totu sos mezos de trasportu e de tancare iscolas e fàbricas. Semus arribados a su puntu chi nemos in s'ortu podet allùghere unu fogu minore pro arrustire unu bìculu de petza. -Sa faina est grae meda e sas cunsighèntzias sunt làdinas mescamente in contu de salude. «Sos tzinesos sunt paghende sos dannos de sos vìtzios de una generatzione intrea chi at pensadu petzi a s'isvilupu e no a s'ambiente» at naradu Bernhard Schwartlande de s'Organizatzione mundiale de sa salude. -Sa manu como colat a su guvernu chi at a dèvere atuare interventos prus profetosos pro nch'acorrare su problema. Disinnos de pranificare pompiende a su benidore e chi no ant a pòdere interessare petzi su minimòngiu de su tràficu o s'atividade de sas fàbricas. -S'ìsula de Sumatra, in Indonèsia, si nch'est ischidada cun su disisperu e cun su degollu. A sas 6:00 de custu mangianu (oràriu locale) sa terra at trèmidu cajonende prus de 100 mortos. Su bilantzu est galu provisòriu. -Su territòriu interessadu dae s'eventu est su de sa provìntzia indonesiana de Aceh. Sa magnitudo de 6,4 s'est isvilupada dae un'ipo-tzentru a pagu prus o mancu 10 chilòmetros de profundidade. Custa borta, belle gasi, non b'at perìgulu pro tsunami. Sos sucurridores sunt giai operende pro nde bogare sa gente a foras dae sas ruinas. -Sa regione aiat giai connotu disauras prus mannas. Su maremotu de su 2004 aiat mortu belle 250mìgia persones in totu s'àrea de s'otzèanu Patzìficu. -«S'operatzione pro nche retirare sos militzianos dae Ḥalab (Alepu in SRD) nch'est concruida e at fraigadu sas cunditziones pro pòdere cumintzare sas tratativas cuncretas pro unu tregu totale in Sìria»: l'at decraradu su ministru russu de sa Defensa Serghiei Shoigu in un'addòbiu cun Putin. Addòbiu registradu e trasmìtidu in sa TV de istadu unos cantos minutos in antis de sa cunferèntzia istampa annuale in dereta de su presidente russu. «S'operatzione - at naradu Shoigu - est andada a dae in antis sighende s'òrdine preistabilidu in pare cun sos collegas turcos e iranianos. Como devet cumintzare sa de duas tapas:serrare sos interventos armados. A bisu meu - at agiuntu su ministru - nche semus a curtzu meda a tzelare su fogu in territòriu sirianu». -Sos rapresentantes de sos istados chi faghent parte de s'Organizatzione de sos paisos esportadores de petròliu si sunt imbènnidos in Vienna pro cuntratare sa mèngua de produtzione. Su presidente de s'organizatzione, Mohammed Saleh Al Sada, at annuntziadu chi, dae sa prima die de su 2017, sa produtzione at a minimare de 1,2 milliones de barile sa die. In cabudanni sos istados nche fiant giai cròmpidos a un'acordu pro menguare sa produtzione de 700mìgia bariles sa die. -A pustis de àere annuntziadu sa noa, su preju de su Brent si nch'est artziadu deretu de su 10%, barighende·nche sa cuota de 50 dòllaros a barile. -In sos ùrtimos annos su preju de su petròliu nche fiat caladu meda a cajone de sa detzisione istratègica de s'Aràbia Saudita chi cheriat fàghere resurtare pagu produtivos sos investimentos de sos Iua in s'estratzione cun su sistema de fraturatzione idràulica. Faina in ue si molet sa pedra razola bituminosa (in inglesu Shale e in italianu Scisto. Genia de pedra metamòrfica a pìgias nda) e dae ue si nche bogant su petròliu e àteros minerales. -Su “No” est majoria. Sos tzitadinos de s'istadu italianu, dae banda de unas cantas prospetivas polìticas diferentes, ant naradu chi sa riforma costitutzionale aprovada dae su Parlamentu no est cosa bona. In Sardigna sos eletores no ant collidu s'apellu de Pìgliaru narende·li chi non fiat credìbile cando naraiat chi sas dispositziones noas non podiant menguare s'autonomia sarda. Su datu sardu nche bàrigat finamentas su de sas àteras regiones e custu lu dêt àere cumpresu finamentas Bustianu Cumpostu chi, finas a s'ùrtimu naraiat de non pigare parte a sa “cramada italiana”. Chie at pèrdidu in Sardigna, prus chi no in Itàlia, est craru, duncas. Ma chie est chi at bìnchidu?  -Maninchedda “de cumbata e de guvernu” no lu costoit su gosu: in pare cun un'istocada a sos giornales sardos («depent mudare pedde») at naradu chi «in Sardigna b'at logu a tales chi s'indipendentismu democràticu, europeista e pluralista fràighet un'iscenàriu polìticu diferente dae s'ischema italianu». Sa punna est sa de su partidu de sa natzione sarda. E duncas, cunforma a s'ischema de sa Giunta ite at a fàghere?  -Chie imbetzes, dae sa ghia de unu giornale si nch'est andadu, est a nàrrere Anthony Muroni, faeddat de «suitzìdiu polìticu» de unu presidente chi no l'at postu mente («Apo proadu a l'abèrrere sos ogros pro meses e meses»): «Custu votu – at annantu – tenet unu sentidu polìticu chi non podet abarrare sena cunsighèntzias».  -Duncas nen sos cussigeris internos, nen sos esternos, ant cumbìnchidu a Pìgliaru. Chi s'asse de sa polìtica si nche siat tramudende intre su Màrghine e sa Pranàrgia? A bìdere istemus su cando. E mescamente su comente. -Telegram, su servìtziu de sa Telegram LLC de messagìstica in tempus reale, basadu subra de sas nues virtuales e sena perunu iscopu lucrativu, dae oe b'at a èssere fintzas in Sardu. Unu programma lìberu e multi-prataforma, in donu pro chie si siat e pro ite si siat si chèrgiat impreare. Est a nàrrere pro impreu personale o cummertziale. Si bi podet cuncambiare messàgios iscritos e vocales, fotografias, vìdeos e cale si siat àtera genia de documentu informàticu. -Unu grandu passu a dae in antis conca a s'impreu formale e fitianu de sa limba sarda. S'idea est nàschida in intro a su grupu Sardware. Sòtziu espertu in contu de limba e de fainas digitales (Adrià Martin, Giuanne Frantziscu Fronteddu e Lisandru Beccu). Die cun die, cun passione e deditzione costante e afinighende sas connoschèntzias in contu de limba e de informàtica bi sunt reventidos a nch'ammaniare s'aplicativu in limba de Sardigna. -«Sas dificultades non sunt mancadas, de cale si siat creze, - narat Fronteddu -, ma a sa segura sos tradutores non semus mòvidos dae s'interrogativu chi afrigit su pòpulu nostru dae cando at postu allega in logu de pabiru: "cun cale sardu?" Sas ideas pro su chi pertocaiat s'ortografia fiant giai bastante craras e, in pare, cun s'esperièntzia achirida bortende in Facebook, amus realizadu su dispositivu in sardu». -Unu servìtziu chi mancaiat a dae chi oe, pagu prus o mancu totus, tenent in butzaca unu telefoneddu de ùrtima generatzione. Una bia chi s'aplicatzione nch'est installada s'impreu est simpre e intuitivu sena diferèntzia peruna cun sa versione in àteras limbas. -Sas informatziones pro nch'installare s'aplicatzione e su mòdulu in sardu sunt a disponimentu in su situ web http://sardware.tradumatica.net/. -Dae custa note finas a martis sa Sardigna at a èssere interessada dae una perturbatzione extra-tropicale, chi est giai ativa in su Mediterràneu otzidentale. S'intensidade at a crèschere finas a cras e at a interessare totu s'ìsula. Sos setores orientale e meridionale ant a èssere sos prus espostos a sas temporadas e a s'abba. Si prevident cumulados mannos meda. Fintzas su mare at crèschere s'intensidade sua. Sos fenòmenos ant a menguare dae martis. -Un'istùdiu de s'Imperial College de Londra e de s'Universidade norvegesa de Sièntzia e tecnologia at ammustradu sas propiedades salutìsticas de sa nughe. Sas persones chi papant nessi 20 grammos de nughe cada die ant un'arriscu prus bassu de isvilupare maladias cardìacas e tumores. -Sunt bonas sas noas pro sos amantiosos de sa frùtora sica. Sa chirca, publicada in BMC Medicine, at bogadu a campu datos de importu mannu. In pràtica, a papare cada die unu pùngiu de nughe reduit de su 30% s'arriscu de maladias coronàricas, de su 15% s'arriscu de tumores e de su 22% su de morte primidia. -«Amus iscobertu – at naradu Dagfinn Annue de sa School of Public Health de s'Imperial College – una ridutzione de s'arriscu de paritzas maladias diferentes. Aspetu chi ponet in una relatzione forte su consumu de nughe e sos resurtados pro sa salude. Efetos mannos meda, cunsiderende chi s'alimentu est assuntu in cantidades pagu prus o mancu limitadas». -Su grupu de traballu at analizadu 819mìgia persones de totu su mundu. S'istùdiu at fintzas registradu unu minimòngiu de maladias ligadas a s'aparadu respiratòriu e a su diabete, ma cun datos prus pagu evidentes. -Sa chirca, in generale, at pertocadu su consumu de sa frùtora sica comente sa nutzola, sa mèndula, sa nughe e de sos legùmenes comente sa nutzoledda americana. Sos resurtados intre sas genias de frùtora sunt simigiantes. -...resocontos consuntivos e bilantzos preventivos. Sos primos si nche papant sos segundos e custos ant a èssere fortunados si sos primos fiant onestos; -...giudìtzios sena pregiuditziales pro sos diversamente onestos, ca lis dìamus dèvere cuntzèdere sa proa de sa sìndria; -...prus Magna Carta e prus pagu magna magna; -...prus Istadu Sotziale e prus pagu istados asotziales in sos sitos sotziales; -...una lege eletorale cun sas preferèntzias e mancari sena prefeRenzi; - - - -Sa maistra chi est morta gianteris, in Roma, est morta de meningite, eja. Non fiat originada però dae su batèriu meningococu (neisseria meningitidis), ma dae su escherìchia coli e non fiat contagiosa. Non b'at allarme perunu de epidemia comente imbetzes aiant tituladu unos cantos giornales. Sos sìntomos de su contàgiu dae meningococu sunt: ateteramentu a banda de palas de su tzugru (rigor nucalis); caentura; dolore de conca; pilisu generale e cònios; mancamentu de cussèntzia e convulsiones. A oe paret chi s'ùnica cura segura siat petzi preventiva cun sos vatzinos racumandados a livellu internatzionale. Cura chi sos guvernos diant dèvere impònnere a òbligu in sas àreas geogràficas interessadas dae su contàgiu, si sos casos nche barigarent sos 10 cada 100mìgia abitantes in su giru de tres meses. -«S'operatzione pro nche retirare sos militzianos dae Ḥalab (Alepu in SRD) nch'est concruida e at fraigadu sas cunditziones pro pòdere cumintzare sas tratativas cuncretas pro unu tregu totale in Sìria»: l'at decraradu su ministru russu de sa Defensa Serghiei Shoigu in un'addòbiu cun Putin. Addòbiu registradu e trasmìtidu in sa TV de istadu unos cantos minutos in antis de sa cunferèntzia istampa annuale in dereta de su presidente russu. «S'operatzione - at naradu Shoigu - est andada a dae in antis sighende s'òrdine preistabilidu in pare cun sos collegas turcos e iranianos. Como devet cumintzare sa de duas tapas:serrare sos interventos armados. A bisu meu - at agiuntu su ministru - nche semus a curtzu meda a tzelare su fogu in territòriu sirianu». - -Sa situatzione est foras de controllu. S'incuinamentu de s'àera, in Tzina, nch'est cròmpidu a livellos insustenìbiles. Su guvernu at detzisu de arressare totu sos mezos de trasportu e de tancare iscolas e fàbricas. Semus arribados a su puntu chi nemos in s'ortu podet allùghere unu fogu minore pro arrustire unu bìculu de petza. -Sa faina est grae meda e sas cunsighèntzias sunt làdinas mescamente in contu de salude. «Sos tzinesos sunt paghende sos dannos de sos vìtzios de una generatzione intrea chi at pensadu petzi a s'isvilupu e no a s'ambiente» at naradu Bernhard Schwartlande de s'Organizatzione mundiale de sa salude. -Sa manu como colat a su guvernu chi at a dèvere atuare interventos prus profetosos pro nch'acorrare su problema. Disinnos de pranificare pompiende a su benidore e chi no ant a pòdere interessare petzi su minimòngiu de su tràficu o s'atividade de sas fàbricas. - - -Dae custa note finas a martis sa Sardigna at a èssere interessada dae una perturbatzione extra-tropicale, chi est giai ativa in su Mediterràneu otzidentale. S'intensidade at a crèschere finas a cras e at a interessare totu s'ìsula. Sos setores orientale e meridionale ant a èssere sos prus espostos a sas temporadas e a s'abba. Si prevident cumulados mannos meda. Fintzas su mare at crèschere s'intensidade sua. Sos fenòmenos ant a menguare dae martis. - -KLM at a istèrrere sas alas fintzas in sa pista de s'aeroportu de Su Masu. Sa cumpangia olandesa at a connètere s'aeroportu casteddaju cun Àmsterdam. Dae su 22 de abrile, cada sàbadu, s'aeroportu sardu at a èssere collegadu cun su de Schiphol. Posca, dae su 9 de trìulas a su 3 de cabudanni, sa frecuèntzia at a crèschere e s'at a pòdere biagiare cada die. Sas destinatziones de s'aeroportu de Su Masu sighint a crèschere, mescamente pro su chi pertocat sas rotas internatzionales. S'aèreu chi at a praticare sa lìnia at a èssere unu Embraer de 100 postos. - - - -Custu mangianu a sas 5:30 (oràriu locale) unu trenu, chi fiat carrende Gpl, est esplosu a curtzu a s'istatzione de Hitrino (bidda de 800 ànimas), in su nord-est de sa Bulgaria. Bator persones, pro seguru, sunt mortas. Una bintina, imbetzes, nche sunt in s'ospidale cun ustiones graes. -Su trenu fiat carrende binti serbatojos de propilene e bator de butanu cando est acontèssidu su deralliamentu. Sos ùrtimos duos vagones ant corfadu sa lìnia elètrica e s'esplosione est istada inevitàbile. Sa detonatzione at fintzas cajonadu dannos a sos palatzos a curtzu e nch'at derrutu s'istatzione. In s'àrea sunt operende sos pompieris chi sunt fintzas averguende sa presèntzia de àteros iscampados. - -S'ìsula de Sumatra, in Indonèsia, si nch'est ischidada cun su disisperu e cun su degollu. A sas 6:00 de custu mangianu (oràriu locale) sa terra at trèmidu cajonende prus de 100 mortos. Su bilantzu est galu provisòriu. -Su territòriu interessadu dae s'eventu est su de sa provìntzia indonesiana de Aceh. Sa magnitudo de 6,4 s'est isvilupada dae un'ipo-tzentru a pagu prus o mancu 10 chilòmetros de profundidade. Custa borta, belle gasi, non b'at perìgulu pro tsunami. Sos sucurridores sunt giai operende pro nde bogare sa gente a foras dae sas ruinas. -Sa regione aiat giai connotu disauras prus mannas. Su maremotu de su 2004 aiat mortu belle 250mìgia persones in totu s'àrea de s'otzèanu Patzìficu. - - -Mancari sas temperaduras bassas apant batidu fintzas su nie, sas protestas de sos nativos americanos contra a s'oleodotu andant a dae in antis. Dae cras finamentas 2.000 veteranos s'ant a aunire a sas manifestatziones in sustegnu de sos americanos nadios. -Sas protestas intre su Dakota setentrionale e meridionale sunt andende a dae in antis paritzos meses. S'oleodotu minetzat sas faldas acuìferas, sas resursas ìdricas e sos sitos de sa riserva de Standing Rock Sioux. S'infrastrutura, longa pagu prus o mancu 2.047 chilòmetros, diat dèvere trasportare chentinas de mìgias de bariles sa die traessende chimbanta conteas e chimbe istados: Dakota meridionale, Dakota setentrionale, Iowa e Illinois. - -Sos rapresentantes de sos istados chi faghent parte de s'Organizatzione de sos paisos esportadores de petròliu si sunt imbènnidos in Vienna pro cuntratare sa mèngua de produtzione. Su presidente de s'organizatzione, Mohammed Saleh Al Sada, at annuntziadu chi, dae sa prima die de su 2017, sa produtzione at a minimare de 1,2 milliones de barile sa die. In cabudanni sos istados nche fiant giai cròmpidos a un'acordu pro menguare sa produtzione de 700mìgia bariles sa die. -A pustis de àere annuntziadu sa noa, su preju de su Brent si nch'est artziadu deretu de su 10%, barighende·nche sa cuota de 50 dòllaros a barile. -In sos ùrtimos annos su preju de su petròliu nche fiat caladu meda a cajone de sa detzisione istratègica de s'Aràbia Saudita chi cheriat fàghere resurtare pagu produtivos sos investimentos de sos Iua in s'estratzione cun su sistema de fraturatzione idràulica. Faina in ue si molet sa pedra razola bituminosa (in inglesu Shale e in italianu Scisto. Genia de pedra metamòrfica a pìgias nda) e dae ue si nche bogant su petròliu e àteros minerales. - - - -Deretos TeleSur. Url imàgine - - - - - -S'amparu tzivile regionale at comunicadu chi, in sa note de oe e in totu sa die de cras, at a crèschere sa critzidade de arriscu idro-geològicu a cajone de sas temporadas chi ant a interessare s'ìsula nostra in sas oras imbenientes. -Sa critzidade moderada s'at a istèrrere in su ladus est e in su ladus meridionale. At a abarrare bassu, imbetzes, in su tzentru-ovest. -Cras Istrasburgu s’at a pronuntziare pro su chi pertocat s’arressada de su diàlogu cun  Ànkara  in contu de intrada turca a s’Unione europea. - - - - - -Nch'est pigada a sos isteddos in totu s'istadu sa tensione sotziale contra a sas mesuras de austeridade promòvidas dae su guvernu brasilianu. In sos annos imbenientes, a dolu mannu, no ant a menguare sas disparidades in contu de salude e de istrutzione. -Su guvernu est intervènnidu cun una manovra econòmica a pustis chi sunt essidos a campu sos bufos cajonados dae sos traballos pro sas Olimpìades in pessu acabbadas. Ispesas chi, dae como, ant a vinculare sos programas sotziales de sos 20 annos imbenientes. -Sas protestas ant interessadu totu sos 18 istados de su paisu, cun s'interrutzione de unos cantos servìtzios pùblicos comente sos trasportos. In Rio de Janèiro b'at àpidu fintzas carchi iscontru intre manifestantes e politzia. -Bi cheret pagu a s'eventu astronòmicu de s'annu. Su 14 de santandria in cùcuru nos amus a agatare sa luna prus manna de sos ùrtimos 68 annos. Su satèllite nostru, pròpiu lunis, at a èssere in sa cunditzione de luna prena e, in su matessi tempus, at a èssere a sa distàntzia mìnima dae sa terra. Est pro custu motivu chi nos at a pàrrere prus manna e prus lughente. -Unu fenòmenu de custa importàntzia no acontessiat dae su 1948 e s'imbeniente at a capitare torra in su 2034. -Pro la bìdere in sa mègius manera sos espertos cussìgiant de si nche pònnere in logos iscuros e artos, comente montigros o palìngios de su sartu. Si sas nues non nos serrant su sipàriu s'ispetàculu at a èssere asseguradu. - -At a èssere Pratza de Monica Moretti su logu chi at a acasagiare sa mobilitatzione ispontànea (flash mob in inglesu) contra a sa violèntzia a sas fèminas e contra a su feminitzìdiu. -S'àrea pùblica, dedicada in su 2012 a s'uròloga de 38 annos morta in su 2002 dae unu pitzocu chi la pessighiat, at a difùndere unu messàgiu simbòlicu pro nàrrere “bastat” a sa violèntzia. S'eventu at a cumintzare sàbadu mangianu a sas ùndighi. Sos partetzipantes ant a caminare peri sa pratza e ant a lèghere, a boghe arta, sos nùmenes de totu sas fèminas mortas in su 2016. Nùmeru nch'at barigadu sas 97, si leamus in cunsideru sos datos de sa rubrica de su Corriere della sera: La ventisettesima ora. -Mìgias de persones, in sos Istados unidos, ant invasu sas carreras de sas tzitades printzipales pro protestare contra a s'eletzione de Donald Trump. In New York pagu prus o mancu 5mìgia persones si sunt addoviadas in Time Square cun manifestos in manu e aboghinende «Trump no est su presidente nostru!». Sa matessi cosa est acontèssida in San Francisco, in Boston, in Seattle, in Washington e in sas universidades. -Sa politzia at fintzas arrestadu unos cantos manifestantes chi fiant chirchende de intrare a sa Trump Tower, in Manhattan. Àteros sunt arribados a su puntu de pònnere fogu a sa bandera americana. Fintzas cara a sa Domo arva si sunt imbènnidas belle 3mìgia persones armadas de candelas comente signu de protesta patzìfica. -Petzi in Califòrnia b'at àpidu tensiones cun sa giustìtzia, in sa tzitade de Oakland sos politziotos ant dèvidu impreare su gas lagrimògenu. -Cumintzeint in su mese de abrile de ocannu sos traballos de rinnovamentu de su Bataclan, su teatru protagonista de su disacatu firmadu dae Daesh. Sas vìtimas de s'atacu fiant 93. Su 12 de custu mese, a pustis de un'annu, sa sala de ispetàculos at a torrare a abèrrere. -Su riprìstinu de sas infrastruturas e de sos trastes no at mudadu s'aspetu de su locale chi at mantesu sas particularidades suas e at costoidu s'ànimu populare e festulanu. At a èssere Sting a inaugurare s'istajone noa de su teatru. «Cun s'abertura de su Bataclan amus duas cosas de fàghere: sa de ammentare e onorare totu sos chi sunt mortos un'annu a como e su de tzelebrare sa vida e sa mùsica chi rapresentat custu logu» at iscritu su cantadore inglesu in su situ internet suo. -Sos ricavos de sos billetes ant a èssere donados a s'assòtziu “Life For Paris and 13 Novembre: Fraternité Verité”. - -Deretos Ap images. Url imàgine - - -Sa Domo arva. Deretos lìberos. Url imàgine -Tempus de pagas oras e sos Istados unidos de Amèrica ant a àere un'incuilinu nou in sa Domo arva. Sos espertos tenent sas seguresas issoro in contu de previsiones e diat èssere “ingenerosu” a si nch'annànghere a issos o a los cuntestare. Su chi tocat a nàrrere, in antis de su sèberu de su Cullègiu eletorale (a votare no at a èssere su pòpulu ebbia, ammentemus) est chi sas duas legisladuras de Obama, s'òmine de s'ispera, de su “eja, si podet!”, si nche sunt serrende sena chi b'apat àpidu perunu meràculu. -Sighi a lèghere...» - -Sena torrare in segus tempus meda e biagende a s’imbesse in intro a su trùbulu turcu balet a mentovare unas cantas datas de importu. Datas o mègius sumanas chi, mancari in pessu in intro a unu calendàriu ebbia, ant marcadu a fogu su caminu conca a sa democratzia in unu paisu chi  – sena duda e sena timòria –  si podet definire fascista. E de sa peus rèpula. Su mese de Santandria de su 2016, sa note intre su tres e su bator, sa politzia turca nch’at messadu dae su laore polìticu, trèighi parlamentares de su Partidu democràticu de sos Pòpulos (Hdp) chistende·nche·los a presone. Acusa? Soversione e terrorismu. Su mese de Maju de su 2016, Erdoğan nche catzat s’istitutu de s’immunidade parlamentare, isterrende·si gasi su logu pro sos arrestos imbenientes chi nche fiant giai in intro a su progetu presidentziale suo. Resones? Luta a sa soversione e a su terrorismu. Su bìndighi de Trìulas de su 2015 cun sa proclamatzione de s’istadu de emergèntzia a cajone de unu golpe atrividu (e/o presuntu?) nche l’agabbant in galera prus de otantamìgia persones. Acusas? Soversione e terrorismu. -Su prus sunt acadèmicos, giornalistas, attivistas e esponentes de sa sotziedade tzivile, sos chi nche ruent a intro de sa pradera guvernativa. Prima die de Santandria de su 2015 e su sete de Làmpadas de su 2015, Erdoğan non bi reventit a nche serrare in foras dae su parlamentu su Hdp, fintzas giughende·nche  – sena birgòngia peruna e cun un'ingiùrgia manna a sa democratzia –  a su 10% s’isbarramentu eletorale. Rapresentàntzia populare derruta, sestu programàticu e polìticu conca a sa ditadura, poderes legislativos, esecutivos e giuditziàrios in manos a un’òmine ebbia.  -Custu est su chi si nche lughet leghende su comunicadu de sa Rete Kurdistan Sardigna, publicadu in manifestosardo.org. Comunicadu chi serrat cun sos faeddos de Selahattin Demirtaş, su co-presidente de su Hdp: «Sa pelea nostra conca a sa paghe, a sa giustìtzia e a sa democratzia pro su pòpulu nostru at a sighire sena pasu. Semper e in cada logu». -Finas si oe, galu, Turchia non pesat rima cun Democratzia, mancu retroghende. - -Su vetore ispagnolu at annuntziadu chi, dae sa prima die de su mese de làmpadas de su 2017, ant a èssere operativos duos bolos noos dae s'aeroportu de Su Masu. Sas destinatziones noas sunt Nantes e Tolosa. -In custa manera sa cumpangia a preju bassu si nch'insertat in su mercadu frantzesu chi est in crèschida manna, mescamente in sa Sardigna de giosso. -Sos duos collegamentos s'agiunghent a sos bi-setimanales de Catània e Torinu. Posca, pro sas festas de Pasca de nadale ant a èssere ativadas fintzas sas lìnias conca a Gènova, Nàpoli e Verona. Su nùmeru de sas destinatziones, duncas, nch'at a pigare a 9, cunsiderende chi in istiu ant a torrare a disponimentu fintzas sas rotas pro Venètzia e Ancona. - -Deretos senato.it -Emilianu Deiana, sìndigu de Bultigghjata, est su presidente nou de sas Comunas de Sardigna. Aclamadu dae sos 118 sìndigos presentes oe, 30 de ghennàrgiu, in Abbasanta. S’aversàriu deretu suo, Giosepe Ciccolini, su sìndigu bitzichesu, in cuntierra cun s’assemblea, si nch’est essidu dae s’àula, paris cun àteros sustenidores istrintos suos, in antis de su votu. Bonas uras a su presidente nou cun s’isperu chi sos entes minores de Sardigna - apretados comente sunt dae Roma e dae Casteddu - connoscant dae como in susu, dies mègius e un’alenu sìntzeru de echilìbriu, lugore e giustìtzia. -Su Referendum chi at promòvidu sa Cgil - cun prus de 3 milliones de firmas giai achiridas - pro nch’abrogare sas modìficas a s’artìculu 18 de s’Istatutu de sos traballadores,  segundu s’Abogadura de istadu  no est ammissìbile.  Est su chi si leghet in sas tres memòrias, una cada cuesitu, presentadas eris in nùmene e pro contu de sa Presidèntzia de su Consìgiu, cara a sa Consulta. Non diat èssere vàlidu ca mirat petzi a manipulare sa normativa vigente. Diat èssere un’atu inùtile e petzi contra a su Decretu de su traballu aprovadu dae su Guvernu Renzi (Jobs Act) e arriscat de codiare bòidos normativos graes. S’at a pronuntziare duncas sa Corte costitutzionale.  Sunt tres sos cuesitos referendàrios sutapostos a su controllu de sa Grandu Corte. Unu cuesitu pertocat sos litzentziamentos, unu sas dispositziones chi lìmitant sa responsabilidade solidale de apaltante e apaltadore a dannu de su traballadore e unu pertocat sos bonos de pagamentu (voucher) pro su traballu sussidiàriu o ocasionale. Sos Giùighes costitutzionales incarrigados pro sa verìfica sunt: in contu de litzentziamentu Silvana Sciarra, in contu de apaltos Mario Morelli e in contu de bonos Giulio Prosperetti.  Isetamus sa Corte  duncas, chi s’at a pronuntziare s’11 de ghennàrgiu . -Su 9 de santandria sos californianos no ant votadu petzi pro nche sètzere unu presidente nou in Washington. In pare cun sos tzitadinos de su Maine, de su Nevada, de s'Arizona e de su Massachusetts, ant votadu finamentas pro sa legalizatzione (cun finalidades ricreativas) de sa marijuana. E sos californianos, in majoria, ant votadu chi emmo. Ma custu resurtadu fintzas sende bonu, nessi a su chi nos contant sas crònacas de sas ùtimas oras, non fiat bastante, a cantu paret. Sa note in pessu colada b'at àpidu chie at disinnadu de manivugiare s'iscrita “Hollywood”, in Los Angeles, mudende·la in “Hollyweed”, in ue “weed” est erba. Paret chi non siat sa prima bia chi lu fatzant. -Su giogadore belga de orìgine congolesa l'ant a presentare custu sero a sos òrganos de istampa. Arribat dae s'Inter, tenet 19 annos e est unu defensore cun su mànchinu bonu. In Sèrie A ocannu at giai colletzionadu tres presèntzias pro unu totale de 123 minutos de giogu. Su trasferimentu previdet unu imprèstidu finas a su 30 de làmpadas cun deretu de riscatu contra-riscatu. Istat in Itàlia dae su 2013 e cun sas giovaniles at giai bìnchidu su Torneu de Viarègiu e una Copa Itàlia. -Su Bologna arribat a Casteddu cun sa punna de sighire cun sa sèrie positiva de sas ùrtimas giorronadas. Ambas sas iscuadras, pro como, si sunt partzende sa de 10 positziones in classìfica, a 26 puntos. -Sos primos minutos de sa partida sunt totus de marca ruju-biaita. Borriello e Sau cumparint prus de una bia cara a Mirante chi però est semper bravu a parare fronte. A su de 16 minutos est su palu a negare su gol a s'atacante tonaresu chi aiat liberadu unu destru bene sestadu. A su de 25 minutos est Krafht a chircare su vantàgiu, ma Rafael est atentu e dèviat a foras. Su Casteddu est prus ispibillu de sos bolognesos. Di Gennaro est unu de sos prus ativos in mesu de su campu. -In su segundu tempus su ritmu non mènguat e sas ocasiones non mancant. Sau e Tachtsidis a su de 49 minutos e a su de 50, iscardint manos e pees a su portieri emilianu. Su Bologna nche colat in vantàgiu a sorpresa a su de 64 minutos. Unu passàgiu traessu de Krejci, a filu de terra, permitit a Destro de nche giùghere sos suos a su 0-1. S'atacante, lassadu a sa sola in àrea, nche devet petzi arrumbare sa botza a intro. A pustis de su gol sos òmines de Donadoni parent prus cuncretos e dinàmicos. Su Casteddu si lìmitat a mòvere in contratacu e a isfrutare sas faddinas aversàrias. A su de 82 minutos su Bologna andat a curtzu a su parègiu, ma sa defensa casteddaja, in una manera o in s'àtera, resesset a respìnghere sos tiros de Verdi e de Pulgar. A su de 88 minutos su Bologna abarrat in deghe òmines. S'àrbitru nche bogat a Viviani pro un'intrada cun su pee a marteddu. A su de 90 minutos Bruno Alves, cun sa conca, andat a curtzu a su parègiu, ma sa botza nch'essit arta. In su recùperu espulsu fintzas Krafth. In sa punitzione dae su lìmite de s'àrea, in su primu minutu extra, su Casteddu atzapat su parègiu cun Borriello chi indiritzat sa botza a su cugione in artu a dereta. Sa partida acabbat a pustis de àteros duos minutos. -Formatziones -Casteddu: Rafael, Pisacane, Ceppitelli (78' Miangue), Bruno Alves, Capuano, Dessena (86' Salamon), Tachtsidis, Isla, Di Gennaro, Sau, Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Bologna: Mirante, Krafth, Oikonomou, Maietta, Masina, Donsah, Pulgar, Nagy (72' Viviani), Di Francesco (62' Verdi), Destro (89' Torosidis), Krejci. -Allenadore: Roberto Donadoni -Gol: 64' Destro, 91' Borriello -Espulsos: 88' Viviani, 91' Krafth -Su Casteddu conchistat tres puntos a pustis de sa proa contra a su Milan. In sa trasferta lombarda sos òmines de Rastelli aiant dadu signales bonos, perdende sa partida petzi in sos ùrtimos minutos de giogu. -Contra a sas lìgures su Casteddu cumintzat bene. In sos primos binti minutos tenet una paja de ocasiones pro nche colare in vantàgiu, ma non b'at conca pro finalizare. A su de 29 minutos est su Genoa a nche colare in vantàgiu cun Simeone. S'atacante, lassadu a sa sola in àrea, cun sa conca nche giughet a dae in antis sos suos. Su passàgiu traessu fiat de Edenilson. Sos sardos parègiant a pustis de deghe minutos. Su tiru de Tachtsidis dae su lìmite de s'àrea est respintu dae Lamanna chi non resurtat a intervènnere in su tapin de Borriello. In bator minutos sos ruju-biaitos indiritzant su disafiu in favore issoro. Joao Pedro, in antis de s'intervallu, cun s'agiudu de sa traessa e de sa defensa aversària, nche marcat su vantàgiu. -Su segundu tempus sighit sa trata de su primu. A su de 59 minutos su portieri genoanu negat su gol a Joao Pedro cun una parada miraculosa. Su gol de su 3-1 però arribat a pustis de unu minutu torra cun Borriello. Su Genoa non bi resurtat a nch'essire dae s'àrea e sos sardos proant a iscravigare conca a Lamanna chi però si faghet agatare semper prontu. Finas a cando sa botza nche crompet a sos pees de s'atacante napoletanu chi nche l'istichit a intro. Àteros chimbe minutos e sos giogadores de Rastelli conchistant fintzas unu tiru de penalidade. Lu trasformat Farias e ismànniat su vantàgiu de sos suos: 4-1. Su ritmu mènguat agigu e su Casteddu abarrat in deghe òmines pro unu fallu de capuano a Pinilla. Su tempus pro una paja de sostitutziones e s'àrbitru nche frùschiat s'acabbu. -Formatziones -Casteddu: Rafael. Murru, Capuano, Ceppitelli, Isla, Dessena, Tachtsidis, Barella (83' Munari), Joao Pedro (81' Salamon), Farias (75' Sau), Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Genoa: Lamanna, Munoz, Burdisso, Izzo, Laxalt (75' Lazovic), Cofie (58' Ninkovic), Cataldi, Edenilson, Ocampos (66' Pinilla), Rigoni, Simeone. -Allenadore: Ivan Juric -Gol: 29' Simeone, 40' Borriello, 44' Joao Pedro, 59' Borriello, 64' Farias (p) -Espulsos: 79' Capuano -Sa noa paret cunfirmada, a su chi si narat mancat petzi s'ufitzialidade: su portieri Marco Storari s'at a imbarcare conca a Milanu pro torrare a onorare sa divisa milanista a pustis de l'àere bestida tres bias in su 2007 e sete in su 2009. A defensare sa porta ruju-biaita su brasilianu Gabriel Vasconceiro Ferreira, mègius connotu petzi che a Gabriel. Isvanessit su bisu de àere intre sos palos su portieri sardu Sarvadore Sìrigu, thiniscolesu de su Paris Saint Germain prestadu a su Sevilla. Intre lunis e martis sas bìsitas mèigas e sa prus chi non probàbile cunfirma. -Sos mìnimos depressionàrios collocados in su Mediterràneu otzidentale ant a determinare sa mèngua de sas temperaduras e de sas cunditziones meteorològicas. Su nùcleu de pressione arta presente in s'Atlànticu at a favorire sas currentes de orìgine siberiana. -Dae custu sero, finas a cras sero, sa Sardigna at a èssere interessada dae frocadas difusas pagu prus o mancu in totue. Sa cuota de su nie at a mòvere dae sos 200 metros in susu e at a pertocare sa Sardigna setentrionale e sa de mesu. In sas provìntzias meridionales at a èssere prus difìtzile a bìdere su logu arvu, francu in sos montes. Sos fenòmenos ant a sighire fintzas a mèrcuris, ma in forma meda prus lèbia ca sas temperaduras ant a crèschere agigu. -Cun duos corfos de manu su Presidente nou de sos Istados unidos at dadu cumintzu a sos progetos pro su fràigu de sos oleodotos Dakota Access e Keistone Xl. «Dae como in susu, in sos Istados unidos amus a sighire a fraigare condutos...comente amus semper fatu in su tempus coladu» at naradu Donald Trump. -Sas reatziones dae banda de sos americanos nadios e de sos movimentos pro s'amparu de s'ambiente sunt arribadas deretu. «Nois custa infrastrutura la connoschimus bene e ischimus fintzas chi su guvernu at deviadu s'oleodotu conca a sa natzione nostra sena nemmancu nos pregontare su cunsensu» ant naradu sos Sioux in un'intervista a Reuters. -In sos meses colados prus de 200 tribù aiant dadu su sustegnu issoro a sa protesta contra a s'òpera istratègica. In pare cun issos, in s'ùrtimu perìodu, bi fiant fintzas sos militares veteranos chi ant ghetadu una manu de agiudu e de solidariedade. -B'at chie sustenet chi su sèberu de Trump siat ligadu a su fatu chi sa ETP (Energy Transfer Partners), sotziedade chi est isvilupende su progetu de s'infrastrutura, apat donadu 100mìgia èuros a sa campagna eletorale de su Presidente, ma Donald Trump at negadu cale si siat interessu finantziàriu. -Pro sas dies imbenientes si prevident àteras protestas chi ant a pesare prus de carchi dògia a s'iscuadra de guvernu. A bìdere istemus si su presidente nou at a chircare una mediatzione impreende sas formas democràticas de arresonu o si – comente at promissu – at a operare a pùngiu serradu. -S'agentzia americana pro s'amparu de s'ambiente at notificadu unas cantas violatziones de sas normas pro su chi pertocat sas emissiones in sos motores diesel de sa Fiat-Chrysler Automobiles. In su mirinu b'at 104mìgia veìculos produtos in sos Iua. -S'azienda ghiada dae Sergio Marchionne, imputada de àere installadu un'aplicativu chi permitit emissiones superiores a sos lìmites, diat pòdere èssere multada. S'inchesta pertocat sas produtziones de su 2014, de su 2015 e de su 2016 de sos modellos Grand Cherokee e Dodge Ram Truck. -S'amministradore delegadu de s'azienda ìtalo-americana però si defensat narende chi «non b'at nudda a cumone cun su casu Volkswagen, inoghe semus faeddende de un'àtera chistione» e agiunghet chi «amus semper tentu raportos cun s'Epa dae prus de un'annu e b'at de nàrrere chi nemos podet èssere gasi macu a su puntu de chircare de nch'installare unu software illegale». -Su grupu automobilìsticu però arriscat de dèvere pagare una multa de 4,63 milliardos de dòllaros, est a nàrrere 44.439 dollaros pro cada veìculu. «S'azienda at a andare a dae in antis fintzas si amus a dèvere pagare totu cussu dinare» at naradu Marchionne. -In s'ìnteri su tìtulu, in sa giorronada de eris, at pèrdidu su 16 puntos in sa bursa de Milanu e 14 in sa de Wall Street. Oe paret torrende in surcu. -Su programa de sa de 22 giorronadas nos proponet deghe partidas intre oe e cras. Custu sero a sas 18:00 est su turnu de Lazio-Chievo. A sas 20:45 imbetzes si giogat Inter-Pescara. Domìniga si prandet cun Torino-Atalanta e si chenat cun Napoli-Palermo. Su Casteddu giogat contra a su Bologna a sas 15:00 comente a totu sas àteras: Crotone-Empoli, Fiorentina-Genoa, Sampdoria-Roma, Sassuolo,Juventus e Udinese-Milan. -Deghe annos a oe naschiat su Iphone. E no est ipèrbole a lu cunnotare comente a unu meràculu de sa tecnologia mòbile. S’imbentu chi at dadu impèllida a unu setore – su de sas telecomunicatziones – chi fiat sonnis sonnis o belle mortu a dae chi nemos bi reventiat prus a creare cosa noa. Sa gherra cummertziale in su 2006 sighiat una currente revessa cunforma a su maschilismu imperante: fiat a chie lu teniat prus minore! Oe imbetzes – e semper torrende gràtzias a Steve Jobs - sa rechinta est a chie nche podet insertare cantos prus aplicativos possìbiles in intro a un’iscatuledda manna, pagu prus o mancu, cantu a unu taschinu. «Su sistema Ios (brevetu de Apple) est semper a caddu  - narant sos organizadores de su CES Tech de Las Vegas - ma fintzas Android, suta s’isprone issoro,  est creschende die cun die cun prejos pro cada butzaca». E - semper impreende·los cun giudìtziu -  cun grandu profetu pro sa mobilidade de sas noas e de sos cuntatos umanos, agiunghimus nois. Bastet a pensare chi 20 annos a oe, un’elaboradore sofisticadu e progredidu che a custu, no lu teniat mancu su presidente americanu.  A tempus prus.  -Deretos regione.sardegna.it -Regionales: su bandu pro unu presidente e unu Consìgiu noos, lu diant dèvere ghetare su 2019. Nemos podet garantire chi sa legisladura atuale nch'aguantet. B'at prus de una boghe in contu de dimissiones e de votu primidiu. E si Pìgliaru si diat dimìtere pro cale si siat resone (auguremus·li cada bene), a domo finamentas sos consigeris. “Aut simul stabunt, aut simul cadent”, narat su ditzu. E si esseret, ite b'at a rodeu? -A manu dereta Cappellacci, prus chi no ativu in rete e peri sas biddas. Ammentat a Pili e sa martza sua de su 2004. Nât chi non s'at a candidare, ma in polìtica totu est possìbile. E, nessi finas a como, non b'at nemos chi l’aumbret.  -A manu manca amus bidu chi su cras annuntziadu dae Pìgliaru no est comintzadu mai. Su Consìgiu de istadu at negadu luego sos iscrannos a Irs e a Idv. A foras finamentas Arbau (La Base, ma cun Ledda galu ghiende su grupu mistu). Essidos imbetzes dae sa majoria Rifondazione, RossoMori e comunistas italianos (petzi sos de Muledda teniant s'assessoradu).  -Lecis, giornalista e intelletuale de màdrighe togliatiana, faeddat de una coalitzione oramai ghiada de s'asse Cabras-Maninchedda, ma s'in casu arribarent sos tempos de unu sèberu, non diat èssere cosa fàtzile pro su Pd. Su sotzialista de sa Fondazione di Sardegna? Su filòlogu macumeresu? -E Sel? In su mese de freàrgiu de su 2015, Maninchedda iscrieit chi «b'at chie la timet che a su fogu sa nàschida de unu partidu de sa soberania, de sa giustìtzia sotziale, de su traballu, de sa libertade e de s'isvilupu». Dae pagu s'assessore macumeresu at faeddadu de su «coràgiu de unu pensu polìticu sotzialista pro sa Sardigna».  -Duncas, Sel Sardegna (chi no est Sinistra italiana) cun Maninchedda conca a eventuales primàrias de coalitzione? Luca Pizzuto punnat a un'assòtziu de manca pro sa Sardigna «chi si potzat finamentas abèrrere a sas esperièntzias de su sovranismu e de su catolitzèsimu sotziale». -In su versante autodeterminista amus àpidu sa derrota de Kelledda Mùrgia. E issa – l’at naradu – non s’at a candidare. Anthony Muroni (chi non diat chèrrere a votare luego) paret s'òmine chi nche nde potzat collire sos inditos. «Non giuat a àere ghias – at iscritu sàbadu –, nen candidados a sa presidèntzia chi pensent de ischire totu». A bìdere istemus. Ma su perìmetru polìticu? «Tocat de chistionare cun belle totus. Su belle? Deo lu riservo a chie at àpidu responsabilidades de guvernu in sos ùrtimos oto annos». Ghennas abertas a carchi partidu italianu? -S'incògnita sighit a èssere sa lege eletorale (e a votare luego cheret nàrrere a no la mudare). Sende gasi, a una lista li bastat su 5%. Ma pro sas coalitziones bi cheret su 10%.  -E posca bi sunt sos 5 isteddos, malos a cumprèndere in contu de nùmenes e de prospetivas de cunsensu. -Tempus de assestamentos pro sas formatziones sardas, in su fùbalu e in sa polìtica. Si a su Casteddu arribat Gabriel, su Partito dei sardi de Pàulu Maninchedda e de Franciscu Sedda at ingagiadu a Lisandru Unale, consigeri tzaramontesu. Comente pro Gabriel, sa cosa l'ant ufitzializada de reghente ma sa boghe fiat girende dae tempus. A Unale nche l'aiant sètzidu sos eletores de Rifondazione (alleada cun su Pdci in su cartellu Sinistra sarda), ma in sos meses colados aiat disinnadu de non sighire s'àndala sestada dae su segretàriu Giuanninu Deriu e, duncas, de nch'abarrare in sa majoria pro-Pìgliaru. Unale, chi nche fiat in su grupu mistu, si nch'annanghet a Giuanne Frantziscu Còngiu, a Augustu Cherchi, a Pedru Màriu Manca e a s'ex tabaccianu Robertu Desini chi nch'aiat barigadu su Rubicone in su mese de cabudanni. «E semus a chimbe», at naradu - prenu de gosu - su semiòlogu annuntziende s'adesionde de Unale «a su progetu de fràigu de un'istadu sardu lìberu, losanu, giustu e dinnu». Su Pds (2,66% de cunsensos) devenit gasi sa segunda fortza polìtica de sa coalitzione de tzentru-manca. -Sos sucurridores chi sunt operende in s'albergu de Farìndola nch'ant localizadu ses persones galu bias (paret chi b'apat fintzas una pitzinna minore). Sos iscampados, chi si nche fiant cuados in suta de sa bòveda de sas coghinas pro s'amparare dae sa frana, sunt resèssidos a comunicare cun su personale addetu a su recùperu. Sos pompieris ant rechestu s'interventu de chimbe elicòteros e su trasportu lestru de mantas tèrmicas. -Su nùmeru de sos mortos abarrat istàbile. Fiant duos sos corpos recuperados eris dae sos òmines de su sucursu alpinu. Però, intre clientes e personale de s'hotel, b'at galu gente meda chi non s'agatat. -Su mercadu de ierru nch'est cròmpidu a sas ùrtimas fases e su Casteddu non perdet ocasione pro sestare sa rosa cun duos nùmenes connotos. Torrant a bestire sas mallieddas ruju-biaitas Deiola e Ibarbo. Su giòvanu de Santu Èngiu fiat gioghende dae ses meses in su Spezia, in ue at signadu fintzas unu gol. Victor Ibarbo imbetzes torrat a su Santu Elia a pustis de sas esperièntzias cun Roma, Watford, Atlético Nacional e Panathinaikos. Su costu de sas operatziones est aguale a zeru, bidu chi sas tèsseras de ambos giogadores fiant semper de s'iscuadra sarda. Cun duos arribos b'at fintzas una partèntzia. Giannetti rennoat cun su Casteddu finas a su 2020 e movet conca a su Spezia, a imprèstidu, finas a su 30 de làmpadas. -Su mercadu de ierru nch'est cròmpidu a sas ùrtimas fases e su Casteddu non perdet ocasione pro sestare sa rosa cun duos nùmenes connotos. Torrant a bestire sas mallieddas ruju-biaitas Deiola e Ibarbo. Su giòvanu de Santu Èngiu fiat gioghende dae ses meses in su Spezia, in ue at signadu fintzas unu gol. Victor Ibarbo imbetzes torrat a su Santu Elia a pustis de sas esperièntzias cun Roma, Watford, Atlético Nacional e Panathinaikos. Su costu de sas operatziones est aguale a zeru, bidu chi sas tèsseras de ambos giogadores fiant semper de s'iscuadra sarda. Cun duos arribos b'at fintzas una partèntzia. Giannetti rennoat cun su Casteddu finas a su 2020 e movet conca a su Spezia, a imprèstidu, finas a su 30 de làmpadas. -A pustis de sa cursa a s'oro e de s'invasione de sos Montigros Nieddos dae parte de sos Istados unidos, sas tribùs indianas si rebelleint e pongeint in motu sa gherra Sioux. A pustis de assàchios, de batallas e de acordos fallidos, su 31 de ghennàrgiu de su 1876 su guvernu americanu ordineit a sos americanos nadios a si nche tramudare a sas riservas. In printzìpiu si trataiat de campos de re-educatzione, a pustis petzi de “ìsulas de residèntzia” in ue sos indianos podiant mantènnere sas usàntzias issoro. Est a nàrrere lager, in ue bengeint persighidos, ochidos e ispogiados de cada cosa. Petzi in su 1924 resesseint a conchistare su deretu de votu. -Emilianu Deiana, sìndigu de Bultigghjata, est su presidente nou de sas Comunas de Sardigna. Aclamadu dae sos 118 sìndigos presentes oe, 30 de ghennàrgiu, in Abbasanta. S’aversàriu deretu suo, Giosepe Ciccolini, su sìndigu bitzichesu, in cuntierra cun s’assemblea, si nch’est essidu dae s’àula, paris cun àteros sustenidores istrintos suos, in antis de su votu. Bonas uras a su presidente nou cun s’isperu chi sos entes minores de Sardigna - apretados comente sunt dae Roma e dae Casteddu - connoscant dae como in susu, dies mègius e un’alenu sìntzeru de echilìbriu, lugore e giustìtzia. -Su Bèlgiu est  su segundu istadu in su mundu chi at aprovadu – reconnoschende·lu cun una lege – su cojuiu intre persones omosessuales. Sa lege est nàschida, comente fiat acontèssidu in Olanda - su primu paisu a las reconnòschere, in su 2000 -  cando su podere fiat in manos de  sos progressistas làicos. Fiat su 30 de ghennàrgiu de su 2003, duncas non sèculos a como, ma in tempus reghente. Pro unos cantos meses est abarradu in vigore su bedu pro sos omosessuales istràngios, posca cantzelladu cun una regulamentatzione noa, in vigore dae su 2004. Sas règulas noas previdint, sena leare in cunsideru su sessu de sos chi si cherent cojuare inie, chi nessi unu de sos duos interessados siat residente in Bèlgiu mìnimu  tres meses. Sas règulas noas cunsentint fintzas s’adotzione cungiunta de minores  siat chi siant fìgios naturales de unu de sos duos isposos, siat chi siant fìgios de ànima, leados duncas dae un’istitutu autorizadu. Unas cantas curiosidades:  a su 12 de trìulas, in su 2015 sas crobas omossessuales in Bèlgiu nche fiant cròmpidas a 1.968; dae sos datos resurtat chi siat Anversa, sa tzitade in ue b’at prus cojuios momosessuales; pro su chi pertocat imbetzes sos divòrtzios paret chi intre sas crobas lèsbicas de su 2013, su 7,4%  siat oe iscrobada o divortziada; sa proportzione pro sas crobas de sessu maschile est de su 4,7%. - - -S’imbentu teniat tres rodas ebbia. Fiat pagu prus chi no un carru a boes, ma sena sos boes. In pare cun Nikolaus Otto, babbu de su motore a combustione interna (brevetu nr 37435), Carl Benz fràigat e brevetat  unu mezu semovente destinadu a mudare s’esistèntzia de s’umanidade intrea. Fiat su 1886, in die de oe. Su protòtipu teniat bator rodas, ma s’asse de dae in antis non permitiat un’istertzada discansosa. Tando Benz leeit su disinnu de nche li bogare una roda lassende·nde una ebbia in s’isetu de perfetzionare s’àngulu de curvadura, pro chi si poderet bortare in manera segura sena perìgulu chi su mezu si nche bortularet. A sas primas si nche tireit unos cantos risitos befulanos, ma cun su traballu fitianu e testarrudu comente fiat,  nche coleit a sa sièntzia tècnica sa teoria e su bisu suos. E galu oe, a pustis de 131 annos, pro sorte o a dolu mannu, cun totu sas megiorias e mesches cun sas fartas in contu de incuinamentu e pro su chi pertocat s’isfrutamentu laborale in sas fàbricas dedicadas, podimus nàrrere chi nemos potzat renuntziare a su brevetu suo. -Su programa de sa de 22 giorronadas nos proponet deghe partidas intre oe e cras. Custu sero a sas 18:00 est su turnu de Lazio-Chievo. A sas 20:45 imbetzes si giogat Inter-Pescara. Domìniga si prandet cun Torino-Atalanta e si chenat cun Napoli-Palermo. Su Casteddu giogat contra a su Bologna a sas 15:00 comente a totu sas àteras: Crotone-Empoli, Fiorentina-Genoa, Sampdoria-Roma, Sassuolo,Juventus e Udinese-Milan. -Su 28 de ghennàrgiu de su 1985, Michael Jackson e Lionel Richie  registrant una cantzone cun punnas benèficas destinada, in unu, a sa populatzione etìope afrigida su tempus dae una grandu carestia, e a  s’eternidade. La finantzieit  Quincy Jones, la canteint belle totus sos cantadores americanos de su momentu. Artistas de primore comente a Lionel Richie, Michael Jackson, Stevie Wonder, Diana Ross, Ray Charles, Tina Turner, Cindy Lauper, Billy Joel, Bob Dylan, Bruce Springsteen e Dionne Warwick, pro nde numenare unos cantos, e fintzas s’irlandesu Bob Geldof.  S’initziativa,  chi nch’at collidu prus de 100milliones de dòllaros, est istada un’eventu in contra-tendèntzia cun sas polìticas e s’assentu americanos de semper. A dae chi – ammentemus - sos americanos  sunt a gherra, in belle totu su mundu, pro 222 de sos 241 annos chi esistint. Dae sa nàschida,  su 1776 a oe,  sos Istados unidos de Amèrica sunt a gherra su 92% de sa vida  issoro. -Su 27 de ghennàrgiu de su 1945 sos sordados sovièticos, sos de s’Armada Ruja, nche barigheint sas làcanas de tzimentu  e a intro!  Semus chistionende de s’antonomàsia nazista. De su campu in ue – a su nàrrere issoro - su traballu donaiat sa libertade: su campu de Auschwitz.  L’agateint belle bòidu. Belle perunu tzivile. In intro petzi carchi gerarca chesciosu, farsu  e times times. Su campu de sos campos nche fiat giai evacuadu. Sa die est acabbadu pro semper e in manera ufitziale su prus grandu genotzìdiu in s’istòria de s’umanidade. Istende a sos càrculos – sa matemàtica est frita, ma agiuat -  in Auschwitz b’at mortu prus gente chi no in totu sos campos de cuntzentramentu postos paris.  Galu oe, su nùmeru de sos mortos est agiornadu sena  peruna  seguresa in contu de acabbu. Pro sos de s’US Holocaust Memorial Museum, sas SS tedescas nch’aiant ispèrdidu nessi 960mìgia ebreos, 74mìgia polacos, 21mìgia rom, 15mìgia presoneris sovièticos de gherra  e 10mìgia persones de àtera natzionalidade chi no esseret tedesca. Sa de su 27 de ghennàrgiu, l’ant  batijada Sa die de s’ammentu. -Su giogadore belga de orìgine congolesa l'ant a presentare custu sero a sos òrganos de istampa. Arribat dae s'Inter, tenet 19 annos e est unu defensore cun su mànchinu bonu. In Sèrie A ocannu at giai colletzionadu tres presèntzias pro unu totale de 123 minutos de giogu. Su trasferimentu previdet unu imprèstidu finas a su 30 de làmpadas cun deretu de riscatu contra-riscatu. Istat in Itàlia dae su 2013 e cun sas giovaniles at giai bìnchidu su Torneu de Viarègiu e una Copa Itàlia. - -S'Itàlia nche crompeit a s'unidade sua in su 1861. A trigadiu cunforma a sas àteras potèntzias chi, in s'ìnteri, fiant colonizende su mundu intreu. Ma nointamen custu ritardu, sa monarchia sabàuda e sa classe dominante de s'istadu nou fiant, semper e cando, a disìgiu de si nch'artziare a cadrea. In su 1885 comintzeit s'ocupatzione de s'Eritrea ma, luego, sa resistèntzia abissina pareit su pee a s'imperialismu tricolore. In die de oe sas trupas etìopes de su ras Alula nch'isperdeint belle 500 (sos 500 de sa pratza romana famada) sordados italianos. Sa colunna De Cristoforis fiat movende conca a Saati pro nche giùghere rifornimentos chi netzessitaiant a su forte cumandadu dae su majore Boretti. Segudados in tretos de Dògali, sos abissinos los assachieint e bincheint sa batalla fintzas si cun prus mortos meda. - -Su 25 de ghennàrgiu de su 1916, duos grandu ufitziales montenegrinos  firmant sa resa a s’Àustria-Ungheria. Est istadu unu sèberu istrambu e disconnotu dae sos prus: su Re e su guvernu nche fiant in esìliu e non si cumprendet chie los apat autorizados a tratare e mescamente a si rèndere. Semper e cando finas no aende sos pabiros in règula, sa realidade fiat una e una ebbia: su Montenegru nche fiat istasidu e s’esèrtzitu cunsigneit sas armas. Vienna ispàinat sa noa in àeras de bolare: «Su Montenegru no est prus un’inimigu». Tando sa pregonta fiat una: sos austrìacos s’ant a firmare o ant a sighire sa martza conca a s’Albania, a Duratzu e a Valona? Su contingente italianu – dae sa costa adriàtica orientale, in logu duncas angenu - fiat orioladu mannu. In Inghilterra – cun su Partidu laburista a Congressu riunidu - b’aiat àpidu duas grandu votatziones. Una contra a sa lege chi previdiat s’òbligu militare a sos chi non fiant cojuados e s’àtera, prus peleosa meda, cun una majoria de in pessu 35mìgia votos e prus de 100mìgia astènnidos, at annulladu una grandu manifestatzione sindacale pro nche revocare su Servìtziu militare obligatòriu. Bincheint sos moderados, sos de Henderson, cun totu su sentidu de responsabilidade e de unidade natzionale issoro. Fintzas sa federatzione de sos minadores si nch’ischirrieit dae cale si siat “agitatzione perigulosa e antipatriòtica”.  -Sa Apple ponet in bèndida su primu elaboradore Macintosh pròpiu su 24 de ghennàrgiu de su 1984. Su nùmene bi l’aiat dadu Jef Raskin, isvilupadore de su progetu e amigu corale de Steve Jobs. Protzedet dae una calidade particulare de mela (in inglesu pròpiu apple): sa Macintosh. A pustis su nùmene s’est assestadu in Mac ebbia e oe est iMac. Su Mac 128K, su primu de una sèrie longa, fiat dotadu de su sistema operativu OS X, nùmene chi tenet galu oe, fintzas si mudadu in macOS, cun totu chi s’evolutzione sua nch’est cròmpida a livellos gasi avantzados e segretos chi perunu cuncurrente s’est atrividu a nde sighire o a nd’impreare sas distintas tècnicas. S’ùrtimu modellu de Mac est  su “iMac Pro" presentadu  su 2016, in cabudanni, cun su sistema operativu macOS Sierra. Nùmene leadu a imprestu dae sos montes de sa Sierra Nevada, In Califòrnia. -Deretos regione.sardegna.it - -Si nche morgeit deghe annos a oe, in Casteddu, su giornalista, poeta e iscritore sardu Cicitu Màsala. Fiat su 23 de ghennàrgiu de su 2007. Fiat òmine chi a minore moveit conca a su fronte russu de sa segunda gherra mundiale, dae ue nche torreit fertu a un'anca. Autore de paritzas publicatziones in sardu e in italianu leeit parte fintzas a su Comitadu pro sa limba sarda e a sa commissione chi proponiat una lege pro su bilinguismu perfetu. Intre sas òperas suas prus nòdidas ammentamus Quelli dalle labbra bianche e Sa limba est s'istòria de su mundu. - -Pro sa prima borta in s'istòria sua s'istadu bolivarianu tenet unu presidente indìgenu. Evo Morales, cabu dae su partidu Movimiento al socialismo, devengeit presidente su 22 de ghennàrgiu de su 2006 cun belle su 54% de sas preferèntzias. El indio, comente lu mutint in ie, fiat su cabu de su movimentu sindacale de sos cocaleros bolivarianos. Oramai est a cabu de su paisu dae prus de 10 annos, sa populatzione l'at torradu a cunfirmare in su 2009 e in su 2014. A sas eletziones imbenientes, pro sa de bator bortas, no s'at a pòdere candidare. -Sa de 21 giorronadas de su campionadu de Sèrie A cumintzat oe. Sos antìtzipos de sàbadu 21 ant a èssere Chievo-Fiorentina (18:00) e Milan-Napoli (20:45). S'incràs, a mesudie e mesu, sa Juventus at a disafiare sa Lazio. A sas tres at a èssere su turnu de Bologna-Torino, Empoli-Udinese, Genoa-Crotone, Palermo-Inter e Pescara-Sassuolo. Imbetzes Atalanta-Sampdoria at a cumintzare a sas ses. A ùrtimu abarrat Roma-Casteddu chi at a serrare su programa de sa de 21 giorronadas. -Pagu prus o mancu totu sos chi sunt nàschidos in su sèculu coladu s'ant a ammentare su Concorde, aèreu produidu dae s'Aérespatiale paris cun sa British Aerospace. Fiat nòdidu pro sas alas a delta ogivale e pro sa setzione orientàbile de su murru. S'aèreu cumintzeit su servìtziu de collegamentu su 21 de ghennàrgiu de su 1976 in sas lìnias Parigi-Dakar-Rio de Janèiro e Londra-Bahrain. A pustis de un'intzidente, in su 2000, e cunsiderende chi sos costos de gestione diveneint tropu artos, British Airways e Air France detzideint de no impreare prus cussa genia de aèreu. -Sos sucurridores chi sunt operende in s'albergu de Farìndola nch'ant localizadu ses persones galu bias (paret chi b'apat fintzas una pitzinna minore). Sos iscampados, chi si nche fiant cuados in suta de sa bòveda de sas coghinas pro s'amparare dae sa frana, sunt resèssidos a comunicare cun su personale addetu a su recùperu. Sos pompieris ant rechestu s'interventu de chimbe elicòteros e su trasportu lestru de mantas tèrmicas. -Su nùmeru de sos mortos abarrat istàbile. Fiant duos sos corpos recuperados eris dae sos òmines de su sucursu alpinu. Però, intre clientes e personale de s'hotel, b'at galu gente meda chi non s'agatat. -Frantza e Inghilterra, cun s'idea de àere unu collegamentu suta-marinu, presenteint su progetu de s'Èuro-tunnel. Fiat su 20 de ghennàrgiu de su 1986. A pustis de un'annu s'acordu lu ratificheint ambos sos guvernos. Sa galleria, longa prus de 50 chilòmetros, collegat a Cheriton cun Calais. Pagu prus o mancu sunt 39 sos chilòmetros chi nche colant in fundu de su mare, su restu in sa terra firma. Sos traballos cumintzeint in su 1987 e in su 1994 sa Regina Elisabetta e su Primu ministru frantzesu François Mitterrand inaugureint s'infrastrutura. -Su faeddu, in sardu, inditat fèminas integhidas chi non sunt a tretu de ingendrare vida, de procreare e duncas istèriles. Pro èssere berdaderos su tèrmine s’impitat su prus pro animales: un’ebba lunàdiga no at a dare erèntzia, nen de nùrtiles, nen de campiones.  Ma Marilisa Piga e Nicoletta Nesler,  sas registas de sa pellìcula “Lunàdigas” - anteprima lunis 23 de ghennàrgiu in Casteddu -  l’ant dadu imbetzes unu sentidu ligadu a sa voluntade, a sa cherta, a su lìberu arbìtriu. Issas etotu, in pare cun sas fèminas mentovadas in su documentàriu, ant seberadu de no àere fìgios, duncas a non si perpetuare. Unas cantas protagonistas sunt beras, Coco Chanel, Rosa Luxemburg,  Jeanne  d'Arc, àteras nàschidas dae sa fantasia cummertziale comente a Barbie o dae àteras fantasias agigu prus ispirituales comente a  Lilith, sa prima fèmina e mama de totu cantos sos dimònios.  Cun diàlogos e monòlogos pintados dae su càlamu de Carlo A. Borghi, su film-documentàriu s’istèrret pro un’ora e mesa, intre testimonias, intervistas, contos de fèminas comunas e famadas comente a Maria Lai, Margherita Hack. Istòrias coladas suta su filtru befulanu, ma a su matessi tempus, profundu e rigorosu, chi orìginat dae sa vida matessi  de sas duas registas. Bona visione. -Protagonista de sos annos otanta, Bettino Craxi si nche morgeit 17 annos a oe in Tunisia, ue si nche fiat tramudadu a pustis de s'iscàndalu de “tangentopoli”. Cumintzeit sa carriera de deputadu in su 1969 e in su 1976 l'elegeint segretàriu de su Psi. Ghieit duos guvernos a fila a pare, dae su 1983 a su 1987. Posca, in su '93, imputadu, si dimiteit dae segretàriu de su Partidu sotzialista italianu. In su mese de abrile, in unu discursu in parlamentu, ammiteit su finantziamentu illegale a sos partidos, ma nch'isterreit sas responsabilidades de su fenòmenu a totu su sistema polìticu. Su 19 de ghennàrgiu de su 2000 si nche morgeit in Hammamet. Teniat 66 annos. - -Su 18 de ghennàrgiu de su 1977 su chircadore Joseph McDade resesseit a dare unu nùmene a sa Legionella pneumophila. In s'istiu de su 1976, in sos Istados unidos, prus de 4.000 legionàrios s'addovieint in unu cunvegnu de Philadèlphia. A pustis de unu mese giai 221 persones s'ismalaideint cun sa caentura elevada e 34 si nche morgeint. S'emergèntzia la cajoneit s'impiantu de cunditzionamentu de s'albergu in ue fiant allogados sos veteranos. Difatis s'infetzione deriveit dae sa contaminatzione de s'abba chi, tràmite su fenòmenu de s'aerosol, intrende in cuntatu cun sos prumones de sos sugetos sensìbiles, cajoneit s'infetzione. -Sos mìnimos depressionàrios collocados in su Mediterràneu otzidentale ant a determinare sa mèngua de sas temperaduras e de sas cunditziones meteorològicas. Su nùcleu de pressione arta presente in s'Atlànticu at a favorire sas currentes de orìgine siberiana. -Dae custu sero, finas a cras sero, sa Sardigna at a èssere interessada dae frocadas difusas pagu prus o mancu in totue. Sa cuota de su nie at a mòvere dae sos 200 metros in susu e at a pertocare sa Sardigna setentrionale e sa de mesu. In sas provìntzias meridionales at a èssere prus difìtzile a bìdere su logu arvu, francu in sos montes. Sos fenòmenos ant a sighire fintzas a mèrcuris, ma in forma meda prus lèbia ca sas temperaduras ant a crèschere agigu. -Su guvernu de Washington, su 16 de ghennàrgiu de su 1920, cun un'emendamentu, proibit sa fabbricatzione, s'importatzione, su cummèrtziu e su trasportu de s'alcol. Totu est acontèssidu gràtzias a sa pressione forte de grupos religiosos nòdidos pro moralismu e fundamentalismu estremu. Movimentos chi resessiant a mòvere sas pedinas de sos disinnos polìticos de su guvernu. Sa die in fatu de su provedimentu su preju de sos alcòlicos nche pigheit a sos isteddos e s'ismannieit su mercadu de contrabbandu. - -S'entziclopedia lìbera prus famada de su web nascheit 16 annos a oe. Fiat su 15 de ghennàrgiu de su 2001. In printzìpiu fiat a disponimentu petzi in inglesu. In su 2015 si contaiant prus de 280 editziones ativas in ateretantas limbas. Chie si siat podet collaborare a s'ismanniamentu de su glossàriu de sa prataforma. Cada argumentu est averguadu e iscumproadu dae totu sos utentes chi leant parte a su traballu. In su tempus s'est cunfirmada un'aina de importu pro retzire cussìgios, inditos e informatziones. -Sa de 20 giorronadas de su campionadu de Sèrie A at a èssere su 15 de ghennàrgiu. Sos antìtzipos de sàbadu 14 los ant a giogare Crotone-Bologna (18:00) e Inter-Chievo (20:45). S'incràs a mesudie e mesu b'at a èssere Casteddu-Genoa. A sas 20:45 at a èssere su turnu de Fiorentina-Juventus e lunis, su 16, a sa matessi ora at a tocare a Torino-Milan. Sas àteras ant a giogare domìniga a sas 15:00 comente a su sòlitu. -Sa situatzione meteorològica in sas dies imbenientes at a peorare in manera sensìbile, mescamente pro su chi pertocat sas temperaduras. Duos nùcleos collocados in Itàlia e in sa penìsula ibèrica ant a favorire s'intrada de currentes polares a s'àrea tirrènica. Movende dae custu sero, finas a sa die de domìniga, sas temperaduras ant a menguare meda e s'ant a mantènnere istàbiles pro totu su tempus. S'àstragu at a èssere su protagonista de sa note. At a frocare subra sos 500 metros, ma no est esclùdidu fintzas carchi fenòmenu a cuotas prus bàscias. Dae lunis est prevìdida una trègua. -Nascheit in Roma su 14 de ghennàrgiu de su 1976 unu de sos giornales italianos prus lèghidos. S'initziativa moveit dae Eugenio Scalfari chi fiat giai su diretore de su setimanale L'Espresso. Sas primas essidas fiant petzi dae su martis a sa domìniga e su formadu, cunforma a sos àteros cuotidianos a rodeu, fiat prus minore. Su 14 de ghennàrgiu de su 1997 imbetzes esseit finas sa versione eletrònica de su giornale, cun su situ internet dedicadu. - -Un'arrestu cardìacu at firmadu su coro de Eduardo Blasco Ferrer, unu de sos linguistas prus connotos in Sardigna. Sa noa de s'acontèssida est essida a campu eris sero. -Teniat petzi 60 annos s'istudiosu de orìgine catalana. Fiat professore de Linguìstica sarda e de Filologia e linguìstica romanza in s'Universidade de Casteddu. In sos annos colados aiat insingiadu fintzas in s'ateneu de Tàtari. Espertu e grandu connoschidore de sa limba sarda, aiat leadu parte fintzas a sa commissione pro s'istandard isperimentale de sa Regione. Dae su 1984, semper in contu de linguìstica, aiat publicadu traballos e testos sientìficos de importu divenende puntu de riferimentu pro istudiosos medas de su sardu. -Ianfu, est a nàrrere fèminas de ispraju. Ma fiat un'eufemismu de shōfu, est a nàrrere prostitutas. Gasi las mutiant sos sordados giaponesos a sas coreanas furadas e custrintas a si prostituire durante su segundu cunflitu mundiale. A su chi narant sas chircas tzinesas fiant prus de 410mìgia. Sa majoria de issas bengeit corfada e violentada. In medas perdeint sa fertilidade issoro. Su 13 de ghennàrgiu de su 1992 su guvernu giaponesu lis pedeit iscusas pùblicas pro sas acontèssidas de cussos annos. -Si nch'est andadu custu mangianu Giùliu Angioni, antropòlogu internatzionale nàschidu in Guasila su 28 de santugaine de su '39. Fiat professore de Antropologia Culturale in s'Universidade de Casteddu. Cumintzeit sa carriera de iscritore in su 1978 cun su romanzu A fogu aintru contribuende a sa prosa in sardu, mancari petzi cun su contu Arrichetteddu. In su '90 e in su 92' arribeit finalista in su prèmiu “Viareggio” cun Il sale sulla ferita e cun Una ignota compagnia. In su 2006, imbetzes, bincheit su prèmiu “Mondello” cun su libru Le fiamme di Toledo. «Si sa resistèntzia est doverosa cara a un'agressione - aiat naradu in un'intervista reghente in contu de ratzismu e de immigratzione - no lu est ateretantu cara a un'umanidade dolente». Fiat òmine particulare, cumplessu e de grandu vàllia morale. Agradarent o mancu sas ideas suas, cun issu si nch'andat unu bìculu de istòria sarda. -Su de Haiti nch'est coladu a s'istòria mundiale comente su de tres terremotos prus catastròficos. Fiat su 12 de ghennàrgiu de su 2010 cando su sisma de magnitudo 7.0 nch'isperdeit su 5% de sa populatzione. Bi morgeit pagu prus o mancu 222.517 persones. A como, prus de 85mìgia ànimas bivent galu in istruturas provisòrias e su 50% de sa populatzione no at atzessu a s'abba potàbile. - -«Sotzializare sas pèrdidas e privatizare sos profetos». Ma a comintzu de sa crisi (in su 2008) si faeddaiat finamentas de «sotzialismu pro sos ricos» e de «capitalismu pro sos pòberos». A guarnissa de totu, sa paràula de òrdine de #Occupy Wall Street («Su 99% semus!») e sas istatìsticas in contu de richesa. Si nch'iscudimus un'ograda a sa lista de su Sole 24 Ore, sos chi nch'ant afossadu a su bancu Mps sunt imprendidores, immobiliaristas, cooperativas “rujas” e partetzipadas. B'agatamus sa bicamerale de su capitalismu, est a nàrrere tzentru-dereta e tzentru-manca: «Pro unu bancu – iscrient Carlo Festa e Fabio Pavesi – ghiadu deghènnios dae una fundatzione de màdrighe polìtica, fiat belle naturale s'arma de su crèditu comente mèdiu de cunsensu e de iscàmbiu». Duos sunt sos faeddos chi s'ispàinant in àeras: ricapitalizatzione e cummissione de inchesta. Su primu tzertìficat sos islogan mentovados a comintzu. Su segundu fiat giai befadu 100 annos a como: «Petzi sa natzionalizatzione de sos bancos – iscrieit Lenin in “Sa catàstrofe imbeniente” – permitet a s'istadu de ischire in ue e comente, dae cale banda e in cale momentu current sos milliones e sos miliardos». -Tempus de assestamentos pro sas formatziones sardas, in su fùbalu e in sa polìtica. Si a su Casteddu arribat Gabriel, su Partito dei sardi de Pàulu Maninchedda e de Franciscu Sedda at ingagiadu a Lisandru Unale, consigeri tzaramontesu. Comente pro Gabriel, sa cosa l'ant ufitzializada de reghente ma sa boghe fiat girende dae tempus. A Unale nche l'aiant sètzidu sos eletores de Rifondazione (alleada cun su Pdci in su cartellu Sinistra sarda), ma in sos meses colados aiat disinnadu de non sighire s'àndala sestada dae su segretàriu Giuanninu Deriu e, duncas, de nch'abarrare in sa majoria pro-Pìgliaru. Unale, chi nche fiat in su grupu mistu, si nch'annanghet a Giuanne Frantziscu Còngiu, a Augustu Cherchi, a Pedru Màriu Manca e a s'ex tabaccianu Robertu Desini chi nch'aiat barigadu su Rubicone in su mese de cabudanni. «E semus a chimbe», at naradu - prenu de gosu - su semiòlogu annuntziende s'adesionde de Unale «a su progetu de fràigu de un'istadu sardu lìberu, losanu, giustu e dinnu». Su Pds (2,66% de cunsensos) devenit gasi sa segunda fortza polìtica de sa coalitzione de tzentru-manca. -Sa noa est oramai ufitziale. Gabriel est su portieri nou de su Casteddu, in càmbiu de Storari. Dae oe Gabriel Vasconcelos Ferreira s'at a allenare in Assèmini cun sos cumpàngios noos. S'ex giogadore de Cruzeiro, Carpi, Napoli e Milan si nch'est tramudadu a Casteddu in ue at a abarrare finas a su 30 de làmpadas chi benit, cun sa fòrmula de su prèstidu. Su caminu revessu l'at fatu, imbetzes, Marco Storari chi dae Sardigna est mòvidu conca a Milanu a s'oru de Donnarumma chi abarrat titulare. Su portieri nou de sos sardos, brasilianu, 24 annos cròmpidos, no at tentu mai cumbinatzione pro giogare cun continuidade in Sèrie A. Como, cun sa màllia ruju-biaita, at a èssere ocasione manna pro crèschere. -S'11 de ghennàrgiu de su 1922 unos cantos sientziados de Toronto praticheint sa prima inietzione de insulina a unu patziente cun diabete de tipu 1. Fiat unu pitzocu de 14 annos, Leonard Thompson si naraiat. Su patziente mustreit una reatzione allèrgica, forsis a cajone de s'impuresa de s'insulina. In sos annos imbenientes, a pustis de àere megioradu sa meighina, Thompson at àpidu profetos dae sas inietziones. Si nche morgeit de purmonite a pustis de 13 annos. -Su de Haiti nch'est coladu a s'istòria mundiale comente su de tres terremotos prus catastròficos. Fiat su 12 de ghennàrgiu de su 2010 cando su sisma de magnitudo 7.0 nch'isperdeit su 5% de sa populatzione. Bi morgeit pagu prus o mancu 222.517 persones. A como, prus de 85mìgia ànimas bivent galu in istruturas provisòrias e su 50% de sa populatzione no at atzessu a s'abba potàbile. -Sa Apple ponet in bèndida su primu elaboradore Macintosh pròpiu su 24 de ghennàrgiu de su 1984. Su nùmene bi l’aiat dadu Jef Raskin, isvilupadore de su progetu e amigu corale de Steve Jobs. Protzedet dae una calidade particulare de mela (in inglesu pròpiu apple): sa Macintosh. A pustis su nùmene s’est assestadu in Mac ebbia e oe est iMac. Su Mac 128K, su primu de una sèrie longa, fiat dotadu de su sistema operativu OS X, nùmene chi tenet galu oe, fintzas si mudadu in macOS, cun totu chi s’evolutzione sua nch’est cròmpida a livellos gasi avantzados e segretos chi perunu cuncurrente s’est atrividu a nde sighire o a nd’impreare sas distintas tècnicas. S’ùrtimu modellu de Mac est  su “iMac Pro" presentadu  su 2016, in cabudanni, cun su sistema operativu macOS Sierra. Nùmene leadu a imprestu dae sos montes de sa Sierra Nevada, In Califòrnia. -S’imbentu teniat tres rodas ebbia. Fiat pagu prus chi no un carru a boes, ma sena sos boes. In pare cun Nikolaus Otto, babbu de su motore a combustione interna (brevetu nr 37435), Carl Benz fràigat e brevetat  unu mezu semovente destinadu a mudare s’esistèntzia de s’umanidade intrea. Fiat su 1886, in die de oe. Su protòtipu teniat bator rodas, ma s’asse de dae in antis non permitiat un’istertzada discansosa. Tando Benz leeit su disinnu de nche li bogare una roda lassende·nde una ebbia in s’isetu de perfetzionare s’àngulu de curvadura, pro chi si poderet bortare in manera segura sena perìgulu chi su mezu si nche bortularet. A sas primas si nche tireit unos cantos risitos befulanos, ma cun su traballu fitianu e testarrudu comente fiat,  nche coleit a sa sièntzia tècnica sa teoria e su bisu suos. E galu oe, a pustis de 131 annos, pro sorte o a dolu mannu, cun totu sas megiorias e mesches cun sas fartas in contu de incuinamentu e pro su chi pertocat s’isfrutamentu laborale in sas fàbricas dedicadas, podimus nàrrere chi nemos potzat renuntziare a su brevetu suo. -Su Bèlgiu est  su segundu istadu in su mundu chi at aprovadu – reconnoschende·lu cun una lege – su cojuiu intre persones omosessuales. Sa lege est nàschida, comente fiat acontèssidu in Olanda - su primu paisu a las reconnòschere, in su 2000 -  cando su podere fiat in manos de  sos progressistas làicos. Fiat su 30 de ghennàrgiu de su 2003, duncas non sèculos a como, ma in tempus reghente. Pro unos cantos meses est abarradu in vigore su bedu pro sos omosessuales istràngios, posca cantzelladu cun una regulamentatzione noa, in vigore dae su 2004. Sas règulas noas previdint, sena leare in cunsideru su sessu de sos chi si cherent cojuare inie, chi nessi unu de sos duos interessados siat residente in Bèlgiu mìnimu  tres meses. Sas règulas noas cunsentint fintzas s’adotzione cungiunta de minores  siat chi siant fìgios naturales de unu de sos duos isposos, siat chi siant fìgios de ànima, leados duncas dae un’istitutu autorizadu. Unas cantas curiosidades:  a su 12 de trìulas, in su 2015 sas crobas omossessuales in Bèlgiu nche fiant cròmpidas a 1.968; dae sos datos resurtat chi siat Anversa, sa tzitade in ue b’at prus cojuios momosessuales; pro su chi pertocat imbetzes sos divòrtzios paret chi intre sas crobas lèsbicas de su 2013, su 7,4%  siat oe iscrobada o divortziada; sa proportzione pro sas crobas de sessu maschile est de su 4,7%. -Nascheit in Roma su 14 de ghennàrgiu de su 1976 unu de sos giornales italianos prus lèghidos. S'initziativa moveit dae Eugenio Scalfari chi fiat giai su diretore de su setimanale L'Espresso. Sas primas essidas fiant petzi dae su martis a sa domìniga e su formadu, cunforma a sos àteros cuotidianos a rodeu, fiat prus minore. Su 14 de ghennàrgiu de su 1997 imbetzes esseit finas sa versione eletrònica de su giornale, cun su situ internet dedicadu. -Pro sa prima borta in s'istòria sua s'istadu bolivarianu tenet unu presidente indìgenu. Evo Morales, cabu dae su partidu Movimiento al socialismo, devengeit presidente su 22 de ghennàrgiu de su 2006 cun belle su 54% de sas preferèntzias. El indio, comente lu mutint in ie, fiat su cabu de su movimentu sindacale de sos cocaleros bolivarianos. Oramai est a cabu de su paisu dae prus de 10 annos, sa populatzione l'at torradu a cunfirmare in su 2009 e in su 2014. A sas eletziones imbenientes, pro sa de bator bortas, no s'at a pòdere candidare. -Su guvernu de Washington, su 16 de ghennàrgiu de su 1920, cun un'emendamentu, proibit sa fabbricatzione, s'importatzione, su cummèrtziu e su trasportu de s'alcol. Totu est acontèssidu gràtzias a sa pressione forte de grupos religiosos nòdidos pro moralismu e fundamentalismu estremu. Movimentos chi resessiant a mòvere sas pedinas de sos disinnos polìticos de su guvernu. Sa die in fatu de su provedimentu su preju de sos alcòlicos nche pigheit a sos isteddos e s'ismannieit su mercadu de contrabbandu. -Su 18 de ghennàrgiu de su 1977 su chircadore Joseph McDade resesseit a dare unu nùmene a sa Legionella pneumophila. In s'istiu de su 1976, in sos Istados unidos, prus de 4.000 legionàrios s'addovieint in unu cunvegnu de Philadèlphia. A pustis de unu mese giai 221 persones s'ismalaideint cun sa caentura elevada e 34 si nche morgeint. S'emergèntzia la cajoneit s'impiantu de cunditzionamentu de s'albergu in ue fiant allogados sos veteranos. Difatis s'infetzione deriveit dae sa contaminatzione de s'abba chi, tràmite su fenòmenu de s'aerosol, intrende in cuntatu cun sos prumones de sos sugetos sensìbiles, cajoneit s'infetzione. -S'entziclopedia lìbera prus famada de su web nascheit 16 annos a oe. Fiat su 15 de ghennàrgiu de su 2001. In printzìpiu fiat a disponimentu petzi in inglesu. In su 2015 si contaiant prus de 280 editziones ativas in ateretantas limbas. Chie si siat podet collaborare a s'ismanniamentu de su glossàriu de sa prataforma. Cada argumentu est averguadu e iscumproadu dae totu sos utentes chi leant parte a su traballu. In su tempus s'est cunfirmada un'aina de importu pro retzire cussìgios, inditos e informatziones. -Fiant sas 11.30, fiat mèrcuris. In carrera de Nicolas Appert sos redatores de Charlie Hebdo fiant oviende·si pro disinnare su chi deviat essire a campu cun su nùmeru imbeniente. Sàtira, pro unos cantos petzi ingiùrgias. Mescamente pro sos duos òmines caratzados chi, armados de Kalashnikov e alabende a deus, pigheint àteros disinnos. Dòighi sos mortos in un'iscuta, àteros si rendeint a pustis. Truncados pro semper sos lapis de Charb, Wolinsky e àteros disinnadores de primore. Lapis a bias blasfemos, mescamente cando si faghiant befe de su profeta Muhammad. Sas fainas de sa rivista sighint a nch'àrtziare a sas primas pàginas cada bia chi, mancari sena dolu, nch'inferchint sa resòrgia in unas cantas feridas, o fartas. Est acontèssidu pro su terremotu de s'Itàlia tzentrale e at a acontèssere galu. E a banda su “je suis”. -Frantza e Inghilterra, cun s'idea de àere unu collegamentu suta-marinu, presenteint su progetu de s'Èuro-tunnel. Fiat su 20 de ghennàrgiu de su 1986. A pustis de un'annu s'acordu lu ratificheint ambos sos guvernos. Sa galleria, longa prus de 50 chilòmetros, collegat a Cheriton cun Calais. Pagu prus o mancu sunt 39 sos chilòmetros chi nche colant in fundu de su mare, su restu in sa terra firma. Sos traballos cumintzeint in su 1987 e in su 1994 sa Regina Elisabetta e su Primu ministru frantzesu François Mitterrand inaugureint s'infrastrutura. -S'Itàlia nche crompeit a s'unidade sua in su 1861. A trigadiu cunforma a sas àteras potèntzias chi, in s'ìnteri, fiant colonizende su mundu intreu. Ma nointamen custu ritardu, sa monarchia sabàuda e sa classe dominante de s'istadu nou fiant, semper e cando, a disìgiu de si nch'artziare a cadrea. In su 1885 comintzeit s'ocupatzione de s'Eritrea ma, luego, sa resistèntzia abissina pareit su pee a s'imperialismu tricolore. In die de oe sas trupas etìopes de su ras Alula nch'isperdeint belle 500 (sos 500 de sa pratza romana famada) sordados italianos. Sa colunna De Cristoforis fiat movende conca a Saati pro nche giùghere rifornimentos chi netzessitaiant a su forte cumandadu dae su majore Boretti. Segudados in tretos de Dògali, sos abissinos los assachieint e bincheint sa batalla fintzas si cun prus mortos meda. -Su 27 de ghennàrgiu de su 1945 sos sordados sovièticos, sos de s’Armada Ruja, nche barigheint sas làcanas de tzimentu  e a intro!  Semus chistionende de s’antonomàsia nazista. De su campu in ue – a su nàrrere issoro - su traballu donaiat sa libertade: su campu de Auschwitz.  L’agateint belle bòidu. Belle perunu tzivile. In intro petzi carchi gerarca chesciosu, farsu  e times times. Su campu de sos campos nche fiat giai evacuadu. Sa die est acabbadu pro semper e in manera ufitziale su prus grandu genotzìdiu in s’istòria de s’umanidade. Istende a sos càrculos – sa matemàtica est frita, ma agiuat -  in Auschwitz b’at mortu prus gente chi no in totu sos campos de cuntzentramentu postos paris.  Galu oe, su nùmeru de sos mortos est agiornadu sena  peruna  seguresa in contu de acabbu. Pro sos de s’US Holocaust Memorial Museum, sas SS tedescas nch’aiant ispèrdidu nessi 960mìgia ebreos, 74mìgia polacos, 21mìgia rom, 15mìgia presoneris sovièticos de gherra  e 10mìgia persones de àtera natzionalidade chi no esseret tedesca. Sa de su 27 de ghennàrgiu, l’ant  batijada Sa die de s’ammentu. -Sa prima die de su 1959 deveneit, pro Cuba, sa prima die de un'època noa. Fulgencio Batista, presidente golpista dae su 1952 si nche fueit a sa Repùblica Dominicana. Sa rivolutzione cubana, ghiada dae Fidel Castro, triunfeit a pustis de ses annos dae sos fatos de Moncada. Fidel impresonadu, illiberadu e esiliadu in Mèssicu at lassadu chi esseret s'istòria a lu giuigare. Oe - in pare cun Raul - sunt in medas a lu prànghere che òmine de giudìtziu e che babbu de su realismu sotziale, comente issu costumaiat a lu mutire. -S'11 de ghennàrgiu de su 1922 unos cantos sientziados de Toronto praticheint sa prima inietzione de insulina a unu patziente cun diabete de tipu 1. Fiat unu pitzocu de 14 annos, Leonard Thompson si naraiat. Su patziente mustreit una reatzione allèrgica, forsis a cajone de s'impuresa de s'insulina. In sos annos imbenientes, a pustis de àere megioradu sa meighina, Thompson at àpidu profetos dae sas inietziones. Si nche morgeit de purmonite a pustis de 13 annos. -Ianfu, est a nàrrere fèminas de ispraju. Ma fiat un'eufemismu de shōfu, est a nàrrere prostitutas. Gasi las mutiant sos sordados giaponesos a sas coreanas furadas e custrintas a si prostituire durante su segundu cunflitu mundiale. A su chi narant sas chircas tzinesas fiant prus de 410mìgia. Sa majoria de issas bengeit corfada e violentada. In medas perdeint sa fertilidade issoro. Su 13 de ghennàrgiu de su 1992 su guvernu giaponesu lis pedeit iscusas pùblicas pro sas acontèssidas de cussos annos. -Protagonista de sos annos otanta, Bettino Craxi si nche morgeit 17 annos a oe in Tunisia, ue si nche fiat tramudadu a pustis de s'iscàndalu de “tangentopoli”. Cumintzeit sa carriera de deputadu in su 1969 e in su 1976 l'elegeint segretàriu de su Psi. Ghieit duos guvernos a fila a pare, dae su 1983 a su 1987. Posca, in su '93, imputadu, si dimiteit dae segretàriu de su Partidu sotzialista italianu. In su mese de abrile, in unu discursu in parlamentu, ammiteit su finantziamentu illegale a sos partidos, ma nch'isterreit sas responsabilidades de su fenòmenu a totu su sistema polìticu. Su 19 de ghennàrgiu de su 2000 si nche morgeit in Hammamet. Teniat 66 annos. -Si nche morgeit deghe annos a oe, in Casteddu, su giornalista, poeta e iscritore sardu Cicitu Màsala. Fiat su 23 de ghennàrgiu de su 2007. Fiat òmine chi a minore moveit conca a su fronte russu de sa segunda gherra mundiale, dae ue nche torreit fertu a un'anca. Autore de paritzas publicatziones in sardu e in italianu leeit parte fintzas a su Comitadu pro sa limba sarda e a sa commissione chi proponiat una lege pro su bilinguismu perfetu. Intre sas òperas suas prus nòdidas ammentamus Quelli dalle labbra bianche e Sa limba est s'istòria de su mundu. -A pustis de sa cursa a s'oro e de s'invasione de sos Montigros Nieddos dae parte de sos Istados unidos, sas tribùs indianas si rebelleint e pongeint in motu sa gherra Sioux. A pustis de assàchios, de batallas e de acordos fallidos, su 31 de ghennàrgiu de su 1876 su guvernu americanu ordineit a sos americanos nadios a si nche tramudare a sas riservas. In printzìpiu si trataiat de campos de re-educatzione, a pustis petzi de “ìsulas de residèntzia” in ue sos indianos podiant mantènnere sas usàntzias issoro. Est a nàrrere lager, in ue bengeint persighidos, ochidos e ispogiados de cada cosa. Petzi in su 1924 resesseint a conchistare su deretu de votu. -Sa seletzione italiana de fùbalu giogheit su primu disafiu internatzionale suo (in su 1910 contra a sa Frantza) cun sa màllia arva ca, galu, sos dirigentes de tando non nche fiat cròmpidos a unu disinnu definitivu. S'esòrdiu de sas divisas biaitas, pagu prus o mancu comente las connoschimus oe, acontesseit su 6 de ghennàrgiu de su 1911, in ocasione de s'amichèvole contra a s'Ungheria. Sebereint su colore cunforma a su chi tinghiat sos vessillos sabàudos (nât chi su plasma issoro fiat ruju che a su de sos àteros). Baddu si in su referendum istitutzionale de su 1946 b'aerent postu finamentas unu cuesitu cromàticu-isportivu...   -Pagu prus o mancu totu sos chi sunt nàschidos in su sèculu coladu s'ant a ammentare su Concorde, aèreu produidu dae s'Aérespatiale paris cun sa British Aerospace. Fiat nòdidu pro sas alas a delta ogivale e pro sa setzione orientàbile de su murru. S'aèreu cumintzeit su servìtziu de collegamentu su 21 de ghennàrgiu de su 1976 in sas lìnias Parigi-Dakar-Rio de Janèiro e Londra-Bahrain. A pustis de un'intzidente, in su 2000, e cunsiderende chi sos costos de gestione diveneint tropu artos, British Airways e Air France detzideint de no impreare prus cussa genia de aèreu. -Su 25 de ghennàrgiu de su 1916, duos grandu ufitziales montenegrinos  firmant sa resa a s’Àustria-Ungheria. Est istadu unu sèberu istrambu e disconnotu dae sos prus: su Re e su guvernu nche fiant in esìliu e non si cumprendet chie los apat autorizados a tratare e mescamente a si rèndere. Semper e cando finas no aende sos pabiros in règula, sa realidade fiat una e una ebbia: su Montenegru nche fiat istasidu e s’esèrtzitu cunsigneit sas armas. Vienna ispàinat sa noa in àeras de bolare: «Su Montenegru no est prus un’inimigu». Tando sa pregonta fiat una: sos austrìacos s’ant a firmare o ant a sighire sa martza conca a s’Albania, a Duratzu e a Valona? Su contingente italianu – dae sa costa adriàtica orientale, in logu duncas angenu - fiat orioladu mannu. In Inghilterra – cun su Partidu laburista a Congressu riunidu - b’aiat àpidu duas grandu votatziones. Una contra a sa lege chi previdiat s’òbligu militare a sos chi non fiant cojuados e s’àtera, prus peleosa meda, cun una majoria de in pessu 35mìgia votos e prus de 100mìgia astènnidos, at annulladu una grandu manifestatzione sindacale pro nche revocare su Servìtziu militare obligatòriu. Bincheint sos moderados, sos de Henderson, cun totu su sentidu de responsabilidade e de unidade natzionale issoro. Fintzas sa federatzione de sos minadores si nch’ischirrieit dae cale si siat “agitatzione perigulosa e antipatriòtica”.  -Su 28 de ghennàrgiu de su 1985, Michael Jackson e Lionel Richie  registrant una cantzone cun punnas benèficas destinada, in unu, a sa populatzione etìope afrigida su tempus dae una grandu carestia, e a  s’eternidade. La finantzieit  Quincy Jones, la canteint belle totus sos cantadores americanos de su momentu. Artistas de primore comente a Lionel Richie, Michael Jackson, Stevie Wonder, Diana Ross, Ray Charles, Tina Turner, Cindy Lauper, Billy Joel, Bob Dylan, Bruce Springsteen e Dionne Warwick, pro nde numenare unos cantos, e fintzas s’irlandesu Bob Geldof.  S’initziativa,  chi nch’at collidu prus de 100milliones de dòllaros, est istada un’eventu in contra-tendèntzia cun sas polìticas e s’assentu americanos de semper. A dae chi – ammentemus - sos americanos  sunt a gherra, in belle totu su mundu, pro 222 de sos 241 annos chi esistint. Dae sa nàschida,  su 1776 a oe,  sos Istados unidos de Amèrica sunt a gherra su 92% de sa vida  issoro. -Sa Banca de su tafaranu (Crocus sativus), chi est de su guvernu, est nàschida in Torbat Heydariyeh, in sa regione de Khorassan Razavi’ a nord-est, su coro de sa produtzione mundiale de su prùere ruju. S’istitutu tenet sa punna de fatzilitare sos imprendidores, ma finas sa de dare a sos resparmiadores sa possibilidade de investire comporende su cundregu pretziosu. -S’Iran est su produtore mundiale prus mannu e sa banca at a pòdere acasagiare prus de 10 tonnelladas de produtu cun s’impinnu - narat su Guvernu - de raddopiare in intro de s’annu chi benit.  -Su tafaranu – in cantidade minore cultivadu fintzas in Sardigna - tenet calidades meda. Siat in contu de nuscu e de sabore, siat in contu de salude, a dae chi s’iscièntzia mèiga e farmatzèutica l’impitant in produtos vàrgios curativos. Est ricu de vitaminas e cun particulares enzimas chi nch’istèsiant su cancru, s’Alzheimer, su Parkinson e unas cantas formas de epatite. Pro nd’otènnere unu grammu bi cherent, pagu prus o mancu, 150 frores. E su traballu dìligu de 40 operajos chi si nche pesant a impuddile, ca sa regorta cheret fata cun sa lughe, eja, ma in antis chi si nche peset su sole.  -Ammentemus fintzas – petzi pro dovere de crònaca - chi s’ispètzia tenet unu prètziu de 60 èuros cada grammu, duncas belle a su dòpiu de s’oro chi, imbetzes, ròdiat a inghìriu de sos 35 èuros. Sabore, cura e butzaca, duncas: sa trìbide cummertziale a ue at puntadu, pro su venidore, su Guvernu iranianu. -In Irgoli, a sas deghe e mesa, in sa Sala de su Consìgiu comunale, carrera de Roma 1, sa premiatzione de sos binchidores de su cuncursu in ammentu de s'iscritore e giornalista "Giuanne Frantziscu Pintore”.  -Cròmpidu a sa de tres editziones, su cuncursu, ideadu e organizadu dae Papiros editziones, est dedicadu a su giornalista e iscritore chi, ammentamus, fiat nàschidu pròpiu in Irgoli su 1939 e chi, làstima manna, s’est rèndidu in Nùgoro su 2012.  -Duas sas setziones de ocannu: sa Setzione generale, a ue podiant leare parte autores de cale si siat edade, prèmiat sos tres artìculos mègius cun 250€ cadaunu e sa Setzione istudentes de iscola mèdia, a ue podiant cuncùrrere sas classes de sas iscolas mèdias inferiores de totu sa Sardigna, prèmiat sos tres artìculos mègius cun 300€ cadaunu. -Ma sa novidade de sàbadu chi benit, est sa Cunferèntzia aberta de su sardu. S’eventu, istruturadu cun su mèdiu de sas mesas de istùdiu, ammaniadu dae su sòtziu Acordu, at a èssere in sa sede de su Ex Mè in Nùgoro, in sa pratza de su mercadu.  -At a mòvere dae sas noe de mangianu e s’at a istèrrere fintzas a sas oto de sero. Sa cunferèntzia - a su chi si leghet in su comunicadu ufitziale de Acordu – tenet una punna ebbia: sa paridade, in Sardigna, de su sardu cun s’italianu.  -Sos organizadores, semper in su comunicadu, puntualizant fintzas chi sunt «indipendentes e de cale si siat apartenèntzia». Faeddos agigu sibillinos, ma chi lassant cumprèndere chi non b’apat perunu ligàmene polìticu dislindadu e chi sa cunferèntzia siat aberta a chie si siat bògiat intervènnere cun su contributu suo.  -Oto sas temàticas pertocadas in s’addòbiu. Inoghe nd’ammentamus unas cantas ebbia: Arte e Limba sarda; Gender e Limba sarda; Iscola e Universidade; Istandardizatzione. Sas àteras, in pare cun su regulamentu pro leare parte a sa cunferèntzia, si podent agatare in su situ www.acordu.eu. -Su faeddu, in sardu, inditat fèminas integhidas chi non sunt a tretu de ingendrare vida, de procreare e duncas istèriles. Pro èssere berdaderos su tèrmine s’impitat su prus pro animales: un’ebba lunàdiga no at a dare erèntzia, nen de nùrtiles, nen de campiones.  Ma Marilisa Piga e Nicoletta Nesler,  sas registas de sa pellìcula “Lunàdigas” - anteprima lunis 23 de ghennàrgiu in Casteddu -  l’ant dadu imbetzes unu sentidu ligadu a sa voluntade, a sa cherta, a su lìberu arbìtriu. Issas etotu, in pare cun sas fèminas mentovadas in su documentàriu, ant seberadu de no àere fìgios, duncas a non si perpetuare. Unas cantas protagonistas sunt beras, Coco Chanel, Rosa Luxemburg,  Jeanne  d'Arc, àteras nàschidas dae sa fantasia cummertziale comente a Barbie o dae àteras fantasias agigu prus ispirituales comente a  Lilith, sa prima fèmina e mama de totu cantos sos dimònios.  Cun diàlogos e monòlogos pintados dae su càlamu de Carlo A. Borghi, su film-documentàriu s’istèrret pro un’ora e mesa, intre testimonias, intervistas, contos de fèminas comunas e famadas comente a Maria Lai, Margherita Hack. Istòrias coladas suta su filtru befulanu, ma a su matessi tempus, profundu e rigorosu, chi orìginat dae sa vida matessi  de sas duas registas. Bona visione. -Un'arrestu cardìacu at firmadu su coro de Eduardo Blasco Ferrer, unu de sos linguistas prus connotos in Sardigna. Sa noa de s'acontèssida est essida a campu eris sero. -Teniat petzi 60 annos s'istudiosu de orìgine catalana. Fiat professore de Linguìstica sarda e de Filologia e linguìstica romanza in s'Universidade de Casteddu. In sos annos colados aiat insingiadu fintzas in s'ateneu de Tàtari. Espertu e grandu connoschidore de sa limba sarda, aiat leadu parte fintzas a sa commissione pro s'istandard isperimentale de sa Regione. Dae su 1984, semper in contu de linguìstica, aiat publicadu traballos e testos sientìficos de importu divenende puntu de riferimentu pro istudiosos medas de su sardu. -Sos mèdios, a boghe sola, faeddant de terrorismu. E chi in Turchia s'annu nou non comintzat cun sas mègius fainas. Nche crompet, a como, a 39 mortos su bilàntziu de s'assàchiu chi at interessadu una discoteca de sa capitale (in su chirru “europeu” addae de su Bòsforu) a oras de sa 1.30: 15 sos istràngios. Sos fertos sunt una setantina. Un'òmine (finas a tres pro sos testimòngios) caratzadu de Babbu Nadale at comintzadu a isparare in mesu a sa gente a pustis de àere mortu unu vigilante. In partitzos, fuende·si·nche, si che sunt imbolados a modde pro evitare sa sorte peus. A su logu b'at cròmpidu una sessantina de ambulàntzias. Galu in libertade su mortore. -Martis chi benit, su 24, sa Corte suprema de su Rennu unidu s'at a pronuntziare subra de sa netzessidade (o mancu) chi su Parlamentu albiònicu si pronùntziet in contu de Brexit. In s'ìnteri Theresa May (chi bos aìamus giai presentadu cando fiat petzi ministra de s'internu de su guvernu Cameron) at mustradu a su mundu, dae sa Lancaster house de Londra, sa positzione de s'esecutivu cunservadore. -Intre sos 12 puntos elencados b'agatamus s'acabbu de sa giurisditzione de sa Corte europea de giustìtzia, sa furriada tzentralìstica in intro de su Rennu («afortire s'unione pretziosa intre sas bator natziones»), su controllu de s'immigratzione; sa collaboratzione anti-terrorismu cun sas àteras natziones, una cooperatzione noa a livellu cummertziale nointamen s'essida dae su mercadu ùnicu. Crìticos sos natzionalistas iscotzesos e sos laburistas. Si Nicola Sturgeon est ammaniende unu segundu referendum pro s'indipendèntzia, Jeremy Corbyn est timende chi sa Grandu Bretagna devèngiat unu paradisu fiscale nou. Ma a su matessi tempus paret chi “Jez” nche siat in intro de una furriada populista: sos faeddos suos in contu de libertade de movimentu de sos traballadores in Europa sunt bidos comente unu disafiu a sos aversàrios impreende sa matessi arma. Ma s'istòria polìtica reghente, a cale si siat latitùdine, nos narat chi sos eletores sèberant semper sos originales. -S'atacante de Treia, Federico Melchiorri, nch'at a dèvere abarrare a tesu dae su campu de giogu pro totu su restu de s'istajone. Eris, in Roma, sa ricostrutzione de su ligamentu a rughe anteriore de su ghenugru de dereta est andada bene. Sos tempos de recùperu ant a èssere a su nessi de chimbe o ses meses. Su giogadore est giai sa segunda borta chi s'istròpiat a cussu ghenugru, su matessi infortùniu l'aiat àpidu sa prima die de abrile de ocannu coladu. -Sa noa est oramai ufitziale. Gabriel est su portieri nou de su Casteddu, in càmbiu de Storari. Dae oe Gabriel Vasconcelos Ferreira s'at a allenare in Assèmini cun sos cumpàngios noos. S'ex giogadore de Cruzeiro, Carpi, Napoli e Milan si nch'est tramudadu a Casteddu in ue at a abarrare finas a su 30 de làmpadas chi benit, cun sa fòrmula de su prèstidu. Su caminu revessu l'at fatu, imbetzes, Marco Storari chi dae Sardigna est mòvidu conca a Milanu a s'oru de Donnarumma chi abarrat titulare. Su portieri nou de sos sardos, brasilianu, 24 annos cròmpidos, no at tentu mai cumbinatzione pro giogare cun continuidade in Sèrie A. Como, cun sa màllia ruju-biaita, at a èssere ocasione manna pro crèschere. -Si nch'est andadu custu mangianu Giùliu Angioni, antropòlogu internatzionale nàschidu in Guasila su 28 de santugaine de su '39. Fiat professore de Antropologia Culturale in s'Universidade de Casteddu. Cumintzeit sa carriera de iscritore in su 1978 cun su romanzu A fogu aintru contribuende a sa prosa in sardu, mancari petzi cun su contu Arrichetteddu. In su '90 e in su 92' arribeit finalista in su prèmiu “Viareggio” cun Il sale sulla ferita e cun Una ignota compagnia. In su 2006, imbetzes, bincheit su prèmiu “Mondello” cun su libru Le fiamme di Toledo. «Si sa resistèntzia est doverosa cara a un'agressione - aiat naradu in un'intervista reghente in contu de ratzismu e de immigratzione - no lu est ateretantu cara a un'umanidade dolente». Fiat òmine particulare, cumplessu e de grandu vàllia morale. Agradarent o mancu sas ideas suas, cun issu si nch'andat unu bìculu de istòria sarda. -«Sotzializare sas pèrdidas e privatizare sos profetos». Ma a comintzu de sa crisi (in su 2008) si faeddaiat finamentas de «sotzialismu pro sos ricos» e de «capitalismu pro sos pòberos». A guarnissa de totu, sa paràula de òrdine de #Occupy Wall Street («Su 99% semus!») e sas istatìsticas in contu de richesa. Si nch'iscudimus un'ograda a sa lista de su Sole 24 Ore, sos chi nch'ant afossadu a su bancu Mps sunt imprendidores, immobiliaristas, cooperativas “rujas” e partetzipadas. B'agatamus sa bicamerale de su capitalismu, est a nàrrere tzentru-dereta e tzentru-manca: «Pro unu bancu – iscrient Carlo Festa e Fabio Pavesi – ghiadu deghènnios dae una fundatzione de màdrighe polìtica, fiat belle naturale s'arma de su crèditu comente mèdiu de cunsensu e de iscàmbiu». Duos sunt sos faeddos chi s'ispàinant in àeras: ricapitalizatzione e cummissione de inchesta. Su primu tzertìficat sos islogan mentovados a comintzu. Su segundu fiat giai befadu 100 annos a como: «Petzi sa natzionalizatzione de sos bancos – iscrieit Lenin in “Sa catàstrofe imbeniente” – permitet a s'istadu de ischire in ue e comente, dae cale banda e in cale momentu current sos milliones e sos miliardos». -Sos òmines de Rastelli paret chi apant àpidu s'echilìbriu giustu. A lu cunfirmare b'est sa vitòria contra a su Genoa de sa chida colada e sa partida pèrdida a sos ùrtimos minutos contra a su Milan. Oe però, cun sa Roma, no est fàtzile. -Ambas sas iscuadras movent ispibillas. A su de 6 minutos sa Roma si nch'acòstiat tropu a s'àrea casteddaja, ma Rafael intervenet e respinghet sa botza. A bellu a bellu sos grogu-rujos nd'essint a pìgiu e gestint su giogu in chirca de su vantàgiu. Sos sardos si proponent pagu e punnant mescamente a sos contratacos cun passàgios longos. A su de 31 minutos sa Roma diat pòdere aprofitare de un'ocasione manna, ma Dzeko si nche papat una rete prus manna de a issu etotu. Su giogadore bosnìacu fiat a sa sola in s'àrea. De Rossi, cun unu bellu passàgiu traessu, at postu a s'atacante in cunditzione de nche marcare s'1-0, ma su tiru dèbile nch'est fertu deretu a sos bratzos de Rafael. -In su segundu tempus sos òmines de Spalletti colant in vantàgiu. Dzeko custa borta non faddit. Si nche lìberat dae sa marcadura e intertzetat su passàgiu traessu de Rudiger istichende·nche·lu a intro. -Sos romanistas lu chircant meda a Dzeko. Sos passàgios longos sunt totus pro issu. A su de 70 minutos est perigulosu Perotti chi nch'arribat finas a sos tretos de Rafael chi però est bravu a respìnghere su tiru. Roma a curtzu a su raddòpiu fintzas a su de 76 minutos. Su portieri ruju-biaitu narat chi nono a unu corfu cun sa conca de su sòlitu Dzeko e in sa respinta Peres si faddit su tapin. Dzeko est protagonista fintzas a su de 84. Su corfu cun sa conca faghet trèmere sa traessa e torrat in segus. Non bi càpitat prus nudda finas a s'acabbu, francu s'espulsione de Joao Pedro pro unu fallu grae a Strootman. -Formatziones -Roma: Szczesny, Rudiger, Fazio, Manolas (91' Vermaelen), Emerson, Strootman, De Rossi, Peres, Perotti (81' El Shaarawi) Nainggolan (88' Paredes), Dzeko. -Allenadore: Luciano Spalletti -Casteddu: Rafael, Murru, Bruno Alves, Ceppitelli, Pisacane (82' Farago), Dessena (66' Joao Pedro), Tachtsidis, Isla, Farias (72' Sau), Barella, Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 55' Dzeko -Espulsos: 94' Joao Pedro -Fabrizio de Andrè si nch'est mortu pròpiu in die de oe, su 1999. Si nch'est andadu lassende·nos in eredidade s'istòria de sa mùsica, ma fintzas agigu de s'istòria nostra. Su ligàmene suo cun sa Sardigna est nòdidu e est rapresentadu dae sos momentos de vida colados in Gaddura e dae sas cantzones chi descrient su chi fìamus e su chi galu semus. -In su 1981 s'autore genovesu detzideit de intramare e de cunfrontare s'istòria de duos pòpulos, su sardu e su de sos pedde-ruja, unende·los in unu discu ùnicu. Pòpulos in perìgulu e ligados dae su matessi disìgiu de libertade, ma fintzas dae contradditziones e divergèntzias. Caraterìsticas descritas mescamente in Quello che non ho, cantzone chi aberit cun sos isparos e cun su sonu de corru de sa cassa a su porcrabu. S'autore, in custa cantzone, partzit opressos e opressores. Duncas a un'ala sos pòpulos autòctonos e a s'àtera sos chi rapresentant s'egemonia e sos poderios fortes. Paràulas graes comente sas de Fiume Sand Creek, chi faeddat de sa distrutzione de unu pòpulu, cumparende sos indianos a sos sardos. «A un'ala – narat De Andrè – pensaia a sos indianos ispèrdidos dae Custer e dae Chiwington, ghetizados in sas riservas dae su poderiu chi lis aiat isrobadu sas terras. A s'àtera ala sos sardos, confinados in sos montes de Barbàgia, in antis dae sos cartaginesos e a pustis dae sos romanos». -Su cantu a sa soledade arribat cun Canto del servo pastore, ue De Andrè si nch'ispentumat peri sa natura gadduresa, in mesu a romasinu, mudregu e suèrgios. Sa malinconia cumparit belle semper in sas cantzones suas e mescamente in Hotel Supramonte, sìmbulu de su secuestru, longu bator meses, bìvidu in prima persone semper cun assussegu e cun ispera manna. Est una de sas cantzone prus ìntimas e prus impressionante de s'album. -Franziska naschet semper dae s'esperièntzia de su secuestru e torrat a faeddare de libertade, de libertade personale. Frantzisca est sa cumpàngia de unu bandidu e nch'est istraca de sa gelosia sua, de non si pòdere ispassiare e nch'est istraca de bìvere sena pòdere bìvere a beru. -In s'album Anime Salve de su 1996 b'at tempus fintzas pro faeddare de sotziedade, e mescamente de chistiones de onore e de promissas non mantènnidas. Disamistade faeddat de su disafiu intre duas famìlias chi parent sighende unu còdighe iscritu chi nche las giughet semper a sa vindita. -Non mancant sas interpretatziones in gadduresu cun Zirichiltaggia cuntènnida in s'album Rimini de su 1978 e cun Monti di Mola inclùdida in Le Nuvole de su 1990. In sa prima cantzone est rapresentada s'istòria de duos pastores sardos chi brigant pro su bene. «Bator annos in Sardigna – at naradu s'artista – cherent nàrrere comente mìnimu a imparare sa limba e tando mi so permìtidu de iscrìere Zirichiltaggia chi in gadduresu cheret nàrrere “tzilighertaju”». -Monti di Mola, imbetzes, semper in gadduresu, nos contat de un'àina arva e de su mere suo chi s'innamorant e de sa bidda chi lis aprontat s'isposòngiu. Coju chi non s'at a pòdere fàghere, non pro problemas de ispètzie, ma pro cumplessidades burocràticas. -Torramus a s'album de su 1981 pro serrare cun Ave Maria, in ue De Andrè non cantat, ma faghet petzi de acumpangiamentu a su cuncordu. Sa cantzone currispondet a su re-adatamentu de Deus ti sarvet Maria de Bonaventura Licheri. -Noe cantzones, noe contos chi lassant sa trata de un'amore inconditzionadu intre Faber e sa Sardigna «...ca est custu su logu in ue chèrgio bìvere, in ue chèrgio imbetzare...». -Sa de 21 giorronadas de su campionadu de Sèrie A cumintzat oe. Sos antìtzipos de sàbadu 21 ant a èssere Chievo-Fiorentina (18:00) e Milan-Napoli (20:45). S'incràs, a mesudie e mesu, sa Juventus at a disafiare sa Lazio. A sas tres at a èssere su turnu de Bologna-Torino, Empoli-Udinese, Genoa-Crotone, Palermo-Inter e Pescara-Sassuolo. Imbetzes Atalanta-Sampdoria at a cumintzare a sas ses. A ùrtimu abarrat Roma-Casteddu chi at a serrare su programa de sa de 21 giorronadas. -Sa de 20 giorronadas de su campionadu de Sèrie A at a èssere su 15 de ghennàrgiu. Sos antìtzipos de sàbadu 14 los ant a giogare Crotone-Bologna (18:00) e Inter-Chievo (20:45). S'incràs a mesudie e mesu b'at a èssere Casteddu-Genoa. A sas 20:45 at a èssere su turnu de Fiorentina-Juventus e lunis, su 16, a sa matessi ora at a tocare a Torino-Milan. Sas àteras ant a giogare domìniga a sas 15:00 comente a su sòlitu. -Sa situatzione meteorològica in sas dies imbenientes at a peorare in manera sensìbile, mescamente pro su chi pertocat sas temperaduras. Duos nùcleos collocados in Itàlia e in sa penìsula ibèrica ant a favorire s'intrada de currentes polares a s'àrea tirrènica. Movende dae custu sero, finas a sa die de domìniga, sas temperaduras ant a menguare meda e s'ant a mantènnere istàbiles pro totu su tempus. S'àstragu at a èssere su protagonista de sa note. At a frocare subra sos 500 metros, ma no est esclùdidu fintzas carchi fenòmenu a cuotas prus bàscias. Dae lunis est prevìdida una trègua. -Unu muru at a partzire sos 3.200 chilòmetros intre Mèssicu e Istados unidos. Est custu su progetu de Donald Trump chi aiat giai antitzipadu in campagna eletorale. Una barriera arta e longa chi controllet sos passàgios e chi blochet sos emigrantes, est a nàrrere una torrada in segus de belle trinta annos. -S'interventu at a ismanniare sa barriera de lamiera chi esistet giai in sos passàgios urbanos e mescamente in sa frontera intre Tijuana e San Diego. L'aiat cherta fraigare s'amministratzione Clinton in su 1994. Sos detàllios tècnicos de s'infrastrutura noa, imbetzes, narant chi s'òpera diat pòdere àere unu costu de prus de 8 milliardos de dollaros, ma unos cantos particulares in contu de longària non sunt galu craros. Sa diretiva includet fintzas su potentziamentu de su corpus de agentes pro bardiare sa làcana e previdet su fràigu de tzentros de custòdia in loco. -S'iscusa impreada dae su Presidente est sa de prevènnere sa violèntzia islamista in territòriu americanu, sena dare cara chi, imbetzes, sa majoria de sos atos criminales est de àtera genia. Cumintzende dae su primu problema, oramai foras de controllu, de su possessu de arma. Faeddos chi non cumbinchent meda ca, si andamus a bìdere, a nche barigare sa frontera intre Mèssicu e Istados unidos sunt prus chi no àteru persones chi si nche fuent dae sa misèria. -«Una natzione sena làcanas no est una natzione» at naradu Trump in un'intervista. Curiosu a intèndere tzertas paràulas dae su presidente de un'istadu chi, in totu s'istòria sua, nch'at barigadu semper sas làcanas angenas sena nemmancu tocheddare sa ghenna. -«Nche so cròmpidu a sos concruos chi non b'at garantzias bastantes pro cumpartzire un'agenda comuna». Faeddos de Guy Verhofstadt, ghia de su grupu liberal-democràticu Alde in su Parlamentu europeu. «B'abarrant – at annantu – diferèntzias fundamentales pro su chi pertocat sas chistiones crae». Unu balet unu, nât chi, ma a contos male fatos si bi torrat. E, gasi, a pustis de sa votatzione in sa prataforma Rousseau chi at ratificadu sos disinnos de su majorale genovesu, su Movimentu 5 isteddos abarrat sena collocatzione in Bruxelles. Grillo, a pustis de àere punnadu pro s'intrada a unu grupu de su sistema, at faeddadu a ghisa de vìtima de unu prenetu: «Totu cantos contra a nois, amus fatu trèmere su sistema». -Casteddu a cassa de puntos oe in Bèrgamu. S'iscuadra de Rastelli, cun pagos òmines a disponimentu, cheret torrare a domo a su nessi cun unu parègiu, ma su disafiu de oe no est pro nudda fàtzile. S'Atalanta non cheret pèrdere cuntatu cun sa zona europea. -Sos giogadores nieddu-asulos movent deretu punta a dae in antis e a su de bator minutos nche colant in vantàgiu. Su passàgiu traessu bàsciu de Conti est giustu pro sos pees de Gomez chi est a sa sola in su segundu palu. Su Casteddu est pagu pretzisu e sos bergamascos si nd'aprofitant de sas faddinas a tzentrocampu. A su de 17 minutos arribat su raddòpiu de sos lombardos, semper cun Gomez. Su giogadore, dae su cugione de manca de s'àrea manna òperat unu tiru indiritzadu a su segundu palu chi, nche bàrigat su portieri e si nch'insertat in sa ruga de sos palos. Su Casteddu proat a fraigare agigu de giogu, ma cara a Berisha non b'at pretzisione. -In sa segunda fratzione de sa partida sighit in su matessi surcu de sa prima. Sos sardos chircant de si fàghere logu isfrutende sos tiros lìberos e sos passàgios longos, ma Borriello, oe atacante ùnicu, paret isoladu. Sa partida s'isvilupat mescamente in mesu a su campu, cun pagas atziones de atacu. In prus, cun su tempus, su ritmu mènguat e fintzas s'ispetàculu chi, a nàrrere sa veridade, no est decolladu mai. Petzi a su de 86 e a su de 93 minutos s'Atalanta tenet sa possibilidade de nche marcare su de tres, ma Rafael respinghet. Acabbat 2-0 una de sas partidas prus lègias de su campionadu.. -Formatziones -Atalanta: Berisha, Toloi, Caldara, Masiello (62' Zukanovic), Conti, Franck Kessié (81' Cristante), Freuler, Spinazzola, Kurtic, Petagna, Gomez (90' Mounier). -Allenadore: Gian Piero Gasperini -Casteddu: Rafael, Pisacane, Ceppitelli (83' Ionita), Bruno Alves, Capuano (79' Serra), Di Gennaro, Tachtsidis, Isla, Dessena (70' Miangue), Barella, Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 4' Gomez, 17' Gomez -A minores, sètzidos cara a sa tziminera, non fiat ispantu a nos agatare paris cun sos mannos manigende unu traste curiosu a forma de boteddu chi pariat puntu in un’ispidu.  A intro nche ghetaiant cando òrgiu, cando fasolu pitzudu e mescamente cafè galu birdes, pro los intostare o, mègius, pro los turrare e donare·lis cussa cunsistèntzia tracheddaitza pro los pòdere mòlere e impreare in prus de una manera.  Su prus pro los infùndere a pustis  o pro nche los pònnere pròpiu a modde in abba caente (infusione) e otènnere gasi unu tzicu de brou saboridu e nuscosu. O pòddine de cumassare e suìghere pro nde fàghere alimentu a trassa de cocone o modditzosu pro ismùrgiu o gustu protèicu e vitamìnicu. Subra de sa bràsia la faghiant a oras intreas cun s’andalitorra a manu manca e a manu dereta fintzas a nche bogare su chiu turradu e deretu a mòlere.  Pro custu udreddu, cada bidda tenet sa manera sua de lu numenare. In unos cantos giassos est frunillu o frunìgliu o grunìgliu o trunillu, totu nùmenes leados dae s’ispagnolu hornillo e chi posca ant sighidu àndalas diferentes cun su tempus e cun s’impreu. In àteros est turradore, turracafè, brujagafè, aturradore,  chi protzedent semper dae Ispagna in ue est torrador  e chi posca s’ant leadu cadaunu s’evolutzione sua, sèculu cun sèculu. Ambas raighinas ispagnolas protzedent a sa segura dae su latinu FÒ-RNUS o FÙR-NUS, faeddu chi benit dae su gregu THER-MÒS (gr. ϑερμός) chi cheret nàrrere Caente o Buddidu, cunforma a sa temperadura pagu o prus arta. Como non s’impreant belle prus e belle in neddue: nen su faeddu, nen s’udreddu.  Ma, sende chi serbiat pro turrare non cafè ebbia, ma fintzas òrgiu, fasolu, lentìgia e àteru laore, oe podimus impreare su faeddu Turradore pro nche lis colare s’erèntzia a sos minores de como. Semper cun s’isperu chi sa limba nostra crescat, si modernizet e chi no li torret contu a unu ditzu chi costumant a mentovare in chirros de Logudoro e atribuidu a baddu cale monarca de su tempus coladu: «Cando fui  Re agattaia su turradore, como chi so Imperadore, nen caffè nen turradore». -Postìtzipu difìtzile meda su de oe in su Santu Elia pro su Casteddu chi disafiat sa Juventus de s'ex Allegri. Fintzas unu puntu diat èssere de oro pro punnare in antìtzipu a sa sarvesa. -Rastelli in dae in antis faghet afidamentu subra Borriello e Sau. A s'àtera ala imbetzes Higuain est sustènnidu dae Dybala, dae Mandzukic e dae Cuadrado. -Movent bene sos sardos chi si nche ghetant a dae in antis giai dae su primu minutu. Sos primos trinta minutos ammustrant duas iscuadras in echilibru, cun su Casteddu chi paret chi tèngiat carchi cosa in prus. A su de 37 minutos però Higuain indiritzat sa partida conca a Piemonte. Su passàgiu pretzisu est de Marchisio. S'atacante argentinu retzit sa botza movende dae positzione regulare e nche la còllocat in palas de Rafael cun pretzisione chirùrgica. -In su segundu tempus sos biancu-nieddos signant sa de duos. Est torra Higuain a nche pònnere sa botza in gol. Sa Juventus cuncretizat un'atzione manovrada chi cumintzat cun Cuadrado, nche colat in sos pees de Dybala e si nche serrat cun su destru de s'ex giogadore de su Napoli. Est su 0-2. Su Casteddu chircat de creare giogu, ma sa defensa juventina li serrat totu sas ghennas. Sos tentativos de Sau e de Isla nche sunt a tesu meda dae sa possibilidade de ismesare s'isvantàgiu. Pro non si fàghere mancare nudda sos sardos abarrant fintzas in deghe. Barella retzit sa segunda targhita groga pro unu fallu a Pjanic chi fiat intradu pagora. Pro su Casteddu est sa de 8 targhitas rujas in custa istajone. A su de 72 minutos Pisacane bi proat dae sos 25 metros, ma Buffon s'illònghiat e sarvat sa porta. A su de 77, imbetzes, Bruno Alves, cun unu tiru lìberu andat a curtzu a su gol, ma sa botza nch'essit. In sos ùrtimos minutos sa Juventus faghet possessu e sena permìtere peruna rèplica a sos òmines de Rastelli. In su recùperu Mandzukic tenet sa botza de su 0-3, ma sa traessa lafirmat. Acabbat 0-2. -Formatziones -Casteddu: Rafael, Pisacane (82' Padoin), Bruno Alves, Capuano Isla, Di Gennaro, Dessena (62' Ionita), Barella, Murru, Sau, Borriello (75' Ibarbo). -Allenadore: Massimo Rastelli -Juventus: Buffon,Lichtsteiner, Bonucci, Chiellini (18' Rugani), Alex Sandro, Khedira, Marchisio (67' Pjanic), Cuadrado, Dybala (92' Lemina), Mandzukic, Higuain. -Allenadore: Massimiliano Allegri -Gol: 37' Higuain, 47' Higuain -Espulsos: 67' Barella - -Crotone, istàdiu Ezio Scida. Sos de Rastelli nche crompent a Calàbria pro sa de 26 giorronadas de su campionadu màssimu de fùbalu cun un'obietivu ebbia: torrare a bìnchere a pustis de duas derrotas e tres parègios. -Ma a pustis de feti 9 minutos Stoian marcat su gol de su vantàgiu crotonesu: botza serbida dae Trotta e fusilada conca a sa porta cun su pee mànchinu. Su parègiu sardu a su de 31 minutos cun Joao Pedro chi isfrutat una faddina de Claiton. Sas iscuadras lassant su campu pro su pasu intre sos duos tempos a pustis de unu giogu controlladu dae sos meres de domo. In sa segunda fase de su disafiu, a pustis de unas cantas atziones dae banda de ambas formatziones, Rastelli disinnat de fàghere intrare a Borriello. Su giogadore napoletanu, a su de 69 minutos, conduit una grandu dantza conca a sa porta befende a Claiton e lassende sena ispera a Cordaz: 1-2. Su Crotone mustrat sas dentes prus de una bia ma de badas. Vitòria de importu pro su Casteddu. Formatziones Crotone: Cordaz, Rosi, Ceccherini, Claiton, Martella; Acosty (60' Nalini), Barberis, Crisetig, Stoian (85' Rhoden); Falcinelli, Trotta (68' Simy). Allenadore: Davide Nicola Casteddu: Gabriel, Padoin (54' Borriello), Pisacane, Alves, Murru; Isla, Dessena (66' Di Gennaro), Barella, Ionita; Joao Pedro; Sau (75' Capuano). Allenadore: Massimo Rastelli Gol: 9 Stoian; 31' Joao Pedro; 69' Borriello -Sa Gherra de su Golfu, locutzione antonomàstica pro Gherra de su Golfu Pèrsicu, cumintzeit su 2 de austu de su 1990 e  acabbeit pròpiu in die de oe, su 1991. Prus de 20mìgia sos mortos in ue belle 5mìgia fiant tziviles, nùmeros aprossimativos. Tocat a acrarire chi est connota comente sa prima, a dae chi in su giru de deghe annos, pagu prus o mancu, bi nd’at àpidu un’àtera, semper serente a su matessi golfu, ma mègius connota comente gherra de s’Iraq o segunda gherra de su Golfu: dae su 20 de martzu de su 2003 a su 15 de nadale de su 2011 e forsis galu in fieri.  Semper e cando, dae su puntu de annotu mediàticu, sa chi at singiadu sa cussèntzia colletiva, sa de un’opinione pùblica semper atenta e semper rebesta, est istada sa prima. Sos giornales de tando la poniant  - rumbulende·si·la unu cun s’àteru – semper in prima pàgina. Si diat pòdere pensare chi tenneret diferèntzias dae sas àteras gherras. Ma forsis no est gasi, ca a nche la sètzere subra de su caaddu informativu est istadu su fatu chi benderet. Bendiat pàginas, bendiat publitzidade, bendiat e faghiat bèndere armas, bendiat fama e ranchidore. In prus chi no assentu polìticu pro o contra una banda o s’àtera. Diat èssere tropu longu e infadosu a nche collire inoghe e pròpiu sa die de s’ammentu, sas chi fiant sas trassas cuadas in palas de custa gherra vile e inùtile, in ue sas responsabilidades fiant bastante cumpartzidas in totu su mundu otzidentale. E, pro non nche rùere a intro de sa matessi bartza de su “villàgiu globale mediàticu”- comente l’aiat tzerriadu Stefano Beltrame, diplomàticu e iscritore veronesu - diat èssere mègius a l’ammentare petzi comente eventu istòricu, maleitu, dannàrgiu, inùtile comente a belle totus sos eventos de custa genia. Cun s’isperu chi potzat agiuare sas cussèntzias de oe, sabunadas in sete abbas, a torrare a cumprèndere su tempus chi nos tocat e chi galu nos at a tocare a bìvere. -Su Carbòniu-14, fintzas Ràdio-carbòniu, est un’isòtopu radiativu de su carbòniu cun 6 protones e 8 neutrones. Nche lu sejeint sa prima bia duos iscientziados americanos de s’Universidade de Berkeley, in Califòrnia, pròpiu in die de oe, su 1940. Martin Kamen e Sam Ruben, custos sos nùmenes, nche l’isoleint in su laboratòriu radiològicu e ispaineint sa noa peri sas rivistas iscientìficas mentovende però cun onestade, fintzas a Franz Kurie, àteru chircadore chi nd’aiat annuntziadu sa presèntzia giai in su 1934.  -S’isòtopu tenet una vida longa, belle eterna si diat pòdere nàrrere, cunforma a sos organismos presentes in sa Terra chi nche lu suspint die cun die integrende·lu a sa carena issoro. Permitit duncas de connòschere s’edade de ite si siat: minerale, animale o vegetale  A pustis de sa morte - o de sa disgregatzione in casu de minerales e vegetales - cale si siat organismu, acabbat de suspire su Carbòniu-14. Sa cantidade presente in s'organismu in s'istante de sa morte, andat menguende die cun die e illebiende sa presèntzia sua annu cun annu, a cajone de su decadessimentu radiativu. Su printzìpiu si narat Datatzione radiomètrica de campiones orgànicos.Si agatamus unu manufatu de brunzu in logu de nuraghe, cun su C-14 podimus connòschere su perìodu particulare in ue l’ant fraigadu. Fintzas sa die. Sena peruna faddina temporale. -Una curiosidade. De s’iscoberta, si nde podet fintzas fàghere un’impreu metafòricu e befulanu. Pro crèschere s’assentu fraseològicu sardu e pro nch’ammaniare testos chi pesent una bona mùtria, sos iscritores diant pòdere impreare s’iscoberta californiana, pagu prus o mancu, a custa manera. A sa pregonta:«Cantu tempus est chi  bi fiat, in Regione, Felicetto Contu?» podet èssere chi nos rispondant:«Eh... bae chirca, bi diat chèrrere su Carbòniu-14!»  - - -A coa de Cungressu, su de binti de su Partidu comunista de s’Unione soviètica, su 1956, pròpiu in die de oe a ora de mesudie,  Chruščëv si pronuntzieit in contu de Ego, iscumproende chi su cultu de sa personalidade, iscannu in ue si nche fiat sètzidu Stalin, fiat un’àndala trampera, imboligosa e dannàrgia pro su bene de totu su pòpulu, de su partidu e de sa rivolutzione intrea. «Cumpàngios – nargeit – nos interessat a ischire comente su cultu de sa persone de Stalin siat crèschidu sena mesura e siat devènnidu, a unu prontu, cajone de una sèrie istremenada de deviàntzias graes, istesiende·nos·nche dae sos printzìpios de su partidu, dae sa democratzia de su partidu e dae sa legalidade rivolutzionària sua.» Stalin si nche fiat mortu in su 1953, ma su pensu suo nche fiat arraighinadu in cada cugione e sa cursa a su podere in sos annos imbenientes fiat foras de controllu. A pustis de una parèntesi curtza cun Georgij Malenkov, cumpàngiu e amigu corale de Stalin, Chruščëv nche coleit a segretàriu de su Pcus servende sa càrriga dae su ’53 a su ’64. Est istadu su primu segretàriu chi denuntzieit in pùblicu sos crìmines de Stalin, prantende sas modinas pro su protzessu de “deistalinizatzione”. -Semus in su 1964. Cassius Clay, in die de oe, conchisteit su tìtulu mundiale de sos pesos màssimos: teniat in pessu 22 annos. Sa peus sorte  – suta sos corfos bene sestados –  li tocheit a Sonny Liston chi abbandoneit su disafiu in sa de sete ripresas. Clay fiat una creze de bobboi, tiraiat unu metru e norantunu e pesaiat unu cuintale o barda. Fiat mannu eja, ma teniat, subra de su tapete, un’elegàntzia e unu garbu chi galu oe sos atletas e fintzas sos amantiosos de su pugiladu si bisant. Non bi nd’at galu nàschidu àteru pùgile che a issu, nessi no in contu de sabiesa e de echilìbriu fìsicu e mentale, in prus chi non polìticu. Ammentemus in pare cun sa gràtzia e cun s’assentu suos, unos cantos faeddos chi pronuntzieit in contu de gherra. Paràulas graes giai mentovadas dae sa gazeta pro cummemorare sa die chi si nch’est mortu: «Sa cussèntzia mea – nargeit – non mi permitit de andare peri sos logos a isparare a frade meu, a calicunu prus iscuru o prus craru de mene o a carchi poberitu istasidu dae su fàmene, in mesu a su ludu, pro cuntentare e satisfare sa grandu potèntzia americana».  -Su 24 de freàrgiu de su 1990 si rendeit a su mundu de sos prus, Sandro Pertini, partigianu, sotzialista e òmine de grandu vàllia polìtica e morale.«Non bi podet àere libertade sena giustìtzia sotziale, comente non bi podet àere giustìtzia sotziale sena libertade», costumaiat a repìtere sena timòria de nch’infadare a nemos, cara a sos giornalistas, cantu li pregontaiant ite sensu tenneret pro issu a èssere sotzialista. Òmine intreu, francu e rispetosu, si siddiat petzi cara a unu faeddu, in ue si l’erpilaiat sa carena, artziaiat sa boghe de unas cantas tacas e nche perdiat belle totu s’assentu suo sàbiu e echilibradu: fascismu. Pro nche sejare in ue acabbaiat s’òmine e in ue cumintzaiat su polìticu antifascista, b'at unos cantos faeddos chi agiuant a cumprèndere. Bi los aiat dedicados - mancari pàrgiat unu paradossu - Indro Montanelli: «No est pretzisu a èssere sotzialistas pro istimare a Pertini. Cale si siat cosa issu nàrgiat o fatzat, tenet su nuscu lèbiu de su sabone, de s’onestade e de sa sintzeridade». -Torremus a 23 de freàrgiu 1903: Sos giornales de tando, in die de oe, tituleint: “Cuba cuntzedet sa Bàia de Guantanamo a sos Istados Unidos cun clàusula perpètua, duncas pro semper”. Ma sa veridade cale est? La tzedeint, l’allogheint o bi nche la secuestreint, ocupende·la cun sa fortza? Su guvernu cubanu, dae tando, cuntesteit annu cun annu sa presèntzia a manu de mere de sos americanos, cunsiderende·la pròpiu un’ocupatzione manu militari. Ma sos ogros de su mundu fiant totu pro sa presone americana de seguràntzia màssima e pro sas cunditziones inumanas de sos presoneris e nemos, in sos annos, si pregonteit ite b’aeret acontèssidu in realidade.  -Semper e cando sa die est una die nefasta pro su pòpulu cubanu comente iscumproant unos cantos artìculos serentes a s’argumentu e meresset duncas mentovu. Pro chie chèrgiat aprofundire, inoghe, inoghe e inoghe b’at bastante materiale.  -S’idea nascheit su 1925, ma a la varare la vareint petzi su mese de freàrgiu de su 1931, in die de oe. Pro chie istimat su mare, sa galania, ma fintzas sas trampas suas, non b’at mègius palestra e est cunsiderada cun grandu deretu un’òpera màstrina. Unu monumentu dislocante càrrigu de ammaju e de poesia. Fintzas si s’impreu suo est pro annestru de sordados e duncas finalizadu a sa gherra. Longa 101 metros, totu in foras, bompressu incruidu; larga 15 metros e chimbantasès, piscat 7 metros e trinta; s’àrbore de maistra nche crompet a 34 metros e barantasete. Sa propulsione bi l’assegurant: 26 velas in tela de Olona, est a nàrrere cànapa, bambaghe e linu grezos e tenent un’ispessore chi vàriat dae duos a bator millìmetros; duos motores cun 12 tzilindros a nàfata, de 1850 caaddos peròmine; unu motore elètricu cun prus de 2mìgia caaddos e duos generadores elètricos cun 8 tzilindros a nàfata de 1033 caaddos cadaunu. Nùmeros de importu, ma pretzisos a dae chi sa nae nche devet tragare peri sos otzèanos prus de 4mìgia tonnelladas a càrrigu prenu. In prus de sos materiales pro impreu fitianu, sunt 16 sos ufitziales, 70 sos sutaufitziales e pagu prus o mancu 200 persones intre marineris e allievos. Una curiosidade: su Còdighe de sa navigatzione previdit - in mare abertu - semper sa pretzedèntzia pro sos transatlànticos, cunforma a sas àteras imbarcatziones. Ma pro sa Vespucci b’at una dèroga. A norma de lege, cando unu transatlànticu addòbiat sa Vespucci, nche morit sos motores, rinùntziat a sa pretzedèntzia e li torrat sos onores sonende tres bias sa sirena. At a èssere petzi una règula, ma a una nae che a cussa, si no àteru pro s’edade, li meresset cale si siat grangeu. -Sa Die internatzionale de sa Limba materna est una dèdica solenne a cada limba de su mundu e un'innu a sas diversidades linguìsticas de su pianeta. Die de festa, duncas. Una ricurrèntzia votada a s'ammentu chi, pro la nàrrere in modernesu, promovet s'ùnica interfache non telemàtica chi aunit sas fèminas e sos òmines de totu su mundu. Fintzas si no est bene articuladu e fintzas si non rispondet deretu a sos cànones cunventzionales, su sonu essit deretu dae sa gula de sa criadura in pessu naschende. E gasi sighit, perpetuende·si e megiorende die cun die fintzas a cando, a òmine fatu, non nche catzat s'ùrtimu alenu. Sa Die nche l'ammanieit s'Unesco in su mese de santandria de su 1999 pro su 21 de freàrgiu de cada annu. Sa prima la festeint pròpiu in die de oe s'annu imbeniente: su 2000. In su 2007 la reconnoscheit finas s'Assemblea Generale de s'Onu in cuntemporànea cun sa proclamatzione de s'annu 2008 comente Annu internatzionale de sas limbas. Sebereint su 21 de freàrgiu pro ammentare su de su 1952, in ue unos cantos istudiantes bengalesos de s'Universidade de Dacca, pateint peus sorte suta su fogu de sa politzia pakistana. Fiant manifestende ca cheriant su bengalesu comente limba ufitziale. Cando sos de s'Unesco la fundeint, a sa segura ischiant fintzas chi, in mesu a su mare Mediterràneu, b'aiat un'ìsula in ue sa limba la teniant belle sica e chi sos abitantes suos in contu de limba - mudende agigu su ditzu eternu - sunt a beru pagos, lascos e malefadados. -Sa prima esecutzione pùblica nche l'ammanieint in su teatru Tzìvicu de Casteddu, su 20 de freàrgiu de su 1844. Iscritu dae Vitòriu Àngius, unu preìderu iscontzu chi si fiat secularizadu su 1842, su testu nche torrat a sos annos trinta de su de deghennoe sèculos. Custu s'incipit: «Cunservet Deus su Re, Salvet su Regnu Sardu Et gloria a s'istendardu Cuncedat de su Re!» Faeddos improbàbiles, linghesos e de sutamissione? A cadaunu su pàrrere suo. Sa mùsica fiat de Giuanne Gonella, tataresu. Pro no isfaddire cun su tempus de oe in contu de brigadas tatarinas, ammentemus chi fiat unu musicante de sa 'Brigata Regina'. S'ispartzidu originale nche fiat costoidu in s'auditòrium de Casteddu, in ue l'agateit Frantziscu Casula, s'istòricu. S'ùrtima esecutzione ufitziale fuit su 1937, cun su coro de sa Capella Sistina, diretu dae Lorenzo Perosi, pro voluntade de V. Emanuele III de Savoja, sa die de sa tzerimònia in ue su Paba Pio XI aiat cunsignadu sa Rosa de Oro a sa reina Elena. Pròpiu a issa: sa de sa carrera arborada de Casteddu. Cunforma a su chi sustenet Casula, s'innu fiat leadu in grandu cunsideru dae sos soberanos. E nois non tenimus peruna resone pro non bi crèere, a dae chi fintzas sos coros nugoresos de Barbàgia e de Sos Canarjos non tengeint peruna duda o impèigu a lu cantare. Cussentes chi fiat alabòngiu pro su Rennu e oe - giai s'ischit - est unu momentu a li cantare s'àteru, su de Mameli, a su majore nou de sa Repùblica. Sende chi a dolu mannu sa Sardigna, terra antiga e semper suferente, innu ufitziale suo galu non nde tenet.  - -“This land is your land” Woody Guthrie l'iscrieit in su 1940 pighende sa mùsica de unu gospel e sonende·la cun sa chiterra sua ochifascistas. Ma diat podet èssere sa mègius colunna sonora s'in casu fatzant unu documentàriu de sa manifestatzione bartzellonesa de eris, a favore de sos migrantes in cherta de amparu. Cunforma a su chi narant sos organizadores b'at pigadu parte mesu millione de gente, meda de mancu pro sa “Guàrdia urbana”, ma a sa segura sa manifestatzione europea prus manna in contu de fraternidade intre sos òmines. «Nemos est illegale» fiat, a su chi nos contant sas crònacas ibèricas, sa paràula de òrdine prus ispainada. Faeddos de gosu, dae banda de Ada Colau. Sa sìndiga de Bartzellona est disigiosa chi sa tzitade devèngiat «sa capitale de s'ispera e de sa defensa de sos deretos umanos». Una risposta massitza chi mustrat, una bia de prus, su caràtere progressista de sas mobilitatziones catalanas. Una risposta finamentas a sos chi, a s'imbesse de Guthrie, bisant una “sardigna nostra” faeddende de invasiones. -Nch'at coladu 183 annos dae su collocamentu de sa prima traessa. In die de oe, su 19 de freàrgiu de su 1834 cumintzeint sos traballos pro sa prima lìnia ferroviària tedesca. Su collegamentu de sete chilòmetros, chertu dae su Re de Baviera Ludwig I, uneit Nürnberg a Fürth e intreit in servìtziu a pustis de un'annu e duos meses. In su biàgiu inaugurale, su trenu, chi giughiat belle 200 persones, registreit sa velotzidade màssima de 35 chilòmetros oràrios. Su tràficu de sas mertzes, imbetzes, cumintzeit a pustis de ses meses, cun su trasportu de duas càscias de birra. -Pro sa prima borta in s'istòria sua s'Eta decrarat sa trègua in unu territòriu pretzisu. Fiat su 18 de freàrgiu de su 2004 cando, tràmite Radio Euskadi, s'organizatzione separatista annuntzieit chi non diat àere impreadu prus sas armas in territòriu catalanu. Sos movimentos indipendentistas presentes in Catalugna, oramai belle majoritàrios, nche cumbincheint su grupu armadu a lassare campu lìberu a sos sèberos democràticos. Sa detzisione s'aforteit mescamente gràtzias a s'addòviu de Josep Lluis Carod Rovira (tando segretàriu generale de ERC) cun unos cantos dirigentes etarras in Perpiñán. -Fintzas custa chida su campionadu at a mòvere dae sa oe. Custu sero a sas 20:45 at a èssere su turnu de Juventus-Palermo. Cras, imbetzes, a sas 18:00 s'at a giogare Atalanta-Crotone e a sas 20:45 Empoli-Lazio. Domìniga a mesudie e mesu at a tocare a Bologna-Inter. A sas tres b'at àere bator partidas: Chievo-Napoli, Pescara-Genoa, Sampdoria-Casteddu e Udinese-Sassuolo. Roma-Torino at a èssere a sas 18:00. Su postìtzipu de sas 20:45, imbetzes, si l'ant a giogare Milan e Fiorentina. -Est una de sas òperas prus de importu de s'àrea mediterrànea e permitit a sas naes de nche colare dae su Mare Ruju a su Mare mediterràneu sena inghiriare totu s'Àfrica. Est su canale de Suez. Su chi proponeit una solutzione che a custa fuit, pro primu, Napoleon Bonaparte, in su 1799. S'Egitu leeit in cunsideru su cussìgiu paritzos annos a pustis e cumintzeit sos traballos de fràigu in su 1859. S'infrastrutura nche l'acabbeint in manera ufitziale deghe annos a pustis, su 1869, ma giai dae una paja de annos resurtaiat praticàbile. Difatis su 17 de freàrgiu de su 1867 lu traesseit sa prima nae. -Sa cajone de sa rebellia curda, su 16 de freàrgiu de su 1999, fuit s'arrestu de Abdullah Ocalan, fundadore de su Pkk (Partidu de sos traballadores de su Kurdistan). Su guvernu turcu acuseit su rivolutzionàriu curdu de traitoria e de separatismu. Chentinas de curdos disterrados in Europa ocupeint sas ambasciadas grecas de Danimarca, Isvètzia, Rùssia, Bèlgiu, Olanda, Isvìtzera, Itàlia, Germània e Rennu unidu. Sa protesta fiat indiritzada a sa Grètzia chi, a pàrrere de su Pkk, cuntribueit a s'arrestu de s'esponente indipendentista. -«Sa punna de s'iscièntzia no est a l'abèrrere sa ghenna a sa sabidoria islacanada, ma sa de artziare unu muru cara a s'ignoràntzia istremenada». Gasi faeddeit su Galileo Galilei de Bertolt Brecht cando su cardinale Barberini fiat a proa a si sètzere su tronu pontifìtziu. Nàschidu in su 1564, in die de oe, su matemàticu pisanu devengeit su babbu mannu de s'iscièntzia moderna in un'època (sa de su XVII sèculu) autoritària e repressiva. No est de badas chi su dramaturgu tedescu nche l'artzieit a palcu: sa vida de Galileo fuit èpica e teatrale, rivolutzionària cunforma a su connotu e disarmada cunforma a su poderiu incuisidore. Venètzia, Frorèntzia, Roma. Biageit peri s'Itàlia, ma nch'iscudeit sa mirada finas a chelu, pro ammustrare sos movimentos de sas lunas de Giove e pro iscumproare chi su sole no abarreit firmu petzi durante sa batalla bìblica de Gabaon. Sa terra, pro Galilei, non fiat su tzentru de s'universu. E custu cheriat nàrrere una cosa ebbia: chi sa crèsia non fiat su tzentru de sa terra. Tengeit grandu cunfiàntzia pro s'òmine e, finamentas pro custu motivu, disinneit de iscrìere in vulgare coniende paritzos tèrmines. Sa cuntierra dialètica intre Simplicio su tolemàicu e sos copernicanos Filippo Salviati e Gianfrancesco Sagredo, l'isterreit in su “Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo”. Protzessadu, minetzadu de retzire tortura, Galilei abiureit. Ma paret chi sa terra si moveret a beru. «E pur si muove», nât chi. - -«Pro instaurare in Rùssia su sistema de càrculu de su tempus impreadu in su bonu de sos paisos tziviles, su Sòviet de sos commissàrios de su pòpulu deliberat de introduire, a coa de su mese de ghennàrgiu de ocannu, in sos atos de sa vida tzivile, su calendàriu nou». Cun custu decretu s'istadu sovièticu nàschidu a pustis de sa rivolutzione sotzialista nche coleit a su calendàriu gregorianu. Sa mirada de sos bolscevicos fiat internatzionalista e sa punna issoro fiat sa de sa pesada anticapitalista in totu s'otzidente (a comintzare dae sa Germània). Teniat pagu sensu, pro issos, a mantènnere una traditzione chi partziat su paisu a majoria ortodossa dae su restu de s'Europa e de su mundu. Su mese de frèargiu de su 1918 comintzeit duncas in die de oe, su 14: nche toddeint, duncas, sas primas 13 dies pro permìtere s'agantzu chertu. Ma non fiat s'ùnica mudada. Su reposu setimanale, a su nessi a comintzu, ruiat cada chimbe dies cunforma a sos grupos de traballu. Una mesura pro traballare prus pagu ma pro non firmare sa produtzione. In antis de tando su calendàriu lu mudeint sos rivolutzionàrios frantzesos (in vigèntzia fintzas a su 1805 ma torradu a bogare a campu dae sos comunardos). -In die de oe, su de 18 sèculos, in su mègius de sa rebellia anti-feudale, Giuanne Maria Angioy retzeit dae s'istamentu un'incàrrigu dìligu: mòvere conca a Tàtari pro parare fronte a sas protestas. Su funtzionàriu bonesu traesseit totu sas Sardigna e sas biddas a pràtica, abbigende·si de s'opressione fiscale e de sas cunditziones malas in s'agricultura. Arribeit a Tàtari a pustis de 16 dies e sa tzitade l'acolleit deretu che liberadore. In beranu torreit a Casteddu cun un'esèrtzitu armadu e cun sa punna de proclamare sa repùblica sarda. Cuntrateit cun sos frantzesos pro li garantire amparu dae sa Frantza rivolutzionària. Ma sos progetos no andeint comente s'aiat ordimingiadu: sa Frantza, chi in antis fiat in gherra contra a sos Savòia, firmeit un'acordu de paghe e duncas Angioy si nch'agateit sena amparu. In prus, sa burghesia, timende a renuntziare a totu privilègios conchistados, non susteneit sa rivolutzione. E gosi si fiat arressadu su caminu de Giuanne Maria chi, s'istiu de su 1796, si nche fiat dèvidu fuire a Parigi. - -In sa penìsula ibèrica sas batallas pro sa gherra tzivile ispagnola nche fiant giai cròmpidas a sas ùrtimas iscutas. A un'ala s'erèrtzitu populare de sa repùblica e a s'àtera s'esèrtzitu franchista sustènnidu dae s'aeronàutica italiana e dae sa legione condor nazista. Su sero de su 12 de freàrgiu de su 1939 chimbe aèreos italianos de s'Aeronàutica règia bombardeint sa bidda de Xativa. Sos aparèchios nche lasseint calare dae chelu 20 bombas de 250 chilos cadauna, derruende s'istatzione e totu sas domos a inghìriu. In su degòlliu morgeint 129 persones intre tziviles e sordados de s'Esèrtzitu populare de sa Repùblica. S'acontèssida de su Paisu valentzianu est simigiante pagu prus o mancu s'assàchiu a Gernika de su 1937, est pro custu motivu chi est mentovada comente a sa Gernika de su Paisu valentzianu. - -A pustis de 13 oras de registratzione, totus in una die, nascheit su primu discu de sos Beatles. S'album, chi cuntenet 14 cantzones, bideit lughe s'11 de freàrgiu de su 1963 e intreit in cummèrtziu su 22 de su mese in fatu. In Sardigna cumintzeit a cumpàrrere in sos parastàgios petzi in su mese de santandria de su matessi annu. Su discu, intituladu Please please me, esseit cun tres etichetas de colore diferente e marcheit unu mudamentu mannu in sa mùsica britànnica de cussu perìodu. -S'aberit oe su de 24 turnos de Sèrie A. Custu sero a sas 20:45 at a tocare a Napoli-Genoa. Cras imbetzes a Fiorentina-Udinese. Su prus de sas partidas l'amus a tènnere domìniga, cun Crotone-Roma (12:00), Inter-Empoli (15:00), Palermo-Atalanta (15:00), Sassuolo-Chievo (15:00), Torino-Pescara (15:00), Sampdoria-Bologna (15:00). Casteddu-Juventus at a èssere semper domìniga, ma a sas 20:45. Lunis su disafiu intre Lazio e Milan. -Bintoto beranos in presone. Su preju chi pagheit cumpàngiu Madiba, pro sa batalla sua e de sos frades nadios contra a s'apartheid. Classe 1918, s'annestreit a reberdia dae cando fiat minore: refudeit unu cojuiu cumbinadu dae sa tribù sua e si nche fueit conca a Johannesburg. Ma sa gherra sua contra a su ratzismu de su guvernu comintzeit sende istudente: in su 1942 pigheit parte a su Cungressu natzionale africanu, s'Anc. In sos annos '50 animeit sa campagna de resistèntzia e s'assemblea populare chi adoteit sa Carta de sas libertades. Paris cun Oliver Tambo, cumpàngiu de una vida, abergeit un'istùdiu legale in ue s'assistèntzia a sos nieddos, rutos a su talaranu de sa “giustìtzia” bianca, fiat in donu o belle. A pustis de sa morte de unos cantos manifestantes in Sharpeville, in su 1960, Madiba e cumpàngios disinneint de pigare sas armas. Cumandante de sa “Lantza de sa natzione”, est a nàrrere su bratzu militare de s'Anc, ghieit unos cantos sabotàgios (sa gherrìllia fiat petzi pranificada). Acusadu de nch'àere barigadu sas làcanas de su paisu sena passaportu (in cherta de sustennu peri sas àteras natziones africanas) e de àere intzitadu sos traballadores a iscioperare, l'impresoneint dende·li s'ergàstolu in unu segundu protzessu. Unu primu addòviu cun s'inimigu, su presidente Pieter Willem Botha, in su 1989. Sa repressione non podiat èssere galu de giudu. Ma finamentas su mundu fiat ponende·si bestires noos: cun s'acabbu de su “sotzialismu reale”, su perìgulu ruju atribuidu a sa resistèntzia Anc, non fiat prus prioritàriu pro su guvernu de Pretòria. In su 1990, Frederi De Klerk disinneit de l'illiberare. In die de oe. Mandela, sa die a pustis, torreit a tastare sa libertade. -Sas rivolutziones burghesas de su 1848, mègius connotas comente beranu de sos pòpulos, punneint a bortulare s'ordinamentu polìticu nàschidu a pustis de su Cungressu de Vienna (1814). Disìgios de libertade natzionale e de giustìtzia sotziale si nch'inserteint in unu cuntestu de crisi econòmica ammaniende totu sas cunditziones pro una pesada generale contra a sa Restauratzione. Sa Repùblica romana chi nascheit s'annu a pustis, in die de oe, fuit unu de sos resurtos de custu beranu. «Su pabadu – custu su primu artìculu de su decretu fundamentale – est decàidu de facto e de jure dae su guvernu temporale de s'Istadu romanu». Pio IX si nche fueit a Gaeta in antis de tando (su 24 de santandria de su '48) e, a pustis de s'instauratzione de sa repùblica parlamentare, sa diretzione polìtica l'afideint a sa trìbide Mazzini, Saffi e Armellini. A ghiare s'atzione reformadora de su guvernu nou, bi fiant sas ideas democràticas. Est pretzisu a s'ammentare su sufràgiu universale, s'abolitzione de sa pena de morte, sa libertade de cultu. A Pio IX li deint garantzias mannas, ma su paba-re cheriat torrare pro si torrare a sètzere su tronu. E bi resesseit gràtzias a s'agiudu de sa Frantza de Napoléon III. Sas trupas bonapartistas intreint a Roma su 3 de trìulas. Pio IX, torradu a sa tzitade su 12 de abrile de su '50, nche catzeit sa Costitutzione, torreit in possa sa pena capitale e s'isulamentu de sos ebreos. A terra finamentas s'istàtua de Giordano Bruno. Restauratzione. Torra. -Presone de Turi, 1929. In die de oe Antoni Gramsci cumintzeit a istèrrere sas notas de su primu cartulàriu. Su fascismu teniat idea feras, giai s’ischit. In primis sa de ochìere pensu e ànimu in cada intelletuale aversàriu. E su rivolutzionàriu sardu, cun s’ideale suo, fiat duncas su bersàlliu perfetu. Nointamen soledade e tzensura, Gramsci nch’ammanieit però, pàginas de vàllia e de primore. Meledos chi galu oe sunt matèria de istùdiu in totu su mundu. A bìvere suta pressione e in isolamentu influeit pro seguru, e difatis sos iscritos (agigu diferentes dae sas anàlisis de s'Ordine nuovo) nascheint prus serentes meda a sa produtzione sotziològica. Ma b'at chie cunsiderat faddina a interpretare s'òpera sua comente a una furriada cunforma a su sovietismu. Ànimu e cussèntzia comunista fiant firmos, costoidos cun grandu gelosia in una carena minuda e bìdrina. Ca sas prospetivas de sa rivolutzione in otzidente e sos cuntzetos de egemonia e de cunsensu los impreèint pro pintare unu Gramsci gradualista. Pròpiu gasi, nointamen sas chistiones ligadas a su partidu, “Prìntzipe modernu”, e sa punna sua chi no abandoneit mai. In sos cartulàrios agatamus finamentas s'indàgine de su Risorgimentu (rivolutzione chi sa burghesia italiana no acumpreit, subalterna comente fiat a sa nobiltade e impotente cara a su problema agràriu); sa crìtica a Benedetto Croce; sas temàticas ligadas a su folclore e a sos intelletuales; sa chistione meridionale; unos cantos meledos in contu de crìtica literària. -A minores, sètzidos cara a sa tziminera, non fiat ispantu a nos agatare paris cun sos mannos manigende unu traste curiosu a forma de boteddu chi pariat puntu in un’ispidu.  A intro nche ghetaiant cando òrgiu, cando fasolu pitzudu e mescamente cafè galu birdes, pro los intostare o, mègius, pro los turrare e donare·lis cussa cunsistèntzia tracheddaitza pro los pòdere mòlere e impreare in prus de una manera.  Su prus pro los infùndere a pustis  o pro nche los pònnere pròpiu a modde in abba caente (infusione) e otènnere gasi unu tzicu de brou saboridu e nuscosu. O pòddine de cumassare e suìghere pro nde fàghere alimentu a trassa de cocone o modditzosu pro ismùrgiu o gustu protèicu e vitamìnicu. Subra de sa bràsia la faghiant a oras intreas cun s’andalitorra a manu manca e a manu dereta fintzas a nche bogare su chiu turradu e deretu a mòlere.  Pro custu udreddu, cada bidda tenet sa manera sua de lu numenare. In unos cantos giassos est frunillu o frunìgliu o grunìgliu o trunillu, totu nùmenes leados dae s’ispagnolu hornillo e chi posca ant sighidu àndalas diferentes cun su tempus e cun s’impreu. In àteros est turradore, turracafè, brujagafè, aturradore,  chi protzedent semper dae Ispagna in ue est torrador  e chi posca s’ant leadu cadaunu s’evolutzione sua, sèculu cun sèculu. Ambas raighinas ispagnolas protzedent a sa segura dae su latinu FÒ-RNUS o FÙR-NUS, faeddu chi benit dae su gregu THER-MÒS (gr. ϑερμός) chi cheret nàrrere Caente o Buddidu, cunforma a sa temperadura pagu o prus arta. Como non s’impreant belle prus e belle in neddue: nen su faeddu, nen s’udreddu.  Ma, sende chi serbiat pro turrare non cafè ebbia, ma fintzas òrgiu, fasolu, lentìgia e àteru laore, oe podimus impreare su faeddu Turradore pro nche lis colare s’erèntzia a sos minores de como. Semper cun s’isperu chi sa limba nostra crescat, si modernizet e chi no li torret contu a unu ditzu chi costumant a mentovare in chirros de Logudoro e atribuidu a baddu cale monarca de su tempus coladu: «Cando fui  Re agattaia su turradore, como chi so Imperadore, nen caffè nen turradore». -Brexit, Frexit, Europa a duas velotzidades. Faeddos chi in pagos podiant prevìdere 25 annos a oe, cando 12 paisos de sa chi tando fiat sa Comunidade econòmica europea, firmeint su Tratadu de Maastricht. Bèlgiu, Danimarca, Frantza, Germània, Grètzia, Lussemburgu, Irlanda, Ispagna, Itàlia, Paisos bàscios, Portugallu e Rennu unidu dissinneint, duncas, de andare prus addae de sas punnas santzidas cun sos tratados pretzedentes. Gasi, nascheit s'Unione europea, cun unu ruolu prus mannu de su Parlamentu e cun àmbitos noos de cooperatzione. Oe sunt 28 sos istados membros. In prus de sos dòighi giai mentovados si b'annangheint manu manu Àustria, Finlàndia e Isvètzia (1995); Estònia, Islovàchia, Islovènia, Letònia, Lituània, Malta, Polònia, Repùblica Tzega, Tzipru e Ungheria (2004); Bulgaria e Romania (2007); Croàtzia (2013). A pustis de su Tratadu de Maastricht sos istados ratificheint su de Amsterdam (1997), su de Nitza (2001) e su de Lisbona (2007). Petzi 19 sunt sos istados cun sa moneta comuna: in foras de s'èuro-zona b'agatamus sa Bulgaria (lev), sa Croàtzia (kuna), sa Danimarca (corona), s'Isvètzia (corona), sa Polònia (złoty), su Rennu unidu (isterlina), sa Repùblica tzega (corona), sa Romania (leu) e s'Ungheria (fiorinu). A pustis de sa Brexit, su Rennu unidu est a proa a si nch'essire dae sa Ue. Un'acontèssida chi at mustradu a su mundu sas contradditziones de custa Unione. -Sos Sex Pistols bi la canteint sa cantzone a deus, pro chi l'ampararet a sa reina Elisabeth II. E issa nch'est galu in cue, sètzida in su tronu reale dae su 6 de freàrgiu de su 1952. Su 21 de abrile de su 2016 at cròmpidu 90 annos, ma su 9 de cabudanni de su 2015 nch'at barigadu su primadu de sa reina Victoria: a oe su rennu suo est su prus longu de totu s'istòria britànnica cun 13 primos ministros intreverados suta de sa corona sua. Fìgia de su prìntzipe Albert (a pustis re George VI) e de sa duchessa de York Elizabeth Bowes-Lyon (sa “Reina mama” morta in su 2002 a s'edade de 102 annos), devengeit erede de su tronu in su 1936 a pustis de s'abdicatzione de su tziu Edward VIII. Incoronada su 2 de làmpadas de su 1953, narant chi issa non bi penset a abdicare. Figura non segundària de sa polìtica britànnica (s'inchieteit cun Tony Blair ca nât chi no la poniat bastante in parte), Elisabeth est finamentas reina de Antìgua e Barbuda, Austràlia, Bahamas, Barbados, Belize, Cànada, Grenada, Giamàica, Zelanda Noa, Pàpua Guinea Noa, Saint Kitts e Nevis, Santu Bissente e Grenadine, Ìsulas Salomone, Santa Lughia e Tuvalu. Cunforma a sas règulas de s'Atu de disponimentu de su 1701, a pustis suo su podere colat a su fìgiu Charles, prìntzipe de su Galles. - -A Miali Schirru lu connoschimus finamentas gràtzias a su libru de su giornalista silanesu Pepinu Fiori e a sa cantzone “Kenze Neke” de s'omònimu grupu combat-rock thiniscolesu. Nàschidu in Pàdria su 1899, biveit in Putumajore e, in antis de nche brincare su mare conca a sos Istados unidos, l'arresteint pro sas pesadas torinesas contra a sa gherra, su 1917. In su 1920 nche crompeit a Amèrica e in cussos annos cumintzeit a frecuentare sos anarchistas de New York collegados a su giornale “L'adunata dei refrattari”. Ma su disìgiu de ochìere a Benito Mussolini fiat mannu, e pro cussu motivu moveit conca a Itàlia (faghende tapa in Frantza, in ue s'ovieit cun Emìliu Lussu). In die de oe, su 1931, l'arresteint in Roma. «Si diat pòdere callare, diat pòdere negare – iscrieit Fiori –. Ma issu, Schirru, non si callat. Deretu, sena isetare chi bi lu pregontent, totu narat, cun intzidu e fieresa. Unu disafiu a su fascismu. Una proa de atza». Cundennadu su 28 de maju dae su Tribunale ispetziale pro s'amparu de s'istadu, lu ochieint sa die a pustis. Deghe sardos. -Est petzi unu s'antìtzipu de sa de 23 giorronadas de campionadu. Bologna e Napoli s'ant a disafiare custu sero (20:45). Cras imbetzes at a cumintzare Milan-Sampdoria (12:30) e a sas 15:00 ant a sighire sas àteras: Atalanta-Casteddu, Chievo-Udinese, Empoli-Torino, Genoa-Sassuolo, Pescara-Lazio, e Palermo-Crotone. A sas 20:45, imbetzes, b'est su clàssicu intre Juventus e Inter. Sa giorronada nche l'ant a serrare Roma e Fiorentina chi ant a giogare martis sero. -Universidade de Harvard, Istados unidos de Amèrica, 2004. Mark Zuckerberg, Eduardo Saverin, Andrew McCollum, Dustin Moskovitz e Chris Hughes bogheint a campu, in die de oe, sa rete sotziale Facebook. Progetada, a comintzu, petzi pro sos istudiantes, oe (cunforma a sa paràula de òrdine issoro) nos diat dèvere agiuare a mantènnere sos cuntatos cun sas persones chi connoschimus o amus connòschidu (o cherimus connòschere). Devènnida oe una faina totalizante, paret chi nemos nche la potzat pònnere a banda. A non cunsiderare a Facebook in contu de informatzione – at naradu Emily Bell in sa Columbia journalism review pagas dies a oe – est comente «a aboghinare a sas àeras». Incriminada pro acasagiare noas farsas e acusada de amplificare faeddos de màdrighe discriminatòria, sa rete Facebook abarrat sa pratza virtuale pro milliones de utentes peri su mundu. E duncas est finamentas a disponimentu pro sos messageris de libertade, giustìtzia sotziale, rispetu, agualidade. Facebook est in donu ma, cunforma a su ditzu, su prodotu semus nois. Dae su mese de trìulas de su 2016 sa prataforma tenet s'interfache finamentas in sardu. -Est nàschida oe, in manera ufitziale, sa Federatzione de sa gioventude indipendentista. L'ant presentada custu mangianu in Aristanis, in pratza de Marianu. In sa mesa de sos reladores fiant presentes Càralu Manca, Andria Pili, Dàvide Pinna e Austinu Peru, chi ant ammustradu su sìmbulu de sa federatzione e ant descritu su progetu e sas punnas suas. «Amus a operare in sos setores de s'educatzione e de su traballu in favore de sos giòvanos – ant antitzipadu in unu comunicadu – pro fàghere a manera de pòdere atuare una soverania reale in s'iscola, in s'Universidade e in contu de polìticas pro su traballu giovanile». -Sos passos imbenientes ant a prevìdere paritzas presentadas a rodeu in su territòriu pro presentare s'òrganu nou e pro crèschere sa base militante. B'ant a pòdere aderire pitzocas e pitzocos intre sos 14 e sos 30 annos. -«Sa FGI no est emanatzione de perunu partidu e no at a leare parte a peruna cumpetitzione eletorale» ant acraridu sos ativistas, agiunghende chi sas persones chi ant a leare parte a su movimentu ant a traballare in pare pro ismanniare sa cussèntzia natzionale sarda e pro fraigare unu fronte comune contra a su colonialismu italianu. In sos meses imbenientes amus a bìdere in cale manera. -Felitze Ànghelu Armandu Giacobbe fiat su nùmene. Ma pro totu cantos issu fiat Dino. Durgalesu de nàschida, fundadore de su Partidu sardu, «impulsivu e fidigosu» (gasi l'aiat etichetadu un'iscobiadore de s'Ovra), animeit deretu su movimentu antifascista sardu. Sa sentèntzia 193/1923 de su Tribunale penale de Nùgoro l'incuadreit intre sos militantes prus atzudos faeddende de «òpera sua fitiana de propaganda e organizatzione». Firmadu, compidadu e arrestadu prus de una bia, Giacobbe indiritzeit s'atividade militante sua intre sos operajos chi fiant fraighende su caminu de Marreri ma mescamente intre sas fèminas e sas dischentes. Su 2 de cabudanni de su 1937, Giacobbe moveit a cua conca a Frantza dae Santa Lughia de Thiniscole. Cròmpidu a Ispagna pro gherrare contra a sos franchistas, l'impresoneint. Ma resesseit a si nche fuire a sos Istados unidos in ue b'addureit fintzas a su 1945. Torradu a Sardigna sigheit s'àndala sotzialista de s'amigu e cumpàngiu suo, Emìliu Lussu. Si nche morgeit in die de oe, su 1984. Teniat 88 annos. -Pro unos cantos istòricos sos destinos de sa segunda gherra mundiale comintzeint a mudare cun sa batalla de Istalingradu. A pustis de s'operatzione “Barbarossa” de su 1941, Hitler disinneit de torrare a atacare s'Urss s'annu a pustis. Cunforma a su chi nos contat s'istoriografia soviètica, sos tedescos moveint conca a sa tzitade in ue rugrat su Volga, su 17 de trìulas de su 1942.  Dae su Cremlinu, su 28 de su matessi mese, sa diretiva 227: «Mai prus perunu passu in segus!». Cruenta, orrorosa, longa e isfidiada, sa batalla marcheit, in die de oe, sa derrota definitiva de sa VI armada ghiada dae Friedrich Paulus. Dae tando comintzeit finamentas s'avantzada soviètica conca a Ovest, una martza èpica chi acabbeit cun sa conchista de su Reichstag ornadu dae sa sa bandera ruja cun farche, marteddu e isteddu. Figura de primore de su cunflitu fiat su maresciallu Georgij Konstantinovič Žukov, bene connotu dae sos tedescos pro àere amparadu a Mosca e a Leningradu. Sa batàllia ispireit sa cantzone de sos Stormy Six (“Stalingrado/La fabbrica”) chi pongeit a cumone cussas acontèssidas bèllicas cun sa pesada operaja in Itàlia. Pesada chi, su matessi perìodu, antitzipeit s'acabbu de su fascismu. - -Deretos Getty. Url imàgine - -Rick Husband, Willie McCool, Ilan Ramon, Kalpana Chawla, Michael Anderson, Laurel Clark e David Brown. In pagos si los ammentant sos nùmenes de sos sete astronàutas chi, in die de oe, su 2003, morgeint in intro de su Space Shuttle Columbia disintegradu in s'atmosfera cando chi fiat recuende dae sa de 28 missiones suas. Sa naveta  comintzeint a la fraigare in su 1975 in Palmdale, Califòrnia: sa prima missione in su 1981; sa Sts-107 s'ùrtima. Lantzadu su 16 de ghennàrgiu abarreit in òrbita prus de duas chidas permitende·lis a sos cosmonàutas de acumprire a unos 80 esperimentos. In sa partèntzia etotu s'orìgine de sa disaura: unu bìculu de rivestimentu isolante si nch'iscrotzeit dae su serbatòiu esternu e corfeit a s'Orbiter cajonende un'istampu de belle 25 tzentìmetros. Dae cue, in sa torrada atmosfèrica, nch'intreit su gas a intro de su veìcolu: chistione de pagu tempus e su chelu texanu abratzeit s'esèmpiu de cussos sete traballadores de sas àeras. -Pro unos cantos istòricos sos destinos de sa segunda gherra mundiale comintzeint a mudare cun sa batalla de Istalingradu. A pustis de s'operatzione “Barbarossa” de su 1941, Hitler disinneit de torrare a atacare s'Urss s'annu a pustis. Cunforma a su chi nos contat s'istoriografia soviètica, sos tedescos moveint conca a sa tzitade in ue rugrat su Volga, su 17 de trìulas de su 1942.  Dae su Cremlinu, su 28 de su matessi mese, sa diretiva 227: «Mai prus perunu passu in segus!». Cruenta, orrorosa, longa e isfidiada, sa batalla marcheit, in die de oe, sa derrota definitiva de sa VI armada ghiada dae Friedrich Paulus. Dae tando comintzeit finamentas s'avantzada soviètica conca a Ovest, una martza èpica chi acabbeit cun sa conchista de su Reichstag ornadu dae sa sa bandera ruja cun farche, marteddu e isteddu. Figura de primore de su cunflitu fiat su maresciallu Georgij Konstantinovič Žukov, bene connotu dae sos tedescos pro àere amparadu a Mosca e a Leningradu. Sa batàllia ispireit sa cantzone de sos Stormy Six (“Stalingrado/La fabbrica”) chi pongeit a cumone cussas acontèssidas bèllicas cun sa pesada operaja in Itàlia. Pesada chi, su matessi perìodu, antitzipeit s'acabbu de su fascismu. -Sa Gherra de su Golfu, locutzione antonomàstica pro Gherra de su Golfu Pèrsicu, cumintzeit su 2 de austu de su 1990 e  acabbeit pròpiu in die de oe, su 1991. Prus de 20mìgia sos mortos in ue belle 5mìgia fiant tziviles, nùmeros aprossimativos. Tocat a acrarire chi est connota comente sa prima, a dae chi in su giru de deghe annos, pagu prus o mancu, bi nd’at àpidu un’àtera, semper serente a su matessi golfu, ma mègius connota comente gherra de s’Iraq o segunda gherra de su Golfu: dae su 20 de martzu de su 2003 a su 15 de nadale de su 2011 e forsis galu in fieri.  Semper e cando, dae su puntu de annotu mediàticu, sa chi at singiadu sa cussèntzia colletiva, sa de un’opinione pùblica semper atenta e semper rebesta, est istada sa prima. Sos giornales de tando la poniant  - rumbulende·si·la unu cun s’àteru – semper in prima pàgina. Si diat pòdere pensare chi tenneret diferèntzias dae sas àteras gherras. Ma forsis no est gasi, ca a nche la sètzere subra de su caaddu informativu est istadu su fatu chi benderet. Bendiat pàginas, bendiat publitzidade, bendiat e faghiat bèndere armas, bendiat fama e ranchidore. In prus chi no assentu polìticu pro o contra una banda o s’àtera. Diat èssere tropu longu e infadosu a nche collire inoghe e pròpiu sa die de s’ammentu, sas chi fiant sas trassas cuadas in palas de custa gherra vile e inùtile, in ue sas responsabilidades fiant bastante cumpartzidas in totu su mundu otzidentale. E, pro non nche rùere a intro de sa matessi bartza de su “villàgiu globale mediàticu”- comente l’aiat tzerriadu Stefano Beltrame, diplomàticu e iscritore veronesu - diat èssere mègius a l’ammentare petzi comente eventu istòricu, maleitu, dannàrgiu, inùtile comente a belle totus sos eventos de custa genia. Cun s’isperu chi potzat agiuare sas cussèntzias de oe, sabunadas in sete abbas, a torrare a cumprèndere su tempus chi nos tocat e chi galu nos at a tocare a bìvere. -Su Carbòniu-14, fintzas Ràdio-carbòniu, est un’isòtopu radiativu de su carbòniu cun 6 protones e 8 neutrones. Nche lu sejeint sa prima bia duos iscientziados americanos de s’Universidade de Berkeley, in Califòrnia, pròpiu in die de oe, su 1940. Martin Kamen e Sam Ruben, custos sos nùmenes, nche l’isoleint in su laboratòriu radiològicu e ispaineint sa noa peri sas rivistas iscientìficas mentovende però cun onestade, fintzas a Franz Kurie, àteru chircadore chi nd’aiat annuntziadu sa presèntzia giai in su 1934.  -S’isòtopu tenet una vida longa, belle eterna si diat pòdere nàrrere, cunforma a sos organismos presentes in sa Terra chi nche lu suspint die cun die integrende·lu a sa carena issoro. Permitit duncas de connòschere s’edade de ite si siat: minerale, animale o vegetale  A pustis de sa morte - o de sa disgregatzione in casu de minerales e vegetales - cale si siat organismu, acabbat de suspire su Carbòniu-14. Sa cantidade presente in s'organismu in s'istante de sa morte, andat menguende die cun die e illebiende sa presèntzia sua annu cun annu, a cajone de su decadessimentu radiativu. Su printzìpiu si narat Datatzione radiomètrica de campiones orgànicos.Si agatamus unu manufatu de brunzu in logu de nuraghe, cun su C-14 podimus connòschere su perìodu particulare in ue l’ant fraigadu. Fintzas sa die. Sena peruna faddina temporale. -Una curiosidade. De s’iscoberta, si nde podet fintzas fàghere un’impreu metafòricu e befulanu. Pro crèschere s’assentu fraseològicu sardu e pro nch’ammaniare testos chi pesent una bona mùtria, sos iscritores diant pòdere impreare s’iscoberta californiana, pagu prus o mancu, a custa manera. A sa pregonta:«Cantu tempus est chi  bi fiat, in Regione, Felicetto Contu?» podet èssere chi nos rispondant:«Eh... bae chirca, bi diat chèrrere su Carbòniu-14!»  -Semus in su 1964. Cassius Clay, in die de oe, conchisteit su tìtulu mundiale de sos pesos màssimos: teniat in pessu 22 annos. Sa peus sorte  – suta sos corfos bene sestados –  li tocheit a Sonny Liston chi abbandoneit su disafiu in sa de sete ripresas. Clay fiat una creze de bobboi, tiraiat unu metru e norantunu e pesaiat unu cuintale o barda. Fiat mannu eja, ma teniat, subra de su tapete, un’elegàntzia e unu garbu chi galu oe sos atletas e fintzas sos amantiosos de su pugiladu si bisant. Non bi nd’at galu nàschidu àteru pùgile che a issu, nessi no in contu de sabiesa e de echilìbriu fìsicu e mentale, in prus chi non polìticu. Ammentemus in pare cun sa gràtzia e cun s’assentu suos, unos cantos faeddos chi pronuntzieit in contu de gherra. Paràulas graes giai mentovadas dae sa gazeta pro cummemorare sa die chi si nch’est mortu: «Sa cussèntzia mea – nargeit – non mi permitit de andare peri sos logos a isparare a frade meu, a calicunu prus iscuru o prus craru de mene o a carchi poberitu istasidu dae su fàmene, in mesu a su ludu, pro cuntentare e satisfare sa grandu potèntzia americana».  -Torremus a 23 de freàrgiu 1903: Sos giornales de tando, in die de oe, tituleint: “Cuba cuntzedet sa Bàia de Guantanamo a sos Istados Unidos cun clàusula perpètua, duncas pro semper”. Ma sa veridade cale est? La tzedeint, l’allogheint o bi nche la secuestreint, ocupende·la cun sa fortza? Su guvernu cubanu, dae tando, cuntesteit annu cun annu sa presèntzia a manu de mere de sos americanos, cunsiderende·la pròpiu un’ocupatzione manu militari. Ma sos ogros de su mundu fiant totu pro sa presone americana de seguràntzia màssima e pro sas cunditziones inumanas de sos presoneris e nemos, in sos annos, si pregonteit ite b’aeret acontèssidu in realidade.  -Semper e cando sa die est una die nefasta pro su pòpulu cubanu comente iscumproant unos cantos artìculos serentes a s’argumentu e meresset duncas mentovu. Pro chie chèrgiat aprofundire, inoghe, inoghe e inoghe b’at bastante materiale.  -Bintoto beranos in presone. Su preju chi pagheit cumpàngiu Madiba, pro sa batalla sua e de sos frades nadios contra a s'apartheid. Classe 1918, s'annestreit a reberdia dae cando fiat minore: refudeit unu cojuiu cumbinadu dae sa tribù sua e si nche fueit conca a Johannesburg. Ma sa gherra sua contra a su ratzismu de su guvernu comintzeit sende istudente: in su 1942 pigheit parte a su Cungressu natzionale africanu, s'Anc. In sos annos '50 animeit sa campagna de resistèntzia e s'assemblea populare chi adoteit sa Carta de sas libertades. Paris cun Oliver Tambo, cumpàngiu de una vida, abergeit un'istùdiu legale in ue s'assistèntzia a sos nieddos, rutos a su talaranu de sa “giustìtzia” bianca, fiat in donu o belle. A pustis de sa morte de unos cantos manifestantes in Sharpeville, in su 1960, Madiba e cumpàngios disinneint de pigare sas armas. Cumandante de sa “Lantza de sa natzione”, est a nàrrere su bratzu militare de s'Anc, ghieit unos cantos sabotàgios (sa gherrìllia fiat petzi pranificada). Acusadu de nch'àere barigadu sas làcanas de su paisu sena passaportu (in cherta de sustennu peri sas àteras natziones africanas) e de àere intzitadu sos traballadores a iscioperare, l'impresoneint dende·li s'ergàstolu in unu segundu protzessu. Unu primu addòviu cun s'inimigu, su presidente Pieter Willem Botha, in su 1989. Sa repressione non podiat èssere galu de giudu. Ma finamentas su mundu fiat ponende·si bestires noos: cun s'acabbu de su “sotzialismu reale”, su perìgulu ruju atribuidu a sa resistèntzia Anc, non fiat prus prioritàriu pro su guvernu de Pretòria. In su 1990, Frederi De Klerk disinneit de l'illiberare. In die de oe. Mandela, sa die a pustis, torreit a tastare sa libertade. -Sa Die internatzionale de sa Limba materna est una dèdica solenne a cada limba de su mundu e un'innu a sas diversidades linguìsticas de su pianeta. Die de festa, duncas. Una ricurrèntzia votada a s'ammentu chi, pro la nàrrere in modernesu, promovet s'ùnica interfache non telemàtica chi aunit sas fèminas e sos òmines de totu su mundu. Fintzas si no est bene articuladu e fintzas si non rispondet deretu a sos cànones cunventzionales, su sonu essit deretu dae sa gula de sa criadura in pessu naschende. E gasi sighit, perpetuende·si e megiorende die cun die fintzas a cando, a òmine fatu, non nche catzat s'ùrtimu alenu. Sa Die nche l'ammanieit s'Unesco in su mese de santandria de su 1999 pro su 21 de freàrgiu de cada annu. Sa prima la festeint pròpiu in die de oe s'annu imbeniente: su 2000. In su 2007 la reconnoscheit finas s'Assemblea Generale de s'Onu in cuntemporànea cun sa proclamatzione de s'annu 2008 comente Annu internatzionale de sas limbas. Sebereint su 21 de freàrgiu pro ammentare su de su 1952, in ue unos cantos istudiantes bengalesos de s'Universidade de Dacca, pateint peus sorte suta su fogu de sa politzia pakistana. Fiant manifestende ca cheriant su bengalesu comente limba ufitziale. Cando sos de s'Unesco la fundeint, a sa segura ischiant fintzas chi, in mesu a su mare Mediterràneu, b'aiat un'ìsula in ue sa limba la teniant belle sica e chi sos abitantes suos in contu de limba - mudende agigu su ditzu eternu - sunt a beru pagos, lascos e malefadados. -Sos Sex Pistols bi la canteint sa cantzone a deus, pro chi l'ampararet a sa reina Elisabeth II. E issa nch'est galu in cue, sètzida in su tronu reale dae su 6 de freàrgiu de su 1952. Su 21 de abrile de su 2016 at cròmpidu 90 annos, ma su 9 de cabudanni de su 2015 nch'at barigadu su primadu de sa reina Victoria: a oe su rennu suo est su prus longu de totu s'istòria britànnica cun 13 primos ministros intreverados suta de sa corona sua. Fìgia de su prìntzipe Albert (a pustis re George VI) e de sa duchessa de York Elizabeth Bowes-Lyon (sa “Reina mama” morta in su 2002 a s'edade de 102 annos), devengeit erede de su tronu in su 1936 a pustis de s'abdicatzione de su tziu Edward VIII. Incoronada su 2 de làmpadas de su 1953, narant chi issa non bi penset a abdicare. Figura non segundària de sa polìtica britànnica (s'inchieteit cun Tony Blair ca nât chi no la poniat bastante in parte), Elisabeth est finamentas reina de Antìgua e Barbuda, Austràlia, Bahamas, Barbados, Belize, Cànada, Grenada, Giamàica, Zelanda Noa, Pàpua Guinea Noa, Saint Kitts e Nevis, Santu Bissente e Grenadine, Ìsulas Salomone, Santa Lughia e Tuvalu. Cunforma a sas règulas de s'Atu de disponimentu de su 1701, a pustis suo su podere colat a su fìgiu Charles, prìntzipe de su Galles. -Universidade de Harvard, Istados unidos de Amèrica, 2004. Mark Zuckerberg, Eduardo Saverin, Andrew McCollum, Dustin Moskovitz e Chris Hughes bogheint a campu, in die de oe, sa rete sotziale Facebook. Progetada, a comintzu, petzi pro sos istudiantes, oe (cunforma a sa paràula de òrdine issoro) nos diat dèvere agiuare a mantènnere sos cuntatos cun sas persones chi connoschimus o amus connòschidu (o cherimus connòschere). Devènnida oe una faina totalizante, paret chi nemos nche la potzat pònnere a banda. A non cunsiderare a Facebook in contu de informatzione – at naradu Emily Bell in sa Columbia journalism review pagas dies a oe – est comente «a aboghinare a sas àeras». Incriminada pro acasagiare noas farsas e acusada de amplificare faeddos de màdrighe discriminatòria, sa rete Facebook abarrat sa pratza virtuale pro milliones de utentes peri su mundu. E duncas est finamentas a disponimentu pro sos messageris de libertade, giustìtzia sotziale, rispetu, agualidade. Facebook est in donu ma, cunforma a su ditzu, su prodotu semus nois. Dae su mese de trìulas de su 2016 sa prataforma tenet s'interfache finamentas in sardu. -Nch'at coladu 183 annos dae su collocamentu de sa prima traessa. In die de oe, su 19 de freàrgiu de su 1834 cumintzeint sos traballos pro sa prima lìnia ferroviària tedesca. Su collegamentu de sete chilòmetros, chertu dae su Re de Baviera Ludwig I, uneit Nürnberg a Fürth e intreit in servìtziu a pustis de un'annu e duos meses. In su biàgiu inaugurale, su trenu, chi giughiat belle 200 persones, registreit sa velotzidade màssima de 35 chilòmetros oràrios. Su tràficu de sas mertzes, imbetzes, cumintzeit a pustis de ses meses, cun su trasportu de duas càscias de birra. -In die de oe, su de 18 sèculos, in su mègius de sa rebellia anti-feudale, Giuanne Maria Angioy retzeit dae s'istamentu un'incàrrigu dìligu: mòvere conca a Tàtari pro parare fronte a sas protestas. Su funtzionàriu bonesu traesseit totu sas Sardigna e sas biddas a pràtica, abbigende·si de s'opressione fiscale e de sas cunditziones malas in s'agricultura. Arribeit a Tàtari a pustis de 16 dies e sa tzitade l'acolleit deretu che liberadore. In beranu torreit a Casteddu cun un'esèrtzitu armadu e cun sa punna de proclamare sa repùblica sarda. Cuntrateit cun sos frantzesos pro li garantire amparu dae sa Frantza rivolutzionària. Ma sos progetos no andeint comente s'aiat ordimingiadu: sa Frantza, chi in antis fiat in gherra contra a sos Savòia, firmeit un'acordu de paghe e duncas Angioy si nch'agateit sena amparu. In prus, sa burghesia, timende a renuntziare a totu privilègios conchistados, non susteneit sa rivolutzione. E gosi si fiat arressadu su caminu de Giuanne Maria chi, s'istiu de su 1796, si nche fiat dèvidu fuire a Parigi. -Presone de Turi, 1929. In die de oe Antoni Gramsci cumintzeit a istèrrere sas notas de su primu cartulàriu. Su fascismu teniat idea feras, giai s’ischit. In primis sa de ochìere pensu e ànimu in cada intelletuale aversàriu. E su rivolutzionàriu sardu, cun s’ideale suo, fiat duncas su bersàlliu perfetu. Nointamen soledade e tzensura, Gramsci nch’ammanieit però, pàginas de vàllia e de primore. Meledos chi galu oe sunt matèria de istùdiu in totu su mundu. A bìvere suta pressione e in isolamentu influeit pro seguru, e difatis sos iscritos (agigu diferentes dae sas anàlisis de s'Ordine nuovo) nascheint prus serentes meda a sa produtzione sotziològica. Ma b'at chie cunsiderat faddina a interpretare s'òpera sua comente a una furriada cunforma a su sovietismu. Ànimu e cussèntzia comunista fiant firmos, costoidos cun grandu gelosia in una carena minuda e bìdrina. Ca sas prospetivas de sa rivolutzione in otzidente e sos cuntzetos de egemonia e de cunsensu los impreèint pro pintare unu Gramsci gradualista. Pròpiu gasi, nointamen sas chistiones ligadas a su partidu, “Prìntzipe modernu”, e sa punna sua chi no abandoneit mai. In sos cartulàrios agatamus finamentas s'indàgine de su Risorgimentu (rivolutzione chi sa burghesia italiana no acumpreit, subalterna comente fiat a sa nobiltade e impotente cara a su problema agràriu); sa crìtica a Benedetto Croce; sas temàticas ligadas a su folclore e a sos intelletuales; sa chistione meridionale; unos cantos meledos in contu de crìtica literària. -Sa prima esecutzione pùblica nche l'ammanieint in su teatru Tzìvicu de Casteddu, su 20 de freàrgiu de su 1844. Iscritu dae Vitòriu Àngius, unu preìderu iscontzu chi si fiat secularizadu su 1842, su testu nche torrat a sos annos trinta de su de deghennoe sèculos. Custu s'incipit: «Cunservet Deus su Re, Salvet su Regnu Sardu Et gloria a s'istendardu Cuncedat de su Re!» Faeddos improbàbiles, linghesos e de sutamissione? A cadaunu su pàrrere suo. Sa mùsica fiat de Giuanne Gonella, tataresu. Pro no isfaddire cun su tempus de oe in contu de brigadas tatarinas, ammentemus chi fiat unu musicante de sa 'Brigata Regina'. S'ispartzidu originale nche fiat costoidu in s'auditòrium de Casteddu, in ue l'agateit Frantziscu Casula, s'istòricu. S'ùrtima esecutzione ufitziale fuit su 1937, cun su coro de sa Capella Sistina, diretu dae Lorenzo Perosi, pro voluntade de V. Emanuele III de Savoja, sa die de sa tzerimònia in ue su Paba Pio XI aiat cunsignadu sa Rosa de Oro a sa reina Elena. Pròpiu a issa: sa de sa carrera arborada de Casteddu. Cunforma a su chi sustenet Casula, s'innu fiat leadu in grandu cunsideru dae sos soberanos. E nois non tenimus peruna resone pro non bi crèere, a dae chi fintzas sos coros nugoresos de Barbàgia e de Sos Canarjos non tengeint peruna duda o impèigu a lu cantare. Cussentes chi fiat alabòngiu pro su Rennu e oe - giai s'ischit - est unu momentu a li cantare s'àteru, su de Mameli, a su majore nou de sa Repùblica. Sende chi a dolu mannu sa Sardigna, terra antiga e semper suferente, innu ufitziale suo galu non nde tenet.  -«Sa punna de s'iscièntzia no est a l'abèrrere sa ghenna a sa sabidoria islacanada, ma sa de artziare unu muru cara a s'ignoràntzia istremenada». Gasi faeddeit su Galileo Galilei de Bertolt Brecht cando su cardinale Barberini fiat a proa a si sètzere su tronu pontifìtziu. Nàschidu in su 1564, in die de oe, su matemàticu pisanu devengeit su babbu mannu de s'iscièntzia moderna in un'època (sa de su XVII sèculu) autoritària e repressiva. No est de badas chi su dramaturgu tedescu nche l'artzieit a palcu: sa vida de Galileo fuit èpica e teatrale, rivolutzionària cunforma a su connotu e disarmada cunforma a su poderiu incuisidore. Venètzia, Frorèntzia, Roma. Biageit peri s'Itàlia, ma nch'iscudeit sa mirada finas a chelu, pro ammustrare sos movimentos de sas lunas de Giove e pro iscumproare chi su sole no abarreit firmu petzi durante sa batalla bìblica de Gabaon. Sa terra, pro Galilei, non fiat su tzentru de s'universu. E custu cheriat nàrrere una cosa ebbia: chi sa crèsia non fiat su tzentru de sa terra. Tengeit grandu cunfiàntzia pro s'òmine e, finamentas pro custu motivu, disinneit de iscrìere in vulgare coniende paritzos tèrmines. Sa cuntierra dialètica intre Simplicio su tolemàicu e sos copernicanos Filippo Salviati e Gianfrancesco Sagredo, l'isterreit in su “Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo”. Protzessadu, minetzadu de retzire tortura, Galilei abiureit. Ma paret chi sa terra si moveret a beru. «E pur si muove», nât chi. -Sas rivolutziones burghesas de su 1848, mègius connotas comente beranu de sos pòpulos, punneint a bortulare s'ordinamentu polìticu nàschidu a pustis de su Cungressu de Vienna (1814). Disìgios de libertade natzionale e de giustìtzia sotziale si nch'inserteint in unu cuntestu de crisi econòmica ammaniende totu sas cunditziones pro una pesada generale contra a sa Restauratzione. Sa Repùblica romana chi nascheit s'annu a pustis, in die de oe, fuit unu de sos resurtos de custu beranu. «Su pabadu – custu su primu artìculu de su decretu fundamentale – est decàidu de facto e de jure dae su guvernu temporale de s'Istadu romanu». Pio IX si nche fueit a Gaeta in antis de tando (su 24 de santandria de su '48) e, a pustis de s'instauratzione de sa repùblica parlamentare, sa diretzione polìtica l'afideint a sa trìbide Mazzini, Saffi e Armellini. A ghiare s'atzione reformadora de su guvernu nou, bi fiant sas ideas democràticas. Est pretzisu a s'ammentare su sufràgiu universale, s'abolitzione de sa pena de morte, sa libertade de cultu. A Pio IX li deint garantzias mannas, ma su paba-re cheriat torrare pro si torrare a sètzere su tronu. E bi resesseit gràtzias a s'agiudu de sa Frantza de Napoléon III. Sas trupas bonapartistas intreint a Roma su 3 de trìulas. Pio IX, torradu a sa tzitade su 12 de abrile de su '50, nche catzeit sa Costitutzione, torreit in possa sa pena capitale e s'isulamentu de sos ebreos. A terra finamentas s'istàtua de Giordano Bruno. Restauratzione. Torra. -In sa penìsula ibèrica sas batallas pro sa gherra tzivile ispagnola nche fiant giai cròmpidas a sas ùrtimas iscutas. A un'ala s'erèrtzitu populare de sa repùblica e a s'àtera s'esèrtzitu franchista sustènnidu dae s'aeronàutica italiana e dae sa legione condor nazista. Su sero de su 12 de freàrgiu de su 1939 chimbe aèreos italianos de s'Aeronàutica règia bombardeint sa bidda de Xativa. Sos aparèchios nche lasseint calare dae chelu 20 bombas de 250 chilos cadauna, derruende s'istatzione e totu sas domos a inghìriu. In su degòlliu morgeint 129 persones intre tziviles e sordados de s'Esèrtzitu populare de sa Repùblica. S'acontèssida de su Paisu valentzianu est simigiante pagu prus o mancu s'assàchiu a Gernika de su 1937, est pro custu motivu chi est mentovada comente a sa Gernika de su Paisu valentzianu. -S’idea nascheit su 1925, ma a la varare la vareint petzi su mese de freàrgiu de su 1931, in die de oe. Pro chie istimat su mare, sa galania, ma fintzas sas trampas suas, non b’at mègius palestra e est cunsiderada cun grandu deretu un’òpera màstrina. Unu monumentu dislocante càrrigu de ammaju e de poesia. Fintzas si s’impreu suo est pro annestru de sordados e duncas finalizadu a sa gherra. Longa 101 metros, totu in foras, bompressu incruidu; larga 15 metros e chimbantasès, piscat 7 metros e trinta; s’àrbore de maistra nche crompet a 34 metros e barantasete. Sa propulsione bi l’assegurant: 26 velas in tela de Olona, est a nàrrere cànapa, bambaghe e linu grezos e tenent un’ispessore chi vàriat dae duos a bator millìmetros; duos motores cun 12 tzilindros a nàfata, de 1850 caaddos peròmine; unu motore elètricu cun prus de 2mìgia caaddos e duos generadores elètricos cun 8 tzilindros a nàfata de 1033 caaddos cadaunu. Nùmeros de importu, ma pretzisos a dae chi sa nae nche devet tragare peri sos otzèanos prus de 4mìgia tonnelladas a càrrigu prenu. In prus de sos materiales pro impreu fitianu, sunt 16 sos ufitziales, 70 sos sutaufitziales e pagu prus o mancu 200 persones intre marineris e allievos. Una curiosidade: su Còdighe de sa navigatzione previdit - in mare abertu - semper sa pretzedèntzia pro sos transatlànticos, cunforma a sas àteras imbarcatziones. Ma pro sa Vespucci b’at una dèroga. A norma de lege, cando unu transatlànticu addòbiat sa Vespucci, nche morit sos motores, rinùntziat a sa pretzedèntzia e li torrat sos onores sonende tres bias sa sirena. At a èssere petzi una règula, ma a una nae che a cussa, si no àteru pro s’edade, li meresset cale si siat grangeu. -Est una de sas òperas prus de importu de s'àrea mediterrànea e permitit a sas naes de nche colare dae su Mare Ruju a su Mare mediterràneu sena inghiriare totu s'Àfrica. Est su canale de Suez. Su chi proponeit una solutzione che a custa fuit, pro primu, Napoleon Bonaparte, in su 1799. S'Egitu leeit in cunsideru su cussìgiu paritzos annos a pustis e cumintzeit sos traballos de fràigu in su 1859. S'infrastrutura nche l'acabbeint in manera ufitziale deghe annos a pustis, su 1869, ma giai dae una paja de annos resurtaiat praticàbile. Difatis su 17 de freàrgiu de su 1867 lu traesseit sa prima nae. -A Miali Schirru lu connoschimus finamentas gràtzias a su libru de su giornalista silanesu Pepinu Fiori e a sa cantzone “Kenze Neke” de s'omònimu grupu combat-rock thiniscolesu. Nàschidu in Pàdria su 1899, biveit in Putumajore e, in antis de nche brincare su mare conca a sos Istados unidos, l'arresteint pro sas pesadas torinesas contra a sa gherra, su 1917. In su 1920 nche crompeit a Amèrica e in cussos annos cumintzeit a frecuentare sos anarchistas de New York collegados a su giornale “L'adunata dei refrattari”. Ma su disìgiu de ochìere a Benito Mussolini fiat mannu, e pro cussu motivu moveit conca a Itàlia (faghende tapa in Frantza, in ue s'ovieit cun Emìliu Lussu). In die de oe, su 1931, l'arresteint in Roma. «Si diat pòdere callare, diat pòdere negare – iscrieit Fiori –. Ma issu, Schirru, non si callat. Deretu, sena isetare chi bi lu pregontent, totu narat, cun intzidu e fieresa. Unu disafiu a su fascismu. Una proa de atza». Cundennadu su 28 de maju dae su Tribunale ispetziale pro s'amparu de s'istadu, lu ochieint sa die a pustis. Deghe sardos. -A coa de Cungressu, su de binti de su Partidu comunista de s’Unione soviètica, su 1956, pròpiu in die de oe a ora de mesudie,  Chruščëv si pronuntzieit in contu de Ego, iscumproende chi su cultu de sa personalidade, iscannu in ue si nche fiat sètzidu Stalin, fiat un’àndala trampera, imboligosa e dannàrgia pro su bene de totu su pòpulu, de su partidu e de sa rivolutzione intrea. «Cumpàngios – nargeit – nos interessat a ischire comente su cultu de sa persone de Stalin siat crèschidu sena mesura e siat devènnidu, a unu prontu, cajone de una sèrie istremenada de deviàntzias graes, istesiende·nos·nche dae sos printzìpios de su partidu, dae sa democratzia de su partidu e dae sa legalidade rivolutzionària sua.» Stalin si nche fiat mortu in su 1953, ma su pensu suo nche fiat arraighinadu in cada cugione e sa cursa a su podere in sos annos imbenientes fiat foras de controllu. A pustis de una parèntesi curtza cun Georgij Malenkov, cumpàngiu e amigu corale de Stalin, Chruščëv nche coleit a segretàriu de su Pcus servende sa càrriga dae su ’53 a su ’64. Est istadu su primu segretàriu chi denuntzieit in pùblicu sos crìmines de Stalin, prantende sas modinas pro su protzessu de “deistalinizatzione”. - -«Pro instaurare in Rùssia su sistema de càrculu de su tempus impreadu in su bonu de sos paisos tziviles, su Sòviet de sos commissàrios de su pòpulu deliberat de introduire, a coa de su mese de ghennàrgiu de ocannu, in sos atos de sa vida tzivile, su calendàriu nou». Cun custu decretu s'istadu sovièticu nàschidu a pustis de sa rivolutzione sotzialista nche coleit a su calendàriu gregorianu. Sa mirada de sos bolscevicos fiat internatzionalista e sa punna issoro fiat sa de sa pesada anticapitalista in totu s'otzidente (a comintzare dae sa Germània). Teniat pagu sensu, pro issos, a mantènnere una traditzione chi partziat su paisu a majoria ortodossa dae su restu de s'Europa e de su mundu. Su mese de frèargiu de su 1918 comintzeit duncas in die de oe, su 14: nche toddeint, duncas, sas primas 13 dies pro permìtere s'agantzu chertu. Ma non fiat s'ùnica mudada. Su reposu setimanale, a su nessi a comintzu, ruiat cada chimbe dies cunforma a sos grupos de traballu. Una mesura pro traballare prus pagu ma pro non firmare sa produtzione. In antis de tando su calendàriu lu mudeint sos rivolutzionàrios frantzesos (in vigèntzia fintzas a su 1805 ma torradu a bogare a campu dae sos comunardos). -Pro sa prima borta in s'istòria sua s'Eta decrarat sa trègua in unu territòriu pretzisu. Fiat su 18 de freàrgiu de su 2004 cando, tràmite Radio Euskadi, s'organizatzione separatista annuntzieit chi non diat àere impreadu prus sas armas in territòriu catalanu. Sos movimentos indipendentistas presentes in Catalugna, oramai belle majoritàrios, nche cumbincheint su grupu armadu a lassare campu lìberu a sos sèberos democràticos. Sa detzisione s'aforteit mescamente gràtzias a s'addòviu de Josep Lluis Carod Rovira (tando segretàriu generale de ERC) cun unos cantos dirigentes etarras in Perpiñán. -Su 24 de freàrgiu de su 1990 si rendeit a su mundu de sos prus, Sandro Pertini, partigianu, sotzialista e òmine de grandu vàllia polìtica e morale.«Non bi podet àere libertade sena giustìtzia sotziale, comente non bi podet àere giustìtzia sotziale sena libertade», costumaiat a repìtere sena timòria de nch’infadare a nemos, cara a sos giornalistas, cantu li pregontaiant ite sensu tenneret pro issu a èssere sotzialista. Òmine intreu, francu e rispetosu, si siddiat petzi cara a unu faeddu, in ue si l’erpilaiat sa carena, artziaiat sa boghe de unas cantas tacas e nche perdiat belle totu s’assentu suo sàbiu e echilibradu: fascismu. Pro nche sejare in ue acabbaiat s’òmine e in ue cumintzaiat su polìticu antifascista, b'at unos cantos faeddos chi agiuant a cumprèndere. Bi los aiat dedicados - mancari pàrgiat unu paradossu - Indro Montanelli: «No est pretzisu a èssere sotzialistas pro istimare a Pertini. Cale si siat cosa issu nàrgiat o fatzat, tenet su nuscu lèbiu de su sabone, de s’onestade e de sa sintzeridade». -Felitze Ànghelu Armandu Giacobbe fiat su nùmene. Ma pro totu cantos issu fiat Dino. Durgalesu de nàschida, fundadore de su Partidu sardu, «impulsivu e fidigosu» (gasi l'aiat etichetadu un'iscobiadore de s'Ovra), animeit deretu su movimentu antifascista sardu. Sa sentèntzia 193/1923 de su Tribunale penale de Nùgoro l'incuadreit intre sos militantes prus atzudos faeddende de «òpera sua fitiana de propaganda e organizatzione». Firmadu, compidadu e arrestadu prus de una bia, Giacobbe indiritzeit s'atividade militante sua intre sos operajos chi fiant fraighende su caminu de Marreri ma mescamente intre sas fèminas e sas dischentes. Su 2 de cabudanni de su 1937, Giacobbe moveit a cua conca a Frantza dae Santa Lughia de Thiniscole. Cròmpidu a Ispagna pro gherrare contra a sos franchistas, l'impresoneint. Ma resesseit a si nche fuire a sos Istados unidos in ue b'addureit fintzas a su 1945. Torradu a Sardigna sigheit s'àndala sotzialista de s'amigu e cumpàngiu suo, Emìliu Lussu. Si nche morgeit in die de oe, su 1984. Teniat 88 annos. -A pustis de 13 oras de registratzione, totus in una die, nascheit su primu discu de sos Beatles. S'album, chi cuntenet 14 cantzones, bideit lughe s'11 de freàrgiu de su 1963 e intreit in cummèrtziu su 22 de su mese in fatu. In Sardigna cumintzeit a cumpàrrere in sos parastàgios petzi in su mese de santandria de su matessi annu. Su discu, intituladu Please please me, esseit cun tres etichetas de colore diferente e marcheit unu mudamentu mannu in sa mùsica britànnica de cussu perìodu. -Sa cajone de sa rebellia curda, su 16 de freàrgiu de su 1999, fuit s'arrestu de Abdullah Ocalan, fundadore de su Pkk (Partidu de sos traballadores de su Kurdistan). Su guvernu turcu acuseit su rivolutzionàriu curdu de traitoria e de separatismu. Chentinas de curdos disterrados in Europa ocupeint sas ambasciadas grecas de Danimarca, Isvètzia, Rùssia, Bèlgiu, Olanda, Isvìtzera, Itàlia, Germània e Rennu unidu. Sa protesta fiat indiritzada a sa Grètzia chi, a pàrrere de su Pkk, cuntribueit a s'arrestu de s'esponente indipendentista. -Rick Husband, Willie McCool, Ilan Ramon, Kalpana Chawla, Michael Anderson, Laurel Clark e David Brown. In pagos si los ammentant sos nùmenes de sos sete astronàutas chi, in die de oe, su 2003, morgeint in intro de su Space Shuttle Columbia disintegradu in s'atmosfera cando chi fiat recuende dae sa de 28 missiones suas. Sa naveta  comintzeint a la fraigare in su 1975 in Palmdale, Califòrnia: sa prima missione in su 1981; sa Sts-107 s'ùrtima. Lantzadu su 16 de ghennàrgiu abarreit in òrbita prus de duas chidas permitende·lis a sos cosmonàutas de acumprire a unos 80 esperimentos. In sa partèntzia etotu s'orìgine de sa disaura: unu bìculu de rivestimentu isolante si nch'iscrotzeit dae su serbatòiu esternu e corfeit a s'Orbiter cajonende un'istampu de belle 25 tzentìmetros. Dae cue, in sa torrada atmosfèrica, nch'intreit su gas a intro de su veìcolu: chistione de pagu tempus e su chelu texanu abratzeit s'esèmpiu de cussos sete traballadores de sas àeras. -Brexit, Frexit, Europa a duas velotzidades. Faeddos chi in pagos podiant prevìdere 25 annos a oe, cando 12 paisos de sa chi tando fiat sa Comunidade econòmica europea, firmeint su Tratadu de Maastricht. Bèlgiu, Danimarca, Frantza, Germània, Grètzia, Lussemburgu, Irlanda, Ispagna, Itàlia, Paisos bàscios, Portugallu e Rennu unidu dissinneint, duncas, de andare prus addae de sas punnas santzidas cun sos tratados pretzedentes. Gasi, nascheit s'Unione europea, cun unu ruolu prus mannu de su Parlamentu e cun àmbitos noos de cooperatzione. Oe sunt 28 sos istados membros. In prus de sos dòighi giai mentovados si b'annangheint manu manu Àustria, Finlàndia e Isvètzia (1995); Estònia, Islovàchia, Islovènia, Letònia, Lituània, Malta, Polònia, Repùblica Tzega, Tzipru e Ungheria (2004); Bulgaria e Romania (2007); Croàtzia (2013). A pustis de su Tratadu de Maastricht sos istados ratificheint su de Amsterdam (1997), su de Nitza (2001) e su de Lisbona (2007). Petzi 19 sunt sos istados cun sa moneta comuna: in foras de s'èuro-zona b'agatamus sa Bulgaria (lev), sa Croàtzia (kuna), sa Danimarca (corona), s'Isvètzia (corona), sa Polònia (złoty), su Rennu unidu (isterlina), sa Repùblica tzega (corona), sa Romania (leu) e s'Ungheria (fiorinu). A pustis de sa Brexit, su Rennu unidu est a proa a si nch'essire dae sa Ue. Un'acontèssida chi at mustradu a su mundu sas contradditziones de custa Unione. -Francu sos estratores, nde sunt cumbintos belle totus, in su mundu. A sa segura nde sunt cumbintos sos trèighi chi nch'ant ammaniadu su Consìgiu pro s'Idrògenu, (Hydrogen Council), in Davos, Isvìtzera, sas primas dies de su mese de ghennàrgiu. Semus chistionende de bobbois in àmbitu automobilìsticu, Toyota, Daimler, Bmw, in àmbitu energèticu, Air Liquide, Shell e ferru-tranviàriu, Alstom, pro nde mentovare petzi unos cantos. Sa presidèntzia e sa vitze-presidèntzia pro tempore, a dae chi s'idea est nàschida cun issos, l'ant a leare, in òrdine, Takeshi Uchiyamada, giaponesu, amministradore in càrriga de su grupu Toyota e Benoît Potier, frantzesu, printzipale de Air Liquide. -Ambos ant dadu a intèndere chi ant a investire 1,9 milliardos de èuros cada annu, dae su 2018 a su 2022 pro sa chirca e s'isvilupu in contu de idrògenu e de motores cumpatìbiles. Ant fintzas annantu chi diant crèschere su gastu si sos guvernos ant a mantènnere in mèritu una legislatzione istàbile e chi duret a tempus longu. Bonas noas chi, si est beru chi non nch'istèsiant su pantasma de su capitalismu, nessi leant in cunsideru s'ambiente e mescamente sa salude. Ca, si sighimus gosi, su destinu nos lu semus marchende cun sas manos nostras etotu. -A rodeu, peri sos caminos de totu su mundu, sunt pagu prus o mancu 1milliardu, sos veìculos lèbios a motore. Est a nàrrere furgones, veturas, mototzicletas. Sena carculare duncas sos mezos pesantes chi sunt tres bortas de mancu. E 16mìgia de milliardos - unu nùmeru chi non benit bene mancu a l'iscrìere - sos chilòmetros, su tretu chi s'ant carcadu cada die, fintzas a oe. -A li fàghere su contu in tèrmines de traballu operaju o de incuinamentu nos diat segare s'alenu, e forsis non diamus èssere a tretu de règhere. -Unu venidore a idrògenu est duncas possìbile, auspicàbile, inevitàbile. -S'aberit oe su de 24 turnos de Sèrie A. Custu sero a sas 20:45 at a tocare a Napoli-Genoa. Cras imbetzes a Fiorentina-Udinese. Su prus de sas partidas l'amus a tènnere domìniga, cun Crotone-Roma (12:00), Inter-Empoli (15:00), Palermo-Atalanta (15:00), Sassuolo-Chievo (15:00), Torino-Pescara (15:00), Sampdoria-Bologna (15:00). Casteddu-Juventus at a èssere semper domìniga, ma a sas 20:45. Lunis su disafiu intre Lazio e Milan. -“This land is your land” Woody Guthrie l'iscrieit in su 1940 pighende sa mùsica de unu gospel e sonende·la cun sa chiterra sua ochifascistas. Ma diat podet èssere sa mègius colunna sonora s'in casu fatzant unu documentàriu de sa manifestatzione bartzellonesa de eris, a favore de sos migrantes in cherta de amparu. Cunforma a su chi narant sos organizadores b'at pigadu parte mesu millione de gente, meda de mancu pro sa “Guàrdia urbana”, ma a sa segura sa manifestatzione europea prus manna in contu de fraternidade intre sos òmines. «Nemos est illegale» fiat, a su chi nos contant sas crònacas ibèricas, sa paràula de òrdine prus ispainada. Faeddos de gosu, dae banda de Ada Colau. Sa sìndiga de Bartzellona est disigiosa chi sa tzitade devèngiat «sa capitale de s'ispera e de sa defensa de sos deretos umanos». Una risposta massitza chi mustrat, una bia de prus, su caràtere progressista de sas mobilitatziones catalanas. Una risposta finamentas a sos chi, a s'imbesse de Guthrie, bisant una “sardigna nostra” faeddende de invasiones. -Fintzas custa chida su campionadu at a mòvere dae sa oe. Custu sero a sas 20:45 at a èssere su turnu de Juventus-Palermo. Cras, imbetzes, a sas 18:00 s'at a giogare Atalanta-Crotone e a sas 20:45 Empoli-Lazio. Domìniga a mesudie e mesu at a tocare a Bologna-Inter. A sas tres b'at àere bator partidas: Chievo-Napoli, Pescara-Genoa, Sampdoria-Casteddu e Udinese-Sassuolo. Roma-Torino at a èssere a sas 18:00. Su postìtzipu de sas 20:45, imbetzes, si l'ant a giogare Milan e Fiorentina. -Est nàschida oe, in manera ufitziale, sa Federatzione de sa gioventude indipendentista. L'ant presentada custu mangianu in Aristanis, in pratza de Marianu. In sa mesa de sos reladores fiant presentes Càralu Manca, Andria Pili, Dàvide Pinna e Austinu Peru, chi ant ammustradu su sìmbulu de sa federatzione e ant descritu su progetu e sas punnas suas. «Amus a operare in sos setores de s'educatzione e de su traballu in favore de sos giòvanos – ant antitzipadu in unu comunicadu – pro fàghere a manera de pòdere atuare una soverania reale in s'iscola, in s'Universidade e in contu de polìticas pro su traballu giovanile». -Sos passos imbenientes ant a prevìdere paritzas presentadas a rodeu in su territòriu pro presentare s'òrganu nou e pro crèschere sa base militante. B'ant a pòdere aderire pitzocas e pitzocos intre sos 14 e sos 30 annos. -«Sa FGI no est emanatzione de perunu partidu e no at a leare parte a peruna cumpetitzione eletorale» ant acraridu sos ativistas, agiunghende chi sas persones chi ant a leare parte a su movimentu ant a traballare in pare pro ismanniare sa cussèntzia natzionale sarda e pro fraigare unu fronte comune contra a su colonialismu italianu. In sos meses imbenientes amus a bìdere in cale manera. -Su Casteddu, in chirca de sos tres puntos, oramai non binchet in campionadu dae su 15 de freàrgiu. Sa partida de oe cun sa Sampdoria est ocasione pro torrare a sa vitòria. Sos òmines de Marco Giampaolo imbetzes ant bìnchidu sas ùrtimas tres. 9 puntos chi lis ant permìtidu de nche cròmpere a su de deghe positziones in classìfica. -Sos ruju-biaitos cumintzant bene e a su de ses minutos nche colant in vantàgiu. Su gol est de Isla. Su tzentrocampista tzilenu cun unu tiru sestadu bene, e cun su contributu de sa defensa aversària, resurtat a nch'istichire sa botza a intro. Mancari sos sardos apant isblocadu su resurtadu, su ritmu non creschet e sa partida abarrat blocada. Bi proat sa Sampdoria a torrare a aparigiare su caminu, ma sos genovesos non sunt cuncretos. Su parègiu arribat a su de 22 minutos cun Quagliarella. Su passàgiu detzisivu est de Muriel chi fiat pighende dae sa fasca. S'atacante napoletanu, de prima intentzione, antìtzipat a Pisacane e parègiat sos contos. -A su de 52 minutos, in sa segunda fratzione, Sau tenet s'ocasione pro nche marcare sa de duos, ma si faghet ipnotizare dae Viviano. Ambas sas iscuadras paret chi non chèrgiant fortzare su giogu, s'impressione est chi si chèrgiant cuntentare de unu puntu peròmine. A su de 85 minutos sos lìgures si nch'acòstiant a su vantàgiu, ma Torreira leat petzi sa traessa. A su de 89 minutos Ibarbo nche ghetat sa botza a intro a pustis de un'essida pagu profetosa de Viviano. S'àrbitru però annullat su gol pro positzione irregulare de Pisacane. Acabbat 1-1. -Formatziones -Sampdoria: Viviano, Bereszynski, Silvestre, Skriniar, Pavlovis, Praet (55' Linetty), Torreira, Barreto, Fernandes (46' Djuricic), Quagliarella, Muriel (81' Schick). -Allenadore: Marco Giampaolo -Casteddu: Gabriel, Padoin (82' Ibarbo), Pisacane, Bruno Alves, Murru, Ionita, Tachtsidis (66' Di Gennaro), Dessena, Isla, Joao Pedro, Sau (85' Borriello). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 6' Isla, 22' Quagliarella - -Deretos Getty. Url imàgine -Donald Trump no est unu nemos. E non si podet nàrrere chi non siat faghende nudda. Sos meledos suos los aiat acraridos in sas primàrias e in sa campagna eletorale. Como chi nch'est intradu a sa Domo arva, a sos disinnos b'est annanghende sa firma. Esecutivos. E su criu de su pensu suo nch'est totu cantu in unu cuntzetu ebbia: amparu. Ma de cale casta? -Protetzionismu. In sos ambientes capitalistas-globalistas b'at prus de un'oriolu. E custos oriolos si sunt addoviados in Davos. Duncas, si fiat una fortzadura sa de nàrrere chi sos meres de su mundu tenent unu pensu ùnicu (torremus·nche a su '95, cando nde faeddeit pro sa prima bia Ignacio Ramonet), como semus prus chi non seguros chi, nointamen sa punna de mantènnere su domìniu de classe, b'apat prus de una solutzione. Si Antonio Labriola naraiat chi sas ideas non falant dae sas àeras, podimus nàrrere chi sos sèberos de Trump, in contu de gherras cummertziales e de dàtzios, sunt petzi unu resurtu de sa crisi de s'egemonia Iua peri su globu. Ma in custu casu su neo-presidente est unu segnor Nemos e nudda podet contra a sas dinàmicas de su mercadu. Sas cunsighèntzias no ant a istentare a si fàghere intèndere e sa crisi atuale petzi a unu livellu prus grae nch'at a cròmpere. E beni·mi·nde amparu. -Làcanas. In custu arresonu si nch'insertant sas atziones suas contra a sos istràngios. Atziones agradèssidas a sa dereta mundiale e chi – perìgulu mannu – ant a pòdere agradèssere a chie si siat punnet a carignare sos sentidos prus iscurigosos de su “pòpulu”, renuntziende a los chèrrere mudare. S'Amèrica, devènnida sa chi est finamentas gràtzias a trumas de migrantes, issu – prus de àtere – la cheret amparare artziende muros. «A primu s'Amèrica!», comente chi esseret una comunidade de gente cun su matessi destinu, comente chi non bi potzat àere (bi nd'at àpidu e bi nd'ant a àere) cunflitos interos. S'òmine, e duncas finamentas su traballadore americanu, est un'èssere sotziale cunservadore chi petzi in unos cantos momentos istòricos furriat conca a sas prus artas chimas de su pensu emantzipativu. Ma sa de Trump est una gherra contra a sos pòberos, e totu cantos l'ant a iscumproare. -Deretos tziviles e salude. «Su presidente – at naradu Sean Spicer, boghe de sa Domo arva – cheret amparare totu sos americanos, finamentas sos chi non sunt galu nàschidos». E pro custu at blocadu sos finantziamentos a sas Ong chi pràticant s'istrumu o frunint informatziones conca a una maternidade cussente. Sa chistione est ogetu de cuntierras dae tempus meda, ma chie si siat podet bìdere s'assentu maschilista de s'amministratzione noa contra a su deretu de sas fèminas a s'autodeterminare. In campagna eletorale aiat faeddadu de punitziones pro sas fèminas chi istrumant. A pustis aiat retificadu faeddende de punitziones petzi pro sos mèigos abortistas. Un'idea de comente at a èssere su Trumpcare (cunforma a s'Obamacare prus chi non criticadu dae paritzos americanos) movet finamentas dae inoghe. -Est petzi unu s'antìtzipu de sa de 23 giorronadas de campionadu. Bologna e Napoli s'ant a disafiare custu sero (20:45). Cras imbetzes at a cumintzare Milan-Sampdoria (12:30) e a sas 15:00 ant a sighire sas àteras: Atalanta-Casteddu, Chievo-Udinese, Empoli-Torino, Genoa-Sassuolo, Pescara-Lazio, e Palermo-Crotone. A sas 20:45, imbetzes, b'est su clàssicu intre Juventus e Inter. Sa giorronada nche l'ant a serrare Roma e Fiorentina chi ant a giogare martis sero. -«Grandu tristura annuntziende·bos chi Chuck Berry – maridu istimadu, babbu, giaju e bisaju – s'est rèndidu in domo sua, oe, a s'edade de 90 annos. Mancari incruèschidu de reghente, nch'at coladu sas ùrtimas dies suas inghiriadu dae s'amore de familiares e amigos». Cun pagas rias publicadas in sas retes sotziales, sa famìlia Berry at annuntziadu sa morte de su babbu de su rock and roll. Missourianu de nàschida, conca mala a minore, figiolu artìsticu de Muddy Waters e nonnu de sos Rolling Stones, Chuck nos at frunidu prendas sonoras e finamentas s'imàgine de comente depet èssere un'isteddu de su rock. Chuck Berry, parafrasende a Lennon, fiat, est e at a èssere s'ùnicu sinònimu de rock and roll. Non b'at àteru de annànghere. Prangamus·lu e cuntentemus·nos de àere connotu s'arte sua. Adiosu Chuck. -«Amus abertu sa ghenna ca pariat chi b'aeret gente in foras. Fiat pagu prus o mancu mesanote e mesu. Mancu su tempus de iscangiare sa ghenna chi nos ant corfadu cun fustes e cun chintòrgias, sunt intrados a intro e nos ant abertu sa conca. Posca semus resurtados a nche los isuliare a foras. Si nche sunt fuidos, ma tres persones las amus connotas». Custu est su chi est capitadu in sa sede de su colletivu s'Idea Lìbera sa note intre sàbadu e domìniga. In sa sala de carrera de Casaggia fiat in pessu acabbada sa chena pro sustènnere sa de tres carovanas anti-fascistas in Dombass. Unu de sos eventos chi ànimant a s'ispissu s'apendìtziu antigu de Santu Apollinare. -«No ischimus a su chentu pro chentu si esseret gente imbiada dae CasaPound, ma est seguru chi sas tres persones chi amus connotu sunt militantes de cussu movimentu» at naradu unu rapresentante de su FIU. -B'at de acrarire fintzas chi, in contrapositzione cun su chi ant iscritu sos giornales italianos, pro chistiones de ideales nemos de su colletivu at espostu denùntzia a sas autoridades. Domìniga sos ativistas matessi ant cundennadu sas fainas de sa note cun unu sit-in simbòlicu contra a violèntzia e fascismu. Si previdet un'àtera manifestatzione, aberta a totu sos tzitadinos, su 25 de custu mese. -A ora de sas 15.00 de eris, in Westminster, Londra, un'òmine in vetura s'at carcadu suta paritzos pedones ochiende·nde tres. Binti sos fertos. Una bia essidu dae su mezu at istocadu unu politzotu chi fiat in cussos tretos, ma l'ant firmadu àteras bàrdias de seguresa pagos minutos a pustis. A su chi narat su canale britànnicu Channel 4, mancari sa noa non siat ufitziale, paret chi si tratet de Trevor Brooks, prus connotu comente Abu Izzadeen, de orìgine giamaicana. Nàschidu in Inghilterra est s'Imam de Clapton. S'abocadu de Brooks però at decraradu chi s'inditziadu de s'assàchiu nch'est in presone e chi duncas non podet èssere issu s'atentadore. A pàrrere de Scotland Yard sa faina si diat pòdere assotziare a un'atu de terrorismu islàmicu, ma sas indàgines galu non permitint peruna cunfirma. In s'ìnteri sa metropolitana at tancadu e su parlamentu, collocadu a pagos metros dae Westminster, at suspesu sos traballos de sa die. -Sos sardos proant a si cunfrontare cun s'Inter sena s'istropiare. Sos milanesos apartenent a su grupu de sas iscuadras chi istant mègius. Sa vitòria de su girone de andada est petzi un'ammentu. -In sos primos minutos su Casteddu poderat bene su ritmu de su giogu, resessende a si cuntzèdere fintzas paritzos momentos conca a dae in antis. Sos ruju-biaitos resistent fintzas a su de 34 minutos, cando arribat su vantàgiu de s'Inter. Est Perisic su marcadore. Su giogadore croatu, in intro de s'àrea, aprofitat de unu passàgiu bonu de Banega e sìngiat su 0-1. A pustis de chimbe minutos est Banega etotu a raddopiare. Su tiru lìberu est perfetu, nche bàrigat sa barriera e nch'intrat a porta. In antis de sa pàusa sos sardos resurtant a incurtziare s'isvantàgiu. Borriello, cun sa conca, indiritzat bene in gol su passàgiu traessu de Barella. -Sos lombardos non perdent ocasione pro nche marcare sa de tres. Est torra Perisic su protagonista. S'atacante nche brincat a Di Gennaro e nche ponet sa botza a palas de Gabriel. Sa reatzione de su Casteddu est dèbile e s'Inter torrat a dae in antis. A su de 67 minutos Icardi conchistat unu tiru de penalidade cajonadu dae un'interventu irregulare de su portieri casteddaju. Dae sos ùndighi metros su giogadore argentinu non faddit. Est s'1-4. Sos òmines de Rastelli proant a fraigare carchi cosa de cuncretu, ma non b'at sustàntzia. A su de 89 minutos arribat fintzas su de chimbe. Gagliardini dae foras de s'àrea agatat su gol personale cun unu destru bene sestadu. Acabbat 1-5 pro sos milanesos. -Formatziones -Casteddu: Gabriel, Pisacane, Bruno Alves, Capuano, Isla, Ionita, Di Gennaro (62' Sau), Barella (78' Dessena), Joao Pedro, Borriello (77' Ibarbo). -Allenadore: Massimo Rastelli -Inter: Handanovic, D'Ambrosio, Medel, Miranda, Ansaldi (88' Nagatomo), Gagliardini, Kondogbia, Candreva, Banega (76' Joao Mario), Perisic (73' Eder), Icardi. -Allenadore: Stefano Pioli -Gol: 34' Perisic, 39' Banega, 42' Borriello, 47' Perisic, 67' Icardi (p), 89' Gagliardini -Su Casteddu resurtat a nch'acabbare sa partida sena subire gol. Forsis est custa sa noa de oe, bidu chi semus fintzas faeddende de su primu 0-0 de s'istajone. S'iscuadra de Rastelli dae su 21 de cabudanni de su 2016 at semper retzidu gol. -Sa partida de oe si rivelat bastante echilibrada, ma sa Lazio manovrat e manìgiat mègius sa botza. Su Casteddu imbetzes, òrfanu de Borriello e de Barella (infortunados), aprofitat de sos tretos lìberos e de sos contratacos. Non b'at acontèssidas de signalare fintzas a su de 30 minutos, ma Immobile no est bastante lestru a nch'ispìnghere sa botza a intro. -Sa trata de su primu tempus sighit in su segundu. Sos sardos si lìmitant a cuntènnere s'avantzada de sos istràngios chi però non resessent a èssere perigulosos. In sos ùrtimos 15 minutos creschent meda sos ruju-biaitos, ma mancat sa pretzisione in su tiru detzisivu. Acabbat 0-0 cun unu puntu peròmine. -Formatziones -Casteddu: Rafael, Isla, Pisacane (86' Salamon), Bruno Alves, Murru, Dessena (9' Farago), Tachtsidis, Padoin, Ionita, Joao Pedro, Sau (67' Farias). -Allenadore: Massimo Rastelli -Lazio: Strakosha, Basta (80' Patric), De Vrij, Hoedt, Radu (67' Dordevic), Parolo, Biglia, Lulic, Felipe Anderson, Immobile, Keita (71' Alberto). -Allenadore: Simone Inzaghi -Disafiu echilibradu su de s'Artemio Franchi. Sos sardos de Rastelli poderant bene sa partida e s'ammustrant prontos a cuncambiare sos corfos in atacu. Non mancant sas ocasiones giai in sos primos minutos, ma sas portas abarrant bòidas. Agigu mègius sa Fiorentina in sa prima fratzione de giogu. -In su segundu tempus su giogu istèrile non garantit ispetàculu. Ambas iscuadras parent chi si chèrgiant cuntentare de su parègiu. In sos minutos de recùperu sos ruju-biaitos diant pòdere andare in vantàgiu, ma Barella cara a Tatarusanu faddit su corfu detzisivu. Nd'aprofitat deretu sa Fiorentina unu minutu a pustis cun Kalinis chi, cun sa conca, nche collit su passàgiu traessu de Tello e nche marcat su gol de sa vitòria. -Formatziones -Fiorentina: Tatarusanu, Tomovic (66' Sanchez), Rodriguez, Astori, Chiesa, Borja Valero, Vecino, Tello, Bernardeschi (79' Badelj), Saponara (66' Ilicic), Kalinic. -Allenadore: Paulo Sousa -Casteddu: Rafael, Isla, Pisacane, Bruno Alves, Murru (46' Miangue), Ionita (85' Padoin), Tachtsidis, Dessena, Barella , Borriello, Joao Pedro (73' Sau). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 92' Kalinic - -Su 1842, in die de oe, su dutore e potecàriu americanu Crawford Long, impreende s'ètere, una creze de sustàntzia cun facultades narcòticas, praticheit sa prima anestesia generale a un'òmine chi deviat operare pro nche li catzare unu tumore. Connota in chìmica comente ètere dietìlicu, cun fòrmula CH3-CH2-O-CH2-CH3, sa sustàntzia si presentat a temperadura de ambiente comente lìcuida, ma sutaponende·la a una temperadura de unas cantas tacas prus arta, si fùrriat a gas. Gas chi, una bia respiradu, cajonat su dismaju de totu sa carena arressende cada sensibilidade a livellu nervosu, ma lassende ativu su coro, sa tzirculatzione e duncas su cherbeddu. Sa punna fiat a ingendrare una cunditzione in ue si nche perderet sa cussèntzia, ma chi permiteret de menguare o arressare unas cantas funtziones vegetativas. Sa cherta, in fines, fiat a impedire su dolore in su malàidu, pro lu pòdere operare sena li cajonare suferèntzia e duncas movimentos rebestos de auto-defensa chi diant àere tropelladu su traballu de su chirurgu. Oe sos fàrmacos anestèticos sunt de natura bàrgia e duas sunt sas maneras de praticare s'anestesia: inietiva e inalatòria. Sa prima inietende deretu sa sustàntzia a intro de sas venas e sa segunda cun una genia de caratza dae ue essit, in forma gassosa, su fàrmacu. Elementu, s'anestesia, chi non si podet istransire pro cale si siat tipu de interventu chirùrgicu, dae su prus curtzu in tèrmines de tempus a sos prus longos e complicados, chi durant a bias prus de deghe o dòighi oras. -In die de oe, su 1946 presenteint in pùblicu, brevetende·lu, su progetu de sa prima Vespa Piaggio. Genia de motoreta cun una carrotzeria pro nche cugugiare sos elementos mecànicos chi, fintzas a tando, fiant in bella vista in cada mototzicleta. Sa ratìfica de su brevetu crompeit unas cantas dies a pustis, su 23 de abrile, e cussa deviat èssere finas sa data de sa presentada in pùblicu. Ma Armando e Enrico sos responsàbiles de sa Piaggio e fìgios de su fundadore suo Rinaldo Piaggio, non si nche bidiant cròmpidos ghiados comente fiant dae sa lusca pro sa novidade e antitzipeint duncas s’eventu de unas cantas dies. Nàschida dae su lapis de Corradino D’Ascanio, s’ingenieri chi aiat imbentadu fintzas su primu modellu de elicòteru, esseit in su 1946 cun una tzilindrada de 125 tzentìmetros cùbicos. Posca, cun sos annos, movende dae 50 nch’arribeint finas a 300 tz.c.. A oe, sa Vespa, cun totu sas versiones suas, resurtat sa mototzicleta prus bèndida de semper cun prus de 17milliones de esemplares. In prus chi no unu mezu de trasportu, est duncas unu sìmbulu materiale universale, destinadu a s’eternidade. Mentovadu in literadura, tzinematografia, polìtica e impreadu in cale si siat ambiente ricu o pòberu, peri totu su mundu: otzidentale e orientale. -Su 28 de martzu de su 1939 est sa data chi sìngiat s’acabbu de sa gherra tzivile ispagnola, cun sa conchista, dae banda de su generale Francisco Franco, de sa tzitade de Madrid. Marcat a fogu sa die fintzas cun sa nàschida de su regime ditatoriale suo de màdrighe fascista. Su cunflitu nche bidiat opostas, a un’ala sas tropas guvernativas cun orientamentu filo-marxista e sustenidoras de sa Repùblica ispagnola e a s’àtera sos natzionalistas anti-marxistas. Sa chistione aiat cundidu totu s’assentu polìticu europeu de tando, ca su generale Franco fiat apogiadu e sustènnidu a craru dae sa Germània de Hitler e dae s’Itàlia de Mussolini. Ammentos reghentes chi diat èssere cosa bona a destinare a s’ismèntigu, ma chi imbetzes sunt in cue cun sa punna pretzisa de nos agiuare a ammentare. - - - -Si nch’andat su tempus e cun issu sa carena. Colat su momentu e cun issu sas acontèssidas. Ma sa memòria nono. Issa subrabivet sempiterna, galana o trista, cun su matessi nuscu, sa matessi vàllia, sa matessi suferèntzia o gosu chi l’ant ingendrada. Fiat su 25 de martzu de su 1895. Una punta de billete marcada a fogu in sos fògios de s’istòria. Sa die, José Martí, publicheit su documentu chi diat àere singiadu su caminu e prantadu sas modinas de unu pòpulu e de una terra, proclamende s’indipendèntzia cubana e arressende totu sas distintziones giurìdicas intre sas ratzas: su Manifestu de Montecristi. Chimbantachimbe dies a pustis, oto sàbados e oto domìnigas, si nch’andeit conca a s’eternidade suta su fogu ispagnolu in sa Batalla de Dos Riòs. Sa carena la serveint in su Cementerio de Santa Efigènia, in Santiago de Cuba, ma s’ammentu est ispainadu in cada chirru de su mundu. E chie si siat si podet inghenugrare e incurbare sa conca in ue si siat, pro tzelebrare s’idea e sa vida de unu grandu òmine. Vida in ue, su poeta cubanu paris cun s’amigu corale Màximo Gòmez, si fiant semper ativados, cun totu sa forza de sas ideas issoro, pro nche mantènnere sos Istados unidos de Amèrica in foras dae sa cherta de indipendèntzia cubana. A bisu issoro, su «Goliat de las Américas» comente costumaiant a li nàrrere, nche deviat abarrare in foras. Pro semper. Su 2005, s’Unesco nch’at insertadu totu sa regorta de documentos chi testimòniant s'atividade literària, giornalìstica, rivolutzionària, diplomàtica e biogràfica de José Martí, in s'Elencu de sas Memòrias de su mundu.  -Su 24 de martzu de su 1944, setantatrès annos a oe, 335 persones connoscheint sa peus sorte. In die de oe, in Roma, in unu de sos momentos prus rebbestos de sa segunda gherra mundiale, acontesseit su degollu de sos Fossos Ardeatinos. Sa die in antis, su 23 de martzu, in sa carrera de Rasella, a curtzu a sa pratza de Barberini, unu grustu de partigianos de sos Grupos de atzione patriòtica(Gap), nch’ammanieit un’assàchiu dinamitardu pròpiu cantu fiat colende sa colunna de sas SS, ochiende 33 militares tedescos e duos tziviles. Su Cumandu nazista romanu, comente risposta a s’atzione partigiana disinneit de praticare una vindita sena mesura: ochìere 10 italianos pro cada tedescu mortu in sa carrera de Rasella. Su 24 de martzu, a bia de sas cavas de putzulana, genia de arena pro edilìtzia tìpica de cussas giuras, nche tragheint non sos 330 Todeskandidaten (destinados a mòrrere) ebbia, ma in totu 335 tziviles. Seberados a sorte. Nche los ispeddeint a unu in borta. Unu corfu  de pistola peròmine. A cherbeddos. -Su 23 de martzu de su 2013, a ora de mesudie, Jorge Bergoglio lassat sa domo de Santa Marta e movet in elicòteru dae Vaticanu conca a Castrum Gandulphi, sa comuna latziale in ue s’agatat sa residèntzia istadiale pontifìtzia. Lu faghet cun una punna pretzisa e particulare comente particulare fiat s’ocasione chi aiat cunsentidu s’eletzione sua: addobiare a Joseph Ratzinger a pustis e a cajone de su Grandu refudu suo. In s’istòria de s’ùnicu Istadu teocràticu reconnotu in su mundu, s’eventu - faeddamus de sa rinùntzia a su ministèriu pedrinu, a sa càrriga duncas de pìscamu romanu - fiat acontèssidu àteras sete bias, leende in cunsideru petzi sos casos in ue b’at proas seguras e tzircustantziadas frunidas dae su Vaticanu. Sas rinùntzias de Clemente, de Pontzianu, de Sirvèriu, de Beneitu IX, de Gregòriu VI, de Tzelestinu V e de Gregòriu XII. Nemos, intre custos pabas renuntziatàrios, aiat però retzidu sa bìsita de su sutzessore suo. -A ora de sas 15.00 de eris, in Westminster, Londra, un'òmine in vetura s'at carcadu suta paritzos pedones ochiende·nde tres. Binti sos fertos. Una bia essidu dae su mezu at istocadu unu politzotu chi fiat in cussos tretos, ma l'ant firmadu àteras bàrdias de seguresa pagos minutos a pustis. A su chi narat su canale britànnicu Channel 4, mancari sa noa non siat ufitziale, paret chi si tratet de Trevor Brooks, prus connotu comente Abu Izzadeen, de orìgine giamaicana. Nàschidu in Inghilterra est s'Imam de Clapton. S'abocadu de Brooks però at decraradu chi s'inditziadu de s'assàchiu nch'est in presone e chi duncas non podet èssere issu s'atentadore. A pàrrere de Scotland Yard sa faina si diat pòdere assotziare a un'atu de terrorismu islàmicu, ma sas indàgines galu non permitint peruna cunfirma. In s'ìnteri sa metropolitana at tancadu e su parlamentu, collocadu a pagos metros dae Westminster, at suspesu sos traballos de sa die. -Sa die de oe nch’est marcada in s’istòria de su cunflitu mediorentale eternu. Su 22 de martzu de su 2004, moriat in Gaza, corfadu dae manu angena, manu israeliana armada, unu de sos fundadores e cabu suo ispirituale, de Hamas, su grupu de liberatzione natzionale islàmica. Òmine carismàticu e realista comente a pagos, Yassin nch’aiat connotu in s’ogru de s’aversàriu un’òdiu istremenadu contra a su pòpulu palestinesu e li giureit una gherra sena làcanas. Pro realizare sa punna sua de liberatzione andeit fintzas contra a s’idea e a s’assentu de Yāser Arafāt, autoridade màssima palestinesa de tando, prèmiu Nobel pro sa paghe in su 1994, prèmiu cumpartzidu cun Peres e Rabin pro su traballu conca a una paghe a ue, però, non sunt cròmpidos mai. In una cunferèntzia de su 1998, Yassin aiat decraradu: «Sa prima parte de su sèculu imbeniente at a connòschere sa derrota de s’entidade sionista e sa nàschida de s’Istadu palestinesu in totu sa terra de Palestina. Su forte no at a abarrare forte pro semper e su dèbile no at a abarrare dèbile pro semper. Sas cosas ant a mudare!» E giai lu semus bidende. -Àlcatraz est un’ìsula a duos chilòmetros e chentu metros dae sa costa, in sa bàia de San Francisco (Califòrnia, Istados unidos de Amèrica). Leat su nùmene dae unu pugione, sa Sula leucogaster chi bivet in ie a totannu, in ispagnolu pròpiu Àlcatraz. Ma sa fama bi la devet a sa presone de seguràntzia màssima fraigada su mese de austu de su 1934 e serrada pròpiu in die de oe su 1963, ca non cumbeniat prus a la mantènnere aberta pro chistiones de gastu. A gistru a s’ìsula l’aiant postu Sa Roca ca est totu pràighe de granitu e - dae cando fraigheint sa presone - Su Bastione, ca fiat impossìbile a si nche fuire. Bi proeint nessi 36 persones, in 26 ocasiones diferentes, ma a bi reventire bi reventeint petzi una dosina. Sa fua prus famada est sa de su mese de làmpadas de su 1962. Sos frades John e Clarence Anglin e Frank Morris si nche fiant essidos pratichende unu bucu in una pinna de muru cun una cullera furada dae sa mensa, colende·nche dae s’impiantu de aeratzione conca a mare e in fines a nàdigu fintzas a sa costa. Aiant iscritu totu in unu libru detalliadu, cunsinnende·lu anònimu a sa politzia argentina. Pro sos àteros chi s’atriveint non b’at documentatzione istòrica e sa diretzione de sa presone no ammiteit mai sa resèssida de s’evasione issoro. Oe est atratzione turìstica e si bi podet intrare a la visitare comente càpitat in Sardigna cun sa de s’Asinara. -Sa coalitzione internatzionale, ghiada dae sos Istados Unidos e sustènnida dae Rennu Unidu, Austràlia, Itàlia, Polònia, Peshmerga curdos e Esèrtzitu irachenu nou, invadeit s'Iraq de Saddam Hussein. Fiat su 20 de martzu de su 2003. Fiat dèvida durare pagu, ma sos tempos s'illonghieint e acabbeit petzi in su 2011 cun costos umanos pro nudda indiferentes. In una gherra cunsiderada dae medas comente inùtile (b'at de nos pregontare cale gherra lu siat), Frantza e Germània s'opongeint a su cunflitu giai dae su cumintzu e non bi partetzipeint. - -«Grandu tristura annuntziende·bos chi Chuck Berry – maridu istimadu, babbu, giaju e bisaju – s'est rèndidu in domo sua, oe, a s'edade de 90 annos. Mancari incruèschidu de reghente, nch'at coladu sas ùrtimas dies suas inghiriadu dae s'amore de familiares e amigos». Cun pagas rias publicadas in sas retes sotziales, sa famìlia Berry at annuntziadu sa morte de su babbu de su rock and roll. Missourianu de nàschida, conca mala a minore, figiolu artìsticu de Muddy Waters e nonnu de sos Rolling Stones, Chuck nos at frunidu prendas sonoras e finamentas s'imàgine de comente depet èssere un'isteddu de su rock. Chuck Berry, parafrasende a Lennon, fiat, est e at a èssere s'ùnicu sinònimu de rock and roll. Non b'at àteru de annànghere. Prangamus·lu e cuntentemus·nos de àere connotu s'arte sua. Adiosu Chuck. -Nche brincheint una paja de muros burdos traessende matas de chessa e murta, finas a nche cròmpere a “Villa Certosa”. Unos 150 ativistas de iRS, in die de oe, intreint a sa propiedade de Silvio Berlusconi, in Porto Rotondo. Fiat su 2005. “Cherimus rivendicare sa soberania de sa Sardigna in su territòriu suo” nargeint sos militantes ghiados dae Baìngiu Sale. S'atzione cumintzeit a ora de sas 11 de mangianu e acabbeit a pustis de pagas oras cun s'interventu de sa digos e de un'elicòteru de sos carabineris. -Su 18 de martzu de su 2015, a ora de mesudie e mesu, tres òmines armados de kalashnikov e de bombas a manu intreint a su museu de Bardo, in Tunisia, e ochieint 22 persones. At a resurtare s'atentadu prus grae in s'istòria de Tùnisi. Duos de sos atentadores morgeint in s'assàchiu, s'àteru imbetzes est galu bandidende. Su museu de Bardo (tzitade a curtzu a sa capitale) est su museu de riferimentu de totu s'istadu nordafricanu. In atividade dae su 1888, est su prus de importu pro su chi pertocat su mundu àrabu e s'Àfrica. -In die de oe, cun su 68, 73% s'Àfrica de giosso si pronùntzieit pro s'abolitzione de s'apartheid, su 1992. Una de sas pàginas prus iscurigosas de s'istòria de s'umanidade si tancheit pro semper. Sas riformas aviadas dae su presidente De Klerk, duos annos in antis, agateint s'aprovatzione de sa majoria de sos sudafricanos. Faina curiosa su fatu chi podeint espressare su votu issoro petzi sos de carre bianca. Pro assìstere a sas primas “eletziones multiratziales” de s'istòria de s'Àfrica de giosso tocheit de isetare fintzas a su 1994. -Dae inoghe a un'annu e mesu s'Iscòtzia at a torrare a sas urnas pro detzìdere sa permanèntzia sua intro de su Rennu unidu. Est a nàrrere chi, a pustis de bator annos b'at a àere un'àtera votatzione pro s'indipendèntzia. L'at annuntziadu su primu ministru iscotzesu Nicola Sturgeon chi, sa chida chi intrat, at a pedire a su parlamentu chi aprovet su referendum. In su 2014 sa separatzione non resesseit, bincheit su "remain", cun su 55,3 de sas preferèntzias. Custa borta però, a afortire su disìgiu de autodeterminatzione, est sa voluntade populare e istitutzionale de abarrare in s'Unione europea. - -Resurtat unu de sos peus disacatos ambientales de s'istòria. Sa petroliera Amoco Cadiz si nch'areneit cara a sas costas de sa Bretagna, iscarrighende a mare 230mìgia tonnelladas de petròliu e 3mìgia de gasòliu. Fiat su 16 de martzu de su 1978. Sas cunditziones meteorològicas giogheint unu rolu de importu in s'acontèssida. Si segheit su timone idràulicu e sa nae nche perdeit sa guvernabilidade. Un'eco-sistema intreu morgeit afogadu dae sa marea niedda. Netzessàriu s'agiudu de mìgias de voluntàrios pro innetare sas prajas. Pagos meses a pustis cumintzeit una campagna de boicotàgiu contra a sa Shell, dita a in ue fiat indiritzadu su càrrigu de petròliu. Sa cumpangia olandesa, mancari resurtaret interessada dae su disacatu, no intervengeit in sas operatziones de bonìfica. -Su cungressu de sos rapresentantes de su pòpulu de s'Urss elegeit a Michail Sergeevič Gorbačëv comente presidente de s'Unione soviètica. Fiat su 15 de martzu de su 1990. Finas a tando sa funtzione de su cabu de istadu fiat de màdrighe collegiale. In medas si l'ant a ammentare gràtzias a s'emangioma chi tenet in conca. Su polìticu russu est istadu s'ùrtimu segretàriu generale de su Partidu comunista de s'Unione soviètica (Pcus). In su 1990 retzeit fintzas su Nobel pro sa paghe. Custa presidèntzia marcat s'ùrtima banda de sa ghia sua. Un'annu e mesu a pustis s'acabbu de s'Urss. Fuit unu tentativu de corfu de istadu a decretare su disgregamentu de s'istadu sovièticu e sas dimissiones cunsighentes de su presidente. - - -L'agateint sena vida in Segrate, a curtzu a una turre elètrica, fiat su 14 de martzu de su 1972. Gangiacomo Feltrinelli, a pàrrere de sos incuirentes, in butzaca teniat unu documentu farsu e cheriat fàghere esplòdere sa turre elètrica. Sa tesi ufitziale non cumbincheit mai sos amigos e sos parentes chi penseint deretu a un'assassìniu de sos servìtzios segretos. S'editore milanesu, chi leeit parte a sa resistèntzia anti-fascista, in su 1954 fundeit sa domo de imprenta Feltrinelli. S'esperièntzia polìtica nche lu giugheit a tènnere raportos turmentados in antis cun su PSI e a pustis cun su PCI. Sos biàgios a Cuba imbetzes li permiteint tèssere raportos bonos cun Fidel Castro. Tengeit fintzas cuntatos cun sa manca indipendentista sarda pro fraigare una “Cuba de su Mediterràneu”, ma s'operatzione non sirioneit. -Tocat de torrare a dae segus de 236 annos. Fuit su 1781 cando William Herschel iscoberreit a Uranu. Pro s'agiuare cun sa chirca, s'astrònomu impreeit fintzas unu telescòpiu. Difatis, su praneta est su primu a èssere iscobertu cun su contributu de sa tecnologia. S'iscientziadu però non reconnoscheit deretu chi su chi fiat abbaidende fiat unu praneta, ma lu catalogheit comente isteddu cun sa coa. Lu numeneit Georgium Sidus, in onore de su Re britànnicu George III. Petzi a pustis s'abbigeit chi fiat unu praneta, ma sas àteras natziones e istados no atzeteint su nùmene. Duncas, dae Georgian Planet mudeit torra nùmene in Uranus. Uranu est su de tres pranetas prus mannos de su sistema solare in òrdine de diàmetru e su de bator cunsiderende sa massa. -Disafiu echilibradu su de s'Artemio Franchi. Sos sardos de Rastelli poderant bene sa partida e s'ammustrant prontos a cuncambiare sos corfos in atacu. Non mancant sas ocasiones giai in sos primos minutos, ma sas portas abarrant bòidas. Agigu mègius sa Fiorentina in sa prima fratzione de giogu. -In su segundu tempus su giogu istèrile non garantit ispetàculu. Ambas iscuadras parent chi si chèrgiant cuntentare de su parègiu. In sos minutos de recùperu sos ruju-biaitos diant pòdere andare in vantàgiu, ma Barella cara a Tatarusanu faddit su corfu detzisivu. Nd'aprofitat deretu sa Fiorentina unu minutu a pustis cun Kalinis chi, cun sa conca, nche collit su passàgiu traessu de Tello e nche marcat su gol de sa vitòria. -Formatziones -Fiorentina: Tatarusanu, Tomovic (66' Sanchez), Rodriguez, Astori, Chiesa, Borja Valero, Vecino, Tello, Bernardeschi (79' Badelj), Saponara (66' Ilicic), Kalinic. -Allenadore: Paulo Sousa -Casteddu: Rafael, Isla, Pisacane, Bruno Alves, Murru (46' Miangue), Ionita (85' Padoin), Tachtsidis, Dessena, Barella , Borriello, Joao Pedro (73' Sau). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 92' Kalinic -Sos dàtzios pro su sale, impostos dae su guvernu britànnicu a totu sos tzitadinos indianos, ingendreint protestas e mùtria mala. Su 12 de martzu de su 1930, in Ìndia, cumintzeit sa martza de su sale. Sa die, mìgias de persones, ghiadas dae Mahatma Gandhi, moveint conca a sas salinas de Dandi pro rivendicare sa propiedade de su sale indianu contra a sas tassas de su Rennu Unidu. A pustis de 24 dies sos manifestantes arribeint a destinatzione e peseint a chelu, in manera simbòlica, unu pùngiu de sale. Sa politzia chircheit in cada manera de arressare s'avantzamentu de sa gente chi, leeit corfos, ma sigheit conca a dae in antis, impuntzada dae s'insingiamentu de su filòsofu indianu. -Non b'at duda, sa situatzione sòtzio-polìtica Pepinu l'aiat e l'at intzertada cun sas rias «...a tantu l'ides, su mundu est gai, a sicut erat non torrat mai...». Versos indiritzados a Giuanne Sulis, mèigu tonaresu e amigu de su poeta. In sa poesia A Nanni Sulis est rapresentada totu sa sotziedade sarda de su 1800. Fotografia de un'ìsula carrargiada dae sos problemas econòmicos e sotziales, comente como, mancari in manera agigu prus lèbia. Su giòvanu tonaresu intreit in cuntatu cun sa sotziedade de sas biddas e de su sartu gràtzias a su tempus chi dedicaiat a sas garas e a sa poesia in generale. Annos chi ant marcadu a fundu sa cussèntzia e sa formatzione de Mereu. Òmine, issu, chi at semper cundennadu sos abusos e sas ingiustìtzias. Annu cun annu si nch'acostieit semper de prus a sos ideales sotzialistas, a sos valores de sa libertade e de s'agualidade. Nde sunt testimòngias sas cantzones suas, versos dedicados a unu mundu chi est mudende a su peus e chi forsis no at a torrare prus che a in antis. Pepinu Mereu si nche morgeit pitzinnu, a 29 annos. Fiat s'11 de martzu de su 1901. -Movet dae custu sero a sas 20:45 su de 28 turnos de Sèrie A. At a èssere su grandu disafiu intre Juventus e Milan a abèrreres'àidu. Cras, semper a sa matessi ora, at a tocare a su clàssicu Genoa-Sampdoria. Domìniga imbetzes si cumintzat cun Sassuolo-Bologna (12:30) e si sighit a sas 15:00 cun Chievo-Empoli, Fiorentina-Casteddu, Inter-Atalanta, Napoli-Crotone e Pescara-Udinese. A sero b'at a èssere Palermo-Roma e s'incras, a sa matessi ora (20:45), Lazio-Torino. -Paul Simon e Art Garfunkel la registreint in die de oe, su 1964. “The sounds of silence”, a pustis mudada in “The sound of silence”, fiat a cumintzu una cumpositzione acustica cun ambos cantende e cun una chitarra ebbia, sonada dae Simon. Cantzone impreada pro sa colunna sonora de unas cantas pellìculas (“The graduate”, “Bobby”, “Watchmen”), Simon la soneit in su 2011 in ocasione de su de deghe anniversàrios de sos assàchios de New York. Si narat chi sa cantzone nascheit comente reatzione a s'assassìniu de su presidente Kennedy, ma fuit Garfunkel a acrarire su sentidu de sa compositzione, ingendrada dae sa farta comunicativa de sos òmines. In sas classìficas dae su 1965 (esseit a campu in su mese de cabudanni), nche crompeit a sa prima positzione de sa Billboard Hot 100 a cumintzu de su 1966. - -Sos 44 dissidentes. Deretos lìberos -Su 9 de martzu de su 1908, 44 dirigentes disinneint de si nche mòvere dae su Milan football and cricket club. A cajonare sa partzidura su lìmite a s'arrolamentu de àteros giogadores istràngios impostu dae sa sotziedade ruju-niedda. Nascheit gasi s'Internazionale football club, cun su primu iscudetu duos annos a pustis. Su nùmene lu mudeint in Ambrosiana Inter suta de su fascismu pro more de s'assonàntzia cun sa de tres Internatzionales comunistas. Iscuadra abbonada a sa sèrie màssima de fùbalu (mai retrotzèdida in B), tenet a oe unu palmares chi nche la ponet intre sas prus grandus seletziones de su mundu. Besteint sa màllia nieddu-biaita giogadores de primore de cada chirru: Meazza, Mazzola, Boninsegna, Bergomi, Zenga, Nyers, Angelillo, Suarez, Rumenigge, Klinsmann, Matthäus, Ronaldo, Zanetti. In panchina su magu Herrera, su Trap, Mancini, Mourinho, Benítez e àteros allenadores cun calidades istremenadas. Internatzionale in cada sensu, sa sotziedade est oe de propiedade de sa tzinesa Suning holdings group. -S'8 de martzu in sa Rùssia de su 1917 fiat galu su 23 de freàrgiu pro more de su calendàriu issoro. Ma resurtaiat etotu sa Die internatzionale de sa fèmina. Istracas de sas cunditziones de vida e de traballu, a chèntinas esseint dae sas assembleas cunvocadas pro s'ocasione e moveint conca a sas fàbricas. Cumintzeit gasi sa rivolutzione de freàrgiu. Sa die a pustis dughentamìgia operajas e operajos disinneint de iscioperare pedende paghe a boghes postas e reclamende pane e s'acabbu de sa monarchia. Su zar, malu a bajulare sos acadessimentos e orioladu dae sos isvilupos de sa gherra, ordineit a sos sordados de nch'ispèrdere sos manifestates, ma su regimentu Pavlovsk ispareit contra a sa politzia colende·nche a banda de sa pesada. In sa tzitade renneit su dualismu de poderios cun sa formatzione de sos soviet. Àteras pagas dies e su zar Nikolaj Aleksandrovič Romanov abdicheit. -«Oe, bintunu de martzu de su milleotighentossessantoto, deo, Nemo, nche so cròmpidu a su Polu Sud a su de norantunu grados e pigo possessu de custu tretu de su globu, de ses una parte de sos continentes connòschidos». Sa fantasia a Jules Verne no li mancheit iscriende Bintimìgia legas in suta de sos mares. Ma non tardeint a bi cròmpere a beru: petzi barantatres annos a pustis, su 14 de nadale, sa bandera bi la pongeit s'esploradore norvegesu Roald Amundsen. In die de oe, su 1912, s'annùntziu ufitziale. S'ispeditzione de Amundsen non fiat s'ùnica. Sa matessi punna la teniat s'inglesu Robert Falcon Scott chi però, antitzipadu dae s'aversàriu, tardeit de unu mese e, torrende a domo, si rendeit in caminu in pare cun sos òmines suos, abbratzadu dae su fritu antàrticu mortale. S'isfortzu de ambos sos òmines l'ant isculpidu in su nùmene de sa base permanente de chirca (sa Amundsen-Scott South Pole Station) fraigada in su 1958 e gestida dae sos Iua. Pro s'impreu patzìficu de sas resursas de su continente astradu Argentina, Austràlia, Bèlgiu, Frantza, Giapone, Istados unidos, Norvègia, Rennu unidu, Sud Àfrica, Tzile, Unione soviètica e Zelanda Noa firmeint, in su 1959, su Tratadu antàrticu. -In die de oe, Michelangelo nche colat a s'istòria duas bias. Su grandu artista toscanu (pintore, iscultore, architetu e finamentas poeta), nascheit su 1475. Figura de primu pranu de su de 15 sèculos, in sa vida sua realizeit unas cantas òperas maistras comente a sa Capella sistina, sa Cùpola de Santu Pedru, su David e sa Pietà. Carchi sèculu a pustis, su 4 de freàrgiu de su 1991, in Austràlia, iscobereint unu virus informàticu chi cada 6 de martzu deviat infetare sos sistemas Ms-Dos de sos elaboradores. A cajone de cussa data lu peseint a s'artista dende·li su nùmene de Michelangelo. Non b'at datos chi inditent su logu de iscritura de su virus, forsis arribaiat dae Taiwan. - - -«E poi quando è l'ora – canteint sos Stormy six – depongono gli arnesi, comincia il primo sciopero nelle fabbriche torinesi». Su chimbe de martzu de su 1943, in Mirafiori, sa sirena de sas 10 de mangianu non soneit comente a sas àteras dies. Aiat dèpidu annuntziare s'isciòperu operaju. Un'isciòperu contra a sa gherra, contra a su fascismu e contra a su fàmene cajonadu dae su capitale bestidu a nieddu. Non soneit, sa sirena, ca sa diretzione de sa Fiat disinneit de nche l'istudare in manera premidia, una bia retzida s'iscobiadura. Ma, nointamen su mudìmene («più forte il silenzio di mille lavoratori») e sa militarizatzione de sas fàbricas, su manutentore comunista Leo Lanfranco deit su singiale a sos cumpàngios suos chi, deretu, si pongeint a manos in bratzos. «E corre qua e là un ragazzo a dar la voce si ferma un'altra fabbrica, altre braccia vanno in croce». Luego àteras tzitades sigheint s'esempru tinghende a ruju su mese de martzu. Gasi cumintzeit sa Resistèntzia italiana, in sa Torinu operaja mai sutamissa de su totu. E gasi cumintzeit s'acabbu de su fascismu, cun sa burghesia custrinta, in giru de pagos meses, a nch'apartare a Mussolini. - -Deretos D. McEnery/Rex/Shutterstock. Url imàgine -«No l'isco si su cristianèsimu at a durare prus de su rock'n'roll». Duda manna, sa de John Winston Lennon, publicada in die de oe dae su giornale London Evening Standard. Fiat su 1966 e sa fama de sos bator de Liverpool fiat semper prus manna. Su discu essidu a coa de su 1965, “Rubber Soul”, regolleit cunsensos mannos addurende in sas classìficas e in sos coros de sos amantiosos issoro. Sa furriada istilìstica (prus marcada in “Revolver”, essidu s'annu a pustis) no aiat ingendradu reatziones malas e nemos, duncas, pariat a tretu de li pòdere parare su pee a John, Paul, George e Ringo. Nemmancu su maistru de linna nazarenu. «Semus prus famados de Cristos», nargeit John. E mai l'aeret naradu! Sas polèmicas, naturale, non mancheint e, pagas dies a pustis de sa essida de “Revolver”, Lennon deveit agatare carchi faeddu pro las menguare: «Si aere naradu – gasi in Chicago – chi sa televisione fiat prus famada de Gesùs, pro seguru no aia dadu perunu infadu. Non so contra a Deus, contra a Cristos o contra a sa religione». Faeddos sintzeros? Podet èssere. De su restu, issu, unu mundu sena religione («and no religions too») si l'imaginaiat ebbia. Semper e cando sa popularidade de su grupu la dìamus pòdere bìdere finamentas tràmite sa classìfica chi Rolling Stone publicheit in su 2003. Intre sos 500 discos mègius, “Rubber Soul” (1965) nche l'agatamus in sa de chimbe positziones; “Revolver” (1966) in sa tres; “Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band” (1967) in sa prima. Curiosidade: Gesùs deviat cumpàrrere in sa cobertina de “Sgt. Pepper” in pare cun Marx, Crowley, Einstein e àteros. Ma a pustis disinneint chi nono. - - -Istiqlal, su partidu natzionalista, nascheit in su 1944. Ma a sa soberania in terra issoro, sos marochnos bi crompeint in su 1956, in die de oe. Si narat chi su protzessu retzeit duas castas de agiudu. Una direta, est a nàrrere sa pressione de sos Istados unidos e de sa Grandu Bretagna; una indireta, est a nàrrere sas resistèntzias prus chi no atzudas de sos pòpulos algerinu e indotzinesu. Sa Frantza, pro custos motivos, comintzeit a negotziare fintzas a su reconnòschimentu de s'indipendèntzia. In s'iscrannu reale nche setzeint a Mohammed V (como su nebode, Mohammed VI). Chie no at conchistadu s'indipendèntzia est imbetzes su Sahara otzidentale (pro s'Onu est unu “territòriu no autònomu”): galu sena solutzione sa cuntierra intre su Marocu e su Fronte Polisario. - -Registradu in sos istùdios londinesos de carrera de Abbey, intre s'istiu de su 1972 e s'ierru de s'annu a pustis, “The dark side of the moon” esseit in die de oe. Su de oto discos de sos Pink Floyd abarrat comente una de sas mègius òperas prog-rock de s'istòria de sa mùsica: 10 cantzones chi, sighende sa puntina de su giradiscos, parent duas ebbia; 10 cantzones iscritas a inghìriu de sas problemàticas interiores de s'òmine e de sos etzessos de sa sotziedade capitalista; 10 cantzones chi difundent pretzisione sonora analògica (impreeint sa matessi bobina de unu registradore a 16 pistas); 10 cantzones chi abarreint pro 741 chidas in sa classìfca de Billboard. Roger Waters, David Gilmour, Richard Wright e Nick Mason comintzeint a sonare sas primas versiones peri sos palcos dae su 1972, perfetzionende·las a pustis. Istrumentatzione rock, sintetizadores, melodias magistrales e coro meda. Su matessi chi, cun sas pulsatziones suas, aberit (Speak to me) e serrat (Eclipse) s'òpera maistra de su grupu. -S'8 de martzu in sa Rùssia de su 1917 fiat galu su 23 de freàrgiu pro more de su calendàriu issoro. Ma resurtaiat etotu sa Die internatzionale de sa fèmina. Istracas de sas cunditziones de vida e de traballu, a chèntinas esseint dae sas assembleas cunvocadas pro s'ocasione e moveint conca a sas fàbricas. Cumintzeit gasi sa rivolutzione de freàrgiu. Sa die a pustis dughentamìgia operajas e operajos disinneint de iscioperare pedende paghe a boghes postas e reclamende pane e s'acabbu de sa monarchia. Su zar, malu a bajulare sos acadessimentos e orioladu dae sos isvilupos de sa gherra, ordineit a sos sordados de nch'ispèrdere sos manifestates, ma su regimentu Pavlovsk ispareit contra a sa politzia colende·nche a banda de sa pesada. In sa tzitade renneit su dualismu de poderios cun sa formatzione de sos soviet. Àteras pagas dies e su zar Nikolaj Aleksandrovič Romanov abdicheit. - -Istiqlal, su partidu natzionalista, nascheit in su 1944. Ma a sa soberania in terra issoro, sos marochnos bi crompeint in su 1956, in die de oe. Si narat chi su protzessu retzeit duas castas de agiudu. Una direta, est a nàrrere sa pressione de sos Istados unidos e de sa Grandu Bretagna; una indireta, est a nàrrere sas resistèntzias prus chi no atzudas de sos pòpulos algerinu e indotzinesu. Sa Frantza, pro custos motivos, comintzeit a negotziare fintzas a su reconnòschimentu de s'indipendèntzia. In s'iscrannu reale nche setzeint a Mohammed V (como su nebode, Mohammed VI). Chie no at conchistadu s'indipendèntzia est imbetzes su Sahara otzidentale (pro s'Onu est unu “territòriu no autònomu”): galu sena solutzione sa cuntierra intre su Marocu e su Fronte Polisario. -Su 18 de martzu de su 2015, a ora de mesudie e mesu, tres òmines armados de kalashnikov e de bombas a manu intreint a su museu de Bardo, in Tunisia, e ochieint 22 persones. At a resurtare s'atentadu prus grae in s'istòria de Tùnisi. Duos de sos atentadores morgeint in s'assàchiu, s'àteru imbetzes est galu bandidende. Su museu de Bardo (tzitade a curtzu a sa capitale) est su museu de riferimentu de totu s'istadu nordafricanu. In atividade dae su 1888, est su prus de importu pro su chi pertocat su mundu àrabu e s'Àfrica. -Si nch’andat su tempus e cun issu sa carena. Colat su momentu e cun issu sas acontèssidas. Ma sa memòria nono. Issa subrabivet sempiterna, galana o trista, cun su matessi nuscu, sa matessi vàllia, sa matessi suferèntzia o gosu chi l’ant ingendrada. Fiat su 25 de martzu de su 1895. Una punta de billete marcada a fogu in sos fògios de s’istòria. Sa die, José Martí, publicheit su documentu chi diat àere singiadu su caminu e prantadu sas modinas de unu pòpulu e de una terra, proclamende s’indipendèntzia cubana e arressende totu sas distintziones giurìdicas intre sas ratzas: su Manifestu de Montecristi. Chimbantachimbe dies a pustis, oto sàbados e oto domìnigas, si nch’andeit conca a s’eternidade suta su fogu ispagnolu in sa Batalla de Dos Riòs. Sa carena la serveint in su Cementerio de Santa Efigènia, in Santiago de Cuba, ma s’ammentu est ispainadu in cada chirru de su mundu. E chie si siat si podet inghenugrare e incurbare sa conca in ue si siat, pro tzelebrare s’idea e sa vida de unu grandu òmine. Vida in ue, su poeta cubanu paris cun s’amigu corale Màximo Gòmez, si fiant semper ativados, cun totu sa forza de sas ideas issoro, pro nche mantènnere sos Istados unidos de Amèrica in foras dae sa cherta de indipendèntzia cubana. A bisu issoro, su «Goliat de las Américas» comente costumaiant a li nàrrere, nche deviat abarrare in foras. Pro semper. Su 2005, s’Unesco nch’at insertadu totu sa regorta de documentos chi testimòniant s'atividade literària, giornalìstica, rivolutzionària, diplomàtica e biogràfica de José Martí, in s'Elencu de sas Memòrias de su mundu.  -Sa coalitzione internatzionale, ghiada dae sos Istados Unidos e sustènnida dae Rennu Unidu, Austràlia, Itàlia, Polònia, Peshmerga curdos e Esèrtzitu irachenu nou, invadeit s'Iraq de Saddam Hussein. Fiat su 20 de martzu de su 2003. Fiat dèvida durare pagu, ma sos tempos s'illonghieint e acabbeit petzi in su 2011 cun costos umanos pro nudda indiferentes. In una gherra cunsiderada dae medas comente inùtile (b'at de nos pregontare cale gherra lu siat), Frantza e Germània s'opongeint a su cunflitu giai dae su cumintzu e non bi partetzipeint. - -Registradu in sos istùdios londinesos de carrera de Abbey, intre s'istiu de su 1972 e s'ierru de s'annu a pustis, “The dark side of the moon” esseit in die de oe. Su de oto discos de sos Pink Floyd abarrat comente una de sas mègius òperas prog-rock de s'istòria de sa mùsica: 10 cantzones chi, sighende sa puntina de su giradiscos, parent duas ebbia; 10 cantzones iscritas a inghìriu de sas problemàticas interiores de s'òmine e de sos etzessos de sa sotziedade capitalista; 10 cantzones chi difundent pretzisione sonora analògica (impreeint sa matessi bobina de unu registradore a 16 pistas); 10 cantzones chi abarreint pro 741 chidas in sa classìfca de Billboard. Roger Waters, David Gilmour, Richard Wright e Nick Mason comintzeint a sonare sas primas versiones peri sos palcos dae su 1972, perfetzionende·las a pustis. Istrumentatzione rock, sintetizadores, melodias magistrales e coro meda. Su matessi chi, cun sas pulsatziones suas, aberit (Speak to me) e serrat (Eclipse) s'òpera maistra de su grupu. - -Sos 44 dissidentes. Deretos lìberos -Su 9 de martzu de su 1908, 44 dirigentes disinneint de si nche mòvere dae su Milan football and cricket club. A cajonare sa partzidura su lìmite a s'arrolamentu de àteros giogadores istràngios impostu dae sa sotziedade ruju-niedda. Nascheit gasi s'Internazionale football club, cun su primu iscudetu duos annos a pustis. Su nùmene lu mudeint in Ambrosiana Inter suta de su fascismu pro more de s'assonàntzia cun sa de tres Internatzionales comunistas. Iscuadra abbonada a sa sèrie màssima de fùbalu (mai retrotzèdida in B), tenet a oe unu palmares chi nche la ponet intre sas prus grandus seletziones de su mundu. Besteint sa màllia nieddu-biaita giogadores de primore de cada chirru: Meazza, Mazzola, Boninsegna, Bergomi, Zenga, Nyers, Angelillo, Suarez, Rumenigge, Klinsmann, Matthäus, Ronaldo, Zanetti. In panchina su magu Herrera, su Trap, Mancini, Mourinho, Benítez e àteros allenadores cun calidades istremenadas. Internatzionale in cada sensu, sa sotziedade est oe de propiedade de sa tzinesa Suning holdings group. -Sos dàtzios pro su sale, impostos dae su guvernu britànnicu a totu sos tzitadinos indianos, ingendreint protestas e mùtria mala. Su 12 de martzu de su 1930, in Ìndia, cumintzeit sa martza de su sale. Sa die, mìgias de persones, ghiadas dae Mahatma Gandhi, moveint conca a sas salinas de Dandi pro rivendicare sa propiedade de su sale indianu contra a sas tassas de su Rennu Unidu. A pustis de 24 dies sos manifestantes arribeint a destinatzione e peseint a chelu, in manera simbòlica, unu pùngiu de sale. Sa politzia chircheit in cada manera de arressare s'avantzamentu de sa gente chi, leeit corfos, ma sigheit conca a dae in antis, impuntzada dae s'insingiamentu de su filòsofu indianu. -Nche brincheint una paja de muros burdos traessende matas de chessa e murta, finas a nche cròmpere a “Villa Certosa”. Unos 150 ativistas de iRS, in die de oe, intreint a sa propiedade de Silvio Berlusconi, in Porto Rotondo. Fiat su 2005. “Cherimus rivendicare sa soberania de sa Sardigna in su territòriu suo” nargeint sos militantes ghiados dae Baìngiu Sale. S'atzione cumintzeit a ora de sas 11 de mangianu e acabbeit a pustis de pagas oras cun s'interventu de sa digos e de un'elicòteru de sos carabineris. - -«E poi quando è l'ora – canteint sos Stormy six – depongono gli arnesi, comincia il primo sciopero nelle fabbriche torinesi». Su chimbe de martzu de su 1943, in Mirafiori, sa sirena de sas 10 de mangianu non soneit comente a sas àteras dies. Aiat dèpidu annuntziare s'isciòperu operaju. Un'isciòperu contra a sa gherra, contra a su fascismu e contra a su fàmene cajonadu dae su capitale bestidu a nieddu. Non soneit, sa sirena, ca sa diretzione de sa Fiat disinneit de nche l'istudare in manera premidia, una bia retzida s'iscobiadura. Ma, nointamen su mudìmene («più forte il silenzio di mille lavoratori») e sa militarizatzione de sas fàbricas, su manutentore comunista Leo Lanfranco deit su singiale a sos cumpàngios suos chi, deretu, si pongeint a manos in bratzos. «E corre qua e là un ragazzo a dar la voce si ferma un'altra fabbrica, altre braccia vanno in croce». Luego àteras tzitades sigheint s'esempru tinghende a ruju su mese de martzu. Gasi cumintzeit sa Resistèntzia italiana, in sa Torinu operaja mai sutamissa de su totu. E gasi cumintzeit s'acabbu de su fascismu, cun sa burghesia custrinta, in giru de pagos meses, a nch'apartare a Mussolini. -Su 28 de martzu de su 1939 est sa data chi sìngiat s’acabbu de sa gherra tzivile ispagnola, cun sa conchista, dae banda de su generale Francisco Franco, de sa tzitade de Madrid. Marcat a fogu sa die fintzas cun sa nàschida de su regime ditatoriale suo de màdrighe fascista. Su cunflitu nche bidiat opostas, a un’ala sas tropas guvernativas cun orientamentu filo-marxista e sustenidoras de sa Repùblica ispagnola e a s’àtera sos natzionalistas anti-marxistas. Sa chistione aiat cundidu totu s’assentu polìticu europeu de tando, ca su generale Franco fiat apogiadu e sustènnidu a craru dae sa Germània de Hitler e dae s’Itàlia de Mussolini. Ammentos reghentes chi diat èssere cosa bona a destinare a s’ismèntigu, ma chi imbetzes sunt in cue cun sa punna pretzisa de nos agiuare a ammentare. -Difùndidu su 26 de martzu de su 1999, Melissa, unu macro-virus informàticu, cajoneit dannos pro unu milliardu e treghentos milliones de èuros. A sa segura su virus cun sa difusione prus manna de semper. Nche l’aiat istèrridu su programadore americanu David Smith dende·li su nùmene de una giòvana chi issu istimaiat, ma chi no l’aiat currispostu mai. Lu classificheint comente macro-virus ca fiat iscritu cun unu macro-limbàgiu denumenadu Vba (Visual Basic for Applications), limbàgiu informàticu presente in intro a su programa Microsoft Office, brevetadu dae Bill Gates in su 1988. -Sos prus corfados dae Melissa fiant sos sistemas operativos Microsoft Windows 95, Windows 98 e Windows NT chi nch’aerent tentu installadu s’aplicativu chi fìamus mentovende: Microsoft Office. Su virus nche crompiat a “domo” de su destinatàriu comente ligàmene de posta eletrònica denumenadu “List.Doc”de màdrighe pornogràfica. Bastaiat a bi colare in subra cun su puntadore, fintzas sena l’abèrrere e su virus, a sa sola, nch’imbiaiat su matessi messàgiu cun su ligàmene infetu, a totu sos indiritzos presentes in sa rubrica de sa vìtima. E gasi sighende, cun totu sos àteros poberitos. In prus arressaiat cale si siat atividade in atu o giai servada in su discu tèteru, ammaniada cun sos aplicativos de Office. -Est a nàrrere chi, cale si siat documentu de iscritura o de càrculu o de imàgine, nche fiat pèrdidu pro semper. In su 2002 cundenneint su programadore chi l’aiat imbentadu e difùndidu a 20 meses de presone, a una santzione de 5mìgia dòllaros e a 100 oras in sos servìtzios sotziales. In prus de su vetu pro 20 annos a impreare in privadu cale si siat tipu de mezu informàticu. Est a nàrrere fintzas telefoneddos, carculadores elementares etc etc. Dae tando e galu oe, est chircadore de virus e àteras putènias, pro contu de s’istadu in sa sede de sa Federal Bureau of Investigation (Fbi). -Su cungressu de sos rapresentantes de su pòpulu de s'Urss elegeit a Michail Sergeevič Gorbačëv comente presidente de s'Unione soviètica. Fiat su 15 de martzu de su 1990. Finas a tando sa funtzione de su cabu de istadu fiat de màdrighe collegiale. In medas si l'ant a ammentare gràtzias a s'emangioma chi tenet in conca. Su polìticu russu est istadu s'ùrtimu segretàriu generale de su Partidu comunista de s'Unione soviètica (Pcus). In su 1990 retzeit fintzas su Nobel pro sa paghe. Custa presidèntzia marcat s'ùrtima banda de sa ghia sua. Un'annu e mesu a pustis s'acabbu de s'Urss. Fuit unu tentativu de corfu de istadu a decretare su disgregamentu de s'istadu sovièticu e sas dimissiones cunsighentes de su presidente. -Sa die de oe nch’est marcada in s’istòria de su cunflitu mediorentale eternu. Su 22 de martzu de su 2004, moriat in Gaza, corfadu dae manu angena, manu israeliana armada, unu de sos fundadores e cabu suo ispirituale, de Hamas, su grupu de liberatzione natzionale islàmica. Òmine carismàticu e realista comente a pagos, Yassin nch’aiat connotu in s’ogru de s’aversàriu un’òdiu istremenadu contra a su pòpulu palestinesu e li giureit una gherra sena làcanas. Pro realizare sa punna sua de liberatzione andeit fintzas contra a s’idea e a s’assentu de Yāser Arafāt, autoridade màssima palestinesa de tando, prèmiu Nobel pro sa paghe in su 1994, prèmiu cumpartzidu cun Peres e Rabin pro su traballu conca a una paghe a ue, però, non sunt cròmpidos mai. In una cunferèntzia de su 1998, Yassin aiat decraradu: «Sa prima parte de su sèculu imbeniente at a connòschere sa derrota de s’entidade sionista e sa nàschida de s’Istadu palestinesu in totu sa terra de Palestina. Su forte no at a abarrare forte pro semper e su dèbile no at a abarrare dèbile pro semper. Sas cosas ant a mudare!» E giai lu semus bidende. -In die de oe, Michelangelo nche colat a s'istòria duas bias. Su grandu artista toscanu (pintore, iscultore, architetu e finamentas poeta), nascheit su 1475. Figura de primu pranu de su de 15 sèculos, in sa vida sua realizeit unas cantas òperas maistras comente a sa Capella sistina, sa Cùpola de Santu Pedru, su David e sa Pietà. Carchi sèculu a pustis, su 4 de freàrgiu de su 1991, in Austràlia, iscobereint unu virus informàticu chi cada 6 de martzu deviat infetare sos sistemas Ms-Dos de sos elaboradores. A cajone de cussa data lu peseint a s'artista dende·li su nùmene de Michelangelo. Non b'at datos chi inditent su logu de iscritura de su virus, forsis arribaiat dae Taiwan. -Su 23 de martzu de su 2013, a ora de mesudie, Jorge Bergoglio lassat sa domo de Santa Marta e movet in elicòteru dae Vaticanu conca a Castrum Gandulphi, sa comuna latziale in ue s’agatat sa residèntzia istadiale pontifìtzia. Lu faghet cun una punna pretzisa e particulare comente particulare fiat s’ocasione chi aiat cunsentidu s’eletzione sua: addobiare a Joseph Ratzinger a pustis e a cajone de su Grandu refudu suo. In s’istòria de s’ùnicu Istadu teocràticu reconnotu in su mundu, s’eventu - faeddamus de sa rinùntzia a su ministèriu pedrinu, a sa càrriga duncas de pìscamu romanu - fiat acontèssidu àteras sete bias, leende in cunsideru petzi sos casos in ue b’at proas seguras e tzircustantziadas frunidas dae su Vaticanu. Sas rinùntzias de Clemente, de Pontzianu, de Sirvèriu, de Beneitu IX, de Gregòriu VI, de Tzelestinu V e de Gregòriu XII. Nemos, intre custos pabas renuntziatàrios, aiat però retzidu sa bìsita de su sutzessore suo. -Domìniga 31 de martzu de su 1889, 128 annos a oe, batijeint in Parigi sa turre metàllica prus famada de su mundu. Cuntzepida pro esaltare su progressu iscientìficu e tecnològicu e destinada a una vida curtza, sa Turre Eiffel est imbetzes divènnida sìmbulu de sa Tzitade Lugorosa. S'òmine, in totu su mundu, at semper chertu dimustrare sa potèntzia sua fraighende òperas istremenadas. Sos colossos sunt ispainados pagu prus o mancu in totue movende dae sas Piràmides egìtzias, dae su Colosseu romanu, sighende cun s'Istàtua de sa Libertade americana e colende fintzas - pro ite nono - dae su Bastione casteddaju de Saint Remy. Sa suprematzia in carchi manera deviat essire a campu e cadaunu si la sesteit a garbu suo. Sa femme de fer, sa fèmina de ferru comente costumeint a li nàrrere sos frantzesos, la cumintzeint in su 1887, cun 50 ingennieris e pagu prus o mancu 200 operajos. Fiant partzidos a chie fraighende, sos 18.030 cumponentes, e a chie collende·los a pare, in su situ in ue galu oe si podet abbaidare. «Duos annos pro la fraigare e s'eternidade pro l'istimare», narant galu oe sos frantzesos. -Su mundu literàriu e artìsticu locale de tando, fiat in cuntrastu mannu cun sas polìticas de fràigu e cun s'idea materialista parigina. Unos cantos poetas de vàllia comente a Rimbaud e Verlaine, nch'ammanieint finas carchi tzascu pro l'isputziare definende·la «un'afrontu inùtile e vulgare a s'armonia architetònica de Parigi». Nche fiant cròmpidos fintzas a firmare una petitzione pro nd'arressare su fràigu. Ma nudda! Cun su tempus sos amministradores l'ant dadu colores diferentes. Dae su grogu, a su biaitu fintzas a nche cròmpere a su colore de tabacu chi servat galu oe, forsis pro nche caratzare sos sinnos de ruìngiu chi su tempus l'at promissu. Semper e cando est su monumentu a pagamentu prus bisitadu de su mundu, cun una mèdia de 6milliones o barda de bìsitas s'annu. In totu est arta 324 metros. Pro nche cròmpere a su cùcuru a ue est ammìtidu su pùblicu, a 276 metros de artària, bi cheret ànimu e alenu, ca tocat a si carcare suta sos pees 1665 gradas. Pro sos prus mandrones o pro chie tenet problemas de àtera genia, b'at, sa veridade, unos cantos ascensores. Unu de sos giassos prus curiosos e ammajadores est su ristorante Altitude 95 chi si leat su nùmene pròpiu dae s'artària subra su livellu de su mare: 95 metros. E dae ue si nche podet mirare sa tzitade de Parigi cun totu sa galania sua. Nota de importu: agiumai perunu disacatu, in contu de traballu pro la fraigare. A su chi narant sos frantzesos, e galu oe nemos l'at iscumproadu, bi diat àere mortu un'òmine ebbia, ma no ant naradu mai cale nd'esseret istada sa cajone pretzisa. In su mundu b'at àpidu tentativos bàrgios de imitatzione. S'esempru prus nòdidu est sa Tokyo Tower, in Giapone. Fraigada su 1958 est però prus arta: 333 metros. Beh, tzertu, sa suprematzia in carchi manera deviat essire a campu. -In die de oe, su 1946 presenteint in pùblicu, brevetende·lu, su progetu de sa prima Vespa Piaggio. Genia de motoreta cun una carrotzeria pro nche cugugiare sos elementos mecànicos chi, fintzas a tando, fiant in bella vista in cada mototzicleta. Sa ratìfica de su brevetu crompeit unas cantas dies a pustis, su 23 de abrile, e cussa deviat èssere finas sa data de sa presentada in pùblicu. Ma Armando e Enrico sos responsàbiles de sa Piaggio e fìgios de su fundadore suo Rinaldo Piaggio, non si nche bidiant cròmpidos ghiados comente fiant dae sa lusca pro sa novidade e antitzipeint duncas s’eventu de unas cantas dies. Nàschida dae su lapis de Corradino D’Ascanio, s’ingenieri chi aiat imbentadu fintzas su primu modellu de elicòteru, esseit in su 1946 cun una tzilindrada de 125 tzentìmetros cùbicos. Posca, cun sos annos, movende dae 50 nch’arribeint finas a 300 tz.c.. A oe, sa Vespa, cun totu sas versiones suas, resurtat sa mototzicleta prus bèndida de semper cun prus de 17milliones de esemplares. In prus chi no unu mezu de trasportu, est duncas unu sìmbulu materiale universale, destinadu a s’eternidade. Mentovadu in literadura, tzinematografia, polìtica e impreadu in cale si siat ambiente ricu o pòberu, peri totu su mundu: otzidentale e orientale. -«Oe, bintunu de martzu de su milleotighentossessantoto, deo, Nemo, nche so cròmpidu a su Polu Sud a su de norantunu grados e pigo possessu de custu tretu de su globu, de ses una parte de sos continentes connòschidos». Sa fantasia a Jules Verne no li mancheit iscriende Bintimìgia legas in suta de sos mares. Ma non tardeint a bi cròmpere a beru: petzi barantatres annos a pustis, su 14 de nadale, sa bandera bi la pongeit s'esploradore norvegesu Roald Amundsen. In die de oe, su 1912, s'annùntziu ufitziale. S'ispeditzione de Amundsen non fiat s'ùnica. Sa matessi punna la teniat s'inglesu Robert Falcon Scott chi però, antitzipadu dae s'aversàriu, tardeit de unu mese e, torrende a domo, si rendeit in caminu in pare cun sos òmines suos, abbratzadu dae su fritu antàrticu mortale. S'isfortzu de ambos sos òmines l'ant isculpidu in su nùmene de sa base permanente de chirca (sa Amundsen-Scott South Pole Station) fraigada in su 1958 e gestida dae sos Iua. Pro s'impreu patzìficu de sas resursas de su continente astradu Argentina, Austràlia, Bèlgiu, Frantza, Giapone, Istados unidos, Norvègia, Rennu unidu, Sud Àfrica, Tzile, Unione soviètica e Zelanda Noa firmeint, in su 1959, su Tratadu antàrticu. -Su 1842, in die de oe, su dutore e potecàriu americanu Crawford Long, impreende s'ètere, una creze de sustàntzia cun facultades narcòticas, praticheit sa prima anestesia generale a un'òmine chi deviat operare pro nche li catzare unu tumore. Connota in chìmica comente ètere dietìlicu, cun fòrmula CH3-CH2-O-CH2-CH3, sa sustàntzia si presentat a temperadura de ambiente comente lìcuida, ma sutaponende·la a una temperadura de unas cantas tacas prus arta, si fùrriat a gas. Gas chi, una bia respiradu, cajonat su dismaju de totu sa carena arressende cada sensibilidade a livellu nervosu, ma lassende ativu su coro, sa tzirculatzione e duncas su cherbeddu. Sa punna fiat a ingendrare una cunditzione in ue si nche perderet sa cussèntzia, ma chi permiteret de menguare o arressare unas cantas funtziones vegetativas. Sa cherta, in fines, fiat a impedire su dolore in su malàidu, pro lu pòdere operare sena li cajonare suferèntzia e duncas movimentos rebestos de auto-defensa chi diant àere tropelladu su traballu de su chirurgu. Oe sos fàrmacos anestèticos sunt de natura bàrgia e duas sunt sas maneras de praticare s'anestesia: inietiva e inalatòria. Sa prima inietende deretu sa sustàntzia a intro de sas venas e sa segunda cun una genia de caratza dae ue essit, in forma gassosa, su fàrmacu. Elementu, s'anestesia, chi non si podet istransire pro cale si siat tipu de interventu chirùrgicu, dae su prus curtzu in tèrmines de tempus a sos prus longos e complicados, chi durant a bias prus de deghe o dòighi oras. -L'agateint sena vida in Segrate, a curtzu a una turre elètrica, fiat su 14 de martzu de su 1972. Gangiacomo Feltrinelli, a pàrrere de sos incuirentes, in butzaca teniat unu documentu farsu e cheriat fàghere esplòdere sa turre elètrica. Sa tesi ufitziale non cumbincheit mai sos amigos e sos parentes chi penseint deretu a un'assassìniu de sos servìtzios segretos. S'editore milanesu, chi leeit parte a sa resistèntzia anti-fascista, in su 1954 fundeit sa domo de imprenta Feltrinelli. S'esperièntzia polìtica nche lu giugheit a tènnere raportos turmentados in antis cun su PSI e a pustis cun su PCI. Sos biàgios a Cuba imbetzes li permiteint tèssere raportos bonos cun Fidel Castro. Tengeit fintzas cuntatos cun sa manca indipendentista sarda pro fraigare una “Cuba de su Mediterràneu”, ma s'operatzione non sirioneit. -Àlcatraz est un’ìsula a duos chilòmetros e chentu metros dae sa costa, in sa bàia de San Francisco (Califòrnia, Istados unidos de Amèrica). Leat su nùmene dae unu pugione, sa Sula leucogaster chi bivet in ie a totannu, in ispagnolu pròpiu Àlcatraz. Ma sa fama bi la devet a sa presone de seguràntzia màssima fraigada su mese de austu de su 1934 e serrada pròpiu in die de oe su 1963, ca non cumbeniat prus a la mantènnere aberta pro chistiones de gastu. A gistru a s’ìsula l’aiant postu Sa Roca ca est totu pràighe de granitu e - dae cando fraigheint sa presone - Su Bastione, ca fiat impossìbile a si nche fuire. Bi proeint nessi 36 persones, in 26 ocasiones diferentes, ma a bi reventire bi reventeint petzi una dosina. Sa fua prus famada est sa de su mese de làmpadas de su 1962. Sos frades John e Clarence Anglin e Frank Morris si nche fiant essidos pratichende unu bucu in una pinna de muru cun una cullera furada dae sa mensa, colende·nche dae s’impiantu de aeratzione conca a mare e in fines a nàdigu fintzas a sa costa. Aiant iscritu totu in unu libru detalliadu, cunsinnende·lu anònimu a sa politzia argentina. Pro sos àteros chi s’atriveint non b’at documentatzione istòrica e sa diretzione de sa presone no ammiteit mai sa resèssida de s’evasione issoro. Oe est atratzione turìstica e si bi podet intrare a la visitare comente càpitat in Sardigna cun sa de s’Asinara. -Paul Simon e Art Garfunkel la registreint in die de oe, su 1964. “The sounds of silence”, a pustis mudada in “The sound of silence”, fiat a cumintzu una cumpositzione acustica cun ambos cantende e cun una chitarra ebbia, sonada dae Simon. Cantzone impreada pro sa colunna sonora de unas cantas pellìculas (“The graduate”, “Bobby”, “Watchmen”), Simon la soneit in su 2011 in ocasione de su de deghe anniversàrios de sos assàchios de New York. Si narat chi sa cantzone nascheit comente reatzione a s'assassìniu de su presidente Kennedy, ma fuit Garfunkel a acrarire su sentidu de sa compositzione, ingendrada dae sa farta comunicativa de sos òmines. In sas classìficas dae su 1965 (esseit a campu in su mese de cabudanni), nche crompeit a sa prima positzione de sa Billboard Hot 100 a cumintzu de su 1966. -Non b'at duda, sa situatzione sòtzio-polìtica Pepinu l'aiat e l'at intzertada cun sas rias «...a tantu l'ides, su mundu est gai, a sicut erat non torrat mai...». Versos indiritzados a Giuanne Sulis, mèigu tonaresu e amigu de su poeta. In sa poesia A Nanni Sulis est rapresentada totu sa sotziedade sarda de su 1800. Fotografia de un'ìsula carrargiada dae sos problemas econòmicos e sotziales, comente como, mancari in manera agigu prus lèbia. Su giòvanu tonaresu intreit in cuntatu cun sa sotziedade de sas biddas e de su sartu gràtzias a su tempus chi dedicaiat a sas garas e a sa poesia in generale. Annos chi ant marcadu a fundu sa cussèntzia e sa formatzione de Mereu. Òmine, issu, chi at semper cundennadu sos abusos e sas ingiustìtzias. Annu cun annu si nch'acostieit semper de prus a sos ideales sotzialistas, a sos valores de sa libertade e de s'agualidade. Nde sunt testimòngias sas cantzones suas, versos dedicados a unu mundu chi est mudende a su peus e chi forsis no at a torrare prus che a in antis. Pepinu Mereu si nche morgeit pitzinnu, a 29 annos. Fiat s'11 de martzu de su 1901. -Tocat de torrare a dae segus de 236 annos. Fuit su 1781 cando William Herschel iscoberreit a Uranu. Pro s'agiuare cun sa chirca, s'astrònomu impreeit fintzas unu telescòpiu. Difatis, su praneta est su primu a èssere iscobertu cun su contributu de sa tecnologia. S'iscientziadu però non reconnoscheit deretu chi su chi fiat abbaidende fiat unu praneta, ma lu catalogheit comente isteddu cun sa coa. Lu numeneit Georgium Sidus, in onore de su Re britànnicu George III. Petzi a pustis s'abbigeit chi fiat unu praneta, ma sas àteras natziones e istados no atzeteint su nùmene. Duncas, dae Georgian Planet mudeit torra nùmene in Uranus. Uranu est su de tres pranetas prus mannos de su sistema solare in òrdine de diàmetru e su de bator cunsiderende sa massa. - -Deretos D. McEnery/Rex/Shutterstock. Url imàgine -«No l'isco si su cristianèsimu at a durare prus de su rock'n'roll». Duda manna, sa de John Winston Lennon, publicada in die de oe dae su giornale London Evening Standard. Fiat su 1966 e sa fama de sos bator de Liverpool fiat semper prus manna. Su discu essidu a coa de su 1965, “Rubber Soul”, regolleit cunsensos mannos addurende in sas classìficas e in sos coros de sos amantiosos issoro. Sa furriada istilìstica (prus marcada in “Revolver”, essidu s'annu a pustis) no aiat ingendradu reatziones malas e nemos, duncas, pariat a tretu de li pòdere parare su pee a John, Paul, George e Ringo. Nemmancu su maistru de linna nazarenu. «Semus prus famados de Cristos», nargeit John. E mai l'aeret naradu! Sas polèmicas, naturale, non mancheint e, pagas dies a pustis de sa essida de “Revolver”, Lennon deveit agatare carchi faeddu pro las menguare: «Si aere naradu – gasi in Chicago – chi sa televisione fiat prus famada de Gesùs, pro seguru no aia dadu perunu infadu. Non so contra a Deus, contra a Cristos o contra a sa religione». Faeddos sintzeros? Podet èssere. De su restu, issu, unu mundu sena religione («and no religions too») si l'imaginaiat ebbia. Semper e cando sa popularidade de su grupu la dìamus pòdere bìdere finamentas tràmite sa classìfica chi Rolling Stone publicheit in su 2003. Intre sos 500 discos mègius, “Rubber Soul” (1965) nche l'agatamus in sa de chimbe positziones; “Revolver” (1966) in sa tres; “Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band” (1967) in sa prima. Curiosidade: Gesùs deviat cumpàrrere in sa cobertina de “Sgt. Pepper” in pare cun Marx, Crowley, Einstein e àteros. Ma a pustis disinneint chi nono. -Resurtat unu de sos peus disacatos ambientales de s'istòria. Sa petroliera Amoco Cadiz si nch'areneit cara a sas costas de sa Bretagna, iscarrighende a mare 230mìgia tonnelladas de petròliu e 3mìgia de gasòliu. Fiat su 16 de martzu de su 1978. Sas cunditziones meteorològicas giogheint unu rolu de importu in s'acontèssida. Si segheit su timone idràulicu e sa nae nche perdeit sa guvernabilidade. Un'eco-sistema intreu morgeit afogadu dae sa marea niedda. Netzessàriu s'agiudu de mìgias de voluntàrios pro innetare sas prajas. Pagos meses a pustis cumintzeit una campagna de boicotàgiu contra a sa Shell, dita a in ue fiat indiritzadu su càrrigu de petròliu. Sa cumpangia olandesa, mancari resurtaret interessada dae su disacatu, no intervengeit in sas operatziones de bonìfica. -Su 24 de martzu de su 1944, setantatrès annos a oe, 335 persones connoscheint sa peus sorte. In die de oe, in Roma, in unu de sos momentos prus rebbestos de sa segunda gherra mundiale, acontesseit su degollu de sos Fossos Ardeatinos. Sa die in antis, su 23 de martzu, in sa carrera de Rasella, a curtzu a sa pratza de Barberini, unu grustu de partigianos de sos Grupos de atzione patriòtica(Gap), nch’ammanieit un’assàchiu dinamitardu pròpiu cantu fiat colende sa colunna de sas SS, ochiende 33 militares tedescos e duos tziviles. Su Cumandu nazista romanu, comente risposta a s’atzione partigiana disinneit de praticare una vindita sena mesura: ochìere 10 italianos pro cada tedescu mortu in sa carrera de Rasella. Su 24 de martzu, a bia de sas cavas de putzulana, genia de arena pro edilìtzia tìpica de cussas giuras, nche tragheint non sos 330 Todeskandidaten (destinados a mòrrere) ebbia, ma in totu 335 tziviles. Seberados a sorte. Nche los ispeddeint a unu in borta. Unu corfu  de pistola peròmine. A cherbeddos. -«Pane, paghe e terra», nargeint sos bolscevicos in su 1917. Faeddos determinantes pro sa conchista de sos operajos e de sos massajos a su programa rivolutzionàriu. «Proponimus, deretu, a totu sos pòpulos belligerantes e a sos guvernos issoro, su cumintzu de sas tratativas pro una paghe giusta e democràtica», decreteit su segundu cungressu de sos soviet a pustis de sa conchista de su poderiu. Prima gherra mundiale e rivolutzione russa fiant, duncas, duos eventos ligados a pare. Ma a sa paghe giusta e democràtica non bi crompeint, ca su tratadu de Brest Litovsk, firmadu su 1918 in die de oe, marcheit una vitòria de sos impèrios tzentrales in su fronte orientale nointamen sa derrota generale issoro. -Detzisos a amparare de cada manera su poderiu sovièticu e càrrigos de isperas pro un'isvilupu rivolutzionàriu in otzidente e in Germània, sos bolscevicos crompeint a sa firma a pustis de su diktat tedescu. Non fiant totu cantos de acordu: Nikolaj Bucharin fuit su prus grandu sustenidore de sa tesi de sa gherra rivolutzionària.  -E nemmancu Rosa Luxemburg (s'11 de cabudanni in sa rivista Spartacus) iscrieit pàginas de gosu pro su tradadu. «Sa “paghe” de Brest-Litovsk est un illusione. Sa Germània at sighidu sa gherra ocupende Ucràina, Finlàndia, Lituània, Estònia, Crimea, Càucasu e chirros semper prus mannos de sa Rùssia meridionale».  -Pro sa marxista polaca cheriat nàrrere chi sa contra-rivolutzione aiat bìnchidu in sas fortilesas rivolutzionàrias; chi sa Germània punnaiat a isolare s'istadu sovièticu pighende·si regiones mineràrias e produtoras de trigu, «est a nàrrere sas resursas econòmicas prus de importu pro sa rivolutzione». Semper e cando, pro Luxemburg, «sa neghe de sas fartas bolscevìcas» nascheit «dae sa vilesa de sa sotzialdemocratzia tedesca».  -S'«insurretzione in sas retrovias de s'imperialismu tedescu» fiat pro issa «s'ùnica solutzione». In sos annos a pustis sos bolscevicos bincheint contra a sos “arvos”, ma peruna rivolutzione in otzidente triunfeit pro nche bogare s'istadu sovièticu dae s'isolamentu. Elementu de importu pro cumprèndere s'evolutzione de sos acadessimentos russos dae tando in susu. -Ìsulas Canàrias, aeroportu de Los Rodeos, 27 de martzu 1977 a sas 17:06:56 oràriu tzentru-europeu. Un’aèreu americanu, Boeing 747 bolu Pan-Am 1736 fiat rodiende subra de sa pista in fatu a un’aèreu olandesu, semper unu Boeing 747, bolu Klm 4805, conca a su giassu de decollu. Ambos pilotas fiant prus chi non cumbintos chi sa pista esseret lìbera. Ma unu no ischiat de s’àteru. Su pilota olandesu, pro una malecumpresa cun sos operadores de sa turre, a cajone paret de sas trasmissiones istorbadas dae su tempus malu e dae unu limbàgiu tècnicu ambìguu penseit chi sa pista esseret bòida, si leeit su bia lìbera e nch’issendeit s’aèreu, a velotzidade màssima conca a su decollu. Ma sa pista non fiat lìbera, in dae in antis bi fiat su Pan-Am. Bi fiat sa nèula e unu muntone de fatores chi non permiteint a su pilota olandesu de istransire su corfu. -Cando nche lugheit su Pan-Am in mesu a sa pista, nche fiat giai tropu tardu pro istransire s’iscartarada. Unu disacatu bìblicu. Fogu in totue, lamieras, fumu e carenas sena vida ispainadas a chentu pre banda. Sos sucursos chi no arribeint in tempus, semper a cajone de su tempus malu, de sa nèula e de sas comunicatziones fartadas cun sa turre de controllu, fateint su restu. In summas, cun 583 mortos, est a oe su degollu aèreu prus grae in s’istòria de s’aeronàutica tzivile. Dae sa die ant incruèschidu sa normativa in contu de limbàgiu. Sa limba est petzi s’inglesu, fintzas in sos bolos locales. Pilota cun pilota, pilota cun turre, turre cun pilota como, pro sas operatziones de decollu e de aterràgiu, si devent cuncambiare sos messàgios impreende petzi unu limbàgiu istandard. -Est a nàrrere, impreende semper sas matessi frases giai fatas pro dare sos òrdines e repitende·las cada borta totu intreas pro rispòndere a sos òrdines. Turre: «Bolu IG-1281 Terranoa-Roma, prontu a su decollu?». Pilota: «Afirmativu, turre. Bolu IG-1281 Terranoa-Roma, prontu a su decollu!» o puru «Negativu, turre. Bolu IG-1281 Terranoa-Roma cun problemas tècnicos!» Turre: «Retzidu, bolu IG-1281. Imbiamus deretu sucursu. Firmos in ue seis» Pilota: «Retzidu, turre. Isetamus sucursos. Firmos in ue semus». -In die de oe, cun su 68, 73% s'Àfrica de giosso si pronùntzieit pro s'abolitzione de s'apartheid, su 1992. Una de sas pàginas prus iscurigosas de s'istòria de s'umanidade si tancheit pro semper. Sas riformas aviadas dae su presidente De Klerk, duos annos in antis, agateint s'aprovatzione de sa majoria de sos sudafricanos. Faina curiosa su fatu chi podeint espressare su votu issoro petzi sos de carre bianca. Pro assìstere a sas primas “eletziones multiratziales” de s'istòria de s'Àfrica de giosso tocheit de isetare fintzas a su 1994. -Movet dae custu sero a sas 20:45 su de 28 turnos de Sèrie A. At a èssere su grandu disafiu intre Juventus e Milan a abèrreres'àidu. Cras, semper a sa matessi ora, at a tocare a su clàssicu Genoa-Sampdoria. Domìniga imbetzes si cumintzat cun Sassuolo-Bologna (12:30) e si sighit a sas 15:00 cun Chievo-Empoli, Fiorentina-Casteddu, Inter-Atalanta, Napoli-Crotone e Pescara-Udinese. A sero b'at a èssere Palermo-Roma e s'incras, a sa matessi ora (20:45), Lazio-Torino. -Est noa de sas dies coladas, su 24 de martzu, chi Marco Marrosu, classe 1972, naturalista tataresu espertu de escursiones a logu de monte e de iscalada isportiva, nche nd’apat sejadu unu grustigheddu. Mama e babbu cun sos minoreddos, chi s’ant fatu su nidu in costas de su Monte Oddeu, in su sartu de Durgali. Sende cosa bastante rara, at invitadu totu sos amantiosos  - dae sa pàgina sua de facebook - a non carcare cussas giuras, nessi fintzas a su 20 de maju, cando sos minoreddos ant a èssere a tretu de si mòvere a sa sola, sena s’agiudu e s’amparu de sos mannos. Sunt prendas, ùnicas e de grandu interessu iscientìficu in prus chi no umanu e, si cherimus servare e sarvare, in logu nostru, su chi nos abarrat in contu de natura e de ambiente, diat èssere cosa bona a l’ascurtare. Su sòrighe de padente est una criaduredda minuda chi nche crompet, in edade, a pagu prus de 25 tzentìmetros de longària, cun totu sa coa. S’orìgine zoo-geogràfica sua est  Paleàrtica, diat èssere Europa, Àsia e su nord de s’Àfrica, una de sas eco-partes in ue ant partzidu su sistema biològicu terrestre. Sa  presèntzia sua in Sardigna nos nche torrat a su Pleistotzene, rugrende su  ponte sardu-corsu-toscanu. In colore de ruìngiu, mescradu a biancu e a nieddu, tenet ogros maduros cunforma a sa mannària de sa conca e unu bruncu puntudu cun nares in colore de rosa. Andende est curiosu ca non caminat, ma isghelat semper a brincos prus o mancu longos cunforma a sa presse. Animale raru e in arriscu de estintzione, est amparadu, in prus chi non dae sa lege italiana e regionale sarda, dae sa Cunventzione internatzionale de Berna (lege 503/1981, allegadu III).  -Sos inimigos naturales suos sunt s’astore leporàrgiu e su margiane, ma su peus est a sa segura s’òmine derruende·nche·li  s’habitat, siat tallende in cherta de linna, siat ponende a fogu su padente. Acontesset de nd’addobiare unos cantos esemplares, mesches perrichende dae pala in sedda peri sos montigros de su sartu. Eliomys quercinus sardus Phylum: Chordata Classe: Mammalia Òrdine: Rodentia Famìlia: Myoxidae Nùmene sardu: Sòrighe de padente; Topi de mata; Topi de sonnu; Sorigheàlzu -Cando semus in cherta de comunicare, ite si siat a chie si siat, semus fraighende unu testu. Su testu podet èssere orale o iscritu e est unu messàgiu ammaniadu impreende unu còdighe. Ischimus finas chi sos testos non sunt s'ùnicu messàgiu chi nche podimus imbiare a chie si siat. Unu cuadru, un'istàtua, una sinfonia o unu dillu sunt, fintzas issos, mèdios de comunicatzione. Lu sunt fintzas si òperant impreende còdighes diferentes e in campos diferentes dae su de sa limba. Est pro cussu chi a istèrrere unu testu cheret nàrrere a comunicare impreende su còdighe linguìsticu. Bene, custu còdighe tenet unu nùmene e si narat Sintassi. -Faeddu de orìgine grega, σύνταξις «òrdine, organizatzione», est cumpostu dae σύν «cun, paris, in pare» e dae τάξις  «assentu, sistematzione». Unu testu, orale o iscritu podet èssere ampru meda, es.: «Pro praghere, lassa·mi agigu in pasu, ca so in cherta de nche cagiare carchi cosa cun su traballu e, si sighis gosi, mi tropellas!» o... telegràficu: «Essi·mi·nde dae pees!»  Si in càmbiu dìamus nàrrere: «Dae essi pees nde mi» cuncambiende·lis duncas su giassu a sos cumponentes de sa frase,  non semus impreende perunu còdighe. Non semus sighende peruna sintassi. E non semus comunichende perunu messàgiu. Semus dende·li agigu de àera a sas gangas o tretu a su lapis e forsis nche podimus tirare carchi risitu, ma non comunicare. Sa punna est duncas chi sos àteros nche collant su chi  semus comunichende·lis.  Sa punna est , in fines, chi nos cumprendant sena duda peruna.  -Ca sena bona cumpresa non b'at comunicatzione. Si semus chistionende, b'at petzi sonu  e,  si semus iscriende,  grafemas ebbia. Como,  medas galu non bi creent o - nessi intendende·los o leghende·los - no lu dimustrant, ma su sardu, mancari siat una limba minoritària, tenet una sintassi sua. E est una sintassi gasi marcada chi cundit e cunditzionat fintzas una limba forte comente a s'italianu. Sos esempros in italianu regionale de Sardigna, a sa segura, non nos fartant. «E dov’è che stai andando?» «Me ne esco un po' a funghi!» «Ah! E tornando, ci passi per favore in negozio e mi compri  poco poco  pane?» «Uhm… mi  sa che non farà, a quell'ora: staranno già chiudendo!»  -Mi', sa sintassi! -Dae inoghe a un'annu e mesu s'Iscòtzia at a torrare a sas urnas pro detzìdere sa permanèntzia sua intro de su Rennu unidu. Est a nàrrere chi, a pustis de bator annos b'at a àere un'àtera votatzione pro s'indipendèntzia. L'at annuntziadu su primu ministru iscotzesu Nicola Sturgeon chi, sa chida chi intrat, at a pedire a su parlamentu chi aprovet su referendum. In su 2014 sa separatzione non resesseit, bincheit su "remain", cun su 55,3 de sas preferèntzias. Custa borta però, a afortire su disìgiu de autodeterminatzione, est sa voluntade populare e istitutzionale de abarrare in s'Unione europea. -Issos bivent cun sa lusca de mantènnere una creze de primadu inter pares. Bivent die cun die cun s'insuadura de s'elevare a mala bògia subra de sos àteros. E lu faghent publichende pensamentos sugetivos - e lìtzitos, pro caridade - ma faghende·nche·los colare pro veridade ogetiva e universale noa, cunforma a sa chi issos matessi definint betza: sa de totu sos chi imbetzes mantenent unu profilu bàsciu e ùmile, su prus basadu subra de su bonu sentidu, de su connotu istòricu, iscientìficu, ideològicu, reale o materiale chi siat.... Unos cantos libros issoro sunt sa festa de sa negatzione, finas de sas cosas de servare, de costoire, de amparare. -A nudda diat servire inoghe, a elencare sos argumentos tratados, ca cadaunu nche podet lùghere su chi cheret. Òperas fraigadas subra de su terrinu de sa credulidade populare, ma sena sas modinas de perunu progetu orgànicu. E si bi lis faghes annotare, s'inchietant. E - pro t'andaret bene - ti narant chi non tenes mancu sas bases pro pòdere cuntierrare cun issos. E lu faghent siat dae manca, siat dae dereta. Corfos uniformados a sechischìllia pro s'ocasione. Bartzas retòricas tudas, dae ue non nche dias essire mancu cun sa fune presa a chintu.  -E isetant. Isetant s'agradessimentu, isetant su cuncordu, isetant s'apògiu e su cunsensu de totu sos poberitos chi lis ant giuradu fide in nùmene e pro contu de unu viàticu pro sa libertade o pro s'autodeterminatzione. E cando sos agradessimentos o s'alabòngiu arribant, a tie ti nche ponent subra de unu bangu. Su bangu de su bangàrgiu, siat craru. Pro chi sos poberitos chi fia mentovende ti potzant bangare bene cun bene pro onorare su sentidu de su priore chi, a faeddos  narat chi no est priore, ma sos fatos lu bogant a faulàrgiu. -Nemos faghet prus pregontas, totus ischint totu e dant petzi rispostas. In cale si siat dibata, peri sos sitos sotziales, est una gherra a chie ponet prus ligàmenes informàticos. Comente a nàrrere: «Mi’, leghe e mudu!». Coladu nch’est su tempus de s’addòbiu in ue si siat, in logu de tzilleri, de domo, de setzione. Tempus in ue nemos si bisaiat, cuntierrende, de intrare cun una pira de libros o giornales suta de su suercu, a ti los intregare a malu garbu e a ti nàrrere: «Mi’, leghe e mudu!» Tempus in ue sa connoschèntzia e mesches sa cultura fiant totu su chi unu s’ammentaiat a pustis de àere ismentigadu.  -A bisu meu est custu su male de oe. Male in ue sos intelletuales, sos giornales, sa televisione, sos polìticos e fintzas sa gente comuna, sunt farsos. Si fartant sas noas, sos sondàgios, sos bilantzos e fintzas sa manera de bìvere. Pro chi sa forma nche potzat carrargiare sa sustàntzia o pro fraigare UNA veridade subra de SA veridade. Sunt una creze de Sòcrates a s'imbesse. Non sunt in cherta de sa veridade. Sòcrate si nche morgeit pro more de sa veridade. Issos non morint mancu a balla, ma si la colant vida vida in cherta de sa veridade ISSORO. Pro issos no est prus SA veridade chi ghiat su caminu de s'òmine modernu, ma UNA veridade chi si potzat impònnere a sos àteros, cun sa fortza de sa persuasione. Est in finitias, una forma moderna de sofìstica. S’arte de OTÈNNERE sa resone, non de l’ÀERE. Sa mègius manera pro no andare a logu.    -In sa de 32 giorronadas de Sèrie A su Casteddu dat ispetàculu e binchet su Chievo cun bator gol de iscartu. Est una de sas pagas bortas chi sa porta ruju-biaita est abarrada neta. -Sa partida est animosa giai in sos primos minutos. Chievo e Casteddu si disafiant sena pressiones e petzi cun sa gana de s'ispassiare e de disvagare su pùblicu. A su de 11 minutos Borriello aberit sa dantza de sos gol. Su tiru potente de Tachtsidis est respintu dae Seculin, ma arribat s'ex atacante de sa Roma chi aprofitat de su tapin pro nche marcare s'1-0. Est su de 15 gol in Sèrie A pro su giogadore napoletanu. A pustis de bator minutos acò su gol de Sau. Est Joao Pedro a operare su passàgiu detzisivu. S'atacante tonaresu rugat unu tiru in diagonale e signat su raddòpiu. A su de 20 minutos Meggiorini proat a ismesare s'isvantàgiu, ma su palu non bi lu permitit. Creschent meda sos grogu-biaitos, ma a su de 40 minutos arribat un'àteru gol casteddaju. S'autore est Joao Pedro chi s'agatat in pees unu passàgiu traessu de Ionita respintu dae su portieri aversàriu. Su giogadore brasilianu no at perunu problema a nch'ispìnghere sa botza a intro. Tre minutos a pustis sos veronesos ant un'ocasione manna, ma Rafael s'esaltat cun una grandu parada. -In su segundu tempus s'ispetàculu sighit a un'ala e a s'àtera. Su Casteddu, mancari cun tres gol de vantàgiu, non si firmat e chircat su de bator. Puntègiu chi si manifestat a su de 89 minutos. Est torra Joao Pedro su marcadore. Farias fràigat una bella atzione e ponet a traballare a Siculin chi respinghet su tiru. Sa botza nche crompet a sos pees de su brasilianu de su Casteddu chi signat su de bator cun unu destru sicu e bene sestadu. Acabbat 4-0. -Formatziones -Casteddu: Rafael (91' Colombo), Isla, Salamon, Bruno Alves, Murru, Ionita, Tachtsidis, Deiola (74' Barella), Sau (67' Farias), Joao Pedro, Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Chievo: Siculin, Izco, Dainelli, Cesar, Cacciatore (17' Spolli), Hetemaj, Radovanovic, Castro, de Guzman (68' Bastien), Pellissier, Meggiorini (26' Gakpe). -Allenadore: Rolando Maran -Gol: 11' Borriello, 15' Sau, 40' Joao Pedro, 89' Joao Pedro -S'idea de su World Wide Web fiat nàschida su  1989, in su Cern (Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire) de Ginevra, in Isvìtzera. Unu intre sos laboratòrios de fìsica  prus importantes in Europa. A pustis de sos primos annos in ue l’impreeint petzi sas comunidades iscientìficas, su 30 de abrile de su 1993, su  Cern disinneit a lassare su www famadu, a disponimentu de su pùblicu rinuntziende a cada deretu de autore. Sa tecnologia fiat simpre e discansosa a l’impreare,  duncas, in su giru de pagu tempus, fiat destinada a s’ispainare peri totu su mundu. Unos cantos annos de rodàgiu e su www devenneit, e galu est,  s’ùnica modalidade pro nch’imbiare e retzire datos in Internèt. Decreteit duncas sa nàschida de sa chi oe mutimus sena duda era digitale. -Sa die de oe, su 29 de abrile de su 1945, nch’est marcada a fogu in s’istòria ca, in Milanu, in su Pratzale de Loreto, aiant apicadu francas a susu sas carenas oramai sena vida de Benito Mussolini e de Claretta Petacci.  Los aiant fusilados sa die in antis in Dongo, in provìntzia de Como. Si nch’acabbeit gosi, a garbu pagu dèghidu, una de sas peus sumanas in s’istòria de s’umanidade. Perunu pathos, peruna pietas, perunu faeddu de agiùnghere. Lassemus chistionare sa fotografia e fatzamus cùrrere un’iscràmiu: Unu fascista est semper unu fascista, siat òmine o fèmina o siat chie si siat. -Fiat su 28 de Abrile de su 1937, sa die chi, in Roma, aiant inauguradu, a probe de sa carrera Tuscolana in s’apendìtziu de Don Bosco, sos Istùdios tzinematogràficos de Cinecittà. Lu batijeint Su Fraile de sos bisos. Ma fintzas de sa propaganda fascista, a dae chi galu oe, in sa sede sua b’at una gigantografia de Mussolini in palas de una tzinepresa cun suta s’iscrita «Su tzìnema est s’arma prus potente». Unu grandu cumplessu de teatros chi perteniant a s’impresa Cinecittà Luce SpA. A pustis, dae su 1997, e tzedende agigu a s’americanismu imperante in contu de tzinematografia, l’ant postu Cinecittà Studios SpA, in ue su faeddu “Studios” nche giughiat cun su pensamentu a su bastione de Hollywood. Semper cunsiderada su bèrtighe de s’indùstria tzinematogràfica italiana, l’ant impreada su prus pro produtziones istràngias  e mescamente  televisivas. In Cinecittà ant giradu prus de  3000 films, in ue 90 ant retzidu nessi  una candidadura a su Prèmiu Oscar e in ue 47 nch’ant bìnchidu s’istatuedda de oro. B’ant traballadu registas e atores de grandu vàllia, italianos e internatzionales: movende dae Federico Fellini pro nche cròmpere a Francis Ford Coppola, dae Luchino Visconti  a Martin Scorsese. Oe, su presidente est Luigi Abete chi, in pare cun Roberto Benigni e cun sa mugere e atora Nicoletta Braschi, gestint fintzas un’àteru cumplessu simigiante in su nùmene e in sa sustàntzia bastante americanizados: sos Umbria Studios SpA, in Terni (Ùmbria). -Su 27 de abrile 1994 nch’ammanieint sas primas eletziones democràticas cun sufràgiu abertu a totu sas etnias e gèneres. Disafiu eletorale in ue nche setzeint a Nelson Mandela, su cabu de su Anc (su Cungressu natzionale africanu), comente presidente. A pustis suo crompeit su tempus de Thabo Mbeki, su  1999. Su tempus intre su regime de s'apartheid e su cursu polìticu nou fiat gestidu dae unu tribunale particulare chi aiant istituidu su 1995, in Tzitade de su Cabu: sa Cummissione pro sa veridade e sa Recuntziliatzione. Sas cunditziones de vida pro sos nieddos non fiant galu lèbias e galu difìtzile e longu fiat su caminu issoro conca a sos deretos parìviles, ma a sa segura s’àndala nche fiat singiada e su venidore si nche lughiat ecuànime e pàsidu. Su guvernu sudafricanu a sas primas fiat sutapostu a sas polìticas liberistas de su Fundu monetàriu internatzionale chi, semper prontu che sole de giustìtzia, si presentat a ue si siat b’apat ite mòlere cando sos guvernos si ponent dèpidos malos a nche catzare. Grandu conchista duncas, grandu passu conca a sa democratzia, su 1994, ma a dolu mannu, galu non fiant garantidos a totus sos servìtzios sotziales mìnimos, allegamus de abba, de istrutzione, de salude.  E in sos chirros esternos de sas tzitades sos pòberos galu nche fiant innedda dae s’istadu de tzitadinos reconnotos. - -Sa Cunferèntzia la cunvocheint su 1955, dae su 18 a su 24 de su mese de abrile,  sos istados de Ìndia, Pakistan, Birmània, Ceylon, Repùblica populare tzinesa e Indonèsia, pròpiu in Indonèsia in sa tzitade de Bandung. S’addòbiu teniat  sa punna de collire a pare totu sos paisos cun caraterìsticas comunas de povertade e suta-isvilupu culturale, sotziale e econòmicu e de aunire sos chi si fiant decrarados neutrales a su tempus de sa Gherra frita. Sos paisos no alliniados, sos de su Sud de su mundu bi leeint parte in 29. Sos personàgios de primore fiant medas e intre sos chi si fiant distintos cun oratziones e interventos de vàllia, ammentemus a Sukarno de su partidu natzionale indonesianu; a Nehru de su Cungressu natzionale indianu e a Nasser de s’Unione sotzialista àraba chi rapresenteit totu su mundu àrabu. In sa decraratzione finale proclameint s’egalidade intre totu sas natziones, su sustennu a sos movimentos impinnados in sa luta contra a su colonialismu, su refudu de sas alleàntzias militares egemonizadas dae sas super-potèntzias e fintzas unos cantos printzìpios fundamentales de cooperatzione polìtica internatzionale intre totu sos paisos chi adereint a sa Cunferèntzia.  -Su 23 de Abrile de su 2005 a sas 20:27 Jawed Karim, unu de sos fundadores, nche carrigheit su primu vìdeu a sa prataforma YouTube, situ nàschidu in su mese de freàrgiu pro cumpartzire vìdeos peri totu su mundu. Deo in su zoo (Me at the zoo), su tìtulu originale. Duraiat 18 segundos e fiat giradu in su Zoo de San Diego, Califòrnia. Karim cun su gistru Jawed est istadu fintzas su primu utente chi si nche marcheit a su situ. Oe su situ pertenet a Google chi lu comporeit in su 2006 pro 1milliardu e 700milliones de dòllaros. In sa prataforma cadaunu si podet abèrrere unu canale e carrigare vìdeos personales o fintzas angenos semper chi non vìolent sos deretos originàrios, cosa chi nde cajonat s’eliminatzione in automàticu cun un’algoritmu chi reconnoschet sa paternidade de sos deretos de autore. Oe in die sos vìdeos chi tzìrculant peri su situ non si podent contare. Si chistionat de nùmeros a inghìriu de sos 6milliones cada 24 oras. Cada minutu si nche càrrigant pagu prus o mancu 300 oras de vìdeos. Cun custos datos, sunt duncas 432mìgia sas oras de vìdeo cada die e duncas 157milliones e 680mìgia oras s’annu. In pràtica, pro si pòdere abbaidare totu sos vìdeos chi si nche càrrigant in un annu, bi diat chèrrere  18mìgia de annos. E cunsiderende una durada mèdia de 4 minutos e mesu pro cada vìdeu e sas 300 oras de vìdeos carrigadas cada minutu, in un’annu si nche càrrigant 2milliardos, 102milliones e 400mìgia de vìdeos. Curiosidades: a oe, su vìdeu chi ant abbaidadu de prus est su de Psy chi si tìtulat Gangnam Style cun 2milliardos e 800mìgia visualizatziones a su 30 de maju de su 2014. Primadu galu a nche barigare. -Su mese de abrile de su 1897, duas dies in antis de s’atentadu, Pietro Acciarito serreit su fraile e andeit a ue fiat su babbu pro li nàrrere chi non si diant èssere bidos prus e chi lu cheriat duncas saludare. Su babbu li pregonteit a ite. Si fiat a si nch’emigrare o a si nch’ispèrdere. Pietro li rispondeit chi lu diat àere cumpresu in su giru de pagu tempus e chi fiat andende conca a s’ipòdromu. Cussente de sas ideas anàrchicas de su fìgiu e fintzas chi su Re, Umberto I, diat èssere istadu presente paris cun sa mugere Margherita  sa die de sas cursas a caaddu in s’ipòdromu de s’Appia, pro festare sos 29 annos chi fiant cojuados, andeit a su commissariadu e lis cussigeit a istare parados.  Ma Pietro non nde fiat afusadu e, su 22 de abrile, si nche mestureit a sa gente chi bi fiat in s’ipòdromu festende e saludende su Re. S’acurtzieit a sa vetura reale cun sa lepa in manos, ma su Re si nd’abbigieit e  bi reventeit a si tòddere su corfu chi nche fiat fertu a costas de sa carrotza. Umberto, fintzas si aiat sentidu su corfu, sigheit a festare s’anniversàriu in mesu a sa gente chi, su bonu , non si fiat sapida de nudda. Pietro chircheit de si nch’istesiare abbarrende sulenu e caminenende pàsidu, ma a pustis de unos 100 metros, sa politzia nche l’acorreit e li pongeit sos ferros. Li pregonteint a ite l’aiat fatu, cales fiant sas resones e issu nargeit chi «su Re si cheriat gastare 24mìgia de francos -a su tempus dinari meda - pro si comporare unu caaddu de ratza e a sos pòveros nudda» e chi «non fiat cosa de bajulare». A coa de su protzessu, cando su giùghe legheit sa sentèntzia de cundenna, aboghineit: «Oe a mie, cras a su guvernu burghesu. Bivat s’anarchia e bivat sa rivolutzione sotziale!» Cundennadu a s’ergàstolu e postu in isolamentu nche perdeit sa resone e si nche morgeit in su manicòmiu criminale de Montelupo Fiorentino su 4 de nadale de su 1943. Sos eugenetistas de s’iscola de Lombroso, a pustis de s’autopsia, nargeint chi sa forma de su cràniu de su frailàrgiu fiat, sena duda, sa de unu mortore. -Giogu pro pitzinneddos, gasi lu batijeint. Fiat una genia de carculadore progetadu petzi pro giogare. In die de oe, su 1989, sa Nintendo, dita giaponesa, presenteit a su mundu intreu s’imbentu prus curiosu e prus bèndidu in totu s’istòria de sos elaboradores portàtiles. Cun 118milliones e 690mìgia unidades bèndidas nche barigheit una làcana in contu de cummèrtziu chi galu oe no nd’agatat parìviles, in cale si siat setore. Su prus difusu fiat assotziadu cun unu gioghitu de fràigu e de incastru: Tetris. Òpera de s’iscientziadu russu Aleksej Leonidovič Pažitnov chi lu progeteit in su 1984. Cunsiderende chi in su 1989 sa populatzione mundiale fiat de 5milliardos e 260milliones e chi pagu prus o mancu 1milliardu fiat in sa Repùblica tzinesa ebbia – in ue sa bèndida fiat proibida finas a su 1993 – si podet nàrrere chi in totu su mundu b’aiat unu Game-Boy cada 35 persones. Si pensamus chi non si bi podiat telefonare, nen fotografare, ne imbiare cale si siat messàgiu, comente a sos telefoneddos modernos, si podet afirmare sena duda chi siat unu primadu belle impossìbile a nche barigare.  -At conchistadu milliones de pitzinnos in totu su mundu, abarrende semper che pare fintzas a dies de oe. Su primu bote de Nutella esseit dae sa fàbrica de sa Ferrero de Alba (tzitade italiana de su Piemonte) su 20 de abrile de su 1964. Sa retzeta simpre cun tzùcaru, ògiu de parma, nutzola, cacao, late, vanillina e emulsionantes nch'at giutu su produtu a cùcuru de sas bèndidas divenende sa crema de istèrrere prus difusa in su mundu. Sos datos de s'Ocse narant chi sa produtzione annuale, ispartzighinada in 9 fàbricas de su praneta, currispondet a 350mìgia tonnelladas. -Nemos prus de issu fagheit lughe subra de s'orìgine de s'òmine. Charles Darwin che coleit sa vida intrea esaminende s'evolutzione de s'òmine e su raportu intre iscièntzia e religione. Istudieit meighina che a su babbu e a su giaju. S'amore istremenadu pro sa biologia e pro sas iscièntzias naturales li permiteit de collire materiale meda pro formulare sa teoria de s'evolutzione. Su traballu lu presenteit in "S'orìgine de s'ispètzie". Una tesi rivolutzionària chi descriet, tràmite sa seletzione naturale, s'evolutzione de sos organismos de sa matessi ispètzie. Sa Crèsia Anglicana no atzeteit sos istùdios de s'iscientziadu e petzi in su 2008 s'abbigeit de s'importàntzia de sas chircas, ammitende chi cussu traballu cuntribueit a megiorare su raportu intre òmine e ambiente. Charles Darwin si nche morgeit in die de oe, fiat su 1882. -Cun sa deliberatzione 16/14 de su 18 de abrile de su 2006 sa Regione Autònoma de Sardigna adoteit sa Limba Sarda Comuna. Una norma de riferimentu pro sos documentos iscritos produidos dae s'amministratzione regionale. Su problema de sa limba, o mègius, de sa grafia iscrita at semper pesadu dibatas e cuntierras perigulosas, mescamente ca, a pustis de sa delìbera de su 18 de abrile, nemos s'at pigadu sa passèntzia de acrarire a sos sardos sas istrutziones pro la pòdere impreare. A pustis de 11 annos s'istandard de riferimentu chi, in cada manera, est su prus impreadu, sighit a ingendrare paristòrias fantasiosas e gherras intre grupos. Forsis ca sa Cummissione no at mai pensadu a li pònnere a costàgios una norma de pronùntzia, lassende duncas a sas variantes locales e a sa connoschèntzia de cadaunu sa pronùntzia de sos lemmas. In sos ùrtimos annos però sa cussèntzia linguìstica est crèschida meda, fintzas gràtzias a sa digitalizatzione e a sa difusione de su sardu, ma b'at galu caminu meda de praticare. -Bodajbo rapresentaiat unu de sos tzentros mineràrios prus de importu de sa Rùssia. In sas minas de sa badde de sa Lena si bogaiat a pìgiu s'oro. Metallu pretziosu chi batiat a sas cassas guvernativas prus de sete milliones de rublos s'annu. Sas cunditziones de traballu e sa calidade de su màndigu però fiant metzanas meda. Sos turnos de traballu pariat chi no acabbarent mai e sas normas de seguresa iscarsas garantiant cada casta de intzidente. Pro custa resone, su 22 de freàrgiu, sos operajos si colleint a pare e avieint sa protesta cun sos isciòperos, pedende su megioru de sas cunditziones de traballu e de sa paga. S'azienda a sas primas pariat interessada a sa tratativa, ma a pustis tancheit sos canales de comunicatzione e truncheit su negòtziu. Bida sa situatzione sos traballadores si mobiliteint deretu e organizeint una manifestatzione cun 2.500 persones. A parare fronte a s'isciòperu però arribeit s'esèrtzitu zarista chi non bi penseit duas bias a isparare a su corteu. Fiat su 17 de abrile de su 1912. Sos giornales de tando faeddeint de 270 operajos mortos e de 250 fertos. -Maistra de tramas e de filos, resesseit a cojuare sas ainas de s'impreu fitianu cun s'arte pòbera. Tessìngios cun pane, tzeràmicas, libros e filos de cotone. S'ispiratzione la retzeit dae su logu in ue istaiat e dae su disìgiu de tèssere unu ligàmene firmu e forte cun sa terra sua. Nascheit in su 1919 in Ulassa, ma sos istùdios e sa gana de connòschere nche la leeint a Itàlia. Sas esperièntzias de Roma, de Venètzia e de Verona fuint petzi unu passàgiu pro crèschere sa passione artìstica. Cumintzeit a espònnere sas òperas suas in su 1957, sustènnida dae Marcello Venturoli e cumintzeit a retzire prèmios e reconnoschimentos. Collaboreit fintzas cun Antine Nivola, cun Guido Strazza e cun Luigi Veronesi. In su 1993 torreit a Sardigna e si nch'andeit a istare a Cardedu, dae ue sigheit a prodùere òperas de importu. Si nche morgeit in die de oe, su 2013. - -Acontesseit totu a pustis dae sas 23:40 de su 14 de abrile de su 1912. Su Titanic, chi a sos tempos fiat su transatlànticu prus mannu de su mundu, tengeit vida curtza meda. In sa percurrèntzia inaugurale sua, a pustis de àere iscutu a un'iceberg, si nch'afundeit in s'abba astragada de su Mare de su Nord. Su primu biàgiu, chi a dolu mannu est divènnidu s'ùnicu, previdiat a mòvere dae su portu de Southampton pro nche cròmpere a su de New York . Ma a sa destinatzione americana sa nae non nche crompeit mai. A mesu tretu, in caminu, addovieit un'iceberg chi l'abereit un'iscòrriu mannu in costàgiu e lu cundenneit a afundamentu seguru. Fiat una note neulosa e, a cajone de sa paga visibilidade, s'echipàgiu non resesseit a s'abbigiare in tempus de su perìgulu. A sas 2:20 de su 15 de abrile su transatlànticu resurtaiat isparèssidu de su totu. 705 persones si sarveint cun sas barcas de sarvamentu. Sas àteras 1.518 si nche morgeint in pare cun sa nae e cancaradas dae su fritu de s'abba. -Su 1931, sas eletziones comunales ispagnolas de su mese de abrile decrareint s'acabbu de sa monarchia. S'acontèssida, in Catalugna, iscangeit sa ghenna a Francesc Macià, lider de ERC (Esquerra Republicana de Catalunya) chi, su 14 de su matessi mese, proclameit, a manera unilaterale, sa Repùblica catalana. Decraratzione chi identificheit s'entidade istatale noa comente natzione integrada cun sa federatzione ibèrica. Sa faina pongeit in birbìllios su guvernu provisòriu ispanniolu chi, in sos meses in fatu, chircheit de cuntratare cun Macià su sestu polìticu de Catalugna e de Ispagna. Su cabu de ERC, a ùrtimu, cumbintu dae su guvernu ispagnolu, abbandoneit s'idea indipendentista pro cojuare cussa autonomista.  A pustis de pagu prus o mancu duos annos nascheit sa Generalitat de Catalunya. -In Amritsar b'at unu monumentu chi ammentat su chi capiteit 98 annos a oe, una frama istilizada chi rapresentat su ochidòrgiu de Jalianwalla Bagh. Su discuntentu de su pòpulu indianu nascheit a pustis de sa prima gherra mundiale, cajonadu dae su fatu de no àere otènnidu perunu vantàgiu dae su cunflitu. Sa situatzione, die cun die, caenteit e pongeit in birbìllios s'impèriu britànnicu chi, a su tempus, guvernaiat s'Ìndia. Sas protestas crescheint e sas autoridades si defenseint introduende sa lege martziale. Su 13 de abrile de su 1919 mìgias de indianos s'addovieint in Amritsar pro sa festa Sikh chi, in su sentidu indianu, acollit su beranu. Sa die nòdida si furrieit deretu a degollu. S'esèrtzitu britànnicu nch'acorreit sas mìgias de persones e ispareit a s'isfaddida, ochiende·nde 379 e ferrende·nde 1.200. In sos meses imbenientes sos atos graes sigheint cun violèntzias e cun dispositziones ratzistas pro totu sos indianos. Acontèssidas de importu belle ismentigadas dae sos libros de istòria. -Teniat petzi 27 annos Jurij Gagarin cando devenneit su primu òmine a biagiare in s'ispàtziu. Fiat su 12 de abrile de su 1961. Sas missiones de sos annos antepostos deint sa possibilidade a su programa ispatziale sovièticu de pòdere fraigare una base bona pro permìtere a s'òmine de pòdere biagiare pro sa prima borta a foras de s'atmosfera terrestre. Sa naedda Vostok 1 moveit dae su cosmòdromu de Bayqoñyr a sas noe de mangianu (oràriu de Mosca) e si moveit in s'atmosfera a una velotzidade de 27.400 chilòmetros a s'ora. S'astronàuta abarreit in cuota pro 88 minutos. Su tempus giustu pro dare un'ograda a su praneta asulu, pro collire datos e pro torrare a mòvere conca a giosso. «Sa terra dae inoghe susu est bella meda, sena fronteras e sena làcanas» nargeit Gagarin. -Napoleon Bonaparte s'abbigeit deretu chi sa derrota fiat arribende. A pustis de s'ùrtimu refudu de paghe de su zar Aleksandr I, in Fontainebleau firmeit s'abdicatzione chi però li permiteit de mantènnere sos tìtulos nobiliares. Fiat s'11 de abrile de su 1814. Sas dies in fatu, bestidu de austrìacu pro non si fàghere connòschere dae sos inimigos, si nche fueit a s'ìsula de Elba, traessende totu sa Frantza e imbarchende·si in Marsìllia. Abarreit deghe meses in Portoferrajo, in su palatzu de sos molinos, e fundeit su Printzipadu de s'ìsula de Elba. - -Deretos lìberos. Url imàgine -In dies de beranu che a custa, un'apòstolu lestru a basare traigheit a Gesùs. Carchi annu a pustis fuit unu Jesus (de sos de Guajardo) a traìghere un'àteru rivolutzionàriu. Gasi, in die de oe, su 1919 in Chinameca, moreint a Emiliano Zapata Salazar. Connòschidu pro àere ocupadu sas terras e pro las àere partzidas intre sos prus pòberos, ghieit sas milìtzias massajinas in pare cun Pancho Villa. Ambos nch'intreint, in triunfu, a Tzitade de su Mèssicu. Ma Zapata refuideit s'iscrannu. Gasi etotu sos zapatistas de oe narant chi cherent mudare su mundu sena pigare su poderiu. Ma sa comuna de Morelos, grandu esperièntzia de democratzia direta, non podiat bastare. Sos inimigos li fiant a costàgiu. Sas milìtzias de Álvaro Obregón Salido (issu s'iscrannu lu pigheit dae su 1920) cajoneint sa derrota de sas de Pancho Villa imprimende una furriada reatzionària. «Est mègius a mòrrere ritzos chi no a bìvere inghenugrados», costumaiat a nàrrere Zapata, ochidu in die de oe. - -Deretos lìberos. Url imàgine -Fiat su 2003. A pustis de 20 dies de cumbatimentu, sas milìtzias de George W. Bush nch'intreint a Baghdad, sa capitale de s'Iraq Baathista. Fintzas a su 9 de abrile, in pratza de su paradisu, s'istàtua de Saddam Hussein dominaiat soberana. A nche la ghetarre a terra fiat de importu mannu pro sos otzidentales disigiosos de esportare, gasi nargeint, sa democratzia issoro. Fiat comente a iscrìere sos concruos de unu libru cumintzadu in su 1979. Ma non fuit s'acabbu de sa gherra. Nointamen àteras conchistas (sa die a pustis sos curdos nch'intreint a Kirkuk e su 15 rueit sa tzitade nadia de su rais, Tikrīt) e s'annùntziu de su primu de maju (“Missione acumprida”), sa gherra fiat in pessu cumintzende. -A Giuanne Pàulu II, su paba polacu, nche l'interreint in die de oe, su 2005, ses dies a pustis mortu. Su cunclave nche lu setzeit su 16 de santugaine de su 1978 e su suo fuit su de tres pontificados prus longos de s'istòria de sa Crèsia. Sos sutzessores suos lu beatificheint (Beneitu XVI) e lu santificheint (Frantziscu). Inimigu de su comunismu, dae su sotzialismu reale a sa teologia de sa liberatzione, coleit a s'istòria comente un'atore polìticu de primu pranu sena refudare aparitziones cun gente che a Pinochet. Iscampadu a sa balla de Mehmet Ali Ağca gràtzias a Nostra Segnora, nât chi, fiat grandu amigu de su cardinale-bancheri Paul Marcinkus, unu chi costumaiat a nàrrere chi «sa Crèsia non si guvernat cun sas avemarias». A Wojtyła, sos Kenze Neke li dedicheint una versione de “A s'andira”. A s'interru suo pigheint parte 200 delegatziones ufitziales e belle tres milliones de persones intre pratza de Santu Pedru e cada giassu de s'urbe romana cun ischermos mannos. - Deretos lìberos. Url imàgine -Anno domini 1167. Chi in die de oe, sas comunas de Milanu, Lodi, Praghèntzia, Ferrara e Parma giureint de gherrare contra a Federicu Barbarossa, nos lu narat petzi sa traditzione. O mègius, l'iscrieint in unu documentu pro sa prima bia petzi in su 1505. Dae banda de sos istòricos, duncas, b'at prus de una duda chi custa siat sa data de nàschida de sa Lega Lombarda. Semper e cando sa Lega gherreit e, in sa batalla de Legnano, bincheit contra a sas trupas imperiales crompende·nche a un'autonomia comunale, mancari in intro de sa guarnissa de s'Impèriu romanu sacru. E, semper e cando, in Pontida b'ant a “Piazza Giuramento” in ue, cada annu, torrant a evocare cussu patu intercomunale. In Pontida s'addoviant finamentas sos leghistas modernos. Chie si cheret ispassiare chi nch'intret a Youtube: sas parlatas de Borghezio in cue nche sunt. -Deretos lìberos. Url imàgine -Cumintzeint in die de oe, in Atene, su 1896, sos giogos olìmpicos de s'època moderna. Torreint duncas a bia sa frama istudada, 1500 annos in antis, dae s'imperadore romanu Teodòsiu I, su fautore de su cristianèsimu comente religione ùnica de istadu. A oe contamus 31 editziones, mancari manchent sas de su 1916, de su 1940 e de su 1944. «S'importu est a bi pigare parte, no a bìnchere», nargeit su fundadore, Pierre de Frédy, barone de Coubertin. Ma unos cantos istados no est semper chi b'apant pigadu parte. In su 1936, pro sas de Berlinu s'Ispagna disinneit chi nono. Sas olimpìades de tando àteru non fiant chi un'eventu propagandìsticu pro su nazismu. S'Unione soviètica, dae su 1928 a su 1956, organizeit sas olimpìades alternativas, est a nàrrere sas Ispartachìades e, semper in su 1956, Isvìtzera, Paisos bassos e Ispagna las boicoteint ca fiant protestende contra a s'ocupatzione soviètica de s'Ungheria. Non bi pigheint parte nemmancu Egitu, Iraq e Lìbanu pro sas cuntierras ligadas a sa crisi de Suez. Àteros boicotàgios in su 1976 (29 paisos, su bonu africanos, pro unos cantos disafios de sos rugbistas neozelandesos in su Sud Àfrica de s'apartheid), in su 1980 (Istados unidos a pustis de s'invasione soviètica de s'Afghanistan), in su 1984 (su blocu comunista francu Romania, Jugoslàvia e Tzina) e in su 1988 (Corea de su Nord). - -Su 5 e su 6 de abrile, sos tzitadinos italianos voteint pro annoare su parlamentu italianu. Resurteint sas ùrtimas eletziones cun su sìmbulu de sa Dc in s'ischeda, cun Bettino Craxi intre sos protagonistas de su panorama polìticu tricolore e cun su sistema eletorale proportzionale cun preferèntzias. Ma fiant finamentas sas primas cun su chercu de sos post-comunistas de Achille Occhetto (a pustis de nch'àere apartadu su sìmbulu de su Pci de Togliatti, Longo e Berlinguer) e cun Rifondazione comunista (summa de cossutianos, demoproletàrios e àteras cumponentes). Bincheit sa Dc summende sa pertzentuale sua cun sa de sas àteras cambas de su cuadripartidu (Psi, Psdi e Pli), ma sa majoria nche crompeit petzi a su 48,85%. Bonu su resurtu de sa Lega chi nche nde setzeit 80. Una bia eletos sos parlamentares, sas Càmeras las auneint pro su sèberu de su presidente nou de sa Repùblica: a pustis de unas cantas votatziones disinneint de optare pro Oscar Luigi Scalfaro. S'incuilinu nou de su Cuirinale, nointamen sa punna de Craxi, refuideit de dare incàrrigos guvernativos a parlamentares incuisidos. S'Itàlia connoscheit duncas su guvernu de Giuliano Amato e, a pustis, su de Carlo Azeglio Ciampi. In s'ìnteri Tangentopoli e su referendum eletorale de su 1993 deint sos ùrtimos corfos. Fiat totu prontu pro sa cuntierra intre s'alleàntzia de sos progressistas e sa trìbide Berlusconi-Bossi-Fini. -Martin Luther King unu bisu lu teniat. Su de nche l'acabbare cun sa segregatzione ratziale. Òmine de crèsia, de crèsia batista, auniat sa fide religiosa sua cun sa punna polìtica pro sa cròmpida non violenta a sa fraternidade intre sos òmines. Retzeit su Prèmiu Nobel pro sa paghe in su 1964 e, in su matessi annu, sos Istados unidos aproveint, finamentas gràtzias a issu, sa lege chi pertocaiat sos deretos tziviles. Ma non fiat galu paradisu pro sa comunidade niedda. Fertu dae un'estremista arvu durante una martza de su 1966, lu ochieint duos annos a pustis, in die de oe, in Memphis. Su bisu suo, imbetzes, non si nche morgeit. Sa memòria sua, in pare cun sa de Malcolm X (mancari fautore de sa resistèntzia “cun cale si siat mèdiu”), sighit a bìvere intre sos afroamericanos. -Sos cristianos pranghent sa morte de su profeta issoro in die de chenàbura, cada annu cun data diferente cunforma a su tziclu lunare ma semper in die de chenàbura. Un'àtera chistione pertocat soso annos chi teniat cando nche lu pongeint in sa rughe. Nât chi nche fiat conca a sos 33. Duncas Deus perdeit a fìgiu suo su 33? Sende chi sos evangelistas no ant inditadu mai s'annu (petzi sa chenàbura), tres sunt sas datas ipotèticas: su 7 de abrile de su 30; su 27 de abrile de su 31; su 3 de abrile de su 33. Mistèriu de sa fide e mistèriu de sa data, duncas. E non nos podet agiuare nemmancu sa Sìndone sacra, su lentzolu de linu chi nât chi impreeint pro imboligare sa carena de su profeta nazarenu. Movende dae issa, Alan e Mary Whanger, duos chircadores americanos, faeddant de su 30 comente annu de sa morte de Cristos. Ma sa Sìndone sighit a abarrare cajone de prus de una cuntierra. -Cumintzeit in die de oe, su 1982, su cunflitu intre Rennu unidu e Argentina pro su possessu de un'artzipèlagu in s'Atlànticu meridionale. Una gherra finamentas coronomàstica: Falkland pro sos britànnicos, Malvinas pro sos ipànicos. Territòriu de sa corona inglesa addae de su mare (domìniu coloniale dae su 1833), sas ìsulas las ocupeint sas trupas de Leopoldo Gualtieri. Cumintzada cun s'operatzione “Rosario”, acabbeit cun sa chi sos albiònicos muteint “Corporate”. Sa derrota argentina la podimus lèghere finamentas gràtzias a sos nùmeros: 639 mortos subra de 904; 1068 fertos subra de 1845; 11.313 presoneris subra de 11.372. Su Rennu unidu, imbetzes, marcheit una vitòria de importu a pustis de sa crisi de Suez. Galu oe s'Argentina recramat sa soberania subra de sas ìsulas (ricas de petròliu e de gas), ma sa populatzione locale, su 2013, disinneit a mantènnere sa cunditzione polìtica de territòriu britànnicu. In su 1998 sos Iron Maiden serreint su discu “Virtual XI” cun “Como estais amigos”, cantzone contra a cussa gherra: «Peruna vitòria, peruna derrota, petzi orrore, petzi dolore». -Chimbe annos de presone. Custa sa sentèntzia emìtida in die de oe, su 1924, pro Adolf Hitler. Chimbe annos de presone pro àere aprontadu su corfu de istadu de s'annu in antis, su de sa birrerria, pro nos cumprèndere. S'ocasione fiat sa de sa parlata de Gustav Ritter von Kahr, ditatore de sa Baviera, in sa Bürgerbräukeller, s'8 de santandria. Hitler, che a un'atore, nch'intreit a sa sala e, iscortadu dae sos òmines de su Sturmabteilung, ispareit unu corfu de pistola in àeras custringhende von Kahr a si callare e a lu sighire a un'aposentu. Presentes finamentas Otto von Lossow (cumandante de sa Reichswehr in Baviera) e Hans von Seisser (cabu de sa politzia de istadu), àteras duas cambas de su triumviradu chi Hitler cheriat a costàgiu in cussa aventura. Su babbu de su nazismu otengeit finamentas su sustennu de su generale Erich Ludendorff, un'àteru bellu pegus annestradu a s'inferru de sa gherra. Cun tremìgia òmines in fatu, Hitler e Ludendorff martzeint conca a su ministèriu de sa Gherra. Sena peruna possibilidade, però, de nche cròmpere a su resurtu disigiadu. Una bia impresonadu, Hitler cumintzeit a iscrìere su Mein Kampf. Su restu l'ischimus. Lu dìamus dèvere ischire. -Acontesseit totu a pustis dae sas 23:40 de su 14 de abrile de su 1912. Su Titanic, chi a sos tempos fiat su transatlànticu prus mannu de su mundu, tengeit vida curtza meda. In sa percurrèntzia inaugurale sua, a pustis de àere iscutu a un'iceberg, si nch'afundeit in s'abba astragada de su Mare de su Nord. Su primu biàgiu, chi a dolu mannu est divènnidu s'ùnicu, previdiat a mòvere dae su portu de Southampton pro nche cròmpere a su de New York . Ma a sa destinatzione americana sa nae non nche crompeit mai. A mesu tretu, in caminu, addovieit un'iceberg chi l'abereit un'iscòrriu mannu in costàgiu e lu cundenneit a afundamentu seguru. Fiat una note neulosa e, a cajone de sa paga visibilidade, s'echipàgiu non resesseit a s'abbigiare in tempus de su perìgulu. A sas 2:20 de su 15 de abrile su transatlànticu resurtaiat isparèssidu de su totu. 705 persones si sarveint cun sas barcas de sarvamentu. Sas àteras 1.518 si nche morgeint in pare cun sa nae e cancaradas dae su fritu de s'abba. -Deretos lìberos. Url imàgine -Cumintzeint in die de oe, in Atene, su 1896, sos giogos olìmpicos de s'època moderna. Torreint duncas a bia sa frama istudada, 1500 annos in antis, dae s'imperadore romanu Teodòsiu I, su fautore de su cristianèsimu comente religione ùnica de istadu. A oe contamus 31 editziones, mancari manchent sas de su 1916, de su 1940 e de su 1944. «S'importu est a bi pigare parte, no a bìnchere», nargeit su fundadore, Pierre de Frédy, barone de Coubertin. Ma unos cantos istados no est semper chi b'apant pigadu parte. In su 1936, pro sas de Berlinu s'Ispagna disinneit chi nono. Sas olimpìades de tando àteru non fiant chi un'eventu propagandìsticu pro su nazismu. S'Unione soviètica, dae su 1928 a su 1956, organizeit sas olimpìades alternativas, est a nàrrere sas Ispartachìades e, semper in su 1956, Isvìtzera, Paisos bassos e Ispagna las boicoteint ca fiant protestende contra a s'ocupatzione soviètica de s'Ungheria. Non bi pigheint parte nemmancu Egitu, Iraq e Lìbanu pro sas cuntierras ligadas a sa crisi de Suez. Àteros boicotàgios in su 1976 (29 paisos, su bonu africanos, pro unos cantos disafios de sos rugbistas neozelandesos in su Sud Àfrica de s'apartheid), in su 1980 (Istados unidos a pustis de s'invasione soviètica de s'Afghanistan), in su 1984 (su blocu comunista francu Romania, Jugoslàvia e Tzina) e in su 1988 (Corea de su Nord). -Cumintzeit in die de oe, su 1982, su cunflitu intre Rennu unidu e Argentina pro su possessu de un'artzipèlagu in s'Atlànticu meridionale. Una gherra finamentas coronomàstica: Falkland pro sos britànnicos, Malvinas pro sos ipànicos. Territòriu de sa corona inglesa addae de su mare (domìniu coloniale dae su 1833), sas ìsulas las ocupeint sas trupas de Leopoldo Gualtieri. Cumintzada cun s'operatzione “Rosario”, acabbeit cun sa chi sos albiònicos muteint “Corporate”. Sa derrota argentina la podimus lèghere finamentas gràtzias a sos nùmeros: 639 mortos subra de 904; 1068 fertos subra de 1845; 11.313 presoneris subra de 11.372. Su Rennu unidu, imbetzes, marcheit una vitòria de importu a pustis de sa crisi de Suez. Galu oe s'Argentina recramat sa soberania subra de sas ìsulas (ricas de petròliu e de gas), ma sa populatzione locale, su 2013, disinneit a mantènnere sa cunditzione polìtica de territòriu britànnicu. In su 1998 sos Iron Maiden serreint su discu “Virtual XI” cun “Como estais amigos”, cantzone contra a cussa gherra: «Peruna vitòria, peruna derrota, petzi orrore, petzi dolore». -Su 1931, sas eletziones comunales ispagnolas de su mese de abrile decrareint s'acabbu de sa monarchia. S'acontèssida, in Catalugna, iscangeit sa ghenna a Francesc Macià, lider de ERC (Esquerra Republicana de Catalunya) chi, su 14 de su matessi mese, proclameit, a manera unilaterale, sa Repùblica catalana. Decraratzione chi identificheit s'entidade istatale noa comente natzione integrada cun sa federatzione ibèrica. Sa faina pongeit in birbìllios su guvernu provisòriu ispanniolu chi, in sos meses in fatu, chircheit de cuntratare cun Macià su sestu polìticu de Catalugna e de Ispagna. Su cabu de ERC, a ùrtimu, cumbintu dae su guvernu ispagnolu, abbandoneit s'idea indipendentista pro cojuare cussa autonomista.  A pustis de pagu prus o mancu duos annos nascheit sa Generalitat de Catalunya. -Chimbe annos de presone. Custa sa sentèntzia emìtida in die de oe, su 1924, pro Adolf Hitler. Chimbe annos de presone pro àere aprontadu su corfu de istadu de s'annu in antis, su de sa birrerria, pro nos cumprèndere. S'ocasione fiat sa de sa parlata de Gustav Ritter von Kahr, ditatore de sa Baviera, in sa Bürgerbräukeller, s'8 de santandria. Hitler, che a un'atore, nch'intreit a sa sala e, iscortadu dae sos òmines de su Sturmabteilung, ispareit unu corfu de pistola in àeras custringhende von Kahr a si callare e a lu sighire a un'aposentu. Presentes finamentas Otto von Lossow (cumandante de sa Reichswehr in Baviera) e Hans von Seisser (cabu de sa politzia de istadu), àteras duas cambas de su triumviradu chi Hitler cheriat a costàgiu in cussa aventura. Su babbu de su nazismu otengeit finamentas su sustennu de su generale Erich Ludendorff, un'àteru bellu pegus annestradu a s'inferru de sa gherra. Cun tremìgia òmines in fatu, Hitler e Ludendorff martzeint conca a su ministèriu de sa Gherra. Sena peruna possibilidade, però, de nche cròmpere a su resurtu disigiadu. Una bia impresonadu, Hitler cumintzeit a iscrìere su Mein Kampf. Su restu l'ischimus. Lu dìamus dèvere ischire. -At conchistadu milliones de pitzinnos in totu su mundu, abarrende semper che pare fintzas a dies de oe. Su primu bote de Nutella esseit dae sa fàbrica de sa Ferrero de Alba (tzitade italiana de su Piemonte) su 20 de abrile de su 1964. Sa retzeta simpre cun tzùcaru, ògiu de parma, nutzola, cacao, late, vanillina e emulsionantes nch'at giutu su produtu a cùcuru de sas bèndidas divenende sa crema de istèrrere prus difusa in su mundu. Sos datos de s'Ocse narant chi sa produtzione annuale, ispartzighinada in 9 fàbricas de su praneta, currispondet a 350mìgia tonnelladas. -Teniat petzi 27 annos Jurij Gagarin cando devenneit su primu òmine a biagiare in s'ispàtziu. Fiat su 12 de abrile de su 1961. Sas missiones de sos annos antepostos deint sa possibilidade a su programa ispatziale sovièticu de pòdere fraigare una base bona pro permìtere a s'òmine de pòdere biagiare pro sa prima borta a foras de s'atmosfera terrestre. Sa naedda Vostok 1 moveit dae su cosmòdromu de Bayqoñyr a sas noe de mangianu (oràriu de Mosca) e si moveit in s'atmosfera a una velotzidade de 27.400 chilòmetros a s'ora. S'astronàuta abarreit in cuota pro 88 minutos. Su tempus giustu pro dare un'ograda a su praneta asulu, pro collire datos e pro torrare a mòvere conca a giosso. «Sa terra dae inoghe susu est bella meda, sena fronteras e sena làcanas» nargeit Gagarin. -Sa die de oe, su 29 de abrile de su 1945, nch’est marcada a fogu in s’istòria ca, in Milanu, in su Pratzale de Loreto, aiant apicadu francas a susu sas carenas oramai sena vida de Benito Mussolini e de Claretta Petacci.  Los aiant fusilados sa die in antis in Dongo, in provìntzia de Como. Si nch’acabbeit gosi, a garbu pagu dèghidu, una de sas peus sumanas in s’istòria de s’umanidade. Perunu pathos, peruna pietas, perunu faeddu de agiùnghere. Lassemus chistionare sa fotografia e fatzamus cùrrere un’iscràmiu: Unu fascista est semper unu fascista, siat òmine o fèmina o siat chie si siat. - -Deretos lìberos. Url imàgine -In dies de beranu che a custa, un'apòstolu lestru a basare traigheit a Gesùs. Carchi annu a pustis fuit unu Jesus (de sos de Guajardo) a traìghere un'àteru rivolutzionàriu. Gasi, in die de oe, su 1919 in Chinameca, moreint a Emiliano Zapata Salazar. Connòschidu pro àere ocupadu sas terras e pro las àere partzidas intre sos prus pòberos, ghieit sas milìtzias massajinas in pare cun Pancho Villa. Ambos nch'intreint, in triunfu, a Tzitade de su Mèssicu. Ma Zapata refuideit s'iscrannu. Gasi etotu sos zapatistas de oe narant chi cherent mudare su mundu sena pigare su poderiu. Ma sa comuna de Morelos, grandu esperièntzia de democratzia direta, non podiat bastare. Sos inimigos li fiant a costàgiu. Sas milìtzias de Álvaro Obregón Salido (issu s'iscrannu lu pigheit dae su 1920) cajoneint sa derrota de sas de Pancho Villa imprimende una furriada reatzionària. «Est mègius a mòrrere ritzos chi no a bìvere inghenugrados», costumaiat a nàrrere Zapata, ochidu in die de oe. -Sos cristianos pranghent sa morte de su profeta issoro in die de chenàbura, cada annu cun data diferente cunforma a su tziclu lunare ma semper in die de chenàbura. Un'àtera chistione pertocat soso annos chi teniat cando nche lu pongeint in sa rughe. Nât chi nche fiat conca a sos 33. Duncas Deus perdeit a fìgiu suo su 33? Sende chi sos evangelistas no ant inditadu mai s'annu (petzi sa chenàbura), tres sunt sas datas ipotèticas: su 7 de abrile de su 30; su 27 de abrile de su 31; su 3 de abrile de su 33. Mistèriu de sa fide e mistèriu de sa data, duncas. E non nos podet agiuare nemmancu sa Sìndone sacra, su lentzolu de linu chi nât chi impreeint pro imboligare sa carena de su profeta nazarenu. Movende dae issa, Alan e Mary Whanger, duos chircadores americanos, faeddant de su 30 comente annu de sa morte de Cristos. Ma sa Sìndone sighit a abarrare cajone de prus de una cuntierra. -Martin Luther King unu bisu lu teniat. Su de nche l'acabbare cun sa segregatzione ratziale. Òmine de crèsia, de crèsia batista, auniat sa fide religiosa sua cun sa punna polìtica pro sa cròmpida non violenta a sa fraternidade intre sos òmines. Retzeit su Prèmiu Nobel pro sa paghe in su 1964 e, in su matessi annu, sos Istados unidos aproveint, finamentas gràtzias a issu, sa lege chi pertocaiat sos deretos tziviles. Ma non fiat galu paradisu pro sa comunidade niedda. Fertu dae un'estremista arvu durante una martza de su 1966, lu ochieint duos annos a pustis, in die de oe, in Memphis. Su bisu suo, imbetzes, non si nche morgeit. Sa memòria sua, in pare cun sa de Malcolm X (mancari fautore de sa resistèntzia “cun cale si siat mèdiu”), sighit a bìvere intre sos afroamericanos. -A Giuanne Pàulu II, su paba polacu, nche l'interreint in die de oe, su 2005, ses dies a pustis mortu. Su cunclave nche lu setzeit su 16 de santugaine de su 1978 e su suo fuit su de tres pontificados prus longos de s'istòria de sa Crèsia. Sos sutzessores suos lu beatificheint (Beneitu XVI) e lu santificheint (Frantziscu). Inimigu de su comunismu, dae su sotzialismu reale a sa teologia de sa liberatzione, coleit a s'istòria comente un'atore polìticu de primu pranu sena refudare aparitziones cun gente che a Pinochet. Iscampadu a sa balla de Mehmet Ali Ağca gràtzias a Nostra Segnora, nât chi, fiat grandu amigu de su cardinale-bancheri Paul Marcinkus, unu chi costumaiat a nàrrere chi «sa Crèsia non si guvernat cun sas avemarias». A Wojtyła, sos Kenze Neke li dedicheint una versione de “A s'andira”. A s'interru suo pigheint parte 200 delegatziones ufitziales e belle tres milliones de persones intre pratza de Santu Pedru e cada giassu de s'urbe romana cun ischermos mannos. -Totu nascheit in su 1820 cun un’impòsitu feru e angustiosu. Su "Editu Règiu subra de sos  cungiados, subra de sos terrinos comunos e de sa Corona, e subra de sos tabaccos, in su Rennu de Sardigna”. Fìamus suta sos inditos de una lege dispòtica, nàschida suta su pesu grae de un’ingiustìtzia istremenada. Fìamus suta una norma cun sa prua contra a cada printzìpiu sotziale e umanu. Suta un’editu pìghidu, marcadu in pabiru comente pagos si nd’aiat bidu finas a tando. Assàchios giai nd’aiat patidu meda, sa Sardigna. Su bonu cun punnas de conchista pro si nche sètzere a caaddu de su podere. Umiliatziones giai nd’aiant sufertu e giai fiant avesos a su sidis de tirannia chi teniat cada conchistadore. Giai fiant avesos, ma bastare diat! Su pòpulu nche fiat istasidu, isporadu e cròmpidu a su derre. Sas chèscias a murmutu si fiant furriende a trèulu e s’abolotu fiat creschende die cun die. “Tancas serradas a muru, fattas a s’afferra afferra, si su chelu fit in terra, che l’aian serradu puru”, iscriiat  Melchiorre Murenu. -Derrutu fintzas s’ùrtimu deretu, su de s’ademprìviu,  printzìpiu giurìdicu  chi permitiat su pàsculu, a fàghere linna, lande e àteru frutu in terrinos comunos, sa gente si leeit su caminu de s’arrennegu. E nche crompeit a su 1868, su 26 de Abrile. In Nùgoro, su mangianu bi moveit una rebellia sena pares, ma articulada e fintzas programada pariat, dae sa suferèntzia e dae sa sutamissione. Annos e annos gherrende, traballende sena bi ressessire mancu a si catzare su fàmene. E collende a intro finas a ghissare. Bi crompet unu momentu, in sa vida de unu pòpulu, in ue s’istèrgiu no est prus a tretu de collire cosa a intro. E tando ghissat. Sena frenu. Ghiados dae Paskedda Zau, fèmina balente e de budrone,  aboghinende «A su connotu, a su connotu!», sos nugoresos nche gheteint su portale de su munitzìpiu, in ue su Consìgiu comunale – fatu de grandu possidentes - aiat emìtidu s’ùrtima delìbera. Un’atu chi nche derruiat cada ispera, lotizende pro lu tzèdere su sartu de Sa Serra. -Nche li leeint dae manu sos fusiles a sa guàrdia natzionale règia e  peseint a fogu cada aposentu, cada cugione, cada armàrgiu e cada calàsciu in ue nche podiat àere documentos a iscumproa de s’ingiustìtzia. Torrare a Su Connotu, a su chi, finas a tando, aiant semper bìvidu. A unu còdighe mai iscritu in perunu logu, ma chi sa gente aiat semper rispetadu, onoradu e tzelebradu. Torrare in fines, a su surcu chi aiant marcadu sos betzos, a su sistema antigu de gestione ècua e parìvile de su bene comunu.  Si est a beru, comente iscriet Zuanne Frantziscu Pintore, chi s’ispiradore de sa rebellia esseret istadu su pìscamu Bobore Ànghelu Demartis, e si est a beru, comente si costumat a pensare,  chi su Vaticanu si servet duos millènnios su podere suo, basende·lu subra de s’Ispìridu santu, beh  tando nos podimus augurare chi un’agigu de s’Ispìridu sardu, su chi a su tempus animeit sos nugoresos, torret a marcare  su caminu pro su venidore nostru. Ca sos tempos est a beru chi sunt mudados, ma sa suferèntzia e sa povertade sunt semper in cabitza de letu. -Fiat su 28 de Abrile de su 1937, sa die chi, in Roma, aiant inauguradu, a probe de sa carrera Tuscolana in s’apendìtziu de Don Bosco, sos Istùdios tzinematogràficos de Cinecittà. Lu batijeint Su Fraile de sos bisos. Ma fintzas de sa propaganda fascista, a dae chi galu oe, in sa sede sua b’at una gigantografia de Mussolini in palas de una tzinepresa cun suta s’iscrita «Su tzìnema est s’arma prus potente». Unu grandu cumplessu de teatros chi perteniant a s’impresa Cinecittà Luce SpA. A pustis, dae su 1997, e tzedende agigu a s’americanismu imperante in contu de tzinematografia, l’ant postu Cinecittà Studios SpA, in ue su faeddu “Studios” nche giughiat cun su pensamentu a su bastione de Hollywood. Semper cunsiderada su bèrtighe de s’indùstria tzinematogràfica italiana, l’ant impreada su prus pro produtziones istràngias  e mescamente  televisivas. In Cinecittà ant giradu prus de  3000 films, in ue 90 ant retzidu nessi  una candidadura a su Prèmiu Oscar e in ue 47 nch’ant bìnchidu s’istatuedda de oro. B’ant traballadu registas e atores de grandu vàllia, italianos e internatzionales: movende dae Federico Fellini pro nche cròmpere a Francis Ford Coppola, dae Luchino Visconti  a Martin Scorsese. Oe, su presidente est Luigi Abete chi, in pare cun Roberto Benigni e cun sa mugere e atora Nicoletta Braschi, gestint fintzas un’àteru cumplessu simigiante in su nùmene e in sa sustàntzia bastante americanizados: sos Umbria Studios SpA, in Terni (Ùmbria). -Napoleon Bonaparte s'abbigeit deretu chi sa derrota fiat arribende. A pustis de s'ùrtimu refudu de paghe de su zar Aleksandr I, in Fontainebleau firmeit s'abdicatzione chi però li permiteit de mantènnere sos tìtulos nobiliares. Fiat s'11 de abrile de su 1814. Sas dies in fatu, bestidu de austrìacu pro non si fàghere connòschere dae sos inimigos, si nche fueit a s'ìsula de Elba, traessende totu sa Frantza e imbarchende·si in Marsìllia. Abarreit deghe meses in Portoferrajo, in su palatzu de sos molinos, e fundeit su Printzipadu de s'ìsula de Elba. -Su mese de abrile de su 1897, duas dies in antis de s’atentadu, Pietro Acciarito serreit su fraile e andeit a ue fiat su babbu pro li nàrrere chi non si diant èssere bidos prus e chi lu cheriat duncas saludare. Su babbu li pregonteit a ite. Si fiat a si nch’emigrare o a si nch’ispèrdere. Pietro li rispondeit chi lu diat àere cumpresu in su giru de pagu tempus e chi fiat andende conca a s’ipòdromu. Cussente de sas ideas anàrchicas de su fìgiu e fintzas chi su Re, Umberto I, diat èssere istadu presente paris cun sa mugere Margherita  sa die de sas cursas a caaddu in s’ipòdromu de s’Appia, pro festare sos 29 annos chi fiant cojuados, andeit a su commissariadu e lis cussigeit a istare parados.  Ma Pietro non nde fiat afusadu e, su 22 de abrile, si nche mestureit a sa gente chi bi fiat in s’ipòdromu festende e saludende su Re. S’acurtzieit a sa vetura reale cun sa lepa in manos, ma su Re si nd’abbigieit e  bi reventeit a si tòddere su corfu chi nche fiat fertu a costas de sa carrotza. Umberto, fintzas si aiat sentidu su corfu, sigheit a festare s’anniversàriu in mesu a sa gente chi, su bonu , non si fiat sapida de nudda. Pietro chircheit de si nch’istesiare abbarrende sulenu e caminenende pàsidu, ma a pustis de unos 100 metros, sa politzia nche l’acorreit e li pongeit sos ferros. Li pregonteint a ite l’aiat fatu, cales fiant sas resones e issu nargeit chi «su Re si cheriat gastare 24mìgia de francos -a su tempus dinari meda - pro si comporare unu caaddu de ratza e a sos pòveros nudda» e chi «non fiat cosa de bajulare». A coa de su protzessu, cando su giùghe legheit sa sentèntzia de cundenna, aboghineit: «Oe a mie, cras a su guvernu burghesu. Bivat s’anarchia e bivat sa rivolutzione sotziale!» Cundennadu a s’ergàstolu e postu in isolamentu nche perdeit sa resone e si nche morgeit in su manicòmiu criminale de Montelupo Fiorentino su 4 de nadale de su 1943. Sos eugenetistas de s’iscola de Lombroso, a pustis de s’autopsia, nargeint chi sa forma de su cràniu de su frailàrgiu fiat, sena duda, sa de unu mortore. -Cun sa deliberatzione 16/14 de su 18 de abrile de su 2006 sa Regione Autònoma de Sardigna adoteit sa Limba Sarda Comuna. Una norma de riferimentu pro sos documentos iscritos produidos dae s'amministratzione regionale. Su problema de sa limba, o mègius, de sa grafia iscrita at semper pesadu dibatas e cuntierras perigulosas, mescamente ca, a pustis de sa delìbera de su 18 de abrile, nemos s'at pigadu sa passèntzia de acrarire a sos sardos sas istrutziones pro la pòdere impreare. A pustis de 11 annos s'istandard de riferimentu chi, in cada manera, est su prus impreadu, sighit a ingendrare paristòrias fantasiosas e gherras intre grupos. Forsis ca sa Cummissione no at mai pensadu a li pònnere a costàgios una norma de pronùntzia, lassende duncas a sas variantes locales e a sa connoschèntzia de cadaunu sa pronùntzia de sos lemmas. In sos ùrtimos annos però sa cussèntzia linguìstica est crèschida meda, fintzas gràtzias a sa digitalizatzione e a sa difusione de su sardu, ma b'at galu caminu meda de praticare. - -Su 5 e su 6 de abrile, sos tzitadinos italianos voteint pro annoare su parlamentu italianu. Resurteint sas ùrtimas eletziones cun su sìmbulu de sa Dc in s'ischeda, cun Bettino Craxi intre sos protagonistas de su panorama polìticu tricolore e cun su sistema eletorale proportzionale cun preferèntzias. Ma fiant finamentas sas primas cun su chercu de sos post-comunistas de Achille Occhetto (a pustis de nch'àere apartadu su sìmbulu de su Pci de Togliatti, Longo e Berlinguer) e cun Rifondazione comunista (summa de cossutianos, demoproletàrios e àteras cumponentes). Bincheit sa Dc summende sa pertzentuale sua cun sa de sas àteras cambas de su cuadripartidu (Psi, Psdi e Pli), ma sa majoria nche crompeit petzi a su 48,85%. Bonu su resurtu de sa Lega chi nche nde setzeit 80. Una bia eletos sos parlamentares, sas Càmeras las auneint pro su sèberu de su presidente nou de sa Repùblica: a pustis de unas cantas votatziones disinneint de optare pro Oscar Luigi Scalfaro. S'incuilinu nou de su Cuirinale, nointamen sa punna de Craxi, refuideit de dare incàrrigos guvernativos a parlamentares incuisidos. S'Itàlia connoscheit duncas su guvernu de Giuliano Amato e, a pustis, su de Carlo Azeglio Ciampi. In s'ìnteri Tangentopoli e su referendum eletorale de su 1993 deint sos ùrtimos corfos. Fiat totu prontu pro sa cuntierra intre s'alleàntzia de sos progressistas e sa trìbide Berlusconi-Bossi-Fini. -Sa Cunferèntzia la cunvocheint su 1955, dae su 18 a su 24 de su mese de abrile,  sos istados de Ìndia, Pakistan, Birmània, Ceylon, Repùblica populare tzinesa e Indonèsia, pròpiu in Indonèsia in sa tzitade de Bandung. S’addòbiu teniat  sa punna de collire a pare totu sos paisos cun caraterìsticas comunas de povertade e suta-isvilupu culturale, sotziale e econòmicu e de aunire sos chi si fiant decrarados neutrales a su tempus de sa Gherra frita. Sos paisos no alliniados, sos de su Sud de su mundu bi leeint parte in 29. Sos personàgios de primore fiant medas e intre sos chi si fiant distintos cun oratziones e interventos de vàllia, ammentemus a Sukarno de su partidu natzionale indonesianu; a Nehru de su Cungressu natzionale indianu e a Nasser de s’Unione sotzialista àraba chi rapresenteit totu su mundu àrabu. In sa decraratzione finale proclameint s’egalidade intre totu sas natziones, su sustennu a sos movimentos impinnados in sa luta contra a su colonialismu, su refudu de sas alleàntzias militares egemonizadas dae sas super-potèntzias e fintzas unos cantos printzìpios fundamentales de cooperatzione polìtica internatzionale intre totu sos paisos chi adereint a sa Cunferèntzia.  -Maistra de tramas e de filos, resesseit a cojuare sas ainas de s'impreu fitianu cun s'arte pòbera. Tessìngios cun pane, tzeràmicas, libros e filos de cotone. S'ispiratzione la retzeit dae su logu in ue istaiat e dae su disìgiu de tèssere unu ligàmene firmu e forte cun sa terra sua. Nascheit in su 1919 in Ulassa, ma sos istùdios e sa gana de connòschere nche la leeint a Itàlia. Sas esperièntzias de Roma, de Venètzia e de Verona fuint petzi unu passàgiu pro crèschere sa passione artìstica. Cumintzeit a espònnere sas òperas suas in su 1957, sustènnida dae Marcello Venturoli e cumintzeit a retzire prèmios e reconnoschimentos. Collaboreit fintzas cun Antine Nivola, cun Guido Strazza e cun Luigi Veronesi. In su 1993 torreit a Sardigna e si nch'andeit a istare a Cardedu, dae ue sigheit a prodùere òperas de importu. Si nche morgeit in die de oe, su 2013. -Nemos prus de issu fagheit lughe subra de s'orìgine de s'òmine. Charles Darwin che coleit sa vida intrea esaminende s'evolutzione de s'òmine e su raportu intre iscièntzia e religione. Istudieit meighina che a su babbu e a su giaju. S'amore istremenadu pro sa biologia e pro sas iscièntzias naturales li permiteit de collire materiale meda pro formulare sa teoria de s'evolutzione. Su traballu lu presenteit in "S'orìgine de s'ispètzie". Una tesi rivolutzionària chi descriet, tràmite sa seletzione naturale, s'evolutzione de sos organismos de sa matessi ispètzie. Sa Crèsia Anglicana no atzeteit sos istùdios de s'iscientziadu e petzi in su 2008 s'abbigeit de s'importàntzia de sas chircas, ammitende chi cussu traballu cuntribueit a megiorare su raportu intre òmine e ambiente. Charles Darwin si nche morgeit in die de oe, fiat su 1882. -S'idea de su World Wide Web fiat nàschida su  1989, in su Cern (Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire) de Ginevra, in Isvìtzera. Unu intre sos laboratòrios de fìsica  prus importantes in Europa. A pustis de sos primos annos in ue l’impreeint petzi sas comunidades iscientìficas, su 30 de abrile de su 1993, su  Cern disinneit a lassare su www famadu, a disponimentu de su pùblicu rinuntziende a cada deretu de autore. Sa tecnologia fiat simpre e discansosa a l’impreare,  duncas, in su giru de pagu tempus, fiat destinada a s’ispainare peri totu su mundu. Unos cantos annos de rodàgiu e su www devenneit, e galu est,  s’ùnica modalidade pro nch’imbiare e retzire datos in Internèt. Decreteit duncas sa nàschida de sa chi oe mutimus sena duda era digitale. -Su 27 de abrile 1994 nch’ammanieint sas primas eletziones democràticas cun sufràgiu abertu a totu sas etnias e gèneres. Disafiu eletorale in ue nche setzeint a Nelson Mandela, su cabu de su Anc (su Cungressu natzionale africanu), comente presidente. A pustis suo crompeit su tempus de Thabo Mbeki, su  1999. Su tempus intre su regime de s'apartheid e su cursu polìticu nou fiat gestidu dae unu tribunale particulare chi aiant istituidu su 1995, in Tzitade de su Cabu: sa Cummissione pro sa veridade e sa Recuntziliatzione. Sas cunditziones de vida pro sos nieddos non fiant galu lèbias e galu difìtzile e longu fiat su caminu issoro conca a sos deretos parìviles, ma a sa segura s’àndala nche fiat singiada e su venidore si nche lughiat ecuànime e pàsidu. Su guvernu sudafricanu a sas primas fiat sutapostu a sas polìticas liberistas de su Fundu monetàriu internatzionale chi, semper prontu che sole de giustìtzia, si presentat a ue si siat b’apat ite mòlere cando sos guvernos si ponent dèpidos malos a nche catzare. Grandu conchista duncas, grandu passu conca a sa democratzia, su 1994, ma a dolu mannu, galu non fiant garantidos a totus sos servìtzios sotziales mìnimos, allegamus de abba, de istrutzione, de salude.  E in sos chirros esternos de sas tzitades sos pòberos galu nche fiant innedda dae s’istadu de tzitadinos reconnotos. -Giogu pro pitzinneddos, gasi lu batijeint. Fiat una genia de carculadore progetadu petzi pro giogare. In die de oe, su 1989, sa Nintendo, dita giaponesa, presenteit a su mundu intreu s’imbentu prus curiosu e prus bèndidu in totu s’istòria de sos elaboradores portàtiles. Cun 118milliones e 690mìgia unidades bèndidas nche barigheit una làcana in contu de cummèrtziu chi galu oe no nd’agatat parìviles, in cale si siat setore. Su prus difusu fiat assotziadu cun unu gioghitu de fràigu e de incastru: Tetris. Òpera de s’iscientziadu russu Aleksej Leonidovič Pažitnov chi lu progeteit in su 1984. Cunsiderende chi in su 1989 sa populatzione mundiale fiat de 5milliardos e 260milliones e chi pagu prus o mancu 1milliardu fiat in sa Repùblica tzinesa ebbia – in ue sa bèndida fiat proibida finas a su 1993 – si podet nàrrere chi in totu su mundu b’aiat unu Game-Boy cada 35 persones. Si pensamus chi non si bi podiat telefonare, nen fotografare, ne imbiare cale si siat messàgiu, comente a sos telefoneddos modernos, si podet afirmare sena duda chi siat unu primadu belle impossìbile a nche barigare.  - Deretos lìberos. Url imàgine -Anno domini 1167. Chi in die de oe, sas comunas de Milanu, Lodi, Praghèntzia, Ferrara e Parma giureint de gherrare contra a Federicu Barbarossa, nos lu narat petzi sa traditzione. O mègius, l'iscrieint in unu documentu pro sa prima bia petzi in su 1505. Dae banda de sos istòricos, duncas, b'at prus de una duda chi custa siat sa data de nàschida de sa Lega Lombarda. Semper e cando sa Lega gherreit e, in sa batalla de Legnano, bincheit contra a sas trupas imperiales crompende·nche a un'autonomia comunale, mancari in intro de sa guarnissa de s'Impèriu romanu sacru. E, semper e cando, in Pontida b'ant a “Piazza Giuramento” in ue, cada annu, torrant a evocare cussu patu intercomunale. In Pontida s'addoviant finamentas sos leghistas modernos. Chie si cheret ispassiare chi nch'intret a Youtube: sas parlatas de Borghezio in cue nche sunt. -Bodajbo rapresentaiat unu de sos tzentros mineràrios prus de importu de sa Rùssia. In sas minas de sa badde de sa Lena si bogaiat a pìgiu s'oro. Metallu pretziosu chi batiat a sas cassas guvernativas prus de sete milliones de rublos s'annu. Sas cunditziones de traballu e sa calidade de su màndigu però fiant metzanas meda. Sos turnos de traballu pariat chi no acabbarent mai e sas normas de seguresa iscarsas garantiant cada casta de intzidente. Pro custa resone, su 22 de freàrgiu, sos operajos si colleint a pare e avieint sa protesta cun sos isciòperos, pedende su megioru de sas cunditziones de traballu e de sa paga. S'azienda a sas primas pariat interessada a sa tratativa, ma a pustis tancheit sos canales de comunicatzione e truncheit su negòtziu. Bida sa situatzione sos traballadores si mobiliteint deretu e organizeint una manifestatzione cun 2.500 persones. A parare fronte a s'isciòperu però arribeit s'esèrtzitu zarista chi non bi penseit duas bias a isparare a su corteu. Fiat su 17 de abrile de su 1912. Sos giornales de tando faeddeint de 270 operajos mortos e de 250 fertos. -In Amritsar b'at unu monumentu chi ammentat su chi capiteit 98 annos a oe, una frama istilizada chi rapresentat su ochidòrgiu de Jalianwalla Bagh. Su discuntentu de su pòpulu indianu nascheit a pustis de sa prima gherra mundiale, cajonadu dae su fatu de no àere otènnidu perunu vantàgiu dae su cunflitu. Sa situatzione, die cun die, caenteit e pongeit in birbìllios s'impèriu britànnicu chi, a su tempus, guvernaiat s'Ìndia. Sas protestas crescheint e sas autoridades si defenseint introduende sa lege martziale. Su 13 de abrile de su 1919 mìgias de indianos s'addovieint in Amritsar pro sa festa Sikh chi, in su sentidu indianu, acollit su beranu. Sa die nòdida si furrieit deretu a degollu. S'esèrtzitu britànnicu nch'acorreit sas mìgias de persones e ispareit a s'isfaddida, ochiende·nde 379 e ferrende·nde 1.200. In sos meses imbenientes sos atos graes sigheint cun violèntzias e cun dispositziones ratzistas pro totu sos indianos. Acontèssidas de importu belle ismentigadas dae sos libros de istòria. - -Deretos lìberos. Url imàgine -Fiat su 2003. A pustis de 20 dies de cumbatimentu, sas milìtzias de George W. Bush nch'intreint a Baghdad, sa capitale de s'Iraq Baathista. Fintzas a su 9 de abrile, in pratza de su paradisu, s'istàtua de Saddam Hussein dominaiat soberana. A nche la ghetarre a terra fiat de importu mannu pro sos otzidentales disigiosos de esportare, gasi nargeint, sa democratzia issoro. Fiat comente a iscrìere sos concruos de unu libru cumintzadu in su 1979. Ma non fuit s'acabbu de sa gherra. Nointamen àteras conchistas (sa die a pustis sos curdos nch'intreint a Kirkuk e su 15 rueit sa tzitade nadia de su rais, Tikrīt) e s'annùntziu de su primu de maju (“Missione acumprida”), sa gherra fiat in pessu cumintzende. -Su 23 de Abrile de su 2005 a sas 20:27 Jawed Karim, unu de sos fundadores, nche carrigheit su primu vìdeu a sa prataforma YouTube, situ nàschidu in su mese de freàrgiu pro cumpartzire vìdeos peri totu su mundu. Deo in su zoo (Me at the zoo), su tìtulu originale. Duraiat 18 segundos e fiat giradu in su Zoo de San Diego, Califòrnia. Karim cun su gistru Jawed est istadu fintzas su primu utente chi si nche marcheit a su situ. Oe su situ pertenet a Google chi lu comporeit in su 2006 pro 1milliardu e 700milliones de dòllaros. In sa prataforma cadaunu si podet abèrrere unu canale e carrigare vìdeos personales o fintzas angenos semper chi non vìolent sos deretos originàrios, cosa chi nde cajonat s’eliminatzione in automàticu cun un’algoritmu chi reconnoschet sa paternidade de sos deretos de autore. Oe in die sos vìdeos chi tzìrculant peri su situ non si podent contare. Si chistionat de nùmeros a inghìriu de sos 6milliones cada 24 oras. Cada minutu si nche càrrigant pagu prus o mancu 300 oras de vìdeos. Cun custos datos, sunt duncas 432mìgia sas oras de vìdeo cada die e duncas 157milliones e 680mìgia oras s’annu. In pràtica, pro si pòdere abbaidare totu sos vìdeos chi si nche càrrigant in un annu, bi diat chèrrere  18mìgia de annos. E cunsiderende una durada mèdia de 4 minutos e mesu pro cada vìdeu e sas 300 oras de vìdeos carrigadas cada minutu, in un’annu si nche càrrigant 2milliardos, 102milliones e 400mìgia de vìdeos. Curiosidades: a oe, su vìdeu chi ant abbaidadu de prus est su de Psy chi si tìtulat Gangnam Style cun 2milliardos e 800mìgia visualizatziones a su 30 de maju de su 2014. Primadu galu a nche barigare. -A pustis de sa sarvesa matemàtica, su Casteddu at semper giogadu cun sa mente lìbera, produende giogu e resurtados. L'at fatu fintzas oe contra a s'Empoli chi, paris cun su Crotone, s'at a dèvere gherrare sa permanèntzia in Sèrie A. -Sos sardos a su de 7 minutos sunt giai in vantàgiu. Su gol est de Marcu Sau chi si lìberat dae sa trampa de su fora de giogu, intrat a s'àrea e, cun su destru, nche marcat s'1-0. Nche colant petzi deghe minutos pro bìdere un'àteru gol. Farias proat s'atzione in soledade e, cun su contributu involontàriu de unu defensore, si sestat sa botza e nch'iscàrrigat a porta su gol de su raddòpiu. S'Empoli tzedet agigu de terrinu e su Casteddu si nch'impossessat de sa gestione de sa botza. Sos sardos sunt postos bene in campu, amministrant bene su disafiu e non li permitint a sos toscanos de èssere perigulosos. Nche colat su tempus e sos òmines de Martusciello creschent. A su de 45 minutos, però, arribat su de tres. Est torra Farias su marcadore. Su brasilianu aprofitat de unu passàgiu detzisivu de Tachtsidis e nche depòsitat sa botza in intro de sa rete. -In sa segunda fratzione sa partida sighit cun s'Empoli prus cumbintu. A su de 53 minutos sos asulos si conchistant unu tiru de penalidade: Murru, intro de s'àrea, tocat sa botza cun su bratzu. Sa trasformatzione, però, a Pucciarelli non li resessit. Rafael intertzetat sa diretzione e respinghet. Sos toscanos creschent e leant coràgiu. In paritzas ocasiones si nche presentant in sos tretos de Rafael, ma non resurtant a concruire. A su de 81 minutos però, Zajc, intradu dae pagos minutos, agatat su gol de sa bandera. Nche colant àteros tres minutos e s'Empoli torrat a abèrrere sa partida. Est Maccarone su marcadore. Sa botza chi l'oferit Zajc est perfeta e su 3-2 est seguru. Non b'at prus tempus pro chircare de paregiare, binchet su Casteddu. -Formatziones -Casteddu: Rafael, Isla, Pisacane, Bruno Alves, Murru, Barella (75' Padoin), Tachtsidis, Farias, Joao Pedro (67' Ionita), Sau (81' Han), Borriello. -Allenadore: Massimo Rastelli -Empoli: Skorupski, Laurini, Bellusci, Costa, Pasqual, Mauri (61' Maccarone), Diousse, Croce, El Kaddouri (51' Krunic), Thiam (75' Zajc), Pucciarelli. -Allenadore: Giovanni Martusciello -Gol: 7' Sau, 17' Farias, 45' Farias, 81' Zajc, 84' Maccarone -Amus unu curridore, in Sardigna, chi como a dolu mannu est sètzidu cara a sa televisione. Abbaidende sa cursa chi no at pòdidu cùrrere e isgranende rosàrios angenos.  Mùsculos longos, nervosos, in intro a ancas de zenteruja. E coro mannu. Coro de trau muscadu. -Sunt petzi unas cantas calidades de su nostru. Calidades chi si collint a intro de unu talentu sena pares in Sardigna. E no in logu nostru ebbia, in ue sas traditziones non connoschent istòria, nessi no  a pedales, ma in Itàlia, in Europa e in su restu de su mundu. E su de chentu giros, su chi moviat dae s’Alighera pro nche cròmpere a sechischìllia fintzas a Casteddu, no l’at curtu. No at pòdidu. Non bi fiat, molinende petorros e serrende àidos aversàrios. Sa sorte no at chertu. E passèntzia. At a èssere pro un’àtera bia. Pro unu  venidore chi, bi l’auguramus, siat semper prus lugorosu e dignu. -Erèntzia de un’arte chi, tecnologia o mancu, agiudos mustrencos o mancu, sìngiat a tacas fundudas s’ànima de sos amantiosos. Issu sa trempa nche la giughet in intro. Non b’at puntu in susu chi non nche bàrighet a primu. Non b’at cùcuru chi l’ispantet. In sa de duas chidas de su Giru  - in ue, ammentemus, non b’at galu perunu binchidore italianu – cara a sa televisione o a cale si siat àteru udreddu futurìsticu, Fàbiu Aru est marchende cada resurtadu, cada traguardu, cada curridore. E eris, in sa tapa famada de Oropa, sa de Marco Pantani, nch’at lùghidu s’aversàriu deretu suo de duos annos a oe, in Ispagna; su chi chi li daiat matana, su chi fiat chirchende de nche li leare sa classìfica dae manos: Tom Dumoulin. Su chi at fatu eris s’olandesu, binchende sa tapa, no est cosa pro totus.  At imbertu 460 watt (in pràtica 6,5 pro cada chilu de pesu suo!), barighende·nche sa trempa de sos ùrtimos 500 metros “a una roda”, comente si costumat a nàrrere in ambiente tziclìsticu. Leende·nche·li  15 segundos a un’iscaladore che a Nairo Quintana, su colombianu cun sas alas, e mandighende·si·nche 1700 metros de dislivellu s’ora!  -Un’impresa chi at pesadu prus de una duda e pregontas bàrgias. Comente est chi podet, un’òmine de cronòmetru, unu passista artu unu metru e 86, pigare sas trempas cun sa lebiesa de Dumoulin? Semus in su campu de sas ipòtesis, ma podet èssere chi Fàbiu Aru siat graminende pregontas de custa genia. Chie at a pòdere bìnchere contra a unu machinàriu gasi bene ordimingiadu, sende chi tenet fintzas sa tapa a cronòmetru de Monza pro sighire a crèschere su vantàgiu? O at a èssere mègius a nche lu lassare fuire e a pensare a unu giassigheddu de onore intre sos primos deghe? A bìdere istemus. Sa carrera est galu aberta e, isetende a Fàbiu peri sos montes de Frantza, lu lassamus como istudiende sos cuncurrentes. Baddu chi nos proet sos chircos in su mese de trìulas. A tempus prus. -Comente aìamus antitzipadu duas chidas a como, su guvernu grecu, a majoria cumpata, at aprovadu ridutziones a sas pensiones e mesuras noas de austeridade. Atene s'interventu lu ritenet netzessàriu pro pòdere atzèdere a sos finantziamentos de sa Bce e de su Fmi. Su pachete de Tsipras incluet fintzas s'estensione de sa tassa de propiedade e s'aumentu de sa pressione fiscale. -Decretu, su de su guvernu, chi no lis est agradadu ne a sas opositziones e ne a sos sindacados de su setore pùblicu. A pàrrere de Adedy (cunfederatzione de sos dipendentes pùblicos) sas mesuras ant a oprìmere galu de prus sas fascas prus dèbiles de sa populatzione. In s'ìnteri sunt torra crèschidas sas protestas de sos traballadores chi, in sas dies coladas, aiant paralizadu su paisu. -In die de oe, su 1931, suta su fascismu prus rebestu, fusileint a Micheli Schirru, pro aeret petzi pensadu de nch'ispèrdere a Mussolini. Schirru, anàrchicu sardu, nàschidu in Pàdria su 1899 e pesadu in Putumajore finas a sos sèighi annos. Posca a rodeu intre Itàlia, Frantza, Germània finas a su disterru, pro divènnere tzitadinu de sos Istados unidos, su 2 de santandria de su 1920. Torradu a Europa, a Frantza, a bia de nadale de su 1930, teniat un’idea ebbia: ochìere a Mussolini comente mèdiu ùnicu pro nche derrùere su fascismu. Su 2 de ghennàrgiu de su 1931 moveit dae s’istatzione de Parigi a ue nche l’aiat acumpangiadu Emìliu Lussu, grandu amigu suo e cussigeri. Cròmpidu a Itàlia, su pensu suo s’ispaineit in totue. Su restu est istòria connota. Protzessadu de repente pròpiu pro s’idea malassortada,  retzeit sa sentèntzia de cundenna sa die in antis de sa furca. Su dispositivu fascista serraiat cun una frase presumida càrriga de òdiu e de barra: «Peruna clemèntzia e perunu cunsideru. A chie atentat a sa vida de su dutze, atentat a sa mannesa de s'Itàlia e atentat a s'umanidade intrea, ca su dutze est patrimòniu de s'umanidade. Morte siat cun su mèdiu de su fusile». Sa die de sa dispedida, ferros in burtzos e bilandra in cambutzos, nche crompeit, suta sas imbèrghidas de sos iscuadristas, a Casal Braschi pro s'esecutzione. E in cue sa timòria sua si mestureit a s'ispantu, cando si fiat sapidu chi unos cantos mìlites sardos aiant espressadu  rechesta pro pòdere leare parte a su plotone ferale. Tando, cando li pregonteint si teniat unu disìgiu particulare in antis de nche codiare custu mundu, serreit sos saliares e isteit a sa muda, sos ogros bìdrinos cara a sos cunterràneos suos. Comente nche carrigheint su corfu a sa canna de su muschete, aboghineit duos faeddos ebbia «Bivat s'anarchia!», cun totu s'alenu chi galu nche costoiat in unu corpus istrìgile e patidu. -Su mese de nadale de su 2007, su parlamentu nepalesu aproveit un'emendamentu costitutzionale pro nche tragare su pòpulu dae sa monarchia conca a sa repùblica. Su passàgiu definitivu, cun una votatzione belle unànime de s'Assemblea costituente, est istadu pròpiu in die de oe, su 2008. Su Nepal, cun a capitale Kathmandu (1400 metros subra de su livellu de su mare), cun a presidente Bidhya Devi Bhandari e a Primu ministru Pushpa Kamal Dahal, est duncas sa repùblica prus giòvana de su mundu. S’assentu polìticu est de repùblica federale.  Sa limba ufitziale est su Nepalesu, in ie fintzas Nepali. Una limba de orìgine pahari (pahar est su monte nda), chistionada in Nepal, Ìndia e Buthan ebbia. Sa moneda est sa Rupia nepalesa. -Valéry Marie René Georges Giscard d'Estaing, est istadu presidente de sa repùblica frantzesa. A sa càrriga bi crompeit pròpiu in die de oe, su 1974 e la serveit fintzas a su 21 de maju de su 1981. Ma cun pagos votos de iscartu. Si nch’istesieit dae su pensu de De Gaulle e sos prus lu valuteint, a su tempus, unu grandu reatzionàriu fintzas si, sos primos meses de presidèntzia chircheit de sustènnere propostas progressistas. Comente a Les changement dans la continuité una genia de ossimoru chi no l’aiant perdonadu mancu sos matessi cumpàngios de partidu. Republicanu de màdrighe liberale, fiat nòdidu pro s'esseret semper ischieradu a favore de su federalismu europeu e pro esseret istadu su primu presidende de sa Cunventzione europea pro su venidore de s'Europa. Òrganu pro tempore de s'Ue fuit un'istitutzione chi dureit su tantu de un'illampigiada: in pessu duos annos. E crompende petzi a unu de sos obietivos prefissados, sa Costitutzione europea. Fintzas a cajone de su referendum de su 2005 chi nde cheriat sa negatzione promòvidu cun fortza dae Frantza e Olanda.  Referendum in ue mescamente sos frantzesos voteint pro nche l'abolire. -Su 26 de maju de su 2004, su New York Times pùblicat una noa de autocrìtica in ue ammìtit chi no aerent iscumproadu sas fontes pro su chi pertocaiat sa presèntzia de armas chìmicas contra a sa massa, in Iraq. Presèntzia - ammentemus - notificada dae Colin Powell, su segretàriu de istadu americanu de tando, cun unas cantas fotografias satellitares chi aiat giustificadu s'atacu de Bush contra a Saddam in su 2003. Sa diretzione de sa testada leeit su disinnu pro su mea culpa ca, finas a tando e pro sòlitu, si fiant semper ischierados contra a cale si siat gherra. Atroghende chi nche fiant rutos a intro de sa pratera, pro neghe issoro matessi, ca no aiant verificadu si s'orìgine de sa noa ispainada dae Powell esseret verdadera o mancu. S'autocrìtica est essida un'annu a pustis chi Bush decrareit s’atacu, a disacatu cròmpidu, cando nemos aiat agatadu in Iraq peruna arma chìmica de derrota massiva. -Su 25 de maju de su 2000 est die marcada a fogu in s'istòria mediorientale. Sas dies, sa Resistèntzia libanesa cun sas milìtzias isciitas de Hezbollah e cun su sustegnu de su pòpulu intreu, nche catzeit sas fortzas israelianas de ocupatzione dae su Sud de su paisu e dae su Bekaa otzidentale. Sena intrare a mesu de sos detàllios de màdrighe imperialista e coloniale chi sìngiant s'istadu de Israele, est de importu mannu a nos ammentare chi est sa prima bia chi s'esèrtzitu israelianu patit una derrota militare che a cussa. Sa Resistèntzia libanesa si moveit cunforma a sos inditos de sa risolutzione de su Consìgiu de seguresa de s'Onu. Sa nùmeru 425, chi imponiat a s'istadu ebràicu su retiru de repente e sena cunditzione peruna dae sa terra libanesa. A pustis de 22 annos de ocupatzione, cumintzada su 1978. -Su putzu de Kola (in russu Kol'skaja sverchglubokaja skvažina) est istadu unu progetu de trivellatzione chi teniat comente obietivu s'istùdiu e sa chirca in àmbitu geològicu. Unu grustu de iscientziados sovièticos, movende su 24 de maju de su 1970 nch'ammanieint unu protocollu geochìmicu e geofìsicu chi galu oe non nde tenet parìviles. Sa trivella chi impiteint a su cumintzu pro iscavare su putzu, fiat una Uralmaš 4E e a pustis semper una Uralmaš, ma denumenada SG15000. Su situ de s'iscavu est a curtzu a sa biddighedda de Zapoljarnyj chi s'agatat a meridione in sa penìsula de Kola, dae ue nche leeit su nùmene su progetu. Nche crompeint  a 12.261 metros de profundidade, in làmpadas de su 1989, marchende·nche unu primadu chi galu oe nemos nch'at barigadu impreende una trivella sìngula. -Su chi in die de oe nos ammentamus comente su degollu de Capaci, in Sitzìlia, fuit un'atentadu de màdrighe mafiosa ammaniadu su 1992 dae "Cosa nostra", in sa A29, conca a Palermo, a curtzu a s'iscansadòrgiu pro sa comuna de Capaci. In su disacatu cajonadu dae una bomba, b'aiat mortu chimbe persones: su magistradu Giovanni Falcone, nòdidu pro sa luta contra a sa màfia, sa mugere Francesca Morvillo e tres agentes de s'iscorta guvernativa. Sena intrare a sos particulares chi pertocant sos imputados, sos grados de giudìtziu e sas cundennas, bàgiat petzi s'ammentu de totu su traballu chi finas a tando Falcone aiat fatu contra a sa màfia e mescamente contra a sa contaminatzione chi fiat (e galu est)  patende·nde sa polìtica. -Su Parlamentu italianu, barighende·nche onni duda subra de s'ammissibilidade morale, in die de oe, su 1978, cun sa lege n. 194/78 doneit a cada fèmina sa facultade de seberare si cròmpere o mancu a sa maternidade. Sa lege, 22 artìculos de màdrighe làica, est istada una grandu conchista de tzivilidade, sende chi s'istrumada fiat sugeta, e galu est, a cumbinchimentos èticos e a s'orientamentu religiosu. Sugeta a sas pressiones seculares de su Vaticanu. E sugeta, prus in generale, a cuntzetos malos a ismartire comente a su de sa bida o de s'ànima. - - -Su 21 de maju de su 1972, László Tóth, geòlogu australianu, intreit a banda de mangianu a sa Basìlica de Santu Pedru, in Roma. A ora de sas 11.30, a unu prontu, nche barigheit cun unu brincu sa barandìllia posta pròpiu pro mantènnere su pùblicu a unu chirru dae s'istàtua de sa "Pietà" de Michelangelo. Fiat un'òmine a barba grussa, artu belle duos metros. A pustis de su brincu, si nche bogheit sa giubba, forsis pro si mòvere mègius, si firmeit agigu cara a s'òpera màstrina meledende e, cun unu marteddu pro geòlogos,  nche li porreit su primu corfu a sa conca. Posca dende cara - baddu pro ite - a non fèrrere su Cristos, sigheit a iscùdere corfos a s'isfaddida, a sos bratzos, a cara e a sa carena de sa Madonna bentulende·nche bìculos e bìculos de màrmuru. Paris cun sos corfos iscudiat iscràmios de incumandamentu in limba italiana:«Cristos est torradu a bida! Deo so Cristos!». L'arresseint unos cantos vìgiles. Cando però, in cuestura, lu porrogheint pro ischire sas resones de cussa atzione rebesta, nargeit chi non cumprendiat perunu faeddu de su chi li fiant pregontende e àteros issolòrios de cada casta cun riferimentos a sa natura divina sua. No lu cundenneint, ma, a pustis de duos annos de manicòmiu, nche lu rimpatrieint. Oe s'istàtua est restaurada e esposta, ma nemos si bi podet acurtziare prus a la tocare, ca nch'est in palas de unu bidru grussu oto tzentìmetros. - -Giosepe Biasi òcupat unu postu de importu in s'àmbitu de s'arte sarda de su noighentos. Est s'iscuta de tempus in ue sa Sardigna intrat, cun mèritu, a s'àrea artìstica europea. Si difundent sas òperas de Figari, de Ciusa e de Gràtzia Deledda. Cun Biasi sa galania de sa fèmina sarda nche bàrigat su mare e sas rapresentatziones arcàicas de sa vida in s'ìsula nche crompent a sas espositziones internatzionales prus famadas. Sas pinturas suas, a s'ispissu, rapresentaiant protzessiones, batìgios, isposòngios o festas in generale. S'autore costumaiat a pònnere in evidèntzia mescamente sos detàllios de sos bestires e s'arredamentu de sas domos. Si nche morgeit in tzircustàntzias pagu craras, in die de oe, su 1945. -Comente aìamus antitzipadu duas chidas a como, su guvernu grecu, a majoria cumpata, at aprovadu ridutziones a sas pensiones e mesuras noas de austeridade. Atene s'interventu lu ritenet netzessàriu pro pòdere atzèdere a sos finantziamentos de sa Bce e de su Fmi. Su pachete de Tsipras incluet fintzas s'estensione de sa tassa de propiedade e s'aumentu de sa pressione fiscale. -Decretu, su de su guvernu, chi no lis est agradadu ne a sas opositziones e ne a sos sindacados de su setore pùblicu. A pàrrere de Adedy (cunfederatzione de sos dipendentes pùblicos) sas mesuras ant a oprìmere galu de prus sas fascas prus dèbiles de sa populatzione. In s'ìnteri sunt torra crèschidas sas protestas de sos traballadores chi, in sas dies coladas, aiant paralizadu su paisu. -Sa cunfirma de sa conchista aragonesa crompeit in die de oe. Fiat su 19 de maju de su 1478. Sos raportos intre Arborea e Aragona fiant giai trùbulos e sa corona ibèrica, cun s'esèrtzitu suo, nche fiat giai in Sardigna. A ghia de sas trupas bi fiat su Vitze Re Carroz chi las indiritzeit conca a Su Burgu, pensende chi b'esseret Lenardu Alagon. Su marchesu de Arborea però nche fiat giai in Macumere. Alagon, bidende sa capa male sestada, nch'imbieit sos òmines suos contra a s'inimigu aragonesu. Sos ischieramentos s'addovieint in Campu Castigadu, intre Bòrore e Macumere. Fuit una batalla orrorosa. Sos sardos de sa prima lìnia morgeint totus. Sos àteros pareint fronte, ma sos sordados aragonesos los inghirieint sena lis lassare àidu perunu. In pagas oras s'ìsula nche perdeit s'indipendèntzia sua. Lenardu Alagon si nche fueit a Bosa pro s'imbarcare conca a Gènova, ma lu firmeint e l'impresoneint a vida in Xativa, in ue si nche morgeit a pustis de 16 annos. -Totu moveit dae unu cuntenidore de cartone chi s'impreaiat pro trasportare su late. A nùmene l'aiant postu Tetra Classic, sa forma a bator caras fuit determinante pro su sèberu. In sos annos imbenientes, dae su 1943 a su 1950, sos chircadores torreint a progetare sa banda de intro, plastifichende·la e, duncas, rendende·la impermeàbile. Su 18 de maju de su 1951, Ruben Rausig presenteit a su mundu su cuntenidore e fundeit sa Tetra Pak. S'azienda isvedesa cumintzeit a prodùere cuntenidores pro su late e pro cada lìcuidu alimentare in generale, divenende deretu puntu de riferimentu de su mercadu. A pustis, cun sos sistemas modernos de isterilizatzione est cròmpida sa cunservatzione longa. E dae tando si podent costoire sos produtos sena los dèvere servare a mala bògia in su frigorìferu. -Su 17 de maju est una data istòrica. 27 annos a oe, su 1990, s'Oms (Organizatzione mundiale de sa salude) nche catzeit s'omosessualidade dae sa lista de sas maladias mentales, definende·la pro sa prima borta “una variante naturale de su cumportamentu umanu”. Est pro custu chi cada annu, dae su 2004, in totu su mundu si tzèlebrat sa die mundiale contra a s'omofobia. Su de sa discriminalizatzione de s'omosessualidade est istadu unu caminu longu, cumintzadu cun sas protestas dae sos primos annos '70, ma chi ancora oe, in sa sotziedade atuale cheret praticadu. -Ryanair at presentadu sa programatzione ierrile imbeniente, annuntziende novidades de importu. In s'istajone 2017/2018 s'oferta at a èssere ismanniada cun 5 destinatziones noas. Sos collegamentos anta a pertocare Catània (4 bortas sa chida), Bartzellona-Girona e Londra-Stansted (3 bortas sa chida), Francoforte-Hahn e Madrid (2 bortas sa chida). Su pranu de sa cumpangia irlandesa at a prevìdere, duncas, 18 rotas e 76 connessiones setimanales, ponende in movimentu belle unu millione e mesu de biagiadores cada annu. -Teniat 35 annos Junko Tabei cando si nch'arrocheit a s'Èverest. S'ispeditzione fiat costituida petzi de fèminas. Fiant 15 sas iscaladoras chi nche cheriant pigare a su cùcuru de su mundu. Sos istorbos però, fintzas in custa ocasione, non mancheint. Una valanga, a mesu tretu, si pongeit a rugradis, ma Tabei leeit in manu sa ghia de s'ispeditzione e nche giugheit sas cumpàngias a su cùcuru de su mundu. Fuit issa sa prima fèmina a bi pònnere pee e fiat su 16 de maju de su 1975. Sa passione pro sos montes non nche l'acabbeit mai. In sos annos imbenientes diveneit fintzas sa prima fèmina a nch'artziare a sos Sete Cùcuros, est a nàrrere sos sete montes prus artos de su mundu, unu pro cada continente. -S'anniversàriu ufitziale currispondet a sa die de oe. Su 15 de maju de su 1940 intreint in cummèrtziu sas mìgias de nylon. Su mundu, tando, fiat giai in gherra e sas mìgias de seda fiant sìmbulu de lussu chi non si podiant permìtere totus. Est pro custu chi s'imbentu de sas mìgias de nylon rapresenteit unu riscatu sotziale pro totu sas fèminas. Sa fibra nascheit in sos laboratòrios de su chìmicu Wallace Hume Carothers. Fiat elàstica, trasparente, barata e anti-iscòrriu. Sa Dupont in su 1937 breveteit su materiale e, in pessu acabbada sa gherra, sas primas mìgias cumintzeint a arribbare a sas butegas europeas. Diveneint deretu produtu identificativu pro milliones de fèminas. - -Sas protestas de sos istudiantes, in sos annos sessanta, abergeint sas ghennas a unos cantos movimentos extra-parlamentares in totu s'Europa. In Germània, su 14 de maju de su 1970, nascheit sa Rote Armee Fraktion, connota mègius comente Raf. Su grupu armadu de manca e de màdrighe marxista-leninista lu fundeint Andreas Baader, Ulrike Meinhof, Gudrun Ensslin e Horst Mahler. Sos atentados fiant indiritzados a sa Repùblica federale e a sos òrganos de seguresa: politzia e esèrtzitu. S'atzione prus rebesta issoro fuit sa de su secuestru e morte imbeniente de Hanns-Martin Schleyer, presidente de sa confindùstria tedesca e ex membru de su Partidu nazista. In sos annos in fatu sa Raf tengeit cuntatos fintzas cun organizatziones de sos àteros istados comente Action directe (Frantza) e Brigate rosse (Itàlia). S'atividade de su grupu acabbeit in su 1998 cun una lìtera imbiada a un'agentzia de imprenta: «Belle 28 annos a oe, su 14 de maju de su 1970, fiat naschende sa Raf cun un'atzione de liberatzione. Oe acabbamus custu progetu. Sa gherrilla urbana in sa forma de sa Raf, como, apartenet a s'istòria». -Mèrcuris, su 13 de maju de su 1981, fiat die de udièntzia generale. Karol Wojtyla fiat in pessu acabbende sa parada in pratza de Santu Pedru, in Roma, cando, totu in unu, dae sa carca presente in s'eventu nch'esseit a pìgiu sa pistola chi l'indiritzeit duos corfos. Una balla l'arribeit a s'ossu sacru e s'àtera, a pustis de l'aere fraturadu su pòddighe, lu fergeit a su bratzu. Ambas sas ballas acabbeint su biàgiu issoro in corpus a duas fèminas americanas. Sa manu criminale fiat sa de Ali Ağca, militante de s'organizatzione bozkurtlar, grupu turcu de dereta. S'atentadore, arrestadu deretu dae sa politzia, no at chertu iscobiare mai sas resones beras chi nche l'ant giutu a isparare contra a Wojtyla. In s'ìnteri, su Paba, ricoveradu in su policlìnicu Gemelli, si sarveit e torreit a sas funtziones fitianas. Duos annos a pustis detzideit fintzas de addoviare s'atentadore suo in presone. Ali Ağca in sos interrogatòrios fiat avesu a mudare versione cada borta. Otengeit sa gràtzia dae Carlo Azeglio Ciampi in su 2000. -Deretos lìberos. Url imàgine -Florence Nightingale nascheit in Florèntzia su 12 de maju de su 1820. Pro chie no la connoscheret, est cunsiderada sa fundadora de s'assistèntzia s'infirmierìstica moderna. In sa prima esperièntzia de importu, in sa gherra de Crimea de su 1855, resesseit a otènnere resurtados de importu pro su chi pertocaiat sas cumplicàntzias de sos fertos. Sa teoria sua teniat comente pernu s'ambiente e fiat rapresentada dae chimbe elementos primàrgios: abba neta, àera sana, lughe, pulitzia e sistema fognàriu capatzu. Gràtzias a sa grandu potentzialidade organizativa sua e a sos interventos in àmbitu de igiene la pigheint deretu comente modellu. Fintzas sos àteros ospidales adoteint sas tècnicas suas: protzeduras chi minimeint su tassu de mortalidade dae su 50% a su 2%. -Si nche morgeit in die de oe su babbu mannu giamaicanu de sa mùsica reggae, teniat 36 annos ebbia. Diveneit grandu icona fintzas gràtzias a s'istile suo indiritzadu a sa paghe, a s'amore e a s'impignu pro sos deretos sotziales. Pongeit sos primos passos in su mundu musicale a pitzinnu, teniat 14 annos cando cumintzeit a istudiare s'arte sua. Sa fama, imbetzes, arribeit in sos annos '70 cun su grupu de sos “Wailers”. Su talentu, però, lu cunfirmeit in sos annos imbenientes, cando canteit comente solista. “No woman no cry”, “One love” e “Redemption song” sunt petzi una parte minore de sas cantzones suas chi ant a abarrare in s'istòria. Si nch'andeit in su 1981, distrumadu dae su male mandigadore. - -Versailles. Url imàgine Die de sutzessione, su 10 de maju de su 1774, in su rennu de Frantza e de Navarra. Cun sa dispedida de Louis XVI, su fìgiu Louis-Auguste nch'àrtziat a s'iscrannu de Versailles in pare cun sa mugere Marie Antoinette de Àustria. A Louis XV s'amante sua, Madame de Pompadour, bi lu nargeit: «A pustis nostru su dilùviu». E gasi acontesseit. A sos sovranos noos sa rivolutzione los pigheit ambos a codditos, in tretos de Varennes, cando si nche fiant fuende dae Frantza e, a pustis, nche li segheit sa conca. -A pustis de 55 dies de presonia, in die de oe l'agateint mortu in intro de una Renault 4 ruja firma in carrera de Caetani, in Roma. Intre sos fundadores de sa Democratzia cristiana e sos promotores de su tzentru-manca, a Aldo Moro l'ammentamus comente unu de sos atores de su cumpromissu istòricu cun su Pci de su tataresu Enricu Berlinguer. In su 1978 promoveit sa netzessidade de unu guvernu de unidade natzionale cun sos comunistas in intro de sa majoria, mancari sena ministros. Su 16 de martzu de su matessi annu, un'ora in antis chi Giulio Andreotti presentaret su de bator guvernos suos, su blitz de sas Brigatas rujas in carrera de Fani. Su restu, francu su chi nch'ant interradu in Tàtari su 2010, l'ischimus. -Bator iscuadras pigheint parte a su primu campionadu italianu de fùbalu: su Genoa cricket and football club, s'Internazionale Torino, su Fc Torinese, sa Ginnastica Torino. Fiat su 1898 e lu giogheint in una die ebbia. Sa finale la bincheit su Genoa 2-1 in sos tempos suplementares. Petzi de unu marcadore si connoschet su nùmene: su genoanu Norman Victor Leaver. Sos genovesos bncheint finamentas su 1899 e su 1900. Àteros tres iscudetos dae su 1902 a su 1904. -Deretos lìberos. Url imàgine In die de oe, su 1898, sa Milanu arrennegada isciopereit contra a sa crèschida de su preju de su pane. Pro nde comporare unu chilu bi cheriant 40 tzentèsimos, ma un'ora de traballu operaju non crompiat a sos 20. Sa die in antis sos traballadores de sa Pirelli inchendeint sa frama de sa pesada acusende su guvernu chi, pro issos, teniat neghe manna in sa chistione. A unos cantos manifestantes lis pongeint sos ferros. Àteros morgeint fertos dae su fogu militare. Duncas s'isciòperu non fuit petzi de màdrighe econòmica. Sa reatzione de su guvernu fuit lestra: istadu de assèdiu. Sa de sos traballadores àteru e tantu: barricadas. Sa die a pustis sas cannonadas de Fiorenzo Bava Beccaris, “Il feroce monarchico Bava” de sa cantzone chi contat sas fainas suas. -In die de oe sos frantzesos voteint su presidente issoro su 2007 e su 2012. In ambos sos ballotàgios su disafiu fiat intre sos sotzialistas e sos gollistas de s'Ump. Su 2007 bincheit Nicolas Sarkozy contra a Ségolène Royal. Sarkozy cumintzeit a pigare nuscu de Eliseu durante sas pesadas de sos apendìtzios pariginos (pro issu b'aiat“canàllias” de nch'ispèrdere ebbia), una borta sètzidu in s'iscrannu torreit a nch'acurtziare sa Frantza a sos Istados unidos a pustis de sa parèntesi Chirac. Cajoneit grandu arrennegu intre sos traballadores cun sa proposta sua in contu de pensiones. In su 2011 mustreit a su mundu sa mannosia frantzesa cun s'interventu in Lìbia. Ma perdeit contra a François Hollande, chi de Ségolène Royal fuit su cumpàngiu. Ma de sotzialismu nemmancu s'umbra. Peruna furriada a manca in contu de interventos militares (Mali, Repùblica tzentru-africana) e disìgios de nch'artziare sa Frantza a potènzia mundiale pedende gherra contra a sa Sìria de Assad. In economia sa sua non fiat pro seguru una polìtica de manca e, pro su chi pertocat s'atzione interna, torreit a balangiare cunsensos a pustis de sos assàchios islamistas de su 2015. Ma a contos male fatos si bi torrat. Sos sotzialistas (e gasi etotu sos gollistas) non crompent a su ballotàgiu de su 2017 lassende campu lìberu a Emmanuel Macron e a Marine Le Pen. - -«Sos filòsofos, finas a como, l'ant petzi interpretadu su mundu, in manera diferente. Ma tocat a lu mudare». Sa de ùndighi tesis subra de Feurbach nos narat ite fiat Karl Marx, nàschidu in die de oe, su 1818, in Trier, in sa chi tando fiat sa Prùssia. Unu rivolutzionàriu fiat, non petzi unu filòsofu. Gràtzias a sa faina sua, galu matèria de istùdiu finamentas pro cumpèndere sas tendèntzias atuales de su mercadu, Marx – in pare cun Frederich Engels – nche bogheit s'idea sotzialista dae sas guarnissas utopìsticas e reformistas. In medas ant chircadu de nch'imbolare su pensu suo a pustis de sa derrota de su sotzialismu reale, ma galu oe, chie si siat chèrgiat arresonos econòmicos fundudos e serentes a sa realidade, podet iscumproare chi sa teoria de su valore (pro nde mentovare una ebbia) nemos nche la podet apartare. Gasi comente est atuale sa netzessidade, pro sos rivolutzionàrios, de àere una classe pro sese, a dae chi oe rapresentat sa majoria de sa populatzione mundiale. -In antis de Theresa May, francu sas mugeres e sas fìgias de sos primos ministros, b'at àpidu un'àtera fèmina ebbia in carrera de Downing. Comintzeit su mandadu suo in die de oe. Fiat su 1979 e Margaret Thatcher bi dureit finamentas a su 1990 ghiende tres mandados. Cunservadora e anti-operaja, deit surra manna a sindacados e minadores pro more de una polìtica liberista iscarenada. Agressiva e determinada finamentas in polìtica èstera, rueit a pustis de sas pesadas contra a sa “Poll tax”, tassa pro nudda progressiva. S'imàgine sua fiat acumpangiada dae faeddos che a sos de su presidente frantzesu de tando, François Mitterrand. Pro issu, Thatcher teniat sa buca de Marilyn Monroe e sos ogros de Caligola. Si nche morgeit a beru in su 2013. Pro brulla in su 1980, cando la morgeit Eddie The Head. - -Una pàgina de sa Costitutzione. Deretos lìberos -Su tres de maju, in Giapone, no l'ammentant petzi pro su cumintzu de su Protzessu de Tokyo. Tando, su 1946, unu Tribunale militare internatzionale giuigheit sos majorales de s'impèriu nipònicu pro crìmines contra a sa paghe, crìmines de gherra e crìmines contra a s'umanidade. Perunu protzessu a s'imperadore Hiroito e a sa famìlia sua. Shōwa Tennō (su nùmene suo a pustis mortu) abarreit imperadore finamentas cun sa Costitutzione noa, in vigèntzia dae s'annu a pustis, semper in die de oe. Ma semus faeddende de una figura simbòlica in intro de unu sistema parlamentare. Aprontada cando su Giapone fiat ocupadu dae sos alleados, sa costitutzione renùntziat a su deretu a sa gherra. -S'acordu preliminare nou de sa Grètzia cun sos creditores internatzionales nch'est belle fatu. B'at grandu sintonia intre su Fundu monetàriu internatzionale, s'Unione europea, sa Cummissione europea e su ministru de sas finàntzias grecu Euclid Tsakalotos. E custu at a pòrrire dinare friscu a sas cassas grecas pro gestire su pranu de sarvamentu. Sa paràula, como, nche colat a sos ministros europeos chi s'ant a imbènnere su 22 de maju. Sos interventos, chi s'ant a dèvere atuare intre su 2019 e su 2020, ant a èssere monitorados dae Cummissione europea, Mes, Bce e Fmi, e ant a pertocare sas riformas de su traballu, su minimòngiu de sas pensiones e sa tassatzione subra de s'energia. Manovras austeras e de màdrighe liberista chi currispondent a su 2% de su produtu internu brutu e chi diant pòdere cajonare torra protestas mannas e cunflitos sotziales. Su 17 de custu mese b'at in programa un'isciòperu generale. - -Berlinu deviat èssere sa capitale de s'imperu millenàriu bisadu dae Adolf Hitler. Ma in die de oe, su 1945, sa bandera ruja cugugeit su Reichstag e cale si siat disìgiu suprematista de una ratza subra de sas àteras. Sa batalla berlinesa cumintzeit su 16 de abrile e sos sovièticos, ghiados dae sos marissallos Georgij Žukov e Ivan Konev, avantzeint finas a sa conchista de sa tzitade perdende prus de 78mìgia sordados. 400mìgia sos militares tedescos intre sos mortos e sos fertos; 479mìgia sos presoneris. Su generale Helmuth Weidling, annuntzieit sa resa cun custos faeddos: «Su Führer s'est mortu su 30 de abrile abandonende sos chi l'aiant giuradu fidelidade. Devotos a sos òrdines suos, bois sordados tedescos fìais prontos a sighire sa cumbata pro Berlinu mancari […] teniat pagu sentidu sighire a resìstere. Sessade cale si siat forma de atividade bèllica. Cada ora de cumbata diat illoghiare sas suferèntzias de sa populatzione tzivile e de sos fertos nostros. De acordu cun su cumandu supremu de sas trupas sovièticas, bos pedo de depònnere sas armas como etotu». - - -Unu Lockheed-U2. Deretos lìberos - “Bullet the blue sky” de Bono Vox e cumpàngios pagu b'intrat, ma àteros U-2 las fereint su matessi sas àeras a ghisa de balla. Fiant sos aèreos-ispia de sa Lockheed chertos dae s'Agentzia tzentrale de informatziones americana (sa Cia): teniant sa punna de ispionare s'Unione soviètica. Fraigadu pro bolare a un'artària de 20mìgia metros, a sos americanos lis pariat su mèdiu pro agire sena chi sos radar de su Cremlinu nche los poderent sejare. Ma a contos male fatos si bi torrat, narat su ditzu, e s'aèreu, in die de oe (cando a tzia Iris Rankin pagu li mancaiat a illierare a Bono), torreit a terra pro more de su coete V-750. Mai l'aerent fatu sos americanos a ofèndere s'Urss sa prima die de maju. Non fiat cosa de bajulare. Finamentas a pustis de sas minetzas de tziu Nikita chi, indiritzende·si a unu generale yankee bator annos in antis, nargeit chi sos aèreos issoro fiant «baules chi bolant». Su pilota Francis Gary Powers subraviveit, ma lu cundenneint e l'imprisoneint finas a cando, a s'àteru chirru, non libereint s'ispia soviètica Rudoľf Ivanovič Abeľ. -A pustis de 55 dies de presonia, in die de oe l'agateint mortu in intro de una Renault 4 ruja firma in carrera de Caetani, in Roma. Intre sos fundadores de sa Democratzia cristiana e sos promotores de su tzentru-manca, a Aldo Moro l'ammentamus comente unu de sos atores de su cumpromissu istòricu cun su Pci de su tataresu Enricu Berlinguer. In su 1978 promoveit sa netzessidade de unu guvernu de unidade natzionale cun sos comunistas in intro de sa majoria, mancari sena ministros. Su 16 de martzu de su matessi annu, un'ora in antis chi Giulio Andreotti presentaret su de bator guvernos suos, su blitz de sas Brigatas rujas in carrera de Fani. Su restu, francu su chi nch'ant interradu in Tàtari su 2010, l'ischimus. -Mèrcuris, su 13 de maju de su 1981, fiat die de udièntzia generale. Karol Wojtyla fiat in pessu acabbende sa parada in pratza de Santu Pedru, in Roma, cando, totu in unu, dae sa carca presente in s'eventu nch'esseit a pìgiu sa pistola chi l'indiritzeit duos corfos. Una balla l'arribeit a s'ossu sacru e s'àtera, a pustis de l'aere fraturadu su pòddighe, lu fergeit a su bratzu. Ambas sas ballas acabbeint su biàgiu issoro in corpus a duas fèminas americanas. Sa manu criminale fiat sa de Ali Ağca, militante de s'organizatzione bozkurtlar, grupu turcu de dereta. S'atentadore, arrestadu deretu dae sa politzia, no at chertu iscobiare mai sas resones beras chi nche l'ant giutu a isparare contra a Wojtyla. In s'ìnteri, su Paba, ricoveradu in su policlìnicu Gemelli, si sarveit e torreit a sas funtziones fitianas. Duos annos a pustis detzideit fintzas de addoviare s'atentadore suo in presone. Ali Ağca in sos interrogatòrios fiat avesu a mudare versione cada borta. Otengeit sa gràtzia dae Carlo Azeglio Ciampi in su 2000. - -Una pàgina de sa Costitutzione. Deretos lìberos -Su tres de maju, in Giapone, no l'ammentant petzi pro su cumintzu de su Protzessu de Tokyo. Tando, su 1946, unu Tribunale militare internatzionale giuigheit sos majorales de s'impèriu nipònicu pro crìmines contra a sa paghe, crìmines de gherra e crìmines contra a s'umanidade. Perunu protzessu a s'imperadore Hiroito e a sa famìlia sua. Shōwa Tennō (su nùmene suo a pustis mortu) abarreit imperadore finamentas cun sa Costitutzione noa, in vigèntzia dae s'annu a pustis, semper in die de oe. Ma semus faeddende de una figura simbòlica in intro de unu sistema parlamentare. Aprontada cando su Giapone fiat ocupadu dae sos alleados, sa costitutzione renùntziat a su deretu a sa gherra. -Si nche morgeit in die de oe su babbu mannu giamaicanu de sa mùsica reggae, teniat 36 annos ebbia. Diveneit grandu icona fintzas gràtzias a s'istile suo indiritzadu a sa paghe, a s'amore e a s'impignu pro sos deretos sotziales. Pongeit sos primos passos in su mundu musicale a pitzinnu, teniat 14 annos cando cumintzeit a istudiare s'arte sua. Sa fama, imbetzes, arribeit in sos annos '70 cun su grupu de sos “Wailers”. Su talentu, però, lu cunfirmeit in sos annos imbenientes, cando canteit comente solista. “No woman no cry”, “One love” e “Redemption song” sunt petzi una parte minore de sas cantzones suas chi ant a abarrare in s'istòria. Si nch'andeit in su 1981, distrumadu dae su male mandigadore. -In die de oe sos frantzesos voteint su presidente issoro su 2007 e su 2012. In ambos sos ballotàgios su disafiu fiat intre sos sotzialistas e sos gollistas de s'Ump. Su 2007 bincheit Nicolas Sarkozy contra a Ségolène Royal. Sarkozy cumintzeit a pigare nuscu de Eliseu durante sas pesadas de sos apendìtzios pariginos (pro issu b'aiat“canàllias” de nch'ispèrdere ebbia), una borta sètzidu in s'iscrannu torreit a nch'acurtziare sa Frantza a sos Istados unidos a pustis de sa parèntesi Chirac. Cajoneit grandu arrennegu intre sos traballadores cun sa proposta sua in contu de pensiones. In su 2011 mustreit a su mundu sa mannosia frantzesa cun s'interventu in Lìbia. Ma perdeit contra a François Hollande, chi de Ségolène Royal fuit su cumpàngiu. Ma de sotzialismu nemmancu s'umbra. Peruna furriada a manca in contu de interventos militares (Mali, Repùblica tzentru-africana) e disìgios de nch'artziare sa Frantza a potènzia mundiale pedende gherra contra a sa Sìria de Assad. In economia sa sua non fiat pro seguru una polìtica de manca e, pro su chi pertocat s'atzione interna, torreit a balangiare cunsensos a pustis de sos assàchios islamistas de su 2015. Ma a contos male fatos si bi torrat. Sos sotzialistas (e gasi etotu sos gollistas) non crompent a su ballotàgiu de su 2017 lassende campu lìberu a Emmanuel Macron e a Marine Le Pen. -Sas protestas de sos istudiantes, in sos annos sessanta, abergeint sas ghennas a unos cantos movimentos extra-parlamentares in totu s'Europa. In Germània, su 14 de maju de su 1970, nascheit sa Rote Armee Fraktion, connota mègius comente Raf. Su grupu armadu de manca e de màdrighe marxista-leninista lu fundeint Andreas Baader, Ulrike Meinhof, Gudrun Ensslin e Horst Mahler. Sos atentados fiant indiritzados a sa Repùblica federale e a sos òrganos de seguresa: politzia e esèrtzitu. S'atzione prus rebesta issoro fuit sa de su secuestru e morte imbeniente de Hanns-Martin Schleyer, presidente de sa confindùstria tedesca e ex membru de su Partidu nazista. In sos annos in fatu sa Raf tengeit cuntatos fintzas cun organizatziones de sos àteros istados comente Action directe (Frantza) e Brigate rosse (Itàlia). S'atividade de su grupu acabbeit in su 1998 cun una lìtera imbiada a un'agentzia de imprenta: «Belle 28 annos a oe, su 14 de maju de su 1970, fiat naschende sa Raf cun un'atzione de liberatzione. Oe acabbamus custu progetu. Sa gherrilla urbana in sa forma de sa Raf, como, apartenet a s'istòria». -Su 25 de maju de su 2000 est die marcada a fogu in s'istòria mediorientale. Sas dies, sa Resistèntzia libanesa cun sas milìtzias isciitas de Hezbollah e cun su sustegnu de su pòpulu intreu, nche catzeit sas fortzas israelianas de ocupatzione dae su Sud de su paisu e dae su Bekaa otzidentale. Sena intrare a mesu de sos detàllios de màdrighe imperialista e coloniale chi sìngiant s'istadu de Israele, est de importu mannu a nos ammentare chi est sa prima bia chi s'esèrtzitu israelianu patit una derrota militare che a cussa. Sa Resistèntzia libanesa si moveit cunforma a sos inditos de sa risolutzione de su Consìgiu de seguresa de s'Onu. Sa nùmeru 425, chi imponiat a s'istadu ebràicu su retiru de repente e sena cunditzione peruna dae sa terra libanesa. A pustis de 22 annos de ocupatzione, cumintzada su 1978. -Su Parlamentu italianu, barighende·nche onni duda subra de s'ammissibilidade morale, in die de oe, su 1978, cun sa lege n. 194/78 doneit a cada fèmina sa facultade de seberare si cròmpere o mancu a sa maternidade. Sa lege, 22 artìculos de màdrighe làica, est istada una grandu conchista de tzivilidade, sende chi s'istrumada fiat sugeta, e galu est, a cumbinchimentos èticos e a s'orientamentu religiosu. Sugeta a sas pressiones seculares de su Vaticanu. E sugeta, prus in generale, a cuntzetos malos a ismartire comente a su de sa bida o de s'ànima. -Teniat 35 annos Junko Tabei cando si nch'arrocheit a s'Èverest. S'ispeditzione fiat costituida petzi de fèminas. Fiant 15 sas iscaladoras chi nche cheriant pigare a su cùcuru de su mundu. Sos istorbos però, fintzas in custa ocasione, non mancheint. Una valanga, a mesu tretu, si pongeit a rugradis, ma Tabei leeit in manu sa ghia de s'ispeditzione e nche giugheit sas cumpàngias a su cùcuru de su mundu. Fuit issa sa prima fèmina a bi pònnere pee e fiat su 16 de maju de su 1975. Sa passione pro sos montes non nche l'acabbeit mai. In sos annos imbenientes diveneit fintzas sa prima fèmina a nch'artziare a sos Sete Cùcuros, est a nàrrere sos sete montes prus artos de su mundu, unu pro cada continente. -Su 21 de maju de su 1972, László Tóth, geòlogu australianu, intreit a banda de mangianu a sa Basìlica de Santu Pedru, in Roma. A ora de sas 11.30, a unu prontu, nche barigheit cun unu brincu sa barandìllia posta pròpiu pro mantènnere su pùblicu a unu chirru dae s'istàtua de sa "Pietà" de Michelangelo. Fiat un'òmine a barba grussa, artu belle duos metros. A pustis de su brincu, si nche bogheit sa giubba, forsis pro si mòvere mègius, si firmeit agigu cara a s'òpera màstrina meledende e, cun unu marteddu pro geòlogos,  nche li porreit su primu corfu a sa conca. Posca dende cara - baddu pro ite - a non fèrrere su Cristos, sigheit a iscùdere corfos a s'isfaddida, a sos bratzos, a cara e a sa carena de sa Madonna bentulende·nche bìculos e bìculos de màrmuru. Paris cun sos corfos iscudiat iscràmios de incumandamentu in limba italiana:«Cristos est torradu a bida! Deo so Cristos!». L'arresseint unos cantos vìgiles. Cando però, in cuestura, lu porrogheint pro ischire sas resones de cussa atzione rebesta, nargeit chi non cumprendiat perunu faeddu de su chi li fiant pregontende e àteros issolòrios de cada casta cun riferimentos a sa natura divina sua. No lu cundenneint, ma, a pustis de duos annos de manicòmiu, nche lu rimpatrieint. Oe s'istàtua est restaurada e esposta, ma nemos si bi podet acurtziare prus a la tocare, ca nch'est in palas de unu bidru grussu oto tzentìmetros. -Su 26 de maju de su 2004, su New York Times pùblicat una noa de autocrìtica in ue ammìtit chi no aerent iscumproadu sas fontes pro su chi pertocaiat sa presèntzia de armas chìmicas contra a sa massa, in Iraq. Presèntzia - ammentemus - notificada dae Colin Powell, su segretàriu de istadu americanu de tando, cun unas cantas fotografias satellitares chi aiat giustificadu s'atacu de Bush contra a Saddam in su 2003. Sa diretzione de sa testada leeit su disinnu pro su mea culpa ca, finas a tando e pro sòlitu, si fiant semper ischierados contra a cale si siat gherra. Atroghende chi nche fiant rutos a intro de sa pratera, pro neghe issoro matessi, ca no aiant verificadu si s'orìgine de sa noa ispainada dae Powell esseret verdadera o mancu. S'autocrìtica est essida un'annu a pustis chi Bush decrareit s’atacu, a disacatu cròmpidu, cando nemos aiat agatadu in Iraq peruna arma chìmica de derrota massiva. -In die de oe, su 1931, suta su fascismu prus rebestu, fusileint a Micheli Schirru, pro aeret petzi pensadu de nch'ispèrdere a Mussolini. Schirru, anàrchicu sardu, nàschidu in Pàdria su 1899 e pesadu in Putumajore finas a sos sèighi annos. Posca a rodeu intre Itàlia, Frantza, Germània finas a su disterru, pro divènnere tzitadinu de sos Istados unidos, su 2 de santandria de su 1920. Torradu a Europa, a Frantza, a bia de nadale de su 1930, teniat un’idea ebbia: ochìere a Mussolini comente mèdiu ùnicu pro nche derrùere su fascismu. Su 2 de ghennàrgiu de su 1931 moveit dae s’istatzione de Parigi a ue nche l’aiat acumpangiadu Emìliu Lussu, grandu amigu suo e cussigeri. Cròmpidu a Itàlia, su pensu suo s’ispaineit in totue. Su restu est istòria connota. Protzessadu de repente pròpiu pro s’idea malassortada,  retzeit sa sentèntzia de cundenna sa die in antis de sa furca. Su dispositivu fascista serraiat cun una frase presumida càrriga de òdiu e de barra: «Peruna clemèntzia e perunu cunsideru. A chie atentat a sa vida de su dutze, atentat a sa mannesa de s'Itàlia e atentat a s'umanidade intrea, ca su dutze est patrimòniu de s'umanidade. Morte siat cun su mèdiu de su fusile». Sa die de sa dispedida, ferros in burtzos e bilandra in cambutzos, nche crompeit, suta sas imbèrghidas de sos iscuadristas, a Casal Braschi pro s'esecutzione. E in cue sa timòria sua si mestureit a s'ispantu, cando si fiat sapidu chi unos cantos mìlites sardos aiant espressadu  rechesta pro pòdere leare parte a su plotone ferale. Tando, cando li pregonteint si teniat unu disìgiu particulare in antis de nche codiare custu mundu, serreit sos saliares e isteit a sa muda, sos ogros bìdrinos cara a sos cunterràneos suos. Comente nche carrigheint su corfu a sa canna de su muschete, aboghineit duos faeddos ebbia «Bivat s'anarchia!», cun totu s'alenu chi galu nche costoiat in unu corpus istrìgile e patidu. -Deretos lìberos. Url imàgine In die de oe, su 1898, sa Milanu arrennegada isciopereit contra a sa crèschida de su preju de su pane. Pro nde comporare unu chilu bi cheriant 40 tzentèsimos, ma un'ora de traballu operaju non crompiat a sos 20. Sa die in antis sos traballadores de sa Pirelli inchendeint sa frama de sa pesada acusende su guvernu chi, pro issos, teniat neghe manna in sa chistione. A unos cantos manifestantes lis pongeint sos ferros. Àteros morgeint fertos dae su fogu militare. Duncas s'isciòperu non fuit petzi de màdrighe econòmica. Sa reatzione de su guvernu fuit lestra: istadu de assèdiu. Sa de sos traballadores àteru e tantu: barricadas. Sa die a pustis sas cannonadas de Fiorenzo Bava Beccaris, “Il feroce monarchico Bava” de sa cantzone chi contat sas fainas suas. -Su chi in die de oe nos ammentamus comente su degollu de Capaci, in Sitzìlia, fuit un'atentadu de màdrighe mafiosa ammaniadu su 1992 dae "Cosa nostra", in sa A29, conca a Palermo, a curtzu a s'iscansadòrgiu pro sa comuna de Capaci. In su disacatu cajonadu dae una bomba, b'aiat mortu chimbe persones: su magistradu Giovanni Falcone, nòdidu pro sa luta contra a sa màfia, sa mugere Francesca Morvillo e tres agentes de s'iscorta guvernativa. Sena intrare a sos particulares chi pertocant sos imputados, sos grados de giudìtziu e sas cundennas, bàgiat petzi s'ammentu de totu su traballu chi finas a tando Falcone aiat fatu contra a sa màfia e mescamente contra a sa contaminatzione chi fiat (e galu est)  patende·nde sa polìtica. -Deretos lìberos. Url imàgine -Florence Nightingale nascheit in Florèntzia su 12 de maju de su 1820. Pro chie no la connoscheret, est cunsiderada sa fundadora de s'assistèntzia s'infirmierìstica moderna. In sa prima esperièntzia de importu, in sa gherra de Crimea de su 1855, resesseit a otènnere resurtados de importu pro su chi pertocaiat sas cumplicàntzias de sos fertos. Sa teoria sua teniat comente pernu s'ambiente e fiat rapresentada dae chimbe elementos primàrgios: abba neta, àera sana, lughe, pulitzia e sistema fognàriu capatzu. Gràtzias a sa grandu potentzialidade organizativa sua e a sos interventos in àmbitu de igiene la pigheint deretu comente modellu. Fintzas sos àteros ospidales adoteint sas tècnicas suas: protzeduras chi minimeint su tassu de mortalidade dae su 50% a su 2%. - -«Sos filòsofos, finas a como, l'ant petzi interpretadu su mundu, in manera diferente. Ma tocat a lu mudare». Sa de ùndighi tesis subra de Feurbach nos narat ite fiat Karl Marx, nàschidu in die de oe, su 1818, in Trier, in sa chi tando fiat sa Prùssia. Unu rivolutzionàriu fiat, non petzi unu filòsofu. Gràtzias a sa faina sua, galu matèria de istùdiu finamentas pro cumpèndere sas tendèntzias atuales de su mercadu, Marx – in pare cun Frederich Engels – nche bogheit s'idea sotzialista dae sas guarnissas utopìsticas e reformistas. In medas ant chircadu de nch'imbolare su pensu suo a pustis de sa derrota de su sotzialismu reale, ma galu oe, chie si siat chèrgiat arresonos econòmicos fundudos e serentes a sa realidade, podet iscumproare chi sa teoria de su valore (pro nde mentovare una ebbia) nemos nche la podet apartare. Gasi comente est atuale sa netzessidade, pro sos rivolutzionàrios, de àere una classe pro sese, a dae chi oe rapresentat sa majoria de sa populatzione mundiale. - -Berlinu deviat èssere sa capitale de s'imperu millenàriu bisadu dae Adolf Hitler. Ma in die de oe, su 1945, sa bandera ruja cugugeit su Reichstag e cale si siat disìgiu suprematista de una ratza subra de sas àteras. Sa batalla berlinesa cumintzeit su 16 de abrile e sos sovièticos, ghiados dae sos marissallos Georgij Žukov e Ivan Konev, avantzeint finas a sa conchista de sa tzitade perdende prus de 78mìgia sordados. 400mìgia sos militares tedescos intre sos mortos e sos fertos; 479mìgia sos presoneris. Su generale Helmuth Weidling, annuntzieit sa resa cun custos faeddos: «Su Führer s'est mortu su 30 de abrile abandonende sos chi l'aiant giuradu fidelidade. Devotos a sos òrdines suos, bois sordados tedescos fìais prontos a sighire sa cumbata pro Berlinu mancari […] teniat pagu sentidu sighire a resìstere. Sessade cale si siat forma de atividade bèllica. Cada ora de cumbata diat illoghiare sas suferèntzias de sa populatzione tzivile e de sos fertos nostros. De acordu cun su cumandu supremu de sas trupas sovièticas, bos pedo de depònnere sas armas como etotu». -Sa cunfirma de sa conchista aragonesa crompeit in die de oe. Fiat su 19 de maju de su 1478. Sos raportos intre Arborea e Aragona fiant giai trùbulos e sa corona ibèrica, cun s'esèrtzitu suo, nche fiat giai in Sardigna. A ghia de sas trupas bi fiat su Vitze Re Carroz chi las indiritzeit conca a Su Burgu, pensende chi b'esseret Lenardu Alagon. Su marchesu de Arborea però nche fiat giai in Macumere. Alagon, bidende sa capa male sestada, nch'imbieit sos òmines suos contra a s'inimigu aragonesu. Sos ischieramentos s'addovieint in Campu Castigadu, intre Bòrore e Macumere. Fuit una batalla orrorosa. Sos sardos de sa prima lìnia morgeint totus. Sos àteros pareint fronte, ma sos sordados aragonesos los inghirieint sena lis lassare àidu perunu. In pagas oras s'ìsula nche perdeit s'indipendèntzia sua. Lenardu Alagon si nche fueit a Bosa pro s'imbarcare conca a Gènova, ma lu firmeint e l'impresoneint a vida in Xativa, in ue si nche morgeit a pustis de 16 annos. - -Unu Lockheed-U2. Deretos lìberos - “Bullet the blue sky” de Bono Vox e cumpàngios pagu b'intrat, ma àteros U-2 las fereint su matessi sas àeras a ghisa de balla. Fiant sos aèreos-ispia de sa Lockheed chertos dae s'Agentzia tzentrale de informatziones americana (sa Cia): teniant sa punna de ispionare s'Unione soviètica. Fraigadu pro bolare a un'artària de 20mìgia metros, a sos americanos lis pariat su mèdiu pro agire sena chi sos radar de su Cremlinu nche los poderent sejare. Ma a contos male fatos si bi torrat, narat su ditzu, e s'aèreu, in die de oe (cando a tzia Iris Rankin pagu li mancaiat a illierare a Bono), torreit a terra pro more de su coete V-750. Mai l'aerent fatu sos americanos a ofèndere s'Urss sa prima die de maju. Non fiat cosa de bajulare. Finamentas a pustis de sas minetzas de tziu Nikita chi, indiritzende·si a unu generale yankee bator annos in antis, nargeit chi sos aèreos issoro fiant «baules chi bolant». Su pilota Francis Gary Powers subraviveit, ma lu cundenneint e l'imprisoneint finas a cando, a s'àteru chirru, non libereint s'ispia soviètica Rudoľf Ivanovič Abeľ. -S'anniversàriu ufitziale currispondet a sa die de oe. Su 15 de maju de su 1940 intreint in cummèrtziu sas mìgias de nylon. Su mundu, tando, fiat giai in gherra e sas mìgias de seda fiant sìmbulu de lussu chi non si podiant permìtere totus. Est pro custu chi s'imbentu de sas mìgias de nylon rapresenteit unu riscatu sotziale pro totu sas fèminas. Sa fibra nascheit in sos laboratòrios de su chìmicu Wallace Hume Carothers. Fiat elàstica, trasparente, barata e anti-iscòrriu. Sa Dupont in su 1937 breveteit su materiale e, in pessu acabbada sa gherra, sas primas mìgias cumintzeint a arribbare a sas butegas europeas. Diveneint deretu produtu identificativu pro milliones de fèminas. -Valéry Marie René Georges Giscard d'Estaing, est istadu presidente de sa repùblica frantzesa. A sa càrriga bi crompeit pròpiu in die de oe, su 1974 e la serveit fintzas a su 21 de maju de su 1981. Ma cun pagos votos de iscartu. Si nch’istesieit dae su pensu de De Gaulle e sos prus lu valuteint, a su tempus, unu grandu reatzionàriu fintzas si, sos primos meses de presidèntzia chircheit de sustènnere propostas progressistas. Comente a Les changement dans la continuité una genia de ossimoru chi no l’aiant perdonadu mancu sos matessi cumpàngios de partidu. Republicanu de màdrighe liberale, fiat nòdidu pro s'esseret semper ischieradu a favore de su federalismu europeu e pro esseret istadu su primu presidende de sa Cunventzione europea pro su venidore de s'Europa. Òrganu pro tempore de s'Ue fuit un'istitutzione chi dureit su tantu de un'illampigiada: in pessu duos annos. E crompende petzi a unu de sos obietivos prefissados, sa Costitutzione europea. Fintzas a cajone de su referendum de su 2005 chi nde cheriat sa negatzione promòvidu cun fortza dae Frantza e Olanda.  Referendum in ue mescamente sos frantzesos voteint pro nche l'abolire. -Giosepe Biasi òcupat unu postu de importu in s'àmbitu de s'arte sarda de su noighentos. Est s'iscuta de tempus in ue sa Sardigna intrat, cun mèritu, a s'àrea artìstica europea. Si difundent sas òperas de Figari, de Ciusa e de Gràtzia Deledda. Cun Biasi sa galania de sa fèmina sarda nche bàrigat su mare e sas rapresentatziones arcàicas de sa vida in s'ìsula nche crompent a sas espositziones internatzionales prus famadas. Sas pinturas suas, a s'ispissu, rapresentaiant protzessiones, batìgios, isposòngios o festas in generale. S'autore costumaiat a pònnere in evidèntzia mescamente sos detàllios de sos bestires e s'arredamentu de sas domos. Si nche morgeit in tzircustàntzias pagu craras, in die de oe, su 1945. - -Versailles. Url imàgine Die de sutzessione, su 10 de maju de su 1774, in su rennu de Frantza e de Navarra. Cun sa dispedida de Louis XVI, su fìgiu Louis-Auguste nch'àrtziat a s'iscrannu de Versailles in pare cun sa mugere Marie Antoinette de Àustria. A Louis XV s'amante sua, Madame de Pompadour, bi lu nargeit: «A pustis nostru su dilùviu». E gasi acontesseit. A sos sovranos noos sa rivolutzione los pigheit ambos a codditos, in tretos de Varennes, cando si nche fiant fuende dae Frantza e, a pustis, nche li segheit sa conca. -Su 17 de maju est una data istòrica. 27 annos a oe, su 1990, s'Oms (Organizatzione mundiale de sa salude) nche catzeit s'omosessualidade dae sa lista de sas maladias mentales, definende·la pro sa prima borta “una variante naturale de su cumportamentu umanu”. Est pro custu chi cada annu, dae su 2004, in totu su mundu si tzèlebrat sa die mundiale contra a s'omofobia. Su de sa discriminalizatzione de s'omosessualidade est istadu unu caminu longu, cumintzadu cun sas protestas dae sos primos annos '70, ma chi ancora oe, in sa sotziedade atuale cheret praticadu. -Bator iscuadras pigheint parte a su primu campionadu italianu de fùbalu: su Genoa cricket and football club, s'Internazionale Torino, su Fc Torinese, sa Ginnastica Torino. Fiat su 1898 e lu giogheint in una die ebbia. Sa finale la bincheit su Genoa 2-1 in sos tempos suplementares. Petzi de unu marcadore si connoschet su nùmene: su genoanu Norman Victor Leaver. Sos genovesos bncheint finamentas su 1899 e su 1900. Àteros tres iscudetos dae su 1902 a su 1904. -Su mese de nadale de su 2007, su parlamentu nepalesu aproveit un'emendamentu costitutzionale pro nche tragare su pòpulu dae sa monarchia conca a sa repùblica. Su passàgiu definitivu, cun una votatzione belle unànime de s'Assemblea costituente, est istadu pròpiu in die de oe, su 2008. Su Nepal, cun a capitale Kathmandu (1400 metros subra de su livellu de su mare), cun a presidente Bidhya Devi Bhandari e a Primu ministru Pushpa Kamal Dahal, est duncas sa repùblica prus giòvana de su mundu. S’assentu polìticu est de repùblica federale.  Sa limba ufitziale est su Nepalesu, in ie fintzas Nepali. Una limba de orìgine pahari (pahar est su monte nda), chistionada in Nepal, Ìndia e Buthan ebbia. Sa moneda est sa Rupia nepalesa. -Su putzu de Kola (in russu Kol'skaja sverchglubokaja skvažina) est istadu unu progetu de trivellatzione chi teniat comente obietivu s'istùdiu e sa chirca in àmbitu geològicu. Unu grustu de iscientziados sovièticos, movende su 24 de maju de su 1970 nch'ammanieint unu protocollu geochìmicu e geofìsicu chi galu oe non nde tenet parìviles. Sa trivella chi impiteint a su cumintzu pro iscavare su putzu, fiat una Uralmaš 4E e a pustis semper una Uralmaš, ma denumenada SG15000. Su situ de s'iscavu est a curtzu a sa biddighedda de Zapoljarnyj chi s'agatat a meridione in sa penìsula de Kola, dae ue nche leeit su nùmene su progetu. Nche crompeint  a 12.261 metros de profundidade, in làmpadas de su 1989, marchende·nche unu primadu chi galu oe nemos nch'at barigadu impreende una trivella sìngula. -Totu moveit dae unu cuntenidore de cartone chi s'impreaiat pro trasportare su late. A nùmene l'aiant postu Tetra Classic, sa forma a bator caras fuit determinante pro su sèberu. In sos annos imbenientes, dae su 1943 a su 1950, sos chircadores torreint a progetare sa banda de intro, plastifichende·la e, duncas, rendende·la impermeàbile. Su 18 de maju de su 1951, Ruben Rausig presenteit a su mundu su cuntenidore e fundeit sa Tetra Pak. S'azienda isvedesa cumintzeit a prodùere cuntenidores pro su late e pro cada lìcuidu alimentare in generale, divenende deretu puntu de riferimentu de su mercadu. A pustis, cun sos sistemas modernos de isterilizatzione est cròmpida sa cunservatzione longa. E dae tando si podent costoire sos produtos sena los dèvere servare a mala bògia in su frigorìferu. -In antis de Theresa May, francu sas mugeres e sas fìgias de sos primos ministros, b'at àpidu un'àtera fèmina ebbia in carrera de Downing. Comintzeit su mandadu suo in die de oe. Fiat su 1979 e Margaret Thatcher bi dureit finamentas a su 1990 ghiende tres mandados. Cunservadora e anti-operaja, deit surra manna a sindacados e minadores pro more de una polìtica liberista iscarenada. Agressiva e determinada finamentas in polìtica èstera, rueit a pustis de sas pesadas contra a sa “Poll tax”, tassa pro nudda progressiva. S'imàgine sua fiat acumpangiada dae faeddos che a sos de su presidente frantzesu de tando, François Mitterrand. Pro issu, Thatcher teniat sa buca de Marilyn Monroe e sos ogros de Caligola. Si nche morgeit a beru in su 2013. Pro brulla in su 1980, cando la morgeit Eddie The Head. -S'acordu preliminare nou de sa Grètzia cun sos creditores internatzionales nch'est belle fatu. B'at grandu sintonia intre su Fundu monetàriu internatzionale, s'Unione europea, sa Cummissione europea e su ministru de sas finàntzias grecu Euclid Tsakalotos. E custu at a pòrrire dinare friscu a sas cassas grecas pro gestire su pranu de sarvamentu. Sa paràula, como, nche colat a sos ministros europeos chi s'ant a imbènnere su 22 de maju. Sos interventos, chi s'ant a dèvere atuare intre su 2019 e su 2020, ant a èssere monitorados dae Cummissione europea, Mes, Bce e Fmi, e ant a pertocare sas riformas de su traballu, su minimòngiu de sas pensiones e sa tassatzione subra de s'energia. Manovras austeras e de màdrighe liberista chi currispondent a su 2% de su produtu internu brutu e chi diant pòdere cajonare torra protestas mannas e cunflitos sotziales. Su 17 de custu mese b'at in programa un'isciòperu generale. -A iscrìere carchi cosa in contu de traballu, oe, Prima die de maju, diat dèvere èssere unu praghere in prus chi no unu dovere. Ma no est fàtzile e mancu discansosu est sena chi s’arrischet de èssere ridìculos o peus, ofensivos. E in Sardigna, si diferèntzia b’at, galu de prus. Fintzas marchende·las, sas disparidades chi bi sunt intre sos sardos e su restu de una repùblica fundada pròpiu subra de su traballu, s’arriscu abarrat e cun issu s’anneu. -S’oriolu de una chistione mala a isòrvere, de una sumana iscurigosa in ue non si nche lughet peruna ispera de sole. Oramai a iscrìere cun profetu e cun sabiesa de traballu e de traballadores, mesches in logu nostru, est contu de sotziòlogos e de antropòlogos. Nessi descrient cun devìtzia e denùntziant su fenòmenu e sas cajones suas. Forsis est finas contu de polìticos o de oreris, chi posca est sa matessi cosa, nessi abbaidende sos resurtados. -Semper e cando totu categorias su prus autoreferentziales, crìticas e, a garbu issoro, finas propositivas, ma incapatzes a parare fronte a su disacatu. Sunt sos nùmeros chi faeddant, b’at pagu ite girare a inghìriu. Sunt sos nùmeros chi traighent, chi iscòbiant, chi iscramant e iscarmentant. Sa Sardigna est una intre sas chimbe regiones italianas cun unu tassu de disabudos chi isporat. Sa disocupatzione, in logu nostru, nch’at barigadu su dòpiu de sa mèdia chi ant registradu a livellu de Unione europea. Si difatis su tassu europeu, su 2016, fiat a s’8,6%, in Sardigna fiat pagu prus o mancu a su 17,3%. Paràula de Eurostat! E sena nos nch’intrare a mesu de sas tulumbas chi pertocant sos giòvanos, sas discriminatziones de gènere, de ratza. Peus de sa Sardigna bi sunt petzi sas enclaves ispagnolas in Àfrica: Ceuta e Melilla. Sas riformas sunt sighende àndalas inumanas. In custa legisladura nch’ant derrutu conchistas istòricas. Sos ùrtimos ant a èssere semper prus ùrtimos, si balet su gioghitu de faeddos. E no in Europa ebbia. In Brasile, sa noa giai est reghente, si nch’at mòvidu prus de 40milliones de traballadores contra a sas riformas. E puru, pro sas universidades italianas, Utet, Cedam, Giappichelli, Giuffrè, sunt petzi unos cantos intre sos editores chi galu s'atrivint a publicare autores comente a Treu, a Giugni, a Gallino, a Ghera, a Roccella e sos manuales dotos issoro in contu de traballu. Tomos e tomos, pabiru a cuintales in contu de deretos. Deretos de su traballu. E sighint a publicare fintzas suta un'evidèntzia mortale: s'ausèntzia prus iscarada, cunclamada e ufitziale chi non b'at prus perunu deretu «a su», «de su» e «in su» traballu. -Pagu ite festare duncas. -Aprontende sa partida de oe Rastelli aiat promìtidu batalla pro nch'intrare a su ladus de manca de sa classìfica, ma s'iscuadra, oramai satzada dae sa sarvesa matemàtica, no at produidu nudda e est torrada a domo cun una derrota grae. In s'ìnteri sa Juventus binchet su de 6 campionados a fila a pare. -Sos emilianos, a pustis de 13 minutos fiant giai in vantàgiu de tres gol. A su de 7 minutos Mignanelli iscràvigat de destru dae foras de s'àrea e agatat su gol de su vantàgiu. Su raddòpiu arribbat a su de 12 minutos cun Berardi. S'atacante aprofitat de una faddina de Rafael in su rinviu e signat su 2-0. Nche colat petzi unu minutu e su puntègiu est giai 3-0. Politano, torra dae foras de s'àrea, lassat mòvere unu mànchinu bene sestadu chi non lassat peruna possibilidade a su portieri ruju-biaitu. Su Casteddu paret chi nche siat abarradu in sos ispogiadòrgios. Sos sardos incurtziant s'isvantàgiu a su de 25 minutos. Su passàgiu traessu de Isla est perfetu pro Sau chi antìtzipat totu sos defensores e nche marcat su 3-1. A su de 34 minutos unu tiru lìberu de Sensi donat a sos nieddu-birdes su de bator gol. Su tiru est deviadu dae Borriello chi, in pràtica, lassat in bambis a Rafael. -In su segundu tempus sos òmines de Rastelli paret chi apant sas ideas prus craras. A su de 52 minutos Pisacane leat sa traessa. Su de chimbe gol emilianos arribat a pustis de tres minutos: s'àrbitru cuntzedet unu tiru de penalidade pro unu fallu de manu de Borriello. Iemmello trasformat in gol. Su Casteddu non si rendet e a su de 60 minutos nche marcat su raddòpiu cun Ionita, intradu a su segundu tempus in càmbiu de Padoin. Su tzentrocampista brincat prus in artu de totus e nche la ponet in intro cun sa conca. Su tempus nche colat cun carchi ammonitzione e cun carchi sostitutzione. In sos ùrtimos minutos b'at galu tempus pro su gol de Matri chi intertzetat su passàgiu de Lirola e depòsitat sa botza in porta. Acabbat 6-2 pro su Sassuolo. Su Casteddu at a tènnere sa possibilidade de si riscatare domìniga chi benit, in su Sant'Elia, in s'ùrtima partida de campionadu contra a su Milan. -Formatziones -Sassuolo: Consigli, Lirola, Antei, Acerbi, Peluso, Aquilani (75' Biondini), Magnanelli, Sensi, Berardi, Iemmello (66' Matri), Politano (84' Ragusa). -Allenadore: Eusebio Di Francesco -Casteddu: Rafael, Isla, Pisacane, Bruno Alves, Murru, Tachtsidis, Padoin (46' Ionita), Joao Pedro (74' Han), Sau, Farias, Borriello (61' Faragò). -Allenadore: Massimo Rastelli -Gol: 7' Magnanelli, 12' Berardi, 13' Politano, 25' Sau, 34' Sensi, 56' Iemmello (p), 60' Ionita, 90' Matri -Ryanair at presentadu sa programatzione ierrile imbeniente, annuntziende novidades de importu. In s'istajone 2017/2018 s'oferta at a èssere ismanniada cun 5 destinatziones noas. Sos collegamentos anta a pertocare Catània (4 bortas sa chida), Bartzellona-Girona e Londra-Stansted (3 bortas sa chida), Francoforte-Hahn e Madrid (2 bortas sa chida). Su pranu de sa cumpangia irlandesa at a prevìdere, duncas, 18 rotas e 76 connessiones setimanales, ponende in movimentu belle unu millione e mesu de biagiadores cada annu. -Su Consìgiu de sos ministros at aprovadu su decretu chi òbligat a vatzinare sos pitzinnos in antis de s'iscritzione a iscola. S'intervallu de edade in discussione est su chi andat dae sos 0 a sos 6 annos. Sena vatzinos sos pitzinnos non si nch'ant a pòdere marcare a sas iscolas de infàntzia e a sas iscolas maternas. -Sa norma, chi at a intrare in vigore dae s'annu iscolàsticu imbeniente, previdit santziones finas a 30 bortas superiores a sas atuales. Su guvernu, cun custu provedimentu, at chertu dare una lìnia generale a sas regiones e, in su matessi tempus, at chertu cuntrastare sa difusione de teorias anti-iscientìficas chi ant cajonadu sa mèngua de sos livellos de amparu. Sa lista de sos vatzinos obligatòrios est bastante madura, sunt 12 in totu: tùssiu caninu, difterite, poliomelite, tètanu, emòfilu b, epatite b, meningite b, meningite c, russete, urtigada, tuturrones e pigota burda. -A pustis de sos ses annos s'iscola elementare at a comunicare a sa Asl sos datos de sas famìlias chi non sunt in règula e lis at a cuntzèdere unas cantas dies pro s'adeguare a sa diretiva. In casu contràriu s'Azienda sanitària at a multare sas famìlias reberdes cun santziones chi ant a cròmpere finas a 7.500 €. In prus, su tribunale de sos minores at a pòdere suspèndere sa potestade genitoriale. -Sa Tunisia, protetoradu frantzesu dae su 1881, crompeit a s'indipendèntzia dae Parigi in su 1956. Su Bey de Tunisi però, Muhammad VIII al-Amin, ùrtimu sovranu de sa dinastia Husaynida, non dureit meda comente ghia de s'istadu indipendente. In su 1957 s'Assemblea costituente de su paisu mediterràneu decrareit decàida sa dinastia chi renneit dae su 1705 cun Al-Husayn I ibn Ali. Sa Costitutzione republicana l'adoteint in die de oe, su 1959. Habib Bourghiba abarreit presidente de sa Repùblica fintzas a su 1987. Riformadore e làicu, cumintzeit cun una fase sotzialista sighende a pustis cun una prus liberale. Favorèvole a sa normalizatzione de sos raportos cun Israele, mudeit sa positzione sua in su 1978 critichende sos acordos de Camp David. In su 1987 nche l'aparteint pro more de unu “corfu de istadu mèigu”. -Sa Tunisia, protetoradu frantzesu dae su 1881, crompeit a s'indipendèntzia dae Parigi in su 1956. Su Bey de Tunisi però, Muhammad VIII al-Amin, ùrtimu sovranu de sa dinastia Husaynida, non dureit meda comente ghia de s'istadu indipendente. In su 1957 s'Assemblea costituente de su paisu mediterràneu decrareit decàida sa dinastia chi renneit dae su 1705 cun Al-Husayn I ibn Ali. Sa Costitutzione republicana l'adoteint in die de oe, su 1959. Habib Bourghiba abarreit presidente de sa Repùblica fintzas a su 1987. Riformadore e làicu, cumintzeit cun una fase sotzialista sighende a pustis cun una prus liberale. Favorèvole a sa normalizatzione de sos raportos cun Israele, mudeit sa positzione sua in su 1978 critichende sos acordos de Camp David. In su 1987 nche l'aparteint pro more de unu “corfu de istadu mèigu”. -Sa Tunisia, protetoradu frantzesu dae su 1881, crompeit a s'indipendèntzia dae Parigi in su 1956. Su Bey de Tunisi però, Muhammad VIII al-Amin, ùrtimu sovranu de sa dinastia Husaynida, non dureit meda comente ghia de s'istadu indipendente. In su 1957 s'Assemblea costituente de su paisu mediterràneu decrareit decàida sa dinastia chi renneit dae su 1705 cun Al-Husayn I ibn Ali. Sa Costitutzione republicana l'adoteint in die de oe, su 1959. Habib Bourghiba abarreit presidente de sa Repùblica fintzas a su 1987. Riformadore e làicu, cumintzeit cun una fase sotzialista sighende a pustis cun una prus liberale. Favorèvole a sa normalizatzione de sos raportos cun Israele, mudeit sa positzione sua in su 1978 critichende sos acordos de Camp David. In su 1987 nche l'aparteint pro more de unu “corfu de istadu mèigu”. -In die de oe, su 1931, suta su fascismu prus rebestu, fusileint a Micheli Schirru, pro aeret petzi pensadu de nch'ispèrdere a Mussolini. Schirru, anàrchicu sardu, nàschidu in Pàdria su 1899 e pesadu in Putumajore finas a sos sèighi annos. Posca a rodeu intre Itàlia, Frantza, Germània finas a su disterru, pro divènnere tzitadinu de sos Istados unidos, su 2 de santandria de su 1920. Torradu a Europa, a Frantza, a bia de nadale de su 1930, teniat un’idea ebbia: ochìere a Mussolini comente mèdiu ùnicu pro nche derrùere su fascismu. Su 2 de ghennàrgiu de su 1931 moveit dae s’istatzione de Parigi a ue nche l’aiat acumpangiadu Emìliu Lussu, grandu amigu suo e cussigeri. Cròmpidu a Itàlia, su pensu suo s’ispaineit in totue. Su restu est istòria connota. Protzessadu de repente pròpiu pro s’idea malassortada,  retzeit sa sentèntzia de cundenna sa die in antis de sa furca. Su dispositivu fascista serraiat cun una frase presumida càrriga de òdiu e de barra: «Peruna clemèntzia e perunu cunsideru. A chie atentat a sa vida de su dutze, atentat a sa mannesa de s'Itàlia e atentat a s'umanidade intrea, ca su dutze est patrimòniu de s'umanidade. Morte siat cun su mèdiu de su fusile». Sa die de sa dispedida, ferros in burtzos e bilandra in cambutzos, nche crompeit, suta sas imbèrghidas de sos iscuadristas, a Casal Braschi pro s'esecutzione. E in cue sa timòria sua si mestureit a s'ispantu, cando si fiat sapidu chi unos cantos mìlites sardos aiant espressadu  rechesta pro pòdere leare parte a su plotone ferale. Tando, cando li pregonteint si teniat unu disìgiu particulare in antis de nche codiare custu mundu, serreit sos saliares e isteit a sa muda, sos ogros bìdrinos cara a sos cunterràneos suos. Comente nche carrigheint su corfu a sa canna de su muschete, aboghineit duos faeddos ebbia «Bivat s'anarchia!», cun totu s'alenu chi galu nche costoiat in unu corpus istrìgile e patidu. -Su mese de nadale de su 2007, su parlamentu nepalesu aproveit un'emendamentu costitutzionale pro nche tragare su pòpulu dae sa monarchia conca a sa repùblica. Su passàgiu definitivu, cun una votatzione belle unànime de s'Assemblea costituente, est istadu pròpiu in die de oe, su 2008. Su Nepal, cun a capitale Kathmandu (1400 metros subra de su livellu de su mare), cun a presidente Bidhya Devi Bhandari e a Primu ministru Pushpa Kamal Dahal, est duncas sa repùblica prus giòvana de su mundu. S’assentu polìticu est de repùblica federale.  Sa limba ufitziale est su Nepalesu, in ie fintzas Nepali. Una limba de orìgine pahari (pahar est su monte nda), chistionada in Nepal, Ìndia e Buthan ebbia. Sa moneda est sa Rupia nepalesa. -Valéry Marie René Georges Giscard d'Estaing, est istadu presidente de sa repùblica frantzesa. A sa càrriga bi crompeit pròpiu in die de oe, su 1974 e la serveit fintzas a su 21 de maju de su 1981. Ma cun pagos votos de iscartu. Si nch’istesieit dae su pensu de De Gaulle e sos prus lu valuteint, a su tempus, unu grandu reatzionàriu fintzas si, sos primos meses de presidèntzia chircheit de sustènnere propostas progressistas. Comente a Les changement dans la continuité una genia de ossimoru chi no l’aiant perdonadu mancu sos matessi cumpàngios de partidu. Republicanu de màdrighe liberale, fiat nòdidu pro s'esseret semper ischieradu a favore de su federalismu europeu e pro esseret istadu su primu presidende de sa Cunventzione europea pro su venidore de s'Europa. Òrganu pro tempore de s'Ue fuit un'istitutzione chi dureit su tantu de un'illampigiada: in pessu duos annos. E crompende petzi a unu de sos obietivos prefissados, sa Costitutzione europea. Fintzas a cajone de su referendum de su 2005 chi nde cheriat sa negatzione promòvidu cun fortza dae Frantza e Olanda.  Referendum in ue mescamente sos frantzesos voteint pro nche l'abolire. -Su 26 de maju de su 2004, su New York Times pùblicat una noa de autocrìtica in ue ammìtit chi no aerent iscumproadu sas fontes pro su chi pertocaiat sa presèntzia de armas chìmicas contra a sa massa, in Iraq. Presèntzia - ammentemus - notificada dae Colin Powell, su segretàriu de istadu americanu de tando, cun unas cantas fotografias satellitares chi aiat giustificadu s'atacu de Bush contra a Saddam in su 2003. Sa diretzione de sa testada leeit su disinnu pro su mea culpa ca, finas a tando e pro sòlitu, si fiant semper ischierados contra a cale si siat gherra. Atroghende chi nche fiant rutos a intro de sa pratera, pro neghe issoro matessi, ca no aiant verificadu si s'orìgine de sa noa ispainada dae Powell esseret verdadera o mancu. S'autocrìtica est essida un'annu a pustis chi Bush decrareit s’atacu, a disacatu cròmpidu, cando nemos aiat agatadu in Iraq peruna arma chìmica de derrota massiva. -Su 25 de maju de su 2000 est die marcada a fogu in s'istòria mediorientale. Sas dies, sa Resistèntzia libanesa cun sas milìtzias isciitas de Hezbollah e cun su sustegnu de su pòpulu intreu, nche catzeit sas fortzas israelianas de ocupatzione dae su Sud de su paisu e dae su Bekaa otzidentale. Sena intrare a mesu de sos detàllios de màdrighe imperialista e coloniale chi sìngiant s'istadu de Israele, est de importu mannu a nos ammentare chi est sa prima bia chi s'esèrtzitu israelianu patit una derrota militare che a cussa. Sa Resistèntzia libanesa si moveit cunforma a sos inditos de sa risolutzione de su Consìgiu de seguresa de s'Onu. Sa nùmeru 425, chi imponiat a s'istadu ebràicu su retiru de repente e sena cunditzione peruna dae sa terra libanesa. A pustis de 22 annos de ocupatzione, cumintzada su 1978. -Su putzu de Kola (in russu Kol'skaja sverchglubokaja skvažina) est istadu unu progetu de trivellatzione chi teniat comente obietivu s'istùdiu e sa chirca in àmbitu geològicu. Unu grustu de iscientziados sovièticos, movende su 24 de maju de su 1970 nch'ammanieint unu protocollu geochìmicu e geofìsicu chi galu oe non nde tenet parìviles. Sa trivella chi impiteint a su cumintzu pro iscavare su putzu, fiat una Uralmaš 4E e a pustis semper una Uralmaš, ma denumenada SG15000. Su situ de s'iscavu est a curtzu a sa biddighedda de Zapoljarnyj chi s'agatat a meridione in sa penìsula de Kola, dae ue nche leeit su nùmene su progetu. Nche crompeint  a 12.261 metros de profundidade, in làmpadas de su 1989, marchende·nche unu primadu chi galu oe nemos nch'at barigadu impreende una trivella sìngula. -Su chi in die de oe nos ammentamus comente su degollu de Capaci, in Sitzìlia, fuit un'atentadu de màdrighe mafiosa ammaniadu su 1992 dae "Cosa nostra", in sa A29, conca a Palermo, a curtzu a s'iscansadòrgiu pro sa comuna de Capaci. In su disacatu cajonadu dae una bomba, b'aiat mortu chimbe persones: su magistradu Giovanni Falcone, nòdidu pro sa luta contra a sa màfia, sa mugere Francesca Morvillo e tres agentes de s'iscorta guvernativa. Sena intrare a sos particulares chi pertocant sos imputados, sos grados de giudìtziu e sas cundennas, bàgiat petzi s'ammentu de totu su traballu chi finas a tando Falcone aiat fatu contra a sa màfia e mescamente contra a sa contaminatzione chi fiat (e galu est)  patende·nde sa polìtica. -Su Parlamentu italianu, barighende·nche onni duda subra de s'ammissibilidade morale, in die de oe, su 1978, cun sa lege n. 194/78 doneit a cada fèmina sa facultade de seberare si cròmpere o mancu a sa maternidade. Sa lege, 22 artìculos de màdrighe làica, est istada una grandu conchista de tzivilidade, sende chi s'istrumada fiat sugeta, e galu est, a cumbinchimentos èticos e a s'orientamentu religiosu. Sugeta a sas pressiones seculares de su Vaticanu. E sugeta, prus in generale, a cuntzetos malos a ismartire comente a su de sa bida o de s'ànima. - - -Su 21 de maju de su 1972, László Tóth, geòlogu australianu, intreit a banda de mangianu a sa Basìlica de Santu Pedru, in Roma. A ora de sas 11.30, a unu prontu, nche barigheit cun unu brincu sa barandìllia posta pròpiu pro mantènnere su pùblicu a unu chirru dae s'istàtua de sa "Pietà" de Michelangelo. Fiat un'òmine a barba grussa, artu belle duos metros. A pustis de su brincu, si nche bogheit sa giubba, forsis pro si mòvere mègius, si firmeit agigu cara a s'òpera màstrina meledende e, cun unu marteddu pro geòlogos,  nche li porreit su primu corfu a sa conca. Posca dende cara - baddu pro ite - a non fèrrere su Cristos, sigheit a iscùdere corfos a s'isfaddida, a sos bratzos, a cara e a sa carena de sa Madonna bentulende·nche bìculos e bìculos de màrmuru. Paris cun sos corfos iscudiat iscràmios de incumandamentu in limba italiana:«Cristos est torradu a bida! Deo so Cristos!». L'arresseint unos cantos vìgiles. Cando però, in cuestura, lu porrogheint pro ischire sas resones de cussa atzione rebesta, nargeit chi non cumprendiat perunu faeddu de su chi li fiant pregontende e àteros issolòrios de cada casta cun riferimentos a sa natura divina sua. No lu cundenneint, ma, a pustis de duos annos de manicòmiu, nche lu rimpatrieint. Oe s'istàtua est restaurada e esposta, ma nemos si bi podet acurtziare prus a la tocare, ca nch'est in palas de unu bidru grussu oto tzentìmetros. - -Giosepe Biasi òcupat unu postu de importu in s'àmbitu de s'arte sarda de su noighentos. Est s'iscuta de tempus in ue sa Sardigna intrat, cun mèritu, a s'àrea artìstica europea. Si difundent sas òperas de Figari, de Ciusa e de Gràtzia Deledda. Cun Biasi sa galania de sa fèmina sarda nche bàrigat su mare e sas rapresentatziones arcàicas de sa vida in s'ìsula nche crompent a sas espositziones internatzionales prus famadas. Sas pinturas suas, a s'ispissu, rapresentaiant protzessiones, batìgios, isposòngios o festas in generale. S'autore costumaiat a pònnere in evidèntzia mescamente sos detàllios de sos bestires e s'arredamentu de sas domos. Si nche morgeit in tzircustàntzias pagu craras, in die de oe, su 1945. -Comente aìamus antitzipadu duas chidas a como, su guvernu grecu, a majoria cumpata, at aprovadu ridutziones a sas pensiones e mesuras noas de austeridade. Atene s'interventu lu ritenet netzessàriu pro pòdere atzèdere a sos finantziamentos de sa Bce e de su Fmi. Su pachete de Tsipras incluet fintzas s'estensione de sa tassa de propiedade e s'aumentu de sa pressione fiscale. -Decretu, su de su guvernu, chi no lis est agradadu ne a sas opositziones e ne a sos sindacados de su setore pùblicu. A pàrrere de Adedy (cunfederatzione de sos dipendentes pùblicos) sas mesuras ant a oprìmere galu de prus sas fascas prus dèbiles de sa populatzione. In s'ìnteri sunt torra crèschidas sas protestas de sos traballadores chi, in sas dies coladas, aiant paralizadu su paisu. -Sa cunfirma de sa conchista aragonesa crompeit in die de oe. Fiat su 19 de maju de su 1478. Sos raportos intre Arborea e Aragona fiant giai trùbulos e sa corona ibèrica, cun s'esèrtzitu suo, nche fiat giai in Sardigna. A ghia de sas trupas bi fiat su Vitze Re Carroz chi las indiritzeit conca a Su Burgu, pensende chi b'esseret Lenardu Alagon. Su marchesu de Arborea però nche fiat giai in Macumere. Alagon, bidende sa capa male sestada, nch'imbieit sos òmines suos contra a s'inimigu aragonesu. Sos ischieramentos s'addovieint in Campu Castigadu, intre Bòrore e Macumere. Fuit una batalla orrorosa. Sos sardos de sa prima lìnia morgeint totus. Sos àteros pareint fronte, ma sos sordados aragonesos los inghirieint sena lis lassare àidu perunu. In pagas oras s'ìsula nche perdeit s'indipendèntzia sua. Lenardu Alagon si nche fueit a Bosa pro s'imbarcare conca a Gènova, ma lu firmeint e l'impresoneint a vida in Xativa, in ue si nche morgeit a pustis de 16 annos. -Totu moveit dae unu cuntenidore de cartone chi s'impreaiat pro trasportare su late. A nùmene l'aiant postu Tetra Classic, sa forma a bator caras fuit determinante pro su sèberu. In sos annos imbenientes, dae su 1943 a su 1950, sos chircadores torreint a progetare sa banda de intro, plastifichende·la e, duncas, rendende·la impermeàbile. Su 18 de maju de su 1951, Ruben Rausig presenteit a su mundu su cuntenidore e fundeit sa Tetra Pak. S'azienda isvedesa cumintzeit a prodùere cuntenidores pro su late e pro cada lìcuidu alimentare in generale, divenende deretu puntu de riferimentu de su mercadu. A pustis, cun sos sistemas modernos de isterilizatzione est cròmpida sa cunservatzione longa. E dae tando si podent costoire sos produtos sena los dèvere servare a mala bògia in su frigorìferu. -Su 17 de maju est una data istòrica. 27 annos a oe, su 1990, s'Oms (Organizatzione mundiale de sa salude) nche catzeit s'omosessualidade dae sa lista de sas maladias mentales, definende·la pro sa prima borta “una variante naturale de su cumportamentu umanu”. Est pro custu chi cada annu, dae su 2004, in totu su mundu si tzèlebrat sa die mundiale contra a s'omofobia. Su de sa discriminalizatzione de s'omosessualidade est istadu unu caminu longu, cumintzadu cun sas protestas dae sos primos annos '70, ma chi ancora oe, in sa sotziedade atuale cheret praticadu. -Ryanair at presentadu sa programatzione ierrile imbeniente, annuntziende novidades de importu. In s'istajone 2017/2018 s'oferta at a èssere ismanniada cun 5 destinatziones noas. Sos collegamentos anta a pertocare Catània (4 bortas sa chida), Bartzellona-Girona e Londra-Stansted (3 bortas sa chida), Francoforte-Hahn e Madrid (2 bortas sa chida). Su pranu de sa cumpangia irlandesa at a prevìdere, duncas, 18 rotas e 76 connessiones setimanales, ponende in movimentu belle unu millione e mesu de biagiadores cada annu. -Teniat 35 annos Junko Tabei cando si nch'arrocheit a s'Èverest. S'ispeditzione fiat costituida petzi de fèminas. Fiant 15 sas iscaladoras chi nche cheriant pigare a su cùcuru de su mundu. Sos istorbos però, fintzas in custa ocasione, non mancheint. Una valanga, a mesu tretu, si pongeit a rugradis, ma Tabei leeit in manu sa ghia de s'ispeditzione e nche giugheit sas cumpàngias a su cùcuru de su mundu. Fuit issa sa prima fèmina a bi pònnere pee e fiat su 16 de maju de su 1975. Sa passione pro sos montes non nche l'acabbeit mai. In sos annos imbenientes diveneit fintzas sa prima fèmina a nch'artziare a sos Sete Cùcuros, est a nàrrere sos sete montes prus artos de su mundu, unu pro cada continente. -S'anniversàriu ufitziale currispondet a sa die de oe. Su 15 de maju de su 1940 intreint in cummèrtziu sas mìgias de nylon. Su mundu, tando, fiat giai in gherra e sas mìgias de seda fiant sìmbulu de lussu chi non si podiant permìtere totus. Est pro custu chi s'imbentu de sas mìgias de nylon rapresenteit unu riscatu sotziale pro totu sas fèminas. Sa fibra nascheit in sos laboratòrios de su chìmicu Wallace Hume Carothers. Fiat elàstica, trasparente, barata e anti-iscòrriu. Sa Dupont in su 1937 breveteit su materiale e, in pessu acabbada sa gherra, sas primas mìgias cumintzeint a arribbare a sas butegas europeas. Diveneint deretu produtu identificativu pro milliones de fèminas. - -Sas protestas de sos istudiantes, in sos annos sessanta, abergeint sas ghennas a unos cantos movimentos extra-parlamentares in totu s'Europa. In Germània, su 14 de maju de su 1970, nascheit sa Rote Armee Fraktion, connota mègius comente Raf. Su grupu armadu de manca e de màdrighe marxista-leninista lu fundeint Andreas Baader, Ulrike Meinhof, Gudrun Ensslin e Horst Mahler. Sos atentados fiant indiritzados a sa Repùblica federale e a sos òrganos de seguresa: politzia e esèrtzitu. S'atzione prus rebesta issoro fuit sa de su secuestru e morte imbeniente de Hanns-Martin Schleyer, presidente de sa confindùstria tedesca e ex membru de su Partidu nazista. In sos annos in fatu sa Raf tengeit cuntatos fintzas cun organizatziones de sos àteros istados comente Action directe (Frantza) e Brigate rosse (Itàlia). S'atividade de su grupu acabbeit in su 1998 cun una lìtera imbiada a un'agentzia de imprenta: «Belle 28 annos a oe, su 14 de maju de su 1970, fiat naschende sa Raf cun un'atzione de liberatzione. Oe acabbamus custu progetu. Sa gherrilla urbana in sa forma de sa Raf, como, apartenet a s'istòria». -Mèrcuris, su 13 de maju de su 1981, fiat die de udièntzia generale. Karol Wojtyla fiat in pessu acabbende sa parada in pratza de Santu Pedru, in Roma, cando, totu in unu, dae sa carca presente in s'eventu nch'esseit a pìgiu sa pistola chi l'indiritzeit duos corfos. Una balla l'arribeit a s'ossu sacru e s'àtera, a pustis de l'aere fraturadu su pòddighe, lu fergeit a su bratzu. Ambas sas ballas acabbeint su biàgiu issoro in corpus a duas fèminas americanas. Sa manu criminale fiat sa de Ali Ağca, militante de s'organizatzione bozkurtlar, grupu turcu de dereta. S'atentadore, arrestadu deretu dae sa politzia, no at chertu iscobiare mai sas resones beras chi nche l'ant giutu a isparare contra a Wojtyla. In s'ìnteri, su Paba, ricoveradu in su policlìnicu Gemelli, si sarveit e torreit a sas funtziones fitianas. Duos annos a pustis detzideit fintzas de addoviare s'atentadore suo in presone. Ali Ağca in sos interrogatòrios fiat avesu a mudare versione cada borta. Otengeit sa gràtzia dae Carlo Azeglio Ciampi in su 2000. -Deretos lìberos. Url imàgine -Florence Nightingale nascheit in Florèntzia su 12 de maju de su 1820. Pro chie no la connoscheret, est cunsiderada sa fundadora de s'assistèntzia s'infirmierìstica moderna. In sa prima esperièntzia de importu, in sa gherra de Crimea de su 1855, resesseit a otènnere resurtados de importu pro su chi pertocaiat sas cumplicàntzias de sos fertos. Sa teoria sua teniat comente pernu s'ambiente e fiat rapresentada dae chimbe elementos primàrgios: abba neta, àera sana, lughe, pulitzia e sistema fognàriu capatzu. Gràtzias a sa grandu potentzialidade organizativa sua e a sos interventos in àmbitu de igiene la pigheint deretu comente modellu. Fintzas sos àteros ospidales adoteint sas tècnicas suas: protzeduras chi minimeint su tassu de mortalidade dae su 50% a su 2%. -Si nche morgeit in die de oe su babbu mannu giamaicanu de sa mùsica reggae, teniat 36 annos ebbia. Diveneit grandu icona fintzas gràtzias a s'istile suo indiritzadu a sa paghe, a s'amore e a s'impignu pro sos deretos sotziales. Pongeit sos primos passos in su mundu musicale a pitzinnu, teniat 14 annos cando cumintzeit a istudiare s'arte sua. Sa fama, imbetzes, arribeit in sos annos '70 cun su grupu de sos “Wailers”. Su talentu, però, lu cunfirmeit in sos annos imbenientes, cando canteit comente solista. “No woman no cry”, “One love” e “Redemption song” sunt petzi una parte minore de sas cantzones suas chi ant a abarrare in s'istòria. Si nch'andeit in su 1981, distrumadu dae su male mandigadore. - -Versailles. Url imàgine Die de sutzessione, su 10 de maju de su 1774, in su rennu de Frantza e de Navarra. Cun sa dispedida de Louis XVI, su fìgiu Louis-Auguste nch'àrtziat a s'iscrannu de Versailles in pare cun sa mugere Marie Antoinette de Àustria. A Louis XV s'amante sua, Madame de Pompadour, bi lu nargeit: «A pustis nostru su dilùviu». E gasi acontesseit. A sos sovranos noos sa rivolutzione los pigheit ambos a codditos, in tretos de Varennes, cando si nche fiant fuende dae Frantza e, a pustis, nche li segheit sa conca. -A pustis de 55 dies de presonia, in die de oe l'agateint mortu in intro de una Renault 4 ruja firma in carrera de Caetani, in Roma. Intre sos fundadores de sa Democratzia cristiana e sos promotores de su tzentru-manca, a Aldo Moro l'ammentamus comente unu de sos atores de su cumpromissu istòricu cun su Pci de su tataresu Enricu Berlinguer. In su 1978 promoveit sa netzessidade de unu guvernu de unidade natzionale cun sos comunistas in intro de sa majoria, mancari sena ministros. Su 16 de martzu de su matessi annu, un'ora in antis chi Giulio Andreotti presentaret su de bator guvernos suos, su blitz de sas Brigatas rujas in carrera de Fani. Su restu, francu su chi nch'ant interradu in Tàtari su 2010, l'ischimus. -Bator iscuadras pigheint parte a su primu campionadu italianu de fùbalu: su Genoa cricket and football club, s'Internazionale Torino, su Fc Torinese, sa Ginnastica Torino. Fiat su 1898 e lu giogheint in una die ebbia. Sa finale la bincheit su Genoa 2-1 in sos tempos suplementares. Petzi de unu marcadore si connoschet su nùmene: su genoanu Norman Victor Leaver. Sos genovesos bncheint finamentas su 1899 e su 1900. Àteros tres iscudetos dae su 1902 a su 1904. -Deretos lìberos. Url imàgine In die de oe, su 1898, sa Milanu arrennegada isciopereit contra a sa crèschida de su preju de su pane. Pro nde comporare unu chilu bi cheriant 40 tzentèsimos, ma un'ora de traballu operaju non crompiat a sos 20. Sa die in antis sos traballadores de sa Pirelli inchendeint sa frama de sa pesada acusende su guvernu chi, pro issos, teniat neghe manna in sa chistione. A unos cantos manifestantes lis pongeint sos ferros. Àteros morgeint fertos dae su fogu militare. Duncas s'isciòperu non fuit petzi de màdrighe econòmica. Sa reatzione de su guvernu fuit lestra: istadu de assèdiu. Sa de sos traballadores àteru e tantu: barricadas. Sa die a pustis sas cannonadas de Fiorenzo Bava Beccaris, “Il feroce monarchico Bava” de sa cantzone chi contat sas fainas suas. -In die de oe sos frantzesos voteint su presidente issoro su 2007 e su 2012. In ambos sos ballotàgios su disafiu fiat intre sos sotzialistas e sos gollistas de s'Ump. Su 2007 bincheit Nicolas Sarkozy contra a Ségolène Royal. Sarkozy cumintzeit a pigare nuscu de Eliseu durante sas pesadas de sos apendìtzios pariginos (pro issu b'aiat“canàllias” de nch'ispèrdere ebbia), una borta sètzidu in s'iscrannu torreit a nch'acurtziare sa Frantza a sos Istados unidos a pustis de sa parèntesi Chirac. Cajoneit grandu arrennegu intre sos traballadores cun sa proposta sua in contu de pensiones. In su 2011 mustreit a su mundu sa mannosia frantzesa cun s'interventu in Lìbia. Ma perdeit contra a François Hollande, chi de Ségolène Royal fuit su cumpàngiu. Ma de sotzialismu nemmancu s'umbra. Peruna furriada a manca in contu de interventos militares (Mali, Repùblica tzentru-africana) e disìgios de nch'artziare sa Frantza a potènzia mundiale pedende gherra contra a sa Sìria de Assad. In economia sa sua non fiat pro seguru una polìtica de manca e, pro su chi pertocat s'atzione interna, torreit a balangiare cunsensos a pustis de sos assàchios islamistas de su 2015. Ma a contos male fatos si bi torrat. Sos sotzialistas (e gasi etotu sos gollistas) non crompent a su ballotàgiu de su 2017 lassende campu lìberu a Emmanuel Macron e a Marine Le Pen. - -«Sos filòsofos, finas a como, l'ant petzi interpretadu su mundu, in manera diferente. Ma tocat a lu mudare». Sa de ùndighi tesis subra de Feurbach nos narat ite fiat Karl Marx, nàschidu in die de oe, su 1818, in Trier, in sa chi tando fiat sa Prùssia. Unu rivolutzionàriu fiat, non petzi unu filòsofu. Gràtzias a sa faina sua, galu matèria de istùdiu finamentas pro cumpèndere sas tendèntzias atuales de su mercadu, Marx – in pare cun Frederich Engels – nche bogheit s'idea sotzialista dae sas guarnissas utopìsticas e reformistas. In medas ant chircadu de nch'imbolare su pensu suo a pustis de sa derrota de su sotzialismu reale, ma galu oe, chie si siat chèrgiat arresonos econòmicos fundudos e serentes a sa realidade, podet iscumproare chi sa teoria de su valore (pro nde mentovare una ebbia) nemos nche la podet apartare. Gasi comente est atuale sa netzessidade, pro sos rivolutzionàrios, de àere una classe pro sese, a dae chi oe rapresentat sa majoria de sa populatzione mundiale. -In antis de Theresa May, francu sas mugeres e sas fìgias de sos primos ministros, b'at àpidu un'àtera fèmina ebbia in carrera de Downing. Comintzeit su mandadu suo in die de oe. Fiat su 1979 e Margaret Thatcher bi dureit finamentas a su 1990 ghiende tres mandados. Cunservadora e anti-operaja, deit surra manna a sindacados e minadores pro more de una polìtica liberista iscarenada. Agressiva e determinada finamentas in polìtica èstera, rueit a pustis de sas pesadas contra a sa “Poll tax”, tassa pro nudda progressiva. S'imàgine sua fiat acumpangiada dae faeddos che a sos de su presidente frantzesu de tando, François Mitterrand. Pro issu, Thatcher teniat sa buca de Marilyn Monroe e sos ogros de Caligola. Si nche morgeit a beru in su 2013. Pro brulla in su 1980, cando la morgeit Eddie The Head. - -Una pàgina de sa Costitutzione. Deretos lìberos -Su tres de maju, in Giapone, no l'ammentant petzi pro su cumintzu de su Protzessu de Tokyo. Tando, su 1946, unu Tribunale militare internatzionale giuigheit sos majorales de s'impèriu nipònicu pro crìmines contra a sa paghe, crìmines de gherra e crìmines contra a s'umanidade. Perunu protzessu a s'imperadore Hiroito e a sa famìlia sua. Shōwa Tennō (su nùmene suo a pustis mortu) abarreit imperadore finamentas cun sa Costitutzione noa, in vigèntzia dae s'annu a pustis, semper in die de oe. Ma semus faeddende de una figura simbòlica in intro de unu sistema parlamentare. Aprontada cando su Giapone fiat ocupadu dae sos alleados, sa costitutzione renùntziat a su deretu a sa gherra. -S'acordu preliminare nou de sa Grètzia cun sos creditores internatzionales nch'est belle fatu. B'at grandu sintonia intre su Fundu monetàriu internatzionale, s'Unione europea, sa Cummissione europea e su ministru de sas finàntzias grecu Euclid Tsakalotos. E custu at a pòrrire dinare friscu a sas cassas grecas pro gestire su pranu de sarvamentu. Sa paràula, como, nche colat a sos ministros europeos chi s'ant a imbènnere su 22 de maju. Sos interventos, chi s'ant a dèvere atuare intre su 2019 e su 2020, ant a èssere monitorados dae Cummissione europea, Mes, Bce e Fmi, e ant a pertocare sas riformas de su traballu, su minimòngiu de sas pensiones e sa tassatzione subra de s'energia. Manovras austeras e de màdrighe liberista chi currispondent a su 2% de su produtu internu brutu e chi diant pòdere cajonare torra protestas mannas e cunflitos sotziales. Su 17 de custu mese b'at in programa un'isciòperu generale. - -Berlinu deviat èssere sa capitale de s'imperu millenàriu bisadu dae Adolf Hitler. Ma in die de oe, su 1945, sa bandera ruja cugugeit su Reichstag e cale si siat disìgiu suprematista de una ratza subra de sas àteras. Sa batalla berlinesa cumintzeit su 16 de abrile e sos sovièticos, ghiados dae sos marissallos Georgij Žukov e Ivan Konev, avantzeint finas a sa conchista de sa tzitade perdende prus de 78mìgia sordados. 400mìgia sos militares tedescos intre sos mortos e sos fertos; 479mìgia sos presoneris. Su generale Helmuth Weidling, annuntzieit sa resa cun custos faeddos: «Su Führer s'est mortu su 30 de abrile abandonende sos chi l'aiant giuradu fidelidade. Devotos a sos òrdines suos, bois sordados tedescos fìais prontos a sighire sa cumbata pro Berlinu mancari […] teniat pagu sentidu sighire a resìstere. Sessade cale si siat forma de atividade bèllica. Cada ora de cumbata diat illoghiare sas suferèntzias de sa populatzione tzivile e de sos fertos nostros. De acordu cun su cumandu supremu de sas trupas sovièticas, bos pedo de depònnere sas armas como etotu». - - -Unu Lockheed-U2. Deretos lìberos - “Bullet the blue sky” de Bono Vox e cumpàngios pagu b'intrat, ma àteros U-2 las fereint su matessi sas àeras a ghisa de balla. Fiant sos aèreos-ispia de sa Lockheed chertos dae s'Agentzia tzentrale de informatziones americana (sa Cia): teniant sa punna de ispionare s'Unione soviètica. Fraigadu pro bolare a un'artària de 20mìgia metros, a sos americanos lis pariat su mèdiu pro agire sena chi sos radar de su Cremlinu nche los poderent sejare. Ma a contos male fatos si bi torrat, narat su ditzu, e s'aèreu, in die de oe (cando a tzia Iris Rankin pagu li mancaiat a illierare a Bono), torreit a terra pro more de su coete V-750. Mai l'aerent fatu sos americanos a ofèndere s'Urss sa prima die de maju. Non fiat cosa de bajulare. Finamentas a pustis de sas minetzas de tziu Nikita chi, indiritzende·si a unu generale yankee bator annos in antis, nargeit chi sos aèreos issoro fiant «baules chi bolant». Su pilota Francis Gary Powers subraviveit, ma lu cundenneint e l'imprisoneint finas a cando, a s'àteru chirru, non libereint s'ispia soviètica Rudoľf Ivanovič Abeľ. -S'idea de su World Wide Web fiat nàschida su  1989, in su Cern (Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire) de Ginevra, in Isvìtzera. Unu intre sos laboratòrios de fìsica  prus importantes in Europa. A pustis de sos primos annos in ue l’impreeint petzi sas comunidades iscientìficas, su 30 de abrile de su 1993, su  Cern disinneit a lassare su www famadu, a disponimentu de su pùblicu rinuntziende a cada deretu de autore. Sa tecnologia fiat simpre e discansosa a l’impreare,  duncas, in su giru de pagu tempus, fiat destinada a s’ispainare peri totu su mundu. Unos cantos annos de rodàgiu e su www devenneit, e galu est,  s’ùnica modalidade pro nch’imbiare e retzire datos in Internèt. Decreteit duncas sa nàschida de sa chi oe mutimus sena duda era digitale. -Sa die de oe, su 29 de abrile de su 1945, nch’est marcada a fogu in s’istòria ca, in Milanu, in su Pratzale de Loreto, aiant apicadu francas a susu sas carenas oramai sena vida de Benito Mussolini e de Claretta Petacci.  Los aiant fusilados sa die in antis in Dongo, in provìntzia de Como. Si nch’acabbeit gosi, a garbu pagu dèghidu, una de sas peus sumanas in s’istòria de s’umanidade. Perunu pathos, peruna pietas, perunu faeddu de agiùnghere. Lassemus chistionare sa fotografia e fatzamus cùrrere un’iscràmiu: Unu fascista est semper unu fascista, siat òmine o fèmina o siat chie si siat. -Fiat su 28 de Abrile de su 1937, sa die chi, in Roma, aiant inauguradu, a probe de sa carrera Tuscolana in s’apendìtziu de Don Bosco, sos Istùdios tzinematogràficos de Cinecittà. Lu batijeint Su Fraile de sos bisos. Ma fintzas de sa propaganda fascista, a dae chi galu oe, in sa sede sua b’at una gigantografia de Mussolini in palas de una tzinepresa cun suta s’iscrita «Su tzìnema est s’arma prus potente». Unu grandu cumplessu de teatros chi perteniant a s’impresa Cinecittà Luce SpA. A pustis, dae su 1997, e tzedende agigu a s’americanismu imperante in contu de tzinematografia, l’ant postu Cinecittà Studios SpA, in ue su faeddu “Studios” nche giughiat cun su pensamentu a su bastione de Hollywood. Semper cunsiderada su bèrtighe de s’indùstria tzinematogràfica italiana, l’ant impreada su prus pro produtziones istràngias  e mescamente  televisivas. In Cinecittà ant giradu prus de  3000 films, in ue 90 ant retzidu nessi  una candidadura a su Prèmiu Oscar e in ue 47 nch’ant bìnchidu s’istatuedda de oro. B’ant traballadu registas e atores de grandu vàllia, italianos e internatzionales: movende dae Federico Fellini pro nche cròmpere a Francis Ford Coppola, dae Luchino Visconti  a Martin Scorsese. Oe, su presidente est Luigi Abete chi, in pare cun Roberto Benigni e cun sa mugere e atora Nicoletta Braschi, gestint fintzas un’àteru cumplessu simigiante in su nùmene e in sa sustàntzia bastante americanizados: sos Umbria Studios SpA, in Terni (Ùmbria). -Su 27 de abrile 1994 nch’ammanieint sas primas eletziones democràticas cun sufràgiu abertu a totu sas etnias e gèneres. Disafiu eletorale in ue nche setzeint a Nelson Mandela, su cabu de su Anc (su Cungressu natzionale africanu), comente presidente. A pustis suo crompeit su tempus de Thabo Mbeki, su  1999. Su tempus intre su regime de s'apartheid e su cursu polìticu nou fiat gestidu dae unu tribunale particulare chi aiant istituidu su 1995, in Tzitade de su Cabu: sa Cummissione pro sa veridade e sa Recuntziliatzione. Sas cunditziones de vida pro sos nieddos non fiant galu lèbias e galu difìtzile e longu fiat su caminu issoro conca a sos deretos parìviles, ma a sa segura s’àndala nche fiat singiada e su venidore si nche lughiat ecuànime e pàsidu. Su guvernu sudafricanu a sas primas fiat sutapostu a sas polìticas liberistas de su Fundu monetàriu internatzionale chi, semper prontu che sole de giustìtzia, si presentat a ue si siat b’apat ite mòlere cando sos guvernos si ponent dèpidos malos a nche catzare. Grandu conchista duncas, grandu passu conca a sa democratzia, su 1994, ma a dolu mannu, galu non fiant garantidos a totus sos servìtzios sotziales mìnimos, allegamus de abba, de istrutzione, de salude.  E in sos chirros esternos de sas tzitades sos pòberos galu nche fiant innedda dae s’istadu de tzitadinos reconnotos. - -Sa Cunferèntzia la cunvocheint su 1955, dae su 18 a su 24 de su mese de abrile,  sos istados de Ìndia, Pakistan, Birmània, Ceylon, Repùblica populare tzinesa e Indonèsia, pròpiu in Indonèsia in sa tzitade de Bandung. S’addòbiu teniat  sa punna de collire a pare totu sos paisos cun caraterìsticas comunas de povertade e suta-isvilupu culturale, sotziale e econòmicu e de aunire sos chi si fiant decrarados neutrales a su tempus de sa Gherra frita. Sos paisos no alliniados, sos de su Sud de su mundu bi leeint parte in 29. Sos personàgios de primore fiant medas e intre sos chi si fiant distintos cun oratziones e interventos de vàllia, ammentemus a Sukarno de su partidu natzionale indonesianu; a Nehru de su Cungressu natzionale indianu e a Nasser de s’Unione sotzialista àraba chi rapresenteit totu su mundu àrabu. In sa decraratzione finale proclameint s’egalidade intre totu sas natziones, su sustennu a sos movimentos impinnados in sa luta contra a su colonialismu, su refudu de sas alleàntzias militares egemonizadas dae sas super-potèntzias e fintzas unos cantos printzìpios fundamentales de cooperatzione polìtica internatzionale intre totu sos paisos chi adereint a sa Cunferèntzia.  -Su 23 de Abrile de su 2005 a sas 20:27 Jawed Karim, unu de sos fundadores, nche carrigheit su primu vìdeu a sa prataforma YouTube, situ nàschidu in su mese de freàrgiu pro cumpartzire vìdeos peri totu su mundu. Deo in su zoo (Me at the zoo), su tìtulu originale. Duraiat 18 segundos e fiat giradu in su Zoo de San Diego, Califòrnia. Karim cun su gistru Jawed est istadu fintzas su primu utente chi si nche marcheit a su situ. Oe su situ pertenet a Google chi lu comporeit in su 2006 pro 1milliardu e 700milliones de dòllaros. In sa prataforma cadaunu si podet abèrrere unu canale e carrigare vìdeos personales o fintzas angenos semper chi non vìolent sos deretos originàrios, cosa chi nde cajonat s’eliminatzione in automàticu cun un’algoritmu chi reconnoschet sa paternidade de sos deretos de autore. Oe in die sos vìdeos chi tzìrculant peri su situ non si podent contare. Si chistionat de nùmeros a inghìriu de sos 6milliones cada 24 oras. Cada minutu si nche càrrigant pagu prus o mancu 300 oras de vìdeos. Cun custos datos, sunt duncas 432mìgia sas oras de vìdeo cada die e duncas 157milliones e 680mìgia oras s’annu. In pràtica, pro si pòdere abbaidare totu sos vìdeos chi si nche càrrigant in un annu, bi diat chèrrere  18mìgia de annos. E cunsiderende una durada mèdia de 4 minutos e mesu pro cada vìdeu e sas 300 oras de vìdeos carrigadas cada minutu, in un’annu si nche càrrigant 2milliardos, 102milliones e 400mìgia de vìdeos. Curiosidades: a oe, su vìdeu chi ant abbaidadu de prus est su de Psy chi si tìtulat Gangnam Style cun 2milliardos e 800mìgia visualizatziones a su 30 de maju de su 2014. Primadu galu a nche barigare. -Su mese de abrile de su 1897, duas dies in antis de s’atentadu, Pietro Acciarito serreit su fraile e andeit a ue fiat su babbu pro li nàrrere chi non si diant èssere bidos prus e chi lu cheriat duncas saludare. Su babbu li pregonteit a ite. Si fiat a si nch’emigrare o a si nch’ispèrdere. Pietro li rispondeit chi lu diat àere cumpresu in su giru de pagu tempus e chi fiat andende conca a s’ipòdromu. Cussente de sas ideas anàrchicas de su fìgiu e fintzas chi su Re, Umberto I, diat èssere istadu presente paris cun sa mugere Margherita  sa die de sas cursas a caaddu in s’ipòdromu de s’Appia, pro festare sos 29 annos chi fiant cojuados, andeit a su commissariadu e lis cussigeit a istare parados.  Ma Pietro non nde fiat afusadu e, su 22 de abrile, si nche mestureit a sa gente chi bi fiat in s’ipòdromu festende e saludende su Re. S’acurtzieit a sa vetura reale cun sa lepa in manos, ma su Re si nd’abbigieit e  bi reventeit a si tòddere su corfu chi nche fiat fertu a costas de sa carrotza. Umberto, fintzas si aiat sentidu su corfu, sigheit a festare s’anniversàriu in mesu a sa gente chi, su bonu , non si fiat sapida de nudda. Pietro chircheit de si nch’istesiare abbarrende sulenu e caminenende pàsidu, ma a pustis de unos 100 metros, sa politzia nche l’acorreit e li pongeit sos ferros. Li pregonteint a ite l’aiat fatu, cales fiant sas resones e issu nargeit chi «su Re si cheriat gastare 24mìgia de francos -a su tempus dinari meda - pro si comporare unu caaddu de ratza e a sos pòveros nudda» e chi «non fiat cosa de bajulare». A coa de su protzessu, cando su giùghe legheit sa sentèntzia de cundenna, aboghineit: «Oe a mie, cras a su guvernu burghesu. Bivat s’anarchia e bivat sa rivolutzione sotziale!» Cundennadu a s’ergàstolu e postu in isolamentu nche perdeit sa resone e si nche morgeit in su manicòmiu criminale de Montelupo Fiorentino su 4 de nadale de su 1943. Sos eugenetistas de s’iscola de Lombroso, a pustis de s’autopsia, nargeint chi sa forma de su cràniu de su frailàrgiu fiat, sena duda, sa de unu mortore. -Giogu pro pitzinneddos, gasi lu batijeint. Fiat una genia de carculadore progetadu petzi pro giogare. In die de oe, su 1989, sa Nintendo, dita giaponesa, presenteit a su mundu intreu s’imbentu prus curiosu e prus bèndidu in totu s’istòria de sos elaboradores portàtiles. Cun 118milliones e 690mìgia unidades bèndidas nche barigheit una làcana in contu de cummèrtziu chi galu oe no nd’agatat parìviles, in cale si siat setore. Su prus difusu fiat assotziadu cun unu gioghitu de fràigu e de incastru: Tetris. Òpera de s’iscientziadu russu Aleksej Leonidovič Pažitnov chi lu progeteit in su 1984. Cunsiderende chi in su 1989 sa populatzione mundiale fiat de 5milliardos e 260milliones e chi pagu prus o mancu 1milliardu fiat in sa Repùblica tzinesa ebbia – in ue sa bèndida fiat proibida finas a su 1993 – si podet nàrrere chi in totu su mundu b’aiat unu Game-Boy cada 35 persones. Si pensamus chi non si bi podiat telefonare, nen fotografare, ne imbiare cale si siat messàgiu, comente a sos telefoneddos modernos, si podet afirmare sena duda chi siat unu primadu belle impossìbile a nche barigare.  -At conchistadu milliones de pitzinnos in totu su mundu, abarrende semper che pare fintzas a dies de oe. Su primu bote de Nutella esseit dae sa fàbrica de sa Ferrero de Alba (tzitade italiana de su Piemonte) su 20 de abrile de su 1964. Sa retzeta simpre cun tzùcaru, ògiu de parma, nutzola, cacao, late, vanillina e emulsionantes nch'at giutu su produtu a cùcuru de sas bèndidas divenende sa crema de istèrrere prus difusa in su mundu. Sos datos de s'Ocse narant chi sa produtzione annuale, ispartzighinada in 9 fàbricas de su praneta, currispondet a 350mìgia tonnelladas. -Sa Tunisia, protetoradu frantzesu dae su 1881, crompeit a s'indipendèntzia dae Parigi in su 1956. Su Bey de Tunisi però, Muhammad VIII al-Amin, ùrtimu sovranu de sa dinastia Husaynida, non dureit meda comente ghia de s'istadu indipendente. In su 1957 s'Assemblea costituente de su paisu mediterràneu decrareit decàida sa dinastia chi renneit dae su 1705 cun Al-Husayn I ibn Ali. Sa Costitutzione republicana l'adoteint in die de oe, su 1959. Habib Bourghiba abarreit presidente de sa Repùblica fintzas a su 1987. Riformadore e làicu, cumintzeit cun una fase sotzialista sighende a pustis cun una prus liberale. Favorèvole a sa normalizatzione de sos raportos cun Israele, mudeit sa positzione sua in su 1978 critichende sos acordos de Camp David. In su 1987 nche l'aparteint pro more de unu “corfu de istadu mèigu”. -In die de oe, su 1931, suta su fascismu prus rebestu, fusileint a Micheli Schirru, pro aeret petzi pensadu de nch'ispèrdere a Mussolini. Schirru, anàrchicu sardu, nàschidu in Pàdria su 1899 e pesadu in Putumajore finas a sos sèighi annos. Posca a rodeu intre Itàlia, Frantza, Germània finas a su disterru, pro divènnere tzitadinu de sos Istados unidos, su 2 de santandria de su 1920. Torradu a Europa, a Frantza, a bia de nadale de su 1930, teniat un’idea ebbia: ochìere a Mussolini comente mèdiu ùnicu pro nche derrùere su fascismu. Su 2 de ghennàrgiu de su 1931 moveit dae s’istatzione de Parigi a ue nche l’aiat acumpangiadu Emìliu Lussu, grandu amigu suo e cussigeri. Cròmpidu a Itàlia, su pensu suo s’ispaineit in totue. Su restu est istòria connota. Protzessadu de repente pròpiu pro s’idea malassortada,  retzeit sa sentèntzia de cundenna sa die in antis de sa furca. Su dispositivu fascista serraiat cun una frase presumida càrriga de òdiu e de barra: «Peruna clemèntzia e perunu cunsideru. A chie atentat a sa vida de su dutze, atentat a sa mannesa de s'Itàlia e atentat a s'umanidade intrea, ca su dutze est patrimòniu de s'umanidade. Morte siat cun su mèdiu de su fusile». Sa die de sa dispedida, ferros in burtzos e bilandra in cambutzos, nche crompeit, suta sas imbèrghidas de sos iscuadristas, a Casal Braschi pro s'esecutzione. E in cue sa timòria sua si mestureit a s'ispantu, cando si fiat sapidu chi unos cantos mìlites sardos aiant espressadu  rechesta pro pòdere leare parte a su plotone ferale. Tando, cando li pregonteint si teniat unu disìgiu particulare in antis de nche codiare custu mundu, serreit sos saliares e isteit a sa muda, sos ogros bìdrinos cara a sos cunterràneos suos. Comente nche carrigheint su corfu a sa canna de su muschete, aboghineit duos faeddos ebbia «Bivat s'anarchia!», cun totu s'alenu chi galu nche costoiat in unu corpus istrìgile e patidu. -Su mese de nadale de su 2007, su parlamentu nepalesu aproveit un'emendamentu costitutzionale pro nche tragare su pòpulu dae sa monarchia conca a sa repùblica. Su passàgiu definitivu, cun una votatzione belle unànime de s'Assemblea costituente, est istadu pròpiu in die de oe, su 2008. Su Nepal, cun a capitale Kathmandu (1400 metros subra de su livellu de su mare), cun a presidente Bidhya Devi Bhandari e a Primu ministru Pushpa Kamal Dahal, est duncas sa repùblica prus giòvana de su mundu. S’assentu polìticu est de repùblica federale.  Sa limba ufitziale est su Nepalesu, in ie fintzas Nepali. Una limba de orìgine pahari (pahar est su monte nda), chistionada in Nepal, Ìndia e Buthan ebbia. Sa moneda est sa Rupia nepalesa. -Valéry Marie René Georges Giscard d'Estaing, est istadu presidente de sa repùblica frantzesa. A sa càrriga bi crompeit pròpiu in die de oe, su 1974 e la serveit fintzas a su 21 de maju de su 1981. Ma cun pagos votos de iscartu. Si nch’istesieit dae su pensu de De Gaulle e sos prus lu valuteint, a su tempus, unu grandu reatzionàriu fintzas si, sos primos meses de presidèntzia chircheit de sustènnere propostas progressistas. Comente a Les changement dans la continuité una genia de ossimoru chi no l’aiant perdonadu mancu sos matessi cumpàngios de partidu. Republicanu de màdrighe liberale, fiat nòdidu pro s'esseret semper ischieradu a favore de su federalismu europeu e pro esseret istadu su primu presidende de sa Cunventzione europea pro su venidore de s'Europa. Òrganu pro tempore de s'Ue fuit un'istitutzione chi dureit su tantu de un'illampigiada: in pessu duos annos. E crompende petzi a unu de sos obietivos prefissados, sa Costitutzione europea. Fintzas a cajone de su referendum de su 2005 chi nde cheriat sa negatzione promòvidu cun fortza dae Frantza e Olanda.  Referendum in ue mescamente sos frantzesos voteint pro nche l'abolire. -Su 26 de maju de su 2004, su New York Times pùblicat una noa de autocrìtica in ue ammìtit chi no aerent iscumproadu sas fontes pro su chi pertocaiat sa presèntzia de armas chìmicas contra a sa massa, in Iraq. Presèntzia - ammentemus - notificada dae Colin Powell, su segretàriu de istadu americanu de tando, cun unas cantas fotografias satellitares chi aiat giustificadu s'atacu de Bush contra a Saddam in su 2003. Sa diretzione de sa testada leeit su disinnu pro su mea culpa ca, finas a tando e pro sòlitu, si fiant semper ischierados contra a cale si siat gherra. Atroghende chi nche fiant rutos a intro de sa pratera, pro neghe issoro matessi, ca no aiant verificadu si s'orìgine de sa noa ispainada dae Powell esseret verdadera o mancu. S'autocrìtica est essida un'annu a pustis chi Bush decrareit s’atacu, a disacatu cròmpidu, cando nemos aiat agatadu in Iraq peruna arma chìmica de derrota massiva. -Su 25 de maju de su 2000 est die marcada a fogu in s'istòria mediorientale. Sas dies, sa Resistèntzia libanesa cun sas milìtzias isciitas de Hezbollah e cun su sustegnu de su pòpulu intreu, nche catzeit sas fortzas israelianas de ocupatzione dae su Sud de su paisu e dae su Bekaa otzidentale. Sena intrare a mesu de sos detàllios de màdrighe imperialista e coloniale chi sìngiant s'istadu de Israele, est de importu mannu a nos ammentare chi est sa prima bia chi s'esèrtzitu israelianu patit una derrota militare che a cussa. Sa Resistèntzia libanesa si moveit cunforma a sos inditos de sa risolutzione de su Consìgiu de seguresa de s'Onu. Sa nùmeru 425, chi imponiat a s'istadu ebràicu su retiru de repente e sena cunditzione peruna dae sa terra libanesa. A pustis de 22 annos de ocupatzione, cumintzada su 1978.