Index: languages/apertium-srd/apertium-srd.srd.dix =================================================================== --- languages/apertium-srd/apertium-srd.srd.dix (revision 81713) +++ languages/apertium-srd/apertium-srd.srd.dix (revision 81719) @@ -44229,6 +44229,7 @@ Leonardi Leonardina Leonardo +LeonardodaVinci Leoncina Leone Leone @@ -45073,8 +45074,7 @@ Oberta Obizio Occhipinti - Oceania - Oceano + Otzeania Oda Odda Oddina @@ -45275,8 +45275,6 @@ Pabillonis Pace Pace - Pacifica - Pacifico Pacina Pacino

PadriaPàdria

@@ -56793,7 +56791,6 @@ Mrtzia Vicente Amburgu - Iraq sosPireneos Alfred UniversidadedeBartzellona @@ -57017,7 +57014,6 @@ ÌsulasNikobar ÌsulaOgasawara ÌsulaPalau -Iran ÌsulasRevillagigedo ÌsulasRyukyu ÌsulaSanLorenzo @@ -69966,6 +69962,10 @@ antigu-barbudan antigu-barbudan + baobàb + boa + B612 + Index: languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.disam.400.txt =================================================================== --- languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.disam.400.txt (nonexistent) +++ languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.disam.400.txt (revision 81719) @@ -0,0 +1,5736 @@ +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "onestu" adj m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "faeddare" vblex ger + "bos" prn enc p2 mf pl +"" + "de" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "*alluidores" +"" + "de" pr +"" + "lantione" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "ballare" vblex ger +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mente" n f sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "duncas" adv + "duncas" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "tènnere" vblex pri p2 sg +"" + "sidis" n f sp +"" + "?" sent +» + +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "pregontare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bintisès" num mf sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "chimbe" num mf sp +"" + "trintunu" num m sp + "trintunu" det def m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "in pessu" adv +"" + "istudare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "lantione" n m sg +"" + "?" sent + +— + +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "cumandu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*alluidore" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "figurare" vblex pii p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tzerpe" n m sg +"" + "boa" n f sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*ismartende" +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "elefante" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "gosi" adv + "gosi" preadv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "abbarrare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pigiolu" n m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"" + "abbandonadu" adj m sg + "abbandonare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in logu" adv +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "minore" adj mf sg + "minore" n mf sg + "minorare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma non" adv +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "seguru" adv + "seguru" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "*resessire" +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "tènnere" vblex pri p3 sg +"" + "mai" adv +"" + "ne" cnjcoo +"" + "fàmene" n f sg +"" + "ne" cnjcoo +"" + "sidis" n f sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "mesudie" n m sg +"" + "in" pr +"" + "sos Istados Unidos" np top m pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "sole" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "giai" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p3 pl +"" + "totu" prn tn mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "corcare" vblex pri p3 sg +"" + "in" pr +"" + "Frantza" np top f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "no" adv +"" + "faghet" adv + "fàghere" vblex pri p3 sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "duncas" adv + "duncas" cnjadv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "pòdere" vblex pri p2 pl + "pòdere" vbmod pri p2 pl +"" + "figurare" vblex inf + "figurare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ispantu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "arbèschere" vblex pp f sg + "arbèschidu" adj f sg + "arbèschida" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "*boghighedda" +"" + "curiosu" adj f sg + "curiosare" vblex imp p2 sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "ischidadu" adj m sg + "ischidare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pregontare" vblex pp m sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "totu in unu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "èssere" vbser pis p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "pessamentu" n m sg +"" + "molinare" vblex pp m sg +"" + "a longu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "angione" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "mandigare" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "mata" n f pl + "matare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "frore" n m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "mandigare" vblex pri p3 sg +"" + "?" sent + +— + +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "angione" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "mandigare" vblex pri p3 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su chi" rel an m sg +"" + "agatare" vblex pri p3 sg +"<.>" + "." sent + +— + +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "frore" n m pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tènnere" vblex pri p3 pl +"" + "ispina" n f pl + "ispinare" vblex pri p2 sg +"" + "?" sent + +— + +"" + "eja" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "nàrrere" vblex pri p2 pl +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "praneta" n m sg + "pianeta" n f sg +"" + "dae ue" adv +"" + "bènnere" vblex pii p3 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "asteròide" n m sg +"" + "*B" +"<612>" + "612" num +» +"<,>" + "," cm +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "issu" prn tn p3 f pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "cumbìnchere" vblex inf +"" + "e" cnjcoo +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "lassare" vblex inf + "lassare" vblex pis p1 sg +"" + "chietu" adj m pl +"" + "cun" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def f pl +"" + "pregonta" n f pl + "pregontare" vblex pri p2 sg +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "torrare# a nàrrere" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a bellu" adv +"" + "a bellu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"" + "sèriu" adj f sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "pro praghere" ij +"<...>" + "..." sent + +"" + "pintare" vblex imp p2 sg + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "angione" n m sg +"<...>" + "..." sent +» + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "*Beh" +"" + "!" sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "geògrafu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "apassionadu" adj m sg + "apassionadu" n m sg + "apassionare" vblex pp m sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "benare" vblex ger + "bènnere" vblex ger +"" + "dae tesu" adv +"" + "!" sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "èssere" vbser prs p2 pl + "èssere" vbser imp p2 pl +"" + "garbosu" adj m pl +"" + "!" sent + + + +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "note" n f sg + "notare" vblex prs p1 sg +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "pònnere" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp +"" + "in caminu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"<,>" + "," cm +"" + "no" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "inoghe" adv +"" + "!" sent +» + + +"" + "nche" prn pro adv +"" + "connòschere" vblex pii p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "a sa prima" adv +"" + "miradu" adj f sg + "mirada" n f sg + "mirare" vblex pp f sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "tzinu" adj f sg + "Tzina" np top f sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*Arizona" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "in" pr +"" + "origra" n f pl +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "abbarrare" vblex ger +"" + "su" det def m sg +"" + "càntigu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "rosingiola" n f sg +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "galu" adv +"" + "mòere" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "bìere" vblex pii p1 sg + "bìdere" vblex pii p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "sole" n m sg +"" + "tremulare" vblex ger +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "sididu" adj m sg +"" + "de" pr +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "dare" vblex imp p2 sg + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "a" pr +"" + "bìere" vblex inf +"<...>" + "..." sent +» + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "cuntènnere" vblex pp m sg + "cuntentu" adj m sg + "cuntentu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex prs p2 sg + "àere" vbhaver prs p2 sg +"" + "agatare" vblex pp m sg +"" + "su chi" rel an m sg +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "mancare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "motore" adj m sg + "motore" n m sg +"" + "tuo" prn pos m sg + "tuo" adj pos m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "curiosu" adj f sg + "curiosare" vblex imp p2 sg +"" + "!" sent + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "asteròide" n m sg +"" + "*B" +"<612>" + "612" num + +— +"" + "ma" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "prèndere" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "baddu" adv +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "pèrdere" vblex inf + "pèrdere" n f sg +"<...>" + "..." sent +» + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "giai" adv +"" + "disanimare" vblex ger +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "pageri" adj m sg +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "intesu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "bènnidu" adj m sg + "bènnere" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "inoghe" adv +"" + "?" sent + +— + +"" + "tènnere" vblex pri p1 sg +"" + "dificultade" n f pl +"" + "cun" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "frore" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<.>" + "." sent + +— + +"" + "ah" ij +"" + "!" sent +» + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f sg +"" + "tzerpe" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "giai" adv +"" + "ispassentziare" vblex pp m sg + "ispassentziadu" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "sigomente" adv + "sigomente" cnjadv +"" + "tènnere" vblex pii p1 sg +"" + "presse" adv + "presse" n f sg + "pressare" vblex prs p1 sg +"" + "de" pr +"" + "cumintzare" vblex inf + "comintzare" vblex inf + "cumintzare" vblex pis p1 sg + "comintzare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "ismontare" vblex inf + "ismontare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "motore" adj m sg + "motore" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "pintare" vblex pp m sg +"" + "a sa grussera" adv +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "figura" n f sg + "figurare" vblex imp p2 sg +"<:>" + ":" sent + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pònnere" vblex pri p3 pl +"" + "in" pr +"" + "mente" n f sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ischire" vblex pii p1 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "no" adv +"" + "tocare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "pregonta" n f pl + "pregontare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "cumintzadu" adj m sg + "cumintzare" vblex pp m sg + "comintzare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "duncas" adv + "duncas" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "visitare" vblex inf + "visitare" vblex pis p1 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "buscare" vblex inf + "buscare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "traballu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "imparare" vblex inf + "imparare" vblex pis p1 sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "crèere" vblex pri p1 sg + "creare" vblex pri p1 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "tirare" vblex pp m sg +"" + "profetu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "fuire" vblex inf + "fuire" vblex pis p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "de" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "tràmuda" n f sg +"" + "de" pr +"" + "pugione" n m pl + "pugionare" vblex prs p2 sg +"" + "agreste" adj mf pl + "agrestare" vblex prs p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "chèrrere" vblex pri p3 sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"<“>" + "“" lquot +"" + "ammaniare" vblex inf + "ammaniare" vblex pis p1 sg +"" + "ligàmene" n m pl +"<...>" + "..." sent + +"<”>" + "”" rquot + +— +"" + "ammaniare" vblex inf + "ammaniare" vblex pis p1 sg +"" + "ligàmene" n m pl +"" + "?" sent + +— + +"" + "de seguru" adv +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "margiane" n m sg + "margianare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pòdere" vblex pii p3 sg + "pòdere" vbmod pii p3 sg +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "castu" adj f sg + "casta" n f sg +"" + "nou" adj f sg +"" + "de" pr +"" + "baobàb" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "istare" vblex pp f pl + "èssere" vbser pp f pl +"" + "unos cantos" prn tn f pl +"" + "paràula" n f pl + "paraulare" vblex pri p2 sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "essire" vblex pp f pl + "essida" n f pl +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"<,>" + "," cm +"" + "a pagu a pagu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "crarire" vblex pp m sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "giai" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "ischire" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "falada" n f sg + "falare" vblex pp f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "terra" n f sg + "terrare" vblex imp p2 sg +"<...>" + "..." sent + +"" + "a" pr +"" + "cras" adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "faghet" adv + "fàghere" vblex pri p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "annu" n m sg +"<...>" + "..." sent +» + + +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "interessare" vblex pri p3 sg +"" + "petzi" adv +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "mistèriu" n m sg +"" + "mannu" adj m sg + "mannu" n m sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"" + "!" sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "giòvia" n m sg + "giòvia" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"" + "meravigiosu" adj f sg +"" + "!" sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "irrujare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "pustis" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "sighidu" adj m sg + "sighidu" n m sg + "sìghidu" adj m sg + "sighire" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "pessone" n f sg + "persone" n f sg +"" + "istimare" vblex pri p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "frore" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "*esistit" +"" + "petzi" adv +"" + "in" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "esemplare" adj mf sg + "esemplare" n m sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "millione" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "millione" n m pl +"" + "de" pr +"" + "isteddu" n m pl +"<,>" + "," cm +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "bastare" vblex pri p3 sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "ditzosu" adj m sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "abbaidare" vblex pri p3 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "fàghere" vblex imp p2 pl + "mi" prn enc p1 mf sg +"" + "su" det def m sg +"" + "pràghere" vblex pis p1 sg + "praghere" n m sg +"<...>" + "..." sent + + + +"" + "in fines" adv +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "faddire" vblex inf + "faddire" vblex pis p1 sg +"" + "in" pr +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "particulare" adj mf sg +"" + "importante" adj mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "no" adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "antunna" n f sg +"" + "!" sent + +— + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "?" sent + +— + +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "antunna" n f sg +"" + "!" sent +» + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"" + "famadu" adj m sg +"<...>" + "..." sent +» + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "pònnere" vblex pp m sg + "postu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "cascare" vblex inf + "cascare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "gosi" adv + "gosi" preadv +"" + "!" sent + + + +"" + "su" det def m pl +"" + "frore" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "dèbile" n mf pl + "dèbile" adj mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "cumpresu" adj m sg +"" + "pro ite" cnjsub + "pro ite" adv itg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "gosi" adv + "gosi" preadv +"" + "importante" adj mf sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "su" det def m pl +"" + "angione" n m pl +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pis p3 pl + "àere" vbhaver pis p3 pl + "aerare" vblex prs p3 pl + "aerare" vblex imp p3 pl +"" + "mandigare" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "mata" n f pl + "matare" vblex pri p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pustis" adv +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "abbarrare" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mudu" adj f sg + "muda" n f sg + "mudire" vblex prs p1 sg + "mudare" vblex imp p2 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscutu" adj f sg + "iscuta" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "sighidu" adj m sg + "sighidu" n m sg + "sìghidu" adj m sg + "sighire" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "nàrrere" vblex inf +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "falare" vblex pp m sg +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "a curtzu" adv +"" + "a inoghe" adv +"<...>" + "..." sent +» + + +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "prènere" vblex ger + "prenare" vblex ger +"" + "cun" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "nuscu" n m sg +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "*alligraiat" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pèrdere" vblex pri p3 pl +"" + "tempus" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "pupiu" adj f sg + "pupia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "istratzu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "importante" adj mf sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "leare" vblex pri p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pònnere" vblex pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "prànghere" vblex inf +"<...>" + "..." sent + +— + +"" + "issu" prn tn p3 m pl +"" + "tènnere" vblex pri p3 pl +"" + "sorte" n f sg +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "*deviadore" +"" + "ferroviàriu" adj m sg + "ferruviàriu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "bonu" adj f pl +"" + "die" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<.>" + "." sent + +— + +"" + "bonu" adj f pl +"" + "die" n f pl +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bendidore" adj m sg + "bendidore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "abbarrare" vblex pp m sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"<,>" + "," cm +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "*pessamentadu" +"<,>" + "," cm +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "*càmpana" +"" + "de" pr +"" + "bidru" n m sg +"" + "in" pr +"" + "manu" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "tènnere" vblex pii p2 sg +"" + "su" det def f sg +"" + "cara" adv + "caru" adj f sg + "cara" n f sg +"" + "de" pr +"" + "chie" prn itg mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "ispantare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a pustis" adv +"" + "àere" vblex pii p2 sg + "àere" vbhaver pii p2 sg +"" + "rìsidu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "tènnere" vblex imp p2 sg + "tene" prn tn p2 mf sg +"" + "etotu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tènnere" vblex pii p1 sg +"" + "abba" n f sg + "abbare" vblex imp p2 sg +"" + "de" pr +"" + "bìere" vblex inf +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "oto" num mf sp +"" + "die" n f pl +"" + "in pessu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "sigomente" adv + "sigomente" cnjadv +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "intèndere" vblex pii p3 sg +"" + "unu pagu" adv +"" + "tristu" adj m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ammentu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "*praneteddu" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "lassadu" adj m sg + "lassare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "atrivire" vblex pp m sg +"" + "a" pr +"" + "pedire" vblex inf + "pedire" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "gràtzia" n f sg + "gratziare" vblex imp p2 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "re" n m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "dare" vblex prs p1 sg +"" + "chèrrere" vblex inf +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "iscurigadòrgiu" n m sg +"<...>" + "..." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "pòdere" vblex pii p2 sg + "pòdere" vbmod pii p2 sg +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscurigadu" adj f sg +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "disigiare" vblex pii p2 sg +"<...>" + "..." sent + +« + +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"" + "àere" vblex pii p1 sg + "àere" vbhaver pii p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "su" det def m sg +"" + "sole" n m sg +"" + "corcare" vblex ger + "si" prn enc ref p3 mf sp + "nche" prn enc adv +"" + "barantatrès" num mf sp +"" + "bìere" vblex prs p2 sg + "biu" adj f pl + "bia" n f pl +"" + "!" sent +» + + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "pessone" n f pl + "persone" n f pl +"" + "mannu" n f pl + "mannu" adj f pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "fàghere" vblex pii p3 sg +"" + "pregonta" n f pl + "pregontare" vblex pri p2 sg +"" + "meda" adj mf pl + "medire" vblex prs p2 sg + "medas" prn tn mf pl +"<,>" + "," cm +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "chi no" cnjsub +"" + "intèndere" vblex pis p3 sg +"" + "mai" adv +"" + "su meu" prn pos f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "capitare" vblex ger +"" + "a bellu" adv +"" + "a bellu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*ispessada" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "torrare" vblex inf + "torrare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "adiosu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "iscobiare" vblex inf + "iscobiare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "secretu" adj m sg + "segretu" adj m sg + "segretu" n m sg +"<.>" + "." sent +» + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "giòvia" n m sg + "giòvia" n f sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "pònnere" vblex pri p3 pl +"" + "a" pr +"" + "ballare" vblex inf + "ballare" vblex pis p1 sg +"" + "cun" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "pitzinnu" n f pl + "pitzinnare" vblex pri p2 sg +"" + "de" pr +"" + "bidda" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "*drìnghiri" +"" + "!" sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "giai" adv +"" + "*bidu" +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "giai" adv +"" + "ghetare" vblex pp m sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "miradu" adj f sg + "mirada" n f sg + "mirare" vblex pp f sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<àteru>" + "àteru" prn tn m sg + "àteru" det ind m sg + "àteru" adj ind m sg +"" + "chirru" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "praneta" n m sg + "pianeta" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bonu" adj f pl +"" + "tardu" adj f pl + "tardare" vblex pri p2 sg +» + +"" + "su" det def f pl + "Sas" np cog mf sp +"" + "erutzione" n f pl +"" + "vulcànicu" adj f pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "su" det def m sg +"" + "fogu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "tziminera" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "leare" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "bentu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "cunforma a" adv + "cunforma a" pr +"" + "su chi" rel an m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "inditare" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "pintare" vblex pp m sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "praneta" n m sg + "pianeta" n f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*indeosant" +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "nùmeru" n m pl +"<:>" + ":" sent +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "agradare" vblex inf + "agradare" vblex pis p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su" det def f sg +"" + "*preposada" +"" + "pàrrere" vblex pii p3 sg +"" + "dare" vblex ger +"" + "anneu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "giardinu" n m sg +"" + "frorire" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "rosa" n f pl + "rosa" adj mf pl +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "bonu" adj f pl +"" + "die" n f pl +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 pl + "àere" vbhaver pii p3 pl +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def f pl +"" + "rosa" n f pl + "rosa" adj mf pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "comporare" vblex pri p3 pl +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"" + "giai" adv +"" + "prontu" adj f sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def f pl +"" + "butega" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "istare# a sa muda" vblex pp m pl +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "?" sent + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pregontare" vblex pp m sg +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "consoladu" adj m sg + "consoladu" n m sg + "consolare" vblex pp m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "agigu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "colare" vblex inf + "colare" vblex pis p1 sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "ora" n f sg + "orire" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "cuntènnere" vblex pp m sg + "cuntentu" adj m sg + "cuntentu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "dare" vblex pp m sg +"" + "incantu" n m sg +"" + "a" pr +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "ammasedare" vblex pri p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "vida" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "solianu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "fàghere" vblex pri p2 sg +"" + "a bonu" ij +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"" + "dare" vblex inf + "dare" vblex pis p1 sg +"" + "finas" adv + "finas" cnjcoo + "finas" cnjadv + "finas" pr + "finas" preadv + "finu" adj f pl + "finire" vblex prs p2 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fune" n f sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "prèndere" vblex inf +"" + "a de die" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "tènnere# bisòngiu" vblex pri p1 sg +"" + "perunu" prn tn m sg + "perunu" det ind m sg +"" + "de" pr +"" + "istare" vblex inf + "istare" vblex pis p1 sg +"" + "inoghe" adv +"<.>" + "." sent + +— + +"" + "*Hem" +"" + "!" sent + +"" + "*hem" +"" + "!" sent + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "re" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "*pesso" +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "praneta" n m sg + "pianeta" n f sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "carchi" prn tn nt sg + "carchi" det ind mf sp +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex prs p3 sg + "àere" vbhaver prs p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sorigare" vblex prs p1 sg + "sòrighe" n m sg +"" + "betzu" adj m sg + "betzu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "sigomente" adv + "sigomente" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "re" n m sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "nudda" adv + "nudda" prn tn nt sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "in antis" adv + "in antis" cnjadv + "in antis" pr +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "parare" vblex pp m sg +"<,>" + "," cm +"" + "ma" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "pustis" adv +"<,>" + "," cm +"" + "suspirare" vblex ger +"<,>" + "," cm +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "mòere" vblex pp m sg +"<...>" + "..." sent + +« + +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "fàghere" vblex pri p1 sg +"" + "*ambassadore" +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*abboghinadu" +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "re" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "beru" adj m sg + "beru" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "*Dade" +"" + "cara a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "baobàb" n m pl +"" + "!" sent +» + + +"" + "no" adv +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "nàrrere" vblex pri p3 pl +"" + "mai" adv +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "tonu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "tènnere" vblex pri p3 sg +"" + "?" sent + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "giogu" n m pl +"" + "preferire" vblex pri p3 sg + "prefèrrere" vblex pri p3 sg +"" + "?" sent + +"" + "a" pr +"" + "nde" prn pro adv +"" + "colletzionare" vblex pri p3 sg +"" + "mariposa" n f pl +"" + "?" sent +» + + +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "pregontare" vblex pri p3 pl +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "cantu" n m pl + "cantu" prn itg m pl + "cantu" rel an m pl + "cantu" adj itg m pl + "Cantos" np cog mf sp +"" + "annu" n m pl +"" + "tènnere" vblex pri p3 sg +"" + "?" sent + +"" + "cantu" n m pl + "cantu" prn itg m pl + "cantu" rel an m pl + "cantu" adj itg m pl + "Cantos" np cog mf sp +"" + "frade" n m pl + "frade" adj mf pl +"" + "?" sent + +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "pesare" vblex pri p3 sg +"" + "?" sent + +"" + "cantu" cnjadv + "cantu" n m sg + "cantu" prn itg m sg + "cantu" rel an m sg + "cantu" adj itg m sg +"" + "balangiare" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "babbu" n m sg +"" + "?" sent +» + +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "de" pr +"" + "Amèrica" np top f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "sud" n m sg + "Sud" np top m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "frore" n m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tussire" vblex pp m sg + "tussidu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "de ses" adj ord mf sp +"" + "praneta" n m pl + "pianeta" n f pl +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "dèghere" vblex imp p2 sg + "deghe" num mf sp + "deghe" n m sg +"" + "tànghere" vblex pp m pl + "tantu" n m pl +"" + "prus" adv + "prus" adj mf sp +"" + "mannu" adj m sg + "mannu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "no" adv +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "cumpresu" adj m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "arresonu" n m sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"" + "bonu" adj f sg +"" + "a" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "tènnere" vblex pp m sg + "tentu" n m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "sende chi" cnjsub + "sende chi" cnjadv +"" + "semu" n m pl + "èssere" vbser pri p1 pl +"" + "a puntu" adv +"" + "de" pr +"" + "mòrrere" vblex inf +"<.>" + "." sent + + + +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "*resessires" +"" + "a" pr +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "giuigare" vblex inf + "giuigare" vblex pis p1 sg +"" + "bene" adv + "bene" preadv + "bene" n m sg + "benare" vblex prs p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "sàbiu" adj m sg + "sàbiu" n m sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"<.>" + "." sent + +— + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "pòdere" vblex pri p1 sg + "pòdere" vbmod pri p1 sg +"" + "giuigare" vblex inf + "giuigare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "solu" adj f sg + "sola" n f sg + "sòlere" vblex prs p1 sg +"" + "in totue" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "tropu" adv + "tropu" preadv + "tropu" prn tn m sg +"" + "grae" adj mf sg + "grae" n m sg +"<.>" + "." sent +» + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "cumpresu" adj m sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "particulare" adj mf sg +"" + "nou" adj m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def f sg +"" + "de bator" adj ord mf sp +"" + "die" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "a mangianu" adv +"<,>" + "," cm +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "agradare" vblex pri p3 pl +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "su" det def f pl +"" + "iscurigadu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "*càmpana" +"<,>" + "," cm +"" + "lassare" vblex imp p2 sg + "lu" prn enc p3 f sg +"" + "chietu" adj f sg + "chietare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bonu" adj f pl +"" + "die" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "cumprèndere" vblex pii p3 sg +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "cussu" prn tn f sg + "cussu" det dem f sg +"" + "geniosidade" n f sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "ei" adv +"<,>" + "," cm +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "istimare" vblex pri p1 sg +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "frore" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istare" vblex pp f sg + "èssere" vbser pp f sg +"" + "tando" adv + "tando" cnjadv +"" + "sa prima bia" adv +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nde" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "dispràghidu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cando" adv + "cando" cnjadv + "cando" adv itg + "cando" rel adv + "candire" vblex pri p1 sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "astrònomu" n m sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "nde" prn pro adv +"" + "iscobèrrere" vblex pri p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"<,>" + "," cm +"" + "a nùmene" adv +"
  • " + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "pònnere" vblex pri p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "nùmeru" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "unu" det ind mf sg +"<àtera>" + "àteru" prn tn f sg + "àteru" det ind f sg + "àteru" adj ind f sg +"" + "boghe" n f sg + "bogare" vblex prs p1 sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"" + "de seguru" adv +"<,>" + "," cm +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "ei" adv +"" + "!" sent + + + +"" + "nche" prn pro adv +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "coladu" adj m sg + "colare" vblex pp m sg +"" + "giai" adv +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "mese" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "nos" prn pro p1 mf pl +"" + "semu" n m pl + "èssere" vbser pri p1 pl +"" + "faeddare" vblex ger +"" + "!" sent + +— + +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "mese" n m sg +"" + "?" sent + +— + +"" + "eja" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "annànghere" vblex pp m sg + "annantu" adj m sg + "annantu" n m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "no" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "tantu" adv + "tantu" preadv + "tànghere" vblex pp m sg + "tantu" n m sg +"<...>" + "..." sent +» + + +"" + "umiliare" vblex pp m sg +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "cassare" vblex inf + "cassare" vblex pis p1 sg +"" + "bogare" vblex ger +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "fàula" n f sg +"" + "gasi" adv + "gasi" preadv +"" + "*issàbida" +"<,>" + "," cm +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "tussire" vblex pp m sg + "tussidu" adj m sg +"" + "duos" num f sp +"" + "o" cnjcoo +"" + "tres" num mf sp +"" + "bìere" vblex prs p2 sg + "biu" adj f pl + "bia" n f pl +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "istare" vblex inf + "istare" vblex pis p1 sg +"" + "male" adv + "male" preadv + "male" n m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "cussu" prn tn m sg + "cussu" det dem m sg +"" + "*paraventu" +"" + "?" sent + +"<...>" + "..." sent + +— + +"" + "èssere" vbser pii p1 sg +"" + "andare" vblex ger +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg +"" + "chircare" vblex inf + "chircare" vblex pis p1 sg +"" + "ma" cnjcoo +"" + "bois" prn tn p2 mf pl +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pii p2 pl +"" + "faeddare" vblex ger +"" + "!" sent +» + + +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su chi" rel an m sg +"" + "faghet" adv + "fàghere" vblex pri p3 sg +"" + "a manera chi" cnjadv +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "die" n f sg +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "diferente" adj mf sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"<àteras>" + "àteru" prn tn f pl + "àteru" det ind f pl + "àteru" adj ind f pl +"" + "die" n f pl +"<,>" + "," cm +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "ora" n f sg + "orire" vblex prs p1 sg +"" + "siat" cnjcoo + "èssere" vbser prs p3 sg + "èssere" vbser imp p3 sg +"" + "diferente" adj mf sg +"" + "dae" pr + "dare" vblex imp p2 sg +"" + "su" det def f pl +"<àteras>" + "àteru" prn tn f pl + "àteru" det ind f pl + "àteru" adj ind f pl +"" + "oras" adv + "ora" n f pl + "orire" vblex prs p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"<òmine>" + "òmine" n m sg +"" + "de" pr +"" + "afare" n m pl + "afare" vblex pis p2 sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "oro" n m sg + "orire" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"<àteras>" + "àteru" prn tn f pl + "àteru" det ind f pl + "àteru" adj ind f pl +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "isteddu" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "petzi" adv +"" + "lughighedda" n f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "como" adv + "como" cnjadv +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "mene" prn tn p1 mf sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"<ùnicu>" + "ùnicu" adj m sg +"" + "in totu su mundu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "isteddu" n m pl +"<.>" + "." sent + +— + +"" + "e" cnjcoo +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "nde" prn pro adv +"" + "fàghere" vblex pri p2 sg +"" + "de chimbighentos" adj ord mf sp +"" + "millione" n m pl +"" + "de" pr +"" + "isteddu" n m pl +"" + "?" sent + +— + +"" + "chimbighentos" num m sp +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "millione" n m sg +"" + "seschentos" num f sp +"" + "*bintiduamìgia" +"" + "setighentos" num m sp +"" + "trintunu" num m sp + "trintunu" det def m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Su" np cog mf sp + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "sèere" vblex pp m sg +"" + "in pitzu" adv +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "mesu" adj f sg + "mesa" n f sg +"<,>" + "," cm +"" + "agigu" adv +"" + "isfoddare" vblex pp m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "rispòndere" vblex pii p3 sg +"" + "semper" adv +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "capeddu" n m sg +» +"<.>" + "." sent + + + +"" + "Fiat" np org f sg + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istracu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "avesadu" adj m sg + "avesare" vblex pp m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "bos" prn pro p2 mf pl +"" + "nàrrere" vblex pri p1 sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "pitzinnu" n m pl +"" + "!" sent + + + +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"<òmines>" + "òmine" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "sùdditu" n m pl +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "acurtziare" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "bìdere" vblex pri p1 sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +» +"<,>" + "," cm +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "naradu" adj m sg + "naradu" n m sg + "nàrrere" vblex pp m sg +"" + "su" det def m sg +"" + "re" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "*manneri" +"" + "de" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "re" n m sg +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "calicunu" prn tn m sg + "calicunu" det ind m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "issu" prn tn p3 m sg +"" + "no" adv +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "mancu" adv + "mancu" adj m sg +"" + "rispònnere" vblex pp m sg + "rispostu" adj m sg +"<.>" + "." sent + +« + +"" + "adiosu" n m sg +» +"<,>" + "," cm +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "repìtere" vblex pp m sg + "repìtidu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "no" adv +"" + "ischire" vblex pii p1 sg +"" + "a ue" adv + "a ue" adv itg + "a ue" rel adv +"" + "andare" vblex inf + "andare" vblex pis p1 sg +"" + "a" pr +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "*addoviare" +"<,>" + "," cm +"" + "in ue" adv + "in ue" adv itg +"" + "lu" prn pro p3 m sg + "li" prn pro p3 mf sg + "lu" prn pro p3 f sg +"" + "agatare" vblex inf + "agatare" vblex pis p1 sg +"<...>" + "..." sent + + + +"" + "pròpiu" adv + "pròpiu" adj m sg + "pròpiu" prn tn m sg +"" + "in dae in antis" adv +"" + "sùere" vblex pri p1 sg + "suo" prn pos m sg + "suo" adj pos m sg + "suare" vblex pri p1 sg +"<...>" + "..." sent +» + + +"" + "allùere" vblex pri p1 sg + "alluare" vblex pri p1 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "istudare" vblex pri p1 sg +"" + "una bia" adv +"" + "cada" det ind mf sg +"" + "minutu" adj m sg + "minutu" n m sg +"" + "!" sent + +— + +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "curiosu" adj m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "!" sent + + + +"" + "totu" predet mf sp + "totu" prn tn mf sg +"" + "su" det def m pl +"" + "isteddu" n m pl +"" + "àere" vblex pri p3 pl + "àere" vbhaver pri p3 pl +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"" + "putzu" n m pl +"" + "cun" pr +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "rosingiola" n f sg +"" + "ruingiadu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"" + "nàrrere" vblex inf +"" + "!" sent +» + +"<,>" + "," cm +"" + "comente chi" adv +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "tratare# de" vblex pis p3 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "cosa" n f sg + "cosire" vblex prs p1 sg +"" + "craru" adj f sg + "crarire" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "brulla" n f sg + "brullare" vblex imp p2 sg +"" + "bonu" adj f sg +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "a" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "fatu" adv + "fatu" n m sg + "fàghere" vblex pp m sg +"<...>" + "..." sent +» + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "*pessadu" +"" + "galu" adv +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "crèere" vblex pii p1 sg +"" + "ricu" adj m sg + "ricu" n m sg +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "tènnere" vblex pii p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "frore" n m sg +"<ùnicu>" + "ùnicu" adj m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "imbetzes" adv + "imbetzes" cnjcoo + "imbetzare" vblex prs p2 sg +"" + "tènnere" vblex pri p1 sg +"" + "petzi" adv +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "rosa" adj mf sg + "rosa" n f sg +"" + "ordinàriu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "su chi" rel an f pl +"" + "*viàgiant" +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m pl +"" + "isteddu" n m pl +"" + "èssere" vbser pri p3 pl +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "ghia" n f sg + "ghiare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bàere" vblex imp p2 sg + "ti" prn enc p2 mf sg + "nche" prn enc adv +"<,>" + "," cm +"" + "duncas" adv + "duncas" cnjadv +"<.>" + "." sent +» + + +"" + "ca" cnjsub + "ca" cnjadv + "ca" rel an mf sp +"" + "su" det def m sg +"" + "re" n m sg +"" + "chèrrere" vblex pii p3 sg +"" + "mescamente" adv +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "àere" vblex pis p3 pl + "àere" vbhaver pis p3 pl + "aerare" vblex prs p3 pl + "aerare" vblex imp p3 pl +"" + "rispetare" vblex pp m sg +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "autoridade" n f sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "trèghere" vblex pp m sg + "tretu" n m sg +"" + "petzi pro" cnjadv +"" + "nche" prn pro adv +"" + "istare" vblex inf + "istare" vblex pis p1 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "lantione" n m sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "*alluidore" +"" + "de" pr +"" + "lantione" n m pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pustis" adv +"" + "de chimbe" adj ord mf sp +"" + "minutu" n m pl + "minutu" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "esertzìtziu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "nche" prn pro adv +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "istracare" vblex pp m sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "monotonia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "giogu" n m sg +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "e" cnjcoo +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "a manera chi" cnjadv +"" + "su" det def m sg +"" + "capeddu" n m sg +"" + "rùere" vblex prs p3 sg + "rùere" vblex imp p3 sg +"<,>" + "," cm +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "tocare" vblex pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "fàghere" vblex inf +"" + "?" sent + +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "pregontare" vblex pp m sg +"" + "issu" prn tn p3 m sg +» + +"
  • " + "Li" np cog mf sp + "li" prn pro p3 mf sg +"" + "dòlere" vblex pii p3 sg +"" + "de" pr +"" + "no" adv +"" + "pòdere" vblex inf + "pòdere" vbmod inf +"" + "bìdere" vblex inf +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "iscurigadu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "si" cnjsub + "si" cnjadv + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "si" prn pro ref p3 mf sp SELECT:58 +; "si" cnjsub SELECT:58 +; "si" cnjadv SELECT:58 +"" + "tratare# de" vblex pri p3 sg +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "fundu" n m sg +"" + "malu" adj m sg + "malu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "su" det def m sg +"" + "fundu" n m sg +"" + "nche" prn pro adv +"" + "chèrrere" vblex pri p3 sg +"" + "ispeigare" vblex pp m sg +"" + "deretu" adv + "deretu" adj m sg + "deretu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "in pessu" adv +"" + "connòschere" vblex pp m sg + "connotu" adj m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "duncas" adv + "duncas" cnjadv +"<,>" + "," cm +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "praneta" n m sg + "pianeta" n f sg +"" + "de" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "printzipeddu" n m sg +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pii p3 sg + "àere" vbhaver pii p3 sg +"" + "sèmene" n m pl + "semenare" vblex prs p2 sg +"" + "terrorosu" adj m pl +"<...>" + "..." sent + +"" + "èssere" vbser pii p3 pl +"" + "su" det def m pl +"" + "sèmene" n m pl + "semenare" vblex prs p2 sg +"" + "de" pr +"" + "baobàb" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "sèmene" n m pl + "semenare" vblex prs p2 sg +"" + "bonu" n m pl + "bonu" adj m pl + "bonus" n m pl +"" + "de" pr +"" + "erba" n f pl + "erbire" vblex prs p2 sg + "erbare" vblex pri p2 sg +"" + "bonu" adj f pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "sèmene" n m pl + "semenare" vblex prs p2 sg +"" + "malu" n m pl + "malu" adj m pl +"" + "de" pr +"" + "erba" n f pl + "erbire" vblex prs p2 sg + "erbare" vblex pri p2 sg +"" + "malu" n f pl + "malu" adj f pl +"<.>" + "." sent + + + +"" + "cumbènnere" vblex pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m pl +"" + "vulcanu" n m pl +"" + "e" cnjcoo +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "frore" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "èssere" vbser prs p3 pl + "èssere" vbser imp p3 pl +"" + "in" pr +"" + "pòdere" vblex pis p1 sg + "pòdere" vbmod pis p1 sg + "podere" n m sg + "poderare" vblex prs p1 sg +"" + "meu" prn pos m sg + "meu" adj pos m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "su" det def m sg +"" + "margiane" n m sg + "margianare" vblex prs p1 sg +"" + "èssere" vbser pii p3 sg +"" + "torrare" vblex pp m sg +"" + "deretu a" pr +"" + "su" det def mf sg + "si" prn pro ref p3 mf sp +"" + "idea" n f sg + "ideare" vblex imp p2 sg +"" + "suo" prn pos f sg SELECT:56 + "suo" adj pos f sg SELECT:56 +; "sùere" vblex prs p1 sg SELECT:56 +; "suare" vblex imp p2 sg SELECT:56 +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "su" det def f sg +"" + "vida" n f sg +"" + "meu" prn pos f sg + "meu" adj pos f sg + "meare" vblex imp p2 sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "infadosu" adj f sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "ma" cnjcoo +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"" + "ses" num mf sp + "èssere" vbser pri p2 sg +"" + "istadu" n m sg + "istare" vblex pp m sg + "èssere" vbser pp m sg +"" + "sena" adv + "sena" pr + "senare" vblex imp p2 sg +"" + "cabu" n m sg +"" + "che a" adv + "che a" pr +"" + "mie" prn tn p1 mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "su tuo" prn pos m sg +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "cramare" vblex inf + "cramare" vblex pis p1 sg +"" + "a foras de" pr +"" + "su" det def f sg +"" + "cala" n f sg + "calare" vblex imp p2 sg +"<,>" + "," cm +"" + "comente" adv + "comente" cnjsub + "comente" cnjadv + "comente" adv itg + "comente" rel adv +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "mùsicu" adj f sg + "mùsica" n f sg + "musicare" vblex imp p2 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tocare" vblex pri p3 sg +"" + "a" pr +"" + "li" prn pro p3 mf pl +"" + "nàrrere" vblex inf +"<:>" + ":" sent + +« +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*bidu" +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "domo" n f sg + "domare" vblex pri p1 sg +"" + "de chentu" adj ord mf sp +"" + "milli" num mf pl + "mìgia" n f sg +"" + "de" pr +"" + "francu" n m pl + "francu" adj m pl +"<.>" + "." sent +» + + +"" + "tènnere" vblex pri p1 sg +"" + "unu" num f sp + "unire" vblex prs p1 sg + "unu" prn tn f sg + "unu" det ind f sg +"" + "resone" n f sg + "resonare" vblex prs p1 sg +"" + "sèriu" adj f sg +"<:>" + ":" sent +"" + "custu" prn tn f sg + "custu" det dem f sg +"" + "pessone" n f sg + "persone" n f sg +"" + "mannu" adj f sg + "mannu" n f sg +"" + "est" n m sg + "èssere" vbser pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "mègius" adv + "mègius" adj mf sp +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"" + "chi" cnjsub + "chi" rel an mf sp +"" + "tènnere" vblex pri p1 sg +"" + "in" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "mundu" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "tue" prn tn p2 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "pro" cnjadv + "pro" pr +"" + "mene" prn tn p1 mf sg +"<,>" + "," cm +"" + "as" n acr f sg + "àere" vblex pri p2 sg + "àere" vbhaver pri p2 sg +"" + "a" pr +"<èssere>" + "èssere" vbser inf + "èssere" n m sg +"<ùnicu>" + "ùnicu" adj m sg +"" + "in totu su mundu" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "pònnere" vblex imp p2 pl +"" + "in" pr +"" + "mente" n f sg +"" + "a" pr +"" + "mie" prn tn p1 mf sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "custu" adv + "custu" prn tn m sg + "custu" det dem m sg +"" + "assimigiare" vblex pii p3 sg +"" + "a" pr +"" + "su" det def m sg +"" + "putzu" n m sg +"" + "de" pr +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "biddaju" n m sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "deo" prn tn p1 mf sg +"" + "èssere" vbser pri p1 sg +"" + "cuntènnere" vblex pp m sg + "cuntentu" adj m sg + "cuntentu" n m sg +"" + "a beru" adv + "a beru" pr +"" + "de" pr +"<àere>" + "àere" vblex inf + "àere" vbhaver inf +"" + "tènnere" vblex pp m sg + "tentu" n m sg +"" + "unu" det ind mf sg +"" + "amigu" adj m sg + "amigu" n m sg +"" + "margiane" n m sg + "margianare" vblex prs p1 sg +"<...>" + "..." sent +» +« + +"" + "no" adv +"" + "connòschere" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def m sg +"" + "perìgulu" n m sg +"<,>" + "," cm +"" + "mi" prn pro p1 mf sg +"" + "àere" vblex pri p1 sg + "àere" vbhaver pri p1 sg +"" + "*pessadu" +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "unu" num m sp + "unu" prn tn m sg + "unu" det ind m sg +"" + "puntzone" n m sg + "puntzonare" vblex prs p1 sg +"<.>" + "." sent + + + +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "pregontare" vblex pri p3 sg +"" + "e" cnjcoo +"" + "iscrìere" vblex pri p3 sg +"" + "su" det def m pl +"" + "ammentu" n m pl +"" + "issoro" prn pos mf sp + "issoro" det pos mf sp + "issoro" adj pos mf sp +"<.>" + "." sent + + + +"" + "bi" prn pro adv + "bi" prn pro p3 mf sp +"" + "àere" vblex pri p3 sg + "àere" vbhaver pri p3 sg +"" + "fritu" adj m sg + "fritu" n m sg +"" + "meda" adv + "meda" preadv + "meda" adj mf sg + "medire" vblex prs p1 sg +"" + "inoghe" adv +"<.>" + "." sent + + + +"" + "e" cnjcoo +"" + "ite" adv + "ite" prn itg mf sg + "ite" rel an mf sp +"" + "ti" prn pro p2 mf sg +"" + "nde" prn pro adv +"" + "fàghere" vblex pri p2 sg +"" + "?" sent + +— + +"" + "lu" prn pro p3 m pl +"" + "guvernare" vblex pri p1 sg +"<.>" + "." sent + +"<.>" + "." sent + + + Index: languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.200.txt =================================================================== --- languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.200.txt (nonexistent) +++ languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.200.txt (revision 81719) @@ -0,0 +1,700 @@ +Turismu. +S'ìsula est fentomada pro sas localidades turisticas suas, e intra custas podimus ammentare sa Costa Smeralda, sas isulas de Madalena e Cabrera, sa tzitade de S'Alighera, pro sas calas ispantosas de s'Ogiastra incastradas in sas falèsias calcàreas artas: Cala Goloritzè, Cala Luna, Cala Gonone e puru pro s'internu sou, e in particulare su Gennargentu. In sos ùrtimos annos in su Sud ant fraigadu paritzas locandas e sìtios turìsticos (a SE Crabonaxa e Murera a SO Santa Margarida e Guàrdia de is Morus de Pula, Chia). Interessantes pro su turismu, s'archeologia de sas Ìsulas de s'Arcipèlagu sulcitanu (Santu Antiogu e San Pietro): in custu arcipèlagu in su perìodu Maju - Làmpadas faghent oe galu sa pisca de su Tunnu Ruju (Tunnus Tynnus) cun sos brancos de tunnos chi benint dae s'Atlànticu, in fase riprodutiva. +Limba corsicana: +Sa limba corsicana est una de sas Limbas Romanzas. Su logu printzipale de manigiu de su Corsu est sa Còssiga e in sighida su nord de sa Sardigna. Custu limbazu appartenet a su gruppu italu-romanzu, e s'assimizat tantu a su toscanu chi sos limbistas cussideran a bortas su cossu comente unu dialettu italianu, mancari s'evitet de lu narrer gai pro chestiones de tipu politicu. Custu est cantu naraiat a propositu Niccolò Tommaseo: +S'istadu frantzesu reconnoschet su corsicanu che limba rezonale. Sicund'e cantu narat una cherta sientifica, a die de oe sos cossos allegan in sa limba 'e su logu semper prus pagu, difatis est in perigulu de estintzione, un'arriscu prus grave de su chi curret su sardu. +Variantes. +Sa limba cossa tenet 6 o 9 variantes ma, comente accadit puru in sa sarda, bi nd'at duas chi dian partzire s'isula in duos: sa de su cabu 'e susu, o comente narana sos cossos etottu de sa ""Corsica suprana"", chi si narat "corsu supranacciu", e sa de su cabu 'e jossu chi si narat "corsu suttanacciu" e tenet meda ite bider cun su galluresu (antzis, a parrer de limbistas medas su limbazu faeddadu in sa Sardigna setentrionale est una variante de cossu). +Launeddas: +Is launeddas (reuleddas in logudoresu) sunt un'istrumentu musicale a alenu sighidu, de impreu populare fintzas dae sos tempos prus antigos. Unu brunzeddu agatau in su sartu de Ìtiri, chi amostat unu sonadore de launeddas, nde testimonzat s'esistèntzia giai in su tempus nuraghesu. Est fatu de canna de arriu segada in su mentras de sa luna manna de freàrgiu e lassada sicare pro nessi tres annos. +S'istrumentu. +S'istrumentu est cumponidu dae tres cannas de longària e grussària diferentes; duas prus longas sunt presas cun ispagu pìghidu in duos puntos distintos e formant sa croba, cando chi sa de tres, prus curtza, est isorta. Su bassu o tumbu est sa canna prus longa de sa croba (60 cm pagu prus o mancu) e, a su sòlitu, est setzionadu in duas o prus partes; est sena istampigheddos e dat petzi una nota, sa tònica, fundamentale pro s'intonatzione. Sa segunda canna de sa croba, longa su mesu de sa prima e mutida mancosa ca si sonat cun sa manu manca, dat sas notas de acumpangiamentu, difatis tenet bator istampigheddos retangulares pro sos pòddighes e unu pros sos acordos. Sa canna isorta, mutida mancosedda o destrina ca si sonat cun sa manu dereta, tenet bator o chimbe istampigheddos, semper retangulares, e dat sas notas melòdicas. +Su sonu est produidu dae unu limbatzu, chi vibrat comente colat s'àera, tacheddadu in unu pitzu, de canna etotu, cramadu cabitza chi s'incassat in su cabu de sas cannas. Pro incassare sa cabitza a sa canna s'impreat cheròpighe, chi si ponet finas subra de sos limbatzos pro acordare s'istrumentu; a segunda de sa cantidade càmbiat su timbru de sonu e s'otenent sonos acutos o graes. +Pro sonare sas launeddas s'impreat una tècnica particulare cramada alenu sighidu, chi permitit de inspirare s'àera dae su nasu e de l'espirare dae sa buca. A pustis de aer prenu sa buca de àera, unfrende sos cantergios, in antis chi custa nch'agabet si devet fàghere un'àtera inspiratzione a manera de otènnere unu sonu sighidu. +Totu s'istrumentu est cramadu finas cuntzertu, giogu o fàsciu de cannas e, a segundu de sa longària de sas cannas leat sos nùmenes de puntu de òrganu, contrapuntu, mediana, pipia, fioràssiu, ispinellu e àteros. Cando non sunt impreadas, sas launeddas si costoint in un'istugiu, a s'ispissu de pedde, mutidu stracàsciu. +Francu in sas bandas in ue fiat difusu su cantu a tenore, mescamente in su Campidanu e in su Sarrabus, sa presèntzia de unu sonadore de launeddas fiat indispensàbile pro acumpangiare sos ballos, mescamente in sas festas. Sa fortuna de sos sonadores est andada minimende in su cursu de su Noighentos, finas a sos annos Otanta cando pro more de istùdios subra de sa mùsica ètnica, est torradu a nàschire s'interessu pro s'istrumentu. +Unu contributu indipensabile in s'istudiu de s'istrumentu l'hat dadu su musicologo danesu Andreas Fridolin Weis Bentzon chi hat registradu e trascrittu in pentagramma medas sonadas traditzionales. +Is Maistus Mannus. +Is Launeddas funt andadas sparessendi a pagu a pagu in su ‘900, parti poita ca funt arribaus in Sardigna is sonetus e parti poita est arribada, de foras, fintzas atra casta de musica. +Sa tradizioni est abarrada bia in d’unas cantu biddas, anca ddu atiat Scolas de sonadoris beni connotas chi funt stetias sighidas de is sonadoris benius apustis. Medas sonadoris ant lassau s’arregordu, ma no est abarrau nisciunu documentu. +Su primu a essiri intrau in d’una sala de registratzioni est stetiu Efisceddu Melis (1890-1970), sonadori de sa Scola de su Sarrabus. Funt abarraus is documentus de is registratzionis chi hat fattu me in Milano in si 1930, 1937, 1950 e 1962, in parti in discus a 78 girus chi funt stetius, de pagu, torraus a masterizzai e pubbricaus in CD. (Punt"e organu) +Connotu po essiri su mellus sonadori chi s’arregordit, (Mediana) iat tentu una fida turmentada. Me is sonadas cosa sua ddu adiat troppu novidadis e no praxiant meda me is pratzas de is ballus, anca is baddadoris no fiant avesus a nodas diversas meda de is chi iant sempiri intendiu. Praxiat de prus, Antoni Lara (1886-1979), issu puru de Bidda de Putzu chi fadiat a gara cun Melis po essi capassu, ma issu fiat prus arrispetosu de sa traditzioni. (Mediana a pippia) +I duus sonadoris iant circau po totu vida de si nci passai pari pari, fintzas a candu, a s’oru de 70 annus si fiant postus de accordiu po fai una registratzioni impari. Su risultau est stetiu una de is prus bellas cuncordias chi si siant mai intendias, registrada in Milano in su 1962. (Punt"e organu e Fiorassiu) +Sa Scola de su Sarrabus est sighida a andai a innantis gratzias a Aureliu Porcu (Bidda de Putzu) e a Luigi Lai (Santu 'Idu) chi, me is annus de sa crisi de is launeddas ant sighiu a mantenni bia sa tradizioni e gratzias puru a medas amministratzionis comunalis, ant amostau a medas giovanus sa conoscenzia insoru, boghendinci, fortzis po sempiri, su pirigulu de sparessi de is sonus de canna e de custa musica antiga. +Aurelio Porcu, (Spinellu a Pipia) est stetiu unu de is chi ant sonau de prus me is pratzas de is ballus anca baddant ancora a sonu ‘e canna; po ispassiu s’attriviat a cantai puru. In custaregistrazioni cantat accumpangiau de su maistu Antoni Lara. (Cantzoni a curba). +Luigi Lai (Fiorassiu) riconnotu de totu cantus cumenti su mellus sonadori de oi nc'est bessiu unu pagu foras de sa traditzioni e at tentu esperientzias cun cantadoris e sonadoris de musica classica, ligera e jazz. +Atru sonadori, scienti de Melis e Lara, chi at lassau su Sarrabus po andai a bivi a Oristanis (Santa Justa), est stetiu Felicinu Pili (1919-1982). Issu at tentu importantzia manna po fai connosci in Oristanis sa moda de sonai de su Sarrabus, a prus pari accumpangendi i Gruppus Folkloristicus chi insaras fiant cumentzendi a sì formai. (Tripidi a Fiorassiu) +Sa scola de sa Trexenta at tentu cumenti de rappresentanti prus importanti Dionigi Burranca de Samatzai, ma chi biviat in Ortacesus, scienti de Beppi e Francischeddu Sanna. Burranca (Mediana a pippia) tenit su meritu puru de ai scipiu atirai a sa musica sarda sonadoris no sardus, chi ant imparau is sonadas de is launeddas po ddas torrai a fai cun atrus strumentus. Su scienti prus mannu chi hat tentu, Sergiu Lecis de Assemini est stetiu unu de is organizzadoris de s’Associazioni Culturali “Sonus de Canna” chi est fadendi un’opera importanti de ricerca e valorizzazioni de is launeddas a prus pari po sa Scola de sa Trexenta. +Sa Scola de su Campidanu ‘e Casteddu no at lassau nisciuna documentazioni discografica, funt abarradas sceti is registrazionis chi iat fatu AF Bentzon de Pasqualinu Erriu (Punt’’e organu), scienti de Giovanni Pireddu. Gratzias a is registratzionis de Bentzon funt stetias allogadas una pariga de sonadas de cresia de Efisio Cadoni (Messa) +Su Campidanu de Oristanis puru at tentu unu sonadori nomenau: su Brichi, de Crabas, ma nemus tenit arregordu de is sonadas suas. Oi in diri sa traditzioni benit poderata de Giovanni Casu (Paui) chi secundu AF Bentzon sonada in d’una manera prus antiga de is sonadoris de is atras scolas. (Passu ‘e tresi) +Unu sonadori chi tenidi unu stili diversu est Beppe Cuga de Ovodda, bidda de sa Barbagia, chi sonat ballus chi assimbillant a i cussus de cabu ‘e susu sonaus a sonettu. In custus urtimus annus at bessiu a pillu medas sonadoris nous, chi funt unu bellu spettu po is launeddas, po is annus chi ant a benni. +Calendàriu: +Unu calendàriu est una manera de calculare sas dies, sas chidas, sos meses, sas festas chi capitant in s'annu. +Esistint varios calendarios, pro es. su calendariu cinesu, su calendariu musulmanu e ateros. +Nominamos su calendariu romanu, ca at apidu importantzia pro nois otzidentales. Sos Romanos aiant unu calendariu chi s'est mustradu imperfetu. In su calendariu romanu si faeddaiat de calendas, sas primas dies de su mese, e de “idi”, idas chi indicaiant sa medade de su mese (su 15 in tzertos meses, su 13 in ateros). Giuliu Cesare l'at cherfidu riformare. S'est leadu comente puntu de riferimentu s'equinotziu de beranu fissendelu a su 25 de martzu, e s'annu fut de 365 dies e 6 oras. Su contu s'est mustradu isbagliadu, ca ognia annu si depiat bogare 11 minutos e 12 segundos. Passende sos annos e sos sèculos custu isbagliu aumentaiat. In sos seculos prus bortas s'est presentada s'intentzione de lu cambiare, spetzialmente dae parte de sos Pabas, chi s'agataiant su problema de fissare sa data de tzertas festas. Su problema fut tocadu puru dae carchi Conciliu. Su Conciliu de su Lateranu 1518 e su Conciliu de Trento (1545-1563) chi at impostu sa riforma de su calendariu). Su Paba Gregoriu XIII (Ugo Boncompagni, elegidu in su 1572) s'est impignadu pro riformare su calendariu. Pro 10 annos sunt esaminadas varias propostas. Una pariat rispondere bene a su bisonzu. Fut fata connoschere a sos res, principes, Universidades. Sa decisione fut chi in su mese de santuaine de s'annu 1582 in su calendariu nou si saltaiant 10 dies, e a su 4 de santuaine sighiat su 15 de santuaine. S'equinotziu de beranu depiat essere su 21 de martzu, e no si nche depiat allontanare meda, e pro custu s'est introdusidu s'annu bisestile. +Ligada a su calendariu est sa chistione de su contu de sos annos in Otzidente. Su monacu Dionisi su Minore, chi est bividu in su sèculu V-VI at fissadu su contu de sos annos dae sa naschida de Gesu Cristu, ponindela in su 753 dae sa fundatzione de Roma, ma paret chi epat fatu un'errore, e custa data si depet antitzipare de 4-7 annos. +Porcu: +Su porcu est unu animali tipicu de su sartu; A segunda si podet narrer in sardu finamentra: ""Sue"" (femina 'e porcu, fizada), ""Erre"" (mascu 'e su porcu), ""Mannale"" , ""Busatzu"". +Bàca: +Sa bàca esti unu mamiferu, allevadu po sa produtzione de su latte ( bacca de fruttu) e po sa petta. Benidi allevadu lassendelu pasculare in campagna o tenindelu in istallas o in sos duos modos. Esistini varia ratzas de 'accas; calicuna est allevada po su latte, ca nde produede meda. Ateras sunu allevadas po sas petta. Un'acca, cando anzada dada unu 'itellu (bitellu, biju). Su masciu de custu tipu de memiferu est su 'oe (boe), su masciu castrau. Unu tempus boes e baccas funi meda usados po tribaglios, po arare, po tirare su carru, po triulare. Su masciu adattu po sa riprodutzione est su trau. Dae boes e baccas maselladas si ogada puru sa pedde e -i su corzu chi servidi in s'industria. +Àinu: +Canisca: +Su canísca (in italianu "verdasca") est unu animale de su mare. +Limba sarda: +Su sardu est una de sas limbas romanzas, faeddada mescamente in su logu de orìgine, sa Sardigna, e dae sos disterrados. +Datos generales. +Su sardu est atesu meda dae su latinu e sas limbas neolatinas, mescamente pro su chi pertocat sa gramàtica. Sa limba sarda si agatat in s'"ala otzidentale" de sa latinidade, paris cun su catalanu, su frantzesu, s'otzitanu, s'ispagnolu, su portughesu e àteras minores. Custu cheret nàrrere chi tenet comente caraterìstica su prurale in -s. +In intro de sas limbas latinas, si sinnalat chi nde at pigadu s'artìculu ("su"/"sa") dae su latinu "ipse", cando imbetzes totu sas àteras limbas l'ant leadu dae "ille" (francu su cadelanu in sas Isulas Baleares chi at bogadu s'artìculu "es"/"sa" dae su latinu "ipse"), in prus est s'unica chi fraighet su tempus benidore ponende su verbu de agiudu "àere" in antis de su disfinidu (p.e.: "apo a cantare" dae "habeo ad cantare") e no a pustis (p.e.: it. "canterò", dae "cantare habeo"). +Istòria. +Naschida de sa limba sarda. +Su sardu cumenti limba chi ndi benit de su latinu cumèntzat a naschere in su 238 adenanti de Cristu, candu sa Sardìnia fudi provìncia de Roma. Su latinu de sos soldados romanos, chi no fiat cussu istudiadu in sos lìbros ma fiat diferente meda intru de sas arregionis chi ndi beniant, at cumentzadu a s’amesturai illuegus cun sa lìmba chi sos sardos faeddaiant; a dolu mannu no scieus meda de sa lìngua chi chistionamus in Sardìnnia a su tempus, ca no si funt abarraus dogumentus scritus e duncas totu su chi scieus est gràtzias a fueddus (prus chi totu arrelataus a su sartu, bestiàmini, matas) chi no ndi benint de su latinu ma chi ndi benint de su “paleusardu”, cumenti a làcana, mara… Sos Romanos pero no ant agatau su “paleusardu”, difatis tòcat a no si ndi scaresci de totu is tzitadis pùnigas in is costeras, chi amarolla ant intrau fueddus pùnicus intru de is sardus puru; oindi’ is fueddus pùnicus chi ancoras imperaus fatu fatu funt unus cantu, est a nai mitza, tzìpiri, chemu, tzichiria, tzingorra (in italianu, sorgente, rosmarino, una manciata, aneto, piccola anguilla). A contu fatu duncas su sardu est una lìmba romanza cumenti a su frantzesu, su ispanniolu, su cadelanu, su portughesu, s’italianu, su ladinu; totu lìmbas chi funt nàschidas de su latinu de is soldados romanos cun sa lìmba chi sa zente de su logu faeddaiant ja. +Arrutroxa de Arroma e Imperu Bizantinu. +Cumentzendi is sègulus cuatru e cincu agoa de Cristu in s’imperu romano ddoi ìntrant is Bàrbarus. Sa Sardìnnia puru no abàrrat a foras de custas intradas, e difatis intru de su 450 e su 530, lompint is Vàndalus, chi a su tempus iant cunchistau giai s’Àfrica arromana. Sigumenti in Sardìnnia ddoi funt abarraus otanta annus sceti, no ant lassau arrastus in sa lìngua nosta.In su 534 sa Sardìnnia tòrrat a intrai in s’Imperu Arromanu, chi perou imoi sa capitali no est prus Arroma ma Costantinòpoli. Medas funt is fueddus chi ndi funt bènnius de custu atòbiu cun is bizantinus, chi depeus amentai, sa curtura insoru est intrada in totu is partis de sa vida de is sardus de su tempus; is fueddus bizantinus prus connotus funt lepa, cundaxi/cundaghes (arregorta de àutus giurìdicus), nòminis de personi cumenti a Miali, Aleni, Giorgi, Stèvini. +Is pisanus in Sardigna. +Bisàntziu si ndi stèsiat de Sardìnnia po mori de sos maumas, duncas s’Ìsula abàrrat a sola fintzas a s’annu milli, candu cun s’annu milli Pisa e Gènova cumèntzant a intrai prus chi totu in Cabu de Susu e in su Giuixau de Casteddu, e ant lassau sa tzitadi de Tàtari a is Genovesus. Po medas annus calincunu linguista at portau a innantis s’idea chi is pisanus apant mudau meda sa bariedadi campidanesa, in sa pronùntzia e in s’evolutzioni de sa lìngua, narendi chi su campidanesu ""lìngua"", ""silìcua"", ""anguidda"", ""ègua"", ""cena"", funt pròdusius de sa colonisadura pisana e chi is fueddus sardus diaderus siant ""limba"", ""siliba"", ""ambidda"", ""eba"", ""chena"", chi ancora fait a ddus intendi in Cabu de Susu. Is ùrtimus stùdius intamis ant amostau de manera crara chi, sendi chi is pisanus funt abarraus sessanta annus sceti in Cabu de Giossu, sendi chi no si funt mai bòfius amesturai a is sardus, est craru chi no ant pòtziu mudai una bariedadi chi partit de susu de Aristanis e chi pìgat prus de una perra de Sardìnnia. E prus pagu ancoras in cussus annus, chi no esistiat sa scola cumenti a oi, no ddoi fiat s’arràdiu, is giorronalis, sa telebisioni. Is fueddus e is fenòmenus chi a is linguìstas stràngius che Max Leopold Wagner funt partus stravanaus e acanta de su pisanu antigu e diferentis de su sardu de Cabu de Susu, funt nàscius simprementi ca est diferenti sa stòria de cumenti su latinu est intrau e de cumenti est andau a innantis in Cabu de Susu e in Cabu de Giossu. Duncas, a contu fatu, siat ""lìngua"" chi ""limba"" (e totu is atrus fueddus chi eus arremonau) funt sardus a su 100%, unu perou fait parti de is bariedadis campidanesas e s’atra de is bariedadis logudoresas. Comuncas, craru est chi calincunu fueddu est intrau in sardu de su pisanu, is prus connotus funt ""bèciu""-""(b)etzu"", ""brigùngia""-""(b)irgonza"". +Su Cadelanu e su Castillianu in Sardigna. +Su Cadelanu bessit lìngua ufitziali de Sardìnnia in su 1479, centu annus agoa chi is cadelanus fiant intraus cun is sordaus in s’ìsula. Chena duda peruna su cadelanu est sa lìngua stràngia chi prus est intrada in su sardu, oindi’ puru meda fueddus chi imperaus tenint arrexini cadelana, est a nai ferreri, pichepedreri, sabateri, mìgia, buciaca, cadira, bratzolu e aici nendi. Custa lìngua fiat aici forti in sa sotziedadi puru chi esistiat unu dìciu in Casteddu “no connoscit su cadelanu” chi ddu imperànt po nai de unu fulanu chi fiat innioranti meda. Su Castillianu est intrau meda a su propriu pero prus a tardi, a s'accabada de su 1500 candu già ci fianta stettius 100 annus de influentzia de su cadelanu. Medas, notàrius dd’ant imperau fintzas a s’acabu de su 1700, e in calincunu logu po fintzas in is primus annus de su 1800, su sardu ad arriciu una sienda de fueddus de su castillianu pero bisongiat a ddu nai ca medas si funt perdius e po cussu paridi ca is fueddus cadelanus prevalessinti occannu. Ci funt meda fueddus castillianus in su sardu campidanesu e prus puru in su logudoresu, in su primu podeus agattai: aposentu, brincai, callentai, dengosu, fardetta, gana, intregai, lei (legge in itallianu), menguai, nascimentu, obra, prenda, resfriai, sintzillu, tacca, ventana. Toccat a nai ca is verbus in castillianu prevalessint in su sardu a cunfrontu de cussus de su cadelanu mentras su cadelanu prevalessit in meda atras cosas. +S’Italianu in Sardigna. +In su 1718 sa Sardìnnia bessit parti de su chi iat a essi stètiu s’Arrennu de Itàlia. Fintzas a cussu annu perunu dominadori at tentu s’idea de burrai sa lìngua sarda po imponni sa lìngua sua, ma sa polìtiga savojarda teniat sa tenta, de fai binci prus de totu is atras sa lìngua italiana.Sigumenti su sardu fiat forti meda cumenti a lìngua e cun is mesus de cussus tempus no fiat a fai una furriada linguìstiga de pressi, s’arruga prus simpri po "italinisai sa Sardìnnia" fiat a "italianisai su sardu". Est prus simpri meda a passai de unu sardu italianisau a s’italianu chi no de unu sardu sintzillu a s’italianu. Po fai custu su primu passu fiat a bogai de sa conca de is sardus is fueddus chi fiant atesu meda de s’italianu e a ddus arremprasai cun fueddus italianus “cun sa –u a s’acabu” (sardu proceddinu), po fintzas is fueddàrius e is gramàtigas de su tempus (s’otuxentu) teniant custa tenta, imparai s’italianu a is sardus passendi de unu sardu totu amesturau. Ma s’italianu at cumentzau a si spainai diaderus cun sa scola po totus in su noixentu, cun su serbìtziu de sordau, cun is giorronalis. S’allestrada manna de s’italianu in Sardìnnia dd’eus tenta cun sa telebisioni, chi at betiu sa lìngua de su Stadu in totu is domus sardas.In is ùrtimus cincuanta annus su sardu at arrenconau, unu muntoni de fueddus, arremprasaus de italianismus e custu est acadèssiu in totu s’ìsula, no ddoi funt logus e biddas a nca custu fenòmenu no siat acadèssiu. S’enna est bessia sa porta, s’ajaju est bessiu su nonnu, su fradili est bessiu su cuginu e aici nendi. +Sa batalla po sa limba sarda. +In s’acabu de is annus Sessanta e in su cumentzu de is annus Setanta de su Millinoixentu in totu s’Europa nc’est stètia una furriada curturali in totu is logus a nca ddoi fiat una lìngua de minoria. Po nai, in Spànnia, morendisi’ Franco su ditadori, is minorias linguìsticas bascas e cadalanas ant cumentzau a traballai meda po torrai a fai nasci is lìnguas insoru, in su Galles in s’Arrennu Uniu is gallesus ant cumentzau sa batalla insoru po fai arreconnosci sa lìngua gallesa e su pròpiu ant inghitzau a fai is brètonus, is ladinus, is furlanus e totu is atras minorias europeas.In Sardìnnia puru su movimentu po sa lìngua sarda si fiat fatu forti meda, in s’universidadi, in sa scola, in sa sotziedadi a chistionai de lìngua sarda no fiat prus unu spantu. Is studiosus che Antoni Lèpori su professori fiant cumentzendi a scriri fueddàrius modernus, a studiai sistemas ortogràfigus po scriri su sardu de manera coerenti. Totu custas batallas, atòbius e stùdius ant fatu nasci in su 1997 sa lei sarda nùmuru 26, chi est sa primu lei chi nàrat de manera crara chi su sardu est una lìngua chi fait a dda imperai in dònnia logu imparis a s’italianu. Nàrat puru ca sigumenti est una sienda, unu scrusoxu mannu po sa terra e su pòpulu nostu, tòcat a dda amparai cumenti si spètat, in sa scola, in sa sotziedadi e in sa vida de dònnia di’. Agoa de duus annus est bessia sa lei 482 de su Stadu, chi agoa de giai giai sesanta annus de demogratzia cumprit s’artìgulu ses de sa Carta de su Stadu. Cun custa lei su Stadu arreconnoscit doxi minorias linguìstigas a intru de is làcanas italianas, est a nai sa sarda, chi est sa minoria prus manna, sa furlana, sa tedesca, sa srovena, sa arbanesa, sa grecània, sa frantzesa, sa ladina, sa croata, sa franco-proventzali, sa cadalana e s’otzitana.Is partis prus de importu de custa lei funt chi totu custas lìnguas de minorias fait a nci ddas intrai in sa scola (de is elementaris fintzas a is mèdias). No cumenti a unus cantu de oras a sa cida, cumenti a una lìngua stràngia, ma chi fait a ddas imperai po imparai is imparus che sa matemàtica, sa stòria, sa giografia e aici nendi. Custa est una furriada diaderus ca sa lìngua de minoria bessit lìngua mesu de imparu. Atra parti de importu mannu de custa lei est chi arreconnoscit s’importàntzia de sa lìngua de minoria in s’aministratzioni pùbriga e duncas permitit de dda imparai acanta de s’italianu, mancai s’italianu sceti donghit efetus de lei. +Difusione, situatzione a die de oe e perigulu de estintzione. +Si carculat chi la faeddant o la cumprendent, nessi pro carchi fràsia, unos 1.200.000 pessonas de Sardigna prus sos disterrados chi no bi istant. Sos chi la cumprendent e impreant de mèngius manera sunt prus pagos, ma no b'at carchi cherta ispetzialìstiga chi nde tratet; paret peroe, comente pro totu sas limbas de minoria, chi la faeddent mèngius sos betzos, mancari bi sient giòvanos chi l'istùdient e l'impreent meda e bene. Sicund'e un'istùdiu reghente de sa regione, su sardu lu diant connòschere unos 1.495.000 pessones e faeddare unos 1.000.000, a fronte de su 3% ebbia chi naraiat de no lu connòschere, de no lu cumprender e de no lu cherrer imparare. Ant sinnaladu chi, peroe, b'at s'arriscu chi su sardu diat poder andare intre pagu tempus ind unu protzessu de "estintzione", si no si ponet remèdiu, ca no b'est galu su bilinguismu, bistu chi b'at unu stigma assotziadu a custa limba e in sos ufìtzios pùblicos no s'impreat a favore, oje, de s'italianu ebbia. Custa situatzione letza si depet a s'istadu de diglossia, a livellu sotziològicu, ch'at tentu e galu tenet su sardu dae s'època moderna in susu, ca sos invasores semper ant impostu che ufitziale sa limba issoro (si depet tènner in contu chi in s'ùrtimu perìodu de dominatzione, sa piemontesa, sos Savoias cheriant aunire puru linguisticamente su dominiu issoro); sa cosa si ch'est galu prus imbrutada in sos annos '50 e '60 de su sèculu coladu, cando sos mèdios de comunicatzione e s'istrutzione ufitziale ant fatu a manera chi sos sardos aiant intesu s'italianu che "limba de cultura e zente ischida", detzidende de non imparare a sos fizzos issoro su sardu. In custu perìodu, benit a pizu puru su dualismu tra tzitade e bidda, chi galu sa limba mama cunservat. Pustis de una pelea longa incumintzada dae sos annos '70, si podet nàrrer chi carchi cosa siet cambiada ma solu in su 1997, pro more de una lege regionale chi su sardu l'at postu che limba ufitziale de sa Sardigna impari a s'italianu. Como b'at duas iscolas de pensu: a una banda, chie pensat chi s'irraighinamentu de su sardu dae sa sotziedade siet a unu puntu tale chi si creet oramai bell'iscumpartu e duncas estintu, a un'àtera chie imbetze cheret torrare sa limba a sos sardos chircande de sighire s'esèmpiu dadu dae àteras limbas de minoria, comente su catalanu. B'at una tzerta atividade pro unificare su sardu, partzidu ind una cantidade manna de dialetos (unos 350) chi intra issos si podent cumprèndere, ma pro como est suzeta a crìtica o polèmica (comente at sutzessu pro sa Limba Sarda Unificada e sa Limba Sarda Comuna). +Sas bariedades. +Sos limbistas partzint su sardu in duas bariedades fundamentales: su logudoresu-nugoresu e su campidanesu. Su galluresu (cossu), s'aligheresu (catalanu) e su tabarchinu (ligurinu) no sunt dialetos sardos. Pro su tatharesu (o turritanu) sa chistione est prus difitzile ca mancari siet de gramàtiga cossa, tenet meda de su lessicu logudoresu (80% a parrer de medas). +Su logudoresu lu chistionant dae su Màrghine e dae su Montiferru in susu, fintzas a su monte Limbara. No est presente in Gaddura (francu po sas biddas de Terranoa e Luras), ma medas lu faeddant finas in Tàthari e S'Alighèra, mancari custas cussòrgias tèngiant dialetos issoro, e est bistada sa limba de referèntzia po sèculos po sos poetas sardos e de sa litteradura sarda. +Su nugoresu, chi est sa matessi bariedade de su logudoresu, sinò po sa mancàntzia de sa "lenitzione", est chistionadu in sa provìntzia de Nùgoro, boghende·nche a parte su tretu asuta de Sòrgono (limba de Mesanìa ) e de su Màrghine (logudoresu). Est custu su faeddu prus biu e oe puru sos pitzinnos lu chistionant dae apenas nàschidos. +Su campidanesu est sa bariedade prus ispainada, cun unos 700.000 faeddadores. Si podet nàrrere chi, bogados sos Tabarchinos (Calasedda e Carloforte), totu sa Sardigna suta de unu raju ideale chi partit dae Cabras e lompet a Lotzorai chistionat campidanesu, mancari in frommas diferentes. +Sas grafias. +Finas a oe, mancari bi siant istados medas traballos e bideas, no s'agatat ancora unu "istandard" de iscritura de sa limba sarda. S'ùnicu puntu chi acomunat sos istudiosos est sa modalidade de atzentadura: s'atzentu cheret postu in sa sìllaba de tres (partende dae sa fine de sa paràula) o in s'ùrtima. Lassende a parte sas grafias no issientìficas, sighidas dae sos iscritores e dae sos poetas in tantos sèculos, oe bi sunt bàtor propostas printzipales pro iscrìere su sardu: +Documentos in sardu anticu. +Si podet bider carchi elementu de su sardu ja in su 1063, ma si depet aisetare una bintina de annos a pustis pro bider sos primos documentos in sardu anticu, comente sa "Carta Volgare" (in campidanesu) e su chi si narat "Privilegio logudorese", oje cunservadu in Pisa: +"Donatzione de Torchitoriu" (1089 o 1103, campidanesu): +"Attu" tra Bernardu, su piscamu de Civita (oje narada Terranoa), e Beneittu, aministradore de s'Opera 'e sa Sea in Pisa (1173, logudoresu): +Sa segunda "Carta" in campidanesu, cunservada in Frantza, chi risalit a su 1190-1206: +"Istatudos tataresos", iscrittos in logudoresu (1316) +Sa fentomada "Carta de Logu" de su Zudicadu de Arborea (1355-1376): +In su chimbichentos e seschentos, su sardu diat aer appidu faeddos medas chi beniant dae su catalanu e ispagnolu, pro more de sa dominadura. +Vocabolarieddu. +Inoghe si podet ghettare un'ograda a carchi vocabolu a manera de lu ponner a cunfrontu in sas limbas romanzas. +Polìtiga: +Sa Polìtiga, est s'arte de guvernare sa sotziedade. +Limba italiana: +Sa limba italiana est una limba romanza, faeddada in Italia, in San Marino, in su Vaticanu, in su Cantone Ticino in Isvìtzera e in àteras partes de su mundu (inue bivint disterrados italianos, comente est s'Amèrica de su Nord e s'Amèrica Latina). +Raighinas importantes de sa limba italiana las agatamos in Toscana de sos seculos passados, cun Dante Alighieri, Giovanni Boccaccio, Francesco Petrarca e ateros meda. Pustis: Giacomo Leopardi, Alessandro Manzoni, Niccolò Tommaseo. Medas paraulas s'italianu las at leadas dae sos dialettos varios chi esistint in Italia. S'intrada de paraulas in s'Italianu dae sos dialettos italianos est aumentada cun sa televisione. Ma sa televisione at puru livelladu s'italianu in totas sas regiones de s'Italia. +Limba romuna: +Sa limba romuna est una de sas Limbas Romanzas. Si faeddat in Romania, in sa Moldova, e in medas ateras isulas limbisticas de minoria in tota sa Penisula Balcaniga. +Limba frantzesa: +Sa limba frantzesa est una de sas Limbas Romanzas. +Nùgoro: +Nùgoro est sa sea de sa Provìntzia de Nùgoro e est su tzentru prus mannu de sa Barbàgia de Nùgoro, in sa Sardigna. +Posta a sos pedes de su Monte Orthobene, in unu tacu de granitu a unos 600 m.s.m., Nùgoro est crèschida comente tzentru aministrativu a cumintzare dae sa segunda metade de s'800. +Inoghe sunt nàschidos Grazia Deledda, iscritora, binchidora de su prèmiu Nobel pro sa Literatura in su 1926, e Salvatore Satta, autore de "Il Giorno del Giudizio". +Archeologia. +Sas primas evidèntzias de sa presèntzia de òmines in Nùgoro sunt de su II millenniu a.C., sun sos restos de una biddichedda chi s'agatat a curtzu a su nuraghe Tanca Manna. +In su Monte Orthobene in sos tretos de "Sedda Ortai" b'at tratzas de fortificatziones chi si pensat siant de s'edade 'e su Ramine. +De s'edade nuràgica bi sunt medas nuraghes (a su mancu trinta) chi istant a supra de sos montes de sa tzitade. +Fìsica: +Movimentos: +Movimentos in caminos derettos, in caminos curvos, bantzigadores, relativos, cumpostos, vettores. +Fortzas: +Sa de duas lezes de Newton, ispessias de fortzas, fortzas de inertzia, meccanica tzeleste, ecuilibriu. +Printzipios de cunservatzione: +Cantidade de movimentu, tzentru de massa, enerzia de gravidade, enerzia elastiga, pendulu, colpos, mamentu angulare. +Undas: +Movimentos armonigos, undas meccanicas, caratteristigas de sas undas, reflessione, efratzione, diffratzione, printzipiu de Huygens. +Interferentzia: +Printzipiu de subrappositzione, interferentzia, esperimentu de Young, undas istatzionarias, cannau vibradore. +Fenumenos unduladores: +Sonu, báttidos, effettu Doppler, polarizatzione. +Ottica: +Reflexione e refratzione subra pizos pianos, ispizos curvos, pizos curvos, lentes, puntos conzugados, lama, prisma, illuminamentu. +Termodinamica: +Mudas in sos gas, tzirculos, movimentu brownianu, macchinas termicas, irreversibilidade, cambiu de istadu. +Relatividade: +Relatividade galileana, ispessiale, zenerale. +Eletritzidade e mannetismu: +Campos, flussu, movimentu de una garriga in d'unu campu eletrigu, forza de Lorentz, condutzione, tzircuitos. +Eletromannetismu: +Indutzione eletromannetiga, generadores, tzircuitos in currente alternada, undas eletromannetigas. +Provìntzias de sa Sardigna: +In sa Regione Autònoma de sa Sardigna b'at 8 provìntzias: +Provìntzias noas: +GNU Free Documentation License: +Sa GNU Free Documentation License (GNU FDL) est unu permissu de copyleft pro contènnidos lìberos, creadu dae sa Free Software Foundation pro su prozetu GNU. S'iscritu ufitziale de su permissu est disponìbile a s'URL http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html, e puru a s'URL http://www.softwarelibero.it/gnudoc/fdl.it.html est disponìbile sa tradutzione no ufitziale in Italianu. +Su GNU FDL l'ant creadu pro dispensare sas iscrituras de software e materiale de imparu. Narat chi onzi esemplare de su materiale, modificadu puru, cheret dispensadu cun su matessi permissu. Custos esemplares faghet a bender·los e, si riproduidos in cantidade manna, cherent produidos puru de una manera chi siat fàghile de los modificare torra. Sa Wikipedia est sa incunza prus manna de documentos chi utilizat custa impronta de permissu. +Su isvilupu legale de Debian non cunsiderat su GNU FDL unu permissu lìberu, pro ite non respetat sas "Debian Free Software Guidelines" (ide e [http://web.archive.org/web/20040119094504/http://lists.debian.org/debian-legal/2003/debian-legal-200304/msg00246.html, in Ingresu). +Sas "partes segundàrias". +Su permissu separat craramente su "Documentu" dae sa "Parte Segundària". Custa parte podet contenner informatziones a pitzus de su ligàmene intra s'autore (o s'editore) e su suzetu de su documentu, ma nissuna informatzione a pitzus de su suzetu matessi. Diferentemente dae s'iscritu de su documentu, chi su cambiamentu suo est permissu cun conditziones eguales (e puru incompatìbiles) a cussas de su GNU General Public License, carchi una de sa Partes Segundàrias ant carchi restringhimentu istudiadu pro garentire s'atributzione zusta de s'iscritu a sos autores pretzedentes. +In su particulare, sos autores de una versione pretzedente cherent ispetzificados e carchi "setzione eguale" ispetzificada dae s'autore orizinale e chi pertocat su ligàmene suo cun su documentu, non cheret modificada. Si su documentu est modificadu, su tìtulu suo cheret modificadu (nessi siat chi s'autore pretzedente apat contzessu su permissu de lu mantenner eguale). Su permissu aministrat puru sa fatzada de innanti e de addaisegus, a prus chi sas partes assinnadas a sa Istòria de su documentu, a sos ringratziamentos, a sas dèdicas e a sos riconnoschimentos. +fick die muschis ihr huren +Impreare su GNU FDL. +Pro apricare custu permissu a unu documentu iscritu, cheret posta una còpia de su permissu (in inglesu!) in su documentu e inseridu custu avisu zustu a pustis de sa pàzina de su tìtulu: +Copyright (c) ANNU NÒMENE BOSTRU. +est garantidu su permissu de copiare, distribuire e/o modificare +custu documentu sighende sos tèrmines de su Permissu pro +Documentatzione Lìbera GNU, Versione 1.1 o onzi versione +a pustis pubricata dae sa Free Software Foundation; cun sas +Setziones Non Modificàbiles ALLISTRARE SOS TÌTULOS, cun sos Iscritos +Coberta LISTA, e cun sos Iscritos de Coberta de Palas LISTA. Una +còpia de su permissu est postu in sa setzione intitulada "Permissu +pro Documentatzione Lìbera GNU". +Si non bi sunt Setziones non Modificàbiles, cheret iscritu "sena Setziones non Modificàbiles" imbetzes de narrer cales sunt non modificàbiles. Si non bi est Iscritu Coberta, cheret iscritu "nissunu Iscritu Coberta" imbetzes de "s'iscritu Coberta est LISTA"; e de sa matessi manera cheret fatu pro s'Iscritu de Coberta de Palas. +Wikipedia e su GNU FDL. +Totus sos artìculos de sa Wikipedia sunt distribuidos cun su GNU Free Documentation License. Pro una mezus informatzione faghet a abaidare . Sa còpia locale de su permissu, comente chèrfidu dae su GNU FDL, est in . +Materiale chi est proibidu a lu distribuire a mercadu. +Nissunu materiale chi est proibidu a lu distribuire a mercadu podet esser impreadu in unu documentu suta permissu GNU FDL, pro esempru unu artìculu de Wikipedia, ca su permissu non proibit unu utilizu cumertziale. Comuncas, in unos acasos ispetzìficos, s'impreu cumertziale diat poder esser onestu e in cuddu acasu cussu materiale no at abisonzu de esser distribuidu suta GNU FDL si custu impreu pertocat a totu sos utentes potentziales de su documentu orizinale. Unu esempru craru est dadu dae sas parodias. +Itàlia: +S’Itàlia, tzerriada ufitzialmente sa repùblica italiana (in Italianu: Repubblica Italiana), est una repùblica parlamentare de su sud de s’Europa. Alindat cun sa Frantza ,s'Isvìtzera, s’Àustria e s'Islovènia addae de sas Alpes a su nord. Atinat fintzas a totu sa penìsola italiana a su sud, in prus de sas ìsulas de Sardigna e de Sitzìlia , sas prus mannas de su Mediterràneu. Annotamala atinat paritzas ìsolas prus piticas . Sos istados indipendentes de San Marino e de sa tzitade de su Vaticanu sunt enclaves a intro de s’Itàlia, inbetzes sa comuna de ‘Campione d’Itàlia’ est una esclave a intro de s'Isvìtzera. +Sa cussorza italiana carrargiat unos 301,338 km2 in sos chi bivènt unos 60 milliones de abitantes . Est su de chimbe paisu prus populadu de s’Europa e su de bintitrès de su mundu. Sos oros de su mare sighint pro 8.000 km a sa grussera. +Roma est sa capitale e sigomente fiat sa capitale de s’imperu romanu, fiat istadu su tzentru de sa tzivilidade otzidentale pro agiomai ses sèculos. +A pustis chi s’imperu est rutu, meda popolatziones istràngias s’aposentaiant a intro sas làcanas italianas, mescamente germanicos, ma áteros puru. +In sos sèculos imbenientes sa penìsola fiat partzidu in paritzos tzidade-istados e istados regionales, chi fiant a s’ispissu controlladu pro istràngios governos. A pustis de carchi sèculos s’Itàlia torrat a èssere su bratzolu de sa cultura otzidentale a caddu de su risorgimentu in su sèculo XV. In fines s’Itàlia arreneschet in su 1861 s’unidade a segudare, gratzias a su rennu de Sardigna, chi aunit su rennu a suta de sa corona de Savoia, e gratzias a sa voluntade de su pòpulu italianu a sa unidade e a nde isterisare sa dominatzione istràngias. +In su de XX séculu hat segudadu unu imperu coloniale e leat parte a sa Prima e a sa Segunda gherra mundiale, binghende sa de unu ,ma perdende sa de duos e pro cussu perdet a sas colònias suas. +In sa segunda mitade de su séculu su paisu hat tentu unu isvilupu econòmicu mannu. Est su de 24 paisu prus isvilupadu de su mundu e su de 10 pro su chi atenet sa calidade de sa vida. Est unu de sos fundatores de su chi immoe est sa Unione Europea et est in sa Euro-zona. Leat parte a su G9, su G20 e a sa NATO. Tenet sa de tres reserva prus manna de oro , su de oto GDP nominale, su de deghe GDP (PPP) e sas de sas intradas (budget) prus mannas de su mundu. Tenet unu livellu de pùblica educatzione bonu a beru et est globalitzadu meda. +S’Itàlia giogat unu ruolu meda importante pertocat s’aspetu militare, culturale e diplomaticu in su cuntestu internatzionale. +Geografia. +A nord alindat cun sa Frantza, s'Isvìtzera, s'Austria, sa Islovènia. Est inghiriada dae su Mare Mediterraneu: s'Adriaticu, su Ioniu, su Tirrenu. A s'Italia apartennent duas isulas mannas, Sitzilia e Sardigna, e àteras minores. A nord de s'Italia b'est sa cadena de sas Alpes, e in longaria, in sa peninsula, sos Apenninos. Su frùmene prus mannu de s'Italia est su Po, chi naschet dae su Monviso, e atraessat sa Pianura Padana, e si nche ghetat a mare in s'Adriaticu, a cutzu de Venezia. +Sas Alpes ant un'isterrida de 1200 km. Calchi monte: su Monte Biancu (4800m.), su Cervinu (4400m.), su Monte Rosa (4600m.), Su Bernina (4050m.), su Monviso (3800m.), Adamello, Ortles, Cevedale e ateros. Sos ghiacciaios de sas Alpes alimentant frùmenes mannos (in Italia): su Po, su Ticinu, s'Adda, s'Adige, su Tagliamento, e àteros. E ateros in Europa: Su Renu, su Ròdanu, su Danubiu. +In Italia peninsulare bi sunt sos Apenninos, chi tenent una longaria de 1200 km., dae su passu de Cadibona a su Istritu de Messina. Sunt partzidos in tres partes: Apenninos setentrionales, chi cumprendent sos Apenninos Ligures e Toscanos, cun su Monte Cimone, su Monte Fumaiolo e-i su Monte Falterona. E cun sos frùmenes: Arnu e Tevere. +Sos Apenninos tzentrales, cun sos Apenninos Marchigianos e Abrutzesos, cun su Gran Sasso d'Italia (2912m) e sa Maiella (2795m), e sos frùmenes Metàuru, Trontu, Pescara. +Sos Apenninos Meridionales, cun sos Apenninos de sa Campania e de sa Calabria e sos Montes La Sila e s'Aspromonte (1955m). Unu riu importante: su Gariglianu. +Dèvemus annànghere s'Apenninu Sitzilianu, cun sos Montes Nebrodi e Le Madonie e su riu Simeto. In Sardigna sa cadena de su Gennargentu, cun sa Punta La Marmora (1834m). +In Italia bi sunt lagos: a nord sos printzipales sunt su Lagu Mazore, su de Garda e su d'Iseu. +A su tzentru: Lagu de Bolsena, e Lagu Trasimenu. In Sardigna bi est su lagu artificiale prus mannu d'Europa, su Lagu Omodeo, formadu dae su Tirsu. +Etimologia. +Su istadu leat su nòmene dae sa regione geografica chi issa cumprendet. +Ipòtesi printzipale: dae su annigru. +Sende chi bi sunt paritzas ipòtesis pro su chi atenet sa orìgine de su fueddu, pro sa majoria de sos istoricos e de sos linguìstas est dae sos grecos ca su nòmene benit. Aìci parret chi tzerriant sa regione e custu parret chi benit dae sa paraula ‘’Viteliù’’ de sa limba oscana, una limba +iscumpàrrida chi si faeddaiat in su sud de sa penìsula. Su fueddu cherit nàrrere ‘sa terra de sos annigros’ , est a nàrrere de sos traos giòvanos. Su trau fiat unu sìmbulu sagradu pro custas popolatziones. +Wikipedia: +Wikipedia est una entziclopedia multilìngue a cuntènnidu lìberu, iscrita dae boluntàrios chi traballant paris e sustenta dae sa Wikimedia Foundation, unu comitadu chi non pedit cumpensu . Ae como, est pubricada in 200 limbas (unas 100 in ue sos sotzios sunt ennanghinde paràulas, cun sa ingresa chi est sa prus cumprida) e cuntenet "boghes" cale siet una entziclopedia traditzionale, almanacu, ditzionàriu geogràficu, entziclopedia de novas. Sa tarea sua est de iscriere e fagher connoschere una entziclopedia internatzionale lìbera, bortada in d'unu rigòre 'e chistiònos, gai chi siet lèggida in cada zassu de su mundu . Wikipedia est giai unu de sos sitos de consultatzione prus impreados in su web, rezzinde nessi 60 miliones de compudadas pro die. +Wikipedia cuntenet gasì 1,8 miliones de artìculos. Prus de 700.000 de custos sunt in ingresu, prus de 280.000 in tedescu, prus de 150.000 in frantzesu e prus de 130.000 in zaponesu. Sa versione italiana at coladu sos 67.000 artìculos. Wikipedia est nàschida su 15 ghennàrgiu 2001 comente progetu complementare de Nupedia (unu progetu cun tarea sìmile ma fattu dae espertos). Sende semper crèschida in popularidade, at dadu bida a medas progetos frades comente Wikitionary, Wikibooks e Wikinews. La contivìgiant boluntàrios a sa manera wiki, in su sentidu ca sos artìculos podent èssere modificados dae chie si siat o gasi. Sos boluntàrios de Wikipedia sustenent sa polìtica de su "a bisura neutrale" chi narat ca sas opiniones presentadas dae personas de importu o dae operas literàrias cherent contadas comente benin allegadas, ae mutu postu, chena manizzos. No c'at de s'ispantare si compudande Wikipedia s'agatant faddinas o aligarzas,si gasi, cherent zerriados sos sotziòs chi an'a bier issos si c'at de ite mendare, o si est abile, lu mendat su chi est leginde e totu. +Sa nomena de Wikipedia comente sistema de consultatzione est istada ogetu de cuntierras: l'ant alabada pro sa distributzione sua lìbera, pro sa compilatzione lìbera e pro su rigòre de argumentos, e atatzada pro pregiudìtzios sistèmicos presuntos (diant èssere privilegiadas sas boghes de interessu pro sos contribudores sena abaidare as'importu issoro reale), sa preferèntzia de s'acòrdiu a sas provas, lacunas pro unos cantos argumentos e amancu de responsabilidade e autoridade cando acarada cun sas entziclopedias traditzionales. Sos artìculos suos sunt remonados dae sos mass media e dae istitutos acadèmicos e sunt disponìbiles suta su permissu GFDL. S'editzione tedesca l'ant distribuida in compact disc e de medas editziones ant creadu unos "mirror" o unos progetos derivados. +Naturale. +Sa tarea de Wikipedia est de creare un'entziclopedia lìbera e credìbile — antzis sa prus entziclopedia manna in s'istòria, e pro amprària e pro fundària de sos argumentos sighidos. Su fundadore suo Jimmy Wales descriet Wikipedia comente "unu isfortzu de creare e distribuìre una entziclopedia lìbera de sa megius calidade chi fagat a ongi persona in su praneta in sa limba sua". Creada in su giassu "web" wikipedia.org, Wikipedia tirat su nùmene suo dae s'unione de sa paraula "wiki", paraula hawajana chi cheret nàrrere "lestru" e chi la ponent a unu tipu de "software" collaborativu, e dae "pedia", sufissu de entziclopedia chi in grecu cheret nàrrere "imparu". Wikipedia, in sas intentziones de Wales, diat deper arribare a una calidade pari o megius de s'Entziclopedia Britannica e èssere publicada finas in papiru. +Bi sunt o bi fint medas àteros progetos de entziclopedias in Internet. In unos cantos, ant impreadu sas polìticas editoriales e sa propriedade pro sos artìculos traditzionales, comente s'Entziclopedia Stanford de Filosofia o Nupedia, chi est giai morta, ambas duas cumpiladas dae espertos. Giassos web prus informales comente h2g2 o Everything2 serbint comente ghias generales e sos artìculos issoro los iscrien e controllant personas comunes. Progetos comente Wikipedia, Susning.nu, e sa "Enciclopedia Libre", sunt imbetzes "wiki" ue sos artìculos los adelantant medas autores e no esistet perunu protzessu formale de revisione. Wikipedia est diventada su prus mannu de custos "wiki" entziclopedicos pro nùmeru de artìculos. A diferèntzia de medas entziclopedias su cuntènnidu de Wikipedia est lassadu suta su permissu "GNU Free Documentation License". +Wikipedia tenet totu unu paris de lìneas de ghia impunnadas a identificare su tipu de informatzione bonu pro lu pònnere in issa. Las remonant medas bortas in sas cuntierras pro detzidere si unu tzertu cuntènnidu cherat agiuntu, revisionadu, trasladadu a unu progetu frade o bogadu. +Cuntènnidu lìberu. +GFDL, su permissu chi sos artìculos de Wikipedia sunt lassados disponìbiles, est unu de sos medas permissos pro su "copyright" de tipu "copyleft", sende chi permitet sa redistributzione, sa creatzione de òperas derivadas e s'impreu cumertziale de su cuntènnidu suta conditzione chi siat apoderada s'atributzione a sos autores e chi su cuntènnidu abarret disponìbile suta GFDL. Cando carchi autore contribuit a su progetu cun materiale originale, sos deretos de autore abarrant in possessu suo ma isse cuncordat a lassare su traballu suta GFDL. Su materiale de Wikipedia podet duncas èssere distribuidu a, o incorporato dae, fontes chi a contu issoro impreent custu permissu. De su cuntènnidu de Wikipedia bi sunt medas "mirror" o progetos derivados a partire dae còpias de sos "database". Mancari totu sos iscritos siant disponìbiles suta GFDL, una perchentuale manna de imàgines e sonos in Wikipedia non sunt lìberos. Elementos comente logos agiendales, esempros de cantzones o fotos giornalìsticas amparadas dae copyright sunt impreadas cun una decraratzione de "fair use" (in Itàlia s'idea de "fair use" non bi est in su corpus legale, e duncas òperas chi cuntenerent custos elementos diant podere èssere no amìtidas). Wikipedia at retzidu finas materiale suta conditzione chi non si podant produire traballos derivados o chi podat èssere impreadu petzi a intru de Wikipedia. Comuncas, unas cantas editziones atzetant petzi cuntènnidos multimediales lìberos de copyright. +"Wikipedia" l'ant impreada sos media, acadèmicos, e àteros comente referimentu o suplementu. Organizatziones de noas ant remonadu artìculos de "Wikipedia" comente fontes o faeddende de s'informatzione in su Web, calicunu de manera regulare. Segundu sas listas mantentas dae contribuidores de "Wikipedia", sos artìculos los ant remonados medas bortas in sos news media. Prus pagas bortas, l'ant impreada in istùdios acadèmicos, libros, cunferèntzias, e càusas in giudìtziu. +Editziones in limba. +Wikipedia abratzat 92 editziones in limba ativas a maju 2005. Sas editziones suas prus mannas sunt, in òrdine decreschente, sa inglesa, tedesca, frantzesa, giaponesa e svedesa. In totale, Wikipedia cuntenet 205 editziones in limba cun unu nùmeru totale de unos 1,8 miliones de artìculos. +Sas editziones in limba traballant ongi una pro contu suo. Non sunt obrigadas dae su chi bi est in sas àteras ma sunt petzi tentas a respetare sas lìneas ghia comente su "puntu de bista neutrale". Comuncas sos artìculos e sas imàgines sunt comunes intra sas editziones, sos primos gràtzias a unu traballu de tradutzione, sas segundas gràtzias a sa regorta Wikimedia Commons. Sos artìculos traduidos rapresentant una partighedda petzi de sos artìculos de ongi editzione. +Cumponidura. +Casi totu sos chi abisitant su giassu de Wikipedia podent cumpònnere un'artìculu e àere luegus mustradas sas modìficas issoro. Wikipedia est fraigada in su combinchimentu chi su traballu a paris intra sos utentes potzat in su tempus megiorare sos artìculos, prus o mancu de sa matessi manera chi adelantant su "software" "open source". Sos autores de sos artìculos non depent àere pro fortza una connoschèntzia o calìfica formale pro sos argumentos contivizados e sunt avisados ca sas contributziones issoro podent èssere "modificadas sena piedade e redistribuidas a piaghere" dae chie lu chèrgiat. Sos artìculos non sunt controllados dae un'utente o grupu editoriale particulare e sas detzisiones de pigare pro su cuntènnidu e pro sas polìticas editoriales de Wikipedia bessint pro e carchi borta dae votu, mancari a Jimmy Wales tochet sa detzisione finale. +Pro su naturale abertu de custu progetu, medas bortas bi sunt "gherras editoriales" o cuntierras longas cando sos editores non arribant a unu acòrdiu. Unos cantos de custa comunidade ant ispricadu su protzessu de cumponidura in Wikipedia comente unu traballu a paris, o unu protzessu in crèschida de darwinismu sotziale, ma custa sa comunidade pro su prus non la cunsiderat una auto-presentada giusta. Sos artìculos sunt semper sutapostos a modìficas, gai chi Wikipedia non decrarat mai finidu un'artìculu. Sos dannàrgios sunt unu problema costante pro Wikipedia. +WikiMedia. +Lìneas de cumportamentu. +Wikipedia rechedet a sos collaboradores de osservare unu "puntu de bista neutrale" cando iscrient e de no carrigai peruna chirca originale. +Su puntu de bista neutrale, una lìnea de cumportamentu "non negotziaditza", faghet crara sa tarea de s'entzicropedia e cuddu de "rapresentare sas cuntierras, descriere·las, innantis de ingagiare·si pro issas". Si bi arribant, Wikipedia non diat èssere iscrita segundu unu puntu de bista "ogetivu", ma diat presentare de manera impartziale totu sas caras de una chistione, atribuidos a sos sustenidores issoro de manera neutrale. Custa polìtica imponet ca onzi unu de custas caras depat retzire unu pesu uguale a sa popularidade sua. Issa est istada criticada pro àere una tarea chi no faghet a tocare, pro èssere inutilosa cun unu materiale sena fundòriu e cunfirmas e pro permìtere chi siant rapresentados lados "ofendidores de sa morale". +Opiniones o teorias chi non sunt istadas giai pubricadas sunt cunsideradas "chircas originales", e custu no est permìtidu in Wikipedia. Sa polìtica de sa "chirca no originale" afirmat ca cuddu tipu de materiale non faghet a l'atribuire cun siguresa suta unu puntu de bista neutrale e ca non depat èssere intrada una cale chi siat idea o prospetu originale de unu contribuidore. +Sos collaboradores de Wikipedia mantenent in prus totu una bariedade de polìticas e lìneas ghia minores. In cuntrastu con àteros "wiki" de su tempus suo, comente su "Portland Pattern Repository" de Ward Cunningham (cunsideradu s'imbentore de su "wiki"), sos Wikipedianos impreant sas "pàginas de cuntierra" pro resonare de sas modìficas a sos artìculos, innantis de lu fàghere a intru de sos artìculos etotu. +Sos collaboradores de Wikipedia medas bortas modìficant, moent e burrant cuddos artìculos chi cunsiderant disadatos pro una entzicropedia, comente sas definitziones de ditzionàriu (pro custas esistent progetos "ad hoc" comente su Wikitzionàriu) o iscritos dae fontes originales. Medas bortas sas editziones de Wikipedia istabilint cumbentos de istile. +Pàginas ligadas: +Autores. +In Wikipedia non bi sunt distintziones formales intra sos contribuidores, sas detzisiones sunt pigadas arribende a s'acòrdiu intra cuddos chi traballant. In su ghènnargiu de su 2005, Wikipedia aiat a inghìriu de 13.000 utentes chi contribuiant in cuddu mese cun nessi chimbe elaboratziones; 9.000 de custos utentes ativos traballaiant pro sas tres editziones prus mannas. Unu grupu prus ativu de unos 3.000 utentes, e prus de su mesu traballaiat pro sas tres editziones prus mannas, at contribuidu pro prus de 100 elaboratziones a mese. Segundu Wikipedia, su bator unu de su tràficu de Wikipedia benit dae utentes no assentados chi cun paga probabilidade podent èssere cramados editores. +Sos traballos de mantenimentu sunt fatos dae unu grupu de boluntàrios adelantadores, agiudadores, buròcrates e aministradores, e su nùmeru issoro est a inghìriu de chentenas de unidades. Sos aministradores sunt sos prus numerosos de su grupu e gosant unos cantos previlègios comente su de poder impedire chi sos artìculos potzant esser modificados, de burrare sos artìculos o de blocare de manera temporànea o permanente unos cantos utentes in sa modìfica de Wikipedia. Sas atziones de dannàrgios o sas infratziones minores de sas lìneas ghia podent cumportare un'avertimentu o unu blocu temporàneu, e blocos longos o permanentes a sighida de infratziones prolonghiadas e graes los dat Wales o, comente in s'editzione inglesa, unu Cussìgiu Arbitrale. +Su giae cumponidore capu de Wikipedia Larry Sanger at naradu ca àere su permissu GFDL est comente una "afiantza de libertade, est una motivatzione forte a traballare in una entziclopedia lìbera". In un'istùdiu a pitzus de Wikipedia comente comunidade, su professore de Economia Andrea Ciffolilli at afirmadu ca su costu bassu de transatzione in su pigare parte a unu "software" "wiki" creat unu catalizadore pro sa crèschida collaborativa e ca una acostada a sa "costruzione creativa" incoràgiat su pigare parte. Wikipedia est istada bida comente unu esperimentu sotziale de anarchia o demograzia. Su fundadore suo at respustu ca no est istada pensada de gai ma antzis nde est una cunsighèntzia. In una pàzina a pitzus de su fàghere chircas cun Wikipedia, sos autores suos ispricant ca Wikipedia est de importu comente comunidade sotziale. Est a narrer, a sos autores de artìculos podent dimandare de difèndere o crarire su traballu issoro e sas cuntierras faghet a las bìere luegus. Sas editziones de Wikipedia cuntenent medas bortas unu "bangu de sas informatziones" puru, ue sa comunidade respundet a sas preguntas. +Tzinnos istòricos. +Wikipedia l'ant creada in su ghennarzu de su 2001 in inglesu, a pustis de cuntatos intra Larry Sanger e Ben Kovitz, e finas gràtzias a su traballu de Jimbo Wales, chi at postu a dispositzione sos server netzessàrios pro s'esperimentu. +Sa fase isperimentale est istada luegus sighida dae una fase de adelantamentu mannu chi at bidu cun s'andare de su tempus una crèschida lestra de utentes assentados (a làmpadas 2004 unos 7.500 in sa versione in limba inglesa, prus de 1.100 in sa in italianu) e una impinnada ispantosa de su nùmeru de artìculos produtos (a gratis e traballende imparis), chi at passadu de meda sos 600.000 (boghende dae su contu sos e sas pàzinas ). +Su 22 cabudanni 2004 Wikipedia tota canta est at passadu su milione de artìculos. +S'istòria de Wikipedia, in inglesu, faghet a la legher in . +Inue est Wikipedia? +Mancari a beru manna meda comente comunidade (mìgias de utentes ativos e una cantidade ispantosa de artìculos e informatziones), sos server de wikipedia sunt casi piticos: una deghina de elaboradores (duos database e carchi server web), postos in un'àngulu de s'aposentu chi òspidat sos server de Bomis.com (pro nde ischire de prus, bae inoghe). +Su prozetu est finantziadu pro su prus dae una persona, prus sas donatziones boluntàrias, aiat giustu unu dipendente pro su primu annu (a pustis prus nemus), sos server los manìgiat una persona part-time petzi, finas custu boluntàriu. Sa versione de oe de su software l'at iscrita casi tota unu programadore ebia e bi est unu team de boluntàrios chi lu tenet agiorronadu e lu megiorat passu passu. +Esistent unos cantos "cache-server" in Parigi pro allestrare su tràficu europeu. +Wikipedia in sardu. +Sa versione sarda de Wikipedia, chi ses leghende como, tenet a nominzu Bichipedia. Est nàschida in Abrile de su 2004. +Cumenti cheret pronuntziada Wikipedia. +Non esistet una pronùntzia ufitziale. Una preguntadedda intra sos "wikipedianes" italianos at portadu a pizu ca unzi unu la pronùntziat a comente cheret. +Sas pronùntzias finas a oe connotas sunt: +Lege: +Definitzione. +In s' àmbitu giuridico o isperimentale, duncas sa lege èst una fòrmula chi at lòmpidu a s'eficàtzia espressiva netzessària pro registrare e/o prebìere andàinas e/o cumportamentoos, una sìntesi fata "ex ante" incasu chi sa lege siat giurìdica (ca sa lege pretzedit s' osservàntzia sua ), o "ex post" incasu chi sa lege siat empìrica (ca sa lege sighit sa rilevatzione isperimentale de una regularidade). Sas leges matemàticas ebia, de su restu, tenent unu balore assuludu e atempurale chi no torrat a sa definitzione narada innantis. +Limba Sarda Unificada: +Sa Limba Sarda Unificada (LSU) est una proposta de norma iscrita pro sa limba sarda. Sas normas sunt istadas publicadas in su 2001 dae sa Rezione Autònoma de sa Sardinna (RAS), Assessoradu de sa Cultura, cun su tìtulu "LIMBA SARDA UNIFICADA / Sìntesi de sas Normas de base: ortografia, fonètica, morfolozia, lèssicu". Sa LSU est su resurtadu de su traballu de una Cumissione de espertos de limba sarda incarrigados dae sa RAS: Eduardo Blasco Ferrer, Roberto Bolognesi, Diego Salvatore Corraine, Ignazio Delogu, Antonietta Dettori, Giulio Paulis, Massimo Pittau, Antoninu Rubattu, Leonardo Sole, Heinz Jürgen Wolf, e Matteo Porru (su segretàriu). +Su primu incàrrigu a sos membros de sa Cumissione est istadu atribuidu cun una prima Cunventzione n. 59/117 de su 29 de nadale de su 1998 (Zunta de tzentru-manca cun Assessore de sa Cultura Ballero) e cunfirmadu cun una segunda Cunventzione n. 52/105 de su 28 de nadale de su 1999 (Zunta de tzentru-destra cun Assessore de sa Cultura Onida). Sa Cumissione at traballadu finas a su 28 de frearzu de su 2001. In totu custu tempus ant traballadu pro 21 riuniones. +Comente resurtat in sa Premissa de su libreddu ""Sa norma istandard unificada deliberada dae sa cumissione cheret mediare intro de sas variedades tzentru-orientales, prus cunservativas e sas meridionales de s'ìsula, prus innovativas, e est rapresentativa de sas variedades prus a curtzu a sas orìzines istòricu-evolutivas de sa limba sarda, prus pagu esposta a interferèntzias esternas, meda documentadas in testos literàrios, e in foras de sa Sardinna prus insinnadas e rapresentadas in sas sedes universitàrias e in su mundu sientìficu."" +E, comente ponet sa Presentada: ""Sa norma elaborada podet esser impreada liberamente dae chie si siat, mescamente dae sas aministratziones pùblicas e privadas, ma finas dae sas impresas de onzi casta, dae sos sòtzios, dae sos òrganos de informatzione, etc."" +S'Alighèra: +S'Alighèra (in saligheresu L'Alguer, in tàtaresu "L'Aliera", in italianu "Alghero") est una tzitade situada in sa Provìntzia de Tàthari in sa Sardigna nord-otzidentale. B'at 40.461 tzitadinos. +Istòria e Limba. +S'Alighera, tzitade in su nord ovest de sa Sardigna. S'Alighera est istada fundada e suta de sos genovesos de sa famìlia de sos Doria (cun su numene Alghero), imparentada cun familias de su Rennu de Torres. Est istada disputada tra sos Genovesos, sos Pisanos e su Rennu de Arborea. In su 1354 est istada conchistada dae Pedru IV de Aragona, tando sa populatzione originària sardòfona ed in partis italianofona nd'est istada bogada e cambiada cun colonos arribende dae sos Paisos cadalanos. +No si ischit inue sa populatzione originale siat finida, aderetura si narat in Dèsulu. Dae carchi documentu agatadu dae pagu, paret imbece ind unu logu no tropu acanta, né tropu atesu, ind una bidda noa (Biddanoa Monteleone?). +S'Alighera creschende, in su 1500 incomintzant sas cuntierras cun Tàtari. +In su 1503 diventat sea de Diòtzesi e in su 1612 sos Gesuitas aberint unu Collegiu, sa prima iscola. +In su 1652 S'Alighera benit colpada dae una pestilentzia grave chi nde bochit a abitantes meda. +Su 1720 passat a suta de sos Savoja, in pari cun totu sa Sardigna, e nde bessit de s'àrea polìtica ibérica. +Un'ìsula cadalana in Sardigna. +Sa tzitade fut intro de muros chi la difendiant. E oe puru sa tzitade betza mustrat sos sinnos de su passadu cadalanu: palattos de familias cadalanas; monumentos: su campanile e parte de sa Seu, sa crèsia de Santu Frantziscu, sas Turres e sas murallas chi serraiant sa tzitade... +Oe puru s'aligheresu, resistente in sa boghe de sos mannos e pagu faeddadu dae sos giovanos e pitzinnos, est de origine cadalana. +S'aligheresu no s'est isviluppadu sighinde s'evolutzione de su cadalanu de Catalogna, est finidu po diventare unu cadalanu cun unu isviluppu sou, po su fatu de restare prus pagu isoladu dae su restu, e cun influssos de su sardu e de s'italianu. +In s'Alighera esistint duas iscolas de pénsu: chie cheret cullegare s'aligheresu a su cadelanu de Catalogna, ispinghinde a atzetare cambiamentos po lu fàghere diventare su cadelanu de oe, e chie invece cheret cunservare s'aligheresu comente est e si ch'est evolutu, preoccupadu prus de lu tènnere biu in sa faeddada e iscritúra. Sa duas tendentzias però cherent favorire sos cullegamentos culturales, turìsticos et economicos puru (gemellagios) cun Barcellona e-i sa Catalogna. +In sa tzitade betza, si podet legere su nomene de sas carrelas in catalanu ("carrer", "carrerò") e in italianu. In s'Alighera s'intendet puru faeddare in sardu: sos chi dae sa biddas sunt andados a bivere in s'Alighera, puru a poi de medas annos cun sos amigos o in domo sighint a lu faeddare. +Atividade marina. +Su portu, po barcas de pisca, est puru unu importante portu turìsticu. +Fut importante in passadu sa pisca de su corallu, chi sighit ancoras oe. +Atividade aradòria. +In su sartu de s'Alighera s'agatant olivarios e si prodùet ògiu bonu e meda, et est cultivada sa bide (Cantine Sella e Mosca, Cantina di Santa Maria la Palma ). +Comunigatziones. +S'Alighera tenet unu aeroportu, importante pro su turismu, ca s'Alighera est unu tzentru turisticu importante in Sardigna cun albergos, ristorantes, pitzerias, discotecas, agriturismos, campings, bars, cun turistas meda in s'istiu. +Sa bìa nada "de sos duos mares" collegat sa tzidade cadalana cun Portu Turre. In medas dae s'Alighera andaìant e andant a trabagliare a Portu Turre in su petrolchimicu. +Logos de interessamentu turìsticu. +Bellas sas praias de s'Alighera e de su territoriu. Logos famados, Cabu de Cassa e sas Grutas de Nettunu sunt visitadas dae sos turistas dae mare o dae terra (Escala del cabirol, prus de 600 iscalinas). Dae pagu ant inauguradu su Parcu de Porto Conte, de paritzos km de isterrida, e valorizzende sos fraigos de sa ex Colonia penale de Tramariglio. +In su 1800, de sa tzitade betza si distruent parte de sas muraglias po faghere logu po sos fraigos de sa tzitade noa. Restana turres antigas: sa Turre de l'Esperò Reial,o Turre Sulis; sa Turre de Santu Jagu, sa Turre de Santu Giuanne, sa turre de Porta Terra (Turre de sos Ebreos) e ateras e parte de sa muraglia. Sas cresias: sa Seu, santu Frantziscu, santu Micheli (Miali), sa Miserigordia, su Carmine. +Unu santuariu a fora de s'Alighera, su santuariu de Valverde (Vaiveld) o Baluvilde in sardu. Esistint ateras cresias in campagna: sant'Anna, s'Isperantzia, Sant'Austinu. Custas sunt sas cresias antigas, a pustis bi sunt sas cresias noas, sas parrocchias, sete in tzitade e ses in sos burgos (borgate). +In sas campagnas s'agatant zonas archeologicas: sa Necropoli Anghelu Ruju (3300-1800 a.C) iscoberta in su 1903: una de sas prus mannas in Sardigna, 38 tumbas o domos de janas,iscavadas in sa pedra arenaria e calcarea. Su Nuraghe Palmavera, a 8 km dae s'Alighera (XV-X a.C.), unu nuraghe e unu villagiu nuragicu. Bi ant agatadu meda materiale chi como s'agatat in su Museu Sanna de Tatari. Sant'Imbenia, cun restos romanos; Monte Carru, inue ant agatadu ischeletros umanos. +Caraterìsticos sunu sos burgos (Borgate) in sas campagnas de s'Alighera: Santa Maria la Palma, Guardia Grande, Loretella, Sa Segada, Maristella. Fertilia, est fundada in periodu fascista e abitada dae su 1948 dae istrianos. +Ateros datos de interessamentu tzivile. +S'Alighera tenet unu presone, s'Ispidale Tzivile e s'Ispidale Marinu. Dae pagu est sa sea de sa Facultade de Architetura de s'universidade de Thàthari e de una sea de s'Universitat Oberta de Catalunya. +Futei: +Futei (nùmene ufitziale in sardu) o Furtei est unu comunu de unos 1.700 bividores de sa Meria de su Campidanu de Mesu. +Sa bidda e su sartu. +Furtei s'agatat in su Campidanu de Mesu e a pretzisu in sa Valentza-Marmilla, da atraessat su Frùmini Mannu e est in is pees de unu montigheddu carcàreu. Istesiat unos 45 km. de Casteddu, est sa gianna de sa Marmilla e de sa Trexenta pro chine benit de su Campidanu. Est fàtzile arribare a Furtei passende pro sa SS 197 pustis 4 km de s'ingrugiada de Biddasanta (SS.131 km.40), in deretura de Barùmini. +Sa istòria. +Acanta a su sartu de Furtei tocat a regordare a su mancu chimbe nuraghes - mancari oe isrocados - in cussòrgia Cumossàriu, Sos Bagnos, Sa Conca Manna, Nuraghiais e Su Bruncu de su Sentzu. A pagos km dae sa bidda nche fiat sa biddighedda Nuraghe, chi esistiat ancora in su XVII sèculu. Sa crèsia retorile fiat intregada a Santu Brai e esistit oe puru. S'orìgine de Furtei si ponet in su 1290 mentres su nòmine, capatzi de orìgine prelatina, est atestadu in su 1340 (ecclesie de Frutey calaritane diocesis), ma su chi bolet nàrrere est dudosu. +Pagas sunt sas testimonias de sos Pùnigos (cussòrgia Santu Brai), meda prus pagos sos rastos romanos: abarrat feti unu ponte de pedras acanta a sa bidda. +Unos cantos de nodas istòricas narant chi Furtei est istada una bidda medievale de una cancu importàntzia. In su 1358 Furtei est istada donada in fèudu a Guglielmo Bertrando de Torrente. +In su mentres de su perìodu de sa dominatzione aragonesa Furtei fiat parte de sa Curadoria de Nuràminis. Candu, in su XIV sèculu, sos aragonesos aiant tzerriadu in Casteddu su primu stamentu, Furtei, chi giai gosaiat de franchìgias, ddui aiat imbiadu sos representantes suos. In su 1414 Furtei est essida baronia e est istada donada a is Sanjust. Su 8 de freàrgiu de su 1421 su rei Alfonsu V de Aragona aiat donadu sa bidda a Donnu Dalmàtziu Sanjust, pro sa balentia chi issu aiat amostadu in sa gherra de Còrsica. +Sa concedidura dd'ant cunfirmada su 10 de abrile de su 1426. Mortu Donnu Dalmàtziu chena de fedu, sa bidda est passada, segundu su pregone de su 19 de freàrgiu de su 1456, a su frade Antoni Alibertu, chi at donadu cumentzu a is contes de Santu Larentu. Sa bidda est abarrada a is Sanjust finas a su 1839, cando l'ant luida. Su 1561 est s'annu de s'inghitzu de una sèria de àutus filigresialis, chi si cunserbant in s'archivu arcobispale de Casteddu. Sa filigrèsia avedale est dedicada a Santa Bàrbara, ma in sos àutos de sa vìsita pastorale de su arcobispu Melano in su 1777 resurtat chi Santa Bàrbara fiat s'abogada, mentris Santu Antiogu fiat su titolare de sa crèsia. Oe Furtei est connota pro sas mineras de oro. +Archeologia. +Ant agatadu tretos de muros e pomentos de trinta domos de s'edade de su ferru e de s'edade antiga. In su Cùcuru de Santu Brai sos Cartaginesos ant tramudadu una primu fortilesa nuràgica segundu sa fòrmula de s'architetura militare insoro. Su montigheddu anca fiat su nuraghe dd'ant afortiadu cun unu muru o una barandilla de pedras, e l'ant pratzidu in duas partes ponende parte de su nuraghe aintro de una turre tzentrale de forma cuadra. A sa turre s'arribat de nord traessende un'intrada afortiada a forma de ghidu. Un'atra lìnea afortiada prus in foras paret èssere esìstia a unos 10 m. dae sa prima. Sa manera de fraigare su nuraghe assimbìgiat a cussas amparadas pro is biddigheddas de Monti Nari, Pani Lòriga, e Monti Sirai in su VI e V sèculu a.c., e serbiat pro castiare una posidura istratègica, posta acanta a su Frùmini Mannu e a unu istrintu chi acàpiat su Campidanu a sa Marmidda. +Arte e architetura. +Sa filigrèsia de Santa Bàrbara mantenet unu cuadru de importu, pintadu a ògiu de Antiogu Mainas (XVI seculu) chi afigurat su cravamentu e una “Dormitio Virginis” de interessu de su setighentus cun sa pannamenta de bistiris de brocadu, sàndalus e corona de prata. +In su sartu, sa crèsia de Santu Nartzisu naschet in unu montigheddu acanta de sa bidda e sa crèsia de Santu Brai fiat sa filigrèsia de sa bidda issussada de Nuraghe. +Bibliotecas. +S’ùnicu biblioteca de Furtei est in Via Madre Teresa di Calcutta n°1, e tenet unus 3.500 lìberos. +Bolzanu: +Boltzanu (in tedescu: Bozen; ladinu: Bulsan) est sa tzitade capitale de sa provìntzia autònoma de Boltzanu (Alto Adige). +B'at 100.000 bividores (98.311 -mayu 2005-), pro su prus de sa limba italiana, cun una forte minoràntzia zermana (pagus prus de unu cuartu de sa popolatzione). Sa popolatzione istrannera in sa 31.12.2004 arribàt a 7% de sa popolatzione totale (6.856), sa mazoràntzia de s'Europa extracomunitària. Bolzanu at otènnidu su deretu de tzitade in su 1268. +Decraratzione Universale de sos Deretos de s'Òmine: +Sa Decraratzione Universale de sos Deretos de s'Òmine est unu documentu, firmadu in Parigi su 10 de nadale de su 1948, sa redatzione fit istada promovida dae sas Natziones Unidas pro aer aplicatzione in totu sos Istados Membros. +Nintendo World Cup: +Nintendo World Cup est unu videogiogu chi simulat su giogu de pallone. +In custu giogu nche sunt 13 iscuadras natzionales (Argentina, Brasile, Camerun, Frantza, Germània, Giappone, Inghilterra, Italia, Mèssicu, Logos Bascios, Russia, Ispagna, Istados Unidos de Amèrica) chi chircant de bìnchere sa Cupa de su Mundu. +Su giocu inghitzat isseberende una iscuadra, aprontende in campu is giogadores de s' iscuadra isseberada. +Sa formatzione chi giogat est: unu porteri, duos difensores, su capitanu (cuntrolladu dae chine giogat) e duos atacantes. +In custu videogiogu nche sunt bator tipos de terrinu: +Pro fàghere unu goal est possìbile a imperare trassas: si podet sinnare fintzas faghende una furriada a s' imbesse impossìbile de firmare. +A s'acabu de onni partida bìnchida essit a foras una crae de lìteras. +Su giogu acabat cando una partida finit cun una pata o cun una pèrdida. +Si si binchet sa finale s' iscuadra si aunit in una festa e a su capitanu benit donada sa cupa. +Fotografia: +Sa fotografìa est sa tecnica de produìre una imagine artifitziale dae unu mezzu mecànicu o digitàle. Issa faghet parte de sas artes visivas. A parte sas finalidades artistigas sa fotografia est impreada finas, atoratora, pro àere imagines pro usos pratigos. +Provìntzia de Casteddu: += Comunas de sa Provìntzia de Casteddu = +Bennàlzu: +Bennàlzu ("bennarzu" in nuoresu e "gennargiu in campidanesu") est su nòmene de su primu mese de su calendàriu gregorianu. +Freàrgiu: +Freàrgiu (dae su latinu "februum", purificatzione) est su segundu mese de su calendàriu gregorianu. Est s'ùnicu mese cun 28 dies e 29 onnia bator annos. +Limbas: +Sas limbas sunt sistemas de sinnos vocales cuncordados pro comunigare imparis sos òmines. Cando chistionamus de limba devimus pensare innantis de totu a sas limbas faeddadas, e no a cuddas iscritas: s'òmine at cumentzadu a faeddare innantis de iscrier. +Parit chi totu sas limbas de su mundu tèngiant sa matessi raighina, ma como faghet petzi a las agrupare in "eredeos" (o familias), chi si sunt formados in mìgias de annos po resones diferentes: isulamentu, disterru, ispostamentu voluntàriu etc. +Sos eredeos prus de importu oe in su mundu sunt: +Bi sunt àteros eredeos minores che sas limbas caucàsicas, austronesianas, dràvidas, amerindianas, e bi sunt finas limbas isuladas, chena de parentela peruna in sas limbas oe connotas, comente e su bascu. +No bi at diferèntzia bera intra de "limba" e "dialetu". Pro su prus intendimus pro limba unu dialetu postu apitzus de sos àteros pro lege o pro cuncordu, formale o informale, de sa gente. +Est de importu mannu amentare ca "limba" e "iscritura" (grafia) sunt cosas diferentes: faghet a iscrier sa matessi limba cun sistemas de iscritura meda diferentes. +Atzara: +Atzara est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in su Mandrolisai, s'agatat a 540 metros subra su mare e jughet 1.310 bividores. +Enciclopedia: +S'entziclopedia esti una òbera ki boddit e amustrat totu su chi s'agatat apitzus de un'argumentu calisisiat, po su prus in òrdini alfabèticu. +Su nùmene benit dae su grecu "enkyklopaideia", est a nai "imparu cumpridu". +Sa prima enciclopedìa de s' istòria moderna (sa Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) l'aiant pubricada sos Illuministas frantzesos dirizidos de Denis Diderot e Jean Baptiste d'Alembert intra de su 1751 e su 1772. +Martzu: +Martzu est su de tres mese de su calendàriu julianu e gregorianu. +Limbas romanzas: +In logudoresu. +Sas limbas romanzas sunt sas limbas caladas de su Latinu a pustis de sa fine de s'Imperu Romanu de Otzidente. +Sas limbas romanzas sunt: +Su Dalmàtigu est mortu su sèculu passadu. Lu faeddìant in sas ìsulas de su mare Adriàticu chi oe s'agatant in Croàtzia. +In campidanesu. +Is lìnguas arromanzas funt is lìnguas caladas de su Latinu a pustis de sa fini de s'Imperu Arromanu de Ocidenti. +Is lìnguas arromanzas funt: +Su Dalmàtigu est mortu su sèculu passau. Du fueddànt in is ìsulas de su mari Adriàtigu ki oi s'agatant in Croàtzia. +Provìntzia de Nùgoro: +Datos generales. +Sa Provìntzia de Nùgoro o Meria de Nùgoro est in sa Regione Autònoma de sa Sardigna. Creada in su 1927 cun comunes de sas provìntzias de Tàthari e de Casteddu, ismenguada in su 1974 (nàschida de sa provìntzia de Aristanis) e in ùrtimu in su 2005. At làcanas cun sa Provìntzia de Tàtari a nordovest, cun sa Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu a nord, cun su Mare Tirrenu a est, cun sa provìntzia de Casteddu a sud, cun sa Provìntzia de Aristanis a ovest e cun sa Provìntzia de s'Ogiastra a sudest. +Cun lege regionale n. 9 de su 12 Arzolas 2001, 23 comunes chi fint in sa provìntzia de Nùgoro ant formadu sa provìntzia noa de Ogiastra e duos comunes (Budoni e San Teodoro) sunt andados a fàghere parte de sa de Terranòa-Tèmpiu. In prus 13 comunes chi fint in sa provìntzia de Nùgoro sunt passados a sa de Casteddu (Iscalapranu, Iscroca, Istretzili, Gergei, Ìsili, Nuragus, Nuradda, Nurri, Orroli, Sàdali, Serri, Seulu e Biddanoa Tulu) e 10 a sa provìntzia de Aristanis (Bosa, Flùssio, Genoni, Làconi, Magomadas, Mòdolo, Montresta, Sàgama, Suni e Tinnura). +Sa seu est Nùgoro. Si faeddat Sardu nugoresu printzipalmentu +Ispagna: +S'Ispagna (Castiglianu e galegu España; catalanu e balentzianu Espanya; bascu Espainia; aranesu Espanha) est una natzione in s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Madrid. A oriente est infusta dae su Mare Mediterraneu, a nord dae su Oceanu Atlanticu, in parte. Ca pro un'atera parte, a nord lacana cun sa Frantza e sa micronatziòni de Andorra, pro su mediu des Sos Pireneos, una cadena montagnosa chi arrivat a sos 3.000 metros. A Ovest lacana cun su Portugallu, e pius a nord con s'Oceanu Atlanticu. A sud mesu mesu, cun s'Oceanu e-i su Mare Mediterraneu. Faghent parte de s'Ispagna sas Isolas Baleares in su Mediterraneu, e-i sas isolas Canarias, in s'Atlanticu, a nord ovest de s'Africa. +Frantza: +Frantza ("France", in frantzesu) est una natzione de s'Europa otzidentale, chi cumprendet puru s'ìsula de sa Còssiga e tenet dipendèntzias (Territoire) fora de s'Europa comente tzertas ìsulas de s'Oceanu Pacificu, Oceanu Indianu e de s'Atlanticu, e in su Sudamèrica sa Guyana Frantzesa. +Sa Frantza est un'istadu membru de s' Unione europea. +Sa capitale sua est Parigi, is tzìtades printzipales sunu: Marsiglia, Lione, Tolosa, Lilla, Bordeaux, Strasburgu, Nitza, Nantes, Rennes, Montpellier. +Germania: +Sa Germània (in tedescu "Bundesrepublik Deutschland") est una natzione in s'Europa occidentale, cun unos 82.5 milliones de abitantes. Este unu Istadu Federale cumpostu dae 16 istados e sa capitale est Berlinu. +Portogallo: +Portugallu est una natzione in s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Lisbona. +Tzitade printzipales. +Lisbona (Lisboa), Oporto(Porto), Braga, Coimbra, Ebora (Evora), Faro, Funchal, Ponta Delgada, Aveiro, Viseu, Leiria, Gaia, Matosinhos, Guarda, Covilha, Castelo Branco, Figueira da Foz, Amadora, Almada, Setubal, Queluz, Agualva-Cacem, Odivelas, Portimao, Guimaraes, Viana do Castelo, Chaves, Tomar, Elvas, Angra & Horta. +Rios printzipales. +Tejo (Tagus), Douro (Duero), Guadiana, Minho, Mondego, Vouga, Tamega, Zezere, Sado. +Montagnes (serras) principals. +Pico, Estrela, Larouco, Peneda, Geres, Marao, Gardunha, Lousa, Caramulo, Coroa, Montesunho. +Persones de ammentare. +Paco Bandeira, Ary dos Santos, Carlos do Carmo, Candida Branca Flor, Ababela, Linda de Suza, Roberto Leal, Jorge Ferreira, Lena D`Agua, Marie Myriam, Mariza, Micia, Vitor Espadinha, Lenita Gentil, Camoes, Pessoa, Miguel Torga, Antonio Nobre, Florbela Espanca, Agustina Bessa Luis, Sophia de Mello Breyner Andresen. +Lisbona: +Lisbona (in portughesu: Lisboa) est sa capitale e, cun unos 565.000 abitantes in s'area urbana e unos 2.650.000 in sa Grande Lisboa, sa tzitade prus manna de su Portugallu. +Est cunsiderada una Global city (tzitade globale) est a narrere una tzitade chi este unu nodu importante in su sistema economicu globale. +Òmine: +S'òmine o òmini est unu mascu umanu mannu, imbetzes sa fèmina manna la tzerriamus fèmina. Su nòmene "òmine" l'impreamus pro indicare sa distintzione biològica intre sos sessos, sa distintzione culturale ligada a su tipu, o ambos duos. S'edade virile o "adulta" est su perìodu in sa bida de su mascru a pustis de sa transitzione sua de sa pitzinnia. +A largu naramus "òmines" pro indicare totu s'umanidade, est a nàrrere totu sos èsseres umanos. +Diego Salvatore Corraine: +Diegu Sarvadore Corràine (nàschidu in Nùgoro in su 1949) est istudiosu de limba sarda e tradutore in limba sarda. Est presidente de sa Sotziedade pro sa Limba Sarda e diretore de sa sotziedade editoriale Papiros. +Dae meda s'interessat de problemas de polìtica linguìstica, normativa de sa limba sarda, terminologia. +Est istadu membru de s'Osservatoriu de sa Limba Sarda; est istadu finas membru de sa Cumissione incarrigada dae su Guvernu Sardu de ammaniare una proposta de limba sarda de referèntzia: sa LSU e, pustis, de sa LSC +Dae su 2001 a su 2006 Diegu Corràine est istadu diretore de s'Ufitziu de sa Limba Sarda e coordinadore de su Master de "Tradutzione in limba sarda e Istùdios interculturales", fatu in Nùgoro in sos annos acadèmicos 2003/04, 2004/05, 2005/06 dae Provìntzia de Nùgoro, Universidade Autònoma de Bartzellona, Cunsortziu Universitariu de Nùgoro. +Europa: +S'Europa est unu de sos sette cuntinentes de su mundu e unu de sos continentes chi fachen s'Eurasia. Sas lacanas naturales suas son: a otzidente s'Otzeanu Atlanticu, a nord su Mare Articu, a chirru 'e bassu su Mare 'e Mesus e a oriente sos montes Urales e su riu Ural. +Est su sigundu cuntinente prus minore de sa Terra chin 11.000.000 de chilometros cuadratos de superficie (7% de sas terras essitas) e mancari non siet meta mannu istan in tretos suos unas 800.000.000 de pessones chi fachen de s'Europa unu de sos cuntinentes prus populatos de su mundu a pustis de Asia e Africa. +S'Europa est su brossolu de sa curtura otzidentale. Dae s'antichidade (de importu mannu est istata s'antica Grecia) fintzas a oje, at influentzatu economicamente e curturalmente tottu su mundu. +Intre 'e sos seculos 'e 15e su de 20, sas natziones europeas an controllatu belle che tottu su mundu (Americas, su prus de s'Africa, Otzeania e cantzos de gabbale de Asia); custu fintzas a sas gherras mundiales, cunflittos chi an sinnatu s'achirrata de du su dominiu europeu in su mundu po lassare locu a superpotenzias che a sos istatos Unitos e s'Unione Sovietica. +In tempos de gherra frita intre Usa e Urss, s'Europa est istata dividita dae sa cortina de ferru fraicata dae sa Nato e su Pattu de Varsavia. +S'integratzione europea at permissu sa naschita de su Cussizu de Europa e de s'Unione Europea chi s'est irmanniata a pustis de s'iscontza de s'Unione Sovietica in su 1991. +Assèmini: +Sa panada de angioni e patatas +Assèmini est una bidda e comunu de su Campidanu de Casteddu, in sa Provìntzia de Casteddu. +Su nòmini. +Dui funt unas cantu teorias, ma is prus de importu funt duas. +Bitori Anjus narat ca su nòmini fiat Assèmini o Arsèmini, e de custu medas ant supostu una forma originarja *Arx munita* o cosas de aici, comenti parit testimonjai Gironi Fara puru. Su fatu ca in bidda no apant agatau mai su tanti de contonis de perda bastantis po is murus de una fortilesa no depit ponni barrancu: in su sartu de Terrarba s'agatàt unu muru de làdiri aici tostau ki podiat arrempratzai sa perda. +S'atra possibilidadi est ca su nòmini siat de arrèxini semìtiga, fenìtzia o araba. Is fenìtzius biviant in custus logus, e una de is deidadis insoru, su deus Eshmun, du venerànt in unu tempru ki at lassau pagus arrastus in s'oru de su stàinu de Santa Illa, pagu atesu de sa bidda. Is Arabus parint ki apant cunkistau parti de sa Sardinja in sa gherra de Mujahid, e si siant aposentaus in unas cantu biddas e finas in Assèmini: de custu podint essi indìtzius is mudas aportadas a sa cresiedda grega de Santu Juanni, unus cantu nòminis de logu ("su Mortroxu de su Moru", "arriu Sa Nuxedda" etc.), unas cantu monedas e iscriiduras arabas agatadas in su Setixentus e in s'Otuxentus acanta de sa crèsia. +Istòria. +No scieus beni de candu dui siat sa bidda de Assèmini. In su sartu suu ant agatau arrastus antistòrigus, fenìtzius, cartaginesus, arromanus, forsis bizantinus. In prus, sa bidda da nòminant in cartas de s'edadi de mesu. Assèmini, de s'antigòriu, no est mai abarrada sentza de bividoris. In s'edadi de mesu fiat in su Juigau de Càlari, in sa curadoria de Dèximu, in s'obispau de Casteddu. Cunserbat in sa cresiedda de Santu Juanni, de orìgini bizantina, unas cantu iscriiduras juigalis in lìngua grega, de su sèculu XI. A s'arrutroxa de su Juigau de Càlari (1258) d'at incorporada s'Arrepùbriga de Pisa, finas a su 1325, candu is Cadelanus funt lòmpius a ndi bogai is Pisanus e a s'apoderai sa parti insoru de sa Sardinja. In edadi moderna fiat in sa Contea de Kirra, fintzas a s'acabu de su feudalismu. +Su sartu. +Su sartu fait a du pratziri in tres partes: sa de sa bidda, sa de Makiareddu, sa de Gùturu Mannu. +Coxina Tipica de Assemini. +Sa Panada cun anguidda e prisucci +Provìntzias de sa Sardinna/campidanesu: +In sa Arrejoni Autònoma de sa Sardinja dui funt 8 provìntzias: +Provìntzias noas: +Provìntzia de Carbònia-Igrèsias: +Sa Provìncia de Carbònia-Igrèsias, su nòmini ufficiali est in italianu Provincia di Carbonia-Iglesias (in tabarkinu Provinsa de Carbònia-Igréxi e in sardu logudoresu "Provìntzia de Carbònia-Igrèsias"), podit essiri nomenada comenti Contau de Carbònia-Igrèsias, o puru Meria de Carbònia-Igrèsias, est è una provìncia italiana de sa Sardigna o Sardinia in su territòriu de sa Maurreddia o Sulcis e s'Igresienti, e sa prus piticca comenti estensioni in sa Regioni Sarda. Custa noa provìncia, fatta de pagu tempus (istituida in su 2001 e attivada da su 2005), tirat 1.494,95 km², hat 129.840 bividoris o habitantis residentis (in su 2010) e tenit 23 comunus o municìpius (cittadis e biddas), tiraus de su Contau de Casteddu Mannu, o Provìntzia de Casteddu Mannu o Provìncia de Casteddu Mannu, o puru Meria de Casteddu Mannu. Confinat cun sa Provincia de su Mesu Campidanu (in italianu Provincia del Medio Campidano) a settentrioni, cun sa Provìncia de Casteddu Mannu (in italianu Provincia di Cagliari) a orienti e a meridioni, infini a occidenti is costas suas funt in su Mari de Sardigna o Mediterràneu, aundi s'accattant puru is isulas de Sant'Antiogu e Santu Perdu (e attras isulas minoris), chi fun parti de su territòriu provinciale. Cun un PIL pro capite nominali pari a 14.346 € in su 2009 risultat essiri sa provincia prus pòbera de s'Itàlia. +No tenit po immoi una seu unica definida comenti capulogu provinciali, ma is comunus o municìpius prus mannus, chi funt Crabònia e Igrèsias, funt is seus: su primu de sa Giunta Provinciali e sa segundu de su Consìliu Provinciali. Po custa rexioni Carbònia est considerada diaderu su capulogu provinciali. += comunus o municìpius (cittadis e biddas) = +Provìntzia de Aristanis: +Sa Meria de Aristanis fut creada in su 1974 cun is comunes tirados de is Merias de Tàtari, Nùgoro e de Casteddu, amanniada de pagu cun àteros comunes de sa provìntzia de Nùgoro. Oe contat 88 comunes. +Tirat 82.433 km², e contat 167.971 bividores (2001). += Comunas = +Provìntzia de su Campidanu de Mesu/campidanesu: +Generalidadis. +Creada de pagu cun 28 comunus tiraus de sa provìntzia de Casteddu. +No tenit ancora una seu definidia. Po imoi sa seu est in Seddori. +Tirat 1.516,19 kilòmetrus cuadraus e contat 105.400 bividoris (2001). +Sa targa est VS po una lei noa, ma innantis est stètia MD. +Sardinnia/campidanesu: +Sa Sardìnnia est un'ìsula de su Mari Mesu-terràniu ocidentali, posta a unus 200km de sa penìsula italiana, su propriu de sa Tunisia, unus 300km de sa Ligùria e 500 de sa Spannya. Sa terra prus acanta est sa Còrsiga, 11km.feti. Sa forma de s'ìsula est sa de un'arretàngulu longu, de unus 260km in deretura NS e unus 120 in sa EO. Sa punta a N est sa bidda de Lungoni (Santa Teresa de Gaddura), sa de S su Cabu de Teulada. Is maris ki d'ingìrianta funti su Mari Tirrenu a E e su Mari de Sardìnnia a O. Sa tirada est de unus 24.000km², s'oru de mari de unus 2400 km. +Monti po su 13,5 %, montixeddu po su 68 % e pranu po su 18,5 %. Su monti prus artu tìrat 1834m (Punta de La Màrmora), in sa serra de su Gennargentu, in su mesu de s'ìsula. +Su tempus tìrat a su sicu, in istadi e in ierru. Sa callentura mesana est de 14-18 °C, cun cambiamentus mannus intra de pranu e monti, istadi e ierru: si podit passai de is -2 o -3 a is 30 °C. Su bentu podit essi forti meda, prus de totus su bentu estu (de NO). Proit pagu, 400-600mm a s'annu, cun diferèntzias mannas intra de monti e pranu, oru de mari e terra 'e a intru. +Du-i at unu lagu naturali feti, su lagu de Baratz, in su NO de s'ìsula, acanta de Tàtari e de s'Alighera. Is frùminis (cambas de àcua sempri prenus) funti pagus: de N a S su Coghinas, su Mannu (de Tàtari), su Temu, su Cedrinu, su Tirsu, su Frumindosa, su Mannu e su Cixerri. Is atrus funt arrius, sicus in parti de s'annu. Su frùmini prus longu est su Tirsu, chi tìrat 159km e bessit in su Mari de Sardìnnia a pustis di essi tocau sa tzitadi de Aristanis. +Sa Sardìnnia est parti de s'istadu italianu est regioni autònoma e tenit una populatzione de 1.680.000 personis. Is lìnguas chistionadas funt s'italianu e su sardu in duas bariedadis prus mannas campidanesu e logudoresu. +Est fueddau puru s'inglesu a livellu cumerciali e turìsticu po is medas basis americanas chi ddui funt in totu s'isula. +Cabuderra: +Cabuterra est una bidda de sa Provìntzia de Casteddu con 24.000 abitantisi. +Cennusu Generali. +Das colliasa prù attasa de sa fasci monatana chi fairi de corona a sa zona pianeggianti de su brazzu occidentali de su Golfu des Angelusu, s'estendiri su territoriu chi pigara su nomini de Cabuderra. +Sa bidda de Cabuderra esti a 17 km de Casteddu. Situara trai mari e muntagna e su stagnu, est principalmenti una bidda agricula. Nutevoli esti sa sua crescita demugrafica des utimusu 50 annusu. In sa sua Historia funti importantisi sa cresia de sant'Efisi de santa Brabara e de santu Girolamu. +Armùngia: +Armùngia (fintzas connotu comente Armùnja, in italianu "Armungia") est unu comunu de 584 abitantes de sa Provìntzia de Casteddu. +Est su logu aundi est nàsciu Emilio Lussu. +Limba de Mesania: +Sa Limba de Mesania est sa proposta de Màriu Pudhu (Puddu), e sa grafia dha impreant in su "Ditzionàriu de sa Limba e de sa Cultura Sarda", chi fait a ligi e buscai in s'Arretza a su giassu www.ditzionariu.org. Dha impreant in su giassu www.condaghes.com puru. +A prou de custa proposta dhui est sa disponibbilidadi de ainas informàtigas prontas e in partigulari de unu curregidori ortogràfigu. +Sa proposta de Pudhu fait a dha cunsiderai bàsciu duus puntus de bista: sa lìngua e s'iscriidura. +Língua. +S'idea de Puddu est ca sa Arregioni Sardigna arríciat "in intrada" dogumentus in calisisiat bariedadi, ma impreit po is paperis suus "in essida" una bariedadi feti de su sardu, assentendi sa "de mesania", est a nai sa de sa zona "murra" in mesu a Campidanu e Logudoro, spètzia is biddas de su Barigadu, de su Mandrolisai, de sa Brabaxa de Brebí e de Parti Valentza e Brabaxana. A parri suu is puntus de fortza de custa bariedadi funt: +Scriidura. +Pudhu partit de s'idea chi dònnia lìngua abisòngiat de unu sistema ortogràfigu suu, ca impreendi su de un'atra língua est capatzi ki bèngiant barrancus mannus. Custu no bolit nai chi su sistema suu siat traballosu, ma bolit unu pagu de istúdiu po dhu manigiai beni, poita ca assentat unu númeru de grafemas e fonemas prus ampru de su de sa LSU. Su sistema permitit de scriri de manera bastantementi crara no feti sa bariedadi de mesania ma casi totu is atras. +Piessignus. +Caraterìstigas de sa grafia de Pudhu, diferentis de sa LSU, funt: +Cullegamentus de foras. +Fait a agatai atras iscedas e ainas in su giassu www.condaghes.com/limbasarda, cun artígulus de atrus istudiosus puru. +Grafia sarda autònoma: +Est sa proposta, cun is annus unu pagu arranjada, de Antoni Lèpori (e de atrus innantis de issu). Pensada po su campidanesu ma bona a su pròpiu po is atras bariedadis, est nasça in is annus '70, candu unus cantu scriidoris ant tentu barrancus a scriri su sardu in grafia italiana. +Is chi scrint cun custu sistema po su prus pensant ca no dui bollat una bariedadi feti de sardu calada de s'artu, ma una agualadura fata de sa genti a partiri de una grafia comuna chi donjat a totus sa possibilidadi de scriri sa bariedadi locali insoru. Castiendi a sa polìtiga, sa Arrejoni Sardinja iat a podi arriciri calisisiat bariedadi de sardu e arrespundi in d-una de is duas bariedadis mannas (Logudoresu e Campidanesu), e provìntzias e comunus impreai sa bariedadi de sa cussorja insoru. De s'impreu fitianu e pùbrigu iat a nasci a giru de pagu tempus (unus cantu annus) unu "modellu" chi fatzat a puntu càncaru: s'idea de fundu est ca sa lìngua est una moda, e da fait sa genti chi da fueddat, no unus cantu professoris sètzius a giru de una mesa. +S'idea struturali de custu sistema est ca una lìngua de minoria no potzat impreai sa grafia de sa lìngua dominadora basçu perìgulu de biri assentau una borta po sempri su stadu de inferioridadi chi tenit e de no podi nimancu descriri a sei matessi in is bariedadis suas. +Ndi bessit unu sistema chi, jai in s'arfabetu, tenit pagus cosas in comunu cun su de s'italianu: po custu is cuncordadoris ant pigau a essemprus atras lìnguas lìnguas arromanzas e ant pigau de su connotu totu su chi podiant, po podi burrai de su sistema gràfigu cantu prus "italianismus" podessint. +Cunsiderendi su nùmeru de fonemas e grafemas assentaus, est forsis su sistema chi permitit mellus de scriri su sardu in calisisiat bariedadi: est fintzas prus arricu de su de Puddu, mancai no siat aicetotu pretzisu. +Sinnus caraterìstigus de custu sistema gràfigu, cara a LdM e LSU, funt: +Acàpius de foras. +Podeis agatai prus scedas in custa pàgina e in is acàpius chi eis a agatai innia. +Da impreant in medas jassus web comenti e custus (e atrus ancora): +Regione Autònoma de sa Sardigna: +Sa Regione Autònoma de Sardigna est una regione a istatutu ispetziale de sa Repùblica Italiana, istabilida in sa Costitutzione e nàschida in su 1948. Òcupat s'ìsula de Sardigna e sas isuleddas minores a inghìriu suo, comente s'artzipèlagu de La Maddalena, s'ìsula de Malu Entu, de s'Asinara... +Su primu Cussìgiu Regionale l'ant eletu in su 1949. +Sa sede regionale est Casteddu. +Como (dae su 2014) su presidente est Francesco Pigliaru. +S'Istatutu. +Aprovadu dae sa "Assemblea Costituente" su 31 ghennàrgiu 1948, l'ant ufitzializadu cun lege costitutzionale n.3 de su 26 de freàrgiu 1948. +Est partzidu in oto "tìtulos": +Provìntzia de Tàtari: +Generalidades. +Sa Provìntzia de Tàtari o Sassari o Meria de Tàtari o Sassari est una provìntzia de sa Sardigna sa prus antiga imparis cun sa de Casteddu. At làcanas cun sa Provìntzia de Aristanis e sa Provìntzia de Nùgoro a meridione, cun sa Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu a oriente, e cun su Mare de Sardigna a tramuntana e otzidente. +Sa sede est Tàtari. +Segundu sa lege regionale n. 9 de su 12 Arzolas 2001, 24 comunes chi fint in sa provìntzia de Tàtari ant formadu sa provìntzia noa de Provìntzia de Terranòa-Tèmpiu (Agghju, Santu Franciscu d'Aglientu, Alà, Altzachena, Badesi, Berchidda, Bultigghjata, Buddusò, Caragnani (Calanzanos), Figari, La Maddalena, Loiri Portu San Paoli, Locusantu, Lurisi (Luras), Monti, Tarranóa (Terranòa), Òschiri, Padru, Palau, Sant Antoni, Lungoni, Telti, Tèmpiu, Trinita). +Apustis de sas eletziones de su 2005, su Presidente de sa Provìntzia est Alessandra Giudici in Fogu. +Tirat 4.281km² e contat 336.636 abitantes. +Linguìstica: +Sa linguìstica est s'istùdiu de sa limba segundu sos mètodos de sa iscièntzia moderna. +Sa linguìstica òperat in sos campos de: fonologia, morfologia, sintassi (chi imparis formant sa chi in su connotu la narant gramàtica), mètrica (chi istùdiat s'istrutura rìtmica e sa tècnica componidora de sos versos), semàntica, lessicografia (chi abratzat s'etimologia). Sutadissiprinas suas podent esser cunsideradas sa dialetologia, sa sotziolinguìstica, s'etnolinguìstica e sa psicolinguìstica. +Sos duos mètodos printzipales umperados dae sa linguìstica sunt: +Nàschida de sa linguìstica sincrònica. +Sa linguìstica sincrònica naschet cun sos cursos de linguìstica generale fatos dae Ferdinand de Saussure a Ginevra. In particulare, in su de duos cursu (1908-1909) sunt definidos sos fundamentos de sa dissiprina nessi finas a Noam Chomsky. Ferdinand de Saussure cunsiderat comente tarea de sa linguìstica fraigare teoremas a pitzus de sa limba e demustrare·los, iscampende afirmatziones "flottantes" de sa linguìstica diacrònica de s'Otoghentos. Pro Saussure, sa limba est unu sistema "serré", e duncas sa teoria - est a narrer sa linguìstica generale - depet esser su matessi. Su modellu suo de iscièntzia est sa geometria. +Pro arribare a custu modellu iscientìficu Saussure cheret definire pretzisamente ite est una limba. A diferèntzia de sas àteras iscièntzias, sa linguìstica uumperat comente trastu de analizu s'ogetu suo. Duncas, pro iscampare sos latzos de sas currespundèntzias, si partit sa limba in duas perras: sa "langue", est a narrer su podere, sa capassidade, s'organizatzione pronta pro faeddare de sa limba cunsiderada in sa persona, e sa "parole", s'atzione de sa persona chi realizat su podere suo gràtzias a su cumbentu sotziale chi est sa limba. +Partende dae s'anàlisi de sa iscièntzia de sos sinnos (semiòtica) de s'iscritura, Saussure tirat sas propriedades chi distinghent sas limbas dae sos àteros sistemas de sinnos. +Sa linguìstica duncas pertocat innantis de totu a sa "langue", chi est un'astratzione reduiditza a unu sistema de sinnos, ue onzi sinnu est solidale a s'àteru: si introduimus in su sistema unu sinnu nou, s'ispàtziu de denotatzione de su sistema at a mudare totu cantu est; a sa fine, una "langue" de duos sinnos at a denotare unu mesu de sos "denotata" cun unu sinnu e s'àteru mesu cun s'àteru. +In sa limba s'inghitzada est reduida a su prus pagu: su momentu de su cumbentu pro sos sinnos (cuntratu primitivu), finas pùbricu comente in s'acasu de s'esperanto, sas generatziones de pustis lu retzint de manera passiva: sa limba intrat in sa "bida semiològica" sua e non faghet prus a torrare agoa. No est duncas de interessu resonare de s'orìgine de sas limbas prus de cantu siat a resonare de s'orìgine de su Ròdanu (Saussure). +Sa noidade de Saussure pertocat a sas cosas e a sas cosas de sa linguìstica: dae inoghe sa distintzione intra linguìstica sincrònica e linguìstica diacrònica e sa nàschida de sa linguìstica comente iscièntzia moderna. +Limbas de sa Sardigna: +Limbas de sa Sardigna: +Bae puru a bidere +Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu: +Sa Provìntzia de Terranoa-Tèmpiu o Meria de Terranoa-Tèmpiu est una de sas provìntzias de sa Regione Autònoma de sa Sardigna. += Generalidades = +Creada in su 2005 cun 24 comunas tirados dae sa Provìntzia de Tàtari e 2 dae sa de Provìntzia de Nùgoro. +Su nòmene ufitziale in italianu est de Provincia di Olbia-Tempio. +Sa seas definitivas de sos òrganos e sos ufìtzios sunt Terranoa e Tèmpiu. +Tirat 3.397 chlòmetros cuadros e contat 157.859 bividores (2010). += Comunas = +Provìntzia de Ogiastra: +Generalidadis. +Sa ""'Provìntzia de s'Ogiastra o Meria de s'Ogliastra est stetia creada de pagu cun 23 comunus tiraus de sa Provìntzia de Nùgoro. +Su nòmini ufitziali est Provìntzia de s'Ogiastra""'. +Tenit duas capitalis: Lanusèi (auba si reunit sa Giunta) e Tortuelie (auba si reunit su Cussìgiu). +Tirat 1.854,24 chilòmetrus cuadraus e contat 57.974 bividoris (2010). +Lussemburgu: +Lussemburgu est una natzione in s'Europa otzidentale. Sa capitale sua est Lussemburgu. +Isvetzia: +Isvètzia, ("Sverige"), est una natzione in s'Europa setentrionale. Sa capitale sua est Stoccolma. +Matemàtica: +Finalidades de sa Matemàtica. +Sa paràula "matemàtica" benit de su gregu μάθημα ("máthema"), tradusiditzu cun sas paràulas "iscièntzia", "connoschèntzia" o "imparu"; μαθηματικός ("mathematikós") cheret narrer "disizosu de imparare". +Cun custa paràula oe mutimus sa dissiprina chi, chistionende a s'ingrussu, podimus narrer chi abàidat a sos protzedimentos chi permitent de ponner e resolver chistiones chi pertocant cantidade, tirada e figuras ispatziales, moimentos de corpos e chi istùdiat sos mètodos chi permitent de manizare de manera generale custos protzedimentos. +Sa matemàtica tenet unu connotu antigu in totu sos pòpulos; si fit dodada de mètodos e ogetos pretzisos, e duncas impunnaiat a arribare a su "status" de iscièntzia, at passu passu alladiadu sas argumentos de sa chirca sua e ispainadu sos campos chi podet agiudare cun càrculos e modellos. Est de importu chi in unas cantas limbas a sa paràula singulare preferant su prurale "matemàticas". +Totu assentant chi sa matemàtica sighit a tenner resurtados de fatu e de bisura de importu mannu. +In s'istòria sua longa bi sunt istados tempos de grande crèschida e de istentu de sos istùdios. Custu in parte pro s'importu de sas personas bonas a donare aportos meda innoadores e craridores e de istrumbulare sa chirca matemàtica gràtzias a sas calidades issoro de imparadores. +Sa manera de traballare e de comunicare de sos matemàticos, reduit meda sos atopos de faddinas o de malu cumprendimentu. +In s'istòria de sa matemàtica faghet a bier una cuntierra continuada de duas maneras de intender s'iscièntzia: una chi abàidat a sas aprigaduras, e una chi abàidat a sa sistemadura teòrica. A segunda de sas edades e de sos ambientes binchiat s'una o s'àtera. +Argumentos de sa Matemàtica. +Circhemus como de sinnalare a s'ingrussu sos argumentos ogetos de sa chirca matemàtica, mustrende una ispètzia de caminu ghiadu acostende passu passu sos problemas, sas resonadas e sas sistemaduras teòricas. +Sos primos problemas chi portant a s'acostare a sa matemàtica sunt sos chi faghet a afrontare cun s'aritmètica: sunt càrculos fatos cun sas bator oberatziones chi podent pertocare contabilidade siendale, aprètziu de mannàrias geomètricas o mecànicas, càrculos pro ogetos e tècnicas chi agatamus in sa vida de onni die. +Sos prus simpres de custos càrculos faghet a los fagher serbende·si petzi de nùmeros interos naturales, ma luegus sos probremas de càrculu rechedent de poder manigiare sos nùmeros interos acapiados e sos nùmeros ratzionales. +Sos probremas de càrculu prus simpres los resolvimus cun fòrmulas chi torrant resurtados consighiditzos. Faghende prus difìtziles sos enuntziados nois depimus serbire de ecuatziones. Sas prus simpres sunt sas lineares, e ca a issas portant sas chistiones geomètricas prus simpres, e ca sunt resolviditzas, totas o gasì, cun protzessos istandard. +In sa geometria prana elementare ponimus finas problemas de costrutzione chi rechedent de aprofundire unas cantas costrutziones geomètricas. +In sas fòrmulas e in sas ecuatziones est megius a fagher intrare paràmetros cun balore no definidu: de gasi podemus disponner de ainas de portada prus generale, chi permitent de cunsighire economias mannas de cunsideru. Pro apretziare megius sas fòrmulas e pro resolver medas tipos de ecuatziones est abisòngiu a pensare unu càrculu literale chi permitat de aminudare unas cantas fòrmulas. Sas règulas de custu càrculu literale cumponent s'àlgebra elementare chi faghet a cunsiderare una tècnica chi podet esser utilosa pro totos. +Primos bisòngios de impostare unu sistema e duncas bisòngiu de astratzione: arribamus a istudiare sas istruturas. +Partes de sa Matemàtica. +Cantidades. +Nùmeru -- Nùmeros naturales -- Pi Gregu -- Nùmeros interos -- Nùmeros ratzionales -- Nùmeros irratzionales -- Nùmeros cumplessos -- Nùmeros ipercumplessos -- Nùmeros iperriales -- Nùmeros surreales -- Nùmeros ordinales -- Nùmeros cardinales -- Nùmene de sos nùmeros -- Disfinidu +Ainas. +Ainas informàticas. +In sos ùrtimos annos amus tentu a disposta medas pachitos software impunnados a automatisare s'esecutada de càrculos numèricos, sas elaboradas simbòlicas, sa fraigadura de gràficos e de ambientes de bisura e, pro cunsighèntzia, impunnados a agiudare s'istùdiu de sa matemàtica e s'adelantamentu de sos programas chi potzant esser diaderus funtzionales. +De importu e capassidade manna sunt sas chi naramus sistemas de àlgebra informàtica o finas cun su nòmene ingresu Computer algebra systems, incurtzadu in CAS. +Sinnalamus unos cantos programas open source o comuncas a disposta a donu pro s'istùdiu de sa matemàtica: +Istruturas. +Àlgebra astrata -- Teoria de sos nùmeros -- Geometria algèbrica -- Teoria de sos grupos -- Monòides -- Anàlisi -- Topologia -- Àlgebra lineare -- Teoria de sos grafos -- Àlgebra universale -- Teoria de sas categorias +Ispàtzios. +Topologia -- Geometria -- Trigonometria -- Geometria algèbrica -- Geometria diferentziale -- Topologia diferentziale -- Topologia algèbrica -- Àlgebra lineare -- Geometria fratale -- Teoria de sa mesura -- Anàlisi funtzionale +Matemàtica apricada. +Mecànica -- Anàlisi numèrica -- Otimizu -- Probabilidade -- Istatìstica -- Matemàtica siendale +Fondamentos e mètodos. +Filosofia de sa matemàtica -- Lògica matemàtica -- Teoria de sos modellos -- Teoria de sos umpares -- Teoria de sas categorias -- Tàula de sos sìmbulos matemàticos -- Lògica +Geografia: +Sa geografia (dae su latinu "geographia", e custu dae su gregu, γη/γεια (terra) e γραφειν (iscrier), de manera literale, "iscritura de sa terra") est s'iscièntzia chi istùdiat, intèrpretat, descriet e rapresentat sa Terra in sos aspetos suos fìsicos e in sos organismos ispatziales de su pizu suo. +Sa geografia est meda prus de sa cartografia, est a narrer s'istùdiu de sas mapas, e no est nemancu s'istùdiu de cabos e calas, no iscrucuzat petzi ite e ue est in sa Terra, ma finas ca est ingune e non a carchi àtera banda, relatende·si a sa 'postura in s'ispàtziu' sua. Istùdiat custu chi sa càusa siat naturale o umana, e istùdiat sas cunsighèntzias chi custos fatos detèrminant. +Istòria. +Sos primos òmines chi ant elaboradu unu cuntzetu de geografia sunt istados sos Gregos, chi li ant postu su nòmene. Ma s'iscièntzia issoro si firmaiat a descritziones meda resuminosas e rudimentales de su mundu, e duncas sunt istados sos Romanos, chi ant compudadu terras noas, sos chi ant agiuntu tècnicas noas; Strabone (bìvidu no ischimus cando, ma intre su sèculu I a.C. e su sèculu I ap.C.), at cumpostu una "Istòria" manna (arribada a nois petzi in pagos cantos) e una "Geografia" de su matessi importu e interesa, chi imbetzes est arribada a nois in conditziones bonas. +In s'Edade de Mesu custa iscièntzia at comintzadu a torrare a coa, ca medas bortas la contaminaiant creèntzias religiosas: bi sunt istadas duncas pagas òperas, chi ant pro nois oe s'aspetu de listas, o cartas grusseras medas e medas bortas finas imbentadas. Bogamus dae su contu sos geògrafos àrabos, chi ant creadu òperas de calidade manna, comente pro esempru su ""Libro del Re Ruggiero"", de Idrisi (de su sèculu XII), e àteros autores comente Ibn Battuta e Ibn Khaldun. +Cun sos grandes compudos terrestres impunnados a s'Àsia ("Il Milione" de Marco Polo est un'esempru amajosu) e cuddas marìtimas cara a sas Amèricas, s'òmine at torradu a iscoberrer sa passione pro sa geografia, e su bisòngiu de un'istùdiu prus incuradu. Sunt difatis de su sèculu XVI sos primos atlantes, e de su sèculu XVII sas tentadas de "Varenio" de sistemare s'iscièntzia geogràfica. +In su sèculu XVIII ant comintzadu a intender comente tarea printzipale de sa geografia sa regorta de dados de sas caraterìstigas fìsicas, sotziales, econòmicas, istòricas de onni terra. In su sèculu XIX est nàschida sa geografia moderna, gràtzias (innantis de totu) a sos tedescos Alexander von Humboldt (chi nde at fundadu s'indiritzu naturalìsticu) e Ritter (chi nde at fundadu s'indiritzu antròpico-istòricu): cun su passare de su tempus custos duos indiritzos si sunt unidos in unu ebia. Luegus est intrada che disciprina in s'universidade, comintzende dae Parigi e Berlinu. +In sos ùrtimos duos sèculos, sa cantidade de connoschèntzias e su nùmeru de ainas disponìbiles sunt crèschidos meda. Bi sunt ligàmenes fortes intra sa geografia e sas iscièntzias de geologia e botànica, comente puru economia, sotziologia e demografia. In su sèculu XX, in otzidente, sa disciprina geogràfica l'ant esaminada in bator momentos diferentes: determinismu ambientale, geografia regionale, revolutzione cantitativa e geografia crìtica. +Mètodos. +Sos liòngios ispatziales sunt su fundamentu de custa iscièntzia, chi impreat sas mapas comente aina printzipale. Sa cartografia cràssica si est unida a s'anàlisi geogràfica prus moderna, fundada a pitzus de su Sistema Informativu Geogràficu (GIS). +Sos geògrafos impreant bator caminos ligados: +Partes de sa geografia. +Geografia fìsica. +Custa parte cunsiderat sa geografia comente una iscièntzia de sa Terra, chi impreat sa biologia pro cumprender su disinnu de sa flora e de sa fàuna de su mundu, e matemàtica e fìsica pro cumprender su moimentu de sa Terra in liòngiu cun sos àteros corpos de su sistema solare. +Geografia Umana. +Custa parte abratzat sos aspetos econòmicos, polìticos e culturales de sa geografia, impunnada a sas iscièntzias sotziales, e a sos aspetos non fìsicos de s'òrdine de su mundu. Esàminat comente sos òmines si adatant a su logu e a sas àteras personas, e sa manera chi bivent paris cun su mundu. +Ainas. +Sa cartografia est s'iscièntzia apricada impunnada a fagher mapas, s'aina printzipale pro afigurare e analisare dados geogràficos. Cun sa crèschida de sas tecnologias informàticas sos Sistemas Informativos Geogràficos (GIS), ant alladiadu sas possibilidades de atzessu, manìgiu e elaboratzione de dados geogràficos. +Sas terramannas. +Àfrica - Amèricas - Antàrtica - Àsia - Europa - Otzeània +Boghes ligadas. +Istados de su mundu. +Iscièntzias de sa Terra: +Sas Iscièntzias de sa Terra sunt totas sas disciprinas chi istùdiant s'istrutura interna, sa morfologia de pìgiu e s'evolutzione de su pianeta Terra. S'istùdiu de su pianeta nostru est unu campu de sa Planetologia, chi in generale istùdiat sos pianetas presentes in su sistema solare nostru. +Sas disciprinas printzipales sunt: +Àteras disciprinas cumpartint cun sas iscièntzias de sa Terra unos cantos campos de interessu: pro esempru sa speleologia e sas iscièntzias naturales. +Ballau: +Ballau est unu comune de 971 bividores de sa Provìntzia de Casteddu. +Istados de su mundu: +ATENTU: custa pàzina benit de sa wiki italiana. Cheret acabada de traduire, in ispètzia sos nòmenes de sos istados. +Lista in òrdine alfabèticu de sos istados de su mundu cun indicatzione de su nùmene interu. +Bi sunt iscritos sos 191 istados de sas Natziones Unidas prus : +Istòria: +S'istòria est sa disciprina chi istùdiat sos fatos de su passadu cun sos documentos iscritos (o trascritos, si sunt testimonias orales) lassados dae comunidades e tziviltades umanas. Sa paràula medas bortas la impreamus in generale pro indicare una regorta de informatziones a pitzus de ite est sutzessu in unu tempus lontanu meda. +Su nòmene "istòria" benit dae su gregu "ιστορία" (in latinu "historia"), ""unu relatu de sas informatziones de una persona"". Sos istòricos impreant fontes de tipu diferente, registratziones iscritas o imprentadas, intervistas (istòria orale) e archeologia. Modalidades diferentes podent esser impreadas a segunda de su perìodu suta esàmene, e s'istùdiu de s'istòria at sas modas e manias suas. Sos fatos sutzessos antis de s'assentadura umana sunt connotos comente antistòria. +Porto Alabe: +Porto Alabe est sa fratzione marina de sa bidda de Tresnuraghes in sa Provìntzia de Aristanis. +Tresnuraghes: +Tresnuraghes est una bidda de 1.296 tzitadinos, situada in sa Provìntzia de Aristanis. +Sotziologia: +Sa sotziologia est una iscièntzia chi s'òcupat de sas relatas sotziales e de totus sa cosa fata in pari cun àteros/àteras, est a narrere chi cheret ispricare sa vida partende dae su raportu chi esistit a intro de onniunu de noisàter*s cun s*s àter*s. +Difatis, sa pessone umana no podet èssere cunsiderada che una mònade, e onniunu de noisàteros si podet cumprèndere petzi cumprendende su mundu inue isse bivet. Onniunu de noisàteros est s'àteru suo, su bighinu, s'isprigu in ue si rifletet s'identidade sua. E custu est beru in una manera particulare chi si cherent cumprender totus sos fenòmenos chi podent esistire petzi cun sas fainas collaboradoras de pessones diversas. +Istòria de sa sotziologia. +Fintzas dae s'Antigòriu gregu-romanu, e, in maneras diversas in calechisiat tzivilidade, sas pessones umanas ant proadu a cumprender su mundu, siat in una manera ispontànea e finas ingènua, siat in una manera istudiada, chirchende a lu contzetualizare. Prima de s'isboddicu ufitziale de sa sotziologia che disciplina sientìfica autònoma, a su mundu fiant atribuidos caràteres ontològicos, est a narrer ca su mundu fiat redùsidu a s'essèntzia sua (s'òmine a sa 'naduralesa umana', su sòtziu a un'òrdine còsmicu o reliziosu, ec.). +Pighende s'esèmpiu de s'isboddicu de sas sièntzias de sa naturalesa in sos sèculos de XVII e de XVIII, su filòsofu sotziale frantzesu Auguste Comte (1798-1857) si nd'imbentaiat sa paràula 'sotziologia', e cuntzepiat unu programma gasi metafìsicu pro custa disciplina noa. Ma est a s'acabu de su sèculu de XIX, cun su càmbiu organizativu de sas universidades europeas ei sa modernizatzione issoro, chi si podet narrer ca sa sotziolozia che chistionu sientìficu autònomu siat nàschida, abarrende peròu semper pagu pagu tzeraca de sa filosofia, est a nàrrer abarrende una teoria sotziale chene de unu programma empìricu isboddicadu e modernu. +Comentesisiat, sa nàschida de sa disciplina si depet atribuire massimamente a su frantzesu Emile Durkheim (1858-1917) e a su tedescu Max Weber (1864-1920). Sunt istados issos a fraigare sas craes cuntzetuales prus mannas e chi galu a sa die de oe cunditzionant sa disciplina. Segundu Durkheim, su cumportamentu de s'òmine e de sos grupos tenet sentidu e podet esser cumpresu ebbia, castiende a sas istitutziones sotziales, chi pretzèdint sa vida de donzi òmine e sutzedent a sa morte issoro. Sunt custas 'fatos sotziales' beros, tostados che pedra, chi s'imponent a sas sèberas e a su destinu individuales, pro mèdiu massimamente de sa formatzione de sas identidades individuales. In s'òpera sua 'Le suicide' (1897) isse, impreende datos istatìsticos, dimustraiat s'acàpio determinadore a intro de sa cultura de pertenèntzia ei sa sèbera prus personale chi podiat esistire, su suitzìdiu. Custu pro nàrrer ca est possìbile de agatare una causalidade sotziale a calechisiat cumportamentu e sèbera. +In s'òpera de Weber, a sa cuntrària, s'interessu prus mannu no fiat su fatu ca s'atzione de sos òmines est cunditzionada dae sas istitutziones sotziales, ma su càmbiu de sas istitutziones e de sos òmines 'etotu: e duncas pro ite massimamente su mundu modernu est caraterizadu dae sa possibilidade, atzetada dae sa sotziedade, chi si nde podiant cambiare istruturas, cumportamentos, etc. una cosa ca in sos mundos regulados dae su connotu fiat atzetadu in una manera diversa meda, e comuncu ostacoladu gasi semper. Pro ite, in particulare, su disìgiu de richesa s'est furriadu in una manera noa e legìtima de traballare e de produer, s'impresa moderna ei s'ispìritu de su capitalismu. In un'òpera de maistru (S'ètica protestante e s'ispìritu de su capitalismu, 1904), Weber nosind'ammustrat in unu tretu ca òmines cunditzionados dae un'educatzione catòlica, chi bidiat su dinare ei sa richesa che 'farra de su tiàulu' si fiant cumbertidos, furriende·si·nde protestantes, a unu sentidu opostu, intepretende sa matessi cosa non prus che una nexe ma ke unu sinnu de sa gràtzia de Deus e de sa sorte issoro che elìgidos e destinados a su paradisu; e, segundamente, ca custu cumportamentu nàschidu in un'ambiente religiosu at fatu nàscher s'ispìritu capitalista de impresa e duncas at modificadu no tantu e no solu sa religione, ma s'economia. Duncas, no est beru ca su cumportamentu umanu est intreamente cunditzionadu dae sas istitutziones sotziales e ca si podiat agatare càusas ùrtimas e ispricadoras de s'isboddicu de sa sotziedade e de su sòtziu. +Su sèculu de XX est istadu marcadu massimamente dae s'ispostamentu de su tzentru de sas iscièntzias otzidentales, e de sa sotziologia puru, dae s'Europa a s'Amèrica. Incue s'universidade aiat introdùsidu unu càmbiu importante meda in s'istrutura de sa chirca: a sas cadreas monocràticas e baronales europeas si sustituiat su traballu de grupu, cun sa nàschida de su departimentu universitàriu. Inultras, àteros caràteres democràticos de sa cultura americana permitiant a sos chirkeris universitàrios de esser prus lìberos cunforma a s'esigèntzia de respetabilidade a sa manera de sa gentitedda chi bi fiat in Europa. Insuma, fiant prus lìberos de chircare bias noas. +In sa sotziologia custu at significadu massimamente su cumentzu de unu programa empìricu e sa bessida dae sas bibliotecas e departimentos universitàrios pro regoller sos dados empìrigos in manera dereta. At cambiadu s'arte e at isboddicadu una parte empìrica chi at a sinnare su benidore de sa disciplina. +A su cumentzu, sa nàschida de unu Departimentu de antropologia e sotziologia in s'Universidade privada de Chicago fiat caraterizada dae su lantzu de una sèrie istòrica de chircas a subra sa tzitade de Chicago e totu. In custas chircas si fiat isboddicadu su fundamentu de sos mètodos calitativos de chirca, est a nàrrere de s'intervista, de s'osservatzione, e de sa còllida de testimòngias, analizadas e interpretadas dae sos sotziòlogos. Aintro de custos sotziòlogos, tocat a amentare a Robert Park, William Thomas, e Everett Hughes, chi ant interpretadu sa sotziedade che unu inpari de mundos dominados dae s'interatzione sotziale, est a narrer dae cudd'aggregu de atziones e de interpretatziones de su mundu cumpartidas dae sa gente chi definit sas situatziones e ghiat sas atziones a sas sèberas. +Che reatzione a custa manera de traballare, giai in sos annos trinta e massimamente in sos baranta e chimbanta, si sunt isboddicadas àteras sotziologias in sa Costa orientale de sos Istados Unidos, chi si sunt opostas a sos interatzionistas simbòlicos siat in sa manera de chircare siat in sa visione generale de sa sotziedade. Pro issos, infatis, su sòtziu torrat a esser un'aggregu de cumportamentos chi sighint règulas generales (funtziones) provocadas dae su bisongiu ca ogni sotziedade tenet de respunder a esigèntzias fundamentales (bisongios), comente a su produer sa richesa, trasferrer una cultura a sas generatziones noas, tenner creèntzias comunas, defender sa seguresa pùbrica, etz. Pro respunder a custos bisonzos naturales de onzi sòtziu, in donzi sotziedade si sunt criadas istitutziones sotziales chi currispundent a custas funtziones, che sa còyua, s'iscola, sa religione, s'economia, etc. Torrende a Durkheim (ma no de seguru a su Durkheim de "Sas formas elementares de sa vida religiosa"), issos bient in sa sotziedade un'aggregu de unidades chi respundent a una lege generale, chi est sà de su mantenimentu de s'ecuilìbriu sotziale. Sende un'aggregu coerente de unidades discretas, fiat possìbile a l'istudiare cantifichendilas. E tando fiat introdùsidu in sotziologia s'impreu de mètodos istatìsticos, pro mèdiu de sa trasformatzione de protzessos sotziales in cantidades discretas. Su modellu teòrigu funtzionalista, che sos istruturalistas e neomarxistas, aderint totus a custa bisione chi redusit su cumportamentu sotziale a efetu de càusas chi tocat a chircare in s'istrutura cumplessiva de sa sotziedade. +Custu innestu at provocadu un'isboddicu chene pretzedentes de sa disciplina, aplicada massimamente a sa mesura de su mundu, chi est bessida dae s'universidade puru furriende·si·nde a impresa cummertziale (istitudos de sondazu) o, pro esèmpiu in Sardigna, a sustengiu parasientìficu a s'atzione polìtica, ma, a su matessi tempus, at provocadu sa poberesa teòrica ei sa decadèntzia sientìfica de sa sotziolozia, chi s'est redùsida a una tautologia de sa sotziedade e no iscobèrit prus nudda, si no cunfirmat sos pregiudìtzios de sos chircheris de professione e de su rangu sotziale issoro. +In sos annos partende dae su 1970, unos cantos grandos sotziòlogos, che Pierre Bourdieu in Frantza e Anthony Giddens in Rennu Unidu, ant chircadu de agatare un'intregu a intro sas duas bisiones de sa sotziedade, est a narrer s'istrutura cunditzionadora ei s'atzione cambiadora, cun èsitos chi si podint cuntierrare meda. Oe, comuncu, sa sotziologia in su mundu paret chirkende una bia noa, pro ite massimamente paret difìtzile de isprigare tropu de su chi sutzedit sighende custa immàgines fortes de su chi est sa sotziedade in su cumplessu suo. Sas chircas empìricas no portant a niuna iscoberta, e cunfirmant sas ipòtesis de sos chircheris ebbia. +Pro custu, massimamente in Amèrica, in Frantza, in sos Logos Bassos, in Germània e in sos Logos iscandìnavos, si assistet a una torrada a s'iscola de Chicago e a sos mètodos suos de chirca. +Sa sotziologia in Sardigna. +In Sardigna sa sotziologia s'est isboddicada pagu e male, sèmpere atzeracada a sa sotziologia italiana, chi est una de sas prus peus chi si podiat agatare in su mundu. Impèdida a suta de su fascismu, sa nàschida sua apustis de sa liberatzione est istada cunditzionada dae sa sotziologia funtzionalista americana e dae su marxismu. Ideolòzica, irraighinada in unu mundu parafeudale che s'universidade italiana, sa sotziolozia sarda est pòbera e chene prestìgiu sotziale. S'istòria sua, comuncu, tocat a l'iscrier. Isfortunadamente, sa sotziedade sarda est istada s'ogetu de àteras disciplinas, massimamente s'antropolozia, chi ant partitzipadu a fraigare un'immàgine de sa Sardigna che unu pòpulu antigu e acapiadu a su connotu, inimigu de sa modernidade chi podiat benner solamente dae sos terramannesos e dae sos 'progressistas', e chi meritaiat una sorte de museu ebia. E sos antropòlogos sardos sunt macos de museos. Medas sotziòlogos cunfirmativos sunt de custu partidu, e sighint a cooperare pro fraigare un'imàgine de sa sotziedade sarda che inimiga de sa modernidade e de su progressu (assùmidos che unu bene in se e assoludu, ma descritos segundu sos prezuìtzios issoro), mentres medas àteros sunt proende a isboddicare una sotziologia chene pregiuìtzios ideològicos. +Aintro de sas chircas de sa sotziedade sarda prus importantes nosi nde podimus amentare "La famiglia esclusiva" de Luca Pinna (1971), "Proletariato e ceti medi in Sardegna" de Marcello Lelli (1974), "Famiglie di pastori" de Benedetto Meloni (1984), "Le lingue dei sardi" incurada dae A. Oppo (2006). Una parte de Sardigna est istada istudiada cun una chirca manna fata in sos Chimbanta aintro de su "Progetu Sardigna" finantziadu dae s'OCSE, chi est istada torrada a èssere publicada in custos ùrtimos annos ("Socialità e organizzazione in Sardegna", inc. dae A. Anfossi, torrada a s'imprenta in su 2008). +Comente si podet bìere, niunu de sos libros de sa sotziologia sarda at influidu in sa cuntierra pùbrica comente, naramus, a "La vendetta barbaricina come ordinamento giuridico" de A. Pigliaru, "La rivolta dell'oggetto" de M. Pira o a s'òbera de Antoni Gramsci, chi sunt traballos chi pertennent a àteras traditziones disciplinares. No bi sunt mai istados traballos de sotziologia iscritos in sardu. +Rennu de Sardigna: +Su Rennu de Sardigna (nùmene uffitziale: "Rennu de Sardigna, Cipru e Gerusalemme, Ducadu de Savoja e Monferrato, Printzipadu de Piemonte) "fiat su rennu chi de su 1720 fiat suta podèriu de sa dinastia Savoja, annu cando s'ìsula de Sardigna fiat istada tzedida a su re Votòriu Amedeu II de Savoja, in cambiapare cun s'Austria-Ungheria de sa SItzìlia. Sa Sardigna fiat difatis istada assignada a custos ùrtimos in su tratadu de Utrecht (1713). +Su rennu fiat formadu foras de Sardigna de sa regione oe frantzesa de Savoja, de su Piemonte, Nitza e de su 1815, annu de su cungressu de Vienna nde faghiat parte fintzas sa Liguria e sa capitale sua Genova. +Durante sa prus parte de sos sèculos sa capitale polìtica e economica fiat Torino, mancari ufitzialmente intre su 1326 e su 1847 esseret Casteddu. Contrassempere a su nùmene, sa Sardigna aiat in realidade pagu importu in sas detzisiones chi pertocaiant s'istadu. +In su 1860 su rennu aiat perdidu sos territòrios de Savoja e Nitza, tzèdidos a sa Frantza che pagamentas pro s'azudu in sa gherra contra sos austrìacos. +Sa fine sua currespondet a sa nàschida de su Rennu de Itàlia, de chi est cunsideradu legalmente istadu fundadore. +S'istitutzione de su tìtulu de Rennu de Sardigna e Còrsica ("Regnum Sardiniae et Corsicae")" "torrat a coa a su 1297 (o 1299). Su paba Bonifàtziu VIII, chi pretendiat chi is ìsulas aparteneret a su pabadu, aiat dadu a su re aragonesu Jacu II "licentia invadendi", chi diat èssere su deretu de las invàdere e nde las cunchistare. +Istòria. +In su 1297, addurande galu sa gherra de su "Vespro" tra Anzoinos e Aragonesos, su papa Bonifaciu ottavu aiat cuntzedidu a sos Aragonesos sa corona de res de Sardinna in cambiu de sa de su rennu de Sitzilia: una "licentia invadendi" in beridade, ca sa Sardinna aiat zai sas istitutziones suas. +Infattis b'aiant sos Pisanos in Casteddu e Gaddura, sos Doria in su Capu de Susu e supratottu su zuigadu de Arborea. +Sos Aragonesos aiant isettadu belle trint'annos, innantis de si movere. In su 1323, però, aiant astrintu una alleantzia cun su zuighe arbarichesu Ugone su secundu e aiant movidu gherra contras a sos Pisanos de su Capu de Sutta. In su 1324 aiant conchistadu Casteddu e sas curadorias de cudda banda de s'isula. In su 1326 aiant bogadu a fora pro semper sos Pisanos fintzas dae sa tzittade fortificada de Casteddu. +Custa est sa naschida de su Rennu de Sardinna. +De fattu, però, sa bida sua leat caminu in s'annu 1421. A pustis de sa gherra longa cun su zuigadu de Arborea, in su 1420 sos Aragonesos aiant ottennidu chi tottu s'isula esseret in sas manos issoro. S'urtimu zuighe arbarichesu, Guillermu de Narbona, aiat bendidu a sa corona aragonesa su titulu zuigale e sas terras chi galu teniat in s'isula pro chentumiza fiorinos de oro. In su 1421, comente fiamus narende, leat cumintzu s'istoria istitutzionale de su rennu sardu, cun sa prima remunida de su Parlamentu, in Casteddu. +Sos fattos de importu de s'istoria sua sunt pagos, ca custu periodu est su prus tristu de s'istoria sarda intrea. Sas conditziones de sa bida fiant feas, su feudalesimu, battidu dae sos Cadalanos ind una terra chi non l'aiat mai connottu innantis, destruiat sas istitutziones, sos usos e sa manera de bivere matessi de sos sardos. In prus, mescamente a pustis de sa riforma protestante, sas autoridades aiant fattu intrare in sardinna s'Incuisitzione ispannola, chi fiat pejus de sa romana. Non fiant tantu sos ereticos luteranos o de atteras fides, chi fiant pessighidos, ma sas maghiarjas, sos chi connoschiant sos secretos de sas prantas e tottus cuddos chi sighiant credentzias diversas dae sa cattolica apostolica decrarada in su Contziliu de Trentu. Custu cheret narrer chi belle tottu sa populatzione fiat in periculu de rugher in sas manos de sos incuisitores. +In custos annos de decadentzia, sos barones e sos ecclesiasticos, mancari b'aeret su vis-re cun sos funtzionarios suos, faghiant e disfaghiant sa leze. Fiant issos sos meres de s'isula. Ma non si nde poniant pessamentu meda, si non pro sos privilezios chi aiant. +Cada deghe annos fiat reunidu su parlamentu. Fiat formadu dae tres bratzos (sos "istamentos"), in sos cales sedeiant sos rapresentantes de sa nobilesa, de sa cresia e de sas tzittades reales (Casteddu, Iglesias, Aristanis, Bosa, Alighera, Tattari, Castedduaragonesu/Casteddusardu). In custa occasione fiat detzisu su "donativo", sa tassa chi sos sudditos deviant pacare a su re. Non b'at bisonzu de narrer chi non fiant tzertu sos barones e sos ecclesiasticos a ponner manu a butzaca. +Una bia, però, in su 1668, custu "donativu" non fiat istadu votadu dae su parlamentu. B'aiat in cuddu periodu una forma de resistentzia de sos nobiles sardos-cadalanos a sas pretesas de su re: cheriant aer pro issos sos titulos e sas caricas uffitziales, in sas cales imbetzes b'aint semper ispannolos numenados in terramanna. Non fiat una reberdia natzionale, però, ca su populu fiat tennidu a largu dae calesisiat isseperu. In su mese de lampadas de cuddu matesi 1668 tando fiat istadu bochidu in casteddu su vis-re matessi, su marchese de Camarassa. Fiat una trampa preparada dae sos nobiles discuntentos e s'iscandalu fiat istadu mannu a beru, finas in Madrid. Sos chi aiant fattu sa trassa, in pagu tempus, mancari si nch'esserent fughidos in terramanna, ruttos ind unu tranellu preparadu dae su vis-re nou, fiant finidos male: bochidos unu pro unu, s'urtimu, su capu, in pratta, in Casteddu, che a unu bandidu. +In su 1720, a pustis de sa gherra de sutzessione ispannola, sa corona de Sardinna colat in conca a sos printzipes Savoia. Non fiat unu isseperu issoro, nen aggradeschiant de aer custu ligamene cund una "isula de bandidos", comente la bidiant issos. Ma cheriant su titulu de res, tando, a mala gana, aiant leadu su chi sa sorte lis aiat dadu. +Sos Savoia e sos vis-res piemontesos non sunt istados guvernadores de gabbale. Pro annos e annos ant lassadu chi sas cosas andarent in dae nantis che a semper. +In su 1760 aiant pessadu de fagher impreare s'italianu che a sa limba uffitziale de s'istadu. Sos Piemontesos non lu faeddaiant, ca preferiant su frantzesu, e sos sardos nemmancu, ca sas limbas de su rennu fiant istadas finas a tando su sardu, su catalanu e s'ispannolu. Carchi istudiosu sardu aiat antzis artziadu una polemica manna contras a custu decretu: sa limba de sos sardos deviat esser su sardu e bia. +S'italianu at pigadu pede in sos usos uffitziales a sa fine de su seculu de degheotto, ma galu pro meda tempus nemos l'at faeddadu. +De sos annos 1793-1796 sunt sos fattos fattos prus de importu de su seculu. sas conditziones economicas de s'isula, mancari esserent mudadas a bellu a bellu in sos urtimos annos, non fiant però bonas e nemmancu discretas. B'aiant problemas mannos chi su guvernu tzegu e prepotente de sos Piemontesos aiat fattu creschere, antzis chi los acabare. cando sos Frantzesos si tuccant pro invadere s'isula, sos Piemontesos s'abarrant firmos, sena faghere unu isseperu. Sos barones e sos ecclesiasticos, timende de perdere sas richesas e sos privilezios, ca sos Frantzesos pro issos fiant tottus zacobinos periculosos, aiant organizadu sa difesa. Sos sardos, male armados e pagu prontos, aiant ghettadu in dae segus sos invasores. A cuddu puntu, su guvernu piemontesu deviat a su mancu narrer grassias a sos sudditos e a sos chi los aiant ghiados in sa difesa de s'isula. Su parlamentu aiat imviadu chimbe dimandas a su re Savoia, pro chi esserent reconnottos sos meritos de sos barones sardos. +Su re, imbetzes, aiat rispostu de mala manera e cun pagu grabbu. +In su 28 de aprile de su 1794 sa populatzione de Casteddu, pesada contras a sos funtzionarios istranzos dae sos chi aiant ghiadu sa resistentzia contras a sos frantzesos, aiant duncas bogadu a fora de sa tzittade e de s'isula tottus sos Piemontesos. +Tottu sa Sardinna fiat in bulluzu. Sos massajos leaiant sas armas e non pacaiant prus sos tributos feudales, sa situatzione pariat fughire dae manu a sos chi l'aiant criada. +Dae tottu custu, essit a campu sa figura manna de Giovanni Maria Angioy, abocadu de Bono. Imbiadu in Tattari cun sa carica de "alternos" (chi cheret narrer belle de vis-re), antzis de facher acabare sas reberdias, si ponet a sa ghia de sa rivolutzione, cun s'intedimentu de bortulare sas istitutziones feudales e de decrarare sa repubrica. +In mentras chi issu e sos chi lu fiant sighinde falaiant armados dae su Capu de Susu, sos barones e sos riccos chi l'aiant sustennidu finas a tando aiant pessadu bene a du chi lis cunbeniat e l'aiant lassadu solu. Medas massajos e belle tottus sos pastores, timende de perdere cun sa rivolutzione su chi aiant, no aiant leadu parte peruna a su motu rivolutzionariu. A curtzu a Aristanis, abarradu cun pagos cumpanzos male armados, Zommaria Anzoi devet rinuntziare a s'atzione sua. Resessit a si fughire in Corsica e a pustis in Frantza, inue si nche morit disterradu e poveru carchi annu prus a tardu. +Gai finit sa rivolutzione sarda. +Sos Piemontesos, torrados in s'isula cun su gradimentu de sos nobiles e de sos ecclesiasticos, ponent ordine in s'isula sena peruna piedade. Biddas intreas finint derruttas e sas populatziones issoro pessighidas che sos pejus bandidos, finas feminas, betzos e pitzinnos. Sos amigos de Zommaria Anzoi, chie ind unu momentu, chie pagu a pustis, sunt cundennados a morte e bochidos in pratta. +Cando Napoleone intrat cun sas troppas suas in Piemonte, sos Savoia matessi podent acatare amparu in Casteddu, chi pro carchi tempus est sa capitale unica de su rennu. +Su Rennu de Sardinna addurat finas a su 1861, cando mudat numene, diventande Rennu de Italia. +Elianora de Arbarèe: +Elianora de Serra-Bas (Molins de Rei, Cadalunnia, 1347 – Aristanis, 1404) , segunda filla de su gìuighe Mariane su de bator, Judikessa de Arborea. +Biografia. +De sa pitzinnia sua ischimus pagu e nudda. Sa midade de su sèculu XIV est tempus de gherras e pestilèntzias. Sa peste niedda est arribada in Europa in su 1348 e dae tando non b'at rennu o provìntzia chi non la connoscat. In cuddos annos matessi, su giuigadu de Arbarèe, segada s’alleàntzia cun sos aragonesos de su rennu de Sardigna, chircat non solu de abarrare indipendente, ma pèri de conchistare totu s’ìsula, ca su domìniu aragonesu, in sas zonas ue giai lu connoschent, est malu a aguantare pro sos sardos. +Elianora creschet in sa corte aristanesa e, a una edade chi non est prus gai birde, finit cojuada cun Brancaleone Doria, su sennore de sos Doria sardos. Paris cun issu si nch’andat a bìvere in Genova e inie diat abbarrare pro semper, si frade suo Ugone su de tres, gìuighe in Aristanis a pustis de babbu issoro Mariane, no esseret bocchidu in d-una reberdia populare, in su 1383. Custu podet esser fatu, ca in sos giuigados sardos su pòpulu at semper àppidu su deretu de bocchire su re traitore. +A sa morte de frade suo, Elianora devet ghirare in Sardigna, ca su gìuighe nou, numenadu dae su parlamentu de sa Corona de Logu, est fìgiu suo Federicu. Sende issu minore, però, su rennu devet esser poderadu dae calicun’àteru. Sa Corona de Logu issèperat issa matessi, pro custu incàricu. +Duncas Elianora non est reina, ma rezidòra de su rennu a contu de fìgiu suo. Brancaleone Doria, su maridu, tando cheret astringhere sa paghe cun sos Aragonesos e custa idea non bi dispiaget a Elianora puru. Pro more de custu intendimentu, imbiat Brancaleone matessi a sa corte aragonesa, in Ispanna. +Sos aragonesos, cuntentos de custu regalu, cund una trampa, ghettant Brancaleone in presone e pedint a Elianora de acabare totus sas operatziones militares contras a issos e de torrare totus sas terras leadas finas a cuddu mamentu, chi fiant belle tottu s'ìsula. Elianora finit chi a mala gana devet narrer chi eja a custa pretesa, ma decrarat chi lu podet fagher solu cun sa cunfirma de totus sos sùdditos suos. Dae custu patu naschit sa paghe de su 1388. Su documentu chi la cuntenet mustrat sas firmas de sos rappresentantes de cada bidda de Sardinna: est unu documentu unicu e pretziosu meda. +Sas atziones militares, a custu puntu, sighint cun sa ghia de Brancaleone matessi. Issu, iscaddadu dae su tratamentu appidu, at lassadu a una banda su disìgiu de paghe e amistade cun sos aragonesos e como est su pejus inimicu issoro. Mentras chi Brancaleone ponet s'assediu a sas tzitades de Casteddu e de s'Alighera, sas unicas tentas dae sos inimicos, Elianora bogat a campu torra sas leges de su giuigadu, giai fatas iscriere dae babbu suo Mariane carchi annu innantis. Su rennu est prus mannu, duncas b’at bisòngiu de acontzare sas leges pro las fagher cuncordare cun sa situatzione noa. +Sas leges de su giuigadu sunt remunidas in sa Carta de Logu, ca su Logu est s’istadu e totu. Sa Carta de Logu arbarichesa est una regolta giurìdica de importu mannu. Abarrat sa lege ufitziale de sas biddas sardas finas a su 1827, cando su re de Sardigna Càralu Felitze de Savoja bogat a campu su còditze tzivile nou. De sa Carta de Logu si nde faeddat galu in totus sos testos de istòria de su deretu. +Non s’ischit pro cantu tempus Elianora tèngiat su potere. Fìgiu suo Federicu, chi fiat su gìuighe numenadu da sa Corona de Logu, devet esser mortu chito, ca non at mai leadu sa ghia de s’istadu. Unu segundu fìgiu, Mariane, fortzis est istadu numenadu gìuighe pagu tempus a pustis, ma a custu puntu, in sos annos a inghìriu de su 1405, Eleonora est giai morta. Fortzis de peste niedda. +De sa bida sua no ischimus àteru. +Sa figura sua est diventada unu sìmbolu in su sèculu de XIX, cando fiant fortes sas ideas romànticas e medas pòpulos chircaiant de otenner sa libertade e s’indipendèntzia dae sos istranzos. Fiat pintada che a una eroina de sa libertade, ghia de su pòpulu suo contras a sos invasores e su mitu suo galu a die de oe sighit a pràghere a medas sardos. +Regiones Autònomas de s'Itàlia: +Regiones Autònomas de s'Itàlia: +Chìmica: +Sa chìmica (dae s'arabu "al kimiaa", الكيمياء) est s'iscièntzia chi istùdiat sa cumpositzione, sas propiedades e sas trasformatziones de sa materia. +S'àtomo, est sa parte prus pitica de sa matèria. Sa chímica istùdiat sos síngulos átomos in sas caraterìsticas e propiedades issoro, e in prus comente custos si unin tra issos a frommare sas moléculas. Sa frommatzione o sa truncadura de unu ligàmene tra átomos o tra moléculas sunt a sa base de sa trasformatzione de sa materia. +Sa chímica, est divisa in duas brancas mannas: chìmica inorgànica e chìmica orgànica, e àteras brancas prus piticas, comente chímica física, chímica analítica, chímica de s'istadu sólidu e de sas superfìcies, biochímica, chímica farmacéutica, chímica industriale, chímica de sos alimentos. +Sa chímica inorgánica est sa chi istùdiat totu sos elementos chi cumponent sa matèria e sa creatzione de cumpostos inorgánicos. A partire dae inoghe sa chímica de sos metallos, s'eletrochímica, sa cristallografía, sa geochímica, s'astrochìmica, s'ispetroscopia moleculare, e finas sa metallurgia. +Sa chímica orgánica istùdiat sos cumpostos orgánicos, chi dian éssere sos cumpostos de su Carbòniu. L'aian cramada orgànica ca assoras cussa branca de sa chímica s'interessaiat de cumpostos pròpios de organismos biventes, vegetales o animales chi esserent. +Custa definitzione l'aian abandhonada cando aian iscobertu sa síntesi de s'urea partinde da cumpostos inorgánicos, dimostrande chi cumpostos criados in laboratòriu tenian sa matessi cumpositzione e istrutura de cussos produidos dae s'organismu animale o vegetale, cuntrastande sa ipótesi chi sos elementos orgànicos depian tenner pro fortza orígine biològica. +S'atmosfera est fata po su 79 po centu de azoto, pò su bintunu po centu de ossìgenu, e s'atru pagu chi abarrat est fatu de argon, anidride carbònica e atrus gas. +In natura s'ossìgenu esistet comente molècula de O2. +Biologia: +Sa Biologia (de su grecu βίος, biòs= bida e λόγος,logos= istudiu) est s'istùdiu de sa bida segundu sos mètodos de sa sièntzia moderna. +Sa biologia includit medas materias ispissu funt cunsideradas indipendentis, is primus a proponi custu tremini fuint, in sos comintzos de XIX securu, Jean-Baptiste de Lamarck e Gottfried Reinhold Treviranus. +Sessualidade de s'òmine: +Sa sessualidade est un'aspetu fundamentale de su cumportamentu de sas personas, chi cumprendet sos atos (finalizados a sa riproduzione, a chircare su praghere, ma puru sociales) chi si funt isvilupados in base a sas propriedades tìpicas de s'aparadu riprodutivu. Difati s'ambitu sessuale investit in meda maneras totu s'evolutzione 'e sa creschida de sa persone e pigat in consideratzione tottu sas relatziones de sa vita sua. +Samugheo: +Samugheo est una bidda de 3.509 bividores e s’agatat in sa Provìntzia de Aristanis in sa Barbagia de su Mandrolisai. +Geografia. +Su sartu de Sammugheo est collocadu a 400 metros in s’artura de su mare, allàcanat cun sa Barbayanna, cun sa Marmilla e cun su Barigadu. Su territoriu de Samugheo s’estendet pro 80 chilometros, e sas biddas cussorgiales sunt: a parte dee susu, Busache, Ortueri e Sorgono, a s’ala de manca cun Allai e Arruinas, a parte de jossu cun Asuni e a s’ala de destra Atzara, Meana e Laconi. Est una zona rica de binzas e tancas de laore, cun baddes e rios, cun sirbones e crabiolos, crabas arestes e matzones, astores e abilas, sa punta prus arta de totus sos montes, Monte Taccu, arribat a 660 metros de artura. +Traditziones. +Est connota pro su tessinzu e s’arranda, pro sos bellos costùmenes de fèmina e de òmine, ricos e bene repuntados. Su costùmene de s’omine est cumpostu dae sa "camisa", de linu o codone, dae sa "berrita", de orbatze o pannetu nieddu, dae su "cosso", chi est repuntadu cun sos rollos azurros e interamente fatu de veludu blu, dae su "bragallitu" (nomenadu "chintzullu" o "‘raga niedda") chi podet essere fata de orbatze o pannetu nieddu, dae sas "bragas biancas" (o canudas) fatas de linu o codone, dae sas "cartzas"e a bortas nche fut fintzes su "apotinu" de orbatze e velludu, e su "gabbanu", longu-longu de orbatze niedda. Su dee sa fèmina est meda bellu, cun sas "chintas" de orbatze niedda o rubia, sas chintas sunt duas: sa "‘e ‘nantis" e sa "‘e palas". Sa "‘e palas" est tenta a fni, e jughet fitas de seda, e a su fundu unu rollu de seda birde, sa "chinta ‘e ‘nantis", imbetzes, est totu de orbatze, ma no est tenta, pro ite andat repuntada, e est rollada, custa puru, dae seda birde. Jughet sa "camisa", repuntada, e tenta firma dae su "cropitu", de brocadu o de velludu, cun rollos rubios, subra su "cropitu" e sa camisa andat postu su "Cipone", de brocadu nieddu, blu o druchesadu, e est a manigas longas. Su "liongiu" fu' fattu in origine dea 11 mucadores, ma cun su passare de su tenpus sunt passados a 4. +Sos ballos de sa bidda sunt: s’"orrosciada", sa "dantza", su "ballitu", sos "tres passos", su "passu torradu", su "ballu sadru", sa "treghenta", chi sunt sonados a sonete, a fisarmòniga, trunfa, pitariolu, launeddas e cun su tenore. +In Samugheo s’agatant fintzes sos "Mamutzones", sos "‘omadores", s’"Urtzu", e su "Carru 'e Santu Minchilleo", mascheras traditzionales de su Carrasegare samughesu. +Aba potàbile: +Aba adata pro su consumu umanu e pro su tratamentu de sos alimentos ca tenet unu livellu bastante artu de puresa chìmica e microbiològica. +Aba proja àtzida: +Aba proja chi trazat cumpostos àtzidos causados dae reatziones chìmicas in s'atmosfera. +Aba proja radioativa: +Su Nuclear fallout est unu depòsitu de partìculas sicas o ùmidas chi si sunt fatas radioativas ca b'at àpidu un'esplosione nucleare o un'intzidente in una tzentrale nucleare. +Abas residuales: +Sas Abas residuales sun abas chi cuntenent resìduos diferentes chi provenint dae s'indùstria, dae sos nùcleos urbanos o dae sas atividades agropastorales. +Dejetziones lìcuidas: +Produtu lìcuidu formadu dae unu misturu de dejetziones sòlidas e lìcuidas, e dae produtos de alimentatzione animale, in cantidades variàbiles, a su sòlitu cun unu cuntenutu de aba superiore a su 85% in pesu. +Sa regorta de dejetziones lìcuidas in depòsitos no adeguados, s'usu comente ingrassa in èpocas no adatas a su cultivu o s'iscàrrigu non controlladu podent provocare contaminatzione de sas abas suterraneas e superfitziales. +Ambiente: +Cumplessu de sos elementos biòticos (flora e fauna) e abiòticos (energia solare, abba, àera e terra minerale) in un'ispatziu determinadu, chi interessant s'isvilupu e sa supravivèntzia de un'organismu, e chi permitent s'isvilupu de ecosistemas. +Diòssidu de carboniu: +Su diòssidu de carboniu (CO2) est unu gas incolore, inodore e insàbidu, formadu dae protzessos biolòzicos naturales de ossidatzione totale de su carboniu, resurtadu de sa deforestatzione, o dae sa combustione de combustìbiles fòssiles e de sa matèria orgànica in ue b'at tropu ossìzenu. Sos efetos prus craros de custu contaminante atmosfèricu sunt sos cambiamentos climàticos e s'aumentu de s'efetu serra. Sa denominatzione anidrìde carbònica no est amìtida dae sas normas de nomencladura de chìmica inorgànica de s'Unione Internatzionale de Chìmica Pura e Aplicada (UICPA). +Antiparassitariu: +Sustàntzia, o misturu de sustàntzias, orgànicas e/o inorgànicas, destinadas a prevenner o controllare onzi ispètzia non disizàbile de fundos o animales. +Arga: +S'arga o àliga est unu cumplessu de cosas chi si nde fùliant, mescamente de domo, che a restos de màndigu, cantzos de pabiru, plàstica o roba. +Arsènicu: +S'arsènicu est unu metàllicu, de colore grisu, de lughentesa metàllica, fràzile, chi s'agatat in natura in forma de sulfuros o de arsenosulfuros. Est unu contaminante tòssicu pro bia orale e pro inalatzione. Provenit mescamente dae atividades metallùrzicas determinadas o dae sa fabricatzione de antiparassitàrios a s'arsènicu. +Atmosfera: +Pizu de gasu chi imbòligat sa Terra. Sos gasos printzipales chi cumponent s'atmosfera sunt su nitròzenu (N2 - 78,08%), s'ossìzenu (O2 - 20,95%), s'argon (Ar - 0.93%), su vapore acueu (H2O - 0,33%) e su diòssidu de carboniu (CO2 - 0,032%). +Magumadas: +Magumadas est una bidda de sa Provìntzia de Aristanis de 596 bividores. +Aba: +Cumpostu lìcuidu ki tenet sa molecola formada dae duos àtomos de idrogeno e unu de ossìgenu, netzessàriu pro protzéssos kìmicos meda siat in su mundu orgànicu ki in cussu mineràle. +S'aba leat formas diversas in sa naturalesa. A s'istadu solidu est nodida comente biddìa o astragu, a s'istadu gassosu est connota comente papore acueu. Sunt connotas finas ateras duas formas solidas, sa de s'astragu bidriosu e sa de su solidu amorfu, no cristallinu, simizante a su 'idru. +A subra de tzertos balores de temperadura e pressione (nados criticos), ki sunt pro s'aba 647 K e 22,064 × 106 Pa, s'aba etotu nk'intrat in d'unu istadu nadu supercriticu, in ue aunidos de aba ai s'istadu simil-licuidu curren a intro una fase de simil-papore. +S'aba pesante est aba in ue sos atomos de idrozenu sunt bistados sostituidos dae su deuteriu, s'isotopu sou ki at pesu atomicu 2 uma. Su cumportu kìmicu sou est azummai uguale a su de s'aba; agatat aplicu comente mediu pro allentare sos neutrones emitidos dae sa fissione nucleare. +Papiros: +Papiros est una sotziedade editoriale sarda, cun sede in Nùgoro, ispetzializada mescamente in libros in sardu pro pitzinnos. Sos libros suos sunt presentes in totu sas librerias de sa Sardigna. +Editziones Papiros est connota finas pro àere organizadu e organizare cuncursos literàrios e didàticos pro sas iscolas, pro dare s'ocasione a sos iscolanos sardos de praticare sa limba sarda iscrita. Unu de sos prus connotos est "iscrie una lìtera a sos Tres Res", chi cunsistit in una lìtera in sardu chi s'iscolanu de sas iscolas elementares de sa Sardigna imbiat a sos TRES RES de sa traditzione cristiana. Sa premiatzione la faghent semper su 6 de ghennàrgiu de cada annu in una bidda de Sardigna. Cada annu sas Ed. Papiros pùblicant in unu libru sas 100 lìteras mègius iscritas dae sos pitzinnos. +Su presidente de Papiros est Maria Mannia, su diretore editoriale Diegu Corràine. +Norma linguìstica impreada. +Papiros ant semper crèidu chi una norma iscrita de referèntzia comuna e generale servat a sos letores, chi in custa manera non devent fàghere isfortzu cambiende semper norma, e a sos editores, ca sa costàntzia e coerèntzia de una norma comuna favorit s'alfabetizatzione in sardu e, duncas, sa letura. +Pro custu, in antis at publicadu libros sighende sas normas iscritas de sa "Limba Sarda Unificada" (2001), como sas de sa "Limba Sarda Comuna "(2006). +Cuncursos literàrios. +• "Iscrie una lìtera a sos tres res" (20 edizioni) +• "Die de s’Europa" (tres editziones) +• "Sa festa de s’aba" (una editzione) +• "Chentu paraulas" (una editzione) +• "Cantamus e faeddamus a Deus" (duas editziones) +• "Lenardu Alagòn" (una editzione) +• "Prèmiu G. F. Pintore, de giornalismu in sardu (una editzione), in cursu +• "Prèmiu Max Leopold Wagner, pro tesis de làurea in/de sardu (una editzione), in cursu +Atividade linguìstica. +• "Ditzionàriu Sardu de su Tempus Nostru", ditzionàriu in Internet italianu-sardu-italianu, cun intradas in Lsc, variedades locale, tèrmines ispetzialìsticos, in cursu +Carta de Logu: +Sa Carta de Logu est su còdighe de leges, emanadu dae Eleonora de Arborea, cun s'intentu de dissiplinare in manera orgànica, coerente e sistemàtica unos cantos setores de s'ordinamentu zurìdicu. Cumprendet unu còdighe tzivile e penale e unu còdighe rurale. Su bisonzu de una codificatzione b'est semper istadu, pro nche superare situatziones dissiplinadas in manera non crara e cumplessa, a manera de render difìtzile meda e a bias arbitrària s'atuatzione de su deretu e s'aministratzione de sa zustìtzia. Sa Carta de Logu in prus, sinzat una tapa fundamentale pro sa costitutzione prena de s'istadu de deretu, est a narrer, un'istadu in ue totus devent rispetare e osservare sas normas zurìdicas. Pro sas temàticas tratadas, comente sa tutela e sa positzione de sa fèmina, s'usura e sa defensa de su territòriu, sa Carta est galu oe de atualidade manna. +Est abarrada in vigore, in su Rennu de Sardigna, finas a su 1827, cando fiat istadu emanadu su còdighe felitzianu. +Incipit. +S'incipit de sa carta de logu est meda famau: +Bibliografia. +Birocchi I. e Mattone A., La carta de logu d'Arborea nella storia del diritto medievale e moderno, Laterza, 2004. +Emìliu Lussu: +Biografia. +Laureadu in sa Facultade de Giurisprudèntzia de Casteddu, fiat in favore de sa gherra contras a s'Austria. Gai chi dae istudente "interventista" partètzipat a sa Prima Gherra Mundiale, comente capitanu de fanteria in sa Brigada Tataresa. +A pustis de custa esperièntzia dramàtica, arribat a madurare unu pessamentu prus cumpridu contra a sa negatividade de sa gherra. +Torradu a Sardigna in s'annu 1919, partètzipat cun Camillo Bellieni a sa fundatzione de su Partidu Sardu de Atzione, chi pro issu est de pònnere in relatzione cun s'esperièntzia de sa gherra e cun su sentimentu de solidariedade chi si fiat creadu in mesu de sos sordados (cumpàngios) sardos chi aiant gherradu in su fronte. A pustis, su Partidu Sardu de Atzione si cunfigurat comente unu movimentu sotziale e polìticu de sos massajos e de sos pastores sardos. +Est elèghidu deputadu in su Parlamentu italianu in su 1921 e in su 1924. A pustis de su delitu Matteotti, partètzipat a sa "setzessione aventiniana". Su 31 de santugaine de su 1926, cando su fascismu fiat imponende sa ditadura cun sas «leggi fascistissime», pro ischirriare sos partidos e sos sindicados de ispiratzione sotzialista e catòlica e pro abolire sa libertade de imprenta, Lussu fiat istadu assartadu in domo sua in Casteddu dae unu grustu de fascistas malintentzionados e pro si difèndere nd'ochiet unu. Arrestadu, est assoltu pro legìtima defensa, ma lu cundennant su matessi in base a sas leges fascistas e cunfinadu in Lipari. +In s'annu 1929, paris cun Carlo Rosselli est protagonista de una fua, resessit a evàdere e a arribbare a Parigi. Inie, cun àteros antifascistas, creat su movimentu de "Giustizia e Libertà". +Sos eventos polìticos chi at bìvidu in sos annos 1919-1929 sunt s'argumentu de su libru Marcia su Roma e Dintorni, chi est una testimonia autobiogràfica. +In su 1936 est ricoveradu in un'ospidale de s'Isvìtzera, pro si fàghere operare a sos purmones. Inoghe, sigomente depiat istare in pasu pro tempus meda, iscriet duas òperas de valore, sa Teoria de s'insurretzione chi est un'istùdiu subra de sas caraterìsticas de sa gherra partigiana, e su libru suo prus connotu Un anno sull'altipiano chi est unu contu autobiogràficu subra de s'esperièntzia sua de un'annu in trintzea (dae su mese de làmpadas de su 1916 a su mese de Trìulas de su 1917) in sa "Gherra Manna" de su "15/18". +A pustis de chimbe annos de esìliu, torrat a Itàlia in su mese de Austu de su 1943 gherrat in sa Resistèntzia. In su 1945, a pustis de sa fine de sa gherra, intrat comente ministru in sos guvernos Parri e De Gasperi, e deputadu in sa Costituente comente senadore de deretu. +A pustis de sa fine de su Partidu Sardu de Atzione (1947), intrat in su Partidu Sotzialista ma, in su 1964, mustrat un'àtera bia su temperamentu rivolutzionàriu suo e partètzipat a sa costitutzione de su Partito Socialista di Unità Proletaria. +Raimondo Carta Raspi: +Raimondo Carta Raspi (Aristanis, 1893 - Casteddu, 1965) fiat istòricu, libràriu, editore e organizadore de cultura sarda. +Laureadu in Iscièntzias Sotziales, fiat istadu in sa tzitade nadia sua finas a su 1911. Si nche fiat tramudadu a Casteddu e a pustis a Firenze. Fiat torradu a Casteddu in su 1922 e aiat cumintzadu deretu sa fundatzione de Il Nuraghe, aunida a sa rivista omònima ghiada da isse matessi pro sete annos, una libreria (in pratza Màrtiri in Casteddu), una biblioteca itinerante, una butega de arte e una domo de imprenta cun tìtulos de paritzos autores. +Si fiat ocupadu finas de literatura, teatru e novellistica. In su 1936 e in su 1937 aiat publicadu sas chi, a parrère nostru, sunt sas òperas suas megius e galu bàlidas: Ugone III d'Arborea e le due ambasciate di Luigi I d'Anjou e sos duos condaghes a tando inèditos de Santa Maria de Bonàrcado e de Santu Nigola de Truddas. In su 1944 fiat essidu s'opùsculu antizipadore: "Verso l'autonomia". Index: languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.400.txt =================================================================== --- languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.400.txt (nonexistent) +++ languages/apertium-srd/corpus/srd.crp.morf.400.txt (revision 81719) @@ -0,0 +1,200 @@ +Deo non so istadu onestu meda faeddende·bos de sos alluidores de lantiones. +Sas paràulas de su printzipeddu mi fiant ballende in sa mente: +«Duncas, finas tue tenes sidis?» l’ aia pregontadu. +Bintises e chimbe trintunu. +Pro ite nch’ as in pessu istudadu su lantione? +—Ca est custu su cumandu, aiat rispostu s’ alluidore. +Bi figuraiat una tzerpe boa chi fiat ismartende un’ elefante. +Est gosi. +Deo mi fia abbarrende a sa muda. +«Ma at a èssere comente unu pigiolu betzu abbandonadu. +In logu meu totu est minore. +Ma non so seguru de bi resessire a beru. +No tenet mai nen fàmene nen sidis. +Cando est mesudie in sos Istados Unidos, su sole, giai l’ ischint totus, si nche corcat in Frantza. +Issu m’ aiat rispostu: +«Non faghet nudda. +Duncas bos podides figurare s’ ispantu meu, a s’ arbèschida, cando una boghighedda curiosa mi nch’ at ischidadu. +M’ aiat pregontadu deretu, totu in unu, comente chi esseret unu pessamentu molinadu a longu, a sa muda: +«Un’ angione, si si nche màndigat sas matas, finas sos frores si nche màndigat? +—Un’ angione si nche màndigat totu su chi agatat. +—Finas sos frores chi tenent ispinas? +—Eja. +Ma si bois lis narades: +«Su praneta dae ue beniat est s’ asteròide B 612», tando issas si nd’ ant a cumbìnchere e bos ant a lassare chietos cun totu sas pregontas issoro. +E issu tando m’ aiat torradu a nàrrere, a bellu a bellu, comente una cosa sèria meda: +«Pro praghere... pinta·mi un’ angione...» +Issu m’ aiat rispostu: +«Beh! +Su geògrafu si fiat apassionadu deretu. +«Ma tue, tue ses benende dae tesu! +Tando siais garbosos! +Cussa note no l’ aia bidu ponende·si in caminu. +Nono, no est inoghe!» +Nche connoschia, a sa prima mirada, sa Tzina dae s’ Arizona. +In origras mi fiat abbarrende su càntigu de sa rosingiola e, in s’ abba chi si fiat galu moende, bidia su sole tremulende. +«So sididu de cussa abba, m’ aiat naradu su printzipeddu, dae·mi a bìere...» +E m’ aiat naradu: +«So cuntentu chi apas agatadu su chi li mancaiat a su motore tuo. +Ite idea curiosa! Su printzipeddu in s’ asteròide B 612 +—Ma si no lu prendes, baddu a ue si nch’ at a andare, e s’ at a pèrdere...» +Si nche fiat giai disanimende. +Ma su pageri no l’ aiat intesu. +Ite ses bènnidu a fàghere inoghe? +—Tèngio dificultades cun unu frore, aiat naradu su printzipeddu. +—Ah!» aiat fatu sa tzerpe. +Tando, giai ispassentziadu, sigomente tenia presse de cumintzare a ismontare su motore meu, l’ aia pintadu a sa grussera custa figura: +Mi ponent in mente deretu. +Ischia bene chi non tocaiat a li fàghere pregontas. +Aiat cumintzadu, duncas, a los visitare pro si buscare unu traballu e pro imparare cosa. +Creo chi apat tiradu profetu, pro si nche fuire, de una tràmuda de pugiones agrestes. +Cheret nàrrere “ammaniare ligàmenes...” +—Ammaniare ligàmenes? +—De seguru, aiat naradu su margiane. +Podiat èssere una casta noa de baobàb. +Sunt istadas unas cantas paràulas chi nche li sunt essidas chi, a pagu a pagu, m’ ant craridu totu. +M’ aiat naradu: +«Giai l’ ischis, sa falada mea in sa Terra... a cras li faghet un’ annu...» +Lis interessat petzi custu. +Custu est unu mistèriu mannu a beru! +Tando su giòvia est una die meravigiosa! +Si fiat irrujadu, pustis aiat sighidu: +«Si una pessone istimat unu frore chi esistit petzi in unu esemplare in sos milliones e milliones de isteddos, custu bastat pro èssere ditzosu cando l’ abbàidat. +Faghide·mi su praghere... +In fines, m’ apo a faddire in carchi particulare importante. +Ma no est un’ òmine, est un’ antunna! +—Unu ite ? +—Un’ antunna!» +Est bene famadu...» +Su printzipeddu si fiat postu a cascare. +Est mègius gosi! +Sos frores sunt dèbiles. +Deo no aia cumpresu pro ite fiat gosi importante chi sos angiones si nch’ aerent mandigadu sas matas. +Pustis de èssere abbarradu a sa muda un’ iscuta, aiat sighidu a nàrrere: +«Fia faladu pròpiu a curtzu a inoghe...» +Mi fiat prenende cun su nuscu suo e m’ alligraiat. +Perdent tempus pro una pupia de istratzu, chi pro issos est importante meda, e si calicunu bi nche la leat, si ponent a prànghere... +—Issos tenent sorte», aiat naradu su deviadore ferroviàriu. +«Bonas dies, aiat naradu su printzipeddu. +—Bonas dies», aiat naradu su bendidore. +Fiat abbarradu gasi, totu pessamentadu, cun sa càmpana de bidru in manos. +Tue, in antis tenias sa cara de chie est ispantadu, a pustis aias rìsidu de tene etotu. +Tenia abba de bìere pro oto dies in pessu. +E sigomente s’ intendiat unu pagu tristu a s’ ammentu de su praneteddu chi nch’ aiat lassadu, si fiat atrividu a pedire una gràtzia a su re: +«Dia chèrrere bìdere un’ iscurigadòrgiu... +E podias bìdere s’ iscurigada cando ti lu disigiaias... +«Una die aia bidu su sole corchende·si·nche barantatrès bias!» +Sas pessones mannas sunt gasi. +Su printzipeddu, chi mi faghiat pregontas medas, pariat chi no intenderet mai sas meas. +Custu mi fiat capitende a bellu a bellu, a s’ ispessada. +Cando as a torrare a mi nàrrere adiosu, t’ apo a iscobiare unu segretu.» +Su giòvia si ponent a ballare cun sas pitzinnas de bidda. +E drìnghiri! +Ma deo apo giai bidu, l’ aiat naradu su printzipeddu chi aiat giai ghetadu una mirada a s’ àteru chirru de su praneta. +Bonas tardas» +Sas erutziones vulcànicas sunt comente su fogu de sa tziminera. +Si nche los leat su bentu. +E, cunforma a su chi m’ at inditadu su printzipeddu, apo pintadu custu praneta. +S’ indeosant pro sos nùmeros: custu lis at a agradare. +Sa preposada pariat dende anneu a su printzipeddu. +Fiat unu giardinu froridu de rosas. +«Bonas dies», aiant naradu sas rosas. +Còmporant cosa giai pronta in sas butegas. +E si fiant istados a sa muda. +«In ue sunt sos òmines? aiat pregontadu tando su printzipeddu. +Como mi so consoladu un’ agigu. +Prus at a colare s’ ora, prus apo a èssere cuntentu. +Ma aiat dadu incantu a totu cussa domo. +Ma, si tue m’ ammasedas, sa vida mea at a èssere prus soliana. +E si faghes a bonu t’ apo a dare finas una fune pro lu prèndere a de die. +Non tèngio bisòngiu perunu de istare inoghe. +—Hem! hem! aiat naradu su re, deo pesso chi in su praneta meu, in carchi tretu, b’ apat unu sòrighe betzu. +Sigomente su re no aiat rispostu nudda, su printzipeddu, in antis si fiat paradu, ma, pustis, suspirende, si nche fiat mòidu... +«Ti fatzo ambassadore meu», aiat abboghinadu tando su re. +E fiat beru. +Dade cara a sos baobàbs!» +Non bos narant mai: +«Ite tonu de boghe tenet? Ite giogos preferit? A nde colletzionat mariposas?» +Bos pregontant: +«Cantos annos tenet? Cantos frades? Cantu pesat? Cantu balàngiat su babbu?». +Tando a sos de Amèrica de su Sud. +Su frore aiat tussidu. +Su de ses pranetas nche fiat deghe tantos prus mannu. +Issu no aiat cumpresu s’ arresonu meu e m’ aiat rispostu: +«Est una cosa bona a àere tentu un’ amigu, sende chi semus a puntu de mòrrere. +Si resessires a ti giuigare bene, est ca ses unu sàbiu a beru. +—Deo, aiat naradu su printzipeddu, deo mi potzo giuigare a sa sola in totue. +Est tropu grae.» +Deo apo cumpresu custu particulare nou, sa de bator dies, a mangianu, cando m’ as naradu: +«M’ agradant meda sas iscurigadas. +Cussa càmpana, lassa·la chieta. +Bonas dies. +Non cumprendiat totu cussa geniosidade. +«Ma ei, deo t’ istimo, l’ aiat naradu su frore. +Fiat istada tando sa prima bia chi si nde fiat dispràghidu. +Cando un’ astrònomu nche nd’ iscoberit unu, a nùmene li ponet unu nùmeru. +Un’ àtera boghe l’ aiat rispostu de seguru, ca issu aiat naradu: +«Ei! +Nch’ est coladu giai unu mese chi nos semus faeddende! +—Unu mese? +—Eja. +E aiat annantu: +«Non b’ est su tantu...» +Umiliadu ca si fiat fatu cassare boghende una fàula gasi issàbida, issu aiat tussidu duas o tres bias pro fàghere istare male su printzipeddu: +«Cussu paraventu?... +—Fia andende a lu chircare ma bois mi fiais faeddende!» +Est su chi faghet a manera chi una die siat diferente dae sas àteras dies, un’ ora siat diferente dae sas àteras oras. +Pro s’ òmine de afares meu fiant oro. +Pro àteras, sos isteddos sunt petzi lughigheddas. +Ma deo mi l’ apo fatu amigu e como pro mene est ùnicu in totu su mundu. +Isteddos. +—E ite ti nde faghes de chimbighentos milliones de isteddos? +—Chimbighentos e unu millione seschentas bintiduamìgia setighentos trintunu. +Su printzipeddu si fiat sèidu in pitzu de sa mesa, agigu isfoddadu. +Ma mi rispondiat semper: +«Est unu capeddu». +Fiat istracu. +Non bi so avesadu! +E bos naro: +«Pitzinnos! +Totu sos òmines sunt sùdditos. +«Acùrtzia·ti ca ti bido mègius», l’ aiat naradu su re, chi fiat manneri de èssere re pro calicunu. +Ma issu no l’ aiat mancu rispostu. +«Adiosu», aiat repìtidu. +No ischia a ue andare a l’ addoviare, in ue l’ agatare... +Pròpiu in dae in antis suo...» +Alluo e istudo una bia cada minutu! +—Ite curiosu chi est custu! +Totu sos isteddos ant a èssere putzos cun una rosingiola ruingiada. +As a nàrrere!», comente chi si trataret de una cosa crara. +Brulla bona t’ apo a àere fatu...» +E s’ aiat pessadu galu: +«Mi creia ricu ca tenia unu frore ùnicu e imbetzes tèngio petzi una rosa ordinària. +Pro sas chi viàgiant, sos isteddos sunt una ghia. +Bae·ti·nche, duncas.» +Ca su re cheriat mescamente chi aerent rispetadu s’ autoridade sua. +B’ aiat tretu petzi pro nch’ istare unu lantione e pro un’ alluidore de lantiones. +Pustis de chimbe minutos de esertzìtziu, su printzipeddu si nche fiat istracadu de sa monotonia de su giogu: +«E, pro fàghere a manera chi su capeddu ruat, ite tocat a fàghere? aiat pregontadu issu» +Li doliat de non pòdere bìdere s’ iscurigada. +Ma si si tratat de unu fundu malu, su fundu nche cheret ispeigadu deretu, in pessu connotu. +Duncas, in su praneta de su printzipeddu b’ aiat sèmenes terrorosos... fiant sos sèmenes de baobàb. +Sèmenes bonos de erbas bonas e sèmenes malos de erbas malas. +Cumbenit a sos vulcanos e a su frore chi siant in podere meu. +Ma su margiane fiat torradu deretu a s’ idea sua: +«Sa vida mea est infadosa. +Ma tue ses istadu sena cabu che a mie. +Su tuo m’ at a cramare a foras de sa cala, comente una mùsica. +Tocat a lis nàrrere: +«Apo bidu una domo de chentu mìgia de francos.» +Tèngio una resone sèria: custa pessone manna est su mègius amigu chi tèngio in su mundu. +Tue, pro mene, as a èssere ùnicu in totu su mundu. +Ponide in mente a mie. +Custu assimigiaiat a su putzu de unu biddaju. +Deo so cuntentu a beru de àere tentu un’ amigu margiane...» +«Non connoschet su perìgulu, m’ apo pessadu. +E unu puntzone. +Los pregontat e iscriet sos ammentos issoro. +B’ at fritu meda inoghe. +E ite ti nde faghes? +—Los guverno. Index: staging/apertium-cat-srd/apertium-cat-srd.cat-srd.dix =================================================================== --- staging/apertium-cat-srd/apertium-cat-srd.cat-srd.dix (revision 81713) +++ staging/apertium-cat-srd/apertium-cat-srd.cat-srd.dix (revision 81719) @@ -1791,11 +1791,12 @@

    IugoslàviaJugoslàvia

    CalàbriaCalàbria

    UcraïnaUcràina

    -

    VeneçuelaVenezuela

    +

    VeneçuelaVenezuela

    WashingtonWashington

    BushBush

    IraqIràq

    +

    IracIràq

    LíbanLìbanu

    al-QaidaAl-Qaida

    AbbasAbbas

    @@ -5510,7 +5511,6 @@

    primlàngiu

    intel·ligènciaintellighèntzia

    HamburgAmburgu

    -

    l'IraqIraq

    innovacióinnovatzione

    blattrigu

    volcànicvulcànicu

    @@ -6278,8 +6278,6 @@

    IllesNicobarÌsulasNikobar

    IllesOgasawaraÌsulaOgasawara

    IllesPalauÌsulaPalau

    -

    IranIran

    -

    IraqIraq

    IllesRevillagigedoÌsulasRevillagigedo

    IllesRyukyuÌsulasRyukyu

    IlladeSantLlorençÌsulaSanLorenzo

    Index: trunk/apertium-srd-ita/apertium-srd-ita.srd-ita.dix =================================================================== --- trunk/apertium-srd-ita/apertium-srd-ita.srd-ita.dix (revision 81713) +++ trunk/apertium-srd-ita/apertium-srd-ita.srd-ita.dix (revision 81719) @@ -159,6 +159,7 @@

    _dedi

    a a

    aforasde fuorida

    +

    apustisde dopo

    acanta presso

    anti anti

    bighinua vicinoa

    @@ -198,7 +199,7 @@

    pariscun insiemea

    pariscun insiemecon

    partindedae apartireda

    -

    posca dopo

    +

    posca dopo

    pre pre

    pro per

    pro pro

    @@ -229,6 +230,7 @@

    abonu magari

    abortas talvolta

    acaddu acavallo

    +

    acoa dopo

    acuddae laggiù

    acue

    acurtzu vicino

    @@ -263,7 +265,6 @@

    ainoghe qui

    aintro dentro

    alargu alargo

    -

    acoa dopo

    alargu lontano

    alestru velocemente

    amalabògia amalavoglia

    @@ -907,7 +908,8 @@

    afetuosu affettuoso

    afetuosu affettuoso

    AffortunataAffortunata

    -

    AfganistànAfganistan

    +

    AfganistànAfghanistan

    +

    AfganistànAfganistan

    afganu afgano

    afganu afgano

    afganu afgano

    @@ -6360,7 +6362,6 @@

    cummotzione commozione

    cummèdia commedia

    cummèrtziu commercio

    -

    cummìtere commettere

    cummòvere commuovere

    cumodinucomodino

    cumonale comunale

    @@ -17332,8 +17333,7 @@

    ocasionareprovocare

    ocasione occasione

    Occhipinti Occhipinti

    -

    OceaniaOceania

    -

    OceanoOceano

    +

    OtzeaniaOceania

    ochire ammazzare

    ochire assassinare

    ochire uccidere

    @@ -17852,8 +17852,6 @@

    pachistanu pachistano

    pachistanu pachistano

    pachistanu pachistano

    -

    PacificaPacifica

    -

    PacificoPacifico

    PacinaPacina

    PacinoPacino

    padanu padano

    @@ -25218,41 +25216,28 @@

    emiradinu emiratino

    emiradinu arabunitense

    emiradinu arabunitense

    -

    AfganistànAfganistan

    afganistanuafganistano

    afganistanuafganistano

    -

    AlaskaAlaska

    -

    AlgeriaAlgeria

    algerinualgerino

    algerinualgerino

    -

    AngolaAngola

    angolesuangolese

    angolesuangolese

    -

    AntìguaeBarbudaAntiguaeBarbuda

    antigu-barbudanuantiguo-barbudano

    antigu-barbudanuantiguo-barbudano

    -

    AràbiaSauditaArabiaSaudita

    sauditasaudita

    sauditasaudita

    -

    ArgentinaArgentina

    argentinuargentino

    argentinuargentino

    -

    ArmèniaArmenia

    armenuarmeno

    armenuarmeno

    -

    AustràliaAustralia

    australianuaustraliano

    australianuaustraliano

    -

    ÀustriaAustria

    austrìacuaustriaco

    austrìacuaustriaco

    -

    AzerbaigiànAzerbaigian

    azerbaigianuazerbaigiano

    azerbaigianuazerbaigiano

    -

    BahamasBahamas

    bahamianubahamiano

    bahamianubahamiano

    -

    BahrainBahrain

    bahreinitabahreinita

    bahrainitabahrainita

    bahreinitabahreinita

    @@ -25259,9 +25244,402 @@

    bahrainitabahrainita

    bengalesubengalese

    bengalesubengalese

    -

    BarbadosBarbados

    barbadianubarbadiano

    barbadianubarbadiano

    +

    belisianubelisiano

    +

    belisianubelisiano

    +

    beninesubeninese

    +

    beninesubeninese

    +

    buthanesubutanese

    +

    buthanesubutanese

    +

    bielorussubielorusso

    +

    bielorussubielorusso

    +

    bolivianuboliviano

    +

    bolivianuboliviano

    +

    botswanesubotswanese

    +

    botswanesubotswanese

    +

    brasilianubrasiliano

    +

    brasilianubrasiliano

    +

    britànnicubritannico

    +

    britànnicubritannico

    +

    bruneiesubruneiese

    +

    bruneiesubruneiese

    +

    bùlgarubulgaro

    +

    bùlgarubulgaro

    +

    burkinesuburkinese

    +

    burkinesuburkinese

    +

    burundesuburundese

    +

    burundesuburundese

    +

    cabubirdianucapoverdiano

    +

    cabubirdianucapoverdiano

    +

    neocaledonianuneocaledoniano

    +

    neocaledonianuneocaledoniano

    +

    camerunesucamerunese

    +

    camerunesucamerunese

    +

    canadesucanadese

    +

    canadesucanadese

    +

    ciadianuciadiano

    +

    ciadianuciadiano

    +

    colombianucolombiano

    +

    colombianucolombiano

    +

    comorianucomoriano

    +

    comorianucomoriano

    +

    congolesucongolese

    +

    congolesucongolese

    +

    coreanucoreano

    +

    coreanucoreano

    +

    nordcoreanunord-coreano

    +

    nordcoreanunord-coreano

    +

    sudcoreanusud-coreano

    +

    sudcoreanusud-coreano

    +

    ivorianuivoriano

    +

    ivorianuivoriano

    +

    costaricanucostaricano

    +

    costaricanucostaricano

    +

    cubanucubano

    +

    cubanucubano

    +

    danesudanese

    +

    danesudanese

    +

    dominitzesudominicense

    +

    dominitzesudominicense

    +

    ecuadorianuequadoriano

    +

    ecuadorianuequadoriano

    +

    egitzianuegiziano

    +

    egitzianuegiziano

    +

    salvadoregnusalvadoregno

    +

    salvadoregnusalvadoregno

    +

    eritreueritreo

    +

    eritreueritreo

    +

    èstoneestonia

    +

    èstoneestonia

    +

    etiòpicuetiopia

    +

    etiòpicuetiopia

    +

    feroesuferoese

    +

    feroesuferoese

    +

    figianufijiano

    +

    figianufijiano

    +

    filipinufilippino

    +

    filipinufilippino

    +

    finlandesufinlandese

    +

    finlandesufinlandese

    +

    frantzesufrancese

    +

    frantzesufrancese

    +

    gabonesugabonese

    +

    gabonesugabonese

    +

    gambianugambiano

    +

    gambianugambiano

    +

    georgianugeorgiano

    +

    georgianugeorgiano

    +

    tedescutedesco

    +

    tedescutedesco

    +

    ghanesughanese

    +

    ghanesughanese

    +

    neo-guineanuneo-guineano

    +

    neo-guineanuneo-guineano

    +

    giamaicanugiamaicano

    +

    giamaicanugiamaicano

    +

    giaponesugiapponese

    +

    giaponesugiapponese

    +

    giavanesugiavanese

    +

    giavanesugiavanese

    +

    gibutianugibutiano

    +

    gibutianugibutiano

    +

    giordanugiordano

    +

    giordanugiordano

    +

    grenadinugrenadino

    +

    grenadinugrenadino

    +

    grecugreco

    +

    grecugreco

    +

    groenlandesugroenlandese

    +

    groenlandesugroenlandese

    +

    guadalupesuguadalupense

    +

    guadalupesuguadalupense

    +

    guaianesuguaianese

    +

    guaianesuguaianese

    +

    guamesuguamese

    +

    guamesuguamese

    +

    guatemaltecuguatemalteco

    +

    guatemaltecuguatemalteco

    +

    guineanuguineano

    +

    guineanuguineano

    +

    guineesuguineense

    +

    guineesuguineense

    +

    ecuatoguineanuecuatoguineano

    +

    ecuatoguineanuecuatoguineano

    +

    guaianesuguaianese

    +

    guaianesuguaianese

    +

    haitianuhaitiano

    +

    haitianuhaitiano

    +

    honduregnuhonduregno

    +

    honduregnuhonduregno

    +

    aleutaaleuto

    +

    aleutaaleuto

    +

    bermudianubermudiano

    +

    bermudianubermudiano

    +

    canarinucanarino

    +

    canarinucanarino

    +

    guadalupesuguadalupense

    +

    guadalupesuguadalupense

    +

    hawaianuhawaiano

    +

    hawaianuhawaiano

    +

    mariannensumariannense

    +

    mariannensumariannense

    +

    marshallesumarshallese

    +

    marshallesumarshallese

    +

    indianuindiano

    +

    indianuindiano

    +

    indonesianuindonesiano

    +

    indonesianuindonesiano

    +

    palauanupalauano

    +

    palaulanupalauano

    +

    palauanupalauano

    +

    palaulanupalauano

    +

    iranianuiraniano

    +

    iranianuiraniano

    +

    irachenuiracheno

    +

    irachenuiracheno

    +

    irlandesuirlandese

    +

    irlandesuirlandese

    +

    islandesuislandese

    +

    islandesuislandese

    +

    ispagnoluspagnolo

    +

    ispagnoluspagnolo

    +

    israelianuisraeliano

    +

    israelianuisraeliano

    +

    micronesianumicronesiano

    +

    micronesianumicronesiano

    +

    isvedesusvedese

    +

    isvedesusvedese

    +

    isvìtzerusvizzero

    +

    isvìtzerusvizzero

    +

    italianuitaliano

    +

    italianuitaliano

    +

    verginianuverginiano

    +

    verginianuverginiano

    +

    jemenitayemenita

    +

    jemenitayemenita

    +

    kazakukazaco

    +

    kazakukazaco

    +

    keniotakeniota

    +

    keniotakeniota

    +

    chirghisuchirghiso

    +

    chirghisuchirghiso

    +

    gilbertesugilbertese

    +

    gilbertesugilbertese

    +

    kuwaitianukuwaitiano

    +

    kuwaitianukuwaitiano

    +

    lesothianulesothiano

    +

    lesothianulesothiano

    +

    lètonelettone

    +

    lètonelettone

    +

    libanesulibanese

    +

    libanesulibanese

    +

    liberianuliberiano

    +

    liberianuliberiano

    +

    lìbiculibico

    +

    lìbiculibico

    +

    lituanulituano

    +

    lituanulituano

    +

    luzonianuluzoniano

    +

    luzonianuluzoniano

    +

    malgàsciumalgascio

    +

    malgàsciumalgascio

    +

    malesumalese

    +

    malesumalese

    +

    malawianumalawiano

    +

    malawianumalawiano

    +

    maldivianumaldiviano

    +

    maldivianumaldiviano

    +

    malianumaliano

    +

    malianumaliano

    +

    maltesumaltese

    +

    maltesumaltese

    +

    marrochinumarocchino

    +

    marrochinumarocchino

    +

    maurreddinumauritano

    +

    maurreddinumauritano

    +

    mauritzianumauriziano

    +

    mauritzianumauriziano

    +

    messicanumessicano

    +

    messicanumessicano

    +

    mòngolumongolo

    +

    mòngolumongolo

    +

    mozambiganumozambicano

    +

    mozambiganumozambicano

    +

    birmanubirmano

    +

    birmanubirmano

    +

    birmanubirmano

    +

    birmanubirmano

    +

    namibianunamibiano

    +

    namibianunamibiano

    +

    nauruanunaruano

    +

    nauruanunaruano

    +

    nepalesunepalese

    +

    nepalesunepalese

    +

    nicaraguesunicaraguense

    +

    nicaraguesunicaraguense

    +

    nigerinunigerino

    +

    nigerinunigerino

    +

    nigerianunigeriano

    +

    nigerianunigeriano

    +

    norfolkesunorfolkese

    +

    norfolkesunorfolkese

    +

    norvegesunorvegese

    +

    norvegesunorvegese

    +

    omanesuomanita

    +

    omanesuomanita

    +

    atlànticuatlantico

    +

    atlànticuatlantico

    +

    pakistanupakistano

    +

    pakistanupakistano

    +

    panamesupanamense

    +

    panamesupanamense

    +

    papuanupapuano

    +

    papuanupapuano

    +

    paraguaianuparaguaiano

    +

    paraguaianuparaguaiano

    +

    peruvianuperuviano

    +

    peruvianuperuviano

    +

    polacupolacco

    +

    polacupolacco

    +

    portoghesuportoghese

    +

    portoghesuportoghese

    +

    portoricanupuertoricano

    +

    portoricanupuertoricano

    +

    dominicanudominicano

    +

    dominicanudominicano

    +

    congolesucongolese

    +

    congolesucongolese

    +

    sudafricanusudafricano

    +

    sudafricanusudafricano

    +

    centrafricanucentrafricano

    +

    centrafricanucentrafricano

    +

    rumenurumeno

    +

    rumenurumeno

    +

    ruandesuruandese

    +

    ruandesuruandese

    +

    russurusso

    +

    russurusso

    +

    saharianusahariano

    +

    saharianusahariano

    +

    salomonesusalomonese

    +

    salomonesusalomonese

    +

    santalucianusantaluciano

    +

    santalucianusantaluciano

    +

    saotomesusaotomense

    +

    saotomesusaotomense

    +

    sanvissentinusanvincentino

    +

    sanvissentinusanvincentino

    +

    senegalesusenegalese

    +

    senegalesusenegalese

    +

    serbuserbo

    +

    serbuserbo

    +

    seychellesuseychellese

    +

    seychellesuseychellese

    +

    neo-siberianuneo-siberiano

    +

    neo-siberianuneo-siberiano

    +

    sierraleonesusierraleonese

    +

    sierraleonesusierraleonese

    +

    singaporianusingaporiano

    +

    singaporianusingaporiano

    +

    sirianusiriano

    +

    sirianusiriano

    +

    sòmalusomalo

    +

    sòmalusomalo

    +

    sudanesusudanese

    +

    sudanesusudanese

    +

    surinamesusurinamese

    +

    surinamesusurinamese

    +

    swazilandesuswazilandese

    +

    swazilandesuswazilandese

    +

    tailandesutailandese

    +

    tailandesutailandese

    +

    taiwanesutaiwanese

    +

    taiwanesutaiwanese

    +

    tanzanianutanzaniano

    +

    tanzanianutanzaniano

    +

    tasmanianutasmaniano

    +

    tasmanianutasmaniano

    +

    timoresutimorese

    +

    timoresutimorese

    +

    togolesutogolese

    +

    togolesutogolese

    +

    tunisinutunisino

    +

    tunisinutunisino

    +

    turcuturco

    +

    turcuturco

    +

    turcmanuturcamano

    +

    turcmanuturcamano

    +

    tuvalianutuvaliano

    +

    tuvalianutuvaliano

    +

    tzecuceco

    +

    tzecuceco

    +

    tzilenucileno

    +

    tzilenucileno

    +

    tzinesucinese

    +

    tzinesucinese

    +

    tzipriotacipriota

    +

    tzipriotacipriota

    +

    ucràinuucraino

    +

    ucràinuucraino

    +

    ugandesuugandese

    +

    ugandesuugandese

    +

    ungheresuungherese

    +

    ungheresuungherese

    +

    uruguaianuuruguaiano

    +

    uruguaianuuruguaiano

    +

    uzbecuuzbeco

    +

    uzbecuuzbeco

    +

    vanuatecuvanuateco

    +

    vanuatecuvanuateco

    +

    venezuelanuvenezuelano

    +

    venezuelanuvenezuelano

    +

    zambianuzambiano

    +

    zambianuzambiano

    +

    neozelandesuneozelandese

    +

    neozelandesuneozelandese

    +

    zimbabwesuzimbabwese

    +

    zimbabwesuzimbabwese

    + +

    afganistanuafganistano

    +

    afganistanuafganistano

    +

    AlaskaAlaska

    +

    AlgeriaAlgeria

    +

    algerinualgerino

    +

    algerinualgerino

    +

    AngolaAngola

    +

    angolesuangolese

    +

    angolesuangolese

    +

    AntìguaeBarbudaAntiguaeBarbuda

    +

    antigu-barbudanuantiguo-barbudano

    +

    antigu-barbudanuantiguo-barbudano

    +

    AràbiaSauditaArabiaSaudita

    +

    ArgentinaArgentina

    +

    argentinuargentino

    +

    argentinuargentino

    +

    ArmèniaArmenia

    +

    armenuarmeno

    +

    armenuarmeno

    +

    AustràliaAustralia

    +

    australianuaustraliano

    +

    australianuaustraliano

    +

    ÀustriaAustria

    +

    austriacuaustriaco

    +

    AzerbaigiànAzerbaigian

    +

    azerbaigianuazerbaigiano

    +

    azerbaigianuazerbaigiano

    +

    BahamasBahamas

    +

    bahamianubahamiano

    +

    bahamianubahamiano

    +

    BahrainBahrain

    +

    bahreinita;bahrainitabahreinita;bahrainita

    +

    bahreinita;bahrainitabahreinita;bahrainita

    +

    BangladèshBangladesh

    +

    bengalesubengalese

    +

    bengalesubengalese

    +

    BarbadosBarbados

    +

    barbadianubarbadiano

    +

    barbadianubarbadiano

    BelizeBelize

    belisianubelisiano

    belisianubelisiano

    @@ -25271,26 +25649,26 @@

    BhutànBhutan

    buthanesubutanese

    buthanesubutanese

    -

    BielorùssiaBielorussia

    +

    BielorùssiaBielorussia

    bielorussubielorusso

    bielorussubielorusso

    -

    BolìviaBolivia

    +

    BolìviaBolivia

    bolivianuboliviano

    bolivianuboliviano

    BòrneoBorneo

    -

    BotswanaBotswana

    +

    BotswanaBotswana

    botswanesubotswanese

    botswanesubotswanese

    BrasileBrasile

    brasilianubrasiliano

    brasilianubrasiliano

    -

    BretagnaMannaGranBretagna

    +

    BretagnaMannaGranBretagna

    britànnicubritannico

    britànnicubritannico

    BruneiBrunei

    bruneiesubruneiese

    bruneiesubruneiese

    -

    BulgariaBulgaria

    +

    BulgariaBulgaria

    bùlgarubulgaro

    bùlgarubulgaro

    BurkinaFasoBurkinaFaso

    @@ -25302,7 +25680,7 @@

    CabuBirdeCapoVerde

    cabubirdianucapoverdiano

    cabubirdianucapoverdiano

    -

    CaledòniaNoaNuovaCaledonia

    +

    CaledòniaNoaNuovaCaledonia

    neocaledonianuneocaledoniano

    neocaledonianuneocaledoniano

    CamerùnCamerun

    @@ -25315,38 +25693,38 @@

    CiàdCiad

    ciadianuciadiano

    ciadianuciadiano

    -

    ColòmbiaColombia

    +

    ColòmbiaColombia

    colombianucolombiano

    colombianucolombiano

    -

    ComorasComore

    +

    ComorasComore

    comorianucomoriano

    comorianucomoriano

    CongoCongo

    congolesucongolese

    congolesucongolese

    -

    CoreaCorea

    +

    CoreaCorea

    coreanucoreano

    coreanucoreano

    -

    CoreadesuNordCoreadelNord

    +

    CoreadesuNordCoreadelNord

    nordcoreanunord-coreano

    nordcoreanunord-coreano

    -

    CoreadesuSudCoreadelSud

    +

    CoreadesuSudCoreadelSud

    sudcoreanusud-coreano

    sudcoreanusud-coreano

    -

    CostadeMarfiluCostad'Avorio

    +

    CostadeMarfiluCostad'Avorio

    ivorianuivoriano

    ivorianuivoriano

    CostaRicaCostaRica

    costaricanucostaricano

    costaricanucostaricano

    -

    CubaCuba

    +

    CubaCuba

    cubanucubano

    cubanucubano

    -

    DanimarcaDanimarca

    +

    DanimarcaDanimarca

    danesudanese

    danesudanese

    DevonDevon

    -

    DominicaDominica

    +

    DominicaDominica

    dominitzesudominicense

    dominitzesudominicense

    EcuadòrEcuador

    @@ -25359,76 +25737,76 @@

    ElSalvadòrElSalvador

    salvadoregnusalvadoregno

    salvadoregnusalvadoregno

    -

    EritreaEritrea

    +

    EritreaEritrea

    eritreueritreo

    eritreueritreo

    -

    EstòniaEstonia

    +

    EstòniaEstonia

    èstoneestonia

    èstoneestonia

    -

    EtiòpiaEtiopia

    +

    EtiòpiaEtiopia

    etiòpicuetiopia

    etiòpicuetiopia

    -

    Fer-OerFærØer

    +

    Fer-OerFærØer

    feroesuferoese

    feroesuferoese

    -

    FigiFigi

    +

    FigiFigi

    figianufijiano

    figianufijiano

    -

    FilipinasFilippine

    +

    FilipinasFilippine

    filipinufilippino

    filipinufilippino

    -

    FinlàndiaFinlandia

    +

    FinlàndiaFinlandia

    finlandesufinlandese

    finlandesufinlandese

    -

    FrantzaFrancia

    +

    FrantzaFrancia

    frantzesufrancese

    frantzesufrancese

    GabònGabon

    gabonesugabonese

    gabonesugabonese

    -

    GàmbiaGambia

    +

    GàmbiaGambia

    gambianugambiano

    gambianugambiano

    -

    GeòrgiaGeorgia

    +

    GeòrgiaGeorgia

    georgianugeorgiano

    georgianugeorgiano

    -

    GermàniaGermania

    +

    GermàniaGermania

    tedescutedesco

    tedescutedesco

    GhanaGhana

    ghanesughanese

    ghanesughanese

    -

    GhineaNoaNuovaGuinea

    +

    GhineaNoaNuovaGuinea

    neo-guineanuneo-guineano

    neo-guineanuneo-guineano

    -

    GiamàicaGiamaica

    +

    GiamàicaGiamaica

    giamaicanugiamaicano

    giamaicanugiamaicano

    GiaponeGiappone

    -

    giaponesugiapponese

    -

    giaponesugiapponese

    -

    GiavaGiava

    +

    giapponesugiapponese

    +

    giapponesugiapponese

    +

    GiavaGiava

    giavanesugiavanese

    giavanesugiavanese

    GibutiGibuti

    gibutianugibutiano

    gibutianugibutiano

    -

    GiordàniaGiordania

    +

    GiordàniaGiordania

    giordanugiordano

    giordanugiordano

    -

    GranadaGrenada

    +

    GranadaGrenada

    grenadinugrenadino

    grenadinugrenadino

    -

    GrètziaGrecia

    +

    GrètziaGrecia

    grecugreco

    grecugreco

    -

    GroenlàndiaGroenlandia

    +

    GroenlàndiaGroenlandia

    groenlandesugroenlandese

    groenlandesugroenlandese

    -

    GuadalupaGuadalupa

    +

    GuadalupaGuadalupa

    guadalupesuguadalupense

    guadalupesuguadalupense

    -

    GuajanaFrantzesaGuyanafrancese

    +

    GuajanaFrantzesaGuyanafrancese

    guaianesuguaianese

    guaianesuguaianese

    GuàmGuam

    @@ -25437,16 +25815,16 @@

    GuatemalaGuatemala

    guatemaltecuguatemalteco

    guatemaltecuguatemalteco

    -

    GuineaGuinea

    +

    GuineaGuinea

    guineanuguineano

    guineanuguineano

    -

    GuineaBissauGuineaBissau

    +

    GuineaBissauGuineaBissau

    guineesuguineense

    guineesuguineense

    -

    GuineaEcuatorialeGuineaEquatoriale

    +

    GuineaEcuatorialeGuineaEquatoriale

    ecuatoguineanuecuatoguineano

    ecuatoguineanuecuatoguineano

    -

    GujanaGuyana

    +

    GujanaGuyana

    guaianesuguaianese

    guaianesuguaianese

    HaitiHaiti

    @@ -25455,109 +25833,107 @@

    HondurasHonduras

    honduregnuhonduregno

    honduregnuhonduregno

    -

    ÌsulasAleutinasIsoleAleutine

    +

    ÌsulasAleutinasIsoleAleutine

    aleutaaleuto

    aleutaaleuto

    -

    ÌsulasAmiranteIsoleAmirante

    -

    ÌsulasAndamanasIsoleAndamane

    -

    ÌsulasAntìpodasIsoleAntipodi

    -

    ÌsulasAucklandIsoleAuckland

    -

    ÌsulasAzorrasIsoleAzzorre

    -

    ÌsulasBermudasIsoleBermuda

    +

    ÌsulasAmiranteIsoleAmirante

    +

    ÌsulasAndamanasIsoleAndamane

    +

    ÌsulasAntìpodasIsoleAntipodi

    +

    ÌsulasAucklandIsoleAuckland

    +

    ÌsulasAzorrasIsoleAzzorre

    +

    ÌsulasBermudasIsoleBermuda

    bermudianubermudiano

    bermudianubermudiano

    -

    ÌsulasBountyIsoleBounty

    -

    ÌsulasCampbellLordHoveIlsoleCampbellLordHove

    -

    ÌsulasCanàriasIsoleCanarie

    +

    ÌsulasBountyIsoleBounty

    +

    ÌsulasCampbellLordHoveIlsoleCampbellLordHove

    +

    ÌsulasCanàriasIsoleCanarie

    canarinucanarino

    canarinucanarino

    -

    ÌsulasChagosIsoleChagos

    -

    ÌsulasChathanIsoleChatham

    -

    ÌsulaChritmasIsoladiNatale

    -

    ÌsulaClìppertonIsolaClipperton

    -

    ÌsulasCocosIsoleCocos

    -

    ÌsuladeAscensioneIsoladiAscensione

    -

    ÌsuladeBouvetIsolaBouvet

    -

    ÌsuladeChiloèIsoladiChiloé

    -

    ÌsulasdeCrozetIsolediCrozet

    -

    ÌsuladeDiegoGarcìaIsoladiDiegoGarcia

    -

    ÌsulasdeFernadodeNoronhaIsolediFernandoNoronha

    -

    ÌsuladeGoughIsoladiGough

    -

    ÌsulasdeJuanFernàndezIsolediJuanFernández

    -

    ÌsulasdeMadèiraIsolediMadera

    -

    ÌsulasdeMartìnVazIsolediTrindadeeMartimVaz

    -

    ÌsuladeNovaAmsterdamIsolediSaintPauleNuovaAmsterdam

    -

    ÌsuladeParryBathrustIsoladiBathurst

    -

    ÌsuladePascaIsoladiPasqua

    -

    ÌsuladePitcairnIsoladePitcairn

    -

    ÌsuladeSalaeGòmezIsoladiSalaeGòmez

    -

    ÌsuladeSanAmbrosioIsolaSant'Ambrogio

    -

    ÌsuladeSanFèlixIsolaSanFélix

    -

    ÌsuladeSanPabloIsolaSaint-Paul

    -

    ÌsuladeSantaEleneIsoladiSant'Elena

    -

    ÌsuladesaRiunioneIsoladellaRiunione

    -

    ÌsulasdesaSotziedadeIsoledellaSocietà

    -

    ÌsuladesaTrinidadeIsoladiTrinità

    -

    ÌsuladeSocotraIsoladiSocotra

    -

    ÌsuladesuPrìntzipedeGallesIsoladelPrincipedelGalles

    -

    ÌsulasdesuPrìntzipeEduarduIsoledelPrincipeEdoardo

    -

    ÌsulasdeTristandaCunhaIsolediTristandaCunha

    -

    ÌsulasdeTuamotùIsolediTuamotu

    -

    ÌsulasFarquharIsolediFarquhar

    -

    ÌsulasGalàpagosIsoleGalápagos

    -

    ÌsulaGuadalupaIsolaGuadalupa

    +

    ÌsulasChagosIsoleChagos

    +

    ÌsulasChathanIsoleChatham

    +

    ÌsulaChritmasIsoladiNatale

    +

    ÌsulaClìppertonIsolaClipperton

    +

    ÌsulasCocosIsoleCocos

    +

    ÌsuladeAscensioneIsoladiAscensione

    +

    ÌsuladeBouvetIsolaBouvet

    +

    ÌsuladeChiloèIsoladiChiloé

    +

    ÌsulasdeCrozetIsolediCrozet

    +

    ÌsuladeDiegoGarcìaIsoladiDiegoGarcia

    +

    ÌsulasdeFernadodeNoronhaIsolediFernandoNoronha

    +

    ÌsuladeGoughIsoladiGough

    +

    ÌsulasdeJuanFernàndezIsolediJuanFernández

    +

    ÌsulasdeMadèiraIsolediMadera

    +

    ÌsulasdeMartìnVazIsolediTrindadeeMartimVaz

    +

    ÌsuladeNovaAmsterdamIsolediSaintPauleNuovaAmsterdam

    +

    ÌsuladeParryBathrustIsoladiBathurst

    +

    ÌsuladePascaIsoladiPasqua

    +

    ÌsuladePitcairnIsoladePitcairn

    +

    ÌsuladeSalaeGòmezIsoladiSalaeGòmez

    +

    ÌsuladeSanAmbrosioIsolaSant'Ambrogio

    +

    ÌsuladeSanFèlixIsolaSanFélix

    +

    ÌsuladeSanPabloIsolaSaint-Paul

    +

    ÌsuladeSantaEleneIsoladiSant'Elena

    +

    ÌsuladesaRiunioneIsoladellaRiunione

    +

    ÌsulasdesaSotziedadeIsoledellaSocietà

    +

    ÌsuladesaTrinidadeIsoladiTrinità

    +

    ÌsuladeSocotraIsoladiSocotra

    +

    ÌsuladesuPrìntzipedeGallesIsoladelPrincipedelGalles

    +

    ÌsulasdesuPrìntzipeEduarduIsoledelPrincipeEdoardo

    +

    ÌsulasdeTristandaCunhaIsolediTristandaCunha

    +

    ÌsulasdeTuamotùIsolediTuamotu

    +

    ÌsulasFarquharIsolediFarquhar

    +

    ÌsulasGalàpagosIsoleGalápagos

    +

    ÌsulaGuadalupaIsolaGuadalupa

    guadalupesuguadalupense

    guadalupesuguadalupense

    -

    ÌsulasHawaiIsoleHawai

    +

    ÌsulasHawaiIsoleHawai

    hawaianuhawaiano

    hawaianuhawaiano

    -

    ÌsulaHeardIsolaHeard

    -

    ÌsulasKerguelenIsoleKerguelen

    -

    ÌsulasKomandorskijeIsoledelCommodoro

    -

    ÌsulaKurilisIsolaMatua

    -

    ÌsulasLacadivasIsoleLaccadive

    -

    ÌsulaMacquariIsolaMacquarie

    -

    ÌsulasMalvinasIsoleMalvine

    -

    ÌsulaMarchesasIsoleMarchesi

    -

    ÌsulasMariannasIsoleMarianne

    +

    ÌsulaHeardIsolaHeard

    +

    ÌsulasKerguelenIsoleKerguelen

    +

    ÌsulasKomandorskijeIsoledelCommodoro

    +

    ÌsulaKurilisIsolaMatua

    +

    ÌsulasLacadivasIsoleLaccadive

    +

    ÌsulaMacquariIsolaMacquarie

    +

    ÌsulasMalvinasIsoleMalvine

    +

    ÌsulaMarchesasIsoleMarchesi

    +

    ÌsulasMariannasIsoleMarianne

    mariannensumariannense

    mariannensumariannense

    -

    ÌsulaMarionIsolaMarion

    -

    ÌsulasMarshallIsoleMarshall

    +

    ÌsulaMarionIsolaMarion

    +

    ÌsulasMarshallIsoleMarshall

    marshallesumarshallese

    marshallesumarshallese

    -

    ÌsulaMayotteIsolaMayotte

    -

    ÌndiaIndia

    +

    ÌsulaMayotteIsolaMayotte

    +

    ÌndiaIndia

    indianuindiano

    indianuindiano

    -

    IndonèsiaIndonesia

    +

    IndonèsiaIndonesia

    indonesianuindonesiano

    indonesianuindonesiano

    -

    ÌsulasNikobarIsoleNicobare

    -

    ÌsulaOgasawaraIsoleOgasawara

    -

    ÌsulaPalauIsolePalau

    -

    palauanupalauano

    -

    palaulanupalauano

    -

    palauanupalauano

    -

    palaulanupalauano

    -

    IranIran

    +

    ÌsulasNikobarIsoleNicobare

    +

    ÌsulaOgasawaraIsoleOgasawara

    +

    ÌsulaPalauIsolePalau

    +

    palauanu;palaulanupalauano

    +

    palauanu;palaulanupalauano

    +

    IrànIran

    iranianuiraniano

    iranianuiraniano

    -

    IraqIraq

    +

    IràqIraq

    irachenuiracheno

    irachenuiracheno

    -

    ÌsulasRevillagigedoIsoleRevillagigedo

    -

    IrlandaIrlanda

    +

    ÌsulasRevillagigedoIsoleRevillagigedo

    +

    IrlandaIrlanda

    irlandesuirlandese

    irlandesuirlandese

    -

    ÌsulasRyukyuIsoleRyukyu

    -

    ÌsulaSanLorenzoIsoladiSanLorenzo

    -

    ÌsulasShetlanddesuSudIsoleShetland

    -

    ÌsulaGrandedeTierradelFuegoIsolaGrandedellaTerradelFuoco

    -

    IslandaIslanda

    +

    ÌsulasRyukyuIsoleRyukyu

    +

    ÌsulaSanLorenzoIsoladiSanLorenzo

    +

    ÌsulasShetlanddesuSudIsoleShetland

    +

    ÌsulaGrandedeTierradelFuegoIsolaGrandedellaTerradelFuoco

    +

    IslandaIslanda

    islandesuislandese

    islandesuislandese

    -

    IspagnaSpagna

    +

    IspagnaSpagna

    ispagnoluspagnolo

    ispagnoluspagnolo

    IsraeleIsraele

    @@ -25567,33 +25943,32 @@

    micronesianumicronesiano

    micronesianumicronesiano

    IstadosUnidosdeAmèricaStatiUnitid'America

    -

    IsvètziaSvezia

    +

    istadunidensu;nordamericanustatunitense;nord-americano

    +

    istadunidensu;nordamericanustatunitense;nord-americano

    +

    IsvètziaSvezia

    isvedesusvedese

    isvedesusvedese

    -

    IsvìtzeraSvizzera

    +

    IsvìtzeraSvizzera

    isvìtzerusvizzero

    isvìtzerusvizzero

    -

    ItàliaItalia

    +

    ItàliaItalia

    italianuitaliano

    italianuitaliano

    -

    ÌsulaTubuaiIsolaTubuai

    -

    ÌsulasVìrghinesIsoleVergini

    +

    ÌsulaTubuaiIsolaTubuai

    +

    ÌsulasVìrghinesIsoleVergini

    verginianuverginiano

    verginianuverginiano

    -

    JanMayenJanMayen

    +

    JanMayenJanMayen

    JemenYemen

    jemenitayemenita

    jemenitayemenita

    KazakhstànKazakistan

    kazakukazaco

    -

    kazakukazaco

    KèniaKenya

    -

    keniotakeniota

    -

    keniotakeniota

    KirghisistànKirghizistan

    chirghisuchirghiso

    chirghisuchirghiso

    -

    KiribatiKiribati

    +

    KiribatiKiribati

    gilbertesugilbertese

    gilbertesugilbertese

    KuwaitKuwait

    @@ -25600,44 +25975,46 @@

    kuwaitianukuwaitiano

    kuwaitianukuwaitiano

    LaosLaos

    +

    laotianu;laosianulaotiano;laosiano

    +

    laotianu;laosianulaotiano;laosiano

    LesothoLesotho

    lesothianulesothiano

    lesothianulesothiano

    -

    LetòniaLettonia

    +

    LetòniaLettonia

    lètonelettone

    lètonelettone

    LìbanuLibano

    libanesulibanese

    libanesulibanese

    -

    LibèriaLiberia

    +

    LibèriaLiberia

    liberianuliberiano

    liberianuliberiano

    -

    LìbiaLibia

    +

    LìbiaLibia

    lìbiculibico

    lìbiculibico

    -

    LituàniaLituania

    +

    LituàniaLituania

    lituanulituano

    lituanulituano

    -

    LuzonLuzon

    +

    LuzonLuzon

    luzonianuluzoniano

    luzonianuluzoniano

    MadagascàrMadagascar

    malgàsciumalgascio

    malgàsciumalgascio

    -

    MalaìsiaMalesia

    +

    MalaìsiaMalesia

    malesumalese

    malesumalese

    MalawiMalawi

    malawianumalawiano

    malawianumalawiano

    -

    MaldivasMaldive

    +

    MaldivasMaldive

    maldivianumaldiviano

    maldivianumaldiviano

    MalìMali

    malianumaliano

    malianumaliano

    -

    MalpeloMalpelo

    -

    MaltaMalta

    +

    MalpeloMalpelo

    +

    MaltaMalta

    maltesumaltese

    maltesumaltese

    MaredeBeaufortMarediBeaufort

    @@ -25644,18 +26021,18 @@

    MarrocuMarocco

    marrochinumarocchino

    marrochinumarocchino

    -

    MauritàniaMauritania

    +

    MauritàniaMauritania

    maurreddinumauritano

    maurreddinumauritano

    MaurìtziuMauritius

    mauritzianumauriziano

    mauritzianumauriziano

    -

    MelvilleMelville

    +

    MelvilleMelville

    MèssicuMessico

    messicanumessicano

    messicanumessicano

    MindanaoMindanao

    -

    MongòliaMongolia

    +

    MongòliaMongolia

    mòngolumongolo

    mòngolumongolo

    MozambicuMozambico

    @@ -25664,10 +26041,10 @@

    MyanmàrMyanmar

    birmanubirmano

    birmanubirmano

    -

    BirmàniaBirmania

    +

    BirmàniaBirmania

    birmanubirmano

    birmanubirmano

    -

    NamìbiaNamibia

    +

    NamìbiaNamibia

    namibianunamibiano

    namibianunamibiano

    NauruNauru

    @@ -25677,18 +26054,18 @@

    nepalesunepalese

    nepalesunepalese

    NicaràguaNicaragua

    -

    nicaraguesunicaraguense

    -

    nicaraguesunicaraguense

    +

    nicaraguesunicaragua

    +

    nicaraguesunicaragua

    NigerNiger

    nigerinunigerino

    nigerinunigerino

    -

    NigèriaNigeria

    +

    NigèriaNigeria

    nigerianunigeriano

    nigerianunigeriano

    NorfolkNorfolk

    norfolkesunorfolkese

    norfolkesunorfolkese

    -

    NorvègiaNorvegia

    +

    NorvègiaNorvegia

    norvegesunorvegese

    norvegesunorvegese

    OmànOman

    @@ -25706,7 +26083,7 @@

    PanamàPanama

    panamesupanamense

    panamesupanamense

    -

    PàpuaPapua

    +

    PàpuaPapua

    papuanupapuano

    papuanupapuano

    ParaguaiParaguay

    @@ -25715,7 +26092,7 @@

    PerùPerù

    peruvianuperuviano

    peruvianuperuviano

    -

    PolòniaPolonia

    +

    PolòniaPolonia

    polacupolacco

    polacupolacco

    PortugalluPortogallo

    @@ -25725,34 +26102,36 @@

    portoricanupuertoricano

    portoricanupuertoricano

    QatàrQatar

    -

    RepùblicaDominicanaRepublicaDominicana

    +

    qatarianuqatariano;qatariota

    +

    qatarianuqatariano;qatariota

    +

    RepùblicaDominicanaRepublicaDominicana

    dominicanudominicano

    dominicanudominicano

    -

    RepùblicaDemocràticadeCongoRepubblicaDemocraticadelCongo

    +

    RepùblicaDemocràticadeCongoRepubblicaDemocraticadelCongo

    congolesucongolese

    congolesucongolese

    -

    RepùblicadeSudàfricaRepubblicadelSudafrica

    +

    RepùblicadeSudàfricaRepubblicadelSudafrica

    sudafricanusudafricano

    sudafricanusudafricano

    -

    RepùblicaTzentrafricanaRepubblicaCentrafricana

    +

    RepùblicaTzentrafricanaRepubblicaCentrafricana

    centrafricanucentrafricano

    centrafricanucentrafricano

    -

    RomaniaRomania

    +

    RomaniaRomania

    rumenurumeno

    rumenurumeno

    -

    RuandaRuanda

    +

    RuandaRuanda

    ruandesuruandese

    ruandesuruandese

    -

    RùssiaRussia

    +

    RùssiaRussia

    russurusso

    russurusso

    SàharaOtzidentaleSaharaOccidentale

    saharianusahariano

    saharianusahariano

    -

    SalomonasSalomone

    +

    SalomonasSalomone

    salomonesusalomonese

    salomonesusalomonese

    -

    SantaLughiaSantaLucia

    +

    SantaLughiaSantaLucia

    santalucianusantaluciano

    santalucianusantaluciano

    SantuTomeuePrìntzipeSãoToméePríncipe

    @@ -25764,56 +26143,59 @@

    SenegàlSenegal

    senegalesusenegalese

    senegalesusenegalese

    -

    SèrbiaSerbia

    +

    SèrbiaSerbia

    serbuserbo

    serbuserbo

    -

    SeychellesSeychelles

    +

    SeychellesSeychelles

    seychellesuseychellese

    seychellesuseychellese

    -

    SibèriaNoaNuovaSiberia

    +

    SibèriaNoaNuovaSiberia

    neo-siberianuneo-siberiano

    neo-siberianuneo-siberiano

    -

    SierraLeoneSierraLeone

    +

    SierraLeoneSierraLeone

    sierraleonesusierraleonese

    sierraleonesusierraleonese

    SingaporeSingapore

    singaporianusingaporiano

    singaporianusingaporiano

    -

    SìriaSiria

    +

    SìriaSiria

    sirianusiriano

    sirianusiriano

    -

    SomàliaSomalia

    +

    SomàliaSomalia

    sòmalusomalo

    sòmalusomalo

    -

    SomersetSomerset

    -

    SouthamptonSouthampton

    -

    SriLankaSriLanka

    +

    SomersetSomerset

    +

    SouthamptonSouthampton

    +

    SriLankaSriLanka

    +

    tzingalesu;singalesucingalese;singalese

    +

    tzingalesu;singalesucingalese;singalese

    St-Pierre-et-MiquelonSaint-PierreeMiquelon

    SudànSudan

    sudanesusudanese

    sudanesusudanese

    -

    SumatraSumatra

    -

    SurinameSuriname

    +

    SumatraSumatra

    +

    SurinameSuriname

    surinamesusurinamese

    surinamesusurinamese

    -

    SwazilàndiaSwaziland

    +

    SwazilàndiaSwaziland

    swazilandesuswazilandese

    swazilandesuswazilandese

    TagikistànTagikistan

    -

    TailàndiaTailandia

    +

    tagiku;tagicutagiko;tagico

    +

    TailàndiaTailandia

    tailandesutailandese

    tailandesutailandese

    TaiwànTaiwan

    taiwanesutaiwanese

    taiwanesutaiwanese

    -

    TanzàniaTanzania

    +

    TanzàniaTanzania

    tanzanianutanzaniano

    tanzanianutanzaniano

    -

    TasmàniaTasmania

    +

    TasmàniaTasmania

    tasmanianutasmaniano

    tasmanianutasmaniano

    -

    TerradeBaffinIsoladiBaffin

    -

    TerranovaTerranova

    +

    TerradeBaffinIsoladiBaffin

    +

    TerranovaTerranova

    TimorTimor

    timoresutimorese

    timoresutimorese

    @@ -25820,39 +26202,43 @@

    TogoTogo

    togolesutogolese

    togolesutogolese

    -

    TrinidadeeTobagoTrinidadeTobago

    -

    TunisiaTunisia

    +

    TrinidadeeTobagoTrinidadeTobago

    +

    TunisiaTunisia

    tunisinutunisino

    tunisinutunisino

    -

    TurchiaTurchia

    +

    TurchiaTurchia

    turcuturco

    turcuturco

    TurkmenistànTurkmenistan

    -

    turcmanuturcamano

    -

    turcmanuturcamano

    +

    turcmanuturcamano

    +

    turcmanuturcamano

    +

    turcmanuturkemno

    +

    turcmanuturkemno

    TuvaluTuvalu

    tuvalianutuvaliano

    tuvalianutuvaliano

    -

    TzèchiaRepubblicaCeca

    +

    TzèchiaRepubblicaCeca

    tzecuceco

    tzecuceco

    TzileCile

    tzilenucileno

    tzilenucileno

    -

    TzinaCina

    +

    TzinaCina

    tzinesucinese

    tzinesucinese

    TzipruCipro

    tzipriotacipriota

    tzipriotacipriota

    -

    UcràinaUcraina

    +

    UcràinaUcraina

    ucràinuucraino

    ucràinuucraino

    U.e.a.E.a.u.

    -

    UgandaUganda

    +

    emiradinuemiratino,arabunitense

    +

    emiradinuemiratino,arabunitense

    +

    UgandaUganda

    ugandesuugandese

    ugandesuugandese

    -

    UngheriaUngheria

    +

    UngheriaUngheria

    ungheresuungherese

    ungheresuungherese

    UruguaiUruguay

    @@ -25861,19 +26247,19 @@

    UzbekistànUzbekistan

    uzbecuuzbeco

    uzbecuuzbeco

    -

    VanuatuVanuatu

    +

    VanuatuVanuatu

    vanuatecuvanuateco

    vanuatecuvanuateco

    -

    VenezuelaVenezuela

    +

    VenezuelaVenezuela

    venezuelanuvenezuelano

    venezuelanuvenezuelano

    -

    VictòriaBanksIsoladiBanks

    +

    VictòriaBanksIsoladiBanks

    VietnàmVietnam

    -

    WrangelIsoladiWrangel

    -

    ZàmbiaZambia

    +

    WrangelIsoladiWrangel

    +

    ZàmbiaZambia

    zambianuzambiano

    zambianuzambiano

    -

    ZelandaNoaNuovaZelanda

    +

    ZelandaNoaNuovaZelanda

    neozelandesuneozelandese

    neozelandesuneozelandese

    ZimbaweZimbawe

    @@ -25880,7 +26266,6 @@

    zimbabwesuzimbabwese

    zimbabwesuzimbabwese

    -