РЫЮԒЬЫТ
¶
Энмэн ӄорайпы ӈирэӄ оʼравэтԓьат нырагтытыԓяӄэнат.
Наёоʼръонат.
Ӈэранчывэ ӈирэӄ ярат нэԓьунэт: ӄутти мэчигычгык, ӄутти-ым рыягнавкы выԓтэ - ԓыгэмыграԓьыт.
Янра вагъат.
Ӄоԓ ӈоонко вагъэ, ӄоԓ-ым мыграԓякы.
¶
Ягнамчоӈавысӄатӄагтэ ратомгыроԓьыӄагтэ ныԓгинывэймэнӄинэт, наӄам къоотӄагтэ, эвыԓӄонайгыргыӄачԓьаӄагтэ.
Аны имырэӄэ наӈӄамэтвавын рэмкыԓьын, нутэсӄытэйӈэтэ.
Коԓё ныӄамэтваӄэнат.
Ӄоԓ-ым ӈоон нынкыкватӄоӄоӈовӄэн.
Эргатык-ым панэна ныёаʼтӄэн.
Ӄутынэ ивнин тумгытум:
¶
- Гыыт нырэӄытъуԓюйгыт?
¶¶
- Аны тэӈимыръэнут нинэнуйгым: паԓӄомраԓгын, кымчекыԓгын - ԓыгэн-ым имыръэнут!
- Вынэ вэрин-ым, гым ытръэч ныкыкватӄоӄоӈойгым.
Рагтык пыӈыԓтэԓгъэ авынраԓьэты:
- Гымнин тумгытум тэӈимырэӄэ ныӄамэтваӄэн. Ытԓён ныпэԓӄумруӄин, ныкымчекоӄэн, ԓыгэн нимырэӄуӄин.
Авынраԓьыт иквъэт:
- Кыкэ вынэ! Эты ыннэн ныӄэвиигичигъэн?
Ӈытогъэ, ӄытгъи. Намӈыԓёгъан:
- Нырэӄигыт?
¶¶
- Ӄун рэмкыԓьэ инэнӈивыгъи, энмэн тургин рэмкыԓьын ныкаԓготкэӄэн, тыкымчегрэрык, тыпаԓӄомрарэрык.
- Кыкъэм иаʼм инэтэйкыкыԓьигыт эԓек тэйӈэт? Ытръэч ӄонпыӈ гамгагаԓяԓьэты пынԓёԓьатыркын?
Наӄам-ым эмӄуԓгэ ԓёӈынрагтатыԓьын: пэԓӄумрэкин ынкъам кымчеккэн чывипыт нэйыԓын. Рагтыгъэ.
Эргатык кыеквъэт, эвын гэтэгмэԓетԓин. Рэмкыԓьыт эквэтгъэт. Ӄытԓыги ыннэн гэрэмкыԓьэтԓин пипиӄыԓгык, ӄоԓ-ым вувчеԓкак.
Нэмэ вай ярат нэԓьунэт. Ӄоԓ иквъи:
- Игыр-ым чеэкэй мынытвамык!
- Ик!
Пыкиргъэт. Нэмэ нымным. Ӈавэтынво эвын ынръам мэйӈывэнуӄыԓьыӄэгти, мэйныԓыԓеԓьыӄэгти ӈэвысӄэтти. Ратомгыроԓьыт нэмэ. Ынӈатаԓ-ым пытӄыԓым нывэймэнӄинэт. Аны ынръам имыръэнут ныннуӈэтӄин: ыннээн, мимигыт, ӄопаԓгын.
Ӄытԓыги йиԓьэрэмкык гэпкитԓинэт. Ынӄъом эквэтгъэт, рагтыгъат.
Ытръэч.
¶¶
ЭЧЕԒИТЫԒЬЫТ
¶¶
Эчеԓигъэк гэӈэвмиргыӄэе ытԓывъёӄай нытваӄэн. Ытԓён ныгытъытэвиминӈыӄинэт. Нунъэмъуԓьыт-ым ӄонпыӈ ныръэвуԓьэтӄинэт. Ӄоԓ рыннин ытԓывъёӄая ивнин ӈэвмиргыӄэй.
- Кита Нонъамъогты мытуԓьыԓӄивык этгэԓгэты, ръавытъоԓеты!
- Вынэ ынӈэ этуԓьыԓӄивкэ!
- Эʼтки ӄэйвэ тырэтуԓьыԓӄиквъэ! Ӄэԓюӄ тыгытъэтыркын!
Туръурэткин къэԓиӄэй йымнэн ԓьаԓягмачы. Иръыӄэй гапочьама ныԓгинычивмыӄин, ӄонайӄагтэ киткит ӈырэк эвыча ваԓьыӄагтэ, эпԓеккэ. Ӈытогъэ-ым ӈан Нонъамъогты ивтыԓйиквитэ тагъэ. Таӈамкытгэԓыткынык нинэтэнтиӄин. Ӄынвэр пыкиргъи. Увэрайпы ойымпыкыԓгийӈын йытонэн. Ытръэч ӈыронрыԓга упэ рырагтаннэн. Пыкиргъи. Ойымпакыԓгийӈын рычимиръэвнин. Увэраӄай тэнйыръэннин. Ээкэт нэмитчьэԓетъюунэт. Эмитчьэԓетыпԓыткук-ым, аны коԓё гаӄамэтваԓенат.
Нунъэмъуэрмэчьэ тыӈивынин ӄоԓ ӈэвъэн, ивнин:
- Кита рай эчеԓитъэейвэԓ - эты ченывъигъи, кита ӄыёпатгын!
Ӈытогъэ тыӈэвыё. Оннаигыргэпы эʼԓепэтгъи ӈэвыскэт. Ынпыӈэвӄэе нэнанвэтгаватӄэн ӈэвысӄэт, ӄоԓ ӄынур ԓёӈваԓёмыԓьын - ԓёӈочыткота, ытръэч нинэԓгигитэйвыӄинэт. Ынӈин ԓыгэн авъеткынка ӈытогъэ, рагтыгъэ.
Эрмэчьын пынԓёгъэ:
- Эʼми, эты энмэч гэвъиԓинэт?
- Ии, ытԓён «гэвъиԓинэт».
- Аныӄун кыёпатгынат, ԓыгэн ээкэт чымгыргыԓьыт. Гэмитчьэԓетыԓьэтԓинэт рымынтэ.
- Како! Эви ыныкагты тыӄитъытвыткуркын?
- Вынэ тэвыԓьыт ӄынымӈыԓяквынат, мыныгтынат.
- Эви вэнвэты тыԓейвыԓьэтыркын, эви ыныкы?
Аʼмын коԓё ӈоон амӈырооткэнат орвъаматыԓьыт ӄытръугъэт Ачьаԓеттъагты. Рай ынкы тытԓыывэраӄай нынпэгԓяръовӄэн. Ынпыӈэвӄэй ныԓгайыԓгавӄэн.
Ытԓывъёӄая нинивӄин:
- Мынтогъак, вэԓер мыгитэнэт эноматыԓьыт.
- Ынӈэ антока, наранмыгыт!
- Вынэ вэнԓыги ӄэйвэ тынторкын.
Ӈытогъэ. Ынӄэн эвиръыӄэгти йымнэнат. Тыԓяма наркычыткоӄэн, виԓюӄэгти нинэнрыӄинэт. Мыӄычьыкываннаԓгыӄай нинэегӄэпчуткуӄин:
- Вэԓер ӈоот ӄинэйыԓгытык!
Эрмэчьэ виин пэнрыма:
- Э-эй! Вынэ эви вай гыныкы тыӄитъытвыткуркын?
Упынъыԓинин-ым, ԓюур ытԓён ягнаковԓыткогъэ, ԓюур ытԓён арычга иргъи.
Эвыр ӄутынэ нинэӄэпԓюӄин:
- Вэԓер ӈотӄэн ӄинэйыԓгытык!
Нэмэ ӄоԓ ныпэнрыткоӄэн-ым, ԓюур ытԓён арычга нирӄин.
Ӄоԓ нэмэ:
- Чекаԓваӈ ваԓьыторэ! Вэԓер ӈотӄэн ӄинэйыԓгытык!
Кываннаԓгын эйминнин. Ӈан эрмэчьын таӈамгыткак вычгыпъюук гыткамчаткойвынэн. Ӄуттъим гынтэвръуԓьыт нинэтэӈкыргэймитӄинэт выԓгыпык. Ымыԓьо тэрмэчьыӈыԓьыт тымыткойвынэнат.
Ԓыгэн эвыр-ым авэръэпыръогъэ, агноннайӈатгъэ. Ынӄэн-ым ӈан пынԓятыԓьын ӈэвысӄэт ынан выёԓьо рытчынин.
Ытръэч.
¶¶
c.7
¶¶
НУНЪЭМУԒЬЫТ
Ынпыначгыӄай гэӈэвъэнэ коԓё нытэвиминӈыӄинэт. Ӈытоткынык гатваԓен яраӄай, вынэ ныппыԓюӄин. Эмӄынръэвук, ынӄэнат нъэйӈэвӄинэт ръэвынъюԓьу. Ытԓён нынтэвиминӈэтӄинэт: ныръэвынъюӄинэт, эргатык-ым нэԓвэтӄинэт.
Аԓванма ӄун-ым эрмэчьэ нинэпириӄин ынпыначгыӄай, нэнойӈэмтэӄэн-ым, ратрон ӈан мытӄыԓьэ итгиԓгэ нэнэнатыёӄэн-ым, ӄуймэчыкун ымы нэнэнатыёӄэн. Ынпыначгыӄай-ым ынӈин нырагтыӄэн. Эмӄынръэвук ынӈин нынтыӄинэт ынпыначгыӄагтэ.
Ӄоԓ рыннин ынпыначгыӄая ивнин ӈэвъэн:
- Аʼмын вынэ мынвъисӄивмык, мыттэвиминӈыркын!
¶¶
c. 8
¶¶
- Ии.
Тэнмаквъат. Ыргынанчеӈэт въисӄивыркыт ӈаеты. Авынтыԓяма рай нанӄычыкон ынпыӈэвӄэйин камаграԓьатыӈогъэ.
Ыʼвэӄуч ивнин:
- Иаʼм вай нанӄын тыԓяма мэйӈэтгъи? Наӄам ръэнут ынкы камаграркын?
- Аʼмын кита мынпэԓкынтэнмык.
- Ии.
Пэԓӄынтэтгъэт. Эвыр ӈан пыкиргъэт-ым, рагръоӈыӈӈогъэ. Ыʼвэӄуч-ым чоттагнык нъатчаӄэн.
Ынанвыткокэн кымиӈэтыԓьэ йытонэнат амӈырооткэнат гаԓгаӄагтэ. Ипэ аны мытԓыӈэн.
Ивнин аʼтчаԓьын:
- Вынэ вай гаԓгаӄаԓгыӄагтэ тыгтонат! Кыкэ вай гаԓгаӄагтэ!
- Э-эй. Мачыргынан. Вынэ мачыргынан ынкы нытванат. Ынкы мачыргынан чеӈэт вагъат.
Нэмэ ръавоԓьэты нъэйӈэвынэт.
Нэмэ ратчочыкон нэнатыёйвыгъан рагтыӈӈок. Рагтыгъат. Эвын гаԓгаӄагтэ гачеӈӈыторъоԓенат, гарэӈамъятыӈоԓенат. Эʼчууԓгыт, увиӄэгти ныттъивыӄинэт. Нэмэ ыʼвэӄуч эʼйӈэвнин:
-  Аʼмын вай вэчыръогыргыт опопы ӄынмыткогынат! Эʼтки вэчыръогыргыт!
- Вынэ мачыргынан. Ӄырым мынмытконат эмноԓтомгыт!
Ръотавнэнат. Ӄэйвипъэм эʼйӈэвык, гыргоԓ рыннинэт увиӄэгти, ыттыт-ым тъынинэт, ынкъам ӄытгъэт.
Ынӄъом еп ыԓванма наваԓёмын маԓӄочеткын яраӄайгыпы. Ыныкит нэгитэн - коԓё ярайӈын. Ԓыгэн амгынонрыногыргэпы ныԓгэнԓынтоӄэн.
Нымӈыԓёӄэнат ынпыначгыӄагтэ:
- Аʼмын микынти турык гэпкитԓинэт?
- Аԓымы-ым ванэван.
Гынмыԓкинэк-ым ӈоонко ԓяйвыръоӈӈогъат. Ԓыгэн ӄээӄын вагъат-ым ӈоон ӈаԓвыԓьийӈын ӈайгыпы нинэнтэгрэвӄин.
Мытԓыӈыргарэ гаԓгаӄагтэ оʼравэтԓьо гэнъэтԓинэт - ӄԓявыԓ-тэ ынкъам ӈирэӄ ӈэвысӄэтти. Ярайӈын, магтэ, эвиръэ йыръыԓьыт, наԓгыԓ ӈыроӄ ёройӈыт гэтчыԓинэт. Гынончоттагнык-ым пэнъёԓгыйӈын, четԓёкокайӈычыко ымыԓьэты ӄораймак ныпатӄэн. Ӈирэӄ ӈэвысӄэтти эвиръынтэгрэквъэт ытԓьэты, ытԓыгэты. Ӈирэӄ-ым ӄԓявыԓтэ гаԓвавэръэпыръоԓенат, ыннэн-ым ныӈэԓвыԓьынтэгрэвӄин.
Аны аӈӄачормыԓьыт ныпэгчиӈэтӄинэт: выткукинэт ныгынкойӈыӄэнат ӈэвысӄэтти, ӄԓявыԓтэ. Нивӄинэт ыннот:
- Эʼми гымнин ытԓя? Ӄавэръэпытык! Ынӄэнат эвиръыт раӄыԓӄыԓтэ, ынӈэ аяака! Ытԓыгын эʼмитԓён? Мытӄыръэчумкэтыԓьыт эвиръыт ӄыгтыгынэт, ынӄэн ымыԓьо пытӄымытӄыратчоԓьаткэнат. Вайыӈӄэнат ӄыйпыгынат ынкъам ӄыӄамэтвасӄэквытык.
Ӄоԓ-ым ӄԓявыԓ гивԓин: 
- Вынэ вай микырык мачетъопэԓ тэӈу ныԓгытури? Кита ӄытвыгыткы!
Ытԓыгэ-ым:
¶¶
c. 9
Вайыӈӄэнына-ым вай мэчтэӈу ныԓгымури. Вай ынӄэнына!
Вынэ ӄыӄоранматчыӄэквэ, ӄыттэтги мурыгрээн. Аʼмын-ым ыныкит пэгчиӈыԓьыт ӄытчагъат, ынӈатаԓ этъоныкэт нымытвайӈын гэтчыԓин. Ынӄэн-ым ынпыначгыӄай эвыр ытԓя гавэръэпыръоԓенат. Гатаӈпэраԓенат.
Ынӈатаԓ-ым этгэԓгынратчовыԓьыт ванэван киткит ыʼныԓпынрынат. Ӄуттъим, мачтаӈъянвыт, наӄоранмынат.
Ынкатагнэпы гатагнымытваӈӈоԓенат ынпыначгыт.
Ӄэйвэ.
¶¶
ԒЬУРЭԒЬЫТ
¶¶
Ганымытваԓенат энмэн-ым ԓьурэԓьыт ӈирэнкымиӈыԓьыт: ӄоԓ экык-ым, ӄоԓ ӈээкык. Коԓьом ныръэвӈыттыӄинэт ԓымӈэ наԓвыԓьыйӈын рачормык. Ӈинӄэгти-ым аӈӄачормэты мыргонтагъат. Гачакэтта коԓё мыргоэмтэйӈыт нэтэйкынэт, ԓыгэн-ым кынмаԓ мыкэԓьыт нимтинэт. Ыныкит вай ӄутгъэт-ым - эвын гэвуԓӄытвиԓин, гаԓгэйӈаръочгатԓен.
Эчги эквэтгъэт яраӈӄачагты, рай янръатвъыԓьын аӈӄайпы нытэвывыргыргатӄэн, ныӄуԓиԓьэтӄин:
- Ев-о-о, ев-о-о! Ӄэнъатчатык! Мыйӈэтык! Ытԓыгэ ӄымэԓ-ым ринъэйӈэԓьэтгъэ, ыныкит эйӈэкэ тырэнтыӈытык!
- Аны чымчеӄэй вай ярат.
- Вынэ вэнԓыги ӄэйвэ мыйӈэтык! Оккой турык ытԓыгэ ринъэйӈэԓьэтгъэ, риниквъэ: «Ынӈэ ԓьунэт-ым, иаʼм эйӈэкэ рытынэт!»
- Аны чейвэ мытрарагтыгъа.
- Вынэ ӄыетгытык, мыйӈэтык!
Тэвэнаӈайӈын-ым амноӈчыгайыткынэты руԓвынин:
- Ынкаткыната ӄыттэтгытык!
- Тыттэтӄээтгъэт тэвэнаӈаткыната гэтԓенъютэ. Ынӈин ӈанъым: гэԓеԓинэт, аны наӄам оʼтчой! Ӄынвэр вай ынпычьыӄэй чакыгэт иквъи:
- Аны оʼтчой! Аԓымы чит ԓыгичымче ваԓьын Ԓьурэн!
- Ынан мытрэпкиргъэ! Ӄытԓыги вай каԓьайнын ыʼтвыԓьын!
- Ӈанӄэн-ым ӈан гэԓеԓинэт, гэԓеԓинэт, эвъэм-ым ӈан ӄынвэр пыкиргъэт, ӈыпэгъэт. Рыпэвъёчгавнэнат ӈаԓгыԓ, ынӄъом нотасӄыткынэты рыттэннинэт. Нотарыгъёԓгийӈын рывэнтэннин-ым, ӈан ынкэчыку ёнэнат. Аны восӄымчыкойӈын ынкы! Ивнинэт:
- Турык ытԓыгэ ванэван гым нэнаӈӄамэтвавын, аԓымы ӄораԓьын, имыръэнут нинэԓьуӄин, ныръэвуӄин. Вачаӄ гым ванэван ыʼнынӄамэтваквым, ынӄэната вай тури ынӈин тынтытык.
Ӈанӄэн мыргэмтэйӈыт нэнунэт гытъэ. Нэткунэт. Ӄынвэр ынӄэн чиниткинэт пэтԓеӄэгти наноӈӈонат. Ӄынвэр-ым ытԓенъюӄэй иквъи:
- Ыʼм-ыʼм ӄынвэԓ тыԓыннынтатык (апԓывэтгавкыԓьыӄай ӄэԓюӄ).
- А-а, кита ӈанӄо!
Аʼмын-ым ӄынвэр эвъянвыткоӄаатгъэ. Пынԓёткогъэ. Гитгиԓыгйит руԓвыткувнин-ым эвыт ӈан нинэттуӄин. Тыӈагыргыгъет руԓвыткунин-ым, эвыр ӈан нинэттуӄин. Ԓюур ӈан увигмиԓ кываԓьо вэнтыгъи нутэсӄын. Янор чакыгэт ытԓенъютэ упэ рынэнин-ым, ытԓенъюӄэй-ым тиӈунин. Ӄымэк чывинин айпыткотыԓяма нутэсӄэ, ытръэч эръоԓгыӄай чывинин. Ӈытогъат. Ӄэԓюӄ-ым тангэвэты нутэнут! Аны гатэргатԓенат ынкы! Пытӄъым ытԓенъюӄэй! Ԓюур вай мууԓьыт ининигъэт.
Нымгутыԓеӄинэт ыннанмытԓыӈыргарэ. Ыннанмытԓыӈӄав энмэн ынпыначгыԓгийӈын. Ынӄэнына ваԓёмнэнат тэргыԓьыт. Мычетэ-ым нэнэнэт гапытӄытэргыръоԓенат, рыпэт ытԓенъюӄэй нутэсӄык ныԓевтуткуԓьэтӄин, ԓевтэ нутэсӄык ныръэйыпыткуԓьэтӄин айыԓга, мычетэ.
Энмэн ынӄэн ынпыначгийӈын:
- А-а-а! Эӄуԓикэ, иԓюкэ кынвиԓгытык? Вынэ рай како мэӈӄокэнат нэнэнэт тэргыръоркыт? Кита вынэ ӄымӈычгэчегыткы!
Ӈирэӄ аймавыӈӈогъат ырыкы. Пытӄъаткэ тэргыръоӈногъат мычеԓьыт. Пынԓёԓьыт нивӄинэт:
- Аны ӄырым моргынан мынынрэӄэвтык! Миӈкэкинэтури ынӄэн ынӈин итыркынитык, микинэтури?
Имчыӄыткутэ рыпэт вэтгавкы ныԓвавӄэнат тымнэвыԓьыт.
Аны миӈкэкинэтури? Ӄывэтгавыркынэтык - ӄымэԓ мынынԓьэтэттык!
Ӈан-ым ԓьюԓеԓьымуԓи,- ӈинчьэн, эмчыӄыткома.
Вынэ ӄыӄамэтватык, ӄытаӄъотык мурык!
Ӈан орвэты нэнԓьэтэтынэт. Орвык ӄача коԓё ачьыԓьийӈыт эръэт, ԓыгэн амачьийӈыт. Коԓё ӄэԓюӄ гаӄамэтваԓенат, аны гаӄамэтваӄаатԓенат.
Ӄытԓыги ынӄэн ӄэтчанрот нырагтытыԓяӄэнат, ынкъам ынӄэн витъэ наӈӄамэтвавынат. Нивынэт:
- Ытԓыгын ӄиквыткы пыкиринэӈу: «Игыр энмэн ръэвук ӄымӈэӈногэ». Ынӄэната каԓьайна гэймиттури. Вай мытынԓьэтэтыркынитык.
Нэнэквэтэвынэт.
Ӄытԓыги ынӄэн ынпыначгийӈын ынанмыӄычьын вытырапчеӄаԓгыӄай.
Койӈыткынык, ынӄэн Ԓьурэк ӄача, нэнынвиԓетынэт. Нивынэт:
- Ӄораӈы нынмынэн ытԓыгэ ынкъам ръэӄэйык рычымӄэтэ ӈутри - Койӈыткынэты нымайынԓянэн, титэ ӈан мури мытрэпэԓӄынтэттыԓегъэ. Ва-а!
- Ии.
Аʼмын-ым корго нъэԓгъэт - ярат нэԓьунэт. Ярак пыкирык:
Мэ-эй! Мэ-эй!
Мэӈин рай?
Ԓюур ынӄэн пыкиргъэт! Наӄам ӄэтчанрота рагтыӈӈоԓьыт гэнинъэйвыԓинэт ӈинӄэгти: «Пыкирык, ынӈэ ӄората айытратка, выква ӄыйытратгытык вэты!»
Яраԓьыт:
- Вынэ вай мыӄоранматчыӄэвык, мынйытратынат!
- Ынӈэ вынэ ӄоԓята-ым, выква ӄынйытԓявыткотык!- Иквъи нэнэны.
Пыӈыԓтэԓгъат яраԓьэты. Эвыр ынӄэн ӄоранматгъат. Ӄэйвипъэм рычымкэтэ ӄоратъоԓ нынъатчавӄэн. Ытԓыгэ-ым ёпатычьата:
- Эты рай ӈотыӈкэнат?
¶¶
Нынтоӄэнат, ныгитэсӄивӄинэт:
- Эты рай ӈотыӈӄэнат?
- Ӄыԓымэнат! - ночыткоӄэн ӈинӄэй.
Нэмэ рай ӄутти. Амӄырымэнат. Нэмэ:
- Ыʼмӈан ӈотыӈӄэнат этъым?
Ӈытогъат.
- Ынӄэна-а-ат!
Койӈыткынэты намайынԓянат ӄоратъоԓтэ. Ӄэтчанрот Койӈыткынык гыргоча камэйгатыԓьатгъат, ынӄъом вакъогъат, инэӈэгъэт.
Рагтакватгъат.
Ынкатагнэпы ӄԓявыԓ мыӈэԓьатыӈогъэ.
Ытръэч.
¶¶
УКУМЭК
¶¶
Энмэн-ым гатваԓен Укумэк. Ӄонпыӈ ӈаргынэн вусӄымчыку, конпыӈ ԓыгэн вусӄымчыку ӈаргынэнайӈын. Ытԓён Укумэк ниԓьуткукин.
Уйӈэ этиркыкэ, уйӈэ эйъиԓгыкэ, уйӈэ эӈэркэ - ԓыгэн ӄонпыӈ вусӄымчыку.
Ынӄъом ынӄэн Укумэк гайъоԓен ӄоӈычгыӄԓявыԓя, гивысӄивԓин:
- Аʼмын вынэ ӄыпаагэ иԓьуткук, атэркынтавытрыка, ӄэйвъэм иԓьуткуркын! Вытку ратэркынтагъа-ым, вытку киԓьуткуркын!
Коԓё гагтынӄэтԓьавԓен Укумэк. Ӈытогъэ. Янръатвъат тэйкынин-ым, эԓкыгъи. Янръатвъыԓьыӄай коԓё гэԓеԓин, оʼтчой гэԓеԓин. Ӈан тыԓянӄэргава ныԓеӄин ынкыри. Ӄынвэр выентэтгъи ӄэргычыкогты. Этъым пыкитчыӄиквъи. Тэӈыннэн яраԓгйиӈын ԓьунин, Тытԓяаʼкоткогъэ. Ынкы амынан ӈээккэӄэй нытваӄэн. Ытԓьайӈын-ым чоттагнык ныкыттэԓеткин, нымчунэӈэткуӄин. Яӈатагнык-ым нытваӄэн ӄэпыԓ, ынӈатаԓ-ым ныӄэрыӄэн, ымыӈ-ым ӈан гытокаԓеԓьын. Ԓыгэн таӈымынӄэргыръова гэнтыԓин чоттагын. Укумэкынэ нинивӄин ӈээккэӄэй:
- Ӄывэтгавчетыркын ӄапчоткома. Ӄивыркын: «Выԓгынаԓга тытакэрӈык, тыйпынат-ым, турыпԓекэ тыпԓягтыгъак!»
Ӄивыркын: «Тыԓвантагъак-ым - тыԓвугъэк, тыԓвапатык!»
¶¶
Эвыр ынӈин нивыԓьэтӄин ӈээккэӄэй. Ӄынвэр ынӄэн ытԓьата ивнин:
- Ытԓён микынэ нэтэнйиԓыӈыркынигыт?
Винвэ:
- Ӄиквын: гымнанчинит!
- Гымнанчинит!
- Ӄиквын: «Пытӄы ӈаанӄэн ӄэпыԓ тъыяагъан-ым, пытӄы аԓваӈ тъывэтгавык».
- Ӈаанӄэн-ым нан ӄэпыԓ тъыяагъан-ым, пытӄыаԓваӈ тъывэтгавык!
- Вынэ ынӈэ! Тытԓеты ранэчгэтавӈын!
- Ӄиквын: «Ӄырым!»
_ Ӄырым! Ынӈатаԓ пытӄыԓымӈэ тъыԓгэтаӈвэтгавчетыԓьатык!
Ивнин:
- Ӄытэргыръогэ!
Тэргыръогъэ. Ӄынвэр ытԓьакая рывиривнин кэпыԓ, ивнин:
- Тытԓеты анэчгэттавка!
- Ӄыры-ым!
Ытԓьайӈын вакъогъэ чотыткынык. Укумэкынэ ивнин ӈээккэӄэй:
- Ӄыӄэпԓюгын гымыкы!
Ӄэпԓюнин ӈээккэӄэе. Укумэкынэ пиринин. Ынпыӈэв ӈынваӈэгъэ:
¶¶
- Ӈэвэӄ тивыркынигыт - тытԓеты ранэчгэтавӈын! Оок ыʼмӈотъам!
Ӄэпԓыӈынрыԓьын Укумэк гэгынтэвԓин! Аны гурэгынтэвыԓьэтԓин!
Эвыр ӈан каԓьайӈа нэнайъоӈӈоӄэн, ӄапԓыӄач нинэгтыӄин, нинэнинтыӄин, ипэръэнут нытомгатӄэн, ӄапԓыӄач йыннин - томгатгъэ йъэԓгийӈын, нэмэ ӄоԓ ӄапԓыӄач - тэркийӈын, ӈойӈовԓынын тэвԓянэн- томгатръогъат эӈэтти, гытокаԓет ринтынинэт - эвын ӈан йыӈагтоԓӄыԓчыӈыт томгатгъат. Ынӈатаԓ-ым гаӄэргавԓен нутэнут. Ԓыгэн ымнэнта гыргочагты рыннин-ым, рагтыгъэ. Ытръэч ынӄэн ынпыӈавийӈа Укумэкын ыʼтвъэт кагмаԓенэн, ивмэннин. Эквэтгъи ыʼтвыԓьын.
- Ытԓён ынӈатаԓ-ым ӄиԓьуткуркын!
Рэсӄиквъи Укумэк, рыԓгъэ, эԓьоткомгогъэ. Коԓё аны гаӄэргавԓен ӈаргынэн! Ук како Укумэк!
Ытръэч.
¶¶
УТЪЭԒЬЫТ
¶¶
Утъэк нымытваԓьыт гэӈэвъэнэ вынэ гэнпэвԓинэт. Ӄувԓеграԓьыт. Ынкы нымытваӈӈогъат. Ӈэвъэн ивнин:
- Этъым вай ымы арооԓӄыԓка мытнъэԓмык?
- Ии, уйӈэ. Ытръэч рай мэмыԓьягыт пэԓятгъат.
- Како. Аʼм Отъэнмэты эвтытвэтагнэты муӈэԓгъэк.
- Ии.
Эргатык-ым ӄэгԓынангэт орвъамата уӈэԓгъи. Ныԓеӄин. Йыԓгыӈаԓвыԓьыйӈын ԓьунин, ынкъам ӈэԓвыԓьык ӄача ӈирэӄ оʼравэтԓьат нъэмпытваӄэнат. Ныԓеӄин. Ынпыначгыӄай рыпэт наягнагъан, коԓё тэӈу, кивийгут нынтыӄин. Ӄытԓыги ынӄэнат чавчыват каԓьайпы гынтэвыԓьыт. Энмэн вай ԓыгэн йытоёт нэнэнэт нывъиӄинэт.
Никвъэн:
- Аʼмын ӄыткив, ынӈэ арагтыка.
- Кытъаткэ-ым ӈэвъэн амынан ярак аʼтчаркын.
- Вынэ ынан эргатык мытраӄоранмыгыт ынкъам мытрэнԓьэтэтгыт гэкэӈэ!
- Ытръэч ӄун чама тъэнӄэтыркын...
¶¶
- Вынэ вэнԓыги ӄыткикви, энмэч вай мытывинпыркын, ӄыӄамэтвагэ.
Увинпыгъэт. Ӄытԓыги ныгнатӄэн эӈэӈыԓьу, кэймитыԓьу, энмэн вай нъыкэймитын. Ытԓён-ым тэӈуйнэ эвъянвыкыԓьэн. Аны коԓё кивыйгут нэнтивыгъэн, ԓыгэн ныгнатъевыӄэн къарэԓьо. Ӄэԓюӄ-ым опопы киквъи. Аʼмын-ым ӄамэтвагъат-ым, рэгъэт, атчьатгъат. Ӄэԓюк-ым вай ръэнут ныгтонэн, нытэмъюгнинэт?
Аʼмын-ым мэԓйыԓӄэтыԓьын, оʼравэты нытваӄэн. Наӄам гъорааӄӄагԓен чоттагнык, нытԓепыткуӄин. Ынӈэнъяракэн-ым ӈэвысӄэт гаԓгэгмэӈатыӈоԓен. Рэпаԓгыяӈайпыԓьыт. Ԓюур аны яӈайпыӈ вэнтыгъи, ынӄо ӈэвысӄэт ӈытогъэ, ванэван ныԓьунин рэмкыԓьын. Ӄончечгыргынтогъэ турыпкитԓьэн. Катамнанӄыԓьыгъет вагъэ. Нинэгитэӄин оʼравытваԓьа. Рэсӄивыԓьын ӄончечгыргынтогъэ, ӄачакэн почьаԓгын пычынԓинин.
Аʼмын-ым эчги вай чьогыргын ойпыркынэн, рэмкыԓьэ гэпириԓин мынгэпы, гэтиӈуԓин ынкъам ивнин:
- Ынръам нырэӄигыт? Иаʼм ынӈин итгъи?
- Ӄун райыӈӄэн-ым рай нанӄыԓьын чит тэймитыркын, э-э-э чит тэймитыркын ӈаӈкыйыръын ӈэвысӄэтин, ӄэԓюӄ гэмэйӈэтԓин. Ынӈин нинэнтигым амӄынъычо.
Рэмкыԓьын:
- Вай-ым тынмыркынэгыт! Эв-ам!
- Ынӈэ энанмыка! Энмэч рай ӄыкынъарэгынат гынан, ынан тырэвинрэтгыт. Ӈутку ярак ӄонпыӈ нытвайгым. Амноӈгыпы мытъенмык. Чит гым нырапэԓяӈэгым-ым, вэнԓыги ныԓымӈэнайгым,- ӄун ԓыгэн нинэнинъэйвыӄин: - Гымыгмиԓ ваԓьыт эвиръыт тэйкийгут ӄынтыгынэт, эченут эвиръыт рэпԓыткуӈынэт-ым роратэты ӄыванԓягэ. Ӄиквынэт: «Уйӈэ ымэты атваԓьыка?» Эвыр нараԓпынрыгыт-ым ынӈэ ӈаргыногты инэнинтыткукэ. Поӄыткын ӄычвигын-ым, ԓыгэн ынӄэн гымыкы яӈагты ӄынэрэтгын - яӈак тыратваркын! Ынкъам ынӄэн рорат ԓыгэн ӄынучитгыткы ынкы. Эвыр ръоратыӈогъа нанӄыйыръын-ым, ыʼныгтыгыт, ыʼнъэйӈэквыт!
- Э-эй.
Ынӄо яӈагты панэнагты ӄытгъи. Аʼмын-ым ынпыначгыӄай ԓюнйыԓӄэтэ итгъи:
- Таам ӄыгъеквытык рагтыԓьэгым, эквэтыԓьигым! Кыевыԓьыт вакъогъат. Ынпыначгыӄая нинъэйвынинэт. Эвыр игытӄэй нэпԓыткунэт эвиръыт. Ынкъам ивнинэт:
- Эвыр ръоратыӈогъа нэнэны, вэты ӄинъэйӈэквытык. Эты уйӈэ ымыԓьэты атваԓьыка?
- Вынэ варкын.
Рорат нэйыԓын. Поӄыткын чывинин ынкъам ԓыгэн яӈагты рэрэннин. Чымӄык-ым нэнучитын.
Наӄоранмыгъан. Гэкэӈэ нанрагтатын, ымы уттинэӈ нэйӈэгъэн. Ининигъэт ярагты. Ӄэԓюӄ-ым нэмыӄэй ынпыначгыӄаен ӈэвъэн ԓюнйыԓӄэтыԓьын эмпэгчиӈэ. Ытԓён ныпэрӄытваӄэн тытԓыноԓыӈкы. Пыкиргъэт, коԓё оʼптывэгъат, нэмэ ивнинэт:
- Ръоратыӈогъа-ым, вэты ӄэнагтытык!
- Ии.
Ӄэгԓынангэт, ԓыгэн ӄээӄын вак, нагтыгъан. Ымы ӈэвъэн ачыгнэн:
- Вынэ ымы гыт ӄыԓкытги!
- Кыкэ-ым иаʼм рэӄэ рытынэт, ԓенытэӄ тэмъюӈынэт? Эквэтгъэт, ымыԓьо ӄытгъэт. Рэсӄивык ивнинэт:
- Эʼми гъурэтԓин?
- Ии.
- Ынӈин ԓыгэн рэӄэ ӄынчымӄэтгыткы-ым ынкъам ӄынвыгыткы. Эвыт ынык таӄъаӄагтэ. Ԓыгэн ынӈин ӄынвыгыткы.
Нэйыԓын-ым, яӈак рытриԓнин, пэԓянэн ынкы, рэсӄиквъи. Кытэӄэй нытэргатӄэн, ынӄоры нывйитвыӄин. Ытԓя нивӄин:
- Нэмъэм рай эты въигъи?
Мэчичьу ныӄамэтваӄэнат, нэнэны-ым рай мачынан ынкы. Ынӄъом ӈытогъэ ынпыначгыӄай. Ръыԓинин раԓкогты нэнэны, эвын гатагтамӈэвыԓен. Ынӈин ӈэвысӄэтэ яачы ԓым ӈыраӄ нэнэнэт йытонэнат. Ӈирэӄ ӈинӄэгти нэйыԓынэт ынпыначгэты, ӈэԓвыԓ нэчвигъэн. Гэтԓенъютэ ӄонпыӈ ӄорак нытваӄэнат, коԓё гамԓытвэԓенат, гэрмэвԓинэт, гинъытвиԓинэт.
Ӄоԓетъыԓё-ым ивнин ӈэвъэн ынпыначгыӄая:
- Кита Мотъантагъак, энмыгэӈата мытагъак.
- Э-эй.
Энмыгэӈата ӈан эквэтгъи. Отъэнмык пыкиргъи, эвын рэмкын ныръэвэԓвэтӄин, Ӈан чикгынунык ганымыԓӄыкваԓен ръэв. Энмык гытоԓынкы эрмэчьын ԓыгэн нывытрытваӄэн. Ԓыгэн ымы этԓы инэннынэчьувкыԓьинэт мигчитԓьэт, нинэнтэрмэчьыӈэвӄинэт.
- Мэй! Ӄыгитэ вай мэнӄокэн ынпыначгыӄай?
Пиринин-ым ынкъам рыӄонайынвэрэӈавнэн, итгиԓгэ ӄонагтэ энатыёнэнат, ымы ратрон энатыёнэн. Ԓыгинтэрмэчьыӈэвнин эрмэчьэ. Аʼмын-ым пэԓӄынтэтгъи ынпыначгыӄай. Пыкиргъи ярак. Амӄонагчыкокэнат йыръыт йытонэнат, ратрочыкокэн ынкы пэԓянэнат.
Ривыԓьыт рагтыгъат аʼачекыт. Ричтывэгъи вытку ырыгъягна. Ратройпы итгиԓгыт раԓянтавнэнат. Ивнинэт:
- Ӄыӄамэтватык!
Ԓёнӄамэтвата итгъэт, ыʼтръэч ӄутынэ ивнин ытԓеӈи:
- Вынэ ӄавэръэпыгэ! Мынавэръэпымык ынкъам мынэквэнмык! Ыннаны пыԓягтыгъат, аԓваӈ авэръэпыгъат. Отъэнмыгэӈата эквэтгъэт.
Итгыԓԓьук иквъи ынинэԓьын:
- Ынӄэнына-ым вай ынӈин рыннин ынпыначгыӄай! Пыкитчыӄиквъэт, коԓё эрмэчьын ныӄуԓиԓьэтӄин. Ынӄэнат-ым пыкиринэӈу пиӈкугъэт ръавыткынэты. Ԓыгэн эмнымэйӈъэв ныгтыткуйвыӄин рымынтын.
¶¶
Ръэвытъуԓ нынинтыткуйвыӄин ԓыгэн амноӈэты амыԓӄыкваянвэты. Нэнинтыткуйвыгъэн-ым, нэткугъэн ръэв. Эрмэчьын коԓё ӄоԓентогъэ:
- А-а! Тайкавысӄыёԓгын ӄынтэгрэквыткы-ы!
Ӈыранԓяно нимтигъэн йъарэпаԓгийӈын - тайкавысӄыёԓгын, ымы эмытӄытвыкыԓьин. Ынкаткынэты ынӄэн пиӈкугъи эрмэчьын.
- Э! Вынэ ӄэнапэнрытык! Эӄыԓпэ ӄэнапэнрытык!
Ытԓеӈи ивнин:
- Гынан ӄыпэнрыгын!
Ытԓеӈи очыткогъэ:
- Гынан!
Пиӈкугъи мытӄынаԓгыткынэты. Ԓыгэн эвыр эрмэчьын ԓыптаԓянэн, ԓевыт ӈоонко рирэннин. Ынӈатаԓ-ым рэмкын гакоргыӄоԓентоԓен!
- Ынӈатаԓ-ым мытӄамэтваӈӈомык! Мыттанычьатыӈӈомык! Эрмэчьын уйӈэ!
Вытку ынкы таӈытваӈӈогъэ варат.
Ытръэч.
¶¶
ЙИԒЬЭԒЬЫТ
¶¶
Гатваԓенат ӈыроргарэ йичьэмрэтти. Коԓё ныкынтэӄинэт ръэвуԓьэтык ытри. Ыннэнчьэн-ым ӈэвыԓьын. Воԓӄыӈ ныԓеӄинэт-ым, ӈэвъэнэ нинээкэтӄинэт, ээкэгйит вытку ныръэвъэмэтыпкирӄинэт. Ӄуԓеэкэтык-ым ӄытԓыги аԓвайпы гээкэтԓинэт - ынӄэн ӄытԓыги кэԓьэтэ гээкэтԓинэт. Наӄам ӈэвъэн нанӄыԓьын.
Ынкыръим гарагтыԓенат, ынкы гэӄысӄычевԓинэт, э’ми ԓёнрагта итгъэт. Ӄынвэр-ым эвыт гыръогъэ чит ӈэвъэн. Энмэн пэтԓе нэнэны мэйӈэтгъи, ԓяйвыткоӈӈоӄаатгъэ. Уйнэ арооԓкыԓка нытваӄэнат, ынӈатаԓ-ым ныгытъэтӄинэт. Уйӈэ ипэрэӄыкэ. Ытԓя ивнин:
- Китаӄун мымыргонтагъак вэԓет!
- Аʼтав.
Мыргонтагъэ. Мыргомкыйӈын тэйкынин. Гэмо ԓыгиин вуԓӄытвиԓьын. Рагтакватгъэ. Ԓюур ы’ттъыёча ԓьунин тытԓыйӈын. Нэнаракавраӈӄэн-ым - тытԓыйӈын ныԓымӈэнаӄэн. Ԓывавнэн каврак,
¶¶
ӄынвэр рэсӄиквъи. Эвын ынкэчыку ынпыначгыйӈын таӈамынан нывытрытваӄэн. Ынкъам ӈан ранмыеквэйӈын таӈымыԓьэты гыткатъоԓя чама ойымпъатъоԓя ганоԓятъевыԓен! Ӄоԓ-ым вай рыԓгытынпынэн, таӈымыԓьо кыёԓгычагъат.
- Эм-м-м! - ынӄэн этынвыйӈын. - Эты нарататкынъегыт ыʼтвыткуԓьэ ӈыпэк! Иаʼм рыткыёԓгатъевынат?
Ӈинӄэй аны гатэргатԓен, коԓё гакааʼчгыпԓен. Ӄытԓыги рай ыʼтвыткуԓьыт гэмпэԓинэт. Ыʼтвэрмэчьэ ивнинэт:
- Аны рай ръэӈинӄэй морыкайпы тэргыръоркын? Кита ӄыёпатгыткы!
Ынйив-ым ынӄэн тыттэтгъи, пынԓёнэн ӈинӄэй:
- Ръэӈинӄэйигыт-ым? Мэӈӄо етгъи?
- Ӄун тытыԓ-ым тыԓвавын каврак, ӄынвэр тырэгъэк. Ынкъам эмвэннэтэ ыӈӈот тынтыгъэн егытъуԓ-ым, ымыԓьо кыёԓгыръогъат.
- Миӈкэкыԓьигыт-ым?
- Ӄун Йиԓьэԓьигым. Гымнинэт ытԓыгын ынкъам ынйивыт уйӈэ, энмэн ыʼтвыткуԓьыт ԓёнрагта гитԓинэт.
- Мэ! Ынкы ӄъатчагэ, ӈинӄэйигыт!
Кыԓявтагратгъэ. Ынинэԓьын ивнин:
- Рай ынӄэн ӈинӄэй! Рытэргыръовыркынэн! Янор мури ынӈин нэнтымык! Рай ваԓёмыркын - рытэргыръовыркынэн гынин экык!
¶¶
Ԓыгэн егичгын пирисӄыченнин-ым, тыттэтгъи. Егичгын тэԓетчирнин-ым, тыттэтгъи. Пынԓёйвынэн ӈинӄэй:
- Миӈкэкинэйгыт? А-а? - окватъевыма нэнамӈыԓёӄэн. - Миӈкэкинэйгыт?
- Йиԓьэԓьинэйгым. Гымнин ытԓыгын ынкъам ынйивыт ԓёӈрагтыԓьыт.
Аʼмын-ым пэнрынэн каԓьайӈын, аны егичгэ тачайвэвынэн:
- Ынръам ӈотӄэн тытԓятын! Янор мури ынӈин рытыткугъи! Коԓё тэрмэчьыӈыркын!
Тачайвэвынэн. Ӄоԓ коԓё нываӈэйпыръоӄэн:
- Аны нырагтыгъан! Мачынан нырагтыгъан! Ынан аны рарагтыгъа! Рарагтыгъа!
Тачайвэвыпԓыткок пэԓянэн, иръытвыгъи. Ечьачав йыннин, танойгыръарӄы, рунмъэчевыт-ым, ԓиԓиӄэгти йынаннэнат. Ынӄэнат рыйпыӈатъевынэнат ӈэнӄаеты, ынинэт эвиръыт гыԓгыкинэт. Нинивӄин:
- Эвыр ытԓьата нарамӈыԓёгыт-ым, ӄиквын ыӈӈот: «Чыгайгэӈгыпы тыԓьунэт».
- Ии.
- Ԓиԓиӄэгти йымнэнат.
Амӄоткынгыпы ӈан инэгтивынинэт, ӈаԓгыԓ ԓеԓепоӄыткынӄагтэ энатыёнэнат. Ивнин:
- Рэпкиры-ым, увэрачыко ӄыттъыгынэт ынӄэнат ымыԓьо. Ынкъам ынкы нарамӈыԓёгыт, ӄиквын: «Чыгайгэӈгыпы тыԓьунэт».
- Ии.
- Ынкъам ынӄэн гымыгмиԓ рэԓгиръэвутвигъэ - рэԓгикынтэтвигъэ. Ынӄэнат ӄийпыгынат ынкъам ӄыяаркынат!
- Ии.
- Ынкъам пояӄайӈытайгот ӄынтыгын ытԓя!
- Ии.
Аʼмын-ым ӈан ӈытогъэ. Эквэтгъи мыргоэмтэԓьын. Пыкиргъи-ым ԓыгэн увэрагты гаԓягъэ. Увэрачыкогты тъынинэт ԓеԓепоӄыткынчыкокэнат. Эйпынин увэран ынӄъом рагтыгъэ. Мыргот ръыԓининэт. Ытԓя гаԓгэмэрэсӄычьовԓен эмпэгчиӈэ аккагты. Э’мпакы оʼравэты нытваӄэн. Рывыԓтэвнинэт мыргот - ӈинӄэй-ым винвырэгъи ӈан ӈоонко. Этъым рай мырготкэта ԓыԓепыткугъи ытԓя:
- Мэӈӄо етгъи? Коԓё пагчеӈгыргэгыт.
- Ӄун мыргонтанвэпы.
- Аʼмын оʼтчой мэй! Ӄыкэттывагэ!
- Ынӈин эʼтки тыӄивъеркын, энмэч пояӄаеты увэрагты ӄэнагтатгэ!
- Аны уйӈэ, гынмыԓ гувэрантайгым - эʼквырга ӄэԓёӄ уйӈэ. Тыԓвавык пуевэгыткук.
- Аны вэнԓыги ӄыпоянтагэ ынкъам мыргок мынынун! Эʼтки аны тыгыттъэтыркын!
¶¶
- Ӄун аны уйӈэ, ръэнут мыгтыгъан?
- Ӄун аʼтав ӄыпуевэгыткуткусӄикви! Ва-а!
Ӈытогъэ. Увэрагты тыԓяма ԓьунин: эйпичгын увэракэн гаӄонӄаԓятԓен. Кыкэ вай увэраӄай гэйыръэтԓин ойымпака, гыткатъоԓя, рыпэт ӈан эйпичгын гупԓин! Чимгъугъи: «Кыкэ-кыкэ, ӈинӄэй вай гэӄэвиԓьэтԓин?». Инэгтэтгъи ынкъам рагтыгъэ. Аны ӄэԓюӄ гамӈыԓёԓен. Ӈинӄэй-ым ванэван нымӈыԓтэԓын. Энмэч ӄэмипԓыткук йыԓӄэтгъи. Йыԓӄыԓьын-ым кэттыванэн, иръытвынин. Эвын вай у’вэӄучин эвиръыт эԓкыԓнинэт. Рыгъевйивынин йыԓкыԓьын:
- Миӈкы ӈотӄэнат ԓьунэт? Вынэ ӈэнри мыныԓӄынмык! Ӄинэнԓьэтэтги!
- Аны чыгэйгиӈык тыԓьунэт. Чыгэйгиӈык ваԓьыт тыйпынат.
- Вынэ ванэван! Ӄыгитэ уйнэ ымы эчыгэйкыԓьинэт!
- Ӄэйвэ аны чыгэйгиӈкы тыԓьунэт.
Ԓёнԓымаԓява. Ӈытогъэ, эквэтгъи аӈӄачормэты. Аны чыгагԓыӈын нинэнвэгыткуйвыӄин. Ӄэԓюӄ-ым уйӈэ. Уйӈэ вак рагтыгъэ.
Ӈинӄэй мэйӈэтгъи. Ԓыгэн ыʼтвъэт нинэнэԓкыӄин-ым, мачгынонэты ныԓӄытӄин. Ыныкӄачайпы ныпиврэӄинэт ръэвыт, ынӄэнат нэнанмыӄэнат. Коԓё ныкынтэчьэтӄин. Ԓыгэн гаԓгэтагнымытваӈӈоԓенат гатԓьата.
Ытръэч.
¶¶
ЧАКЫГЭТ ГЭТԒЕНЪЮТЭ
¶¶
Гэтԓенъютэ гатваԓен чакыгэт. Чакыгэт нынтоӄэн-ым, ӄэпыԓ нинэӄэпԓюӄин гыргоԓягты, ынӄъом нырэӄин. Нувиӄин. Эчги эръэт нититӄинэт-ым, ӄэпыԓ нэрэтӄин: «Пык-пык!». Ӈиръэ нэрэтӄинэт. Нынтоӄэн-ым, нинэԓьуӄин - ӄэпыԓ ныԓвуӄин. Авъеткынка нэнанатвыӄэн, нинэнвэнӈыӄин.
Эмынӈин амыргынан нытваӄэнат. Ытԓеӈи Ӄоԓ рыннин ивнин:
- Ӈанӄэн ӈан мэԓиԓетыԓьын ӈэгны, вэчьым гэнымԓин? Кита аны ӄоԓ ӄынтыгын ӄыёпатгын!
Эргатык-ым ӄэгԓынангэт ёпаннэн. Ынкы ытръэч орвытараӈ, ынкъым ныймэтваӄэнат иԓгыԓиԓит ынкъам эԓгъаноквын. Ынӄо пэԓӄынтэтгъи. Пыкирык, чакыгэт ивнин:
- Ынкы ытръэч орвытараӈ тыԓьугъэн.
¶¶
- Ръэнутэт-ым чама ынкы нытваӄэнат?
- Иԓгыԓиԓит ынкъам эԓгъаноквын.
- Эвъам эвыча гэнымԓин. Иаʼм аёпатка рытгъэн?
- Ынан-ым эргатык.
Ӄэйвипъэм эргатык нэмэ ёпаннэн. Ыныкит ԓьунин орвытараӈ ым, райынрэ раёпатгъэ. Эвын яраӄай ынкы нытваӄэн. Ӄытгъи. Еп ӈаргын ваԓьын гивԓин:
- Кыкэвынэ гыт?
- Ии.
Рэсӄиквъи.
- Эви гэнымԓин? Тури вай нымкытури?
- Вынэ ванэван, ытръэч гачакэтта ваԓьыморэ.
- Вынэ йъарат гым таӈамгымнан!
Ӄэпыԓ эйминнин-ым, ӈытогъэ. Гыргоԓягты ӄэпԓюнин-ым, рэсӄиквъи. Пԓягтыгъэ-ым, ивнин:
- Вайыӈӄэнат вынэ кыргэпо ӄыйпыгынат.
Кэԓипԓекыт аны нинэнчикуӄинэт, ипэ нинэнчичьэтӄинэт. Йыԓгычакэттэн тэтгыргыт! Рай ӄэпыԓ эрэтгъи, эвын гэԓвуԓин.
- Йыԓгычакэтта! Нэмыӄэй чакэтта ӄэпыԓ нинэӄэпԓюӄин-ым, ынко нырэсӄивӄин, ӄэпыԓ ныԓвуӄин!
- Како вынэ ӄыйпыгынат пԓекыт! Вытку эты пԓегԓьугъи?
¶¶
Йымнэнат. Авынраԓьын инэвэнӈэтгъи-ым, увигъи. Увипԓыткук-ым ӄамэнтоӈӈогъэ. Ӄамэтвама-ым вай гыркэӈӈогъат мынгэпы, раӄыԓьатыӈогъат. Ӄынвэр ӄэмэӈы напэԓягъан-ым ынкъам рыԓгъат. Ӈыроча киквъи. Ӈыроӄавкэнак кивкинэк-ым ӈэвысӄэт наӈӄатгъэ. Ӈыроӄавык кивкы ӈэвысӄэтэ рымӈыԓявнэн:
- Кыкэ чакыгэт гынин тынръарэтыԓявын?
- Иаʼм?
- Ӄэԓюӄ вай ээк нырынрэԓытваӄэн-ым, ӈытогъэ, ыттыннэгъи. Эʼчууԓгын чоттагнык рытриԓнин-ым, ынӄоры-ым ӈан орвытараӈэты ӄытгъи. Ынӄъом эʼми винвыт ӄырирык тыԓвавынат.
- Вынэ кита мырагтыгъак!
Рагтыгъэ. Ёроӈы тытԓёмнэн - гээгԓин. Эʼчууԓгын ӄырирнин чоттагнык. Орвытараӈэты эквэтгъи. Орвытараӈык гэпкитԓин-ым, ынӄо гэквэтԓин, гэвинвэтԓин, ынӄо, э’ми тымӈэквъат винвыт. Ӈан-ым ԓыгэн эквэтгъи панэнагты. Пыкирыԓьын пынԓёнэн:
- Ыʼмто?
- Ӄэйвэ уйӈэ.
- Вынэ эвъам ӈутку авнатвака, гымыгнотагты мыныԓӄынмык.
- Ии.
Яԓгытгъат ӈавъаннотагты.
Тытԓыкагыргык нытэминӈэтӄин ыʼвэкуч. Ӈэвъэн-ым нъэптыӄин. Ӈинӄэгти аны ныпчиӄэӈыттыӄинэт. Пчиӄэт ныкынмэвыӄэнат. Пчиӄэтэ ӄынвэр нэнэнэт ръэтийвэвнинэт:
- Аʼмын ныԓевԓевтури, ӈинӄэгтури! Ытԓыгын тургин ынйиву нъыԓгыткы, ытԓя-ым ытчаё нъыԓгыткы!
Аны рагтыгъат ӈинӄэгти. Ытԓеӈи гантэргыръовԓен пчиӄэтэ. Ытԓыгэ ивнин ынинэԓьын:
- Како ытԓеӈи иаʼм ытԓён рытэргыръовыркын?
- Ванэван гымнан - ынӄэн пчиӄэтэ!
- Ӈоон-ӈоон! Ӈинӄэгти! Эʼчууԓгын ӄинэйыԓгытык! Аʼчооԓгымэгчеранма-ым нымныԓтэԓыԓьатӄэнат ӈинӄэгти:
- Ынӄэн пчиӄэтэ нивмык: «Вай, ытԓыгын ынйиву нъыԓгыткы, ытԓя-ым ытчаё».
Baй ӄытԓыги чакыгэт гаматаԓен! Ԓыгэн ӄԓявыԓ патԓятэвԓягъэ-ым, иквъи:
- Эвын-ым нычичыԓьэтигым - ӄапԓепы-ым ынкъам тэтгыргэпы. Вынэ мынвъимык, эвнэегтэԓкэ эʼтки. Ӄытаӄъапатыԓьатгэ.
Такъапатыԓьатгъэ ӈэвъэн ынӄъом ӈаеты эквэтгъэт. Ӈэйык тапаԓяквыӈгъэ: ымы нэнэнин-ым, ымы ӈэвъэнин эвыр чиниткин паԓяквыт тэйкынинэт. Янор-ым чакыгэт тымнэн.
Коԓё ӄэԓюӄ-ым гакапчачавԓенат нэнэнэт, гатэргыръоԓенат. Ытԓыгэ ӈаԓгыԓ гэймитԓинэт, тымӈэмэӈкырэ гэнэквэтэвԓинэт. Аны ӈанӄэн гэквэтԓин, ымы мэмԓыткыната - ванэван мимԓык ныпыԓӄэтын, ӄонпы ныркычавычьатӄэн. Умӄэрэмкык пыкиргъи.
Ӈэвысӄэтэ ягнанэнат:
¶¶
- Ивкэ гым ытԓьо митыркын'
- Вынэ ӄитги.
Йыԓнинэт нэнэнэт. Мэйӈэтык ӈинӄэгти коԓё гамԓытвэԓенат, гинъытвиԓинэт. Гэрмэтвиԓинэт. Ԓюӈгытъэтыԓьыт.
Ытръэч.
¶¶
ӇЭВЫСӃЭТ
¶¶
Ганымытваԓен ӄԓявыԓ ԓымыԓьын. Ынан ӄоԓ ӈэвъэн ӄонпыӈ нэнатачайвэвыӄэн, ԓыгэн коԓё эʼӄу. Ынӈин ӈэвысӄэтын ытԓыгын энараԓьо нитӄин. Ыныкит ырык ваԓьын нэнайъоӄэн, ымы ытԓыгын нэнатачайвэвыӄэн.
Ӄынвэр ӄоԓ итгъи авэтываӄ нотагты эквэтгъи ынӄэн ӈэвъэн. Оʼтчой гэԓеԓин. Ӄынвэр эпԓеккэ нъэԓгъи. Тымӈэраӄа эʼԓевчиннинэт гыткат, аёпкэгты. Како вай раԓьогъэ. Рэсӄиквъи - эвын амран. Наӄам уӄӄэмэчыку-ым ӄорааръат ынкъам ыпаԓгын. Нивӄин:
- Аʼмын ивкэ мыӄамэтваркын! Вынэ мачынан мыӄамэтвагъак. Эръэтъуԓ пиринин, ынкы рыԓгывинвэтгъи ыпаԓгык, ӄамэтвагъэ.
Чеӈэр-ым рунин! Апԓёратвака-ым ӈавэтын етгъи. Кавраԓьатэты расӄэвын ваԓьын. Ԓыгэн эчги ӄэргытагнык нъэԓгъи - ԓыгэн ээкэт ойӈыпыԓвэԓьыт. Ӈавэтын расӄэвма ӄоԓентогъэ:
- Како гым эмԓейвыткутэ, ӄынвэр-ым яраӈы рэӄэ расӄэвынво ԓыгиин, наӄам коԓё ныткэӄэн!
Ԓюур ԓьунин ынкы ӈэвысӄэт вэтчатваԓьын. Рыпэт гатэргатԓен, егыт ԓьук. Эӄыԓпэ рыпԓягтаннэн-ым, равэръэпаннэн. Коԓё ӄамэтвайгот рыннин, ӄамэтвагъэ. Ӄэмипԓыткуԓьын-ым ивнин:
- Кита рай чейвыткуԓьыт ӄыёпатгынат, ӄыгитэгынэт ӈайыӈӄачагты, еттыԓеԓьыт ӄыԓьугынэт.
Ӈытогъэ. Ԓыԓепыткусӄиквъи. Эвын ӈирэӄ иʼгыт нытэгрэттыԓеӄинэт. Рэсӄивкы иквъи:
- Ӈирэӄ-ым рай аԓваӈ ныԓеӄинэт.
- Ынӄэнат. Эты ԓыгэн эюргымтэӄэткэ ринӈыт? Аʼмын тытэӈэт.
Аʼтчаӈӈогъат. Пыкиргъэт. Чоттагнык иръытвыгъэт. Ныӈынваӈэӄэнат расӄэвтыԓяма:
¶¶
- Аʼмын мургин ытԓьайӈын ԓейвыткутэ! Ӄэйӈун ныԓейвыткуӄин! Рэӄэ яраӈы гатаԓен! Коԓё аʼӄаткэгъэ чоттагын, рэԓкун!
Рэсӄиквъэт. Эвын йыӄӄай ӈирэӄ аʼачекыт гэйичьэмэ. Ытԓьата ивнинэт:
- Вынэ ынӈэ эюргымтэӄэткэ! Ԓыгэн торыкы тэнагнатватык.
Мэԓеквъэт. Нэԓгыгъэн гэйичьэмэ ынӄэн ӈэвысӄэт. Ԓыгэтаӈавэръэпыгъат. Янот-ым ытԓыгыт намӈыԓёнат, эты рыԓьататъёԓӄыԓ. Ӈэвысӄэтэ ивнинэт:
- A’м вынэ ынӈэ инэнԓьэтэткэ! Ԓыгэнитык наранмынтык.
- Мачынан ыʼнынмымык, вэнԓыги мыныԓӄынмык, мынэйвэт, мынтэкичгынԓьэтэнмык.
Ӈирэӄ аймакыт нэйӈэнэт орвыткынык, ынкы-ым ымы ынӄэн ӈэвъэн нэноматын. Нъэмэтгъэн, нэнэквэтэвын. Пыкиргъэт. Эвын эʼӄъУ’вэӄуч нымӈиӄин. Ӄоԓ-ым ӈэвъэн ынкы нытваӄэн.
Рэсӄиквъэт ӄоԓерак. Коԓё гувиԓинэт, гагтыӄамэтваԓенат. Наӄам ынкъам ейвэԓкэй нытваӄэн. Ԓыгэн мэсӄээӄын вак маԓьатав ынӄэн ейвэԓкэй нивӄин:
- Тъаԓяёӈӈок.
- Ынкы ԓыгэн ӄъаԓяёркын! Ынӈэ антока!
- Вынэ эʼтки чамъам ынкы тыръаԓяёгъа! Эʼтки чамъам чоттагнык!
- Аны рэԓку ӄъаԓяёгэ!
- Вынэ эʼтки ӄырым!
Ӄынвэр ӈан ӈытогъэ. Ԓыгэн ӈытонаӈо пынԓятгъэ армачьырагты. Ԓыгэн вэтчата гэрэсӄивԓин пыӈытԓьан:
- Э, вынэ ӄытэнйыԓӄэтыркынитык! Рай ӈэвъэн гэныпкирэтԓин. Ӈэранъоравэтԓьата гаматаԓен. Ынӈатаԓ-ым тэӈэвиръыԓьу гэтчыԓин!
Виин рай нывакъочычаӄэн, ӈэвъэн нинивӄин:
- Ӄыгтыгынат вынэ! Мынӄԓегратайкавмык!
Аʼмын-ым вынэ нагтынат. Ԓыгэн рэсӄивык ивнинэт:
- Энмэн рай ныӄԓегратайкавынат рэмкыԓьыт.
- Вынэ эгъюԓеткыԓьымури ӄԓегратайкавык!
- Ынан нэнрэнинъэвыӈытык! Ытԓеӈи ынинэԓьэ нинивӄин:
- Мыныԓӄынмык!
Ӈэвъэнэ нинивӄинэт:
- Ынӈэ эԓӄыткэ! Энмэч мынэквэнмык!
- Вынэ ымыԓьо мыныԓӄынмык! Ымы гыт ӄыԓӄытги! Ӄынвэт-ым эʼрыкут эʼнӄэтыԓьын нэнԓьэтэтын ыʼваӄочрагты.
Рэгъэт. Кынмаросӄыткынык вакъогъат, Коԓё нытайкавтэнмавӄэн эрмэчьын, ныӈэԓгынтоӄэн. Ивнинэт:
- Тааʼм вынэ! Ипэ микынэ янор рэнапэнрыгъа?! Ытԓеӈи ивнин:
- Гынан ӄыпэнрыгын!
¶¶
- Гынан!
Ынпычьын иквъи:
- Аʼм эйгуԓеткыԓьигым-ым! Вэԓер мыетык.
Ӄԓявыԓя ӈиԓгэннин чиниткин увик ынкъам ӈиԓгэ пынрынэн ынӄэн. Ӈиԓгэннин.
- Э-э! Вынэ кинэймитги нэԓгэпы, гымнан-ым гыт! Ӈотӄоры вай! Ээ!!
- Ӈиԓгын нытымԓяттыԓяӄэн, тыԓегыԓгычыкутэ. Въигъи эрмэчьын.
Ынӄоры кынмайпы ӈытогъат, ръиԓеквэтгъэт, мытԓынча эʼгыкъоԓягъат мэӈӄо: ӄэԓюӄ-ым тэгинӈэтгъэт иʼгыт ынӄэн! Ӈэвысӄэт конпыӈ ырыгрээн нъэԓгъи, нэԓгыгъэн.
Ытръэч.
¶¶
ЧАВЧЫВАТ ЫНКЪАМ АӇӃАԒЬЫТ
¶¶
Рамагԓьаӄагтэ чавчыват. Аӈӄаԓьыт-ым ыннэнэккэԓьыт. Экык наӄам коԓё ныкынтэӄин ръэвӈыттык, чама ӈаԓвыԓьийӈын ынкы рачормык. Ытԓьата ынръам рывитӄивнин экык: ръэвэ тиӈунин экык. Ынӈатаԓ аны ныӄыԓгиԓюӄин аккагты ытԓыгын - пысӄунэкык!
Рамагԓьанпыначгыӄай-ым гэӈэвэ гатваԓен. Таӈамэнарайпы ныӄамэтваӄэнат. Тытԓык ӄача нытваӄэн энатрэтъёԓгыӄай. Ынкаткынык нытриԓӄинэт эръэтъуԓти ынкъам ыпаԓгытъоԓ. Ынанвыткокэн ӄонпыӈ ынкы ръэнут нырыԓгывинвэтӄин, ӄутти эръэт нытымӈэвӄэнат.
- Како микынэ пысӄунэръэт пириркынинэт? Ынӈэ вай томыкайпыкэнат!
Ԓыгэн Ӄынвэр ымыԓьо эръэт тымӈэвыӈӈогъат. Ынпыначгын ӄынвэр этԓы эйыԓӄэткыԓьин. Ӈиԓгэ тэйкынин чаатвытрын. Тытԓыӄай-ым рыгйивыквэвнин, ымы нутэсӄэ уԓювнин чаат чотэты. Ӈэвъэн ивнин:
- Митъэԓыги миӈӄыри итык-ым - этъопэԓ ӄинэвинрэтги!
- Ӄэԓюӄ-ым.
Ынпыначгын нъыръыйыԓӄэтӄин. Нинэгитэӄин тытыԓ. Ԓюур ԓьунин ёпатыԓьын оʼравэтԓьан.
¶¶
 Уӄӄэмӄэй нинэгитэӄин, пиринин, аʼматыӈонэн, ынпыначгыӄая ӈиԓгын тиӈунин. Кыкэ вай ӄытԓыги ынӄэн аӈӄаԓьэн ӄԓявыԓ - ытԓьата ойваԓьё. Аны гъарэԓен, ӄымэк нинэтиӈуӄин ӈаргыногты ынпыначгын, ӄэтэв ӈэвъэн кыеквъи. Гачонма нинъэмэтӄинэт ӈирэргэри.
Аны коԓё гэчьэтԓин ӄԓявыԓ, ыныггыԓгэпы аны кымъыԓгын гэрэтыткуԓин! Гагтыкымъынӈаԓен! Эвыт-ым экымъыкэ нъэԓык - гутгытвиԓин. Аӈӄаԓьэн экык нэпиригъэн ыргынан, ԓёӈытва аӈӄаԓьэты ынӄэн топавыԓьын кымъэ.
Аʼтав ныӄэвигичиӄинэт - ныԓгирэнэчьэвӈыӄин. Вытку тэӈвуԓӄытвик нынынтоӈаткэн амӄынъычо, ӄынвэр-ым мыԓятгъэ.
Аӈӄаԓьэты гэӈиԓгырэтԓинэт, иӈӄун ныԓьавынтыватынат. Ынпыначгыӄая ивнинэт, иӈӄун ынӄэн пэԓӄэткинэт ӈиԓгын ынкъам эвиръыт. Атчытваԓьыӄԓявыԓя нэнарайпыӈӄэнат эвиръыт, чит райпынъёт ытԓыгэ. Ытԓыгын ытԓьата гивԓин:
- Вынэ ӄыйыԓгынэт, тэԓвъэм ныйпынэнат! Нэкэмӄун-ым ваԓьо нъыоʼнтынэнат!
Ынпыӈэвӄэе ивнинэт пынрыткоԓьыт:
- Этъым рай рапаԓӄанӈыӈӈогъэ ынпыначгыӄай, таӈамӈырвыянва тэкичгэ ӄэнаԓпынрытык! Рапаԓӄанӈыӈногъэ ынпыначгын.
Наԓпынрыгъан ынкъам рагтыгъэ. Коԓё гувиԓинэт пыкирык. Ӄамэтваԓьатгъат.
Эргатык-ым пэнинэвиръыԓьын ӄԓявыԓ нэнчывинчыгъэн пэтырагты. Ӈытогъат. Вытгыры нынԓеӄин. Тытԓьыттъыёча ытԓыгын ныгатгаткоӄэн, гитэчьэтэ тыԓеԓьыт. Тыԓеэԓкыԓе тыԓеԓьын экык. Эвын ынӄэн! Пыкитԓьэт ивнинэт:
- Аʼм вынэ ӈэԓвыԓ мынычвигъэн!
- Вынэ ынӈэ! Ӄэԓюӄ микынэ рэгынринӈынин? Ынӈэ эчвикэ, ынан ӄэвигичитэ мынитыркын итык мури.
Ваԓёмгъат, ынӄо ныӄамэтваӄэнат. Нэмэ вай уйвэԓнин чиниткин экык ытԓьата. Кыкэ вай ӄытԓыги, энмэн ытԓыгэ ытԓён майыӈкы ыʼԓгу. Ӄэԓюӄ рыӄысӄычевнин.
Чавчыванпыначга ивнин ӄԓявыԓ:
- Ынанвыткокэн ытԓьата ынӈин рытыркынин. Эʼптэ опопы ръавэпы пыго ӄыԓгыгын!
Ԓыгэн-ым ынӈин рыннин. Ынкы ӈыроргарэ нымытваӈӈогъат.
Ытръэч.
¶¶
ЙЪЭԒГЫТОМГЫТ
¶¶
Йъэԓгытомгыт гатваԓенат. Ӄонпыӈ ԓыгэн нивиниӄинэт, ныгынникуӄинэт. Энараԓьо нынымытваӄэнат. Ӄутынин ӈэвысӄэт тыԓвъэткиӈ. Ӄоԓ-ым - нымэԓӄин. Ӄутынэ энмэн ивнин эʼӄэӈэвысӄэт:
- Эвыр-ым рэԓгиткыӈэты, вэтыӄун тэвэнаӈ ӄыгтыгын. Мыкыԓвыгъэн-ым, нымԓегъэн ынкъам нынԓыпԓяннэн.
Ӈан-ым йыннэн тэвэнаӈ. Ӄэгԓынангэт-ым ӄутынэ кыԓвынин, ынӄъом гэвэты рытчынин. Ивнин:
- Ӄынԓьэтэтгын панэнагты!
Эргатык-ым йъэԓгытомгыт ыʼтвыткотэнмаквъат:
- Аʼм вынэ мынъытвыткумык!
- Ии, вынэ мынъытвытку.
Ыʼтвыткугъэт. Аʼмын вай ӄоԓ мыԓяӈӈотэвэнаӈаԓьын, вэԓчиин гынонатынво ачыгнэн. Йыӄэтгъэт аӈӄачормэпы, ԓюур кытыйгыръогъэ. Ӄоԓ иквъи:
- Вынэ нэйитъэтыркынимык, опопы мынпэԓӄынтэт! Ӈанӄэн эквэтгъэт. Ԓыгэн-ым мэсӄээӄын вак, аʼӄатэвэнаӈаԓьын тэвэнаӈамԓягъэ. Тумгытум-ым рагтыгъэ.
Гаԓгэёоʼръочгатԓен. Кымгыттэӈонэн ыʼтвъэт. Эйичгитэ тэӈикумиӈкыри нинэнтыӄин: нинэнчыпъэвйивыӄин, наӄам ванэван нэмытԓёнэн. Ӈанӄэн тэгмиӈкыри ганԓыпԓятԓен. Оратвантатык миӈкы чыгайыткынык рирэннин. Эвын ынкы нымным: ӈотэнӄач тъэр ярат-ым, ӈоонэнӄач-ым - ыннэн яраӈы.
- Аʼмын мэӈӄо мытагъак? - чимгъугъи ытԓён.
Тэӈыннэн ӈотӄэн ръэт, нэмыӄэй ӈоонко тэӈыннэн тыттатръэт. Нычимгъуӄин:
- Мэӈӄоры ипэ мытагъак. Опопы ӈуткэтэ.
Вэтгатгъэ. Ӄыԓеграԓьыт. Оннаквыргэпы гитэнинэт: ныӄамэтвачаӄэнат ныԓгинымкыргэри. Йичьэмрэтти ынкы нытваӄэнат, ԓьоԓӄыԓгыпы таӈаԓкыԓы, ыннанраԓьо нитӄинэт. Ӄытԓыги этԓы эԓейвыткувыԓгыкыԓьинэт ӈоонръэм, ӈанӄо.
Чимгъугъи:
- Ыʼмӈотъамын миӈкыри митгъэк? Вынэ опопы мэрэтгъэк оннаквыргэпы.
Кымъугчиргъим, ынӄъом эрэтгъи. Ынръам катамӄаматкынык иргъи.
¶¶
 Коԓё аны вэймэну нэԓгыгъэн, ок како гагтывайманатԓенат. Ԓыгэн эвыт никвъэн:
- Како вынэ ӄыӈэвыткикви! Ӈэвъэн ивнин этынва:
- Ымыӈ ынӈэ анынтонатка!
Ԓыгэн-ым ӄонпыӈ ярачыко нынтыӄин! Ӄынвэр ивнин:
- Вынэ тыӄытрирэгъэк ынӈин вэк. Кита чоттагнэты мынтогъак!
- Вынэ ынӈэ антока ӈаргыногты! Иквъэт, рэԓку ӄытваркын! Нэръэйӈэчьивыгым, ыныкит рантогъа!
- Вынэ эʼтки тыӄытрирэгъэк чама тыпэӈъивэтык рочыко ваԓьатык!
Вэнԓыги ӈан ӈытогъэ, ԓыгэн ынкэкин пойгын рывиривнин. Ынӄоры-ым аны коԓё гапойгыԓьатԓен ранмычыӈкы: эчгивытрыкэ нынъэԓӄин пойгыԓьатык. Ынӈатаԓ гагтымԓытвэԓен!
Ӈэвъэнэ ытԓён ёпаннэн, ынӄэн матаԓьа гэнӈивыԓин. Эʼми ԓюнԓьутэ ыʼвэӄуч, ӄутынэ-ым аԓымы нинэтэнԓьуӄин ӈэвъэн. Аʼӄаԓьо пойгыԓьатыԓьын - гагтымԓытвэԓен. Ӄынвэр ымы ынтыётомгыт ӈытогъат. Ымыԓьо ёпатыԓьыт ӈаргын ныӄысӄычевӄинэт. Ӄынвэр ымы ытԓыгын пэгчиӈэ ӈытогъэ. Нэмыӄэй ԓыԓепъивэтгъи пойгыԓьатыԓьэты.
Ыʼтвыткуԓьыт пыкиргъэт. Ынӄэн гапааԓен пойгыԓьатык. Ӈэвтумгын пойгыԓьатыԓьа ивнин:
- Эʼптэ гым эргатык мъытвыткук!
- Вынэ мынъытвыткумык! Ӄэйвэ ӄъытвыткуги. Ыʼтвыткугъэт янръатвыӄая. Ӈэвтумгын нинивӄин:
- Эвыр ԓыгэтайӈатӄԓявыԓё ритгъэ, китаӄун ӈоонкакэн ӄԓявыԓ ӄынмысӄэквын!
- Вынэ мынмысӄэвын аԓымы ԓым!
Ныкынтэкин. Ӄытгъи ӈоонрэ ԓыгэн киткит рымъэԓиԓьэвнин - тымнэн, ынӄо нэмэ пэнин йъонэн.
- Како энмэч? Ӄэйвэ тымын?
- Ии, вынэ тынмыгъан.
Ԓьэԓенръугъи. Ивнин ӈэвтумгын:
- Аʼм вынэ ӄэйвэԓым ӄырагтыгэ. Митъэԓыги-ым ӈутку и’рвытгырык накытчынъёркынэгыт ӈэранъоравэтԓьата. Ынӄэната трэгитэсӄиквыт, эвыр гыт наранмыгыт, ынӄэнат-ым ӈан рэквэнӈыт. Эвыр-ым гынан ранмыӈынат - гыт ӈэнри рэквэтгъэ. Имъэлик вай варкын гымнин ӈэвтумгын, ԓыгэн рэпкиры-ым, ӄиквын:
- Ынӄэнайгым-ым вай тыетык.
Ӄэгԓынангэт-ым эргатык эквэтгъи ынкъам тыԓянвык ӈирэргэри ныкытчынъёӄэнат. Аръаԓя утгынруԓтэннинэт. Имъэԓик пыкиргъи, эвын нывуԓӄытвиӄин. Ивнинэт:
- Вай-ым ынӄэнайгым тыпкиргъэк!
- Э-э вынэ ӄырэсӄикви! Эвын гэӈэвъэнэ нытэргатӄэнат.
¶¶
- Како вай игыр ныкитэ гым наранмысӄэквым, ӄэԓюӄ-ым вай гэтэгинӈэтигым.
- Эвыр-ым раԓгайыԓгавыӈ-ым, вытычгын кэнъутэ ӄытэнйыръэтгын, ԓымгыԓым ынкъам пучьэт тытԓыкагыргык ӄынтыгыткы. Рэпкирӈыт-ым, ынӄэн ӄынинтыгыткы.
Ӄэгԓынангэт-ым мачетъоӄааӄын пыкиргъэт айыԓго ԓынъёт. Иквъэт:
- Эʼэ! Эʼмитԓёнайгыт? Ӄынтогэ тымъёԓкыԓегыт?
- Э-эй!
Ӈирэргэри ӈытогъат, каӈъовытычгын нэнинтыгъэн рынноԓьыӈӄачагты. Коԓё ынӄэн натынпычетын, тымъёԓӄыԓ-ым яаԓейпы гантосӄычатԓен. Йъэԓыги ытри тымнэнат.
Ынӄъом рыԓыпԓятъё эргатык эквэтгъи. Ынйивыт ынин чит тэргысӄэвыԓьыт рырынгиивнинэт, рымӈыԓявнэнат. Гагтыкоргавԓенат. Нэннэтэ наԓпынрыгъан, ынӄъом яраӈӄачагты эквэтгъи. Пыкирык, ԓьунин ынин яраӈы, эвын амран. Ынык пэԓяткоԓьын ӄԓявыԓ гаԓыматԓен. Ваԓёмкы етыԓьын, ԓымыԓьын ӈавъанэты гивԓин:
- Вынэ ӄытаӈавэръэпытык-ым ынкъам ӄыӄэмэтгыткы.
Аʼмын-ым вытрэԓӄатгъат. Вытрэԓӄырэԓ рэӄэ нэнатыёгъан. Ӄԓявыԓя тыӈивынин янор эвынӈэв. Аʼмын-ым ӈан уӄӄэмӈынрыԓьын эквэтгъи пыкэрыԓьэты.
Ятыԓьэты ӈавысӄатэты пынԓёгъэ:
- Мэӈин?
- Вай-ым гым.
- Како аʼмын гэпкиригыт? Вынэ вай тытэӄэмэӈгыт.
- Э-эй!
Ӄэмэӈы ръыԓинин, наӄам коԓё таӈӄаӈокэтԓьан, ԓыгэн-ым йыӄӄай. Раԓкотваԓьа-ым уӄӄэм роԓвыё ӄэпԓюсӄыченнин, ӈэвысӄэт таӈамвытрэԓӄо рытчынин, ымыԓьэты гаԓьоԓӄыԓма. Гынтаврагтыгъэ, мачеԓкэты ԓыԓет мытӄэ. Ӄԓявыԓя ӄоԓ нэмэ ивнин:
- Китаӄун гынръам!
- Аʼмын тытэӈэт-ым! Пытӄыԓым-ым гыым... Гинээн гым ринэнрэӄэквъэ!
Аʼтав-ым уӄӄэмэнԓьэтэтгъи. Раԓкойпы пынԓёгъэ:
- Мэӈин?
- Гым-ым вай.
- Э-эй.
- Вай тыӄэмэрэтгыт.
Ынӄъом айыԓгытагнык ръыԓинин уӄӄэм. Пиринин, ӈэвысӄэт-ым мынгэпы аʼрэнэн, ивнин:
- Кынмаԓ мынӄамэтвамык! Ынӄэн ӈэвысӄэт ӈэвъэну ԓыгиин.
Ытръэч.
¶¶
КЭНЭӃУЧИ
¶¶
Кэнэӄучинэ ыʼтвыӄэй тэйкынин, ынӄоръым ыʼтвыткугъи. Мэмыԓӄай пиврэԓьын тымнэн. Пыгпыгӄаё тэйкынин мэмыԓнаԓгын. Тыттупԓыткук-ым иʼнныпъик йыпаннэн. Йигйиг-ым ынкъам понтат ыʼтвычыку ёнэнат. Ынӄо нэмэ эквэтгъи.
Ӈоонкы ыʼтвэпы ӈыпэк, ԓьунин аакайӈын нотасӄычыкойпы ӄэргатыԓьын. Понтат ынкъам йигйит пирининэт ынкъам ынкыри ӄытгъи. Аакайӈыԓьыт нинэрӄинэт. Ԓюур ынӄоры ӄолейӈын:
- Какомэй нэмэ ԓым Кэнэӄучинэ гымнин пэчыгэченвыӄай ԓьунин! Ӄэнаԓпынрыгэ!
- Э-эй! Вынэ мэнагтатык - къатчагэ!
Коԓё ыʼтвэты кытгынтатгъэ. Иʼнныпъи пиринин, кытгъи:
- Вай-вай, ӄэймитгын!
Мынгыԓгийӈын аагчыкойпы рувнин. Кэнэӄучинэ-ым ынӄэн аны тэгрынин. Пыгпыгӄай-ым ранӈавнэн, ӄоԓ-ым ынраӄ пыгпыгэты коԓё ныӄыԓгиԓюӄин:
- Ооой! Аны ӈан пыгпыг! Коԓё аны пыгпыг!
Ԓюур ӈоонӄо нотасӄэпы пиврэгъи, ыныгрэн каԓьайӈэн мынгыԓгын. Вынэ Кэнэӄучинэ мынгылгийӈын пэнрынэн. Эвыр нэнайъоӈӈоӄэн-ым - нанӈатӄэн, ынӄо нэмэ ныпиврэӄин, ӄынвэр тыԓейыӄунтэтэ, пэтԓе эʼми эвытрыкэ нъэԓгъи.
Ынӄъом Кэнэӄучинэ ӄыԓеграӄай ԓьунин, ынкы нытԓепӄин. Эвын ынкы ынпыӈэвӄэй таӈамынан нырэԓӄыпатӄэн '.еԓгэ. Ынпыӈэвӄэе ытԓён ԓьунин:
- Кыкэ вай Кэнэӄучи?
- Ии.
- Вынэ ӄырэги!
Рэсӄиквъи.
- Аʼмын вынэ гымнин пысӄунинэгынритльын гэръэлин аны гаԓгэтъыԓыӈоԓен. Таӈамыныкайпы чит вай ӄамэтваԓьэгым, коԓё иаʼм ԓыгэтъыԓыӈогъэ. Энмэч-ым нагтыӈӈогым. Мытԓыӈъоравэтԓьата нарагтыгым, рывинрэ нэрэнԓьэтэтгым.
- А-а? - очыткома вай нэнарэрӄэн Кэнэӄучи. Итчуттуут выквэпойгывытрын эйминнин, нивӄин:
- Эԓымӈэ нарагтыгыт?
- Вынэ вай нарагтыгым! Ӄун-ым энмэч нагтыӈӈогым,- нивӄин кэԓьэнпыӈэв (ӄытԓыги кэԓьэнпыӈэв!).
¶¶
Этэнмык кыпԓынэн ынпыӈэвӄэй, нэԓгыгыԓгытвынин, торыггтыё гыԓгын йымнэн, аʼмын-ым ԓяԓгырэԓӄатыӈогъэ. Ԓюур ӄэгԓынангэт мытԓыӈыргарэ оʼравэтԓьат рэгъэт.
- Аʼмын-ым еттык!
- Вынэ мытъенмык! Аʼтав-ым мытыгтыгыт!
- Вынэ мыетык аʼтав. Вынэ-ым Кэнэӄучинэ ынӈин рыннин райыӈӄэн. Эʼптэ вынэ мынынчикугъэн ынӄэн ӄԓявыԓ! Тырэпириӈын-ым, тыранатвыӈын - аны ӄыпиричигыткы Кэнэӄучиӄэй! Ӄытэнъивӈычитгыткы, ӄынчыпъыткуквыткы!
- Коԓё вынэ ивкэ эӄыԓпэ!
- Ӈанӄо аны ӄытаӈпаԓёмтэԓыркынэтык!
- Э-эй!
- Чоттагын ӄыԓгэнынԓыръоквыткы, таӈымыԓьо мыӈигрэп ӄыяагыткы! (Ӄытԓыги нинэрэйгуԓенӈыӄинэт Кэнэӄучинэ грэпти). Ытръэчтэгын яапԓыткок-ым ӄиниквытык: «Вай ытръэч мытъяаркын!», - юрэӄ энмэч трэнрэӄэвӈын Кэнэӄучи.
- Аʼмын-ым коԓё!
Янор-ым ӄутырык мынгэпы ӈаԓгыԓ нэймитын, ӄутырык-ым ӄаптэйпы упынъыԓитэ нэнэквэтэвын. Тыԓянвык мытԓынча рынвэԓятъёԓӄыԓ. Рывэԓынвык ныгитэйвыӄин, нымӈыԓёкэн:
- Гэрэӄигыт иаʼм гитчетигыт?
¶¶
- Вынэ эӄуԓикэ! Амӈыԓёԓьатка! Тэӈэмринъэнӈэ, иӈӄун Кэнэӄучи миӈкыри мынтыгъэн, ынӈэ энамӈыԓёйвыка!
Нэмэ нынэквэтэвӄин. Нэмэ нывиԓык нымныԓёӄэнат:
- Ыʼмӈотъамын иаʼм гэԓгитчетигыт? Авэтываӄ нитчигыт.
- Эвыр ринъэтэнӈык - ԓыгэн амӈыԓёԓьатка, ӄыԓеркынитык! Нэныпкирэтгъэн, рэгъэт. Эвын ӈаан пыгпыг ныпӄин каԓьайӈык, гынмыԓкин ӄыԓгиԓюу ԓынъё. Кэнэӄучинэ ивнинэт:
- Аʼтав-ым аны тытръэчыткуркын. Чоттагын ӄыԓгэнынԓыръоквыткы. Ынӄоры таӈымъяата ӄынтыгыткы мыӈигрэп. Мыӈэпԓыткоӈӈок ӄиниквытык!
- Ии.
Ӄэгԓынангэт чоттагын наԓгэнынԓыръовын, таӈымыԓьо мыӈигрэп наяагъан. Ӄутти мыӈэма, Кэнэӄучинэ каԓьайӈын таӈынмынэн пыгпыга. Пыгпыгӄай рычымӄэннин, ынпыӈэвин нэԓгын йыннин, пыгпыг ёнэн.
Ԓюур нивын:
- Вай ытръэч, ымъяата мыӈигрэп! Нэԓгыкэй ынпыӈэвин ырыкагты ринтынин:
- Вай Кэнэӄучи ӄыпиричитгыткы!
Аны напэнрыгъан нэԓгыӄэй, нэтиӈучитгъэн, нэтэнъивӈычитын. Виин ынӄэн Кэнэӄучи гантоԓен, эӄыԓпэ ыʼтвэты, аны ынӄо гэԓеԓин. Ӄутырык-ым нэнчыпъыткувын ынпыӈэвӄэйин нэԓгыӄэй. Ԓюур ынӄо нэԓьугъэн эквэтыԓьын, напэнрыгъан, нэркыԓеԓьэтын!
- Мэ-э! Ӄыгитэ ипэ ӈаан Кэнэӄучи эквэтгъи! Нэркыԓеԓьэтын. Эчги найъоӈӈогъан-ым иквъи:
- Нутэсӄигыт! Вай Кэнэӄучи нанмыркын! Нутэсӄигыт! Ӄывэнтыги, тэӈиԓгытэнуйгэ тыраԓпынрыгыт!
Нутэсӄын ааӈӄатгъэ, ынкы рыԓгъэ - ԓыгэнэвыт нутэсӄын ымӈытатгъэ. Каԓьайӈа ыʼмӈычвына ытръэч нутэсӄын нэвэгыԓкуйвыгъэн. Ԓывавык пэԓӄынтэтгъэт. Кэнэӄучи-ым ԓыгэнэвыр нэмэ ӈытогъэ ынкъам пытӄэквэтгъи. Нэмэ гынрырэтыԓьэ нэԓьугъэн:
- Во-ок! Вок! Во-ок! Вай Кэнэӄучи рагтыркын! Ӈытогъэ!
Нэмэ ръэтгыпгъат. Эчги найъоӈногъан-ым, иквъи:
- Вынэ вай Кэнэӄучи нанмыркын! Нутэсӄигыт! Ӄывэнтыги, ынан тэнтуртэнуйгэ тыраԓпынрыгыт.
Эвыт вэнтыгъи. Нэмэ уйӈэ вагъат каԓьайӈыт:
- Кита аны мынатчымык Канаӄочейпы!
- Ик.
Апаӄатԓыткоръогъат, мытив атчыгъат, нотасӄычыкойпы-ым ԓюур Кэнэӄучи:
- И-и-и! Ӄыгитъэм атчыԓьыт! Эв ынӈин натчыӄэнат? Ръэгъэт ынръам апаӄатԓыткоръогъат?
Ӄотчагъат, иквъэт:
- Кэнэӄучи! Ӄынтогэ!
- Рэӄу-ым?
- Ӄымэԓ мыӈитэ мыныԓпынрыгыт!
¶¶
- Вэнык энаԓпынрытык! Энмэч гымнан тургин мыӈэвагыргын гэпириԓин!
- Аны ӄынтогэ, Кэнэӄучи! Ӄымэԓ ынан ӄэӈэӈытвиги!
- Энмэч эӈэӈыԓьигым.
Вэԓюгъэт, рагтычагъат. Ԓыгэн эвыр ӈытогъэ, ыʼтвэты пыкэрыӈок ныӄуԓиԓьэтӄин:
- Воо-вок! Уйӈэ ватык! Энапэԓятык!
Ӄутти нэмэ пэнрыткогъат, наркыԓяԓьыпэнрыгъан. Ы’твык ӈэԓӄиквъи, ытръэч киткит нэвэгыԓкугъэн ыʼтвъэт, аʼрэк наԓвавын. Каԓьайӈыт уйӈэ рыннинэт.
Ярак пыкиргъи. Аны мыӈигъи! Мыӈигрэпымкын гаяаԓен. Гинэнинтыткуԓин: имтэнуйгын ынкъам тэнуйгын нотасӄэты йыԓнин, чеӈэт, энатвато гэԓгыԓинэт.
Ытръэч.
¶¶
ЫТԒЮВЪЁӃАЙ
¶¶
Ӄоԓ гэӈэвъэнэ нытваӄэн. Уйӈэ эӈинӄэйкэ гатваԓенат. Ырык рээн ытръэч ытԓывъёкай гатваԓен, ӄԓявыԓен ытԓывэ. Ынйивӈэв-ым коԓё ныԓгинытэрмэчьыӈӄин, ынйив-ым ныԓгинытэӈӄин. Оккой, ыныкит ынйив нивиниӄин, ымъыԓёӈэт ӈинӄэй ныгытъэтӄин.
Ыныкит нинэԓьуӄин ӈэвъэнэ рагтытыԓяԓьын ыʼвэкуч, ӈинӄэй ыпаԓга нэнаӈӄаӈойпатъевыӄэн. Титэ-ым пыкирыԓьын нэнаӄамэнтоӄэн, ԓыгэн ынйивык ыʼттъыёԓ ӈинӄэй нымынгынтоӄэн, ныӄамэпэнрыӄэн. Ӄынвэр ыʼвэӄучитэ ӈэвъэн эвыӈонэн:
- Ӄэйвэ гымык эмиче нэнаӈӄамэтвавэгыт, иаʼм оʼптыма гытъыԓьын?
- Чинит-ым мытив ԓьуркын: еп ымы эӄэӈувтывэкыԓьин йъоркын, ныԓгэӄамэтваԓьатӄэн.
Тэвиминӈэ ӄоԓ итгъи ныкитэ ӈытогъэ, аӈӄачормэты ӄытгъи. Аӈӄачормык ырытӄэй тэйкынин, ымы рыннокон тэйкынин, ԓыгэн тэйкыпԓыткунэӈу рырыткувнин. Ԓыгэн ирыԓьын рынноко нинэркыԓеӄин. Миӈкы нирӄин - нэнайъоӄэн. Таӈамынӄэн тэнмычьо тыԓек. Аны коԓё гэԓеԓин. Ӄынвэр ӄоԓ итгъи рыннокоӄай кэтэмрэнмыгиӈкы иргъи. Тиӈур-ым ынкъам рыннокоӄай ранмычыӈкы ратчыӈаннэнат. Наӄам ӄэԓюӄ гэԓгигытъэвԓин. Рэсӄиквъи. Амран. Увикук ынкы йыныткынык ганвакъовԓен, ӄорааръата йыръыԓьын. Чимгъугъи:
¶¶
«Аʼмын ивкэ мыӄамэтвагъак. Опопы мачынан мыӄамэтвагъак, чеӈэт мывъигъэк».
Ӄоԓ эры йытонэн ынкъам чымӄык аръапаԓгын - рунинэт. Ӄэмипԓыткук ёроӈы тытԓёмнэн - ԓыгэн ынкэчыкун йыӄӄай, мэчичьу ээкэԓьын. Наӄам амрон. Ӈирэӄ рийитъэвнэԓгыт рывиривнинэт, айкоԓятгъэ, ӄоԓ-ым иниргиӈу ԓыгиин, атчьатгъэ. Гаԓявтыма иниргиӈэтгъи. Мэԓйыԓӄыԓьын энмэч, титэ ваԓёмнэн ӈэвысӄэтин ӄуԓиӄуԓ:
- У-у-у! Како ынръаӄ ярачыкон коԓё гараӄыткэԓен? Како мэй кукэйыръын ымы мэԓемчымӄык? Ымы аръапаԓгын чымӄык уйнэ! Ытԓён вай ръэнут? Мэӈин гаӄамэтваԓен?
Пынԓёԓьанма анӈэн рычимгъувнин, рэсӄиквъи. Ԓьунин йыԓӄыԓьын. Чьогыргын рыгыргоԓявнэн, иниргиӈытвынин.
Йыԓӄыԓьын:
- Инэнрэӄэвыркын? А? Инэнрэӄэвыркын аны йыԓӄыԓьигым?
- Мэ! Эви гыт? Гыт ынӄэн гаӄамэтвайгыт? Эвъам мачынан вынэ ӄыӄамэтвагэ! Энмэч ӄээӄын ԓыгэн! Ӄыгъекви, ӄывакъогэ!
Кыеквъи, вакъота аакаӈӄачагты ръыԓигъи. Ԓюур ӈэвысӄэт иквъи:
- Аны вай ныӄамэтвагъан-ым!
Ԓюур чьогыргэпы ынангъо ӄэмэӈы рыԓгъэ, эръэтэ ынкъам ыпаԓга йыръыԓьын. Эминичгытэ ванэван ныӄамэтвагъан рэмкыԓьын.
¶¶
- Аны ӄыӄамэтвагэ!
- Этԓы.
Восӄыгэӈэты ӄытгъи ынӄэн ӈэвысӄэт. Ԓюур ынӄо ыʼмӄъэӄыръугъи. Рэмкыԓьэ ивнин:
- Нырэӄуйгыт? Ӈутку аны ӄыӄамэтвагэ!
- Этԓы аны! Энмэч гаӄамэтвайгым! (Ынӈэ-ым панэна нырэӄуӄин).
Таӈамӄынэргатык ынӄэн ӈэвысӄэт нынутэгчиӄин. Пыкирык-ым нивӄин:
- Э-э-эй! Како гымнин нотагчеян йыӄэтгъи!
- Ӄун мынӄамэтвамык-ым, пэӈъивэтыркын! Гинээн игыт йыӄэтгъи - мынӄамэтвамык. Тыԓгигытъэтыркын эʼтки, этъым гыт нэмыӄэй?
- Иаʼм аӄамэтвакыԓьэгыт? (Яӈагты): Аны вай гытъэтыркын!
Нэмэ пэнинэт микынэ нинэнъыԓиӄинэт, мэчичьу ныӄэвъячатӄэнат, оʼптыма торыгтоёттэ ывэкокайпы.
Ныӄамэтваӄэн, ӈэвысӄэт-ым нэмэ восӄыгэнэты ныԓӄытӄин, нэмэ ынкы нъымӄъэӄыръуӄин! (Ӄытԓыги рай кэԓьэӈэв миӈкри нынутэгчиӄин, миӈкы нинэԓьуӄинэт нэнэнэт - ниниткэӄинэт тэйӈэтԓыӄыԓю! Оккой!)
Коԓ рыннин нотагчеӈӈок о’равэтԓьан ивнин кэԓьэнпыӈэвэ:
- Гымык эмиче вэты ынӈэ яӈаӈӄач аёпатка! Ынкъам ээккин пэԓӄыпэԓ ынӈэ ээкэк рымагтэты энинтыкэ.
- Ии.
Нутэгчигъи. Рэмкыԓьын нычимгъуӄин: Ынанийъам ръотавнэнат ынӈин этгыргыт?
Ынӄо яӈагты ӄытгъи: ӄытԓыги ынкы ӈаԓвыԓьийӈын нынатчыӈатытваӄэн, коԓеяӈаӈӄач-ым - аны пэтыыʼттъымԓявыт! Пэнинэмиԓ рыныманнэн яӈаӈы. Нэмэ чимгъугъи:
- Ӄытԓыги ынӄэн ынӈин. Аʼмын-ым иаʼм ръотавнэн ээк? Пэԓӄыпэԓ ээккин рымагтэты ринтынин. Ԓюур ынӄо:
- И-икык-ка-а!
Ёпаннэн. Эвын ынкы ныԓгиныгтиӈӄин оʼравэтԓьаӈавысӄат нытваӄэн. Ӄырымэн кэԓы. Ивнин:
- Эты вай мыйъогыт? Мыетык?
- Вынэ ынӈэ! Нэрэйитъэтгыт! Ынкы ӄытваркын, нэрэԓьугыт етыԓьигыт!
- Мачынан! Вэнԓыги тыетыркын! Рымӈыԓявнэн чама нинъэйвынин ӄԓявыԓ ӈэвысӄэтэ:
- Ӄоԓ йъиԓгын гаԓяк кэԓьэӈэвин рай уʼвэӄуч рэетгъэ. Ытръэчтэгын ытԓён майӈъаԓявыԓ. Ԓыгэн ӈоонко ытръэч тъэче рэвэӄэтгъэ - рэпкиргъэ. Ӄыԓгэркыпчевыгынат ытри гынан, ԓыгэн ымыԓьо!
- Ии, тыраркыпчевыӈынат! Ынӈэ айыԓгавка!
Кэԓьэӈэв ятыӈок, ӄԓявыԓ панэнагты ӄытгъи. Пыкирыԓьын нэмэ иквъи:
¶¶
- Эʼ-э-эй! Эʼтки аʼм нотагчеян гымнин ԓыгийыӄэтгъи!
- Эмытъэт-ым ӄыпаагэ нутэгчиԓьэтык. Аʼтавйыӄата нотагчеян. Ӄоныры ытԓён ныръарэрэгыт амӄынъычо нутэк?
Авъеткынка. Ԓыгэн пэнинэмиԓ. Ӈэвысӄэт-ым, ээкэк рымагты ваԓьын, рамкыԓьэпы наӈӄатгъэ. Пэтԓе аккантогъэ. Ӄԓявыԓя ымы мимъэуттыӄэй увикик ӄача нинэгйипӄин.
Ӄэгԓынангэт, йъиԓгининик йъииӄык пыкирэ ныԓеӄин ӄԓявыԓчыӈын, пыкэрыӈок тыԓемӄытвитэ итыкэвын. Рэсӄивыԓьын ынӈинуттыӄэе кыпчевынэн, ԓыгэн гынэнӈавъанма гуткучитԓин. Эʼӄэквъи каԓьаӄԓявыԓ, миӈкыри гынтэквъи. Ӈытонаӈо ынӄэн пэнрынэн ӈэвъэн - кэԓы. Аны гэнйигычгэвԓин, тэԓвэничичевэ. Эчги йыԓӄэтгъи кэԓьэӈэв, ээкэк рымагты ваԓьын йъонэн. Ӄытԓыги энмэн ӈирэӄ ӈинӄэгти гагтоԓенат. Ивнин:
- Вынэ мынрагтымык!
- Ии!
Ӈаԓвыԓьийӈын ԓыгэн ченԓеӄэйык ёнэн, гэнымӄытвэтԓин эӈэӈыԓьэ. Ӄорамэч мэйӈэԓьыӄэй яраӈы ӈэвъэнйыръэ ӄонайгыргык ёнэн. Эквэтгъэт. Ӄытԓыги вай катамырыгтыԓянвык нытваӄэнат ынйивыт. Ынкы чымче рэвиквъэт, тараӈгъат.
Яраӄай ԓыгэн рытриԓнин - эвын яраԓгийӈын, чеӈыԓ нанаԓянтатын- аʼмын аны ӈаԓвыԓьийӈын!
Ыргин ӈинӄэгти эвын ӈоонко гаԓяйвыӈӈоԓенат. Ынӄэнырык нэԓьугъэн ынпыначгыӄай, ратагнык тэминӈэтыԓьын. Ынпыначгыӄай пынԓёгъэ:
- Мэӈӄокэнаторэ ынръам?
- Ӈутку чымче нытваморэ?
- Мэӈин-ым тургин ытԓыгын?
Натвыгъан.
- Ка-а-ако мэй! Вынэ ӄиквыткы, рай мытԓьунэт ынпыначгыӄай ынкъам ынпыӈэвӄэй.
Рагтык пыӈытэԓгъат.
- Ук-како ынӄэн ынйив. Вынэ мынӄаанмат ынкъам ӄыԓгувиԓьэтги! Ӈинӄэе-ым ыʼнъэйӈэвынэт - ныгтыӄамэтванат.
- Э-э-й.
Ӄоранматгъат. Увиԓьэтгъэт. Увипԓыткук ӈэвъэн ивнин:
- Ымы эʼԓемкыт ӄыпатгынат, ӄыԓгэгтыпатгынат.
- Ии.
Эʼԓемкыт янра йыпэйгут рыннинэт. Янра таӈамӈырвыянва йыръыԓьын кукэӈы гантэнмавԓен. Етъа нъэԓыпԓыткук ӈинӄэгти ивнинэт:
- Нэнэӄэгти! Аʼмын-ым ӄыгтыгыткы ынпыначгыӄагтэ! Ӄыӄэмиэʼйӈэквыткы!
- Э-э-й!
Нагтынат. Ынпыначгыт нивынэт:
- Ӄыӄамэтвасӄэквытык, нъэйӈэвыркынитык!
¶¶
- Э-э-й!
Ынйив ӄлявыля айколяннэн тэнтурнэлгэ, ӄол-ым ивнин:
- Гыт-ым итык ынӈэ айколяткынык авакъока! Ынӄэн эмынйивин ваны!
Вэтчата ынкы ынпыӈэв. Ӈэвъэн авынральа ивнин:
- Ӄынӄамэтваквын ынйив! Ӄол-ым эмъэлемкэ ӄылпынрыгын! Вэлер ынӄэн тэкичгын! Йъарат-ым ӈан гым ырык вама, титэ ынйив нивиниӄин, коԓё ныгытъэтигым, ванэван ынйивӈэвэ нэнаӈӄамэтвавын! Вытку ынйив пыкэрыӈок нэнанмытӄынӄаӈойпатъевыӄэн, нинъыръунтыӄин, энмэн вай рыпэт ӄэӈутӄыльуйгым эмгытлитэ! Вынэ гыт игыт э’птэ ӄыраӈырванӈыгэ! Ынкы мэчынкы вэтчата ӄыӄамэтваркын!
Ынӈин гатваленат.
Ытръэч.
¶¶
ЧАКЫГЭТ ГЭТԒЕНЪЮТЭ
¶¶
Гачакэтта нытваӄэн ӄԓявыԓ. Чакыгэт ынпыӈ ынык ваԓьын. Ӄуԓинымык-ым вай гатваԓен ӄԓикъэнӄэӈэвысӄэт. Ытԓеӈи чакэтта ивнин:
- Аʼмын аны рай ӄынвэр нэрэԓгыӈын ӈэвысӄэт, кита виин гым мыӈээʼвйисӄивык.
- Эвыр вынэ,- очнэн чакэтта.
- Эченур-ым гыт ынӈэ атымӈъатчака. Ӄырэрмэтвиӈыркын: гымнин пэӈкон ынкъам эмтэквыԓгын кытвыԓ ӄрэтчыӈыркынэт.
- Ии, - ԓыгэн вэтгыры ытԓеӈи.
Аʼмын-ым акватыӈок ынӈинӈэвысӄэтэ тэйкынинэт рэпаԓгэръын ынкъам рэпаԓгыӄонагтэ. Тимтигнинэт-ым - эквэтгъи. Ынръам аʼкэнмын йъонэн, ытръэч эмгынунык мъэпэтвэсӄыԓьыӄэй, ӈэнри пиӈкугъи. Кэӈунэӈ ынкы рымнин. Кытэӄэй тъирэгъи. Кыевкы ынӄо пиӈкугъи.
Эквэтгъи. Катампыкэрыӈок, вээмӄэй йъонэн. Коԓё ынраӄ, мы-
¶¶
кынныԓьын вээмӄэй. Ӈыроӄ ынныт черунинэт ынӄъом ӄуԓгытвынинэт. Ынныгыԓгыт йыннинэт, ынӄъом йыпаннэн ԓьуԓӄыԓык, ӄутти-ым ԓиԓину йымнэнат. Ымыйпа ымы рэпаԓгэръын ынкъам рэпаԓгыӄонагтэ. Аʼмын аны эʼквырга-ым аʼнӄагыргын ымы гитэк ынӄэн ӄлявыԓ - ипъэм ӈэвысӄэт.
Вытрэтгъэт ярат. Ынӈэнрак рыпэт мынгыткэн ӈэвынъюльыт нъатчаӄэнат. Пыкирыԓьын ӄутырык тэнӈу ныԓгыӄин, ӄоныры ӄоԓ-ым ыпыԓӄыԓе нъэԓыпыткуӄин. Ынан ымы мэмыԓен пэвэԓ гэӈрыԓин. Аʼмын-ым вай гэпкитԓин. Намӈыԓён:
- Какомэй ԓымъым гыт нырэӄигыт?
- Вынэ тыӈэвынъюсӄивык!
Ынӈъэм вай эвыр ръэӄэйык нъигнэтӄин. Катамтытԓык-ым ӄача ӈэвыскэтин ытԓыгын нытэминӈэтӄин. Пынԓёнэн турыпкитльэн:
- Како гыт мэнӄокэнайгыт?
- Ӈоон рамкэпы. Эʼмъим ӈот ӈуткэкин ӄԓикъэнӄэӈэв? Тыӈэвынъюсӄивык!
Ытԓыгын ытръэч тэнӈэквъи: ынӈатаԓ аʼӄапэраӄԓявыԓ гитэтэ! Вуԓӄытвигъи. Ԓыгэн чоттагнык ӈэвынъюԓьымкын ныйыԓӄатчаӄэн. Ӄоԓ ӈэвынъюԓьын иквъи:
- Гинээн ынан ӄырым ныматанэн!
- Чамъам, - ӈирэӄэв татԓыӈыткогъэ.
¶¶
Ӈэвысӄэт «ӈэвынъюгиԓиԓьын» тытԓык ӄача атчьатгъэ. Эвын ныкитэ рыёё ӈэвысӄэт ыттыннамгогъэ. Коԓё ӄэԓюӄ йыӄӄай, нытаӈпэраӄэн! Гаԓятыԓяԓьын ыныгъегэ эръоԓгэпы эʼвэйминнин. Аръаԓя ӈытык тэвмэтэквъи. Эʼвэймит гыткат нэрмэӄинэт! Ӄынвэр ӈэвысӄэт паагъэ камаграк, нывиԓгъи, ивнин аʼрэткоԓьын:
- Вынэ инэԓгыгъи, энмэч мынрэмык!
Аʼмын-ым ынныӄуԓгыт йытыткуйвынинэт - коԓё ынӈатаԓ таӈпэраӄԓявыԓ, рыпэт ӈэвысӄэт гиничгытԓин. Мынгэпы пиринин ӄԓявыԓ, ачыгнэн:
- Мынытԓымык!
Ёрочыко ӈэвысӄэтэ нинивӄин ӈэвынъюԓьын:
- Ӄыкэттывагэ, мынатчьанмык!
Ӄэԓюӄ-ым рэмкыԓьын аʼӄакэттываӈ - ӈэвысӄэт, ԓёԓьоԓьын, нъэнӄэтӄин, ныкытгыԓгавӄэн:
- Янот чакыгэт мынымӈыԓявысӄэвын, пэгчиӈэтыркын! Ынан ӈыроча трэткивы-ым - трэетгъэ. Янор ытԓён рымӈыԓявъёԓӄыԓ, ынпыӈэв. Чама коныры нымнымык эвын этԓы мыкэттывагъак, ӄэйвэԓым ныткивигым. Вытку, рымӈыԓявыпԓыткок, эвыр траԓгыӈӈогыт-ым, вытку ынкы тракэттывагъа!
Ӄэԓюӄ-ым ынӈин атчьатгъат. Эргатык-ым ӈэвысӄэт янрачемгъогъэ, ӈэвынъюԓьыт ивнинэт:
- Китаӄун-ым мынрачвыгмык!
- Вынэ китаӄун!
Рачвыӈчагъат. Рыров ԓиԓиԓетыԓьын ӈэгны накаврагъан. Ымрарачвыӈа. Ынӄэн ӈирэргэри энмэч ӈайкаврагъат, наӄам ӈэвынъюԓьыт-ым еп чымче ярак нытваӄэнат. Эвын ӈайкаврапԓыткок, оʼраӈанко тыԓик ӈэвъэнԓыӄыԓ ивнин:
- Вынэ тыӄэвъяӈӈок ынӈин йыӄэԓьу рачвыӈкы. Ӄэйвэ гынан ытръэчтэгын яаркын? Эʼтки ӄэвъягыргын - ӄытръэчыткуги!
- Вынэ ытръэчтэгын тыяаркын,- нытатԓыӈыткоӄэн ӈэвысӄэт. - Китаӄун гыт ӄыпкирги!
Ԓыгэнэвыр ӈэвысӄэт гачасӄэвнэн. Аръаԓя оʼптыгынмыяп гэпкитԓин, титэ ӈэвысӄэт пыкиргъи. Ынӄэн ԓьук ӄутти ӈэвынъюԓьыт паԓкынтатчагъат. Пыкиринэӈу уʼвэӄучиԓӄыԓ ивнин:
- Китаӄун ӄынвириквын ӄэпыԓ, майыткынык ваԓьын, митъэԓыги аръаԓя ынӄэн гыргоԓ!
Пиӈкугъи, эвыр рывиривнин. Ӈэвысӄэтэ нэмэ ачыгнэн рыԓынво. Кытгыԓгаквъэ пэнинэмиԓ. Ӄутти ӈэвынъюԓьыт вэннэтэ чама эӄинэ нивӄинэт:
- Ыʼмӈъам ӄэйвэ эты ӄԓявыԓ? Иаʼм ныӈавывъентоӄэн. Эргатык вынэ мынъачачеӈӄатченмык!
Эргатык инъэ нанымӈыԓявын:
- Энмэн рай нъачачеӈӄатчетӄэнат!
Ӄутынэ эӄыԓпэ эмԓытыёнэн мэмыԓен пэвэԓӄэй. Ӈытогъэ. Аʼмын-ым рэмкын нъэчеӄин! Ыʼръэ ытԓён рэтԓёгъэ, пэвэԓӄэй кытаймэннэн, мимыԓ чегӈоонко иргъи.
¶¶
 Нэмэ уйӈэ рыннинэт тумгыт! Нэмэ ӈэвысӄэтэ ачыгнэн:
- Аны мынрэсӄивмык! Ратан мытԓёчетык! Мынйыԓӄэнмык. Нэмэ ӄоԓ нивӄин:
- Тивыркынигыт-ым: эргатык ынан тырарагтыгъа-ым, ӈыроча кивык, трэетгъэ. Ынӈатаԓ ынкы ӄонпыӈ чеэкэй мытрэнъэԓгъэ.
Ӄытԓыги вай ытԓеӈи ярак. Эргатык ӄэгԓын эквэтгъи. Пыкиргъи ярак. Ытԓеӈи ӄорак нытваӄэн. Ымыԓьо пэӈконвыт чакэтта ёпаннэнат: ыныгпэӈконвык йъарымагты гэтчыԓинэт тэнмычьыт. Ӈаԓвыԓьэпы пыкитԓьэн ытԓеӈи аʼмын-ым ивнин:
- Етти!
- Ии.
Эвын ытԓеӈи гэӄэрэмӄуԓивԓин. Нымӈыԓятӄэн:
- Итык-ым тыӈавтыӈык. Ынӈатаԓ вынэ ӄыԓӄытги! Гымнинэт эвиръыт ӄийпыгынат!
Гаройвавԓен ытԓенъюӄэй ынръам эмиче! Эмъумэ гыткат ӄонагтэ йыпык нэнаԓвавӄэнат! Коԓё гаӄԓявыԓятԓен - гэтымкычьынӈэԓин!
Чакыгэт нэмэ:
- Ыʼмэн эвыр нэриквыт, гыт ӄырымэнайгыт!, ӄиквын: «Амкытаӈъаԓята оʼрарагтэты тыӄэрэмӄуԓивык! Коԓё ныгагчавэгым!».
- Эвыр нэмэ нэриквыт: ӄырымэнайгыт!, ӄиквын: «Ӈан-ым мытив кынмаԓ мытрачвыгмык, ӈоонӄэн ԓиԓиԓетыԓьын ӈэгны мыткаврагъан кынмаԓ ынкъам, гынунэтык, тиквыт: «Тыӄэвъяӈӈогъак!», гынан-ым иниквъи: «Ӄыпкирги!». Тыпкирык, гыт-ым иквъи: «Кита ӈоон ӄэпыԓ ӄынвириквын!» - тынвиривын».
- «Аʼмын-ым тынвиривын, - кэтъоркын?», - ԓыгэн ынӈин ӄиквын.
Эквэтгъи ынӄэн ӄԓявыԓ ӈавынъёнвэты. Ӄутти-ым ӄԓявыԓымкын пууръу акватчагъат. Ӈэвысӄэтэ коргаво ԓыгнин:
- Етти!
- Ии.
Эвын ынӄэн куԓиӄуԓ ынин аԓван гэнъэтԓин. Ӈэвыскэтэ гэтайвыӈӈонэн, ынӄо пынԓёнэн:
- Иаʼм эԓвэӄуԓиквъи?
- Рагтэты ӄун амкытаӈъаԓята аԓваӈ нъэԓгъи ӄуԓиӄуԓ.
- Ыʼмӈан маԓӄырымэнайгыт?
- Мытив-ым ӈан акватыӈок тиквыт - вай чакыгэт мэмивысӄивын. Чама-ым мытив ӈэгти ԓеԓеԓпэраԓьыт мыткавранат кынмаԓ, ынкы тиквыт:
- «Ытръэч яаркын?»
– «Эʼтки тыӄэвъяӈӈок!»
Пыкирык-ым гынан иниквъи: «Ӈаанӄэн ӄэпыԓ ӄынвирив!» Ӄэйвэ? Ынкъам тынвиривын...
- Э-эй. Таам-ым мынрэсӄивмык. Рэсӄивык - рыԓгъат. Ынкайпы-ым пэтԓе эвыр кымиӈэтгъэт. Ԓыгэн эвыр рырагтаннэн ӈэвъэн. Ярак ынтыёта ԓьунин ӄԓявыԓен чакыгэт. Гитэйвынин, ӄынвэр пынԓёнэн:
- Ытԓён мэԓгыт морыкайпы гэԓейвигыт?
¶¶
- Гым. Эмивэ ӄун ӄынвэр ӄутырык нэрэԓгыӈын, наӄам ытԓеӈи ныӈыркыԓӄэн, ӄынвэр гым тыӈэвынъюсӄивык. Эченур ынӈэ вэты мэкына энатвыка!
Тэнӈэквъэт, нытэӈычьэтӄинэт.
Ытръэч.
¶¶
ӃԒЯВЫԒ ЫННЭӇЭККЭԒЬЫН
¶¶
Энмэн... Ганымытваԓенат тэԓенъеп ӄԓявыԓ ыннэӈэккэԓьын, наӄам ытԓён аръаԓя эӈэӈыԓьын. Ӄоԓ итгъи ранымгэчеӈыӈогъэ, ытръэч ӈэвъэнэ нэнанъотавӄэн. Ӄынвэр ӄоԓ рыннин тэмъюгнин ӈэвъэн. Ивнин:
- Кита мынымрэргъак, ынан игыр восӄычгатык тырэетгъэ.
Ӄынвэр эквэтгъи рамкэты, наӄам ынрамачгэвэгты. Рэмкичиԓьын аръаԓя гагторатваԓен, ӄун рыпэт гэтгивиткуԓин нымнымык. Ынӄэн ынин нымным, пыкэрынво ԓынъё, вэԓер ӈан ымыԓьо ымтъыԓя нитӄин. Ӄԓявыԓ нымайӈычемгъотваӄэн. Нивӄин:
- Коԓё ыʼмӈан миӈкри митык, мытив-ым наӄам эӈэӈыԓьигым? Ԓыгэн гамгарагты ныԓӄытӄин, эʼквырга таӈымтъыԓя нитӄинэт.
Эʼквырга-ым таӈымынмаԓявата раеквэкэн оʼравэтԓьан рыннин. Амкоргава-ым нивын:
- Аʼм вынэ игыт ӄырагтыгэ. Ынанъаёк этаны мытрамайӈымынгыкватгыт. Этыӄун-ым эʼнӄу рэԓгыӈынэт орвыт ынкъам чама ԓыгэн ынкэгйиткинэт мооӄаат?
Ивнинэт:
- Аʼм вынэ тэӈынӈэ энамынгыквыка! Ԓыгэн мачгымнан ынӈин тырарагтыгъа.
Вэнԓыги эʼнӄу ԓынъёт ԓывавнэнат пэԓяк: орвымкийӈын чама ымыӈ ԓыгэн орвыгъет наӄорагыркэгъан. Моорэԓчыӈын ынык ярагты рымгутэтыԓевнин. Наӄам ынин пысӄункымиӈын, еп ытԓён мэчтурэквэтык, кытԓыги гэвъиԓин. Аны коԓё ытԓьата ытԓыгэты ынкы рэԓку ганъатчавԓен. Наӄам таӈамынан ӈэвъэн ынкы гатваԓьатԓен, ванэван ыныкы киткит мэӈин ныԓӄытыркын. Ԓюур мооԓьийӈын ԓьунин, наӄам ыннанъоравэтԓьаԓьын.
Энмэч нивӄин:
- Ԓеӈытаӄ, каԓьамооԓьийӈын. Наӄам гымнин ыʼвэӄуч тэԓенъэп въигъи, амъатав тэԓенъеп этааны нъыпкирын.
¶¶
Ԓыгэн ынӈин нинэгитэӄин ярагты пыкитчыӄивыԓьын. Ӄынвэр эвыр тэнтыԓеԓкыԓе рыннин тыԓягыргэпы. Ытръэчтэгын ӈэвъэн гамайӈыкоргавԓен! Ԓыгэнэвыр ӈэвъэнэ пэнрынэн пыкитԓьэн мууԓьын. Оммачайпынэн. Ивнин:
- Ынӈатаԓ-ым таӈъотчой ныԓгиръэвъуйгыт? Энмэч нивигым этаны въигъи, амъатав эʼми оʼтчоԓьын?
Ыʼвэӄучитэ татԓыгнэн:
- Гым эʼтки нэмыӄэй торыкагты ныпэгчиӈэтигым. Эʼквырга ӄэԓюӄ, миӈкри митгъэк: нымнымыт аʼткэвма нытваӄэнат! Вытку мэԓеквъэт, ԓыгэнэвыр тыпэԓянат.
Ынӄо ԓыгэнэвыр ӈэвъэн пынԓёнэн:
- Эʼми эӄэԓывэн кымиӈын акыԓгыпэнраткыԓьэн, чама аягнакыԓьэн? Ӄэйвэ нымэԓӄин?
Ӈэвъэнэ татԓыгнэн:
- Опопы таӈъораӈ миквыт: еп гыт мэчтурэквэтэ гэвъиԓин, ынкъам вай еп ынкы гыныкы нэнанъатчавэгым. Ӄынвэр ынкы рэԓкучыку мэԓвиԓетыԓьын.
Ӄун энмэч гэтэӈвиԓетыпԓыткуԓин. Ыʼвэӄучитэ ивнин:
- Вынэ эӄыԓпэ ӄаат мынывъятынат!
Наԓгэнгагчыръовынат, навъятъейвынат. Кыԓгытвэтыпԓыткук, ӈэвъэн ивнин:
- Коԓё аʼмын тэӈытръэч кмиӈын, нэмэԓымӈэ амӄаԓмэты нытваморэ, авэтываӄ въигъи!
Ӈэвъэнэ ивнин:
- Ӄун гыт таӈаморатвата нымнымык, ӄынвэр ынкы гаԓягъэ. Ыʼвэӄучитэ ивнин:
- Энмэч эӄыԓпэ мынрэсӄивмык.
Рыԓгъат ԓыгэнэвыр ёрочыкогты. Энэргэӈчыкойпы аммынга нинэнмигчирэвӄин кмиӈын. Мачтанӈавэты ӈэвъэн гитэнин, эвыр нэмыӄэй ӈэвъэн нырэмыннуӈӄин. Ыʼвэӄучитэ ивнин:
- Коԓё ыʼмӈан маԓӄэтэты вай ваԓьын, китаӄун ярар ӄинэйыԓги, вэԓер мытымӈэнвыргыргавыткогъан.
Йыԓнин ярар, ыʼвэӄуч эԓьоткоӈӈогъэ, ӄынвэрэвыр ԓыгэгаймаквъэ. Авынъярарвыргыргатэты ԓюур вай таӈаярарвыргыргыка нъэԓгъи, иԓьуткуԓьын ӄытԓыги ганӈатԓен. Рыпэт ӄунэче ӄиквъи анӈытвак, ӄынур въэтвак. Ынӄоры ӄԓявыԓ ԓыԓепгъи, энмэн анӈынтогъэ. Ивнин ӈэвъэн:
- Ако, итык ӈоонко въирэмкык уйӈэ, ынӄо, въэрамкэпы тыетык, ынкы ԓьук тыԓвавын!
Ӈэвъэнэ татԓыгнэн:
- Эвын-ым кытвыԓӄун миӈкыри тэԓвэвиԓетыԓьын, мэӈӄо ӄыԓӄыриргын, эвын чамъам мытрэнтыӈын! Опопы ынкы раӄыԓӄыԓ, энмэч мынмайынԓягъан!
Ыʼвэӄуч очыткогъэ:
- Эвын гымнан таԓваԓвава тырэнтыӈын, ӄырым мывысӄэвык!
¶¶
Энмэч кита гымнинэт ытԓывъёт ӄъэйӈэквынэт, кита ыргынан ыʼнвинрэтгым, ытри наӄам чымче варкыт.
Рыпэт-ым ӈэвъэн нываԓёмӄэн эмчинъюргэ. Эквэтгъи ӈэвъэн, ԓыгэн ытръэч рытэнма рыгъеватынвыԓӄаӈыгъет ныԓеӄин.
Ӄэгԓынангэт-ым ԓюур нымнымӄэй ԓьунин, ԓыгэн ӈэнри ӄытгъи. Пыкиринэӈу ивнинэт:
- Энмэн тури турыкынйивэ морыкы ӄытийгут нынтытури!
Ымын ԓёӈӄамэтвата ԓыгэн эквэтгъэт, яаԓятгъат ытԓывъёт. Пыкиргъэт ярак. Ԓыгэнэвыр пыкитԓьэт ӄԓявыԓя ытԓывъёт ивнинэт:
- Китаӄун гымнин ынйив, майӈыӄоймарочыӈкы ваԓьын, ӄыгтыгыткы! Эченур аӈӄак пыкэрыӈок авэтываӄ ӄиԓкымъетгытык! Вэты ӄываԓёмгытык! Митъэԓыги вытку рачыгайӄаврытканӈытык, вытку ынкы ӄытԓепгытык! Ыныкит турытԓепэ рэԓьуӈыткы ӈоонко ръэнут ууйъыԓьын - ԓыгэн ынӄэн ӄыйъогыткы. Ыныкит ынкы рэпкирӈытык, митъэԓыги ынӄо ынпыначгыӄай рантогъа. Рэԓьуӈыткы митъэԓыги рыпэт вапырӄата ныӄэвъячатӄэн, ӄытԓыги ынӄэн гымнин ынйив. Ынанъаё ынанчиӄай наратаӈымӈыԓёнтык. Ԓыгэн нэрэнинъэйвынтык, ынраӄ ынан тургин оʼраӈанӄо тыԓягыргын ратвыгнэн!
Эквэтгъэт ӈирэӄ ытԓывъёт. Ӄэгԓынангэт-ым ԓыгэн аӈӄак пыкэрыӈоӄайык ԓыгэн эвыр иԓкымъетгъэт. Таӈгэмо нэԓгыгъэн ӄоймаеквэ, аӈӄаеквэ, мэмԓыеквэ эʼргыргын. Ӄынвэр ԓюур чыгайӄаврыткатгъат, ԓыгэн эвыр ԓыԓепгъэт. Ԓыгэн эвыр нэԓьун ууйъын, ынкэгйит вэтгыры тыԓегъэт. Ӄынвэр эвын нэнэймэвын ууйъын, ӄытԓыги ярайӈын. Гапкэрыӈӈоԓенат ярайӈык, нивӄинэт:
- Наӄам вай эʼми ынпыначгыӄай, антока варкын?
Вэты пыкэрыӈогъат. Ԓюур ӄэгԓынангэт ынпыначгыӄай ӈытогъэ. Эвын-ым ӄэгԓынангэт вапырӄата ԓевыт ныӄэвъячатӄэн. Ԓыгэн эвыр ивгъэт:
- Ако, еттык! Вынэ ӄырэсӄиквытык! Ԓеӈытэӄ ынӄэн гымык ытԓывъёта нэнӈивытык?
Очыткогъат:
- Катамӄэгԓынангэт, ынан нэнӈивымык. Ԓыгэнэвыр ивнинэт ынпыначгыӄая:
- Ако-о! Ынраӄ ынӈин гитԓинэт! Кмиӈэ гапэԓяԓенат... Аԓымыӈ еп ԓёӈынымӈыԓява нэнтыгъэн, вачаӄ ԓыгэн эвыр гэчичевԓин. Ынангъо тэнмавымгогъэ ынпыначгыӄай, ивнинэт рэмкыԓьыт:
- Вынэ турыпкитԓьэтури ӄыӄамэтватык.
Ӄэмипԓыткук, ӄээӄын вак ивнинэт:
- Аʼм вынэ аʼтав мынԓеркын!
Ымыԓьо эквэтгъэт. Аӈӄак пыкирык ивнинэт:
- Пэнинэмиԓ ӄиԓкымъетгытык - оʼраӈанӄо тыԓекинэмиԓ. Ԓыгэнэвыр аӈӄак турыпкирэ, иԓкымъетгъэт тэӈпэнинэмиԓ - гэмо нэԓгыгъэн эʼргыргын. Пыкиргъэт ынъеврак. Яаԓятыԓьын ынпыначгыӄай рыԓенаӈо ёрок ярарпэрэгъэ, эԓьоткомгогъэ.
¶¶
Авынэԓьоткома, ынпыначгын анӈатгъэ, ынӄо апԓёратвака эюгъи. Ивнинэт:
- Ӄэгԓынангэт, уйӈэ итык въиԓьырэмкык.
Ытԓя нивӄин:
- А’м вынэ раӄыԓкыԓ, чама эʼтки мэнӈытэԓенъепкин, амъатав ымыӈ рыԓгытынпык гыԓгын мынвыентыгъэн! Ӄынвэр чама виԓетгъи. Эвын чамъам миӈкыри мытрэнтыӈын!
Иԓьуткуԓьэ ынпыначгыӄая ивнинэт:
- Вынэ янот гэӈыръыкэвԓин трэԓӄырирӈын! Ӄэԓьу вай мытэмъюнтык!
Въиԓьин ытԓыгын иквъи:
- Коԓё ытръэч ынӈатаԓ ыныкит рэювкы мытрэԓгимэйӈыркурӈын! Итыкэвын ымыԓьо гынин тэгъеӈу ԓынъёт етъаӈ варкыт.
Ынпыначгыӄая эвыр ымыԓьо тэгъеӈу ԓынъёт тывнэнат ынкъам рыетъаӈавыйгот рыннинэт. Эпԓеэн миӈкыри ваԓьын пэрэёԓӄыԓ. Ԓыгэн эвыр имыръэнут етъаӈ нэтчыгъэн. Нэмэ эԓьоткоӈӈогъэ ынпыначгыӄай, нэмэ пэнинэмиԓ анӈатгъэ. Ынраӄ-ым энмэн въэрамкытыԓянвыеквэ гэԓеԓин. Ӄынвэр эвыр вусӄысӄын йъонэн, тэнвусӄымчыку тыԓяӈӈогъэ. Авынтыԓяма ԓьунин аӈарпэраӄай - тэнтыԓенэймэвэ рыннин. Ӄынвэрэвыр ԓыгэтаӈӄэргыԓӄык тыԓегъи, нотачгатгыргын ԓьунин. Нотачгатгыргын ынканоԓгата ныԓеӄин. Ԓюур ынӄэн ӄоԓейынрааʼкоткок ԓьунин, эвын ынкы нывакъотваӄэн вотытваԓьын. Эʼйӈэвнин ынӄо. Вотытваԓьа ивнин:
- Оок какомэй, ынраӄ нырэӄигыт? Гынтаквыргэгыт!
Ынпыначга татԓыгнэн:
- Вынэ эвнэчеӈыттэткэ! Гым вай эмчинъюргэ гыныкы нэнарэрэгым!
Вотытваԓьа татԓыгнэн:
- Эʼтки вэчыӈ тынъэԓгъэк! Эвын чамъам миӈкыри ринэнтыгъэ! Ԓыгэн опопы ӄыԓеркын! Гым ытръэч вай нинэрэнмэйӈэвӈыӄин амранмыӈа, ӄываԓёмыркын опопы ӄыԓеркын! Ӄынвэр ымыԓьо наранмымык!
Ынпыначга вагыԓытваԓьын ӈиԓгыӄэй рырыткунин. Ынӄоры-ым ӈиԓгыӄэе гырнин онмычыко нотачгатгыргычыко ваԓьын. Ивнин:
- Эӄыԓпэ ӄыпиригын ӈиԓгын ынкъам гынонрэчетгыпы ӄиԓгэтгын!
Ԓыгэн эвыр ӈиԓгэннин ӈиԓгын гынонрэчетгыпы, ынкъам ынпыначга тиӈунин, ынӄо пынԓёнэн:
- Коԓё аʼмын ынӈатаԓ ӄэԓюӄ эмчинъюргэ гым гыныкагты энарэрыԓьэгым тымӈыԓёркын: микынэ ытԓён нотачгатгыргычыко гаёйгыт?
Ӄоԓ:
- Ӄэԓюӄ гымнан гэмо тыԓгыгъэн.
Ынпыначгыӄай иквъи:
- Эвыр гэмо рэԓгыӈын, микынэ нотачгатгыргычыко гэнъыԓийгыт - эвъим ынкъам мынԓеркын, ынан ярак тыранымӈыԓяквыт!
¶¶
Эквэтгъэт. Тыԓяма нинивӄин ынпыначгыӄая:
- Ԓыгэн маԓьатав авынтааԓгыԓята ӄитыркын.
Ӄонпыӈ авынтааԓгыԓята нитӄин, ӄынвэрэвыр апԓёратвака нэмэ тааԓгыԓятгъэ. Ынпыначгын ивнин:
- Ӈотыӈ ръэнут ининигъи!..
Ынпыначгыӄай мэрынрэ тааԓгыԓятгъэ, ивнин:
- И-ик, вай-ым ытԓён кэԓы! Этъым ынӄэн гынык нотачгатгыргычыко инэнъыԓиткуԓьын!.. Ԓыгэн мынԓеркын пэнинэмиԓ, эченур вэты авынтааԓгыԓята ӄитыркын.
Нэмэ эквэтгъэт. Пэнинэмиԓ авынтааԓгыԓята ӄоԓ нитӄин. Ӄынвэрэвыр иквъи:
- Вынэ нотыӈ эймэквъи! Эӄыԓпэ нэнэймэвыркынимык!
Ынпыначгыӄая татԓыгнэн:
- Вытку рэԓгитэӈэймэквъэ - ӄиникви!
- Вынэ ӈотыӈ энмэч пыкирыркын!
Ынпыначгыӄая тааԓгыԓятэты яатрыԓга тэнтэгрыгнин.
- Ынӄэн-ым гынин тэгинӈыԓьын мытынмыгъан.
Нэмэ эквэтгъэт. Восӄыйӈын найъон, ӄынур иԓкэ нъэԓгъэт, вачаӄ-ым ынӈин ныԓеӄинэт. Авынтыԓяма ԓюур нэмэ аӈатԓыӈыӄай ӄэргатгъэ. Тэнтыԓенмэйӈэвэ нэнтыгъэн аӈарӄэргыӄай. Энмэчевын авынтыԓяма ӄынур ыʼԓёӈэт нъэԓгъи. Пыкиргъэт ярак. Кытԓыги ынпыначгыӄай ванэван оʼрамръаӈ нытвагъан, рыԓенаӈо виԓетыпԓыткуԓекы ӄача вакъогъэ. Ӄынвэрэвыр анӈатторагъэ, въиԓьын ваӄъогъэ, ԓыгэн ытръэч ымыԓьо рамынноӈэты гитэнинэт. Ынпыначгыкая ивнинэт:
- Этъым ынӄэн тургин въиԓьын тырэтгъэн. Ӄытԓыги ынӄэн аʼачекэн увирит кэԓьэтэ нотачгатгыргык гаёԓен.
Ынпыначгыӄай пыӈыԓтэԓымгогъэ, миӈкыри ынан гэнтыԓин въиԓьын. Пыӈыԓтэԓыпԓыткок-ым ивнинэт:
- Аԓымы-ым аʼмын-ым гыԓмимԓе ӄытэнъэйвыгыткы.
Ԓыгэн эвыр эӄыԓпэ гыԓмимԓе нэтэнъэткугъэн. Пытӄыԓымӈэ,
тэнъэткупԓыткук, ԓыгитэгмэԓеквъи. Ӄымэԓ-ым ынпыначгыӄай инэнмэԓевэтыԓьын имырэӄэ наԓпынрыгъан, эченур эʼми тэгъеӈу ԓынъё ԓыгиин. Нэтимтиӈгъэн ынпыначгыӄай ӄэвииръэ ынкъам панэнагты нэнԓьэтэтын.
Янот-ым ынпыначга ивнинэт:
- Вэтыӄун ымы иквичисӄивыԓьын ӄыркыԓеркыниткы, ымыӈ эʼчесӄивыԓьын.
Ӄэгԓынангэт-ым иквичисӄивыԓьын ныркыԓеӄин янот. Эʼквырга-ым тыԓекэвэ, ӄынвэрэвыр нанпааквъан кыԓек.
Ынраӄ-ым ытԓыгэ нэнаранӈавтыӈанӈыӄэн кымиӈын - эккэтэ-ым ымъанӄо нинэԓгыӄинэт ӈэвысӄэтти. Ынраӄ-ым ытԓьата кымиӈын ивнин:
- Ок, опопы аны ынӈин авнаӈавтыӈка ӄытваркын! Ӄэԓьо ытԓён миӈкыри ваԓьын ӈэвысӄэт рэԓьуӈыркын? Уйӈэ вай ԓым миӈкы этэӈӈэвысӄэткэ!
¶¶
Ӄынвэр ытԓыгын гатԓьата высӄэтгъэт рэнанӈавтыӈанӈык. Ытԓьата экык ивнин:
- Эʼквырга-ым рыӈавтыӈатык мытыԓваквыт, эвъам опопы ӄэквэтги. Ԓыгэн айгыпы ӄыԓеԓьэтги, ынанъаё ӈоонко рэԓьуӈын выквычгын, райъоӈын митъэԓыги таӈамгынонгыпы чыӈатгыргыԓьын. Ԓыгэн чыӈатгыргэпы яатрыԓга ӄывэгыԓкугын. Ыныкит-ым эвыр нэрэтэнрэсӄивӈыгыт, ԓыгэнэвыр ӄырэсӄикви.
Нинъэйвыпԓыткук, кымиӈын айгыпы эквэтгъи. Ӄэгԓынангэт-ым выквыԓгын ԓьунин, ԓыгэнэвыр йъонэн. Чыӈатгыргэпы яатрыԓга вэгыԓкунин, эвын гитэнин - ӄытԓыги яраԓгйиӈын. Рэсӄиквъи, eп эпԓьэйӈэвкэ, этэрэсӄивӈыкэ.
Эвын ынӄэн ынкы ӈирэргэри нытваӄэнат: ынпыначгыӄай ынкъам ынпыӈэвӄэй. Ынӄэнат ԓыгитэԓенъепкинэт оʼравэтԓьат, рыпэт ӄун-ым эмынпэвэ гэнутэсӄынӈэԓинэт ԓьуԓӄыԓти. Намӈыԓёгъан аʼачек:
- Ԓымӈъэмӈот нырэӄигыт? Коԓё аʼмын вэԓынкыӄунэйгыт таӈгынанчиӄай вытку тытԓёпыткогъэ!
Татԓыгнэнат:
- Ванэван мытымӈэԓяйвыткогъак вэԓер ӈан. Итык чит навысӄатэты энарэрыԓьэгым.
Ынпыначгыӄая татԓыгнэн:
- Ако! Итык-ым вынэ гымнинэт ӈээккэт варкыт! Вайыӈкы вай айгысӄыӈӄач варкыт! Ытръэч-ым микынэ ванэван атытԓынпыкыԓьэнат.
Нэмэ ынпыначга ивнин:
- Таӈъатавԓыгэн морыкы тытԓынпыткоԓьэгыт, ԓыгэн авэтывак, ӄыӈавэтынвынӈагэ. Эченур гаԓягты мурык вэтыӄун ӄыӄаанмыткогэ. Ԓыгэн ӄыяԓгытгытык торыкы, ымыӈ ӈэԓвыԓ ымыԓьэты ӄынԓейвыгыткы. Ԓыгэн игыр ӈотӄо айгыпы ӄэквэтги. Ынанъаёӈ ӈоонко рэԓьуӈын пыԓвынтыран. Ԓыгэн ынӄэн пэнинэмиԓ яатрыԓга ӄывэгыԓкуткугын, ынанъаёӈ нэмыӄэй тытыԓ рэвэнтыгъэ. Митъэԓыги ынкы варкыт гымнинэт ӈирэӄ ӈээккэт, опопы ымыԓьо ӄыӈԓейвыгынэт.
Аʼачек ԓыгэн амкоргэты айгыпы эквэтгъи. Ӄэгԓынакгэт-ым апԓёратвака пыԓвынтыран ԓьунин, ԓыгэнэвыр тыԓянво ԓыгиин. Нэмэ яатрыԓга вэгыԓкуткунин - тытыԓ вэнтыгъи. Ԓыгэн-ым ӈыръыкэвыԓьын ԓыгэнэвыр рэсӄиквъи. Эвын-ым ынӄэн ӈирэӄ, ӈэвысӄэтти нывакъотваӄэнат. Ӈэвысӄэтэ нэгитэгъэн, намӈыԓёгъан:
- Коԓё миӈкыри тытыԓ рывэнтыгъэн?
- Ԓыгэн-ым пэнинэмиԓ турык ытԓыгыкинэмиԓ тынтыгъэн ынкъам вэнтыгъи.
Ӄутысӄычетгъэт. Коргавэты нивын:
- Эви ымыӈ мурыкытԓыгин тытыԓ рывэнтэтгъэн?
¶¶
Гаԓявтыма мэрынрэ татԓыгнэнат:
- Ӄун ԓымъэм. Энмэч-ым гым ыргынан торыкы нэнӈивыгым. Наӄам тури аʼӄаматэватыӈ - ыргинэт ԓьуԓӄыԓти эмынпэвэ гэнутэсӄынӈэԓинэт.
Ԓыгипытӄыԓымӈэ ԓымаԓяквъат. Аʼачека ивнинэт:
- Рээн-ым вай ӈавэтынвэты энарэрыԓьэгым. Итык-ым тургин ытԓыгын иквъи: «Ԓыгэн ымыԓьо ӄыпиригынэт, энмэн-ым ытръэч гаԓягты ӄоранмыёԓӄыԓтэ».
Миӈкыри-ым нитынэт ӈэвысӄэтти, ытръэч гаԓгэкоргавԓенат. Ԓыгэнэвыр ръайватыӈогъат. Аʼачека-ым ӈэԓвыԓ йыннэн. Пэтԓеӄэй рыпкирэннин. Яԓгытгъат. Ынпыначгырак пыкиргъэт, ынкы ԓюӈкыԓгытвэтэ нымготваӄэнат. Рэсӄиквъэт. Амкоргава ытԓыгын ынкъам ытԓя гатэргатԓенат. Ымыԓьо нанвэтгаватынат. А’ачек-ым ӄаанматыԓьатгъэ, ӈэвысӄэтти-ым инэвэнӈэтыԓьэтгъэт. Ынӄо нивынэт:
- Аʼм вынэ ратан, энмэч ӄыԓеркынитык.
Аʼачекэн ытԓыграк мачыяа кыԓгытвэтгъэт ынкъам ынкы тараӈгъат, наӄам ӈэԓвыԓ ярак ӄача нытэӈуԓвэвэвииӄин.
Ԓюур аʼачекэн ытԓя ярайпы ӈытогъэ. Яраӈы ынкъам ӈэԓвыԓ ԓьунин. Ԓыгэн эвыр кытгынтырасӄэквъэ. Ы’вэӄучитэ пынԓёнэн:
- Ԓымӈъэм ӈот ръэгъи? Пэԓӄинъытвигъи?
Ӄоԓ татԓыӈыткогъэ:
- Аныӄун ӈан ӈаанӄэн яраӈы ынкъам микыргин ӈэԓвыԓ? Кытгынтынтогъат. Ӈэвъэн иквъи:
- Кита аны мыныԓӄыт, эпԓеэн микынти?
Найъогъан яраӈы. Ымыӈ аʼачекэн йъэԓгытомгыт гэԓӄытԓинэт. Коԓё ынръам йъэԓгытомгыт гэӈэвысӄэтвэннэтԓинэт! Нивӄинэт ыргичгу:
- Миӈкыри мынынтыгъэн? Ыныгмич ӈавтыӈгъэ?
Ынӄо нэмэ рагтыгъат йъэԓгытомгыт. Эргатык-ым кыевинэӈу нэмэ ӄытгъэт, еп ынпыначгыӄагтэ ныйыԓӄэтӄинэт.
Эвын-ым нэмыӄэй гэгъевԓинэт ӈыроргарэ. Аʼачека йъэԓгытомгыт ивнинэт:
- Еттык! Ԓыгэн вынэ кыԓԓытык! Эʼптэ рэԓку ӄыӄамэтватык!
Нататԓынын:
- Кэтэм ынраӄ мытӄамэтвапԓыткомык! Энмэч эвын мури гыныкытԓыгэ гыныкы нэнӈивымык!
Аʼачека пынԓёнэнат:
- Ынраӄ-ым рэӄу эʼйнэвийгуг инэнтыгъи?
Нататԓынын:
- Энмэн-ым ӈоонко, миӈкы ваԓьын иԓгъыттъын авэԓёӄаткыԓьэн - йытыркын!
Аʼачек тэнмавымгогъэ акватынво. Ӈэвъэнэ нивын:
- Вынэ эʼтки ынӈэ эквэткэ! Ынӄэн наранмыгыт авэԓёкаткэыʼттъа! Моргынан ынӄэн ԓыги ваԓьын!
Татԓыгнэнат ӈэвъэнти:
¶¶
- Кыргам-ым йытийгот рыннин миӈкэкин авэԓёӄаткэыʼттъын.
Ӈэвъэнти нэмэ:
- Ӄун ӄываԓёмыркын ынӄэн ӄырымэн ыʼттъын - авэԓёӄаткыԓьэн омӄайӈын!
Авынръотавэты эквэтгъи. Ԓыгэн ытръэч амчаатӄай имтинин. Ԓюур ԓьунин ынпыначгыԓгыӄай, яраӄайык райвачыӈ ныгатгаткоӄэн. Ынпыначгыӄая пынԓёнэн пыкитԓьэн:
- Ок-кой! Гынтаквыргэгыт! Миӈкэкыԓьигыт?
Ӄоԓ очыткогъэ.
- Вынэ вай гым гымыкытԓыгэ гинэнӈивыԓин: миӈкэкин авэԓёӄаткыԓьэн иԓгыыʼттъын йытийгот рыннин.
Ынпыначгыӄай иквъи:
- Ако-о! Итык тычичевын авэԓёӄаткыԓьэн иԓгъыттъын. Ынӄэн митъэԓыги яраӄай нэмэ рэԓьуӈын - этъым аны гымыгъярамэԓ рэмэйӈэгъэ. Ынкы вотытваркыт умӄы ынкъам кэйӈын. Ԓыгэн ыныкит рэԓьуӈынэт - умӄы чаата ӄыкынъугын ынкъам ӄыгынтэкви!
Эквэтгъи. Ԓыгэн апԓёратвака яраӄай ԓьунин, тыԓянво ԓыгиин. Эвын ынӄэн ӈаԓгыԓ тытԓык ныквотытваӄэнат умӄы ынкъам кэйӈын. Эвын-ым ынӄэн ӄэгԓынангэт авэԓёӄаткыԓьэн эԓгомӄайӈын. Чаатынвэрэвма умӄы инэԓыпъэтгъи! Эʼквырга-ым ԓюнръиԓетэ итгъи. Ԓыгэгагчыръогъэ тэмъэмиӈгъи, гырнин тэнпэгычьиннунин. Аны ярагты ганкытгынтавԓен умӄы, наӄам ванэван нъаратгъан иԓгыпэ. Ынпыначгыӄайгыпы рытакаӈаннэн - энанэнъайвыткоԓьэпы. Ынӄо нэмэ ярагты рэквэтэвнин умӄы. Ярак пыкирык, умӄы гэпирӄыԓин. Ивнинэт йъэԓгытомгыт ынкъам ытԓыгын:
- Ынӄэн этъым тургин иԓгъыттъын авэԓёӄаткыԓьэн тырэтын!
Ԓыгэн ытръэч ымыԓьо ныԓявтытэвԓяӄэнат, ванэван рэӄын нивынэт. Аʼачек ӈавъанрагты эквэтгъи. Ӈэвъэнэ пыкитԓьэн намӈыԓёгъан:
- Аʼмын рай эʼми?
- Энмэч гэнԓьэтэтԓин! Наӄам миӈкыри авэтгавкыԓьэнат ынкъам тыпэԓянат!
Ынӄо йыԓӄэтгъэт. Кыевкы, нэмэ йъэԓгытомгыт пынԓёнэнат, етыԓьыт:
- Нэмъэм раӄымӈыԓяттык?
Нататԓынын:
- Нэмэ гыныкытԓыгэ нэнӈивымык. Энмэн ынраӄ йытыркын увъэԓьэттъын.
Ытръэч ӈэвъэнти ивнинэт:
- Гэԓгиӈыръыкэвԓин нэмэ тырагтыӈын!
Авынръотавма эквэтгъи. Тыԓяма аʼачек нычемгъотваӄэн, нивӄин:
- Коԓё аʼмын ԓыгирэӄувъыттъын йытийгот рыннин? Ынанкэн-ым тыԓечичевэ:
- Уʼрин'ан кэйӈын ныквотытваӄэн - эмэмгивы-ым ынӄэн!
¶¶
Ԓыгэн ынкэгйит вэтгынԓягъэ. Нэмэ пыкэтчыӄэвма кэйӈын инэԓыпъэтгъи. Ԓыгэн пэнинэмиԓ умӄэмиԓ рыннин, ынӄо рырагтаннэн. Ярак-ым пыкирык, йъэԓгытомгыт ынкъам ытԓыгын ивнинэт:
- Вынэ рай ӄынтотык! Рэтийгут рытъё тырэтын!
Ӄутти ԓыгэнэвыр кытгынтынтогъат. Эвын-ым ярак айвачыӈ, кайӈыйӈын нытэԓгэтыԓьэтӄин. Нэмэ ԓыгэн ытръэч ныԓявтытэвԓяӄэнат эмӈирэсӄивэ.
Ӄынвэр аманвэтгаваткэта нэмэ аʼачек рагтыгъэ. Нэмэ ӈэвъэнэ намӈыԓёгъан:
- Ынӈатаԓ-ым игыт уйӈэ вагъэ?
Татԓыгнэнат:
- Нэмэ тырэтын.
Кыевкы нэмэ йъэԓгытомгыт ӄытгъэт. Нэмэ пынԓёнэнат:
- Ынӈатаԓ-ым игыр этъым ытръэсӄэв ръэнут йытийгот рыннин?
- Ынраӄ-ым,- нататԓынын,- йыԓгыӈэвмиргын йытийгот рыннин.
Аʼачек нэмэ эквэтгъи. Игыр-ым ԓыгэн амгэвэгты ынпыначгыӄайгыпы тасӄэквъэ. Пыкиргъи. Панэна ынпыначгыӄай ныгатгаткоӄэн. Орвыкэн пагтыԓгыԓӄыԓтэ нэнагатгаткоӄэнат. Ынпыначгыӄая пынԓёнэн:
- О-ок, аʼм етти! Вэчьым ӄэйӈун раӄэты нэнӈивыгыт?
- Ӄун ии. Ӄынвэр эʼтки тэвыпатыӈогъак гым гыныкы! Энмэн вай миӈкэкин йыԓгыӈэвмиргын йытийгот рыннин гымыкытԓыгэ!
Ынпыначгыӄая ивнин:
- Ӈоонко эйгысӄык рымагты варкын энмэн кэԓьэнпыӈэвӄэй: этъопэԓ ынӄэн ыʼԓгыӈэвмиргу рэԓгыгнин.
Аʼачек эквэтгъи. Ӄынвэрэвыр-ым яраӈы ԓьунин, ынӄэн ԓыгэн йъонэн айыԓгытагнык. Пыкирык кэԓьэнпыӈэвӄэйык ярак, аʼачека ытръэч ынин эмԓьуԓӄыԓ тытԓык ръээʼкуткувнин: наӄам ԓыгэн вусӄымчыку чоттагнычыкон. Восӄымчыкогты нываӈэйпыӄэн аʼачек:
- Эпэӄэй! Эпэӄэй! Ытԓён вай рээн тыгтыгыт!
Татԓыгнэн:
- Ев-ев! Ынанъаёк тынторкын! Ԓыгэн ынкы ӄъатчаркын!
Кэԓьэнпыӈэвӄэй, ӈытосӄэвыԓьын, ӈиԓгыӄэе почьайпы и’ԓгэннин.
Нэмэ ярагты авынъаратыԓьатэты рыкытгынтыԓьавнэн. Кэԓьэнпыӈэвӄэй ӄынвэр ԓыгипэӈъивэтгъи. Ванэван аʼачек нываԓёмгъан, вэнԓыги нэнанкытгынтавӄэн. Ӄынвэр кэԓьэнпыӈэв анӈэнайпыгъэ:
- Ээт-ым оʼратԓывъёӄай авнаваԓёмка ваӈӈогъэ!
Ԓыгэн йъэԓгытомгырагты рытакаӈаннэн. Ярак ԓыгэпкэрыӈоӄаатык кэԓьэнпыӈэвэ ӈиԓгын чывинин.
Йъэԓгытомгыт ивнинэт аʼачека:
- Ынӄэн-ым тургин рэтийгут рытъё тырэтын!
Кытԓыги ытԓыгэ ванэван йытийгот нынтынинэт, ытръэч эмэӄинэ йъэԓгытомга нытэмъюӈйивыӄин.
¶¶
Ӄэԓюӄ-ым аʼачека ынӄэн чичевкы ԓыгэнэвыр ытԓыгын ынкъам ытԓя рырагтаннэнат, тытыԓ-ым наномавын.
Ынӄо кэԓьэнпыӈэвӄэй энанӈэватыԓьатыԓьэты йъэԓгытомгэты ӄытгъи. Ԓыгэн ымыԓьо тытԓепы йиԓычерунинэт. Гэӄэюԓтэтԓин кэԓьэнпыӈэвӄэй, тытԓынъомравыԓьэты ынраӄ ӄытгъи. Тытԓынвантатык ныԓвавӄэн, нываӈэйпыӄэн:
- Аны ӄынвэнтэтгыткы тытыԓ!
Наӄам вай вусӄымчыку, ныкитэ. Ӄынвэр ӄутынэ ӈэвысӄэтэ тытыԓ рывэнтэтысӄивнин, ытръэч вэвтываԓяӄай гэнрыԓин. Ынӄо тытыԓ рывэнтынин ӈэвысӄэтэ.
Эчги кэԓьэнпыӈэвэ ԓевыт тытԓык ръыԓинин, ӈэвысӄэтэ вэвтываԓята ԓявтэпы гатгамнэн, ԓевтычвинин.
Ытръэч.
¶¶
ӇЭВЫСӃЭТ, ПООРЪЫЁ,
ТЭВИМИНӇЫԒЬЫН ЫНКЪАМ ЧАМА РЭТЫԒЯԒЬЫН
Ӄутти ӄԓявыԓтэ ӈирэргэри гэӈэвыԓпууръыткуԓинэт. Ӄоԓ ӈэвысӄэт ныԓгитэӈычьэтӄин, наӄам ӄоԓ-ым ныԓгитэвиминӈыӄин. Ԓыгитэвиминӈыԓьын ӈэвыскэт ӄынвэр кымъэтгъи: ԓыгэн вуԓӄытвик нотагты эквэтгъи. Уйӈэ атыԓянвыка аӈӄачормык, ынкы пунӈиттэтгъи, ԓыгэн эвыр вакъогъэ аӈӄачормык. Нычемгъотваӄэн:
- Аʼмын вай этаны ӄитувъитэ итык, трэтэвиминӈыгъэ! Ӄынвэр ӄонайгыргыкэн ӈиԓгын тыгинрынин эмриԓгымӈэ. Эвыр ныкэвычьэвӄин - тэԓет нинэтриԓӄин. Амынан нывэтгавчетӄэн:
- Чамъам эвын триԓгыпгъэ, опопы ԓыгэн аӈӄак мэԓкыгъэк! Ԓыгэмъагэԓытъоԓӄайыткынык нъэԓгъи, ԓыгэнэвыр мыргопэрэгъэ. Мыргота ӄамэтвагъэ, ынӄоры-ым ынкы йыԓӄэтгъи. Гэԓытъоԓыткынык. Рэтыԓямгогъэ. Яраӈы рэтыӈ ԓьунин, ԓыгэн эвыр рэсӄиквъи ярачыкогты, энмэн рачыкон ытръэчтэгын агтамкыԓьэн. Ымыӈ ниԓыӈэӈэтӄин вакъок, ӄытԓыги ынӄэн мэмыԓрАмӄын. Намӈыԓёгъан мэмыԓя:
- Мэӈӄокэнайгыт, ӈэвысӄэтигыт?
Татԓыгнэнат:
¶¶
- Чекыяакэнайгым.
- Миӈкыри ныԓейгыт?
- Эченур ԓыгэн нынымгичийгым.
- Вайыӈкы чымче ӄоԓ нымным варкын.
Ӈэвысӄэт эквэтгъи. Ԓыгэн пэтԓе ӄоԓ яраӈы ԓьунин. Гынмыԓкинэк мачыгтамыӈ ваԓьын. Ӄытԓыги ынкы унъэԓти нынымытваӄэнат. Унъэԓе намӈыԓёгъан:
- Миӈкэкинэйгыт, тэӈвытку мытԓьугыт?
- Эʼтки аʼмын чекыяакэнайгым.
Ынӄо пынԓёнэнат:
- Миӈкы ӈот ԓымӈэ гэнымԓин?
- Аʼм вайыӈкы чымчеӄэй варкын ӄоԓ нымным.
Эквэтгъи. Ԓыгэнэвыр пэтԓеӄэй нымным ԓьунин ынкъам ӈэнри ӄытгъи. Ӄытԓыги ынкы нынымытваӄэнат рыркат.
Гынмыԓкинэрык гытамыӈ ваԓьын рачыкон. Энмэн рэтыӈ ынкы йыԓӄэтгъи. Ынӄо кыевкы - еп-ым рэтыӈ - гэнутэӄитпэвԓин. Намӈыԓёгъан рырката:
- Миӈкэкинэйгыт?
- Чекыяакэнайгым. Эʼквыргъам итык тынутэԓкыԓык. - ынӄо пынԓёнэнат рыркат, - Уйӈэ ӈутку ԓым этъым энымкэ?
¶¶
- Ӄэйвэ чымче ӄоԓ варкын нымным.
Нэмэ эквэтгъи. Ԓьунин нымэйыӈӄин ярайӈын. Ӈэнри ӄытгъи. Эвын-ым ынкы нынымытваӄэнат ръэвыт. Ыргин рачыкон ытръэчтэгын ныгтамӄэн. Ръэвыт пынԓёнэнат:
- Этъым уйӈэ ԓым ӈотэнӄач энымкэ?
- Уйӈэ ԓымӈэ! Ытръэч вай ӄоԓ йъиԓгын ининик, ӄутти мууԓьыт рагаԓяныт.
Эмчимгъутэ нивӄин ӈэвысӄэт:
- Опопы мачынан ӈутку мытваркын. Вэԓер вай ныгтамӄэнат. Эпԓеэн чама уʼрэмиӈкыри рагаԓяныт мууԓьыт.
Ынӈин чимгъупԓыткук ръэвыт ивнинэт:
- Вэтыӄун эвыр мууԓьыт рагаԓяӈӈоӈыт,- ӄиниквытык, юрэӄ гэмо трэԓгыӈынэт.
Ръэвэ нататԓыӈын:
- Ытръэч-ым рэйивиӄэты мооԓьэты.
- А’м вынэ мачынан!
Нэмэ ръэвэ нивын:
- Итык-ым ӄырым ыʼнынтымӈэквыт, ыргынан кывнотакэн ымыԓьо ԓыги ныԓгыӄин.
Гэмо ԓыгиин ӈэвысӄэтэ, ԓыгэн вай маԓергатӄайык ръэвэ нивын:
- Ытԓён вай мууԓьыт гаԓяркыт! Эӄыԓпэ ӄытуквэчурмэтчыӄикви! Ынӄо ӄъатчаркын! Ынанъаё нэрэԓьугыт!
Ӈэвысӄэт токвагты эквэтгъи. Ынкы нывакъотваӄэн. Авынвакъотвама, выргыргын ваԓёмнэн. Чемгъотваӈӈогъэ: «Этыӄун эвнэтԓепыткукэ? Ԓымӈэвыт мытԓепыткуркын? Аʼмын этъоныкит ԓыԓепыткук, уйӈэ тратвагъа, ԓыгэн мъэмпытваркын».
Выргыргэ рыпэт виԓют нъэйӈэӄинэт! Коԓё чама ӄуԓиӄуԓ выргыргык рээн! Нэмэ нычемгъотваӄэн: «Коԓё аʼмын нарапэԓягым мууԓьэ! Эʼквыргъам мэчынкы вэнԓыги трайъонынат».
Ӄынвэр ымы вакъоян вэвватыӈогъэ - эԓёԓьатыӈогъэ! Энмэч эвын ымы выентоԓьыт ваԓёмыӈӈонэнат! Вачаӄ-ым ванэван нытԓепыткун! Ӄынвэр ивыԓьыт ваԓёмнэнат:
- Ӄыгитэ вай ӈотӄэн ръэнут?
Ӈэвысӄэт-ым кычьымэквъи, ыныкит ынӄэн ивыԓьыт ваԓёмнэнат. Мууԓьэ катамтыԓянво нэԓгын. Энмэч-ым ӄооԓга нэнйиткугъэн. Намӈыԓёгъан:
- Ръэнутэйгыт, ӄэйвэ оʼравэтԓьайгыт? Иаʼм нъэмпытвайгыт?
Очнэнат:
- Вынэ вай гым.
Каарачыкойпы ынпыӈэвӄэй пынԓёгъэ:
- Ытԓён ръэнут ԓьуткы?
Нататԓынын:
- Вынэ вай этаны таӈвъарэн! Ынпыӈэвӄэе ивнинэт:
¶¶
- Вынэ ӄийӈэгыткы - нынутэԓкыԓчыӄувын!
Нэйӈэгъэн каарачыко омъянвык, ынпыӈэвӄэйык рээн. Ӈэвысӄэтэ рэвивыԓьыт гэмо ԓыгиинэт. Наӄам ымыӈ кааран ярак тытԓык гэнъыԓиԓин, ынӄорыӈ-ым ёрочыкогты рыԓыйгот нэнтыгъэн. Чеӈэт-ым нанъотавын ԓыԓепыткуԓьын. Нэԓгитэгнинъэйвыгъэн. Яраԓьыт энмэн чымчеӄэй варкыт. Ынӄоры-ым нивын:
- Аʼтав ӄыԓеркын.
Ӈэвысӄэт ӈытогъэ. Вытку ӈаргын ԓыԓепыткугъи - эвын тэӈуйӈэ аярака. Пэнинэк гэԓытъоԓыткынык нытваӄэн. Эʼквыргъам гэԓгэӈэӈытвиԓин.
Ытръэч.
¶¶
ЫТԒЫГЫН ЫНКЪАМ ӇЭЭКЫК
¶¶
Тэԓенъеп ганымытваԓенат ытԓыгын ынкъам ӈээкык. Ытԓыгэ ӈээкык ӄонпыӈ нэнанъотавӄэн ӄыԓикэтык. Наӄам нымнымкин аʼачека ыʼԓгу ныԓгыӄин. Рыпэт-ым ытԓыгын ванэван миӈкыри ныԓӄытын - ӈээкык гынрыру эмыԓгык. Нымнымыт выԓгыӄаанматыӈогъат.
Ӈээккэтэ ивнин ытԓыгын:
- Эʼптэ ӄаанматыԓьэты ӄыԓӄытги! Ынкъам юрэӄ нэԓгэ нъыӄэвигъэн. Эченур-ым тэӈынӈэ нымнымык арынгыпчетка!
Ытԓыгын ваԓёмгъэ. Эквэтгъи ӄаанматыԓьэты. Эвын пыкиргъи ныӄаанматӄэнат. Каанматыпԓыткок, ынанъыттъыёԓ яатраԓьыт увипԓыткугъэт. Ымыԓьо нъэйӈэвынэт ӄамэтванво. Таӈымыԓьо ӄамэтвасӄэквъат. Ӈээккин ытԓыгын энмэч-ым гарынгыпатԓен. Ынӄо ԓыгэн эвыр нэмэ эʼйӈэвыткугъэт ӄамэтванво - ынраӄ ымыԓьо ӈэнри ӄытгъэт. Ынкы пытӄыԓымӈэ ӈээккин ытԓыгын ԓыгэрынгыпатыԓьатгъэ. Энмэч эвын вак ԓывавыӈогъэ - ныгтакавкэтӄэн рынгыпа! Наӄам ԓыги нинэԓгыӄин ӈээккин ръотавыткогыргын рынгыпчетык. Ӄынвэр ивнинэт авынраԓьыт:
- Китаӄун пԓекыт гымнинэт ӄинэйыԓгытык - тырагтыркын.
Авынръотавтагнык вэнԓыги пԓягтыгъэ ынкъам эквэтгъи. Ярак пыкирык, ӈээкык аʼйӈаԓьатыӈонэн:
¶¶
- Ынӈатаԓ-ым рэӄъум гынан гэнанъотавэгыт нымнымык рынгыпчетыԓьэгым? Нэкэмӄун эмрэнъегтэԓенӈэ! Чит гичивэтыԓьигым инэтэӈынпэԓӄынтэквъи!
Ӈээккэтэ татԓыгнэн:
- Ынӄэн ытԓён ӄытԓыги гыт ныԓгинывысӄигыт? Гым ынӈин нытавэмэнӈыяайгым ӄԓявыԓеты тэгъеӈкы, кэтэм гыныгмиԓ рынгыпакавкэткэнамэԓ!
Ытԓыгэ ытръэч ивнин:
- Оок! Опопы ӄъаԓекатычгатгэ!
Ытръэч.
¶¶
ӇИРЭӃ АʼАЧЕКЫТ, ӇЭВЫНЪЮԒЬЫТ ЫННЭНӇЭВЫСӃЭТЫК
¶¶
Тэԓенъеп ӈирэӄ аʼачекыт ыннэнӈэвысӄэтык ныӈэвынъюӄинэт. Наӄам матаԓьыԓӄыԓя ымыԓьо ейвэчу нинэԓгыӄинэт. Наӄам тэӈыннэн ӈээкык нынъётваӄэн. Матаԓьыԓкыԓен нымкыӄин ӈэԓвыԓ. Ӄынвэр ивнинэт ӈэвынъюԓьыт:
- Опопы ӈэԓвыԓ ӄычвигыткы ынкъам амъянра вайыӈӄэнат ԓывэгыргыт ӄыяагыткы! Ԓыгэн ынӈэ эгытъэткэ ӄытваркынэтык! Ӄыӄаанматыркынэтык! Эченур-ым ԓыгэн тэӈэтъымынԓывэткыԓьигым. Ԓыгэн ынӈин энԓывэткэ ыʼттъымыт эмтэтванвык ӄыпэчаткоркынэткы!
Ваԓёмгъат аʼачекыт. Ӈэԓвыԓ гынунэтэ нэчвигъэн ынӄо амъянра имтиԓӄытгъэт.
Апԓёратвака матаԓьын эквэтгъи - тэнгиеӈысӄивнинэт: ипэ эʼми аʼачек пэрэёԓӄыԓ. Гамгэмтэтванвыеквэ ытԓён нытаӄэн. Нинэԓьуӄинэт ыннанъаачекэн эмтэтванвык гэԓгитэӈрымӈуԓинэт ыʼттъымыт. Эвын-ым ынӄэн аʼачек ԓьунин ԓыгэӄопӄыкааԓьын, наӄам гэԓгитэӈтъымрымӈуԓъэтԓин!
Ынраӄ, ӄоԓ тыԓянво ԓыӈысӄивнин: нэмэ эмтэтванвыеквэ нытаӄэн. Эмтэтванвык ыʼттъымыт нинэԓьуӄинэт - гапэчаткоԓенат. Ӈэԓвыԓ гэԓгинэчьэвԓин.
Эпԓытъымрымӈукыԓьин, ӄааначьавыԓьын аʼачек нэпиригъэн, миӈкыри-ым энмэн ныгагԓыӄэн - амъатав эпԓытъымрымӈукыԓьин чама ынан ӈэԓвыԓ гэԓгинэчьэвԓин. Ӄымэԓынан ытԓён ӈавтыӈгъэ.
Ытръэч.
¶¶
ЫНРЭМЭЧЕӇЭӇЫԒЬЫН ӃԒЯВЫԒ
¶¶
Ёаʼнма пэнин ытԓён ԓейвыԓьын. Ӄоԓ итгъи ӄаайпы нырагтытыԓякэн, эвын гэвуԓӄытвиԓин, наӄам нэмэ ныёаʼтӄэн. Ампыԓмыёаʼта, ӄынвэр нывиԓгъи. Ытръэч чаата эԓгытараӈгъэ. Ӄыепынмын ынкъам эчгыткын тыԓеннинэт ымэты. Ынко йыԓӄэтгъи. Гынунныкитэ ԓюур ӄуԓиӄуԓ ваԓёмнэн. Эвын ынӄэн ӄуԓиӄуԓ ӄытԓыги кэԓьин:
- Эʼми тытыԓ? Эʼми тытыԓ?
Татԓыгнэн:
- Аʼм авнатытԓярэрка ӄытваркын! Энмэч ӄыгаргывъэчгатгэ! Игынэмэ гымыгтумгык нэнанвэчвавыткойгыт!
Ӄэгԓынангэт-ым кэԓы гэргывъигъи.
Ытръэч.
¶¶
ЫТԒЫГЫН, ТЭГИНӇЭТЫԒЬЫН ӇЭЭККЭК
¶¶
Тэԓенъеп ганымытваԓенат мынгыткэн ӈирэӄ пароԓ ройыръыт. Мынгыткэн йичьэмрэт, ыннэн чакыгэт ынкъам ытԓыгын. Наӄам-ым ыргин ытԓя тэԓенъеп гэвъиԓин. Ытри-ым аӈӄачормык нытваӄэнат. Ӄонпыӈ нъытвыԓьэтӄинэт, ныпэчгарэрӄэнат. Ытръэч амынан чакыгэт ярак ныпэԓятӄэн. Ыргин ԓыгъытвъэт - рэпаԓгэн, таӈамтэвыԓъата нитӄинэт, ынкъам этъопэԓ тыԓенэӈэтэ. Ӄоԓ итгъи ы’твыԓьатынвык ԓыгэмайӈаӈӄагтийгыръочгатгъэ. Ы’твыԓьыт чекгынонэты ганԓыпԓятԓенат. Коԓё нымэйӈычимгъуӄинэт, йъарат-ым ытԓыгын, рыпэт уԓвыкэ нытваӄэн ԓынвыӈӄач. Нэмыӄэй-ым яраԓьын рыпэт аромка нытваӄэн ейвэчекэвкитэ.
¶¶
Ӄынвэр ытԓыгын эмчимгъутэ гарамаԓытванӈыԓен. Эʼквырга-ым имымиӈкыри рамаԓытванӈык гэтэвмэтэвԓин. Ӄэйвэ имыръэнут яракэн энатвато нинэԓгыӄин аӈӄагты. Ӄэйвэ эмринъэтэнӈэ ӄаат, ыʼттъыӄэгти нэнатвыӄэнат - ԓыгэн мэԓпэнин - ванэван нымэԓетын.
Эмуйӈэ вата маԓытватык, ӄынвэр ынин ӈээкык аӈӄагты энатвато ԓыгиин. Наӄамԓым ԓыгичикӄивримэԓетгъи. Аӈӄы ӄынур мытӄыттъыё нъэԓгъи. Рытыԓянаӈаԓгавкы чама тэвыԓьата амноӈэты гэԓеԓинэт. Вэԓер ӈан ыʼтвъэт гэԓгивыръунтэтԓин эмитӄыевэ. Тыԓек наяанат ӈыроӄ ыʼԓёӈэттэ эвыр ныкиритти. Катамырык раӈӄач ӈыпэгъэт. Ԓыгэнэвыр ыʼтвъэт нэйпэгъэн, ӄэйвэ рыпэт ныткоочгыткоӄэнат гыткатъымӄопӄа. Чакыгэт аӈӄачормэты гакытгынтакватԓен ӈыпаԓьэты. Ынанынпычьа йичьэмиттумгэ ивнин:
- Эʼтки мытгытъэтыркын, опопы эӄыԓпэ ӄувисӄикви! Чакыгэт эӄыԓпэ ярагты кытгынтатгъэ, гагчывэнпыгъэ - пэтԓеӄэй эръэт ититгъэт. Ы’твыԓьыт, ыʼтвыномавыпԓыткок, рагтыгъат. Пыкиринэӈу ӄамэтвагъат, ымыӈ еп апчегтывака. Камэтвама-ым ытԓыгэ ӈээкык ивнин:
- Этъоӄааӄын-ым вай мытраӈӄатаароӈгъа. Энмэч-ым опопы игыр ӄымгогэ рэԓӄыпатык ынкъам чама ӄывытрэԓӄатгэ.
Ӈээкык гагчыръогъэ: янор вытрэԓӄатгъэ, ынӄо яачыӈ рэԓӄыпатгъэ. Йичьэмиттумгыт, эмичичивэ, пэтԓеӄэй ӄэмипԓыткунэӈу рэԓку гэйыԓӄэтԓинэт. Ӈээккэтэ ытԓыгын пынԓёнэн:
- Наӄам-ым гыт эʼквырга эйыԓӄыкэ варкын?
Ытԓыгэ татԓыгнэн:
- Опопы мыныпԓыткумык ынӈин ӈирэмури, аӈӄатаароӈкы - эʼптэ ынкъам йыԓӄыԓьигым. Энмэч-ым мытив чеӈэт аӈӄатаароӈыԓьыморэ ӄывыԓгыӄаӈокэргыпгэ, чама ӄытэӈкыттэԓетги.
Ӈээкык ваԓёмгъэ. Выԓгыӄаӈокэргыпгъэ ынкъам кыттэԓетгъи. Ытԓыгэ нэмэ ивнин:
- Ынӈин амморгынан мынаӈӄатаарогмык. Гынан риԓӄыт ӄынрыгынэт, гымнан ынан ыʼттъыӄэй трэнрывинрыӈын.
Эквэтгъэт аӈӄачормэты. Янот ыʼттъыӄэй нанмыгъан. Ытԓыгэ ивнин ӈээкык:
- Гыт мыраӈӄач ӄытвагэ инэнинтыткук, ынанкэн ӈавэтынвэгыт, эченур ӄыӄончечгыргынтогэ ӈачгыӈӄач ынкъам ӈачга ӄончечгырга ӄинэнинтыткуркын.
Кэтэм туринэнинтэтыԓьын тынпынэн ваԓята ԓеӈԓеӈгыпы - ԓыгэн эвыр тымнэн ӈээкык. Ынкавай-ым ыʼттъыӄэй ачгыта рапаӄатԓытковнэн оʼраӈӄаӈӄачагты. Рагтакватгъэ, кымиӈык ӄача йыԓӄэтгъи.
Коԓё ӄоймарочыӈкы нэмыӄэй ӄутти нымнымыт аӈӄачормык нытваӄэнат, чавчыват. Ынӈиннымкин янръаԓявыԓ нэӈэӈытвичычеӄин, еп аʼачек. Ԓыӈыр итык ынӄэн пэнин эʼӄу ԓынъё. Пэнин ытԓён аӈӄачормэпы мыргогэчеткоԓьын. Ӄынвэр пэпэӄыԓгыянракаԓьата нивын:
¶¶
- Коԓё аʼтаквынан гыт эӈэвкэ варкын! Ӈоонко ӄоймарочыӈкы ӄоԓ ӈэвысӄэт йыԓӄэтыркын, вэԓерӈан выԓгыӄаӈокэтԓьан чама уʼмкыттэԓԓьэн. Энмэч эӄыԓпэ ӄыйъогын! Митъэԓыги гатынвыԓен - ԓыгэн атынвэты ваԓы ӄынъыԓигын, ыʼттъыӄаанматкэнамэԓ ӄыворвыӄатвыгын.
Таӈамкытгынта ӄоймакаврагъэ аʼачек, ԓыгипэтԓе гитԓин. Эвын ынӄэн аӈӄачормык ԓьунин ӈэвысӄэт: ыʼттъык ачгыта ӄончечгырга напаӄатԓытваӄэн. Ԓыгэнэвыр ваԓы ръыԓинин атынвэты. Авынворвыӄатвыма ӈэвысӄэт ԓевтэвивэтгъи ынкъам тэнӈэквъи. Ытръэч ӈэвысӄэтэ вэтгаво ԓыгиин:
- Вынэ вай эʼми гымнин ытԓыгын? Аԓымы аӈӄатаароӈыԓьыморэ, гэмо тыԓгыгъэн, миӈкыри эквэтгъи?
Аʼачека татԓыгнэн:
- Маԓынан гыт аӈӄатаароӈэчго ганмэгыт, гымнан ынӄэн игыр рэювэ тынтыгыт! Энмэч эӄыԓпэ морыкы мыныԓӄынмык, ӄынвэр гынин яраԓьыт рэгъевӈыт.
Ԓёнтатԓыӈа рыннин ӈэвысӄэтэ. Эквэтгъэт. Тыԓяма аʼачека нинивӄин:
- Опопыӈ гымнан гыт мыԓгыгыт.
Амкоргава рыегтэԓетык ӈэвысӄэт вэтгыры вагъэ. Ярак пыкиргъэт - эвын турӈэвыԓьын аʼачек. Выԓгыӄаанматыӈогъат ынӄэнат чавчыват. Ӈэвысӄэтэ ивнинэт:
- Эʼптэ гымнинэт яраԓьыт ӄъэйӈэквыткы. Эченут вэтыӄун эʼптэ гымнин ытԓыгын ныетын!
Рымӈыԓявысӄэвнэнат инэнэювыԓьэ аʼачека. Пыкирыԓьын нивын:
- Етти!
- Ии.
- Вэԓерӈан ӈавэтын мургин ӄэйӈун миӈкыри чейвыткугъи ынкъам аӄамэтвака!
Итык-ым йичьэмиттумгэ нывинвыгитгыӄин чакыгэт еп айвэ, ытръэч-ым авъеткынка нытваӄэнат. Аʼачека ивнинэт:
- Ԓыгэн-ым вай мури мытвыԓгыӄаанматыркын, ивийгут нэнтытык!
Ымыԓьо яаԓятгъат. Пыкиргъэт, эвын ӈэԓвыԓ ганрыԓгаԓятԓен. Ӄынвэрэвыр ӈэвысӄэтԓыку ытԓыгэ ӈээкык тымъё ԓьунин ынкавач-ым мэԓьыръэԓьукэ нинэнтыӄин, чама гэгэргычьусӄычевԓин. Чакэтта-ым ынанынпычьын йичьэмиттумгын ивнин:
- Гым вай ӄытԓыги ытԓыгэ гэнанмыԓен! Аӈӄатаароӈэчго гинэԓгыԓин! Ӄэтэв ӈан торыкы пынԓятыԓьа гинэнэювԓин! Ивкэ эʼптэ ытԓыгын миӈкыри мынтыркын!
Ынээԓьэ ивнин:
- Эчги рэмкын раймакыгнатватгъа чама рагыткарымӈопԓыткоӈыт ынпыначгыт - ԓыгэнэвыр рымӈопԓыткоо гынан чинит ӄыӄымԓятаԓяркынат ынкъам ӄынӄымԓёвыркынат. Эченур ытԓыгэты йыԓьёԓӄыԓтэ ӄымыԓтэ ԓыгирвытэтивэтытъуԓе ӄэнатыёгынат ынкъам ӄыйыԓгынэт.
¶¶
Ӄэгԓынангэт ынӈин рыннин. Пиԓгэюпгъи ытԓыгын, апԓёратвака въигъи. Ымыԓьо йичьэмиттумгыт ынӈэннымгыпы ӈавтыӈгъат.
Ытръэч.
¶¶
ЭНАНԒЫԒЯПЫԒМАВЫԒЬЫН ӇЭВЪЭН УʼВЭӃУЧИК
¶¶
Тэԓенъеп ганымытваԓенат ыннанраԓьыт ытръэч ӈэвъэн ынкъам уʼвэӄуч. Ытри аӈӄачормык нытваӄэнат. Уʼвэкуч-ым ныԓгиныгынникуӄин. Амӄынэргатык маԓьатав мэмыԓ нэнанмыткоӄэн. Ӄынвэр ӈэвъэн гэԓгиӄытчирэԓин амӄынэргатык инэвэнӈэтыԓьэтык. Еп ӄутти энвэнӈыпԓыткукэ - эвын чымӄык нинэрэтӄинэт. Ԓыгэн кытвыԓ ярак нинэныпкирэтӄинэт мэмыԓтэ - нэмэ нэквэтӄин мэмыԓӈыттынвэты. Ӈэвъэн, эмӄытчирэтэ мэмыԓенаванӈатык, ӄынвэр чемгъотваӈӈогъэ. Нивӄин:
- Коԓё аʼм ӄэгԓыӄун миӈкыри мынтыгъэн уʼвэкуч? Вэчьым аны ынанэтъопэԓ тъынытԓяпыԓмавын - тэӈэгынрыркэ нъынъэԓгъэн?
Ӄоԓ мэмыԓ, энвэнӈыкыԓьин, ԓыгэӄыԓпэ ԓыԓянтонэн ынкъам гынонрок айкоԓяк эвычаӈ ԓыԓет уԓювнинэт.
У’вэӄуч пыкиргъи, нэмэ гамэмыԓёԓьатԓен, еп нымкыӄин ярак анванӈыкэмэмыԓ нытваӄэн: ӄытԓыги-ым тэӈытръэч мэмыԓётагын яанэн.
Эргатык тэӈвытку ԓюнчейвыткутэ итгъи. Ӈэвъэн ивнин:
- Ынраӄ иаʼм ӈот ԓыԓет гымнинэт экэвкииркыт? Энмэч эвын аʼӄачайвытко тытваркын.
Эривэн-ым ӈэвъэнэ ивнин:
- Ӄэйвъэм пэнин гынникгиԓиԓьигыт, виин ӄыпанъэвӈыточьатыркын.
Ӈирэче кивык, уʼвэӄучитэ ивнин ӈэвъэн:
- Ынраӄ энмэч тытԓяпыԓмавык! Ымыӈ вай гыт ытръэч ԓыгэпыԓмийӈачыко ӄынур ԓыгикиткит тыԓьуркынигыт!
Ӈэвъэн-ым нывэнвыкоргавӄэн. Эмчимгъутэ нивӄин: «Рэӄуԓымӈэ тынытԓяпыԓмаватын. Ӄымэԓ вай тымэмыԓенаванӈатыпԓыткогъак.
Энмэч уʼвэӄуч антока нъэԓгъи, миӈкыри-ым тэӈэгынрыркэ гэнъэԓԓин.
¶¶
Ӄоԓ йъиԓгын тэԓпык, ынраӄ-ым тэӈуйӈэ этэкичгыкэ гэнъэԓԓинэт. Ӈэвъэн-ым ӄонпыӈ ытръэч ныпипиӄыԓгыгиԓикин. Итык-ым ԓыгэн нагновӄэн пипиӄыԓгэ. Нувиӄин ӈэвъэн тэӈэмпипиӄыԓгытъуԓе, амынӄэната нытэйӈэтӄинэт. Ӈэвъэн-ым тэӈэйгуԓеткыԓьин миԓгэрыткук.
Ӄоԓ итгъи ӈэвъэн нытԓепыткуӄин тытԓыкагыргэпы. Ԓюур ԓьунин ӄааԓвыԓё. Уʼвэӄуч ивнин:
- Наӄамԓым вайыӈӄэн ыԓвэӄэй чымчайпы ԓейвыркын! Ԓыгэкоргаквъэ уʼвэӄуч. Ӈэвъэн ивнин:
- Кита аʼтав тытԓыкагыргэты ӄинэнрывинрыги ынкъам ынкэгйит миԓгэр ӄынуԓвыгын - мыԓӄэгнэвын.
Рырывинрынин тытԓыкагыргэты. Ӈэвъэнэ миԓгэр руԓвэ рыннин ӄааԓвагъет. Уʼвэӄучитэ ӄэгнэвнин - Ынраӄ-ым тэӈынпыткэвнин. Уʼвэӄучитэ ивнин:
- Ыʼмто, ӄэԓюӄ-ым ԓюӈынпыткэвэ тынтыгъэн?
Ӈэвъэнэ татԓыгнэн:
- Вынэ ӈан ытръэч гыткак рыпыткэвын. Энмэч ԓыгиръиԓеквэтгъи.
Нымэйӈыӄыԓгиԓюӄин уʼвэӄуч! Эмӄэюԓтэ ӄун пипиӄыԓгук! Ӈэвъэнэ ивнин:
- Вынэ аʼтав ԓымӈэ мыпипиӄыԓгыгиԓигъэк. Ӄэԓюӄ-ым мынрэӄумык!
Эквэтгъи. Ӄытԓыги инэвэнӈэтысӄиквъи. Чама винвэ кукэӈынрэтгъи. Ԓыгэӄыԓпэ рывэнӈынин аймак, ынӄо увигъи. Увипԓыткук, ынкы нутэк гаԓгэӄамэтваԓьатԓен. Ӄэмипԓыткук, чымӄык тэкичгын ынкы уԓювнин. Вытку ынӄо пэпэӄыԓгыӈыттыӈӈогъэ. Ярак пыкирык, ӈэвъэнэ уʼвэӄуч ивнин:
- Вынэ аʼтав мыпэпэӄыԓгыпатык нэмэ. Уʼвэӄучитэ пынԓёнэн:
- Оʼтчой эӄэԓьован гараӄоратвайгыт?
Ӈэвъэнэ татԓыгнэн:
- Янот-ым инэԓьук амыԓвавкы.
Пэпэӄыԓгыпатгъэ ӈэвъэн. Увипԓыткук, ӄамэтваӈӈогъат. Уʼвэӄуч амынан ныӄамэтваӄэн, ӈэвъэн ыʼръэ нырэԓюуӄэтӄин. Ӄэмипԓыткук, йыԓӄатыӈӈогъат. Уʼвэӄучитэ пынԓёнэн:
- Ӈаӄамԓым гыт мэӈӄо маԓчачаткэԓьэгыт?
Ӈэвъэн:
- Мэвын ынӄэн мэӈӄо мычачаткэгъак! Кынмаԓ эмпипиӄыԓгэ мытӄамэтваркын! Гыт ынӄэн чинит чачаткэркын рэԓку амарычгытваԓьатык!
Ӄэԓюӄ уʼвэӄуч рэӄын нивын - авъеткынка вагъэ.
Ӈэвъэнэ ыԓваӄаанмыё тэӈэмвинвэ кунин. Вытку ынкы нэмэ ӈэвъэн нэмыӄэй пэпэӄыԓгаръоӈӈогъэ. Нэмэ Ӄоԓ ԓьунин ярак ӄача нытваӄэн ыԓваӄор. Уʼвэӄуч ивнин:
- Наӄамԓым нэмэ вайыӈӄэн ярак ӄача варкын ыԓвэӄэй!
¶¶
Уʼвэӄучитэ ивнин:
- Аʼтав нэмэ ынкэгйит миԓгэр ӄынуԓвыгын, ԓымӈэ мыԓӄэгнэвын.
Ӈэвъэнэ ынкэгйит ырыт руԓвынин, ынӄо ӄэгнэвнин. Ԓюур нэмэ рыпыткэвнин. Ԓыгэнэвыр пынԓёнэн:
- Ӄэйӈун-ым уйӈэ тытвагъак?
- Ии! Ытръэч этъым гыткак тасӄэвын, амъатав ԓюӈимпэтвитэ иʼрэмъетыԓьэтгъи!
Ыʼръэ ныӄыԓгиԓюӄин ӈэвъэн. Пытӄыԓымӈэ ныгтыӄыԓгэԓёӄэн уʼвэӄуч, рыпэт ытръэч нэвԓывъентоӄэн. Тэпэнинэӈэ ӈэвъэнэ ивнин:
- Вынэ ԓымӈэ мыпипиӄыԓгыӈыттысӄивык, ӄамэтваԓьыморэ. Уʼвэкучитэ ивнин:
- Эченур ԓыгипэтԓе ӄыетыркын! Эмӈочгыргэгыт!
Ӈэвъэнэ татԓыгнэн:
- Игыр ынан пэтԓе тыритгъэ. Ытръэч-ым ӄымэԓ тъэръэв тыратвагъа.
Уʼвэкуч иквъи:
- Опопы энмэч ӄыԓеркын ынкъам етыԓьигыт.
Ӈэвъэн эквэтгъи. Пыкирык аймакык, ԓыгэӄыԓпэ рычекоӈӈонэн тымъё уʼвэӄучин. Нэмэ ԓыгэнэвыр увинпыгъи. Уʼвэӄуч-ым рэԓкучыку оʼравэты напаӄатԓытваӄэн. Нычемгъотваӄэн. Чемгъотвама нивӄин: «Ӄэгԓыӄун миӈкыри мытԓевэнтыгъэк!».
Ԓюур вай гаԓгаӄай ынык ӄача чотгэӈкы риԓвыргыргэтгъи. Ынӈатаԓ гэчеӈыттэтԓин о’равэтԓьан, оʼравытваԓьын.
Гаԓгаӄая пынԓёнэн:
- Коԓё аʼмыӈ гыт мэԓпэнин рэԓкучыку пэркыԓытваԓьэгыт?
Татԓыгнэн:
- Миӈкыри ӄун эʼтки коԓё ынраӄ ԓыԓетъыԓе, ымыӈӄун тэӈэгынрыркэ гэнъэԓигым! Ытръэч ипэ тыгытъэтыркын эмпипиӄыԓгытъуԓе ӄамэтвэк.
Гаԓгакая ивнин:
- Гыт коԓё гымнан ейвэчу тыԓгыркынигыт! Опопы мынымӈыԓяквыт. Гыт-ым ынӄэн гыныкӈэвъэнэ ганытԓяпыԓмаватэгыт! Энмэн-ым ынӄэн эмӄытчирэтэ мэмыԓенанванӈатык! Ынӄэн ӄутти мэмыԓен ԓыԓет гагтоԓенат ынкъам гынонрок айкоԓяк эвычаӈ оԓёвытваркыт! Ынӄэната гыт гатԓяпыԓмавэгыт! Наӄамԓым-ым гынин ӈэвъэн пэнин нутэк увиԓьын ынкъам ынкы ныӄамэтваӄэн! Вытку эʼнӄэвкы нырагтыӄэн! Итык ԓыгэн гынан ӄагнавъёттэ нинэнпыткэвигыт ыԓваӄаат, ытръэч ванэван ӈэвъэнэ нытвынэнат! Нэмэ ӈаан игыр ӈаанӄэн увиркын - ӈыԓынторкын!
Коԓё гакоргавԓен ӄԓявыԓ! Гаԓгаӄая ԓыԓяйпы риԓюткуйвынин - ԓюур аны ԓыԓепгъи! Эвын-ым ԓыгэн ӄэргыръогъэ! Йъэԓыгивэн тытԓепы винвыгитэсӄивнин ӈэвъэн. Эвын-ым ынӄэн ӄэгԓынангэт нынԓынтоӄэн! Ӄԓявыԓ иквъи:
- Чеӈэт-ым пэнинэмиԓ мытԓяпыԓмаварычгытваркын!
¶¶
Гаԓгаӄай ӈытогъэ ынкъам риӈэгъи. Ԓыгэн-ым уʼвэӄуч нъатчаӄэн ӈавъанэты пэнинэмиԓ рэԓкучыку. Ӈэвъэнэ-ым, ӄэмипԓыткук, нэмэ аймак уԓювнин. Ынӄо вытку пипиӄыԓгыгиԓигъи. Ынӄо рагтыгъэ. Ԓыгэн-ым уʼвэӄуч мэԓпэнин: рэԓку оʼравэты нарычгытваӄэн.
Ӈэвъэн пынԓенэн:
- Итык-ым мэчпипиӄыԓгыԓьугъи?
- Ии. Эʼквыргъам амӄынъычокэнак тъарыӈ гатвайгым. Ынан игыр мачамгынан ӄынугынэт, чама вай гым рымавта тынанӄыпыгтыгъак!
Амӄынъычокэнак ӈэвъэн нывэймэнэтӄин, миӈкыри-ым туттэӈъэнӄэвыпԓыткуԓьын. Нэмэ увинпыгъи пипиӄыԓгытъуԓе. Увипԓыткук, ӄэминэймэвнин уʼвэӄуч.
Ивнин:
- Таам мынӄамэтвамык! Пэнин ԓыгэн высӄытваԓьэгыт! Ԓыгэн амгымнан ӄонпыӈ тыпичеӈъэԓетыркын!
Уʼвэӄуч пэпэӄыԓгаръоӈногъэ. Ӈэвъэн ивнин:
- Наӄам ыԓён эʼптэ гыт ӄыӄамэтваркын!
Ӈэвъэн иквъи:
- Мэвын аӄамэтвака митык! Мэӈӄо инэԓьуркын?
Ӄынвэр эвыр у’вэӄучитэ ивнин:
- 0'к гынанчеӈэт пипиӄыԓгэръэт ӄынуркынэт! Гыт ԓыгэн: амгынан ыԓваӄаатъоԓёԓьатыркын! Гым гынан гэнанԓыԓяпыԓмаватэгыт! Мэмыԓԓыԓята ынӄэн!
Айкоԓяк эвычаӈ гынонрок оԓёвытваԓьыт ԓыԓет уʼвэӄучитэ йытонэнат. Ӈэвъэнин ԓьуԓӄыԓ ӄынур мутԓымуԓ гэнъэтԓин эмгэргэ!
Ытръэч.
¶¶
ЭНАНТОМГАВЫԒЬЫН ВЭЭМЫННЫК ЫНПЫНАЧГЫӃАЙ
¶¶
Аръаԓя ԓыгитэԓенъеп гатваԓен амноӈынпыначгыӄай коԓё ныԓгиныгыттэпӄин. Ынан ымыӈ нинэчичевӄин ыʼттъыёԓягты нымытвагыргын яатԓьаваратэн. Ытԓён ӄонпыӈ нычемгъотваӄэн—эмрэвинрэнӈэ яатԓьаварат. Ӄоԓ-ым итгъи рэтыԓягъэ, рэтыӈ ымыӈ нивӄин:
- Мэчынкы вай яатԓьаӄагтэ эмнуӈыԓьыӄэгти вааммэмԓычыкойпы гаймаӈэн нъыӄамэтваркынат.
¶¶
Рэтыӈ оттыԓгын рынӈэвынэн. Пэтԓен иръыкин эԓервирэ тэнйыръэннин, ынӄо ваамэты ӄытгъи. Вээмык раԓянтаннэнат эԓервирти - ԓыгэн-ым ынну нъэԓгъэт.
Кыевык-ым ынпыначгыӄай рэтыркыԓягъэ. Оттыԓгын ваԓята рынӈэвынэн рэтыкэнамэԓ. Пэтԓен йыръэннин эԓервирэ, ынӄо ваамэты ӄытгъи. Раԓянтаннэн ваамэты эԓервирымкын, вээмэ ԓыгэн эвыр рыԓыпԓяннэнат. Ытръэч нивӄин: «Ԓыгэн-ым яатԓьаварат тытэтэйӈэнӈын!».
Ынӄоры ԓыгэвъэӈӈок ӈиныԓьыт ивнинэт:
- Ынанъаёк чама ваамӄайгыпы раӄамэтваӈӈотык! Итык-ым игыр ынӈотваԓьынынныԓьын тынтомгавын - энмэн ынӄэн ыннээн, ыннээн, ыннээн, - ӈыроча пытӄытвынэн,- ытԓён нытанчачаӄэн! Митъэԓыги рапанӈыткы, ынӄоры-ым раноӈӈоӈыткы, ранпытвынтатыркынэткы, тыргытыр ӄынур-ым эԓервирти.
Ынпыначгын въигъи. Ӄэгԓынангэт вээмык ԓюур ынныԓьугъэт. Ԓыгэн эвыр иквъэт:
- Ӄыгитэ вай ынпыначгыӄаен тывъё! Пыкиргъэт вай ынныт! Ыннанчьаԓгын ыннээн нэпирин. Напатын. Наноӈӈогъан - ӄэгԓынангэт-ым нытанчачаӄэн. Ымы ӄэгԓынангэт тыргыт нынпытвынтатӄэнат, ӄынур эԓервирти.
Энмэн-ым ынкатагнэпы ыннээн гатомгатԓен, ымыӈ амваамэты ныԓеԓгыттъэтысӄивӄинэт вээмынныт.
Ытръэч.
¶¶
ӇЭВЫСӃЭТ - ЭРМЭЧЬЫН
¶¶
Тэԓенъеп эʼӄэԓьэ нанӄыԓьын ӈэвысӄэт гакытайыръынтоԓен, наӄам таӈамынан ваԓьын. Вэԓер ӈан чит игыр ыʼԓёкэн гыръоԓьыԓӄыԓ. Ӈэвысӄэт ганмыԓен, рыпэт наӄам пытӄытакаԓгыԓьын. Ӄоԓ ӈинӄэй ынкъам ӈээккэӄэй. Наӄам нэнэнэӄэгти ԓёӈынма эʼӄэԓьэ амрачыко гапэԓяԓенат. Ынӄо эʼӄэԓьыт гарагтыԓенат.
Пыкирык ярак, пынԓёнэнат эрмэтэ:
- - Аʼмын рай мэӈӄо еттык?
Ӄутынэ татԓыгнэн:
- Эʼтки аʼмын чекыяайпы! Ытръэч ӄоԓ ӈэвысӄэт, амрак ваԓьын мытԓьугъэн, ытԓён нанӄыԓьын. Нананаӄайӈыток ынраӄ мытынмыгъан. Ынин ӈирэӄ нэнэнэт: ӄоԓ ӈинӄэй, ӄоԓ нээккэӄэй. Ынӄэнаӄагтэ ԓёӈынма мытынтынэт.
Эрмэтэ татԓыгнэнат:
- Иа’м ынраӄ анмыка рытыткы! Нэнэнэӄэгти!? Гаймаӈэн рэӄэ ейвэчу нэрэԓгыӈынэт! Ынӄэн эԓгуԓеӄ, ԓыгипэтԓе рэмэйӈэнӈыт! Ынӄэн ӄун ытръэч-ым рэенӈыт ԓыгэн морыкагты!
Ӄэгԓынангэт-ым, нэнэнэӄэгти амӄынэргатык ныйӄытчоӄэнат мэйӈэтык. Ԓыгэн ыргынан чиниткин ытԓя нынуӄин. Ӄынвэр эвын ытԓя тэӈэмъыттъыму нэтчын. Эӄыԓпэ ыннэнгивик гэгыттэпэвԓинэт, энмэч-ым ыргичгу вэтгавчетыӈогъат. Тэӈэмъыттъым ныгитэӄин ытԓя. Чакэтта ивнин:
- Вэчьым ӈотӄэн мургин ытԓя? Моргынан вай мэйӈэтык мытъяагъан? Ӄэԓюӄ-ым ӄынвэр эчвэра нъыетынэт ӈанӄо ярагты, эʼми вай эвыр ытԓыгын мургин, вэчьым микырык нанмынат?
Йичьэмиттумгэ ивнин:
- Ӈаанӄэнат ръэнутэт йымэтваркыт, нэмыӄэй мэԓемъыттъымыт?
Ынӄэнат ӄытԓыги ӄорэн ыʼттъымыт, чит гатакэчгыма ваԓьыт. Вэты коԓё ныйӄытчоӄэнат мэйӈэтык!
Чакэтта ивнин йичьэмиттумгын:
- Ытԓён вай ӄырым эмынӈин мынытвамык! Ӄынвэр вай мытрэӄупӄэтгъэ. Аʼтав мынчейвыткуркын, мынринъытвиӈыркын! Ынкъам юрэӄ гынникин рооԓӄыԓык мынъэнааʼтыркын!
Ӄэгԓынангэт-ым амӄынэргатык нычейвыткуӄинэт, чама ныринъытвиӈӄинэт. Ӈэвысӄэту итыԓьэ нэнапэчасӄэвӄэн ӄԓявыԓё итыԓьын.
¶¶
Чама ӄоныры ӄԓявыԓ ныӄытԓиӄин. Чакыгэт ӄынвэр эвыр тэвиръыӈгъи. Йичьэмиттумгин иръыт тэйкынинэт ынкъам эвыр ӄонагтэ, ынин кэркэр. Ӄынвэр эвыр чакыгэт ԓыгэмчытвэгъэ чама ԓыгэрмэквъи.
Коԓ итгъи чайвытконвэпы пыкиргъи ярак, эвын йичьэмиттумгын рэԓку нарычгытваӄэн. Чакэтта тачайвэвынэн арычгытваԓьын, наӄам миӈкыри майӈармаӈ ваԓьын йичьэмиттумгык чакыгэт. Эʼквырга кавтычгок ԓываквъэ йичьэмиттумгын. Таԓяйвыпԓыткок, чакэтта ивнин:
- Эӄыԓпэ ӄԓявыԓмэԓ ӄинэнимэтги!
Ӄэԓюӄ-ым ӄутынэ амайыԓга эӄыԓпэ римэннин ӄԓявыԓмэԓ. Ынӄоры нэмэ чакэтта ивнин:
- Вынэ виин гынин туриръын ынкъам торӄонагтэ мыйпынат! Ымы къэԓи, ԓиԓит, пԓекыт ӄоро!
Авэръэпыгъэ ӄԓявыԓмэԓ ӈэвысӄэт. Ынӄо тымӈамрытэнма ԓыгэн амноӈэты эквэтгъи ӈэвысӄэт. Ымъыԓёӈэт гамгаԓявтыԓӄыеквэ гэԓеԓин ӈэвысӄэт ӈагъеквэ. Ӄынвэр эвыр нымԓьугъи. Ӈэнри вэтгыры ӄытгъи. Эвын ынкы нымнымык аʼачекымкын гомакатчаԓен. Кытԓыги ыннэн ӈэвысӄэт нырэпириӈӄин. Ытԓён-ым пэрэёԓӄыԓ амтаӈэнъыянвэн ынкъам эвыр эмтэӈэрмэчьин. Намӈыԓёгъан турыпкитԓьэн ӈэвысӄэт:
- Ако ӄэйӈун миӈкэкинэйгыт?
Ӈэвысӄэтэ татԓыгнэнат:
- Аʼм вынэ чекыяакэнайгым!
- Микигыт-ым эккэйгыт?
- Гымнан гэмо. Тэԓенъеп ытԓыгын эʼӄэԓьэ ганмыԓен.
Пынԓёк нанпаавын. Энмэч нивын:
- Вынэ, рэмкыԓьигыт, ӄырэги раԓкогты, ӄамэтваԓьэгыт. Рыԓгъэ. Тэгмэчынкы нывуԓӄытвичычеӄин. Ымыԓьо ёрочыкогты гатԓыръоԓенат. Ӄынвэрэвыр ёройӈын гаԓгомавԓен. Намӈыԓёгъан рэмкыԓьын:
- Вынэ иа’м, туррэмкыԓьигыт, иръытвыкэ варкын омоммачы?
Татԓыгнэнат:
- Вэԓер ӈан еп эниръытвыӈэткыԓьигым ярайпы тэквэтгъэк. Ӄэԓюӄ-ым Ӄоԓ мургин турвъиԓьын гым ярайпы тэквэтгъэк.
- Оккой вынэ! Эвъим вайынкы эгыянвык ӄытваркын!
Эргатык-ым кыевкы аʼачекымкын рачвыӈръогъэ, ымыӈ турыпкитԓьэн ӈэвысӄэт ырыгрээн. Ынан ымыԓьо пэчайвычанэнат. Пыкирык-ым рэмкын тэйкэквъи. Ӈэвысӄэт, иръыԓьын, ынанъыттъыёԓ таикавынвэты ӄытгъи. Ӄэԓюӄ-ым ԓюӈиръытвэ итгъи. Ыныкит-ым нъиръытвыгъэн - нэнъыԓьунэт ԓёԓьот. Ԓыгэн ынӈин гэръыма ныпэнрыӄэн. Наӄам ымыԓьо нинэнруԓыԓтэвӄинэт. Ԓыгэн таӈымыԓьо аʼачекымкын рыруԓыԓтэвнин.
Ынӄоры-ым, тэйкэвыпԓыткук, рэмкын пиӈкучитгъэт. Нэмэ ымыԓьо пэчайвынэнат пиӈкучитык.
¶¶
Имырэӄувичвэтык ымыԓьо нинэнпэԓӄувӄинэт. Ӈыроча кивкинэк ынпыянва начечавыӈогъан. Эвыӈӈогъат:
- Ыԓён ӈан эрмэԓтэтыԓьын имырэӄувичвэтык аʼачек ӄынвэр эвыр мэԓӈэвысӄэт?
Ӄутти нивӄинэт:
- Кытъаткэ ӄынур армачьыӄԓявыԓен мыигырэԓ?
Эвын ԓыгэн мыкычьэ нычичевӄин - ӈэвысӄэту ныԓгыӄин. Ынраӄ пэгчиӈу нэтчыгъэн ӈэвысӄэт, эрмэԓтэтыԓьын имырэӄычитык. Нычемгъотваӄэнат ынпыянвыт. Нивӄинэт: «Ытԓён ӈан этъопэԓ миӈкыри? Ӈэвысӄэт ԓымӈэвыр ӄԓявыԓ?».
Ӄутти нивӄинэт:
- Этъопэԓ эвын ԓыгэн мыниръытвын! Ӄэԓюӄ-ым миӈкыри мынчичевын?
Ытръэч-ым ӄутти нивӄинэт:
- Кытъаткъэм эниръытвыӈэткыԓьин морыкагты етгъи? Эʼквырга эвын ынӈин гатвата.
Ӄынвэр ӄоԓ иквъи:
- Этъопэԓ ынӈот мынынтыгъэн: эргатык кыевкы ынраӄ рэмкын турыгъевыттэ эʼчетэ ныйъачеӈӄачетын!
Ӄэгԓынангэт-ым, ынӄэн ԓымаԓё нэԓгыгъэн. Аʼачекыт нивынэт:
- Ынраӄ-ым эргатык рэмкын турыгъевыттэ эʼчетэ йъачеӈӄачетыркын!
Коԓёмэй ӈэвысӄэт нымайӈычемгъотваӄэн. Ӄынвэр ратагнэты эквэтгъи. Ытръэч ӄонпыӈ нивӄин:
- Эԓымӈэ эргатык рэмкын йъачеӈӄачетыркын!? Этъым вытку ынкы нэрэнпэԓӄуквым! Ӄэԓюӄ-ым миӈкыри.
Ӄынвэрэвыр пипиӄыԓгыӄэй ыныгчурмэтэ гаԓяԓьын ԓьунин. Аʼтав чит ивнин:
- Наӄамԓым гыт ванэвэн ӄымайӈычемгъотвагэ?
Пипиӄыԓгыӄэй оʼраыныкагты пэԓӄынтэтгъи. Ӈэвысӄэтэ ивнинпипиӄыԓгэкэй:
- Ынръам эргатык энмэн мури мытйъачеӈӄачетыркын турыгъевэ ыттэ. Наӄам вай гым ӈэвысӄэтигым. Итык-им имырэӄувичвэтык ымыԓьо аʼачекыт тынъэӄэԓтэвынэт.
Пипиӄыԓгыӄэй панэнръэтъэвкэ эквэтгъи. Ынӄоры апԓёратвака нэмэ ӄытгъи. Эвын ынӄэн ынныпэвэԓӄэй нинэнмыӄин. Пипиӄыԓгыӄэе ивнин:
- Ӈотӄэн эргатык пэвэԓкай ыттэ ӄэнатыёгын - ынанъаёк ымыԓьо рапэчайвыӈынат чеӈӄачетык. Эченур рэнэвӈын ныппыԓьэвӄэй ынӄоръым рагтаймэнӈын!
Коԓёмэй ӈэвысӄэт гагтыкоргавԓен! Ԓыгэнэвыр ӄытгъи панэнагты. Ӄэгԓынангэт-ым турыгъевинэӈу пэвэԓӄай энатыёнэн ыттэ. Ымыԓьо турыгъевэ авэръэпыръогъат аʼчанвэты. Ынӄо-ым мооян нэкыԓвыгъэн. Эмыннэнъюну ныйъачеӈӄачетӄэнат эʼчетэ. Ынанъяачы ӈэвысӄэт нивын:
¶¶
- Иик вынэ гынраӄ!
Ӈэвысӄэт аʼчанвэты кытгъи. Нэмыӄэй эръоԓгын рыпынчичьэвнин. Ӄэгԓынангэт-ым ытръэч пэвэԓӄай вэгыԓкунин, ынӄоръым кытаймэннэн. Миӈкыри ӄынур эʼчеԓьын! Ымыԓьо пэчайвынэнат! Вытку ынкы иквъэт:
- Аʼмын вынэ ӄԓявыԓ! Ӄырымэн ӈэвысӄэт!
Ивнин ӈээккэԓьэ ӈэвысӄэт:
- Ԓыгэн-ым гымнин ӈээкык гынан пирин! Миӈкыри-ым таӈымыԓьо аʼачекыт ръэӄэԓтэвынэт! Опопы ӈэԓвыԓ ӄычвигыткы ԓыгэн мэчгынунэтэ. Чама чымӄык орвыт ӄыԓгыгыткы ынкъам муутэ ӄырагтытык.
Ӄэгԓынангэт-ым ӈэԓвыԓ нэчвин, ытръэч тъарыӈ ваԓьын нэԓгыгъэн. Ынӄоры-ым яԓгытгъат ӈирэргэри. Моотыԓяма ивнин тумгытум:
- Виин вай тамрагтыркын, яраԓьыт тынымӈыԓявысӄэвыркынат. Ԓыгэн виин гымык вэнвыеквэ ӄымгутыԓеркын!
Эквэтгъи ӈэвыскэтынӈэԓьын ӈэвысӄэт, ԓыгэн-ым гаԓгэкытгынтатыԓьатԓен ярагты. Ярак пыкиргъи, эвын-ым ынӄэн йичьэмиттумгын рэԓку таӈъэвытԓыӈ нарычгытваӄэн. Чакэтта ивнин:
- Вынэ эӄыԓпэ мууԓьын ӄыягнагын!
Ԓыгэнэвыр йичьэмиттумгын эквэтгъи вэнвыеквэ. Ныԓеӄин чейвыӄэе. Ӄынвэрэвыр мууԓьын ԓьунин. Пыкиринэӈу ӈэвысӄэтэ пынԓёнэн:
- Эʼми ӈан гымнин ӄԓявыԓ? Ӄэйвэ ярак гэпкитԓин?
- Ии, гэпкитԓин,- татԓыгнэн. Ынӄо ивнин:
- Гымнан мууриԓ мынрывинрыгъэн.
Ярак пыкэрыӈоӄаатык, ԓюур ӈэвысӄэт ярайпы ӈытогъэ. Эвын-ым ԓыгэн гаӈавкэргыпԓен. Ԓыгэнэвыр эԓкыԓнин ӄутынэ чама ытръэч нинэгитэйвыӄин. Пириткуԓьэ ынык ивнин:
- Вынэ эӄыԓпэ ӄырэсӄикви! Ынан ӄԓявыԓя ӄаат равъянӈынэнат!
Ԓыгэн ӄонпыӈ нинэгитэйвыӄин ӄоԓ ӈэвысӄэттумгэ. Ӄытԓыги ытръэч йичьэмиттумгын рыӈавтыӈаннэн чакэтта.
Ынӄоры-ым вуԓӄытвик чакэтта ынраӄ ынин чиниткин кыкватрэпаԓгытъоԓен ръыԓвит тэйкынинэт, унъэчичгэ кымгытычьэннинэт. Ԓыгэн пыԓыткунинэт ӄонайӄагтэ, выԓгыӄаӈокэргыпгъэ. Ԓюнйыԓӄэтэ эквэтгъи - нымрэргъэ. Пэтԓе нымԓьугъи. Пыкитԓьэн намӈыԓёгъан:
- Ӄэйӈун ыʼмӈот миӈкэкинэйгыт, ӈэвысӄэтигыт?
Ивнинэт:
- Эʼтки чекыяакэнайгым.
Нивын:
- Ӄырым-ым ӄытымӈэԓяйвыгэ?
Татԓыгнэнат:
¶¶
- Вынэ вай ӄԓявыԓеты энарэрыԓьэгым, гымыкагты чинит.
Ԓыгэн-ым пыкэрынвык ыʼттъыётрак вагъэ. Наӄам-ым ӄоԓ ынкы янръаԓявыԓ нытваӄэн. Энмэч-ым ытԓён ныԓгэкоргавӄэн. Миӈкриӄун-ым ӈавтыӈыркын! Ӈэвысӄэт гакэрма ыныӄӄач гатваԓен. Йыԓӄыма аʼачека пэгчиӈу гэԓгыԓин ӈэвысӄэт. Эчги рэпаԓгыръыԓвэк кагынмыԓгын ръыԓинин - ӈэвысӄэт гэкымъукэтысӄычетԓин. Ԓюур аʼачекэн мынгыԓгын мыԓенин киткит кагычгаянвык гыргоча. Ӄэԓюӄ-ым аʼачек тъыԓе гэӄучичьыръуԓин! Рыпэт ымыԓьо ӄоԓеԓьынво кыеквъэт. Мынгымԓяткоԓьын ӈэвысӄэт ԓюӈъэйӈэԓьэтэ нэнтыгъэн.
Ынӄоръым ԓыгэн ныкитэ ӈэвысӄэт эквэтгъи, ынраӄ-ым ӄоԓенымэты. Ынраӄ вытгытрак пыкиргъи. Нэмэ ӄоԓ мынгымԓянэн аʼачек ынкэкин.
Ԓыгэнэвыр нэмэ ӄоԓенымэты эквэтгъи. Ынраӄ-ым яатрак пыкиргъи. Яатрак нытваӄэн янръаԓявыԓ - ейвэԓ. Нэмыӄэй яйваԓьаачека йыԓӄыма пэгчиӈу ԓыгнин. Нэмэ кагынмыԓгын рэпаԓгыръыԓвэк ръыԓинин, нэмэ кымъукэтысӄычетгъи ӈэвысӄэт. Ԓюур рэпаԓгыръыԓвэн кыкватчемэръатгъэ. Ымыӈ унъэчичгын гэԓпъиԓин. Акоӈан ынӄэн уʼвэӄучину ԓыгнин - миӈкыри-ым энмэн нэрмэӄин. Кынмаԓ энмэч рагтыгъат.
Ымыԓьо тумгынӈэгъэт: чакыгэт ынкъам йичьэмиттумгын.
Виин ытръэч.
¶¶
ЭʼԒЕӃУЙЫМ
Тэԓенъеп мыгъяраԓьыт эмнуӈкы ганымытваԓенат. Наӄам коԓё мыгӈинӄэгԓьэт. Тэӈпэнин ӈинӄэйымкын ратагнык увичвыръуԓьын. Ыннэн ӈинӄэй пэнин ымыԓьорык тэрмэчьыӈу ԓынъё. Пэнин ымыԓьорык пэрэчетъё ынкъам ӄоймачыкогты аʼԓятыёо. Ӄынвэр тэрмэчьыӈӈинӄэе нэтэнынныӈгъэн - Эʼԓеӄуйым. Ытԓён наӄам этԓыгыкыԓьин, атԓьакыԓьэн. Ымыӈ уйӈэ эйичьэмиттумгыкыԓьин. Ытԓён ынйивэ нинэнмэйӈэвӄин.
Ӄынвэр эмтэвиминӈэ ынйив ивнин:
- Коԓё гым ӈинӄэгтумгэ нэнтэвиминӈэтыркынигым - ӄонпыӈ
¶¶
нъаԓятыёйвыркынэгым! Опопы ӈотэннымгыпы мынъянръанмык! Ыннйивэ татԓыгнэн:
- Итык тыԓьуркынигыт чама эʼтки тыейвэчетыркын.
Ӄынвэр-ым ӄэгԓынангэт янръатгъат. Наӄамэвын ымыԓьо торъаачеко гэнъэтԓинэт. Эʼԓеӄуймэнэ ынйив ивнин:
- Коԓё аʼмын ивкэ миӈкыри гымык тинэнынныӈэтыԓьыт - аʼԓятыёткоԓьыт мыйъоркынат? Ытръэч миӈкыри нэрмэвӄинэт?
Ынйивэ татԓыгнэн:
- Коԓё итык ынӈин риквъэ мэйӈывэԓынкыӄунэйгыт. Вайыӈкэн ыʼсӄамӈытоӄанъявкэн рыԓкагыргын ӄырэйыръэнӈыгын выква!
Коԓё наӄам гыргоԓягты тыттаттыԓян, раԓеквыԓьын чама эркыпыԓьын, никвыӄин ӄэнъев!
Эʼԓеӄуйым гамгоԓен выквыныттатык ӄанъявэчгэты. Янот ԓыгэн ныппыԓюӄинэӄэгти выквыт нинэныттэтӄинэт. Тагмаԓьатав ынйивэ ратрон иръыкин нининэнтыӄин эвыр ԓиԓит, выквэн рычемавъёттэ! Ӄынвэр тэнтыԓенмэйӈэвэ выквыԓгын рытчынин рыттэтык. Ӄынвэр эвыр ԓьаԓянръоӈӈок эмтэӈыныгмиԓ мэйӈэԓьын выквыԓгын рытчынин рыттэтык! Энмэч эвын ӄынвэр ынык майыӈкы ваԓьыт рытчынинэт. Ӄынвэр ӄэнъевкин рысӄыгыргын таӈамрыттатыква рыранъававнэн. Ынйивэ ивнин:
- Аʼм вынэ мэчынкы! Ратан! Ытԓён мэйӈэрмэвтэгын яагъан! Энмэч ӄыръэԓямӈыԓятгэ! Эʼми гынин ымыԓьо аʼԓятыёткоԓьыт? Етийгут ӄынтыгынэт!
Эʼԓеӄуйым эʼрамӈыԓятгъэ. Ӄэгԓынангэт, ымыԓьо аʼԓятыёткоԓьыт ынинэт ивнинэт. Нэмыӄэй-ым ӄэԓюӄ ымыԓьо ытри аʼачеко гэнъэтԓинэт. Ымыԓьо Аʼԓяӄоймарыкы ӄытръугъэт, ымыӈ ынпыначгыт. Ынанъыттъыёԓ Эʼԓеӄуйым иръытвыгъи тайкавынво. Тайкавынвык нъэԓык, вэкуԓӄиквъи. Ынӄо иквъи:
- Ӈотӄэн-ым ытԓён тургин таныннынъё чама аʼԓятыёё Эʼԓеӄуйым!
Ымыԓьорык ынраӄ айыԓго ныԓгыӄин, Миӈкри ӄун Э’ԓеӄуймэн тыргыриԓ майӈаԓваӈ ныпэраӄэн. Ынанармачьа пэнрынэн. Э’ԓеӄуймэнэ, мынгэпы тиӈусӄычэтык, рыпэт мынгынԓыпъаннэн! Рэԓпэпы мынгытԓыӈын гэтэӈыгтыԓин. Ӄутырык-ым ԓюӈынтэйкэвэтэ гэнтыԓин. Мынгынԓыпъатъё ԓюнъегтэԓе итгъи.
Ынӈин.
¶¶
ОʼМЙЪАЯӃ
¶¶
Тэԓенъеп гаӄогԓегныматваԓен Оʼмйъаяӄ. Ытԓён уйӈыԓьин эӈэвкыԓьин эвыр экымиӈыкыԓьин. Эԓеръук амран нэнапэԓяӄэн, ныӄааԓьатакватӄэн. Наӄам ытԓён ӄорок ныԓвавӄэн. Ӄэԓюӄ-ым ныԓгэнымԓыӄэн! Ытръэч-ым ынӈатаԓ ытԓён мынгытча ныткивӄин аӄамэтвака! Пууръу-ым ыныкит ныӄамэтваӄэн-ым таӈымыԓьэты ӄаанмын нинэнуӄин гаӄачайыръыма эвыр гарэԓӄыма!
Ӄамэтваӈӈок-ым таӈымыԓьо тэкичгын нэнапатӄэн, нырэԓӄыпатӄэн, апаткэгты ваԓьын-ым ынраӄ нинэнэрӄин. Ынӄоры-ым нутэсӄын нинэргыткуӄин онмэты ынкъам ынкэгйит напаӄатԓыӄэн ӄамэтваӈӈок. Янот-ым таӈымыԓьо рооԓӄыԓ нинэнэймэвӄин, чама ымыӈ нимԓынэймэвӄин, иӈӄун рэвэӈкыргэтгъэ гэтытвама.
Нэмыӄэй мынгытча ныткивӄин гэтытвак нотаргыргык апаӄатԓытвак.
Нэмэ-ым ӄутырык коргыянва гэтэнынныӈԓин Оʼмйъаяӄо. Эʼквырга-ым ыныкит ныгэтрагчыӄэн- ныԓӄутӄин гэтытванвэпы, нанӄын ынин ӄынур иръын ныватыӈ нинэричитӄин. Вытку ынкы ынин ӈэԓвыԓ нэнаръэтгыпӄэн. Ӄэԓюӄ-ым гэтытвама ӈэԓвыԓ нэквэтӄин ынкъам ныманаӈатӄэн. Вачак-ым ынан таӈыннанъыԓё нинэнумэкэвӄин, чама ӈаеты ныёпыеквэԓьатӄэн. Нэмэ ӈэԓвыԓ манэграгты нинэнԓьэтэтӄин. Пэнинэмиԓ нитӄин, мынгытча ныткивӄин гэтытвагты. Нэмэ ӈэԓвыԓ нинэнумэкэвӄин гэтрагчык.
Ытръэч омкыянвэты манэгран рыԓьэтэннин, нэмэ ӄаанматгъэ. Пэнинэмиԓ нутэсӄын гэргыԓин камэтваӈӈок. Ынраӄ ӄытԓыги нутэргэтыԓьын ӄамэтваӈӈок эʼӄэԓьэ нывинвыгитэӄин. Наӄам ԓыги эʼӄэԓьэ Оʼмйъаяӄ. Энмэн этъопэԓ туръэнӄэвыԓьын аёԓьатэты пэрэёԓӄыԓ ынкъам чама ӈэԓвыԓ эткаёԓӄыԓ.
Аʼмын-ым эчги туръэнӄэвыԓын Оʼмйъаяӄ ԓюур эʼӄэԓьымкэ накамԓеԓтагъан, ԓыгэн-ым пойгыт эʼӄэԓьин нытӄичгытрэтӄинэт чама нэрымъэйӈэгъэн. Нивын:
- И-ик! И-ик! Ынӈатаԓ-ым игыр Оʼмйъаяӄ-мыԓыԓьын ӈэԓвыԓекы рээн мынынрагтатын!
Оʼмйъаяӄына ивнинэт:
¶¶
- Ик! Вынэ виин ев-ев! Еп тытимтиӈыркын! Этԓы аченрыгчаткыԓьэн!
Ӄытԓыги ынин нанӄын чинитувикык нинэкыԓтычирӄин. Ӄытԓыги-ым энмэн эттэԓыткокэгты пойгыԓьатык. Наӄам ӈэԓвыԓ манэграк чымче нытԓытваӄэн. Ԓыгэн вэты эʼӄэԓьэ Оʼмйъаяӄ нынъававыӈӈотыԓяӄэн. Ынӄоры ытръэч ӄоттыԓяма эʼӄэԓьыт ивнинэт:
- Ӈотӄэн-ым ытԓён ӄовԓегнымытваԓьын Оʼмйъаяӄ! Ԓыгэн-ым пойгын ынан гавопӄанэԓёйвыԓен, рыпэт эвытрыкэ гэнъэтԓин амынйыӄытчова ынкъам ытԓён рыпэт гагыргоԓятԓен! Ԓыгэн пойгын ытръэч ныръоръайӈаӄэн! Эʼӄэԓьыт ымыԓьо айыԓга гынтэвръугъэт. Яаԓеӈӄачайпы ымыԓьо нинэԓыпычвиткуйвыӄинэт пойга. Ымыӈ ыннэн ԓюӈынрынувэ рыннин.
Нэмэ панэнагты манэграгты ӄытгъи, апаӄатԓыткогъэ рыгъёчгык. Нанӄыкыԓтэԓгын рырыткунин, ынкы нэмэ мынгытча киквъи. Энмэч-ым ныгытгаръоӄэн. Гэтрагтык-ым манэгран тимтигнин. Манэгрэмтэгты ӈэԓвыԓ ръэтгымнэн. Румэкэвыпԓыткук ӈэԓвыԓ, ярагты агтаннэн. Ярак пыкирык, ӈыроӄ ивԓюттыт ярак айгысӄыӈӄач рымнинэт - уттынпын. Ынӄэн-ым гэнйычгыткувԓинэт ныроӄ ивԓюттыт. Ӄытԓыги-ым энмэн ынраӄ ынӄэн ярайпы ԓыԓепыткукин - гынрыратын.
Энмэч-ым Оʼмйъаяӄ ԓьаԓяӈэты нытэнмавӄэн, орвыкэнат пагтыԓгыԓӄыԓтэ ӈаргын нэнантэнмавӄэнат. Кэтэм гатгаткома ӈаргын, ӈэранъаачека найъон - инъыԓьэ. Оʼмйъаяӄына ивнинэт:
- Оок, еттык!
Нататԓынын:
- Ии.
- Вынэ, рэмкыԓьытури, ӄырэсӄиквытык, мынӄамэтвасӄэвмык.
Татԓыӈыткогъат:
- Вынэ вай виин! Вэԓер ԓыгэн киткит мынъымэчиквичиԓгэнмык! Чит итык гыныкы мытԓейвымык эмпэгчиӈэ, наӄам ымыԓьо нивӄинэт: Оʼмйъаяӄ нинъыӄин чама ныԓгэнымԓыӄэн!
Ивнинэт:
- Коԓё аʼмын тури ныԓевԓевтури! Аԓымыӈ вай гым торгынан ԓыги! Ԓыгэӄоймавэрэӈ ваԓьэгым аны!
Ынӄорыӈ-ым Оʼмйъаяӄ ӈытогъэ. Гыргоԓягты оттынпыткынэты ыʼскагтатгъэ ынкъам ынкы гыргоԓ ӄонгыткатгъэ, нъаԓяёӄэн.
Ӄынвэр-ым аʼачекыт аʼтчак ԓывавкы ӈытогъат. Яраӈы нэкимԓиԓын, ԓюнԓьутэ нэнтыгъэн. Ӄынвэр-ым ыʼръытагъенчагъэ Оʼмйъаяӄ. Ԓыԓепысӄычетгъэт аʼачекыт гыргоԓягты, эвын ынкы оттынпыткынык гыргоԓ ӄонгытката нъаԓяёӄэн. Ытръэч-ым гэргэтгъэт аʼачекыт, иквъэт:
- Оккой мэй! Аʼмын эвын чеӈэт ӄэгԓынангэт нымԓыӄэн! Ӄырымэн микынэ рыпаԓӄовъёԓӄыԓ!
Ӄэԓюӄ-ым эквэтгъэт ярагты.
Ытръэч.
¶¶
ПЫԒВЫНТЫНАНАНАӃАЙ
¶¶
Ӈирэк оʼравэтԓьат ганымытваԓенат гэӈэвъэнэ. Эвыр ыргинэт нэнэнэт, у’рэтыԓьыт, кэԓьэтэ нэнанмыӄэнат. Ԓыгэн кэԓы оʼраӈ тэӈэмӄынвуԓӄытвик ныԓейвыӄин. Ӄынвэр чемгъотвагъат воԓкытвэӈӈок. Ыʼвэӄучитэ ӈэвъэн ивнин:
- Опопы ӈотӄэн нэнэны, ытръэсӄэв ӄэԓюӄ, мыннатчыӈатгъан епынмычыко!
Ӄэгԓынангэт епынмычыко нанатчыӈатын нэнэны. Ынраӄ-ым начемгъоӈӈон увичвинэӈ-нэнэнэӄэй. Ԓыгэнэвыр ръыпыԓвынтэн нэнэнэӄэй нэтэйкыгъэн, наӄам ытԓён ӄынур эюԓьыԓьын, ымыӈ ныкамаграӄэн!
¶¶
Ыргынан энмэч кэԓы аʼтчата нынтыӄин - титэ рэетгъэ. Ынкъам тытыԓ ааӈкы нынъатчавӄэн. Ӄэгԓынангэт-ым кэԓы нэмэ вуԓӄытвик ӄытгъи. Ԓыгэнэвыр рэсӄиквъи. Пынԓёгъэ:
- И-ик! Эʼ-э-эми?
Нататԓыӈын:
- Итык-ым вай ӈотӄэн.
Ынӄо ёроӈы натытԓёпын. Эвын-ым ынӄэн раԓкойпы аʼрэта нынтыӄин пыԓвынтынананаӄай. Ԓыгэнэвыр кэԓьэтэ ивнинэт:
- Ако, вынэ ынӄэнаӄай гымыкы ӄытриԓгыткы! Аʼтавԓыгэн тэгъеӈыркын!
Нэтриԓын нэнэнэӄэй! Аны ӄэԓюӄ юуткугъи! Ӄутынэ йытык тэвмэтэвнин мынгык ёоткотваԓьын. Ӄынвэр ваӈэйпыръогъэ, тъыԓкамаграръогъэ:
- И-ик-к-кы-ы-к-а-а! Аны вай гымнин мынгыԓгын чывиркынин! Эӄыԓпэ ӄынъюуткутурэквыткы!
Нататԓынын:
- Мытив-ым ӄонпыӈ гыт тэгъеӈыркын морыгнананагты! Ӄырым мыныгтыгъэн! Ӄэԓьо ӄынвэр ръэнут мынйыԓгыт!
Ӄынвэр кэԓы ярагты гынтэквъи. Ымтыԓяӈэт пыԓвынтынананаӄай мынгык гиԓгиӄэтԓин. Ӄынвэр кэԓьин мынгыԓгын мутԓытъыръугъи. Мотԓепы вагъэ тэрмэчьыӈ! Ик!
Ытръэч.
¶¶
ЫНПЫНЫЧГЫӃАЙ, АЧЬЭӃО НЪЭԒԒЬЭН
¶¶
Энмэн тэԓенъеп гатваԓен ынпыначгыӄай ӈыранаккаԓьын ынкъам наӄам ыннэн ӈээкык. Ытԓён-ым амыгтынпава рыпэт гэӄытчирэԓин ягтаԓытвак ынкъам нымытвак. Миӈкыри ымыԓьо ынинэт нэнэнэт гэвмиӈэтԓинэт чама нэмыӄэй энмэч гэнпэвԓинэт. Йъарат-ым ынанынпычьын энмэч ынпыначго гэнъэԓԓин. Ӈинчьэт-ым мэчынкы ынпъаԓявыԓё гэнъэԓԓинэт. Ӄынвэр-ым ынпыначгыӄая ынанынпычьын кымиӈын ивнин:
¶¶
- Ытԓён вай ӄынвэр гым егтэԓык - нымытвак тыԓгимэйӈыӄытчирэгъэк. Ванэван вай ейвэчу чама ыʼмпэӈу ӄинэԓгытык? Ыкээн ынӄэн тури ынӈин нъэԓтык!
Ынпыначгыкымэӈа татԓыгнэн:
- Итык ӄэйвэ мытъымпэӈэтыркын. Чама мытмэйӈыейвэчетыркын. Ытръэч-ым ӄэԓюӄ миӈкри мынынтыгыт, нэмыӄэй егтэԓыԓьигыт.
Нэмэ ытԓыгын:
- Ивкэ гым гэчеврамкэты ӄэнанвэтгыԓьавыркынэтык? Эккэтэ пынԓёнэн:
- Миӈкыри ӈот-ым?
- Вайынръэм-вай - аӈӄагты, ачьэӄрамкэты.
Кымиӈэ ивнин:
- Ынанкэн-ым янот ынанӈэнчьан нэнэны ӄымӈыԓёгын.
Этъоӄааӄын пынԓёнэн ынанӈэнчьан нэнэны. Ытԓён-ым итык вэтгыры гатваԓен, ытръэч-ым ынан ԓёӈымӈыԓёта гэнтыԓин - маӈэнгэчеврамкэты тэгъеӈыркын.
Этъоӄааӄын вуԓкытвик ымыԓьо кымиӈыт румэкэвнинэт. Ивнинэт:
- Китаӄун-ым гымнан мыйпыгъан гымнин ынанпэтыэръыӄай, вэԓчиин наӄам энанвэтгыԓьавтык.
¶¶
Ытԓыгэ ԓыгэпэтыэръыӄай йымнэн ынкъам ивнинэт:
- Ԓыгэн-ым ԓыганԓеӈӄач эръоԓгын ԓыгиӈиԓгыӄэе ӄынкыԓвэтгыткы.
Ынӄорыӈ, эчги ымыԓьо рэмкын йыԓӄэтгъи, кымиӈыт ивнинэт:
- Китаӄун-ым аӈӄачормэты мыныԓӄынмык.
Кымиӈыт ымыԓьо вэтгыргыӈ вагъат. Ынкъам аӈӄачормэты ӄытгъэт, наӄам нытаӈэргыпйъэԓгытваӄэн. Ынӄорыӈ-ым кымиӈыт ивнинэт:
- Гым-ым вай вайынрэ гэчевнымэты опопы тыԓӄытыркын. Ынкы-ым ӈаан опопыӈ апаӈъэвкэгты, аӄытчеракэгты мытваркын - ачьэӄрамкык. Митъэԓыги гымнин ӈойӈын гээвкы ратваркын, эвыр торгынан гым ԓьук.
Ԓыгэн-ым ӈан ынпыначгыӄай аӈӄак эԓкыгъи. Эʼми ӈан вуԓӄыгиӈэтгъи. Кымиӈыт рагтыгъат, йыԓӄысӄиквъэт. Эргатык-ым наԓьоӈӈогъан ачьэӄымкык рээн ӄоԓ ачьэӄ, ԓыгиӈиԓгыӄэе ӈойӈынкыԓватыԓьын. Ӄэгԓынангэт, кымиӈэ нэԓкыԓын ынӄэн гатԓе. Ынӈатаԓ-ым гакоргавԓенат ытри. Ытръэч-ым ԓыгэн нивӄинэт:
- Рэӄуԓымӈэ ынӈатаԓ ытԓыгыӄэй таӈпаӈъэвӈытогъэ!
Ытръэч.
¶¶
АЙВАНАРМАЧЬЫН
¶¶
Тэԓенъеп аӈӄачормыеквэк ынанармачьо нитӄин Айванармачьын. Ытԓён эмэрмэтэ этынво нитӄин ымыԓьорык. Наӄам ынинэт мигчитԓьэт нъытвыԓьэтӄинэт, ӄонпыӈ эвынгынникутэ нитӄинэт. Ынан-ым наӄам киткит тэкичгэ нэнаԓпынрыӄэнат. Ӄутти тэкичгыт виԓю нинэԓгыӄинэт чавчывагты.
Ӄол-ым ынпыначгыӄай эмнуӈкин ытръэч ӈыронӄааԓьын ынкъам ӈирэнэккэԓьын. Ытԓён ӄынвэр аӈӄачормэты яԓгытгъэ, Айванармачьэты. Ынинэт-ым кымиӈыт ытръэчтэгын нэмыӄэй нарманымԓыӄэнат, йъарат-ым ынпычьын.
Ӄоԓ итгъи ынпыначгыкай ръавоԓьэты ӄытгъи. Айванармачьа ивнин:
- Яв-ев! Вынэ тэԓвъэм тэкичгэ мыԓпынрыгыт!
Ӈирэӄ итгиԓгытъуԓти йыннинэт ынкъам ынпыначгыӄай рыӄуймэвиривнин, ёнэнат ӈирэӄ итгиԓгытъуԓӄэгти ынкэчыку.
¶¶
Ынӄэн-ым аʼмын ӈан рагтыгъэ ынпыначгыӄай. Ӈэвъэн ивнин:
- Вай-ым гэӄэвийгым!
Ӈэвъэнэ пынԓёнэн:
- Наӄам эʼми?
Ынпыначгыӄай ӄуймэвиригъи. Ӈэвъэн ивнин:
- Вай-ым.
Ӈэвъэнэ пирининэт ӈирэӄ итгиԓгытъуԓӄэгти. Ԓыгэнэвыр эӄылпэ рыгъевнинэт кымиӈыт, ивнинэт:
- Вай кыԓьугыткы турыкытԓыгин ӄэвииръыт!
Ытԓьата ымыԓьо кымиӈыт авэръыԓпынрынэнат, ивнинэт:
- Вынэ эӄыԓпэ такэчгыԓпынрыткоԓьын ӄыйъогыткы! Наӄам вэԓерӈан кымиӈыт эԓёԓьынвэпы турыпкитԓьэт. Ԓыгэн турйыԓӄэтыԓьыт. Вачаӄ-ым авэръэпыпԓытконаӈо ръавоԓьэты ӄытгъэт. Пыкиринэӈу ынпычьыкымиӈэ ръэв киткит эвыча гыткак ръысӄыйӈа чывинин. Айванармачьа ԓыгэн нинэгитэӄин, ынӄоръым чыгайчыкойпы ыннэнрыԓгэ йытонэн аԓгээкэрэпаԓгын ынкъам ԓыгэнэвыр тэвԓянэн, ынӄорыӈ рырыманнэн чыгайыткынык. Ԓыгэнэвыр иръын йыннин, ынӈин вакоԓкэвэты нъатчаӄэн. Чит ымы ытԓеӈи иръытвыркын. Ынинэԓьэ ивнин:
- Ынан гымнанчиӄай тырапэнрыӈын.
¶¶
Ынинэԓьэ пэнрынэн. Аны коԓё аԓгээкэрэпаԓгыткынык гэтэйкэвԓинэт. Ынраӄ-ым Айванармачьын ныгынтэвыԓьэтӄин, пирик нэнаԓвавӄэн. Ӄынвэр гаԓятыԓяԓьын эʼннэпы ԓыгэгтыркыпԓынэн, ванэван такэгынмыӈэты. Ԓюур ԓевыт риԓгиӄэвнин, ытръэч йынрэԓгык ниԓгиӄэтӄин. Вачаӄ панэна нармачьытвэтчатваӄэн. Ӄынвэр пэӄэтэтатгъэ, ԓыгэнэвыр въигъи. Ынраӄ-ым айыԓгавыӈогъат тэгинӈэтыԓьу итыԓьыт томгэты. Тумгэ нивынэт:
- Ыннатаԓьым вэԓынкыӄунэтури, ипэ-ым гыт! Ԓюур ӄун тымын! Эʼткиӈ мурык тавэмэнӈыгыргын.
Ԓыгэн-ым ръэв нэтэйвыӈгъэн ымыԓьорыкы. Ӄутынэ-ым чывипыт ярагты имтинин. Ярак райвачыӈ рытриԓнин. Ытԓя ивнин:
- Ӈаан-ым ӄэвииръын тырэтын. Ытԓьата пынԓёнэн:
- Эʼми-ым? Эʼми?
- Ярак райвачыӈӄач варкын.
Ӈытогъэ ымыӈ ытԓыгын. Эвын-ым нэԓьун: коԓё ръэвин чывипыт. Ынӈатаԓ-ым гамайӈыкоргавԓенат. Ынкатагнэпы рэмкын кынмаԓ нъэԓгъи. Ымыԓьо гынникууръыт натайвыӈыӈонат.
Ытръэч.
¶¶
ВЪЭЙИРЪЫԒЬЫН
¶¶
Ӄоԓ тэԓенъеп ганымытваԓен гэӈэвъэнэ. Ытри-ым ытръэч ыннэнкымиӈыԓьыт. Итык-ым ытри мыгнымык рээн нытваӄэнат. Ӄутыргин аʼачекымкын амӄынэргатык ниԓюԓьысӄивӄинэт. Ӄонпыӈ нырамлытвэӈӄэнат. Наӄам-ым ӄутыргин пысӄункымиӈын ӄонпыӈ ытръэч уттынпык ӈаргын ымъыԓёӈэт ноԓытваӄэн. Ымыӈ ынкы оԓытванвык нытъирэткуӄин. Итык-ым рэсӄивычьэтэ нитӄин, ытръэч нэмэ чоттагнык варэк ӄонпыӈ ноԓытваӄэн.
Ыʼвэӄучитэ ӈэвъэн нинивӄин:
- Ынраӄ мургин ӄԓявыԓ ытръэч ӄонпыӈ оԓытваркын. Итык наӄам читэвын агыткапаӈъэвкыԓьэн.
Ӈэвъэн ночыткоӄэн:
- Ӄэԓюӄ-ым миӈкри нитын, эʼквырга въэйэвиръыԓьын!
¶¶
Миӈкри ӄун ытԓьата гэтэйкыԓинэт тэӈэмвъэйин иръын ынкъам ӄонагтэ. Ӄымэԓ-ым ынкъам ӄонпыӈ гыткъэвыӈ мачапъарарыӈ ныԓеӄин.
Эԓёԓьынвэпы пыкирык, ӄутырык аʼачека пэнин тэнӈу ԓынъё: въэйиръыԓьын, конпыӈ, оԓытваԓьын!
Ӄуԓинымык-ым чекыяа ӄоԓ нытваӄэн ытръэттэгын ныгтиӈӄин, нытаӈпэраӄэн таӈвыԓгыӄаӈокэтԓьан турмэйӈэнӈэвысӄэт. Нэмыӄэй инӄэн ӄутыргин ытръэсӄэв ӄувԓиӈээкык, уйӈэ нэмыӄэй эйичьэмиттумгыкыԓьин, ӄынур въэйиръыԓьын. Ытръэч-ым ытԓён аръаԓя нымытԓёӄэн, ныԓгининъыӄин! Ӄынвэр-ым ӄоԓ ӄуԓинутэкин аʼачек ӈэвынъюсӄиквъи. Ытрэч-ым матаԓьыԓӄыԓя ивнин:
- Ытръэч-ым вытку гынан рапэчайвыӈын рачвыӈкы, ынкы вытку гынан рэпириӈын гымнин ӈээкык!
Наӄам ымыӈ энааԓьа аʼачека ынӄэн ӈэвысӄэтӄэй пирик галвавԓен, ымыԓьо гапэчайвыԓенат рачвыӈкы. Аʼмын-ым турыпкитԓьэ аʼачека рырачвыӈавнэн ӈэвысӄэт! Наӄам ӈэвысӄэтэ аʼачек ԓыгэпэчайвынэн. Ӈэвысӄэтэ чекыяакэн янраӈай ӄонпыӈ рачвыӈкы нэнакавраӄэн. Миӈкри ӄун рыпэт аммытԓёта ярак пыкэргырыӈкы ӈирэӄ ныԓгиниквыӄинэт ӈэԓгытвэттэ гатваԓенат. Ынӄэнат ӈэԓгытвэттэ нэнъысӄагтыпэӈкоӄэнат ярак пыкэргыргыӈкы. Ӄынвэрэвыр вай рэмкын ваԓёмыӈӈогъэ: ӄуԓинымык ӈэвысӄэт нытанпэраӄэн,
¶¶
ныгтиӈӄин, ытръэч-ым нинъыӄин, вытку пэчайва пэрэёԓӄыԓ. Ԓыгэн эмынӈин ымыԓьо нываԓёмӄэнат.
Ӄынвэрэвыр рэмкын эмыпкитԓьэну нъэԓгъи: аʼачекыт ынкъам эвыр ынпыначгыткот, иԓкин ынпыӈэвыткут пэгчиӈытԓепысӄивыԓьыт. Наӄам-ым ӈэвысӄэтэ тэӈэмыннэнъюну нэнанрачвыӈатӄэнат аʼачекыт. Ымыԓьо ԓыгэн нэнапэчайвыӄэнат, пэнин янраӈай ныкавраӄэн. Ӄутти-ым еп уʼрэӈэнри тыԓяма ныԓвавыӈӈоӄэнат, ныгтырэнъатанӈыӄэнат амрапэчайвыткоӈа ӈэвысӄэтык. Ԓыгэн пэнинэмиԓ ярак пыкэргыргык эчгытвэтэӈэ нъысӄагтыӄэнат.
Ӄынвэр эвыр вэԓёмгъат Въэйиръыԓьыргин ӄоӈычгъаачеграмкын, ипэ-ым ынпыянвыт. Аʼачекыт ынпыянва нивынэт:
- Ытԓён рай рэмкын ӈэвысӄэтык тыԓеркын! Тури рэӄыркынитык оԓвытваркынэтык?
Наваԓёмын аʼачека ынӈин ваԓьын ӈэвыскэт. Наӄам-ым ынӈатаԓ коӈычгъаачеграмкын торымчытвэпԓыткоԓьын, ынӄэната коԓё ныченрыгчатӄэнат. Чама нивӄинэт:
- Ӄынвэр коԓё ӄутырык нэрэпириӈын!
Ԓыгэн-ым ӈан рэмкын ченрыгчакватчагъэ ганпыначгыма ынкъам ганпыӈавма, таӈымыԓьо аʼачек. Ӄэԓюӄ-ым ытръэч Въэйиръыԓьын пэԓятгъэ гэтԓыгэ.
Турыпкитԓьэт-ым мычытвэаʼачекыт ӈэвысӄэтэ нэнанрачвыӈатӄэнат эмыннэнъюну, ымыԓьо нэнапэчайвыӄэнат. Ӄынвэрэвыр амӄынэргатык пыкирыткуԓьэтык гамганымыткойпы гэԓгимкэтԓинэт.
Ӄынвэр-ым Въэйиръыԓьын нэмыӄэй гакавкэёԓен ярак оԓвытваԓьатык, наӄам ымыӈ ԓыгэн ԓёӈвакъотвата ыʼтԓён. Ӄынвэр-ым ытԓыгын ивнин Въэйиръыԓьэ:
- Аʼмын вынэ китаӄун эʼптэ гым гэчеватыԓьэты, раӈавысӄатынӈаӈыԓьэты ӄинэнԓьэтэтги. Чама нэмыӄэй гым ӄԓявыԓегым ынкъам ӈавысӄэтэты нэмыӄэй тытэгъеӈыркын, энмэч ԓыгэн чинит чимгъутэ тивыркын, гымнан тырэпириӈын. Ԓыгэнитык-ым вай мыткимэвыркын ӈэвысӄэтынӈэԓьымури, чама ӄынвэр юрэӄ морыкъаачека нэрэпириӈын. Аԓымы гымнан ӈуткэкинэт ымыԓьо аʼачекыт тытэнгыеӈынэт эʼӄэԓьуԓӄыԓԓьэт! Аԓымы ӄэйвэ эты ытри гамчытвэпчыткоԓенат, наӄам-ым иа’м ытри айытрыԓьовкыԓьэнат?
Ытԓыгэ ивнин:
- Ытръэч-ым коԓё ԓыгэнитык ыʼмпаӈгыргэгыт, наӄам ытръэч ынкы роԓытваԓьатыркын ӈаргын ынкъам чама чоттагнык!
Въэйиръыԓьын вэнԓыги нъараӄатӄэн, эвын ԓыгэн ытԓыгэты рыԓьэтэтийгут нитӄин рачвыӈрамкэты. Ӄынвэр-ым ытԓыгэ ейвэчу рытчынин. Ӄорагыркэсӄэвъэ. Ытръэч-ым ыннэн гаканъё ярак рыпкирэннин. Ынӄъом ӈэвъэнэ ивнин:
- Опопъым ӄэмынԓьэтэтгын гэчеватыԓьэты! Чама вай ярамэгчератык тыруԓевык, юрэӄ ӈэвысӄэтынӈэԓьын!
Уʼвэӄучитэ очнэн:
¶¶
- Ԓыгэнитык чамъам рэӈэвысӄэтынӈэгъэ! Чама гымык ԓыгэнитык ыʼмпаӈгыргын!
Вэнԓыги-ым рэпаԓӄооԓгык орвыткынык вытрыӈ нэкыԓтыгъэн - ӄынур-ым въиԓьын! Ытԓьата Въэйиръыԓьын аʼтав нинэтэнӄитпыӈӄин чама эвын ԓыгэн ӈэвысӄэтынӈэйгут нинэнтыӄин кымиӈын. Чинъюргыԓьын!
Ынӈин-ым ӈан ытԓыгэ рэмгутэннин рэпаԓӄооԓгыткынык. Аʼмын-ым пыкиргъэт рачвыӈрамкык. Ӄэԓюӄ-ым турыпкитԓьэн найъогъан. Нивӄинэт:
- Коԓё мэй ръэнут мэԓвъиԓьын нинэнэмгутэтӄин? Наӄам ӈан рэпаԓӄооԓгыткынык!
Нивын:
- О-ок етти!
- Ии.
Ԓыгэнэвыр нэкыԓгытвыгъэн. Намӈыԓён:
- Ръэнут нинэнэмгутэтигыт?
- Вынэ гымнин кымиӈын - ынӄэн Въэйиръыԓьын.
- Ако вынэ ӄытрыткугыткы! Эʼптэ ныӄамэтвасӄэвын! Ӄэԓюӄ-ым Въэйиръыԓьын нэнрывинрыгъэн чоттагнэты, гыткъэвкы мачапъарарыӈ ныԓеӄин. Кэтэм-ым нытурвуԓӄытвичычеӄин, эвын рэмкын гапааԓен рачвыӈкы.
Ԓюур-ым Въэйиръыԓьынэ ԓьунин тэӈвытку ынӈин гытэӈъяаԓьын таӈпэраԓьын, выԓгыӄаӈокэтԓьан, агтымайыӈкыԓьэн ӈэвысӄэт! Ынан ӄонпыӈ чычаткына нинэвинвыгитэӄин ӈэвысӄэт. Ӄутти-ым аʼачекымкын ӈаргын ныпиӈкучитӄинэт - ӈэвысӄэтин пэчайвыёт рачвыӈкы, чымӄымкын-ым ей арачвыӈкыԓьэнат ынкы рээн нэмыӄэй ныпиӈкучитӄинэт. Танӈыткогты нивӄинэт:
- И-ик ӄэйвъэм ыԓён Въэйиръыԓьын нэмыӄэй пэгчиӈэквъи - рэӈэвысӄэтԓьуӈгъи.
- Итык-ым ытԓён пытӄуйӈэ ратвагъа эӈэвысӄэткэ! Въэйиръыԓьын-ым рыпэт йыԓӄэтык ныԓвавӄэн, аръаԓя ӈэвысӄэт ԓинԓиӈык гэнъэԓԓин, эԓкытвама ӄонпыӈ ӄынур нинэгитэӄин. Ӄынвэр рэмкын кыявыӈогъэ, еп Въэйиръыԓьын эйыԓӄэткэ. Ытръэч гэмэчтъирэԓин.
Таӈэргыръомэч нэмэ рэмкын рачвыӈынвэты умэкэтгъи. Нэмэ ԓыгэн рырачвыӈаннэн ӄоԓ мычытвъаачек - Въэйиръыԓьыргин энааԓьын, коԓё коргъаачек! Ԓюур-ым вай нэмэ амынан ӈэвысӄэт пыкиргъи, рачвынтомгын гаԓгэпэчасӄэвԓен. Наӄам ӈаргын нэмыӄэй нытԓепӄин Въэйиръыԓьын оԓытвагты. Ӄынвэр ӄуԓиԓьэтгъи оԓытваԓьын:
- Мэй! Мэй! Кита гымраӄ эʼптэгым мырачвыӈгъак! Ынпыначга нататԓыӈгъан:
- Аʼмын вынэ ӄоԓвытваркын! Ԓыгэнитык кэмаквыргэгыт! Еп ӈаан нымкыӄинэт четчеӈыркыт!
Въэйиръыԓьын аръаԓя эвйитвыкэ гэнъэԓԓин. Нинивӄинэт:
¶¶
- Эвын ԓыгэн тырарачвыӈгъа! Нэмыӄэй ӄԓявыԓегым таӈыннаныӈ! Нэмыӄэй ӈавысӄатэты тытэгъеӈыркын турыгмиԓ!
Ӄынвэр иквъэт:
- Аʼмын вынэ опопыӈ нынрачвыӈавнэн, ӄырым эвын эты нывйитвыгъэн!
Ытръэч-ым ӈэвысӄэт нивӄин: «Ԓыгэнитык кэмаквыргын!».
Ӄэԓюк-ым ӄонпыӈ тэнӈу ныԓгыӄин вэтчата оԓытваԓьын. Ӄынвэр-ым ӈэвысӄэтэ рырывинрынин рачвыӈынвэты. Наӄам-ым мэрынрэӄэй Въэйиръыԓьын ныԓеӄин - мачапъарарыӈ, гыткъэвкы. Ӄонпыӈ нэнанмараватӄэн ӈэвысӄэтэ тыԓяма, нинивӄин:
- Ԓыгэнитык гараӈӈытайгыт кэмаквыргэгыт! Въэйиръынэ ытръэч нинивӄин:
- Энмэч аʼтав мынԓеркын! Авнамаравка!
Эчги ӈан ярак амэчатгъат, ӈэвысӄэтэ Въэйиръыԓьын упынъыԓинин, таӈвытрыӈ рирэннин. Ԓыгэнэвыр ӈэвысӄэт амынан нэмэ каврасӄэквъэ Янраӈаеты. Въэйиръыԓьын коԓё анӈэнаԓӄотгъэ. Аны коԓё гэвэԓеркыԓеԓин вэнвыеквэ! Ӄынвэр-ым въайӄонагтэ, въэйиръын рычыпъыткъуръувнинэт! Эʼми Янраӈай кавранэн, энмэч ӈэвысӄэт уйӈэ. Гакапчачавԓен Въэйиръыԓьын ынкъам нивӄин:
- Коԓё аʼмын уйнэ эӈэвысӄэткэ тытвагъак!
Пытӄыԓымӈэ гэкэвԓин Въэйиръыԓьын! Ӄынвэр ԓьунин ӈэвысӄэт - еп-ым ярак чекыяа! Въэйиръыԓьын коԓё ӄитпэквъи! Ӄынур-ым ԓыгэн нинэӈиԓгытиӈуйвыӄин амйыӄытчота ӈэвысӄэт Въэйиръынэ! Ӄынвэрэвыр ӈэвысӄэтэ кытгынтыӄаврыткын ваԓёмнэн, эӄыԓпэӄэй! Ынкы тааԓгыԓятгъэ. Эвын гынмыԓкин опынъыԓеё ныпкитчыӄивӄин! Ачгытыԓьын пынԓёнэн:
- Ынраӄ мэӈин?
- Энмэн гынин ӄԓявытԓыӄыԓ Въэйиръын! Энмэч вай виин гым мыпкитчыӄивык ярагты!
Ӄэԓюӄ-ым нырэӄын ӈэвысӄэт? Ԓыгэнэвыр Въэйиръыԓьэ ӈэвысӄэт ԓыгэӄонпэчасӄэвнэн. Ӈэвысӄэтэ ымыӈ винвыт кыԓек нэнаԓвавӄэнат. Ԓюур-ым ынӄэн ярак ининигъи амынан Въэйиръыԓьын! Яракэн пыкэргыргыкэн ӈирэӄ эчгытвэттэ ӄонъысӄагтынэнат. Эвын-ым нэԓьугъэн Въэйиръыԓьын: ытръэч въэйымкын ытръэч амъэнныкагыргык гэнъэԓԓин! Пыкитԓьэн эӄыԓпэ вакъогъэ! Амынан ԓьуԓӄыԓ ынӈатаԓ гатаӈпэраԓен! Ӄытԓыги-ым ынан ӄонпыӈ пиӈпиӈэ нэнэнаркэԓеӄэн ԓьуԓӄыԓ. Энмэн-ым нивӄинэт:
- Коԓё вэчьым тымнэн ӈэвысӄэт? Эʼми вай ининикыԓьин?
¶¶
Ымы ванэван ыʼнынвэтгаватын пыкитльэн. Люур вай ӈэвысӄэт ининигъи, итык-ым лыгэн ныкытгынтатӄэн, ытръэч ярак пыкэргыргыкэн ӈирэӄ эчгытвэттэ лёнъысӄагта рыннинэт. Лыгэнэвыр Въэйиръъыльын, вакъотвальын, кытгынтыйъонэн, ынык ӈыраткынык арычгатгъэ гытиӈӈэв. Нэмэ ынпыянвт иквъэт:
- И-ик вынэ, ынраӄ-ым таӈымыԓьо аʼачекыт нырачвыӈынат, юрэӄ ӄутти пытӄы нинъыӄинэт!
Таӈымыԓьо рачвыӈчагъат. Энмэчьым ымыӈ Янраӈайык каврагъат. Уʼрэӈэнри тыԓяма ынкъам ярагты танԓымынӄэн ныянотыԓьатӄэн. Энмэч-ым ӄутти аʼачекыт нивӄинэт:
- И-ик вэԓесӄун уйӈэ нэнтыркын Въэйиръыԓьын!
Эчги ӈан ярак аймавыӈӈогъат, Въэйиръыԓьын вытку каӈонаӈантогъэ, чекамӄонгачаткоӈ нинэнтыӄинэт, эвыр янотыԓьыт нэнагаԓяӄэнат ынкэӄэй. Нэмэ амынан пыкитчыӄиквъи Въэйиръыԓьын. Миӈкри ымы вай ынантаӈавэръыԓьын, чама ӄытԓыги ымыӈ, ынангытэӈычьын, миӈкри ӄун ымыӈ пиӈпиӈыт ԓьуԓӄыԓкинэт гэгтыткуԓинэт. Ытԓыгын чит нывинвыӈирэсӄивӄин:
- Коԓё мэй минкэмиԓ ытԓён ниԓюԓьэтӄин? Аԓымыӈ пэнин ыʼԓёӈэт оԓытваԓьатыԓьын?
Конырыӈ-ым ӄутти ныгтыматэватӄэнат Въайэръына.
Ӄытԓыги вай экык ытԓьата винвэ нинэниԓюԓьэвӄин тэӈэмӄынныкитэ. Эчги рэмкын ныгъевӄин, ытԓён нырагтыӄэн ынкъам въайӄонагтэ ынкъам въэйиръын нэнайпыӄэнат, ынӄо ӄонпыӈ ноԓӄэн уттынпык, нытъирэткуӄин ынкы чама ԓьуԓӄыԓ пиӈпиӈэ нэнаркэԓеӄэн.
Ӄымэԓ-ым вай Въэйиръыԓьын ӈэвысӄэтынӈэгъи!
Матаԓьа ивнин:
- Вынэ ӄынрагтатгын гымнин ӈээкык, чеӈэт пиригъэн! Эченур-ым нэмыӄэй пэтԓе морыкагты рагтыткогъа.
Въэйиръыԓьын гэтԓыгэ ӈавынрагтатгъат. Ынӈатаԓ ытԓя гагтынкоргаватԓен: ынтыёнӈагъэ! Ӄутти ымы рагтыръогъат уйӈэ ваԓьыт, айгоонкэнат тэнӈыткуԓьыт.
Ытръэч.
¶¶
ӇИНӃЭЙ-ЕЙВЭԒ
¶¶
Энмэн. Ганымытваԓенат ытԓя гэккэтэ. Ытԓя энмэч гэнпэвԓин. Экык ныӄорагынрэтӄэн ԓыгэчавчывагты. Ынӄэн чавчыв ӈыронраԓьын. Ытԓя гэккэтэ ӄонпыӈ мэчуйӈэ этэйӈэткэ, ытръэч ӄоԓ нинэнтыӄин чавчывата нэнаӄоранмыӄэнат ынанӄопӄыӄаёота.
Ӄаайпы пыкирык ӈинӄэй нивӄин:
- Ыммэй! Тыгытъэвык!
Ытԓьата ӄэԓюӄ ръэнут ныйыԓнин, ытръэч вэривриԓӄын. Мэсӄээӄын вак ытԓя пэԓӄэтгъи. Амынан ӈинӄэй пэԓятгъэ. Пытӄытавэмэнӈыӈогъэ коԓё: яраӈы чимиръэтгъи. Ӄынвэр ытԓён ӄаак нъэԓгъи. Рагтыԓьын-ым чавчывагты тэнӈу ныԓгыӄин:
- Нэмэ вай Кыкватгыткаԓгын етгъи!
Ынӈин ӄонпыӈ нъайӈавыӈӈогъан. Паагъэ ӄэԓюӄ эвиръытвык, ԓыгэн итӄыевыԓьыт эвиръыт ыныкувикик ныпъаӄэнат. Ынӄэната гаймычьыԓьа нэтэнынныӈын: Кыкватгыткы.
Ӄынвэр эвыр ӈинӄэй аʼачеко нъэԓгъи, эрмэтвигъи, инъытвигъи. Ӄэԓюӄ-ым ытԓён пэнин ӈайыткынэты амкытгынта тыттэтыԓьын, наӄам наԓгыԓ мынгыткынык нинэнрыӄинэт выквийӈыт.
Ӄоԓ итгъэт пынԓятгъат оʼравэтԓьат: энмэн чавчывэн варкыт ӈирэӄ ӈээккэт ынкъам ынӄэната ынӈиннымык рэмкын рарачвыӈгъа - рарачвыгӈыт эмӈэвынъюԓьыт. Аʼачек пынԓываԓёмгъэ. Чимгъугъи: «Вэчьым эʼптэ гым тъыӈэвынъюсӄивык!».
Эквэтгъи ейвэԓ, ӈэвынъюсӄиквъи. Пыкэрыӈок нымнымык, ԓьунинэт ӈирэӄ аʼачекыт, тэӈэвиръыԓьыт, таӈамъысӄагтата ԓейвыԓьыт. Аʼачекырык намӈыԓёгъан ейвэԓ:
- Коԓё нырэӄигыт?
Ейвэԓе татԓыгнэнат:
- Нэмыӄэй ныӈэвынъюсӄивигым.
Аʼмын-ым аны ԓыгитэнӈу нэтчын ейвэԓ аʼачека, танӈыткома чама нупынъыԓисӄычетӄин, эвыр-ым ӄоԓ ыʼръэ ныпэӄэттатӄэн. Пытӄытэнӈу нэтчыгъэн:
- Ӄэтэв-ым раӈӈытагъэ? Чермыӈэты ваԓьэгыт! Мэвын нъинъэтэтын!
¶¶
Аʼмын эргатык рачвыӈыӈогъат ынкъам тайкавыӈогъат. Рачвыӈын коԓё нурэӄин. Аʼачекыт коԓё ыʼсӄагтыткота ныԓеӄинэт. Ейвэԓе ръэтымкыӄай нинэԓьуӄин, ыʼръэ нъигнэтыԓьэтӄин, ныпэӄэтатыԓьатӄэн! Аны кыттанӈо ымыԓьорык ныԓгыӄин! Ярагты-ым тыԓик, ейвэԓ гагтъэватԓен, рыпэт ӄынур ванэван нотасӄыеквэ ныԓегъэн! Ԓыгэн-ым ымгаԓята, ымпэԓята инъыԓьыт рыннинэт. Янотгъэ. Ӄутти гаԓганӈэнайпыԓенат, ӄэԓюӄ-ым нычимгъуӄинэт: эвын ытри ӄырым пэԓяёԓӄыԓтэ чама ытри ынанармачьыт. Ԓыгэнэвыр иквъэт:
- Вынэ ынръам мынтэйкэвмык!
Тайкавымгогъат. Ӄоԓеаʼачека анӈэнапэнрынэн ейвэԓ! Ейвэԓ-ым нэмэ янор ыʼръыпэӄэтатыӈогъэ. Нэмэ тэнӈу нэтчыгъэн! Нанвэчыёвын: пирисӄыченнин ӄоԓ аʼачегчыӈын ӄонайгыпы ынкъам ыннанмынга ринтысӄивнин нотасӄэты! Рэнтыё аʼачекычгын ӄээӄын арычгытвагъэ, ынӄо ӄутинэӈу рэсӄиквъи.
Этынва чавчывата ейвэԓ ивнин:
- Аʼмын-ым ӈээкык ӄыԓгыгын! Мэчынкы ваԓьэгыт!
Ӈэԓвыԓ ынкъам яраӈы нэчвигъэн. Эквэтгъэт, мууԓӄытгъэт, янра ваӈӈогъат. Кыкватгыткаԓгын - эӈъэԓьейвэԓ тагнымытваӈӈогъэ!
Ытръэч.
¶¶
ВАӇӃАСӃОР
¶¶
Ваӈӄасӄор - чавчыв. Амынан пэнин ваԓьын, таӈамынан. Ныӄааԓьатӄэн амынан. Ӄааԓьатынвык эʼӄэԓьэ ныйъоӄэн.
Янор ӄаачыко нынъэԓӄин. Эчги ыныкимтик ымыԓьо эʼӄэԓьыт ныпкирӄинэт, нумэкэтӄинэт: эчги ныӄэминпыӄинэт ыныкимтик, ныӄамэтваӈноӄэнат, ӈэԓвыԓ ӄамэтваԓьэты ынкыри нэнакытгынтыпэнрыӄэн, ынкы эʼӄэԓьык гроԓмакы нинэнкуԓюмкыԓьэвӄин. Эчги, капчачавык, эʼӄэԓьин ирвыт нынриԓьыԓьэвӄинэт тэнтисӄуйвык, ей эпирикэ ыргынан, ӈэԓвыԓ нэнатанвэтгыӈӄэн, нинэркээԓьэтӄин нотагты, ваӈӄасӄор нинэпириӄин, эʼӄэԓьык гроԓмакы нэнавъёнэԓьавкэн, ынӄэната нэнанмыткоӄэнат эʼӄэԓьыт. Рыкавраԓьава ваӈкасӄор, чама груԓмыԓьэтэ нэнанмыткоӄэнат эʼӄэԓьыт. Тэӈэмынӈин рытэ нинэткуӄинэт Ваӈӄасӄорына.
Ӄоԓ нитӄин-ым йынройгык, энмыԓыко, йынрыткынык ныткивӄин. Ытԓён нытваӄэн ваамйынройгыӈӄач, ынкы имыт нытваӄэн. Вусӄымчыкуръук, нувинтэтӄин, нымэйыӈӄин пэнъёԓгын нэнаяаӄэн.
¶¶
Ынкъам ӈэԓвыԓьык рымагтэпы эʼӄэԓьэ ныԓьуӄин пэнъёԓгын, ныйъоӄэн, нымгоӄэнат эймэвкы. Ынан чинитвиԓютэ нэнаваԓёмӄэнат ӄуԓиԓьыԓьыт. Иръыӄэй нинэйыръэтӄин тымӈэраӄа, ымы-ым авэръоочга. Ӄаарытрата нинэԓьуԓӄыԓынпыӄин ынӄэн эвиръыӄэй, оʼрапэнъёԓгыӈӄачагты нэнанарычгавӄэн, мэԓӄэгԓын оʼравэтԓьан нинэтэйкыӄин, ӄынур йыԓӄыԓьын: наӄам кукэйыръын ынкы нититыԓьэтӄин, такэчгыпат. Ытԓён-ым ӈэԓвыԓьык рымагтэты ныпирӄысӄивӄин, ытръэч уккэнчи нинэнрыӄин. Игыткин эʼӄэԓьин пыкэттыԓян нэнайъоӄэн, ӄэԓёӄ вусӄымчыку.
Эʼкэԓьэ ынӄэн рытрэԓьуԓӄытԓьэн иръыӄэй маравваԓята ԓьуԓӄыԓык ныркыпԓыӄэн, ныԓгэйъаркыпԓыӄэн. Кыпԓыма эʼрыкут нивӄинэт: «Гиик! Рэӄын ытԓыгэ гивигыт, ԓыгэн, увэма, ӄыйыԓӄыԓьэтыркын, гайӄытаӈрыԓтэԓя, гайӄытаӈарычга!»
Кыпԓыпԓыткок, нынчичьэтӄин, ӄытԓыги ӄорэн рытраԓгын. Эʼрыкут ӈан нивӄинэт: «Како, кытԓыги ӄырымэн оʼравэтԓьан!»
Ӄээӄын ынӈин ныюптэӈэвыԓтэтӄинэт, ныкэмчичетӄинэт. Гыттэпычьу итыԓьын нивӄин:
- Гок вынэ мынӄамэтвамык! Рэӄуԓым мыттаӈэнэвнагъан!
Ныӄэминпыӄинэт.
Ваӈӄасӄорына гайӄыӄоԓема, нэнапэнрыӄэн ӈэԓвыԓ аʼӄаԓьыӈӄачагты, уккэнчи гэйӄынвыргыргыԓьэвэ: гэйӄивыԓьэтэ: «Гээй, йъапэнра, йъапэнра!!!».
¶¶
Эʼӄэԓьыт йынройгыӈӄачагты ныгынтэвръуӄинэт, ирвыт ныпэчаткоӄэнат. Ӈэԓвыԓьэ нупынъыԓийвыӄинэт йынройгыткынгыпы, чама ытри чинит нэрэтыткуӄинэт энмэпы. Эчги эʼми ӄуԓиӄуԓ нынъэԓӄин, ӈэԓвыԓ нэнанпаавӄэн ынкы камԓеԓы кээчьивык. Йыӄӄайъым ытԓён нымгоӄэн ӄамэтвак.
Нэргыръоӄэн-ым, нинэгитэсӄивӄин камԓеԓын-йынройгын. Ынкы эʼӈыткынык камԓеԓы эʼӄэԓьыт гараквачаръоԓенат, ӄутти ԓюнтэӈвъитэ, ӄутти наӄам гэвъиткуԓинэт. Эвъикэ этъянвыт нэнатаӈынмыӄэнат ымыԓьо.
Энмэн ӄоԓ гитԓинэт ӈирэргэри гаӄааԓьатԓенат. Нэмэ ӄоԓ нэнтынэт эʼӄэԓьэ намгонат рытымԓятык, рэймэвык. Ӈирэӄ ӄаат нанмынат ыргынан чинит. Рораттэ напатынат. Напатыпԓытконат, Ваӈӄасӄорына тумгытум ивнин:
- Ынӈин энэԓюкэ мынтитӄэтчитынэт рорат, ымыԓьэты ԓыгэн ынӈин. Митъэԓыги микынэ раԓвавӈынэн титӄэтык, ӈанӄэн наранмыӈын.
Ӄэгԓын, ӄутынин ӄымэк ԓывавнэн титӄэтык. Мэткиит ӄынвэр титӄэннин. Ивнин:
- Гик, итыкэвын ытръэч наратӄатгыт, вэчьым эвытԓым нарагтыԓпэквыт.
Эймэквъэт эʼӄэԓьыт, эмэԓкэ оԓвынвык тыԓегъэт. Ԓюур тиӈурэ тэнмавыӈӈогъат эʼӄэԓьыт.
Ваӈӄасӄорына тумгытум ивнин:
- Гок, опопы ӄоныры янот гыт ыʼныпԓыткугыт!
Ԓыгэн ырыткочетымгогъат. Гако, итыкэвын ӈыроӄ ыʼттъооԓпэнрыԓьыт ымыԓьо тымнэнат. Ытԓён-ым гэмэчынпыткэвԓин миӈкы, мынгык, тымкычьык! Тумгиинэ, Ваӈӄаскорына, ивнин:
- Гок, аԓва ӄыԓеги, гымръам мыпэнрыгъан.
Ԓыгэн-ым ӈыроӄ мъэмит нинэӄуннинтыӄинэт. Эвыр ыннэнмъэмитэ ӈирэют нэнанмыӄэнат. Ынанэвтыԓмъамэта ыʼттъооԓкэн нэнанмыӄэн, ӄутырык-ым ӈыраёт, мытԓынъёт. Нинэткуӄинэт ынръа ырыткутэ ымыԓьо.
Нэмыӄэй аʼӄанраӄавыӈ ваԓьын Ваӈӄасӄор ӄынур Ӄунԓеԓю. Ымыԓьо маравык мэчынкы ныяакэн: ырыт, пойгын, ваӈӄасӄорӄааӈы. Ынкъам ымы ԓьэԓеӈкы ӄэтаймак нэнаяаӄэн э’ӄэԓьык инэткук.
Ӄэтаймак ынръам нинэӈиԓгынпыӄин, мачвэйпы, чама иʼннык нинэкыԓтыӄин, нинэтэйкыӄин еӈӄиеӄ, таӈынры кэгынмэ кэгынмиԓгын. Эʼкэԓьэ пойга ныпэнрыӄэн, ынан ынӄэн ӄэтаймак нэнавъёнэԓёӄэн, нэмыӄэй ныпэнрыткоӄэн аʼӄаԓьэты. Амынӄэната нинэткуӄин эʼӄэԓьын. Еп пойгын агтока нинэткуӄинэт эʼӄэԓьыт.
Нэмэ пойга ынръам нымаравӄэн аʼкаԓьэты, ԓыгэн игытӄэй нинэткуӄинэт.
Ытръэч.
¶¶
ӃУНԒЕԒЮ
¶¶
Ӄунԓеԓюн ытԓыгын гэӈэквъиԓин, еп уйӈэ Ӄунԓеԓю вама. Ытръэч ыннэн ӈээкык нытваӄэн энмэн Кытгы. Чама ныԓгыӄин Ԓяйвыткокытгано (гэнутэкэмԓитԓин, аʼӄаԓьэпы гынтэвкы). Ымы-ым ныԓгыӄин Томгавкытгано.
Ытԓыгын ивнин Кытгана:
- Аʼмын коракэгты ӄыӈэвынъюсӄикви.
Ытԓыгэ ивнин:
- Чамъам эвын, ынпыначгэгым. Ӄырым эвын, чамъам мыӈэвынъюгъэк.
Нинивӄин:
- Мэчынкы! Ԓыгэн эмытъэт ӄыԓӄытги. Ӈэнку варкын ейвэԓӄэй - ӈэвысӄэтӄэй. Ынӄэн ӄыматагын.
Нинивӄин ытԓыгэ:
- Ӄырым эвын. Ынпыначгэгым. Опопы ратан.
Ӄынвэр ӈээккэтэ ивнин:
- Аны ӄыйъогын, аныӄун ӄыматагын, титэ Ӄунԓеԓюӄэй ныгтонэн.
Ӄынвэр ваԓёмгъэ ытԓыгын. Эквэтгъи ӈавынъёсӄэвэты. Ынпыначгыӄай-ым, пыкэрыӈок, уттимтигъи. Коԓё нымкъэв, ԓывавтагнэты. Пыкэрынво ԓыгнин кэтэмъейвэԓӈэвысӄэтӄэйин ваны.
Наӄам этын чинит нэмыӄэй мыгӈээккэԓьын. Уттимтинвиривыԓьын ӈытонэн, эмэԓкэ ынпыначгытомга. Ивнин:
- Коԓё, Коԓё! Оккой! Ынръам рэӄыгъи!
Ивнин:
- Ӈэвынъюсӄивыԓьигым.
Ивнин:
- Эк, вынэ эпԓеэнъым ӄыԓьугынэт, ӄыгитэгынэт ӈэвысӄэтти гымнин. (Инӄун ӈээккэт).
Рэсӄивгъэт. Вакъогъэ-ым, ивнин этын:
- Вайыӈӄэн-ым тырэӈэвынъюӈын, тыраматаӈыркын.
Ейвэԓӈэвысӄэтӄэй ԓыгэн-ым эʼтки-ым, мымԓытӄыԓьу, ымы эʼӄэвиръыԓьын. Ԓыгэн-ым нъаӄапэраӄэн. Ивнин этынва:
¶¶
- Ӄырым эвын ӈаанӄэн, раӄыԓӄыԓ! Гымнин ӈээккэт ӄыгитэгынэт.
Ивнин:
- Эʼквырга ԓыгэн вайыӈӄэн тырэпириӈын.
Тэвмэтэвнин ивык: «Ӄырым эвын, ӈан эʼтки ейвэԓӄэй. Тэӈычьын ӄыматагын».
Ԓыгэн нивӄин:
- Эʼквырга ԓыгэн вайыӈӄэн тыраматаӈын.
Ӄынвэр ивнин этынва:
- Гиик, вынэ ԓыгэн-ым.
Ӈэвъэн ивнин:
- Ӄытантэнмыӈгын, ӄытаӈкытгэмӈытогын, ымъым эԓвэԓьинэт эвиръыт ӄыныйпыӈатгынат.
Нэпԓыткугъэн. Рытэнмавыпԓыткок, нивын:
- Гик, вынэ ӄырагтытык, ӄырым ӄыӈэвынъюги.
Рырагтаннэн. Ынӄо-ым пэтԓе нанӄатгъэ. Ӄунԓеԓю нынӈэӄин.
Ынӄо Ӄунԓеԓю йытонэн, эвын ԓяԓёԓгын вэԓӄыԓык нытваӄэн. Ытԓыгын ивнин ӈээккэтэ:
- Энмэч Ӄунԓеԓюӄэй гагтоԓен.
Мэйӈэтгъи Ӄунԓеԓю, ԓыгэн-ым ниԓгын, аммаравыԓьын, аʼӄанымчавыӈ ваԓьын.
Мэйӈэтгъи-ым. Эʼӄэԓьэ найъонат. Эвын ытԓыгын гэвъиԓин ынин тэԓенъеп. Ынраӄ-ым Ӄунԓеԓю гэгынтэвԓин чейвэ. Эʼӄэԓьэ гакытгынтыйъоԓен. Турынэймэвык, гапойгытагрыԓен. Ганмыԓен.
* * *
Ӈэнку, въичыку, ытԓыгык кытгынтыпкэрэ. Ивнин ытԓыгын:
- Како, танӈычгын тыкытгынтыпэчасӄэвын.
Ытԓыгэ ивнин:
- Ии, ынӄэн-ым нанмыгыт. Ынӄэн въигъи, гымыкы етгъи, нанмыгыт ынӄэн.
Ытԓыгын ивнин:
- Аʼа!
Ытԓыгэ ивнин:
- Ии, гымыкы ынӄэн етгъи, ынӄэн въигъи, гымо тэԓенъеп гэвъийгым.
Ытԓыгын ивнин:
- Агаа, унмыӈан-ым аʼмын. Ԓыгиӄымэгԓюут миӈкри митыркын?
Ытԓыгэ ивнин:
- Ээ, итык-ым аԓгэӄыԓматка, ӄэтэръычгын ынӄэн нъыйпыгъан, ынӄъом йыӄӄайъым нъырайъоӈгъан.
Ивнин ытԓыгын:
- Вынэ ԓыгэн танԓёӈӄыԓмата, ӄэтэръычгын энмэч мыйпыгъан.
¶¶
(Ӄытԓыги ынин увик гэӄитыԓин). Ԓюур ынӄэн эюгъи.
Ӈыроча гивигъи атчытвак рэмэԓевӈык. Мэԓеквъи-ым, иԓюԓыԓьэтгъи. Эчги ԓыгэмԓытвэгъэ, ԓыгэрмэквъи, ӄырирнин ынин тымыткоԓьын кытооркэн. Танӈыт ымыԓьо нинивӄинэт:
- Ев-ев, торыкы ԓюнъетэ, эʼми ӈанкэн тымыткоԓьын. Ӄунԓеԓюйгым, чит гэнанмыԓен. Энмэч ӄинэтэӈынйиивэтгытык.
Нивын:
—Ягов, мынивысӄивын: «Рай найъогыт».
Гакоргавԓен ӈанӄэн, гивԓин:
- Йъээк, ԓыгэн-ым игыр мытаӈынмыгъан. Вэԓынкыӄун етгъи. Эвыӈан гэюԓин.
Аʼмын-ым ԓьувыԓгыгъэт. Пойга мараквъат. Пойга маравма, Ӄунԓеԓюнэ нинивӄин:
- Ӄээӄынуӄэй гиԓиву ӄинэԓгыги.
Ӄынвэр ивнин:
- Вай-ым тынмыркынэгыт!
Ынӄо миӈкри итгъи Ӄунԓеԓю, риӈэгъи. Иʼннык кыпԓынэн пойга. Ԓевыт чывинин. Ԓевыт янра иргъи. Пԓыткугъи.
Ынръам вай эʼӄэԓьэ гиԓиву нэтчыгъэн, ранмынъюук намгогъан. Эʼквырга ӄырым эвын - нымԓыӄэн! Ӄынвэр нэтэвмэтэвын. Ӄэԓьо ԓыгэн нинэткуӄинэт эʼӄэԓьыт, нэнанмыткоӄэнат.
Ӄынвэр нырагтыӄэн ытԓён. Ӄэйвэ-ым нымкыргэри, этԓы амынан. Ынин Кытгы - нутэкэмԓиԓ гэгмиӈэтыԓьэтԓин: миӈкы ныпкирӄин, ынкы ныгмиӈэтӄин. Наӄам эмгынтэвыԓьын, эʼӄэԓьэ йъок, эвыр - ныгынтэвӄин. Йытооттэ ԓыгэн нэнапэԓяӄэнат кымиӈыт. Ынкъам пыкэрынвык, ԓыгэн нинивӄинэт ымыԓьо: «Ӄырым эвын ӄынымчеквыткы Ӄунԓеԓюӄэй, ӄэԓьо ниԓгын - аммаравыԓьын, ԓыгэн-ым анӈэнаԓьын».
Ынкы наӄам Ӄунԓеԓю ныйъоӄэн эʼӄэԓьэ. Ԓыгэн-ым ынкы нинэткуӄинэт.
Ынин ытԓеӈи Ръэйипгэв-атӄыԓьын, экык Кытгэнин, пэнин ярак пэԓятыԓьын вынвэ ныԓгэнымԓыӄэн. Ӄуԓин-ым ынээԓьын ивнин:
- Ӄыттэтгытык ӈаеты, айвэ еп гэԓьуԓинэт э’ӄэԓьыт, - ивнин ытԓенъютэ Ӄунԓеԓю. - Гымо аʼӄаԓьыръэтыԓӄэты мыԓӄытык.
Ӄутти пычгэтагты ӈаеты тыттэтгъэт. Ӈэнку амэчы ныпэрӄытваӄэнат ӈайыткынык.
Ӄунԓеԓюн ытԓеӈи Ръэйипгэв ӈанӄэн аʼӄаԓьыръэтыԓӄэты гэԓӄытԓин. Ынкъам ивтыԓин ымыԓьэты гъыԓпэӈкэтԓин - ынӄэн Ръэйипгэвын ваны.
Янор ынээԓьыт ивнинэт: «Митъэԓыги кэтэмӈэнку тыратваркын».
Ӄэгԓынангэт, ынкы вакъотваԓьын нэԓьун эʼӄэԓьэ. Напэнрыгъан
¶¶
тымынво. Пытԓьаԓьока нинэнтыӄинэт Ръэйипгэвынэ эʼӄэԓьыт. Ынээԓьыт янот ивнинэт: «Митъэԓыги нарапэнрыгым, наранаӈъачавыӈӈогым, гыргоԓягты тырэчгэтатыӈо, эвыр ынкы ӄыкытгынтытагратгытык, ӄэнапэнрытык».
Эчги э’ӄэԓьыт ԓыгэймэквъэт ынкы, йъэԓыги ԓыӈкымԓячыкогты эрэтгъи - ӈанӄэн риӈэгъи эвтыԓягты. Эʼми ныпкирӄин ыныкы, нэнамгоӄэн ранмыӈкы пойга. Эʼквырга ԓёӈынма нинэнтыӄинэт э’ӄэԓьыт. Эчги таӈымыԓьо пыкэтчагъат, гыргоԓягты ныриӈэсӄычетыԓьэтӄин, ӄэԓьо ныԓгэранмыӈӄэн ыннэн оʼравэтԓьан ныԓгинымӄынԓеӈу. Ԓыӈкымԓячыкон ӄынур ёрыткон гэтчыԓин.
Эвыр ынӄэн гыргоԓягты рэӈаткоӈной Ръэйипгэв, Ӄунԓеԓюнти кытгынтытагратгъат. Эмэԓкэ, туръурэвык ԓыӈкык, ачгыта вэтчагъат, ӄуԓиԓьэтгъэт:
- Воок!
Ӄутти ӈэнри тыԓигъэт э’ӄэԓьыт, Ӄонԓяԓёрыкы пэнрыткогъат. Йыӄӄайъым моонэнат тымыткок Ръэйипгэвынэ. Ӄунԓеԓюрык ымы эвыт намгонат тымыткойвык эʼӄэԓьыт. Нэткунэт-ым, рагтыгъат.
Ынкъам нэмэ ӄэйыӄын вак, нэԓьунэт эʼӄэԓьыт энарэрыԓьыт. Нэмэ Ӄунԓеԓюнэ ытԓеӈи ивнин:
- Э’ӄэԓьыт ӈотыӈӄо нэмэ ӄутти тыԓеркыт. Гыто ӈэнри ӄыръэтэнэвнасӄэӄвэ.
Эмэԓкэ, эʼӄэԓьыт нъыԓеркынэт эвтыԓьеквэ, йынрыткынык нъытвэтчагъан Ръэйипгэв. Ръэтыԓӄыԓеты гэнӈивыԓин ынээԓьэ.
Ынанмыԓычьа эʼӄэԓьэ, эчги ԓьунин вакъотваԓьын Ръэйипгэв, ӈоонэнӄач кавранэн, амранмыӈа яаԓеӈӄачайпы. Эчги ԓыгинэймэвнин э’ӄэԓьын, ԓьунин. Ԓьунин-ым, пойгын пиринин-ым, ӄутгъи.
Ынээԓьыт ӈайгыпы нывинвыԓԓепӄинэт.
Ӄутги-ым пойгын рыԓьуӈэннин аʼӄаԓьэты, иӈӄун тиӈурэ авнамаравка нитынэт - ампойга.
Рыԓьуӈэтыпԓыткук пойгын, эʼӄэԓьэ пэнрынэн. Ынкъам Ръэйипгэв ԓыгэн нэмэ эвычагты эрэтгъи, иӈӄун йыркыӄэыʼԓьянвэты. Ынкы пойга нымаравӄэнат. Ӄынвэр пыкэтԓьатчагъат эвтыԓяйпы эʼӄэԓьыт. Ӄунԓеԓюнти-ым кытгынтытагратгъат ынкъам йынрыткынык вэтчагъат. Нэмэ иквъэт:
- Воок!
Нэмэ ӄутти ырыкы тыԓигъэт. Эвыр Ръэйипгэв гагрыноӈавԓен, ӈэнку моонэнат йыӄӄайъым тымыткоӈӈонэнат э’ӄэԓьыт. Ӄунԓеԓюрык нэмыӄэй ӄутти нынмыткоӄэнат таӈампойга.
Нэткунэт ымыԓьо. Рагтыгъат ынӄо.
Ӄунԓеԓю, Ръэйипгэв, эӈэӈыԓьын Уӄӄэмӄэй, Пикытъым - йичьэмитйыръыт. Ыргин тумгыт: Ӄакачетгын, Иʼрэпиӄытъым, Пойгыԓьыӄай, Тиуйгын. Ынӄэн ымыԓьэты Ӄунԓеԓюнин мараврат.
Ӄынвэт эʼӄэԓьыт, танӈыт тумгэквъэт ырыкы, мараквыргын нанпаавын. О’ԓяԓёӄынтэ мэчичьу ырык чымче аноԓьатгъат. Этԓы Ӄунԓеԓюрык рээн, ԓыгэн ырыгтумгык ӄача.
¶¶
Оʼԓяԓёӄын аʼачек, энмэн Моԓԓынто. Ӄааԓьатынвык-ым эԓек ыʼръунтэтгъи Моԓԓынто. Иквъи томгырыкы, энмэн наранмыткомык Ӄунԓеԓюрык тумгэ. Гивԓин:
- Нивӄинэт: «Рэӄыркыт танӈыӄагтэ чымче, рэӈынӄэювыркыт, ӄымэгԓюур мытранмыткоӈынат».
Ыʼръунтэтгъи. Тумгыт иквъэт:
- Аʼмын миӈкри мынинмык? Миӈкри мынъынтынэт?
Иквъэт:
- Вэчьым пытԓяӄ мынъивынэт: «Мургин ӄаат ӄутти мынйыԓтык, кырвэчкаӈынвыт1 въаваӄыт». Пытԓяӄ мынъынӄаараԓьоӈавынат амъянратко. Ӄоԓ нъыԓӄытын ӈэнриԓы, нъивнинэт: «Ӄырэмкичитык. Игыр эмчымче мыныткивмык».
Ӄутти эʼрыкут ваԓёмгъат, эмчымче киквъэт. Эргатык-ым инъэ нанрагтатынат ӈэԓвыԓьыт эмчымче. Ӈанӄаараԓьоӈатынат. Нивынэт:
- Чинит ӄыԓьугыткы, миӈкри ваԓьыт тэгъену ԓыӈыркыниткы, ытръэч мытрэныгйивэтыркынитык, мытривыркынитык ытръэч: «Ӈоот гымнин, ӈоот гымнин, эʼми ипэ тэгъеӈу рэԓгыӈын».
Эмыннэнъюну нэтчынэт рэмкичиԓьыт, амъянратко ӄаараԓьоӈыԓьыт. Ӄаараԓьоӈыӈогъат. Ӄытԓыги нанмынат рыӄаараԓьоӈавъёт, навэнвынмынат.
Моԓԓынто гэтинэнъэӄэнԓин.
Нанмыткопԓытконат-ым, яаԓегты яраӈӄачагты имтиԓӄытгъэт. Ярак пыкиринэӈу яԓгытымгогъат, гынтэквъэт ырыгнотагты. Нымнымэ ӄонпы нымӈыԓёӄэнат яԓгыттыԓяԓьыт аԓямачы:
- Ныръэтури аԓямачы, миӈкри ныԓетури? Ынкъам ӄутынэ ԓыгэн нинэвинвивӄинэт:
- Ынӄэн Моԓԓынто гэтинэнъэӄэнԓин, ныгынтэвтыԓемури.
Ырыгнутэк, танӈынотак пыкирык, этъорымагтэты ӄээӄын гэгынтэвԓинэт. Энмэн танӈынотагты гэԓӄытԓинэт. Ӈэнку гэԓьэԓенръуԓинэт.
Вынэ ынкъам Ӄунԓеԓюрык нэнарэрынат ԓьэԓеӈкы. Гэкэӈэ. Нытымӈэвыԓьатӄэнат, ныйъотыԓяӄэнат, чама-ым эйгуԓеткыԓьин нутэнут.
Ӄынвэр Ӄунԓеԓюнэ ивнин Уӄӄэмӄэй:
- Гик, аʼмын наӄам рэӄэӈэӈыԓьын мытыгйипыркын. Вэԓер нъырэчинъюргэвӈыркын.
Гивԓин Уӄӄэмӄэй:
- Гик, вынэ ӄытамӈэнвынтык!
Тамӈэнвыӈгъат. Пойгын нэнпыгъэн. Пойгын ӄынур нэкыԓгэтын ръарӄата орвэты. Орвык ӈэԓӄиквъи Ӄунԓеԓю. Уӄӄэмӄэй нымӈэкавраӄэн пойгык. Орвык вакъотваԓьа нэносӄэн. Мыӈэкаврама ныти-
¶¶
пъэйӈэӄин. Ӄынвэр риӈэгъи, пойгъэӈыткынэты Уӄӄэмӄэй. Ынкы вакъогъэ пойгъэӈыткынык.
- Гик, ытръэч Кывэмык (ынӄэн ӈэгны) мэԓётаԓгын эʼмпыквотытваркын, эԓгымэԓётаԓгын рымӈэвъёԓӄыԓ.
Пԓыткома ытръэч ивнинэт:
- Ынкэгйит инэнԓьуӈэтгъи ыʼттъооԓягты.
Ивнин Ӄунԓеԓюнэ:
- Гэк, вынэ мынэквэтыркын!
Эквэтгъэт Кывамэты. Кывэм (ӈэгны) наԓгэрайъоӈын. Кывэмык пыкиргъэт, ынкыри ӈайгэӈэты. Вэтга Ӄунԓеԓюнти тыттэтгъэт Кывамэты. Ӈайыткынык ԓюур найъогъан умӄы - ынкы ӈайыткынык нытваӄэн. Нанмыгъан. Орвэты нэнԓьэтэтын ымыԓьэты умӄы. Рыпкирэтык, вэтга тамӈэнвыӈгъат. Нэмэ Уӄӄэмӄэй мыӈигъи. Ивнинэт:
- Эгэгэгэй! Ытръэч вай кынэԓгыԓӄык ӄунӄыԓи (ӄунэкык вайкынаԓьэн) мытынъэйӈэвыркын, тоттыӈаӄэргавкы Пиӄытъымынэ эʼрапэнрыркынэн.
Мыӈипԓыткугъэт, эквэтгъэт. Оʼтчой тыԓеԓьэтгъэт - нурэӄин тыԓян. Ӄынвэр ӈэнку пыкиргъэт. Ӄэгԓынангэт, тоттыӈаӄэргавык пыкиргъэт.
Тэгмэчынкы ӄунэкык вайкынаԓьэн эричиткэ, эʼчесӄиквъи. Пиӄытъымынэ эʼрапэнрынэн, раԓкогты гынтэвыԓьын тэвмэчынкы ӄооԓга инэгнинтынин.
Ӄооԓгын нанӄык тэвмэчынкы гирԓин, тытԓыкагыргык кэӈэтыԓьын кынъунин. Эвын ыныгпэччесӄык гэнирэтԓин, ӄооԓгын, ӄаайпы ваԓьын, нинэнрыӄин. Ԓыгэн-ым эвыр оммачайпынэн. Ӄунԓеԓюнти пыкиргъэт. Ӄунԓеԓюнэ пиринин, апаӄатԓынэн. Нинэнрыӄин ваԓы ԓинԓиӈыгйит ынкъам нинивӄин:
- Вай-ым тынмыркынэгыт, эвыр эӄуԓиԓьыръукэ риты, ытԓыгын эвыр итык ивкэ рэнтыӈын.
Рыттэԓьё ӄоԓеԓьыръочгатгэ. Ытԓя ынин кытгынтынтогъэ. Ивнин Ӄунԓеԓюнэ:
- Вай-ым тургин кымиӈын мытынмыркын!
Ытԓя рэсӄиквъи. У’вэӄуч ивнин:
- Кымиӈын нанмыркын!
Ытԓыгын ӈытогъэ. Ивнинэт:
- Аʼмын тэӈытръэчкин гымнин кымиӈын ӄытриԓгыткы, ынӈэ анмыка. Ӄунԓеԓюнэ нинивӄинэт:
- Вытку эвыт Оʼԓяԓёӄынтэ ратвыӈыткы, мытрэтриԓӈын. Эвыр атвыка-ым мытранмыӈын.
Ӄоԓ нивӄин:
- Ка-ако, тэӈытръэч кымиӈын, ӄэйвэ ӄытриԓгыткы.
Ӄунԓеԓюнэ ивнин:
- Гок, ԓёӈытва рытыркын, вай-ым тытынпыркын!
- Гэк, вынэ опопъым мытвыгъан. Эченур ынӈэ ивкэ.
Ынан тывнэн.
Ӄунԓеԓюнэ ивнин:
¶¶
- Ратаӈытвыӈын ыныкит, мытрайъоӈынат, ымыԓьо мытранмыткоӈынат.
Моонэн тывкы, ныкваткоӄэн. Ӄунԓеԓюнэ нинивӄин:
- Ԓыгэн ӄыгтытвыркын, ынӈэ ыʼръунтэткэ.
Тывымгонэн. Ивнинэт:
- Гако, аʼмын-ым Танӈынотагты гэԓӄытԓинэт. Ԓыгитэӈыннэн тыттатын ӈэнриԓы. Митъэԓыги гимԓыттъыԓин, ганӄойвэнтовыԓьатԓен.
Нэтриԓын аʼачек. Мэчичьу ынкы омаквъат, рэсӄиквъэт. Эмэԓкэ, ӄынур чаёткома, этъо таӈытвытконэн, таӈымӈыԓтэԓыткогъэ вайкынаԓьын.
Эквэтгъи Ӄунԓеԓюн рэмкын. Пыкиргъэт ӈэнри. Найъогъан тэкэмыннэн тыттатын, гимԓыттъивыԓин ынръа. Коԓё ԓыгэн-ым никвыӄин. Ӈэнкугиӈкы Пикытъымын эԓгарвэнӄор чигԓиԓгэннин, наӄам майӈыԓьэӈыргыԓьын. Чигԓенкэмԓиԓԓьэвнин. Чигԓенкэмԓиԓԓьэвыпԓыткунин, эʼӈгыргэпы иԓгэннин. Нымкыӄин ӈиԓгын нэнйыԓгэтын. Рэквэтэвнин эчгэтты, рымъэйӈэнин, ӄооԓгын пиринин, рыгыргоԓявнэн, ивнин: «Гочч!!!»
Эԓгарвэнӄаайӈын эчгэтты иʼрэԓӄытгъи, эʼӈгыргыкаӈонаӈаткогъэ эчгэтты. Тинтин эмнымэйӈъэв нинэнинтыткуӄин эвтыԓягты, чайкойӈымэԓ мэйӈэԓьу. Тыттэтгъи, ынкэӄэтгъи-ым, оʼраӈанӄо рыягнавкы вэтчагъэ.
Тыттэтгъи ӄоԓ оʼравэтԓьан ӈэԓгэпы. Ынӄо таӈымыԓьо тыттэтръугъэт нэԓгыеквэ. Ымыԓьо тыттэтгъэт, эԓгарвэнӄор ӈэнку нанмыгъан.
Эквэтгъэт. Найъон Оʼԓяԓёӄ. Ныкитэ пыкиргъэт ӈэԓвыԓьык. Нэнарэрӄэн рыюԓьын. Ныԓвавӄэн ԓьук. Ӄынвэр ваӈэйпыӈӈогъат Ӄунԓеԓюнти, рыюԓьын энарэрма, нивӄинэт:
- Моԓԓынтой!!!
Ӄоԓ ԓюур: «Вогой, вогой, вогой», - Моԓԓынто нивӄин.
Найъогъан, нивын:
- Миӈкы яраӈы, мыныԓӄынмык ярагты.
Ярак уʼрэквъэт, еп ыяа нэԓьунэт ярат. Моԓԓынто найыкыргыкыԓтыгъан, инӄун еп ыяа эвнэӄуԓиԓьэткэ нитын. Пыкиргъэт-ым, нэкыԓтыгъэн Моԓԓынто. Ӈаргын орвык напэԓян. Рэсӄиквъэт. Ӄунԓеԓюнти ымыԓьо.
Тоттыԓԓывыргыргыръок, чотгэӈгыпы ваԓяйӈын йытонэн О’ԓяԓёӄына. Ԓыгэн эвыр вэтга уткучитгъи ваԓяйӈа. Ӄоԓ оʼравэтԓьан ԓыгэн эвыр чывинин. Ӄутынэ, Ӄунԓеԓюнэ тумгэ, ивнин:
- Гок, аныӈан. Ӄоԓ энмэч тымнэн!
Уӄӄэмӄэйынэ ивнинэт:
- Гэк, вынэ ӄыпиригыткы, эченур ынӈэ анмыка!
Нэпиригъэн Оʼԓяԓёӄ Ӄунԓеԓюрык. Нэнпирӄыгъэн-ым, нырыттэԓӄэн.
Чывэоʼравэтԓьан Уӄӄэмӄэйынэ чаакаегты рытриԓнин. Ынкъам эмэԓкэ Уӄӄэмӄэйынэ ягыӈӄачайпы чичиккэннин. Ԓюур ԓыгэн, аԓымы чит чывипыт, ӄотымгогъэ.
¶¶
Ԓюур эвыӈӈогъэ ӄоттыԓяма: «Гоккой, гоккой».
Уӄӄэмӄэйынэ ивнин:
- Ягов, мэрынрэ!
Вэнԓыги нивӄин: «Гоккой, гоккой!»
Уӄӄэмӄэйынэ кыпԓынэн ынӈин ивыԓьэтыԓьэтыԓьын. Ԓюур ӄоԓ иквъи:
- Го! Мэркычгыргын, эʼми Оʼԓяԓёӄ?
Оʼԓяԓёӄын ӈэвъэн таӈӄонпы нивӄин: «Оʼԓяԓёӄ нанмыркын. Гынмыԓкин тымъё оʼравэтԓьан Ӄунԓеԓюнэ ивнин:
- Вай, ӈоот, мытрыттэԓыркын. Ӄынмыгын вай! Ԓыгэн эвыр кыпԓынэн иʼннык ваԓячга. Тымнэн.
Ымыԓьо нанмынат, ымы ӈэвыскэтти. Ӈытогъат ракватынвэты. Нэтрыгъэн Моԓԓынто. Мынгыт яаԓейпы нэкыԓтынэт. Ӄаагтатыԓьо нэԓгыгъэн ынӈин мынгыкыԓтэты, тангагԓыӈычьата. Ыʼръунтэтыԓьын, ыʼмӈычвыно ԓыӈкы ынӈин нынтыӄин, тинэнъэӄэӈыԓьын.
Ынръам айвэкэн, ӈэнри тыԓямакэн. Вайкынаԓьын. Ӈэнри пыкиргъэт. Ӈэнку ԓыгэгтыӄаанматгъат, наԓгэгтыӄаанмыгъан ынпыначгын, ӄунэккэԓьын.
Ӈанӄэн нэмэ нэнэквэтэвын Моԓԓынто ырыграӈӄачагты. Моԓԓынто гаӈаԓвыԓьыма нынрагтатӄэн. Ӄэԓюӄ-ым ыʼмӈычвыно ныԓгыӄин, тинэнъэӄэӈыԓьын нынтэрмэчьыӈэвӄин. Миӈкри иа’м гъыръунтэтԓин! Тымӈэтваԓьыт оʼравэтԓьат рынмыӈаннэнат.
Ӄынвэр пыкиргъэт ярагты. Пыкирык-ым нанмыгъан Моԓԓынто. Ынӈин ӄынвэр нымытваӈӈогъат амаравка. Ӄонпы паагъэ мараквыргын.
¶¶
КЫТГИ, ӃУНԒЕԒЮН ЧАКЫГЭТ
¶¶
Аʼрэԓпыӈо аʼӄаԓьэпы ныгынтэвӄин чейвэ гэӈээккэтэ ӈэргэрык. Ныкитэ вусӄымчыку энмык кувԓыткугъи, кэмчичетгъи. Гыткамԓягъэ. Ԓьуԓгэннин кэмчичетыԓьын ӈээккэтэ ытԓыгын. Ытԓён нытэӈъэв эвтыԓягты пиӈкугъи. Ивтыԓык турирык, ытԓыгын эʼйӈэвнин, ивнин:
¶¶
- Эʼмитԓёнайгыт, ытԓыгигыт?!
Ивнин ытԓыгэ:
- Ӈотӄэнайгым итыкэвын. Ытръэч этъым тыгыткамԓягъак.
Ӈээккэтэ ивнин:
- Йыӄӄэй-ым мынрэӄэквыт, миӈкри мынтыгыт?
Ытԓыгэ ивнин:
- Ев-ев, опопы ӈутку ӄэнанмыгэ. Наӄам тырэтэвиминӈэты, гынык ԓыги ԓыӈӄэвигым. Эвыр рэнанмы-ым, ринэпԓыткугъэ румкэвкы-ым коракэгты ӄынымпэнрыгэ. Ӈэнку ыʼннатчыӈатгыт, ротванвыгъет ыʼннутэргыгыт. Эвыр Ӄонԓяԓёрыкы ынӈэ авнатвыка ыʼнынтыркынигыт. Эвыр ӈэнку нараматаӈыркынэгыт, ынӈэ эʼнӄэткэ, ыʼнматаркынэгыт.
Ытԓыгын тымнэн, румкэвнин. Коракэгты эквэтгъи. Ӈэнку пыкиргъи. Ивнинэт:
- Гымо торыкагты тыгынтэвык, гымнин ытԓыгын гынтавтыԓяма гыткамԓягъэ. Инэтэннинъэйвыгъи ынан. Инэнинъэйвыпԓыткугъи, иниквъи: «Ӈутку ӄэнанмыгэ». Ынкъам чама иниквъи: «Ӈэнку рэпкиры, ротванвыгъет ыʼннутэргыгыт, ыʼныргыткун нутэсӄын, ыʼнтэйкын атчытванвыԓӄыԓ». Ынкъам чама ымыӈ иниквъи: «Ӄонԓяԓёрыкы ынӈэ атвыка ыʼнынтыркынигыт». Ынкъам ымы иниквъи: «Ӈэнку раматаӈык, ынӈэ эʼнӄэткэ».
Ԓымаԓяквъат коракыԓьыт. Ротванвык нэнутэргыгъэн, натаванвыӈын. Ынкы ымычьычоӈэт ныпэрӄытваӄэн.
Ӄынвэр мэчичьу наматагъан. Кымиӈэтгъи ынкы, ӈээкык йытонэн. Ынӄоры нэмэ, эʼӄэԓьэ йъок, гынтэквъи.
Миӈкы ныпкирӄин, ӈэнку нэмэ натчыӄэн. Ӈэнку виин ныматаӄэн. Нэмэ ныгръоӄэн. Эчги ӈэнку ныгръоӄэн, нинивӄинэт ынкэкинэт:
- Ӄырым эвын ӄынымчеквыткы Ӄунԓеԓюӄэй. Опопы ратан мараквыргын. Ратанӈавӈэн, варат нытумгэвыркын. Наӄам эвын нымԓыӄэнат, аʼӄанраӄавыӈ ваԓьыт Ӄунԓеԓюнти. Вынэ варат нытумгэвыркын.
Вытку ынӈин нутэкэмԓиԓыпԓыткугъи, вытку ынкы паагъэ мараквыргын вак. Миӈкы ныпкирӄин, нэмэ ныматаӄэн, нэмэ ныгмиӈэтӄин.
Нотакаврапԓыткоӈ, ӄэгԓынангэт паагъэ вак мараквыргын. Эргыпо нъэԓгъи Кытги, Ӄунԓеԓюн чакыгэт. Томгавкытгано нъэԓгъи. Кытгинэ мараквыргын эʼнӄу гэԓгыԓин.
Ӈотӄэн ытръэч.
¶¶
ЭʼЧУУԒГЫН
¶¶
Эʼчууԓгынэ Ӄункинвиӈ гэтэнымченԓин. Ӄааԓьатыԓьыт гимтиԓӄытԓинэт, ӄынур айвэ. Ӄункинвиӈ гэнъюԓин. Анок-ым, мырэнык. Ԓыгэн-ым Выёӄонкэнвэӈ, ныӄытԓиӄин, нъэнӄэӄин-ым ԓыгэн, гавъяԓен. Рыюԓьын-ым, ӈэԓвыԓ ринтынин мранмачы. Ӄэтэв рэмкэ ԓюут нэԓьугъэн ӈэԓвыԓ. Ако нэнԓьэтэтын ынӄэн этынвэты, Аʼчооԓгырыкы, ӈэԓвыԓ. Ԓыгэн-ым эрмэчьын вэтгычемгъоԓьын, ӄынур ԓыгэн ииԓгын. Миӈкыри пыԓитык, ԓыгэн ԓюӈпэԓӄынтыԓьын. Рыпкирэннин рэмкэ ӈэԓвыԓ.
Эʼчууԓгын-ым гивԓин:
- Эʼмъим рыюԓьын?
Ивнин:
- Ӄоо, эʼми, эвын эмӈэԓвыԓ тыԓьугъэн.
Эрмэчьэ Эʼчууԓгынэ ӄырирнин рыюԓьын. Ԓьунин, ныйыԓӄэтӄин.
Ивнин:
- Како, эʼми ӈэԓвыԓ?
Ԓюур эйиԓыкэ гэнъэԓԓин, авэтгавка, ытръэч мынга нывэтгавӄэн.
Эʼчууԓгынэ ивнин:
- Гок, аʼмын ынръам ԓыгэтъыԓрочгыпгъэ. Гако вынэ вэчьым тырэнтъыԓеквыт имтик, опопы мачынан, вэԓер тъыныпкирэтгыт имтитэ.
Эмтэгты имтинин.
Ӄутти акватыӈӈок, энарэракватыӈок, ивнинэт:
- Ӄынатчыӈатгыткы ӈоонко ӈэԓвыԓ.
Имтик рыпкирэннин рыюԓьын, эвын ымыԓьо уйӈэ оʼравэтԓьат, ӄэԓёӄ. Эʼчууԓгынэ гивԓинэт: «Пытԓяӄ ӈэԓвыԓ ӄэнарэрыркынэткы».
Рыпкирэтык имтик ивнин:
- Егов, аʼтав ӄыръатчаӈыркын ӈутку имтик, моргынан-ым мынрэԓьуӈыркын ӈэԓвыԓ.
Наӄам ынан ԓыги, нъэнӄэӄин рыюԓьын, гавъяԓен.
Пытԓяӄ-ым нэԓьугъэн ӈэԓвыԓ. Ԓыгэн-ым ӈаԓвыԓьэты ӄытгъи Эʼчууԓгын гээвкы, танԓёӈэнарэра, ӄэԓёӄ ыʼръунтэннин, ынкъам ынан ԓыги нинэԓгыӄин, миӈкы варкын ӈэԓвыԓ. Ӈэԓвыԓьык-ым пыкирык, ивнинэт тумгыт:
¶¶
- Танԓымынӄо ӄъурэвыркынитык, пытԓяк, ӈэԓвыԓьыԓӄырирыԓьытури.
Эчги имтик нэнъурэвэтын ӈэԓвыԓ, Эʼчууԓгын эмтэгты ӄытгъи, ӈан ытри мэӈин. Имтик пыкирык, Эʼчууԓгынэ Ӄункинвиӈ ивнин:
- Гок, итык эвын еп нытԓепыткуйгыт? Гако нивмури: «Вэчьым тумгин оʼравэтԓьан энмэч вэчьым въигъи». Аʼмын ынӈатаԓ нивигым: «Этэӈэтэвкэ (аӄамэтвака) рэвъигъэ, мытръаӄапэрагъа».
Ынӈин ивыпԓыткук, тумгытум ивнин:
- Нэмэ наԓвыԓьэты ӄыԓӄытги, ӄыгтыгын ӈэԓвыԓ, ӄырэтгыткы, ԓыгэн ӈутку мынӄаанмат.
Ӈаԓвыԓьэты аʼтчама, оʼравэтԓьат ԓымынӄоры ныпкирыткуӄинэт, пытԓяӄ ӈаԓвыԓьыэнарэрыԓьыт.
Ӈэԓвыԓ нэныпкирэтын эмтэгты. Тумгыт ымыԓьо гумэкэтԓинэт. Эʼчууԓгынэ тумгыт ивнинэт:
- Аʼмын мэй, тумгин оʼравэтԓьан ыʼмъычычонэт мытрэнтэвиминӈэннын. Гик, аʼмын йъарат вэты аʼткэвма вагты, тотъэты вагты нэрэркурмык. Гако вынэ тэӈэтэвкин (акватӄамэтваӄэн) моочгычымӈы ӄынмыгыткы.
Нанмыгъан. Ивнинэт:
- Эӄыԓпэ ӄынвэнӈыркыниткы.
Ытԓён ынан таӈынанавыԓӄычьын ыʼттъымычвиткукин ваԓы ӄаатъымык нинэмнэйвыӄин.
Нинивӄинэт:
- Гик, вынэ тумгин оʼравэтԓьан мытынтэвимиӈэтыркын, эӄыԓпэ ӄинэвэнӈэтыркынитык. Эӄыԓпэ мынынтэнмавыркын, ратанӈавӈэн, йъарат ӈавычгычемгъок нэрэркурмык. Гик, итык эвын энанрыԓпэркэн ваԓяйӈын тыԓгэнэрвавыӈӈон, энмэч итык тынирвынӈэвын.
Како ԓюур ӄынвэр эйыԓӄыкэ нъэԓԓьэн, ԓыгунмытъыԓԓьэн эвыӈӈогъэ:
- Гэмэԓевигоом!
Ԓыгэн Эʼчууԓгынэ тумгыт нинивӄинэт:
- Гик, эӄыԓпэ ӄинэвэнӈэтыркынитык, ӄувиркынитык! Наӄам тумгыт эвын гэвинвынинъэйвыткуԓинэт, гэмитъэйвыпԓыткуԓинэт: «Тырапытԓьангагчавӈыркынэтык, ӄыпытԓьагагчавыркынэтык, ынӈэ пэтԓе эпԓыткукэ».
Энмэч ӄынвэр ӈэԓвыԓ гытъэквъи, еп увипԓыткукэ.
Ӄынвэр ӄоԓ ивнин:
- Ӄынӈэюквын ӈэԓвыԓ. Эвыр рэнӈэювӈын, эӄыԓпэ ӄырэтгын, ӄыетги.
Тэӈэвыԓьык рээн рэмкын ӄамэтваткогъэ гэчевкы. Ӈэԓвыԓ рыӈаёвма, нувиӄинэт. Чама нинивӄинэт:
- Гыткат кытэӈупчивыркыниткы, ӄытэегиԓгыӈыркынитык, ӄытаӄымԓяӈыркынэтык.
Ӄынвэр увэма увэнтатымгогъэ, рамаԓявӈыӈӈогъэ унмытъыԓԓьэн.
Нивӄин:
- Энмэч тымэԓеквъэк.
¶¶
Ԓыгэн ԓюӈӄуԓиԓьэтыԓьын Эʼчууԓгын. Ытръэч тумгыт нинивӄинэт:
- Аʼтав амтаӈъянва ӄувиркынитык, рай ӈэԓвыԓ рэтыркынин. Ӈэԓвыԓ рыпкирэннин.
Ԓыгиунмытъыԓԓьэн ԓыгэн нымэԓевтыԓеӄин, ныԓгигпиԓьыԓьэтӄин. Ӈэԓвыԓ рыпкирэтык, аԓымы ванэван нырэӄыгъэн, чекавэтываӄ нъэйӈэткусӄычетӄин тъыԓԓьэн.
Эвыр нивӄин:
- Вынэ вай тытэӈмэԓевык.
Эʼчууԓгын нивӄин тъыԓԓьэты:
- Гик, вынэ рэмкын ныӄамэтваркын, чеӈэт мытынтэнмавыпԓыткогыт. Эʼтки йъарат пыкирык нэривмык: «Аʼмын како ӈавычгычемгъоԓьыторэ». Гик, энмэч эӄыԓпэ ӄытэӈэтэвыркын, вай рынэкавъёйгыт.
- Вынэ вай тытэӈмэԓевык. Тырапаагъа ынӈин итык.
- Этԓё-ов. Чеӈэт моочгычымӈы тумгин мытынмыгъан.
Ԓыгэн амэтъо нивӄин:
- Вынэ тымэԓевык. Ынан тырапаагъа ыннин итык.
- Гик, вынэ чеӈэт мытынмын тумгин моочгычымӈы. Наӄам мытратвыӈын, нэривмык: «Аʼтав эмгытԓитэ тымыткы!»
Ӄынвэр ынӈин тымӈэнотъаёк ныӄуԓиԓьэтысӄычетӄин ӈаԓвыԓьыӈӄачагты, нувинтэтыԓьэтӄин.
Эвыт ԓыгэн нивӄин:
- Вынэ тыԓгитэӈмэԓевык, ԓыгэн тыԓгимчегъэк ынӈин итык, тырапаагъа игыр выячьатык.
Како вынэ Эʼчууԓгынэ ивнинэт тумгыт:
- Коԓё аʼмын миӈкри? Тури рэӄын ривӈытык? Наӄам тумгин моочгычымӈы аʼтав ԓыгэн мытынмыгъан, нэръэйӈэԓьэнмык. Гым тивыркын: «Опопы энмэч мынъынгагчаватыркын».
Ԓюур ӄынвэр нотагты ԓыгийъэгынтэквъи. Ынӄо-ым ӄынвэр нэмэ уʼрэквъи, эвын мэчыйӄунтэтык.
Эʼчууԓгын эвын гэтэӈытвиԓин, чит ынӄэн нэнанмыӄэн ԓыгиунмытъыԓԓьэн, нэнапытԓьаранмыӈӄэн.
Ԓыгэн-ым гэԓгунмытэйкыԓин итыкэвын, гэԓгинтэӈытвэтԓин, ныгынкойӈъав гэнъэԓԓин.
Ытръэч.
¶¶
ЧЬОМАРАГТЫГЫРГЫН
¶¶
Чьомарагтыгыргын гатваԓен. Ынин ытԓыгын айваната гаӄапԓёнмыԓен. Еп ытԓён ныппыԓюӄин, ӈинӄэю вама. Ыммайӈанӈэт ытԓыгын ԓыги гэԓгыԓин. Ыммайӈанӈэт гэрэрмэвӈыԓин, гарамԓытвэнԓен. Таӈкоԓё гэрмэвԓин, чама гаԓгэмԓытвэԓен, чама ԓыгэн гэԓгинъытвиԓин. Ымыӈ ԓыгиԓвэт пэрэӈӈонэнат кытгынтата. Ынӈин этыӈӈой-ым, эймэквъи айванагты.
Кыткытык, эмэԓкэ вытатык, ынин ватомгын ивнин:
- Ԓыгэн аӈӄачормэты, ыʼтвынпанвэты, мыныԓӄынмык. Ԓюур ӈэнку пыкиргъэт. Ытри-ым ӄээӄынуӄэй вак, ыʼтвыԓьын уʼрэквъи. Эчги ыʼтвыԓьын нэԓьугъэн, тумгытум моонэн нинъэйвык. Нинивӄин:
- Эвыр ӈутку рэмпэӈыт, митъэԓыги ԓыгэн рэӄэ нараԓпынрыгым. Эвыр ынкы энайыръыйпама, ыʼтвэпы, ӄэнатангагԓыӈыркын чама ӄинэтэӈвинрэнӈыркын инэйпэԓьык, ныннэпы ӄинъэйӈэвыркын:
- Чьомарагтыгыыр, ӄывинрэтыркын ыʼтвыйыръыйпэк! Пыԓԓяӄ аʼтавнымайӈъав ӄинъэйӈэвыркын: «Чьомарагтыгыр!». Энмэч ӄынвэр ӄинивыркын: «Ӄинвиӈэтӄээтыркын, ӄэйӈун ыʼнӄапԓёнмыӄаатгыт!».
Ӄэгԓынангэт ырыкагты ԓюур ӈыпасӄэвымгогъат. Коԓё коԓтаыʼтвычгын гэԓгитэнйыръэтԓин имырэӄэ. Ытри тааʼчомата, чагчомата гэйыръэтԓин коԓтаыʼтвычгын.
Энаӈайпамгогъат. Ивнин тумгэ Чьомарагтыгыргын:
- Аʼтав ӄырэвинрэнӈыркын!
Кэтэмынӈин ытԓыгин ӄапԓёнмыткоԓьын ыʼтвыԓьын гэетԓин.
Вэнратымгогъэ.
Ӄынвэр пэтԓе тумгиинэ ивнин:
- Вынэ ӄыгагчавыркын, этъым гагчавыркыт инэӈэйпэк вай имԓетыркын!
Этынвыԓьын ыʼтвин Чьомарагтыгыргына пынԓёнэн:
- Эты вай ринтэ рытык рэчимэты?
Наӄам чагчомат пыԓвынта гэкыԓтыԓинэт. Ԓыгэн таӈкоԓё нымэйыӈӄинэт, таӈынанэтчычьыт.
Ӄутынэ ивнин, этынвыԓьа, ынык ытԓыгык энанматыԓьа:
- Гэ, аʼмын, ӄэйвэ ӄырым, нитчыӄинэт!
¶¶
Кыԓтэчгэпы пиринин чагчомачгын, тэӈпиринин-ым, тааԓгыԓятгъэ, оʼравэтԓьаԓԓяпгъэ. Уйӈэ оʼравэтԓьака эчги нъэԓгъи амноныӈӄач, ӈутри ринтысӄивнин амноӈэты чагчомачгын ыннанмынга. Ԓюур аӈӄаараргыргык чыгэгчыкутгъи чагчомачгын.
Тумгиинэ ивнин, тъарыгнэн:
- А-г-ааа! Иаʼм ынръам рэнтысӄэвычгатын, роԓьаӄанӈэнавычгатыркын!
Рытааԓгыԓявнэн Чьомарагтыгыргына. Чыгагчыкойпы тиӈунин ыннанмынга. Рынрынин амноӈэты, нотасӄыткынэты. Тумгытум винвэ аʼткэвма гитэнин. Эвыр ӄоԓ чичеквъи-ым, ивнин:
- Эӄыԓпэ ӄывинрэтыркын вынэ!
Эвыр-ым гагчавыԓьатыӈогъэ, амӈаԓгыԓ рынрыӈӈонэнат чагчомат.
Инэнйыръын ыʼтвычыкукин нэпԓыткугъэн йыпэк. Ынӄэн ыʼтвэрмэчьэ айванаԓьа тумгыт ивнинэт:
- Вынэ ыʼтвъэт мыныйпэгъэн.
Чьомарагтыгыргына ивнин:
- Этъым вай амгымнан рынрык рэчимэтгъэ?
Нэмэ ивнин ыʼтвэрмэчьэ:
- Вынэ нитчыӄин, ӈаԓгыԓыткота мынынтыгъэн.
¶¶
Эчги ынӈин ивнин-ым, ӈэранвакъосӄооԓгэпы пиринин, ԓюур ԓыгэн ԓевтык гыргочагты риԓгиннин. Эмнуӈык нъэԓык, иквъи:
- Вай, миӈкы тырэтриԓнын?
Ынръам эʼӈвэнатыӈогъэ (таароӈыӈогъэ) ынык ытԓыгык тымыткоԓьын айванармачьын. Ивнин:
- Ӈутку-ым вай ӄытриԓгын.
Рытриԓнин-ым, ивнин:
- Ԓеӈытъа гыт Чьумэйгыт эккэйгыт?
- Ии.
- Гик, вынэ рэмкын нычаёткогъан,- ыʼтвэрмэчьэ ивнинэт чиниткинэт аʼачекыт,- гик, вынэ ӄуннумэкэквытык!
Нэмэ Чьомарагтыгыргына тумгытум винвэ аʼткэвма гитэнин. Эвыр коԓ чичеквъи, ивнин:
- Нэмэ гыт ԓыгэн тымӈэтваӈӈогъэ? Ӄывинрэтыркын уттынумэкэвкы, тъачеӈычэрыӈӈогъэ, чинит ивкэ: «Мывинрэтыркын!»
Эвыр-ым ытԓён кытгынтакватгъэ оттыгэченвэты. Коԓё уттуут румэкэвнин!
Чаёткогъат. Чаёпԓыткок, пынрынэн кимитъэ айванаԓьа: чагчоман ымыԓьэты йыԓнин, ынкъам тааʼчоман, рырканаԓгыкоԓтаԓгын ымыԓьэты, ԓыгэкоԓтаԓгын ымыԓьэты, ӈиԓгытко-о-о-т! Ынӄэнат рыянръавнэнат йыԓьёттэ, ивнин:
- Ӈотӄэнат гыныкагты.
Коԓё нымкыӄин имыръэнут йыԓнин.
Нэмэ тумгытум винвэ аʼткэвма гитэнин, эчги ымыԓьо кимитъын нэйыԓыпԓыткун. Эвын-ым ӄоԓ чичеквъи:
- Вынэ ӄытимтиӈыркын, мынрагтыркын. Ынӄэн ԓыгэн куԓтэк ӄинэчымӄэтги.
Тэмтэӈымгогъэ. Тимтиӈыԓьын нэнатангагԓыӈӄэн. Эвын-ым ӄоԓ ныгагчавӄэн. Мэчемпэтԓе нинивӄин:
- Вынэ коԓё ымычьычонэт тимтиӈыркын!
Эчги ԓыгэпԓыткоӈӈогъэ тимтиӈык, ӄынут мачамэмтэйпыӈ нъэԓгъи, тумгиинэ пойгын пирисӄыченнин, кытгынтакванма ивнин:
- Ев-о, вынэ мыпэԓячгатгыт, ӄэйӈун ыʼнӄапԓёнмычгатгыт! Аʼмын-ым имыт эмтэйпысӄычаннэн, пойгын пиринин, кытыгтываԓяркыԓягъэ томгээна.
Эквэтгъэт, ымы ԓюӈынрэӄэвэ рыннин, ӄэԓюӄ нымкыӄин кимитъын йыԓнин. Энмэч-ым ԓымӈэ кимитъэ нинэрэтын.
Ытръэч.
¶¶
ЭӇЭӇЫԒЬЫТ ГАЙЪЭԒГА
¶¶
Нынымытваӄэнат ыннэннымык йъэԓгытомгыт. Ынпычьын, Ӄаантано итыԓьын, ыʼттъыётраԓьо нитӄин. Ӈинчьэн-ым - Йиԓьы, ынкы рачымчо.
Ӄоԓ рыннин ӈэргэрык Ӄаантана Йиԓьы ивнин:
- Китаӄун мынаӈаӈрачвыӈченмык. Мэӈин эпԓеэн армаӈ ваԓьын.
- Э-э,- ӄутынэ ивнин.
Ԓыгэн итык нымэԓьэв нынымытваӄэнат, ӄонпыӈ нытэӈычьэтӄинэт.
Рытгэватԓыӄэва, ӄоԓерыёрагтэты Йиԓьы ԓюур пыԓӄэтгъи, наӄам ымыӈ нытэвыӄэн, ытръэч ныԓгитэвмэтэвӄин гытгыԓӄатык. Тэвыԓьанма, ныԓгиӄувчимгъуӄин, нивӄин: «Аԓымы чит ԓыгикыргысӄыԓьын тыԓян! Этыӄун тытымӈэвык? Коԓё ԓыгиръэмиӈкэтэ тытак?».
Тантыԓяӄэвъяӈӈота гитԓин аԓьэӄатыԓьатык, наӄам коԓё гытгийӈын! Ӄынвэр гытгыԓӄатыӈогъэ. Эчги ԓыгэн егэ рынинин нутэсӄын - ԓюур тэӈкыргысӄэтгъи. Рытааԓгыԓявнэн игыткин ынин аԓьэӄатын: ӄытԓыги ӄырымэн гытгын, ӄытԓыги ытръэч ӄорэн аʼчанӄораттыт. Аԓымы аръаԓя чемысӄыԓьын, таӈъаӄапыԓӄаты ваԓьын. Ытԓён-ым оʼтчой аԓьэӄатыԓьатгъэ - амгынотъыԓётагнэты! Аԓымы еп тэркэнэнэма рагтакватгъэ!
Эмӄэԓеԓвынэ ытръэч иквъи: «Ытԓён вай ӄанан тырэӄыркын? Ымыӈ ӄораыттык тыпыԓӄатыӈок? Ӄамэтвама ӈэвъэнэ пынԓёнэн:
- Нырэӄигыт оʼтчой, аԓымы Ӄаанты еп этиркининикэ эквэтгъи?
Вытку ынӈин ивкы, кэтъонэн ыргин гайъэԓга вэтгав. Ӈотӄо нэмэ рытгэватыԓӄэва татԓыгнэн Ӄаанты.
Эвын ыʼԓетык, Ӄаанты нырагтытыԓяӄэн. Эгытъыԓёвэнвыеквэ ныԓеӄин ярак пыкэрыӈок. Ԓюур таӈамэчатгъат ярат. Гыроԓмакы ԓыԓепыткугъи. Аръаԓя ԓыгонмычыко нытвэтчатваӄэн. Ынӄоры таӈъаӄаттатыӈ! Таӈымъыԓёнэт тыттэтвиригъи, вытку воԓӄытвэма тыттэтгъи! Тыттэтык, рытааԓгыԓявнэн чит онмычыкон. Кытԓыги ӄоравэнвычыко гэткивԓин.
Ынӄо ытръэч иквъи:
¶¶
- Ако, эвыӈан ымыӈ Йиԓьы мэчынкы! Эԓымӈэ ӈан! Китъам ӄун эпԓеэн ӈотӄо миӈкри ритгъэ?
Нэмэ ӄээӄын нымэԓьэв вагъат.
Ӄоԓ итгъи инэнвинэвыԓьын Йиԓьы рагтыгъэ эвын вуԓӄытвик. Рэсӄиквъи ярак. Пэнъёԓгын нынԓетӄин, увикук нынпытваӄэн. Ытръэч ӈэвъэн ванэван нивын «етти», ымыӈ ԓюнгитэтэ рэсӄивыԓьын ыʼвэӄуч. «Рэӄык кургъи? Ынӈин ԓыгэн пэнъёԓгыткогты ваԓьатыркын!». Ӄынвэр янор эʼйӈэвнин. Ԓёӈочыткота. Ынӄо рэймэвнин, тэӈгитэнин паԓёмтэԓнэн выегыргын. Этԓы нывъентогъан. Гэԓгичеӈыттэтԓин уʼвэӄуч. Эʼйӈэвнинэт энараԓьыт. Нанрочавын, ынӄо намайынԓян, нэнпэтын.
Эргатык вуԓӄытвик нувиӄин, ԓюур ваԓёмнэн гэкэӈвыргыргыԓьын. Ӈытогъэ. Гэкэӈыԓьын ивнин: «Етти!». Ԓюур эԓкыԓнин ӄуԓиӄуԓ. Эмӄэԓеԓвынэ нивӄин: «Аԓымы мытынпэтын! Ымыӈ эвиръыт мытычвиткунэт, ымы орвоор митъэ тычвиткуйвын, гаканйы мытынвэнӈыгъэн, нэԓгыт мытынрагтатынат».
Янор-ым гэԓгичеӈыттэтԓин, ԓьуԓӄыԓ ӄынур ыʼԓьыԓ гэнъэԓԓин, нивӄин: «Юрэӄ аны ынӄэн рэтырэт».
Ынӈин ытԓён вэтчатвама, Ӄаантана кыԓгыпэнрынэн пыкитԓьэн, ынӄо кынмаԓ рэсӄиквъэт ярак. Йиԓьыӈ панэна нытвэтчатваӄэн ӈаргын. Инэӈэк ноԓытваӄэн. Вытку ӈэвъэнэ аʼйӈавынво витысӄычетгъи, ынӄо рэсӄиквъи. Рыԓык, ӈэвъэн иквъи:
- Эʼтки торарамкыԓьытвагъак нымнымык, ытԓякы.
Ыʼвэӄучитэ рымӈыԓявнэн, миӈкри гитԓин. Атчьатык, эмчимгъутэ нъэйӈэԓьэтӄин Ӄаанты.
Эргатык инъэ Ӄаанты амэвычаӈэръа ӈытогъэ ярайпы, эʼчесӄиквъи. Эʼчепԓыткук, чит рэсӄивыркын, ытръэч гэԓгийӈэръуԓин, ымыӈ чиниткинэт егыт этԓы ныԓьунинэт. Ымыӈ инэӈ, ынык чымче ваԓьын, тэйиԓиӈэ ԓьук нэнаԓвавӄэн. Ӄынвэр гаԓгэӄэвъяӈӈоԓен, ампамъяԓьын гагтыквыӈӈоԓен. Ӄынвэрэвыр ӄэргаквъэ. Пэнинэмиԓ яраӈы чымче, ымыӈ инэӈ пэнинэк. Ӄытԓыги, чинитыттэ гантымӈэватԓен.
Йъэԓгытомгын йъонэн ынкъам ивнин:
- Аʼм вынэ мэчынкы! Мынпаамык игыт ынӈин итыԓьэтык! Ыннаны гэйгуԓенмури! Мынтаӈытваркын пэнинэмиԓ!
Ытръэч.
¶¶
КЭЙӇЫН ЫНКЪАМ УМӃЫ
¶¶
Энмэн. Кэйӈын ытри умӄы, кынмаԓ ынпэԓьыт, пэнрывыԓгыгъат. Аʼмын коԓё гинэмыԓкичитԓинэт тортэркыгыргоԓятык, вытку тэркамэчанма пԓыткугъэт. Кэйӈын ԓыгэн ынкы энамыԓкэнвык вагъэ. Умӄъым эквэтгъи.
Кэйӈын нэԓьугъэн кэйӈыйичьэмиттумгэ. Намӈыԓёгъан:
- Гэрэӄигыт?
- Умӄэтэ ынӈин инэнтыгъи. Аԓымы ыннаны ынпэԓьымури.
Йичьэмиттумгэ ытԓён нивын:
- Ынан мытратаӄэчгыӈӈын.
Ынӄоры кэйӈын пэԓӄэтгъи. Кэйӈыйичьэмиттумгэ наԓӄырэрыӈӈогъан умӄы. Аӈӄачормык нэԓьугъэн ръавыйӈын. Ынкы амынан ныръэвуӄин Увъаԓяйӈын, ынӄэн кэйӈын. Йынрыткынык-ым нынымытваӄэн ӄэпэр. Ытԓён нытԓепӄин. Гытъэвкы ръавэты ӄытгъи. Ръэвык ӄача нъэйӈэткуӄинэт иʼгыт ынкъам риӄукэт. Эʼӄэԓиӈэ кайӈэты, ӄэпэрык яаԓ нъэԓгъэт. Увъэԓенэ нинэвириӈӄин ръэв. Ӄэпэр ымы эʼнӄу нинэԓгыӄин. Ӄэпэр вэнԓыги эймэквъи. Увъэԓы ръавыткынгыпы кэӈкэԓетгъи. Ӄэпэр ивнин:
- Вытку ринэнруԓыԓтэвы - рэймэвы. Игыр-ым ӄырым! Ынръам кэйӈэ кыпԓынэн ӄэпэр. Аʼмын аны вытгиӈэтгъи ӄэпэрин гыткаԓгын нанӄэты, тъайытчанэн, егъентонэн. Ръавоӈногъэ ӄэпэр, нинивӄин кэйӈын:
- Гынмыеп тивыркынигыт! Нъыруԓтыгъэн - ӄырым тъынрэӄэквыт!
Ӄэмипԓыткук, ӄэпэр панэнагты йыԓӄысӄиквъи. Арычга нинэгитэӄин кэйӈын. Пэтԓе Увъэԓы въигъи. Йыԓӄыма ӄэпэрык, ръавэты эймэквъи умӄы. Риӄукэт эвыр иʼгыт гынтэквъэт омӄайпы. Нэныгъевын ӄэпэр.
- Еԓьой! Мургинэйгыт инэнъегтэԓевыԓьигыт! Ӈаан ръавэты умӄы ӄытыркын!
Ӄэпэр очыткогъэ:
- Тырэнгынтэвэнӈытык - аԓва ӄыԓетык!
Ӄутгъи. Эʼйӈэвнин умӄы. Йъонэн ӄэпэрэ, ивнин:
- Коԓё аваԓёмкыԓьэгыт!
¶¶
Умӄэтэ нинивӄин:
- Нэмыӄэй тыгытъэтыркын!
Умӄы вэнԓыги ӄамэтваӈӈогъэ. Ӄэпэрэ йъонэн. Ӄаптэткынэты пиӈкугъи, ёойвыӈӈонэн - нэнаԓвавӄэн, ӄынвэр эʼннэпы моонэн. Рыпиркыԓевнин ынкъам тымнэн. Аʼтчаԓьыт иʼгыт ынкъам риӄукэт эʼйӈэвнинэт:
- Ӈоот вай ӄынугыткы! Еп нычиитӄин.
Эвыр наномгогъан. Ӄэпэр-ым панэнагты эквэтгъи.
Роԓьянвыт ивнинэт:
- Еԓьоторэ! Вай гым тэквэтыркын! Ӄываԓёмгытык митъэԓыги: эчги нарайъоркынэтык эрмэчьэ - ӄыруԓтыркынитык!
Ӄэпэр эквэтгъи. Ӈотӄо умӄэтэ ръэӄэԓиӈэвнинэт иʼгыт, риӄукэт. Эвыр-ым ымыԓьо эквэтръугъэт.
Ытръэч.
¶¶
РЭӃОКАԒГЫН, ТЭГИНӇЭТЫԒЬЫН КЭЙӇЫК
¶¶
Рэӄокаԓгын ынкъам кэйӈын гэԓьувыԓгыԓинэт.
Риӄукэтэ пынԓёнэн:
- Ытԓён ӈан гынан этъопэԓ ынанръанот айыԓго нинэԓгигыт?
Кэйӈэ татԓыгнэн:
- Ынанэтъопэԓ гымнан айыԓго нинэԓгигым умкычыкукин.
Риӄукэтэ пынԓёнэн:
- Ытԓён ӈан-ым ръэнут умкычыкукин айыԓго нинэԓгигыт?
- Ик-ка-ако! Энмэн ытԓён рэвымрэв!
Риӄукэтэ тэнӈу ԓыӈыӈӈонэн.
Кэйӈэ ивнин:
- Иаʼм ытԓён тэнӈу инэԓгыркын?
- Аʼм вынэ итык гынин айыԓго ԓынъё гымнан нэнаӄонынмэгым!
- Вынэ ӄырым ӄыӄонынмыгын рэвымрэв! Миӈкри ӄун омкычыкоеквэ ԓяйвыма ытԓён майӈычаӈыттыгыргын риӈэсӄычетыԓьын!
Ынӄоры-ым кэйӈэ пынԓёнэн рэӄокаԓгын:
- Гынан-ым мэӈин кытайыԓго?
- Гымнан майӈайыԓго нинэԓгигым энмэн ытԓён тымкыԓевыт! Миӈкри ӄун ыныкит ынан оʼраӈанӄо ръэнут нэнагтыӄэчгытрынпэравӄэн ынӄъом ныпэгԓяӄэн, ӄымэԓ-ым ынӄэната гымнинэт тумгыт нымкыӄин нэнанмыӄэнат.
Нэмыӄэй кэйӈэ тэнӈу ԓыгнин.
Ивнин рэӄокаԓгын:
- Итык гымнан гынин айыԓго ԓынъё тымкыԓевыт гаймаӈэн мэчынкы нэнаӄонынмэгым!
Риӄукэтэ ивнин:
- Вынэ ӄырым ӄыӄонынмыгын! Энмэч гыт ынӄэн наранмыгыт!
Ынӄоры-ым ӄръачетыӈогъат. Ӄынвэр риӄукэтэ ивнин:
- Китаӄун гынан вайыӈӄэн ӈэгны гыргоԓягты ӄыԓыпйиквигын, ынанъаёк ӄэйӈун ынӄо ӄоԓ ԓейвыркын тымкыԓевыт! Ынкъам гым-ым вайынрэ омкычыкогты мыԓӄытгъэк! Амъянра мыныԓӄырирынэт мэтиву айыԓго ԓынъёттэ!
Ԓыгэн-ым эвыр кэйӈын ваԓёмгъэ. Амъянра эквэтгъэт. Кэйӈын ӈайпэнрыгъэ, рэӄокаԓгын-ым омкычыкогты ӄытгъи. Рэӄокаԓгын
¶¶
гэӈирэнрэвымрэвуԓин, кэйӈын-ым атӄо гэԓгыԓин - ӄэԓюӄ-ым гэԓӄэгнэвԓин. Кэйӈын ныпкитчыӄивӄин риӄукэк, эвын ныԓгатӄатӄэн чама нымутԓытъыръуӄин ӄагнаквыргэпы. Пыкитԓьэн кэйӈын ивнин риӄукэтэ:
- Эвын-ым тивыркынигыт: эʼтки тымкыԓевыт! Айыԓгыгыргын чама эмтэгинӈэтыԓьын!
Ӄэԓюӄ-ым кэйӈын авъеткынка нытваӄэн, ытръэч нытъыԓкамаграӄэн. Риӄукэтэ ивнин кэйӈын:
- Гынинэт-ым вай вайыӈӄэнат айыԓго ԓынъёттэ ӈирэӄ рэвымрэвыт тырэтынэт.
Рыпэт ԓёнтатԓыӈа рыннин кэйӈэ рэӄокаԓгын, ӄэԓюӄ эмтъыԓе! Энмэч-ым рэӄокаԓгын нывэнвыкоргавӄэн, эмчимгъутэ нивӄин:
- Коԓё ивкэ миӈкри мынмыркын! Ԓыгэн-ым ӈан ӄымэԓ тъытэйӈэтынӈэгъэк!
Риӄукэтэ ивнин кэйӈын:
- Вынэ ӄэԓюӄ гымнинэйгыт ыʼԓгытумгигыт, аʼтав мырэнмэԓевэнӈыгыт.
Наӄам ԓымӈэ кэйӈэ татԓыгнэн:
- Итык ратваӈыт инэнмэԓевэтичгыт гынинэт, аʼтав таԓваԓывавтагнэты ӄинэрэнмэԓевэнӈыги!
Рэӄокаԓгын эӄыԓпэ чемгъотвагъэ ынкъам иквъи:
¶¶
- Ытръэч-ым ԓыгэн рэтэвиминӈыгъэ, итык-ым ԓыгэн кытэ.
Кэйӈэ ивнин:
- Ԓыгэн мачынан! Эʼтки тырэмэԓевӈыркын!
Риӄукэтэ тэйкынин пэнъёԓгын, ынӄоры-ым йынйына атынвэпы нининэнъыԓиӄин, ӄоԓ-ым ӄэԓюӄ нытъыԓкамаграръоӄэн!
Риӄукэтэ нинивӄин:
- Еԓьоӄай! Пычкытэ рэтэвиминӈыгъэ! Энмэч ԓыгэмаԓявыӈогъэ!
Ӄынвэр таӈымыԓьэты йынымнэн кэйӈын! Ӄэԓюк-ым кэйӈын
ымыԓьэты ӈыԓетгъи! Эчги ымыԓьэты рыгрыг тыԓвыгъи - кэйӈын въигъи! Аʼмын-ым рэӄокаԓгын ыннангэвэгты тэкичгынӈэгъи.
¶¶
ПИПИӃЫԒГЫӃЭЙ ЯНОТЫԒЬЫН
¶¶
Ымыԓьо эмнуӈкинэт гынникыт гумэкэтԓинэт. Иʼны, ӄораӈы, кэйӈын, ӄэпэр, ыԓваӄор, рэӄокаԓгын, мэԓётаԓгын, йиԓьэйиԓ ынкъам пипиӄыԓгыӄэй. Ытри амрарачвыӈӈа гумэкэтԓинэт: эпԓеэн мэӈин ынанэнъычьын эмнуӈгынникык. Иʼгэ гантэнмавԓен инъыԓьын ынрэмэчынпыиʼны. Ӄаата-ым гантэнмавԓен авынъысӄаӄовэнӄор: ӄааԓвата-ым- ыԓваваӈӄасӄор: миԓютэтэ гантэнмавԓен нэмыӄэй ынрамачынпымэԓётаԓгын. Ынӄэнат-ым гынникыт ӄонпыӈ рытэнмавъёттэ, ӄонпыӈ энъэргыпатыԓьыт. Эʼквырга вэнԓыги ымыԓьо гарачвынԓенат.
Вэԓерӈан ԓыгэчекыяайпы гамгоԓенат. Уʼрэӈэнри тыԓяма ӄонпыӈ ыԓваваӈӄасӄор ныяаноттыԓякэн. Ынкы нычымчыӄэн иʼны. Иʼгык-ым - ыʼсӄаӄовэнӄор. Ыʼсӄаӄовэнӄаак-ым - мэԓётаԓгын. Ӄынвэрэвыр, ярагты тыԓяма, ыʼсӄаӄовэнӄор янотыԓьо нъэԓгъи. Ымыԓьорык вэнвэпы кыԓек ныԓвавӄэн. Миӈкри-ым ытԓён пэнин гэкэӈыԓьэтык яаё оʼравэтԓьата, ынӄэната кыннымыркъав ныԓеӄин. Ынанъяаԓеӈӄач ӄонпыӈ ныԓеӄин йиԓьэйиԓ, ынкъам ынӄоры рэӄокаԓгын, ӄэпэр ынкъам кэйӈын.
Ярак пыкэрыӈок, ыʼсӄаӄовэнӄаата ынык ыʼттъыёча ӄынур яноттыԓяԓьын ԓьунин пипиӄыԓгыӄэй. Ԓыгэн ынӄэн нинэркыԓеӄин, наӄам рэймэвкы нэнаԓвавӄэн. Ымыӈ-ым ԓыԓепыԓьэ нэԓьун ӄынур яноттыԓяԓьын пипиӄыԓгыӄэй! Ярак пыкиргъи пипиӄыԓгыӄэй -
¶¶
коԓё нымэйӈытэԓгэтӄин! Ынӄоры-ым ыʼсӄаӄовэнӄор пыкиргъи, ынык нычымчыӄэн ыԓваваӈӄасӄор, ынык яаԓеӈӄач гатваԓен иʼны, эвыр иʼгык яаԓ мэԓётаԓгын.
Ӄэԓюӄ-ым ымыԓьо ԓыԓепыԓьыт иквъэт:
- Оок како-о! Пипиӄыԓгыӄэй янотыԓьо итгъи! Таӈымыԓьо пэчайвынэнат - аԓымыӈ ынанмыӄычьыӄай чама ынанчевтыгыткачьын!
Чама иквъэт:
- Китаӄун пыкэрыӈокэнат винвыт мынгитэсӄивынэт! Эпԓеэн мэӈин ынанэвԓываӄычьын?
Нэгитэсӄивынэт винвыт. Ныԓьуӄинэт таӈвэтгырыӈ ваԓьыт пипиӄыԓгин ыʼԓрат, эмчымче ръэтъеквэк ваԓьыт. Ипэ-ым ыʼсӄаӄовэнӄорэн ынанорачьыт винвыт. Чичеквъэт: ипэ ыʼсӄаӄовэнӄор янотыԓьо гитԓин. Пипиӄыԓгыӄэй нэчичевын ынӈот: ӄытԓыги ытри ныԓгинымкыргэри, ытръэч танԓымынӄэн ыʼԓрачыкойпы нъаԓянтоӄэн: коԓ намэчатӄэн-ым, ынраӄ ӄоԓ ӈоонко пэтԓеӄэй ныпинтыӄэтӄин, ԓыгэн-ым ӄынур ӄонпыӈ пипиӄыԓгыӄэй нывытрэтӄин ынкъам ӄынур ӄонпыӈ ныяноттыԓяӄэн! Ытръэч ынанъяраӈӄачкэн ԓыԓяпыԓьэты гэпкитԓин ынкъам ӄытԓыги нъыръытэԓгэтӄин!
Ынӈин вай!
Ытръэч.
¶¶