commit 6d2c13a736eb2725a066da3460c707ad579cd145 Author: kamush901 Date: Tue Jul 20 21:36:31 2021 +0200 Added 112 sentences to the big parallel text taken and translated from Astana wiki article. diff --git a/texts/kaz-big.txt b/texts/kaz-big.txt index d7e65a1..8a8ee86 100644 --- a/texts/kaz-big.txt +++ b/texts/kaz-big.txt @@ -1,3 +1,115 @@ +1 Нұр-Сұлтан (бұрынғы атаулары: Ақмолинск, Целиноград, Ақмола, Астана) — 1997 жылғы 10 желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасының елордасы. +2 Акмолинск қала мәртебесін 1862 жылғы 26 қыркүйекте алды. +3 2020 жылғы 1 қаңтар жағдайы бойынша қала түрғындар саны 1136008 адам, бұл Алматыдан кейінгі Қазақстандағы екінші көрсеткіш. +4 Қала Қазақстанның орталық бөлігінің солтүстігінде Ақмола облысында, Есіл өзенінің алабындағы өзен маңы жазықтығында орналасқан. +5 Миллионер қаласы мәртебесіне 2017 жылдың маусымында қол жеткізілді, ол кезде тұрғындар саны 1 002 874 тұрғын болды. +6 Нұр-Сұлтан елдің солтүстігінде Есіл өзенінің жағасында орналасқан. +7 Әкімшілік жағынан қала 4 ауданға бөлінген. +8 Қазақстанның заманға лайық жаңа астанасын салу идеясы Мемлекеттің бірінші президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа тиесілі. +9 Елорданы Алматыдан Ақмолаға ауыстыру туралы шешімді Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі 1994 жылы 6 шілдеде қабылдады. +10 Астананы ресми көшіру 1997 жылғы 10 желтоқсанда жүзеге асты. +11 Президенттің 1998 жылғы 6 мамырдағы Жарлығымен Ақмоланың атауы Астана болып өзгертілді. +12 Жаңа астананың халықаралық тұсаукесері 1998 жылғы 10 маусымда өтті. +13 1999 жылы Астана ЮНЕСКО шешімімен «Бейбітшілік қаласы» атағын алды. +14 Қазақстанның бас қаласы 2000 жылдан бастап Астаналар мен ірі қалалардың халықаралық ассамблеясының мүшесі. +15 2019 жылы 20 наурызда Қазақстанның жаңа президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қаланың атын экс-президент Н.Назарбаевтың құрметіне Нұр-Сұлтан деп өзгертуге бұйрық берді. +16 Нұр-Сұлтан 1830 ж. Есіл өзенінің жағасында орыс әскерлері негізін қалаған бекіністен бастау алады. +17 1862 ж.Ақмолинск қала мәртебесін алды. +18 1962 ж.қалаға Целиноград атауы берілді. +19 1997 ж. егемен Қазақстанның Президенті Н.Назарбаев Жарлығымен елорданы Алматыдан Ақмолаға көшіру туралы шешім қабылдады. +20 1998 ж. 6 мамыр жаңа елорданың атау Астана болып өзгертілді. +21 1998 ж. 10 шілде Қазақстанның жаңа елордасы — Астананың халықаралық тұсауы кесілді. +22 1998 ж. ЮНЕСКО-ның шешімі бойынша Астана қаласына «Бейбітшілік қаласы» жоғары атағы беріліп, медальмен марапатталды. +23 Бұл атақ қысқа мерзім ішінде әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуда неғұрлым әсерлі әрі қуатты өсуге, тұрақты этникааралық қатынасты орнықтыруға қол жеткізе алған ғаламшардың жас қалаларына беріледі. +24 Бразилияда өткізілген бұл конкурста Астана барлық өлшемдер бойынша әлемнің әр түрлі елдерінің он екі қаласын басып озды. +25 2019 жылы 20 наурызда Қазақстанның жаңа президенті Қасымжомарт Тоқаев қаланың атын экс-президент Н. Назарбаевтың құрметіне Нұр-Сұлтан деп өзгертуге бұйрық берді. +26 Қала территориясы аумағы – 797,33 км² (2017 жылғы 7 ақпанда Ақмола облысының елді мекендерсіз 87,19 км² қалаға қосылғаннан кейін). +27 Қала дала жазығында орналасқан. +28 Алып жатқан аумақтың рельефі - төмен террассалар. +29 Каштан топырағы басым. +30 Қаланың геологиясы - солтүстік бөлігінде бөлінбеген палеозойлық шөгінділер, ал оңтүстік және батыс бөліктерде орта төрттік шөгінділер. +31 Қаланың көп бөлігі шөгінді тау жынысында, негізінен құмдақ саздарда жатыр. +32 Нұр-Сұлтан қаласы Есіл өзенінің жағалауында орналасқан. +33 Қала екі бөлікке бөлінеді - оң және сол жағалау. +34 Қаланың гидрографиялық желісі тек Есіл өзенімен ғана емес, сонымен қатар Есіл өзенінің оң ағымдары Сарыбұлақ пен Ақбұлақ өзендерімен де ұсынылған. +35 Қаланың 25-30 км радиусында көптеген тұщы және тұзды көлдер бар. +36 Нұр-Сұлтан қаласы қуаң аймақта орналасқан, негізгі су қоры өзен және жерасты су көздерінен құралады. +37 Бастауын Нияз таулары бұлақтарынан алып, қысқы қар, жазғы жауын суымен толысып отыратын Есіл өзені қаланың негізгі су артериясы болып табылады. +38 Есілдің қаладан ағып өтетін тұсынан шағын екі өзен Сарыбұлақ пен Ақбұлақ келіп құяды. +39 Қаланы 25-30 км төңіректе шағын өзен-көлдер қоршап жатыр. +40 Олардың кейбіреуі тұщы, кейбіреуі кермек сулы болып келеді. +41 Негізгілері: Сасықкөл, Жоламан, Тышқанкөл, Танакөл, Жылтыркөл, Тазкөл, Қайнарлы, Тағанкөл, Майбалық, Бұзықты, Жалаңаш, Шенет, Ағанас, т.б.Есіл өзенінің арналы ағысының ұзақтығы 562 км, су жиналу алабы 48 100 шаршы км. +42 Оның Қазақстанды көктеп өтетін ұзындығы- 1 100 км, ал жалпы ұзындығы — 2450 км. +43 Есіл Ресейдің Тюмень және Омбы облыстары арқылы ағып өтетін Ертіс өзеніне барып құяды. +44 Есіл көктемгі қар суымен толысқан шақта ағысын үдетеді. +45 Негізінен баяу ағысты. +46 Қаланы сумен қамтамасыз ететін негізгі өзен болғандықтан, Есілге "Ертіс-Қарағанды" каналынан арна тарту жүзеге асырылды. +47 Есіл баяу ағысты болғандықтан, оның табаны тереңде жатыр. +48 Оның қала аумағындағы су жиналу алқабы 7400 шаршы км, бұған Вячеслав бөгені ауқымындағы 5310 шаршы км су жиналу алқабы қосылады. +49 Есілге Мойылды, Тентек, Қарасу, Сарыбұлақ, Ақбұлақ өзендері келіп құяды, сонымен бірге су таратқыш канал арқылы Майбалық өзенімен жалғасып жатыр. +50 Өзенде ақбалық, нәлім, мөңке, аққайран, сазан, шортан, көксерке, алабұға мекендейді. +51 Бұрыннан қоныс тепкен қала бөлігі Есіл өзенінің солтүстігінде, оң жағалауға, темір жол магистралінен оңтүстікке қаарй етек жая орналасқан. +52 Қала аумағының негізгі бөлігі, Есілдің Ақбұлақ және Сарыбұлақ тармақтарына келіп тұйықталады. +53 Есіл өзенінің алабында үш ірі бөген бар. +54 Олар: Вячеслав (пайдалану көлемі — 375,4 млн текше м), Сергеев (пайдалану көлемі — 635,0 млн текше м) және Петропавл (пайдалану көлемі — 16,1 млн текше м) бөгендері. +55 Алғашқы екеуі судың жиналуын ұзақ мерзім бойына реттеуге арналған, сонымен қатар кешендік бағытта жұмыс атқарып, 3 топтық су құбырлары арқылы Нұр-Сұлтан қаласын және ауылдық елді мекендерді сумен қамтамасыз етеді. +56 Петропавл бөгенінің аумағы шағын, маусымдық су жинауды жартылай ғана реттеуге арналған. +57 Қаланы тұрмыстық ауызсумен қамтамасыз етудің негізгі көзі-Вячеслав бөгені, оның жылдық су шығымы 67,2 млн текше м (жобадағы сыйымдылығы 410,9 млн текше м). +58 Сарыбұлақ солтүстіктен оңтүстік бағытта қаланың батыс бөлігі арқылы ағып өтеді. +59 Оның аңғарының 8,5 км-дейі (ені 20-50 м) қыщ комбинантынан ӨМК-ға дейінгі аралықты қамтиды. +60 Бұлақтың 5,8 км бөлігі қаланың жеке меншік үйлер мен көп қабатты үйлер салынған өңірі арқылы өтеді. +61 Өнеркәсіп құрылыстарын бойлай өтетін тұсы — 3,3 км (ЖЭО-1-дің күлтөкпесінен темір жол қиылысына дейін), одан әрі 2,5 км селитебті өңірмен өтіп, Тілендиев даңғылынан 1,8 аралықпен Есілге ұласады. +62 Бұлақтың саға тұсын айтпағанда, қала арқылы өтетін арнасын шылау басып, қамыс өсіп кеткен, кей тұстары үзіліп қалады. +63 Ақбұлақ қаланың оңтүстік-шығыс бөлігімен өтеді, оның табанына маусым аралығында ғана су жиналады, су жиналатын тұсы ЖЭО-ның 2 — нің маңы. +64 Ақбұлақтың Абылай хан даңғылынан Есіл өзеніне барып құятын аралықтағы жағалауы қайта қалпына келтіріліп, абаттандырылды. +65 Қаланы тұрмыстық ауызсумен қамтамасыз етудің тағы бір жолы — жерасты су көздерін пайдалану. +66 Ол жерасты жаңа су көздерін іздестіру-барлау және бұрыннан белгілі су көздері мүмкіндіктерін жаңа талап тұрғысынан бағалау арқылы жүзеге асып отыр. +67 Мұндай жерасты су көздеріне: Ақмола су көзі кені (ол солтүстік-батыс жүлге (қаланың солтүстігіне қарай 5-15 км) және шығыс жүлгеден (қала іргесіне, ішінара Есіл өзені аңғарына таяу) тұрады), Есіл су көзі кені (қаланың оңтүстігіне қарай 0,5-10,0 км); Рожденственский су көзі кені (Нұра өзені аллювийлік шөгінді қыртысындағы жер асты суының жалпы пайдаға асу қоры 36,2 мың текше м/ тәуліті құрайды) жатады. +68 Нұр-Сұлтан қаласы Ақмола облысының аумағында орналасқан және осы облыстың үш ауданымен (Целиноград, Шортанды және Аршалын) шектеседі. +69 Қаланың өсуі Ақмола облысы Целиноград ауданының аумағын екі бөлікке бөлуіне әкелді. +70 2018 жылғы 7 ақпанға дейін Нұр-Сұлтан территориясына (сол кездегі қала атауы Астана) қаладан басқа (69 822 га) 2 орманшылық учаскілері де (шығыста аумағы 459 га мемлекеттік орман тәлімбағы, солтүстікте Коянда су қоймасындағы саяжай (12 саяжай қауымдастық бар). +71 Аталған массив аумағы Мемлекеттік жер кадастріне сәйкес 900 га, Астананың бас жоспарына сәйкес 850 га, ал қала территориясы балансына (2018 жылғы 16 наурыздан № 131 Қазақстан Республикасының Үкімет Жарлығы) сәйкес 733 га құрайды. +72 2018 жылғы 7 ақпанда қала аумағына Ақмол облысы Целиноград ауданының территориясынан қосымша 8 719 га аумағымен 3 учаскілер (тұрғындары жоқ), соның ішінде халықаралық әуежайға жақын 7 300 га учаскі, қаладан оңтүстікте орналасұан ұлттық пантеон (959 га) және солтүстік-батыста орналасқан қалалық зират (460 га) қосылды. +73 2018 жылғы 16 наурызда Алматы және Сарыарқа аудандарының бөліктерінен төртінші аудан Байқоңыр ауданы құрылды. +74 2018 жыл 11 қыркүйек – 2019 жыл 13 маусым қала әкімі Бахыт Сұлтанов болды. +75 2019 жылғы 13 маусымынан қала әкімі Алтай Көлгінов. +76 2020 жылғы 1 қаңтардағы қала түрғындар саны 1136008 адамды құрады. +77 ҚазСтаттың ресми есебі 2017 жылғы 1 қаңтарда елордада 972672 тұрғынды, 2017 жылғы 1 маусымда 1002874 тұрғынды, ал 2020 жылғы 1 қаңтарда есептің жаңа методикасына сәйкес 1136008 тұрғынды тіркеді. +78 2009 жылғы халық санағы бойынша қала тұрғындарының тек 36% -ы Астана қаласында туып-өскен болып шықты. +79 Қала негізін Қазақстанның басқа өңірлерінен келген мигранттар құрады, атап өтсек 19,4% - Ақмола облысы тұрғындары, 7,4% Түркістан облысы тұрғындары, 6,3% - Қарағанды мен Қостанай облыстары тұрғындары құрды. +80 КазСтаттың 2016 жылғы 1 қазан жағдайы деректері бойынша қаланың енбекке жарамды түрғындар (әйелдер жасы 16—58, еркектер жасы 16—63) саны 478 432 адамды құрайды, соның ішінде 21 мың жұмыссыз және 92 мың жұмыс күшіне енбейтін тұлғалар. +81 Неке одағына кірудің орташа жасы - ер адамдар - 27,5 жас, әйелдер - 25,3 жас. +82 «Астанагенплан» ҰЗМИ «Астана агломерациясының аумақтық дамуының аймақаралық схемасы» жобасын жасады. +83 2015 жылдың қарашасында қабылданған бұл құжатпен жалпы ауданы 21,75 мың км² болатын, Ақмола облысының Аршалы, Целиноград және Шортанды аудандарының 127 елді мекені, сондай-ақ Ақкөл облысының төрт ауданы (Урюпин ауылдық округі, Еңбекші ауданы, Кеңес ауылдық округі, Ақкөл қалалық әкімшілігі) қоса, Астана агломерациясының шекаралары анықталды. +84 Қала маңы аймағының белгіленген шекараларында 196 мың адам, ал Нұр-Сұлтан қаласында 814 мың адам тұрады. +85 Нұр-Сұлтан қала маңы түрғындарының тығыздығы 9 адам/ км² құрады (бүкіл Қазақстан халқының орташа тығыздығы 1 км²-ге шамамен 7 адам). +86 Агломерацияны дамыту жобасымен 2020 жылы агломерация саны 1,2 миллион адамға дейін, ал 2030 жылға қарай 1,5 миллионнан астам адамға өседі деп күтілуде. +87 Нұр-Сұлтан қаласы экономикасын сауда, транспорт пен байланыс, құрылыс құрайды. +88 Қазақстан экономикасының сауда секторының жалпы өніміне қосқан үлесі бойынша Нұр-Сұлтан қаласы Қазақстан Республикасының облыстары мен қалалары арасында Алматы қаласынан кейін екінші орын алады. +89 Нұр-Сұлтан мен Алматы қалаларының жиынтық аймақтық өнім көлемі Қазақстанның жалпы сауданың жартысынан астамын құрайды. +90 Бөлшек тауар айналымы бойынша да Нұр-Сұлтан қаласы республикада екінші орында. +91 Құрылыс өсімі бойынша Нұр-Сұлтан қаласы республика бойынша көшбасшы. +92 2009 жылы Қазақстан бойынша эксплуатацияға берілген тұрғын үйлердің 1/5 бөлігі Нұр-Сұлтан қаласына келді. +93 Астана бес жылдан астам тұрғын үйлерді эксплуатация енгізу бойынша көшбасшы. +94 Өнеркәсіптік өндіріс көбінесе құрылыс материалдарын, тамақ өнімдері мен сусындарын және машина жасауда шоғырланған. +95 Қазақстан бойынша Нұр-Сұлтан қаласы металдан жасалған құрылыс материалдарын, қолдануға дайын бетон және бетоннан жасалынған құрылыс өнімдерін жасаудан көшбасшы болып табылады. +96 Сондай-ақ, құрылыс металл конструкцияларын, радиаторлар мен орталық жылыту қазандықтары мен қондырғыларды өндірудегі қаланың үлесі салыстырмалы жоғары. +97 Инвесторларды жұмылдыру және жаңа бәсеке қабілетті өндірісін дамыту мақсатында қалада «Астана – жаңа қала» атты арнайы экономикалық аймағы қызмет атқаруда. +98 АЭА-ның артықшылықтары - салықтық және кедендік жеңілдіктерді қарастыратын арнайы құқықтық режимнің болуы. +99 АЭА аумағында әртүрлі бағыттағы жобалар жүзеге асырылуда. +100 Атап айтқанда, қаланың дамуы өндірістің жалпы көлемінде инновациондық өнімнің жоғары үлесі бар, дамыған өндірістік секторларға (құрылыс материалдарын өндіру, тамақ өнімдерін өңдеу және т.б.), қаланың жалпы аймақтық өнімнің басым бөлігін қамтамасыз ететін шағын бизнеске және дамыған туризм секторына бағытталған бәсекеге қабілетті экономиканы құруға бағытталған. +101 2009 жылы өндеу өнеркәсібі кәсіпорындарымен 77,25 млрд.теңге көлемінде өнім шығарылды – бұл өндеу өнімінің жалпы көлемінің 81% құрайды. +102 Қалада Ақмола облыстық филармониясы, мұражайлар (ҚР Ұлттық мұражайы, тарихи- өлкетану мұражайы, бейнелеу өнері мұражайы, Сәкен Сейфуллин мұражайы), театрлар ( К. Бәйсеитова атындағы үлттық опера және балет театры, К.Қуанышбаев атындағы қазақ музыкалық-драма театры, Максим Горький атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры, Ұлттық ғарыш орталығы, болашақ энергия мұражайы «Нұр Әлем», кітапханалар. +103 Бәйсеитова атындағы үлттық опера және балет театры, К.Қуанышбаев атындағы қазақ музыкалық-драма театры, Максим Горький атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры, Ұлттық ғарыш орталығы, болашақ энергия мұражайы «Нұр Әлем», кітапханалар. +104 Қаланың мәдени-ағарту мекемелеріне Конгресс Холл, Жастар сарайы және Президенттік мәдениет орталығын да жатқызуға болады. +105 Бәйтерек монументі қаланың басты символы болып саналады. +106 2000 жылғы 6 шілдеде Азат Боярлиннің жобасы бойынша «Өмір діңгегі» бұрқағы жасалынды. +107 Құрылыс тек символдық сипатқа ие, ол өмірдің мәңгілік циклын көрсетеді. +108 Алаңның ашылуы Қазақстан тұңғыш президентінің 60-жылдығына арналды. +109 2006 жылдың 24-30 қазан аралығында Нұр-Сұлтан қаласында (бұрыңғы Астана қаласы) ТМД елдері жастарының IV Дельфий ойындары өтті. +110 Іс-шараны дайындауды және өткізуді Қазақстанның Ұлттық Дельфий комитеті мен Халықаралық Дельфий комитеті бірлесіп жүзеге асырды. +111 2012 жылдың 24-29 қыркүйек аралығында Нұр-Сұлтан қаласында (бұрыңғы Астана қаласы) ТМД елдері жастарының VII Дельфий ойындары өтті. +112 Ойындарда 16 елден мыңнан астам өнер қайраткерлері қатысты: Австрия, Әзербайжан, Армения, Афганистан, Белоруссия, Болгария, Грузия, Италия, Қазақстан, Қырғызстан, Молдавия, Ресей, Румыния, Тажікстан, Түркия, Украина. Азамат пен Айгүл бақшада. Ауа райы бүгін әбден жақсы, жылы. Бірақ кеше өте суық еді! diff --git a/texts/uzb-big.txt b/texts/uzb-big.txt index 3a53d65..c658694 100644 --- a/texts/uzb-big.txt +++ b/texts/uzb-big.txt @@ -1,3 +1,115 @@ +1 Nur-Sulton (avvalgi nomlari: Akmolinsk, Selinograd, Akmola, Ostona) - 1997 yil 10 dekabrdan Qozog'iston Respublikasining poytaxti. +2 Akmolinsk 1862 yil 26 sentyabrda shahar maqomini oldi. +3 2020 yil 1 yanvar holatiga ko'ra shahar aholisi 1136008 kishini tashkil etadi, bu Qozog'istonda Olmaotadan keyingi ikkinchi ko'rsatkich. +4 Shahar Qozog'istonning markaziy qismining shimolidagi Akmola viloyatida, Ishil daryosi havzasidagi daryo tekisligida joylashgan. +5 Millioner shahar maqomiga 2017 yil iyun oyida erishilgan, o'shanda aholi soni 1 002 874 kishi bo'lgan. +6 Nur-Sulton mamlakat shimolida, Ishim daryosi bo'yida joylashgan. +7 Ma'muriy jihatdan shahar 4 okrugga bo'lingan. +8 Qozog'istonning yangi zamonaviy poytaxtini qurish g'oyasi mamlakatning birinchi Prezidenti Nursulton Nazarboyevga tegishli. +9 Poytaxtni Olmaotadan Akmolaga ko'chirish to'g'risida qaror 1994 yil 6 iyulda Qozog'iston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan qabul qilingan. +10 Ostonaning rasmiy ko'chishi 1997 yil 10-dekabrda bo'lib o'tdi. +11 Prezidentning 1998 yil 6 maydagi Farmoni bilan Akmola Ostona deb o'zgartirildi. +12 Yangi poytaxtning xalqaro taqdimoti 1998 yil 10 iyunda bo'lib o'tdi. +13 1999 yilda Ostona YuNESKO tomonidan "Tinchlik shahri" unvoniga sazovor bo'ldi. +14 Qozog'iston poytaxti 2000 yildan buyon Xalqaro poytaxtlar va yirik shaharlar assambleyasining a'zosi. +15 2019 yil 20 martda Qozog'istonning yangi prezidenti Qasim-Jomart Tokayev sobiq prezident Nursulton Nazarboyev sharafiga shaharni Nur-Sulton deb o'zgartirishga buyruq berdi. +16 Nur-Sulton 1830 yil Ishil daryosi bo'yida rus qo'shinlari tomonidan asos solingan qal'adan boshlanadi. +17 1862 yilda Akmolinsk shahar maqomini oldi. +18 1962 yilda shahar Selinograd nomi berildi. +19 1997 yil suveren Qozog'iston Prezidenti N.Nazarboyev Farmoni bilan poytaxtni Olmaotadan Akmolaga ko'chirish to'g'risida qaror qabul qilindi. +20 1998 yil 6 may kuni yangi poytaxt Ostona deb o'zgartirildi. +21 1998 yil 10 iyul Qozog'istonning yangi poytaxti - Ostonaning xalqaro taqdimoti. +22 1998 yil YuNESKOning qarori bo'yicha Ostona "Tinchlik shahri" yuqori unvoni berilib, medal bilan taqdirlandi. +23 Ushbu unvon qisqa vaqt ichida ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy rivojlanish, barqaror millatlararo munosabatlarni o'rnatishda eng samarali va kuchli o'sishga erisha olgan sayyoramizning yosh shaharlariga beriladi. +24 Braziliyada o'tkazilgan ushbu musobaqada Ostona barcha ko'rsatkichlar bo'yicha dunyoning turli davlatlarining o'n ikkita shaharlaridan g'olib chiqdi. +25 2019 yil 20 martda Qozog'istonning yangi prezidenti Qasimjomart Toqayev shaharning nomini sobiq prezident N. Nazarboyevning hurmatiga Nur-Sulton deb o'zgartirishga buyruq berdi. +26 Shahar hududi maydoni - 797,33 km² (2017 yil 7 fevralda Akmola viloyatining aholi punktlarisiz 87,19 km² shaharga qo'shilganidan keyin). +27 Shahar dasht tekisligida joylashgan. +28 Katta maydonining relyefi - past terrasalar. +29 kashtan tuproqlari ustunlik qiladi. +30 Shahar geologiyasi - shimoliy qismida taqsimlanmagan paleozoy cho'kindi jinslari, janubiy va g'arbiy qismlarida o'rta to'rtinchi davr cho'kindi jinslari. +31 Shaharning katta qismi cho'kindi tog' jinslarda, asosan qumli tuproqlarda joylashgan. +32 Nur-Sulton shahri Ishil daryosining bo'yida joylashgan. +33 Shahar ikki qismga bo'lingan - o'ng va chap qirg'oq. +34 Shaharning gidrografik tarmog'ini nafaqat Ishil daryosi, balki Ishil daryosining o'ng irmoqlari Sariqbuloq va Oqbuloq daryolari ham aks ettiradi. +35 Shaharning 25-30 km radiusida ko'plab yangi va sho'r ko'llar mavjud. +36 Nur-Sulton shahri qurg'oqchil zonada joylashgan bo'lib, asosiy suv resurslari daryolar va er osti suv manbalaridan iborat. +37 Boshi Niyoz tog'larining buloqlaridan kelib chiqqan, qishki qor, yozgi yomg'ir suvlari bilan to'ldirilgan Ishil daryosi shaharning asosiy suv yo'li hisoblanadi. +38 Ishilning shahardan o'qib o'tadigan o'lchami kichik ikki daryo - Sariqbuloq va Oqbuloq kelib quyadi. +39 Shaharning 25-30 km atrofidagi kichik daryo va ko'llar o'rab turadi. +40 Ularning ba'zilari yangi, ba'zilari esa qadimgi. +41 Asoslari: Sassiqqo'l, Jolaman, Sichqonko'l, Tanako'l, Yaltirko'l, Tazko'l, Qaynarli, Tag'anko'l, Moybaliq, Buzuqti, Yalang'och, Shenet, Ag'anas va boshqalar. Ishil daryosining kanal oqiminign uzunligi 562 km, suv yig'ish maydoni 48 100 kvadrat km. +42 Uning Qozog'iston bo'ylab o'tgan uzunligi- 1 100 km, uning umumiy uzunligi esa 2450 km. +43 Ishil Rossiyaning Tyumen va Omsk viloyatlari orqali oqib o'tadigan Irtish daryosiga quyiladi. +44 Ishil bahorgi qor suvi bilan to'lgan vaqtida oqimini tezlashtiradi. +45 Asosan sekin oqim. +46 Shaharni suv bilan ta'minlaydigan asosiy daryo sifatida Ishilga "Irtish-Qarag'anda" kanalidan kanal tortish amalga oshirildi. +47 Ishil sekin oqimli bo'lganligidan, uning tubi chuqurdir. +48 Uning shahar maydonidagi suv yig'ish maydoni 7400 kvadrat km, bunga Vyacheslav to'g'oni ichidagi 5310 kvadrat km suv yig'ish maydoni qo'shiladi. +49 Ishilga Moiyldi, Tentek, Qorasuv, Sariqbuloq, Oqbuloq daryolari kelib quyadi, shu bilan birga suv tarqatish kanali orqali Moybaliq daryosi bo'ylab davom etadi. +50 Daryoda oqbaliq, nalim, monke, aqqayran, sozon, cho'rtan, zander, olabug'a yashaydi. +51 Shaharning oldingi qismi Ishil daryosining shimolida, o'ng qirg'og'ida, temir yo'l masgistralining janubida tog' etaklarida joylashgan. +52 Shahar hududining asosiy qismi Ishilning Oqbuloq va Sariqbuloq irmoqlariga kelib yopiladi. +53 Ishim daryosi havzasida uchta katta to'g'on mavjud. +54 Ular: Vyacheslav (ish hajmi - 375,4 mln kub m), Sergeev (ish hajmi - 635,0 mln kub m) va Petropavlovsk (ish hajmi - 16,1 mln kub m) to'g'onlari. +55 Dastlabki ikkitasi suvning to'planishi uzoq muddat mobaynida tartibga solishga, shuningdek murakkab yo'nalishda xam ishlab, 3 yo'nalishdagi suv quvurlari orqali Nur-Sulton shahri va qishloq aholi punktlariga suv bilan ta'minlaydi. +56 Petropavlovsk to'g'onining hududi kichik, mavsumiy suv yig'ishni qisman tartibga solish uchun mo'ljallangan. +57 Shaharni aholi ichimlik suvi bilan ta'minlashning asosiy manbai-Vyacheslav to'g'onidir, uning yillik suv sig'imi 67,2 mln kub m (loyihadagi sig'imi 410,9 mln kub m). +58 Sariqbuloq shaharning g'arbiy qismi orqali shimoldan janubga oqib o'tadi. +59 Uning vodiysidan 8,5 km gacha (kengligi 20-50 m) qishki zavoddan KMKgacha bo'lgan masofani qoplaydi. +60 Buloqning 5,8 km qismi shaharning xususiy uylari va ko'p qavatli uylar quriladigan hududi orqali o'tadi. +61 Sanoat obyektlari bo'ylab o'tuvchi 3,3 km (IES-1dan temir yo'l kesishmasigacha), undan keyin 2,5 km turar-joy maydoni orqali o'tib, Tilendiev xiyobonidan 1,8 km masofada Ishilga ulanadi. +62 Buloqni qo'shilish joyini aytmaganda, shahar bo'ylab o'tadigan kanalning suvi bosib, qamish o'sib ketgan, ba'zi joylari kesilgan. +63 Oqbuloq shaharning janubi-sharqiy qismidan o'tadi, uning tagida mavsum oraliqida yana suv yig'iladi, suv yig'iladigan joy 2-IESning yonida. +64 Oqbuloqning Abilay xon shoh ko'chasidan Ishil daryosiga borib quyadigan oraliqdagi qirg'oqi qayta tiklandi va obodonlashtirildi. +65 Shaharni ichimlik suvi bilan ta'minlashning yana bir usuli - yer osti suv manbalaridan foydalanishdir. +66 Bu yerosti yangi suv manbalari o'rganish va mavjud suv manbalarining imkoniyatlarini yangi talablar nuqtai nazaridan baholash orqali amalga oshiriladi. +67 Bunday er osti suv manbalariga Akmola suv manbai koni (shimoliy-g'arbiy tizmasi (shaharning shimolidan 5-15 km) va sharqiy tizmasidan (shahar chekkasida, qisman Ishil daryosi vodiysi yaqinida) iborat), Ishil suv manbalari koni (shaharning janubida 0.5-10.0 km); Rojdestvenskiy suv manbai koni (Nura daryosining allyuvial cho'kindi qobig'idagi yer osti suvlarining umumiy zaxirasi kuniga 36,2 ming kub m) yotadi. +68 Nur-Sulton shahri Akmola viloyatining hududida joylashgan ushbu viloyatning yana uchta tumani (Selinograd, Sho'rtandi va Arshalin) bilan chegaradosh. +69 Shaharning o'sishi Akmola viloyatining Selinograd tumanining hududini ikki qismga bo'lishiga olib keldi. +70 2018 yil 7 fevralga qadar Nur-Sulton hududiga (o'sha paytdagi shaharni nomi Ostona) shahardan boshqa (69 822 ga) 2 ta o'rmonchilik maydonlari (sharqda hududi 459 ga davlat o'rmon pitomnigi, shimolda Koyanda suv omboridagi kottej (12 ta kottejlar birlashmasi bor) mavjud. +71 Ushbu massivning hududi Davlat yer kadastriga ko'ra 900 gektar, Ostona shahrining Bosh rejasiga binoan 850 gektar, biroq shahar hududi balansiga (2018 yil 16 martdan №131 Qozogiston Respublikasi Hukumat qarori) binoan 733 gektarni tashkil etadi. +72 2018 yil 7-fevral kuni shahar hududiga Akmola viloyati Selinograd tumanining hududidan qo'shimcha maydoni 8 719 gektar maydon uchta uchastkalar (aholisi yo'q), shu jumladan xalqaro aeroportga yaqin 7300 gektar uchastka, shahardan jabunda joylashgan milliy panteon (959 gektar) hamda shimoli-g'arbda joylashgan shahar qabristoni (460 gektar) qo'shildi. +73 2018 yil 16 martda Olmaota va Sariyarka tumanlarining qismlaridan to'rtinchi tuman Baykonur tumani tashkil etildi. +74 2018 yil 11 sentyabr - 2019 yil 13 iyun kunlari shahar hokimi Baxit Sultonov bo'ldi. +75 2019 yil 13 iyundan shahar hokimi Oltoy Kulginov. +76 2020 yil 1 yanvarda shahar aholisi soni 1136008 kishini tashkil qildi. +77 KazStatning rasmiy hisobotida 2017 yil 1 yanvarda poytaxtda 972672 aholi, 2017 yil 1 iyunda 1002874 aholi, 2020 yil 1 yanvarda hisobotning yangi metodikasiga asosan 1136008 aholi ro'yxatga olingan. +78 2009 yilgi aholini ro'yxatga olish bo'yicha shahar aholisining atigi 36% Ostona shahrida tug'ilib o'sgan bo'lib chiqdi. +79 Shahar asosi Qozog'istonning boshqa mintaqalaridan kelgan muhojirlar tashkil qiladi, xususan, 19,4% - Akmola viloyati aholisi, 7,4% - Turkiston viloyati aholisi, 6,3% - Qarag'anda va Qo'stanay viloyatlari aholisi tashkil qildi. +80 KazStatning 2016 yil 1 oktyabr holati ma'lumotiga bo'yicha shaharning mehnatga layoqatli aholi (ayollar yoshi 16-58, erkaklar yoshi 16-63) soni 478 432 kishini tashkil etadi, shu jumladan 21 ming ishsiz va 92 ming ish kuchiga kirtilmagan shaxslar. +81 Nikoh uyushmasiga a'zo bo'lishning o'rtacha yoshi - erkaklar - 27,5 yosh, ayollar - 25,3 yosh. +82 "Astanagenplan" NIIP "Ostona aglomeratsiyasini hududiy rivojlantirishning mintaqalararo sxemasi" loyihasini ishlab chiqdi. +83 2015 yil noyabrda qabul qilingan ushbu hujjat bilan umumiy maydoni 21,75 ming km² bo'lgan, Akmola viloyatining Arshali, Selinograd va Shortandi tumanlarining 127 ta aholi punktlarini, shuningdek Oqko'l viloyatining to'rt maydoni (Uryupin qishloq okrugi, Enbekshi tumani, Kenes qishloq okrugi, Oqqo'l shahar hokimligi) o'z ichiga oladi, Ostona aglomeratsiyasining chegaralari aniqlandi. +84 Shahar atrofi hududining belgilangan chegaralarida 196 ming kishi, Nur-Sultonda shahrida esa 814 ming kishi yashaydi. +85 Nur-Sulton atrofidagi shahar aholisining aholi zichligi 9 kishi / km² ni tashkil etdi (butun Qozog'iston aholisining o'rtacha zichligi 1 km²-ga taxminan 7 kishi). +86 Aglomeratsiyani rivojlantirish loyihasi 2020 yili aglomeratsiya sonini 1,2 million kishiga qadar, 2030 yilga kelib esa 1,5 milliondan ortiq kishiga o'sadi deb kutulgandi. +87 Nur-Sulton shahri iqtisodiyotini savdo, transport va aloqa, qurilish tashkil qiladi. +88 Qozog'iston iqtisodiyotining savdo sektorining yalpi mahsulotga qo'shgan hissasi bo'yicha Nur-Sulton shahri Qozog'iston Respublikasining viloyatlari va shaharlari orasida Olmaotadan keyin ikkinchi o'rinda turadi. +89 Nur-Sulton va Olmaota shaharlarining yalpi hududiy mahsulot hajmi Qozog'iston umumiy savdosining yarmidan ko'pini tashkil qiladi. +90 Chakana tovar aylanmasi bo'yicha xam Nur-Sulton shahri respublikada ikkinchi o'rinda. +91 Qurilishning o'sishi bo'yicha Nur-Sulton shahri respublika bo'yicha etakchi. +92 2009 yilda Qozog'iston bo'yicha foydalanishga topshirilgan turar joylarning 1/5 qismi Nur-Sulton shahriga tegishli edi. +93 Ostona besh yildan ortiq vaqt turar joylarni foydalanishga topshirish bo'yicha yetakchi. +94 Sanoat ishlab chiqarishi asosan qurilish materiallari, oziq-ovqat mahsulotlari va ichimliklar hamda mashinasozlik sanoatiga yo'naltirilgan. +95 Qozog'iston bo'yicha Nur-Sulton shahri metalldan yasalgan qurilish materiallari, foydalanishga tayyor beton va betondan yasalgan qurilish mahsulotlarini ishlab chiqarishda yetakchi hisoblanadi. +96 Shuningdek, qurilish metall konstruksiyalarini, radiatorlar va markaziy isitish qozonlari va qurilmalarini ishlab chiqarishdagi shaharning ulushi nisbatan yuqori. +97 Investorlarni jalb qilish hamda yangi raqobatbardosh sanoatni rivojlantirish maqsadida shaharda "Ostona - yangi shahar" nomli maxsus iqtisodiy zonasi xizmat qilmoqda. +98 EIZning afzalliklari - soliq va bojxona imtiyozlarini ta'minlovchi maxsus huquqiy rejim mavjudligi. +99 EIZ hududida turli xil yo'nalishdagi loyihalar amalga oshirilmoqda. +100 Xususan, shaharning rivojlanishi ishlab chiqarishning umumiy hajmida innovatsion mahsulotni yuqori ulushi bor, rivojlangan sanoat tarmoqlariga (qurilish materiallari ishlab chiqarish, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va boshqalar), shaharning yalpi hududiy mahsulotining asosiy qismini ta'minlovchi kichik biznes hamda rivojlangan turizm sohasiga mo'ljallangan raqobatbardosh iqtisodiyotni qurishga qaratilgan. +101 2009 yili qayta ishlash sanoati korxonalari tomonidan 77,25 mlrd tenge hajmida mahsulot ishlab chiqarildi - bu qayta ishlangan mahsulotlarning 81 foizini tashkil etadi. +102 Shaharda Akmola viloyat filarmoniyasi, muzeylar (QR Milliy muzeyi, tarix-o'lkashunoslik muzeyi, tasviriy san'at muzeyi, Saken Seyfullin muzeyi), teatrlar (К. Bayseitova nomidagi milliy opera va balet teatri, К.Quvonchbayev nomidagi qozoq musiqiy-drama teatri, Maksim Gorkiy nomidagi davlat akademik rus drama teatri, Milliy Fazo markazi, «Nur Olam» kelajak energiya muzeyi, kutubxonalar. +103 Shaharda Akmola viloyat filarmoniyasi, muzeylar (QR Milliy muzeyi, tarix-o'lkashunoslik muzeyi, tasviriy san'at muzeyi, Saken Seyfullin muzeyi), teatrlar (К. Bayseitova nomidagi milliy opera va balet teatri, К.Quvonchbayev nomidagi qozoq musiqiy-drama teatri, Maksim Gorkiy nomidagi davlat akademik rus drama teatri, Milliy Fazo markazi, «Nur Olam» kelajak energiya muzeyi, kutubxonalar. +104 Shaharning madaniy-ma'rifiy muassasalariga Kongresslar zali, Yoshlar saroyi va Prezident madaniyat markazini xam kiritsa bo'ladi. +105 "Boyterak" yodgorligi shaharning asosiy ramzi bo'lib sanaladi. +106 2000 yil 6-iyulda Azat Boyarlinning loyihasi asosida "Hayot tayanchi" favvorasi yaratildi. +107 Qurilish nafaqat ramziy ma'noga ega, u hayotning abadiy aylanishini aks ettiradi. +108 Maydonning ochilishi Qozog'istonning birinchi Prezidentining 60 yilligiga bag'ishlangan. +109 2006 yilning 24-30 oktyabr kunlarida Nur-Sulton shahrida (sobiq Ostona shahri) MDH davlatlari yoshlarining IV Delfiya o'yinlari bo'lib o'tdi. +110 Tadbirni tayorlashda va o'tkazilishida Qozog'istonning Milliy Delfiy qo'mitasi va Xalqaro Delfiy qo'mitasi birgalashib amalga oshirildi. +111 2012 yilning 24-29 sentyabr kunlarida Nur-Sulton shahrida (sobiq Ostona shahri) MDH davlatlari yoshlarining VII Delfiy o'yinlari bo'lib o'tdi. +112 O'yinlarda 16 mamlakatdan mingdan ziyod arboblar ishtirok etishdi: Avstriya, Ozarbayjon, Armaniston, Afg'oniston, Belorusiya, Bolgariya, Gruziya, Italiya, Qozog'iston, Qirg'iziston, Moldova, Rossiya, Ruminiya, Tojikiston, Turkiya, Ukraina. Azamat bilan Oygul bogʻda. Bugun ob-havo juda yaxshi, iliq. Lekin kecha juda sovuq boʻldi.